Magazyn Sens by Jack Przemieniecki

Sens

ROZMOWA NUMERU

Wszystko o cholesterolu Sens 02(20)/10 cena: 4,50 zł (w tym 22% VAT)

magazyn dla diabetyków

TEMAT numeru

ABC insuliny uroda

Misja specjalna przepisy

Wzmacniamy

odporność

magazyn Sens

Sens Drodzy Czytelnicy,

Foto: Joanna Potępska. Zdjęcie na okładce: iStock.com

to już kolejna jesień, którą możemy spędzić wspólnie dzięki magazynowi „Sens” – ja przygotowując go dla Państwa, a Państwo oddając się jego lekturze. Nie ukrywam, że to wielka przyjemność i ogromna motywacja do pracy, gdy ma się tak wspaniałych czytelników jak Czytelnicy „Sensu”. Ponieważ otrzymujemy wiele listów z prośbą o magazyn, postanowiliśmy raz jeszcze zaktualizować naszą bazę danych, załączając do tego wydania magazynu „Kartę prenumeraty”. Proszę ją wypełnić i odesłać na wskazany adres. Z góry dziękuję za poświęcony czas. Dzięki „Karcie prenumeraty” będzie nam łatwiej dotrzeć do wszystkich osób, które chcą pozostać z nami. A skoro jesteśmy przy temacie jesieni, pozwolę sobie wspomnieć jeden z deszczowych dni, kiedy jadąc do redakcji, utknęłam w gigantycznym korku. Okazało się, że ta zazwyczaj koszmarna sytuacja, nie była jedynie stratą czasu. „Częstotliwość Schumanna, czyli fala wychodząca z naszej planety, tzw. bicie serca Ziemi, zaczęła rosnąć” – usłyszałam komunikat w jednej ze stacji radiowych. Przez długi czas fala miała stabilną wartość na poziomie 7,8 Hz, pod koniec 2000 roku osiągnęła już wartość ok. 12 Hz. Kiedy dojdzie do 13 Hz, nastąpi zmiana biegunów. Dlaczego o tym piszę, a zmiany w polu elektromagnetycznym

okazały się tak interesujące, że zapomniałam o korku? Ponieważ przemieszczanie się biegunów ma istotny wpływ na nasze życie i samopoczucie. Ludzie stają się niestabilni uczuciowo, zaczynają stale przeżywać wzloty i upadki. Więc jeśli towarzyszą Państwu właśnie takie huśtawki, jest to nie tylko wina jesieni, dowód, że jesteśmy ułomni albo po prostu słabi. Proszę nie poddawać się tym nastrojom, ale racjonalnie i chłodno podejść do sprawy, z uśmiechem. Nawet ptaki, kierując się w czasie swoich przelotów magnetycznymi liniami Ziemi, lądują nie tam, gdzie trzeba. Każdemu przydarza się gorszy dzień. Pewnych rzeczy nie jesteśmy w stanie przewidzieć, podporządkować ich naszej woli. Możemy jednak nauczyć się patrzeć na nie z dystansem, bez destrukcyjnych emocji. Fala Schumanna działa na wszystkich. Każdy dostaje po głowie, prędzej czy później. Takie życie. Zachęcam zatem, by tej jesieni skupić emocje na tym, co dobre i piękne, na rzeczach pozytywnych. Nie zapominać o własnej chorobie, ale tylko po to, by ją właściwie kontrolować. Diabetyk XXI wieku może żyć normalnie i być szczęśliwy. Ja w to głęboko wierzę. Redaktor naczelna

Concept Publishing Polska Sp. z o.o., al. J.Ch. Szucha 8, 00-580 Warszawa, tel.: +48 22 627 26 60, faks: +48 22 627 26 71; Zarząd: Rafał Plewiński, Łukasz Skalski, Erika Król; Dyrektor Wydawnicza: Marzena Mróz; Redaktor Naczelna: Marta Jakubiak, m.jakubiak@cppolska.com.pl; REDAKTOR MERYTORYCZNY: dr Bogumił Wolnik; opracowanie graficzne: Łukasz Szczepanowski, Piotr Żak; Fotoedycja: Joanna Potępska; KOREKTA: Anna Zawadzka; Współpracownicy: Andrzej Zaorski, Marcin Czarnocki, Aleksandra Kapała, Agnieszka Kugiel, Marta Pomierna, Katarzyna Robaczewska, Mariusz Tomczak, Milena Wolska; OBSŁUGA KLIENTA: Mariusz Duliński; dział reklamy: Malgorzata Solarczyk (m.solarczyk@cppolska.com.pl) – dyr. biura reklamy, Anna Kurowska (a.kurowska@cppolska.com.pl) tel. kom. 500 160 454, Weronika Kuźniar (w.kuzniar@cppolska.com.pl) tel. kom. 782 164 297. Wydawca nie odpowiada za treść opublikowanych reklam. Wydawca ma prawo odmówić przyjęcia materiałów reklamowych bez podania przyczyny.

Magazyn Sens nr 2 | 2010

spis treści

Ciekawostki

Felieton Andrzeja Zaorskiego

Temat numeru

High Fidelity

ABC insuliny

Specjaliści Abbott Diabetes Care Spotkania z Optium Xido

Im bliżej zimy, tym więcej uwagi powinniśmy poświęcić zabiegom upiększającym skórę.

4 2

Magazyn Sens nr 2 | 2010

O tym się mówi

Feng shui

Psychologia

3 kroki w stronę słońca

Być może dzięki regulacji zegara biologicznego uda się opracować nowe metody leczenia cukrzycy.

Waga w dół

Kontakt pacjent – lekarz

Trochę ruchu Zdrowe uzdrowiska

spis treści

44 28

Foto: Shutterstock.com

32 34

Uroda Misja specjalna Skóra po lecie

Rozmowa numeru Wszystko o cholesterolu

Specjaliści radzą

Prawidłowe odżywianie

Przepisy

Krzyżówka

Dobra dieta to podstawa zdrowego układu odpornościowego.

Doktor Śmiech

Rozmawiamy o zależnościach między cukrzycą a kondycją układu sercowo-naczyniowego.

Indeks glikemiczny

Wzmacniamy odporność

Nadmierna utrata masy ciała to nie zawsze zdrowy objaw.

Magazyn Sens nr 2 | 2010

ciekawostki

Geny cukrzycy

Zespół naukowców kierowany przez specjalistów z Uniwersytetu Oksfordzkiego odkrył 12 nowych genów, których warianty zwiększają ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. Prowadząc badania, naukowcy porównywali genomy 8 tys. diabetyków oraz 40 tys. osób, które nie mają problemów z prawidłowym poziomem cukru we krwi, a także kolejnych 34 tys. chorych na cukrzycę i 60 tys. osób grupy kontrolnej. U diabetyków niektóre warianty genów występują częściej. Mają one także związek z podwyższonym ryzykiem wystąpienia raka skóry i prostaty, choroby wieńcowej i zbyt wysokiego poziomu cholesterolu. Nowe odkrycia oznaczają, że liczba znanych genów związanych z cukrzycą zwiększyła się do 38. Wiedza na ich temat powinna w przyszłości pozwolić na skuteczniejsze zapobieganie i leczenie cukrzycy. Źródło: www.naukawpolsce.pap.pl

Zepsuty zegar

Insulina, hormon wytwarzany przez komórki beta wysp trzustki, pozwala obniżać zbyt wysoki poziom cukru we krwi. Jeśli produkcja insuliny jest niewystarczająca lub organizm przestaje na nią reagować, mamy do czynienia z cukrzycą. Zespół Josepha Bassa z Uniwersytetu Northwestern w Evanston przeprowadził pewien eksperyment – naukowcy hodowali w laboratorium mysie komórki beta, aby monitorować wytwarzanie insuliny. Okazało się, że komórki beta pozbawione „zegara” – genów odpowiedzialnych za rytm dobowy – wytwarzały o 50 proc. insuliny mniej, co może świadczyć o tym, że te same geny odpowiadają również za wytwarzanie insuliny. Także u żywych myszy ze źle działającym biologicznym zegarem szybko rozwijała się cukrzyca typu 2. Wyniki badań sugerują, że zakłócenie naturalnego rytmu dnia i nocy przez pracę przy sztucznym świetle może sprzyjać pojawieniu się cukrzycy. I rzeczywiście, u osób pracujących w systemie zmianowym choroba ta występuje szczególnie często. Naukowcy mają nadzieję, że wpływając na biologiczny zegar, uda się opracować nowe metody leczenia cukrzycy. Źródło: www.naukawpolsce.pap.pl

Magazyn Sens nr 2 | 2010

ciekawostki

Znani przeciwko cukrzycy

Oprah Winfrey prowadząca jeden z najpopularniejszych w Stanach Zjednoczonych telewizyjnych talk-show włączyła się w akcję walki z cukrzycą. – Cukrzyca jest tykającą bombą. To cichy zabójca – powiedziała w specjalnym wydaniu swojego programu „The Oprah Winfrey Show” (program gromadzi przed telewizorami średnio ok. 7,1 mln widzów). Zapowiedziała również akcję bezpłatnych badań poziomu cukru we krwi, dzięki której Amerykanie mogli wykonać je za darmo w sklepach sieci Walgreens w 50 stanach. W Stanach Zjednoczonych cukrzyca to szósta w kolejności przyczyna zgonów, głównie z powodu powikłań sercowo-naczyniowych. Przez ONZ choroba ta uznana została za pierwszą niezakaźną epidemię cywilizacyjną. Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna (IDF) ocenia, że jeśli to tempo wzrostu zachorowań na cukrzycę się utrzyma, to w 2030 roku będzie na nią cierpieć ok. 435 mln osób na świecie. Źródło: www.kobieta.wp.pl

LET’S TAKE

CONTROL OF

Foto: Shutterstock.com

Światowy dzień walki z cukrzycą 2010

Co roku 14 listopada jest dniem walki z cukrzycą. IDF (Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna) jako temat przewodni na lata 2009-2013 przyjęła hasło „Edukacja i prewencja”. Tegoroczna kampania odbywa się pod hasłem szczegółowym „Przejmijmy kontrolę nad cukrzycą. Teraz”. Tak jak w latach poprzednich, tak i w tym roku kontynuowana jest idea podświetlania na kolor niebieski budynków, pomników i innych obiektów użyteczności publicznej – z roku na rok jest ich coraz więcej; to duży sukces kampanii. Źródło: www.diabetyk.org.pl

DIABETES.

NOW.

world diabetes day 14 Nov

DIABETES PREVENTION AND TREATMENT ARE SIMPLE AND COST-EFFECTIVE. PUT THEM ON TOP OF THE AGENDA. www.worlddiabetesday.org idf-poster-politician_ENG_A2.indd 1

31/05/10 16:54

Magazyn Sens nr 2 | 2010

ciekawostki

Aktywność na długie lata

Uzupełnianie niedoboru dehydroepiandrosteronu (DHEA) staje się coraz powszechniej stosowaną, skuteczną, a jednocześnie bezpieczną metodą opóźniania naturalnego procesu starzenia i przeciwdziałania wielu chorobom. Zła tolerancja wysiłku, częste zmęczenie, osłabienie, zmniejszenie zdolności koncentracji, pogorszenie pamięci mogą być konsekwencją niedoboru DHEA. Stwierdzono, że DHEA odgrywa istotną rolę w procesach zapamiętywania, zwłaszcza w zachowaniu tzw. świeżej pamięci, a więc dotyczącej niedawno zaistniałych wydarzeń. Ponadto poprawia koncentrację i działa stymulująco na wyższe czynności mózgu. Biosteron to preparat stanowiący doskonałe źródło DHEA, szczególnie zalecany osobom po 40. roku życia. Preparat ma postać tabletek, dostępny jest bez recepty, wyłącznie w aptekach. Biosteron 5 mg DHEA, Biosteron 10 mg DHEA • Skład: Jedna tabletka zawiera 5 mg, 10 mg dehydroepiandrosteronu (Dehydroepiandrosteronum). • Wskazania: uzupełnienie niedoborów dehydroepiandrosteronu (DHEA). • Przeciwwskazania: nadwrażliwość na DHEA lub na którąkolwiek substancję pomocniczą produktu, rak piersi, jajnika lub inne nowotwory estrogenozależne, łagodny rozrost gruczołu krokowego i rak gruczołu krokowego, rak sutka u mężczyzn, ciężka niewydolność wątroby, ciężka niewydolność nerek, ciąża i okres karmienia piersią. • U osób zdrowych nie wykazano zwiększonego ryzyka wystąpienia nowotworów hormonozależnych. • Podmiot odpowiedzialny: Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne LEK-AM Sp. z o.o. „Przed użyciem zapoznaj się z ulotką, która zawiera wskazania, przeciwwskazania, dane dotyczące działań niepożądanych i dawkowanie oraz informacje dotyczące stosowania produktu leczniczego, bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu”.

Immulina

Immulina to najskuteczniejszy preparat wzmacniający odporność organizmu. Zmniejsza ryzyko infekcji, przeziębienia i grypy. Stosuje się go w przypadku nawrotowych zakażeń układu oddechowego, układu moczowego, podczas leczenia antybiotykami i po jego zakończeniu, podczas i po radio- i chemioterapii. Spożycie Immuliny zmniejsza incydenty opryszczki wargowej i działa korzystnie w przypadkach opryszczki narządów płciowych oraz alergii. Przyjmowana w przypadku infekcji łagodzi i skraca jej przebieg. Orientacyjna ceny: 30 kapsułek ok. 37 zł, 60 kapsułek ok. 70 zł (profilaktycznie stosuje się 1 kapsułkę dziennie); syrop dla dzieci (opakowanie zawiera 100 dziennych dawek) ok. 60 zł.

Pielęgnacja skóry głowy

Częstym problemem diabetyków jest przesuszona i łuszcząca się skóra, podatna na zranienia. Problem ten dotyczy także skóry głowy. Wszystkie preparaty MonRin stworzono na bazie naturalnych składników. Szampony zawierają delikatne substancje myjące, przez co są mniej podrażające. To doskonała propozycja dla osób, które o skórę powinny zadbać szczególnie. W linii tej znajduje się również Lotion Odżywczy zalecany po zakończeniu kuracji przeciw wypadaniu włosów lub przed ich farbowaniem. Doskonale sprawdza się także podczas codziennej pielęgnacji. Odżywia skórę głowy, włosy stają się lśniące, miłe w dotyku i pełne życia. Kosmetyki dostępne w sprzedaży internetowej, gabinetach medycyny estetycznej oraz wybranych salonach fryzjerskich. Więcej na www.monrin.info.

Magazyn Sens nr 2 | 2010

felieton

Felietony z Sensem

HIGH FIDELITY Tekst: Andrzej Zaorski

Foto: Michał Zagórny, materiały promocyjne

egoroczny skwarny czas kanikuły był nie do zniesienia dla mężczyzny czułego na doznania estetyczne. Bywalec kurortów przez cały dzień otoczony tłumem półnagich, opalonych, szczupłych i ponętnych ślicznotek zwariowałby niechybnie, gdyby nie obecność na deptaku równie licznej rzeszy rozebranych do rosołu tłustych i spoconych kocmołuchów i czupiradeł. To pozwoliło mi na powrót z wakacji na łono rodziny w nienaruszonym stanie. Poza tym – w pewnym wieku – wierność nie jest już cnotą, lecz smutnym przejawem konieczności. Dlatego z pewnym zdziwieniem przyjąłem fakt, że część moich rówieśników dokonała znaczących osiągnięć na polu… zdrady! Oczywiście nie chodzi o banalne cudzołóstwo małżeńskie, ale o niewierność ideałom swej młodości, o zaprzaństwo i odszczepieństwo – o zdradę samego siebie! Na pewno pamiętasz, Drogi Czytelniku, druhów swego dzieciństwa, przyjaciół, z którymi pisałeś CREDO na płocie, malowałeś (lub zamalowywałeś) hasła na murze, naklejałeś (lub zrywałeś) plakaty wyborcze. Byliśmy tacy sami: młodzi, pełni zapału, wierzący w SENS naszego świata. Co się z nami stało? MY jesteśmy tacy jak dawniej! Ale oni?!! Potworzyli nowe partie! Nasze dawne sztandary wyciągnęli na nowe maszty! Stałych bohaterów odsądzili od czci i wiary. Dziś dawni towarzysze walki to zdrajcy!!!

Niedawno byłem na uroczystości rodzinnej w N. Po obiedzie usiedliśmy na werandzie, gdzie rozmowa zeszła na politykę. Pewny, że jestem wśród swoich, nie kryłem mojej opinii na temat ostatnich wyborów prezydenckich. I tu się nasłuchałem…! Że kandydat, na którego oddałem swój głos, to kłamca! Że hasła, które głosi, to „wyborcza kiełbasa”! Że politycy, którym ufam, to szkodniki i złodzieje. A ja sam… to zdrajca,

„Jak Kuba Bogu – tak Bóg Kubie”. Zwaśnione społeczeństwo musi nawiązać dialog, aby 30 lat po pamiętnym Sierpniu móc powiedzieć, że znów umiemy „rozmawiać jak Polak z Polakiem”. Należy się to nam jak psu kość. A kiedy kubański pies widzi kość? Jak ma złamanie otwarte! My – cukrzycy – znamy korzyści wynikające z posiadania psa. Cytuję poprzedni numer „Sensu”: „Psy koją nam nerwy,

Na pewno pamiętasz, Drogi Czytelniku, druhów swego dzieciństwa, przyjaciół, z którymi pisałeś CREDO na płocie, malowałeś (lub zamalowywałeś) hasła na murze, naklejałeś (lub zrywałeś) plakaty wyborcze. zdrajca, zdrajca… Weranda powoli pustoszała. W końcu zostałem na niej sam w towarzystwie pokojowego pieska, który łasił się do mnie, nie bacząc, że jego właściciele potraktowali mnie jak niewiernego psa. To zdarzenie uprzytomniło mi, jak podobny jest język nienawiści, którym posługują się obie zwaśnione strony: „My – wierni, semper fidelis, i oni – zdrajcy”. W latach 60. krążył żart o kubańskim dyktatorze: „Co znaczy po hiszpańsku »fidel«? – Wierny. Łatwo być Fidel jak się jest… Castro!”. Byłoby to śmieszne, gdyby nie fakt, że mimo formalnego przekazania władzy bratu, Fidel od przeszło 50 lat wciąż rządzi z roku na rok bardziej wynędzniałą Kubą. I tu jest pies pogrzebany. Jeśli nie chcemy, aby świat powiedział kiedyś o Polsce:

obniżają ciśnienie krwi, a także poziom złego cholesterolu. Głaskanie i przytulanie zwierzaka wycisza i relaksuje […], zmniejszając poczucie samotności i frustracji. Powoduje, że pozostajemy otwarci na ludzi i nie stajemy się zgryźliwi”. A więc kochani, bierzmy przykład z mego pieska z werandy. Więcej zaufania dla „zdrajców”, nie wieszajmy na nich psów. Język nienawiści zostawmy politykierom. Niech ich psy wojny walczą o Pieski Świat – Mondo Cane. My – psy pokojowe – pochylmy się z psią wiernością nad krzywdą człowieka prostego. Bez wielkich słów. Na co dzień. Nie tylko w czasie kanikuły – Psiej Gwiazdy. Aby, gdy dożyjemy wieku Fidela, nie pomyśleć z rozpaczą, że najwierniejszym psem jest ten, na którego człowiek z biegiem lat w końcu schodzi.  Magazyn Sens nr 2 | 2010

temat numeru

ABC insuliny W naszym społeczeństwie pokutuje mnóstwo mitów dotyczących insulinoterapii, co wywołuje lęk przed tą formą leczenia, a nawet odmowę leczenia. Edukacja na temat cukrzycy i jej powikłań powinna stanowić podstawowy element terapii, wówczas włączenie insulin do leczenia przestaje być takie straszne. Tekst: Aleksandra kapała

Lek. med. Aleksandra Kapała – specjalista chorób wewnętrznych Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA w Warszawie

Magazyn Sens nr 2 | 2010

nsulina – niepozorne białko zbudowane z dwóch łańcuchów polipeptydowych – wykryte zostało przez Fredericka Bantinga i Charlesa Besta w 1922 roku. Za swoje epokowe odkrycie badacze otrzymali nagrodę Nobla. Insulina to jedno z największych odkryć w historii medycyny, kamień milowy w leczeniu cukrzycy. Przed erą insuliny większość chorych na cukrzycę po prostu umierała. W miarę rozwoju medycyny, a szczególnie technik inżynierii genetycznej, na przestrzeni ostatnich 90 lat otrzymywaliśmy coraz to nowsze

i doskonalsze produkty insulinowe. Ponad 40 lat temu rozpoczęto stosowanie insulin wieprzowych, od roku 1982 dostępne są insuliny ludzkie, a od około 10 lat mamy na rynku analogi insulinowe. Szeroki wybór produktów insulinowych daje diabetykom ogromne możliwości dobrania najlepszej terapii dla konkretnej osoby.

