De Duurzame Planeet

Deze bijlage valt onder de verantwoordelijkheid van de redactie van Reflex Uitgeverij

De Duurzame Planeet

Slim reizen: duurzame mobiliteit

pagina 4

Energie voor de eeuwigheid

pagina 6

LED: het nieuwe licht

pagina 9

Warmte en koude uit de bodem

pagina 13

september 2012

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

De Duurzame Planeet

Een onafhankelijke publicatie van Reflex Uitgeverij, gedistribueerd bij De Telegraaf op 8 september 2012.

I n h o ud Slim reizen: duurzame mobiliteit

pagina 4

De Duurzame Planeet

pagina 5

Energie voor de eeuwigheid

pagina 6

LED: het nieuwe licht

pagina 9

De stad als voedselproducent

pagina 11

Warmte en koude uit de bodem

pagina 13

De zon als bron

pagina 15

C o l o f o n Project Manager Cornelis Dubbelman cornelis.dubbelman@reflex-media.net Productie/Lay-Out Tammo Haan VDS Vormgeving!, Drachten Druk Dijkman Offset, Diemen Redactie Cor Dol, Irma van der Lubbe, Mariëtte Raap, Annemiek de Waard Foto‘s Thinkstock / Getty Images De inhoud van gastbijdragen, interviews, bedrijfsinterviews en bedrijfspresentaties geven de mening van de gastauteurs en geïnterviewden weer. Ondanks dat bij deze uitgave veel aandacht is besteed aan het voorkomen van fouten en onvolkomenheden, kan hiervoor niet worden ingestaan en aanvaarden de redactie en uitgever hiervoor derhalve geen aansprakelijkheid.

Reflex Uitgeverij B.V. Max Euweplein 34 1017 MB Amsterdam T 020 520 76 50 www.reflex-media.net Marc Kaars Sijpesteijn Market Manager marc.sijpesteijn@reflex-media.net] Paul van Vuuren Directeur paul.vanvuuren@reflex-media.net

De Duurzame Planeet I

n juni jl was er weer eens een klimaatconferentie van de VN. Opnieuw in Rio de Janeiro, waar in 1992 ook de eerste mondiale klimaatconferentie werd gehouden.

Het resultaat was een vage slotverklaring, waarin nauwelijks meer stond dan een herhaling van de voornemens en beloften van 1992.

De UNEP, de VN-organisatie voor milieuthema’s, vatte het resultaat als volgt samen: ‘De overwinning van de term “Duurzame Ontwikkeling” is beter zichtbaar in onze retoriek dan in de werkelijkheid.’ Van de 90 milieudoeleinden die de wereld zichzelf had gesteld, bleek onmiskenbare vooruitgang beperkt tot slechts vier gevallen. In de echt grote uitdagingen, zoals het tegengaan van klimaatverandering, zit geen vooruitgang.

Waar ging het over? De rijke geïndustrialiseerde landen zeggen dat de dure maatregelen die nodig zijn om de planeet te beschermen alleen zinvol zijn als de ontwikkelingslanden bij hun enorme groei ook rekening houden met het milieu. ‘Dat is best,’ zeggen de arme landen, maar dan moeten jullie het betalen, want jullie hebben het probleem veroorzaakt.’ Daar voelen de rijke landen weinig voor.

Er stonden in Rio twee thema’s centraal: Een groene economie in de context van duurzame ontwikkeling en armoedebestrijding.

Een institutioneel kader voor duurzame ontwikkeling.

Die thema’s worden in de praktijk gereduceerd tot het begrip ‘groene economie’, en dat wordt dan weer ‘groene groei’. Gewoon doorgaan met de groei-economie, maar dan wat groener, wat hopelijk wat duurzamer is.

Dat is niet goed genoeg. We hebben een economisch systeem ontwikkeld dat staat en valt met groei. Als er een recessie is, kennen we maar één medicijn: meer materiële groei. In een eindig systeem – en dat is onze aarde - is dat niet vol te houden.

We zien de tekenen, niet alleen afname van de biodiversiteit, ook een stijging van de prijzen van grondstoffen en voedsel op de wereldmarkt.

Als we steeds meer en steeds nieuwere producten willen maken, zijn drie dingen nodig: kennis, energie en grondstoffen.

Kennis is geen probleem: aan groei van kennis zijn geen grenzen in zicht.

Reflex Uitgeverij is gespecialiseerd in thematische kwaliteitsspecials in Nederlandse, Duitse en Zwitserse dagbladen. U vindt onze publicaties onder andere in de Frankfurter Allgemeine Zeitung (F.A.Z.), Handelsblatt, Tagesspiegel (in Duitsland), Tages-Anzeiger (Zwitserland) en in het Financieele Dagblad en het NRC Handelsblad.

Onze publicaties combineren zo de diepgang van vakbladen met de oplage van dagbladen.

Reflex Uitgeverij onderscheidt zich door de focus op kwaliteit en de scheiding van artikelen en gastbijdragen.

Meer informatie vindt u op www.reflex-media.net

Het papier voor deze special van Reflex Uitgeverij is afkomstig uit verantwoord beheerde bossen.

Energie is naar menselijke maat gerekend evenmin een probleem. De zon schijnt een overmaat aan energie naar de aarde en zal dat nog vijf miljard jaar doen. Weliswaar moet die zonneenergie worden omgezet in een voor ons bruikbare vorm, maar met hulp van onze enorme kennis is dat simpel.

Grondstoffen, daar zit de crux. Daarvan hebben we een beperkte hoeveelheid. Die mogen we niet verloren laten gaan in

afvalbergen. Die moeten worden hergebruikt, cradle to cradle.

Voor de voedselproductie geldt iets soortgelijks. Willen we in 2050 negen miljard mensen kunnen voeden, dan zullen we moeten omschakelen naar een productiemethode die ecologisch veel meer verantwoord is.

Rio 2012 liet zien dat we nog lang niet verantwoord genoeg handelen. Van de energiecentrales die in aanbouw zijn, zal nog meer dan 75% van fossiele brandstoffen gebruik maken. We vissen de oceanen leeg. We laten kostbare landbouwgrond verloren gaan. De biodiversiteit gaat hard achteruit.

In het bedrijfsleven groeit weldegelijk het besef dat er iets moet gebeuren. Veel bedrijven zijn bereid zich voor duurzaamheid in te spannen, Maar daarvoor hebben ze wel een gelijk speelveld nodig, anders redden de ‘groene’ ondernemers het niet. Ze verlangen van de politiek dat er richtlijnen worden opgesteld en wetgeving tot stand komt om zo’n gelijk speelveld te creëren. Subsidies zijn niet nodig. Als overheden eisen zouden stellen op het gebied van duurzaamheid waaraan iedereen, ieder bedrijf in dit geval, moet voldoen, dan kunnen ‘groene’ producten zich volgens de regels van de markt ontwikkelen.

Dat zou bijvoorbeeld kunnen door vervuiling te belasten, of door eisen te stellen ten aanzien van een oplopend percentage investeringen in duurzaamheid. Ondernemers wachten daar op, de politiek laat het afweten. In dat opzicht is Rio 2012 totaal mislukt.

Jan Terlouw

bedrijfsinterview

3

“Hoe duurzaam is uw mobiliteit?“ aftrap van deze proef gegeven, waarbij elektrische auto’s als poolauto worden ingezet door diverse organisaties in de regio Haaglanden. Medewerkers worden gestimuleerd de eigen auto thuis te laten en voor werkafspraken de elektrische deelauto te gebruiken. En in maart van dit jaar hebben we een overeenkomst gesloten voor elektrische auto’s als vervangend vervoer bij schade. Zo zijn er nog veel meer groene en kostenbesparende ideeën.

Hoe kan dat: meer auto’s en toch minder uitstoot?

Wijnand Akkerman: Dat het kan bewijzen onze cijfers, in mei presenteerden we een forse vermindering van de CO2-uitstoot van het door ons ingezette wagenpark. Het aantal nieuw afgeleverde leaseauto’s van de leasemaatschappij met een A-energielabel is sinds 2008 met 45 procent toegenomen, terwijl de CO2uitstoot over die periode met zeventien procent verminderd is. In 2011 had bijna zestig procent van het aantal afgeleverde auto’s een A-label, terwijl dat in 2008 nog maar 14,5 procent was.

Daniel Hanselaar, commercieel manager WagenPlan en Wijnand Akkerman, directeur WagenPlan. WagenPlan is een joint venture tussen Athlon Car Lease Nederland en Centraal Beheer Achmea

Hoe ‘groen’ kan wagenparkbeheer, leasing en mobiliteit eigenlijk zijn?

Directeur Wijnand Akkerman: Dat het kan, bewijzen we als groene leasemaatschappij; bij ons staan groene producten in de schijnwerpers en dat werpt zijn vruchten af. In juli bijvoorbeeld nog haalden we een nieuwe, grote klant binnen, namelijk een Waterschap. Maar beter nieuws is dat tegenwoordig alles bespreekbaar is. Van elektrische poolauto’s, tot carsharing of zelfs helemaal geen leaseauto.

Duurzame mobiliteit, hoe transparant is dat?

Commercieel manager Daniel Hanselaar: Wij hebben ons bedrijf, een joint venture tussen Athlon Car Lease Nederland en Centraal Beheer Achmea, altijd als proeftuin voor groene innovaties gezien. Zo kwamen we bijvoorbeeld als eerste leasemaatschappij met een transparant en controleerbaar CO2-com-

pensatieprogramma voor het volledige leasepark. Ook de NS Businesscard is al jaren onderdeel van het dienstenpakket.

Nu is er vaak een budget voor óf leasen óf openbaar vervoer, maar mensen willen allebei. We kijken dus naar de totale voetafdruk, maar ook naar hoe iemand rijdt bijvoorbeeld. Daarom hebben we recentelijk e-driver ontwikkeld, het platform voor duurzame en veilige mobiliteit. Deze applicatie biedt leaserijders trainingen en informatie rondom veilig en zuinig rijden. Vaak zit er ook een beloningssystematiek achter, maar in principe hoort het gewoon bij goed werkgeverschap.

Hoe duurzaam zijn de leaseparken in Nederland?

Wijnand Akkerman: Bijna alle leasemaatschappijen bieden groen leasen aan, maar duurzaam leasen omvat meer dan het product alleen. Een leasemaatschappij moet een stap verder durven gaan op groen gebied. Het gaat ook

om de uitstoot van CO2 te voorkomen, te minimaliseren en te compenseren.

Voorkomen kan door bijvoorbeeld niet te reizen of te telewerken, minimaliseren door met een schoon voertuig te reizen en compenseren door te investeren in duurzame energieprojecten (zon, wind, water, biomassa). Wij doen dat vooral in ontwikkelingslanden, dit jaar bijvoorbeeld in een windmolenpark in India.

Wat zijn de mogelijkheden in zakelijke mobiliteit?

Daniel Hanselaar: Was de auto ongeveer tien jaar geleden nog een statussymbool, nu wordt ook op de kosten en duurzaam ondernemen gelet. Bij het bespreken van de zakelijke mobiliteit bij bedrijven lijkt alles bespreekbaar. Van elektrische poolauto’s en fietsen tot het gebruik van deelauto’s of carsharing binnen bedrijven. Er is echt heel veel mogelijk. We zijn een van de partners in het project Elektropool Haaglanden. In april is de

Gaan duurzaamheid en kostenbesparing goed samen?

Daniel Hanselaar: Het duurzame beleid van bedrijven vertaalt zich nu ook door naar het leasebeleid. Dat is winst.

