Columbia styczeń 2009

Budując lepszy świat

Katolicka Odmienność Zadaniem laikatu jest odnowa kultury poprzez dawanie prawdziwego świadectwa życia chrześcijańskiego CARL A. ANDERSON, NAJWYŻSZY RYCERZ ZAKONU OD REDAKCJI: Poniższy tekst powstał w oparciu o wystąpienie Najwyższego Rycerza Carla A. Andersona na sesji plenarnej Papieskiej Rady ds. świeckich zorganizowanej 15 listopada z okazji 20-to lecia ukazania się adhortacji apostolskiej Jana Pawła II Christifideles Laici (O powołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie).

chrześcijańskie.

Christifideles Laici określa tę kwestię prościej i dobitniej: sekularyzm jako siła kulturowa, „podtrzymuje życie w taki sposób, jak gdyby Bóg nie rzez pewien czas popularnym tematem dyskusji była istniał”. (34). W życiu społeczeństwa chrześcijańska ewangelizacja kultury, a nawet jej przeo- sekularyzm posuwa się jeszcze dalej. zadowala się tylko obojętnością brażenie. Mimo to, bieg wydarzeń potoczył się w zupełnie Nie wobec religii, ale w coraz większym odwrotnym kierunku i został zawarty swego rodzaju rozejm. W stopniu uważa wiarę religijną za niektórych dziedzinach życia pojawił się optymizm związany z przeszkodę do „emancypacji” i „wyzkorzyściami wypływającymi z sekularyzmu, w innych zaobser- wolenia”.

Od czasów Soboru Watykańskiego wowaliśmy stopniowe przystosowanie się do zaistniałej sytuacji. II świeccy wierni w coraz większy Nie mówię tu o uznanej i właściwej autonomii porządku sposób zdają sobie sprawę z odpowiedzialności za działania na świeckiego i jego instytucji, ale o czymś zupełnie innym. rzecz odnowy społecznej. Żądania PODDANIE SIĘ W Stanach Zjednoczonych ukazała sprawiedliwości odciskasię w 1965 roku książka Miasto świeck- „ŚWIECKOŚCI” Sekularyzm jako ją swoje piętno na W ciągu tych ponad ie (The Secular City) pióra teologa naszym sumieniu. siła kulturowa, Katolicki filozof Jacques 40-tu lat, które protestanckiego Harveya Coxa. Jej upłynęły od ukazania popularność przyczyniła się do Maritain pragnąc zrozu„podtrzymuje się Miasta świeckiego upowszechnienia poglądu, że sekumieć wymogi sprawiedliżycie w taki zaobserwowaliśmy, że laryzacja jest częścią boskiego planu i wości stwierdził, że niezależnie od jej pozyże chrześcijanie powinni ją jak sposób, jak gdyby chrześcijanie przybliżyli tywnych efektów, sekunajbardziej akceptować. Cox uważał nas do bardziej ludzkiej Bóg nie istniał”. społeczności. Określił on laryzacja pomniejszyła “sekularyzację za oswobodzenie znaczenie życia chrześczłowieka spod religijnego i metafizyto mianem „ewangelizacijańskiego. Sekularyzacja cznego nadzoru, na odwrócenie jego cji” świeckiego sumienia. uwagi od innych światów i skierowanie chrześcijańskiego sposobu myślenia Efektem wszechobecnej sekuwpływa na wartości według których jej na świat doczesny”. laryzacji jest osiągnięcie czegoś żyjemy. Z kulturowego punktu Harvey Cox twierdził również, że zupełnie odwrotnego – sekularyzacji sekularyzacja to „emancypacja” i „log- widzenia nauczyliśmy się „mówić o sumienia chrześcijańskiego. Mówiąc iczna konsekwencja wpływu wiary bib- Bogu w sposób laicki” i znajdujemy bardziej precyzyjnie, sekularyzm nie coraz więcej „niereligijnych interprelijnej na historię”. Jego zdaniem dopuścił do właściwego rozwoju „musimy nauczyć się mówić o Bogu w tacji pojęć biblijnych”. Te tendencje w chrześcijańskiego sumienia. coraz większym stopniu zacierają sposób laicki i znaleźć niereligijną Mimo, że Harvey Cox pisał z pozycechy wyróżniające życie interpretację pojęć biblijnych”. cji protestanckiego profesora Harvard

P

COLUMBIA/STYCZEŃ 2009

Divinity School, jego główne założenia przeniknęły również do społeczności katolickiej. Dotyczy to trzech aspektów mających kluczowe znaczenie w formowaniu świeckich wiernych i ich zdolności do wypełnienia misji.

Po pierwsze, niektóre liturgiczne i homiletyczne praktyki podważyły znaczenie sakramentów w formowaniu chrześcijańskiego sumienia. Można by rzec, że nauczyliśmy się „mówić o Bogu w sposób laicki” zbyt dobrze.

Po drugie, katolicka edukacja doświadczyła wzrostu wpływu założeń Oświecenia dotyczących roli uniwersytetu, stwarzając przeszkody na drodze do właściwego zrozumienia harmonijnej relacji między wiarą i rozumem a także koniecznej jedności procesu nauczania.

Po trzecie, styl życia rodziny katolickiej, będącej od pokoleń przykładem nieodłącznego związku pomiędzy jednoczącymi i prokreacyjnymi aspektami małżeństwa, w wielu przypadkach trudno odróżnić od stylu życia przedstawicieli szeroko pojętej kultury świeckiej.

Te trzy kwestie stanowią ogromne przeszkody na drodze do formowania świeckich wiernych, zdolnych do wypełnienia misji odnowy społecznej.

czną naszego stulecia jest zupełnie nowy fenomen: pojawienie się ludzi niezdolnych do obcowania z Bogiem”.

Ks. Ratzinger stwierdził następnie, „że prawdziwą pokusą dla chrześcijanina nie jest wyłącznie kwestionowanie istnienia Boga. To co dręczy nas najbardziej to nieskuteczność chrześcijaństwa: po dwóch tysiącach lat historii nie potrafimy dostrzec niczego, co mogłoby być nową rzeczywistością w świecie chrześcijańskim. Czym jest ten cały zbiór dogmatów, prawd wiary i treści nauczania Kościoła, jeśli i tak jesteśmy zdani jedynie na nasze kruche siły? W ostateczności nasuwają się pytania o Ewangelię Pana: Co właściwie nam objawił i czym obdarował ludzi?”

