ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
Τεύχος Ανάλυσης ΜΑΪΟΣ 2016
Θέλουμε να ευχαριστήσουμε ιδιαιτέρως την Αντιδήμαρχο Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου Αγ. Παρασκευής Ελισάβετ Πετσατώδη για την υποστήριξη στο πρόγραμμα και τον διευθυντή του 7ο Δημοτικού Αγ. Παρασκευής Γιάννη Λογοθέτη για την βοήθεια σε όλα τα στάδια των εργαστήριών. Τέλος θέλουμε να ευχαριστήσουμε τους μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς που στήριξαν από την αρχή αυτή την προσπάθεια.
Το «Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Συμμετοχικού Σχεδιασμού στα Σχολεία του Δήμου Αγ. Παρασκευής» διεξήχθη με πρωτοβουλία της Collective Planning & Design - CPD υπό την αιγίδα του Δήμου Αγ. Παρασκευής και σε συνεργασία με την Open Architecture Collaborative Athens. Διεύθυνση Προγράμματος - Συντονισμός
Πούλιος Δημήτρης
Υπεύθυνη Εργαστηρίων
Τσάδαρη Σοφία
Ομάδα Εργαστηρίων
Τσάδαρη Σοφία Πούλιος Δημήτρης Τσιτσάνης Δημήτρης Κομνηνός Κώστας Μουγιάκου Ελένη Μούργου Αλεξάνδρα Φιλιππίδου Δέσποινα Γυφτοπούλου Στεφανία Πετρά Μάρα
Υπεύθυνη - Δήμος Αγ. Παρασκευής
Πετσατώδη Ελισάβετ, Αντιδήμαρχος Τεχνικών Υπηρεσιών
Εισαγωγή στο Πρόγραμμα Το «Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Συμμετοχικού Σχεδιασμού στα σχολεία Αγίας Παρασκευής» είναι μια πρωτοβουλία της Συνεργατικής Ομάδας Σχεδιασμού CPD - Collective Planning and Design σε συνεργασία με το Δήμο Αγίας Παρασκευής και την υποστήριξη της Open Architecture Collaborative Athens. Το εργαστήριο συμμετοχικού σχεδιασμού βασίζεται σε μια δημοκρατική λογική συμμετοχής των πολιτών στο σχεδιασμό του δημόσιου χώρου και τη λήψη αποφάσεων που αφορούν τη ζωή και την καθημερινότητά τους. Πρόκειται για μια καινοτόμα μέθοδο για τη χώρα μας που στοχεύει στην πραγματική συμβολή του χρήστη στη διαμόρφωση του χώρου που προορίζεται για αυτόν και όχι την απλή αποδοχή ή απόρριψη κάποιας προαποφασισμένης λύσης. Ειδικό ενδιαφέρον έχουν οι περιπτώσεις των σχολείων και των περιβαλλόντων χώρων τους. Στις περιπτώσεις αυτές, έχουμε να κάνουμε με δημόσιους χώρους που απευθύνονται κατά κύριο λόγο συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες χρηστών και μάλιστα με την ειδική σημασία που έχουν τα παιδιά. Η προσέγγισή λοιπόν, οφείλει να ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες τόσο των μαθητών και μαθητριών διαφορετικών τάξεων και ηλικιών, όσο και στις απόψεις του καθηγητικού σώματος και των γονέων- κατοίκων.
Το σχολείο είναι ένας χώρος με εξαιρετική σημασία για τη ζωή ενός νέου ανθρώπου. Σε αυτόν περνά το μεγαλύτερο κομμάτι της ημέρας του για πολλά έτη της ζωής του. Είναι καθοριστικό να αισθάνεται ότι ο χώρος αυτός είναι οικείος, ότι είναι «δικός» του και της παρέας του. Με τον τρόπο αυτό θα αποδίδει καλύτερα εντός του, θα τον σέβεται περισσότερο από έναν αποξενωμένο από υποδοχέα των καθημερινών δραστηριοτήτων του και συνολικά θα περιορίζονται φαινόμενα αποκλεισμού, αντικοινωνικών συμπεριφορών κ.α. Ταυτόχρονα, ο χώρος ενός δημόσιου σχολείου μπορεί να λειτουργήσει και ως κέντρο μιας γειτονιάς, να φιλοξενήσει δραστηριότητες και να συνδεθεί με τον υπόλοιπο αστικό ιστό. Τα παραπάνω, ενισχύουν την ανάγκη συμμετοχής των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των γονέων στο σχεδιασμό και τη διαρκή επαναδιαμόρφωση του σχολικού χώρου και ειδικά των σχολικών αυλών. Ακόμα καλύτερο είναι να συνδέεται ο σχεδιασμός των προαύλιων χώρων των σχολείων με πεζοδρομήσεις και σχεδιασμό νέων δημόσιων χώρων γύρω από τα σχολικά κτίρια. Αυτό είναι σημαντικό για την ασφάλεια των παιδιών αλλά και για την ενοποίηση του αστικού ιστού. Ο αρχικός στόχος του εργαστηρίου ήταν να παραχθεί ένα σχέδιο προτάσεων για την αναβάθμιση του
Μαθητές του Δημοτικού παρουσιάζουν τις προτάσεις τους για τον χρωματισμό των όψεων του σχολείου τους.
6
προαύλιου χώρου του 7ου Δημοτικού και του 13ου Νηπιαγωγείου, της οδού Αρτέμωνος και τμήματος πεζοδρομίου μπροστά από την είσοδο του 4ου Γυμνασίου Αγίας Παρασκευής. Στην πορεία, ωστόσο, θεωρήθηκε αναγκαίο να διαμορφωθεί ένα σχέδιοmasterplan για την ευρύτερη περιοχή. Η επιστημονική ομάδα (απαρτιζόμενη από αρχιτέκτονες, πολεοδόμους, συγκοινωνιολόγους, γεωπόνους και μηχανολόγους) δεν επιδίωξε να αποτυπώσεις τις δικές της ιδέες, αλλά να βρει τρόπους ώστε οι ίδιοι οι μαθητές και μαθήτριες, οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς να κατανοήσουν εκ νέου το χώρο μέσα από τη βιωμένη εμπειρία τους και να σκεφτούν λύσεις για το πώς θα μπορούσε να σχεδιαστεί με γνώμονα τις δικές τους επιθυμίες και ανάγκες. Μέσα από τα εργαστήρια συμμετοχικού σχεδιασμού που έγιναν για κάθε συγκεκριμένη ομάδα χρηστών, βήμα- βήμα γίνονταν
κατανοητές οι επιθυμίες και τα προβλήματα μέχρι να καταληχθεί η τελική πρόταση. Οι βασικοί στόχοι αυτής της διαδικασίας ήταν οι εξής: • Να επαναπροσεγγίσουν οι χρήστες (ειδικά οι μαθητές και μαθήτριες) το χώρο του σχολείου με γνώμονα την καθημερινή λειτουργία του, τα θετικά και αρνητικά σημεία του και τις δικές τους ανάγκες. • Να κατανοήσουν ένα αρχιτεκτονικό σχέδιο και να μπορέσουν να παρουσιάζουν τις ιδέες τους μέσα από αναπαραστατικές μεθόδους. • Να επεξεργαστούν υλοποιήσιμες λύσεις που βοηθούν την καθημερινή τους δραστηριότητα. • Να μελετήσουν τρόπους σχεδιασμού του πρασίνου και του δημόσιου χώρου για τον προαύλιο χώρο των σχολείων και την ευρύτερη γειτονιά.