We hebben met de Stichting Natuur & Milieu en andere Europese leasebedrijven en wagenparkbeheerders in het project Cleaner Car Contracts afgesproken het wagenpark nog zuiniger te maken. We hebben ervoor getekend dat de gemiddelde CO2-uitstoot van onze nieuwe auto’s dit jaar onder de 120 gram per kilometer blijft. We laten onze klanten zien dat duurzaamheid en kostenbesparing samen kunnen gaan.

Is duurzame mobiliteit noodzakelijk in zakelijk Nederland?

Wijnand Akkerman: Een zuinige auto die schoner is voor het milieu, verbruikt ook minder brandstof. Maar onze inspanningen gaan verder: we richten ons ook op het voorkomen van kilometers.

Of we bekijken of er misschien wel helemaal geen eigen (lease)auto nodig is.

Aangezien het verkeer stevig bijdraagt aan het broeikasprobleem, ben je als mobiele aanbieder niet meer van deze tijd als je niet vergroent. Verantwoorde mobiliteit leveren, dat is ons uitgangspunt! n

Autolease

van Centraal Beheer Achmea (055) 579 8223

Uw partner in duurzame mobiliteit

4

de duurzame planeet

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

artikel Mobiliteit

Duurzame mobiliteit eist gedragsverandering De ene dag met de auto, de andere met de trein naar je werk. Of werk thuis. Onze mobiliteit verlangt ander gedrag. momenten is het openbaar vervoer of de fiets handiger. Als je geen afspraken hebt, kun je thuiswerken. Om zakelijk reizen te beperken, kun je ook videoconferencing gebruiken. Je moet natuurlijk wel de mogelijkheden hebben, zoals ICTtoepassingen en flexibele werkplekken.

Je moet de keuze kunnen maken de ene dag met de auto en de andere dag met de trein te reizen. Zowel werknemers als werkgevers moeten openstaan voor deze manieren van werken en reizen: het vereist een gedragsverandering. auteur: Annemiek de Waard

D

uurzame mobiliteit kan worden omschreven als het zo optimaal mogelijk gebruik maken van de infrastructuur (wegen, spoor en water) en de beschikbare vervoersmiddelen (van fiets tot trein), waarbij gestreefd wordt naar een minimale uitstoot van schadelijke gassen, minimale geluidhinder, optimale bereikbaarheid, ruimtelijke kwaliteit, veiligheid, leefomgeving en zekerheid van energievoorziening. Duurzame mobiliteit is broodnodig, want met de toename van mobiliteit nemen ook de negatieve gevolgen voor de gezondheid, natuur, het milieu en de economie toe: de uitstoot van schadelijke stoffen, het

opraken van de fossiele brandstoffen en de onbereikbaarheid van bedrijven.

Slim Werken Slim Reizen Mobiliteit is een van de thema’s van het landelijke platform Slim Werken Slim Reizen. Hierin hebben zich vijftig beeldbepalende werkgevers, de regio’s, rijksoverheid en werknemersorganisaties gebundeld. Slim Werken Slim Reizen betekent dat je slim omgaat met mobiliteit en werk. Je werkt plaats- en tijdonafhankelijk. Enkele voordelen: minder mensen in de file, bedrijven hebben minder kantoorruimte nodig en werknemers zijn productiever. Moet je op veel verschillende plaatsen zijn, dan is het soms slim met de auto te gaan. Maar op andere

Goede voorbeelden Op de website van het platform staat een aantal goede voorbeelden en initiatieven. Een daarvan is de regio Utrecht.

“Onze opdrachtgever is de provincie en het bestuur regio Utrecht”, vertelt Jos Hollestelle namens het platform. “Er zitten 250 werkgevers in ons netwerk die zich inspannen voor slim werken slim reizen.” Zij nemen onder andere de bereikbaarheid en files onder de loep en zoeken oplossingen voor parkeerproblemen. Of voor het verminderen van de koolstofdioxide-uitstoot, bijvoorbeeld bij bouwbedrijven die in aanmerking willen komen voor duurzame aanbestedingen.

“Onze partijen veroorzaken door hun mobiliteit tot wel zeventig tot tachtig

procent van hun CO2-uitstoot en daar willen ze graag iets aan doen.”

Mobiliteitsvoetafdruk en alternatieven De energie en ruimte voor onze verplaatsingen vormen acht procent van onze mondiale voetafdruk. De mobiliteitsvoetafdruk helpt ons eigen mobiliteitspatroon en het milieueffect daarvan inzichtelijk te maken. Het resultaat kan zijn dat we gewoontes veranderen. Zoals: de auto vaker laten staan, autodelen, een verantwoorde auto, het nieuwe rijden, de spits mijden. Wandelen, een (elektrische) fiets, telewerken of wat vaker het openbaar vervoer nemen. Het overstappen op nieuwe vervoersmiddelen die gebruikmaken van duurzame energiebronnen is de uitdaging voor nu en de toekomst! n

Advertorial

Bewust omgaan met energie loont!

T

egenwoordig kun je niet meer om duurzaam ondernemen heen. Het betekent dat je de drie P’s van People, Planet en Profit in balans brengt. Als ondernemer ben je continu bezig met het zoeken naar evenwicht tussen de financiële resultaten, sociale belangen en het milieu. Het één sluit het ander niet uit, want door bewuster om te gaan met energie kun je ook weer kosten besparen.

Om bewust te kunnen omgaan met energie, heb je inzicht in het energieverbruik nodig. “Weet je als ondernemer waar je stroom naartoe gaat? Je krijgt misschien wel groene stroom

binnen, maar wat gebeurt er daarna mee?” vraagt Edwin Blom, marketing manager bij Innova Energie. Ondernemingen zijn zich vaak niet bewust van hoe zij met hun energie omgaan.

“Wij maken daarom de eerste noodzakelijke stap door ondernemers inzicht te verschaffen in het energieverbruik. We bieden aan alle klanten groene stroom tegen scherpe tarieven, daarnaast ondersteunen we klanten in het bewust omgaan met energie. Met als doel energie te besparen en de kosten te verlagen.”

Slimme meter De kosten verlagen en het voorkomen van onnodige verspilling ten koste van het milieu, is een goed streven dat iedere ondernemer wel beaamt in een duurzaam ondernemerschap. Maar is het wel te realiseren? “Wij denken van wel met de invoering van de slimme meters voor stroom en gas in de meterkast. Veel bedrijven hebben nog geen digitale meter, dat is zonde. Innova

installeert deze namelijk gratis.” Net als de invoering van internet biedt de invoering van de slimme meter een scala van mogelijkheden. Zoals het op afstand uitlezen van meterstanden zodat deze niet meer telkens doorgegeven hoeven te worden, een nauwkeurige afrekening en uiteraard inzicht in het verbruik dat energiebesparing mogelijk maakt.

leveren. “En wij doen dat door een combinatie van beide te maken en deze aan te vullen met onze eigen duurzame idealen. We streven naar het bewust omgaan met het energiegebruik om zo een bijdrage te leveren aan een duurzaam Nederland!” n

Honderden euro’s besparen Apparaten die aan blijven staan, geen inzicht in het verbruik van apparatuur en fluctuaties in het energiegebruik?

Een advies op maat in het bewuster omgaan met energie kan dan goed van pas komen. Voor zowel grote als kleine bedrijven. Alles bij elkaar kan Innova ondernemers honderden euro’s per jaar besparen.

Bewust omgaan met energie is duurzaam ondernemen Innova Energie is graag duidelijk over de toekomst en van mening dat als iedereen een beetje aandacht besteedt aan z’n leefomgeving, de wereld er snel beter uit zal zien. Bedrijven doen dat door maatschappelijk verantwoord te ondernemen, energiebedrijven door groene stroom te produceren en te

Meer informatie Innova Energie Vlietweg 17-T, 2266 KA Leidschendam T: 070-3016610 F: 070-3203610 info@innovaenergie.nl www.Innovaenergie.nl

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

de duurzame planeet

5

HOOFdArtikel De duurzame planeet

Duurzaamheid en de kwaliteit van leven in 2050 De aarde staat voor een enorme uitdaging als het gaat om milieu en duurzaamheid.

auteur: Mariëtte Raap

E

r zijn grenzen aan de aarde, aan de bronnen, aan de fossiele brandstoffen die we daar aan ontlenen en aan wat we in de landbouw kunnen produceren. Bovendien zijn er conflicten over de verschillende ambities die mensen op de aarde hebben. Aan de ene kant wil men de natuur verzorgen en behouden, aan de andere kant is er ook land nodig voor landbouw en straks voor energie en biomassaproductie. Daarbij hebben mensen in armere landen het recht om zich te ontwikkelen. Volgens prof. dr. Frans Berkhout, Professor of Innovation and Sustainability en directeur van het Institute for Environmental Studies (IVM) en het Amsterdam Global Change Institute aan de VU in Amsterdam, zijn de grootste uitdagingen het samenbrengen van al die verschillende doelstellingen en de vraag wat de kwaliteit van leven is over 40 jaar. Daarbij is belangrijk te constateren dat de wereldbevolking heel snel stijgt en mensen, zeker in Azië en Latijns-Amerika, steeds rijker worden en meer gaan consumeren.

Het moet anders “We kunnen uitrekenen hoeveel energie, vlees, levensmiddelen we over 40 jaar nodig hebben voor de 9 miljard bewoners die de aarde dan telt. Dat is veel meer dan nu,” zegt professor Berkhout. “Nu hebben we vaak al problemen met de productie van bijvoorbeeld graan. In 2050 hebben we misschien wel twee maal zoveel graan nodig, dus het kan goed zijn dat we tegen die tijd nóg ernstigere problemen hebben. Dat kan wellicht opgelost worden door technologische innovaties en door slimmer om te gaan met de middelen die we hebben. Tegelijkertijd wordt het steeds lastiger om alle verschillende doelstellingen die we hebben in de lucht te houden.” Het duurzaamheidsprobleem spitst zich toe op de keuze tussen aan de ene kant de natuur, schone lucht en schoon water en aan de andere kant het kunnen voeden, vervoeren en huisvesten van mensen: “De verliezer in die ‘competitie’ is vaak het milieu en de natuur.”

Kwaliteit Van de 9 miljard aardbewoners in 2050 zullen veel mensen arm zijn en geen goede kwaliteit van leven hebben. Daarnaast worden zij vaak blootgesteld aan risico’s die voorkomen kunnen worden als we beter met onze energievoorziening omgaan, omdat we dan ook meer klimaatverandering zullen hebben en rampen die daar het gevolg van zijn.

Berkhout: “Is het dan nog comfortabel?

Veel mensen, ook in Nederland, zullen te maken krijgen met omstandigheden die minder comfortabel of veilig zijn.

Het is de vraag of het Groene Hart er dan nog is, en of de luchtkwaliteit in de grote steden nog wel goed is. We kunnen wel leven met een verminderde lucht- en of waterkwaliteit, maar dat willen we niet. We worden straks gedwongen om onder omstandigheden te leven die we nu niet zouden accepteren.

Daar zit de spanning. Het debat over duurzaamheid gaat wat mij betreft over de kwaliteit van leven over 30 of 40 jaar. Kunnen we alle mensen voorzien in een wereld die we willen hebben?”

Om de kwaliteit van nu te behouden en wellicht verbeteren is het duidelijk dat we niet op deze manier door kunnen gaan met het gebruik van energie en het verwoesten van de natuur in grote gebieden in de wereld. “Daar moeten we iets radicaal anders voor verzinnen en daar zijn oplossingen voor,” zegt Berkhout.

