Cen anos dun poeta: 1912-2012
E C F celso emilio ferreiro
Cronoloxía biográfica (Fonte web Fundación Celso Emilio Ferreiro) http://celsoemilioferreiro.org/cronoloxia-biografica/
1912 Celso Emilio Ferreiro nace o día 4 de xaneiro en Celanova (Ourense). 1919-1929 Estuda cos Escolapios establecidos no mosteiro de San Salvador de Celanova. 1932 Funda, co seu amigo Xosé Velo, as Mocedades Galeguistas do distrito de Celanova. 1935 Publica o orixinal proxecto, concibido con Xosé Velo, do Cartafol de poesía, conxunto de poemas que os autores remitían desde Celanova a persoas interesadas na poesía. 1936 É designado polo gobernador civil, representante das Mocedades Galeguistas na corporación da Fronte Popular en Celanova, pero Celso Emilio renuncia á acta de concelleiro. 1937 É chamado a filas cos mozos da súa quinta e destinado á fronte de Asturias. En setembro, tamén en Asturias, coñece á que será a súa futura muller, María Luisa Moraima Loredo.. 1939 Rematada a guerra, retorna a Celanova onde obtén o título de Bacharel. Exerce con Xosé Velo a docencia na súa vila, iniciando por libre estudos de Dereito e Maxisterio. 1940 Oposita e gaña o posto de secretario e logo de xefe de Xustiza na Fiscalía de Taxas de Pontevedra, onde traballou até 1950. 1943 Casa con Moraima o día 15 de xullo. 1943-1946 É redactor xefe na revista Finisterre, dirixida por Emilio Canda. 1944-1952 Colabora intensamente en Sonata Gallega, revista na que coordinará a sección de “Seleccións literarias”. 1948-1949 Participa nas emisións radiofónicas do Galician Programme da BBC de Londres. 1949 Xunto con Sabino Torres Ferrer, Emilio Álvarez Negreira e Manuel Cuña Novás leva adiante a colección Benito Soto de poesía, primeira empresa editorial que daría a coñecer poemarios en galego na posguerra.
3
1955 Dá ao prelo O soño sulagado. Este ano publica tamén Voz y voto nas Gráficas Numen de Vigo. 1962 Ve a luz a obra Longa noite de pedra, coa que se consagra definitivamente coma poeta. 1964 En xullo cofunda a Unión do Pobo Galego. 1966 O 15 de maio celébrase unha homenaxe de despedida a Celso Emilio antes da súa partida a Caracas. Unha vez alí, na Hermandad Gallega venezolana ocúpase da dirección, redacción e confección do periódico quincenal Irmandade, da dirección e orientación do Cine Clube da sociedade, da dirección e redacción da emisión radiofónica Sempre en Galicia e mais da dirección e orientación da Escola Castelao. 1967 Funda e preside a Agrupación Nós. 1968 En xullo recibe comunicación oficial da Hermandad da súa expulsión nunha carta coasinada polo presidente e o secretario xeral. Este ano publica tamén Viaxe ao país dos ananos e mais Cantigas de escarnio e maldecir, asinada polo seu heterónimo satírico Arístides Silveira. 1969 En marzo obtén a cidadanía venezolana. Dá a coñecer Terra de ningures na colección Val de Lemos da editorial Xistral, dirixida en Monforte por Manuel María. 1973 A comezos deste ano retorna de Venezuela con destino a Madrid. 1974 Dedícase ao Ateneo Científico, Literario y Artístico de Madrid, no que desempeñará o cargo de Director da Aula de Cultura na sección de Literatura Galega desde o primeiro de xullo. 1975 Publica Onde o mundo se chama Celanova en edición bilingüe, obra pola que recibe en 1976 o Premio da Crítica de Poesía Galega. 1979 O 30 de agosto falece na súa casa de Vigo e o 1 de setembro é soterrado en Celanova. Postumamente aparece O libro dos homenaxes, do que entregara o seu orixinal ao seu amigo Xesús Alonso Montero oito días antes de falecer.