Te słowa napisane 40 lat przed wyborem na papieża, stanowią jedno z najbardziej klarownych podsumowań misji pontyfikatu Benedykta XVI a także wpółczesnych świeckich wiernych. Wydaje mi się, że to dzięki temu Benedykt XVI zawarł tak piękne przemyślenia w encyklikach Deus Caritas Est (Bóg jest miłością) i Spe Salvi (O Chrześcijańskiej Nadziei) o teologicznych cnotach wiary, nadziei i miłości. Te trzy cnoty stanowią podstawę chrześcijańskiego życia moralnego, które, aby mogło być autenty-

żadnym innym systemem — jest to raczej wydarzenie, spotkanie z osobą.

Ponieważ jest to spotkanie, które ma miejsce w osobistej historii każdego wierzącego, jest więc za każdym razem nowe. Świeccy wierni mają obowiązek głoszenia świadectwa tego spotkania w każdym aspekcie historii a także w każdym aspekcie kultury.

Rzeczywistość tego wydarzenia musi zaistnieć w rodzinie jak również w publicznym i oficjalnym życiu społecznym.

Słyszymy wielokrotnie słowa Jana Pawła II: „Nie lękajcie się! Otwórzcie drzwi Chrystusowi”! Te słowa powtórzone są również w Christifideles Laici.

Oznacza to, że aby nastąpiła autentyczna odnowa społeczeństwa, Chrystus nie może być postrzegany jako abstrakcja odseparowana od konkretnego, zbiorowo nabytego doświadczenia, które nazywamy kulturą. Wręcz odwrotnie. Chrystus musi być zaproszony do naszej kultury, by ją przeniknąć i przeobrazić w taki sposób, w jaki jedynie on może tego dokonać.

KATOLICKA TOŻSAMOŚĆ

Tak więc głównym obowiązkiem świeckich wiernych musi być większe zaangażowanie w odnowę życia parafialnego ze szczególnym uwzględnieniem CHRYSTUS I KULTURA roli parafii jako wspólnoty Rozwiązanie tego probeucharystycznej.

Obie encykliki stanowią przywrócenie lemu, moim zdaniem, Apelowanie do chrześcijańskiego sposobu myślenia musi być znalezione w świeckich wiernych by podejściu opartym na pracowali na rzecz przeobędącego zasadniczym wymogiem poglądzie wyrażonym brażenia kultury świeckiej chrześcijańskiego sposobu życia. przez ojca Romano nie ma sensu jeśli Guardini. W liście do równocześnie nie papieża Pawła VI w 1965 roku, ojciec czne, musi łączyć powołanie do miłości zaapeluje się o sakramentalną odnowę Guardini napisał: „Podczas moich pier- z powołaniem do wiary. życia społeczności parafialnej. Pod tym wszych studiów teologii uświadomiłem Obie encykliki stanowią przywróce- względem Synod Biskupów 2005 sobie pewną rzecz, która stała się od nie chrześcijańskiego sposobu myślenia poświęcony Eucharystii i niedawny tego czasu podstawą całej mojej pracy Synod dotyczący Słowa Bożego dostarbędącego zasadniczym wymogiem teologicznej: współczesnego człowieka chrześcijańskiego sposobu życia. czyły bogatych materiałów potrzebnie może przekonać do Boga histonych do podjęcia tych działań.

Ponowna ewangelizacja ryczne, psychologiczne czy ciągłe W kwietniowym spotkaniu z chrześcijańskiej świadomości musi być unowocześniane chrześcijaństwo, katolickimi pracownikami oświaty na kontynuowana i musi zawierać takie może natomiast nieograniczone i pojęcia jak „właściwy powód”, „prawo Katolickim Uniwersytecie Ameryki nieprzerwane świadectwo Objawienia”. naturalne” i „wspólne dobro”. papież Benedykt XVI powiedział, że Rok wcześniej ks. Joseph Ratzinger Wątpliwe jest by laikat mógł wywierać każda katolicka instytucja wychowawprzedstawił tę kwestię w trochę odmiskuteczny i trwały wpływ na kulturę cza to miejsce, gdzie można spotkać enny sposób. Zwracając się do studenbez tej odnowy.

Boga żywego, który w Jezusie tów w katedrze w Muenster, przyszły Ojciec Święty wielokrotnie przyChrystusie objawia przemieniającą moc papież powiedział: „Zostało pominał nam, że chrześcijaństwo nie swej miłości i swojej prawdy, a także dowiedzione, że cechą charakterystyjest systemem norm etycznych — ani miejsce do formowania autentycznej w w w. ko f c .o r g

chrześcijańskie świadomości i życia chrześcijańskiego świadectwa.

Tego samego dnia na spotkaniu z amerykańskimi biskupami Benedykt XVI powiedział: „Jednym z wielkich wyzwań, stojących przed Kościołem w tym kraju, jest sprawa pielęgnowania tożsamości katolickiej opartej nie tyle na elementach zewnętrznych, ile raczej na sposobie myślenia i działania, zakorzenionym w Ewangelii i wzbogaconym u podstaw o żywą tradycję Kościoła.”

Te działania w kierunku odnowy mają kluczowe znaczenie dla misji laikatu we współczesnym świecie, nasza odpowiedzialność w tej kwestii jest niezastąpiona. Laikat ma specjalne zadanie, które musi zostać wykonane w porozumieniu z naszymi księżmi i biskupami, zgodnie z sercem i umysłem Kościoła. Tylko w ten sposób świeccy wierni będą w stanie zrozumieć istotę swej misji a następnie ją wykonać.

Być może będzie to wymagało zrezygnowania z półśrodków. Nie możemy liczyć na odnowę społeczną jeśli społeczeństwo nie jest w stanie dostrzec różnicy w sposobie w jakim katolicy zawierają związki małżeńskie, wychowują dzieci, wykonują swą pracę czy sprawują służbę na różnych szczeblach władzy. Innymi słowy, nie możemy spodziewać się odnowy społecznej jeśli sami nie będziemy w stanie odnowić sposobu w jaki żyjemy.

Nie możemy też nigdy liczyć na odnowę społeczną jeżli będziemy szukać sposobów na zaakceptowanie wartości społecznych, które są diametralnie sprzeczne z wartościami Ewangelii.