Omgaan met brandstoffen We bevinden ons volgens Berkhout nu al in een energietransitie: “Nederland verandert van een energiesysteem dat zeker voor 95% gebaseerd was op fossiele brandstof naar een systeem waarin over 40 jaar de helft van onze voorzieningen uit zon, wind en biomassa komt. We moeten minder fossiele- en meer hernieuwbare energie gebruiken. We moeten veel efficiënter worden in ons gebruik van energie. In sommige landen zal het nodig zijn om veel meer kernenergie te gaan gebruiken. Een controversiële vraag, maar voor sommige landen wellicht de oplossing.

Cradle to cradle In ons systeem is op dit moment het lineaire systeem van materiaal gebruikelijk.

Je gebruikt iets en je gooit het weg. We doen wel aan recycling van papier, glas en ook steeds vaker plastic. Volgens professor Berkhout loopt Nederland daarin echter achter op andere landen: “Cradle to cradle betekent dat je dingen recycelt en dat je probeert afvalstromen te gebruiken als nieuwe bron van materialen en energie. Dat is iets dat je in elke sector kunt toepassen, van auto-industrie tot wegenbouw en bouw.” Cradle to cradle is ook noodzakelijk, zegt Berkhout, want belangrijke metalen, en ook andere bronnen worden steeds schaarser en duurder: “Alle mineralen en spullen die we nu gebruiken zullen we in een gecirculeerd systeem moeten hergebruiken. Dan hoeven we geen belasting meer te doen op wat er nog in de aarde zit.”

Urgent We moeten meer over duurzaamheid gaan nadenken. Berkhout: “Eind deze eeuw is het klimaat op een vrij radicale manier veranderd. De vraag is of we daarmee kunnen leven. Hoe is de temperatuur dan, is er droogte die we nog kunnen handelen, zijn er overstromingen? We moeten onszelf gaan aanpassen aan een ander klimaat en een veranderend milieu. Dat doen we al duizenden

jaren, maar waar het nu om gaat is dat de veranderingen versnellen. Er passen 9 miljard mensen op aarde, ook al is het 3 graden warmer. Maar als we nu niets ondernemen zal dat een heel verschraalde, moeilijke en in zekere zin niet prettige wereld meer zijn.”

Toekomst De natuur gaat op dit moment heel hard achteruit. En dat is op korte termijn de grootste zorg, zegt Berkhout. “Wat er op dit moment in grote delen van de wereld gebeurt met de biodiversiteit en de natuur is catastrofaal. Ik hoop dat mensen de consequenties overzien van de keuzes die ze op dit moment maken. Er is alle mogelijkheid om het beter te doen, om die veel mooiere visie van de toekomst voor ogen te houden en om daar voor te gaan. Daar is ook een belangrijke rol voor beleid.” n

6

de duurzame planeet

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

artikel Duurzame energie

Over veertig jaar alleen nog maar duurzame energie?

Fossiele bronnen raken uitgeput, duurzame bronnen niet.

auteur: Annemiek de Waard

D

uurzame energie heet zo omdat bronnen als zonlicht of windkracht niet ‘op’ kunnen raken, in tegenstelling tot fossiele brandstoffen. Bovendien is het gebruik van aardolie, gas en steenkool ongunstig voor het milieu, omdat dit het broeikaseffect versterkt en bijdraagt aan de klimaatverandering.

Bijna 93 procent van de energie die we

gebruiken komt nog steeds van fossiele brandstoffen. De bekendste duurzame energiebronnen zijn windkracht, waterkracht en zonlicht. Andere bronnen zijn biomassa, aardwarmte en warmte uit onze omgeving zoals in de lucht en de bodem.

Twee voordelen Duurzame energiebronnen hebben twee grote voordelen ten opzichte van conven-

tionele brandstoffen: ze raken nooit op en bij de productie van duurzame energie komt minder CO2 (koolstofdioxide) vrij.

Wind, zonlicht en warmte diep onder de aardkorst zijn altijd aanwezig. Energie uit biomassa maakt gebruik van organische materialen zoals groente-, fruit- en tuinafval, hout en plantaardige olie. De vorming van de fossiele brandstoffen in hoeveelheden zoals die we nu gebruiken kost miljoenen jaren, daarom heten ze eindig. Geschat wordt dat aardgas over zestig jaar uitgeput is en aardolie binnen nu en veertig jaar, waardoor mogelijk tekorten ontstaan. De voorraden steenkool raken pas over enkele honderden jaren uitgeput, maar toch. Het omzetten van zonlicht in elektriciteit of het opwarmen van water met warmte uit de aardkorst levert helemaal geen CO2 op. Wel is voor de productie van zonnecellen en andere duurzame energievoorzieningen zoals windmolens of warmtepompen energie nodig uit fossiele brandstoffen. Helaas dus toch een kleine bijdrage aan de klimaatverandering.

de aarde tot honderd meter diep heeft opgewarmd. Energie uit biomassa wordt opgewekt door verbranding, vergassing of vergisting van organische materialen.

Over hoe duurzaam energie uit biomassa echt is, verschillen de meningen van experts. Waterkracht is energie opgewekt uit stromend water, bij voorkeur met flinke hoogteverschillen. Behalve rivierwater is ook kustwater geschikt om energie op te wekken (golf- en getijdenkrachten). Het platte en winderige landschap van Nederland is zeer geschikt om met windkracht elektriciteit op te wekken.

Vergelijk het met een fietsdynamo. Zonlicht is ook een betrouwbare energiebron, zelfs in Nederland. Bij de productie van elektriciteit of warmte uit zonlicht komen nauwelijks milieuonvriendelijke stoffen vrij. De bekendste toepassingen zijn zonnepanelen en zonneboilers.

Duurzame energie thuis “Natuurlijk kun je niet alle vormen van duurzame energie in huis halen. Dat

Soorten duurzame energie Aardwarmte is energie in de vorm van warmte, het zit in de buitenste laag van de aardkorst. In Nederland wordt gebruik gemaakt van zonnewarmte die

Advertentie

Benut elke zonnestraal optimaal met een omvormer van Mastervolt

Werkelijk maximale opbrengst van uw zonnepanelen?

Dat vraagt om een omvormer die elke zonnestraal in elektriciteit omzet. Dat doen de omvormers van Mastervolt.

Voorzien van de allerlaatste technologie voor optimale opbrengst. Van puur Nederlandse oorsprong en met 20 jaar ervaring. Neem bijvoorbeeld de nieuwste Mastervolt SunMaster ES3.6TL. Geschikt voor vrijwel alle zonnepanelen en makkelijk te installeren. Monitoring naar wens op de display of via de computer.

IntelliStart: maximale werking van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat Optima Cooling: geen energieverliezen bij hoge temperaturen IntelliTrack: reageert razendsnel op de actuele instraling Real-Life Efciency: de hoogste piekprestaties voor meer dagopbrengst IntelliGrid: geen opbrengstverliezen bij korte netstoringen Low cable losses: vermindert kabelverliezen tot wel 80% Ease of installation: makkelijk te installeren dankzij slim en functioneel design

Complete range voor woningen; van 300 Wp tot 7 kWp Meer weten? Kijk op www.mastervoltsolar.nl of vraag uw dichtstbijzijnde solarinstallateur

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

de duurzame planeet

kan wel met zonnepanelen, een zonneboiler, een warmtepomp, of het afnemen van groene stroom”, zegt Mariken Stolk, woordvoerder van Milieu Centraal.

“Als een energieleverancier elektriciteit uit een duurzame bron aanlevert, heet dat groene stroom. Leveranciers zijn verplicht aan te geven welke energiebronnen ze gebruiken. Je kunt dus niet alleen de leverancier kiezen, maar ook de (groene) bron.” In 2006 maakten 2,4 miljoen huishoudens gebruik van groene stroom. Die is afkomstig van waterkracht, windenergie, zonne-energie of biomassa en belast het milieu minder dan grijze stroom. Er is keuze uit twee soorten groene stroomcontracten.

De ene soort groene stroom is vooral gebaseerd op waterkrachtcentrales in Scandinavië, de andere vooral op windenergie en biomassa in Nederland. “De Scandinavische waterkrachtcentrales staan er al tientallen jaren. Hun bouw heeft niets te maken gehad met de vraag naar groene stroomcontracten. Wil je met het afnemen van groene stroom binnen afzienbare tijd bijdragen aan de bouw van extra installaties voor groene stroom, kies dan voor een contract met een leverancier die Nederlandse windenergie of biomassa aanbiedt.”

7

of investeren in een windmolenpark op zee.” En er komen steeds meer lokale initiatieven. In Nijmegen bijvoorbeeld is een proef gestart waarbij particulieren eigenaar worden van zonnepanelen op daken van de gemeente. Normaal mogen alleen huiseigenaren de opgewekte stroom van zonnepanelen gebruiken of bij een overschot tegen betaling aanleveren aan het net. Maar in deze proef mogen de eigenaren van de panelen die op een dak van de gemeente liggen, de opbrengst ervan van hun eigen stroomrekening aftrekken. Ook betalen ze de eerste jaren geen energiebelasting en btw. Dit lijkt aan te slaan, want er is plaats voor 439 panelen en er zijn meer dan 1500 zonnepanelen aangevraagd.

Andere gemeenten kijken met spanning naar de uitkomst van de proef.

Overleven op duurzame energie

plus een toelichting van natuurbeschermingsorganisatie WWF. Het beschrijft hoe de wereld in de komende veertig jaar kan overschakelen op volledig duurzame energie. Centraal staat de vraag: ‘Kan de hele wereld tegen 2050 zijn overgestapt op volledig duurzame energie?’ In het geschetste scenario wordt gekeken naar alle aspecten van het wereldwijde energieverbruik en alle mogelijkheden om in de mondiale energiebehoefte te voorzien met duurzame energie. De conclusie is dat met de huidige technologie duurzame energie tegen 2050 kan voorzien in 95 procent van de mondiale energiebehoefte. Dit kan worden bereikt met behoud van het huidige wooncomfort. De lange-termijnvoordelen van de omschakeling kunnen de kosten, die er tussen nu en 2050 voor moeten worden gemaakt, ruimschoots overtreffen. n

The Energy Report is een rapport met een gedetailleerde analyse van Ecofys

Alternatieven Als er thuis geen ruimte is voor zonnepanelen, zonneboilers of warmtepompen is groene energie afnemen in ieder geval een goed alternatief. Stolk noemt nog een nieuwe ontwikkeling: “Je kunt ook investeren in windenergie, medeeigenaar worden van een windmolen,

Gastbijdrage Tips en advies over de aanschaf van zonnepanelen

Zonnepanelen: zoek de verschillen Z

onne-energie is nog nooit zo populair geweest in Nederland. Het levert de consument financieel voordeel op en het is gemakkelijk te installeren. Het toenemende aanbod zorgt er echter voor dat de consument door de bomen het bos niet meer ziet. Erik de Leeuw van Centrosolar Benelux, producent en leverancier van zonne-energiesystemen, geeft tips.

schappij wegvalt, zelf verhaal moet halen. Dit risico bestaat bijvoorbeeld ook bij verschillende aanbieders van collectieve inkoopacties in Nederland.

Systeemonderdelen

Prijs versus kwaliteit Als consument doet u er verstandig aan om u vooraf goed te laten informeren, want iedereen die overstapt op zonneenergie wil vanzelfsprekend maximaal rendement en lange termijn kwaliteit.