Rodzaje insulin W zależności od czasu działania wyróżniamy insuliny o szybkim, pośrednim i długim czasie działania.

temat numeru A. Do insulin, które rozpoczynają swoje działanie najszybciej i działają najkrócej, zaliczamy:

Foto: Shutterstock.com

1. insulina krótko działająca neutralna • insulina ludzka • początek działania po 30 min, szczyt – 1-2 godziny, maksymalny czas działania – do 6-8 godzin • może być stosowana dożylnie • w ymaga podawania 30 minut przed posiłkiem • stanowi podstawę leczenia ostrych powikłań cukrzycy w przebiegu hiperglikemii • stosowana w różnych algorytmach leczenia – zarówno w połączeniu z lekami doustnymi, jak i z innymi insulinami • nazwy handlowe: Actrapid, Gensulin R, Humulin R, Polhumin R 2. analogi insulinowe szybko działające: insulina lispro, aspart, glulizyna • analogi insulinowe powstały poprzez modyfikację budowy cząsteczki (zazwyczaj jest to wymiana jednego aminokwasu), co możliwe jest dzięki nowoczesnym metodom inżynierii genetycznej; zmiany te mają na celu stworzenie produktu wierniej naśladującego działanie insuliny w organizmie ludzkim • początek działania po 5-15 min, szczyt – 1-2 godziny, maksymalne działanie – do 4 godzin • w ygodny sposób stosowania, analogi można przyjąć tuż przed, w czasie, a nawet po posiłku • insuliny analogowe w przeciwieństwie do insulin ludzkich powodują mniejszy przyrost masy ciała (chory nie musi dojadać przekąsek w okresie międzyposiłkowym) • insuliny analogowe szybko działające mogą być stosowane dożylnie • insuliny analogowe zmniejszają ryzyko hipoglikemii • stosowane w różnych algorytmach leczenia – zarówno w połączeniu z lekami

doustnymi, jak i z innymi insulinami • nazwy handlowe: Novorapid, Humalog, Apidra

B. Insuliny o pośrednim czasie działania to: 1. insulina NPH, insulina izofanowa • insulina ludzka zawierająca dodatek protaminy i cynku, co spowalnia jej działanie • początek działania po 2-4 godzinach, szczyt – po 4-6 godzinach, czas działania do 24 godzin •w yłącznie do stosowania podskórnego • stosowana w różnych algorytmach leczenia – zarówno w połączeniu z lekami doustnymi, jak i z innymi insulinami • nazwy handlowe: Insulatard, Humulin N, Gensulin N, Polhumin N

Najważniejszym celem leczenia cukrzycy jest dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb i możliwości chorego! C. Analogi długo działające to: 1. glargina • a nalog insuliny ludzkiej • początek działania po 2 godzinach, nie stwierdza się wyraźnego szczytu aktywności, dzięki czemu jej działanie utrzymuje się przez cały czas na stałym poziomie (odtwarza podstawowe stężenie insuliny) • w yłącznie do stosowania podskórnego, raz na dobę • stosowana w różnych algorytmach leczenia – zarówno w połączeniu z lekami doustnymi, jak i z innymi insulinami • w porównaniu z insuliną NPH zmniejsza ryzyko hipoglikemii • nazwa handlowa: Lantus

2. detemir • analog insuliny ludzkiej • początek działania po 2 godzinach, nie stwierdza się wyraźnego szczytu aktywności, dzięki czemu jej działanie utrzymuje się przez cały czas na stałym poziomie (odtwarza podstawowe stężenie insuliny) • w yłącznie do stosowania podskórnego, raz lub dwa razy na dobę • stosowany w różnych algorytmach leczenia – zarówno w połączeniu z lekami doustnymi, jak i z innymi insulinami • w porównaniu z insuliną NPH zmniejsza ryzyko hipoglikemii • przy zastosowaniu tego preparatu obserwuje się najmniejszy przyrost masy ciała • nazwa handlowa: Levemir

D. Mieszanki insulinowe • to gotowe, przygotowane fabrycznie połączenia insulin o krótkim i pośrednim czasie działania • na rynku dostępne są zarówno mieszanki insulin ludzkich, jak i analogów insulinowych • celem działania mieszanek jest próba naśladowania naturalnego rytmu wydzielania insulin • preparaty w swoim składzie mają różny procentowo rozkład insuliny krótko działającej (działanie okołoposiłkowe) i insuliny o pośrednim czasie działania (działanie bazalne przez większą część doby), np. odpowiednio: 30% i 70% • wyłącznie do stosowania podskórnego • stosowane w różnych algorytmach leczenia – zarówno w połączeniu z lekami doustnymi, jak i z innymi insulinami • nazwy handlowe: Mixtard, Polhumin Mix, Gensulin M, Humulin M, NovoMix, Humalog Mix; nazwy zazwyczaj zawierają liczbę, która określa procent insuliny krótko działającej – np. Gensulin M40 oznacza, że preparat zawiera 40% insuliny krótko działającej i 60% insuliny o pośrednim czasie działania. Magazyn Sens nr 2 | 2010

temat numeru Dla kogo insulina Do bezwzględnych wskazań do leczenia insuliną należą: cukrzyca typu 1, cukrzyca typu LADA i cukrzyca ciążowa. W przypadku cukrzycy typu 2 wskazania do insulinoterapii mogą być czasowe bądź stałe. Kryteria włączenia insulinoterapii dla osoby z cukrzycą typu 2 obejmują następujące sytuacje kliniczne: • niedawno rozpoznana cukrzyca, glikemia powyżej 300 mg/dl (16,7 mmol/l), współistniejące objawy hiperglikemii. Po wyrównaniu tego stanu możliwe jest

Każdy chory z rozpoznaną cukrzycą powinien być poinformowany przez swojego lekarza, że w przebiegu tej choroby prędzej czy później, czasowo czy też na stałe może zaistnieć konieczność stosowania insulin. Iniekcje są bezbolesne. zastosowanie innych algorytmów leczenia, np. leków doustnych; • w tórna nieskuteczność leków doustnych, HbA1C>7%, mimo zastosowanej intensyfikacji dotychczasowego leczenia; • uzasadnione życzenie pacjenta. Czasowe zastosowanie insulin może być konieczne w następujących przypadkach: • dekompensacja cukrzycy wywołana przemijającymi czynnikami: infekcja, uraz, kortykoterapia, błędy dietetyczne; • zabieg chirurgiczny; • udar mózgu; • PTCA zabieg przezskórnej wewnątrznaczyniowej angioplastyki wieńcowej;

Magazyn Sens nr 2 | 2010

• ostry zespół wieńcowy; • inne ciężkie schorzenia wymagające hospitalizacji, szczególnie w oddziałach intensywnej opieki medycznej.

w doborze schematu leczenia muszą się wysunąć bezpieczeństwo i dobra jakość życia chorego.

Cele leczenia

1. Leczenie skojarzone: insuliny z lekami doustnymi. W schemacie tym najczęściej stosowanym lekiem doustnym jest metformina, a z insulin – insulina o pośrednim czasie działania lub analogi długo działające podawane raz na dobę rano lub wieczorem. Schemat ten może być pomostową formą terapii przed przejściem do bardziej intensywnego leczenia. Dawka wstępna insuliny wynosi 0,2 j. na kilogram masy ciała. Dawkę można zwiększać o 4-8 j. co 2-3 dni aż do uzyskania optymalnego wyrównania. W przypadku osób w wieku podeszłym tempo zwiększania dawki należy rozłożyć na 3-6 tygodni. Jeśli dobowe zapotrzebowanie chorego na insulinę przekracza 40 j., należy dołączyć drugie wstrzyknięcie insuliny. 2. Mieszanki insulinowe: ten model leczenia obejmuje zazwyczaj 2 wstrzyknięcia insuliny na dobę (rano i wieczorem). W przypadku zastosowania mieszanek analogowych możliwe jest rozpoczęcie terapii od jednego wstrzyknięcia insuliny

Zastosowanie insulin ma na celu poprawę wyrównania metabolicznego i zmniejszenie tempa postępowania powikłań. Kryteria wyrównania cukrzycy zaproponowane w 2010 r. przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne obejmują: 1. kryterium ogólne, tj. HbA1C≤7%, glikemia na czczo i przed posiłkami (także w samokontroli) 70-110 mg/dl, glikemia 2 godziny po posiłku <160 mg/dl; 2. kryteria szczegółowe, tj. HbA1C≤6,5%, glikemia na czczo i przed posiłkami (także w samokontroli) 70-110 mg/dl, glikemia 2 godziny po posiłku <140 mg/dl – dla cukrzycy typu 1 i krótkotrwającej cukrzycy typu 2. Najważniejszym celem leczenia cukrzycy jest dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb i możliwości chorego! W przypadku osób starszych, z licznymi towarzyszącymi schorzeniami przewlekłymi i z wysokim ryzykiem hipoglikemii możliwe jest złagodzenie celów leczniczych. Na pierwszy plan

Możliwe strategie leczenia

temat numeru przed głównym posiłkiem. W przypadku intensyfikacji leczenia mieszankami analogowymi możliwe jest podawanie tych preparatów do 3 razy na dobę przed głównymi posiłkami. W przypadku zastosowania mieszanek insulinowych ludzkich najczęściej stosuje się preparat zawierający 30% insuliny ludzkiej krótko działającej. W przypadku zastosowania mieszanek analogowych stosuje się preparaty zawierające 25%, 30% lub 50% analogu szybko działającego. Zazwyczaj zaleca się utrzymanie dotychczasowej terapii doustnej, szczególnie metforminy. 3. Leczenie intensyfikowane: to modyfikacja poprzedniej metody polegająca na dołączeniu do 2 wstrzyknięć mieszanek

i edukacja chorego oraz konieczność stałej i rzetelnej samokontroli. 5. Osobiste pompy insulinowe: ta forma leczenia w przypadku cukrzycy typu 2 stosowana jest rzadko, jednak może być proponowana chorym relatywnie młodym, aktywnym, ze zmiennym rozkładem dnia, u których za pomocą intensywnej insulinoterapii nie udaje się uzyskać odpowiedniego wyrównania choroby. Może być rozwiązaniem dla chorych z częstymi i nieprzewidywalnymi epizodami hipoglikemii, a także w przypadku nieświadomości hipoglikemii. Metoda ta wymaga ścisłej współpracy z placówką specjalistyczną, wysokiej edukacji, samokontroli i motywacji chorego.

Foto: Shutterstock.com, materiały promocyjne

W naszym społeczeństwie pokutuje mnóstwo mitów dotyczących insulinoterapii, co wywołuje lęk przed tą formą leczenia, a nawet odmowę leczenia. insulinowych trzeciego wstrzyknięcia z insuliny krótko działającej ludzkiej bądź analogu szybko działającego w porze głównego posiłku – zazwyczaj obiadu. Jeśli dobowe zapotrzebowanie na insulinę przekracza 80 j., należy zaproponować choremu intensywną insulinoterapię. 4. Intensywna insulinoterapia: to algorytm wielokrotnych wstrzyknięć – 4 bądź 5 – na dobę. Pozostaje podstawową metodą leczenia cukrzycy typu 1, ale czasami w przypadku cukrzycy typu 2 jest to jedyna metoda pozwalająca uzyskać dobre wyrównanie. Metoda ta otwiera szerokie możliwości łączenia różnych insulin. Zazwyczaj 4 wstrzyknięcia na dobę (przed głównymi posiłkami) zaopatrzone są przez insuliny krótko działające bądź analog szybko działający. Ostatnie wstrzyknięcie – z reguły ok. godz. 21-22 – stanowi insulina o pośrednim czasie działania albo analogi o długim czasie działania. Warunkiem skutecznej intensywnej insulinoterapii jest dobra motywacja

Nie bój się insuliny W naszym społeczeństwie pokutuje mnóstwo mitów dotyczących insulinoterapii, co wywołuje lęk przed tą formą leczenia, a nawet odmowę leczenia. Najczęściej chorzy boją się bólu związanego ze wstrzyknięciem, obawiają się utraty niezależności, uzależnienia od insuliny, trudności technicznych

związanych z iniekcjami i pomiarami czy wręcz wstydzą się choroby. Inne obawy dotyczą hipoglikemii (niedocukrzenia) i jej przykrych następstw oraz przyrostu masy ciała. Część chorych twierdzi, że dobrze się czuje na lekach tabletkowych („nic mnie nie boli”), i nie widzi zasadności stosowania insulin. Kluczem do okiełznania wszystkich lęków przed insuliną jest edukacja. Każdy chory z rozpoznaną cukrzycą powinien być poinformowany przez swojego lekarza, że w przebiegu tej choroby prędzej czy później, czasowo czy też na stałe może zaistnieć konieczność stosowania insulin. Iniekcje są bezbolesne, a insulina nie uzależnia. Obsługa wstrzykiwaczy i glukometrów jest bardzo prosta, a szkolenie w tym zakresie zapewnia personel medyczny. Szeroka gama produktów insulinowych zapewnia dostosowanie schematu leczenia nawet do osób bardzo aktywnych, co oznacza niezależność. Wreszcie kwestie hipoglikemii – te najczęściej wynikają z błędów dietetycznych lub z niedostosowania dawki insuliny do zapotrzebowania. Po analizie przyczyn tego stanu z lekarzem z reguły okazuje się, że problem da się usunąć. Edukacja na temat cukrzycy i jej powikłań musi stanowić podstawowy element terapii, wówczas włączenie insulin do leczenia przestaje być takie straszne. 

Trochę nauki Jeżeli przyjmujesz insulinę, podczas długiej jazdy samochodem możesz nieco zwiększyć jej dawkę lub zjeść trochę mniej niż zazwyczaj. Niski poziom cukru we krwi (hipoglikemia) jest szczególnie niebezpieczny podczas prowadzenia samochodu. Zaplanuj więc częste pomiary poziomu cukru we krwi (co 2-4 godz.) i zawsze miej ze sobą coś słodkiego. Magazyn Sens nr 2 | 2010

specjaliści Abbott Diabetes Care

Spotkania

z Optium Xido Gdy piszę do Państwa, za oknem szaruga, deszcz siąpi i jest zimno, ale mam nadzieję, że kiedy magazyn będzie już w Waszych rękach, babie lato zapuka do drzwi... Tekst: Katarzyna Magiera – koordynator ds. szkoleń pacjentów/ starszy specjalista ds. obsługi klienta

olejne nasze spotkanie na łamach magazynu „Sens” będzie kontynuacją artykułu sprzed trzech miesięcy dotyczącego spotkań edukacyjnych „Optium Xido bez tajemnic”. Ponieważ odbiór tych spotkań jest bardzo pozytywny i docierają do mnie zdecydowane opinie o konieczności organizowania kolejnych, chciałabym Państwa zachęcić do wzięcia w nich udziału.

Czego dotyczą spotkania

Na spotkaniach mówimy o... • ustawieniach aparatu, czasu, godziny, roku; • kalibracji glukometru; • różnicach między krwią pełną a osoczem; • akcesoriach do aparatu (wymienne lancety, nakłuwacz); • sprawdzaniu działania glukometru na płynach kontrolnych (warsztaty i ćwiczenia); • mogących pojawiać się na wyświetlaczu błędach, które nie świadczą o wadach glukometru, tylko np. o błędnych ustawieniach albo niewłaściwym ustawieniu aparatu lub pasków.

Magazyn Sens nr 2 | 2010

Foto: Shutterstock.com, materiały promocyjne

Celem spotkań jest przybliżenie Państwu glukometru Optium Xido, jego obsługi i funkcji, które posiada. Chcę, aby codzienna samokontrola glikemii z naszym aparatem była dla Państwa łatwiejsza i przyjemniejsza, abyście czuli się Państwo pewniej i bezpieczniej.

specjaliści Abbott Diabetes Care Wszystkich zainteresowanych prosimy o kontakt z naszym Biurem Obsługi Klienta 0801 379 799* w dni powszednie od godz. 8 do 17 bądź bezpośrednio ze mną w tych samych godzinach pod numerem komórkowym 695 614 417. * (opłata wg taryfy lokalnej)

Przygotowując się do spotkań z Państwem, sugeruję się pytaniami, jakie Państwo zadajecie, dzwoniąc na infolinię Działu Obsługi Klienta. Najczęściej zadawane pytania dotyczą różnic w wynikach pomiędzy glukometrami kalibrowanymi do krwi pełnej i osocza.

