“Italië is een land waar dromen niet zo gemakkelijk werkelijkheid worden, maar het is een land van passie en creativiteit. Wat we hier gedaan hebben is een enorm wonder.” Deze woorden spreekt Fabio Zaffagnini na het opnemen van een video met duizend muzikanten, de Rockin’1000, die het nummer Learn to Fly van Foo Fighters spelen. Zaffagnini is het project begonnen om de Amerikaanse band te bewegen een concert te komen geven in zijn geboortestad Cesena in Emilia-Romagna. De video gaat viraal en heeft succes. De volgende dag krijgt hij al een telefoontje en enkele maanden later treden de Foo Fighters op in Cesena. Het concept van de Rockin’1000 heeft ook daarna succes, ze zijn afgelopen mei de openingsact van het Eurovisie Songfestival in Turijn en treden op diverse plekken in de wereld op. Wij spraken met de bevlogen Zaffagnini, maar bekijk zeker ook op YouTube de video’s. En er is meer Emilia-Romagna in deze editie. Zo onthult Susan van Deth in haar serie ‘Culinair Little Black Book’ de lekkerste adressen in Bologna en brachten we een bezoek aan het schitterende resort Villa Abbondanzi, niet ver van Ravenna. In de kerken van deze stad zijn enkele van ’s werelds mooiste vroegchristelijke mozaïeken te bewonderen.
Het jonge voetbaltalent Jayden Oosterwolde (21) verruilde in januari 2022 FC Twente voor Parma Calcio 1913 (serie B). Wij spraken met hem over zijn leven in Italië, ook alweer in Emilia-Romagna.
Maar daarnaast hebben we ook uitgebreide reportages over Calabrië (zie de cover) en Piemonte, rond Novara en het Lago d’Orta. Veel plezier met deze editie! • Buon 2023!
Paul van Eijndhoven, hoofdredacteur p.vaneijndhoven@creditsmedia.nl
Net als iedereen zijn ook wij het afgelopen jaar geconfronteerd met almaar stijgende prijzen op diverse vlakken: voor papier, transport, energie en verzendkosten. Tot nu toe hebben wij deze prijsstijgingen op ons genomen zodat je hiervan geen hinder ondervindt. Nu de nieuwe tarieven voor 2023 vorm beginnen te krijgen, zijn wij echter genoodzaakt om je een kleine bijdrage te vragen. Met ingang van deze editie (nummer1, 2023) wordt de prijs van een los nummer € 7,95. De abonnementskosten stijgen bij een jaarabonnement met € 2,50 of bij een tweejaarabonnement met € 5.
Ontdek de mooiste dekbedovertrekken, fijnste spreien en meer Vandyck bed- en badmode in de Vandyck Experience Stores en Shops, linnenwinkels, beddenspeciaalzaken en geselecteerde warenhuizen. Verkoopadressen in de buurt en het volledige assortiment vind je op www.vandyckshop.nl
32
R9 GRANTURISSIMO
Tips voor een heerlijk verblijf in Italië.
18
62
18
32
Prachtige zeegezichten, ongecompliceerd eten en markante mensen in een onontdekte regio.
Genieten van classicistische architectuur, haute cuisine en snaterende flamingo’s in Emilia-Romagna, met Ravenna om de hoek.
De heksenverbrandingen van Novara zijn gelukkig allang voorbij, maar er gebeuren nog steeds wonderen in dit deel van Piemonte. C
44
Fijnproever Susan van Deth ontdekt gastronomische adressen in de ‘rode’ hoofdstad van Emilia-Romagna.
Originele recepten uit Toscane. 70 SCHRIJF JE
Wie doet er mee aan de elfde verkiezing van het Italië Magazine Restaurant van het Jaar?
86
Prijsuitreiking aan de meest duurzame en kwalitatief beste koffie volgens Illy in Rome.
96
98
Na haar bezoek aan Bologna maakt Susan van Deth nu de echte ragù alla bolognese.
MANGIARE
Mike raadt een Chianti aan, wij de pasta. C ltuu & D g 42 NUOVO
54
Hij speelt nu nog in de Serie B, maar de 21-jarige voetballer Jayden Oosterwolde denkt al aan het Nederlands elftal.
73 ROELAND SCHOLTALBERS
Terug in de tijd in een Turijnse koffiebranderij.
88
90
Interessante exposities en culturele evenementen in en over Italië.
Kort maar krachtig, dat was het Parijse leven van de ongekend talentvolle en destructieve kunstenaar uit Livorno.
102 ROCKIN’1000
Het bleek mogelijk, duizend Italiaanse rockmusici samen te laten optreden. Hoe een maf idee werkelijkheid werd.
85 EWOUT KIECKENS
De magie van de processie voor Santa Rosa in Viterbo.
109 LAURA
Laura de Rooy-Dekker van ItaliaCasa over Italiaans onroerend goed.
110 FJP ADVOCATEN ADVISEERT
Geld is een noodzakelijk kwaad.
107
Thrillers, tranentrekkers en de nieuwe Tiziano.
31
Een hortus botanicus met een geschiedenis.
100 LA LINGUA ITALIANA
Alles over risotto.
111 HUIZEN TE KOOP & TE HUUR
Actueel aanbod van onroerend goed in Italië.
114 VOLGEND NUMMER & COLOFON
Courmayeur is een traditioneel maar ook sophisticated resort met veel geschiedenis en charme, te midden van een spectaculair landschap. Het centrum van het dorp is autovrij en heeft een fantastisch shopping-aanbod, restaurants en cafés van wereldklasse, een geweldige keur aan accommodaties voor elk budget en een heerlijke après-skiscene. Het resort geniet faam als hotspot voor fijnproevers, en staat bekend om zijn lokale Alpenkeuken en als thuishaven voor een heel scala aan beroemde chefs. Het is de droombestemming voor reizigers die avonturen willen beleven en actief in de natuur willen opgaan. Courmayeur is ideaal voor iedere bergliefhebber vanwege zijn fantastische faciliteiten voor heli-skiën, offpisteskiën en langlaufen.
Skiën, freeriden en spectaculaire afdalingen Met meer dan 100 kilometer hellingen en offpiste aan twee kanten van de berg, biedt Courmayeur Mont Blanc uitmuntende voorzieningen, zowel voor experts als voor beginners. Het resort heeft volop chalets en restaurants voor
voortreffelijke accommodatie en cuisine. En nu de kabelbaan ook ’s avonds open is, kun je ook kiezen voor een aperitief of diner bij zonsondergang met zicht op de Mont Blanc. De grote hoeveelheid geprepareerde pistes en freeride tracks, verspreid over 33 hellingen met verschillende moeilijkheidsgraad en hoogteverschillen zorgt voor veel variatie, en met pistes op hoogten van 2755 meter en sneeuwmachines is sneeuw gegarandeerd. Freeriders kunnen hun grenzen verleggen met adrenaline-opwekkende afdalingen tussen onovertroffen panorama’s. Degenen die een onvergetelijke ervaring willen opdoen en het gevoel willen krijgen dat ze naar de hemel reiken, moeten op zoek naar de Skyway Monte Bianco. De Skyway is veel meer dan alleen een kabelbaan naar een hoogte van 3466 meter. Het is een idee: de mens dichter bij de berg en de hemel brengen, onze horizon verbreden, grenzen overstijgen. Prachtige landschappen om te verkennen en op te stijgen naar de hemel.