Από αριστερά. Παρουσίαση και εργαστήριο σχεδιασμού στο 4ο Γυμνάσιο. Μαθητές του Νηπιαγωγείου σχεδιάζουν τις ιδέες τογια το χώρο της αυλής. Παρουσίαση των τελικών σχεδιών σε γονείς και εκπαιδευτικούς. Σχεδιάγραμμα ιδεών από γονείς και εκπαιδευτικούς.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
• Να κατανοήσουν τη σημασία της βιωσιμότητας, της προστασίας του περιβάλλοντος κα της εξοικονόμησης ενέργειας. • Μέσα από τις διαδικασίες του συμμετοχικού σχεδιασμού, να ενισχυθεί η συλλογικότητα και η ομαδική δουλειά για την επίτευξη ενός στόχου. • Να κατακτηθεί μια ακόμα καλύτερη σχέση μεταξύ μαθητών, εκπαιδευτικών και γονιών, να αποκτήσει εντονότερη υπόσταση η σχολική κοινότητα. • Να σχεδιαστεί εκ νέου ο προαύλιος χώρος των σχολείων και η νέα πεζοδρομημένη οδός, αναιρώντας την υποβάθμιση, μέσω ενός σχεδίου που εκπροσωπεί τη βούληση των χρηστών και όχι μονάχα των σχεδιαστών ή των δημόσιων φορέων.
7
Υπό αυτό το πρίσμα, πέρα από την επιστημονική ομάδα της CPD και το Δήμο Αγίας Παρασκευής, οι πραγματικοί πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες αυτού του έργου, δεν είναι άλλοι από τους μαθητές και μαθήτριες των συγκεκριμένων σχολικών μονάδων, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς και κατοίκους της περιοχής. Το τελικό αποτέλεσμα ανήκει σε αυτούς πάνω από όλα. Η συνεργασία που επιτεύχθηκε μέσα από τα συνεχή εργαστήρια, είναι μια πρωτόγνωρη θετική εμπειρία που οφείλει να γίνει μάθημα για νέους τρόπους άσκησης πολιτικής και δημόσιου σχεδιασμού.
Τα Εργαστήρια Συνολικά πραγματοποιήθηκαν 15 συναντήσεις - εργαστήρια που συμμετείχαν πάνω από 400 μαθητές, γονείς, εκπαιδευτικοί και φορείς του Δήμου. Επιλέχθηκε σα μέθοδος, η διάκριση των ηλικιακών ομάδων για την καλύτερη και πιο εύκολη οργάνωση του προγράμματος, για να διατηρείται η αυτοτέλεια σε επίπεδο προτάσεων αλλά και για λόγους που είχαν να κάνουν συνολικά με την εκπαιδευτική διαδικασία και την διαβούλευση. Σε ένα διάστημα τριών μηνών οργανώθηκαν εργαστήρια και συναντήσεις με μαθητές του 13ου Νηπιαγωγείου, του 7ου Δημοτικού και του 4ου Γυμνασίου Αγίας Παρασκευής, με τους γονείς και εκπροσώπους του Δήμου, με τους εκπαιδευτικούς του Δημοτικού και του Νηπιαγωγείου. Τα εργαστήρια βασίστηκαν σε μια σειρά μεθοδολογιών και τεχνικών συμμετοχικού σχεδιασμού. Χρησιμοποιήθηκαν εργαλεία όπως: • Σχετικές διαλέξεις, ιδιαίτερα στους γονείς και τους εκπαιδευτικούς αλλά και στους μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων (όπως στο Γυμνάσιο). • Παιχνίδια αναγνώρισης προβλημάτων και διατύπωσης στόχων. Όπως: “Ποιο είναι το όραμά μας για την αυλή του Σχολείου, τι αναζητούμε;”. Τα
παιχνίδια στηρίχθηκαν πάνω στην τεχνογνωσία που έχει αναπτυχθεί από μοντέλα συμμετοχής πολιτών, όπως το Ketso Workshop κ.α. • Σχεδιαστικά παιχνίδια που βοήθησαν στην καλύτερη αναγνώριση της περιοχής μελέτη. Όπως: “ Ποια είναι τα καλύτερα σημεία στην αυλή του σχολείου;” ή “Που περνάω την μέρα μου στην αυλή του σχολείου;”. • Εργαστήρια σχεδιασμού του χώρου, όπου οι προτάσεις και οι στόχοι είχαν πλέον την μορφή του σχεδίου. Πέρα από τις διαβουλεύσεις-συναντήσεις με τους εκπαιδευτικούς με τους οποίους συζητήθηκαν εκτενώς οι προτεραιότητες που πρέπει να έχει η παρέμβαση, τα εργαστήρια βασίστηκαν σε μια τριπλή λογική. • Ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης από τους χρήστες του χώρου • Ιδέες και συγκρότηση του οράματος της παρέμβασης • Σχεδιασμός και συγκεκριμένες προτάσεις. Πάνω στο τρίπτυχο Ανάλυση – Όραμα – Σχεδιασμός οργανώθηκαν όλα τα εργαστήρια, με διαφορετικό τρόπο ανά ηλικιακές ομάδες.