Proszę pamiętać Porównując dwa różnie kalibrowane glukometry, nie można zapominać o kilku podstawowych zasadach. 1. Porównując wyniki, należy zachować odstęp czasowy do 4 min (poziom glukozy w organizmie ludzkim zmienia się co 2 minuty). 2. Robimy dwa różne nakłucia i każdą nową kroplę kładziemy na oddzielny pasek dwóch różnych glukometrów. 3. P rzestrzegamy zasad higieny (dokładnie wymyte i osuszone ręce) – nie stosujemy spirytusu do przecierania. 4. Nie wyciskamy krwi – na pasek kładziemy pierwszą kroplę, która sama wypłynie z nakłucia. 5. Dopuszczalna różnica pomiędzy dwoma

inaczej kalibrowanymi glukometrami (jeden – do krwi pełnej, drugi – do osocza) może wg PTD wynosić do 20 procent. 6. N ajbardziej wiarygodnym badaniem sprawdzającym dokładność aparatu Optium Xido jest badanie laboratoryjne. Należy i tutaj jednak pamiętać o przestrzeganiu następujących zasad: a. Badanie przeprowadzamy w tym samym momencie, tzn. krew pobierana jest z żyły do probówki w tym samym czasie, co kropla z palca (krew włośniczkowa) nakładana na pasek testowy glukometru (dopuszczalna różnica do 15 proc.). b. Proszę pamiętać, że stosowaną w laboratorium metodą oznaczeń i na glukometrze musi być oznaczenie poziomu glukozy w osoczu.

Komunikat E-6 Jedno z częściej zadawanych przez Państwa pytań dotyczy komunikatu E-6, który pojawia się na wyświetlaczu Optium Xido. Pisaliśmy już o tym, ale

dla przypomnienia poruszę tę kwestię raz jeszcze. Komunikat ten, podobnie jak komunikaty E-3, E-4, E-7, nie świadczy o wadzie aparatu, ale o niewłaściwym jego ustawieniu bądź kalibracji. Najczęściej taki błąd pojawia się, jeśli stosujecie Państwo przeterminowane paski, paski nie są kompatybilne z danym glukometrem, niewłaściwie ustawiony jest rok w glukometrze.

Jesteśmy dla Państwa Spotkania przeznaczone są dla osób, dla których glukometr Optium Xido nie jest jeszcze do końca odkryty. Jest mi niezmiernie miło móc pochwalić się wysoką frekwencją diabetyków na naszych spotkaniach i zaangażowaniem, z jakim brali Państwo udział w dotychczasowych szkoleniach. Dotychczas odbywały się one w siedzibie naszej firmy w Warszawie przy ul. Postępu 21B (odbyło się 7 takich spotkań, w każdym wzięło odział średnio 15-20 uczestników). Poza Warszawą dotychczas byłam dwukrotnie w Łodzi, a także w Kutnie, Zielonej Górze, Stargardzie Szczecińskim, Szczecinie, Kielcach, Morawicy, Wrocławiu, Skierniewicach. Jeśli jesteście Państwo zainteresowani wzięciem udziału w naszych spotkaniach, chętnie zorganizujemy je w Państwa miejscowości. 

Magazyn Sens nr 2 | 2010

o tym się mówi

Waga w dół Większość z nas chce być szczupła – niezależnie od wieku, płci, poziomu wykształcenia i stanu zdrowia. Szczupła sylwetka kojarzy nam się najczęściej z sukcesem i gwarancją powodzenia u płci przeciwnej. Niektórzy z nas chcą być szczupli za wszelką cenę. Jednak czy nadmierna utrata masy ciała oznacza bycie zdrowym? Tekst: Marta Pomierna

iedowaga nie jest stanem naturalnym dla organizmu człowieka – może stanowić przyczynę wielu procesów chorobowych lub też być ich efektem. Jako skutek utrata masy ciała może być objawem chorób pasożytniczych, zaburzeń wchłaniania produktów pokarmowych, zaburzeń endokrynologicznych (np. nadczynności tarczycy) i chorób metabolicznych (cukrzyca typu 1 wiąże się z nagłą i znaczną utratą masy ciała przed włączeniem leczenia insuliną). Za główną przyczynę niedowagi uznaje się też przyjmowanie niedostatecznej ilości pokarmów. Ustalenie, od jakiej wartości zaczyna się niedowaga, jest zmienne osobniczo – najczęściej przyjmuje się, że zaczyna się, gdy BMI spada poniżej 18,5 u osób dorosłych. Body Mass Index (ang. wskaźnik masy ciała, w skrócie BMI) – to współczynnik powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości podanej w metrach.

Magazyn Sens nr 2 | 2010

o tym się mówi Dla osób dorosłych wartość BMI oznacza: • <16,0 – wygłodzenie • 16,0-17,0 – wychudzenie (spowodowane często przez ciężką chorobę lub anoreksję) • 17-18,5 – niedowagę • 18,5-25,0 – wartość prawidłową • 30,0-35,0 – I stopień otyłości • 35,0-40,0 – II stopień otyłości • ≥40,0 – III stopień otyłości (otyłość skrajna)

Skutki zbyt niskiej masy ciała Nieprawidłowo niska masa ciała może być przyczyną wielu zaburzeń, np. hormonalnych. Jednym ze źródeł hormonów estrogenowych jest zdrowa i odpowiednio rozwinięta tkanka tłuszczowa. U młodych dziewcząt brak odpowiedniej ilości tkanki tłuszczowej może wiązać się z późnym wystąpieniem pierwszej miesiączki, a u kobiet z niedowagą mogą wystąpić zaburzenia miesiączkowania lub nawet zatrzymanie krwawień. Niedowaga wiąże się także z zaburzeniami w funkcjonowaniu układu sercowo-naczyniowego, co w przyszłości może prowadzić do niewydolności krążenia. Gdy organizm otrzymuje zbyt małą ilość składników odżywczych, pojawiają się częste infekcje, anemia, nadpobudliwość, płaczliwość, kołatanie serca, zaburzenia pamięci. Do innych dolegliwości spowodowanych nieodpowiednim odżywianiem i znaczną utratą masy ciała należą m.in.: rzeszotowienie kości, próchnica zębów, kłopoty z dziąsłami, osłabienie wzroku, nocne kurcze łydek, wypadanie włosów i łysienie.

Foto: Shutterstock.com

Dlaczego chudnę? Problem niedowagi może być związany z typem budowy ciała. Ektomorfik – w przeciwieństwie do mezomorfików i endomorfików – to osoba o drobnej budowie ciała, która ma nie tylko mniej tkanki mięśniowej, ale i tłuszczowej. Charakteryzuje ją również szybki metabolizm. Ci, którzy nie ćwiczą w celu rozwinięcia

Ważne! Zwiększenie ilości spożywanych kalorii nie jest równoznaczne ze wzrostem masy ciała. Przyrost tkanki mięśniowej jest znacznie trudniejszy do uzyskania niż spalenie tłuszczu. masy mięśniowej i nie stosują diety wysokobiałkowej, znacznie częściej zapadają na choroby, których niedowaga przez długi czas pozostaje jedynym objawem. W wielu przypadkach nagła utrata wagi powodowana jest anemią, cukrzycą, depresją lub chorobą nowotworową. Czasami przyczyną stale utrzymującej się niedowagi jest nadczynność tarczycy. Zaburzenia pracy jelit (zaburzone wchłanianie substancji odżywczych z przewodu pokarmowego) również stanowią przyczynę chudnięcia, co jest wyjątkowo groźne. Organizm zawsze znajdzie potrzebne mu witaminy i minerały, nawet jeśli mu ich nie dostarczymy – pobierane będą z kości i mięśni. Alergie pokarmowe (nietolerancja

Jednym z objawów wysokiego stężenia glukozy we krwi – obok nadmiernego pragnienia, wielomoczu i osłabienia – jest utrata masy ciała. wybranych grup pokarmów) sprzyjają utracie masy ciała, przy czym nie muszą być równoznaczne z całkowitą nietolerancją – uniemożliwiającą spożywanie określonych produktów. Pokarm, choć dostarczony do organizmu, nie jest przez niego właściwie wykorzystywany. Problem ten jest szczególnie trudny do wykrycia, nie ujawnia się do chwili, gdy niedobory danej substancji nie wywołają bardziej spektakularnych efektów, np. zaburzeń pracy serca. Zaburzenia emocjonalne związane

ze stresem sprawiają, że osoba, która przez długi czas znajduje się pod jego wpływem, bardzo szybko chudnie. Właściwy poziom stresu motywuje nas do działania, jednak gdy jest zbyt wysoki, staje się przyczyną stanów lękowych i depresji, co często wiąże się z zaburzeniami łaknienia i nagłym chudnięciem.

Utrata masy ciała a cukrzyca Jednym z objawów wysokiego stężenia glukozy we krwi – obok nadmiernego pragnienia, wielomoczu i osłabienia – jest utrata masy ciała. Niedobór insuliny w organizmie prowadzi do narastania zbyt wysokiego poziomu cukru i wykorzystywania własnej tkanki tłuszczowej jako źródła energii. Do utraty masy ciała dochodzi często na kilka miesięcy przed rozpoznaniem cukrzycy. Dla niektórych jest to objaw niepokojący, ale u części osób, zwłaszcza tych z nadwagą, nie wzbudza żadnych obaw. Spadek masy ciała następuje bez większego wysiłku fizycznego i nie jest spowodowany stosowaniem diety. Niektóre osoby spadek masy ciała wiążą z właśnie rozpoczętą dietą i są zaskoczone tak szybkim osiągnięciem zamierzonego efektu. Rozpoznanie cukrzycy i wdrożenie odpowiedniego leczenia pozwala przerwać niekontrolowaną utratę masę ciała, przy czym większość pacjentów powraca do wagi wyjściowej. Osoby z nadwagą lub otyłe powinny jednak dążyć do tego, żeby utrzymać osiągniętą masę ciała albo doprowadzić do jej dalszej redukcji. W cukrzycy typu 1 jedną z przyczyn chudnięcia może być nierozpoznana choroba trzewna (celiakia), która stosunkowo często współistnieje z cukrzycą typu 1. Magazyn Sens nr 2 | 2010

o tym się mówi Ważne! Jeżeli chudniesz, zanim rozpoznano u ciebie cukrzycę, jest to objaw patologiczny i stanowi symptom rozwijającej się choroby. W takiej sytuacji skonsultuj się z lekarzem pierwszego kontaktu. Masa ciała po rozpoczęciu leczenia

Źle wyrównana cukrzyca sposobem na odchudzanie? Zdarza się, że niektórzy pacjenci celowo utrzymują wysokie poziomy cukru z obawy przed przyrostem wagi ciała. Doprowadza to do szybkiego rozwoju kwasicy i wyniszczenia organizmu. Ci, którzy traktują cukrzycę jako sposób na odchudzanie, trafiają do szpitala. Regularne spożywanie posiłków przygotowanych zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia jest nieodzownym elementem leczenia. Osoby z typem 1 cukrzycy

Magazyn Sens nr 2 | 2010

na ogół mają masę ciała prawidłową lub nawet niedowagę, dlatego żywienie dietetyczne nie ma na celu redukcji zbędnych kilogramów. Energetyczność diety powinna być dopasowana do indywidualnych potrzeb każdego pacjenta i uwzględniać nie tylko płeć i wiek, ale również stan fizjologiczny i rodzaj wysiłku fizycznego podejmowanego przez daną osobę. W cukrzycy typu 1 dopasowanie diety do czasu podawania insuliny oraz właściwych jej dawek jest bardzo istotne. Regularnie spożywane posiłki zapobiegają zbyt dużym wahaniom poziomu cukru we krwi. Liczba posiłków zależy od liczby wstrzyknięć insuliny oraz od jej rodzaju (czasu dzia-

łania), dlatego każdy pacjent powinien mieć indywidualnie ułożoną dietę, najlepiej przez dietetyka w konsultacji z lekarzem prowadzącym.

W zdrowym ciele zdrowy duch Jeżeli spożywasz odpowiednią ilość pokarmów i nie wykonujesz nadmiernego, wyczerpującego wysiłku fizycznego, a mimo to chudniesz, zgłoś się do lekarza. Przyczyn utraty masy ciała jest wiele – niektóre z nich mogą być objawem dodatkowej choroby. Kontroluj masę ciała i staraj się utrzymać ją na prawidłowym poziomie, stosując odpowiednią dietę i wysiłek fizyczny. 

Foto: Shutterstock.com

Insulina sprawia, że tkanki znów wykorzystują prawidłowo glukozę w przemianach metabolicznych, spada jej stężenie we krwi, a proces spalania własnych tłuszczów zostaje zahamowany i nie dochodzi do produkcji acetonu. W przypadku cukrzycy typu 2 i wdrożenia leczenia lekami obniżającymi insulinooporność tkanki lepiej wykorzystują glukozę, która jest prawidłowo metabolizowana, a jej stężenie we krwi ulega obniżeniu. Długo nierozpoznana cukrzyca typu 1 prowadzi często do znacznego spadku masy ciała (o kilkanaście, kilkadziesiąt kilogramów), a nawet do wyniszczenia organizmu. Spadek masy ciała następuje wolniej w cukrzycy typu 2 i jest wyrazem dosyć długiego okresu trwania choroby jeszcze przed jej rozpoznaniem. Osoby, które znacznie straciły na wadze, po zastosowaniu leczenia najczęściej powoli przybierają na wadze.

o tym się mówi

9. Opinia/uznanie/sława POŁUDNIE OGIEŃ • świecznik • przedmioty koloru czerwonego • obraz słońca

1. Kariera/droga życiowa PÓŁNOC WODA • obraz przedstawiający jakieś góry • przedmioty koloru czerwonego • dyplomy, medale, wyróżnienia

oś

m do ia H. o, w eg /ś SC ł a i a a W A dz .- I on bi o ie PŁN ZIEM a sł oru neg W k l 8. ur ko ielo g y z i • fi iot o i ążk g i m d e ks ze zarn • r •p c

5. Zdrowie/witalność Przestrzeń wolna! Tu może się znaleźć szklana kula.

6. Po m oc n • PŁ i lud o br N az M .-Z zie p • E A /p • k kry pr rze TAL CH. rzy ja a sz z d y s m c ie • fi ie tały jaci taw le n g u ie i d ół iają r cy ki szl zw an ac on i oł het ki ów ne

3. Autorytety/rodzina WSCHÓD DRZEWO • fotografie rodzinne • rośliny wieloletnie, np. bambus

7. Twórczość/dzieci ZACHÓD METAL o tw • obrazy lub fotografie ńs przedstawiające dzieci że ał H. cy • rośliny kwitnące ją i/m AC ia y • metalowe dzwonki zk .-Z IA w w ią ŁD EM sta oty wa Zw P ZI zed m . d 2. pr lbo , np i e az a ze k łci br aty ac lfin ta ym • o kwi iźni de ksz jąc o za o bl o ś as tł • c zpr świa ro

i śc zy r ko . y o/ CH ąc tw WS O iaj ad c a .- W w sp og PŁD RZE dsta do nym B D rze , wo kla 4. p y sz az , ryb y w yniu m r b ę t z u • o zek one nac ari r m kw • •a

Feng shui

To, co dzieje się w naszym życiu, znajduje symboliczne odbicie w naszym mieszkaniu, i na odwrót – wszystko, co ma związek z naszym mieszkaniem, wpływa na nas samych, nasze życie i osobowość.

eng shui (czyt. ‘fuŋ szłej’) to nauka i sztuka zajmująca się aranżacją przestrzeni wokół człowieka. W starożytnych Chinach obejmowała ogólny rozkład miast, wsi, budynków mieszkalnych i gospodarskich. Chińczycy

Magazyn Sens nr 2 | 2010

wierzą bowiem, że otoczenie, w którym człowiek przebywa – a dokładniej energia, która nieustannie w nim krąży – wpływa na jego los. Dobrze zaplanowana przestrzeń ma zapewnić pomyślność we wszystkich dziedzinach życia. I nawet dzięki niewielkim

zmianom, np. przestawieniu jakiegoś mebla, można osiągnąć zadziwiająco pozytywne efekty. Ty tworzysz swoje mieszkanie, ale także ono kształtuje ciebie. I jeśli w twoim życiu panuje chaos, w którym nie możesz się odnaleźć, ten stan zostanie odzwierciedlony

Foto: Shutterstock.com

Tekst: Marianna Nowakowska

o tym się mówi poprzez bałagan panujący w mieszkaniu. A gdy rozwiążesz swoje problemy w życiu, bałagan zapewne zniknie również z mieszkania. Wschodnia mądrość idzie jednak o krok dalej, twierdząc, że jeśli zaprowadzisz porządek w swoim mieszkaniu, pozbędziesz się chaosu ze swego życia.

zamieszczonej obok. Drzwi wejściowe powinny znaleźć się w jednym z następujących pól: 8, 1 lub 6. Każde z dziewięciu pól siatki bagua symbolizuje określoną sferę życia.

Yin i yang Filozofia Wschodu opiera się na obserwacji równowagi pomiędzy Yin i Yang. Początkowo pojęcia te oznaczały zacienioną (yin) i nasłonecznioną (yang) stronę wzgórza. Obecnie yin interpretuje się jako żeńską zasadę natury (bierną i słabą), yang zaś jako zasadę męską (aktywną i silną). Yin dąży do yang i odwrotnie. Jednocześnie feng shui mówi o konieczności zachowania równowagi pomiędzy yin i yang. Ponieważ wszystko posiada energię chi – my sami, meble, kolory – istniejemy w łańcuchu wzajemnych zależności. Energia cały czas przepływa i się zmienia. Jeśli równowaga pomiędzy yin i yang zostaje zaburzona, pojawiają się kłopoty.