Voor meer informatie bezoek www.courmayeurmontblanc.it/en of bel +39 0165 841612 of mail naar info@courmayeurmontblanc.it
Dit verblijf ligt tegen de grens met Toscane, waar de velden vol staan met de olijfbomen die een belangrijk onderdeel vormen van de lokale cultuur. Het uitgebreid gerenoveerde, 500 jaar oude Palazzo Grossi toont zijn historische verleden en biedt toch moderne voorzieningen. Een interieur-architectenbureau ontwierp de kamers met een rustgevend kleurenpalet, warme materialen en op maat gemaakte meubels. De dag begint met een ontbijt met lokale producten en eindigt met een digestief waar je van geniet terwijl je naar de zonsondergang kijkt vanuit de tuin of vanuit een van de kamers met uitzicht over het meer van Trasimeno. Vanaf € 195 per kamer per nacht. Rastrello. Via Grossi 10, Panicale. +39 075 83 72 46. rastrello.com
Niks moet, alles mag. Het dagelijks leven is doorgaans propvol verplichtingen, maar nu ben je in hotel Hirben. Druk op je eigen pauzeknop en ervaar de natuur om je heen. In dit hotel hoef je niet iedere minuut van je vakantie te plannen. Wil je ontspannen op jouw kamer? Geen probleem! Zin om er toch op uit te trekken? Wordt geregeld. Ontspannen doe je hier overigens zonder
schuldgevoel, want dit ecologische hotel is grotendeels gebouwd van hoge kwaliteit hout dat gecertificeerd is met energieklasse A. Ook alle meubels zijn gemaakt van natuurlijke materialen, zoals de nachtkastjes van grenenhout die ook nog eens een rustgevend aroma verspreiden. Vanaf € 180 per kamer per nacht. Hirben. Fam. Stoll Via Rienza 5, Alta Pusteria. +39 474 74 50 10. hirben.it
Om de hoek van de Trevifontein en op steenworp afstand van de Spaanse Trappen ligt dit hotel, perfect voor een stedentrip in Rome. Na een uitgebreid ontbijt stap je direct het bruisende stadsleven in. Naast alle historische hoogtepunten zijn er in de omgeving talloze bars om voor een drankje neer te strijken. En om te dineren hoef je ook niet ver te lopen. Onder het hotel zit een heel goed restaurant. Het enige dat je mee hoeft te brengen zijn goede wandelschoenen, want met al die bezienswaardigheden in de omgeving zal je heel wat stappen zetten! Om je verblijf nog gemakkelijker te maken is er op aanvraag een luchthaventransfer beschikbaar. Vanaf € 80 per kamer per nacht. Trevi Beau Boutique Hotel. Via del Lavatore 83, Rome. +39 066 93 80 944. bbtreviroma.com
Op koude dagen ga je niet op pad zonder deze heerlijk zachte muts. Hij is gemaakt van zachte wol- en alpacamix en heeft een tijdloos kabelpatroon. Benetton. Cable knit cap in wool blend, € 25,95. benetton.com
Overnacht in een van de Umbrische borghi più belli d’Italia: Paciano. Dit verblijf in het historische centrum was de afgelopen eeuw een klein theater. Na jaren van leegstand heeft het nu een nieuw leven gekregen als hotel. Maar het theater van weleer is niet vergeten. In de acht kamers zijn muzieknoten en quotes van componisten en opera’s levendige herinneringen. In elke kamer vind je ook een yogamat en gewichten. Vanaf € 70 per kamer per nacht. Antico Sipario. Via Sensini 12, Paciano. +39 075 46 56 167. anticosipario.com
Minimalistische vormgeving, lichte kleurencombinaties en natuurlijke materialen. Tussen de toppen van de robuuste Dolomieten ligt het strakke Schgaguler. Een echt design-highlight, imposant door de moderne architectuur. Door de grote ramen heb je een prachtig uitzicht en zie je vanuit je bed de zon opkomen. Voor de vroege vogels wordt er
een zonsopgangwandeling georganiseerd. Schuif vervolgens aan bij het ontbijt dat niets te wensen over laat. Het absolute hoogtepunt is het diner, dat elke dag wisselende menukeuzes biedt. De bediening doet perfecte wijnaanbevelingen. Vanaf € 137 per kamer per nacht. Schgaguler. Via Dolomiti 2, Castelrotto. +39 047 17 12 100. schgaguler.com
Regen, sneeuw of zeewater. Geen man overboord als deze bluetooth speaker daarmee in contact komt, want hij is waterresistent. Ideaal dus voor buitengebruik! Legami. Vivavoce e Speaker Bluetooth® Resistente all’acqua, € 19,95. legami.com
In dit kleine boetiekhotel vind je veertien kamers die zijn ontworpen, gedecoreerd en gemeubileerd in een originele stijl. Het kleurpalet is geïnspireerd op de omringende natuur. Het blauw van de Ogliastra-zee, het geel van de bloeiende brem en het groen van het mediterrane struikgewas. Je vindt ook verwijzingen naar de Sardijnse ambachtelijke traditie. Om je onder de lokale bevolking te begeven, kun je naar het pittoreske Bari Sardo gaan. Even
verderop ligt de iets grotere stad Tortolì die ook voor natuurliefhebbers aantrekkelijk is. Het is namelijk een enorm waterrijk gebied waar veel trekvogels overwinteren. Het personeel helpt je met nog veel meer leuke tips voor uitstapjes, want ze zijn zeer meegaand en behulpzaam en laten je je hier echt thuis voelen.
Vanaf € 80 per kamer per nacht. Teku Boutique Hotel. Corso Vittorio Emanuele 95, Bari Sardo. +39 078 22 94 39. tekuhotel.com
Na jaren hard gewerkt te hebben, besloten Danielle en Jean-Louis in 2018 hun passie voor eten en voor Puglia te volgen. Ze renoveerden een oude olijfmolen tot een charmant pension en Masseria Dagilupi was geboren. Op slechts twee minuten rijden van de prachtige stad Ostuni is de masseria een fijne plaats voor pure ontspanning. Gasten worden uitgenodigd om achterover te leunen, uit te rusten en te genieten van de schoonheid van Puglia. De ruime kamers hebben grote badkamers en de minimalistische inrichting is voorzien van het beste Italiaanse design. De ontbijtjes worden met passie door het stel zelf bereid met verse lokale producten.
Vanaf € 220 per kamer per nacht. Dagilupi. Contrada Lettiga snc, Ostuni. +39 345 93 07 998. dagilupi.com
Domus Maris heeft een geweldig uitzicht over de oude haven van Sciacca. Het hotel zit in een betoverend historisch gebouw dat ooit eigendom was van een adellijke Siciliaanse familie. Vanhieruit ontdek je het hart van Sciacca, met zijn typische straatjes en binnenplaatsen en bruisende culturele leven. In de sfeervolle patio van het hotel wordt het ontbijt geserveerd met huisgemaakt gebak, vers fruit, Siciliaanse cannoli, yoghurt, vruchtensappen en croissants. Het hotel beschikt ook over een restaurant, La Vela. ’s Avonds kun je hier romantisch zitten en wegdromen over de schitterende zee. Vanaf € 105 per kamer per nacht. Domus Maris. Corso Vittorio Emanuele 113, Sciacca. +39 092 55 75 242. domusmaris.it
Italië heeft tientallen wijnregio’s en met deze wijnpuzzel leer je ze allemaal kennen. Nadat je alle 1000 stukjes gelegd hebt, zie je welke regio welke druivensoorten produceert. In de doos vind je ook informatie over aromaprofielen, eigenschappen van druiven en tips voor wijn- en spijscombinaties. Je komt dus meer te weten over wijn, maar ook over de Italiaanse
geografie terwijl je spelenderwijs de wereld van de wijn leert kennen. Zo weet je ook waar je naartoe moet om je favoriete wijn achterna te reizen. De kaart is met de hand geïllustreerd en elke puzzel wordt geleverd met een poster op ware grootte van het ontwerp en een extra tas om de stukjes in te bewaren.