Παρουσίαση και εργαστήριο στο 4ο Γυμνάσιο
10
Μαθητές Νηπιαγωγείου: Με τους μαθητές του 13ου Νηπιαγωγείου πραγματοποιήθηκε ένα εργαστήριο με δύο μέρη. Στο πρώτο, οι υπεύθυνοι των εργαστηρίων σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς ρωτούσαν τους μαθητές πώς χρησιμοποιούσαν το χώρο. Στο δεύτερο μέρος, οι μαθητές και μαθήτριες αποτύπωσαν τις προτάσεις τους στο χαρτί με τη χρήση χρωμάτων. Οι προτάσεις αναλύονται παρακάτω, ωστόσο σημαντικό είναι να επισημάνουμε εξ αρχής ότι, στις μικρότερες ηλικίες, ο δυναμισμός και η «φαντασία» σε επίπεδο προτάσεων ήταν αρκετά έντονος. Επιπλέον, οι μαθητές μπορούσαν με ευκολία, με μικρή βοήθεια από τους υπεύθυνους των εργαστηρίων, να διακρίνουν τα προβλήματα του χώρου και να τα παρουσιάσουν. Μαθητές Δημοτικού: Στους μαθητές του 7ου Δημοτικού επικεντρώθηκε ο κύριος όγκος των εργαστηρίων και της συνολικής προσπάθειας. Ο λόγος ήταν ότι η αυλή του Δημοτικού αποτελεί κεντρικό στοιχείο της παρέμβασης. Επίσης, ο αριθμός των μαθητών ήταν μεγάλος (περίπου 350 μαθητές) και απαιτούσε ιδιαίτερη μέριμνα. Επιλέχθηκε να χωριστούν οι τάξεις στα δύο, από την Α μέχρι τη Γ τάξη και από τη Δ μέχρι τη ΣΤ, όπου οργανώθηκαν από τρία εργαστήρια-συναντήσεις. Στις μικρότερες τάξεις, τα εργαστήρια ξεκίνησαν με την παρουσίαση του συνολικού έργου και τη συμπλήρωση ενός ερωτηματολογίου, όπου οι μαθητές κατέγραψαν τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούν την αυλή τους καθώς και τι τους αρέσει και τι όχι. Στις μεγαλύτερες τάξεις αντίστοιχη δουλειά έγινε με την
δημιουργία ενός νοητικού χάρτη (ανά τάξη και τμήμα), όπου αποτυπώθηκε η χρήση του χώρου. Στη δεύτερη σειρά εργαστηρίων οι μαθητές μπήκαν στο κομμάτι των ιδεών και του οράματος για το χώρο. Οι μαθητές των τριών πρώτων τάξεων είχαν έναν πιο αφαιρετικό τρόπο, ζωγραφίζοντας ιδέες και συγκεκριμένες προτάσεις. Οι μαθητές των τριών μεγαλύτερων τάξεων, έφτιαξαν ένα δέντρο ιδεών, όπου συγκεντρώθηκαν οι περισσότερες προτάσεις και ιδέες για το χώρο και στη συνέχεια κατηγοριοποιηθήκαν από την ομάδα των εργαστηρίων. Τα τελευταία εργαστήρια ήταν σχεδιαστικά. Οι πρώτες τάξεις ασχολήθηκαν με το κτίριο του σχολείου, και τις όψεις του Τους δόθηκε ένα ανάπτυγμα των όψεων, το οποίο έπρεπε να χρωματίσουν όπως επιθυμούσαν. Τα αποτελέσματα διέφεραν όσο μεγάλωναν οι ηλικίες, καθώς οι μαθητές μπορούσαν πιο εύκολα να αναγνωρίσουν το χώρο, να του δώσουν μια ιδιαίτερη λειτουργία και να κάνουν ένα πιο πολύπλοκο σχέδιο. Οι μεγαλύτερες τάξεις ασχολήθηκαν με την αυλή του σχολείου και σε μικρές ομάδες συμπλήρωσαν μια κάτοψη της αυλής με τις χρήσεις, τα χρώματα και τα υλικά που θέλανε. Από τα 12 σχέδια που προέκυψαν, η ομάδα των εργαστηρίων επέλεξε τα κοινά σημεία των προτάσεων που συγκροτήθηκαν στην τελική πρόταση. Μαθητές Γυμνασίου: Σε περίπου 40 μαθητές του 4ου Γυμνασίου έγιναν δυο εργαστήρια τα οποία είχαν σαν στόχο να συγκροτήσουν ένα πλαίσιο προτάσεων-παρεμβάσεων για την οδό Αρτέμωνος και το τμήμα του πεζοδρομίου που φτάνει στην είσοδο του Γυμνασίου.
Προτάσεις από τους μαθητές και τις μαθήτριες της 4ης τάξης του Δημοτικού για την αυλή του σχολείου.
Αριστερά. Προτάσεις για το χρωματισμό του σχολείου, μοτίβα και σχέδια με βάση και τις λειτουργίες του χώρου.. Δεξιά. Η χρήση της αυλής, χάρτης αναγνώρισης από τους μαθητές του Δημοτικού.
14
Στους μαθητές έγιναν παρουσιάσεις για το σύνολο της παρέμβασης και τους στόχους των εργαστηρίων με μια μεγαλύτερη εμβάθυνση στις δυνατότητες του βιοκλιματικού σχεδιασμού. Στο πρώτο εργαστήριο, οι μαθητές σε ομάδες περιηγήθηκαν στο χώρο, επισήμαναν τα σημεία σκίασης και πως θα μπορούσαν να ενισχυθούν, τις περιοχές θερμικής άνεσης κ.α., ενώ συζήτησαν εκτενώς για τις δυνατές λύσεις που θα μπορούσαν να επιλεγούν. Στο δεύτερο εργαστήριο, οι μαθητές σχεδίασαν και παρουσίασαν τις προτάσεις τους. Γονείς-Εκπαιδευτικοί: Τα εργαστήρια και οι συναντήσεις με τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και τους φορείς του Δήμου είχαν ένα χαρακτήρα διαβούλευσης πάνω στο συνολικό έργο της παρέμβασης
που απασχολεί την τοπική κοινωνία εδώ και χρόνια. Πραγματοποιήθηκαν πάνω από τέσσερις συναντήσεις με εργαστήρια ιδεών και σχεδιασμού. Η διαδικασία, παρότι διέφερε από ότι με τους μαθητές, διαπνέονταν από την ίδια λογική. Επιδιώχθηκε να αποτυπωθούν οι ιδέες των εκπαιδευτικών και των γονέων με γνώμονα της βελτιστοποίηση του χώρου για τους μαθητές ώστε να επιτυγχάνεται μεγαλύτερη ασφάλεια, καλύτερες συνθήκες για παιχνίδι και δημιουργική απασχόληση κ.α. Στην περίπτωση των εκπαιδευτικών, βεβαίως, στόχος ήταν και η κάλυψη των δικών τους αναγκών στο χώρο εργασίας του.
Κάτω. Σχέδια προτάσεων για την αυλή, από μαθητες του νηπιαγωγείου. Δεξιά. Σχέδιο πρότασης για την αυλή του Δημοτικού Σχολείου
Τα Αποτελέσματα των Εργαστηρίων Ύστερα από 15 εργαστήρια συμμετοχικού σχεδιασμού συγκεντρώθηκε ένα ογκώδες και πολύ πλούσιο υλικό προς επεξεργασία. Η ανάλυση του υλικού και η εξαγωγή συμπερασμάτων που ακολούθησε διαμόρφωσε τις βασικές αρχές σχεδιασμού που θα καθορίσουν και την τελική σχεδιαστική πρόταση, την κεντρική ιδέα της, τις βασικές χαράξεις και λειτουργίες της, την επιλογή υλικών και εξοπλισμού. Στόχος ήταν η μεγαλύτερη δυνατή σύνθεση των διαφορετικών οπτικών και απαιτήσεων σε ένα σύνολο το οποίο να μπορεί να τα ενσωματώνει οργανικά και όχι απλώς να τα παραθέτει αθροιστικά. Πριν, όμως, περιγράψουμε την αρχιτεκτονική πρόταση, ας δούμε πώς συμπυκνώνονται τα αποτελέσματα των εργαστηρίων που πραγματοποιήθηκαν.
καθίσματα από μισή ρόδα αυτοκινήτου, τραμπολίνο, μονόζυγο, σκουλήκι ψεύτικο με αγκάθια, ψεύτικο δράκο που μπαίνεις μέσα και κάνεις τη φωνή του, μπασκέτα, τέρμα ποδοσφαίρου, δρόμο με τρενάκι, δρόμο για ψεύτικα αμάξια, φουσκωτά παιχνίδια.
