Duurzame mobiliteit Waddeneilanden
11 t/m 13 April 2018 @ Betonningsloods, Terschelling
Met elkaar experimenteren, buiten je kaders denken en bouwen aan de toekomst, dat is het doel van deze WadLab Hackathon
De WadLab Hackaton is een vrije denkÂplaats voor experts en deskundigen met als doel mogelijkheden te verkennen voor toekomstige duurzame mobiliteit. Dit verslag is een weergave van de meningen, suggesties en oplossingen genoemd op deze Hackaton. Iedereen heeft op persoonlijke titel meegedaan. Het verslag is input voor de verdere gedachte- en beleidsÂvorming rondom Duurzame Mobiliteit, het zijn nadrukkelijk geen voorstellen, keuzes of besluiten.
Design thinking Een creatief proces, vanaf pagina 6
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
2
De Wadden vormen een uniek natuurgebied van Werelderfgoedklasse. Gezamenlijk wordt daarom een ambitieus toekomstbeeld verkend: maximaal groen, duurzaam, energieneutraal en circulair. Kortom: een Greenzone. Hoe we deze ‘ultieme groene zone’ vorm kunnen geven, onderzoeken we in het WadLab. Doe je mee?
Wadlab Hackathon
WadLab | Greenzone
Het WadLab is letterlijk en figuurlijk een laboratorium waarbinnen we experimenteren, creëren en innoveren. Dit doen we zo vrij mogelijk, los van organisatiekaders en belangen. Vragen over haalbaarheid, condities en rollen laten we in dit gedachtenexperiment bewust nog even liggen. In het WadLab zijn alle ideeën welkom. In Wadlab | Greenzone draait het om een duurzame toekomst van het Wadden gebied. We verwonderen ons over het nu en zien uitdaging in wat het kan zijn.
Samen denken we na over de functies en activiteiten van het gebied. Wat versterkt de Wadden als Greenzone? Waar zouden we afscheid van moeten nemen? En welke prikkelende perspectieven zorgen voor nieuwe mogelijkheden en initiatieven? In het WadLab zoeken we naar verbetering en waardevermeerdering. Niet meer problemen oplossen gericht op het nu, maar innoveren voor straks. De Greenzone willen we verder ontwikkelen aan de hand van een aantal thema’s. Het thema duurzame mobiliteit wordt als eerste opgepakt.
Klaar voor de start
Design thinking
You’re entering a greenzone
Testen (pitches)
Terugkoppeling
3
Innoveren voor morgen • boegbeeld is van het
Waarom deze WadLab
te ontwikkelen (inclusief
Hackathon? Het Wadden
voor- en natransport). Een
gebied is een gebied met vele,
systeem dat daadwerkelijk past
• ultiem duurzaam is;
nationaal en internationaal
bij de kernwaarden van een
• een integraal systeem is
erkende, kwaliteiten waar
gebied met Werelderfgoed
mensen wonen, werken
klasse. Op onderdelen wordt
en recreëren. Het relatief
hieraan gewerkt. En recent
Hanteer daarbij één van
starre mobiliteitssysteem
heeft de regio ook kansen
de volgende disruptieve
naar de Waddeneilanden
voor verduurzaming in beeld
uitgangspunten:
(het vervoer van en naar de
gebracht; het WadLab kan als
Waddeneilanden over de
een logische volgende stap
vraaggestuurd
Waddenzee) lijkt z’n grenzen
worden gezien. Tijd voor een
systeem;
te naderen in een van nature
innovatieve systeemsprong,
dynamisch Waddengebied.
met onbegrensde ambitie!
Werelderfgoed Waddenzee;
(land, zee, eiland).
• uitsluitend
• er wordt niet meer gebaggerd; • alles behalve
Gelet op alle duurzaamheids doelstellingen liggen er grote
De opdracht is: ontwikkel een
kansen, en tegelijkertijd
toekomstig mobiliteitssysteem
ook opgaven om voor de
naar de Waddeneilanden dat:
scheepvaart.
toekomst (2050) een integraal duurzaam mobiliteitssysteem
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
4
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
5
GERWI
Waddeneilanden
we love
TER HAR APR 13, 2018 13 : 00 hour
Een sprong in het diepe Het is woensdag 11 april 2018, 15.00 uur, wanneer veerboot Friesland haar motoren start. Aan boord veertig deskundigen, vrij denkers en kennisdragers die zich de komende drie dagen in de oude Betonningsloods op Terschelling gaan settelen. Allen op persoonlijke titel uitgenodigd voor dit experiment.
Op initiatief van
Hoe ziet een systeem eruit dat
Samenwerkingsverband
past bij de toekomst (2050)?
De Waddeneilanden,
En hoe ontwikkel je een
het Programma naar
integraal duurzaam systeem
een Rijke Waddenzee en
dat past bij de kernwaarden
Rijkswaterstaat, buigen
van het het Werelderfgoed
de aanwezigen zich tijdens
Waddenzee met rust en
de driedaagse WadLab
openheid, nachtelijk duister,
Hackathon over de thematiek
unieke levende natuur en
rondom duurzame mobiliteit
onverstoorde dynamiek van
van de Waddeneilanden.
het getij?