Alleen selecteren op prijs is riskant, omdat dit niets zegt over het rendement van het systeem. Vraag daarom altijd na of systemen gekeurd zijn door onafhankelijke keuringsinstanties, wat kwaliteitscertificaten inhouden en op welke onderdelen er gekeurd is. Belangrijke certificaten voor zonnepanelen zijn het factory inspection certificaat, het PIDcertificaat, waarbij getest is of panelen op lange termijn ook goed blijven presteren en de certificaten voor resistentie tegen sneeuwval, zout en ammoniak. Vraag ook aan het installatiebedrijf of zij opgeleid zijn in het plaatsen van zonnepanelen.

Erik de Leeuw van Centrosolar Benelux

Een systeem presteert namelijk beter als het op de juiste wijze is geïnstalleerd.

Garanties Niet alleen de certificering is van belang.

Het loont ook om bij de aanschaf kritisch naar de garantievoorwaarden te kijken.

Een zonne-energiesysteem kan ruim 30 jaar energie leveren, maar er zijn wel rendements- en kwaliteitsverschillen.

Dit zie je in België waar de markt 10 keer zo groot is. Volgens brancheorganisatie PV Vlaanderen is de kwaliteit van maar liefst 70 procent van de goedkopere pa-

nelen beneden de maat en kan de klant bij garantiekwesties nergens terecht.

Garanties zijn alleen iets waard als je daadwerkelijk je garantie kunt claimen op het systeem en de onderdelen. En hier gaat het vaak mis. Veel zonnepanelen van buiten Europa worden direct door installateurs of handelaars geïmporteerd, die daarmee voor garanties, milieunormen en productaansprakelijkheid binnen de Europese regels worden aangemerkt als fabrikant. De onderdelen worden doorgaans in diverse landen ingekocht zodat een consument, als een handelsmaat-

Een zonne-energiesysteem bestaat uit verschillende onderdelen. Een van de factoren die de energieopbrengst beïnvloedt is de mate waarin de afzonderlijke onderdelen (panelen, omvormer en montagemateriaal) van het systeem op elkaar afgestemd zijn. Een andere belangrijke factor is de kwaliteit van het glas, waarmee de zonnestralen opgevangen worden. Wij hebben bijvoorbeeld speciaal antireflectieglas ontwikkeld, dat meer licht absorbeert. Dit antireflectieglas maakt zonnepanelen zeer geschikt voor het Nederlandse klimaat en verhoogt de opbrengst tot 6 procent op jaarbasis.

Esthetiek Lang niet iedereen weet welke mogelijkheden er tegenwoordig allemaal zijn bij de aanschaf van zonnepanelen. Ook esthetisch gezien dienen zich steeds meer mogelijkheden aan, zoals zwarte panelen en dak-geïntegreerde systemen. Ervaren, opgeleide installateurs kunnen de consument hierover goed informeren. n

bedrijfspresentatie

HOOFdArtikel Onderwerp

Solar innovaties in Heerhugowaard

Arrowsol RVS driehoeken

T

oen technische groothandel Energy Holland in 2008 zijn deuren opende, was het al gauw duidelijk dat deze groothandel geen doorsnee “dozenschuiver’ zou worden. Er werd naast de reguliere handel in zonnepanelen en omvormers onder de naam Arrowsol een compleet nieuw montage systeem ontwikkeld. Er bleek een basis voor zonnepaneel montage te bestaan, maar het leek wel of het een soort ondergeschoven kindje was, mede door het feit dat de toen nog dure zonnepanelen de prijs van de solar installatie dusdanig bepaalden dat alle randartikelen alleen maar goedkoop moesten zijn zonder verder een bijdrage te leveren aan het totale pakket. Afgezien van de Duitse markt, was de branche nog maar met net in ontwikkeling, landen als België en Italië en Frankrijk begonnen net op te komen. Er was dus een trend vanuit Duitsland waar bijna alles aan gerefereerd werd.

Oprichter van Energy Holland Paul Tetteroo: “Toen ik in deze branche ging werken had ik (als ex-loodgietersondernemer) voornamelijk te maken met Einstallateurs die nog nooit een dakpan van dichtbij bekeken hadden, maar die moesten wel dit elektrische product op het dak gaan plaatsen” Na veel installatiebegeleiding bleek dat er het nodige viel te halen in kleine verbeteringen en andere invalshoeken ten opzichte van de toenmalige montagesystemen.

Al spoedig werd een begin gemaakt met het ontwikkelen van producten die net

even anders waren dan het huidige aanbod; een ronde dunwandige montagerail die door zijn vorm veel sterker is dan een vierkante, een rail voor op plat dak, die hoger is dan de te plaatsen (ballast) tegels, zodat je niet achteraf uit je macht op de overgebleven ruimtes wat tegels moet plaatsen, maar gewoon van tevoren zonder enige gevolgen de tegels kan neerleggen waarna je er overheen verder bouwt. Montagedriehoeken in meerdere instralinghoeken en uitvoeringen, van enkel portrait tot dubbel landscape, en allemaal van roestvrijstaal. Onlangs was er nog een stormschade in het nieuws, waar men kon zien dat er aluminium montagedriehoeken volledig verwoest waren door een stevige wind. Dit is met de RVS Arrowsol-triangle in landscape en portrait uitvoering onmogelijk, degelijkheid ten top!

Met kwaliteit hoog in het vaandel wordt er bij Energy Holland voortdurend gewerkt aan betere montagemogelijkheden; • A rrowsol weightless voor daken met een lage belastbaarheid • CCP het constructieve Carport Profiel • Solar Carport, een slimme staalconstructie • De Endsolution, een alternatief voor 8 maten eindklemmen.

• De FPRU, voor bouwkundige bevestiging door het dak • Div aluminiumprofielen, Arrowsol bezit meer dan 20 eigen matrijzen Vorige maand hadden ze in Heerhugowaard een primeur: een nieuwe dakhaak voor schuin dak montage: de Hybrid Hook H1. Deze RVS dakhaak heeft in tegenstelling tot andere dakhaken een plaat die in het verlengde staat van de onderste beugel, dit heeft een speciale reden: op het moment dat er blijkt dat er onder de dakpannen geen mogelijkheid tot schroeven aanwezig is, bijvoorbeeld op een geïsoleerde kap, kunt u kiezen voor het monteren van de zonnestroominstallatie aan de panlatten, u kunt namelijk de bovenste plaat losmaken en omdraaien, zodat er een soort haak ontstaat die u achter de panlat laat zakken.

Om het verschil in pannen en panlatdiktes op te vangen, is de hele hybride haak verstelbaar, dus 1 haak voor heel veel toepassingen. In het kader van de de-

gelijkheid schrijft Energy Holland wel voor, dat bij “panlat montage”de panlat aan beide zijden moet worden vastgeschroefd, hiervoor worden bij de Hybrid Hook H1 2 RVS schroeven standaard bijgeleverd, U wilt uw dure zonnepanelen toch ook niet aan een paar 65 mm t-nageltjes van de pannenlegger toevertrouwen?

Voorts komt Energy Holland eind van het jaar met een nieuw dakgeïntegreerd systeem waarbij er slechts gebruik gemaakt Hybrid hook H1 wordt van ongeveer 6 onderdelen per paneel, de meeste bestaande dakintegratie systemen bestaan uit een zó grote hoeveelheid losse onderdelen, dat een Zweedse kastenleverancier er jaloers op zou zijn.

Kortom: Arrowsol montagesystemen zijn er voor de serieuzere monteur van zonnepanelen die niet onnodige tijd wil verliezen aan halve producten die met kunst en vliegwerk een zonnepaneel moeten dragen voor gemiddeld 40(!) jaar.

Daarnaast heeft zij de naam opgebouwd om juist in klaarblijkelijk onmogelijke situaties bijna altijd een montage oplossing te kunnen bieden.

“CCP” zelfdragend carportprofiel

Hele waarheden en mindere waarheden in het zonnepanelenvak: - Portrait betekent: paneel geplaatst met de lange zijden verticaal

- werk altijd veilig, bij werkzaamheden altijd de solarswitch uitzetten

- Landscape betekent: paneel geplaatst met de lange zijde horizontaal

- zonnepanelen zijn echt duurzaam, er zijn fabrikanten die al 28 jaar garantie geven (25 jaar is normaal, men garandeert dat de werking dan nog 80% is) Dit is al bewezen, o a Schott Solar heeft panelen die nog voor 60% werken en ruim 40 jaar oud zijn….

- De instralingshoek van een paneel in niet zo belangrijk, een stijl geplaatst paneel geeft in het voorjaar en najaar meer rendement, Een vlak geplaatst geeft in de zomer meer rendement(omdat de zon dan hoger staat.)

- Canadian Solar panelen zijn NIET Canadees, maar komen gewoon uit China

Stormschade aluminium paneelopstellingen

CONCLUSIE: met een groothandel als Energy Holland wordt de Nederlandse Solarbranche een stukje volwassener, in het reguliere installatie vak is het sinds jaar en dag heel normaal dat je bij een vakgroothandel terecht kunt voor alle branchegerelateerde artikelen, dus in dit geval niet alleen voor zonnepanelen en omvormers, maar ook voor kabel, connectoren, bevestigingsmiddelen, gereedschappen, en niet te vergeten, ADVIES. n

- Gebruik voor uw connectoren altijd ECHT krimpgereedschap, niet zo maar een tangetje, DC stromen kunnen oplopen tot 1000 V.

- Ieder zonnepaneel heeft zijn eigen serienummer, met daaraan gekoppeld zijn gemeten prestaties aan het einde van het productie proces - ballast tegels horen zo laag mogelijk geplaatst te worden,bij een zeilboot ligt de ballast ook niet op het dek, maar in de kiel.

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

de duurzame planeet

9

artikel LED

Laat LED zijn licht schijnen LED-verlichting heeft de toekomst. auteur: Cor Dol

D

e verkoop van de ouderwetse gloeilampen is sinds 1 september 2012 verboden in de Europese Unie. Maar veel mensen hebben deze energievreters van weleer al lang vervangen door spaarlampen en meer recentelijk door LED-lampen. LED is eigenlijk een afkorting, die staat voor Light Emitting Diode, maar de afkorting is inmiddels zo ingeburgerd dat iedereen het woord LED gewoon gebruikt. Tijdens de afgelopen Olympische Spelen in Londen werd veelvuldig gebruik gemaakt van LED-schermen en –verlichting.

Opbrengst Het belangrijkste voordeel van LEDverlichting boven alle andere bestaande verlichting is de hoge lichtopbrengst.

Een gloeilamp geeft tot 15 lumen (de eenheid voor lichtsterkte) per watt, een spaarlamp zo’n 55 tot 60 lumen per watt en de nieuwste generatie LED-lamp kan die lichtopbrengst al bijna verdubbelen.

LED-verlichting kan, in tegenstelling tot spaarlampen, ook goed gedimd worden en het rendement groeit dan zelfs nog iets. Tel daarbij op dat LED-lampen een lange levensduur hebben (tot 50.000 uur) en de winst is snel gemaakt, ook

al zijn LED-lampen in de eerste aanschaf nog vrij duur. De winst op lange termijn maakt de inzet van deze soort verlichting ook interessant voor de inzet in bedrijven.

Verdienen De NLA (Nederlandse Licht Associatie) is de vereniging van ondernemers in de professionele verlichtingssector. Met de campagne ‘Verdien geld met betere verlichting’ laat de vereniging zien hoe LED-verlichting invloed heeft op kosten én productie. Uit informatie van de NLA blijkt dat in utiliteitsgebouwen ongeveer 40% van het energieverbruik

uit verlichting bestaat. Bij de huidige stand van de techniek kan daar 30 tot 70 procent op bespaard worden. Ook het binnenklimaat, de productiviteit van de medewerkers en het milieu profiteren van duurzame verlichting.