Νηπιαγωγείο
Καίριες επισημάνεις για τον σχεδιασμό της αυλής του 13ου νηπιαγωγείου διατύπωσαν οι νηπιαγωγοί υπογραμμίζοντας τα εξής ζητήματα:
Τα παιδιά του νηπιαγωγείου συζήτησαν μαζί μας και ζωγράφισαν τις προτάσεις τους, ζητώντας παιχνίδια, χρώματα, εξοπλισμό και πράσινο. Στις προτάσεις τους για ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ συμπεριέλαβαν: δεντρόσπιτο, κουκλόσπιτο, πειρατικό σπίτι, σπηλιά με χάρτινες παγίδες, σκάλα-δίχτυ που σκαρφαλώνεις, μύλο με καθίσματα, στριφογυριστή τσουλήθρα, κούνια από ρόδα αυτοκινήτου, τραμπάλα με
Ως προς τον ΕΞΟΠΛΙΣΜΟ πρότειναν: παγκάκια-καθίσματα, ρόδα αυτοκινήτου βαμμένη και κομμένη στη μέση για κάθισμα, ανεμόμυλο για δροσιά το καλοκαίρι, σιντριβάνι, σημαία. Στις ΦΥΤΕΥΣΕΙΣ θεώρησαν αναγκαία τα: δέντρα, λουλούδια, χορτάρι, ρόδες αυτοκινήτου-γλάστρες. Ζήτησαν τέλος τη χρήση περισσότερου ΧΡΩΜΑΤΟΣ στους εξωτερικούς τοίχους και τα κάγκελα του σχολείου τους.
α) Την ανάγκη τοποθέτηση ασφαλούς, ανθεκτικού και απορροφητικού δαπέδου β) την κατάργηση ανισόπεδων τμημάτων του δαπέδου γ) την αντικατάσταση ει δυνατόν των ήδη υπαρχόντων παιχνιδιών με παρόμοια καινούρια και την προσθήκη ενός τοίχου αναρρίχησης
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
δ) την τοποθέτηση παιχνιδιών με πολυαισθητηριακό χαρακτήρα, όπως πχ. διαφορετικές υφές, ήχοι κλπ που θα υποστηρίξουν τη λειτουργία του τμήματος ένταξης στο σχολείο ε) την τοποθέτηση αμμοδόχου με κάποιου είδους κάλυμμα στ) τη δημιουργία χαμηλής αποθήκης για τα παιχνίδια εξωτερικού χώρου.
2β. Α - Β - Γ Δημοτικού Τα παιδιά των τριών πρώτων τάξεων του δημοτικού χρησιμοποιούν την αυλή παίζοντας, τρέχοντας, μιλώντας και γελώντας. Τους αρέσει το μονόζυγο, τα παιχνίδια με μπάλα (πχ μήλα κ.α.), το κυνηγητό και το κρυφτό, να παίζουν «κλέφτες κι αστυνόμους», «Ψάρι – ψάρι βάτραχος», «Τοίχο – τοίχο», «τυφλόμυγα», «κρεμάλα» και τουίστερ. Στην αυλή τους αρέσει: που είναι μεγάλη, το δέντρο, που είναι καθαρή, ο τοίχος του σχολείου γιατί είναι χρωματιστός, τα παγκάκια επειδή κάθονται να φάνε, η ράμπα και τα γηπεδάκια και το σημείο που είναι κατηφόρα. Στην αυλή δεν τους αρέσει: που δεν έχει δέντρα και σκιά το καλοκαίρι, που είναι σκληρή και χτυπάνε, που δεν έχουν μέρη να κάθονται, που οι βρύσες είναι ψηλές και δε φτάνουν να πιούν νερό και που είναι βρώμικες, που τα σκουπίδια βγαίνουν απ’ έξω, που δεν έχει παιχνίδια, το ότι έχει λακκούβες, που δεν έχει πολλά λουλούδια και
17
λαχανόκηπο, που δεν έχει χώμα, που έχει κάγκελα. Δεν κρατιούνται να δώσουν ιδέες! • «Θα ήθελα ένα μονόζυγο και έναν κήπο να φυτεύουμε λουλούδια ή κάτι άλλο • Θα ήθελα πολλά χρώματα, κούνιες, μονόζυγο και πιο πολλά δέντρα • Θα ήθελα ένα κήπο όπου θα το καλλιεργούμε τα παιδιά • Θα ήθελα να έχει όργανα γυμναστικής και μικρό στίβο • Θα ήθελα να έχει στο δάπεδο σχέδιο για φιδάκι, σκάκι και κουτσό • Θα ήθελα αντί για τσιμέντο να έχει αφρολέξ • Θα ήθελα να έχει χώμα αντί για τσιμέντο • Θα ήθελα να έχει χορτάρι • Θα ήθελα να έχει ταρτάν • Θα ήθελα παιχνίδια και μπάλες»
2γ. Δ - Ε – ΣΤ Δημοτικού Τα παιδιά των τριών μεγαλύτερων τάξεων σημειώνουν ως θετικά στοιχεία της αυλής τις ζωγραφιές στους τοίχους και την ύπαρξη δροσιάς. Επιμένουν, όμως, κυρίως στα αρνητικά: Θεωρούν άδειο το προαύλιο, προβληματική την είσοδο, ζητούν επιδιόρθωση της τρύπας στην πίσω αυλή που πλημμυρίζει, ενοχλούνται από τα χώματα / λάσπες πίσω από βρύσες, σημειώνουν εν γένει το θέμα του
18
καθαρισμού και της υγιεινής, θεωρούν πως η αυλή έχει σημεία επικινδυνότητας, λίγα υπόστεγα (για τη βροχή), κακό φωτισμό το βράδυ και δεν τους αρέ-
σουν τα τζάμια των παραθύρων. Οι προτάσεις τους είναι πάρα πολλές και συγκεντρώνονται στον πίνακα που ακολουθεί:
Δεξία: Σχέδιο και μακέτα για την αυλή του Δημοτικού από μαθητές της Ε Τάξης.
