Hollands Glorie 1-2025

KLOOSTERDORP STEYL

Van missiewerk tot museum

ONS DORP BEEK

Mooi wonen in ‘Klein Italië’

IJZEREN RIJN

Wandelen langs een spookspoor

FEEST AAN TAFEL

• Hollandse pot met Rudolph van Veen

• Bubbels zonder alcohol

• Kerstrecepten van Julius Jaspers

Domstad Utrecht

Rondje om de trotse toren, langs Nijntje en de stoel van Rietveld

WINTERAGENDA

Van ijsbeeldenfestival tot nostalgische kermis

HOLLANDSE POT

Als ik uit eten ga of bij vrienden of familie ga eten, staat eigenlijk nooit de Nederlandse keuken op het menu. Als buitenlanders vragen wat nou echt Hollandse gerechten zijn, kom ik vaak niet verder dan hutspot of een andere stamppot. Waarschijnlijk omdat ik die in de winter graag zelf maak. Een bekend verschijnsel: we zijn niet trots op onze keuken zoals Fransen of Italianen dat zijn. Maar bij het zien van het kookboek Lekker Hollands van de bekende tv-kok Rudolph van Veen liep het water me direct in de mond. Het is een ode aan de vaderlandse cuisine, met bekende en minder bekende gerechten, vaak met een Rudolph-twist. In deze editie enkele recepten uit zijn boek én een interview met de maker. En bent u nog op zoek naar een origineel gerecht voor de feestdagen of enig ander moment?

Julius Jaspers werkte drie jaar aan zijn Kerstbijbel . Ook hieruit een voorproefje.

Natuurlijk bieden we ook in het winternummer weer inspiratie voor de leukste uitjes. Zoals een heel bijzondere wandeling langs de ‘IJzeren Rijn’, door het Nationaal Park De Meinweg. Reisjournalist Sander Groen vertelt het fascinerende verhaal achter dit nu verlaten stuk rails dat eens de eerste grensoverschrijdende spoorlijn ter wereld was.

Het was nauwelijks te missen, de onthulling van de gerestaureerde Utrechtse Domtoren. Na vijf jaar kon hij weer uit de steigers en is Utrecht weer compleet. Reden voor Hans Avontuur om ons mee te nemen op een wandeling door het oude centrum, natuurlijk

met de Domtoren, maar ook met de unieke werfkelders aan de grachten én, heel belangrijk, een gemoedelijke sfeer.

Voor de periode rond de feestdagen en erna hebben we een winteragenda samengesteld, met bijzondere, verwarmende evenementen. Een stevige wandeling is altijd een goed idee, juist ook in dit seizoen… Wim Huijser wandelde over het Scholtenpad en ging met Nederlands bekendste natuur- en landschapsjournalist Caspar Janssen naar De Posbank. Voor Ons Dorp is de keuze deze keer op Beek in Gelderland gevallen. En natuurlijk geven we nog veel meer tips en adressen om eruit op te trekken deze winter.

Een heel goed 2025 gewenst!

Paul van Eijndhoven, hoofdredacteur p.vaneijndhoven@creditsmedia.nl

DIGITAAL ABONNEMENT

Kent u ons digitale abonnement al? Natuurlijk blijft het papieren abonnement bestaan en daar krijgt u gratis het digitale abonnement bij, net zoals veel kranten dat tegenwoordig aanbieden. Mooi is dat u hiermee ook meteen de nummers van de laatste drie jaar kunt teruglezen, met alle uitstapjes, tips en adressen! En er is een zoekfunctie, handig voor als u een dagje weg wilt en de tips op uw bestemming wilt opzoeken. Scan de QR-code en u krijgt meteen toegang als u abonnee bent.

Kerstbijbel

Utrecht

Ons Dorp: Beek

COLOFON

NUMMER 1 2025, JAARGANG 14

COVERFOTO Utrecht © Hans Avontuur

HOOFDREDACTIE Paul van Eijndhoven

EINDREDACTIE Jolanda van der Ploeg, Mariëtte van de Sande, ARTDIRECTION Caroline Meijers

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE

Adobe Stock, Maarten Albrecht, ANP, Hans Avontuur, Suzanne Bergman, Amber Brugman, Amélie Dufour, Sander Groen, Annemiek van Grondel, Andrea Gulickx, Wim Huijser, Annemique de Kroon, Raymond Noë, Theo Schildkamp, Studio Steenhuis, Fabian Takx, Job van Tol, Ronald van Weeren, Marjolein Zuiderent.

REDACTIE hollandsglorie@creditsmedia.nl

HOLLANDS GLORIE

Van Slingelandtstraat 63, 1051 CG Amsterdam

UITGEVER Eugen van de Pas

MARKETING Daniëlle Wiersema 020 5302570, communicatie@creditsmedia.nl

SALES Julien Frouin, Alex Sitompoel 020 5302570, advertising@creditsmedia.nl

DISTRIBUTIE Aldipress, Utrecht / AMP, Brussel

ABONNEMENTEN & KLANTENSERVICE

S.P. Abonneeservice

t.a.v. Hollands Glorie

A. van Leeuwenhoekweg 34 2408 AN Alphen aan den Rijn +31 (0)88 1102081 (op werkdagen van 9-17 uur) hollandsglorie@spabonneeservice.nl

ABONNEMENTSPRIJS

In Nederland € 42,50 per jaar (voor 6 edities in print én digitaal) bij automatische incasso of online betaling. Het digitale abonnement kost € 27,50 (6 edities). Voor andere betaalwijzen wordt € 3,50 administratiekosten in rekening gebracht. Abonnementen buiten Nederland hebben een speciaal tarief, op te vragen bij de klantenservice. Het abonnement wordt automatisch verlengd tegen de dan geldende tarieven, tenzij u minimaal twee maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode opzegt. Proef- en cadeauabonnementen lopen automatisch af.

ADVIESPRIJS LOSSE VERKOOP € 7,95.

HOLLANDS GLORIE DIGITAAL

Abonnees lezen gratis Hollands Glorie via de app Tijdschriftenmand. Voor uw wachtwoord kunt u contact opnemen met de klantenservice. Geen abonnee? Dan kunt u Hollands Glorie betaald lezen via o.a. Blendle en Readly.

De redactie heeft zijn uiterste best gedaan om bronnen en rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal te achterhalen en te vermelden. Wanneer desondanks beeldmateriaal wordt getoond waarvan u (mede)rechthebbende bent en u voor het gebruik daarvan niet als bron of rechthebbende wordt genoemd, ofwel geen toestemming geeft voor het gebruik, dan kunt u contact opnemen met de redactie.

© Hollands Glorie is een uitgave van Joie de Vivre BV dat deel uitmaakt van een groep uitgeverijen die samenwerken onder de naam Credits Media. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

OP PAD

6 WEG IN NEDERLAND

Circulair logeren in Overijssel, in een oude Fokker in Woensdrecht of in het Amsterdamse Chinatown: verrassende tips voor een korte break.

16 RONDOM DE DOM

Nu de restauratie van de Domtoren is voltooid, verkent Hans Avontuur het sfeervolle centrum van Utrecht opnieuw.

32 SCHOLTENPAD

Wandelen met padcoördinator Paul van Dommelen door de lommerrijke Achterhoek.

41 WEG IN NEDERLAND MET DE (KLEIN)KINDEREN

Pannenkoeken eten in een stoomtrein of slapen in een koeienstal: de leukste tips voor uitjes met kinderen.

44 LANDLOPERS

In het laatste deel van zijn serie gaat Wim Huijser op stap met de bekendste landschaps- en natuurjournalist van Nederland.

48 KLOOSTERDORP STEYL

Op bezoek in de Limburgse katholieke enclave aan de Maas, waar de traditie welig tiert en zelfs een compleet museum is gewijd aan ‘de missie’.

82 LANGS DE IJZEREN RIJN

Sander Groen wandelt langs een roestig spoor vanuit België door Zuid-Limburg naar Duitsland en doet fascinerende ontdekkingen.

102 ONS DORP: BEEK

Op bezoek in het Gelderse dorp dat ook wel Klein Italië wordt genoemd.

VAN EIGEN BODEM

28 SHOPPING

Wollen wanten, gebreide truien, een minikerstboom: design voor de winter.

58 FEESTELIJKE RECEPTEN

Julius Jaspers deed er lang over, maar nu is ie er dan: de Kerstbijbel Een voorproefje.

Niet iedere gorilla heeft autoriteit. 78

64 WINTERAGENDA

Inspiratie voor winterse uitjes.

71 VOOR DE BOEKENKAST

Het verhaal van vrouwelijke KNILsoldaten, recepten van oma, historie van Nederlandse buitenplaatsen en meer leesvoer.

77 SMAAKVOL ZONDER POESPAS

Rudolph van Veen, de bekende televisiekok, eert met zijn kookboek Lekker Hollands het Nederlandse culinaire erfgoed.

78 RECEPTEN UIT LEKKER HOLLANDS

Enkele oer-Hollandse recepten met een twist uit het kookboek van Rudolph van Veen.

101 FEEST MET 0.0

Fijne non-alcoholische dranken voor de feestdagen en andere momenten.

RUBRIEKEN

31 ONZE TAAL

Soms verdient een straat een andere naam.

92 DE FAVORIET VAN DE MUSEUMDIRECTEUR

Ewout van der Horst van het Speelgoedmuseum Deventer over sio, de Nederlandse tegenhanger van lego.

95 UIT DE KUNST

Van een Art Fair in Naarden tot Henk Helmantel in het Jopie Huisman Museum: tips voor een kunstminnende winter.

112 PUZZEL & WIN…

114 DIERENMANIEREN

WEG IN NEDERLAND

Tekst

& samenstelling Amélie Dufour

Logeren in geschiedenis

Gaat u voor de koetsenstalling, de stalmeesterswoning of de orangerie? Bij Kasteel Slangenburg in Doetinchem overnacht u in unieke ‘kasteelhuisjes’. Sfeervol ingerichte huisjes voor maximaal vier personen die volop geschiedenis ademen. Het kasteel werd rond 1700 voor het grootste deel gebouwd voor Frederik Johan van Baer, edelman en militair. De inrichting komt echter grotendeels uit de tijd van de laatste eigenaren: de familie Passmann, een industriële familie die hier in de eerste helft van de 20ste eeuw woonde. Wandel door de eeuwenoude gangen en bekijk kamers vol muurschilderingen tijdens een rondleiding, ook te volgen als u niet in een kasteelhuisje overnacht. Maar extra leuk als u dit wel doet, dan is de rondleiding namelijk gratis.

Vanaf € 284 per nacht voor maximaal 4 personen (minimale verblijfsduur 3 nachten). Kasteel Slangenburg, Kasteellaan 6, Doetinchem. kasteelslangenburg.nl

LEVENSGENIETERS OP AMELAND

U boekt spontaan een tripje naar Ameland bij het zien van de prachtige Kerksuites van Hotel Nobel. In het kerkje van het idyllische Ballum vindt u twee luxe, moderne appartementen, elk voor zes personen. Ze zijn gespiegeld en met elkaar verbonden door een scheidingswand, die ook open kan. Zo ontstaat een twaalfpersoonsappartement dat in zijn geheel te huur is. Een van de suites heeft een sauna, de ander een bubbelbad. Liever met z’n tweetjes weg? Hotel Nobel heeft ook fijne kamers voor twee. Boek het ‘Levensgenietersarrangement’, en word ontvangen met een welkomstdrankje (een Nobeltje – het likeurtje dat al sinds 1902 door de familie Nobel gemaakt en geschonken wordt), geniet van een heerlijk diner en ontbijt de volgende ochtend als een vorst.

Het ‘Levensgenietersarrangement’ bestaat uit een welkomstdrankje, 2 overnachtingen, Nobels JaGraagmenu en ontbijt. Hotel Nobel, Gerrit Kosterweg 16, Ballum, Ameland. hotelnobel.nl

In the Dutch mountains

De gemeente Ommen werd in 2013 tot wandelgemeente van Nederland verkozen dankzij een – voor Nederlandse begrippen – wel heel bijzondere wandeling. De twaalf kilometer lange ‘Bergenroute’ komt namelijk langs twee heuse ‘bergen’: de Archemerberg (77,9 meter) en de Lemelerberg (66 meter), onderdeel van een stuwwal die ontstond in de voorlaatste ijstijd. Het gebied wordt gekenmerkt door heide, loofbos en stuivende zandvlaktes. Met kinderen op pad? Vlakbij Theehuis de Lemelerberg ligt speelbos ‘In het hol van de leeuw’, waar kinderen volop kunnen klimmen, klauteren en kruipen in, op en over allerlei speeltoestellen. Het theehuis was negentig jaar geleden al een paviljoen waar wandelaars en skiërs (!) hun welverdiende pauze hielden.

Start bij Theehuis de Lemelerberg, Kerkweg 32, Lemele, waar u ook gratis kunt parkeren. Volg de blauwe paaltjes. vechtdaloverijssel.nlnatuurgebieden/de-lemelerberg

WIJNHOTEL

Voor de bourgondische leefstijl moet u in het zuiden des lands zijn. In Valkenburg bijvoorbeeld, waar zich het Wijnhotel bevindt – volledig in het teken van, u raadt het al, wijn. Met een wijnbar, wijnshop en wijnrestaurant, maar ook de kamers en suites zijn ingericht door verschillende wijnproducenten, met elk hun eigen verhaal. Zo staat de Tower-suite helemaal in het teken van champagne. In de wijnbar kunnen meer dan 170 wijnen geproefd worden. Boek een proeverij van open wijnen en krijg vijf proefglazen wijn met daarbij kleine hapjes. Ook zijn er verschillende arrangementen te boeken, waaronder het ‘Wine Dine Relax arrangement’ met driegangendiner van de chef met wijnarrangement en dag-entree voor Thermae 2000. Handig na de nodige glazen wijn: het hotel bevindt zich pal tegenover het treinstation van Valkenburg, dus is perfect te bereiken met openbaar vervoer.

De wijnproeverij kost € 37,50 per persoon. Wijnhotel Valkenburg, Stationsstraat 21, Valkenburg. wijnhotelvalkenburg.nl

Op eenzame hoogte

“Ik doofde het licht in februari 1998. De vaargeulen en havenmond waren aangepast, waardoor de vuurtoren na 75 jaar zijn functie verloor.” Aan het woord is Piet Beuker, tussen 1970 en 1998 de laatste vuurtorenwachter van de vuurtoren van Harlingen. Tegenwoordig kunt u hier op grote hoogte overnachten: de toren uit 1920 werd na het doven van het licht volledig gerenoveerd. Na een aantal omwentelingen in het monumentale trappenhuis komt u eerst bij de bad-verdieping met opvallende, ronde douche. Via een gebogen gangetje komt u bij het woongedeelte. Hier bevindt zich ook het zwevend bed met 360-graden-uitzicht over de historische binnenstad en de haven van Harlingen, met in de verte de contouren van Terschelling en Vlieland. Een steile trap brengt u vervolgens naar de voormalige lichtkoepel: hier kunt u ontbijten met spectaculair uitzicht of buiten een rondje om het lichthuis lopen. Piet: “Nu zijn de rollen prachtig omgedraaid: het baken is een uitkijkpunt geworden.”

Vanaf € 349 per nacht, inclusief ontbijt. Vuurtoren Harlingen dromenaanzee.nl

NIGHT AT THE MUSEUM

Kasten vol vazen, opgezette dieren, wanden en tafels met kunst – zelfs bij het toilet: Hotel MAI lijkt wel een museum. Het ligt midden in het Amsterdamse Chinatown, dus fijne eetadresjes in de buurt gegarandeerd. Al kunt u ook lekker ‘thuis’ blijven voor een goede lunch of diner: MAI Kitchen is net geopend, met een menu geïnspireerd op de gevarieerde Aziatische streetfood-cultuur. Van jianbing (een gevulde Chinese pannenkoek) tot dumplings, uiteraard weggespoeld met de nodige sake-cocktails of jasmijnthee. Er is ook een galerie in hetzelfde pand met wisselende tentoonstellingen.

Andere goede adresjes in Chinatown: Hoi Tin (Zeedijk 122), Thai Bird (Zeedijk 72) en Little Saigon (Zeedijk 88).

Hotel MAI, Geldersekade 30, Amsterdam. hotelmaiamsterdam.com

HEKSENWAAG & ANDERE HISTORIE

Oudewater kreeg stadsrechten in 1265 en is daarmee de oudste stad van het Groene Hart. Het ligt prachtig aan de monding van het riviertje de Lange Linschoten in de Hollandse IJssel. Ideaal voor een stedentripje dicht bij huis: Oudewater heeft maar liefst 300 historische panden, waarvan 97 gemeentelijke monumenten en 127 rijksmonumenten. De binnenstad is dan ook voor een groot deel tot beschermd stadsgezicht verklaard. Bezoek de Heksenwaag en laat u wegen om te kijken of u volgens de maatstaven van destijds een heks was geweest. En slenter vooral uren door de mooie straatjes.

groenehart.nl & oudewater.net & heksenwaag.nl

Zachte landing

Esther en Gerhard hebben een liefde voor oude Fokkers én wonen in de gemeente Woensdrecht, met zijn vliegbasis en de vliegtuigfabriek van Fokker die hier sinds jaar en dag staat. Het resultaat? Een Fokker F27 ‘Friendship’ in eigen tuin, een voormalig militair complex uit de Tweede Wereldoorlog. Ze richtten het vliegtuig in met een knipoog naar de jaren zestig. Er is een heerlijk bed, een bank, een keukentje, een badkamer met sauna en zelfs een thuisbioscoop. Het vliegtuig vloog trouwens zijn laatste vlucht op 30 juni 1983, naar Ypenburg.

Vanaf € 250 per nacht voor 2 personen, inclusief ontbijt en 2 fietsen. B&B Friendship, Nijverheidsstraat 28, Hoogerheide. slapenineenvliegtuig.nl

DWARS DOOR DE ZUIDERZEE

U start in Steenwijk en eindigt na elf etappes in Muiden, na in totaal 207 kilometer. Dan wandelt u dwars door Flevoland over de voormalige bodem van de Zuiderzee, die nog maar een halve eeuw droog ligt. Het Pionierspad gaat door bossen en moerassen, afgewisseld door vergezichten over oneindig laagland, over onverharde paadjes langs akkers, sloten en grasdijken. U komt langs het welbekende Giethoorn, doorkruist de Noordoostpolder en spot wild in de Oostvaardersplassen, om ten slotte te eindigen bij het Muiderslot.

Kijk voor alle etappes op de website van Wandelnet of bestel de wandelgids. wandelnet.nl/wandelroute/873/Pionierspad

FRYSLÂN BOPPE

Friesland is altijd een goed idee, in elk seizoen. Er is in deze noordelijke provincie zoveel leuks te doen dat een goede reisgids geen overbodige luxe is. De onlangs verschenen regiogids Friesland van Time to Momo bijvoorbeeld. Lotte van der Meij uit het mooie Joure en fotograaf Lydia Annema uit Burgum laten u in 41 trips graag het geluksgevoel van de Friezen ervaren. Dat zit ’m, niet verrassend, in de kleine dingen: oranjekoek of sûkerbôle halen bij de bakker, de boot pakken naar een van de vier Friese Waddeneilanden of langs de grachten struinen van wéér zo’n schilderachtig Fries stadje.

Lotte van der Meij, timetomomo Friesland, Uitgeverij mo’media, € 23,99

Dijk bij Duurstede

Aan de dijk langs de Nederrijn, op slechts een paar honderd meter van het mooie historische centrum van Wijk bij Duurstede, vindt u de Dijklodges. Michel toverde een oude fruitkistenloods eigenhandig om tot vijf chique B&B-kamers. Grootste troef: het uitzicht. U heeft een heerlijk vrij uitzicht over het weiland, de boomgaard en Wijk bij Duurstede daarachter. Een bezoekje aan deze historische vestingstad is sowieso een must, maar de omgeving biedt met prachtige uiterwaarden, verderop de rivier de Lek, ontelbare fiets- en wandelroutes en pontjes naar de overkant nog veel meer moois. Michel is overigens ook hobby-imker en maakt heerlijke ‘zukke dikke honing’ voor bij het ontbijt – of om in een potje mee te nemen naar huis.

CIRKEL ROND

Ontdek het mooie Overijssel en overnacht in een accommodatie die voor 95 procent bestaat uit circulaire materialen. De Circo Lodge ziet eruit als een boomstam en is uw eigen gezellige hotelkamer – voorzien van alle gemakken, maar dan midden in een weiland. Hij staat op verschillende locaties in Overijssel, van Dalmsholte tot Wanneperveen. Het is ook mogelijk om op álle locaties te overnachten met het Boer-INNarrangement tijdens een fietsvakantie in eigen land. U ontdekt het prachtige Salland en de Weerribben.

circolodge.nl

Vanaf € 119 voor 2 personen per nacht, inclusief ontbijt. Dijklodges, Rijndijk 1D, Wijk bij Duurstede. dijkldodges.nl

D Rondje om de

Na vijf jaar is de Domtoren uit de steigers. Daarmee heeft Utrecht zijn gezicht en een stukje van zijn ziel terug. Tijdens de noodzakelijke renovatie van het icoon lag de stad er wat verweesd bij. Nu is alles weer zoals het moet zijn. Wandel mee door de binnenstad en laat je verrassen door de gemoedelijke sfeer en de altijd aanwezige, trotse Dom.

Tekst & fotografie: Hans Avontuur

Openingspagina’s: op

Linkerpagina: toegang tot een heel oud stukje Utrecht; beeld van paus Adrianus; Pausdam met uitzicht op de Dom.

VVroeg in de ochtend. Het water van de Nieuwegracht is zwart, het blad aan de bomen erboven verkleurt. Op de brug fietst een man voorovergebogen tegen de wind. Af en toe glippen er zachte zonnestralen over de daken en tussen de huizen door. Het licht strijkt langs de gevels en… kijk, daarboven, de Domtoren, gehuld in rozig ochtendlicht. Mooier dan ooit tevoren. Het icoon van de stad ging vijf jaar schuil achter doek en ijzer. De renovatie was hoognodig en is geen uitzondering. Elke vijftig jaar wordt de toren onder handen genomen. De eerste renovatie had al plaats tussen 1519 en 1525. Nu zijn tienduizend stukken natuursteen onderzocht en waar nodig vervangen, datzelfde geldt voor het beeldhouwwerk. Verder is onder meer de windvaan gerestaureerd, net als het carillon, de voegen, het uurwerk en het glas-in-lood. Voetstappen klinken in de smalle straat. Het geluid klimt langs de gevels van historische panden omhoog. Verderop ligt een pleintje met een standbeeld van paus Adrianus VI, de enige Nederlandse paus. Hij werd zo’n 500 jaar geleden gekozen als minst slechte optie. Om die reden krijgt hij niet altijd de credits die hij verdient. Adrianus had een imposante carrière als invloedrijk persoon aan de universiteit van Leuven, leraar van Karel V, regent van Spanje. Hij zag de baan in de slangenkuil van het Vaticaan helemaal niet zitten. Toen de brief met zijn aanstelling arriveerde, zou hij hebben verzucht dat het ‘slecht nieuws’ betekende. Het enthousiasme waarmee

Het huis dat paus Adrianus in Utrecht voor zijn oude dag had laten bouwen, heeft hij nooit gezien

Adrianus in Rome werd ontvangen zou snel verdwijnen. Zijn eenvoud werd aan het pauselijk hof als erger ervaren dan de schaamteloze decadentie van zijn voorgangers. Alle vormen van luxe moesten verdwijnen. Zelfs het meesterwerk van Michelangelo in de Sixtijnse Kapel was bijna onder een dikke laag pleisterwerk verdwenen… Adrianus werd echter al snel ziek en zou amper twee jaar aan de macht zijn. Het huis dat hij in Utrecht voor zijn oude dag had laten bouwen, heeft hij nooit gezien. Ik wandel langs de middeleeuwse gevel van het pand, met links een vluchtige blik op de Domtoren. Het valt me op dat de stad hier bijna dorps aanvoelt. Kleine gezellige winkels, een cafeetje, een rustige straat en altijd en overal zicht op de toren.