Water and wines. Wijnpuzzel Italië, € 45. waterandwines.com
Ottantotto is een historisch gebouw dat oorspronkelijk de woonwerkplaats van een renaissancebakker was. Later werd dit omgevormd tot een adellijke residentie, vervolgens tot een filantropische instelling en ten slotte is het onlangs gerestaureerd en omgebouwd tot een boetiekhotel met tuin. Zeven kamers verdeeld over vier verdiepingen zijn de ideale verblijfplaats om het mooie Florence te ontdekken. Het hotel ligt in het hart van de wijk Oltrarno in Florence. Dit deel van de stad ligt aan de andere kant van de Arno waar het een stuk minder toeristisch is. Hier zijn de echt gezellige, lokale boetiekjes, bars en restaurants. Vanaf € 150 per kamer per nacht. Ottantotto Firenze. Via dei Serragli 88, Florence. +39 055 06 83 669. ottantottofirenze.it
Het voelt alsof het hotel en de bar al een eeuwigheid onderdeel zijn van Bolzano. Hoewel een eeuwigheid erg lang is, bestaat het gebouw al wel eeuwen; het oudste deel dateert uit 1320. De broers Klaus en Moritz Dissertori houden deze historie in ere, maar bieden tegelijkertijd hedendaagse gastvrijheid. Zo worden hier eeuwenoude kenmerken als de originele stenen trappen van het gebouw, de hoge plafonds en de stucdecoraties, aangevuld met eigentijdse statements, zoals moderne lampen en kunstwerken. Naast gevoel voor esthetiek staan de broers bekend om hun uitzonderlijke gastronomische kwaliteiten, dus strijk neer in een van de 82 designkamers en geniet!
Vanaf € 165 per kamer per nacht. Parkhotel Mondschein. Via Piave 15, Bolzano. +39 047 19 75 642. parkhotelmondschein.com
Op de grens van Italië en Frankrijk ligt Balzi Rossi, een van de belangrijkste archeologische vindplaatsen van het vroege Boven-Paleolithicum in WestEuropa. De naam Balzi Rossi “Rode Stenen” is welbekend bij liefhebbers van de Italiaanse Rivièra en de Franse Rivièra om te zonnen op een van de afgelegen stranden, te zwemmen in het azuurblauwe water of te genieten van de heerlijke Italiaanse keuken. Tevens heeft dit stukje van Italië een microklimaat en veel zonuren. Als u over het Romeinse pad wandelt ziet u tussen de olijfbomen een luxe resort met 9 vakantiehuizen, Holiday Resort Balzi Rossi. De vakantiehuizen liggen op verschillende bergterrassen en hebben allemaal fenomenaal uitzicht op de Middellandse Zee. Een zomergast verwoordde het mooi: “Your eyes never stop seeing the blue”.
De Italiaanse droom
Een aantal jaar geleden maakte een Nederlands echtpaar een wandeling langs het strand van Balzi Rossi. Zij ontdekten tussen honderden oude olijfbomen een
prachtig stuk grond die de potentie had om een holiday resort te creëren. Fluitende vogeltjes, het ruisen van de zee, een oase van rust. Deze magische plek voelde als de Italiaanse droom!
De stijl van Ibiza met de romantiek van Italië Er zijn vier typen vakantiehuizen (van 4 tot 8 personen), vernoemd naar Italiaanse
hotspots: Roma, Lucca, Capri en Siena. Een Nederlandse binnenhuisarchitect heeft ze minimalistisch ingericht in de stijl van Ibiza met de romantiek van Italië: veel wit, zandkleuren en tinten aqua blauw. Voor het lekkere zomergevoel is er gebruik gemaakt van natuurlijke materialen zoals natuursteen, hout en rotan. Alle vakantiehuizen hebben een gezellige patio waar u kunt genieten van het
prachtige uitzicht op zee. Op warme zomerdagen kunt u verkoeling zoeken in het zoutwater zwembad of in het azuurblauwe zeewater (loopafstand). Om te ontspannen kunt u gebruik maken van het luxe zonneterras, een massage in uw vakantiehuis of een privé yogales op het strand.
U kunt natuurlijk zelf koken in uw vakantiehuis maar voor het ultieme vakantiegevoel is er 24/7 een Chefkok die de lekkerste Italiaanse gerechten maakt. Op het terras onder de sterren kunt u ’s avonds genieten van de delicatesse garnalen uit San Remo of een heerlijke Risotto Barolo. Het is dan ook geen verrassing dat de sommelier daarbij de beste Barolo wijnen op de kaart heeft gezet.
Trouwen onder de sterren
Italië is het land wat ons hart sneller doet kloppen als het om een wedding gaat: gasten aan lange tafels tussen de olijfbomen toostend onder de sterrenhemel. Na twee romantische huwelijksaanzoeken afgelopen zomer heeft Holiday Resort
Balzi Rossi besloten om haar locatie in het voor-en najaar ook exclusief te verhuren voor huwelijken. Om uw droomwedding in Italiaanse stijl te creëren werken zij samen met wedding planners.
Geliefde vakantiebestemming
Holiday Resort Balzi Rossi is een geliefde vakantiebestemming van koppels die romantiek en rust zoeken maar ook voor
gezinnen met tieners. Door het kleinschalige karakter van het resort maken kinderen makkelijk contact met elkaar en kunnen de ouders lekker tot rust komen. In Holiday Resort Balzi Rossi bent u welkom in de zomer én winter. Als u meer schitterende foto’s van het resort wilt zien, ga dan naar www.holidayresort-balzirossi.com of naar instagram: @balzi.rossi
In Calabrië liggen de mooiste plekjes verscholen tussen de bergen en de zee en worden bezoekers gastvrij ontvangen op een authentieke Italiaanse manier: met overvloedige maaltijden, wijn uit karaffen en zang van de trattoria-baas. En dan zijn er ook nog honderden muurschilderingen te zien: streetart avant la lettre.
TEKST & FOTOGRAFIE JEROEN BERENDS
Vorige pagina’s: uitzicht op de Tyrreense Zee.
Boven: centrum van Diamante. Rechts: boulevard langs de grillige kustlijn waarop de stad gebouwd is.
In een restaurant op de boulevard van het stadje Diamante zijn de tafelkleden blauw geruit, de servetten van papier en wordt de wijn in kannen geserveerd. Hier is geen sprake van een (te) ver doorgevoerd interieurconcept. Dit is een visrestaurant zonder opsmuk, waar je ook een pizza kan krijgen. Het is vrijdagavond en de andere gasten zijn families die ten minste uit zes personen bestaan. Als voorgerecht krijg ik een assortiment aan gefrituurde vis. Het is genoeg voor een hele maaltijd. Zo gaat dat in het échte zuiden van Italië. Daar laten ze zien dat je welkom bent door je te overladen met eten. Gastvrijheid van de oude stempel. Een authentiek – vaak gebruikt woord,
maar hier op z’n plaats – Italiaans familierestaurant. Ik voel me zeer welkom. Diamante, gebouwd op de grillige kustlijn van de Tyrreense Zee, heeft een klein historisch centrum. In de binnenstad zie je overal door de jaren heen gemaakte muurschilderingen van verschillende kunstenaars. In 1981 werd aan 83 kunstenaars gevraagd een murale te maken. Sindsdien kwamen er elk jaar nieuwe muurschilderingen bij. Niet alleen van Italiaanse, ook van internationale kunstenaars. Veel van de werken tonen scènes uit het dagelijks leven van de Diamantesi. De recentere schilderingen zijn vaak van wat meer politieke aard zoals bijvoorbeeld de muurschildering Samir van Antonino Perrotta. De afbeelding
verwijst naar de vluchtelingen die op zoek zijn naar geluk aan de overkant van de zee. Ook niet te missen in Diamante is peperoncino. Je ziet ze terug op de murales, ze hangen aan muren te drogen, verspreid over de stad zijn er sculpturen van de pepers te vinden en er rijdt zelfs een peperoncino-Ape rond. Een jaarlijks peperoncino-festival kan dan natuurlijk niet ontbreken. Vast onderdeel van dit evenement is een wedstrijdje pepers eten. In dertig minuten moeten de winnaars
van de landelijke voorrondes zoveel mogelijk pepers naar binnen werken. Het wereldrecord staat op 1,2 kilogram. De deelnemers mogen naast de pepers alleen brood nuttigen. En water drinken uiteraard: wie brand sticht moet de boel kunnen blussen.