Nie chodzi tu tylko o to, żeby coraz więcej katolików żyło zgodnie ze specyficznymi zasadami społecznej doktryny Kościoła. Jest to natomiast kwestia formowania katolickiego sumienia, tak byśmy brali w naszym życiu przykład z Chrystusa.

Na przestrzeni historii zadanie to było wykonywane poprzez konglomerat instytucji, takich jak katolickie szkoły i uniwersytety, parafie i rodziny.

Jest rzeczą oczywistą, że te tradycyjne instytucje nie są w stanie w adekwatny sposób wypełniać swych misji w obecnych czasach. Jest również oczywiste, że powstajce ruchy kościelne przejmują

Sekularyzm a potrzeba religii OJCA ŚWIĘTEGO JANA PAWŁA II CHRISTIFIDELES LAICI, 4

J

akże nie wspomnieć o uporczywym rozszerzaniu się zobojętnienia religijnego i ateizmu w jego rozmaitych formach, a zwłaszcza w formie najbardziej dziś może rozpowszechnionej, jaką jest sekularyzm?

Człowiek, odurzony wspaniałością cudownych zdobyczy nieustannego rozwoju naukowo-techniczego, a przede wszystkim zafascynowany najdawniejszą, ale wciąż nową pokusą zrównania się z Bogiem (por. Rdz 3, 5) poprzez używanie wolności bez granic, podcina istniejące w jego sercu korzenie religijności: zapomina o Bogu, utrzymuje, że nie ma On dla jego życia „Stworzyłeś nas, Panie, żadnego znaczenia, odrzuca Go, czyniąc przedmiotem swego uwielbienia dla siebie i niespokojne najróżniejsze „bożki”. jest nasze serce dopóki Zjawisko sekularyzmu jest dziś naprawdę sprawą poważną. Dotyczy nie spocznie w Tobie”. ono nie tylko jednostek, ale w pewnym sensie także całych wspólnot. Już Sobór zwracał uwagę na to, że „liczniejsze masy praktycznie odchodzą od religii”. Ja sam niejednokrotnie przypominałem o zjawisku dechrystianizacji, które występuje w narodach o dawnej tradycji chrześcijańskiej i domaga się bezzwłocznie nowej ewangelizacji.

A przecież dążenia i potrzeby religijne nie mogą całkowicie wygasnąć.

Sumienie każdego człowieka, który ma odwagę postawić sobie najistotniejsze pytania dotyczące ludzkiej egzystencji, a przede wszystkim pytać o sens życia, cierpienia i śmierci, musi odpowiedzieć okrzykiem prawdy wyrażonym przez św. Augustyna: „Stworzyłeś nas, Panie, dla siebie i niespokojne jest nasze serce dopóki nie spocznie w Tobie”. Toteż i świat współczesny daje coraz szersze i żywsze świadectwo otwartości na duchową i transcendentną wizję życia, powrotu do poszukiwań religijnych, odnowionego poczucia sacrum i wartości modlitwy, potrzeby wolności wyznawania imienia Pańskiego.

w coraz większym stopniu rolę tych instytucji, stanowiąc tym samym zachętę dla świeckich wiernych. Ten trend niewątpliwie się utrzyma. Na krótką metę ruchy te to jeden z najlepszych sposobów przygotowania laikatu do podjęcia zadania odnowy społecznej.

Na dłuższą mętę należy zrobić o wiele więcej, aby, jak to określił Jan Paweł II, nastąpiła: „odnowa tkanki wspólnoty kościelnej”, poprzez wzięcie pod uwagę nowych inicjatyw na rzecz organizowania się świeckich wiernych.

Powinno zachęcać się rodziny do wzięcia na siebie obowiązków pierwszych i najważniejszych nauczycieli

własnych dzieci, poprzez wspólną modlitwę, katechezę i czytanie Pisma świętego. Należy zwrócić się do katolickich szkół i uniwersytetów, by zbadały czy ich programy nauczania przybliżą czy może raczej powstrzymują formowanie się katolickiego sumienia uczniów i studentów.

Podsumowując, naszym zadaniem jest jedynie realizowanie obietnicy, zawartej w modlitwie kończącej encyklikę Deus Caritas Est: „Pokaż nam Jezusa. Prowadź nas ku Niemu. Naucz nas, jak Go poznawać i kochać, abyśmy my również mogli stać się zdolni do prawdziwej miłości i być źródłami wody żywej w spragnionym świecie”. ■ COLUMBIA/STYCZEŃ 2009

Uczyć się wiary, żyć w wierze

Zrodzony By Nas Zbawić Zrodzony z Maryii Dziewicy, Jezus przynosi światu nowe życie BISKUP WILLIAM E. LORI, NAJWYŻSZY KAPELAN

K

nasza wiara stwierdza z mocą, że „nie ościół zaprasza nas na początku każdego kalendarzowego roku na ma w żadnym innym zbawienia, gdyż nie dano ludziom pod niebem obchody Uroczystości Maryii, żadnego innego imienia, w którym Matki Bożej. Zamiast trywialnych postanowień noworocznych, to święto, moglibyśmy być zbawieni” (Dz 4,12).

Wszyscy, którzy zostaną zbawieni, w które zamyka Oktawę Bożego Narodzenia, przypomina nam prawdzi- tym również ci, którzy “w szczerości serca poszukują Boga” (Liturgia wy początek, kiedy Jezus został zrodWielkiego Piątku) są zbawieni tylko zony z Maryi Dziewicy. Słowo Boże, za sprawą miłości Jezusa Chrystusa.

Jedyny Syn Ojca przyszedł na świat, Stąd też oficjalne dokumenty kośby czynić wszystko nowe (J 1,1; Ap cielne, takie jak Dominus Iesus 21,5). Nowość orędzia Jezusa i życia, wydany przez które miał nam ofiarować Kongregację Nauki można dostrzec w akcie jego Jedenasty z serii wykładów Najwyższego Wiary w 2000 roku podnarodzenia i latach ukrytego Kapelana Biskupa kreślają jedyność i zbawżycia w Nazarecie. Są to mis- Williama E. Lori o czą powszechność tajemteria, które Liturgia odkrywa kształtowaniu wiary dotyczy pytań 98-111 nicy Pana Jezusa. przed nami w tym właśnie W Wyznaniu Wiary okresie, i tu podejmujemy na Kompendium Katechizmu Kościoła Katolickpowtarzymy, że Jezus nowo nasze studia iego. Poprzednie Kompendium Katechizmu artykuły można znaleźć „został poczęty w łonie Kościoła Katolickiego.