CEF 4
Falareivos de min Falareivos de min aínda que me doa as escuras raíces dos meus soños. Celso Emilio me chaman pero eu teño outros nomes mais irtos apuntados nun rexistro de ventos polifónicos cun fondo musical de frauta triste. Meus nomes sen palabras. Mainamente, de par en par abertas sempre as portas, espallándome vou polos camiños co corazón aceso en cen abrentes, nas mans a luz, nos ollos margaridas, e unha piedade de río sen orelas. Neno que fun e son, pésanme os anos cangados de minutos e de días, de beixos e de cárceres. Cadeas, lóstregos, vermes, homes en ringleira baixo a chuvia, esa flor nada no outono. Afastada primavera nunca volta, que nun intre vivín de pedra ou árbore, canle de Deus que cara ao mar me leva, xílgaro azur, ronseis do pasado, feridas coma labres no remorso: Andando vou, alporizado o corpo nun latexo sen fin que me agriloa. Así me chamo eu. En fume escritos os meus nomes están. Ídevos dicindo cun fondo musical de frauta triste, de bágoas esbarradas petándome decote nas pupilas. Ídevos dicindo en verbas pequeniñas coma coitelos fríos pola gorxa. Non me chame ninguén por outros nomes, alcumes meus en fírgoas entrevistos, escura voz dun sono asolagado.
5
A nosa amiga A poesía non depende do home, pero está no home.
Non penses que a poesía é poesía porque a teñan subido nun altar, senón porque comparte a nosa vida cantando o seu cantar. Cando todos nós imos ela tamén se vai. A poesía vive na temporalidade, é unha cousa de hoxe, é un obxecto humano, auga, soño, roseira, rúa, fenestra, man, vento na noite fonda, conversa familiar. Escoita a súa música cando pola mañá o panadeiro chama para traernos o pan. Cando vés do mercado, Moraima cotián, a poesía toda vén contigo detrás. Non penses que a poesía e cousa sacra porque a teñan subido a un altar aqueles que a pretenden para eles sos, lonxana, altiva, intelectual. A poesía é un claro asunto de todos: meu e teu, e dos demais. Cando os demais se van e nós nos imos ela tamén se vai.
6
Longa Noite de Pedra No meio do caminho tinha uma pedra tinha uma pedra no meio do caminho tinha uma pedra no meio do caminho tinha uma pedra. CARLOS DRUMMOND DE ANDRADE
O teito é de pedra. De pedra son os muros E as tebras. De pedra o chan e as reixas. As portas, as cadeas, o aire, as fiestras, as olladas, son de pedra. Os corazóns dos homes que ao lonxe espreitan, feitos están tamén de pedra. E eu, morrendo nesta longa noite de pedra.
7
Esperanza Ergueremos a esperanza sobre esta terra escura coma quen ergue un facho nunha noite sen lúa.
Marcharemos cinguidos polos duros segredos dunha patria soñada á que non tornaremos.
Non saberán o camiño que pra entón colleremos. Longos ríos de brétema, longos mares de tempo.
Tripulantes insomnes, na liberdade creemos. Viva, viva, dicimos aos que están no desterro e soñan cun abrente de bandeiras ao vento.
Adictos da saudade que levades a luz polos vieiros. Saúde a todos, compañeiros!
8
Monólogo do vello traballador Agora tomo o sol. Pero até agora traballei cincuenta anos sen sosego. Comín o pan suando día a día nun labourar arreo. Gastei o tempo co xornal dos sábados, pasou a primavera, veu o inverno. Dinlle ao patrón a flor do meu esforzo i a miña mocidade. Nada teño. O patrón está rico á miña conta, eu, á súa, estou vello. Ben pensado, o patrón todo mo debe. Eu non lle debo nin sequera este sol que agora tomo. Mentres o tomo, espero.
9
Canci贸n O vello cantaba unha lembranza. O mozo cantaba unha esperanza. O neno cantaba unha loubanza. Pobo meu: pois que cantas, 茅rguete e anda.
10
Carta á miña muller Querida, non o esquezas, hai palabras que é pecado dicilas neste tempo. Palabras que non debes pronuncialas, nin sequera pensalas, cavilalas, tatexalas, gabalas, escribilas... Moito menos berralas. Esposa, toma nota e non esquezas: non digas liberdade palabra triste con perigo de morte e caveira. Si é certo que me queres nunca digas esta palabra estúpida que ten dentes e morde coma un lobo. Non digas tan sequera as verbas derivadas, por moi afastado e vago que sexa o parentesco etimolóxico, como son, verbigratia, libertino, liborio, liberata, libre cambio.
En troques di cadea, viva, viva, si señor, moitas grazas, Deus llo pague. Xa verás que felices imos ser!