Aantrekkelijk Een economische crisis maakt creatief en veel ondernemers gaan bovendien meer en meer kijken waar kostenbesparing mogelijk is. Omdat het uitrusten van een compleet gebouw met LEDverlichting een kostbare aangelegenheid is, hikken velen echter nog tegen die investering aan. Daar staat tegen-

over dat LED-verlichting een goede en duurzame investering is gebleken en er zijn inmiddels enkele banken die deze veilige belegging inzien: zij verstrekken krediet aan bedrijven die deze investering willen gaan doen. De NLA meldt daarnaast dat voor grootverbruikers boven de 50.000 kWh een wettelijke verplichting op besparende maatregelen geldt. LED-verlichting kan daar een belangrijke rol in spelen. Ook voor bedrijfspanden die langdurig leegstaan, en dat is tegenwoordig geen uitzondering meer, geldt dat hun aantrekkelijkheid groeit door te investeren in duurzame en energiezuinige maatregelen. n

Bedrijfsinterview

“Het positieve licht van LED“ Wat is op dit moment de positie van LED-verlichting?

LED is in eerste instantie ontstaan vanuit de behoefte aan duurzaamheid. We zijn nu op het punt gekomen dat het ook financieel gezien verstandig is om van LED-verlichting gebruik te gaan maken, want het leidt tot een substantiële verlaging van kosten.

juist daalt. Daarmee komt de toepassing van LED steeds meer binnen handbereik en wordt de terugverdientijd van LED zeer kort. In deze tijden van crisis komt LED sterk op: ondernemers en particulieren gaan kijken waar kosten te besparen zijn, en dan komt de LED er goed uit.

Is er ook een duidelijke verbetering in de kwaliteit te zien?

Absoluut. LED werd in het verleden nog wel eens weggezet met de kwalificaties ongezellig, onvoldoende licht en toch niet zo heel duurzaam. De afgelopen jaren, en met name in 2011 zijn essentiële stappen gezet. Ik durf te beweren dat 80 tot 90 procent van het type lampen dat we traditioneel gebruikten, nu een alternatief in LED heeft dat kwalitatief niet onderdoet. Het licht is homogener en de warmtekleuren zijn goed. Op elke plek kunnen we het licht brengen dat nodig is, dus we kunnen leveren waar de markt om vraagt in kwalitatieve zin.

Hoe komt het dat de kwaliteit zo sterk verbeterd is?

Door de voortschrijdende ontwikkeling van de LED-chips, de individuele componenten in de lampen die het licht produceren. Die ontwikkeling gaat exponentieel, de innovatie gaat heel snel.

De kwaliteit gaat omhoog terwijl de prijs

René Prop is directeur van LEDshine

Welke drempels zijn nog te nemen voor een complete doorbraak van LED-verlichting?

Omdat banken momenteel terughoudend zijn in het verstrekken van leningen voor de aanschaf van LED-verlichting, ontstond er een impasse: bedrijven die een goede business case hadden voor LED-verlichting en overtuigd waren van de kwaliteit en duurzaamheid, en konden aantonen dat de exploitatielasten substantieel zouden verlagen, konden toch niet altijd de investering doen. Langzamerhand beginnen banken in te zien dat het opzetten van leaseconstructies voor LED-verlichting een zeer aantrekkelijke propositie kan zijn. Daarmee is een belangrijke drempel genomen. Bedrijven hoeven niet meer zelf te investeren en kunnen toch profiteren van de voordelen van LED-lampen. Bij LEDshine hebben we contact met een grote bank die in dit verhaal graag mee wil doen. Tijdens de leaseperiode moeten de lampen het natuurlijk wel blijven doen en we zijn daarom ook bezig om met een verzekeringsmaatschappij een contract af te sluiten om de lampen te kunnen vergoeden tijdens de leaseperiode, die tussen de twee en vier jaar duurt.

En voor particuliere consumenten?

Voor hen geldt een terugverdientijd van ongeveer een jaar. Het verschil in ver-

bruik ten opzichte van de traditionele gloeilamp is circa negentig procent. Een LED-lamp is een stuk duurder in de aanschaf, maar hij gaat veel langer mee en scheelt enorm in het stroomverbruik.

Ook ten opzichte van de spaarlamp komt de LED er positief uit, al was het alleen maar omdat spaarlampen vaak chemische stoffen bevatten. In het kader van de duurzaamheid is LED-verlichting de beste keuze. n

www.ledshine.org

bedrijfsinterview

“De kracht van de zon“ Mede door de subsidie van de overheid op zonnepanelen, heeft zonne-energie aan aandacht gewonnen. De eerste investering is, ook zonder subsidie, zeer betaalbaar.

Als je het gaat berekenen is het zelf opwekken van energie goedkoper dan inkopen bij een energiemaatschappij. De investering wordt minder en minder. Er zijn al doe-het-zelfsets voor één euro per Watt-piek ex btw, een totale investering voor een gemiddelde situatie van 4000 euro. Suntrap levert wereldwijd professionele zonnepanelen van gecertificeerde merken. Suntrap garandeert snelle levering vanuit een constante voorraad tegen de laagste prijs.

Wat levert het op?

Gemiddeld verdien je 4000 kW met je zonnepanelen. Tegen een huidig energietarief van 22 cent per kW levert dat 880 euro per jaar op. Als je dak wat minder gunstig gesitueerd is duurt het uiteraard langer. Stel dat je je investering binnen zes à zeven jaar heb terugverdiend, dan haal je mede dankzij onze 25 jaar garantie, nog zo’n 19 jaar opbrengst uit je zonnepanelen. De btw gaat per 1 september omhoog en dat maakt de energieprijs alweer twee procent duurder, gemiddeld 80 euro per jaar voor elektriciteit. Plus de energie zelf zal de komende dagen ook duurder worden. De meeste fabrikanten

geven de garantie dat zonnepanelen na 25 jaar meer dan 80 procent output hebben.

Al met al is het niet genoeg voor de volledige energievoorziening van een woning.

Dat klopt. Mensen gaan natuurlijk ook meer en meer elektriciteit gebruiken. Ze gaan elektrisch of op inductie koken en hebben meer apparatuur in huis. Daar staat tegenover dat het verbruik door bijvoorbeeld LED-verlichting en spaarlampen en zuinige wasmachines weer wat daalt.

Wat haal je verder aan installatie in huis?

Zonnepanelen leveren gelijkspanning en voor het gebruik in huis moet dat omgevormd worden naar wisselspanning.

De zonnepanelen worden aan elkaar gekoppeld, als kerstboomverlichting.

Vanuit het laatste paneel ga je naar een omvormer, die de gelijkspanning omzet in wisselspanning en vanuit daar gaat het naar een aparte groep in je meterkast.

Dat is allemaal niet heel ingewikkeld.

Wij leveren een plug-and-play installatie, die goed zelf te installeren is. Aan de zonnepanelen zelf zitten al stekkers, MC4-stekkers. Dat klik je makkelijk in elkaar. De aansluiting in de meterkast vinden veel mensen ingewikkeld en gevaarlijk, dus dat laten ze liever over aan een elektricien.

Zelf energie opwekken is goedkoper.

Worden de panelen zelf ook verbeterd?

Ja, het rendement van de modules wordt steeds hoger, terwijl ze ook steeds kleiner worden. Voor Nederland is dat een voordeel: de huizen zijn hier over het algemeen kleiner dan in bijvoorbeeld Duitsland, en zo kun je toch meer panelen met een goede opbrengst op je dak aanbrengen. Met meer rendement. n

Meer informatie T 0182602614 M 06-52736455 Meer informatie kunt u vinden op www.suntrappv.com

Bedrijfspresentatie

Zon en wind: de energie van de toekomst I

edereen gebruikt energie. En of het nu voor thuis, werk of ontspanning is, de vraag naar energie wordt steeds groter.

Steeds meer ‘makkelijke’ apparaten helpen ons meer te doen in minder tijd. De Duurzame Energieshop biedt oplossingen voor particulieren en bedrijven om nu èn in de toekomst energie betaalbaar te houden.

Meer apparaten zullen volgens Remond Zimmermann van de Duurzame Energieshop in de toekomst leiden tot een nóg grotere vraag naar gas en elektra.

Met afnemende grondstoffen stijgen hierdoor de kosten en wordt energie op den duur onbetaalbaar. Volgens Zimmermann wordt het tijd om anders te gaan denken over energieverbruik: toekomstbestendig met energie omgaan, zodat deze ook in de toekomst betaalbaar blijft.

Besparen op verbruik “Bespaar op verbruik,” zegt Zimmermann. “Iedereen weet dat isoleren, zuinigere apparaten en verlichting hierbij helpen. Maar zelf energie opwekken uit zon of wind is echter nog een groot ‘donkergroen’ gebied. Er wordt veel over gesproken, maar weinig actie ondernomen. Terwijl dáárin nu juist de grootste besparing te behalen is. ”

Wek zelf energie op Daar kan volgens de directeur van de Duurzame Energieshop eenvoudig verandering in komen: “Maak een lijst van het energieverbruik en controleer of dit overeenkomt met het verbruik volgens het energiebedrijf. Bekijk dan wat ècht nodig is en waar bespaard kan worden.

Bereken het nieuwe verbruik en maak een actieplan om het verbruik –en dus de kosten- te minderen. De Duurzame Energieshop kan u daarbij helpen. In Nederland zijn er verschillende oplossingen om zelf energie op te wekken, zoals windenergie in de kust- en poldergebieden en zonne-energie in het gehele

land. De Duurzame Energieshop levert bijvoorbeeld zonneboilers, zonnepanelen en led-verlichtingsets, waarmee iedereen tegen een betaalbare prijs zelf eenvoudig energie kan opwekken en besparen.”

van het energiebedrijf. Ook met weinig dakoppervlak kun je gebruik maken van zonnepanelen op bijvoorbeeld veranda, carport, zonnescherm of erfafscheiding.”

Goedkoper dan het elektriciteitsbedrijf

Investeren in zonne-energie is niet alleen voor particulieren interessant. Bedrijven en investeerders mogen vanaf 2014 hun opgewekte energie verkopen aan derden.

Dat maakt een investering in zonnepanelen interessant voor bedrijven met ruimte op het dak. Zo kan een bedrijfsruimte ook inkomsten genereren met loze ruimte op het dak. “Daarbij komt,” besluit Zimmermann, “dat de kosten van de investering in groene energie als extra aftrekposten bij de belasting opgevoerd mogen worden. Gemiddeld is het extra belastingvoordeel 11% effectief van de investering.”

Zonne-energie is verreweg de minst overlast gevende manier om energie op te wekken. Zimmermann: “De gemiddelde hoeveelheid energie die een gezin verbruikt is gemakkelijk met zonnepanelen op te wekken. Met de huidige aanschafprijs van de panelen is dit op de langere termijn zelfs goedkoper dan elektriciteit

Interessante investering

De Duurzame Energieshop rekent graag voor u uit wat uw (belasting)voordeel is.

Met groene ‘eigen’ energie blijft energie betaalbaar in de toekomst. n

Meer informatie Meer informatie over groene ‘eigen’ energie vindt u op: www.duurzame-energieshop.nl. U kunt ook bellen met 0800-duurzameshop (0800-3887926) (gratis).