Wanneer je Diamante uitrijdt, zie je al snel akkers om je heen. Daar groeien meestal twee producten: pepers natuurlijk of
>
Hotel Riviera Blu is direct gelegen aan de kust, heeft een klein stukje strand met eigen badmeester. Via Poseidone, 8, Diamante. hotelrivierableu.it
In dertig minuten moeten de deelnemers zoveel mogelijk peperoncino naar binnen werken. Het wereldrecord staat op 1,2 kilogram
cedri, sukadecitroenen. In Nederland kennen we die vrucht vooral van de Groninger koek of de kerststol. Het grootste gedeelte van de oogst wordt hier opgekocht door Joodse gemeenschappen voor hun Loofhuttenfeest. “Voor dit feest worden alleen de beste cedri gebruikt en die groeien hier aan de Riviera dei cedri”, zo beweert de trotse gids. Ik neem het ter kennisgeving aan en denk vooral aan die stukjes die ik altijd uit de kerststol peuterde omdat ik ze te bitter vond. Verderop buigen we af naar het binnenland. De bus rijdt een steile heuvel op met als eindpunt aan de top de ruïnes van Cirella. Het zijn de overblijfselen van de stad zoals die begin 19de eeuw werd achtergelaten na de Napoleontische oorlog. Uiteraard heeft de tijd z’n sporen nagelaten en is er veel verloren gegaan. In de kerk van San Nicola Magno zijn nog enkele fresco’s te zien, de murales van de Middeleeuwen. Vanaf de ruïnes zie je het eiland Cirella liggen met daarop de restanten van de wachttoren vanwaaruit het vaste land gewaarschuwd werd als de vijand eraan kwam.
De Grieken en de Romeinen wisten Calabrië al te vinden maar deze regio kent ook een grote Albanese invloed. Deze Arbëreshë, zoals ze officieel heten, ontvluchtten in de 15de eeuw de Ottomanen. Deze gemeenschappen liggen verspreid door het zuiden van Italië maar rondom de Riviera dei cedri vind je de grootste dichtheid.
Wanneer ik op weg ben naar Orsomarso moet ik denken aan Snollebollekes. Een enthousiaste chauffeur zorgt ervoor dat ik van links naar rechts geslingerd word. De hevig kronkelende wegen werken ook niet mee. We rijden door het park Pollino, het grootste nationaal park van Italië en sinds 2015 uitgeroepen tot Unesco Geopark.
De zuidelijke Apennijnen bepalen hier het landschap, wat de kronkelende wegen verklaart. Je zou hier gerust twee weken kunnen rondstruinen op de sentieri dei briganti, oftewel de roverspaden, die in-
middels als officiële wandelroutes worden gebruikt en duidelijk zijn aangegeven. Orsomarso ligt verscholen in het park Pollino. Het is niet heel gemakkelijk om hier te komen en dat betekent dat het ook
Lunch aan het strand in San Nicola Arcella.
Links: streetart in Diamante en de ruïnes van Cirella.
Wanneer ik op weg ben naar Orsomarso moet ik denken aan Snollebollekes. Een enthousiaste chauffeur zorgt ervoor dat ik van links naar rechts geslingerd word
GOLDEN PARK RANCH
Voor een simpele boerenmaaltijd in Calabrese sfeer, kun je terecht bij Golden Park Ranch. De naam doet niet erg Italiaans aan maar het eten is dat des te meer.
Via Fiume, Argentino, Orsomarso CS. golden-park-ranch.business.site
niet platgelopen wordt door toeristen. Boven het dorp torent een kerkklok en wanneer ik omhooggeklommen ben, zie ik hoe het dorp tussen de bergen en rotsen is ingeklemd. Het geeft een idee van hoe onherbergzaam het hier geweest moet zijn voordat de auto zijn intrede deed. Een goede plek om je te verstoppen. Beneden op het dorpsplein raak ik aan de praat met Teresa. Ze is de eigenaresse van Casa del Peperoncino, een opvallend roze huis, aan de buitenkant volgehangen met pepers. Ze vertelt enthousiast over hoe
belangrijk ze het vindt dat de traditie van het drogen van pepers bewaard blijft. Ik koop wat pepers. Voor de zekerheid vertelt ze me nog even hoe ik ze kan gebruiken: “Olie, een beetje knoflook en dan de pepers. Wel de zaadjes verwijderen!”
Het weer zit vandaag niet helemaal mee dus is de pranzo binnen. In Golden Park Ranch, een oude boerderij die is omgebouwd tot restaurant krijgen we een boerenlunch voorgeschoteld. Een van de voorgerechten is peperoncino crusco Twijfelend neem ik een klein hapje van
Het geeft een idee van hoe onherbergzaam het hier geweest moet zijn voordat de auto zijn intrede deed. Een goede plek om je te verstoppen
Casa del Peperoncino in Orsomarso.
Altaartje bij de ruïnes van Cirella.
de hele peper. Blij verrast proef ik dat de peper niet pittig is. Hij is eerder krokant. De pepers zijn met zout besprenkeld en even in de oven gegaan. Het resultaat is een aangename, licht ziltige snack. Ook hier staat de wijn in kannen op tafel. De lunch is stevig zoals dat hoort in de bergen. Voor het geval je niet genoeg hebt, komt de kelner nog eens langs met een schaal ravioli.
De speakers en andere apparatuur die in de hoek van het restaurant staan deden al vermoeden dat hier weleens een feestje wordt gegeven. Maar ook tijdens de lunch is de uitbater niet te beroerd om de microfoon te pakken en ons op wat Calabrese volksliedjes en Amerikaanse klassiekers te trakteren. Hij is niet de grootste zanger
maar zijn optreden geeft wel een enorm gevoel van gastvrijheid. De laatste keer dat ik ben toegezongen kan ik me niet meer herinneren.
De kustlijn van Calabrië is net zo grillig als het binnenland. Dat zorgt ervoor dat je niet overal de zee in kan wandelen maar wel dat je prachtige strandjes vindt als het Spiaggia dell’Arcomagno bij San Nicola Arcella. Dit strandje ligt verscholen achter een rotswand met daarin een grote boog waardoor het zeewater naar binnen loopt.
Je moet wel even wat trappen en paadjes beklimmen om dit paradijsje te vinden. Per boot is natuurlijk ook een manier om de kust te verkennen. Dat doen we met
De ruïnes van Cirella zijn in het hoogseizoen makkelijk te bezoeken maar in het laagseizoen moet je een afspraak maken.
>
Cosenza, (+39) 349 1512115.
Strand bij San Nicola Arcella; sculptuur die verwijst naar de peperoncino.
Wie nog verder in de historie wil duiken kan terecht in de Grotta del Romito, nabij Papasidero. Hier is onder andere een 12- tot 14.000 jaar oude rotsuitsnede te vinden van een oerrund. Ook zijn er tombes ontdekt van meer dan 10.000 jaar oud. Bij de grot staat ook een klein museum waarin alles duidelijk wordt verteld. grottaromito.com
Elektrisch rondvaren langs de riviera dei Cedri? Kijk op elettrahybrid.it
de lunch is de uitbater niet te beroerd om de microfoon te pakken en ons op wat Calabrese volksliedjes en Amerikaanse klassiekers te trakteren
de Elettra, een hybride boot met zonnepanelen op het dak. De verbrandingsmotor is er enkel voor noodgevallen, verzekert de kapitein mij. Deze moderne boot vaart geruisloos langs de kust, zonder geronk van de motor en de stank van de diesel dus. Het zorgt voor schoner water en is fijner voor de vissen, toch een prettig idee wanneer je vanaf de boot het water in springt. We varen rond Isola Dino, bekijken wat grotten en genieten van het uitzicht. Die is rotsachtig en hier en daar begroeid. In de verte zie je de bergen van Pollino liggen. Tenslotte test ik nog even de watertemperatuur. Het seizoen duurt hier lang. Zelfs tot in oktober kun je hier lekker zwemmen, alhoewel de gemiddelde Italiaan daar wellicht anders over denkt. Als ik vanaf de parkeerplaats richting het centrum van Buonvicino loop, kan ik
goed zien hoe het stadje tegen een groene heuvel is gestapeld. Buonvicino is een van de Borghi più belli d’Italia en ik snap meteen waarom. Wanneer de avond valt worden de huizen gehuld in de warme tinten van de laatste zonnestralen. Vanavond bruist de stad. San Ciriaco, de beschermheilige van de stad, wordt de komende dagen geëerd. Overal branden lampjes en staan marktkraampjes. En iedereen is in rep en roer: er wordt muziek gemaakt en gedanst. Kinderen krijgen snoepgoed en de volwassenen laten zich de wijn welgevallen. De avond wordt afgesloten in een trattoria met ragù di capra. Een voordracht van een van de laatste cantostorie, een soort minstreel die door middel van liederen verhalen over Calabrië vertelt. Wederom wordt de wijn hier in kannen geserveerd. Inmiddels weet ik dat ik dan goed zit in Calabrië. •
TijdensStrand Spiaggia dell’Arcomagno.