Sfeervolle werfkelders

Ik loop naar de bloemenmarkt op het Janskerkhof, geniet van de prachtige boeketten die er uit de losse pols worden samengesteld en drink koffie bij een kraampje. Iets verderop ligt de boot die me zal meenemen over de grachten. Het is heerlijk om de stad vanaf het water aan je voorbij te zien trekken. Op ooghoogte kijk je op de werven die Utrecht een eigen gezicht geven. In geen enkele stad ter wereld vind je eenzelfde fenomeen.

Door de aanleg van sluizen in de 13de eeuw kwam er een einde aan de wateroverlast en konden er nieuwe kades worden aangelegd: de werven. Bewoners trokken de kelders van hun huizen door tot aan de grachten, waardoor er sfeervolle werfkelders ontstonden. Een groot aantal is nu bar of restaurant. En we passeren ook winkels, ateliers en een theater.

Dat unieke karakter van de werven is overigens niet vanzelf tot stand gekomen. Omdat de meeste kelders en een deel van de werven particulier bezit waren,

het terras van de Winkel van Sinkel.

raakte het stadslandschap versnipperd en uiteindelijk in verval. Met verschillende projecten is de boel gerestaureerd en voor het publiek toegankelijk gemaakt. Ook zijn bijna alle kelders (vaak nog steeds in privébezit) aan de Oudegracht, Nieuwegracht, Kromme Nieuwegracht, Plompetorengracht en Drift opgeknapt en waterdicht gemaakt.

Na het varen is het heerlijk slenteren over de werven. Met een stop op een bankje in de middagzon. Boven, op de hoger gelegen straat, passeren fietsers en wandelaars. Aanvankelijk is het er nog druk, maar hoe zuidelijker, hoe rustiger. Daar liggen ook de Zeven Steegjes, in de 19de eeuw gebouwd in opdracht van het armenbestuur. En wie goed kijkt ontdekt onderweg ook de zogenaamde Vrijwoningen of Kameren, kleine huizen (één kamer, vandaar de naam) voor zieken, ouderen of armen. Het is opvallend dat ze in Utrecht doorgaans een rijtje vormen en geen hofje, zoals in de meeste andere steden.

Archeologische Nachtwacht

Terug naar het Domplein, het centrum van de stad. Eeuwenlang gedomineerd door een grote en machtige kathedraal. Tot het middenschip tijdens een orkaanachtige storm in 1674 volledig instortte. De ruïne zou er 150 jaar blijven staan. Pas toen alle puin werd opgeruimd ontstond het huidige plein. Met aan de ene kant de Domtoren en aan de andere kant het koor. Vanaf het plein gaat een trap de grond in naar

Wie goed kijkt ontdekt onderweg ook de zogenaamde Kameren: kleine huizen voor zieken, ouderen of armen

DOMunder. Onder begeleiding kun je er afdalen in de tweeduizend jaar oude geschiedenis van de stad. In de schaarsverlichte ruimte zie je sporen van onder meer het eerste Romeinse fort, de kerk van Willibrord (in 695 de eerste van een lange reeks belangrijke Utrechtse bisschoppen) en de Dom van Adelbold. De dwarsdoorsnede van de aarde wordt onder archeologen als een soort Nachtwacht gezien, een kunstwerk van de historie. Verder vind je er grafkelders, gebruiksvoorwerpen en buizen van de eerste waterleiding van de stad die deels op Romeinse funderingen rusten. Eenmaal boven de grond is het voor het contrast wel aardig om meteen de Dom te beklimmen naar een hoogte van bijna 95 meter. Alleen de torenspits gaat nog hoger. In verschillende etappes neemt een gids je mee door de bouwperiodes van Utrechts icoon. Leuk, interessant, boeiend. Zoals het verhaal over de klokken. Niemand weet hoe de grootste exemplaren naar boven zijn gekomen, want ze passen niet door de bouwluiken of het trappengat… Maar goed, uiteindelijk gaat het vooral om één ding: het uitzicht. En dat is prachtig. De rondgang voert om de hele toren heen zodat je uitgebreid naar alle windstreken kunt kijken. De stad ligt letterlijk aan je voeten. Daar is het Academiegebouw, dat de universiteit in 1886 als cadeau kreeg voor het 250-jarige bestaan. Ik zie het Paushuize, het Hoofdpostkantoor, de Koninklijke Nederlandse Munt, de Inktpot (het grootste bakstenen gebouw van Nederland), muziekcentrum Vredenburg en een heleboel kerktorens. Het zijn slechts wat voorbeelden uit de rij van zo’n veertienhonderd rijksmonumenten en zestienhonderd gemeentelijke monumenten die de stad rijk is. Aan de horizon is Amsterdam meestal wel te zien, maar op heldere dagen als vandaag komen zelfs de contouren van Den Haag en Rotterdam tevoorschijn. Terug met de voeten op de grond loop ik naar de Winkel van Sinkel voor een drankje op het terras. De van oorsprong Duitse stoffenhandelaar Anton Sinkel vestigde hier in 1839 het eerste grootwarenhuis van Nederland, geheel naar de mode van de Parijse winkelpaleizen. De vrouwenbeelden die de vier zuilen Een van de klokken in de Domtoren. Rechterpagina: Utrecht Lumen: kunst in het donker; de poes waakt bij Rubens Proeflokaal; bloemenmarkt op het Janskerkhof.

>

De stad heeft een prettige omvang. Klein genoeg om niet verloren te lopen, groot genoeg om je dagenlang te vermaken

vormen, zorgden overigens nog voor de nodige opschudding, want volgens het stadsbestuur was hun zichtbare decolleté ongezond voor de goede zeden van de Utrechtse burgerij.

De fiets van Dick Bruna

De binnenstad voelt ondertussen vertrouwd, met de grachten als hulp bij het navigeren. Ze zorgen voor lucht in de stad, een gevoel van ruimte. Ook ’s avonds, als de lampen weerspiegelen in het stille water.

Ik ga eten bij een bistro, dwaal daarna over de kades, drink een glas in een kleine kroeg en laat me verrassen door de lichtkunstwerken die onder de kop van ‘Utrecht Lumen’ op tal van plekken in het centrum zichtbaar zijn.

De stad heeft een prettige omvang. Klein genoeg om niet verloren te lopen, groot genoeg om je dagenlang te vermaken. Zo moet ik een dag later een keuze maken tussen enkele musea. Hoewel ik twijfel over het Spoorwegmuseum, Rietveld Schröderhuis of Museum Catharijneconvent, kies ik uiteindelijk voor het Centraal Museum. Een tijdelijke tentoonstelling over Marokkaanse Mode geeft de doorslag.

Vorige pagina's: een boeket samenstellen op de bloemenmarkt; in het voormalige postkantoor huist nu een bibliotheek.

Linkerpagina: de stoel van Utrechter Gerrit Rietveld; Marokkaanse mode in het Centraal Museum; avondstemming aan het water.

Rechterpagina: zoet adres; Dick Bruna’s Nijntje in de tuin van het Centraal Museum.

De expositie is uitzonderlijk fraai met prachtige kledingstukken, maar ook interviews en foto’s uit Marokko. De ruimtes met permanente tentoonstellingen verrassen echter even goed met oude meesterwerken, moderne kunst, dierbaar erfgoed, een 11deeeuws schip en grote collecties van Utrechters Gerrit Rietveld en Dick Bruna. Zo krijg je behalve de bekende rood-blauwe stoel ook andere ontwerpen van Rietveld te zien en is op zolder het originele atelier van Bruna te vinden, inclusief de fiets waarmee hij door de stad reed.

Voor de trein terug naar huis vertrekt, dwaal ik nog een laatste keer langs de Nieuwegracht. Op een bruggetje leun ik tegen het hek en kijk omhoog. De Dom glanst in de middagzon. Precies zoals het hoort.

Tips & adressen

SLAPEN

• Muze Hotel

Wij verbleven in het Muze Hotel, aan de Stadsbuitengracht. Je steekt de brug over en je bent binnen de oude stadswallen. Het boetiekhotel bevindt zich in een historisch pand en heeft acht kamers die allemaal anders zijn ingericht. Vaak met een combinatie van klassiek en modern. ’s Ochtends wordt er op de bel-etage een lekker ontbijt aan tafel geserveerd, met koffie of thee naar keuze. In de mooie ruimte kun je ook op andere momenten van de dag ontspannen. Tolsteegsingel 34, muzehotelutrecht.com

• Hotel Beijers

Kleinschalig hotel in een 17de-eeuws stadspaleis op een steenworp van het Domplein. De veertien kamers zijn ingericht met opvallende kleuren en bijzondere antieke elementen zoals lampen, spiegels, meubels en kunst.

Achter Sint Pieter 140, hotelbeijers.com

• The Nox Hotel

In een 17de-eeuws pand in het stadshart.

Het telt 23 kamers met elk zijn eigen karakter. Voor allemaal geldt aandacht voor design en een mix van klassiek en modern. Er is een goed restaurant –Hemel en Aarde – waar René van der Weijden samen met zijn team kookt. Keistraat 8, thenoxhotel.com

ETEN EN DRINKEN

• Museumcafé Centraal

Fijn ruimtelijk café met een heerlijke grote tuin voor de mooie dagen. Prima stop voor een kop koffie met gebak of een lunch van bijvoorbeeld naanbrood met pesto, geroosterde kikkererwten, munt, rode ui, sumakkruiden, basilicum en amandelen. Nicolaaskerkhof 10, centraalmuseum.nl

• Rubens Proeflokaal

Een beetje uit de loop aan de Nieuwe Gracht. Sfeervol, intiem, gezellig. Goed adres voor het proeven van wijn, bier, whisky en Hollands gedistilleerd. De bar bestaat al meer dan honderd jaar. Uiteraard worden ook bites geserveerd. Nieuwegracht 197, rubensproeflokaal.nl

• Florent le bistro

Uitstekend restaurant waar Franse klassiekers en Utrechtse streekproducten bij elkaar komen. Het concept past in de bistronomie-trend die in Frankrijk gaande is. Gastronomisch dineren in een ontspannen setting, met aandacht voor de juiste bijpassende wijn. Visschersplein 75, restaurant-florent.nl

• Anne & Max Domkwartier

Inderdaad, van de bekende keten. Fijn plekje voor koffie of lunch. Huiskamersfeertje in het hart van de stad. Voelt een beetje als thuiskomen. Op de menukaart veel verse en biologische producten. Donkere Gaard 4, annemax.nl

• Stadsjochies

Aan de rand van de stad ligt deze stadsboerderij. Wat bij initiatiefnemer Rob begon met een zoektocht naar een camperplaats is uitgegroeid tot een complex van lekker en gezond eten. Het restaurant bevindt zich in een kas en uiteraard komen de producten voor een belangrijk deel van eigen bodem. Rijndijk 12, stadsjochies.nl

DOEN

• DOMunder

Ga met een gids onder het Domplein op zoek naar sporen van het ontstaan van Utrecht. Van het vroegste begin als Romeins fort tot de bouw van de laatste kerken. Met een soort zaklamp mik je op sensoren, waarna er een verhaal wordt verteld. domunder.nl

• Beklim de Dom

Over 465 treden gaat het naar de bovenste etage van de Dom. Vanaf het balkon op bijna 95 meter hoogte heb je uitzicht over de hele stad. Bij mooi weer kun je zelfs de skyline van Den Haag en Rotterdam zien. domtoren.nl

• Centraal Museum

Wat een onverwacht mooi museum!

In de vaste tentoonstelling van kunst, historie en erfgoed vloeien toen en nu op een natuurlijke manier in elkaar over. Daarnaast is de tijdelijke tentoonstelling

van Marokkaanse mode prachtig. Met behalve mooie creaties, aandacht voor onder meer natuurlijke producten, ontwerpers en families (te zien tot 2 maart 2025). centraalmuseum.nl

• Varen

Of je nou een klein bootje huurt of op één van de grotere rondvaartboten stapt, het is heerlijk om Utrecht vanaf het water te zien. Op een traag tempo gaat het langs monumenten, oude verdedigingswerken, grachten en werven.

• Lombok

Wie de tijd heeft kan een kijkje nemen in deze minder drukbezochte wijk, die in de 19de en begin 20ste eeuw werd gebouwd. Het is er multicultureel met leuke straatjes vol onafhankelijke winkels en restaurants. Het bekendst is de Kanaalstraat.

INFORMATIE

ontdek-utrecht.nl

Hotel Beijers in 17de-eeuws stadspaleis.

Florent le bistro Muze hotel

Amber Brugman

LEKKER OVERSIZED

De ideale trui om in weg te kruipen of juist een statement mee te maken, met de col nonchalant plat naar beneden of stoer omhoog. Ook te combineren met bijbehorende minirok.

Vanilia, Curl Wool Oversized Sweat, € 169,95. vanilia.com

Als het ijzig koud is, zijn wanten warmer dan vingerhandschoenen. Deze ‘eiwitte’ wanten van het casual merk Another Label uit Amsterdam van teddystof hebben een extra warme voering van fleece. Het elastiek aan de polsen zorgt ervoor dat er geen koude lucht door kan.

Another Label, Lena Teddy Gloves, € 29,95. another-label.com

Sieraden met een story

Katia Samson creëerde al in 2009 haar eerste Sharing-juwelen, geïnspireerd op een persoonlijke reis vol avonturen die zij met anderen wilde delen. Achter elk sieraad zit een verhaal. Zo ook deze ketting met gefacetteerde onyx-hanger en kleurrijke kralen die ontstond door haar contact met vluchtelingen uit Tibet.

Anna+Nina, Sharing Black Onyx Short Tibetan Necklace, € 189,95. anna-nina.nl

Twinkel, twinkel

Ellis Lights is een fijne, vloeibare highlighter die makkelijk met een borsteltje is aan te brengen, snel droogt en niet in de plooitjes van de huid gaat zitten. In de kleur ‘Antiek zilver’ een feestelijke finish van uw oogmake-up.

Ellis Faas, Lights E301, € 34. ellisfaas.com

Stoer groen

Shabbies is het jongere zusje van Fred de la Bretoniere en werd in 2005 op de markt gebracht. Het is gericht op de eigenzinnige vrouw en heeft een collectie vol stoere laarzen, sneakers, veterschoenen en espradilles. Zoals deze groene sneakers van suède.

Shabbies Amsterdam, Sneaker Bossa Nuovo Groen, € 189,95. shabbiesamsterdam.com

Kaars in kristal

In een studio in Rotterdam worden de mooiste vazen en kandelaars gemaakt van natuurlijk kristal. Door het organische groeiproces zijn ze allemaal uniek. Neem deze kastanjekleurige kandelaar van 10 bij 8 centimeter: hij is er ook in avocadogroen en hibiscusrood, maar dan toch anders van vorm.

Mineral Series, Candlestick Holder Chestnut, € 95. mineralseries.com

Leuk setje

Drie abstracte kerstbomen in de kleuren van de kerst: hoe leuk ter decoratie in de decembertijd. Ze zijn gemaakt van hout en zijn 12 centimeter hoog. U kunt ze verspreid opstellen, maar als trio doen ze het ook heel goed.

Hema, 3 Houten Bomen, € 6,99. hema.nl

FLUWEELZACHT

De zachte velours kussens van Dille & Kamille zijn klassiek van vorm en hebben een warme uitstraling. Onder andere verkrijgbaar in de kleuren mosgroen, oud roze, okergeel en terra: mooi te combineren!

Dille & Kamille, Velours Kussen, € 22,95. dille-kamille.nl

Teddybeerstoel

Alsof-ie met één vloeiende lijn is ontworpen: de lounge chair geeft uw interieur door de organische vormen een moderne touch en heeft door het bouclé de uitstraling van een grote teddybeer. En dat werkt uitnodigend!

Sissy-Boy, Ecru Boucle Lounge Chair, € 399. sissy-boy.com

Raymond Noë is (web)redacteur bij

Onze Taal, het grootste Nederlandse tijdschrift voor taalliefhebbers. onzetaal.nl

DDEUGENDE

STRAATNAMEN

Heel erg vroeger ontstonden straatnamen vanzelf. De straat bij de kerk noemde je de Kerkstraat, en was er een school dan lag die aan de Schoolstraat. En de weg van Rotterdam naar Delft noemde je de Delftseweg (maar als je in Delft woonde noemde je diezelfde weg de Rotterdamseweg). Het leven was nog eenvoudig. Overigens nergens eenvoudiger dan in het ZuidHollandse lintdorp Ottoland, dat tot ver in de vorige eeuw maar twee straatnamen kende: A en (in het verlengde daarvan) B. En zoals bij veel lintdorpen loopt er in het midden een lange gracht (of hoe noem je dat), zodat men de boel heeft gesplitst in A-even en A-oneven. Wel zo handig. Het geven van straatnamen werd al wat ingewikkelder toen er steeds meer nieuwe wijken werden gebouwd, pak ’m beet vanaf de helft van de 19de eeuw. Al die nieuwe straten moesten namen hebben, en we begonnen ze dan maar te noemen naar respectabele landgenoten, om die te eren. Het koningshuis, notabelen, bestuurders, staatslieden, uitvinders, zeehelden… En toen die op waren begon men – dit gaat overigens allemaal vooral over de grote steden – aan de aardrijkskundige namen (Hengelolaan, Almeloplein), en verzon men vogel- en bomenwijken-, en heester- en vruchtenbuurten. De Haagse schrijver Bordewijk (die van Bint en Karakter) vond de naam Sinaasappelstraat zo belachelijk, dat hij in 1955 lange lijsten met alternatieven naar de gemeente stuurde. Er was verzet tegen zijn voorstellen, maar dankzij hem kent Den Haag nu toch straatnamen als Ursulaland en Hendrinaland, Hongarenburg en Finnenburg, en Ametisthorst en Diamanthorst. Het is niet bekend of Bordewijks suggesties ook buiten Den Haag werden opgepikt, maar feit is dat je vanaf de jaren zeventig ook andere door hem verzonnen straatnaamdomeinen, zoals ‘schepen’ en ‘hemellichamen’, in nieuwbouwwijken op de bordjes kwamen – en dan vaak zonder de achtervoegsels -straat, -weg of -laan. Tjalk, Botter en Bomschuit waren genoeg, of Pluto en Jupiter

– en als de straatnamencommissie eens lekker uit z’n bol ging kwamen ze ook nog met Planetenbaan of Saturnusring. In die afdeling ‘creatieve vondsten’ vind je in de Spijkenisserse componistenwijk een heuse Bachbaan – toch wel het toppunt van melige leukigheid.

En net zoals ouders soms spijt (zouden moeten) krijgen van de namen die ze hun kinderen geven, krijgen we met z’n allen soms spijt van de namen die we onze straten gegeven hebben. Zo werd de Amsterdamse Stalinlaan ooit herdoopt in Vrijheidslaan, en in deze tijden van re ectie op de koloniale geschiedenis gaan er ook steeds meer stemmen op om alle foute zeehelden (zoals Jan Pieterszoon Coen, Piet Hein en Witte de With) hun straten te ontnemen. Of de zeehelden-

De zeeheldenbuurt omdopen tot zeeroversbuurt, dat is ook een optie

buurt om te dopen tot zeeroversbuurt, dat is ook een optie. Het blijft overigens meestal bij verontwaardigde stemmen en geluiden, want het wijzigen van een straatnaam heeft verstrekkende organisatorische en administratieve gevolgen voor bewoners en gemeente. Maar het sentiment is er wel degelijk: in 2020 was er een initiatief om de Coentunnel om te dopen tot Anton de Kom-tunnel, en in Rotterdam is de kunstinstelling Witte de With een paar jaar geleden omgedoopt tot Kunstinstituut Melly. Een ander sentiment is dat er iets gedaan moet worden aan het mannenoverschot in straatnamenland: in Amsterdam is 38 procent van de straten genoemd naar een persoon, en slechts 13 procent daarvan naar een vrouw. Kortom: tijd voor een inhaalslag. De mannen (vooral de witte) moeten een stapje opzij. Of een straatje om.

WANDELEN LANGS HET RIJKE ERFGOED VAN DE SCHOLTENBOEREN

Houtwallen, bossen, licht glooiende akkers, verlaten zandweggetjes en kronkelende beken, dat is wat je vooral tegenkomt op het negentig kilometer lange Scholtenpad in de Achterhoek rondom Winterswijk.

Het kleinschalige en afwisselende coulisselandschap weet wandelaars steeds weer te verwonderen.

Tekst Wim Huijser Fotografie Luuk Gijselhart/Wandelnet en Wim Huijser

Het rustieke landschap van Winterswijk en omgeving is als een van de twintig landschappen in 2005 aangewezen als een ‘Nationaal Landschap’. Prioriteit is dat de karakteristieke natuur- en cultuurelementen, die zo kenmerkend zijn voor het landschap, behouden blijven, terwijl er tegelijk ruimte blijft voor wonen, landbouw en kleinschalige bedrijven.

Het Scholtenpad (Streekpad 1) draait in negentig kilometer om Winterswijk. Op het marktplein van Winterswijk komen de wegen samen naar de omliggende buurtschappen Meddo, Ratum, Woold,

Miste, Huppel, Henxel, Brinkheurne, Kotten en Corle die elk een eigen sfeer en lokale gebruiken kennen.

De beleving van het pad

Met Paul van Dommelen wandel ik op een schitterende herfstdag het deel van de eerste etappe dat tegelijk deel uitmaakt van dagwandeling D, een rondwandeling rondom de meanderende rivier de Boven-Slinge. Paul is lid van het innovatieteam van Stichting Wandelnet en is verantwoordelijk voor het toevoegen van wat ‘de beleving van het pad’ wordt genoemd. De padcoördinator is, samen met de leden van de padwerkgroep, verantwoordelijk voor het onderhoud en de aanpassingen van de route van het Scholtenpad.

Wandelen is in, maar de wandelaar is ook veranderd. We kennen in onze tijd vele soorten wandelaars,

Openingspagina‘s: vlakbij de grens ligt het Wooldse Veen, een hoogveengebied met veenputten, broekbos en graslandjes met heide. Boven: een van de mooiste plekjes op de route is Berenschot's Watermolen in Woold. Rechterpagina: Paul van Dommelen houdt onderweg altijd het oog gericht op interessante kijkpunten.