Siatka bagua Aby dobrze zaplanować przestrzeń wokół nas zgodnie z zasadami feng shui, powinniśmy nieco bliżej poznać pojęcie siatki bagua. Dzieli ona bowiem mieszkanie na strefy odpowiadające różnym dziedzinom naszego życia. Zawsze przybiera kształt pomieszczenia lub powierzchni, na którą jest nakładana. Zazwyczaj przedstawia się ją w postaci kwadratu lub prostokąta podzielonego na dziewięć równych części, tak że część centralna (oznaczona numerem 5) otoczona jest pozostałymi ośmioma. Teraz przejdźmy do działania. Proszę zaznaczyć na schemacie drzwi i okna, ustawienie mebli, sprzętów oraz wszelkich ważnych obiektów, takich jak ulubiony fotel, kwiat doniczkowy lub obraz. Drzwi wejściowe do domu, mieszkania lub pokoju powinny znaleźć się w dolnej części rysunku. Następnie należy ponumerować wszystkie części tak, jak na ilustracji

1. Kariera/droga życiowa Pole to odpowiada za pomyślność w sferze zawodowej (zarobki, kariera). Odnosi się także do drogi, którą obraliśmy, do wyborów, których dokonujemy i życiowych szans. 2. Związki/małżeństwo Strefa odpowiedzialna za nasze kontakty z innymi ludźmi (związki intymne, rodzinne, przyjacielskie, zawodowe). 3. Autorytety/rodzina Pole związane z rolą autorytetów w naszym życiu, z naszymi przodkami. Odpowiada za stan stosunków panujących w rodzinie: wzajemne zrozumienie, akceptację i wspieranie. 4. Bogactwo/korzyści Ta strefa najczęściej jest kojarzona z pieniędzmi. Wykorzystuje się ją do poprawiania sytuacji finansowej. Może oddziaływać pozytywnie także na przeżycia (korzyści duchowe) oraz nasze ambicje i cele (korzyści intelektualne bądź duchowe). 5. Zdrowie/witalność To centralne pole, które odpowiada za stan naszego zdrowia i odczuwaną radość życia. Właśnie tu gromadzi się dobroczynna energia chi, w znacznym stopniu wpływając na nasz nastrój.

Ponieważ z wszystkich pól właśnie centrum bagua jest najsilniej związane z naszym ogólnym samopoczuciem i zdrowiem, uznać je należy za pole szczególne. Jednak centrum bagua nie żyje własnym życiem, współistnieje z pozostałymi polami i ulega ich wpływom. Jeśli więc chcemy wykorzystać feng shui do poprawy swojego stanu zdrowia, powinniśmy zająć się polami, które otaczają centrum. Co to oznacza? Jeśli poprawisz jakość życia we wszystkich lub przynajmniej w większości sfer, twój stan psychofizyczny automatycznie ulegnie poprawie. A co możemy zrobić w polu numer 5? Usunąć z niego zbędne przedmioty i sprzęty, pozostawiając wolną przestrzeń, aby energii życiowej dać możliwość swobodnego przepływu. 6. Pomocni ludzie/przyjaciele Pole to związane jest zarówno z osobami nam znanymi (rodzina, partner, przyjaciele, współpracownicy), jak i całkiem obcymi. Dzięki osiągnięciu harmonii w tej strefie możemy doświadczać bezinteresownej życzliwości i pomocy ze strony innych ludzi. 7. Twórczość/dzieci To pole kreacji fizycznej i psychicznej, odnosi się do rezultatów naszych działań lub myśli twórczych – naszych dzieci: potomstwa, dojrzewających planów, pomysłów. 8. Wiedza/świadomość Strefa ta odnosi się nie tylko do ogólnego poziomu naszego wyedukowania, ale również – a może przede wszystkim – do wiedzy duchowej rozumianej jako świadomość. 9. Opinia/uznanie/sława To pole odpowiada za stan naszej pozycji społecznej, reputacji i zdobytego uznania w środowisku, w którym żyjemy. Jeśli w którejś z wymienionych sfer życia nie układa ci się tak, jak powinno, przeanalizuj istniejącą w swoim mieszkaniu przestrzeń odpowiedzialną za dany obszar. Postaraj się wprowadzić w niej zmiany, uporządkować ją, znaleźć harmonię. Być może na pozytywne efekty nie trzeba będzie długo czekać.  Magazyn Sens nr 2 | 2010

psychologia

Kontakt pacjent – lekarz J

Tekst: Marcin Czarnocki

Marcin Czarnocki – magister psychologii, psychoterapeuta o orientacji psychodynamicznej

Magazyn Sens nr 2 | 2010

Należy szukać W chorobie przewlekłej istotne jest to, w jaki sposób wzbudzana jest przez lekarza nadzieja na poprawę naszego funkcjonowania. Zwracanie uwagi na słowa, które powodują, że po wizycie lekarskiej nie czujemy się podbudowani na duchu, powinno być sygnałem ostrzegawczym skłaniającym nas do rozważenia decyzji o zmianie specjalisty. Nasza intuicja odgrywa tu bardzo ważną rolę. Ważna jest umiejętność rozróżniania pomiędzy diagnozą choroby a samopoczuciem psychicznym. Jeśli jesteśmy

Foto: Shutterstock.com

Relacja pomiędzy pacjentem a lekarzem powinna być budowana w atmosferze wzajemnego zaufania i szacunku. Ważne jest, aby pacjent był traktowany przez lekarza w sposób podmiotowy, a nie przedmiotowy. Wzajemny szacunek i zaufanie to podstawa skutecznej terapii.

eśli czujemy, że nasze relacje z lekarzem prowadzącym są niezadowalające, warto zadać sobie pytanie, co takiego sprawia, że nie czujemy się dobrze. Być może nie jesteśmy wystarczająco rozumiani? Być może czujemy się traktowani jak „kolejny przypadek”, a nie jak człowiek, który cierpi i wymaga pomocy nie tylko medycznej, lecz także duchowego i emocjonalnego wsparcia w chorobie? Warto stawiać tego typu pytania, gdyż szczególnie w sytuacji choroby przewlekłej wsparcie psychologiczne ze strony lekarza odgrywa bardzo istotną rolę. Warto zwracać uwagę zarówno na przekaz werbalny, jak i niewerbalny ze strony lekarza. To, w jaki sposób lekarz komunikuje się z pacjentem, może być bowiem albo źródłem wsparcia przynoszącego ulgę, albo wręcz przeciwnie – źródłem lęku czy niepokoju prowadzących do załamania psychicznego.

psychologia konfrontowani przez lekarza z tym, że chorujemy przewlekle i są nam stawiane twarde warunki zmiany stylu dotychczasowego życia, wówczas powinniśmy wspólnie z lekarzem zastanowić się nad tym, w jaki sposób można poprawić nasze samopoczucie. Można tego dokonać poprzez zasugerowanie lekarzowi, by dołączył nam dodatkowe leki poprawiające nastrój bądź przeprowadził szczerą rozmowę. Niestety, nie zawsze lekarz poświęca nam tyle czasu na konwersację, ile byśmy potrzebowali. W takim przypadku można dodatkowo szukać pomocy psychologicznej. Zwracajmy więc uwagę na lekarzy, którzy wykazują się wrażliwością i empatią na nasze cierpienie. W przypadku naszego niezadowolenia możemy próbować w asertywny sposób domagać się od lekarza tego, co nam się należy. Jeśli lekarz nie reaguje na nasze prośby, mimo naszych starań nie poświęca nam więcej uwagi, wówczas możemy szukać innego specjalisty. Najlepszym na to sposobem jest zasięgnięcie opinii znajomych bądź opinii osób piszących na forach internetowych.

Dobre relacje Podstawą dobrej współpracy między lekarzem i pacjentem, stanowiącej warunek konieczny w osiągnięciu wspólnego celu i poprawy zdrowia pacjenta, jest odwaga w asertywnym komunikowaniu lekarzowi swoich potrzeb. Polega ona na zadawaniu nurtujących nas pytań i prowadzeniu dialogu w sposób stanowczy, ale zarazem łagodny. Aby móc tak porozumiewać się z lekarzem, należy wyzbyć się lęku przed relacją pacjent – lekarz i starać się w rozmowie przejść na poziom partnerskiej komunikacji. Najpierw jednak trzeba umieć rozpoznać własne potrzeby i wiedzieć, o co chcemy lekarza zapytać. Warto przed wizytą, która zazwyczaj jest źródłem stresu, spisać na kartce wszystko, czego chcemy się dowiedzieć od naszego lekarza. Stres powoduje, iż umykają nam ważne kwestie, które chcieliśmy poruszyć podczas konsultacji lekarskiej.

Kłopoty w dobrej komunikacji między lekarzem a pacjentem wynikają najczęściej z rozbieżności w oczekiwaniach dotyczących leczenia. Jako pacjenci poza konsultacją lekarską często mamy potrzebę bycia wysłuchanymi i zrozumianymi, lekarz zaś ogranicza się wyłącznie do krótkiej rozmowy na temat objawów i do wypisania stosownych recept i zaleceń. Wówczas czujemy się ignorowani. Ważne więc, abyśmy umieli rozpoznawać własne potrzeby i uczucia. Nawet jeśli nie wszystko możemy powiedzieć lekarzowi, to zawsze możemy udać się na rozmowę do psychologa, który

Warto przed wizytą, która zazwyczaj jest źródłem stresu, spisać na kartce wszystko, czego chcemy się dowiedzieć od naszego lekarza. Stres powoduje, iż umykają nam ważne kwestie, które chcieliśmy poruszyć podczas konsultacji lekarskiej. nas wysłucha, będzie się starał nas zrozumieć i podpowie, co moglibyśmy zrobić, aby psychicznie poczuć się lepiej. Ważne jest, aby obie strony interakcji (lekarz i pacjent) zdawały sobie sprawę z uczuć, jakie pojawiają się podczas wzajemnej komunikacji: aby umiały je zidentyfikować, nazwać, spokojnie wypowiedzieć i przyjąć. Na tym polega wykorzystanie inteligencji emocjonalnej przy budowaniu dojrzałej komunikacji interpersonalnej.

Świadomość emocji Codzienne relacje stanowić mogą pole do ćwiczeń w tym zakresie. Obcując z innymi ludźmi, warto jest zastanawiać się nad tym,

jakie uczucia wzbudza we mnie rozmówca, a następnie starać się radzić sobie z nimi w zależności od okoliczności. W jednym przypadku może to być asertywna odmowa lub stawianie granic, gdy czujemy, że ktoś nadmiernie wkracza w naszą prywatność. Mamy wówczas do czynienia z identyfikacją emocji złości. W innym przypadku może to być trudność w przyjmowaniu komplementu lub wysłuchaniu cennej porady innego człowieka. Reasumując, zakłócenia w relacji pomiędzy pacjentem a lekarzem wynikają w dużej mierze z braku uważności na uczucia, jakich doświadczają obie strony interakcji. Komunikacja powinna być budowana w oparciu o szczerość, zaufanie i szacunek. Przydatna w procesie diagnozy i zdrowienia jest psychoedukacja obejmująca wiedzę z zakresu emocji oraz wzajemnego wpływu psychiki na ciało i odwrotnie. Psychoedukacja wpływa na ogólny rozwój osobowości zarówno pacjenta, jak i lekarza. Warto więc nauczyć się rozpoznawać, nazywać i wypowiadać emocje, jakie pojawiają w relacjach z ważnymi osobami. Jeśli zaś nie czujemy się w ogóle rozumiani przez lekarza, istnieje możliwość skorzystania z opinii innego specjalisty. Poza dyplomami, doświadczeniem zawodowym i życiowym, bardzo ważne jest bowiem to, jakim człowiekiem jest osoba, która ma nam pomóc. Warto jest wreszcie znać własne oczekiwania wobec lekarza. Jeśli głównym oczekiwaniem jest pomoc w poradzeniu sobie z emocjami, jakie wywołuje diagnoza choroby przewlekłej, wówczas warto poza pomocą lekarską skorzystać ze specjalistycznej pomocy psychologicznej. Lekarz przecież nie ma obowiązku kończenia dodatkowych kursów z zakresu psychologii czy psychoterapii. Jego głównym zadaniem nie jest pomoc w zaakceptowaniu świadomości choroby przewlekłej, lecz poprowadzenie leczenia w taki sposób, aby pacjent mimo choroby mógł samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie.  Magazyn Sens nr 2 | 2010

psychologia

3 kroki

w stronę słońca Jesień to moja ulubiona pora roku. Jej niepowtarzalny klimat sprawia, że nawet chłodniejsze i czasem zbyt krótkie dni są pełne uroku, magiczne i ciepłe. Drzewa wyzłocone liśćmi urzekają swoją urodą, zwłaszcza w promieniach słońca. Tekst: Marianna Nowakowska

Przyroda trochę wyhamowała. Może więc warto, żebyśmy my również zwolnili. To doskonały moment, by poświęcić więcej czasu samemu sobie. Proponuję zaplanować wieczór wyłącznie pod własnym kątem. Weź ciepłą kąpiel – i nie spiesz się! Włącz nastrojowe światło, zapal zapachową świecę. Usiądź w wygodnym fotelu albo schowaj się pod ciepłym kocem na miękkiej kanapie. Kubek gorącej herbaty z imbirem, ciekawy film albo dobra książka z nastrojową muzyką sączącą się cichutko z głośników to

Magazyn Sens nr 2 | 2010

cudowne domowe klimaty. Za oknem już prawie ciemno, deszcz rytmicznie uderza o parapet, a ty nic nie musisz. Zapominasz o obowiązkach. Prawda, że jesień jest piękna?

Polowanie na słońce również doskonale poprawia samopoczucie. Ponieważ jest go raczej mało, należy spożytkować każdy pogodny dzień. Najlepiej, by przytrafił się w weekend, bo to zazwyczaj czas wolny dla większości osób. Jeśli jednak aura postanowi rozpieszczać nas ciepłem promieni w tygodniu, trzeba to także wykorzystać. Wyrwij się na moment z pracy, znajdź jakieś nasłonecznione, zaciszne miejsce i usiądź na dłuższą bądź krótszą chwilę, by nacieszyć się urokiem złotej jesieni. Taki słoneczny oddech zrelaksuje ciało i odświeży umysł. W dni wolne zaplanuj spacer w miłym towarzystwie. Nic nie robi tak dobrze jak piękne okoliczności przyrody i ciekawa rozmowa z drugim człowiekiem.

3. Jesienna melancholia potrzebuje

czasem mocnego przerywnika w postaci dopływu dynamicznej energii. Co może nim być? Intensywne obcowanie z ludźmi. Umów się ze znajomymi, na spotkanie z którymi do tej pory brakowało ci czasu. Odświeżenie kontaktów towarzyskich z pewnością wprowadzi ożywienie w jesienne klimaty. Wspólna wyprawa do kina lub teatru dodatkowo ubarwi ten czas. A jeśli możesz pozwolić sobie na wyjazd, nie wahaj się ani chwili. Plażowania nie będzie, ale zmiana otoczenia zawsze dobrze robi na samopoczucie, nawet gdy na dworze wieje i dżdży. Zaszyć się gdzieś w wiejskiej chacie przy tlącym się ogniu w kominku, rozmawiać o niczym, trochę powspominać, śmiać się do łez i być szczęśliwym – takie rzeczy mogą przytrafić się także tobie, musisz tylko chcieć i wierzyć, że właśnie tak może być. Zwłaszcza jesienią! 

Foto: Shutterstock.com

yśląc o jesieni, mam przed oczami ludzi spacerujących po parku, połyskujące w promieniach słońca nitki babiego lata unoszone rześkim podmuchem wiatru, ciepłe wieczory w domowym zaciszu z kubkiem aromatycznej herbaty pod miękkim kocem. Jest pięknie... Jesień wcale nie musi być przygnębiająca i smutna. To, jaka będzie, zależy tylko od nas. Mamy sposoby, by uczynić z niej najpiękniejszą porę roku. Oto one.

s”

psychologia

Jeśli nadal chcesz otrzymywać wypełnij załączoną do tego wydania magazynu kartę prenumeraty i odeśli na wskazany adres. Tak, nadal chcę otrzymywać bezpłatnie magazyn „Sens” Posiadam glukometr:

Optium Xido/ Optium Omega Inny

TEM AT N UME RU

Ulica

Sens Serce – Kod pocztowy

diabTelefon etyka URO DA

latem PSYC HOLO GIA

Nazwisko

Data urodzenia

tak

nie

Pomiary glukometrem robię

Na cukrzyce typu

X typu 2

Posiadam pompę insulinową razy tygodniowo

1 999

R R R R

X typu 1

00 okla

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich d M z siedzibą w Warszawie, ul. Postępu 21B w celac ó w co czu ,szkoleń, postępowania reklamacyjnego dotycząc jesz dka.indd

szania reklamacji moje dane osobowe zostaną p zujących przepisów prawa, w szczególności Pre

zachorowałem w*

tak

nie

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich dan S wych za pomocą komunikacji elektronic Kśrodków A SE YCA ich poprawiania. oraz prawa UKRZ

Sens

19-05-10

INT

razy dziennie

12:33:42

)

VAT /09 tym 22% 02(17) Sens 4,50 zł (w cena:

C IE... YMN

Data

*podaj rok

Podpis

niały wSPA s DA URO

Rz o dk i ewk i Ig re k owo 0 9 1 23 1 23 45 6 7 8 9

Ulica

– Kod pocztowy

Nr domu

relak

, WDŹ SPRAWARTO U CZY UMER AT N TEM

Życuckrizeycą

Nr mieszkania

Miejscowość

DZĄ ŚCI RA JALI SPEC

nie ntowa Ceme słupa

kręgo

0– Telefon

11-09-09

DIAB ETYK W DA LEKIE J PO DRÓ ŻY d I

9.ind

S2_200

SEN

dka_

00 okla

S Piękni ens

Sens 01(05) cena: /09 4.50 zł (w tym

URO DA

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych zawartych w niniejszym formularzu przez Abbott Laboratories Poland Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, ul. Postępu 21B w celach związanych z nabyciem produktów Abbott, w tym w szczególności w celu prowadzenia niezbędnych szkoleń, postępowania reklamacyjnego dotyczącego produktów Abbott lub postępowania w związku z incydentem medycznym. W przypadku zgłaszania reklamacji moje dane osobowe zostaną przekazane organom Państwa, które są uprawnione do otrzymania tych danych na podstawie obowiązujących przepisów prawa, w szczególności Prezesowi Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.

latem

SKÓRA

Data

Podpis

PEŁN

SŁOŃ TEM CA AT N UMER U

Sło

ki wiekd XXI

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych w celach marketingowych, w tym również na otrzymywanie informacji marketingowych za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Jestem świadomy/-a dobrowolności podania danych, prawa dostępu do treści swoich danych oraz prawa ich poprawiania.