Het Waddengebied is een plek
Tijd voor een innovatieve
waar mensen werken, wonen
systeemsprong. Weg van de
en recreëren. Een nationaal,
dagelijkse bezigheden en
maar ook internationaal
onszelf onderdompelen in
erkend (natuur)gebied waar
dat wat nodig is om tot mooie,
je even lekker uit kunt waaien
creatieve en innovatieve
en tot rust kunt komen. En
oplossingen te komen. Met
hier ligt de uitdaging, want
elkaar experimenteren,
gelet op de duurzaamheids
buiten je kaders denken en
doelstellingen liggen er
bouwen aan de toekomst, dat
grote kansen en tegelijkertijd
is het doel van deze WadLab
opgaven om voor de toekomst
Hackathon.
een integraal duurzaam mobiliteitssysteem te ontwikkelen.
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
6
Inleven
DefiniĂŤren
Prototype
Ideevorming
Test
Implementeren
Design thinking Een creatief proces
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
7
Inleven in de gebruiker Klaar voor de start
die de deelnemers prikkelen het
beleving en beweegÂ
onderwerp van deze hackathon
redenen van de doelgroep,
benaderen. Wat weet je over deze
stap van dit Design Thinking
persona? Wat moeten we in relatie
inleven in de forens, het kampeergezin, de wadvaarder, de eilandhopper, maar ook de
Testen (pitches)
tot de toekomst rond deze persona onderzoeken? In zes groepen gaan de deelnemers aan de slag met elke persona. Om de tien minuten
aannemer en de luxury toerist.
wisselen ze van tafel, wat zorgt
Zes karakters met in de toekomst
voor een interactieve en vraag
ieder een eigen behoefte en vraag
Design thinking
van diverse perspectieven te
dat is de klus bij de eerste process: inleven. In dit geval
Dag 1: 20:30-22:00
WadLab Hackathon
Je echt inleven in de
Terugkoppeling
oproepende start van de driedaagse.
8
PERSONA’S
Van links naar rechts: Aannemer, luxury toerist, kampeer gezin, wadvaarder, eiland hopper, forens.
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
9
“Wil je als forens op het eiland wonen?” “Het gaat om snelheid versus de romantiek van het eiland.” “Wat is de carrying capacity, als het gaat om toerisme?” “Wanneer is goed, goed genoeg?” “Wat kunnen we leren van het buitenland?” “Tijd
Vragen naar boven halen onder de sterren
voor een kabelbaan!”; “Hoe verminderen we afhankelijkheid van het vaste land?” “Kunnen we meer met het tij doen?” “Weten we voldoende van de ecologie om de ecologische route te bepalen door het Waddengebied?” • Het inleven in de persona heeft direct concrete vragen en ideeën bij de groep opgeroepen.
Na een goede eerste brainstormsessie verzamelen alle deelnemers zich ‘s avonds op een van de hoge duinen van Terschelling. Een prachtige locatie in het donker, waar de Brandaris ieder stukje eiland af en toe een beetje verlicht.
Dag 1: Inleven | 21:30
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
10
“Terschelling heeft de enige natuurlijke baai van Nederland.� Wanneer de slaap nog
gruto, de scholeksters en andere
nauwelijks uit de ogen
broedvogels en zomergasten. En
is en de zon haar gezicht
met succes. Hans deelt daarnaast
nog niet heeft laten zien,
veel feitjes over het gebied. Wist
verzamelen een handjevol echte vroege vogels zich voor het hotel. De tweede dag start met een rondleiding van boswachter Hans waarin de deelnemers langs het Waddengebied van het eiland wandelen. Op zoek naar de rosse Dag 2: Early bird | 06:00
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
je dat de eilanden zijn ontstaan door een grote storm in de 11e eeuw? Vol enthousiasme vertelt Hans over alle bijzonderheden van het eiland en wordt duidelijk hoeveel de natuur voor Terschelling betekent en bijdraagt aan het echte eilandgevoel.
11
“Het Waddengebied kent een rijke natuur. De Waddenzee is de kraamkamer van veel vissen, en jaarlijks komen vele vogels waaronder de rosse grutto, de scholekster en de plevieren op visite om te broeden.� WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
12
Aanmoedigende woorden van de burgemeester We starten de tweede dag
Terschelling is 30km lang
Burgemeester Wassink
tijdens het ontbijt door
en 3km breed, kent geen
benadrukt hoe afhankelijk
groepen te maken aan de
rijkswegen en heeft een
mensen op het eiland zijn
hand van inzichten van
hoofdweg met een lengte
van de huidige veerdienst.
de avond daarvoor. In zes
van 15km. Het eiland bestaat
“Alles; ons leven en onze
groepen gaan de deelnemers
voor 85% uit natuurgebied,
economie, draait om het
aan de slag met ieder een
waarvan Staatbosbeheer
ritme van de veerboten.
eigen thema. Eenmaal in de
eigenaar is, en telt
Wij willen als eilanden
Betonningsloods worden
vijfduizend inwoners. Per
fantastisch bereikbaar
de deelnemers verwelkomd
jaar vinden er zo’n 430.000
blijven, volgens mij hebben
door de burgemeester van
overzettingen plaats, 2
we dat ook met z’n allen
Terschelling, Bert Wassink.
miljoen overnachtingen en
verdiend. Houd dat in
Hij vertelt ons over de
haalt het eiland 3,4 miljoen
gedachten en succes!” Met
samenstelling van het eiland
euro aan toeristenbelasting
deze motiverende woorden
en geeft een duidelijk beeld
binnen.
sluit de burgemeester
waarom goede vervoers
af en wordt het woord
voorzieningen essentieel
overgedragen aan morfoloog
zijn voor Terschelling maar
Ernst Lofvers.
ook de andere eilanden.