“WE KENNEN VELE SOORTEN WANDELAARS, EN AL DIE TYPES WANDELAAR HEBBEN HUN EIGEN BEHOEFTEN”

zoals de sportieve wandelaar, de cultuurgerichte wandelaar, de natuurwandelaar, de rustige wandelaar en de gezinswandelaar. En al die types wandelaar hebben zo een eigen behoefte. Daarom kreeg Paul de vraag of hij een route geschikt kon maken voor meerdere types wandelaar. “Wat ik meteen dacht was: je moet de informatie die je onderweg meegeeft niet te uitgebreid maken, want het is geen excursie. Als je een wandeling hebt van bijvoorbeeld vijftien kilometer, mogen er niet meer dan vijftien punten zijn waar je de interesse op wilt richten. Dat noemen wij points of interest. Als we zo’n punt bekijken, bijvoorbeeld op dit pad een scholtenboerderij, dan geven we daarover aan de hand van icoontjes korte informatie op de website van het pad. Wil je als wandelaar meer weten, dan moet het ook mogelijk zijn er dieper op in te gaan. En wil je nóg verder, dan is er de verwijzing naar een website, een podcast of iets dergelijks. De culturele wandelaar pakt er alleen die zaken uit die hem aanspreken, terwijl de sportieve wandelaar al die informatie lekker laat liggen.”

Instekertjes

Doordat Paul niet zo zeer gericht is op de route maar meer op de omgeving daarvan, heeft hij een neus gekregen voor interessante plekken. Hier en daar leidt dat tot de aanpassing van het pad. “De route blijft echter leidend”, verduidelijkt hij. “Dus als we

ervan afwijken gaat dat door middel van een zogenaamd ‘instekertje’ of ‘heen-en-weertje’, maar die liggen nooit verder weg dan zo’n driehonderd meter van de hoofdroute. Want als je het plan hebt een route te gaan wandelen van bijvoorbeeld vijftien kilometer, moet je niet ook nog eens drie kilometer extra lopen.”

Als zo’n instekertje ons voorbij het Strandbad naar de bleekvelden van Plekenpol voert, vertelt Paul graag het verhaal erbij. “Van oudsher bezat Winterswijk een bloeiende textielnijverheid. Dat gaat terug tot in de Middeleeuwen, toen boeren zelf hun vlas tot linnen weefden. Rond Winterswijk bestonden meerdere bleekvelden om het geweven doek een heldere kleur te geven. In het bleekhuis dat naast die twee schoorstenen daar stond werden de doeken gekookt en daarna hier op het gras uitgespreid. Ze werden nat gehouden door iemand die met een enorme houten lepel, een zogeheten ‘geteklomp’, water uit de aangrenzende gootjes schepte. Deze

bleekweide hier heeft tot aan de Tweede Wereldoorlog dienstgedaan en is gelukkig bewaard gebleven.”

Steenuilen

We besluiten eerst even koffie te drinken bij restaurant De Gulle Smid, prachtig gelegen aan de Boven-Slinge waar De Olliemölle uit de 14de eeuw de naam is van een dubbele watermolen die ook bekend is onder de naam Den Helder-Boven Slinge. Je kunt hier ook een bootje huren om de meanderende beek verder te ontdekken. Paul vertelt dat als hij als vrijwilliger bij Wandelnet naar het landschap kijkt, hij gewoon nog met zijn oude vak geografie bezig is. “Ik kende de omgeving van Winterswijk al redelijk, omdat een zwager van mij hier vlakbij woont. Maar toen ik er echt in dook, ontdekte ik echt het mooie van dit landschap. Ook doordat ik in gesprek raakte met mensen die hier wonen. Zo

WE GENIETEN VAN HET KENMERKENDE COULISSELANDSCHAP, DAT ZICH ZONOVERGOTEN ONTVOUWT

sprak ik met iemand van de Steenuilenwerkgroep Winterswijk. Die kent de hele omgeving tot op de vierkante meter. Hij heeft ruim driehonderd steenuilkasten gemaakt die een plek hebben gekregen op erven. Door met zo iemand te praten doe je heel veel informatie op.”

Conservatieve instelling

We komen natuurlijk ook te spreken over het rijke erfgoed van de scholtenboeren waarvan het conservatieve karakter sterk aan de regio gebonden is. In de Middeleeuwen zochten de boeren in dit deel van de Achterhoek vaak bescherming bij de Duitse graven van Lohn of bij de bisschoppen van het Sticht Vreden. De boeren waren zogenaamde ‘horigen’. De wat grotere en vooraanstaande boeren werden later rentmeester en op den duur zelf de eigenaren van de scholtenboerderijen, met eenzelfde feodale instelling.

“Door hun conservatisme is er in de afgelopen honderd jaar vrijwel niets aan het landschap veranderd”, legt Paul uit. “En in tegenstelling tot heel veel andere boeren hebben ze altijd zelf aan bosbouw gedaan. Ze hadden altijd behoefte aan populierenen eikenhout. Daarom hebben ze die bossen zo goed bijgehouden. Zoals het beekbegeleidende Buskersbos waarin knoerten van eiken staan. Dat is achteraf de redding van het kleinschalige landschap geweest.

Maar als je goed kijkt is het ook maar een zeer beperkt deel dat behouden is, want ten noorden van Winterswijk is er ook veel aan ruilverkaveling gedaan. Zelfs zo fors dat hier en daar het hele reliëf is geëgaliseerd. Dat heeft in de afgelopen jaren tot problemen geleid bij de snelle afvoer van het regenwater, wat leidde tot verdroging. Inmiddels hebben gelukkig veel beken hun natuurlijke loop teruggekregen. Op sommige plekken zie je in Duitsland een kaarsrecht kanaal aankomen, dat eenmaal over de grens begint te meanderen. Daardoor kan het water veel beter worden vastgehouden.”

Spoorbanen

Na de koffie kijken we even met het oog van Piet Mondriaan naar het Winterswijkse landschap.

Daarna vervolgen we het tracé van de Bocholtse Baan, ooit een internationale spoorlijn tussen Winterswijk en het Duitse Bocholt. De lijn werd in 1916 gestopt als gevolg van de Eerste Wereldoorlog.

De goederendienst kwam omstreeks 1923 terug, maar het reguliere personenvervoer is nooit meer hervat. In 1931 werd de Bocholtse Baan opgeheven. Alleen reden er tot 1936 nog tweemaal per jaar bedevaartstreinen vanuit Winterswijk via Bocholt en Wesel naar Kevelaer.

“Toen de textielfabrieken in Winterswijk zich steeds verder uitbreidden, kwamen rond Winterswijk maar liefst vijf spoorlijnen te liggen”, verklaart Paul van Dommelen. “Naar Arnhem, Zutphen, Enschede, Bocholt en Borken, om Duitse steenkool op te halen en al het textiel af te voeren naar West-Nederland. Het spoorwegemplacement van Winterswijk was dan ook ontzettend groot, met twee stations, drie locomotievendepots en een groot rangeerterrein.”

We staan stil bij een huisje dat deels wit bepleisterd is. Hier woonde ooit een baanwachter met zijn hele gezin. Later is het uitgebouwd, maar het origineel is zichtbaar gebleven.

Coulisselandschap

Even verderop genieten we van het kenmerkende coulisselandschap dat zich aan beide kanten van het pad zonovergoten ontvouwt. Helaas grazen er lang niet altijd koeien. De kleur groen mag dan wel op veel wandelaars geruststellend overkomen, in veel gevallen betreft het hier ook grote velden met Engels raaigras. We kruisen opnieuw een oud spoorlijntracé. Dit keer betreft het de Borkense Baan, het

Rechts: veel oude boerderijen, gebouwd vóór het jaar 1900, hebben de karakteristieke donkerrode topgevel. Onder: Dottinkrade is een mooi beekbegeleidend loofbos langs de Ratumse Beek.

voormakige lijntje tussen Winterswijk en het Duitse Borken. Als je het niet zou weten, liep je eraan voorbij. Maar wie beter kijkt ziet duidelijk een reliëf in het landschap. Het tracé is grotendeels overgroeid met braam. Ook hier staat een wachterswoning. Derk Jan Beestman was er begin vorige eeuw de laatste baanwachter.

Inmiddels is de Borkense Baan een bijzonder natuurgebied geworden. De voormalige spoorbaan is vier kilometer lang en vormt een groene verbinding tussen verspreid liggende bosjes in de omgeving. Op de stenige ondergrond en het zanderige talud groeien speciale plantensoorten en er leven verschillende diersoorten. De poelen in het gebied zijn volgelopen zand- en kiezelgroeven waar ooit het materiaal voor de spoorbaan werd gedolven. Ook dat is nu leefgebied voor bijzondere planten en dieren.

Essen en potstallen

Een stukje verderop staan we stil om uit te kijken over een bolle akker, een zogeheten es. “Rond 900 werd hier al landbouw gepleegd”, vertelt Paul. “Deze gronden worden al duizend jaar bebouwd met akkerbouwproducten. Elk jaar is er mest opgegooid

dat uit de potstallen in de directe omgeving kwam. Dat leverde ongeveer een millimeter verhoging per jaar op. Dus als je boringen gaat doen, vind je de zwarte zogenoemde eerdgrond tot ongeveer een meter diep. Tot begin 20ste eeuw, toen kwam de kunstmest en zijn de heidegebieden in snel tempo ontgonnen.”

Volgens Paul kent de omgeving van Winterswijk vrij weinig dekzand, waardoor ze hier dicht tegen de keileem aan zitten. “Doordat Nederland aan het kantelen is kwamen hier heel oude lagen aan de oppervlakte. Het is hier ook een enorm veengebied geweest. Om dat veen te ontwateren zijn er allerlei waterplassen met elkaar verbonden wat het begin vormde van de vele beken die hier lopen. Ze zijn dus in wezen niet origineel. Het is hier de cultuurhistorie en natuurhistorie die door elkaar heen lopen.”

Karakteristiek roodbruin

Zo zijn er vele elementen in het landschap die een verhaal vertellen. Veel oude boerderijen, gebouwd vóór het jaar 1900, hebben een topgevel die rood geverfd is. Oorspronkelijk was dit een iets donkerder roodbruine kleur, die karakteristiek was voor dit

“ALS JE NIET

TERUG HOEFT NAAR HUIS EN NIET GEBONDEN BENT AAN EEN REISTIJD, HOUD JE

ALTIJD TIJD OVER”

deel van de Achterhoek. Tegenwoordig wordt verf gebruikt, maar in vroegere eeuwen gebruikte men het zogenaamde ‘bonnis’, fijngemalen moerasijzererts dat uit het veen of uit de beek werd gehaald.

Waarschijnlijk is dit ook de reden dat men dit soort topgevels vooral ziet in de buurt van oude moerassen en de veengronden om Winterswijk. Een theorie is dat de schuren rood werden geverfd omdat dit goedkoper was dan een andere kleur.

Paul van Dommelen woont in Apeldoorn. De Veluwe beschouwt hij als zijn achtertuin en daar krijgt hij nooit genoeg van. In de Achterhoek maakt hij graag dagwandelingen. Maar het is ook mogelijk om een aantal dagen achter elkaar te lopen. “Het is leuk om ergens vandaan te vertrekken en ergens aan te komen”, zo legt hij me uit. “Als je niet terug hoeft naar huis en niet gebonden bent aan een reistijd, houd je altijd tijd over. Dat voelt wel als een luxe.”

Deze woorden overdenkend vervolgen we ons pad.

Podcast en video’s

Een andere manier om het Scholtenpad nog meer te beleven zijn de podcasts en video’s. Door het scannen van een QR-code zijn er op verschillende locaties langs de route podcasts te beluisteren en video’s te

bekijken. De podcasts vertellen het verhaal van de bijzondere cultuurhistorie, het unieke landschap en de natuur. De video’s geven onder meer een inkijkje in het leven van steenuilen, de geschiedenis van de textielindustrie en de unieke vondsten in de steengroeve bij Ratum. De locaties van de podcasts en video’s zijn met camera- en microfoon-icoontjes aangegeven op de kaarten in de wandelgids. Ze zijn ook thuis te beluisteren via wandelnet.nl/scholtenpad. •

WANDELGIDS SCHOLTENPAD

De gids bevat naast routebeschrijving en kaarten ook een zestal dagwandelingen met een lengte variërend van 19 tot 26 kilometer. Voor lezers van Hollands Glorie heeft Wandelnet een speciale lezersactie.

De normale prijs voor de gids bedraagt € 20,74. Met de actiecode ‘Winterswijk’ betaalt u slechts € 15,00, inclusief verzendkosten.

Koeien zoeken de schaduw in het kenmerkende coulisselandschap rondom Winterswijk.

WEG MET (KLEIN)KINDEREN

Tekst & samenstelling Amélie Dufour

1 EIGEN HOLLETJE

Leer hoe dieren als de vos, het konijn, de wezel en de hermelijn leven en slapen in hun holletjes onder de grond door een paar nachten te slapen in Duin Onder. Dit unieke huisje op Camping Geversduin in Castricum ligt onder aarde en gras en is dus heerlijk knus, net als het holletje van een dier. Binnen zijn mooie muurschilderingen van allerlei dieren te vinden, buiten kunnen de kinderen zich uitleven met een ‘modderkeuken’ en een insectenhotel. Ook ligt er een rugzak klaar met benodigde materialen om tijdens de schemering op zoek te gaan naar alle dieren die je op en rondom Geversduin kunt vinden.

Vanaf € 193 per nacht voor maximaal 4 personen. Camping Geversduin, Beverwijksestraatweg 205, Castricum. campinggeversduin.nl

2

WERELDRECORD BREIEN

Het TextielMuseum in Tilburg is voor kinderen een ware ontdekkingsreis. Zie en voel, doe mee met de speurtocht of neem in de schoolvakanties deel aan de TextielClub. Nog niet uitgeknutseld? Op de website staat een thuisworkshop handbreien waarbij je in een mum van tijd zelf een armband, ketting of een heus wereldrecord kunt breien.

TextielMuseum, Goirkestraat 96, Tilburg. textielmuseum.nl

3 DIERENTUIN BINGO

Alpaca’s, berberapen, cheeta’s, Indische wandelende takken, stokstaartjes, wrattenzwijnen en zwarte ooievaars: u kunt ze allemaal – en nog veel meer dieren – zien in Eindhoven Zoo. Voor de kinderen is er een speciale speurtocht waarbij ze op pad gaan met een bingokaart. Als eerste een van de rijen vol? Bingo!

Oh, en wist jij hoe een dierentuin aan zijn dieren komt? En wie er allemaal in een dierentuin werken? Ontdek het tijdens een bezoekje aan deze leuke dierentuin in het zuiden des lands.

De bingokaarten zijn bij de entree te koop voor € 0,75 per stuk. Eindhoven Zoo, Baroniehei 1, Nuenen. eindhovenzoo.nl

4 STOOMTREIN MET PANNENKOEKEN

Op weg naar Holwerd, waar de boot naar Ameland vertrekt, bent u er waarschijnlijk wel eens langsgereden: in het Friese Marrum staat een heuse ‘pannenkoektrein’. Station MarrumWesternijkerk ligt aan het ooit zo beroemde spoorlijntje ‘het Dokkumer lokaaltje’. Stationschef Trijntje verwelkomt u bij binnenkomst vanachter het kaartenloket. In de machinekamer bevinden zich de imposante koperen olievaten, meeltonnen en een draaiend fornuis waar de lekkerste pannenkoeken worden gebakken. Met een heus treinkaartje loopt u naar het perron, waar de Pannekoektrein ‘onder stoom’ op u wacht: een Humboldt-stoomlocomotief uit 1914 met twee compleet in stijl gerestaureerde rijtuigen uit 1920.

De Pannekoektrein, Perron 1, Staton Marrum, Stasjonswei 24, Marrum. depannekoektrein.nl

5 KOETJES TELLEN IN DE STAL

Overnachten bij de koeien? Dat kan in Nunspeet! Egbert en Hetty bouwden de voormalige hooischuur om tot groepsaccommodatie voor acht of tien personen – of zelfs achttien als u de twee ruimtes combineert. U heeft hier geen televisie nodig: er is een weids uitzicht over de weilanden, het Veluwemeer in de verte en het meest spectaculaire: de koeienstal. Er is ook een groot terras. Heel leuk voor een weekend of (mid)weekje weg met de hele familie: koeien en kalfjes kijken (misschien zie je er zelfs eentje geboren worden!), rondracen op de traptractor, mee op de trekker… Bij de bijbehorende melktap haalt u altijd verse melk, ijs, vla en andere lekkere dingen.

Vanaf € 590 voor een weekend of midweek voor 8 personen. Vakantieboerderij Nunspeet, Vreeweg 120, Nunspeet. vakantieboerderijnunspeet.nl

6 LUXE ‘KINDERBOERDERIJ’

Het luxe familieresort Hof van Saksen in Nooitgedacht, Drenthe, heeft ‘kinderboerderijen’ in de meest letterlijke zin van het woord. Ze kregen recentelijk een volledige make-over door Studio Piet Boon. Er is ook een speciale ‘Newborn-boerderij’: deze biedt een warm thuis aan jonge gezinnen die net een baby hebben gekregen. De ‘Kinder-boerderij’ is ideaal voor gezinnen met jonge kinderen, waarbij u kunt kiezen voor een water- of avonturenthema. De ‘Family Fun-boerderij’ is dan weer perfect voor grotere familiegroepen en vakantie met drie generaties. Studio Piet Boon ontwierp eerder het spectaculaire indoor waterpark en de spa. hofvansaksen.nl

Honderd jaar geleden moesten veel mensen voor hun beroep nog wandelend op pad. Tegenwoordig moet je deze ‘landlopers’ met een lantaarntje zoeken. Maar ze zijn er nog. Wim Huijser gaat met ze aan de wandel.

Over de mistige stuwwal naar Signaal Imbosch

“Lopen door Nederland is als het reizen door een taallandschap”, schreef natuur- en landschapsjournalist Caspar Janssen. In de laatste aflevering van de serie ‘Landlopers’ gaat hij met Wim Huijser op zoek naar het hoogste punt van de Veluwse stuwwal: Signaal Imbosch.

Tekst

Wim Huijser Fotografie Andrea Gulickx

Het is halverwege de ochtend. Een deken van mist dekt het Herikhuizerveld bij De Posbank af. Er is wel zon beloofd, maar de vraag is hoe laat. Voor deze laatste aflevering in de serie ‘Landlopers’ ben ik met natuur- en landschapsjournalist Caspar Janssen op weg naar de Imbosch, een gebied dat deel uitmaakt van het Nationaal Park Veluwezoom nabij Rheden. De naam Imbosch zou afgeleid zijn van de bijenvolken – immen – die in vroeger tijden ’s zomers naar de bloeiende heide werden gebracht. Ook andere gebieden in de omgeving hebben namen die, helemaal in deze dichte mist, tot nadenken stemmen, zoals Woeste Hoeve, Schaddevelden en de Onzalige Bossen. De taal van het landschap is iets dat Caspar Janssen zeer aanspreekt. “Lopen door Nederland is als het reizen door een taallandschap”, schreef hij een paar jaar geleden in zijn Volkskrant -rubriek ‘Caspar

loopt’. Momenteel is hij geregeld voor een nieuwe rubriek,‘Tussen horst en griend’, op pad, dit keer om het landschap beter te leren lezen en te beschrijven aan de hand van het bijzondere vocabulaire dat daarbij hoort. Het Nederlandse landschap zit immers vol begrippen en elementen waarvan we nauwelijks nog weten wat ze betekenen, zoals voorde, slenk en graften. Dat geldt ook voor stuwwallen. En daarom lopen we hier, op zoek naar het hoogste punt van de Veluwse stuwwal: Signaal Imbosch, 109,9 meter boven NAP.

“Als je eenmaal aan zo’n serie begint, kun je eigenlijk alles wel bespreken,” bekent Caspar, “van sloot tot zandpad. Ik heb in eerste instantie een begrippenlijst gemaakt van landschapselementen die ik zelf mooi vind en waarvan ik denk dat die ook in een moderne samenleving nog een rol kunnen hebben, zowel ecologisch als cultuurhistorisch.”

“Niemand weet meer wat die dijken voor functie hebben en dat er wel twintig verschillende soorten bestaan”

Hij vertelt dat hij de dag ervoor nog in Friesland liep, waar nog zogenoemde greppellanden zijn die vroeger dienden om te ontwateren, maar die nu weer worden geherwaardeerd omdat ze een ideaal leefgebied zijn voor weidevogels. “We leven in een land van water en hebben heel veel dijken gebouwd, maar niemand weet meer wat die dijken allemaal voor functie hebben en dat er wel twintig verschillende soorten bestaan. Neem alleen al de slaperdijk en de dromerdijk. De slaperdijk heeft eigenlijk geen nut meer, tenzij de zeedijken doorbreken. En de dromerdijk is weer de reserve van de slaperdijk. Maar die heeft helemaal geen functie meer, hoogstens nog landschappelijk gezien.”

Cursus landschaplezen

Naarmate het landschap meer verandert, verdwijnt ook de taal, zo is Caspars

constatering. Dus door die woorden weer een beetje terug te halen, krijgen ze misschien ook weer echt een betekenis. “Dat vind ik interessant, want ik wil het ook zelf ontdekken en begrijpen.” Hij heeft het geluk dat hij daarover voor de krant stukjes mag schrijven. Op die manier neemt hij zijn lezers mee in een soort cursus landschaplezen. “Ik voel mij een beetje de onderwijzer die enthousiast wordt van de dingen die hij aan anderen kan vertellen. Maar het is natuurlijk ook een van de functies van journalistiek.” En heel stiekem heeft de journalist ook een boodschap. “Dat is dat ik het landschap weer mooi wil hebben, net zo mooi als onze taal. En ik wil aantonen dat dingen die vroeger geleidelijk zijn ontstaan, nog steeds belangrijk kunnen zijn. Maar we hebben dat arrogante vooruitgangsdenken dat we alles naar onze hand

kunnen zetten. Als je alleen maar door het groene lint loopt waar alle wandelroutes doorheen gaan, kun je best de indruk krijgen dat Nederland een mooi land is. En dat is het natuurlijk ook. Maar als je een verkeerde afslag neemt, kun je ook plotseling ergens staan waar het behoorlijk verpest is.”

Caspar Janssen schrijft over natuur en landschap, maar ook over de spanning tussen natuur en landbouw, wat tegenwoordig een belangrijk thema is.

Als journalist wil hij altijd van alles de context zien. Op jonge leeftijd al vond hij planologie en infrastructuur heel interessant. Fietsend naar school, van Bemmel naar Nijmegen, heeft hij het hele rivierengebied zien veranderen en ook dat is hem later enorm gaan interesseren. Waarom staat het ene gebied onder water en waarom is het hier nou hoger dan daar? Aanvankelijk wilde hij sociale geografie gaan studeren, maar het werd uiteindelijk journalistiek. Natuurliefhebber werd hij pas later. “Dat is gegroeid doordat ik vrienden had die veel van vogels wisten. In mijn laatste boek, De aard van het beestje, gaat het niet

alleen over het beestje, maar ook over de plek waar het dier geaard is. Dat heb ik altijd fascinerend gevonden, dat je ergens loopt en dan kunt inschatten welke diersoorten ergens zouden kunnen leven.”