Εξοπλισμός
Φυτεύσεις
Παιχνίδια
Εδάφη
Μικρές επεμβάσεις (αναβάθμιση υπαρχόντων)
παγκάκια (προσοχή στον Αιμίλιο)
μποστάνι λαχανόκηπος (πίσω αυλή κλειστό)
Μονόζυγο / πολύζυγο
χλοοτάπητας
βρύσες (να φτάνουν τα μικρά) και σε άλλα σημεία, καινούργιες/καθαρές
τραπεζοκαθίσματα για κολατσιό
φυτεύσεις σε βρύσες και γηπεδάκια
σπιτάκια στο έδαφος
μαλακό έδαφος
να ζωγραφιστούν οι γραμμές μπάσκετ ή ειδικό έδαφος
καθίσματα για εξωτερικά μαθήματα
αρωματικά φυτά
κούνια
ψεύτικη πισίνα
σηματοδότηση του σωλήνα με χρώμα
πίνακας για ζωγραφική
λάσπες στις βρύσες
φιδάκι
φώτα στα γήπεδα και γενικά
Πράσινο/ γρασίδι
σκάκι
κάδοι
φιστικιά, λεμονιά, μαρούλια, λάχανα, φράουλες
κουτσό
ίσιο πάτωμα
να φύγουν τα κάγκελα μεταξύ αυλής και γηπέδων
ξύλινα σπιτάκια
κουφάλα για κρυφτό΅
χαράξεις στο έδαφος
πρόσβαση στο πίσω μέρος της αυλής
πίσω στην αυλή - μηχανήματα γυμναστικής
παζλ
γραμμές στίβου
στέγαστρο δίπλα στα σκαλιά
twister
ταρτάν
στάθμευση ποδηλάτων
κηνύγι θησαυρού
Πολύχρωμα σκαλιά
παιδική χαρά εκεί που παίζουν τα πρωτάκια
τέρματα ποδοσφαίρου
στέγαστρο στην είσοδο του κτιρίου
γήπεδα
καλύτερη τεχνολογία
πισίνα/ Λούνα Παρκ/ αίθουσα χορού-καραόκε/ αίθουσα μαγειρικής
μαλακό έδαφος για ρυθμική γράμματα και αριθμούς στο έδαφος
μεγάλωμα πόρτας εισόδου βάψιμο στα κάγκελα - χρώματα ουράνιου τόξου
20
Εκπαιδευτικοί Δημοτικού Σχολείου Οι δάσκαλοι του 7ου δημοτικού σχολείου υποστήριξαν ενεργά την υπόθεση του συμμετοχικού σχεδιασμού όχι μόνο προετοιμάζοντας τα παιδιά, αλλά και καταθέτοντας αυτοτελώς τη δική τους συνολική πρόταση, την οποία μπορεί κανείς να βρει στο σύνολό της και διαδικτυακά. Στον πυρήνα της πρότασης αυτής βρίσκεται η άποψη ότι η αυλή του σχολείου είναι ένας χώρος σημαντικός στην πορεία της ανάπτυξης του ψυχισμού, της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς των παιδιών. Στόχος είναι η «νέα αυλή του σχολείου» να γίνει αναπόσπαστο τμήμα του εκπαιδευτικού έργου που παράγεται στο σχολείο, να βοηθήσει στην ανάπτυξη περιβαλλοντικής ευαισθησίας του προσωπικού του σχολείου, να προωθεί τη θετική αλληλεπίδραση των παιδιών με το φυσικό περιβάλλον, να προσφέρει δημιουργικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες στα παιδιά, να ενισχύει τη βιωματική, εμπειρική και ανακαλυπτική μάθηση, να αναπτύσσει στους μαθητές το αίσθημα της συμμετοχής, της συνεργασίας και της αντίληψης πως η αυλή του σχολείου είναι ένας πολύτιμος πόρος μάθησης και παραγωγής εκπαιδευτικού έργου. Σε αυτό το πλαίσιο κατατέθηκαν και συγκεκριμένες προτάσεις για • την ασφάλεια του χώρου: χρήση όσο το δυνατόν λιγότερου τσιμέντου, αρκετό χώμα, λείες στρογγυλές επιφάνειες (π.χ. κυκλικά παγκάκια), χώροι και πλακάκια από καουτσούκ, ταρτάν και άσφαλτο, προτάσεις βελτίωσης της κινητικότητας των ΑμεΑ
• τους φράχτες / κιγκλιδώματα: αλλαγή των υπαρχόντων κιγκλιδωμάτων ή μετατροπή τους και βάψιμο με ποικιλία χρωμάτων σε μοτίβα και συμβολισμούς, αντικατάσταση των ψηλών κιγκλιδωμάτων που υπάρχουν ανάμεσα στο προαύλιο και το γήπεδο μπάσκετ με χαμηλή πρασιά. • την αυλή παιδότοπο – παιχνιδότοπο: να διαθέτει παιχνίδια που προσφέρονται για συνεργασία και ταυτόχρονα προσωπική «εκγύμναση» (αναρρίχηση, ισορροπία, άλματα, σύρσιμο κ.λπ.). Τα υλικά να είναι φιλικά προς στο περιβάλλον, ανθεκτικά και ανεκτικά στις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος. Όπου είναι δυνατόν, να υποστηρίζουν τη διδασκαλία και την εκπαιδευτική διαδικασία και να απαλειφθεί η κλίση του εδάφους • την υιοθέτηση χρώματος και graffiti: Θεωρείται σημαντικό, τα χρώματα, η διακόσμηση και η ζωγραφική στις διάφορες επιφάνειες να συνδέονται και να υποστηρίζουν αξίες, όπως τον σεβασμό στη διαφορετικότητα, την ελευθερία, τον σεβασμό στο περιβάλλον, να έχουν συμβολικό και παιδαγωγικό περιεχόμενο (π.χ. κατασκευή λαβυρίνθων της σκέψης, χάρτες του κόσμου, αγάπη στη μουσική, κυκλοφοριακή αγωγή). Να αποτρέπουν τον «σχολικό εκφοβισμό». Να παρωθούν τα παιδιά σε εποικοδομητικές συμπεριφορές. • το Περιβάλλον – Φυτά – Ανακύκλωση (συμβολισμοί, χρηστικότητα): φυτά συμβατά με τη βιοποικιλότητα της περιοχής, ποικίλα σε χρώμα και σε ύψος, να έχουν ενδιαφέρον και να επιτρέπουν τη διεξαγωγή σχετικών μαθημάτων, να προβλεφθεί
Εικόνες από τα εργαστήρια στο Γυμνάσιο και στο Δημοτικό
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
«σύστημα συλλογής νερού» για το πότισμα, να παρέχουν σκίαση, να δρουν ως «ανεμοφράχτες» και να συμβάλλουν στη μείωση της ηχορύπανσης και της σκόνης και τη βελτίωση του μικροκλίματος. Επιπλέον, να δημιουργηθούν «πράσινες γωνιές» που θα ευαισθητοποιούν στην ιδέα της ανακύκλωσης. • τον Εξοπλισμό: Στέγαστρα-Παγκάκια-Βρύσες-Γωνιές συζήτησης, τέτοια που να προάγεται η κοινωνικοποίηση, η φιλία και συζήτηση των παιδιών. Δημιουργία αντίστοιχων χώρων αναμονής των γονέων
21
• την ενίσχυση της παιδαγωγικής προσέγγισης του χώρου: Μέσω της σχολικής αυλής επιδιώκεται η προαγωγή της μάθησης, οι εναλλακτικές προσεγγίσεις της γνώσης, η καινοτομία στη διδασκαλία, η πολυαισθητηριακή προσέγγιση της γνώσης, η ενίσχυση των κινήτρων των παιδιών για μάθηση, η ανάπτυξη της κριτικής και της δημιουργικής σκέψης τους και τέλος η αγάπη τους για το σχολείο. • τη χρήση των Συμβολισμών. Εκτιμάται ότι η ζωή αποκτά νόημα μέσα από τους συμβολισμούς και τη νοηματοδότησή τους από εμάς.