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
13
De morfoloog aan het woord Ernst neemt ons mee in de ontwikkeling van de Wadden zee. Al meer dan 100 jaar meet Rijkswaterstaat de bodem ligging van de Waddenzee. Dit begon voor de afsluiting van de
sedimentatie in de Wadden zee. De
de zeespiegel sneller zal stijgen
Waddenzee kent een grote dynamiek
is heel veel zand nodig om de
en geulen en platen veranderen en
eilandkusten sterk en veilig te
verplaatsen in de loop van de tijd.
houden. Anderzijds moeten we
Per saldo kent de Waddenzee sinds
in de Waddenzee juist baggeren,
de afsluiting een sterke zandhonger.
ongeveer 4 miljoen m3 per jaar. Verdere verlanding van
Zuiderzee, sindsdien is veel veranderd in de Westelijke Waddenzee. “Sinds 1930 is de Waddenzee veel kleiner geworden. Aan de hand van diverse kaarten wordt duidelijk hoe het gebied is veranderd en dat vandaag de dag nog steeds doet. Erosie overheerst in de Noordzee kustzone en
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
“De bodem van de Waddenzee
de Waddenzee kan leiden
komt voorlopig trendmatig sneller
tot meer baggerwerk, om
omhoog dan de zeespiegel stijgt.
goede bereikbaarheid te
Langs de Friese kust treedt relatief
realiseren, daar ligt dus een
veel sedimentatie op. Harlingen
flink dilemma.”
ligt mogelijk in de verre toekomst morfologisch ongunstig. De
Cijfers en gegevens
Waddenzee snoept zand van de
die de ogen van de
nabij gelegen Noordzeekust. Ter
deelnemers openen en
compensatie wordt ongeveer 5
nieuwe handvatten
miljoen m3 per jaar langs dit deel
bieden voor de
van de kust gesuppleerd. Ook in de
concepten.
toekomst blijft dit nodig, vooral als
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
14
Stap 1: het
thema duurzame mobiliteit aan de
definiëren van
hand van de vraag: ‘Hoe kunnen we
een concrete vraag, waardoor de concepten makkelijker Dit doen de deelnemers
de vragen: ‘Welk alternatief
en door de zin ‘Hoe kunnen we …’ in te vullen. Groep 1 werkt aan het vraagstuk: ‘Hoe kunnen we de eilanden meer onderling
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
verbinden?’. Voor groep 2 is de vraag: ‘Hoe kunnen we vrijheid voor de forens (en familie) creëren, zodat wonen op het eiland optimaal wordt?’ De derde groep behandelt het
Design thinking
Testen (pitches)
En overig transport verduurzamen en versnellen?’ Groep 4 stelt
als een empathy map
Dag 2: 08:00
zodat minder transport nodig is?
vorm kunnen krijgen. met behulp van tools
Definiëren
het eiland zelfvoorzienend maken
Terugkoppeling
vervoerssysteem voor eilanders en goederen zorgt voor een optimale, snelle, betrouwbare, flexibele en duurzame verbinding?’ ‘Hoe kunnen we sneller en goedkoper verbinden met duurzaamheid?’, is de vraag van groep 5. En groep zes vraagt zich af: ‘Hoe kunnen we de diversiteit van de vijf eilanden benutten voor variatie in bezoeker en bewoner zodat de duurzame mobiliteit daarop kan aansluiten?’
15
Backcasting Kunnen we de ideeën
voor de hele groep een
geautomatiseerd
die we hebben nog
gesprek dat zich in
verplaatst of leven we
een beetje verder
2050 afspeelt waarin
letterlijk en figuurlijk
trekken? “Moeilijk
ze terugredeneren
in onze eigen glazen
omdat je snel beperkt
naar de hackathon en
bubbel.
wordt door beren op
de concepten die daar
de weg en andere
bedacht zijn, waarbij de
beperkingen”, aldus
deelnemers uitsluitend
een van de deelnemers.
positief op elkaar mogen
Om het out of the
reageren.
“Mensen leven daardoor wel letterlijk en figuurlijk nog meer in hun eigen bubbel. Maar fijn dat ze nog wel het een en ander van elkaar meekrijgen op die schermen.”
box denken een extra boost te geven wordt
Dit resulteert in een
de brainstormsessie
energieke roleplay.
onderbroken door een
Wie weet hebben we in
kort experiment. Anne-
2050 wel persoonlijke
Wil Lucas, Luc van
drones die ons naar
Tiggelen, Bart van der
onze eindbestemming
Kolk, Gerald Menkveld,
brengen, worden
Guus van der Bles en
goederen van
Pepijn Lijklema voeren
forensen volledig
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
16
Martijn Koole en Martijn
Gewapend met die
Hierna is het zaak om
beschikbare data.
verder te brainstormen
Hoe ziet de samenstelling van der Boor zijn drie
en onderzoek te doen.
van de eilandbewoners
dagen lang beschikbaar
deelnemers na enige
Duik het internet op,
er in 2050 mogelijk
om alle data die nodig
tijd terug en worden
bevraag de eilander,
uit? Dit is een vraag
is om concepten en
de eerste ideeën
bel experts, zoek
waarmee ‘de mannen
ideeën te onderbouwen,
concreter gemaakt.
voorbeelden en maak
van de data’ je kunnen
te analyseren en
vooral gebruik van
helpen. Arjan Knol,
beschikbaar te stellen.