Logisch tempo

Terwijl we het pad volgen klinkt de roep van een raaf. “Dat is leuk!” roept ook Caspar. “Daar had ik op gehoopt.” We hadden natuurlijk ook gehoopt dat we vandaag vanaf de stuwwal een aardig uitzicht zouden hebben, maar het lijkt er voorlopig nog niet in te zitten. Net als ik is Caspar Janssen heel vaak met deskundigen op pad en wel om dezelfde reden. “Je moet toch een zekere dynamiek in je verhaal brengen. Dat kan natuurlijk door zelf te bewegen en dat is ook het fijne van wandelen. Terwijl je loopt, zie je geleidelijk het landschap veranderen. Maar je gaat zó langzaam vooruit dat je dat ook in je hoofd kan verwerken. Daarom is wandelen zo’n logisch tempo, het is de menselijke maat. Daardoor krijg je ook de kans om je van alles af te vragen. Waarom is er hier heide en staat daar verderop een solitaire boom? Daar kun je van alles bij bedenken dat het verhaal interessant maakt. Stel nou dat nu ineens de mist zou optrekken en je diepte in het landschap ziet? Dan heb je meteen de conclusie van het verhaal. Daar heb je dan niemand bij nodig. Wanneer ik soms zo’n verhaal schrijf, wordt het al gauw wat poëtisch.” Maar omdat Caspar als journalist vooral ook informatie wil overbrengen is het fijn om met iemand op pad te gaan die echt verstand heeft van een bepaald onderwerp. “Mensen denken soms dat ik heel veel weet, maar ik ben zelf niet de kenner, maar de journalist die de deskundigheid van een ander verwerkt in zijn verhaal. Tegelijk wil ik de lezer het gevoel geven dat hij erbij is.”

Spookachtig

We turen weer even op de smartphone om het pad te vinden dat ons naar Signaal Imbosch brengt. Nog een klein stukje, dan volgt er een kronkelpaadje naar het hoogste punt. We lopen het dennenbos in en even later staan we op een begroeide

“Wandelen is zo’n logisch tempo, het is de menselijke maat. Daardoor krijg je ook de kans om je van alles af te vragen”

zandheuvel. Voor ons ligt een betonnen steen met een kruis, het markeringspunt waar het om gaat. Het woord signaal duidt erop dat boven de steen ten behoeve van de Rijksdriehoeksmeting ooit een signaalpost was opgericht voor meting van de afstand tot omliggende punten. De landschapsjournalist besluit het thuis allemaal precies te gaan uitzoeken. We maken er foto’s van en dalen daarna weer af naar het brede pad om ons gesprek te vervolgen.

“Het mooie van alleen wandelen is dat je heel erg open staat voor van alles”, fi losofeert Caspar hardop. “Je kunt stoppen wanneer je wilt, je hebt alle tijd om naar paddenstoelen te kijken en je kunt een kwartier lang staan nadenken omdat je een vogelgeluid niet thuis kan brengen. En alles komt heftiger binnen, soms de somberte, maar natuurlijk ook de euforie. Maar ik vraag me wanneer ik alleen op pad ben ook weleens af wat ik nou eigenlijk aan het doen ben.

Andere journalisten zijn dan belangrijke dingen aan het verslaan en ik loop ergens in the middle of nowhere. Maar meestal trekt dat in de loop van de dag wel weer bij en zie ik allerlei interessante dingen om over te schrijven. Zo zou ik vandaag graag nog even een fantastisch uitzichtpunt willen tegenkomen.”

WANDELROUTE

Terug bij uitkijkpunt De Posbank is de mist nog niet opgelost. We kijken in een grijze soep. Alleen het informatiebord van Natuurmonumenten laat zien hoe fraai het uitzicht hier kan zijn. “Ik vind het spookachtig”, horen we een bezoeker naast ons zeggen. Dat is wel te begrijpen. Mist wordt door veel mensen geassocieerd met begrippen als eng en onheilspellend, maar ook met magisch, sereen en spiritueel. Het woord mystiek ligt dan al gauw op de loer. •

De route Rozendaalse Zand – Rozendaalse Veld (8,2 kilometer) is een gemiddelde wandeling over makkelijk begaanbare paden. Wel is een goede conditie vereist. De wandelroute is te vinden op komoot.com/nl-nl/highlight/5084738, klik daarna op ‘Bekijk de routes’. Startpunt is Parkeerplaats Rozendaalse Veld in Rozendaal. Wanneer u uw navigatie instelt op Kluizenaarsweg komt u een aantal parkeerhofjes tegen. Helemaal aan het eind is een grote parkeerplaats. Let op: sinds juli 2024 is de doorgaande weg over de Posbank deels afgesloten voor auto’s en motoren.

Kloosterdorp Steyl

VAN MISSIEWERK TOT MUSEUM

De drie formidabele kloosters van het Limburgse dorpje Steyl aan de Maas worden nog altijd bewoond door paters, fraters en zusters. Honderdvijftig jaar na de stichting van de orde keren de kloosterambachten stuk voor stuk terug in het dorp. Leven in de brouwerij dus, in dit “vergeten randje van Nederland”.

Tekst & fotografie: Annemique de Kroon

SDe nonnen worden aangeduid met de kleur van hun habijt: de blauwe en de roze zusters

Openingspagina’s: een kijkje in de tuin van de Jochumhof; de ingang van het Aanbiddingsklooster. Linkerpagina: zicht op de kapel van het Missiehuis vanaf de overkant van de Maas; dahlia’s in de Jochumhof; de Heilig Hartheuvel; het café in de Jochumhof.

Steyl maakt de meeste indruk als je het nadert vanaf Baarlo, het kastelendorp aan de andere kant van de Maas (met vier kastelen, waaronder het kasteel waar kunstenaar Shinkichi Tajiri woonde). Tijdens de oversteek op de veerpont komt het ommuurde Missiehuis St. Michael op je af. Aan wal gekomen, na een tiental meters op de Veerweg, sta je op een driesprong waar café-restaurant ’t Vaerhóes, het Missiemuseum en botanische tuin Jochumhof samenkomen. Op het pleintje voor ’t Vaerhóes staat een groot Jezusbeeld met daaronder Verbum dei (het woord van God). Dit is het hart van kloosterdorp Steyl. Dat hart is overigens verrassend levendig. Mensen uit de streek fietsen graag door Steyl, stoppen voor koffie op de driesprong en ook het veer over de Maas is een geliefd onderdeel van een tochtje. Buiten de streek is het kloosterdorp echter relatief onbekend. Als ik Brabanders ontmoet (provinciaal gezien toch buren) die een dagje Steyl doen, vertellen ze dat ze zich ‘in het buitenland’ wanen.

24/7 BIDDEN

De kloosters worden nog altijd bewoond door paters, fraters en zusters die er in contemplatie leven en

werken. De kloostergemeenschap is gesticht door Arnold Janssen (1837-1909). Deze Duitse priester kon destijds in eigen land geen missieorde oprichten vanwege de Kulturkampf : de strijd van de protestantsPruisische kanselier Otto von Bismarck tegen de katholieke kerk. Janssen week uit naar Nederland; net over de grens in Steyl kocht hij een herberg en stichtte op 8 september 1875 het Gezelschap van het Goddelijk Woord (Societas Verbi Divini of SVD).

Vanuit het Missiehuis St. Michael worden broeders opgeleid tot missionarissen en uitgezonden over de hele wereld om het katholieke geloof te verspreiden; ze willen verkondigen en naleven dat alle mensen zusters en broeders zijn. Vele duizenden mannen en vrouwen trokken en trekken vanuit Steyl de wereld over. De in 2003 heilig verklaarde Arnoldus Janssen ligt in de kapel van het Missiehuis (het ‘moederhuis’ ofwel de hoofdvestiging van de SVD, red.) begraven in een bronzen sarcofaag onder een groot mozaïekvenster van gekleurd glas.

Ook vrouwen sloten zich aan bij de missionaire beweging van Janssen en na het Missiehuis werden er elders in het dorp twee nonnenkloosters toegevoegd aan de ‘kloosterfamilie van Steyl’: het Heilig Hartklooster van de missiezusters en het Heilige Geestklooster van de Dienaressen van de Heilige Geest van de Altijddurende Aanbidding (de aanbiddingszusters of slotzusters van Steyl). De nonnen worden ook wel aangeduid met de kleur van hun habijt: de blauwe zusters (missiezusters) en de roze zusters (aanbiddings- of slotzusters). In de kapel van het Aanbiddingsklooster (dus van de roze zusters) zit altijd een non te bidden, 24 uur per dag, 7 dagen in de week.

Achter oude muren van baksteen liggen de kloostertuinen: een grote bostuin met een grasveld (‘Paters Plak’), de Heilig Hartheuvel en het kloosterkerkhof. In een hoek van de tuin staat een oude vergeten glazen kas. Achterin de tuin liggen de devotiegrotten: door mensenhanden gemaakte grotten gewijd aan bijvoorbeeld Lourdes of Maria. Deze laatste is versierd met kleine mozaïeksteentjes van glas, afkomstig uit de hele wereld. De Goede Herderstuin, tegenover het Missiehuis St. Michaël, is aangelegd voor en door de paters en broeders in het Missiehuis. In een klein deel van de tuin wordt groente en fruit geteeld.

OVERROMPELD IN EEN MUSEUM

Langs de weg tussen het Missiehuis en het klooster van de missiezusters staat een kapelletje voor Franciscus van Assisi dat is behangen met foto’s van onlangs overleden huisdieren. De op een steenworp afstand gelegen Jochumhof is vernoemd naar pater Peter Jochum die de botanische tuin bijna een eeuw geleden aanlegde voor de lessen biologie in het klooster. Zaden die missionarissen destijds uit de hele wereld meebrachten zijn inmiddels uitgegroeid tot een rijpe tuin met hoge bomen. Het missiewerk heeft niet alleen een tuin, maar ook een museum opgeleverd. Missionarissen die vanuit Steyl de wereld introkken, stuurden exotische voorwerpen naar het moederhuis. Met al deze artefacten, waaronder veel opgezette dieren, werd het Missiemuseum ingericht, waar bezoekers en aankomende missionarissen kennis konden maken met andere culturen en fauna. Een bezoek aan het Missiemuseum is een overrompelende museumervaring. Het begint nog onschuldig genoeg, in de werkkamer van de met verzamelwoede behepte broeder Berchmans, de eerste curator van het museum. De opstelling van de collectie is sinds zijn dood overigens vrijwel ongewijzigd gebleven. Dan volgt een insectenkabinet. De vlinders en insecten vormden ooit een reizende tentoonstelling die, toen ze Rome aandeed, aan paus Pius XI een “Bellissimo!” ontlokte. In de grote zaal van het museum herbergen prachtige vitrines van hout en glas de volkenkundige en natuurhistorische collectie. Tot slot word je overrompeld door het ‘pièce de milieu’ : een eiland vol opgezette dieren zoals bizon en zebra – bien étonnés de se trouver ensemble

TEGELS & DAKPANNEN

In het aan kloosterdorp Steyl vastgeplakte Tegelen worden al duizenden jaren keramische producten gemaakt. Grondstof is rivierklei van een paar miljoen

De reizende tentoonstelling van vlinders en insecten ontlokte aan paus Pius XI een “Bellissimo!”

jaar oud, in dikke lagen afgezet door Maas en Rijn. De Romeinen gebruikten de klei al voor dakpannen en bakstenen voor hun legioenen in Blerick en Heerlen. De naam Tegelen is afgeleid van tegula , het Latijnse woord voor dakpan (de Romeinse bakstenen waren breed en dun en hadden meer weg van tegels). Die bakstenen en dakpannen hebben Tegelen gemaakt, maar eigenlijk ook gebroken: toen de steenfabrieken in het centrum van Tegelen sloten en het veld moesten ruimen, is er weinig aantrekkelijke bouw voor in de plaats gekomen. De drie overgebleven dakpanfabrieken die Tegelen nog telt, produceren tweederde van alle dakpannen in

>

Zwanen in de vijver in de buurt van het Keramiekmuseum; pottenbakker aan het werk; theepotten in Keramiekmuseum Tiendschuur; pottenbakker Niek Hoogland. Rechterpagina: poortgebouw en tuin bij Keramiekmuseum Tiendschuur.

Zaden die missionarissen uit de hele wereld meebrachten zijn uitgegroeid tot een rijpe tuin

Nederland. Vanwege al die geschikte klei kwam er niet alleen ‘grof-keramische industrie’, maar ook ambachtelijk keramiek. Honderden jaren lang maakten lokale pottenbakkers potten en servies, maar ook sierstukken zoals tabakspotten en versierde tegelkachels. De laatste professionele Tegelse pottenbakker, Niek Hoogland, vierde in 2024 zijn veertigjarig jubileum met een solotentoonstelling en een mooi boek. Zijn werk van Tegelse klei is een eigentijdse interpretatie van het Nederrijns slibversierde aardewerk zoals dat sinds de 17de eeuw in deze streek wordt gemaakt.

Samen met zijn vrouw Pim van Huisseling, die collages maakt, woont hij al 28 jaar in Steyl. Hun huis, met atelier en winkel, grenst aan de kloostertuin; Niek en Pim hebben zelfs een sleutel van de Mariagrot. Ze voelen zich bevoorrecht dat ze hier kunnen wonen, ook al is het in een uithoek. Niek: “Dit is een vergeten randje van Nederland, een smal stuk land met enerzijds de Maas en anderzijds de grens met Duitsland. Eigenlijk is het gebied tussen de Maas en de Rijn ons terrein; we zitten veertig minuten rijden van Düsseldorf. Er zijn prachtige musea; we gaan vaak met vrienden naar Museum Insel Hombroich, waar kunst en natuur samengaan. Daar kunnen we uren lopen en praten.”

EEN PARELTJE VAN EEN KERAMIEKMUSEUM

Linkerpagina: naambordjes van de kruiden in Robert’s Kruidentuin; buitenkant en glaskunst van het Heilig Hartklooster; het kasteelhotel naast het Keramiekmuseum.

Werk van Niek Hoogland is ook te zien in Keramiekmuseum Tiendschuur. Strikt genomen ligt het museum niet in Steyl, maar in Tegelen. Via het Limburgs Schutterijmuseum, een woonwijk, een tunneltje, een beekje, een vijver met zwanen en het kunstwerk Innercirkel van beeldhouwer Piet Killaars wandel je in nog geen twintig minuten van Steyl naar het museum. Het is een pareltje, gevestigd in de tiendschuur van kasteel Holtmühle (pachters van landerijen waren ooit een tiende van hun oogst verschuldigd aan de kasteelheer; dat deel van de oogst werd opgeslagen in de tiendschuur). De museumcollectie draait om de roodbakkende Tegelse klei waarvan dus grof-keramische producten en later ook gebruiksgoed en sierkeramiek werd gemaakt. Het oudste werk uit de collectie is uit de Romeinse

tijd (circa 100 n. Chr.); het nieuwste is hedendaags werk van keramisten uit Nederland en Europa. Er is ook een atelier waar workshops worden gegeven en een aanschuiftafel waar je koffie kunt drinken uit een handgedraaide mok van aardewerk (die je ook kunt kopen). Naast het museum ligt het wel érg grondig tot hotel verbouwde kasteel en tussen de twee poortgebouwen liggen een kruidentuin en wandelpaden in het groen met water en bruggetjes.

NIEUWE STEYL

Terug naar de broeders en zusters van Steyl. De SVD-congregatie was vroeger een zelfvoorzienende gemeenschap waar werd getimmerd, gemaald, gebakken, gebeeldhouwd, genaaid, geschilderd, gefotografeerd en gedrukt en er werden boeken gebonden en kaarsen gemaakt. De gebouwen waar de kloosterlingen werkten, zoals de drukkerij en het Ketelhuis waar elektriciteit werd opgewekt, zijn er nog. In de kelder van het Ketelhuis is nu een tentoonstelling over oude kloosterambachten. Een enkel gebouw tussen de kloostermuren staat leeg, zoals het kloosterziekenhuis, maar het is te zien en te voelen dat de tijd niet stilstaat in Steyl. De laatste jaren keren steeds meer ambachten terug naar het kloosterdorp. Studenten uit Wageningen onderzoeken wat er in de kloostertuin heeft gestaan. In Robert’s Kruidentuin kun je thee, kruiden, eetbare bloemen, jams, zalfjes en biologische honing proeven en kopen. Bij Chantals Plökblome, achter Roberts kruidentuin, pluk je een bos bloemen. Er is een bakkerij met zuurdesembrood (de Desembekkerie) en hemelse taartjes (Zevende Hemel). De brouwerij van de broeders, in een Tegelse boerderij, bestaat niet meer, maar bierbrouwer Paul Gansner brouwt tegenwoordig bier in de voormalige wasserij van de broeders. Tegenover het Missiehuis heeft deze levensmiddelentechnoloog en biersommelier zijn proeflokaal. Waar vroeger de werkbank, het tuingereedschap en de tractor van broeder Alfons stonden, wordt nu het abdijbier van Klooster-brouwerij Steyl gedronken. In het voorjaar van 2025 hoopt Paul, samen met zijn dochter die food innovator is, er een proeflokaal-café te openen. Paul: “We maken nu wat aanpassingen om het comfortabeler te maken, maar we gaan deze bijzondere plek niet helemaal opknappen en straktrekken. Het is juist prachtig zoals het is, met afbladderende muren, de oude vloer en zichtbare leidingen.” Zo komt er weer steeds meer leven in de brouwerij en in het kloosterdorp, maar natuurlijk wel onder het toeziend oog van de broeders en zusters van Steyl.

>

Tips & adressen

Meer informatie over kloosterdorp Steyl: kloosterdorpsteyl.nl en steyl.org.

Nota bene: een aantal winkeltjes in het kloosterdorp is alleen open op zaterdag(ochtend).

• Steylerdag

Elke jaar op de eerste zondag van september (in 2025 dus op 7 september) laat het kloosterdorp zich van zijn beste kant zien. Stichtingen, verenigingen, musea, kunstateliers, kloosterordes en ambachten openen die dag hun deuren.

• Veerdienst Baarlo – Steyl

Begint door de week om 7 uur; in het weekend om 9 uur. Eindigt in april t/m september om 21 uur en in oktober t/m maart om 19 uur.

• ‘t Vaerhóes

De brasserie van familie Van den Heuvel is een begrip. Voor koffie met vlaai, lunch, borrel en (vroeg) diner. Maandag en dinsdag gesloten.

Veerweg 18 vaerhoes.nl

• Maes 21

Populair restaurant aan de overkant van de Maas. De keuken heeft toegang tot de moestuin van de buurman.

Vergelt 21, Baarlo maes21.nl

• Jochumhof

In de botanische tuin van broeder

Jochum ligt een gezellig grand café met terras verborgen. De imkerij is open voor honingverkoop op dinsdag en vrijdag.

Veerweg 1B jochumhof.nl

• Missiemuseum

Extra: elk jaar in de herfstvakantie wordt er een workshop ‘vlinders en kevers prepareren’ gehouden.

St. Michaëlstraat 7 missiemuseum.nl

• Wereldpaviljoen

Educatieve en culturele attractie in de voormalige drukkerij van het klooster. Bezoekers ‘vliegen’ naar een andere wereld en bezoeken Nicaragua en Ghana door middel van films, games, virtual reality, simulatie, muziek en workshops. Open op woensdagmiddag en zondagmiddag van 13-17 uur.

Sint Michaëlstraat 6a wereldpaviljoen.com

• Keramiekmuseum Tiendschuur

Actief en attractief museum rondom keramiek, met wisselende exposities, workshops en demonstraties. Open dinsdag t/m zondag: 11-17 uur. Kasteellaan 8, Tegelen tiendschuur.net

• Chantals Plökblome

De pluktuin is meestal open op zaterdag, uiteraard in het bloemenseizoen. In de kloostertuinen tegenover het Missiehuis Facebook: Chantals Plökblome

• Pottenbakkerij Hoogland

Op 3 en 4 mei 2025 van 10-17 uur staan bij Niek en Pim de koffie en thee klaar tijdens de open-studiodagen. De winkel is meestal open, maar het is aan te raden een afspraak te maken als u de pottenbakkerij wilt bezoeken. Parkstraat 11B, Steyl niekhoogland.nl

De Horsten

• Kloosterbrouwerij Steyl Paul Gansner brouwt ambachtelijk bier voor fijnproevers; dochter en food innovator Saar runt het proeflokaal. In de Paterstuin, om de hoek bij het Missiemuseum. kloosterbrouwerijsteyl.nl

• Desembekkerie & Zevende Hemel Steengemalen, handgevormd en lang gerezen zuurdesembrood. Op zaterdag wordt het in een vloeroven gebakken en kan het tussen 11 en 13 uur worden opgehaald (vooraf bestellen). Dan is ook patisserie Zevende Hemel open. Kloosterstraat 2 (ingang bij het vliegtuig van het Wereldpaviljoen) magnefik.nl (bekkerie) en evendehemelsteyl.nl (patisserie)

De Pauw

't Vaerhóes

Chantals Plökblome

KOKEN FEEST

De bekende kok en kookboekenschrijver Julius Jaspers deed drie jaar over het schrijven en samenstellen van de Kerstbijbel. Maar nu is hij er: vol recepten, van ontbijt tot dessert, aanwijzingen en how-to’s. Drie recepten uit dit standaardwerk voor een feestelijke kerst.

POMPOENSOEP

Voor 6 personen

VOORBEREIDING 45 MINUTEN + 5 MINUTEN AFMAKEN

INGREDIËNTEN

• 75 g ui, gesnipperd

• 75 ml olijfolie

• 150 g wortel, in brunoise

• 150 g knolselderij, in brunoise

• 800 g pompoen ‘Hokkaido’, ontpit en in brunoise

• 300 ml groentebouillon

• 450 ml room

• snufje cayennepeper

• 1 tl kurkuma

• 1 tl komijn

• 2 citroenen, sap en rasp

• zout en peper

• 6 robuuste broodjes

• 2 el pompoenpitten, getoast

• 2 el pompoenpitolie

BENODIGDHEDEN

• keukenmachine

1 Fruit de ui glazig in de olijfolie, voeg de wortel, knolselderij en pompoen toe en bak 10 minuten zacht door.

2 Voeg de groentebouillon, room, cayennepeper, kurkuma en komijn toe, breng tegen de kook aan en stoof in 30 minuten gaar.

3 Snijd de bovenkanten van de broodjes en hol met een scherp mesje uit (laat het losse brood indrogen en maak er panko of paneermeel van).

4 Passeer de groenten door een zeef en maal met een beetje kookvocht fijn in de keukenmachine.

5 Voeg al malend het kookvocht toe en maak tot een gladde soep. Breng op smaak met citroensap en ­ rasp, zout en peper.

6 Vul de uitgeholde broodjes met soep en maak af met de pompoenpitten en wat pompoenpitolie (of een mooie olijfolie).

TIP! Je kunt deze soep een week van tevoren maken en in de vriezer bewaren. Ik zou alleen de room pas toevoegen na ontdooien en de soep dan even opnieuw opkoken. >

ADVOCAAT VAN CEES

recept op pagina 62

MOUSSE VAN GEROOKTE ZALM EN FOREL recept op pagina 62

ADVOCAAT

VAN CEES

Voor 500 ml

‘Cees’ is nestor Cees Holtkamp. Ik heb de eer maandelijks met hem te mogen lunchen. Dat is een feest, want behalve dat hij ontzettend aardig is weet hij ook bizar veel. Zijn advocaat – die je overigens ook in de winkel van zijn dochter kunt kopen – is superlekker.