Maryi jedynie przez Moc w archiwum witryny internetowej Ducha Świętego”.Tak „NIE MA ŻADNEGO INNEGO www.kofc.org. więc stwierdzamy, że IMIENIA” Chrystus jest „naturalnym Mówiąc o „nowości” Jezusa nie mamy Synem Ojca przez Bóstwo i naturalna myśli tego, że był po prostu nym Synem Maryi poprzez ciekawą osobowością albo kimś o człowieczeństwo (Kompendium, 98). świeżym spojrzeniu. Chrystus to Często, zwłaszcza o tej porze roku, postać wyjątkowa jako Pan Zbawiciel. Liturgia powołuje się na Chrystusa Zgodnie z tajemniczym Boskim jako na „Syna Bożego i Syna Maryi”. planem zbawienia świata, wieczny To nie znaczy, że Chrystus to Syn Ojca stał się człowiekiem i został połączone ze sobę dwie różne postazrodzony z Maryi Dziewicy (Druga cie. Jak stwierdza Kompendium, Modlitwa Eucharystyczna). „Jezus jest właściwym Synem Bożym Żaden z filozofów czy ważnych w obydwu naturach i w jednej Osobie osobistości religijnych na przestrzeni Boskiej. Oczywiście żadna inna postać dziejów nie może równać się religijna nie może określić siebie w Jezusowi lub go zastąpić. Czasem ten sposób”. dobrze pojęte wysiłki na rzecz dialogu Zarówno w Liturgii jak i w międzywyznaniowego kończą się naszych osobistych modlitwach relatywizowaniem Jezusa — to mówimy o Maryi jako o Dziewicy i Matce. To również jest częścią znaczy jest on postrzegany jako „nowości” Chrystusa. Według dokniezwykle ważna postać religijna, ale tryny katolickiej Maryja pozostała nie jako jedyny Zbawiciel. Jednakże

dziewicą przez całe życie. Kiedy słyszymy w Piśmie świętym sformułowania dotyczące „braci i sióstr” Jezusa może nam się wydawać, że Maryja urodziła inne dzieci po urodzeniu Chrystusa. Jednakże bracia i siostry, o których tu mowa, to bliscy krewni Jezusa a nie jego rodzeństwo (Kompendium, 99).

Dziewictwo Maryi i jej macierzyństwo są jednak połączone ze sobą. Rodząc jednego syna, inkarnację Boga, czysta miłość Maryi i jej duchowe macierzyństwo obejmuje wszystkich ludzi, których Chrystus przyszedł zbawić. Dziewictwo Maryi jest niezwykle owocne poprzez narodziny Zbawiciela i pomaganie nam, członkom Kościoła, w rozpoczęciu nowego życia, które dla nas wywalczył. Maryja odgrywa kluczową rolę w Boskim planie odkupienia. Nie tylko wydała na świat Zbawiciela, ale stała się również najdoskonalszą realizacją Kościoła, który musi być zarówno dziewiczy w czystości nauczania i macierzyński w swej miłości do wszystkich jego synów i córek.

MISTERIUM UKRYTE OD WIEKÓW

„Nowość” Chrystusa rozumiana jest również jako objawienie miłości Ojcowskiej. Chrystus objawił się przybierając postać człowieka i w ten sposób pokazał nam coś, czego nasz ludzki rozum nie byłby w stanie ogarnąć bez jego pomocy: „niewidzialne misterium Jego synostwa Bożego” (Kompendium, 101). Tak jak w rozmowie z Filipem: „Kto Mnie zobaczył, zobaczył także i Ojca” (J,14,9). Objawiając się Jezus ukazał cały plan zbawienia ukryty w tajemnicach Ojca (Ef 1,3-14, Kol 1,26). Toteż życie Chrystusa to misterium nie dlatw w w. ko f c .o r g

ego, jest to coś czego nie można pojąć, ale raczej dlatego, że objawia ono niewidoczne życie Boga i jego ukryty plan zbawienia świata.

W swoim planie odkupienia, Bóg przygotowywał świat na przyjście Syna Bożego w ciągu wieków. Nawet w sercach tych, którzy nie znali Boga żywego, wzbudził tęsknotę do jego obecności. Bóg objawił sił Ludziom Wybranym, ucząc ich poprzez proroków nadziei na prawdziwe zbawienie. Ujmując to prościej, duszpasterstwo Jana Chrzciciela, zwiastuna Chrystusa, przygotowało narodziny Chrystusa, „z wysoka Wschodzące

Słońce nas nawiedzi” (Kompendium, 102; Łk 1,78).

Również misteria dziecięctwa Jezusa — takie jak Epifania, Ofiarowanie w świątyni ucieczka i powrót z Egiptu — ukazują prawdy o Boskim planie zbawienia (Kompendium, 103). Tak samo możemy nauczyć się wielu rzeczy kontemplując ukryte życie Jezusa, prostotę, miłość i poddanie się swojej Matce i Ojcu (Kompendium, 104).

Aby rozpocząć życie publiczne i działalność duszpasterską, Jezus przyjmuje od Jana chrzest nawrócenia dla odpuszczenia grzechów (Łk 3,3).

Katolicy Miesiąca

Mimo, że Chrystus był bez grzechu pozwala zaliczyć się do grzeszników, objawiając się jako “Baranek Boży, który gładzi grzechy świata” (J 1,29).

Liturgia mówi, że „Jan ochrzcił w Jordanie Twojego Syna, który chrzest ustanawiając dał wodzie moc uświęcania” (Prefacja o Janie Chrzcicielu). W ten sposób chrzest Jezusa jest figurą naszego chrztu.

Cieszmy się z „nowości” danego nam życia. Oby światło Chrystusa świeciło jeszcze silniej w naszych sercach podczas gdy kontynuujemy nasze rozważania nad misterium Słowa, które stało się ciałem. ■

studiów uniwersyteckich Franciszek poczuł w sobie powołanie do życia w czystości i do służby duszpasterskiej. Po przyjęciu święceń kapłańskich został misjonarzem we Francji na terenie, który znajdował się po silnym wpływem nauk protestanckiego reformatora Jana Kalwina. Dzięki nauczaniu i pokornemu świadectwu odniósł tam duży sukces w przywróceniu wiary katolickiej.

W wieku 35 lat został biskupem Genewy.