Kowalski

10:10:24

KA ASTY BROPL POROZA WERTE OSTEO RA KONT

E-mail

29.10.2010

Mi VAT)

Pielę E-mail skóry gnacja

Jan Ko wa l sk i 2D 9D 0M 8M R1 9R 5R 2R

Przyjmuję insulinę

22%

0–

Nr seryjny glukometru

Imię

Sens 01(19) cena: /10 4,50 zł (w tym

ROZM OWA NUM ERU

Podaj nazwę

SKA LPEL KON TRA CUK RZY CA

ZDRO WE ŻYW IENIE

Le raryttanie sy

MENU PROST OZO GROD U 00 okla

dka_

2009.ind

d 1

18-05-09

Magazyn Sens nr 2 | 2010

17:57:47

22%

VAT)

trochę ruchu

Zdrowe uzdrowiska Z Wyjazd do sanatorium to doskonały sposób na poprawę kondycji i spędzenie wolnego czasu. A jeśli dodatkowo koszty przejazdu oraz turnusu z zabiegami, wyżywieniem i noclegiem ktoś za nas pokryje, koniecznie trzeba się tam wybrać. Tekst: Marianna Nowakowska

arezerwowałam sanatorium. Wyjadę na dwa tygodnie. Pobyt tam ma być oddechem od codzienności. Zawsze po powrocie z wyjazdu dłuższego niż tydzień przyjeżdżałam do domu z nowymi planami, pomysłami. Coś się zmieniało, coś budowałam. Może teraz też tak się stanie? Potrzebuję zmian” – tak napisała autorka jednego z internetowych blogów. Warto więc chyba pójść jej śladem i skorzystać z możliwości, jakie dają ośrodki uzdrowiskowe – zadbać o własne zdrowie i doładować się pozytywną energią. Na zmiany zawsze jest dobry czas, a do uzdrowiska można pojechać o każdej porze roku. Jeszcze można... Nie wiadomo bowiem, jak długo będziemy mieli na to szansę. Skarb Państwa sprzedaje udziały w 14 uzdrowiskach. Ośrodki pamiętające jeszcze czasy PRL-u potrzebują zastrzyku kapitału, a NFZ nie ma funduszy na tego typu inwestycje. Tak więc planuje pozyskać je od prywatnych przedsiębiorców. Jakie będą tego konsekwencje w przyszłości? Zapewne sanatoria zostaną przekształcone w nowoczesne obiekty spa nastawione przede wszystkim na klientów komercyjnych, na których dobrze zarobią, a mniej zamożni kuracjusze będą musieli dłużej poczekać na miejsce w uzdrowisku.

Na ZUS-owskie turnusy co roku wyjeżdża ok. 70 tys. Polaków. Darmowe leczenie sanatoryjne przysługuje osobom ubezpieczonym w Narodowym Funduszu Zdrowia. Zakład określił je jako „rehabilitację leczniczą w ramach prewencji rentowej”. Aby z niej skorzystać, trzeba postarać się o wniosek wystawiony przez lekarza prowadzącego, w którym stwierdzi on, że

Magazyn Sens nr 2 | 2010

Foto: Shutterstock.com

Krok po kroku

LET’S TAKE

CONTROL OF DIABETES. NOW. Make positive strides in your diabetes management through an active lifestyle, by frequently monitoring your blood glucose to balance your meal plan and insulin levels. International Diabetes Federation

world Official Partner diabetes World Diabetes day 14 Nov 2010

Day

world diabetes day 14 Nov

CONTROL OF DIABETES. NOW. If you use insulin, work with your health care provider to identify the proper tools to help you monitor your blood glucose levels and manage your diabetes.

www.worlddiabetesday.org

International Diabetes Federation

world Official Partner diabetes World Diabetes day 14 Nov 2010

Day

world diabetes day 14 Nov

www.worlddiabetesday.org

Abbott Diabetes Care oficjalnym partnerem

Światowego Dnia Walki z Cukrzycą 2010 Abbott Diabetes Care w Polsce wspiera finansowo tegoroczne obchody Światowego Dnia Walki z Cukrzycą, organizowane przez Zarząd Główny Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków (PSD). Na znak solidarności z pacjentami chorymi na cukrzycę 14 listopada budynek, w którym mieści się firma Abbott, zostanie podświetlony na kolor niebieski. W tygodniu poprzedzającym Światowy Dzień Walki z Cukrzycą zorganizowane zostaną przez Abbott Diabetes Care bezpłatne pomiary poziomu cukru na terenie wybranych placówek. Więcej informacji można uzyskać, dzwoniąc na infolinię 0801 379 799*.

*opłata wg taryfy lokalnej

trochę ruchu cierpimy na schorzenie utrudniające nam pracę albo zdiagnozowane schorzenie nie przeszkadza nam w pracy, ale nieleczone może utrudniać wykonywanie naszych zajęć w przyszłości. Wniosek składamy następnie w swoim oddziale ZUS. Dołączamy do niego kopie dokumentacji medycznej w naszym posiadaniu dotyczącej choroby uwzględnionej we wniosku. I czekamy na jego rozpatrzenie. Możemy zostać wezwani na dodatkowe badanie lekarza orzecznika lub – jeśli nie zgłosi on zastrzeżeń do przedstawionej dokumentacji – ZUS wyznaczy termin wyjazdu i ośrodek, do którego pojedziemy (nie wybieramy miejsca pobytu sami; lekarz, który wystawia skierowanie, może zaproponować w nim, by leczenie odbyło się w uzdrowisku nadmorskim, nizinnym, podgórskim lub górskim, ale ostateczna decyzja o wyborze konkretnego sanatorium należy do lekarza z NFZ). Czasem na zakończenie całej procedury trochę trzeba poczekać, jednak decyzję pacjent otrzymuje nie później niż 14 dni przed wyznaczoną datą rozpoczęcia turnusu. Turnus trwa zazwyczaj 21 lub 28 dni. Szczegółowe informacje na temat możliwości udziału w programie prewencji rentowej ZUS znajdują się na stronie: www.zus.pl/prewencja.

• a ktualny dowód ubezpieczenia zdrowotnego; • e meryci, renciści, bezrobotni – dowód ubezpieczenia, np. odcinek renty, zaświadczenie z urzędu pracy; •w yniki badań dodatkowych, konsultacji specjalistycznych itd.; •k arty informacyjne z leczenia szpitalnego, które mają związek z pobytem w sanatorium; • na cały okres pobytu (21 lub 28 dni) przyjmowane na co dzień leki.

Poza kolejnością Jeśli ktoś nie chce zbyt długo czekać na wyjazd i dodatkowo sam pragnie zdecydo-

wać, dokąd pojedzie, do uzdrowiska może się wybrać na zasadach komercyjnych. To zdecydowanie prostsza procedura. Wystarczy zadzwonić do wybranego ośrodka i zarezerwować sobie miejsce (nie potrzeba skierowania od lekarza). W zależności od terminu cena za pobyt w pokoju jednoosobowym waha się od 80 do 150 zł za dobę. Dodatkowo dochodzą jeszcze koszty zabiegów, przejazdu i wyżywienia. Czasem jednak warto zainwestować we własne zdrowie. Najważniejsze, że mamy wybór – może to być pewien nakład finansowy (wyjazd komercyjny) albo też trochę załatwiania i cierpliwości podczas oczekiwania na decyzję (wyjazd z ZUS). 

Niezbędne badania i dokumenty

Magazyn Sens nr 2 | 2010

Trochę nauki Pamiętaj, aby przed wyjazdem do sanatorium zabezpieczyć leki, które musisz przyjmować. Obowiązkowo spakuj też glukometr i paski testowe. Prawidłowa kontrola glikemii to szansa na łagodny przebieg choroby i skuteczne leczenie.

Foto: Shutterstock.com

Aby ubiegać się o wyjazd do sanatorium, musimy wykonać niezbędne badania (zleci nam je lekarz sporządzający wniosek). Powinniśmy mieć aktualne wyniki badań takich jak: OB, morfologia, mocz, rtg klatki piersiowej (ważny dwa lata), EKG (ważne sześć miesięcy). Dodatkowo potrzebne będzie zaświadczenie potwierdzające rozpoznanie zasadnicze stanowiące podstawę wystawienia skierowania, innymi słowy: informacja, na co pacjent choruje i po co jedzie do sanatorium. Do sanatorium koniecznie trzeba zabrać: • skierowanie potwierdzone przez wojewódzki oddział NFZ; • dowód tożsamości;

konkurs

DLA DIABETYKÓW W odpowiedzi na potrzeby osób chorych na cukrzycę i osób z zespołem metabolicznym, naukowcy z Laboratorium Oceanic SA opracowali serię dermokosmetyków AA THERAPY DLA DIABETYKÓW, które powstały we współpracy z lekarzami diabetologami oraz dermatologami. Badania skuteczności preparatów AA THERAPY DLA DIABETYKÓW przeprowadzono z udziałem osób chorych na cukrzycę. Podstawą pielęgnacji skóry osób chorych na cukrzycę i osób z zespołem metabolicznym, a tym samym zapobiegania zmianom skórnym, jest zwalczanie suchości skóry.

Do wygrania: 5 x zestaw 3 kosmetyków z serii AA THERAPY DLA DIABETYKÓW Wystarczy wysłać SMS pod numer 7243 i odpowiedzieć na pytanie:

Czy podstawą pielęgnacji skóry osób chorych na cukrzycę i osób z zespołem metabolicznym jest zwalczanie suchości skóry? Tak (SMS o treści Sens.1) Nie (SMS o treści Sens.2) Wyślij SMS pod numer 7243. Na SMS-y czekamy od godz. 10:00 w dniu 1.10.2010 r. do godz. 23:59 w dniu 31.11.2010 r. Zwycięzców powiadomimy telefonicznie. Koszt wysłania jednego SMS-a wynosi 1 zł netto (1,22 z VAT). Regulamin konkursu dostępny w siedzibie redakcji.

Magazyn Sens nr 2 | 2010

uroda

lek. med. Krystyna Pawełczyk-Pala – dermatolog, lekarz medycyny estetycznej, właścicielka Gabinetów Dermatologii Estetycznej JUWENA

Magazyn Sens nr 2 | 2010

uroda

Misja specjalna Upiększanie w gabinecie lekarskim często kojarzy się z niezliczoną ilością ukłuć i cięć chirurgicznych szkodliwych dla osób borykających się z cukrzycą. Tymczasem dzisiejsza dermatologia i medycyna estetyczna są w stanie spełnić także potrzeby diabetyków, którzy chcą pielęgnować i odmładzać skórę. Tekst: lek. med. Krystyna Pawełczyk-Pala

abiegi dermatologii i medycyny estetycznej to niezwykle szeroka dziedzina, która obejmuje zarówno zaawansowane metody kosmetyczne, jak i inwazyjne zabiegi chirurgiczne. Na pewno warto skonsultować decyzję o poddaniu się inwazyjnym zabiegom z diabetologiem, nie wolno jednak myśleć, że są to propozycje zarezerwowane wyłącznie dla osób bez cukrzycy. Większość terapii estetycznych wymaga wykonania maleńkich nakłuć lub, w przypadku dermatochirurgii, nawet niewielkich ran – prawda jest jednak taka, że w przypadku diabetyków lekarz troszczy się o te drobne uszkodzenia skóry jeszcze staranniej niż w przypadku osób zdrowych. Warto też wiedzieć, że rozwój medycyny estetycznej zmierza w kierunku zabiegów małoinwazyjnych z minimalnym czasem rekonwalescencji. Dlatego także osoby chorujące na cukrzycę z powodzeniem mogą wybierać spośród bogatej oferty rozwiązywania problemów ze skórą i oznakami starzenia.

pod wpływem czynników środowiskowych. Uważa się dziś, że ponad 60% plam powstaje pod wpływem słońca, a tylko 13% związanych jest z procesem starzenia się skóry. Na występowanie przebarwień narażone są osoby, u których występują różnego rodzaju zaburzenia hormonalne, w tym zmiany hormonalne zachodzące w organizmie kobiety w czasie ciąży, a także stosowanie kuracji hormonalnej. Większość przebarwień pojawia się na twarzy. Wskazane zatem jest stosowanie zewnętrznych preparatów chroniących przed światłem słonecznym. Powinny one charakteryzować się wysokimi wskaźnikami protekcji zarówno przed promieniami UVB, jak i UVA i bazować głównie na filtrach mineralnych.

Bez skazy

Foto: Shutterstock.com

Co za plama Wiele osób, zwłaszcza kobiet, zmaga się po lecie z przebarwieniami skóry, które stanowią problem z pogranicza dermatologii i kosmetologii. Wymieniane są dziś przez kobiety jako trzeci, po zmarszczkach i wiotczeniu skóry, problem estetyczny. Przyczyna powstawania przebarwień nie jest do końca jasna. Mogą być one zarówno uwarunkowane genetycznie, jak i powstawać

Rozwój medycyny estetycznej zmierza w kierunku zabiegów małoinwazyjnych.

Podstawą terapii przebarwień jest zebranie dokładnego wywiadu, ustalenie przyczyny ich powstawania, określenie stopnia nasilenia – i wtedy dopasowanie najwłaściwszego rozwiązania. W zależności od możliwości finansowych pacjenta oraz tego, jak szybko zależy mu na efekcie, lekarz może zastosować serię pilingów, które wymagają kilku wizyt w gabinecie co dwa-cztery tygodnie, lub pilingi jednorazowe (Cosmelan, Dermamelan), które dają bardzo dobre efekty już w czasie dwóch tygodni od wykonania zabiegu. Wymagają one jednak większego poświęcenia ze strony pacjenta, ze względu Magazyn Sens nr 2 | 2010

uroda

Laser kontra przebarwienia Zasada działania lasera frakcyjnego opiera się na tworzeniu na skórze siatki punktów, w których działa światło lasera, tworząc w skórze kolumny. Dzięki temu w czasie jednego zabiegu laser podgrzewa tylko część skóry, pozostawiając resztę nienaruszoną. Drugą metodą jest terapia światłem zarówno laserowym, jak i nielaserowym. W tym przypadku możemy znów rozróżnić dwa typy zabiegów. Laseroterapia frakcyjna daje szybki efekt, lecz jest zabiegiem bolesnym. Polega na punktowym poparzeniu skóry, co wiąże się z przerwaniem ciągłości naskórka i kilkudniowym gojeniem. Pozwala jednak uzyskać efekt ujędrnienia i odmłodzenia skóry, jak również poprawę jej jakości, likwidację ewentualnych drobnych blizn potrądzikowych bądź zanieczyszczeń na skórze. Z kolei terapia nielaserowym źródłem światła również daje dobre efekty, ale rozłożone w czasie i skoncentrowane głównie na kwestii likwidacji przebarwień. Nie odmładza skóry. Wymaga serii bezbolesnych zabiegów.

Magazyn Sens nr 2 | 2010

Przed rozpoczęciem każdej terapii pacjent powinien wyrównać cukrzycę, która nie jest przeciwwskazaniem dla terapii przebarwień. Na pewno dla cukrzyka bezpieczniejsze są pilingi, które nie powodują przerwania ciągłości naskórka, aczkolwiek jeżeli pacjent obserwuje u siebie dobre gojenie ran, to po konsultacji z diabetologiem zabiegi laserowe mogą być wykonywane również u pacjentów z cukrzycą.

Znamiona pod kontrolą Znamiona niebezpieczne dla naszego zdrowia to znamiona barwnikowe. Trudno je ocenić gołym okiem i odróżnić od niebarwnikowych. Dlatego profilaktycznie powinno pokazać się znamiona dermatologowi, który przeprowadza kontrolne badanie dermatoskopowe, tzn. ogląda znamiona w powiększeniu. Jeżeli tylko jest możliwość, warto wykonać wideodermatoskopię, która pokazuje znamiona w zdecydowanie większym powiększeniu, pozwala archiwizować zdjęcia i porównywać je z zarejestrowanymi wcześniej fotografiami. Należy pamiętać, że konsekwencją zaniedbania profilaktyki znamion może być rozwój czerniaka złośliwego, który potrafi przez bardzo długi czas nie dawać żadnych

objawów chorobowych, zaś wcześnie wykryty jest możliwy do wyleczenia w 100%. Znamiona barwnikowe w takich okolicach, jak: skóra głowy, szyja, pachwiny, stopy, u kobiet strefa okołostanikowa, a u mężczyzn owal twarzy (ze względu na częste golenie), powinny być zawsze profilaktycznie usuwane. Warto też wykonać badanie genetyczne pod kątem czerniaka skóry, które może lekarzowi pomóc w określeniu najlepszego postępowania profilaktycznego dla danego pacjenta. Niezależenie od tego, czy znamię powinno być usunięte, czy pacjent po prostu wyraża takie życzenie, osoby chorujące na cukrzycę mogą poddać się takim zabiegom. Najbardziej pożyteczny jest zabieg dermatochirurgiczny, który choć wymaga wykonania nacięcia i założenia szwu, jako jedyny pozwala na badanie histopatologiczne wyciętej zmiany, zapewniając pacjentowi bezpieczeństwo całej terapii. Osoby cierpiące na cukrzycę powinny poinformować dermatologa i chirurga o chorobie. Pozwoli to na dobranie odpowiednich szwów, a także profilaktyczne

Foto: Shutterstock.com

na konieczność sumiennej kontynuacji procedury zabiegowej samodzielnie w domu.

Przed rozpoczęciem każdej terapii pacjent powinien wyrównać cukrzycę, która nie jest przeciwwskazaniem dla terapii przebarwień.

zastosowanie odpowiednich maści i opatrunków żelowych, tak aby proces gojenia był jak najbardziej komfortowy. Nie należy obawiać się takich zabiegów, a wręcz przeciwnie – należy regularnie kontrolować znamiona, a przede wszystkim nie dopuszczać do poparzeń słonecznych.

Odmładzanie dla każdego Osoby chore na cukrzycę z obawy przed ewentualnymi cięciami i szwami często obawiają się inwazyjnych zabiegów chirurgii plastycznej. Mimo że oczywiście konieczna jest konsultacja z diabetologiem, pacjenci z cukrzycą mogą poddawać się zabiegom chirurgicznym. Warto jednak dla własnego komfortu i spokoju poszukiwać rozwiązań jak najmniej inwazyjnych. W przypadku np. powiększania biustu istnieje metoda tradycyjna – wszczepiania wkładek, np. żelowych, co wiąże się z koniecznością wykonania nacięcia. Jednak

dostępna jest także metoda podawania gęstego kwasu hialuronowego, co wymaga jedynie mikronacięcia potrzebnego do wprowadzenia kaniuli z preparatem. W związku z tym praktycznie nie ma żadnej rany. W przypadku liftingu czy liposukcji można z powodzeniem wymienić zabiegi chirurgiczne na zabiegi laserowe. Nie są one oczywiście zupełnie bezinwazyjne, ale nie wymagają cięć. W przypadku liftingowania skóry zabieg laserowy potrzebuje gojenia, ale odmładzanie skóry, jeśli tylko nie wymaga drastycznych rozwiązań, można prowadzić za pomocą zabiegów iniekcyjnych zupełnie bezpiecznych dla diabetyków. Zabiegi iniekcyjne polegają jedynie na wkłuciu cieniutkiej igły, nie wiążą się więc z procesem gojenia. Dlatego podanie toksyny botulinowej, lifting za pomocą kwasu polimlekowego czy nawilżanie skóry kwasem hialuronowym są całkowicie w zasięgu osoby z cukrzycą. 

uroda

Skóra po lecie Jesień to najlepszy czas, by zadbać o wysuszoną, podrażnioną skórę. I naprawić szkody poczynione przez palące słońce, wiatr i morską wodę. Tekst: Sonia Skalec

mgr Sonia Skalec – kosmetolog, szkoleniowiec. Fascynuje się manualnymi technikami pracy z twarzą oraz kosmetyką anti-age. Współpracuje zarówno z polskimi, jak i zagranicznymi firmami. W kosmetologii najbardziej ceni interdyscyplinarność i ciągły postęp. Prowadzi Centrum Kosmetologii Estetycznej Beauty & Wellness w Warszawie (www.centrumbeauty.pl)

Regenerująco-nawilżający oliwkowy balsam z ekstraktem z shitake. Ekstrakt z oliwek zwalcza wolne rodniki, nawilża i odżywia; ekstrakt z grzybka shitake ujędrnia skórę; alantoina łagodzi podrażnienia, działa kojąco i zmiękczająco. Balsam do ciała, Barwa, 10 zł / 200 ml

Magazyn Sens nr 2 | 2010

Delikatne mydło natłuszczające przeznaczone do codziennej pielęgnacji całego ciała, w szczególności do skóry przesuszonej, łuszczącej się i z tendencją do podrażnień. Poprawia wilgotność skóry, wygładza ją i uelastycznia. Balnea mydło w płynie, Barwa, 9 zł / 300 ml

kosmetologia oferuje szereg preparatów i zabiegów skomponowanych po to, by zwiększać magazynowanie wody w skórze.