BEREIDING 30 MINUTEN

INGREDIËNTEN

• 250 g suiker

• 250 g eidooiers

• 1 vanillestokje, uitgeschraapt en in stukjes

• 1 mespunt zout

• 300 g wodka

BENODIGDHEDEN

• schone fles

• kernthermometer

1 Meng de suiker met de eidooiers, vanillemerg en ­ stukjes en zout, en verwarm au bain ­ marie.

2 Voeg de wodka toe, roer tot 62 °C (vooral over de bodem) en koel de pan al roerend in een kom met ijswater.

3 Passeer door een zeef en giet in een schone fles (4 weken te bewaren in de koeling).

Speciaal voor de Kerstbijbel heb ik dit eeuwenoude recept (Julius’ Traiteurs, 1983) opgeleukt met wat viseitjes. Niet meteen kaviaar – hoewel Christian Teubner dat in het origineel wel deed – maar met zalmeitjes, twee kleuren tobiko en wat bosuitjes. Gewoon voor de leuk (en de lekker)!

MOUSSE VAN GEROOKTE ZALM EN FOREL

Voor 6 personen

VOORBEREIDING 45 MINUTEN + 10 MINUTEN AFMAKEN

INGREDIËNTEN

• 260 g visbouillon

• 10 blaadjes gelatine

• 150 g gerookte zalm

• 320 g room

• 150 g gerookte forel

• dillesaus, zie onder

• tobiko in twee kleuren, optioneel

• zalmeitjes, optioneel

• bosui of bieslook, fijngesneden, optioneel

BENODIGDHEDEN

• keukenmachine

• cakevorm van 19 cm

1 Verwarm 130 gram visbouillon en los hier 5 in koud water geweekte en uitgeknepen gelatineblaadjes in op.

2 Maal de gerookte zalm fijn in de keukenmachine, voeg de visbouillon met gelatine toe, maal tot een fijne puree en laat afkoelen tot lauw.

3 Klop 110 gram room lobbig, meng met de vispuree en vul hier de helft van een cakevorm mee en zet in de koeling.

4 Herhaal de eerste drie stappen, maar nu met de gerookte forel, en vul daar de cakevorm mee op.

5 Laat minimaal 4 uur opstijven, alvorens je de mousse stort en snijdt.

6 Serveer de vismousse met dillesaus en optioneel met de tobiko, zalmeitjes, bosui of bieslook.

DILLESAUS

Voor 250 ml

Bereiding 15 minuten + 30 minuten rusten

INGREDIËNTEN

• 100 g room

• 100 g (zelfgemaakte) mayonaise

• 1/4 tl knoflookzout

• 5 takjes dille, fijngesneden

• zout en peper

1 Klop de room lobbig en meng met de mayonaise, knoflookzout en dille.

2 Laat 30 minuten staan en breng op smaak met zout en peper.

Julius Jaspers, Kerstbijbel, Carrera Culinair, €34,99

Hollands

GLORI E

KERSTBIJBEL +

t.w.v. € 34,99

WORD ABONNEE

Kijk op www.hollandsgloriemagazine.nl of bel 088 1102081

42,50 samen voor

In Kerstbijbel van Julius Jaspers vind je meer dan 200 recepten voor de kerstdagen. Geniet van rosbief met mierikswortel en uienmarmelade of crèmesoep van aardpeer. Serveer eens zeebaars in zoutkorst, eend met sinaasappelsaus of een klassieke kerstrollade als showstopper met aardappeltorentjes of geroosterde pastinaak ernaast. Stoof een konijn met pruimen of maak hachee van wild zwijn. En sluit zoet af met een Engelse Christmas pudding of een spectaculaire citroen-meringuetaart.

Een jaarabonnement op Hollands Glorie kost € 42,50 voor 6 edities. Als bijdrage in de verzendkosten wordt eenmalig € 7 in rekening gebracht. Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt. Neem contact op met de abonneeservice voor verzendtarieven naar het buitenland. U kunt het abonnement ook cadeau doen aan iemand anders, u ontvangt dan zelf het geschenk.

agenda Winter

Sfeervolle uitjes die licht brengen in de donkere dagen: van een tropische kerst tot de mooiste exposities en van lichtwandelingen tot een ijsbeeldenfestival.

samenstelling Suzanne Bergman

Tekst &

Voor zoetekauwen

Bent u ook zo iemand die het toetje het belangrijkste onderdeel van het diner vindt? Dan is de tentoonstelling Grand Dessert. De geschiedenis van het toetje in Kunstmuseum Den Haag er een om in uw agenda te zetten. Aan de hand van kookboeken, bakvormen, serviezen, kunsthistorische voorwerpen en meer duikt u in de geschiedenis van het toetje, waarbij ‘de liefde voor zoet’ in geur en kleur centraal staat. Gastconservator is Heel Holland Bakt-presentatrice Janny van der Heijden – dus dan zit het wel snor.

kunstmuseum.nl. Stadhouderslaan 41, Den Haag. Tot en met 6 april 2025

Tropische kerst

Tijdens WinterDroom in Pantropica beleeft u de winter in een tropische setting. De voormalige Orchideeën Hoeve is de hele maand december extra versierd, met duizenden lampjes, romantische fonteinen en sfeervolle versieringen. Tijdens zestien magische kaarsjesavonden komen daar nog eens duizenden kaarsen, speciale blacklightdecors en lichtobjecten bij. Tot 23 december maken een schaatsbaan en een winterfair ‘het decemberspektakel’ compleet.

pantropica.nl. Oosterringweg 34, Luttelgeest. T/m 31 december 2024

Rommydebommy, ‘Tas Charlotte aux framboises’, 2023. Lichtgewicht klei, acrylverf, diameter 25 cm (foto: Rommydebommy)

Puddingbuffet, met 18de-eeuws porselein gedecoreerd in Den Haag en 19de-eeuws glaswerk. Collectie Kunstmuseum Den Haag (foto Alice de Groot)

HET LEVEN VAN DE DUIVEL

De kans is groot dat u Nick Cave kent als frontman van de Australische band Nick Cave and the Bad Seeds. Maar wist u ook dat deze singer-songwriter ooit beeldende kunst studeerde? Dat oude liefde niet roest, laat hij zien in zijn allereerste solotentoonstelling The Devil: A Life in museum Voorlinden. Aan de hand van zeventien keramische figuren die hij met de hand beschilderde vertelt hij het leven van de duivel, van zijn geboorte tot zijn dood. Een processie die de kunstenaar/ zanger zelf enorme troost brengt.

voorlinden.nl. Buurtweg 90, Wassenaar. 14 december 2024 - 9 maart 2025

Volg de lantaarns

Tussen 17 december en 5 januari wijzen blauwe lantaarns u langs diverse verrassende lichtprojecties

de weg door de binnenstad van Leeuwarden. Met hier een mooi citaat op een monument, daar een gevel omgetoverd tot filmdoek, verderop een gedicht op een kale muur willen de makers van lichtroute Decemberlicht bezoekers verrassen, bemoedigen en raken. Het zet de Friese hoofdstad in een ander licht...

decemberlicht.frl. Leeuwarden. 17 december 2024 - 5 januari 2025 van 17.00 - 22.00 uur

Kunstlicht

Al twaalf jaar lang brengt Amsterdam Light Festival licht in de donkere maanden van het jaar. Deze dertiende editie, die samenvalt met de 750ste

verjaardag van de stad Amsterdam, heeft als thema Rituals. Een selectie van 23 kunstenaars uit binnen- en buitenland maakte speciaal voor het festival 27 lichtkunstwerken die de stad Amsterdam in een bijzonder licht zetten.

Download de routekaart via de (betaalde) app, of nog leuker: boek een boottocht met audiotour of live gids!

amsterdamlightfestival.com. Amsterdam. T/m 19 januari 2025 (tickets via website)

Bloemetjes buiten(plaats)

In het pas heropende Drents Museum

De Buitenplaats in Eelde draait het om kunst uit de art nouveau. De openingstentoonstelling Power to the Flower laat de mooiste werken uit de periode rond 1900 zien waarin bloemen het uitgangspunt zijn. Zo wordt niet alleen duidelijk hoe kunstenaars uit die tijd geïnspireerd raakten door de natuur, maar ook welke gevoelens zij met bloemen associeerden.

dmdebuitenplaats.nl. Hoofdweg 76, Eelde. T/m 6 april 2025

Gemiste kansen

Om de ‘geboorte’ van het impressionisme – 150 jaar geleden – te eren, laat het Van Gogh Museum met de tentoonstelling Vive l’impressionisme! topstukken uit de Nederlandse collectie zien. Met dank aan onder anderen Theo van Gogh, broer van Vincent, die de kunststroming als een van de eersten omarmde. Maar niet iedereen was meteen onder de indruk; Nederland heeft ook wat pareltjes laten glippen. Hoe dat kwam én welke andere keuzes er gemaakt hadden kunnen worden, is te zien in de Galerij van gemiste kansen. vangoghmuseum.nl. Museumplein 6, Amsterdam. T/m 26 januari 2025

Schaapjes tellen

Wie niet genoeg kan krijgen van Dickens, reist het weekend na het bekende Deventer Dickens Festijn af naar het Drentse Havelte. Daar toveren ze de Brink op 21 december om tot een sfeervolle kerstmarkt die de beroemde schrijver vast graag bezocht had. Meer dan zestig kramen bieden ambachtelijke producten, kerstversieringen en lekkernijen, koren en bands zorgen voor een muzikale omlijsting, voor kinderen is er een kinderplein vol vermaak en de vierhonderd schapen van de Holtinger Schaapskudde zorgen voor een speciaal gastoptreden.

kerstmarkt.volksfeesthavelte.nl. Havelte. 21 december 2024

Schiet daar een vos voorbij? En hé, daar klinkt de roep van een uil! Tijdens de Lichtjeswandelingen van Staatsbosbeheer ervaart u de natuur op een heel andere manier. Op verschillende plekken in Nederland kunt u onder begeleiding van een boswachter op sfeervol

verlichte paden het stille winterse landschap op bijna magische wijze beleven. Veel wandelingen worden afgesloten met een kop chocolademelk bij een kampvuur, of zelfs een heuse kerstmarkt.

staatsbosbeheer.nl /uit-in-de-natuur/lichtjeswandelingen. Verschillende plekken in het land

Claude Monet, ‘Tulpenvelden vlak bij Den Haag’, 1886. Olieverf op doek, 66 × 81,5 cm. Van Gogh Museum, Amsterdam

Nostalgisch zwieren

Terugkijken op het jaar dat achter ons ligt, dat is echt iets voor in december. Voor wie zich helemaal wil overgeven aan nostalgie, kan tot en met 19 januari terecht bij het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. Op de Wintermarkt laten de klompenmaker en de touwslager hun ambachten zien en op de nostalgische Winterkermis zorgen onder andere een antieke zweefmolen en rupsbaan voor ouderwets vermaak. Een rondje zwieren op de rolschaatsbaan, het Witte Wievenpad lopen (wie durft?) of meedoen met de Elfstedentocht: het kan allemaal.

openluchtmuseum.nl. Hoeferlaan 4, Arnhem.

T/m 19 januari 2025

Olifant in een kerststal

Maar liefst zeshonderd figuren bewonen de mooiste kerststal van Nederland. Jozef, Maria en het kindje Jezus zijn natuurlijk present, maar ook marktkooplui, olifanten en zwervers bevolken een overdadig vormgegeven stad waarin alles minutieus is uitgewerkt. De prachtig beschilderde museumstukken, met kleding van brokaat en zijde, komen uit 18de-eeuws Napels. Maar het decor is onvervalst Utrechts: van de Domtoren tot de Winkel van Sinkel. Loop tussen half december en half januari dus zeker even het Catharijne Convent binnen om uw ogen uit te kijken. De toegang tot de kerststal is gratis.

catharijneconvent.nl. Lange Nieuwstraat 38, Utrecht. 13 december 2024 - 12 januari 2025

KASTEELMAGIE

Kasteel de Haar is normaal gesproken al een bezoek waard, maar tijdens de Lumineuze Nachten al helemaal! Dan wordt het kasteelpark omgetoverd tot een fascinerende show, compleet met lichtinstallaties en -projecties. De magie van de nacht staat centraal, en het zal moeilijk worden om droom en realiteit uit elkaar te houden…

delumineuzenachten.nl. Kasteellaan 1, Haarzuilens. 20 december 2024 - 5 januari 2025

Kamermuziek

Tijdens het Internationaal Kamermuziekfestival Utrecht, opgericht door violiste Janine Jansen, kunt u tussen kerst en oud en nieuw genieten van ruim vijftig concerten. Het programma is op alle manieren veelzijdig: jong talent krijgt net zoveel ruimte als ervaren musici en voor kinderen is er ook een uitgebreid aanbod. Het festival zelf spreekt van

Kunstkoopje

Voor kunstliefhebbers die zich niet per se een Picasso kunnen veroorloven, is er de expositie Tussen kunst en kerst in Harlingen. Op deze ‘affordable art fair ’ zijn kleine kunstwerken te koop van kunstenaars uit de omgeving, voor een prijs van maximaal 150 euro. Kunst bereikbaar houden voor iedereen, is de achterliggende gedachte. En wie weet zit er wel een toekomstige Picasso bij!

dok5.frl. Nieuwe Willemskade 5, Harlingen. 14 december 2024 - 5 januari 2025

‘kamermuziekervaringen’: met een programmering van appeltaartconcerten (in wijkcentra), kerkenmarathons (drie kerken op een avond) en wandelconcerten (een wandelroute langs drie concertlocaties) begrijpen we waarom.

kamermuziekfestival.nl. Utrecht. 27-30 december 2024

KOUD KUNSTJE

De enige expositie waar het binnen kouder is dan buiten: bij het IJsbeeldenfestival kunt u maar beter uw sjaal en handschoenen aanhouden. Bij binnenkomst stapt u een onontdekte wereld (het thema van dit jaar) binnen, waar u zich dan weer diep onder water, dan weer in een verbazingwekkende jungle waant. 45 internationale ijskunstenaars maakten de sculpturen voor deze expositie, van soms wel zes meter hoog. Na afloop komt u op temperatuur met een kopje warme chocolademelk in het restaurant.

ijsbeelden.nl. Flevo Nice, Strandgaperweg 20, Biddinghuizen. T/m maart 2025

VOOR DE BOEKENKAST

Tekst & samenstelling Fabian Takx

SCHETS VAN EEN SCHEIDING

Marieke van Ditshuizen zocht naar ‘een nieuw woord voor liefde’, zo schrijft ze in het begin van deze hoogstpersoonlijke ‘graphic memoir’. We volgen de illustrator, die niet alleen met tekeningen maar ook heel goed met woorden uit de voeten kan, in deze zoektocht. Het is het verhaal van haar leven na de (in eerste instantie tijdelijke) breuk met de vader van haar kinderen en ze spaart hem en zichzelf bepaald niet. Het is een periode vol verdriet, woede en verwarring, waarin ze ook

Het engagement van Betje Wolff

Bij de rijpere lezers onder ons prijkte De Historie van mejuff rouw Sara Burgerhart (1782) verplicht op de boekenlijst. Het schrijversduo Betje Wolff en Aagje Deken was onafscheidelijk en nam geen blad voor de mond in deze brievenroman, waarin zij de personages en zeden van de 18de-eeuwse burgerij fi leerden en becommentarieerden. Betje Wolff had al eerder naam gemaakt als schrijfster en haar scherpe tong was berucht. In deze nieuwe ‘emobiografie’ beschrijft Marita Mathijsen

nieuwe dingen over zichzelf te weten komt, die ze genereus en moedig met ons deelt. Langzamerhand, aan het einde van haar queeste, komt er meer lichtheid in haar bestaan, en zelfs een nieuwe liefde. Uiteindelijk realiseert ze zich dat niet alles maakbaar is. En dat nieuwe woord voor liefde? Dat vindt ze.

Marieke van Ditshuizen, Een nieuw woord voor liefde, Nijgh & Van Ditmar, € 22,50

in zeven hoofdstukken deze suff ragette avant la lettre. De betrokken literatuurvernieuwer bezong de democratie en nam het op tegen de benepen, conservatieve moraal van haar tijd. Ze gebruikte haar pen als wapen tegen onder meer het orthodoxe geloof, onderdrukking van vrouwen, slavernij en dierenmishandeling.

Marita Mathijsen, Een vrije geest. Het uitzonderlijke leven van Betje Wolff, Uitgeverij Balans, € 24,99

DE MEISJES VAN HET KNIL

Bijna drie jaar wijdde journalist Jorien Wallast aan een doorwrochte studie over de vrouwelijke KNIL-soldaten, in een perspectief over onze relatie met Indonesië dat tot nu toe onbelicht is gebleven. Na de capitulatie van Japan in augustus 1945 stuurt de Nederlandse regering op 17 september, zeer tegen de zin van de geallieerden en de Indonesische bevolking, troepen naar haar kolonie het voormalig Nederlands-Indië. Deze stonden te boek als extreem gewelddadig. Ook een handjevol, vaak zeer jonge vrouwelijke soldaten, leden van het Vrouwenkorps van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger. Is

Jorien Wallast, Saluut Batavia. Het verhaal van de vrouwelijke KNIL-soldaten, Alfabet, € 24,99 avant nam

Saluut Batavia een geschiedenisboek? Ja, maar om in één adem uit te lezen. Wallast schetst een levendig beeld van vijf vrouwen die bij deze ongewapende legereenheid hoorden. Zo dromen de Curaçaose zussen Mimi en Tilly van het eigenhandig bevrijden van Indië, terwijl Tjits haar zinnen heeft gezet op het terugvinden van haar broer Piet. Een meeslepend verhaal, inclusief bronnen- en verklarende woordenlijst en de namen van alle vrouwelijke KNIL-strijders (1944-1950).

TROOST VAN OMA

Oma’s culinaire geheugen is onuitputtelijk, getuige het alweer vierde deel van de kookboeken van Stichting Oma’s Soep. Na soep, stamppotten/stoofpotten en klassiekers is het vizier ditmaal gericht op haar bakkunsten. Voor elk verkocht exemplaar gaat 1 euro naar de stichting, die allerlei activiteiten ontplooit om eenzaamheid onder ouderen te voorkomen. Dit boek bevat vijftig heerlijke recepten van vele oma’s en een verdwaalde opa,

in de categorieën cake & klein gebak, koek, taart en deeg. Zoals kruidkoek (royaal besmeerd met roomboter), verse appeltaart (uiteraard met slagroom), Gooise moppen, Moskovisch gebak, perentaart en appelbeignets. Hiermee kun je grootmoe naar de kroon steken, maar de ereplaats aan tafel krijgt oma zelf!

Stichting Oma’s Soep, Oma’s bakboek, Becht, € 21,99

Wij mogen 3 exemplaren van dit boek weggeven. Kans maken? Ga dan naar hollandsgloriemagazine.nl en vul uw gegevens in bij Mail & Win.

EET EENS EEN WASBEER

Kijk, zo’n titel lezen wij graag. Eet eens een wasbeer (ondertitel: over termieten, parkieten en andere exoten die we – misschien – beter op kunnen eten) is een intrigerende zoektocht naar dieren en planten die eigenlijk niet in onze natuur welkom zijn. Zoals muskusratten, rivierkreeften, stierkikkers, zwartbekgrondels en de Japanse duizendknoop. We zijn ze liever kwijt dan rijk, omdat ze een bedreiging vormen voor de lokale biodiversiteit. Dus belandt de ene lastpak op de composthoop en de andere

stoorzender in de shredder. Joël Broekaert weet raad en biedt een prikkelend perspectief op onze relatie met deze exoten. Want ‘als ze toch worden gedood, kunnen we ze dan niet nog benutten als voedsel?’ vraagt hij zich terecht af. In dit boek zijn Broekaerts stukken voor de wetenschapsbijlage van NRC gebundeld, aangevuld met de laatste cijfers en inzichten.

Joël Broekaert, Eet eens een wasbeer, Atlas Contact, € 20

Over kookboeken gesproken

Het kookboek van Nederland is een fantastisch naslagwerk over jawel... kookboeken. Het is een overzicht van 5000 jaar culinaire geheimen op schrift, die worden doorgegeven van generatie op generatie, van grootouder op kleinkind, van chef op sous-chef. En die slaan volgens culinair journalist Jonah Freud en boekhistoricus Garrelt Verhoeven culturele bruggen, nu misschien meer dan ooit tevoren. De Nederlandse pot staat allang niet meer voor hutspot, boerenkool en oliebollen. De schrijvers presenteren hun persoonlijke canon

en vertellen smakelijk over de honderd meest invloedrijke kookboeken uit de Nederlandse geschiedenis, van het oudste kookboek van de Lage Landen van Antonius Magirus (1612) via diverse almanakken voor keukenmeiden en good old Wannee en Wina Born tot aan hedendaagse coryfeeën als Nigella, Yvette en Yotam. En ook oog- en tongstrelende recepten ontbreken niet. Wat een prachtboek.

Jonah Freud & Garrelt Verhoeven, Het kookboek van Nederland, Lannoo, € 39,99

MAIL & WIN

KUNSTZINNIG

ROFFA

BESTEMMING:

Conrad Gietman, Hanneke Ronnes en Claartje Wesselink bedachten een originele invalshoek om kunst en geschiedenis te tonen. Schitterende ballast richt zich op het verhaal van Nederlandse buitenplaatsen in de 20ste en 21ste eeuw, uitgebreid beschreven door deze historici en een pool van freelance experts. Vanuit een brede benadering beschouwt dit rijke naslagwerk kastelen en buitenplaatsen uit de moderne wereld. Zo komen sociale, politieke, kunst- en cultuurhistorische, koloniale, feministische en landschappelijke aspecten aan bod. Centrale vraag: hoe gaan we om met ons erfgoed in een tijd van maatschappelijke veranderingen? Want landgoederen verdwenen door uitdijende steden en dorpen, en huizen van de elite werden verkocht, herbestemd of gesloopt. Welke creatieve oplossingen werden bedacht door de eigenaren om dat te voorkomen en vervolgens om te kunnen voldoen aan de steeds hogere woonlasten en strengere belastingmaatregelen? Dit rijk geïllustreerde boek bevat naast twaalf essays ook acht ‘beeldverhalen’ (met stiekem toch nog fors veel tekst). Verlies je in avant-garde-

Rotjeknor barst van het artistiek talent, altijd al gedaan. Ruige stad van hard werken, niet lullen, mouwen opstropen en gaan. Neem de beeldende kunst: Berssenbrugge, Van Golden, Gubbels, Chabot, Van Dongen, De Kooning, Co Westerik of het hondsbrutale trio Kunst & Vaarwerk, om een paar uiteenlopende kunstenaars te noemen. Al wilden sommigen van hen liever elders werken. In deel 24 van de reeks ‘Kunstenaarskolonies in Nederland’ staat de havenstad

in de ‘kijkert’. Kunsthistoricus Werner van den Belt en journalist Bob Hardus gaan op zoek naar ‘het DNA’ van Rotterdamse kunst. Is er een gemeenschappelijke deler? En daar maken ze, typisch Rotterdams, weinig woorden aan vuil: dit boek staat vooral bomvol beelden. Van Laurenskerk tot havenrumoer. Van bombardement tot wederopbouw. Van zwart-wit zelfportretten in Oost-Indische inkt tot kleurrijke luchten boven de Maas. Schitterend.

Wij mogen 3 exemplaren van dit boek weggeven. Kans maken? Ga dan naar hollandsgloriemagazine.nl en vul uw gegevens in bij Mail & Win.