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

de duurzame planeet

11

artikel City Farming

Landbouw in en rond de stad In 2050 zal de wereld bevolkt worden door meer dan 9 miljard mensen, waarvan meer dan de helft in steden woont. selvoorziening van 9 miljard mensen.

De bulkgewassen, zoals granen, aardappelen en rijst, vormen op dit moment 80% van onze voedselvoorziening. Die gewassen worden op grondgebonden wijze voortgebracht en ze zullen –ook in 2050 en daarna - niet met welke vorm van city farming dan ook kunnen worden voortgebracht.”

Metropolitane landbouw

auteur: Mariëtte Raap

D

e enorme ontwikkeling van de wereld, met name in metropolitane gebieden, zal tot gevolg hebben dat vele steden straks tussen 1 en 10 miljoen bewoners zullen hebben. Al deze mensen moeten eten en dat vraagt om een andere visie en innovatie op het gebied van landbouw. City Farming is mogelijk één van de oplossingen daarvoor. City Farming, ook wel stedelijke landbouw en urban farming genoemd, is het verbouwen, verwerken en distribueren van voedsel in een stadse omgeving. “Het is

een milieu-effectieve en hoogproductieve manier van land- en tuinbouwen in een stadse omgeving,” zegt Rudy Rabbinge, emeritus universiteitshoogleraar duurzame ontwikkeling en voedselzekerheid aan Wageningen Universiteit.

Containerbegrip “City farming is eigenlijk een containerbegrip van allerlei landbouw in en rond de stad,” legt Rabbinge uit. “Er wordt zowel metropolitane landbouw, als ook urbane landbouw, moestuinen en stadsgroentetuinen onder verstaan. Het is echter niet hèt antwoord op de voed-

Metropolitane landbouw is landbouw die een verdere uitwerking is van de kassen, zoals wij die in Nederland al langer kennen. Dat kan in gesloten gebouwen als kantoren plaatsvinden, waarbij het licht komt van LED-lampen. Alle gewassen die voor een gezond dieet belangrijk zijn, kunnen heel goed als metropolitane landbouw voortgebracht worden. Maar ook andere vormen van niet grondgebonden landbouw worden tot metropolitane landbouw gerekend. Als het echter gaat om voedselzekerheid is de bijdrage beperkt.

lorierijke gewassen als granen, rijst en aardappelen zullen ook in de toekomst op grondgebonden wijze moeten worden voortgebracht. Dat zal buiten de stad zijn, op een hoogproductief niveau. “Hoogproductief betekent in dit geval zeer efficiënt, op goede en hoogwaardige grond en met de beste ecologische methode. Dat is het beste voor het milieu, biedt bedrijfseconomisch de beste resultaten en spaart hectares voor de nodige biodiversiteit die we willen behouden.” n

Hoogproductief niveau Rabbinge ziet een enorme ontwikkeling op het gebied van groentes en hoogwaardige gewassen die op die metropolitane wijze -city farming -zullen worden voortgebracht. Echter, de ca-

Bedrijfsinterview

“FarmCity als internationaal voorbeeld“ de gedachte dat al die mensen ook nog iets moeten eten. Het wordt tijd om na te denken over een combinatie van voedselproductie en stedelijke ontwikkeling.

Dat is wat FarmCity doet.

Meiny Prins is directeur van Priva

Wat is FarmCity precies?

Henk van Latesteijn: Niets anders dan de farm weer terug brengen naar de city. We zijn de afgelopen jaren in een proces terechtgekomen, waarbij stedelijke en nietstedelijke ontwikkelingen helemaal uit elkaar gegroeid zijn. Stedelijke gebieden worden ontwikkeld met het idee van leefbaarheid voor de bevolking en logistiek, niet-stedelijke gebieden worden vooral mooi landschappelijk aangekleed. Maar waar we geen aandacht aan besteden is

Meiny Prins: In Nederland kun je daarin internationaal een voorbeeld stellen.

Over de hele wereld zie je grote metropolen en die zijn vaak in de delta van rivieren gevestigd. Daar wordt van oudsher ook voedsel verbouwd. We weten dat het steeds belangrijker wordt om afvalstromen uit grootstedelijke gebieden te hergebruiken voor voedselproductie en andersom door voedselresten te gebruiken voor bio fuels. Die ketens komen steeds dichter bij elkaar. Of nog sterker: hele ketens worden compleet anders ingericht en dat is een boeiend initiatief.

Hoe wordt dit in Nederland vormgegeven?

Henk van Latesteijn: In Heerlen deed de gelegenheid zich voor in het voormalige pand van het CBS. Een gigantisch gebouw, dat leegstond en waarvan niemand wist wat je er mee moest. Het complex is meer dan 40.000 vierkante meter

groot, haast een dorp in de stad. Het gebouw is opgebouwd uit verschillende torens rond kernen en in één van die kernen beginnen wij FarmCity. We gaan daar efficiënte en duurzame productie realiseren door gebruik te maken van elkaars rest- en afvalstromen. Dat betekent in de praktijk dat we zoeken naar een combinatie van bedrijven, waarvoor geldt dat 1 plus 1 3 is. Bijvoorbeeld een bedrijf dat keukenkruiden produceert, gecombineerd met een bedrijf in visproductie.

Meiny Prins: De bedoeling van het totale gebouw is een combinatie van allerlei vormen van wonen, werken, zakendoen. FarmCity is een deel daarvan, het is niet zo dat het hele gebouw straks met voedselproductie te maken

heeft. Het wordt een onderdeel van een totale gemeenschap. Ook de sociale factor is aanwezig. Daarnaast is het een voorbeeld voor vele leegstaande bedrijfspanden, ook over de grens. Zo kun je nieuw leven een boost geven.

In Nederland kun je op deze manier bovendien de nieuwste technologieën laten zien, die een visitekaartje zijn om op een duurzame manier te leven.

Het is prachtig dat dat in één gebouw samen kan komen.

Wordt het concept ook elders in de wereld toegepast?

Henk van Latesteijn: Er wordt ook aan het FarmCity concept gewerkt in Detroit, waar de economische situatie nijpend is. Maar ook in welvarende steden als Shanghai en Dubai. Ik weet zeker dat de markt voor FarmCity veel groter is dan we durven dromen. Voor Nederland kan het totaalconcept een krachtig exportproduct worden. n

Meer informatie

Henk van Latesteijn is directeur van FarmCity BV

Meer informatie is te vinden op www.farm-city.com www.priva.nl

bedrijfspresentatie

Zonne-energie maakt je onafhankelijk Waar moet je op letten bij aanschaf zonnepanelen.

R

uim een jaar geleden koos Willem de Vos uit Ruinerwold voor een eigen zonnestroom-installatie. Hij geniet er nog iedere dag van. “Ik ben veel minder afhankelijk van mijn energiebedrijf want ik ben nu de baas over mijn eigen energiecentrale”. De Vos woont samen en heeft twee dochters. Hij wekt zo’n 60 procent op van hun totale elektriciteitsverbruik.

Steeds meer Nederlandse daken worden voorzien van zonnepanelen. Willem de Vos kreeg ook veel reacties uit de buurt. Volgens hem is er veel interesse maar is nog steeds veel onduidelijk. “Velen denken dat het een enorm gedoe is om alles te installeren en administratief te regelen”. Willem de Vos heeft daar zijn installateur nauwkeurig op uitgezocht.

Zelziuz BV uit Denekamp nam alle zorgen uit handen van De Vos. Het inmeten

van de installatie, het voorrekenen van de opbrengsten, alle afhandelingen met de netbeheerder en de totale installatie. “Toen ik hoorde dat alles voor me werd geregeld, was de keuze snel gemaakt”. Hij heeft jaarlijks nog contact met Zelziuz omdat het bedrijf de opbrengsten van de installatie bij huize De Vos blijft controleren.

Volgens De Vos zijn er eigenlijk twee zaken die belangrijk zijn bij het kiezen van de juiste installatie.

Kwaliteit en service.”Besef vooraf altijd dat zo’n installatie tientallen jaren mee moet en dat je over twintig jaar nog steeds veel energie wilt opwekken.” De Vos heeft gekozen voor panelen die hun verdiensten in het verleden al hebben bewezen.” Er zijn heus goedkopere installaties dan de mijne. Vaak onbekende merken die nog nauwelijks zijn getest. Ben benieuwd wat hun rendement over een paar jaar is?”

hoeveel energie hij zou gaan opwekken.

“Zij hebben zelfs berekend dat, ook zonder subsidie, mijn eigen opgewekte kWh-prijs lager is dan groene stroom bij een energiemaatschappij.” Via de zonnecalculator van Zelziuz kan ieder adres in Nederland online zien hoeveel zonnestroom kan worden opgewekt.

Goede service wordt vaak onderschat bij de keuze voor zonnepanelen. Zelziuz heeft De Vos tot op de komma voorgerekend

Zelziuz uit Denekamp is te bereiken op Tel: 0541-35 09 00 of via www.zelziuz.nl . De zonnecalculator is te vinden op www.zonnecalculator.nl

Berichten in de krant over stijgende energieprijzen leest De Vos altijd met een grote lach. “Daar heb ik geen last meer van. Ik ben niet meer zo afhankelijk van anderen.

Ik doe het zelf wel.” n

Meer informatie

Advertorial

Eteck neemt duurzame energie exploitaties over

E

ind 2011 zijn 4 exploitaties van een in problemen geraakte projectontwikkelaar door Eteck overgenomen. Begin juli van dit jaar zijn 9 exploitaties van Essent overgenomen en kort daarna is met de Gemeente Blaricum overeenstemming bereikt over de overname van de exploitatie van de Blaricummermeent.

Met deze overnames heeft Eteck inmiddels bijna 4.000 aansluitingen die van duurzame warmte en koude worden voorzien en groeit Eteck tot een toonaangevend bedrijf in dit segment.

Eteck is voortgekomen uit een in 1895 opgericht sloopbedrijf. In 1998 nam Jaap van Eck, de aandelen uit de familie over en besloot dat de onderneming zich moest gaan richten op activiteiten met meer onderscheidend vermogen. In 2001 is het eerste wko energiesysteem

gemaakt in Heemskerk. In 2006 is de eerste exploitatie verworven. In 2009 en 2010 zijn de traditionele activiteiten verkocht en vanaf 2011 richt Eteck zich volledig op ontwikkelen, bouwen en exploiteren van lokale duurzame energie systemen.

De directie van Eteck zegt: “vorig jaar hebben wij een groei van ca. 40% gerealiseerd, maar voorzagen wij stagnatie als gevolg van de economische situatie.

Tegelijkertijd als gevolg daarvan voorzagen wij dat een toenemend aantal bedrijven en instellingen zich zou gaan richten op haar kernactiviteiten. Grote energiebedrijven, woningcoöperaties, gemeenten en vastgoed beleggers laten de exploitatie van “relatief kleinschalige lokale energie exploitaties” bij voorkeur over aan kleinere gespecialiseerde be-

drijven. Wij zijn zo’n bedrijf en zijn dan ook actief op zoek naar partijen die hun exploitaties wensen te verkopen” De kracht van Eteck is gelegen in de relatief beperkte omvang van de organisatie enerzijds, waardoor geen hoge overhead afgedragen dient te worden en geen complexe besluitvorming hoeft plaats te vinden. Anderzijds beschikt Eteck over integrale kennis en kunde om de dienst goed uit te kunnen voeren. Daarnaast is in de loop der tijd kennis en ervaring opgebouwd in de juridische, financiële en vooral communicatieve aspecten van de dienst die wordt geleverd. Ondanks het feit dat het vaak de ontwikkelaar is die beslist wat voor energie systeem er moet gaan komen is het van groot belang dat de uiteindelijke gebruiker tevreden is over het energiesysteem. Eteck organi-

seert daarvoor bewoners bijeenkomsten, stelt informatiebrochures op en zorgt dat er heldere informatie op haar website beschikbaar is.