Prowadził skromny tryb życia, dużo podróżował i Św. Franciszek Salezy głosił słowo Boże wszędzie (1567–1622) tam, dokąd przybywał. Efektem jego pracy były niezlicObchody święta: zone przypadki nawróceń i 24 stycznia prawdziwa reforma Kościoła. Św. Franciszek, przyjaciel św. Joanny Franciszki de w. Franciszek Salezy Chantal i św. Wincentego a urodził się 1567 roku Paulo, znany jest z twórcw rodzinie szlecheckzości będącej obroną dokiej z domu Savoy. Jako poświęcić się karierze tryny katolickiej a także ze najstarszy z sześciu braci, prawniczej. Jednak w czasie świętości i miłości, którą zgodnie z wolą ojca, miał darzył ubogich. Do jego najważniejszych dzieł należą „Wprowadzenie do życia pobożnego” i „Teotym, czyli traktat o miłości bożej”.

Mimo arystokratycznego Ofiarowane w jedności z Papieżem Benedyktem XVI pochodzenia Franciszek był ➢➢ Ogólna — Aby rodzina była zawsze miejscem wychowania do miłości, rozwoju osobis- przekonany, że powołanie do świętości może stać się tego i przekazywania wiary. udziałem każdego, nieza➢➢ Misyjna — Aby różne wyznania chrześcijańskie, świadome konieczności nowej ewan- leżnie od tego w jakich gelizacji w obecnej epoce głębokich przemian, niestrudzenie głosiły Dobrą Nowinę i dążyły warunkach się urodził. Św. Franciszek Salezy do pełnej jedności wszystkich chrześcijan, by móc składać bardziej wiarygodne świadectzmarł 28 grudnia 1622 roku, wo Ewangelii. został kanonizowany w 1665 roku a w 1877 roku otrzymał DUCHOWY PLAN DZIAŁANIA tytuł Doktora Kościoła. Św. Franciszek Salezy, Módlcie się o Jedność żarliwy obrońca wiary, wyzydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan został zapoczątkowany w 1908 roku w Garrison, nający powszechne w stanie Nowy Jork, przez ojca Paula Wattsona z zakonu Braci Franciszkanów z powołanie do świętości a Atonementu. Od ponad stu lat kościół wzywa wiernych do wspólnej modlitwy o także praktykujący przezwyciężenie podziałów wśród chrześcijan, tak by prawdziwa jedność powróciła do ciała pobożność i pokorę, jest Chrystusa. Tegoroczny Tydzień Modlitw (18-25 styczeń) obchodzony jest pod hasłem: „Aby byli wspaniałym przykładem do jedno w twoim ręku” (Ez 37,17). Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie inter- naśladowania dla Rycerzy netowej www.vatican.va. Kontemplujcie w modlitwie: Jn 17, 20-26, Ez 37,15-28 i 1 Tes 5, 11-18. Kolumba.

Ś

Intencje Modlitewne Ojca Świętego

T

POPE: CNS PHOTO/DARIO PIGNATELLI, REUTERS ST. FRANCIS DE SALES: CRESPI, GIOVANNI BATTISTA, IL CERANO (1577-1633); SCALA / ART RESOURCE, N.Y.

COLUMBIA/STYCZEŃ 2009

Musi Zwyciężyć

Kultura Życia Ruch obrony życia w Polsce walczy o utrzymanie cywilizacji broniącej praw każdego MAŁGORZATA GORAJ-BRYLL

K

Kiedy na początku 1999 roku, w czasie swej pasterskiej podróży do Stanów Zjednoczonych, Jan Paweł II zwrócił się w St. Louis do narodu amerykańskiego mówiąc o potrzebie tworzenia kultury życia, w rzeczywistości adresował swe przesłanie do całego świata.

Papież ostrzegał, że świat, a szczególnie jego zachodnie cywilizacje, w pogoni za pieniądzem, przyjemnością i wygodą okazały się być szczególnie narażone na groźne tendencje kultury śmierci. „Konflikt toczy się teraz między kulturą, która uznaje, ceni i wysławia dar życia, a kulturą, która chciałaby postawić całe kategorie istot ludzkich — nie narodzonych, nieuleczalnie chorych, niepełnosprawnych i innych uznawanych za «nieprzydatnych» — poza sferą ochrony prawnej” – powiedział Ojciec Święty. „Tylko wzniosła wizja moralna może uzasadnić wybór życia” – kontynuował – „Zaś wartości stanowiące podłoże tej wizji w wielkiej mierze zależeć będą od tego, czy wasz naród będzie nadal otaczał czcią i szacunkiem rodzinę jako podstawową komórkę społeczną…”

Wielu Polaków, rodaków Jana Pawła II, podjęło to przesłanie. W 10 lat, od czasu Jego wystąpienia na amerykańskim lotnisku nadal i na wiele sposobów, próbują odpowiedzieć na postawione przez niego zadania.

TRZEBA SIĘGNĄĆ PO POMOC NIEBA

W czasie konferencji Pro Life, odbywaCNS PHOTO FROM REUTERS

jącej się w październiku 2008 r. w Krakowie, Pani profesor Wanda Półtawska, doktor psychiatrii, członek Papieskiej Rady ds. Rodziny, Papieskiej Akademii „Pro Vita” wyjaśniała, że zagrożenia wobec życia ludzkiego, takie jak na przykład aborcja, są wynikiem działań i postaw człowieka. „Aborcja i podobne zjawiska to skutek ludzkich czynów — trzeba opanować przyczyny, których jest wiele, i ta ich ilość może zniechęcać swoim zakresem, wydając się nie do opanowania”– powiedziała Półtawska. „Dlatego trzeba w tej pracy obrońców życia sięgnąć do nadprzyrodzonych źródeł siły — jeśli praca ma być efektywna, trzeba sięgnąć po pomoc nieba”.

Półtawska wskazała że „pierwszą grupą ludzi” których działalność może potencjalnie zagrozić życiu ludzkiemu są pracujący na rzecz medycyny i nauki.

Zasugerowała potrzebę programu duszpasterskiego, apelującego do sumienia lekarzy i naukowców.

„Tylko wzniosła wizja moralna może uzasadnić wybór życia”.

Jednocześnie Polacy powinni nauczyć się właściwego podejścia do przemysłu środków antykoncepcyjnych. „Trzeba bronić praw sumienia farmaceutów”, – argumentuje Półtawska – „aby nie byli zmuszani do handlu środ-

kami antykoncepcyjnymi i umieli się przeciwstawić naciskom”.