22
Μαθητές γυμνασίου
Γονείς και κηδεμόνες
Οι μαθητές του 4ου γυμνασίου στα τρία εργαστήρια που πραγματοποιήθηκαν εστίασαν στον σχεδιασμό της οδού Αρτέμωνος και ειδικότερα στο τμήμα της μεταξύ του σχολείου τους και του 7ου δημοτικού. Προσέγγισαν τον δρόμο ως έναν δημόσιο χώρο που προοπτικά θα αποδοθεί στον πεζό και στόχος τους ήταν η ικανοποίηση των αναγκών των μαθητών μέσω ενός φιλικού προς το περιβάλλον σχεδιασμού. Οι προτάσεις τους που εκφράστηκαν με ένα πλούσιο και γεμάτο φαντασία αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες: α) διαδρομές / δαπεδοστρώσεις, β) φύτευση, γ) εξοπλισμός / δραστηριότητες. Σε αυτήν την κατεύθυνση πρότειναν και σχεδίασαν σε κάτοψη και μικρές μακέτες:
Η ενεργητική συμμετοχή σημαντικής μερίδας των γονέων στα εργαστήρια αλλά και η έμμεση συμμετοχή μέσω της υποστήριξης της συμμετοχής των παιδιών τους συνέβαλε με σημαντικό τρόπο στη διαμόρφωση της πρότασης. Οι προτάσεις τους ενίσχυσαν την αντιμετώπιση του όλου τετραγώνου - και όχι απλώς της αυλής και του δρόμου - ως ενός δημόσιου χώρου σημαντικού για τη γειτονιά του Κοντοπεύκου. Πρότειναν παρεμβάσεις στους γύρω δρόμους και τα γηπεδάκια και έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση σε ζητήματα πρόσβασης και οδικής ασφάλειας στην περίμετρο του σχολείου. Ιδιαίτερα απασχόλησαν τη συζήτηση για τον ίδιο τον προαύλιο χώρο:
α) χρωματιστή πλακόστρωση, διακριτές διαδρομές στο έδαφος, ποδηλατόδρομο, σκακιέρα στο δάπεδο β) παρτέρια με λουλούδια για χρώμα και άρωμα, δέντρα για σκίαση και χρωματισμό, πέργκολα στην είσοδο με αναρριχόμενη φύτευση γ) κτιστές κερκίδες / αμφιθέατρο, παγκάκια, σταθερά τραπεζοκαθίσματα, γκράφιτι στον μεγάλο τοίχο, βρύσες, ύπαρξη του υγρού στοιχείου, κάδους απορριμάτων, ενίσχυση του φωτισμού, σταντ με σακούλες για τα περιττώματα των σκύλων, τοίχο αναρρίχησης.
α) η ενίσχυση του πρασίνου και η αποσφράγιση του εδάφους από την άσφαλτο β) τα ζητήματα ασφάλειας και προστασίας που πρέπει να λαμβάνει υπόψη του ο σχεδιασμός με κατάλληλα υλικά και επιλύσεις (ελαστικό δάπεδο, στρογγυλεμένες ακμές στους εξοπλισμούς, ζητήματα διασφάλισης συνθηκών υγιεινής κ.α.) γ) η σκίαση και η διαμόρφωση καθιστικών για τους μαθητές αλλά και τους γονείς κατά τη διάρκεια της αναμονής για την παραλαβή των παιδιών. Πολύ ενδιαφέρουσες προτάσεις για τη δημιουργία ενός χώρου με περισσότερη φαντασία και χρώμα κατατέθηκαν επίσης και σε περιπτώσεις υιοθετήθηκαν αυτούσιες. Χωρίς την πολύτιμη συμβολή και των γονέων δε θα μπορούσε να σχηματιστεί μια όσο το δυνατόν πιο πλήρης εικόνα των προβλημάτων και των αναγκών του χώρου.
Μαθητές του Γυμνασίου και του Δημοτικού παρουσιάζουν τις δουλειές τους
Εικόνες από το δεύτερο εργαστήριο στο 4ο Γυμνάσιο. Σχεδιασμός των προτάσεων από τους μαθητές.
Βασικές Επιλογές και Αρχες Σχεδιασμού της Πρότασης Λαμβάνοντας υπόψη τον πολύ μεγάλο πλούτο των προτάσεων που κατατέθηκαν και συνδιαμορφώθηκαν μέσα στις διαδικασίες των εργαστηρίων του συμμετοχικού σχεδιασμού, η ομάδα του σχεδιασμού επιχείρησε να διαμορφώσει ένα σχέδιο γενικής διάταξης / masterplan. Οι απόψεις αναλύθηκαν, ομαδοποιήθηκαν και διατάχθηκαν σε ενότητες και κατηγορίες προκειμένου εν τέλει να δώσουν ένα συμπέρασμα που με συνοχή, συνάφεια και εσωτερική συγκρότηση. To σχέδιο που παράχθηκε από αυτή τη διαδικασία - και παρουσιάζεται εδώ - δεν έχει τον χαρακτήρα τελικής πρότασης ή ακόμη περισσότερο μιας άρτιας μελέτης, αλλά είναι κατευθυντήριο και οφείλει να επιλυθεί συγκεκριμένα σε επόμενο στάδιο μελέτης και κατασκευής. Ο σχεδιασμός υπηρετεί τον κεντρικό σκοπό της δημιουργίας ενός προσβάσιμου δημόσιου χώρου για ολόκληρη τη γειτονιά, περιβαλλοντικά βελτιωμένου, αισθητικά ευχάριστου, λειτουργικού, κοινωνικά χρήσιμου και περισσότερο ασφαλούς. Ο ευρύτερος και προσβάσιμος δημόσιος χώρος για όλη τη γειτονιά υποστηρίζεται καταρχήν από παρεμβάσεις στο σύνολο του οικοδομικού τετραγώνου. Με καρδιά τη διαμόρφωση του προαύλιου χώρου του δημοτικού σχολείου, όπου βρίσκεται ο πυρήνας της παρέμβασης, ενι-
σχύεται η συνέχεια σε έναν ευρύτερο δημόσιο χώρο. Η διαμόρφωση της Αρτέμωνος αποτελεί αισθητικά συνέχεια της αυλής μέσω των αρχιτεκτονικών προτάσεων με έμφαση καταρχήν στα χρώματα του εδάφους και τον εξοπλισμό. Ταυτόχρονα επιδιώκεται η ενίσχυση της διαπερατότητας μέσω της αλλαγής της περιμετρικής περίφραξης του δημοτικού στην οδό Αρτέμωνος, τη μετατόπιση και διεύρυνση του χώρου εισόδου και τη βελτίωση της σύνδεσης με τον χώρο των γηπέδων. Η βελτίωση της σύνδεσης επιτυγχάνεται αφενός μέσα από την αυλή του σχολείου, με μετατόπιση της εισόδου του χώρου άθλησης και τονισμό στο δάπεδο της διαδρομής προς την είσοδο αυτή. Αφετέρου υποστηρίζεται με τη διαπλάτυνση του πλευρικού προς το σχολείο πεζοδρομίου της οδού Λυκούργου, ώστε μέσω της πεζοδρόμησης της Αρτέμωνος και του νέου πεζοδρομίου στη Λυκούργου να διασφαλίζεται και η ασφαλέστερη για τους μαθητές του γυμνασίου πρόσβαση στα γήπεδα. Ο κατάφυτος χώρος επί της Παπαρηγοπούλου επίσης αποδίδεται στη γειτονιά με μετατόπιση της περιμετρικής περίφραξης εφαπτομενικά στα γήπεδα, ώστε να δημιουργηθεί ένα παρκάκι ελεύθερα προσβάσιμο ως συνέχεια του υπάρχοντος πεζοδρομίου.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