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
informatie keren alle
Design thinking
Testen (pitches)
Onderzoeken, bellen, analyseren Terugkoppeling
17
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
18
Er even tussenuit
Er komt een hoop energie vrij in de Betonningsloods. De deelnemers zijn niet te stoppen en er lijkt maar geen einde te komen aan de hoeveelheid ideeĂŤn. Toch is het tijd om het hoofd even leeg te maken onder het genot van een lunch en een bezoek
Dag 2: Activiteit | 12:30 & 16:00
WadLab Hackathon
aan de Zeevaartschool of het Groene Strand.
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
19
De Zeevaart school
Het Groene strand Aan de westkant van Terschelling
Terschelling is al meer dan 135 jaar dĂŠ plek
ligt het Groene Strand. Een gebied
voor maritiem onderwijs. Het Maritiem
met een breed wadstrand. Waar het
Instituut Willem Barentsz biedt studenten vanuit heel het land de mogelijkheid om
voor eilanders de gewoonte is met hun
zich te ontwikkelen op maritiem gebied.
auto langs de kust van hun eiland te rijden, en waar het in deze tijd van het
Naast het opleidingsinstituut vind je hier
jaar krioelt van wandelaars, recreanten
het Simulator Training Centrum waar
en honden. Ook de deelnemers
de deelnemers een rondleiding krijgen.
krijgen hier de tijd en genieten van een
Zo krijgen ze een kijkje achter de
rondleiding van de echte eilandkenner Jan
schermen bij een simulator training
Roelof Witting, van Rijkswaterstaat.
in het holst van de nacht en zien ze hoe studenten door middel van augmented reality, als in een videogame, hun weg vinden in de machinekamer van een schip. Daarnaast maakte de groep in de simulator een heuse storm mee!
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
20
Ideevorming Na deze korte break
is missen’. Iedere groep
“Bij duurzaamheid
gaan we weer een
legt hun ideeën voor
moet je in bulk
stapje verder: concrete
aan de groep, waarop
denken”, is een van
ideeën ontwikkelen.
de groep kritisch, maar
de reacties van de
Met als extra taak: blijf
zeker opbouwend
groep.
niet enkel hangen bij
reageert. Zo ziet de
je beste ideeën, maar
groep de drijvende brug
ga ook aan de slag met
van groep 4 niet voor
concurrerende ideeën
zich, maar zijn ze wel
of plannen die in eerste
enthousiast over de
instantie niet geschikt
kabelbaan die slechts
of haalbaar lijken.
20% van de energie
Voordat alle knutsel
die de veerboot op dit
spullen op tafel komen
moment nodig heeft
en illustraties verder
gebruikt. Ook de Airfish
uitgewerkt worden,
8 (vliegtuigje) van groep
is het tijd voor een
zes wekt de nodige
kleine test, want zoals
discussie op.
“We moeten de proporties in de gaten houden als het gaat om het aantal forensen op het eiland. Alle oplossingen zijn prachtig, maar ook hier moeten we de 95-5% regel toepassen.”
het spreekwoord luidt ‘meten is weten, gissen
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
21
Het is een hele verkenningsÂtocht geweest, maar dan is het nu eindelijk tijd om te gaan bouwen. We
Handen uit de mouwen
schakelen van het cognitieve naar het creatieve deel van onze hersenen. Door te creĂŤren roepen we aanvullende ontwerpvragen op die de concepten versterken en tastbaar maken. Lego, lijmstiften en oase verschijnen op de tafels en de deelnemers beginnen fanatiek aan het nabouwen van de Wadden en het ontwerpen van hun oplossingen. Zelfs om 22.00 uur is de energie zodanig hoog en lijken de echte knutselfanaten niet te stoppen.
Dag 2: Prototyping | 15:00 - 22:30
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
22
De laatste robots, voertuigen en tubes krijgen een plekje op de maquettes en dan is het zover. Het moment suprĂŞme van de hackathon: de pitches. Iedere groep krijgt twee minuten de tijd om hun concept te presenteren aan de jury: burgemeester Bert Wassink; Gerard Roemers, kernteam circulair Friesland; Jan Oud, manager scheepswerf Bijlsma Wartena, en
Resultaat design thinking, pitches
Marco Smit, bestuurslid Economic Board Groningen.
Dag 3: Testfase | 10:45
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
23
Snel, goedkoop en duurzaam // Guus van der Bles, Ton Ettema, Rick Timmerman, Gabby van der Meer en Lianne Huzen
“We gaan eilanden duurzaam, snel en goedkoop verbinden.”