Reserveer een vakantie op gustocamp.nl. Voer bij het opmerkingen-veld de code ITALIEMAGAZINE in. Je ontvangt per e-mail je bevestiging met 20% korting! Deze actie is geldig tot 20 januari 2023. In de stacaravan Gusto Baby zijn alle babyfaciliteiten voorhanden, zoals een commode, babyfoon en flessenwarmer. Stacaravan Lounge Deluxe XL heeft o.a. boxspring bedden, een regendouche en een prachtige houten veranda met comfortabele lounge set.
De lucht is strakblauw en het is warm, al is het diep in de herfst. Het was geen gemakkelijke tijd, het gemis van mijn moeder en een boek dat af moest. Het manuscript stuurde ik zojuist weg en nu ga ik uitwaaien in de Hortus Botanicus, aan de overkant van de Tiber.
Bij de onderdoorgang naar de Campo de’ fiori, word ik begroet door Massimo, de eigenaar van een klein atelier waar hij sieraden repareert. Hij stelt me voor aan Roberto, een oudere man met een fiets, die een rode roos in zijn hand heeft waarvan de bloem er zielig bijhangt.
“Ik ga haar behandelen”, zegt Roberto. Hij wikkelt een stuk plakband dat Massimo hem gaf zorgvuldig om de steel.
“Geef hem aan Rosita”, zegt Massimo. “Ik ga wandelen in de Hortus dus dat is niet handig.”
Roberto had al een andere bestemming voor de roos: de madonna.
“Kom mee”, zegt hij. Ik volg hem de donkere gang in waar we ons omdraaien naar de beeltenis van de Moeder Gods.
Roberto zet de roos naast het schilderij en laat dan een Sardijns Ave Maria uit een op zijn fiets bevestigde transistorradio klinken. Roberto werd geboren op Sardinië. Als de laatste klanken zijn verstomd, groet ik hem en wandel verder.
Het is druk in Trastevere, maar als ik onder de antieke Porta Settimiana door ben en linksaf een brede straat in loop, langs Palazzo Corsini, hoor ik alleen vogelgezang. Aan het eind van de straat ligt de met groene bomen bedekte helling van de Gianicolo. Ik ga de toegangspoort door, koop een kaartje en twijfel even welke van de door hoge bomen geflankeerde lanen ik zal inslaan. Er zijn weinig mensen. Hier en daar zit iemand op een bankje of ligt in het gras. De hortus hoort bij de universi-
teit van Rome La Sapienza, maar gaat terug op Il Giardino dei semplici van het Vaticaan, de Tuin van de eenvoudigen waarover in de 12de eeuw al werd geschreven. Semplici, eenvoudigen sloeg op planten waarvan geneesmiddelen werden gemaakt. Ik loop langs de meest veelsoortige cactussen met antiquiteiten ertussen, een vaas, sierlijk bewerkte stukken marmer, misschien afkomstig uit de Horti Getei, de tuinen van Publius Septimius Geta, zoon van Septimius Severus en broer van Caracalla. De keizers begonnen steeds fraaiere tuinen aan te leggen met een rijkdom aan gewassen, priëlen, vijvers en fonteinen ertussen. ‘Stille verblijfplaatsen voor de goden’ volgens dichter en filosoof Lucretius. Ik loop onder reusachtige bomen door, een vier eeuwen oude plataan, ga serres in, met mediterrane en tropische temperaturen. Weer buiten kom ik langs een bed vleesetende planten, door een woud van reusachtige palmen, een vallei van varens. Rozengeur komt me tegemoet. Hier en daar zit zowaar nog een rood of geel blaadje aan een struik maar er glimmen vooral rozenbottels tussen het herfstblad. Door de omhooglopende rozentuin beland ik in het bamboebos, waar ik een geheimzinnig pad insla en onverwacht onder me de stad zie liggen. Vanaf het bankje waar ik even op ga zitten, kijk ik naar de koepels en torens in het gouden licht, wandel dan verder omhoog, langs het Nymphaeum, de Japanse tuin, een bijenhotel. Nog hoger zijn antieke muren te zien. Over een gebeeldhouwde trap met fonteinen erlangs daal ik af, wandel het vlinderhuis in waar vlinders met vleugels van renaissancebrokaat tussen het passiefruit hangen. “ Signora u mag niet naar buiten; er zit een vlinder op uw rug.” Als de vlinder terug is naar het passiefruit houd ik nog even stil bij de tuin van de aroma’s, snuif de geur op van salie, lavendel, laurier, en wandel dan verkwikt de stad weer in. Te midden van die welsprekende oude stenen is het soms ook een weldaad je onder te dompelen in de natuur. •
Chef-kok Alessandro Giraldi; de blauwe entreehal van de villa.
Een landgoed in een provinciestadje met een internationale reputatie op het gebied van keramiek. Niet ver van Ravenna, met zijn vroeg-middeleeuwse kerken, mozaïeken en Dante. Wat wil je nog meer tijdens een trip naar het oosten van Emilia-Romagna?
Villa Abbondanzi is lid van een exclusief internationaal genootschap van restaurants en hotels, Les Collectionneurs, een keurmerk dat is opgezet door de Franse top-chef Alain Ducasse. Lescollectionneurs.com
otondes rijgen de buitenwijken van Faenza als tandwielen aan elkaar. Op de zoveelste slaat de chauffeur ineens abrupt af en we rijden een statige oprijlaan op naar een landgoed. De golfbaan die ernaast ligt, lijkt een beetje een hedendaagse stijlbreuk. Even later zit ik bij een zwembad van Villa Abbondanzi. Dat ziet er aanlokkelijk uit, zeker bij 36 graden in de schaduw. Een vrouw met een strohoed poedelt verveeld met haar voeten in het water en krijgt een cocktail aangereikt door een jongen met een rood T-shirt met opschrift ‘Salvataggio’. De redder in nood. Relais Villa Abbondanzi, een resort met vier sterren, heeft twee gastenverblijven.
Het ene is een grondig verbouwde voormalige schuur met vijftien gerieflijke kamers en suites en veel antiek. Daarnaast is er de eigenlijke villa met vijf superior suites, waar de receptioniste me tot mijn onuitsprekelijk genoegen met een golfkarretje heen rijdt. Het robuuste gebouw uit de jaren 1820 is opgetrokken voor grootgrondbezitter Giorgio Abbondanzi (1774-1831) en wordt omringd door een groot landschapspark met een grote variatie bomen en de nodige frivoliteiten. Zo is er een labyrint van kronkelende paadjes tussen struiken, dat zo te zien niet meer wordt gebruikt. Daaronder zit een voormalige ijskelder waar nu wijn is opgeslagen en wijnproeverijen voor de gasten worden gehouden. De villa heeft ook een eigen zwembad, waar beduidend minder gasten gebruik van maken, met
In de voormalige ijskelder is nu wijn opgeslagen en worden wijnproeverijen voor de gasten gehouden
daarachter een fraai tuinpaviljoen waar je makkelijk een Italiaanse bruiloft kunt houden.