11
Eu en ti Eu xa te busquei cando o mundo era unha pedra intacta. Cando as cousas buscaban os seus nomes, eu xa te buscaba.
Eu xa te procurei no comezo dos mares e das chairas. Cando Deus procuraba compañía, eu xa te procuraba.
Eu xa te chamei cando só a voz do vento soaba. Cando o silencio chamaba polas verbas, eu xa te chamaba. Eu xa te namorei cando o amor era unha folla branca. Cando a lúa namoraba as outras cumes, eu xa te namoraba.
Sempre, dende a neve dos tempos, eu, na túa alma.
12
Irmáns Camiñan ao meu rente moitos homes. Non os coñezo. Sonme estraños. Pero ti, que te encontras alá lonxe, máis alá das sabanas e das illas, coma un irmán che falo. Se é túa a miña noite, se choran os meus ollos o teu pranto, se os nosos berros son iguais, coma un irmán che falo. Aínda que as nosas palabras sexan distintas, e ti negro e eu branco, se temos semellantes as feridas, coma un irmán che falo. Por enriba de tódalas fronteiras, por enriba de muros e valados, se os nosos soños son iguais, coma un irmán che falo. Común temos a patria, común a loita, ambos. A miña mau che dou, coma un irmán che falo.
13
O dedo na chaga Estas palabras que digo abróllanme desde o fondo porque eu endexamais escondo a canción que vai comigo.
Cos meus cantares consigo ser coma o vento lixeiro, ninguén me marca o sendeiro, ninguén me dita a canción, teño limpo o corazón pra vivir ceibe e senlleiro.
Meu canto rudo e sincero co badoco non se avén. Desprezo a todo o que ten alma servil de logreiro sen outro Deus que o diñeiro.
Meu canto a ninguén afaga, ninguén por cantar me paga, só o pobo, meu irmán, aplaude o meu canto chan, se poño o dedo na chaga.
14
Deitado fronte ao mar Lingua proletaria do meu pobo, eu fáloa porque si, porque me gusta, porque me peta e quero e dáme a gaña; porque me sae de dentro, alá do fondo dunha tristura aceda que me abrangue ao ver tantos patufos desleigados, pequenos mequetrefes sen raíces que ao pór a garabata xa non saben afirmarse no amor dos devanceiros, falar a fala nai, a fala dos avós que temos mortos, e ser, co rostro erguido, mariñeiros, labregos do linguaxe, remo i arado, proa e rella sempre. Eu fáloa porque si, porque me gusta e quero estar cos meus, coa xente miña, perto dos homes bos que sofren longo unha historia contada noutra lingua. Non falo pra os soberbios, non falo pra os ruíns e poderosos, non falo pra os finchados, non falo pra os baleiros, non falo pra os estúpidos, que falo pra os que aguantan rexamente mentiras e inxustizas de cotío; pra os que súan e choran un pranto cotián de bolboretas, de lume e vento sobre os ollos nus. Eu non podo arredar as miñas verbas de todos os que sofren neste mundo. E ti vives no mundo, terra miña, berce da miña estirpe, Galicia, doce mágoa das Españas, deitada rente ao mar, ese camiño...
15
Xaneiro 1972 II Cando quero vivir digo Moraima. Digo Moraima cando semento a esperanza. Digo Moraima e ponse azul a alba.
Cando quero soñar digo Moraima. Digo Moraima cando é noite pechada. Digo Moraima e ponse a luz en marcha.
Cando quero chorar digo Moraima. Digo Moraima cando a anguria me abafa. Digo Moraima e ponse a mar en calma.
Cando quero sorrir digo Moraima. Digo Moraima cando a mañá é clara. Digo Moraima e ponse a tarde mansa.
Cando quero morrer non digo nada. E mátame o silencio de non dicir Moraima.
16
Éramos nenos Meu neno: éramos nenos, dous neniños pequenos, ledos, agatuñando polo galiñeiro a brincas escondidos entre a palla. Arremedábamos aos galos cando pasaba a xente: -kikiriki_ todos coidaban que aquel cantar era de certo. As tullas do palleiro afermosábamos con flores e alá dentro morábamos xuntiños coma nun fogar agarimoso. O vello gato do veciño viña a visitarnos a miúdo e nós faciámoslle garanduxas, reverencias e cumpridos, preguntándolle pola súa saúde con aquelada fineza; e dende entón o mesmo temos dito a moitos gatos vellos. Outras veces arremedábamos ós homes xuizosos e graves, laiando que as mellores cousas non fosen destes tempos; que o amor, a lealdade, a fe houberan xa fuxido do mundo; que a vida estivera tan desarranxada que o diñeiro andara tan escaso. Pasaron xa os xogos da nosa infancia -todo ten pasadopasou o diñeiro, e o mundo, e os tempos, e a fe, e o amor, e a lealdade.