SNEL, GOEDKOOP EN DUURZAAM
systeem, waarmee
“We gaan eilanden duurzaam, snel
de natuur niet verstoord
en goedkoop verbinden”, zijn de
wordt, er geen emissie
eerste woorden van groep 6. Wat
is en er een lage CO2
deze groep betreft helemaal geen
footprint is. Daarbij
infra op de eilanden. Dat betekent
onderscheiden we vervoer
geen onderhoud, geen storingen
op en naar het eiland,
en geen ellende. In plaats daarvan
maar ook in de trant van
wordt er gebruik gemaakt van snelle
het vervoeren van goederen.
passagiersboten, hoogfrequent en
Iets wat van belang is voor de
met diepgang tot 80cm en aandrijving
forens, maar ook de toerist.
op waterstof, en goederen getijden
Ook de reisbagage van de toerist
boten, volledig autonoom, met
wordt vraaggestuurd via het
pick and place robots op de wal en
systeem naar de camping gebracht.
eiland. Een betrouwbaar, goedkoop, voorspelbaar, snel, frequent vervoer WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
24
“Een betrouwbaar, goedkoop, voorspelbaar, snel, frequent vervoersysteem, waarmee de natuur niet verstoord wordt, er geen emissie is en er een lage CO2 footprint is.” WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
25
In gesprek met Ton Ettema
In gesprek met Michiel Firet
“Ik ben trots
ik hier. Vanuit alle
De hackathon is
ertoe leidt dat
“Het
uitgelegd, kwijt
komt, maar ook
Zoals we van
dat ik deel mag
invalshoeken krijg
al geslaagd als
men een bepaalde
proces is
te raken. Er zit
nagaat waarom je
burgemeester Bert
uitmaken van deze
ik kennis en inzage
je kijkt naar de
richting op gaat
een knoop in ons
ergens niet mee
Wassink al hoorde
hackathon. Iedereen
in het thema. Met
interacties tussen
die mogelijk uit
hoofd tussen het
eens bent. Zo’n tool
zijn er veel strakke
die hier naartoe
elkaar zit hier veel
de verschillende
onze groep is
visionaire en het
kan ik zelf ook nog
randvoorwaarden.
gaat – en mag –
deskundigheid.
disciplines. Maar
voorgesteld.”
denken in vandaag
eens gebruiken.
Dat is de realiteit
is nieuwsgierig,
We zijn allemaal
hierna kunnen
wil leren en
puzzelstukjes, en
we nog verder.
die zeurende
dat tools zoals de
Hoe krijgen we
deze resultaten naar
ontwikkelen. Ik
puzzelen drie dagen
Ik hoop dat we
gedachte in je
backcasting dan
dit bij betrokken
morgen.”
heb zelf niet de
lang.
met elkaar zoveel
achterhoofd: hoe
helpen en zorgen
beslissers, dat is
technische kennis,
hebben ingebracht
krijgen we dat aan
dat je niet in de ‘ja
de vraag na de
die mensen ontmoet
dat het resultaat
maar’-stand terecht
hackathon.
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
leuk vorm gegeven. Maar het blijft een uitdaging om
onze achterban
Design thinking
Testen (pitches)
in de vertaling van
en morgen. Ik merk
Terugkoppeling
26
BepaalJeEiland.nl // Michiel Firet, Rosanne Verbree, Pepijn Lijklema en Wim van Schoonhoven
“Ik woon nu nog op Texel maar in 2050 woon ik waarschijnlijk op Terschelling.”
BEPAALJEEILAND.NL
over het water, op het
“Ik woon nu nog op Texel maar
water, onder het water,
in 2050 woon ik waarschijnlijk
op het wad en onder
op Terschelling”, zo opent team
het wad. Echte grote
3 hun pitch. “Wij geloven dat
bevoorrading gaat via de
duurzame mobiliteit betekent
Noordzee. Uiteindelijk
dat je mobiliteit tot het minimum
gaan ook de eilanders zich
beperkt met minimale invloed op
onderverdelen op de eilanden
ecologie. Het grootste gedeelte wat
die het beste bij hen passen. Wij
betreft mobiliteit op de eilanden
hebben net zoveel oplossingen
wordt bepaald door toerisme. We
als alle andere teams bij elkaar.”
onderscheiden vijf groepen toeristen.
Maar is de eilander wel bereid te
Iedere doelgroep krijgt een eigen
verhuizen, vraagt de jury zich af.
eiland met een eigen vorm van mobiliteit. Met mobiliteitsoplossingen WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
27
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
28
Bol.Kom // Anne-Wil Lucas, Sonja van der Graaf, Jelle Westra, Mark de Graaf, Wilfried Liebregts, Marc Unger en Gerwin Klomp
“De pods zijn zo groot als een hotelkamer en kunnen alles. Vliegen, rijden en dobberen.�
BOL.KOM Snel, betrouwbaar en
individu. De pods
milieuverantwoord reizen is het
zijn zo groot als een
uitgangspunt van de eerste groep.
hotelkamer en kunnen
Daarbij zijn veerboten in het hele
alles. Vliegen, rijden en
gebied off-limits en wordt er rekening
dobberen. Je reserveert
gehouden met het feit dat de
de pod via de app op een
bewoner snel van A naar B wil en de
door jou gekozen plaats
toerist juist de omgeving wil ervaren.