De 19de-eeuwse villa is opgetrokken volgens de beginselen van de neoklassieke architectuur, dus vanbuiten sober en perfect symmetrisch, met bovenin een loggia met zuilen. Binnen is het heerlijk uitbundig. Op de eerste verdieping – de piano nobile, waar vroeger de familie woonde en bezoek ontving (het personeel zat op de begane grond) – zijn de plafonds beschilderd met fresco’s en de gesausde muren behangen met barokke schilderijen. Een chaise longue in empirestijl staat voor de deur van mijn suite Roseto, vernoemd naar de rozentuin voor een semi-Romeins tempeltje in het park, en in de gang stuurt een god met wapperende manen een strijdwagen over het plafond. Op het fresco boven mijn bed zijn een paar in tuniek geklede meiden iets bucolisch
of misschien zelfs amoureus aan het doen. De badkamer glimt van het marmer, en naast de wc hangen een telefoon voor noodgevallen en vogelprenten met Latijnse namen. De eigenaren zijn sowieso ornithologisch ingesteld, want in de vijver naast de villa kuieren flamingo’s in het rond, een beetje chagrijnig alsof ze hun lange stelten met tegenzin uit het water trekken. Van tijd tot tijd klinkt er een driftig gesnater als in een gearrangeerd huwelijk. Verderop klepperen ooievaars bovenop een mast en boven alles uit klinkt het gesjirp van de cicaden, die hun bronst met dit warme weer luid uitventen.
De geschiedenis van het landgoed wordt al decennia bepaald door de familie Bucci. Industrieel Roberto Bucci heeft de villa al in de jaren vijftig van de vorige eeuw laten renoveren. Zijn zonen Massimo en Stefano, succesvol in de robotica en automatisering, hebben van de villa
in 2004 een resort gemaakt. Martina, de dochter van Massimo, is daar nu directeur.
Waarschijnlijk hebben ze gedacht: waar zouden we zelf behoefte aan hebben als we in ons ideale hotel gaan logeren? Zo heeft het viersterrenresort twee uitstekende restaurants. Met marketingmanager Serena Grementieri lunch ik in Le cinque Cucchiai, gespecialiseerd in vis en zeevruchten. Waarom hier, vijftig kilometer van de Adriatische kust? “Massimo Bucci wilde een goed visrestaurant omdat dat in Faenza niet te vinden is”, luidt Serena’s nuchtere verklaring. Het restaurant heet ‘de vijf lepels’, omdat de oma van Massimo in haar recepten altijd vijf lepels van elk ingrediënt deed. Serena raadt de risotto al mare aan, en die is inderdaad goed gelukt, net als de gegrilde octopus en het chocoladedessert Cinque Cucchiai. Voor ons in de tuin staat een eeuwenoude eik waaronder je kunt loungen met je bollicine (spumante) of degustativo.
• MIC (Internationaal keramiekmuseum)
Viale Baccarini 19, micfaenza.org
• Teatro Masini
Historisch theater, gebouwd in 1787. Piazza Nenni, 3, accademiaperduta.it
• Palazzo Milzetti
Een van de mooiste voorbeelden van de neoklassieke periode in Italië (1792-1805).
Via G. C. Tonducci 15, palazzomilzetti.jimdo.com
• Trattoria La Casetta
Fijn terras, uitstekende regionale keuken.
Via G. Ugonia 6, trattoria-lacasetta.it
• CAB, Terra di Brisighella
Olijfproeverij, winkel met extra vergine olijfolie (ook biologisch), wijn en streekproducten. Piazzetta Porta Gabolo 8, terradibrisighella.it
• Toeristische info brisighella.org
Op een steenworp van het restaurant bevindt zich de orto botanico, de groenteen kruidenmoestuin waar de gasten ook kunnen rondwandelen. Daarnaast heeft het resort twee spa’s, waaronder een waar je je kunt laten masseren of een privéruimte kunt huren met een groot en zo te zien erg gerieflijk waterbed en een jacuzzi, en een fitnessruimte is er natuurlijk ook.
’s Avonds mag ik me vervoegen bij Il Fenicottero Rosa Gourmet, het finediningrestaurant van de villa. De naam ‘De roze flamingo’ is geen pleonasme, want in de vijver houden zich ook witte en gelige exemplaren op. ’s Winters worden de gasten binnen ontvangen op de begane grond, op zwoele zomeravonden op het terras. Ik krijg een achtgangenmenu plus amuses voorgezet, vergezeld van heerlijke wijnen en alle gangen zijn licht verteerbaar. Chef Allessandro Giraldi komt zijn
gasten zijn bijzondere creaties aan tafel persoonlijk uitleggen. Hij heeft ervaring opgedaan in de keuken van NOMA, het sterrenrestaurant in Kopenhagen dat bekendstaat als een van de beste ter wereld. Alessandro heeft streek- en seizoensproducten zeer fantasievol gecomponeerd tot wat hij una tempesta organnizata noemt, een georganiseerde storm. Hij moedigt zijn team aan met de wildste ideeën te komen, die later worden “gekanaliseerd”, om te “zoeken naar de comfortzone van een ingrediënt, de grens ervan af te tasten en zo dicht mogelijk bij die grens te komen waarbuiten het moeilijk zou zijn voor de klant om ons te volgen”, zoals hij me later mailt. Als dat niet avontuurlijk is.
Je hoeft het resort eigenlijk niet uit, maar een chauffeur brengt me toch naar Faenza. Een stadje met zestigduizend inwoners en weinig groen, net als veel Italiaanse
Interieur van de Basilica di San Vitale in Ravenna, een belangrijk voorbeeld van Byzantijnse kunst en architectuur.
Onder: de flamingo’s in het park van Villa Abbondanzi. Rechterpagina, van links naar rechts: een van de gangen van de villa; goedlachse sommelier en serveerster van Il Fenicottero Rosa Gourmet; panorama van het mooie dorp Brisighella.
steden, maar de vader van Massimo en Stefano heeft zijn stad wel een park geschonken, het Parco Roberto Bucci. Je ziet het niet meteen, maar tweehonderd jaar geleden bloeide Faenza op cultureel gebied. Het werd zelfs ‘het Athene van Emilia-Romagna’ genoemd. In dit deel van Emilia-Romagna hadden de grootgrondbezitters meestal een huis in de stad en een villa op het platteland, vertelt mijn gids Daniela.
Uit die tijd dateren nog zeventig villa’s in
de omgeving, maar die kun je meestal niet bezoeken. Je kunt wel terecht in Villa Milzetti, midden in de stad. Die ziet er van buiten onopvallend uit, maar ook deze villa is vanbinnen spectaculair.
In de keuken valt een roestig spit op dat via allerlei omwegen boven de open haard eindigt en me doet denken aan de machines van de kunstenaar Jean Tinguely. Op de benedenverdieping zijn de kamers van fresco’s voorzien, maar een verdieping hoger bevinden zich de salons voor de
Een kwartiertje rijden van Faenza ligt Brisighella, een van de Borghi più belli d’Italia en beroemd om zijn pittoreske straatjes, kasteel en klokkentoren
belangrijke gasten, die veel hoger zijn en veel rijker gedecoreerd. Daarnaast zijn er boudoir-achtige schemerige kamers met grotesken en decoraties in de intieme sfeer. Een zeer opmerkelijk interieur dat me doet denken aan de oude films vol weemoed en verlangen van Luchino Visconti. Verder draait Faenza het gebruikelijke repertoire van een doorsnee-Italiaans stadje af: een piazza met een arcadengalerij, een fontein, een paar terrasjes en een kathedraal die nooit is afgekomen. Er is ook een prachtig theater, het Teatro Masini, dat je kunt bezichtigen en waaraan nooit iets lijkt te zijn veranderd sinds eind 18de eeuw. Daniela wijst op de cardo en decumanus, de Romeinse heerwegen die elkaar kruisten op de piazza. Faenza ligt niet meer dan een uur van cultuursteden als Ravenna, Bologna, Florence en Rimini.