BUITENPLAATS

interieurs voor vorsten, arboreta en landgoederen ‘onder de vleugels van natuurbeschermers’, vlieg door tijd en ruimte en duik in de historie van kastelen in wereldoorlogen en Vinex-wijken.

Conrad Gietman, Hanneke Ronnes, Claartje Wesselink, Schitterende ballast. Buitenplaatsen in de moderne wereld, WBOOKS, € 39,95

MAIL & WIN

Werner van den Belt & Bob Hardus, De schilders van Rotterdam, WBOOKS, € 27,95

3x Hollands Glorie

samen voor maar

• Hollandse

Domstad Utrecht

HOLLANDS GLORIE

Hollands Glorie geeft elke 2 maanden charmante adressen voor een inspirerende dagtocht of een gezellig weekend weg. Met reportages over schitterende natuurlandschappen, rustieke dorpjes, historische steden en een uitgebreide kunstagenda ben je altijd op de hoogte van zowel actuele als tijdloze bestemmingen.

ONS DORP

Hollands Glorie zocht het Nederland van weleer in 16 kleine dorpen. En wat blijkt: de hechte gemeenschappen zijn nog even mooi én bovendien springlevend! In ‘Ons Dorp’ zijn ze gebundeld, met prachtige foto’s en sfeervolle verhalen van de bewoners over ‘hun’ dorp en het goede plattelandsleven.

Smaakvol zonder poespas

Veertig jaar zit hij nu in het vak. Dat viert meesterkok en meesterpatissier Rudolph van Veen met het kookboek Lekker Hollands , een ode aan het Nederlandse culinaire erfgoed in zeventig nostalgische recepten, enkele met een eigenzinnige twist. “Het is tijd om de Nederlandse keuken een duidelijk gezicht te geven.”

De blauwe kleur van Lekker Hollands springt meteen in het oog. Een knipoog naar zijn optreden in de Soundmixshow, waarin hij ooit met knalblauw haar het podium bestormde als Sex Pistols-bassist Sid Vicious? Rudolph van Veen verzekert dat zijn nieuwe kookboek weinig connectie heeft met de Londense punkband uit de jaren zeventig.

Niettemin geeft hij soms een rebelse draai aan de oer-Hollandse recepten. “Het moet wel inhoud hebben en iets toevoegen”, vindt hij. “Kookboeken zijn er al genoeg, getuige de Berlijnse Muur van opgestapelde kookboeken bij De Slegte.”

Lekker Hollands zou je kunnen zien als het cadeau van de jubilerende meesterkok aan de nog enigszins beschroomde Nederlandse thuiskok. “Vraag een Italiaan, Fransman of Turk naar typisch eten uit hun land en ze branden los”, zegt hij. “Nederlanders geven minder hoog op over hun keuken. Het is tijd om onze keuken een duidelijk gezicht te geven.”

Dus neemt Van Veen de schuchtere thuiskok bij de hand in ruim zeventig recepten. Hoe maak je oma’s fluweelzachte draadjesvlees of draai je de perfecte

gehaktbal? Verwacht behalve klassiekers als hutspot en rodekool met appeltjes ook taarten en toetjes à la simple en streekspecialiteiten: eierballen, worstenbroodjes of zoervleisj. Daarnaast zijn er bekende gerechten met een Rudolphse draai, waaronder tomatensoep met vegaballen, poffertjes met zalm en mierikswortelcrème, Volendammer vispastei en gehaktappeltjes uit de oven, geïnspireerd door hachee en hete bliksem. “Vergeet mijn vegetarische versie van het Broodje Martino niet”, vult hij aan. “Met een filet américain van… winterwortel.”

Ook oer-Hollandse snacks als bitterballen en saucijzenbroodjes, sauzen en allerhande koek en snoepgoed ontbreken niet.

Feestgezang

In 1986 leerde de negentienjarige Van Veen in de keuken van tweesterrenrestaurant De Swaen in Oisterwijk de kneepjes van het vak van Cas Spijkers, waarna hij alle uithoeken van het culinaire veld verkende, van patisserie tot catering. In 1995 stak hij zijn leermeester naar de kroon en behaalde ook hij de titel SVH Meesterkok. Het opende vele deuren, van optredens bij Life & Cooking en andere tvprogramma’s en lezingen, kook- en bakdemonstraties wereldwijd tot aan de door hem opgerichte foodzender 24 Kitchen en het online FoodFirst Network.

Van Veen is immer inzetbaar, met een energie waar alleen al op papier menig leeftijdgenoot het Spaans benauwd van zou krijgen.

Zo veelzijdig als zijn activiteiten zijn, zo eclectisch is zijn smaak. Kiezen tussen patisserie en Hollandse pot? Dat hoeft niet. Van Veen: “Zie het als een week: vijf dagen zorgen voor een gezonde, smaakvolle en uitgebalanceerde maaltijd en dan in het weekend het feestgezang: taarten bakken en andere lekkernijen.”

Lekker Hollands bevat recepten voor ‘gewone-menseneten zonder poespas’. “Zonder een al te lange bereiding”, zegt Rudolph. “Niet veel eromheen dansen. Ik wil dat mensen meer vertrouwen in hun kookkunsten krijgen.”

Tekst: Annemiek van Grondel Fotografie: Mitchell van Voorbergen

VAN THUIS DE SMAAK

Tv-kok Rudolph van Veen (24Kitchen) brengt met Lekker Hollands een ode aan de Nederlandse keuken. Een keuken waar we volgens hem trots op mogen zijn. Een bescheiden voorproefje.

Fotografie Mitchell van Voorbergen

MAKREELPATÉ MET ZOETZURE RODE-UIENRINGEN

Voor 4 personen

Makreel is een gezonde vette-vissoort waarop onder andere in de Noordzee wordt gevist. Naast vers wordt makreel zowel gerookt als gestoomd verkocht. Makreel combineert goed met frisse en zure smaken, zoals bijvoorbeeld appel, citroen en augurk. Romige smaken zoals mayonaise en roomkaas gaan ook erg goed met makreel.

INGREDIËNTEN

Voor de paté

• 500 g gerookte of gestoomde makreelfilet

• 5 el mayonaise

• 1 tl worcestersaus

• sap van ½ citroen

• versgemalen zwarte peper

• 2 augurken

Voor de rode-uienringen

• 1 teentje knoflook

• 100 ml wittewijnazijn

• 1 el suiker

• ½ tl zout

• 6 zwarte peperkorrels

• 1 grote rode ui

• 4 bruine desemboterhammen

• verse groene kruiden, cress of waterkers

BENODIGDHEDEN

• glazen pot met een inhoud van ca. 200 ml

• keukenmachine

1 Maak eerst de zoetzure rode-uienringen. Pel de knoflook. Breng in een kleine pan de wittewijnazijn met de knoflook, suiker, het zout en de peperkorrels aan de kook.

2 Pel en snijd de rode ui in halve ringen. Leg de uienringen in een glazen pot en overgiet ze met de hete azijn. Laat afkoelen en minstens 2 uur intrekken in de koelkast. Vanzelfsprekend kun je dit ook de dag ervoor al doen.

3 Controleer de makreelfilet op graatjes en verwijder de huid. Pluk de makreel in stukjes en meng de makreel met behulp van twee vorken in een kom met de mayonaise, worcestersaus, het citroensap en de peper goed door elkaar tot een enigszins smeerbare paté. Je kunt dit eventueel ook in een keukenmachine kort pureren.

4 Snijd de augurken in kleine stukjes en meng deze door de paté.

5 Rooster de desemboterhammen in de oven of tussen een grill en besmeer royaal met de makreelpaté. Beleg met de zoetzure rode-uienringen en verse groene kruiden.

TOMATENSOEP MET (VEGA) BALLETJES

Voor 4 porties

Er zijn verschillende manieren waarop je tomatensoep kunt maken. Het allerbelangrijkste is natuurlijk de smaak van de tomaten die je gebruikt. Wanneer je mooie zoete, rijpe tomaten hebt, is dat je beste garantie voor een heerlijke soep! In dit recept rooster je de tomaten eerst in de oven voor een mooi geconcentreerde smaak.

INGREDIËNTEN

Voor de soep

• 1 kg trostomaten

• scheut olijfolie

• 2 uien

• 1 teentje knoflook

• 1 cm gemberwortel, geschild

• 1 el suiker

• 1 klein blikje (70 g)

tomatenpuree

• 100 ml vers sinaasappelsap

• 1 liter groentebouillon

• 50 g gebroken rijst

• zout en peper

Voor de balletjes

• 1 zoete aardappel, (ca. 300 g)

• 1 teentje knoflook

• 100 g cashewnoten

• 100 g geraspte Goudse kaas

• zout en peper

• 2 el paneermeel

• verse groene tuinkruiden, bijv. bladpeterselie, kervel of bieslook

BENODIGDHEDEN

• bakpapier

• staafmixer

1 Verwarm de oven voor tot 220 °C. Verwijder van alle trostomaten de kroontjes en kroonaanzet en snijd de trostomaten in vieren. Bekleed een bakplaat met bakpapier. Verdeel de tomaten over de met bakpapier beklede bakplaat, druppel er wat olijfolie over en rooster de tomaten 15 minuten in de oven.

2 Pel en snipper de uien en knoflook. Bak de ui en knoflook in een scheutje olie in een soeppan even aan. Rasp de gember boven de pan en voeg de suiker en tomatenpuree toe. Laat dit even kort meebakken en blus af met sinaasappelsap en groentebouillon.

3 Breng de soep aan de kook. Voeg de geroosterde tomaten en rijst toe en laat 20 minuten zachtjes koken tot de rijst gaar is.

4 Maak de balletjes. Schil de zoete aardappel en snijd hem in grove stukken. Plet het teentje knoflook en kook de zoete aardappel met het knoflookteentje in 15 minuten gaar. Laat de aardappel na het koken even uitdampen en stamp hem fijn.

5 Hak de cashewnoten grof en meng deze samen met de geraspte Goudse kaas, zout en peper door de puree. Draai van deze massa kleine balletjes en rol ze lichtjes door het paneermeel.

6 Pureer de soep met een staafmixer, breng op smaak met zout en peper en laat de balletjes even warm worden in de soep. Garneer de soep eventueel met verse groene tuinkruiden zoals bladpeterselie, kervel of bieslook.

LEKKERBEKJES

Voor 4 personen

In Nederland is een lekkerbekje een gebakken witvisfilet met een krokant beslag eromheen. Een goeie lekkerbek heeft natuurlijk geen graatjes en wordt gemaakt van mooie verse vis, zoals koolvis, kabeljauw, wijting of heek. In Vlaanderen wordt de naam lekkerbekje gebruikt voor een heel ander visgerecht. Daar kennen ze het als een opgerolde zure haring overgoten met een romige saus.

MAIL & WIN

Wij mogen 3 exemplaren weggeven van Lekker Hollands. Kans maken?

Ga naar hollandsgloriemagazine.nl en vul uw gegevens in bij Mail & Win.

INGREDIËNTEN

• 100 g bloem

• ½ tl kurkuma

• 200 ml ijskoud water

• 2 eieren

• ½ tl zout

• ½ tl peper

• zonnebloemolie, om in te frituren

• 4 koolvisfilets van 150 g per stuk

• extra groenten, bijv. courgette, bospeen, bloemkool en groene asperges

• ravigotesaus, naar smaak

1 Zeef de bloem samen met de kurkuma en klop dit met het water en de eieren tot een beslag zonder klontjes. Breng het beslag op smaak met zout en peper.

2 Verwarm de zonnebloemolie tot 180 °C. Haal een stuk koolvisfilet door het beslag. Tik het overtollige beslag tegen de rand van de kom eraf. Laat de vis voorzichtig in de hete olie glijden en frituur de vis in 4 tot 5 minuten goudgeel en net gaar.

3 Neem de visfilets met een schuimspaan uit de olie en laat ze op keukenpapier uitlekken. Bak alle filets en ook de extra groenten op dezelfde manier. Bestrooi na het bakken met een beetje zout.

4 Serveer met ravigotesaus. Ravigotesaus is vinaigrette (sladressing) waaraan fijngehakte groene kruiden, augurk en kappertjes zijn toegevoegd.

van Veen,

Rudolph

Lekker Hollands, Kosmos Uitgevers, €27,99

IJzeren RIJN Wandelen over een omstreden spookspoor

Waarom loopt er een roestige spoorlijn dwars door de Limburgse natuur? Achter die ‘IJzeren Rijn’ schuilt een fascinerend verhaal. Reisjournalist Sander Groen wandelt van de Belgische naar de Duitse grens en ontdekt een bijzonder fabrieksdorp, een bedevaartskapel, een sprookjesbos en een stationnetje waar nog wél treinen rijden.

Tekst & fotografie: Sander Groen

anneer de trein weer door gaat rijden naar ‘Olland? Amai, meneer, dat weet ik nie.” Voor de conducteur van de zojuist gearriveerde Belgische trein zit de dienst erop. Wie over de oudste grensoverschrijdende spoorweg ter wereld denkt naar Nederland te reizen, strandt vlak voor de grens. De spoorlijn loopt gewoon door, maar de trein rijdt niet verder. “Aan de NMBS (Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen, red.) ligt het niet”, zegt de conducteur. “Ons deel van de lijn is onlangs geëlektrificeerd, dit station is heropend en wij zouden morgen weer kunnen doorrijden. Maar de Hollanders liggen dwars. Allee, steekt u daar bij Frituur De Statie de weg over en volg de Spoorwegstraat langs het spoor, dan loopt u zo de grens over. In Budel vertrekt een bus, in Weert rijden weer treinen. Salukes! ”

Hamont, een Belgisch-Limburgs stadje van negenduizend zielen, ligt aan de ‘IJzeren Rijn’, een 162 kilometer lange internationale spoorlijn van Antwerpen door de Belgische Kempen en via NederlandsLimburg naar Duitsland. Ooit was dit een groot grensstation met veel bedrijvigheid, want hier passeerden goederentreinen tussen het Duitse Ruhrgebied en de Antwerpse haven, en D-treinen van Antwerpen naar Mönchengladbach en verder naar Düsseldorf en Keulen. De laatste internationale passagierstrein reed in 1957, de laatste doorgaande goederentrein in 1995. Sindsdien ruziën België en Duitsland met Nederland over de heropening van de IJzeren Rijn. De intercity uit Antwerpen rijdt niet verder en dus volg ik te voet het spoor. Een uitgesleten paadje langs de rails wordt door omwonenden benut om de hond uit te laten. Een vervaald rechthoekig bordje markeert de landsgrens: einde NMBS-lijn, begin NS-spoor. De bovenleiding houdt hier abrupt op. Aan de Belgische kant glimmen de spoorstaven en zijn de dwarsliggers van beton, aan Nederlandse zijde zijn de houten bielzen vermolmd en is het spoor roestig en overwoekerd. Ook in het Nederlandse dorp Budel-Schoot stond ooit een bedrijvig grensstation, nu herinneren daaraan alleen nog het Stationsplein en de Stationsweg.

Openingspagina: over de IJzeren Rijn rijden geen treinen meer, maar grazen nu schapen. Boven: het gemeenschapshuis van fabrieksdorp Budel-Dorplein, alias Hôtel Saint-Joseph.

Het ruim honderd jaar oude theater werd onlangs feestelijk heropend met een optreden van comedyband

The Slampampers

Waals dorp in Nederland

Vanuit het Belgische Hamont is het een kwartiertje lopen naar het Nederlandse BudelSchoot. Zoals de conducteur al zei, kan ik hier per bus verder reizen naar het treinstation van Weert. Maar ik blijf nog even om het aanpalende gehucht Dorplein te verkennen. Hier staat een zinkfabriek die, zoals veel andere industrieën langs de lijn, zijn bestaan dankt aan de IJzeren Rijn. Sporadisch rijdt er nog een goederentrein met zinkerts naar de Antwerpse haven, waardoor het korte Nederlandse stukje spoorlijn tussen Budel en de grens formeel nog altijd de status ‘in gebruik’ heeft. Rond de zinkfabriek is ook hier een natuurgebied ontstaan met meertjes vol vissen en watervogels.

Dorplein is een van de best bewaarde fabrieksdorpen van Nederland. De zinkfabriek werd in 1892 gesticht door de Waalse gebroeders Emile en Luciën Dor en zij kozen niet zomaar voor deze plek; tussen Budel en Weert was er niks dan wildernis. Het personeel bestond overwegend uit Waalse gastarbeiders en daarom werd er bij de fabriek een dorp gebouwd in Waalse architectuur, met villa’s voor het kader, vieronder-een-kap-huizen voor de werknemers, een kerk en een school. Plus een gemeenschapsgebouw met een hotel, winkel, wasserij, café en een theater. Dat ruim honderd jaar oude theater werd onlangs gerestaureerd en feestelijk heropend met een optreden van comedyband The Slampampers.

Geruzie rond het spookspoor

Tussen Budel en Weert rijden geen treinen; dat is nu een roestig spookspoor door Brabants en Limburgs heidelandschap. Ik reis per bus naar het kasteelachtige stationnetje van Weert en stap over op de trein, die me in een kwartier naar Roermond brengt. Dit deel van de IJzeren Rijn is nog volop in gebruik; er razen vier intercity’s per uur overheen in beide richtingen. Bij Weert takt een lijn af naar Eindhoven en bij Roermond naar Maastricht. Maar de IJzeren Rijn loopt dood in Roermond. Bij de spoorwegovergang Spoorlaan houdt het abrupt op, maar aan de overkant van de weg loopt het weer door richting de Duitse grens. Ook dit laatste deel van de IJzeren Rijn is een spookspoor. Tussen Roermond en

de Duitse grens reed in 1944 de laatste passagierstrein en in 1991 de laatste goederentrein over de IJzeren Rijn. Daarna werd natuurgebied De Meinweg, waar de spoorlijn doorheen loopt, uitgeroepen tot nationaal park. Sindsdien is dat het voornaamste argument tégen reactivering van de IJzeren Rijn. Al decennia wordt er over geruzied; de Belgen willen dat de lijn tussen Hamont en Weert heropend wordt en legden dat vast in een regeerakkoord, Duitsland wil dat de dienstregeling tussen Roermond en Dalheim wordt hervat, en Nederland zegt welwillend te zijn, maar

DE EERSTE GRENSOVERSCHRIJ-

DENDE SPOORLIJN TER WERELD

De IJzeren Rijn wordt aangelegd door het Belgische spoorwegconsortium Grand Central Belge en geopend in 1879. Zoals overeengekomen in het NederlandsBelgische Scheidingsverdrag voert de spoorlijn van de Scheldestad naar het Ruhrgebied via de kortste route, door Nederlands Brabant en Limburg. De eerste grensoverschrijdende spoorlijn ter wereld is een succes: rond 1910 passeren er dagelijks duizend wagons. Voor de Duitse industrie is dan niet Rotterdam, maar Antwerpen de belangrijkste doorvoerhaven. Er rijden ook passagierstreinen: dagelijks zes verbindingen tussen Antwerpen en Mönchengladbach, en op deeltrajecten frequentere stoptreinen. Eén keer per dag rijdt een exprestrein van Oostende, met aansluiting op de veerboot uit Engeland, naar Düsseldorf en Leipzig. De IJzeren Rijn is een van Europa’s drukste spoorlijnen –tot de Eerste Wereldoorlog. Neutraal Nederland staat geen transporten van strijdende partijen toe en het Nederlandse deel tussen de Belgische en Duitse grens wordt versperd. In 1944 rijdt de laatste passagierstrein, in 1991 de laatste goederentrein. Een jaar later wordt natuurgebied De Meinweg uitgeroepen tot nationaal park. België en Duitsland ijveren al drie decennia voor reactivering van de IJzeren Rijn, maar Nederland ligt dwars – officieel omdat de spoorlijn nu door een nationaal park loopt, officieus omdat de IJzeren Rijn concurreert met de Betuwelijn, het duurste Nederlandse infrastructuurproject aller tijden.

doet niets. Van de in totaal 162 kilometer spoorlijn is er op 30 kilometer momenteel geen spoorverkeer.

Wandelen door De Meinweg

Geen treinen dus tussen Roermond en de Duitse grens – er zit weinig anders op dan wandelen. Vanaf het station loopt het spookspoor langs een nieuwe woonwijk en dan door het Kapellerkwartier, vernoemd naar de Kapel in ’t Zand, een bedevaartskerk met een genadebeeldje van Maria dat gebeden schijnt te verhoren. Ernaast ligt het Kruiswegpark uit 1920, met een openluchtkerk en een processiepad langs veertien staties die de kruisweg van Christus verbeelden. En deel drie van het religieuze intermezzo is het Oude Kerkhof, een van de oudste begraafplaatsen van Nederland, ontworpen door Pierre Cuypers, die u kent van het Centraal Station en het Rijksmuseum in Amsterdam. Met de Melickerheide aan de ene en industrieterrein Roerstreek aan de andere kant loop ik over het overwoekerde spoor. Naast golfbaan De Herkenbosche liggen de restanten van station Herkenbosch. Aan het emplacement is eigenlijk maar weinig veranderd; de sporen liggen er nog, de wissels ook en die zou je zelfs nog handmatig kunnen omzetten – als ze niet waren vastgeroest. Het stationsgebouw is wel verdwenen.

De sporen liggen er nog, de wissels ook en die zou je zelfs handmatig kunnen omzetten - als ze niet waren vastgeroest

Het werd gebouwd in 1879 door de Grand Central Belge, de spoorwegmaatschappij die de IJzeren Rijn exploiteerde. Herkenbosch kreeg dus een Belgisch stationsgebouw, net als de andere Nederlandse haltes langs de lijn.

Buurtschap Vlodrop-Station

Vanaf het verlaten station Herkenbosch wandel ik Nationaal Park De Meinweg in. Reeën, vossen, hermelijnen, bunzingen, steenmarters, wezels, eekhoorns en wilde zwijnen leven hier. Ik hoor zangvogels fluiten, spechten hameren, libellen zoemen en kikkers kwaken. Weilanden en heidevelden wisselen af met eiken- en berkenbossen, op de bodem groeien grassen, mossen, bremstruiken en varens en tussen de rails bloeit het vingerhoedskruid uitbundig. Voor Midden-Limburgse begrippen glooit het landschap er lustig op los, wat een uitdaging betekende voor de

> Linkerpagina: spoorwegovergang Van Riebeeckstraat, aan de rand van Roermond. Boven: de Witte Villa in BudelDorplein, gebouwd voor de directeur van de zinkfabriek.

spoorwegbouwers. Het tracé van de IJzeren Rijn door De Meinweg is bochtig en op sommige plekken is de spoordijk meters hoog.

Nu resteert er nog maar één roestig spoorlijntje in het bos, maar ooit lag er vlak voor de Duitse grens een complex met een kolossaal vijfdelig stationsgebouw, twee seinhuizen, drie wachtposten, een locomotievenloods en een watertoren. In het huidige bos lag een emplacement met twaalf sporen, achtentwintig wissels en vijf kruiswissels. Het station werd afgebroken in 1973, maar de buurtschap heet nog altijd VlodropStation en ook de enige straat heet Station. Een stukje verderop staan acht dienstwoningen, gebouwd door de Staatsspoorwegen en nu particulier bewoond. Ze staan midden in de natuur, in een gehucht waar nu alleen nog wandelaars, fietsers en ruiters met hun paarden passeren.