Wielkie nawilżanie Warto zaopatrzyć się w delikatny preparat myjący, tonik bezalkoholowy oraz krem, który będzie nie tylko nawilżał, ale również delikatnie natłuszczał skórę. Wśród składników aktywnych szukamy m.in. kolagenu, kwasu hialuronowego, protein pszenicy, ceramidów oraz oleju z awokado, z ziaren pszenicy lub nasion ogórecznika. Warto zwrócić uwagę na kosmetyki opracowane z myślą o skórze atopowej. Ich zadaniem jest przede wszystkim nawilżanie, natłuszczanie, łagodzenie podrażnień oraz niekiedy działanie antybakteryjne.

Balsam zapewnia natychmiastowe nawilżenie i wygładzenie skóry suchej i zniszczonej, łagodzi podrażnienia i zmniejsza uczucie swędzenia skóry. Mocznik (10%) i L-arginina (2,5%) chronią skórę przed nadmierną utratą wody. AA Therapy dla diabetyków, balsam do ciała, AA Oceanic, ok. 17,45 zł / 200 ml

Foto: Shutterstock.com, materiały promocyjne

ażda pora roku rządzi się swoimi prawami i w różny sposób oddziałuje na naszą skórę. Latem łatwiej nie tylko o opaleniznę, ale również o przesuszenie skóry, przebarwienia i wypryski. Nie inaczej dzieje się ze skórą diabetyka, która na dodatek jest mniej odporna na bodźce termiczne, promieniowanie słoneczne, zranienia i otarcia. Główną przyczyną nadwrażliwości skóry są zmiany naczyniowe prowadzące do upośledzenia układu naczyniowego, a co za tym idzie – systemu odżywiania skóry. W efekcie skóra staje się przesuszona, łuszcząca i wyjątkowo wrażliwa. Wysokie temperatury dodatkowo potęgują ten efekt. Na szczęście współczesna

uroda Początek jesieni to również dobry czas na wizytę w gabinecie kosmetycznym i przeprowadzenie powakacyjnych porządków ze skórą. Dozwolony jest właściwie każdy zabieg, jednakże ze względu na często występujące u diabetyków zaburzenia czucia należy szczególnie uważać przy metodach wykorzystujących prąd (galwanizacji, która łagodzi podrażnienia skóry, a także radzi sobie z rozszerzonymi naczynkami, jonoforezie, która polega na wprowadzaniu substancji aktywnych pod skórę, czy darsonwalizacji walczącej z przedwczesnym starzeniem się skóry) oraz zabiegach z użyciem ciepła. O tym, z których propozycji możemy skorzystać, zadecyduje specjalista po obejrzeniu skóry i ocenieniu stopnia zaawansowania zmian.

Akcja regeneracja Jesienne porządki najlepiej zacząć od delikatnego pilingu kawitacyjnego, który wygładza skórę i oczyszczą ją z obumarłych komórek. Dzięki temu poprawia jej koloryt i dodaje świeżości. Wśród propozycji głęboko nawilżających na uwagę zasługują zabiegi z wykorzystaniem płatów kolagenowych oraz masek algowych, które zwiększają wchłanianie składników aktywnych zawartych w ampułkach i maskach kremowych. Jeśli zależy nam na

silniejszym działaniu przeciwzmarszczkowym i regenerującym, warto sięgnąć po zabiegi z dotleniającym koenzymem Q10 lub witalizującą witaminą C. Jeśli chcemy zlikwidować przebarwienia, powinniśmy przedstawić kosmetyczce pozwolenie od lekarza, gdyż profesjonalne zabiegi przeciw przebarwieniom polegają najczęściej na intensywnym złuszczaniu skóry i zastosowaniu składników o działaniu drażniącym, jak np. kwas kojowy czy hydrochinon. Podobnie jest z kosmetykami do pielęgnacji domowej.

Im bliżej zimy, tym więcej uwagi poświęcamy zabiegom delikatnie natłuszczającym skórę oraz wzmacniającym naczynka. Zimno, coraz zimniej Im bliżej zimy, tym więcej uwagi poświęcamy zabiegom delikatnie natłuszczającym skórę oraz wzmacniającym naczynka. Ponieważ kremy dla skór naczyniowych opracowywane są na potrzeby każdego rodzaju cery, ich konsystencja może być zbyt lekką dla suchej skóry diabetyka. Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest zaopatrzenie się

Krem półtłusty na noc dla cery dojrzałej. Pobudza komórki do samoregeneracji podczas snu. Wzmacnia naturalną barierę lipidową skóry, chroniąc komórki przed utratą wody. Opóźnia procesy starzenia i stymuluje odnowę kolagenu. DermoSystem 40 krem regenerujący, przeciwzmarszczkowy, Norel, 54 zł / 50 ml

Olejek na bazie oleju z pestek żurawiny kanadyjskiej rewitalizuje i odżywia skórę całego ciała. Dzięki wysokiej zawartości kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 skóra staje się odporna na stany zapalne i procesy alergiczne. Satynowy olejek żurawinowy, Norel, 66 zł / 100 ml

w serum dla skór naczyniowych na bazie wyciągów z arniki czy hamamelisu i nakładanie go pod krem do codziennej pielęgnacji. Oczywiście powakacyjnej pielęgnacji nie ograniczamy jedynie do twarzy – skóra na ciele, dłoniach i stopach również podlega niekorzystnym wpływom pogody. W domowej pielęgnacji całego ciała doskonale sprawdzają się mleczka i balsamy z mocznikiem. Preparaty do pielęgnacji stóp zawierają zwykle wyższe stężenie tego składnika, aby jeszcze intensywniej nawilżać i zmiękczać zrogowaciały naskórek. W gabinecie kosmetycznym szukamy zabiegów odżywczych i regenerujących. Ciekawą propozycją są zabiegi żurawinowe, ponieważ olej z pestek żurawin jest niezwykle bogaty w kwasy omega-3 i omega-6. Dla tych, którym jesienią brakuje dobrego humoru, opracowano zabiegi czekoladowe, które nie tylko wygładzają skórę, ale również pobudzają produkcję endorfin. Bez względu na porę roku czy pogodę profesjonalna pielęgnacja dłoni i stóp to podstawa nie tylko estetycznego wyglądu, ale również profilaktyki tzw. stopy cukrzycowej. Manicure biologiczny (bez wycinania skórek) oraz specjalny pedicure leczniczy to zabiegi, które warto wykonywać regularnie, aby mieć pewność, że skóra i paznokcie są zdrowe, a w razie jakiegokolwiek uszkodzenia poddane fachowej opiece. 

Pielęgnacja, ochrona i nawilżenie dla bardzo suchej skóry. Preparat zalecany dla diabetyków, wspomaga leczenie atopowego zapalenia skóry, egzem, nagniotków, modzeli. Krem w piance do bardzo suchej skóry, Allpresan, 46 zł / 125 ml

Magazyn Sens nr 2 | 2010

rozmowa numeru

Wszystko o cholesterolu

Stale zwiększa się liczba osób, u których diagnozuje się różnego stopnia zaburzenia przemiany glukozy – cukrzycę i stany przedcukrzycowe. Częściej jednak lekarze rozpoznają sytuacje, które predysponują do rozwoju tej choroby, takie jak: otyłość, zaburzenia lipidowe, nadciśnienie tętnicze. O zależnościach między cukrzycą a kondycją układu sercowo-naczyniowego rozmawiamy z dr Hanną Jasiel-Wojculewicz. rozmawia: marta jakubiak

– Klinika Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego Pani doktor, jaka jest zależność między cukrzycą a kondycją układu sercowo-naczyniowego? W dobie pojawienia się nowoczesnego systemu opieki diabetologicznej oraz nowych metod edukacyjnych, diagnostycznych i samokontrolnych zmniejsza się ilość śmiertelnych powikłań cukrzycy z powodu ostrych komplikacji, na przykład śpiączek. Główną przyczyną zgonów, nawet około 80 proc., chorych z cukrzycą są choroby układu sercowo-naczyniowego. Dlaczego tak się dzieje? Przyczyną tego stanu jest przedwczesny w stosunku do wieku i bardziej nasilony proces miażdżycowy. Tak duża dynamika miażdżycy spowodowana jest przewlekłą hiperglikemią, opornością tkanek na insulinę, hiperinsulinemią [podwyższony

Magazyn Sens nr 2 | 2010

Od czego zależy gospodarka lipidowa organizmu? Kluczowym hormonem odgrywającym znaczącą rolę w przemianach tłuszczów jest insulina. Jej niedobór – zbyt mała w stosunku do zapotrzebowania dawka przyjmowana w postaci wstrzyknięć – prowadzi do zahamowania wytwarzania niektórych form związków tłuszczowych, zwiększonego rozpadu innych, podwyższenia poziomu triglicerydów i wolnych kwasów tłuszczowych

Foto: Shutterstock.com

Dr n. med. Hanna Jasiel-Wojculewicz

poziom insuliny we krwi – przyp. red.], zaburzeniami lipidowymi, obecnością innych towarzyszących chorób, np. nadciśnienia tętniczego. W przypadku pacjentów z cukrzycą typu 1 zaburzenia lipidowe z reguły związane są z niewyrównaniem cukrzycy. U osób z typem 2 cukrzycy są one wynikiem obciążenia genetycznego, złej kontroli metabolicznej – niedostatecznego przestrzegania zaleceń lekarza czy dietetyka – lub powikłań choroby zasadniczej, działań niepożądanych niektórych leków czy innych chorób towarzyszących.

rozmowa numeru density lipoprotein – lipoproteiny o niskiej gęstości). Taką konfigurację biochemiczną nazywa się triadą lipidową. Jaki wpływ na organizm ma podwyższony poziom „złego” cholesterolu? Podwyższony poziom cholesterolu LDL jest bardzo istotnie powiązany z ryzykiem występowania procesu miażdżycowego. Oceniono, że około 10-procentowy w stosunku do wartości zalecanych wzrost poziomu LDL powoduje około 20-procentowy wzrost ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Liczne międzynarodowe organizacje, m.in. IDF – Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna, zaproponowały specjalne skale ryzyka powikłań naczyniowych w zależności od poziomu poszczególnych frakcji lipidowych w surowicy krwi. I tak, duże ryzyko związane jest z poziomem cholesterolu całkowitego >230 mg/dl, LDL >155 mg/dl, HDL <39 mg/dl, triglicerydy >200 mg/dl (dane wg IDF). Zaburzenia lipidowe obserwuje się zwykle przed rozpoznaniem cukrzycy – w tak zwanym stanie przedcukrzycowym. Określa się je mianem dyslipidemii.

we krwi, przyspieszenia i nasilenia wytwarzania ciał ketonowych. Jak medycyna radzi sobie z takimi zaburzeniami? Jeszcze kilka lat temu zasadniczym celem leczenia, prowadzącym do zmniejszenia ryzyka powikłań i częstości zgonów z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego, była tylko poprawa kontroli glikemii. Nie doceniano wówczas znaczenia innych zaburzeń metabolicznych, np. dyslipidemii [zaburzenie w metabolizmie lipidów obejmujące

m.in. stan zbyt wysokiego stężenia cholesterolu – przyp. red.], gdyż w wielu przypadkach u chorych z cukrzycą poziom cholesterolu był prawidłowy. W wyniku przeprowadzonych badań populacyjnych stwierdzono, że w wielu przypadkach obserwuje się zaburzenia w zakresie stężeń innych związków lipidowych (lipoprotein), takie jak: niskie stężenie „dobrego” cholesterolu – HDL (high density lipoprotein – lipoproteiny o wysokiej gęstości), podwyższony poziom triglicerydów i „złego” cholesterolu – LDL (low

Czym jest dyslipidemia i jak możemy ją rozpoznać? Dyslipidemia cukrzycowa charakteryzuje się podwyższonym poziomem triglicerydów, obniżonym stężeniem cholesterolu we frakcji HDL, a także prawidłowym lub podwyższonym stężeniem cholesterolu we frakcji LDL, obecnością małych, gęstych cząsteczek LDL, nasiloną lipemią pokarmową. Zarówno hipertriglicerydemia, jak i niskie stężenie cholesterolu HDL są niezależnymi czynnikami ryzyka chorób układu krążenia, co potwierdzono w licznych badaniach klinicznych (Framingham Study, PROCAM, FIELD, CARE, LIPID). Jak już kilkakrotnie wspominaliśmy, cukrzyca jest chorobą naczyń. Glukoza krążąca w nadmiernym stężeniu w surowicy krwi stanowi bardzo silną toksynę niszczącą śródbłonek drobnych i większych tętnic. Magazyn Sens nr 2 | 2010

rozmowa numeru U części chorych występuje tzw. nieme niedokrwienie mięśnia sercowego. Jego powodem jest uszkodzenie nerwów czuciowych w przebiegu cukrzycowej neuropatii autonomicznej. Opóźnia to rozpoznanie i właściwe leczenie choroby serca. U pacjenta z cukrzycą wystąpienie więc nietypowych objawów, takich jak: ucisk w klatce piersiowej, duszność, uczucie kołatania serca, osłabienie i gorsza tolerancja wysiłku, powinno skłaniać do podjęcia diagnostyki w kierunku rozpoznania ostrego zespołu wieńcowego. Jaki przebieg może on mieć u osób z cukrzycą? Ostry zespół wieńcowy, czyli w praktyce zawał mięśnia sercowego, w ciągu 10 lat od rozpoznania występuje u co siódmej osoby z cukrzycą typu 2. U prawie połowy pacjentów po przebytym zawale w ciągu 7 lat dochodzi do kolejnego epizodu niedokrwienia. W przebiegu pozawałowym osoby te w znacznie większym stopniu narażone są na ryzyko wystąpienia niewydolności serca czy wstrząsu kardiogennego. Wczesne i odległe rokowanie jest u nich gorsze. Pozawa-

D la pacjentów z cukrzycą typu 2 pożądane są następujące wartości profilu lipidowego: • stężenie cholesterolu całkowitego <175 mg/dl, czyli <4,5 mmol/l; • stężenie cholesterolu frakcji HDL (dobrego) u kobiet >50 mg/dl, czyli >1,3 mmol/l; u mężczyzn >40 mg/dl, czyli >1,0 mmol/l – im więcej, tym lepiej; • stężenie triglicerydów <150 mg/dl, czyli <1,7 mmol/l; • stężenie cholesterolu frakcji LDL (złego) <100 mg/dl, czyli <2,6 mmol/l; dla chorych z cukrzycą i współistniejącymi chorobami układu sercowo-naczyniowego stężenie to powinno wynosić <70 mg% (1,9 mmol/l); • stężenie cholesterolu „nie HDL” <130mg/dl (3,4 mmol/l). Pamiętać należy, że cukrzyca w znaczący sposób modyfikuje obraz kliniczny choroby wieńcowej. Jedynie w około 60-70 proc. przypadków jej przebieg jest typowy. U kilkunastu procent chorych występują tzw. ekwiwalenty bólu wieńcowego, czyli bóle żuchwy, barków, ramion, zawroty głowy, objawy żołądkowo-jelitowe, dławienie w gardle, duszność.