Nowe wyzwania narzuca także rozwój biotechnologii. „Zagrożone jest nie tylko dziecko, ale nietykalność genomu ludzkiego” – mówi Półtawska. „Konieczne jest prawo chroniące tożsamość człowieka przed manipulacją genetyczną”.

Można długo wymieniać zadania świeckiego apostolstwa mierzącego się z wyzwaniami jakie niesie kultura życia, zasadniczym jednak pozostaje edukacja w dziedzinie prawd dotyczących osoby ludzkiej. „Jak nauczał Jan Paweł II, właściwe postawy można osiągnąć jedynie przez przyjęcie takiej antropologii, która pokazuje prawdziwy wymiar człowieka” – wyjaśnia doktór Półtawska.

A jednak wielu, sięgając po pomoc nieba przyjęło na siebie zadania szeroko pojętej obrony życia ludzkiego. Wśród nich Rycerze Kolumba, działający w Polsce od 2006 roku, którzy zaangażowali się w kilka projektów.

Na przykład, Marian Szczepanowicz oraz profesor Stanisław Grygiel, członkowie rady nr 14000 z Krakowa, pracują nad projektem nazwanym „Ciepła Zima”, wspomagając domy samotnej matki z Krakowa oraz Wadowic, miejsca gdzie urodził się Jan Paweł II. Inni Rycerze, w myśl szeroko i właściwie pojętego znaczenia Pro Life podjęli akcję, służącą ochronie życia i zdrowia ofiar wypadków samochodowych oraz promująca zasady bezpieczeństwa na drodze. Autorami Projektu „Rycerz Na Drodze” są ksiądz Tomasz Kraj, doktor biotechnologii, dr.

Tadeusz Augustyn, Wielki Rycerz z rady 14000 oraz działający w radzie nr.

14001 w Ludźmierzu, doktor Jacek Bednarz specjalista opieki paliatywnej i ochrony życia w okresie terminalnym.

Jedną z ciekawszych i coraz to mocniej nagłaśnianą przez polskie media (nie tylko katolickie) jest sprawa pochówku dzieci, (w wielu przypadkach z masą ciała poniżej 500 g), zmarłych przedwcześnie w wyniku aborcji lub poronienia. Brat Józef Heczko, członek rady nr. 14428 z Bielska Białej zaangażował się w walkę o godność ciała i prawa pochowku oraz pomoc przy we wdrażaniu niezbędnych procedur na

szczeblu administracji samorządowej.

ODPOWIEDZIALNE DECYZJE

W. Hilgers’a będącego członkiem rady nr. 7740, im St. John Vianney w Omaha, Nebraska oraz założycielem Instytutu Naukowego im. Papieża Pawła VI, powołanego dla badań nad rozrodczością. „Czasem pomagam pacjentkom zrozumieć ich ciało. Ale także duszę.

Bo to ona także musi być gotowa na przyjście potomstwa” – wyjaśnia dr. Klimas.

W Polsce, wielu rozumie, że budowanie cywilizacji życia, wymaga tworzenia struktur które wspierają pozytywne zachowania i decyzje. W roku 2006, siostra Jolanta Glapka ze Zgromadzenia Najświętszego Serca Jezusa Sacre Coeur, zawiązała w Warszawie Fundację na Rzecz Przeciwdziałania Narkomanii i Promocji Członkowie rady nr 14000 im. Jana Pawła II w Krakowie: kapelan Zdrowego Stylu Życia wśród terytorialny kard. Fr. Macharski, Wlk. Rycerz Tadeusz Augustyn oraz kapelan rady ks. Tomasz Kraj podczas koncertu charytatywnego ku ŚWIADECTWA MIŁOŚCI Młodzieży.

Ostatnie lata w Polsce, „Pracując wśród czci Jana Pawła II w Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie Łagiewnikach (18.05.2008). przyniosły wiele uzależnionej młodzieży ciągle przykładów odważnych zastanawiałam się – dlaczego postaw w obronie życia. oni tak szybko wracają do tych podjęliśmy decyzję o adopcji. Od kilku różnych nałogów?” – mówi Siostra lat mamy dwie śliczne córki. Ale nie Tu należy wspomnieć o postawie Jolanta. ustawaliśmy w modlitwie i Pan Bóg zmarłej w czerwcu bieżącego roku, Jej Fundacja, znana jako „Pasja obdarzył nas kolejnym dzieckiem. wybitnej sportsmenki Agaty Mróz.

U 17 letniej Agaty zdiagnozowano Życia” na różne sposoby promuje Naszą trzecią córkę, urodziłam miesiąc białaczkę. Początkowo pokonała zdrowy czyli szczęśliwy styl życia temu”. wśród młodzieży. „Nasza działalność to Media w Polsce, jak wszędzie na chorobę, wkrótce została jedną z nie tylko psychoterapia, modlitwa i świecie piszą o inwazyjnych, etycznie najwybitniejszych polskich sportsdzielenie się świadectwami. Urządzamy sprzecznych z chrześcijańskim menek. Wstąpiła w związek małżeński, wspólne pikniki, zabawy taneczne, pro- nauczaniem, wątpliwych rozwiązani- a gdy zaszła w ciążę, lekarze orzekli mujemy prace artystów chcących ach, w dziedzinie rozrodczości. nawrót choroby nowotworowej.

Agata odmówiła terapii przed narowesprzeć naszą działalność. Bierzemy Tymczasem, młody ginekolog, Dr. Piotr udział w koncertach i wernisażach”.

Klimas, na pytanie o Pro Life w Polsce, dzinami dziecka. Zabieg transplantacji „Nie mogłam znieść faktu, że tyle sprawę stawia jasno – „W porównaniu z szpiku przeszła już po urodzeniu dziecka, i wówczas nabawiła się śmiertelnej serca, pracy wielu ludzi... czasu idzie innymi krajami jesteśmy Pro Life.” jakby na marne” kontynuuje siostra „Co więcej, – kontynuje dr. Klimas – infekcji.