27
Στο πλαίσιο ενός φιλικού προς το περιβάλλον σχεδιασμού έχει ιδιαίτερη σημασία η αποσφράγιση όσο το δυνατόν μεγαλύτερης επιφάνειας του εδάφους. Ο υπερδιπλασιασμός των χώρων πρασίνου από τα υπάρχοντα 200 τ.μ. σε 550 τ.μ. περίπου ενισχύει τη βελτίωση του μικροκλίματος τοπικά, της θερμικής άνεσης και της κυκλοφορίας του νερού. Συμβάλει στην εμπέδωση του βιοκλιματικού σχεδιασμού και την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των χρηστών κάθε ηλικίας. Προτείνεται κατάλληλη φύτευση σε κάθε σημείο με βάση τον προσανατολισμό, τις συνθήκες φωτισμού και τις ανάγκες για σκίαση, προφύλαξη, ταυτόχρονα με την αισθητηριακή παρέμβαση (χρώμα, άρωμα, υφή). Θα επιλεγούν είδη προσαρμοσμένα στο αττικό τοπίο, κατάλληλα για τις κλιματικές συνθήκες της περιοχής, με μικρές απαιτήσεις σε συντήρηση. Επίσης, στην επιλογή των ειδών θα ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες και οι περιορισμοί φύτευσης σε χώρους που χρησιμοποιούνται από παιδιά και ειδικότερα να μην είναι επικίνδυνα (αγκάθια) και αλλεργιογόνα. Θα χρησιμοποιηθούν φιλικά προς το περιβάλλον και πιστοποιημένα υλικά για την πραγματοποίηση των παρεμβάσεων. Δημιουργείται παράλληλα με την Θρασυβούλου και μια εκπαιδευτική διαδρομή που περιλαμβάνει διαφορετικά είδη δαπεδόστρωσης πολυαισθητηριακού χαρακτήρα με φυσικά υλικά, μέσω της οποίας είναι επισκέψιμοι οι χώροι φύτευσης που θα φροντίζουν οι τάξεις του σχολείου, από το νηπιαγωγείο έως την έκτη δημοτικού.
με χρήση χυτού ελαστικού δαπέδου ασφαλείας και με χρωματισμό της ασφάλτου με κατάλληλα χρώματα. Συνολικά διαμορφώνεται ένα «χαλί» που ενοποιεί τον χώρο της παρέμβασης και του δίνει αναγνωρισιμότητα. Ταυτόχρονα μέσω και των επιμέρους αποχρώσεων μπορούν να δημιουργούνται ζώνες διαφορετικών λειτουργιών / δραστηριοτήτων ή και να ζωγραφίζονται παιχνίδια και σύμβολα. Με τη χρήση του χρώματος σε όλη τη λύση επιτυγχάνεται ένα ευχάριστο περιβάλλον για τους χρήστες του χώρου και ιδιαίτερα τα παιδιά.
Ο χρωματισμός των δαπέδων μπορεί να αποτελέσει βασικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής πρότασης. Πραγματοποιείται με δύο τρόπους ανάλογα με το σημείο:
Με τους προαναφερθέντες τρόπους δημιουργείται το υπόβαθρο για έναν χώρο περισσότερο ευχάριστο και χρήσιμο για τους κατοίκους και όχι μόνο τους μαθητές
Το άπλωμα του χαλιού συνεχίζεται καλύπτοντας και τους δύο κόμβους διασταυρώσεων της Αρτέμωνος - με τη Θρασυβούλου και τη Λυκούργου - προκειμένου να σηματοδοτήσει την ύπαρξη του σχολείου συμβάλλοντα και στη μείωση της ταχύτητας των διερχόμενων αυτοκινήτων. Το χυτό ελαστικό δάπεδο χρησιμοποιείται εντός της σχολικής αυλής βελτιώνοντας τις συνθήκες προστασίας και ασφάλειας. Μέριμνα για τις ασφαλείς συνθήκες λαμβάνεται και στον σχεδιασμό του αστικού εξοπλισμού. Η ενίσχυση του φωτισμού επί της Αρτέμωνος, θα βελτιώσει και τις συνθήκες - από την άποψη αυτή - και στον περιβάλλοντα χώρο του σχολείου κατά τις νυχτερινές ώρες. Η χρήση στεγάστρων / τεντών σε ανάλογα με τις χαράξεις των δαπεδοστρώσεων σχήματα εκτός από σκίαση δημιουργούν ένα ενδιαφέρον παιχνίδι υπογραμμίζοντας την παρέμβαση και στην τρίτη διάσταση, του ύψους.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
29
Πάνω Αριστερά. Η πρόταση όπως την επεξεργάστηκε η ομάδα των εργαστήριων. Κάτω Αριστέρα. Παραδείγματα νέων χρήσεων του χώρου. Από αριστερά, σχεδιασμός παιχνιδιών στο έδαφος, υπαίθριοι πίνακες, sensory paths. Δεξιά. Παράδειγμα χρωματισμού των δαπέδων σε σχολικό συγκρότημα
των σχολείων. Η αρχιτεκτονική μελέτη με βάση αυτό το υπόβαθρο μπορεί να εξειδικεύσει και να συμπληρώσει, ενσωματώνοντας ακόμη περισσότερες προτάσεις του συμμετοχικού σχεδιασμού για τη βελτίωση και ενίσχυση του εξοπλισμού (βρύσες, καθίσματα, κάδους απορριμάτων κ.ο.κ.) και την αντικατάσταση / επισκευή των υπαρχόντων. Η ανάπλαση της αυλής
και η παρέμβαση επί της Αρτέμωνος είναι τα πρώτα δύο σημαντικά στοιχεία τα οποία εφόσον συμπληρωθούν και με την καλή συντήρηση και κατάλληλες βελτιώσεις στον χώρο των γηπέδων μπορούν να δημιουργήσουν συνολικά ένα ΟΤ - πόλο έλξης, χώρο αθλητισμού και αναψυχής για ολόκληρη τη γειτονιά.