17
Para a mocidade Tendes que acender un facho de baril inconformismo. Non, non, diredes decote aos profesores de mitos que queren de contrabando pasar falsos para铆sos.
Non, non, diredes arreo aos que van no seu machi帽o cabalgando moi contentos entre nubes de optimismo.
Non, non, debedes dicir aos que menten por oficio. A verdade, s贸 a verdade da terra na que vivimos, labrada en berros de lume, nacida en berce cativo. A verdade, s贸 a verdade da terra na que nacemos.
18
Notas necrolóxicas Deron os abecedarios a nova da túa morte, meu vello can de palleiro, abandonado da sorte.
Un poeta sen fortuna morto de morte matada, mentres soñaba coa terra malferida e malpocada.
A moura necroloxía resultou ser unha trola, da xente anana e mesquiña, a quen o teu verbo esfola.
Xente a que debes dicirlle sorrindo e sen acritude: os mortos que vos matades, gozan de boa saúde.
Pode o corpo ser vencido pode o dereito ser torto; mais o lume que alampea, xamais o veredes morto!
19
El hermoso rostro del país (Titular do "Faro de Vigo")
A miña terra é doce coma o mel, abondosos e agasalleiros os seus froitos. Na primavera agroman os touzais e o cuco canta. Xermola a natureza baixo a fecunda codia das labranzas. Alédanse os bosques e as noites son infindas e estreladas. Si. A miña terra é doce coma o mel, pero, a carón de tan fermosura, a miseria labroulle un túnel amargurísimo na historia.
A miña terra é suave, solermiña, polo verán, cando as andoriñas tecen os seus voos de soños. Os grilos poñen axóuxeres vibrátiles na serán lenta. Os reiseñores cantan ás portas do amencer, e os ríos pasan en romaría. Si. A miña terra é suave, solermiña, pero, nos ollos dos meniños que van á escola nas mañás frías, hai unha tristura antiga.
A miña terra é aquelada coma unha mazá polo outono, cando as árbores son de ouro e a brisa acariña coma un beixo. Nácenlle á paisaxe camiños novos
20
con merlos chifradores baixo as parras. Farturentas colleitas, dondos acios, cántigas de ceifa e de vendima. Ateigadas de graos fican as tullas. Si. A miña terra é aquelada coma unha mazá, pero a inxustiza, proterva, dura, fonda, vai furando o corazón dos homes coma un verme.
A miña terra é íntima e tenra coma un colo de nai polo inverno rente ao lume do lar. Húmidos e verdes, os campos espónxanse na brétema, os vales dormen brandamente, as cumes branquexan baixo un vento fungón que ven no norte. As vacas moxen nos cortellos e o fume das lareiras arremeda pantasmas nos tellados. Si. A miña terra é íntima e tenra, pero, a mocidade fuxe dela en busca de outra terra onde o pan se pode comer sen bágoas.
21
O Neno Había un lume aceso na casa dos avós. Agora ben comprendo que o lume eramos nós. O pai que contaba unha historia medorenta. A nai sorría, pois a historia non era certa. Afora, nos camiños refungaba o corisco. Unha irmán preguntaba polos pobres de Cristo. O vento neboeiro agalopaba a chaira. Onde están esta noite os que non teñen casa? O bosque era un misterio rumoroso e afastado. O irmán máis pequeno preguntaba calado. Agora é xa un home, e segue preguntando.
22
María Soliña Polos camiños de Cangas a voz do vento xemía: ai, que soíña quedaches, María Soliña. Nos areais de Cangas, muros de noite se erguían: ai, que soíña quedaches, María Soliña. As ondas do mar de Cangas acedos ecos traían: ai, que soíña quedaches, María Soliña. As gaivotas sobre Cangas soños de medo tecían: ai, que soíña quedaches, María Soliña. Baixo os tellados de Cangas anda un terror de auga fría: ai, que soíña quedaches, María Soliña.
23
Celso Emilio cando contaba tres anos de idade.