Są i tacy jak ksiądz Adam Boniecki, Jolanta – „Widziałam, że są zdarza się, że świadomi ginekolodzy, obdarowani, inteligencją, piękną wychodzą na przeciw tym małżeństwom oraz dominikanin ojciec Tomasz wrażliwością i talentami artystycznymi które pragnąc dziecka, nie chcą korzys- Dostatni którzy uważają, że istnieją a nade wszystko duszą nieśmiertelną.” tać z metod które są sprzeczne z etyką przesłanki, aby zmarłą siatkarkę Agatę Mróz uznać za błogosławioną. „W perZdrowy styl życia i pozytywne chrześcijańską”. spektywie chrześcijańskiej takie zdecypostawy są rzeczywiście zasadnicze dla odpowiedzialnych decyzji związanych z Obserwujemy dramaty- dowane i świadome działanie zasługuje na świętość” – mówi Dostatni. życiem istoty ludzkiej. Tu przykładem czny spadek liczby W czasie kazania podczas pogrzebu może być świadectwo młodego dziennikarskiego małżeństwa, Agaty i dokonywanych aborcji — Agaty, kielecki biskup Marian Florczyk powiedział, że zmarła zostawiła Polsce Roberta, pracujących w Warszawie.

360 w roku 2006, pod„świadectwo miłości, macierzyństwa, Roberta kiedyś pochłaniał hazard, czas gdy w latach 90pragnienie dawania życia i heroiczną ale dziś wie, że ważniejsze jest życie. „W zmaganiu z uzależnieniem zawsze tych liczba aborcji sięgała miłość do dziecka nienarodzonego”.

Słuchający kazania zostali także pomagała mi żona” – mówi Robert.

100,000 rocznie. wezwani aby „otworzyć serca dla nienZ kolei Robert wspierał swą arodzonych, otworzyć okna porzumałżonkę w staraniach o potomstwo.

Agata, obawiając się bezpłodności, „Sam, coraz to bardziej jestem zain- conym”!

To wezwanie biskupa Florczyka nie odwiedziła wielu ginekologów, pro- teresowany NaPro Technologią, metodą, ponowano jej najróżniejsze terapie far- opracowaną na początku lat 80 w było jedynie stylistyczną parafrazą. Do makologiczne, także in vitro.

Stanach Zjednoczonych” – mówi dr. pomocy w ratowaniu sierot, a także nienarodzonych wezwał „Odmówiłam, – mówi Agata – Klimas i przytacza pracę dr. Thomasa dzieci w w w. ko f c .o r g

wcześniej Polaków Jan Paweł II, będący jeszcze wtedy krakowskim kardynałem.

Wielu wzięło sobie do serca jego wezwanie.

W archidiecezji krakowskiej, a od niedawna także i w warszawskiej, znajdują się okna w których matki mogą anonimowo pozostawić niechciane dziecko, a dzieckiem natychmiast zajmą się siostry nazaretanki. „Okno życia” to hołd krakowskiego kościoła złożony Janowi Pawłowi II. Okno takie pozostaje cały czas otwarte by nie musiały zdarzać się tragedie jak choćby ta z Bogatyni. Dziecko żyło przy narodzinach, zmarło porzucone przez matkę na śmietniku.

Wielu polskich katolików uczestniczy także w tzw. duchowej adopcji.

Jest to trwająca 9 miesięcy modlitwa w intencji dziecka zagrożonego zabiciem w łonie matki.

Wspomina o tym w wywiadzie dla Agencji Zenit, Antoni Zięba, sekretarz Światowej Krucjaty Modlitwy w intencji obrony życia człowieka „W Polsce rozwinął sie masowy ruch na rzecz modlitwy i adopcji duchowej dziecka nienarodzonego – prawdziwa krucjata na rzecz obrony poczętego życia. Modlitwy te przemieniły serca i umysły naszych rodaków i przywróciły szacunek życiu”.

USTAWA

Zanim ustawa o ochronie płodu ludzkiego weszła w życie i wprowadziła zakaz aborcji z wyjątkiem tak zwanych sytuacji „wyjątkowych”, Polska przebyła długą drogę.

Najpierw w 1942 roku w czasie II Wojny Światowej, aborcję na życzenie zalegalizowali Naziści. Zaraz po wojnie wprowadzono zakaz aborcji, lecz w 1956 roku komuniści ponownie ją zalegalizowali.

W roku 1993, kolejna zmiana prawa przyniosła ustawę „O planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży”. Wkrótce Prezydent Kwaśniewski podpisał ustawę zezwalającą na aborcję z przyczyn społecznych, aż w końcu w 1996, po walce aktywistów ruchów obrony życia, przywrócono akt z 1993 roku.

Obecnie aborcja jest nielegalna z wyjątkiem trzech sytuacji (gdy ciąża

Brat Krzysztof Aksędowski, lek med (Rada 14000) prowadzi szkolenie z udzielania pierwszej pomocy w ramach akcji „Rycerz na drodze”.

stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia matki, gdy płód jest ciężko uszkodzony i gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego). Warto dodać, że ustawa nakłada kary na lekarzy, którzy wykonują aborcje, a nie na kobiety, które się na nią decydują.

Wedle wypowiedzi Zięby „kilka organizacji, takich jak ONZ i Unia Europejska naciska w sprawie zmiany prawa aborcyjnego w Polsce”. „Naciski te – wyjaśnia Zięba – wyzwalają obiekcje i brak zgody, szczególnie wśród osób starszych, pamiętających, że pierwsze aborcyjne prawo zostało wprowadzone przez Nazistów a drugie obwieściła dyktatura komunistyczna”.

„Większość ruchów obrony życia skupionych w Federacji to grupy i organizacje, które niosą bezpośrednią, praktyczną pomoc dla ciężarnych kobiet i ich rodzin”.

W ciągu 15 lat istnienia prawa o ochronie życia, obserwujemy dramatyczny spadek liczby dokonywanych

aborcji — 360 w roku 2006, podczas gdy w latach 90-tych liczba aborcji sięgała 100,000 rocznie. Zięba dodaje także – „Szacuje się, że w czasach komunistycznych ilość aborcji sięgała 600 000 w ciągu roku”.

Taka sytuacja najprawdopodobniej nie byłaby możliwa bez wytrwałej pracy organizacji Pro-Life. Działa ich w Polsce, bardzo wiele. W samej Federacji kierowanej przez doktora Pawła Wosickiego zrzeszonych jest prawie 140 grup. Działalność tych grup nie jest jednak często odnotowywana w mediach.