Magazyn Sens nr 2 | 2010

łowa przebudowa mięśniówki lewej komory serca, tzw. remodeling, ma swoją specyfikę. Wynikiem tego procesu może być upośledzenie czynności skurczowej i rozkurczowej serca. Z drugiej zaś strony wielu chorych z zawałem w czasie hospitalizacji z tego powodu dowiaduje się o świeżo wykrytych zaburzeniach tolerancji glukozy. W przypadku

cukrzycy typu 2 często powikłania naczyniowe wyprzedzają jej rozpoznanie. Istotny jest także fakt, że mimo stosowania leków z najnowszych grup terapeutycznych, a także coraz szerszych możliwości działań inwazyjnych – przezskórnej angioplastyki tętnic wieńcowych czy ich pomostowania (by-passy) – ryzyko zgonu u chorych z cukrzycą nie maleje. Pięcioletnia śmiertelność po zawale serca wśród pacjentów z tej grupy wynosi około 50 proc. i jest dwukrotnie większa niż u osób nieobciążonych. W jaki sposób lekarze starają się przeciwdziałać takim statystykom? Istotne jest właściwe rozpoznanie problemu. U każdego pacjenta należy zebrać dokładny wywiad lekarski obejmujący ocenę sposobu odżywiania (także spożywanie alkoholu),

Foto: Shutterstock.com

Oznacza to, że wewnętrzna ich warstwa podatna jest na różnego rodzaju uszkodzenia ściany zapoczątkowujące powstawanie i rozwój blaszki miażdżycowej. Wcześniejsze i tak bardzo rozpowszechnione w populacji chorych z cukrzycą typu 2 występowanie choroby niedokrwiennej serca spowodowane jest nasilonym i przyspieszonym procesem miażdżycowym zlokalizowanym w naczyniach wieńcowych. Zmiany w naczyniach wieńcowych u diabetyków zwykle mają inny charakter niż w populacji osób nieobciążonych zaburzeniami przemiany glukozy. Są one zazwyczaj bardziej rozległe, inaczej zlokalizowane, często zajęte są małe tętnice wieńcowe położone w ścianie mięśnia sercowego. Choroba wieńcowa w przypadku osób z cukrzycą dotyczy w jednakowym stopniu kobiet i mężczyzn. U osób bez zaburzeń metabolicznych zwykle częściej dotyka mężczyzn, w przypadku cukrzycy znoszony jest ochronny efekt działania kobiecych hormonów płciowych. Diabetyczki ciężej znoszą incydenty naczyniowe, a zarówno wczesne, jak i odległe rokowanie jest u nich istotnie gorsze.

rozmowa numeru wykonać w momencie rozpoznania cukrzycy typu 2, później w każdym roku trwania choroby – w warunkach tzw. normolipemii. W przypadku wartości nieprawidłowych – od momentu rozpoczęcia leczenia co 8-12 tygodni aż do uzyskania wartości zalecanych. U pacjentów z cukrzycą typu 1 co 2-5 lat, a u chorych z małym ryzykiem rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego badania takie można zlecać co 2 lata w zależności od oceny sytuacji klinicznej przez lekarza prowadzącego.

aktywności fizycznej, z analizą jej rodzaju, czasu jej trwania, a także stwierdzenie występowania chorób układu sercowo-naczyniowego (objawów choroby wieńcowej, niedokrwienia kończyn dolnych, zaburzeń neurologicznych) czy innych chorób powodujących wtórne zaburzenia lipidowe, np. choroby tarczycy, wątroby czy nerek. Ważna jest ocena ewentualnych rodzinnych obciążeń chorobami układu krążenia, nadciśnieniem czy cukrzycą. Koniecznie należy ocenić możliwy negatywny wpływ leków przyjmowanych przez pacjenta (progestageny, kortykosterydy, leki anaboliczne). Część z nich może w istotny sposób wpływać na wyniki badań lipidowych. Kolejnym krokiem jest ocena tzw. profilu lipidowego u każdego chorego z cukrzycą. Badania laboratoryjne mające na celu ocenę gospodarki tłuszczowej należy

Podwyższony poziom cholesterolu LDL jest bardzo istotnie powiązany z ryzykiem występowania procesu miażdżycowego. Oceniono, że około 10-procentowy w stosunku do wartości zalecanych wzrost poziomu LDL powoduje około 20-procentowy wzrost ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Istotne jest, aby badania lipidogramu przeprowadzać zawsze na czczo, po około 12-14 godzinach od ostatniego posiłku. W ciągu ostatniej doby przed badaniem nie należy wykonywać ciężkiej pracy fizycznej, spożywać nadmiernej ilości kalorii czy alkoholu. W jaki sposób możemy wspomagać gospodarkę lipidową organizmu dietą? Zgodnie z zasadami diety, która zmniejszałaby ryzyko rozwoju miażdżycy, zalecanej u chorych z cukrzycą typu 2 całkowite dobowe spożycie tłuszczu powinno dostarczać od 25 proc. do 35 proc. zapotrzebowania

energetycznego. Tłuszcze nasycone zwierzęce – zawarte w tłustym mięsie, smalcu, słoninie, pełnotłustym nabiale, czekoladzie – nie powinny przekraczać 10 proc. ogółu energii, a tłuszcze, które w swoim składzie zawierają jednonienasycone kwasy tłuszczowe (oleje roślinne, oliwa z oliwek), powinny dostarczać 10-15 proc. energii. Oleje roślinne, które zawierają kwasy tłuszczowe wielonienasycone, w dobrze dobranej diecie nie powinny przekraczać około 7 proc. zapotrzebowania energetycznego. Mimo że tłuszcze zwierzęce są dla człowieka dobrym źródłem energii, zbyt duża ich podaż stanowi ryzyko rozwoju procesu miażdżycowego. Zdecydowanie więcej zalet w diecie pacjentów z cukrzycą mają tłuszcze roślinne. Jak przebiega leczenie zaburzeń lipidowych u chorych z cukrzycą? Zasadniczym elementem terapii w grupie chorych z cukrzycą i dyslipidemią jest zmiana stylu życia – wzrost aktywności fizycznej, zmniejszenie masy ciała u osób z nadwagą czy otyłością, zaprzestanie palenia tytoniu oraz modyfikacja systemu odżywiania. Zmiana systemu odżywiania w praktyce oznacza zmniejszenie lub zwiększenie spożycia poszczególnych rodzajów tłuszczów, a także – co istotne – redukcję ilości węglowodanów w diecie (z nich głównie biorą się triglicerydy) oraz alkoholu. W przypadku gdy postępowanie niefarmakologiczne mimo ścisłego przestrzegania zaleceń lekarza i dietetyka nie przynosi oczekiwanych rezultatów, konieczne jest rozpoczęcie leczenia obniżającego poziom cholesterolu i triglicerydów. W leczeniu zaburzeń lipidowych stosuje się leki z różnych grup terapeutycznych: fibraty, statyny czy pochodne kwasu nikotynowego. W szczególnie trudnych i opornych na leczenie przypadkach wskazane jest skojarzenie leków z różnych grup, co nie zawsze jest bezpieczne – bywa jednak, że stanowi absolutną konieczność.  Magazyn Sens nr 2 | 2010

specjaliści radzą

Doktor śmiech Nadeszła jesień, za nią przyjdzie zima. Kolejny rok dobiegnie końca. Zanim jednak przyjdzie czas na rozrachunki – tego, co się udało, czy tego, co nam nie wyszło – zapraszamy na kolejne spotkanie z doktorem Śmiechem, naszym starym znajomym, który potrafi poprawić najgorszy nastrój. Tekst: Katarzyna Robaczewska

rudno się cieszyć, gdy za oknem jesienna szaruga czy pierwsze śniegi, jednak trzeba pamiętać, że zawsze doskonałym lekarstwem na chandrę może być śmiech, nie wspominając o Śmiechu przez duże Ś. Wiedzą o tym także nasi Czytelnicy. Cieszymy się, że nie zapominacie o tym, by podzielić się z nami wesołymi przygodami i historiami, które Wam się zdarzyły. Dzięki Waszym listom wiele osób ma szansę poprawić sobie nastrój, a Wy sami spełnić dobry uczynek, który przecież także rozwesela.

Pomysłowe wnuki

Magazyn Sens nr 2 | 2010

dzieci, a wykupić je potem można jedynie, wrzucając mu coś bardzo cennego. Wnuki pani Emilii z przejęciem wysłuchały opowieści i rzeczywiście przestały zbliżać się do niebezpiecznego miejsca. Pani Emilia ucieszyła się z tak wielkiego sukcesu pedagogicznego. Jakież było jednak jej zdziwienie, gdy na drugi dzień zobaczyła przy studni swoje wnuki, które jakby nigdy nic zaglądały do niej w najlepsze. – Co się dzieje? Nie boicie się już topielca? – zapytała pani Emilia. – Nie, babciu. Rzuciliśmy mu już coś cennego, co na pewno bardziej go ucieszy niż my.

Pani Emilia przechyliła się przez brzeg studni i... okazało się, że dzieci rzuciły topielcowi napompowane koło ratunkowe.

Wielofunkcyjna pompa Aneta jest jedną z naszych młodszych czytelniczek. Ma 17 lat i odkąd pamięta, leczy się na cukrzycę. Właściwie ta choroba jest dla niej czymś zupełnie normalnym, bo innego życia Aneta nie pamięta. Przez chorobę jednak nie miała zupełnie normalnego dzieciństwa. Nie mogła jeździć na kolonie czy obozy, bo nie umiałaby sama podać

Foto: Shutterstock.com

Pani Emilia mieszka na stałe w Bydgoszczy, ale niemal całe lato spędza u córki w podlubelskiej miejscowości, gdzie mają domek letniskowy i ogromne podwórze. Na środku posesji jest studnia, która choć nieużywana, wciąż jest czynna. Dlatego też dzieci – wnuki pani Emilii – mają przykazane, by absolutnie do studni się nie zbliżać i obchodzić ją szerokim łukiem. Jednak wiadomo, że zakazany owoc kusi. Dlatego zawsze, gdy nadarza się okazja, dzieci podbiegają do studni i krzyczą głośno, tak by odpowiedziało im echo. Pani Emilia została kiedyś sama z wnukami. By nie podchodziły do studni, opowiedziała im historię o tym, jak topielec, który tam mieszka, porywa

specjaliści radzą sobie insuliny, nie wspominając o tym, że podczas zabawy mogłaby zupełnie o niej zapomnieć. Jednak niedawno życie Anety zmieniło się diametralnie, ponieważ dostała pompę insulinową. Dzięki temu nie jest już tak bardzo uwiązana w domu i do lodówki, gdzie przechowuje insulinę, a pompa sama dba o to, by Aneta czuła się dobrze. Oczywiście taka pompa, choć niewielkich rozmiarów, jest jednak widoczna spod ubrania; szczególnie latem, kiedy jest bardzo gorąco. Znajomi Anety doskonale wiedzą, co to jest, ale inne osoby nie mają pojęcia. Najczęściej jednak wstydzą się zapytać albo w ogóle unikają tematu choroby. Aneta przyzwyczaiła się już do takiego postrzegania jej cukrzycy i właściwie nie miała nic przeciwko temu. Pewnego

Pani Emilia została kiedyś sama z wnukami. By nie podchodziły do studni, opowiedziała im historię o tym, jak topielec, który tam mieszka, porywa dzieci.

wręczył jej prezent – maleńką empetrójkę, mówiąc, żeby tamtą starą, dużą wyrzuciła. Dopiero wtedy dziewczyna powiedziała mu o cukrzycy i oboje uśmiali się serdecznie. Odtąd spotykają się regularnie i Aneta ma nadzieję, że tak już pozostanie. Piotrkowi – bo tak nazywa się chłopak – nie przeszkadza choroba Anety.

dnia wybrała się z koleżanką na koncert do filharmonii. Obok niej usiadł młody chłopak. Od razu spodobał się Anecie. Podczas przerwy w koncercie, chłopak podszedł do Anety i zagadnął dziewczynę. Zaczęli rozmawiać, gdy nagle chłopak zauważył przypiętą przy pasku pompę insulinową. – Co to jest? – zapytał. Dziewczyna nie chciała opowiadać o całej historii swojej choroby, więc odpowiedziała, że to jest odtwarzacz MP3. Po koncercie wymienili się z nowym znajomym telefonami, a po kilku dniach chłopak zadzwonił do Anety i umówił się z nią na spotkanie. Podczas wizyty w parku

Czujne maluchy I na koniec historia nadesłana przez panią Monikę. Mieszka ona z mężem i dziećmi w Białce Tatrzańskiej. Jej dwaj synowie, Mikołaj i Franek, mimo że nie chodzą jeszcze do szkoły, wiedzą doskonale, że mama ma cukrzycę i że czasami może nawet stracić przytomność. Wiedzą też, co robić w takim przypadku, i obaj znają numer telefonu na pogotowie. We wrześniu rodzina wybrała się na późne wakacje do Ustki. Pogoda była ładna, ale było dość chłodno, więc nikt już w morzu się nie kąpał. Spacerowali sobie po plaży i rozkoszowali się szumem fal.

Od czasu do czasu rozkładali na piasku koc i odpoczywali. Dorośli czytali książki, dzieci robiły babki z piasku. Często podczas takich odpoczynków rodzice zasypiali na kocu. Pewnego razu, gdy dorosłym zdarzyło się zasnąć, dzieci biegały sobie po plaży. Nagle zobaczyły, że nieopodal na piasku leży mężczyzna. Podeszły do niego, ale ten się nie obudził. Przestraszone uciekły do rodziców. Po chwili na plażę zajechał ambulans. Lekarze podbiegli do leżącego mężczyzny. Okazało się jednak, że człowiek ten po prostu spał. Lekarze ruszyli więc w stronę odpoczywającej na kocu rodziny pani Moniki. Okazało się, że Mikołaj i Franio, podczas gdy rodzice spali, wyciągnęli ich telefony i zaalarmowali pogotowie, twierdząc z całą mocą, że na plaży leży chory na cukrzycę mężczyzna, który stracił przytomność. Rodzice oczywiście rozmówili się z chłopcami, ale odtąd pani Monika naprawdę nie boi się zostać z synami w domu.  Magazyn Sens nr 2 | 2010

prawidłowe odżywianie

Indeks glikemiczny Żyjąc w biegu i mając cukrzycę, można jeść zdrowo i smacznie. Trzeba tylko wiedzieć, czego unikać. Tekst: Mariusz Tomczak

Wysoki indeks sprzyja tyciu Im niższy indeks glikemiczny ma dany produkt, tym lepiej. Racząc się produktami o wysokim indeksie glikemicznym, pomagamy w kumulowaniu zbędnych kilogramów, bo to one sprzyjają częstszym wizytom w kuchni. Po spożyciu posiłku o wysokim IG zawarte w nim węglowodany zostają szybko

Magazyn Sens nr 2 | 2010

Tabela indeksów glikemicznych (wg Michaela Montignaca) Niski (poniżej 40) 15 – ogórek, cukinia, kiszona kapusta, papryka (czerwona, zielona, żółta), cebula, por, fasolka szparagowa, grzyby, oliwki, czarna porzeczka, orzechy i migdały 20 – sok cytrynowy (niesłodzony), czereśnie, bakłażan 25 – czekolada gorzka (70 proc. kakao), owoce jagodowe, czerwona porzeczka, wiśnie, pestki z dyni 30 – t waróg odtłuszczony, pomidory, świeże morele, gruszka, owoce cytrusowe, czosnek 35 – pieczywo chrupkie, jogurt odtłuszczony, jabłka (świeże, duszone, suszone), brzoskwinie, nektarynki, groszek zielony, fasola, seler surowy (korzeń), nasiona (siemię lniane, słonecznik) Średni 40 – c hleb i makaron razowy, kasza gryczana, makaron al dente, fasola z puszki, otręby, płatki owsiane surowe, suszone śliwki, sok z marchwi 45 – z ielony groszek z puszki, ryż brązowy, świeży ananas, kokos, winogrona, soki cytrusowe bez cukru 50 – chleb orkiszowy, kuskus, kiwi, sok jabłkowy bez cukru 55 – spaghetti (ugotowane na miękko), sushi, keczup, brzoskwinie z puszki Wysoki (powyżej 60) 60 – pizza, kasza manna, dojrzałe banany, morele z puszki, słodzone kakao, miód, mleko tłuste, lody słodzone cukrem, majonez 65 – rodzynki, ananas z puszki, dżem z cukrem, batoniki czekoladowe, chleb pełnoziarnisty, ziemniaki w mundurkach, buraki gotowane, kukurydza 70 – c hipsy, napoje gazowane, cukier, ziemniaki gotowane, kasza jęczmienna, makaron z białej mąki, mąka kukurydziana, maca (z białej mąki), bułki pszenne, rogalik, biszkopt 75 – arbuz, kabaczek, dynia 80 – gotowana marchew, ugotowany bób 85 – prażona kukurydza, płatki kukurydziane, mąka pszenna 90 – chleb z białej mąki, mąka ziemniaczana 95 – ziemniaki (smażone i pieczone) 110 – piwo

Foto: Shutterstock.com

łaśnie zjadłeś obiad; na talerzu nie ma już ani mięsa, ani ziemniaków, ani gotowanej marchewki. Za pół godziny znowu jesteś głodny – do płatków śniadaniowych dodajesz garść rodzynek i zalewasz mlekiem, ale za chwilę głód powraca, choć żołądek nie jest pusty. Połykasz spory kawałek arbuza, ale wciąż nie jesteś syty. Dlaczego? Jednym z winowajców są produkty o wysokim indeksie glikemicznym. Indeks glikemiczny jest to iloraz wzrostu poziomu glukozy we krwi po spożyciu produktu zawierającego 50 gramów przyswajalnych węglowodanów w odniesieniu do wzrostu glikemii po spożyciu 50 gramów glukozy. Przykład: indeks glikemiczny zasmażanych ziemniaków wynosi 95, co oznacza, że po zjedzeniu 50 gramów takich ziemniaków przyrost glukozy będzie prawie taki sam (95 proc.) jak po spożyciu 50 gramów czystej glukozy.

prawidłowe odżywianie strawione i wchłonięte do organizmu, a poziom glukozy we krwi mocno wzrasta. Po otrzymaniu dużej dawki cukru organizm produkuje więcej insuliny (jej obecność spowalnia spalanie tłuszczu i sprzyja jego magazynowaniu w komórkach), a wówczas poziom cukru szybko spada, ale – co ważne – nie do poziomu wyjściowego, lecz znacznie niżej (mamy wtedy do czynienia z hipoglikemią). Niskie stężenie glukozy we krwi powoduje uczucie głodu. Spożywanie produktów o wysokim indeksie glikemicznym sprzyja tyciu, a o niskim – chudnięciu. Po zjedzeniu produktów o niskim indeksie glikemicznym stężenie glukozy we krwi rośnie tylko nieznacznie, wyrzut insuliny jest wówczas niewielki, dłużej czujemy się syci (i mniej jemy), a pokarm jest trawiony znacznie wolniej. Produkty o niskim indeksie glikemicznym pomagają w utrzymaniu idealnej sylwetki, a osobom z nadwagą i otyłością pomagają zrzucić zbędne kilogramy. Wysoki indeks glikemiczny (powyżej 75) mają m.in. suszone banany i suszone daktyle, a także wszystkie produkty śniadaniowe (tzw. płatki) słodzone ze zbóż oczyszczonych, płatki kukurydziane, chipsy, kasza jaglana i ryż instant oraz napoje gazowane na bazie maltodekstryny.

Każdy człowiek, a diabetyk w szczególności, powinien wystrzegać się produktów, których indeks glikemiczny przekracza 50. Spiesz się powoli Przetwarzanie produktów żywnościowych podwyższa ich indeks glikemiczny. Znaczenie mają zarówno sposób poddawania obróbce termicznej, jak i czas przyrządzania. Ziemniaki gotowane lub zapiekane w mundurkach mają wyraźnie niższy indeks glikemiczny niż ziemniaki smażone, frytki lub purée z ziemniaków. Makaronu nie gotuj do oporu, lecz podawaj al dente (indeks glikemiczny gotowanego przez 5 minut spaghetti al dente wynosi tylko 40). Marchewka gotowana ma IG 85, surowa zaledwie 35. Dlaczego więc nie wziąć się w pracy do pochrupania właśnie surowej marchwi? Samo zdrowie! Jedząc, nigdy się nie spiesz. Spożywanie nawet najzdrowszych produktów w biegu sprzyja wydzielaniu glukozy do krwi w myśl zasady: „im szybciej jesz, tym prędzej się to dzieje”. Z dwiema kanapkami nie rozprawiajmy się w dwie minuty, aby mieć więcej czasu na przerwie śniadaniowej – można przecież jeść powoli i jednocześnie z kimś rozmawiać. Poza tym należy jeść częściej, lecz w mniejszych ilościach (5 mniejszych posiłków zamiast 3: obfitego śniadania, obfitego obiadu i kolacji). Najlepiej, jeśli będziemy spożywać posiłki co 3-3,5 godziny. Magazyn Sens nr 2 | 2010

prawidłowe odżywianie Specjalista radzi

W zanadrzu warto mieć jakaś przekąskę, bo każdego z nas czasami dopada głód w najmniej oczekiwanej chwili. Zamiast sięgać po batonika, zjedz kilkanaście orzeszków ziemnych lub kilka orzechów włoskich – to produkty o niskim indeksie glikemicznym.