Daarnaast is het stadje wereldberoemd om zijn geglazuurde en gedecoreerde keramiek, dat in het Frans faïence heet en in het Italiaans majolica. In het internationale keramiekmuseum is de geschiedenis van majolica gedocumenteerd, maar ook die van buitenlandse aardewerkvarianten van de oudheid tot nu, met tot besluit een grote afdeling hedendaagse keramische kunst. In een vitrine staat aardewerk dat is
geschonken door de maker, Pablo Picasso. Een kwartiertje rijden van Faenza ligt het mooie Brisighella, een van de Borghi più belli d’Italia en beroemd om zijn pittoreske straatjes, kasteel en klokkentoren. Het middeleeuwse dorp ligt er schilderachtig bij, maar het is er wel bloedheet als ik er met gids Silvia rondloop. Vooral omdat we vele beklimmingen moeten uitvoeren, want het ligt op een duidelijke verhoging, La Rocca genaamd, wat waarschijnlijk ook de reden is dat het door de adellijke familie Manfredi werd uitverkoren om het fort te bouwen. Heel bijzonder is de Via degli Asini, de ‘ezelweg’, een middeleeuwse doorgang op eenhoog met golvend kinderkopjesplaveisel en monumentale balken. Je komt er via een stenen trap op de piazza.
Als je in Faenza bent moet je uiteraard naar Ravenna, een halfuur met een boemeltrein. Een absolute bezienswaardigheid, om de vroeg-middeleeuwse mozaïeken en gebouwen die op de Unesco Werelderfgoedlijst staan, en natuurlijk vanwege de tombe van Dante Alighieri. Hij voltooide La Divina Commedia, waarin hij al zijn vijanden in het inferno deed belanden, in Ravenna. “Ik moet bekennen dat ik het niet heb uitgelezen”, zeg ik tegen gids Cinzia. “Dat heeft niemand”, antwoordt
• Osteria Passatelli
Eigentijds fantasievolle en gezellige inrichting, uitstekend eten en dito wijnen, typisch voor Emilia-Romagna.
Via Ponte Marino 19, osteriapassatelli.it
• Ristorante Al Cairoli
Via Cairoli 16, alcairoli.com
• Museo Dante
Op deze website staat ook informatie over de andere luoghi Danteschi, zoals de tombe van Dante. Er is door de plaatselijke Lions Club ook een Danteroute door de stad uitgezet, ‘Il percorso Dantesco’, camminarecondante.it
Via Dante Alighieri 2/A Ravenna, vivadante.it.
De mozaïeken uit de vroege Middeleeuwen zijn onder meer te zien in de Basilica di San Vitale, het mausoleum van Galla Placidia, de Cappella di Sant’Andrea, de Basilica di Sant’Apollinare Nuovo, de Basilica di Sant’Apollinare in Classe en het baptisterium van de Arianen en het baptisterium van de Neonianen. Daarnaast zijn er nog meer kerkelijke gebouwen te bezichtigen, zoals het aartsbisschoppelijk museum. Er zijn combi-tickets te koop waarmee je de belangrijkste monumenten kunt bezoeken.
Voor alle info:
• ravennamosaici.it
• musei.emiliaromagna. beniculturali.it
• turismo.ra.it
• ravennaexperience.it
Ravenna was in de tijd van Dante en Byron een ‘provinciaal gat’ geworden. Het had zijn grootste bloeitijd al lang achter zich
ze begripvol. “Ook Italianen niet. Daar is het veel te moeilijk voor. Ik had zelf nog het meest aan een Engelse vertaling. Maar geniaal is het wel.”
Nadat Dante uit Florence was verbannen zwierf hij twintig jaar langs allerlei adellijke opvangadressen. Zijn laatste halte was Ravenna, waar hij drie jaar in ballingschap leefde tot hij op 56-jarige leeftijd aan malaria overleed in 1321. Nu zijn zijn stoffelijke resten ondergebracht in een statige tombe in een barokke kapel, maar daar ging een hele zwerftocht en veel gekrakeel aan vooraf. Vlakbij het monumentale graf bevindt zich een heuveltje op de binnenplaats van een klooster, waar de monniken zijn gebeente een tijdje hadden verstopt voor Dante’s politieke vijanden. Daar werden ze later op miraculeuze wijze teruggevonden en in de monumentale tombe geplaatst.
Overigens is er nog een literator die in Ravenna heeft verbleven, Lord Byron. Deze romantische dichter en ladies man weekte er een schoonheid van haar oudere man los om haar vervolgens met gebroken hart achter te laten om naar Griekenland
te vertrekken en te sneuvelen. Niet dat er een oorzakelijk verband is.
Ravenna was in de tijd van Dante en Byron een ‘provinciaal gat’ geworden.
Het had zijn grootste bloeitijd al lang achter zich, de vroeg-christelijke tijd, in de 5de en 6de eeuw na Christus. Daarvan getuigen nog vele gebouwen, zoals het mausoleum van Galla Placidia, de Basilica di San Vitale en de Basilica di Sant’ Apollinare Nuovo. Ook het baptisterium van de Arianen, vlakbij de dom, is zeer fraai gedecoreerd met de wonderschone mozaïeken waar Ravenna beroemd om is. Cinzia wijst me op de fresco’s hoog op de muren van de Basilica di Sant’Apollinare Nuovo uit de 6de eeuw, gebouwd door Theodorik de Grote, koning van de Ostrogoten. Ze geven scènes uit het leven van Jezus weer. “Wat valt je op?” Ze geeft zelf het antwoord: “De kruisiging staat er niet bij. Het christendom was toen nog een positief, vreugdevol geloof. De aandacht voor het lijden en de opoffering van Christus dateert van veel later, uit de Middeleeuwen.” We constateren eensgezind dat deze vroege opvatting ons veel beter bevalt. •
Bruine trui van merinowol. Heeft door de opstaande kraag en halve rits een casual look, maar kan ook prima naar het werk gedragen worden, bijvoorbeeld over een net overhemd. Boggi, bruine merinowollen trui, € 139, boggi.com
Poederroze leren pump, subtiel van kleur, maar opvallend van vorm door de zogenoemde piramidehak en de vierkante neus. Pollini, Laurel Horsebit Patent Leather Pumps, € 306, pollini.com
Niet te missen op de bagageband: trolley met artwork van Andy Warhol. Gemaakt van gerecycled polycarbonaat en daardoor licht en duurzaam, met chique leren details. Ook handig: de indeling in twee compartimenten. Bric’s, Limited Edition Andy Warhol x Bric's Medium trolley, €635, brics.it
Latte art, de kunst van het schenken, is niet moeilijk met deze melkkan van Alessi. En niet alleen omdat hij er zo fraai uitziet. Met de spitse tuit maak je de mooiste kunstwerkjes van je espresso. Hij is vervaardigd van verzilverd roestvrijstaal en heeft een handvat van appelhout. Alessi, Bombé Milk Jug Applewood, € 395, eu.alessi.com
Maak een statement met deze stoere schakelketting. Draag hem op een blote hals voor een sensueel effect of over een coltrui voor een ruigere stijl. Gemaakt van kunststof en aluminium (lengte 45 centimeter). Patrizia Pepe, Fly pendant-adorned maxi chain necklace, € 78, patriziapepe.com
Karelia is de iconische stoel van Zanotta, in 1966 ontworpen door de Finse designer Liisi Beckmann. Dit jaar brengt het meubelmerk de stoel opnieuw uit, in een steviger stof en verschillende nieuwe kleuren. Een eyecatcher in elk interieur. Zanotta, Karelia, prijs op aanvraag, zanotta.it
Nude-tinten zijn altijd een goede keuze, want ze passen overal bij. Neem dit doosje oogschaduw met tinten als brons, oudroze, taupe en mauve. Leuk om cadeau te geven. Nabla Cosmetics, Cutie Palette, € 23,50, nablacosmetics.com
Warme en zachte handschoenen?
Check! De visgraatstof aan de bovenkant en de suède-laag aan de onderkant vormen een mooie combinatie van twee structuren, met als detail een geborduurd klavertje op één vingertop. Rinascimento, Herringbone Fabric Gloves, € 45,90, rinascimento.com
Van dé beroemde Italiaanse lekkernijen tot Bolognese restaurants en gerechten waar fijnproevers voor omrijden. Susan van Deth deelt haar culinaire tips voor de populairste steden van Italië: Venetië, Florence, Rome, Milaan en – ditmaal – Bologna.
a Rossa’ (‘de Rode’) of ‘la Grassa’ (‘de Vette’). Als je de stad met een van deze twee woorden aanduidt, zal elke Italiaan weten wat je bedoelt. De hoofdstad en tevens grootste stad van de regio Emilia-Romagna in het noorden van Italië: Bologna.
aantal delicatessen die niet per se bekendstaan om hun lage vetpercentages en gezonde aspecten.