Op de Duitse grens

Ook het café en het hotel uit de gouden tijd van de IJzeren Rijn staan er nog. Zodoende is Vlodrop-Station nu een goede plek voor een pitstop. Hotel St. Ludwig heeft een terras aan de achterkant en overnachten kan er voor vooroorlogse prijzen. Bij Café Van Kempen – ooit een pension, restaurant en kruidenierswinkel in één – dronk ik tijdens een eerder

Het interieur was een wonderlijke tijdcapsule die niet zou misstaan in een museum

NATIONAAL PARK DE MEINWEG

GAAT OP DE SCHOP

Net zoals alle andere twintig nationale parken in Nederland maakt ook de kleinste van het stel vanaf dit jaar een doorstart. De Meinweg wordt getransformeerd tot een ‘nationaal park nieuwe stijl’. Er zijn plannen om het ‘gebied te vergroten’ en de ‘ambitie te verhogen’. Een nationaal park mag namelijk niet meer zomaar een mooi natuurgebied zijn, maar moet meer beleving bieden, compleet met het omringende agrarische landschap, cultureel erfgoed, educatie en recreatie. Tegen 2030 moet de transitie voltooid zijn. Nationaal Park De Meinweg krijgt ook een nieuwe naam, maar deze is nog niet bekend.

Deze pagina links: In Roermond loopt de IJzeren Rijn door het Kapellerkwartier met de Kapel in 't Zand; rechts: tussen Herkenbosch en de Duitse grens loopt de IJzeren Rijn door de natuur van Nationaal Park De Meinweg. Rechterpagina: het Oude Kerkhof in Roermond, met links het familiegraf van Pierre Cuypers.

bezoek op het terras op een snikhete dag een ijskoud biertje, maar sinds het overlijden van meneer Van Kempen is het café gesloten. Jammer, want aan het interieur was al decennia niets veranderd – dat was een wonderlijke tijdcapsule die niet zou misstaan in een museum.

In het sprookjesbos rond Vlodrop-Station valt veel te ontdekken. Op de plek van een in 2015 clandestien gesloopt klooster staat nu de Maharishi European Research University, waar meerdaagse transcendente meditatie- en ayurveda-cursussen gegeven worden. Ik loop eromheen over een bospad en passeer een kunstmatige natuurstenen grot, waarin de franciscanen vroeger mediteerden. Het enige andere restant van het klooster is de St. Ludwigkapel, met een begraafplaats waar overleden paters en broeders rusten, plus scholieren die bezweken tijdens de influenzapandemie aan het einde van de Eerste Wereldoorlog, en inwoners van Vlodrop-Station.

Vanuit Vlodrop-Station is het een paar minuten lopen naar de grens. Hier beklim ik de spoordijk, waar aan de spoorlas precies te zien is waar Nederland ophoudt en Duitsland begint. Over een bospad dat precies op de grens loopt, maak ik een omweggetje door een mooi moerassig merengebiedje naar de 13de-eeuwse Dalheimer Mühle voor een Currywurst mit Pommes Aan het einde van de wandeling ligt een laag perronnetje met een betonnen wachthuisje en een kapotte kaartjesautomaat. Het onkruid schiet hoog tussen de rails op en het ouderwetse armsein wordt nog met

de hand bediend vanuit een 140 jaar oud seinhuis. Maar in vergelijking met Vlodrop-Station heeft Bahnhof Dalheim één groot voordeel: hier rijden nog wél treinen. •

Over de auteur

Sander Groen (1971) is reisjournalist voor kranten en tijdschriften in Nederland en België. Bij uitgeverij Spectrum verscheen zijn boek Tussen de rails over de 35 mooiste treinreizen van Europa; sandergroen.nl, tussenderails.eu.

Spoorviaduct over de Hooibaan in Nationaal Park De Meinweg.

PRAKTISCHE INFORMATIE

Heen & terug

Het startpunt voor een wandeling langs de IJzeren Rijn is NS-station Roermond. Op station Dalheim vertrekt eens per uur een boemeltje; via Mönchengladbach en Venlo reis je terug naar Nederland. De kaartautomaat in Dalheim verkoopt géén tickets naar Nederland; koop die op bahn.de/nl of in de app DB Navigator.

De Meinweg

De 22 kilometer lange wandeling van Roermond door Nationaal Park De Meinweg naar Dalheim is te doen in een dag, maar wordt veel leuker in twee dagen met een overnachting in Vlodrop-Station.

Volg deze audiotour die Sander Groen eerder maakte voor de Volkskrant : sandergroen.nl/de-meinweg

Logeren

Vermelde kamerprijzen zijn voor twee personen inclusief ontbijt.

• Roermond: Hotel Roermond (vier sterren) ligt naast het station en heeft een brasserie en 58 kamers vanaf € 139; hotelroermond.nl.

• Vlodrop-Station: Hotel St. Ludwig is steevast volgeboekt, maar Boshotel Vlodrop is een comfortabel alternatief, met restaurant, wellness en 80 kamers vanaf € 115; boshotel.nl

Eten en drinken

Roermond: Hotel Roermond, BudelDorplein: Jorines Theetuin, Herkenbosch: Brasserie De Boshut, Vlodrop-Station: Hotel St. Ludwig, Dalheim: Dalheimer Mühle.

Meer informatie

VVV, Markt 17, Roermond, ma 13-17, di-vr 10-17, za 10-16, zo 11-15u, vvvroermond.nl, hartvanlimburg.nl

Nationaal Park De Meinweg: Bezoekerscentrum, Meinweg 2, Herkenbosch, nationaalpark.nl/de-meinweg

MIJN FAVORIET

Speelgoedmuseum Deventer Ewout van der Horst

We hebben een tijdelijke tentoonstelling over iets waar ik erg enthousiast over ben: sio, ooit een bekend merk in de speelgoedwereld. Het staat voor Speelgoed Industrie Overijssel, die een fabriek in Vroomshoop had en een hoofdkantoor in Amsterdam. Zij schakelden al heel vroeg industrieel ontwerpers in om speelgoed vorm te geven. Zoals het echtpaar Rokus en Corry van Blokland Mobach, die waren in de jaren zeventig vrij bekend. Het is voor mij ook een beetje jeugdsentiment: mijn oma en opa hadden sio-montagemateriaal, daar heb ik als kind heel fanatiek mee gespeeld. Grappig om het in deze professionele context weer tegen te komen. En ook om te beseffen dat achter wat je als kind gewoon voor lief nam, duidelijke opvattingen schuilgaan over speelgoeddesign en didactiek. Sio-montage bestaat uit lange houten latjes met geperforeerde gaten erin die je aan elkaar kunt bevestigen met plastic moeren, bouten en tandwielen. Daar kun je zo een spannende hijskraan van bouwen. Rokus en Corry kregen van onder anderen Rietveld les en pasten kenmerken van De Stijl toe: dat zie je in het gebruik van primaire kleuren. Zij hadden de opvatting dat speelgoed geen miniatuurwereld moest zijn waarin alle details kloppen. Nee, je moest kinderen de ruimte bieden om met hun eigen fantasie de open eindjes in te vullen.”

De spelende mens

“De fabriek bestaat sinds 1990 niet meer. Tweedehands is sio nog volop verkrijgbaar. Misschien dat er nog heel oude, unieke stukken zijn waar verzamelaars veel geld voor bieden, maar daar gaat het ons als Speelgoedmuseum niet om. Onze interesse betreft de ontwerpfilosofie: de relatie tussen speelgoed en design. De nieuwe presentatie van het museum is opgehangen aan de filosofie van de spelende mens. We willen veel meer de

speelsheid, de wereld áchter het speelgoed zichtbaar maken, in plaats van gewoon maar oud speelgoed in vitrines tonen. Toen ik hier een paar jaar geleden als serieuze historicus kwam, voelde ik een soort verlegenheid. Zo van: wat moet ik met speelgoed als onderwerp? Maar als je je erin verdiept, wordt het opeens interessant. Speelgoed betekent creativiteit stimuleren en staat symbool voor de spelende mens – iets waar veel kunstenaars zich in herkennen: spelen met vormen, kleuren én concepten, dat zit echt heel breed in onze cultuur. Dus dat hebben wij als uitgangspunt genomen bij de herinrichting van het museum; door de interactiviteit tussen het publiek en het museum te stimuleren. We hebben bijvoorbeeld een installatie van het TAMTAM objektentheater, waar je met rommel of verloren voorwerpen zelf een voorstelling kunt maken en projecteren. En zo geeft sio-montage een beeld van een tijdperk, de naoorlogse jaren van wederopbouw, maar ook van de didactiek: hoe breng je kinderen op een verantwoorde manier tot spelen? Met sio-montage kun je tractoren, vrachtwagens, automobielen of wat dan ook maken. Vaak voertuigen, omdat er wieltjes bij zitten, maar waar het om gaat is dat het heel fysiek is. Terwijl tegenwoordig alles digitaal is. Natuurlijk zijn er in het Speelgoedmuseum ook digitale activiteiten, maar we hebben wel naar een goede balans gezocht. Met je handen spelen en dingen maken, dát zit nadrukkelijk in deze tentoonstelling.”

Regionaal verhaal

“De sio-fabriek is opgericht in 1938. Het waren de jaren dertig, het veen was min of meer afgegraven en de werkloosheid was hoog. In de fabriek, mede op initiatief van de provincie Overijssel opgericht, konden zeker in de beginjaren een hoop arbeiders aan het werk. Tegenwoordig komt bijna al het speelgoed uit het buitenland, maar

sio vertegenwoordigt juist een regionaal en zelfs nationaal verhaal over een verloren gegane speelgoedindustrie.”

Slimme mechanica

“Met enige, gepaste trots kunnen wij zeggen dat wij de grootste speelgoedcollectie van Nederland hebben. Prachtig constructiespeelgoed en mechanisch speelgoed, zoals de blikken tekenclown uit 1879, absoluut een topstuk: door heel slimme mechanica kan hij tekeningen maken van historische figuren als Napoleon. We hebben ook heel veel optisch speelgoed, meer in de sfeer van de toverlantaarn: dus eigenlijk alles wat tot onze moderne multimedia heeft geleid, maar dan in experimentele vorm. Wat wij minder hebben is echt heel oud speelgoed. We hebben een prachtige illumineerkast, een Chinese vuurwerkkast uit 1800, die je kunt zien als een soort voorloper van de televisie. We hebben ook een paar dingen uit de 17de eeuw, maar in dat opzicht kunnen we nog wel aanvullingen gebruiken. Zo zijn er een aantal musea in Nederland met prachtige poppenhuizen uit de 17de eeuw; die hebben wij niet.”

EWOUT VAN DER HORST Geboren 1979, Dalfsen Opleiding geschiedenis en journalistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen Loopbaan freelance historicus; sinds 2008 werkzaam bij Stichting IJsselacademie; sinds 2020 directeurbestuurder Deventer Verhaal, waar het Speelgoedmuseum en Museum De Waag onder vallen Expositie Speelgoed ontwerpen, samenspel Rokus en Corry van Blokland Mobach, t/m 2 maart 2025

Is getrouwd, heeft vier dochters en woont als beheerder op een landgoed in het buitengebied van Deventer

Tekst Jolanda van der Ploeg Fotografie Maarten Albrecht

Speelgoed van sio-montage uit eind jaren vijftig van de

vorige eeuw.

HOLLANDS

Editie gemist?

Maak de collectie compleet

GA NAAR

HOLLANDSGLORIEMAGAZINE.NL

EN KLIK OP SHOP OF BEL 088 1102081

UIT DE KUNST

Tekst & samenstelling Marjolein Zuiderent

KUNSTVESTING NAARDEN

Een art-nouveau-juwelenkistje van Paul Louchet, een ‘dropleaf’ bureau uit (circa) 1955, schilderijen van Suus Suiker en een 18-karaats gouden ring bezet met diamanten en gesigneerd door Ida di Billand. Het zijn voorbeelden van de kunst die te zien is tijdens Naarden the Art fair. Het thema van deze editie is ‘In volle bloei’, een verwijzing naar de artistieke groei en bloei van de kunst(beurs). Maar er is ook speciale aandacht voor werken met organische vormen of verwijzingen naar de natuur. De collectie is ook dit jaar weer een mix van oude, moderne en hedendaagse kunst en wordt door galeries en antiquairs aangeboden in de Grote Kerk in Naarden, een plek die alleen al een bezoek waard is met zijn drie orgels – waarvan er twee rijksmonument zijn – en een beschilderd tongewelf uit 1518.

Naarden the Art fair, 23 t/m 26 januari 2025, Grote Kerk, Naarden-Vesting. naardenartfair.nl

Ontmoeting tussen realisten

Na tentoonstellingen in Italië, de Verenigde Staten en Taiwan hoeven de werken van Henk Helmantel dit keer maar 120 kilometer af te leggen: van Westeremden, de woon- en werkplaats van Helmantel, naar het Jopie Huisman Museum in Workum. De keuze voor dit museum is geen toeval, want zijn schilderstijl is vaak vergeleken met die van de Friese Huisman (1922-2000). De realistische kunstschilder koos voor deze expositie een paar van zijn favorieten uit. In de aangeboden audiotour licht Helmantel zijn werken verder toe en staat hij ook stil bij schilderijen van Huisman zoals Roodbaaien hemd , een van de bekendste werken.

Helmantel ontmoet Huisman, 18 december 2024 t/m 28 september 2025, Jopie Huisman Museum, Workum. jopiehuismanmuseum.nl

KUNST OP PROEF

Zou dat schilderij tot zijn recht komen bij u aan de muur of is glaskunst in de vensterbank een beter idee?

Bij Factor-IJ zijn alle kunstwerken die u ziet te leen, dus u kunt die prachtige vazen gewoon een tijdje op proef meenemen naar huis, of u kiest iets uit de online catalogus. Wel even van tevoren een lidmaatschap afsluiten.

De collectie bestaat uit hedendaagse kunstwerken, grotendeels van de hand van Amsterdamse kunstenaars. Af en toe worden er ook evenementen georganiseerd: van een expositie tot een jazzconcert en een kunstmarkt in december.

Factor-IJ kunstmarkt, 15 december 2024, Amsterdam. factor-ij.amsterdam

GOED & KWAAD

Regisseur Suzanne Raes boekte de afgelopen jaren meerdere successen: haar film Dicht bij Vermeer (2023) was in de race voor een Oscar, ze won een Gouden Kalf voor De tegenprestatie en maakte internationaal bekroonde films als Kom nader over Boudewijn de Groot.

In september werd haar documentaire Geluif in ’t goeje vertoond op het Nederlands Filmfestival: een metaforisch verhaal over goed en kwaad waarin de Limburgse dorpsgemeenschap Beesel zich voorbereidt op het openluchttheaterevenement Draaksteken. Het wordt duidelijk dat de bewoners met elkaar een hechte groep vormen zodra ze oplossingen moeten bedenken voor een aantal problemen. Deze Teledoc is binnenkort te zien door het grote publiek.

Geluif in ’t goeje, vanaf 26 december 2024. 2doc.nl

Barokvrienden

Op vierjarige leeftijd zingt hij al als jongenssopraan en twaalf jaar later maakt Maarten Engeltjes zijn debuut als countertenor in Bachs Matthäus-Passion Als hij in 2017 een groep jonge barokmusici om zich heen verzamelt, is het barokensemble PRJCT Amsterdam geboren. Met dit gezelschap en met countertenor Alexander Chance vertolkt Engeltjes twee avonden de Ode on the Death of Mr. Henry Purcell , een lofzang op de Britse componist van barokmuziek Henry Purcell (circa 1659-1695). Toen Purcell overleed, componeerde zijn leerling John Blow (1649-1708) deze herdenkingsode. Purcell en Blow hadden een hechte vriendschapsband en liggen zelfs niet ver van elkaar begraven in Westminster Abbey in Londen, dicht bij het orgel dat ze beiden bespeelden.

Ode on the Death of Mr. Henry Purcell, 31 januari & 1 februari 2025, Musis&Stadstheater Arnhem & Muziekgebouw Amsterdam. prjct.amsterdam.nl

PINK POWER

Knalkleuren, goud, glitter, bloemen en veel roze voeren de boventoon in deze tentoonstelling waar suikerzoete kunst met een bite te zien is. Curator Nanda Janssen stelde een expositie samen met werken van (inter) nationale kunstenaars: van de Friese Kinke Kooi tot de Zwitserse videokunstenares Pipilotti Rist en van de Nederlandse beeldend kunstenares Vera Gulikers tot de ZuidAfrikaanse mixed-media-kunstenares Frances Goodman. De collectie is vooral een ode aan

‘meisjeskunst’ – en dat is geen negatief stempel maar eerder een geuzennaam. Wat u kunt verwachten: creaties gemaakt met toegankelijke technieken zoals aquarelleren en kleien, maar ook een met glitternagellak geschilderde wereld, een lamp van synthetisch haar en lollyachtige sculpturen. ema’s als erotiek, intimiteit, seksualiteit en queer empowerment lopen als een roze draad door de expositie.

I hit you with a flower, t/m 4 mei 2025, Stedelijk Museum Schiedam. stedelijkmuseumschiedam.nl

TIJDREIS

IN HET DONKER

Deze winter kunt u museumpark Archeon ’s avonds bezoeken om te zien hoe Nederland er meer dan 11.000 jaar geleden uitzag (in het donker). Drie avonden per week zorgen diverse lichtinstallaties in het park voor bijzondere projecties op de 43 gebouwen. Jagers uit het mesolithicum (na de laatste ijstijd) verzorgen een spannende show en de

Archeotolken nemen u met hun verhalen mee op een tijdreis door de eeuwen. U bepaalt zelf het tempo van de wandeling en er is genoeg tijd om een plekje te zoeken in de herberg of het klooster, waar ze pannenkoeken en warme rookworst serveren. En extra spannend voor (kleine) kinderen: ook de speeltuin en het doolhof zijn open.

Lichtfestival, 12 december 2024 t/m 12 januari 2025 (iedere donderdag- t/m zaterdagavond), Museumpark Archeon, Alphen aan den Rijn. archeonlichtfestival.nl

Operaparels

Tijdens A Night at the Opera hoort u geen nummers van het gelijknamige album van de rockgroep Queen, maar luistert u naar Het Residentie Orkest dat ‘de parels van de opera’ speelt. Gepassioneerde stukken van de Italiaanse componisten Giuseppe Verdi en Giacomo Puccini worden afgewisseld met Weense polka’s en walsen van Richard en Johann Strauss – die overigens geen familie van elkaar zijn. De Engelse sopraan Claire Rutter neemt de vocalen voor haar rekening en Leslie Suganandarajah heeft het dirigeerstokje in handen.

A Night at the Opera, Het Residentie Orkest Den Haag, 10 & 11 januari 2025, Amare Den Haag & Orpheus Theater Apeldoorn. residentieorkest.nl

DICKENSIAANS DEVENTER

Opeens staat u oog in oog met Scrooge of Oliver Twist of hoort u de Christmas Carol Singers hun liedjes vertolken: elk jaar in december wordt Deventer omgetoverd tot ‘Charles Dickens-land’ en komen hier alle personages uit de boeken van Dickens tot leven. Charles Dickens (18121870) heeft nooit in Deventer gewoond, maar tijdens dit festijn wordt de Hanzestad een 19de-eeuwse Engelse stad uit zijn verhalen. Geschiedenis vindt u in het Charles Dickens Kabinet en u kunt bijna de hele decembermaand de Dickens Walk lopen. Het begon meer dan dertig jaar geleden met het opleuken van de eerste kerstkoopzondag in Deventer, maar inmiddels is het een groot cultureel evenement geworden.

Dickens Festijn, 14-15 december 2024, Deventer. dickensfestijn.nl

HONDERD PROCENT FEEST

MET 0.0 PROCENT ALCOHOL

Zonder alcohol de feestdagen door? Geen probleem met deze heerlijke, sprankelende drankjes van Nederlandse makelij waarmee u ook als gast kunt aankomen.

Tekst: Jolanda van der Ploeg

0.0 0.0

• Kraanvogel

• vandeStreek

Ontdekt in Dry January en sindsdien een blijvertje: Playground - Non Alcoholic IPA van vandeStreek Bier. Verfrissend en fruitig en smaakt door het hoppige naar IPA mét alcohol. De speciaalbierbrouwerij in Utrecht, opgericht door de broers en voormalige hobbybrouwers Sander en Ronald van de Streek, heeft een proeflokaal en organiseert ook rondleidingen door de brouwerij.

Playground - Non Alcoholic IPA, € 2,40 per blikje. vandestreekbier.nl

• Wilder Land

De mensen van Wilder Land werken samen met boeren aan natuurherstel: ze planten lokale en inheemse gewassen waar zoveel mogelijk diersoorten op af komen. De botanische kombucha Holy Smokey Part II is een gerookte (on)kruidenthee in een mooi flesje van verzwaard glas. Met onder andere moerasspirea, munt en berkenblad, en een absoluut rokerige smaak. Lekker bij een stoofje.

Holy Smokey Part II Kombucha, € 4,95 per flesje van 37,5 cl. wilder-land.com

Tip van Drankerij Oost (‘slijterij nieuwe stijl’) in Amsterdam: Kraanvogel Kombucha - Framboos-Munt-Madame Jeanette. Gebrouwen in Amsterdam met vers fruit, kruiden en duinwater. De koolzuurhoudende groene thee is ook in een grote fles verkrijgbaar, leuk om mee te nemen naar een etentje als een soort alcoholvrije rosé. Heeft een pittige nasmaak en doet het goed bij Aziatisch eten.

Kraanvogel Kombucha - Framboos-Munt-Madame Jeanette, € 13,95 per fles van 750 ml. kraanvogelkombucha.nl

• Santani

De Nederlandse Tess van Zwol lanceerde na 22 jaar bij Red Bull gewerkt te hebben in 2023 Santani, haar eigen biologische frisdrank. Gezonder, duurzamer en smakelijker dan de doorsnee prikdrank. Er zijn nu al drie organische soda’s van Santani: lemon, red fruits en orange. Biologisch, zacht van smaak en weinig suiker. Ze vindt het zelf een perfecte vervanger voor champagne of wijn “als je even geen zin hebt in alcohol.”

Organische soda’s (lemon / red fruits / orange), € 1,99 per blikje. shop.santaniorganics.com

• Est.

0.0

De Est. Sparkling Tea Magnolia heeft niet de pretentie champagne te kunnen vervangen, maar is wél een leuk alternatief. De mousserende thee heeft een frisse smaak en je proeft wat kruidnagel, een klein bittertje en een vleugje rook. De theemeesters Wesley Schipper en Maarten Riebeek van restaurant Moon in Amsterdam brachten in 2023 Established Sparkling Tea (Est.) uit. Naar eigen zeggen werden ze op het idee gebracht door een bezoek van popzanger Robbie Williams (die al ruim twintig jaar geen druppel alcohol meer drinkt), die ze iets anders wilden inschenken dan een cola. Sindsdien is hij ambassadeur.

Est. - Established Sparkling Tea Magnolia, € 23,95 per fles van 75 cl. establishedsparklingtea.com

Klein Italië tussen stuwwal en polder

Tekst Amélie Dufour Fotografie Maarten Albrecht

Iedereen woont mooi in Beek, of dat nu in een villa of een rijtjeshuis is. De omgeving van dit Gelderse dorp, gelegen tussen de grensoverschrijdende stuwwal op de Nederrijnse Heuvelrug en de Ooijpolder, doet bijna onNederlands aan. Vandaar ook de bijnaam Klein Italië. Het dorp van voormalige wasboeren en fictieve ’hexen’ werd al eens verkozen tot ‘groenste dorp van Nederland’.