Radzi Agnieszka Ćwil, specjalista ds. żywienia z Zepter International Poland.

W diecie nie pomijajmy błonnika, który opóźnia przemianę węglowodanów, częściowo blokując glukozie dostęp do naszej krwi. Może on również zwiększyć czułość receptorów podatnych na insulinę w mięśniu, dzięki czemu glukoza łatwiej przedostaje się do komórki. Jeżeli receptory są niezbyt czułe, trzustka zwiększa wydzielanie insuliny, chcąc zrównoważyć dopływ glukozy do komórek mięśni. W przypadku wcześnie wykrytej cukrzycy typu 2 dieta bogata w błonnik może nie tylko zmniejszyć dawki przyjmowanych leków, ale nawet opóźnić początek przyjmowania medykamentów. Diabetycy powinni przyjmować kilka porcji błonnika dziennie. Jego źródłem są m.in. owoce (pomarańcze, grejpfruty, śliwki), warzywa (fasola, jarzyny), płatki owsiane oraz produkty pełnoziarniste. Jeśli przyjmujesz za mało błonnika, zwiększ dzienną dawkę do 50 g, a nie tylko uregulujesz poziom cukru we krwi, ale nawet go obniżysz. W pracy na drugie śniadanie możesz przecież zjeść płatki owsiane zalane jogurtem.

Jabłka tak, winogrona nie Owoce mają więcej węglowodanów niż warzywa, lecz są bogatym źródłem witamin i minerałów. Warto je jeść dwa razy dziennie, najlepiej na surowo. Wybierajmy np. cytrusy, truskawki, wiśnie i czereśnie, za to unikajmy tzw. słodkich owoców (np. winogron). Sprzymierzeńcem osób walczących z cukrzycą i nadwagą są jabłka. Zawierają one (podobnie zresztą jak owoce jagodowe) kwercytynę, która zapobiega stanom zapalnym. Wśród osób jedzących codzien-

Magazyn Sens nr 2 | 2010

nie przynajmniej trzy jabłka jest o 20 proc. mniej cukrzyków. Pijąc dużo wody, nie odczuwamy silnego głodu. Najlepsza jest woda niegazowana, którą zwłaszcza w upalne dni zawsze powinniśmy mieć pod ręką. Diabetycy powinni unikać soków i nektarów owocowych oraz napojów gazowanych, bo zawierają one sporo sacharozy i glukozy, które nasz organizm szybko przyswaja. Lubisz herbatę? Wybieraj zieloną i czerwoną – pierwsza obniża poziom cholesterolu we krwi, druga ma właściwości odchudzające. Indeks glikemiczny niesłodzonej herbaty wynosi 0, a Fanty – aż 68. A może bylibyśmy gotowi przerzucić się, również w pracy, z kawy na yerba mate? Zdecydowanie unikaj alkoholu. Nawet niewielka jego ilość może ograniczyć działanie diety niskokalorycznej. Owszem, jeśli jest wyjątkowa okazja, możesz wypić lampkę wina, ale żadnemu diabetykowi chyba nie trzeba tłumaczyć, że codzienne spożywanie piwa, którego indeks glikemiczny wynosi aż 110, zdecydowanie odpada. Jak podkreśla Jakub Węgierko – diabetolog, który wprowadził do medycyny pojęcie pojemności węglowodanowej – „chorzy na cukrzycę mogą jeść wszystkie potrawy, tylko we właściwych ilościach i proporcjach”. W odżywianiu, zresztą tak jak w każdej innej dziedzinie naszego życia, najważniejszy jest bowiem zdrowy rozsądek. 

Co sugeruje Pani diabetykom na drugie śniadanie? Szybką propozycją będzie kanapka z pełnoziarnistego pieczywa z chudym serem białym i rzodkiewką lub grejpfrut i chrupkie pieczywo. Można też zjeść jogurt o niskiej zawartości tłuszczu (do 2 proc.) z otrębami zbożowymi albo kefir z morelami. Na co mogę się skusić, jadąc samochodem (kiedy nie mogę zatrzymać się na obiad) lub pociągiem (gdzie wybór jest ograniczony)? Wybierając się w podróż, powinniśmy pomyśleć wcześniej o przygotowaniu i zabraniu ze sobą posiłku właściwego dla diabetyka, bo lepiej nie ryzykować, jedząc w przydrożnych barach. Jeśli jednak zdarzy się, że nie zabierzemy własnego prowiantu, możemy kupić kanapkę z pełnoziarnistego pieczywa z chudym mięsem lub rybą oraz warzywami, np. sałatą i pomidorem, albo sałatkę z dodatkiem oleju roślinnego lub majonezu na samych białkach. Jakie przekąski wolno jadać diabetykom? Surowa marchewka lub kilka suszonych moreli. Polecam desery bez cukru lub osłodzone słodzikiem, np. kisiele, galaretki, sernik na zimno, owoce z chudym serkiem lub jabłka pieczone z pianą z białek. Smacznego!

Foto: Shutterstock.com

Więcej błonnika!

Żyjemy w biegu. Diabetycy nie zawsze mają wystarczająco dużo czasu, aby samodzielnie przygotowywać posiłki. Jaką ma Pani na to radę? Zamiast smażyć na tłuszczu, gotujmy w wodzie i na parze, a także duśmy potrawy beztłuszczowo. Zupy i sosy powinny być delikatne, na wywarach warzywnych, ewentualnie doprawiane chudym mlekiem, kefirem lub jogurtem i mąką. Ograniczmy spożywanie soli i cukru. Pamiętajmy również, że rozgotowane produkty zbożowe i jarzyny mają wyższy indeks glikemiczny.

prawidłowe odżywianie

Magazyn Sens nr 2 | 2010

przepisy

Wzmacniamy odporność Od tysięcy lat do leczenia różnych schorzeń medycyna wykorzystuje naturalne składniki zawarte w żywności. Prawidłowa, zbilansowana dieta dostarcza wszystkich niezbędnych elementów do utrzymania zdrowego układu odpornościowego: mikro- i makroelementów, witamin, białek i zdrowych tłuszczów. Szczególnie ważne są: witaminy C, A, E, kwas foliowy, żelazo, selen, cynk, a także aminokwasy i kwasy tłuszczowe omega-3. Tekst: Aleksandra Kapała

Koktajl antyprzeziębieniowy – czyli truskawki w roli głównej

Truskawki to jedno z najbogatszych roślinnych źródeł witaminy C i żelaza. Zawierają ponadto kwas elagowy i kwercetynę – substancje wspomagające systemy naprawcze układu odpornościowego. W połączeniu z cytrusami i odtłuszczonym mlekiem stanowią wspaniały starter na początek dnia.

Składniki na 4 porcje: 500 g truskawek świeżych, poza sezonem mogą być mrożone, 1 duża pomarańcza bezpestkowa, 1 duży banan, 1 łyżka miodu, 500 ml mleka odtłuszczonego 0% tłuszczu.

Przygotowanie:

Wartości odżywcze: 1 porcja zawiera ok. 136 kcal i 2,25 WW.

Magazyn Sens nr 2 | 2010

Foto: Shutterstock.com

Owoce umyć, obrać z szypułek, skórek. Wszystkie składniki zmiksować na gładką masę. Podawać w schłodzonych szklankach przybranych listkiem melisy cytrynowej.

przepisy

Szybka wołowina – 6 składników na lepszą odporność

Przepis ten zawiera co najmniej 6 składników odpowiedzialnych za prawidłowe działanie układu odpornościowego: wołowinę (wysokogatunkowe białko i żelazo), marchewkę (witamina A), paprykę, cebulę, kapustę pekińską, cytrynę (witamina C), grzyby shitake (beta-glukany) i olej rzepakowy (witamina E, wielonienasycone kwasy tłuszczowe). Szczególną uwagę chciałabym zwrócić na grzyby shitake, które w medycynie Dalekiego Wschodu od setek lat są uznawane za roślinę leczniczą. Być może dobrą sławę zawdzięczają beta-glukanom – substancjom, które stymulują rozwój komórek układu odpornościowego (limfocytów T).

Składniki dla 4 osób: 200 g makaronu razowego grube nitki, 300 g chudej polędwicy wołowej, 3 łyżki oleju rzepakowego, 1 marchewka, 1 papryka zielona i 1 czerwona, 1 cebula, 200 g kapusty pekińskiej, 5 grzybów shitake, 2 ząbki czosnku, 2 łyżki jasnego sosu sojowego, 2 łyżki soku z cytryny, kliny cytryny do podania, 2 łyżki natki pietruszki.

Przygotowanie: Makaron ugotować wg instrukcji na opakowaniu, odstawić w ciepłe miejsce. Grzyby shitake namoczyć w gorącej wodzie, aż zupełnie zmiękną, wówczas pokroić je na cieniutkie paseczki. Polędwicę wołową pokroić na bardzo cienkie plasterki, zmieszać z sosem sojowym i przeciśniętym przez praskę czosnkiem oraz dwiema łyżkami soku z cytryny. Odstawić w marynacie na minimum pół godziny. Tymczasem marchewkę i papryki pokroić w słupki, a kapustę i cebulę poszatkować – niezbyt drobno. Na patelni z nieprzywierającym dnem mocno rozgrzać olej. Wrzucić polędwicę i smażyć 3-4 minuty, cały czas mieszając. Zdjąć mięso z patelni, odłożyć do czystej miski. Na patelnię wlać resztę sosu pozostałego z marynaty. Wrzucić wszystkie warzywa i grzyby. Smażyć, cały czas mieszając, ok. 3-4 min (warzywa mają pozostać chrupkie!). Zdjąć warzywa z patelni, wymieszać w misce z mięsem. Na talerze wyłożyć makaron. Ułożyć na nim wołowinę z warzywami, posypać drobno posiekaną natką i podawać z klinami cytryny.

Wartości odżywcze:

Foto: Shutterstock.com

1 porcja zawiera ok. 437 kcal i 3,75 WW.

Magazyn Sens nr 2 | 2010

przepisy

Zamiast masła – krem z awokado

Przepis ten to naturalny sposób na młodość i zdrowie. Proponuję używać tego kremu do smarowania pieczywa zamiast masła czy margaryny. Świetnie komponuje się z chudym mięsem, żółtym serem czy pomidorami na kanapkach. Awokado jest jednym z najbogatszych roślinnych źródeł witaminy E i zdrowych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Ponadto zawiera luteinę i zeaksantynę – substancje o charakterze antyutleniaczy pomocne w profilaktyce chorób nowotworowych. Kolendra znana od wieków słynie z działania antybakteryjnego, wspomagającego trawienie i uspokajającego. Zawiera ważne składniki: witaminę C, E, B6 i K oraz mangan i magnez.

Składniki na 4 porcje: 1 dojrzałe awokado, sok z 1 limonki, 2 czubate łyżki drobno posiekanej kolendry, 1/4 cebuli, sól, pieprz. Przekroić awokado wzdłuż, wbić nóż w pestkę i przekręcić połówki w przeciwnym kierunku. Wyciągnąć pestkę. Za pomocą łyżeczki wydrążyć miąższ. Wszystkie składniki, oprócz kolendry, zmiksować w malakserze na gładką masę. Do masy dodać kolendrę i wymieszać łyżką. Odstawić do schłodzenia w lodówce. UWAGA: Nie opłaca się przyrządzać tego kremu na zapas, gdyż może nieładnie ściemnieć. Poza tym witaminy w nim zawarte szybko się utleniają. Maksymalnie przygotowuję go z 2 awokado.

Wartości odżywcze: 1 porcja zawiera ok. 85 kcal i nie zawiera WW.

Magazyn Sens nr 2 | 2010

Foto: Shutterstock.com

Przygotowanie:

przepisy

Zdrowa przekąska – orzechy brazylijskie

To bardzo ciekawa propozycja zamiast chipsów i ciasteczek. Smakołyk, który wspomoże naszą odporność, a to dzięki zawartości selenu – pierwiastka niezbędnego dla naszych „sił szybkiego reagowania”. Selen poza udziałem w metabolizmie hormonów tarczycy wspomaga funkcjonowanie komórek NK. Jest to rodzaj krwinek białych zwanych naturalnymi zabójcami. Są one kluczowe w szybkim neutralizowaniu wrogich komórek, także nowotworowych. Dodatkowo olejki eteryczne zawarte w ziołach mają działanie antybakteryjne.

Składniki na 6 porcji: 500 g orzechów brazylijskich, 1 łyżeczka soli, 1 łyżka miodu (lepiej fruktozy bądź ksylitolu – cukru brzozowego), 1 łyżeczka suszonego tymianku, 1/2 łyżeczki suszonego oregano, 1/4 łyżeczki suszonego rozmarynu, 1 łyżka dobrej oliwy z oliwek.

Przygotowanie: Prostokątną blachę wyłożyć folią aluminiową, wszystkie składniki wysypać na blachę i dokładnie wymieszać. Wstawić do gorącego piekarnika (200 stopni C) i piec ok. 15-20 min. W trakcie pieczenia dobrze jest kilkakrotnie potrząsnąć blachą, aby składniki równomiernie się piekły. UWAGA: Uważaj, orzechy łatwo się przypiekają! Najlepsze są jeszcze lekko ciepłe, ale po wystudzeniu można je zamknąć w metalowej puszce – zachowają aromat na długo. Pamiętaj, że wszystkie orzechy są bardzo kaloryczne, w związku z czym jedna porcja to maksymalnie 50 g, czyli garść.

Wartości odżywcze: 1 porcja zawiera ok. 289 kcal i 0,3 WW.

Jajka i owoce morza – bogactwo cynku

Jednym z najbogatszych źródeł cynku w żywności są jajka i owoce morza. Ponadto oba produkty zawierają wysokogatunkowe białko, niezbędne do produkcji wszystkich komórek naszego organizmu. Cynk wchodzi w skład ponad stu enzymów potrzebnych do rozwoju zdrowych tkanek, odpowiada m.in. za prawidłowe gojenie się ran, wspomaga produkcję białych krwinek. Jajka zawierają dużo witaminy A, która odpowiada m.in. za prawidłowe funkcjonowanie błon śluzowych.

Składniki dla 4 osób: 8 jaj, 150 g małych krewetek, 3 łyżki jogurtu naturalnego bałkańskiego lub greckiego (o stałej konsystencji), 1 łyżka posiekanego szczypiorku i koperku, sól, pieprz.

Foto: Shutterstock.com

Przygotowanie: Jajka ugotować na twardo, obrać ze skorupek, przekroić wzdłuż na połówki, ostrożnie wyciągnąć ugotowane żółtka i przełożyć je do miski. Na płaskim, ozdobnym talerzu ułożyć ugotowane połówki białek. Rozmrożone krewetki krótko podgotować (najlepiej na parze) – ok. 5-7 min, krewetki powinny się zaróżowić. Ugotowane krewetki posiekać – niezbyt drobno, tak żeby były wyczuwalne w trakcie jedzenia. Żółtka z jogurtem najlepiej zmiksować w malakserze. Do masy dodać posiekane krewetki, szczypiorek, koperek, doprawić solą i pieprzem, całość wymieszać łyżką. Tak przygotowaną masą wypełnić ugotowane białka. Przyozdobić gałązkami koperku.

Wartości odżywcze: 1 porcja zawiera ok. 192 kcal i 0,3 WW

Magazyn Sens nr 2 | 2010

Opracowała: Alina Prokopczuk

krzyżówka

Poziomo:

Pionowo:

4) kuzynka kruka 8) autor sonetów „Nad głębiami” 11) długi poemat, zwykle wierszowany 12) udaje kogoś innego, niż jest 13) japońska walka zapaśnicza 14) drewniany żaglowiec handlowy lub wojenny 15) główny księgowy szkoły wyższej 19) kwarcowa, stosowana w lecznictwie 21) urządzenie do wygładzania, wałkowania pościeli, obrusów 24) wystawne przyjęcie po uroczystości 26) … Schwarzenegger, aktor, polityk 27) tajne oskarżenie, denuncjacja 29) pozaparlamentarna grupa nacisku 30) mieszanina głośnych, piskliwych dźwięków 32) wymioty wywołane przez skurcze żołądka 33) bicie, rytm serca 34) firmament 37) wschodnia marka samochodów 38) manuskrypt 41) wielka flota wojenna 44) angielski pies myśliwski 45) stopniowy zanik tkanki 49) gatunek sardyny 50) przywódca muzułmański 51) model Opla 52) remont, reperacja 53) Indianin z Meksyku 54) dawna miara długości lub powierzchni.

1) Gregory, amerykański aktor filmowy 2) „… i dnie” Marii Dąbrowskiej 3) hrabstwo w Anglii 4) czołowi zawodnicy sportowi 5) podpora i pociecha dziadków 6) grecki bóg piękna, światła i muzyki 7) podziemny zbiornik na ścieki 8) lasso 9) Pola …, aktorka kina niemego 10) czterech muzyków 16) liche, prymitywne posłanie 17) dział sklepu wielobranżowego 18) chwilowa utrata przytomności 20) miłośnik lub łatwo wpadający w gniew 22) widły z kulkami 23) wydawca 25) mebel do siedzenia 28) … pietruszki do zupy 31) żyrafa z dorzecza Konga 32) … parowa lub wodna, silnik przepływowy 35) żywy organizm, osoba, stworzenie 36) łódź rybacka z żaglem rejowym 39) najmniejsza porcja energii 40) młody, mały, wierny przyjaciel 42) prawoślaz lekarski 43) nimfa zamieniona w drzewo laurowe 46) sączy się z rany 47) wieczorowy strój męski 48) nagły napad choroby.

Litery z kolorowych pól czytane kolejno utworzą rozwiązanie. Dla trzech osób, które przyślą do nas kartki z prawidłowym rozwiązaniem (wystarczy podać samo hasło), mamy nagrody niespodzianki. Kartki pocztowe, koniecznie z dopiskiem „Krzyżówka nr 17”, należy przysyłać na adres: „Sens”, al. Szucha 8, 00-580 Warszawa.

Magazyn Sens nr 2 | 2010

prawidłowe odżywianie

Magazyn Sens nr 2 | 2010

III

NOWOŚĆ

Noce i dnie

Dzięki podświetleniu ekranu, na glukometrze Optium Xido zobaczysz wynik pomiaru zawsze wtedy, gdy tego potrzebujesz. Także w nocy.