en tijd, naar een door jou
De oplossing: een ondergronds
gekozen bestemming. Binnen
gebouwde highspeed hyperloop van
een half uur is het rondje langs
circa 350 km lang en die de eilanden
alle eilanden voltooid. Een
onderling verbindt met de vaste wal.
interessant concept dat enkele
Glazen bollen die op een platform
vragen oproept over veiligheid,
boven de grond en aan wal komen en
verstoring en het vervoer van grote
zo aan te passen zijn dat ze perfect
goederen.
aansluiten op de behoefte van het WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
29
“De oplossing: een ondergronds gebouwde highspeed hyperloop. Glazen bollen die op een platform boven de grond en aan wal komen en zo aan te passen zijn dat ze perfect aansluiten op de behoefte van het individu.� WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
30
In gesprek met Klazina Hofstee
In gesprek met Jelle Westra “Ik vind het
Het is ontzettend
Mijn ouders wonen
aankijken.
“Heel fascinerend om te zien hoe je tot al
geweldig dat
leuk om mee te
op Ameland dus
Dan maakt de
die creativiteit komt. De design thinking
Rijkswaterstaat dit
doen. De focus
ik weet waar de
natuurwaarde
methode spreekt mij heel erg aan en ik
in samenwerking
ligt op out of the
bottlenecks nu
van het gebied
ben dan ook goed aan het observeren hoe
met andere
box thinking en je
liggen. Maar het
misschien niet
organisaties regelt.
kunt je fantasie
is wel lastig om te
meer zoveel
De excursies,
kwijt. Met korte
blijven denken in
uit.”
het etentje en de
termijn blik naar het
mogelijkheden.
procesbegeleiding,
onderwerp kijken is
Je weet niet
ze pakken het echt
in dit proces minder
hoe mensen in
serieus aan.
relevant.
2050 tegen de
het proces gaat. We waren net op de zeevaartschool waar bleek dat schepen die over 10 jaar autonoom varen nog niet zo gek is. De toekomst is dichterbij dan we denken en dat maakt het extra leuk om daar tijdens deze hackathon ons
Waddeneilanden
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
steentje aan bij te kunnen dragen.”
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
31
3D printer en robots // Gerald Menkveld, Joris Hoogenboom, Klazina Hofstee, Jan Zijlstra en Gerwin Klomp
“Voor toeristen en forensen komt er de eerste zoute salamander ter wereld: het amfibievoertuig.” 3D PRINTER EN ROBOTS De eilanden worden behoorlijk
Eenmaal op het
beperkt. Vrouwen kunnen niet
eiland worden de
eens meer bevallen op het eiland.
amfibievoertuigen
Geboren eilanders zijn binnenkort
van elkaar los
uitgestorven. In het concept van
geschakeld, een
groep 2 draaien ze aan vier knoppen
modulair en flexibel
om vrijheid te waarborgen en te
systeem van (ont)
versterken. Groot transport is niet
koppelbare pods.”
meer mogelijk, grote vrachten gaan via de Noordzee. “We bouwen
Een systeem waarin
daarnaast een kleine goederenbuis
we minder afhankelijk
waar alle goederen rechtstreeks van
zijn van vervoer, waar we
de bron naar de Wadden worden
bronnen hergebruiken, en
geëxporteerd. Een buis van IKEA
zelfvoorzienend worden
rechtstreeks naar de Wadden. Voor
dankzij moderne technologieën
toeristen en forensen komt er de
zoals 3D printers en robots. Last
eerste zoute salamander ter wereld:
but not least benadrukt de groep
het amfibievoertuig. Je bestelt het
dat de voertuigen collectief bezit
voertuig via een app op de tijd en
zijn. Zo gaan we van concessie
plaats die jou het best uitkomt.
naar coöperatie.
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
32
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
33
De Flyway // Bart van der Kolk, Ernst Lofvers, Wilmar Stigter en Mark Garmann
“We gaan uit van drie pijlers: beleving, duurzaamheid en vraaggestuurd.”
DE FLYWAY
wind- en getijde
“Ons idee: kabelbaansysteem de
energie. We gaan over
Flyway. We overbruggen bestaande
het Waddengebied
problemen van het Waddengebied:
heen, dus er wordt niet
verstoring van de natuur en
meer gebaggerd.” Het
beïnvloeding van de dienstverlening.
concept is volgens het
We gaan uit van drie pijlers:
team niet alleen snel,
beleving, duurzaamheid en
maar ook heel betrouwbaar
vraaggestuurd. Met zijn allen
dankzij de continue
willen we dit UNESCO erfgoed zo
doorstroom. “Wanneer jij
optimaal mogelijk beleven. Met een
naar het eiland toe wilt of van
vogelperspectief vanuit een 360
het eiland af wilt dan kun je
graden draaiende gondel, kun je
naar de Flexyhub. Je parkeert
genieten van de stilte, de natuur en
daar je eigen duurzame vervoer
de ruimte. De aandrijving gebeurt op
en pakt een gondel naar de plaats
basis van duurzame energie: zonne-,
van bestemming.”