Συμπεράσματα Το συγκεκριμένο πρόγραμμα έχει μια διπλή «χρήση». Από τη μια μεριά, εντάσσεται σε ένα σχέδιο του Δήμου για αναμορφώσεις σχολικών κτιρίων και προαύλιων χώρων. Είναι εξαιρετικά σημαντικό στις σημερινές δύσκολες οικονομικές συνθήκες, να βρίσκονται τρόποι ώστε να μην εγκαταλείπονται και υποβαθμίζονται τα σχολεία, καθώς αποτελούν έναν από τους πιο κρίσιμους δημόσιους χώρους. Από την άλλη, στον πυρήνα της πρωτοβουλίας αυτής είναι η αναζήτηση μεθόδων και εργαλείων συμμετοχής των χρηστών (κατοίκων, πολιτών, κ.α.) στο σχεδιασμό του περιβάλλοντος που ζούν, εργάζονται και μαθαίνουν. Στη συγκεκριμένη αναφερόμαστε στην κοινότητα ενός σχολείου, τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς και κυρίως τους μαθητές. Από την εμπειρία του εργαστηρίου αυτού κατανοούμε ότι οι συμμετοχικές διαδικασίες χτίζουν μια διαφορετική κουλτούρα συνεργασίας που μπορεί να ξεπερνά προβλήματα και δυσκολίες στις σχέσεις μεταξύ διαφορετικών ομάδων. Επίσης αποτελεί και μια διαφορετική πρόταση για την ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία και μια σκέψης για το πώς θα μπορούσε να γίνεται στο μέλλον η αναβάθμιση των σχολείων περνώντας υπόψιν τις προτάσεις των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των γονέων. Μέσα από το έργο αυτό μπορούμε να εξάγουμε κά-
ποια συμπεράσματα που περιγράφονται συνοπτικά παρακάτω: Α. Η μεγαλύτερη πρόκληση στις συμμετοχικές διαδικασίες ήταν να δημιουργηθεί ένα κλίμα ομαδικότητας και πραγματικής συμμετοχής που να συνδυάζει την αποτελεσματικότητα με την ευχαρίστηση, τη δημιουργικότητα με την ισότιμη συμβολή μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων μερών. Είναι συνολικά πολύ μεγάλη πρόκληση να περιοριστούν οι διαφορετικές ταχύτητες συμμετοχής, να προσελκυσθεί το ενδιαφέρον των μαθητών και μαθητριών και να αποφευχθεί η ταύτιση του προγράμματος με μια τυπική εκπαιδευτική διαδικασία διατηρώντας ταυτόχρονα τη σοβαρότητά του. Επαληθεύεται η αίσθηση, ότι μέσα από τις διαδικασίες του συμμετοχικού σχεδιασμού, οι χρήστες ενός χώρου και ειδικά μια κοινότητα όπως η μαθητική, αποκτούν νέα οικειότητα και σχέση με αυτόν. Η ίδια η διαδικασία, οδήγησε τα παιδιά αλλά και τους μεγαλύτερους στο να κατανοήσουν το χώρο του, να σκεφτούν ξανά τις καθημερινές πρακτικές τους, να φανταστούν πώς θα ήθελαν να είναι το μέρος που περνούν το μεγαλύτερος κομμάτι της ημέρας τους, να συνεργαστούν μεταξύ τους επιχειρηματολογώντας για το δίκιο της άποψής τους. Είναι ένας δρόμος που εκτός από την ειδική παιδαγωγική σημασία σε αυτή την περίπτωση, έχει ιδιαίτερη σημασία για τους αρχιτέκτονες, τους πολεοδόμους και
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ
τους κρατικούς λειτουργούς, καθώς δείχνει ότι ακόμα και το καλύτερο αρχιτεκτονικά κτίσμα ή σχέδιο, μπορεί να θεωρηθεί ανοίκειο και ξένο από τους χρήστες του, όσο δεν υπάρχουν διαρκείς διαδικασίες ανανέωσής του στη βάση των πραγματικών αναγκών τους. Β. Για να πετύχουν τα προγράμματα αυτά το στόχο τους, είναι εξαιρετικά κρίσιμος ο ρόλος των εκπαιδευτικών, των γονέων και των δημοτικών αρχών. Από τη μεριά των σχεδιαστών χρειάζεται μια συγκεκριμένη μεθοδολογία ειδικά για τη σχέση μεταξύ των «ειδικών» της σχεδιαστικής ομάδας και των εκπαιδευτικών στα σχολεία. Απαιτούνται ιδιαίτερες παιδαγωγικές ικανότητες για να υλοποιηθεί με επιτυχημένο τρόπο το σχεδιαστικό κομμάτι των προγραμμάτων. Οφείλει να διατηρηθεί ο κύριος ρόλος των εκπαιδευτικών ακόμα και σε προγράμματα που απαιτούν κάποια άλλη εξειδίκευση, και ρόλος των «ειδικών» να είναι επικουρικός, συμβουλευτικός και εστιασμένος σε συγκεκριμένα ζητήματα της ειδικότητάς τους. Από τη μεριά των γονέων, ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος να λειτουργούν παρεμβατικά στις διαθέσεις των παιδιών τους. Ωστόσο, η ξεχωριστή συνεργασία μαζί τους φέρνει σημαντικά αποτελέσματα καθώς ενδιαφέρονται βαθιά για το σχολείο και τη ζωή των παιδιών τους, εκπροσωπώντας ταυτόχρονα το «εντός» της σχολικής κοινότητας, με το «εκτός» με την έννοια των πολιτών της ευρύτερης περιοχής του σχολείου. Σε κάθε περίπτωση, εκτός από την πλευρά του παιχνιδιού, οι συμμετοχικές διαδικασίες σχεδιασμού επιδιώκουν σε απτά αποτελέσματα για τα οποία δεν αρκεί η διάθεση των μαθητών.
31
Γ. Αυτά τα απτά αποτελέσματα είναι που έχει ανάγκη η σχολική κοινότητα, ώστε τα εργαστήρια αυτά να μη μείνουν μόνο στο επίπεδο της διατύπωσης προθέσεων. Αν μείνουν σε αυτό, τότε η δυναμική τους θα εξατμιστεί όπως πολλές άλλες καλές ιδέες. Ειδικά σε αυτή τη δύσκολη περίοδο είναι αρκετά επικίνδυνο να ενισχυθεί η αίσθηση της γενικής αδυναμίας και παραίτησης, που ειδικά μεταφερόμενη στους νέους ανθρώπους θα έχει πολύ αρνητικά κοινωνικά αποτελέσματα. Υπό το πρίσμα αυτό, είναι εξαιρετικά σημαντικό να υλοποιούνται, έστω και μερικώς, οι προτάσεις που τίθενται από τους μαθητές, τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς που μάλιστα έχουν λάβει υπόψη τους τα ιδιαίτερα δύσκολα χρηματοδοτικά δεδομένα. Από την εμπειρία μας, βλέπουμε ότι η φαντασία των παιδιών μπορεί να καταλήξει και σε πολύ φτηνές και εφαρμόσιμες λύσεις. Ο ρόλος των δημόσιων αρχών και ειδικά του Δήμου, είναι επομένως, εξαιρετικά κρίσιμος. Το μικρό αλλά σημαντικό βήμα του συμμετοχικού σχεδιασμού στα σχολεία, μπορεί να ανοίξει νέος δρόμους συμμετοχής και σχεδιασμού.
ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ
AN INTERDISCIPLINARY TEAM FOR PUBLIC SPACE, BUILDINGS & INFRASTRUCTURE http://cpd-consultants.gr, info@cpd-consultants.com