Dr. Zięba, kierujący Federacją mówi: „Próbujemy wpływać na parlamentarzystów w nadziei, że w końcu przyjmą postawę sprzyjającą ochronie życia”. I dodaje – „ Mamy też na celu zmianę opinii publicznej tak, by więcej osób uznało i zgodziło się z prawdą, że każda ludzka istota – ta dopiero co poczęta, nowo narodzona, młoda czy stara, zdrowa lub chora – ma takie samo prawo do życia”.

Nie oznacza to jednak, że Polska Federacja Ruchów Obrony Życia skupia się wyłącznie na prawnych aspektach ochrony życia. „Większość ruchów obrony życia skupionych w Federacji to grupy i organizacje, które niosą bezpośrednią, praktyczną pomoc dla ciężarnych kobiet i ich rodzin” – wyjaśnia Zięba.

Z pewnością jednak, mimo postępu dokonanego dzięki organizacjom ProLife działającym w Polsce, nadal pozostaje wiele do zrobienia wobec mocno rysującej się opozycji. Polska nie jest wyizolowaną, idealną wsypą Pro-Life na mapie świata. Zmagania nie są tu niczym nowym. Walka milionów ludzi na świecie z hałaśliwym stosunkiem mediów, niejednokrotnie władz a także prawa, świadczy o tym, że tak Polsce jak i światu stale zagraża cywilizacja śmierci.

Tak więc również Polacy, jak powiedziała dr. Półtawska, próbując podjąć wyzwanie, muszą nazwać problem, wyznaczyć program i podjąć działanie.

Małgorzata Goraj-Bryll, filolog angielski, specjalizacja tematyka irlandzka. Tłumacz artykułów prasowych, literatury irlandzkiej i angielskiej, autor artykułów prasowych, audycji radiowych i telewizyjnych, adaptacji scenicznych etc.

COLUMBIA/STYCZEŃ 2009

RYCERZE

W

AKCJI

Sprawozdania z działalności Rad, Zgromadzeń i Kół Giermków Kolumba

absolwentów miejscowych szkół średnich. Stypendia te noszą imię Josepha Krokosza, członka Rady, który zginął w wypadku samochodowym w 1983 roku.

Bob Fabrizio (po lewej) z Rady nr.

5846 z doliny Ramapo w Oakland w stanie New Jersey rzuca podkowę podczas sponsorowanego przez Radę turnieju rzucania podkową na palik. W imprezie, na której również zorganizowano loterię i zaserwowano poczęstunek, wzieło udział 250 osób.

Zebrano 18.000 dolarów na fundusz dla organizacji Wounded Warrior Program udzielającej pomocy i wsparcia rannym weteranom i ich rodzinom.

Pomoc dla żołnierzy Rada im. 7642 im. Abdiasza w Kirkland w stanie Waszyngton przekazała 500 dolarów organizacji Puget Sound United Service Organizations, która prowadzi biuro pomocy dla personelu wojskowego na międzynarodowym lotnisku Seattle-Tacoma.

Stypendia Rada nr. 6624 w St. Cloud-Kissimme na Florydzie ufundowała cztery stypendia po 1.000 dolarów dla

Członkowie Rady nr. 3836 im. msgr.

Jose Torres Diaza w Rio Piedra w Portoryko przekazują 1.000 dolarów siostrze Gladys Rosario i mieszkańcom domu spokojnej starości, Hogar Santa Teresa Jornet w Cupey.

Zakup mikrobusa Rada nr. 8912 im. św. Jakuba Mniejszego w Corinth w stanie Massachussetts zakupiła mikrobus do przewozu pacjentów ośrodka psychiatrycznego Timber Hills Mental Health Services. Pieniądze na zakup mikrobusa pochodzą z tegorocznej zbiórki na fundusz dla osób upośledzonych umysłowo.

Transparent Pro-Life Rada nr. 10893 im. Ks. Lawrenca Korbacka w Madison w stanie Wisconsin wykonała nowy transparent anty-aborcyjny do wykorzystywania na imprezach publicznych.

Inauguracja transparentu odbyła się podczas obiadu w kościele św. Piotra.

Zbiórka krwi Rada nr. 3481 im. Ks. Josepha O’Connella w Oceanside w stanie Nowy York zorganizowała 4 sierpnia zbiórkę krwi. Krew oddało około stu osób. Krwiodawcy zostali następnie zaproszeni na darmowy obiad. Rada organizuje zbiórki krwi dwa razy do roku.

Wymiana dzwonu Ks. Ray Gagnon z kościoła św.

Pawła zwrócił się do Rady nr. 12147 im. Biskupa Leo E. O’Neila we Franklin w stanie New Hampshire z prośbą o wymianę starego dzwonu, używanego od 1950-tego roku. W odpowiedzi Rycerze zebrali 36.000 dolarów. Suma ta wystarczy na wymianę dzwonu a także na dokonanie kilku innych ulepszeń na terenie kościoła.

Zakupy do szkoły Rada nr. 2343 w Hanford w Kalifornii wraz z organizacją chary-

Rada nr. 3962 im. ks. Patricka Pindara w Ramsey w stanie New Jersey przekazała miejscowej służbie ratowniczej (Ramsey Office of Emergency Management) automatyczny defibrylator zewnętrzny (AED).

Na zdjęciu(od lewej): Ralph Venturini, Michael Adams, Art Nalbandian, burmistrz Ramsey Christopher C.Botta, Joseph Reap i Stephen Adams. Wszyscy z wyjątkiem Nalbandiana są członkami Rady nr. 3962.

tatywną Hanford Soroptimists i domem towarowym Mervyns zorganizowały zakupy dla dzieci nieuprzywilejowanych, związane z początkiem nowego roku szkolnego.

Rycerze przygotowali śniadanie dla 300 dzieci i ich opiekunów.

Każdemu wręczono po 100 dolarów na zakup przyborów szkolnych.

Pomnik weteranów Rada nr.4913 im. Ojca Johna Kennedy’ego i Zgromadzenie im. Św. Augustyna z Valdosta w stanie Georgia opłaciły częściowo wycieczkę 150 weteranów II Wojny światowej do Pomnika II Wojny światowej w Waszyngtonie. Każdy z weteranów miał podczas podróży swojego opiekuna.

>Nowo dostępne!

Wskazówki jak wysłać sprawozdania do działu „Rycerze w akcji” są teraz dostępne po polsku.

Wskazówki można znaleźć na stronie www.kofc.org.

w w w. ko f c .o r g