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
34
“Ons idee: kabelbaansysteem de Flyway. We overbruggen bestaande problemen van het Waddengebied: verstoring van de natuur en beïnvloeding van de dienstverlening.” WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
35
In gesprek met Wilmar Stigter
In gesprek met Robert Weegenaar
“De hackathon is al geslaagd. Maar het zou
“De hackathon heeft een vrij karakter. Geen strak
mooi zijn als we met z’n allen tot een idee
programma en hier en daar de nodige pointers. Dat komt
kunnen komen wat vernieuwend is en
ten goede van je creativiteit. Daar komt bij dat de loods een
wat daadwerkelijk kan bijdragen aan het
inspirerende werking heeft. Persoonlijk vind ik het erg leuk
vernieuwen van die vaarwegen.
om bij te dragen aan een duurzame toekomst, en dat in een groep waarin sprake is van een natuurlijke samenwerking. Zo is 1 en 1, 2 natuurlijk. Het is een diverse groep mensen. Slim om
In onze groep valt op dat we vrij snel op onze
zoveel brain power bij elkaar te zetten.
eigen manier aan de slag gaan. Gelijk met stiften schetsen en chaotische gesprekken voeren. Het is leuk om benaderingen zoals
Ik ben blij dat ik met eilanders in het team zit. Zo kun je
die crazy 8 te volgen, die wel degelijk
ideeën direct testen. Het hebben van draagvlak op het eiland is
kunnen bijdragen aan nieuwe ideeën.”
WadLab Hackathon
belangrijk, je kunt je ideeën moeilijk opleggen.”
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
36
Zelfredzame eilanden // Luc van Tiggelen, Johan Kiewiet, Robert Weegenaar, Jelle Cupido en Marleen Wilschut
“Ons idee: een onafhankelijk eiland waar we zoveel mogelijk spullen delen.�
ZELFREDZAME EILANDEN
Buitenom tussen de
De Wadden als greenzone, dat kan
gaten van de eilanden
volgens groep 5 alleen als mensen
door. De toerist die wil
hun gedrag veranderen, techniek
genieten pakt een klein
optimaal bijdraagt en de dynamiek
bootje. De dagelijkse
van de Wadden leidend is.
goederen gaan met de eilandtubes naar het eiland.
Ons idee: een onafhankelijk eiland
Voor de forensen is er een
waar we zoveel mogelijk spullen
autonoom systeem dat je
delen. De auto, de betonmolen en
vanuit je huis naar transferium
het eventmateriaal. Daarnaast ook
brengt. Meer autonomie en
zelfvoorzienend door zilte teelt.
zelfredzaamheid, dat ziet de jury
Wat dacht je van Waddensushi? De
ook wel zitten. Maar wat doe je
grootste uitdaging is dan nog vervoer
met de afvalstromen, hoe verbind
naar het eiland.
je die?
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
37
Z = Zelfvoorzienend C = Circulair d = delen h = huren r = recycling Tg = Goederen Transport B = Baggeren
“De toerist die wil genieten pakt een klein bootje. De dagelijkse goederen gaan met de eilandtubes naar het eiland.� WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
= Iedereen Blij
Z + C = Tg (C = d + h + r) Tg = B = Terugkoppeling
38
Greenify // Arjan Knol, Martijn Koole en Martijn van der Boor
“Een beloningssysteem, waarmee toeristen door middel van grote maar ook kleine duurzame acties punten kunnen sparen.”
GREENIFY
exclusieve wandeling
De laatste groep heeft een iets
met boswachter
andere oplossing dan de rest.
Hans of krijg je korting
Volgens hen moet je toeristen eerst
op een ijsje bij de
positief stimuleren om de juiste
ijsbar op de hoek. “Je
duurzame keuze te maken voordat
kunt punten verdienen
alle innovatieve ideeën van de
als je een duurzaam
andere groepen in werking kunnen
vervoersmiddel naar het
treden. En dat lukt volgens deze
eiland komt, maar ook door
groep het beste door middel van
plastic te verzamelen op het
een app. Een beloningssysteem,
strand.” Iedere toerist krijg
waarmee toeristen door middel van
gepersonaliseerde aanbevolen
grote maar ook kleine duurzame
acties die passen bij het profiel
acties punten kunnen sparen. Met
van het individu. Volgens de jury
de gespaarde punten drink je een
een concept waarmee je morgen
glaasje bio-champagne bij een lokale
kunt beginnen.
horecaondernemer, maak je een WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
39
In gesprek met Martijn van der Boor “Ik ben hier met twee collega’s om de deelnemers te ondersteunen met het slimme data oplossingen. Dit is wat wij in ons dagelijks leven ook doen: kijken naar trends die je ziet, onderhoud optimaliseren door middel van data en storingen voorkomen. Daar is goed gebruik van gemaakt.” “Er heerst een mooie open sfeer zonder belemmeringen. Heel leuk om te zien hoe iedereen met elkaar om gaat.” Een sfeer die de mannen van de data heeft gestimuleerd om zelf ook creatief te zijn en aan de slag te gaan met een heuse Greenify beloningsapp.