“Beek is een buitenwijk van Nijmegen, maar dan met een echt dorpsgevoel”, vertelt Martijn van der Hogen, eigenaar van hotel-café Sous les Églises (in de volksmond simpelweg ‘Sous’ genoemd, of ‘Bij Tinus’ door de oudere gasten) terwijl hij ons een ‘tripel Tinus’ voorzet, vernoemd naar zijn vader. Het is vrijdagmiddag en een bescheiden delegatie ‘Bekenezen’ (met grootouders die uit Beek komen) en ‘Bekenaren’ (met minder verre wortels), jong en wat ouder, heeft zich verzameld in de onofficiële dorpskroeg aan de Rijksstraatweg. Beek heeft alles, klinkt het. Het is dan wel een dorp, maar het heeft veel voorzieningen. Bovendien is het vanwege het eeuwenoude aanwezige toerisme allesbehalve gesloten voor nieuwkomers: “Als ze maar een beetje meedoen.”

‘Een beetje meedoen’ is niet zo moeilijk in Beek (3665 inwoners). Het dorp barst van de verenigingen; van harmonie KNA (‘Kunst na Arbeid’) tot schutterij BUB (‘Beek-Ubbergen-Beek’), van voetbalvereniging BVC’12 tot Petanque Vereniging Beek en van het ‘Rummikub-clubje’ tot carnavalsvereniging De Cavalieren. Voor ieder wat wils dus. Kloppend hart van cultureel Beek en het gebouw dat zo ongeveer elke vereniging in het dorp huisvest, is ‘het Kulturhus’, pal naast de enige basisschool van het dorp. Elke maandag, dinsdagmiddag om de week, woensdag en vrijdag vindt de ‘inloop en ontmoeting’ plaats en kunnen inwoners van Beek komen aanwaaien voor een praatje en gezelligheid. “Tijdens deze inloop draait alles om verbinding”, vertelt Paulien Willems, seniorencoach bij Kalorama, het verpleeghuis even verder op de stuwwal. Er wordt gezamenlijk gegeten om half één, daarna is er een

Vorige pagina's: statige villa in Beek; seniorencoach Paulien Willems. Boven: de Refter en hotel-café Sous les Églises, in de volksmond 'Sous' genoemd.

Beek is vanwege het eeuwenoude aanwezige toerisme allesbehalve gesloten voor nieuwkomers

rummikubclubje, er wordt gebloemschikt, gehaakt, maar vooral: volop gekletst. “Wij zijn de ogen en oren voor hoe het gaat en hebben een doorgeefluikfunctie als er meer hulp nodig is.”

Wilde feesten

Ria Hofstee (91) komt graag naar de inloop en heeft Beek in haar lange leven zien veranderen. Niet in de minste plaats door de oorlog, die zich altijd harder laat voelen in grensgebieden. De Nederlandse oorlogsschade moest gecompenseerd worden met een forse gebiedsuitbreiding ten koste van Duitsland en

grensdorp Beek kreeg er na 1949 dan ook een heel stuk bij. Christine komt oorspronkelijk uit Friesland en woont samen met haar gezin in een woongemeenschap in een oud douanekantoor in wat oor de oorlog Duitsland was. In de jaren vijftig werd het pand gekraakt en omgedoopt tot De Trog. De jaren daarna huisde de scouting in het gebouw en daarna een disco: “Er zijn hier de nodige wilde feesten gehouden.”

In de jaren zeventig werd het pand voor ‘een bedragje’ gekocht van de gemeente en werd er een woongroep opgericht. Er wonen nu drie kinderen en elf volwassenen, verdeeld over vijf appartementen. Christine en haar gezin wonen hier nu zo’n zeven jaar, al woonden ze daarvoor ook al een aantal jaar in Beek, ‘in een gewoon huis’. “Beek is een groot dorp, groot genoeg om geen verstikkende sociale controle te voelen. Er zijn genoeg voorzieningen, maar tegelijkertijd is het hier heerlijk rustig. Dat

De Refter is nu een woon- en werkgemeenschap met zorg voor het bijbehorende natuurgebied.

Dankzij de overvloed aan helder water uit de bronnen die ontspringen aan de stuwwal was Beek een dorp van wasserijen

besef ik altijd goed als ik terugkom van vakantie en thuis zo goed slaap.” De gemeenschappelijke tuin van De Trog met konijnen, kippen en een pizzaoven grenst aan het bos, een geheim paadje leidt er naartoe.

Kogelgat & granaatinslag

De buurvrouw van Christine, eveneens op voormalig Duits grondgebied, is Eva van der Zand. Ze studeerde aan de Amsterdamse Rietveld Academie en is glaskunstenaar. Samen met haar partner Yaniv Schwartz, houtkunstenaar, runt ze in een oude pelmolen The Moraine (het Engelse woord voor stuwwal), een stichting die workshops en residenties voor andere kunstenaars organiseert. “De pelmolen is een gemeentelijk monument en is al 25 jaar in het bezit van mijn familie. Er zit flink wat geschiedenis in het pand: kijk, hier zit een kogelgat, en hier heeft een granaatscherf gezeten.” Eva woont afwisselend in Amsterdam en Nijmegen – helaas heeft de pelmolen nog altijd geen woonfunctie gekregen, ondanks de wens van haar en haar familie. Het pand heeft nu een maatschappelijk en sociaal bestemmingsplan. Hun grote wens? Dat ze toestemming krijgen van de gemeente om het pand grootschalig op te knappen en er een houtwerkplaats te vestigen. En dat ze hier uiteindelijk kunnen gaan wonen en meer kunnen doen op het gebied van (letterlijk) grensoverschrijdende kunst. “Onze vrienden noemen de pelmolen gekscherend ‘rotte tand’. Het is ons vergane boshuisje”, lacht Eva terwijl ze me rondleidt door het prachtige historische pand dat inderdaad de nodige tekenen van ouderdom vertoont.

Schutterij achter de peuterboeken Terug naar het Kulturhus, waar Gerard Saat, sinds 2021 beheerder van het verzamelgebouw, me een rondleiding geeft. Hij stuurt een team van zo’n acht vrijwilligers aan, beheert de mail, en houdt zich bezig met de zaalverhuur. “Laatst vierde een vrouwke van tachtig hier haar verjaardag. Polonaise, roeien op de grond, geweldig!” Er waren vorige week ook twee uitvaarten – het hele leven komt voorbij. Gerard is

met pensioen, maar was in zijn werkende leven leidinggevende in de installatietechniek. Organiseren en plannen zit hem dus in het bloed. “Ieder mens heeft talenten. Het is de kunst om iedereen zo te motiveren dat deze naar buiten komen.”

Gerard roemt het verenigingsleven van Beek: “Het verenigingsgevoel in Beek is groot. KNA, de harmonie, heeft zo’n zeventig leden, waaronder de nodige jeugd. De schutterij, de carnavalsvereniging, het loopt allemaal goed. Beek is een behulpzaam dorp met vriendelijke mensen.”

We lopen langs ‘het Ruilhus’, een speelgoedruilbank, ‘het Geefhus’, waar mensen kleding kunnen brengen en (gratis) mogen halen en de schutterijvereniging, waarvan de deur zich achter de peuterboeken in de bibliotheek bevindt. Vanavond vindt de Algemene Ledenvergadering plaats en voorzitter Michel is druk bezig de kapotte lamp te repareren in het nu nog donkere zaaltje en legt de nodige biertjes koud. “Vorige maand was ik om half vier ’s nachts thuis.” Iemand roept: “Je hebt het er maar druk mee, Gerard!”

Wassen voor de burgerij

Dankzij de overvloed aan helder water uit de bronnen die ontspringen aan de stuwwal was Beek van de 19de tot ver in de 20ste eeuw een dorp van wasserijen voor de rijke burgerij van Nijmegen. De witte wasboerderijen en enkele spoelputten herinneren nog aan dit verleden. ‘Beekenaar’ Marieke Vierboom en ‘Beekenees’ Marnix Kuling baten sinds een jaartje een bed and breakfast uit in een prachtig gerenoveerde oude wasboerderij. B&B Wasboerderij heeft drie kamers, in één daarvan zijn honden ook welkom. Gasten zijn vooral wandelaars en fietsers, maar steeds vaker weten ook (oud-) dorpsbewoners hen te vinden. Marieke en Marnix hebben twee kinderen die inmiddels het huis uit zijn, maar zeggen vooral het gevoel van veiligheid en geborgenheid in Beek te waarderen. “Je let een beetje op elkaars kinderen, je kent hun ouders, je doorloopt tegelijkertijd dezelfde levensfases. Iedereen ontmoet elkaar bij de voetbalvereniging, iedereen heeft een bijbaantje bij de enige supermarkt in het dorp.”

Drie verhuiswagens vol boeken

“Beek is een dorp met twee gezichten”, aldus Maria Verhallen, wijzend op het nog altijd aanwezige onderscheid tussen (letterlijk en figuurlijk) hoog en laag. Onder aan de berg de kleinere huizen, op de stuwwal de grotere huizen. Ze is vaste vrijwilliger bij Supplement beeld- & boekwerken, een prachtig antiquariaat en boekhandel in een al even prachtig

Op de stuwwal staan de grotere huizen; Marnix Kuling en Marieke Vierboom van B&B Wasboerderij; het Bartolomeuskerkje ligt in het centrum van Beek.

pand, een voormalig onderstation van de tram in industriële jugendstil uit 1912, een rijksmonument. Elke donderdag- en vrijdagmiddag helpt ze met het in- en uitvoeren van stapels boeken. Maria kwam zeven jaar geleden in Beek wonen, vanuit Velp, bij Arnhem, waar ze Latijn en Grieks gaf op een scholengemeenschap. “Het bevalt me hier uitstekend. Mensen hebben echt belangstelling voor elkaar, er wordt altijd gedag gezegd.”

Eigenaar Eugène Jeurissen (die tegelijkertijd fungeert als toeristisch aanspreekpunt – “Ik bén de VVV”) neemt me vervolgens mee naar een tafel die niet meer te zien is onder de eindeloze stapels boeken: “Er is een tijdje geleden een volledige collectie van een Nijmeegse hoogleraar binnengekomen; drie verhuiswagens vol, we zijn nog wel even bezig om alles uit te zoeken.” Zoals het een eigenaar van een

De tram die vanuit Nijmegen de stuwwal opreed kreeg vroeger extra stroom voor de pittige klim

antiquariaat betaamt, vertelt hij vervolgens alles over de geschiedenis van dit beeldbepalende gebouw. Hoe de tram die vanuit Nijmegen de stuwwal opreed hier vroeger extra stroom kreeg van een hoogspanningsinstrument om de pittige klim te kunnen maken. Hoe de bus de tram medio jaren zestig onnodig maakte. Hoe er in de jaren tachtig een atelier in het pand zat, en daarna museum Mooi Nederland. En hoe hier sinds elf jaar zijn antiquariaat en boekhandel huist.

De kleine Bartholomeuskerk stamt uit de 13de eeuw.

Midden in het interview komt er een jonge vrouw met een vuilniszak vol boeken binnen. “Ik heb er nog twee, mag dat?” Verontschuldigend en met zichtbare pijn in haar ogen voegt ze toe: “Ik woon klein, ziet u, dus ik moét wel.”

HEX & groove

Antiquariaat en boekhandel Supplement beeld- en boekwerken; eigenaar Eugène Jeurissen; het pand huist in een voormalig onderstation van de tram uit 1912.

“U heeft een goudmijn in handen”, zei een bezoeker van de boekhandel die HEX van Thomas Olde Heuvelt had gelezen, laatst tegen Eugène. De populaire horrorroman (2013) over de 17de-eeuwse Wylerheks die met haar dichtgenaaide mond en ogen de bewoners de stuipen op het lijf jaagt, speelt zich af in Beek. Ook de kelder van het Supplement speelt een rol in het boek, vandaar de opmerking. “Het is fictie,” antwoordde Eugène daarop, “er is niet eens een kelder.” Op de vraag wat hij van het boek vindt

antwoordt hij diplomatiek: “Het is niet mijn genre.” Tegenover het Supplement zit muziekwinkel Stockenhof, een begrip in Beek en ver daarbuiten. Glimmende gitaren en drumstellen schitteren me tegemoet bij binnenkomst. Wouter Derks nam de winkel vijf jaar geleden over, toen hij 25 was. Hij werkte al sinds zijn zeventiende in de winkel – eerst als stagiair, toen als zaterdaghulp. Zelf is hij drummer en houdt hij ‘van alles wat groovet’. Meer specifiek New Orleans dixielandjazz uit de jaren zestig en zeventig. “Als bands gaan toeren en in Nijmegen in Doornroosje spelen, komen ze bijna altijd wel even bij ons langs.” Ze organiseren regelmatig concerten in de winkel, waarbij je echt tussen de muzikanten zit in plaats van ertegenover. Wouter groeide op in Gendt, een ander dorp in de buurt van Nijmegen, maar woont nu in Beek.

De pioniersroute wordt enthousiast bewandeld door moderne pelgrims

“Beek leeft veel meer dan Gendt. Bovendien heb je het bos, de polder, Nijmegen vlakbij, de grens met Duitsland... Alleen jammer dat het zo duur is, je tikt hier snel een miljoen aan als je wat wil kopen.”

Walk of Wisdom

Op het terras van hotel ’t Spijker zitten op deze mistige, maar warme herfstdag veel mensen met wandelschoenen. Sommigen lopen wat moeilijk en dat is niet zo gek want de wandelingen die langs Beek lopen zijn bepaald geen kattenpis. De N70-route (14,2 kilometer) gaat over acht ‘bergen’ en door bossen in het Rijk van Nijmegen. Met prachtige vergezichten over de polder en het rivierenlandschap in de verte. ’t Spijker is een goed start- of eindpunt voor de route: een stevige kom erwtensoep als brandstof is geen overbodige luxe. Het klassieke hotel begon ooit, in 1751, als een bescheiden dorpsherberg. Vandaag zet de zesde generatie van de familie Jansen de traditie van gastvrijheid voort en is ’t Spijker het oudste accommodatiehotel van Nederland.

Relatief nieuw is de Walk of Wisdom, een moderne pelgrimsroute van 136 kilometer rondom Nijmegen, onafhankelijk van religie. De route is geïnspireerd op het idee dat we allemaal onderdeel zijn van dezelfde wereld. Het idee ontstond in 2008 naar aanleiding van een bachelorscriptie Rituele Studies aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Professor Ronald L. Grimes daagde zijn studenten uit om een ritueel te bedenken ‘dat de wereld kon redden’. Zijn bedoeling was speels, maar Damiaan Messing nam de uitdaging serieus en zocht op basis van het werk van Grimes naar rituele mogelijkheden. Et voilà, de Walk of Wisdom (walkofwisdom.org) was geboren. De pioniersroute werd in 2015 geopend en wordt tegenwoordig enthousiast bewandeld door moderne pelgrims.

Op de vraag wat Beek zo fijn maakt om te wonen antwoordt iedereen, jong en oud, zonder uitzondering: de prachtige natuur. Het is duidelijk een voorrecht om in dit mooie stukje Nederland te mogen wonen. •

Bed and breakfast Pastorie Beek; een van de villa’s met Jugendstil-elementen.

PUZZEL & WIN

• WAT MOET U DOEN? Vul de puzzel in. Breng daarna de letters uit de gekleurde vakjes over naar de balk onder het diagram. Als u de letters in de juiste volgorde zet (eerst de horizontale lettercombinaties, dan de verticale), leest u een typisch Nederlandse uitdrukking. OPLOSSING VORIGE PUZZEL: DAAR LUSTEN DE HONDEN GEEN BROOD VAN

1. Victoria __, Nederlandse actrice van Oekraïense afkomst

8. Beursvoordeel waar ook wielrenners blij van worden

16. Geliefde van Tristan

17. Frans __. Nederlandse zanger

18. Italiaanse cultuurstad

19. __ paraplu

20. Nederlandse documentaire die een Oscar won

22. Burgerlijke stand

23. Wiel

24. Max , film met Mel Gibson

26. Heel __ spijt

28. Naar talenten zoeken

30. Sufferd

33. Noot

34. De Jong die ons de oorlog verklaarde

35. Filmlocatie

36. __ de koning!

37. Koudste staat van de VS

40. Oneffenheid op de huid

42. Roofdier

44. __ Marco

45. Knol of Ferrari

47. Gelukkige __ kennen

49. Zindelijkheid

52. Griezelig

54. Groningse groet

55. Onvergelijkbaar

56. Sufferd

58. Emeritus

60. Let wel!

62. __! __! __!, hit van de Byrds

63. Snel

65. Slee

67. Frans __, overleden apendeskundige (2+4)

70. Script

73. Kasteelbewoner

76. __ Moeders

77. Transport voor iedereen

79. Boerenwerktuig

80. Populair vakantieeiland

83. Grasland

84. Klassieke bromfiets

86. Breinaald

87. Anno

88. Verbonden

90. Beestenboel

91. Toeristische trekpleister met veel molens

92. Speelde James

Studio Steenhuis, steenhuispuzzels.nl

Maak kans op lederen tas

Lunch Break van Keecie

t.w.v. € 149

Ontwerper Klaartje de Hartog begon in 2007, vanuit haar kleine woonkamer in de Amsterdamse Pijp, met Keecie. Haar ‘Lunch Break’ is een handzame tas van de beste kwaliteit Italiaans leer met aan de binnenkant een verrassende zeefdrukprint. Hoewel compact (formaat lunchtrommel) is er genoeg ruimte voor je telefoon en portemonnee. Er is een ritsvak, twee vakjes voor pasjes, een drukknoop aan de onderkant van de tas en een verstelbare schouderband. De tas is in 15 kleuren verkrijgbaar. Kijk voor meer informatie op www.keecie.nl.

KANS MAKEN OP DEZE TAS?

Vul dan de oplossing en uw gegevens in bij mail & win op www.hollandsgloriemagazine.nl Deze actie loopt tot 30 januari 2025. Na afloop krijgt de winnaar bericht. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd.

1. Koreaanse auto

2. Klein rund

3. Toeristische trekpleister met een vesting

4. Onlangs

5. The __, U2

6. Mooie __, meer in Noord-Holland

7. Schunnig

8. Blokhuizen in Rotterdam en Helmond

9. In Nederland is de Zeeuwse populair

10. We zijn __ Bijna!, met Martine

11. __-Franchorchamps

12. Toeristische trekpleister met veel vogels

13. Persoonsbewijs

14. Seksgetal

15. Zweedse auto

21. Hufter

23. Radon

25. Alice __ Live Here Anymore, film van Scorsese

27. Schrander nootje

29. Miss __, mode

31. Brandkast?

32. Teckel

34. Noot

38. Roll Over __ Down, hit van Status Quo

39. Pottenbakkersmateriaal

41. Raider, met Lara Croft

43. Overdreven

45. Water in Friesland

46. Zanik

48. Speelde Bond

50. Zuid-Amerikaanse zonaanbidders

51. Profiel in havo en vwo

53. Trekt met de PvdA op

56. Die typische Hollandse __

57. Nadrukkelijke vraag

59. Dikmaker

61. Op zijn __ laten

64. Bloederige filmcyclus

66. Wonnen we in Parijs veel medailles mee

68. Pastoor of Klaasen

69. Plomp

71. Amerikaanse misdaadserie

72. Jean Pierre __, dichter uit Groningen

74. Vogel

75. __ Window, film van Hitchcock

78. Typisch Nederlands toetje

81. Steiger of Stewart

82. Zeil

85. Buurman __ buurman

86. Griekse letter

89. Aanhef

WIE IS HIER DE BAAS?

Voor het eerst sinds jaren sta ik weer eens op de plek waar ik mijn sollicitatiegesprek in Artis had. Toen was het een kantoor waarin ik tijdens het gesprek mijn zenuwen tegenover de teamleider zo goed mogelijk probeerde te verhullen. Vond ze me goed genoeg om toegelaten te worden tot de groep?

Vandaag ziet dat kantoor er heel anders uit. Niet zo lang geleden is de ruimte toegevoegd aan het verblijf van de Westelijke laaglandgorilla’s die een verdieping lager leven. Dankzij plateaus kunnen ze vanaf nu de hoogte in klimmen, helemaal tot aan de bovenverdieping, waar de voormalige kantoren zijn omgebouwd tot een ruim extra binnenverblijf. Ondanks dat ze ‘laaglandgorilla’ heten kunnen ze fantastisch klimmen.

De nieuwe ruimte geeft de leden van de gorillaharem meer ruimte om te kiezen waar ze willen zijn. Hoog of laag, samen of lekker even alleen. Als je samen een groep vormt, dan is harmonie erg belangrijk. Die harmonie wordt bewaakt door de oudste man in de harem, de zilverrug. Hij is de leider die ervoor moet zorgen dat het met iedereen goed gaat. Een soort teamleider dus. Is er in de groep onenigheid, dan komt de zilverrug tussenbeide en herstelt de rust. Sommigen zeggen dat zilverruggen daarom de baas zijn. Maar het begrip ‘baas’ heeft me altijd verbaasd. Er bestaat namelijk een verschil tussen leiders en bazen. Bazen streven gehoorzaamheid na

en leiders harmonie. Een leider weet dat hij zo sterk is als de samenstelling van de groep. Soms wordt er een nieuw lid toegelaten. Als zo iemand de groep versterkt, dan is het de taak van de leider om diegene daarvoor de ruimte te geven. Maar leiderschap is fragiel, want als de zilverrug de harmonie slecht bewaakt, dan lopen de leden van de harem net zo makkelijk over naar een andere leider. Mijn collega en ik dalen af naar de begane grond en zien daar midden in het gorillaverblijf de zilverrug zitten. Hij knabbelt op zijn gemak aan de bast van een wilgentak. Net op dat moment komt er een groep bezoekers binnen. Ze zijn op teamuitje en hebben allemaal een halssnoer waaraan een kaartje hangt met daarop de naam van een bedrijf. Voorop loopt een kleine grijze man druk gebarend door de ruimte. Terwijl de groep door het raam naar de zilverrug staart probeert de kleine grijze man hun aandacht te krijgen. Als dat niet lukt, zet hij zijn handen naar zijn mond en roept: “Teamleden, volg mij! We moeten opschieten want de leiderschapstraining begint zo!” Het sorteert geen e ect, de groepsleden zijn te geconcentreerd op de grote primaat. De kleine grijze man begint nog net niet op zijn borst te trommelen. Volgens mij zou hij het liefst willen bulderen: “HALLO, WIE IS HIER DE BAAS?” Maar hij durft het niet. De zilverrug staat op van zijn plaats en verdwijnt door een gang die naar het buitenverblijf leidt uit het zicht. Op dat moment komen ook de teamleden in beweging en lopen achter de leider aan naar de leiderschapstraining. “Hèhè, eindelijk luisteren jullie”, zegt hij opgelucht.

Over leiderschap valt voor mensen nog veel uit de natuur te leren. Een leider moet omzien naar anderen en ze de ruimte geven. Aan borstklopperige baasjes op een apenrots heeft niemand iets. Uiteindelijk is iedere leider zo sterk als de groep.

Illustratie

Theo Schildkamp

Job van Tol is dierverzorger in Artis en auteur van De oppasser.