De directie van Eteck kijkt met veel vertrouwen naar de toekomst en verwacht in de komende periode te groeien met ca. 3.000 aansluitingen per jaar. n

Meer informatie Eteck Energie Bedrijven bv Jaap van Eck j.vaneck@eteck.nl www.eteck.nl

Bedrijfsinterview

“Investeren in bodemenergie“ Bodemenergie is een uitvinding die al uit de jaren ‘80 stamt. In hoeverre is de techniek van toen vergelijkbaar met nu?

Het aardige is dat ons bureau in de jaren ‘80 de techniek heeft ontwikkeld voor de opslag van koude. In de winter werd koude uit de buitenlucht gehaald, in het grondwater opgeslagen en in de zomer kon je met dat afgekoelde grondwater gebouwen verkoelen.

Hoe komt het dat bodemenergie zo in opkomst is?

Onze hele energievoorziening is gericht op fossiele brandstoffen. Maar energievoorziening is in transitie, ook door stijgende energieprijzen en de consequenties van het gebruik van schaarse grondstoffen. De gebruiker gaat op zoek naar goedkopere én duurzame alternatieven en bodemenergie is een populaire nieuwe methode.

De techniek heeft sindsdien een grote ontwikkeling doorgemaakt en is geprofessionaliseerd. Nu kennen we ook warmte-opslag. Op zich is de techniek niet heel ingewikkeld en bovendien heel veilig en betrouwbaar.

Voor veel bedrijven is het daarom een stabiele belegging.

Beleggers zoeken dit eveneens op, ook om het vele leegstaande vastgoed te upgraden naar duurzame en energiezuinige gebouwen. De investering verdient zich snel terug, gemiddeld in 3 tot 10 jaar, afhankelijk van de aard van het bedrijf en de omgeving. Een systeem gaat 20 tot 30 jaar mee, dus reken maar uit.

Wat zijn de laatste ontwikkelingen?

Op zoek naar een goed functionerend systeem hebben wij in opdracht van de Rijksgebouwendienst een standaard ontwikkeld, waarmee snel inzichtelijk kan worden gemaakt of een systeem rendabel is of niet. Maar het gaat niet alleen om de techniek, ook om de integratie met de financiële analyse om tot een goed systeem te komen. Er is veel potentie: in de afgelopen tien jaar heeft Techniplan Adviseurs 1 miljoen vierkante meter gebouwen uitgerust met WKOsystemen, dat bespaart 40.000 ton CO2, vergelijkbaar met de opname van 6000 voetbalvelden bos. Als je weet dat ons marktaandeel tien procent is, dan begrijp je tegelijkertijd de positieve impact die WKO-systemen kunnen hebben. n

Dick van der Kooij is directeur van advies- en ingenieursbureau Techniplan Adviseurs

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

de duurzame planeet

13

artikel WKO

Met dank aan het grondwater Warmte-koude-opslag wordt ingezet om bedrijven en kantoren mee te verwarmen of te koelen.

auteur: Irma van der Lubbe

W

armte-koude-opslag (WKO) is een alternatieve manier om een gebouw te verwarmen en te koelen, zonder dat daarbij CO2 vrijkomt. Bij WKO wordt zonne-energie opgeslagen in de bodem, met grondwater als medium.

Voor toepassing van de techniek worden twee bodemputten geboord. ’s Zomers wordt water uit de koude bron door de cv-installatie gepompt om een ruimte te koelen. Daarmee is het een goed en duurzaam alternatief voor airconditioning.

Het opgewarmde water wordt teruggebracht naar de warme bron. ’s Winters wordt met dit opgewarmde water en een warmtepomp het gebouw verwarmd; het afgekoelde water vloeit weer terug in de koude bron. Mits goed toegepast kan WKO een energiebesparing van 30 tot 50 procent opleveren.

Standaard bij grote projecten Lambert Verheijen is voorzitter van SKB Duurzame ontwikkeling van de ondergrond en lid van de Taskforce WKO die is ingesteld door de minister van VROM. Hij vertelt dat WKO sinds de jaren 90 een snelle ontwikkeling heeft doorgemaakt.

Tussen 2000 en 2004 ontdekten projectontwikkelaars de voordelen van de techniek en gingen zij deze toepassen bij de bouw van grote (land- en tuinbouw) bedrijven en kantoren. Inmiddels wordt bij de aanleg van dergelijke projecten standaard gekeken naar de mogelijkheid van WKO. Uiteraard vanwege de duurzaamheid, maar ook vanwege het interessante financiële voordeel.

Goed beheer noodzakelijk Bij het grote publiek is warmte-koudeopslag nog geen ingeburgerd fenomeen, in tegenstelling tot bijvoorbeeld zonne-

panelen. “Om te beginnen moet je over zoet water kunnen beschikken dat niet voor andere doeleinden, zoals drinkwater, wordt gebruikt”, legt Verheijen uit.

“Bovendien kunnen burgers niet zelf onbeperkt een individueel systeem voor hun woonhuis aanleggen, zoals bij zonnepanelen. Wanneer je namelijk te veel putten naast elkaar slaat, gaan ze elkaars temperatuur beïnvloeden waardoor je minder opbrengst hebt. Omdat het wel een hele rendabele techniek is, wordt momenteel bekeken hoe kan worden toegewerkt naar een goed bodem- en grondwaterbeheer. Bij de nieuwbouw van woningblokken kunnen wel al heel goed grote collectieve systemen worden gebruikt; dat gebeurt dan ook veelvuldig.”

De aarde in!

Het einde van de mogelijkheden voor WKO zijn voorlopig nog lang niet in zicht;

de natuurlijke constante temperatuur in de bodem is immers onuitputtelijk.

Toch wordt al serieus onderzoek gedaan naar de volgende stap: het gebruik van vulkanische energie uit het binnenste van de aarde. Daarvoor is het nodig om boringen te doen naar grondwaterbronnen op drie tot vier kilometer diepte.

“Op zich een interessante optie, omdat ook deze vulkanische bronnen onuitputtelijk zijn en aanzienlijk meer warmte bieden dan de bronnen op 20 tot 200 meter diepte, die voor WKO worden gebruikt”, vertelt Verheijen. “Het nadeel is echter dat de kans op misboren erg groot is en de kosten voor een boring al snel in de 10 miljoen euro lopen. Maar de toekomst ziet er ook op dit gebied veelbelovend uit.” n

Bedrijfsinterview

“De opmars van bodemenergie“ Warmte-koude opslag (WKO) en bodemenergie in het algemeen is bezig met een opmars. Ziet u die opkomst terug in de utiliteitsbouw?

Alle utiliteitsbouw die gebouwd of verbouwd wordt, moet voldoen aan de EPCnorm (energieprestatiecoëfficiënt). In alle gevallen wordt tegenwoordig gedacht aan bodemenergie. Juist in het westen van het land, waar de bebouwing het dichtst is, is de bodem prima geschikt voor bodemenergie.

Waarom is dat?

Door invloed van de Noordzee is het grondwater daar reeds op geringe diepte brak en dieper zout en dat maakt het minder geschikt voor veel andere toepassingen. We zoeken een geschikte zandlaag om voldoende grondwater uit te onttrekken en in te injecteren. Het

spreekt voor zich dat je in de omgeving van drinkwaterwinning zorgvuldig moet omgaan met de ondergrond.

Bodemenergie kan en mag dan enkel op ruime afstand en onder strikte voorwaarden worden aangelegd. In Nederland wordt het gebruik van de diepere ondergrond nu prima geregeld met de Waterwet en binnenkort wordt dit aangevuld met de AMVB Bodemenergie.

Zijn er ook toepassingen in de woningbouw?

Voor particuliere woonhuizen is het gevraagde vermogen vaak zo gering, dat de investeringen niet opwegen tegen de baten. Maar je kunt wel werken met gesloten bodemwisselaars in plaats van open bronsystemen. Open bronsystemen komen wel voor in collectief, dus voor een wijk of flat.

Wat zijn de besparingen?

Dat hangt af van de aard van het bedrijf of gebruiker die de installatie gebruikt.

Het is bij vergunning verplicht om een balans te houden tussen de warmte en koude die je uit de bodem haalt en er weer instopt. Op het moment dat je aan die balans voldoet en dus net zoveel warmte als koude nuttig gebruikt, zijn er korte terugverdientijden van 4 tot 7 jaar. Bij gebruikers die enkel koeling vragen komen de rekenmodellen anders uit omdat er in de koude periode van het jaar extra koude moet worden gebufferd voor het realiseren van de balans. n Dhr. Ronald Folders is directeur van grondboorbedrijf Haitjema bv

Meer informatie Meer informatie vindt u op www.haitjema.nl

advertorial

6-9-2011

WKO (Bodemenergie): doe het wel goed!!!

Gebouwafgifteinstallaties

WKO opwekking bovengronds

WKO ondergronds

Bron, SKIB figuur 1

Wat is positie van warmte-koude opslag (WKO) op dit moment?

De techniek heeft een grote vlucht genomen. Dat betekent ook dat de branche veel nieuwe ondernemers aantrekt, die echter niet allemaal even goed bekend zijn met de techniek. Als je zonder ervaring een WKO-installatie gaat plaatsen, kan het mis gaan met alle gevolgen vandien. Het is jammer als WKO (BoPlaats schema demenergie) om die reden in een slecht daglicht zou installakomen tebeheer staan. ontwerp tiedeel

AMIC opgericht, met als doel innovatieve en duurzame technieken op de markt te zetten. Novem (Agentschap.nl) was in die tijd zeer actief en ondersteunde financieel warmtepomp projecten. Warmtepompen onttrekken hun energie uit de aarde om zodoende op het WKO principe uit te komen.

Na 10 jaar ruime ervaring te hebben opgebouwd ontdekten wij dat de opgerealiond. & verwijleverde projecten zwaar te kort kwamen satie beheer dering aan kennis en in standhouding, waarop gebouw- KBI g beoordelingsrichtlijn g j In 1997 heeftzijdig mededirecteur Aad Melwij dochteronderneming Clima Energie ISSO bestaande publicaties gerd het gelijknamige adviesbureau Management hebben opgericht voor de -------------------------verdeler/verzamelaar water----------------beheerfunctie van de installaties. boven-

KBI

gronds

ISSO

beoordelingsrichtlijn publicatie

Hoe maak je een goed functionecursus rende installatie?

-----------------------scheidingswarmtewisselaar-------------------Als je een goede WKO-installatie wilt onderSIKB beoordelingsrichtlijn (BRL) ontwerpen, moet je alle randvoorwaargronds SIKB p r o t o c o l ( l e n ) den waar je aan moet voldoen in acht NVOE cursussen nemen. Dat gebeurt in de bouw te weinig. Het zou goed zijn om de aanleg van installaties bij de bouw leidend te laten zijn. Vroeger werkte de installateur onder de bouwkundig aannemer, Aad Melgerd, mededirecteur van Clima Energie tegenwoordig is dat vaak andersom Management B.V. NVOE

cursus

omdat het aandeel technische zaken tegenover bouwkundige zaken heel anders is komen te liggen. Er is een aantal processen waar je aan moet voldoen.