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
40
Terugkoppeling
Afsluiting Hackathon
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
41
Twee minuten is kort,
charme, maar er kan er
En hiermee is de
Want hoe voelen de
daarom nog een laatste
maar één de winnaar
WadLab Hackathon een
deelnemers zich nu
bezoek van de jury bij
zijn. En dat is volgens de
feit. Voordat eenieder
na drie dagen van
iedere maquette, zodat
jury groep 1. De glazen
terugkeert naar het vaste brainstormen,
ook die details kunnen
pods die passen bij de
land en zich stort in het
worden meegenomen
behoefte van het individu ‘normale’ dagelijkse
pitchen? Wat ging
in het juryberaad. Ieder
hebben de jury overtuigd. leven, nog een korte
er goed en wat kan
concept heeft haar eigen
WadLab Hackathon
plenaire terugkoppeling.
Klaar voor de start
ontwerpen en
De winnaar
beter?
Design thinking
Testen (pitches)
Terugkoppeling
42
“Vanaf de eerste minuut op de boot zag ik chemie in de groep. Het is een experiment wat van ons allen is. Pak het op en doe het.”
“Smijt een aantal mensen die elkaar niet kennen in een koude loods en geef ze een mooi onderwerp. Zo leuk dat iedereen zo welwillend was.”
“Ik heb het genoegen gehad om met drie eilanders te mogen samenwerken, daar ben ik heel blij mee.”
Rick Timmerman
Klazina Hofstee
Robert Weegenaar
Wim van Schoonhoven
Klaar voor de start
Design thinking
Testen (pitches)
Ton Ettema
“Ik wil graag op de hoogte gehouden worden en in contact blijven met eenieder.” Joris Hoogenboom
“Ik heb genoten van de club mensen en het onderwerp.” Guus van der Bles
“Ik vond het, los van alles wat eruit komt, een prettige manier om met elkaar over dit thema te discussiëren. Al gaan we verder met 10% van alle ideeën dan is dat al een goed resultaat.” WadLab Hackathon
“Mensen met verschillende achtergronden bij elkaar zetten heeft een hele grote functie.”
Terugkoppeling
“Dus tot maandag op deze zeer inspirerende RWS-werkplek.” Gerald Menkveld
43
Op naar morgen ‘Draag bij, daag elkaar uit en stap in ons WadLab’, was de boodschap die in de video op dag één werd vertoond. En dat hebben de deelnemers gedaan; er is met kennis gesmeten, met nieuwsgierige ogen naar nieuwe perspectieven gekeken en er zijn oplossingen bedacht die een nieuwe blik werpen op de toekomst van het Waddenzee werelderfgoed. Juist dat laatste lijkt na drie dagen de overhand te hebben.
WadLab Hackathon
Klaar voor de start
Wat er ook gebeurt met de resultaten, iedereen is winnaar en de hackathon is geslaagd. Geslaagd dankzij de goede klik tussen de mensen, het hiërarchieloos werken, buiten de kaders denken en elkaars talenten benutten. Maar hoe gaaf zou het zijn als we over dertig jaar in onze persoonlijke pods binnen een half uur rondom het Waddengebied rijden, drijven of vliegen en optimaal kunnen blijven genieten van al het moois wat de eilanden te bieden hebben? Het stopt niet na deze drie dagen. 2050 komt sneller dan je denkt, dus het wordt doorpakken, vinden ook de deelnemers. Hoe het er over
Design thinking
tien, twintig of dertig jaar uit gaat zien weten we niet, maar stilzitten is geen optie. Blijf niet hangen in het nu, maar kijk innoverend naar morgen.
“Er is met kennis gesmeten, met nieuwsgierige ogen naar nieuwe perspectieven gekeken en er zijn oplossingen bedacht die een nieuwe blik werpen op de toekomst van het Waddenzee werelderfgoed. Juist dat laatste lijkt na drie dagen de overhand te hebben.“
Testen (pitches)
Terugkoppeling
44
Mogelijk gemaakt door Programma naar een Rijke Waddenzee www.rijkewaddenzee.nl
Wadlab Hackathon deelnemers Addy de Zeeuw
Wilfried Liebregts
Anna Froukje Oosterhuis
Wilmar Stigter
Anne-Wil Lucas
Wim van Schoonhoven
Antoine Maartens
Yara Drissen
Arjan Knol
Samenwerkingsverband De Waddeneilanden www.dewaddeneilanden.nl
Bart van der Kolk
Pannelleden
Ernst Lofvers
Bert Wassink
Frans Scheepens
Gerard Roemers
Gabby van der Meer
Jan Oud
Gerald Menkveld
Marco Smit
Gerwin Klomp Guus van der Bles Jan Zijlstra
Rijkswaterstaat
www.rijkswaterstaat.nl
Jelle Cupido Jelle Westra Johan Kiewiet Joris Hoogenboom Klazina Hofstee Lianne Huzen Luc van Tiggelen
LEF Future Center
LEF Living Lab, LEF op locatie
Marc Unger Mark Garmann Mark de Graaf Marleen Wilschut Martijn van der Boor
Verslaglegging en vormgeving Visuele Notulen
Web • www.visuelenotulen.nl Tel • 085-3038414 Mail • info@visuelenotulen.nl
Martijn Koole Michiel Firet Pepijn Lijklema Rick Timmerman Robert Wegenaar Romy Willems Rosanne Verbree Sonja van der Graaf Ton Ettema
Powered by you