Zo moet je controleren of de bodemkwaliteit geschikt is voor WKO en de bronnen mogen niet te dicht bij andere bronnen geplaatst worden. Daarna ga je op basis van het ontwerp bepalen hoeveel vermogen je eigenlijk nodig hebt voor het verwarmen en verkoelen van je pand, want dit bepaalt de capaciteit van de WKO-installatie. Dan moeten er vergunningen komen om in de grond te mogen boren. De vereniging Bodemenergie heeft een tweetal protocollen laten stellen, de BUM & de HUM resp. Besluitvormings- en Handhavings Uitvoerings Methode, waar o.a. de grondboorders zich aan dienen te committeren. Dat geeft garantie op kwaliteit.

Wat gebeurt nog meer om kwaliteit te waarborgen?

Het is belangrijk dat bedrijven gecertificeerd worden. De vereniging Bodemenergie (vroeger genaamd de NVOE) organiseert cursussen waarmee de ontwerper, de bouwer en de beheerder ook gecertificeerd kunnen worden voor respectievelijk protocol 11001 bodemkundig ontwerp, realisatie en beheer van bodemenergiesystemen, met als doel: “bodemenergiesystemen moeten daadwerkelijk energiebesparing opleveren, robuust en betrouwbaar zijn.”

(Zie figuur 1). Er wordt hard gewerkt om de certificatie op te zetten; eind van het jaar moet dat rond zijn. Bij Clima Energie Management doen we veel aan beheer en kunnen met behulp van een quickscan de tekortkomingen analyseren. Goed beheer door een kundige combinatie van Adviseur en Installateur levert een goed functionerende

Richard de Vos, mededirecteur van Clima Energie Management B.V.

installatie op, waarmee veel energie bespaard kan worden en veel CO2uitstoot gereduceerd wordt.

Richard de Vos is samen met Aad Melgerd mededirecteur van Clima Energie Management B.V. n

Meer informatie Meer informatie vindt u op bodemenergie.nl, www.amic.nl en www.clima-em.nl

Bedrijfsinterview

“Energiebezuiniging voor bedrijven“ Hoe staat de zakelijke markt tegenover het toepassen van energiebesparende maatregelen?

General Sales Manager Eelco van Driel: “Voor bedrijfsmatig gebruik van zonneenergie zijn de investeringen absoluut de moeite waard. Investeren in duurzame energie is voor een bedrijf allereerst financieel aantrekkelijk, maar draagt tegelijkertijd bij aan de groene uitstraling van een bedrijf. Het waterverbruik is bij veel bedrijven aanzienlijk hoger dan bij particulieren. Door middel van een compleet systeem met zonne-energie is de investering snel terugverdiend, mede dankzij de Energie Investerings Aftrek. Je kunt hierbij denken aan een termijn van 3 tot 4 jaar, uiteraard afhankelijk het warmwaterverbruik. Steeds meer bedrijven, maar bijvoorbeeld ook sportverenigingen, zien zo de voordelen. Gezien de toene-

3 pakket in elke gewenste grootte voor de professionele markt. De nazorg kan volledig bij ons ondergebracht worden. Zo heeft de afnemer dus te maken met één partner die het complete systeem van tekening tot ingebruikname en onderhoud kan verzorgen. Ook bestaande panden kunnen geschikt gemaakt worden voor duurzame energie, want het systeem vraagt weinig tot geen aanpassing in panden. n

mende complexiteit van de systemen worden wij als adviseur steeds eerder in het traject betrokken.”

Wat zijn belangrijke ontwikkelingen?

De Europese regelgeving Ecodesign, of de ERP Directive, wordt waarschijnlijk in 2013 ingevoerd. Hiermee kan de Europese Commissie eisen stellen aan

het ecologisch ontwerp van energiegerelateerde producten. Op basis van productstudies zijn voor verschillende productgroepen voorschriften vastgesteld. Onze systemen voldoen nu al aan de hoogste eisen. A.O. Smith levert een compleet systeem voor de optimale toepassing van zonne-energie. Daarbij is het hele regelsysteem geïntegreerd in het warm-watertoestel. Dus een compleet

Meer informatie Meer informatie over zonnesystemen en andere duurzame warmwateropslossingen: A.O. Smith Water Products Company 040-2942500 www.aosmith.nl

Een publicatie van Reflex Uitgeverij

de duurzame planeet

15

Artikel Zonne-energie

Zonnepanelen hot news De belangstelling voor de productie en aanschaf van zonnepanelen is groter dan ooit in Nederland.

e prijs van zonne-energie is letterlijk en figuurlijk hot news. Ernst Vuyk is secretaris van de Organisatie Duurzame Energie (ODE). ODE, opgericht in 1979, is de oudste en grootste vereniging van coöperatieve wind- en zonne-energieproducenten, consumenten en burgers in Nederland die meer duurzame energie wensen. Hij vertelt dat je onderscheid kunt maken tussen panelen voor productie van elektriciteit –zonnestroom- of panelen voor warmte –zonnewarmte. “Voor zonnestroomproductie kan je kortheidshalve spreken van zon-PV of PV-panelen, waarbij PV staat voor ‘Photo Voltaic’. Uitgaande van de grote aandacht voor is de vraag actueel: waar moet u op letten bij de aanschaf van uw eigen PV-panelen?”

en duurzameburen.nl. Deze sites laten adressen zien waar regelmatig open huis wordt gehouden of waar je makkelijk een keertje kunt vragen om wat meer informatie. Deze mensen, die soms al vele jaren geleden PV-panelen hebben geplaatst, houden geregeld open huis om voorlichting te geven. Geïnteresseerde bezoekers krijgen daar onafhankelijk en gratis advies en dat helpt hen vaak behoorlijk in de voorbereiding.” Ernst Vuyk adviseert verder aansluiting te onderzoeken bij een lokaal initiatief voor gezamenlijke inkoop en eventueel bij een coöperatie die zich bezighoudt met duurzame energie, lokaal, regionaal of nationaal. En: “Denk goed na over de toekomst van uw woning. Staat deze woning er over 20, 25 jaar nog? Wat voor verwachtingen hebben wij en andere, toekomstige eigenaars van deze woning?”

1. Bereid u goed voor

2. Bekijk uw situatie

De aanschaf van zonnepanelen is geen kwestie van een nacht ijs. Het is een duurzame investering voor de lange termijn. Oriënteer u daarom goed op de mogelijkheden en op de verschillende leveranciers. Ernst Vuyk: “Ga kijken en luisteren bij mensen in de buurt met praktijkervaring. De mensen die het dichtst in jouw buurt wonen zijn bijvoorbeeld te vinden websites als solardays.nl

Ervan uitgaande dat u het besluit heeft genomen om PV-panelen op het dak te plaatsen, spelen zaken als de grootte, beschaduwing, hellingshoek en –bij een schuin dak- de ‘windrichting’ van uw dak een belangrijke rol. Zo is het belangrijk om te bekijken of uw dak vaak in de schaduw van hoge bomen of gebouwen ligt of veel schoorstenen of andere obstakels heeft. ODE en de Consumentenbond hebben in het verleden veel ervaring opgedaan met niet of onvoldoende presterende installaties en hebben installaties in de praktijk getoetst. Beide organisaties melden dat de panelen goed moeten worden gericht, om zo veel en zo lang mogelijk zonlicht op te vangen om hogere opbrengsten te leveren. “Daarbij moet je rekening houden met de bewegingen van de zon gedurende een etmaal en met de stand van de zon door de seizoenen heen. Daarnaast is de hellingshoek ten opzichte van de zon van belang, want dat kan vijftien procent energieopbrengst schelen. Ook hoeveel en hoe vaak de zonnepanelen gedeeltelijk in de schaduw liggen en hoeveel zonuren er gemiddeld zijn op de plek in Nederland waar de woning staat maken uit hoe goed de installatie produceert en daarmee rendement oplevert.” Een schuin dak biedt de mogelijkheid om zonnepanelen in een groot vlak tegen elkaar aan te leggen, zodat een vierkante meter zonnepaneel ongeveer een vierkante meter schuin dak in beslag neemt. Zonnepanelen die op een plat dak geplaatst

auteur: Cor Dol

D

worden vragen meer ruimte omdat de zonnepanelen niet in elkaars schaduw mogen komen te staan.

3. Ook zonder subsidie rendabel Voor een dak op het zuidoosten ligt de gemiddelde jaarproductie in Nederland tussen 840 en 980 kWh (kilowattuur) per jaar per kWp. Voor een gemiddeld gezin (4 personen) kan de elektriciteitsrekening daardoor met 20 tot 30% verlaagd worden. Zonder subsidie kunt u vaak binnen tien jaar de aanschaf van PVpanelen terugverdienen. De verwachte levensduur van zonnepanelen ligt tussen 25 en 40 jaar. Met andere woorden: na de eerste tien jaar, die bovendien door garantie worden gedekt, begint u als het ware geld te verdienen aan uw dak. Over de eerste tien tot twaalf jaar krijgt een consument doorgaans garantie op 90% van het vermogen van de panelen en tot 25 jaar 80-85% van het productievermogen. Op de installatiewerkzaamheden geldt vaak een garantie van twee jaar.

Ernst Vuyk: “Te veel mensen hebben panelen op hun dak liggen die niet optimaal functioneren. Mensen doen er niets aan, omdat ze niet weten of ze voldoende elektriciteit per jaar produceren. Een goede monitoring is daarom belangrijk.

Je moet weten hoe je installatie presteert en het geeft bovendien zekerheid en plezier.” Monitoring geeft inzicht in een goede werking van de dure installatie.

Flink besparen op uw energierekening!

Hoe? We kijken met een scherp oog naar uw energieverbruik en laten zien waar er met de nieuwste technieken en vele mogelijkheden kansen liggen om te besparen.

www.duurzame-energieshop.nl

En verder De prijsontwikkeling van PV-panelen is zó interessant dat het voor bijna iedere woning aantrekkelijk wordt om panelen te plaatsen. Daarnaast kan het de moeite waard zijn om samen met buren te onderzoeken of het plaatsen van panelen op een gezamenlijk dak of van een pand in de buurt een optie is. Andersom kunnen ook mensen, die zelf niet willen investeren, wel hun dak ter beschikking stellen. Er zijn cooperatieve energiebedrijven in oprichting, die zoeken naar dakoppervlak om panelen te plaatsen waar iedereen in kan investeren, zoals De Zonvogel. n

4. Zorg voor goede monitoring van de stroomopbrengst

Advertentie

Kies voor een lage energierekening!

Als die niet optimaal functioneert kost u dat geld en duurt het langer voor u uw investering heeft terugverdiend. Om te monitoren zijn verschillende varianten beschikbaar. Lees er meer over bij energieleveren.nl, bij siderea.nl en bij de zonnestroomproducentenvereniging ZPV.

Meer informatie www.duurzameenergie.org www.duurzameburen.nl www.solardays.nl wwwlenergieleveren.nl www.siderea.nl www.zonnestroomproducenten.org www.zonvogel.nl

‘Nederland sterker en socialer, dat is waar ik voor sta. Een Nederland dat zich uit de crisis werkt, investeert in onderwijs en ondernemerschap, waarin we met z’n allen het geld verdienen om goede zorg en het beste onderwijs te kunnen betalen. Waar we de rekening van de crisis eerlijk verdelen.

Dus geen forenzentaks of een BTW-verhoging op boodschappen. Zo wordt Nederland sterker en socialer.’

Diederik Samsom

Lijsttrekker PvdA

d N a l Neder r e l a i c o s & r e k r st e Stem