Emilia-Romagna is de geboortegrond van een aantal van de bekendste Italiaanse exportproducten: aceto balsamico, parmaham, Parmigiano Reggiano, mortadella en niet te vergeten de geliefde truffel. Een weekend Bologna is daarom niet alleen gewoon een goed idee, het is een must voor iedere foodie.
We beginnen de dag natuurlijk met een goed ontbijt. Zoals we inmiddels weten hoef je in Italië niet op zoek te gaan naar gepocheerde eieren en avocado-toast. Een zoet begin van de dag is de standaard. Mijn drie topadressen voor ontbijt zijn
en rechts: Caffè
Letterario Sebastiano Caridi. Boven: la girella eten in Forno Brisa.
Geheel rechts: traditionele pasticceria Gamberini.
‘De Rode’ verwijst naar de politieke kleur van de links georiënteerde stad – voornamelijk gevoed door de grote hoeveelheid studenten – maar ook naar de kenmerkende kleur van de stenen en muren die Bologna haar rode gloed geven. ‘De Vette’ verwijst, hoe kan het ook anders, naar eten. Deze stad staat namelijk bekend om een groot
heel verschillend, van modern tot een bijna haute cuisine brioche. De bebrilde en bebaarde hipster Sebastiano Caridi is van een nieuwe generatie patisseriechefs. Zijn Caffè Letterario Sebastiano Caridi is geen traditionele pasticceria, maar de kunst van de perfecte brioche en niet te versmaden taartjes en bonbons beheerst hij als geen ander. Elke lekkernij is een kunstwerk op zich, en ik heb nog nooit zulke mooie brioches gezien in Italië. Mijn favoriete plek om even te gaan zitten voor een cappuccino rond een uur of tien, buiten op het terras onder de bogen. Er is alleen één probleem: het is ontzettend lastig kiezen uit alle lekkernijen
die worden tentoongesteld in de vitrines. Dus gewoon een paar verschillende dingen bestellen en dan lekker met elkaar delen, als een soort aperitivo in de ochtend.
Forno Brisa is een echte bakkerij waar de Bolognesi hun brood halen, maar dat niet alleen: ze leveren ook aan een groot aantal gerenommeerde restaurants in de stad.
Een beetje rebels, maar ze maken er vooral heel erg goede koffie en heerlijke baksels. Mijn favoriet is la girella con l’uvetta, een ronde schijf van super flaky bladerdeeg met rozijnen. Perfect in combinatie met een sterke espresso.
Ten slotte uiteraard nog een traditionele pasticceria: Gamberini. Eentje waar het marmer op de toonbank gepolijst is, maar rijk aan alle sporen die jarenlang gebruik achterlaten. De koffie is er perfect en het is er niet voor niets altijd druk. Ze hebben weliswaar een terras, maar dit is een zaak
waar vooral een espresso aan de bar wordt gedronken.
Vergeet de Amerikaanse koffieketen Starbucks en zijn kunstig gevonden inventies op het gebied van koffie. In Bologna zijn twee zaken waar je echt langs moet als je houdt van specialty-koffies, om vervolgens nooit meer een Spicy Pumpkin Latte bij eerdergenoemde keten te drinken.
Aroma is een veelbekroonde bar waar men koffies serveert die op zichzelf haast een gerecht zijn. Alessandro en zijn vrouw Cristina zijn meer dan gepassioneerd waar het koffie betreft. De menukaart van Aroma bevat tientallen koffiecocktails, van de klassiekers tot unieke én seizoensgebonden varianten ontsproten aan de creatieve geest van dit koppel. Een uniek eindproduct begint uiteraard
>
• Caffè Letterario Sebastiano Caridi Via Manzoni, 2 sebastianocaridi.it
• Forno Brisa Via Galliera, 34d Via Castiglione, 43 Via San Felice, 91a Via Nicolò Dall’Arca, 16/2/e fornobrisa.it
• Gamberini Via Ugo Bassi, 12 gamberini.eu
• Aroma Via Porta Nova, 12b ilpiaceredelcaffe.it
Er is alleen één probleem: het is ontzettend lastig kiezen uit alle lekkernijen die worden tentoongesteld in de vitrines
Farm-to-table bij Ahime. Rechts: voor Bolognese klassiekers ga je naar Diana.
bij het gebruik van ingrediënten van hoge kwaliteit, dus geen kant-en-klare siropen bijvoorbeeld; alles wordt door Alessandro en Cristina zelf gemaakt. Een van de grote favorieten is de Caffè Zabaione: een ristretto geserveerd in een shotglas, met een romige zabaione – eigeel dat op een laag vuur wordt opgeklopt met marsala tot het de consistentie heeft van een lobbige vla – met als finishing touch een laagje cacaopoeder. Maar proef er vooral meer: ga bij Aroma langs na een licht ontbijt zodat je het liefst twee verschillende koffiecocktails kunt proberen. Ik beloof je, het is een unieke ervaring. Fashionista’s strijken neer op het terras van Armani Caffè. Hier kom je voor een Caffè Shakerato (ijskoffie) geserveerd in een martiniglas, een van dé grote koffietrends in Italië sinds een paar zomers. Of een Caffè al Pistacchio, espresso met pistacheslagroom. Het Armani Caffè bevindt zich in het chique Cavour-winkelcentrum en is de perfecte plek om even te zitten als de
tassen met aankopen te zwaar worden. Overigens is de keuken ook erg goed, het restaurant is zeker aan te raden voor de lunch.
Van de tuin naar de keuken Farm-to-table, en dan voornamelijk van hun eigen moestuin naar jouw bord. Dat is het idee achter Ahime. Een groep van vijf jongemannen, allemaal jonger dan dertig en uit verschillende windstreken in Italië, is samengekomen om dit restaurant in hartje Bologna te openen. De timing was niet geweldig, net voor corona, maar door de combinatie van jeugdig enthousiasme en een uitstekende kaart met kleine gerechten om te delen, hebben ze de moeilijke jaren doorstaan en zijn ze nu populairder dan ooit.
Het restaurant is eenvoudig: niet luide muziek, maar het kletteren van pannen en potten in de open keuken vormt het aangename achtergrondgeluid. Dankzij de amicale en ontspannen sfeer voelt dit
restaurant nog het meest aan alsof je bij iemand thuis bent uitgenodigd voor een maaltijd. Overigens wel bij iemand die veel verstand heeft van koken, want de gerechten die geserveerd worden zijn van hoge kwaliteit en aangenaam verrassend. Het huisgemaakte volkorenbrood en de peper-en-pecorino-focaccia zijn excellent – menig bakker kan hier nog van leren –en het vergt enige zelfbeheersing om niet meteen alles op te eten, voorzien van een royale lik jeneverboter. Om je een voorproefje te geven van een gerecht dat je zou kunnen verwachten: ik at hier de laatste keer ravioli met pompoen, geserveerd met whiskyboter en huisgemaakte aceto van vijgen. De ravioli was perfect al dente, met
een boterzachte pompoenvulling die net dat kleine scherpe randje kreeg door de rokerige whiskybotersaus, met de aceto als frisse noot ter afsluiting van het smaakpalet. Samengevat, een perfect restaurant om te genieten van traditionele seizoensgerechten met een jonge twist.
Geef mij een klassiek restaurant met witte tafelkleden, strak gesteven servetten, zwaar zilverbestek en een bord handgemaakte tortellini in brodo (tortellini geserveerd in bouillon), en ik ben blij.
Naar Ristorante Diana kom je voor de echte Bolognese klassiekers. Je begint bijvoorbeeld met een glas Franciacorta
•
• Ahime Via S. Gervasio, 6e ahime.it (reserveer hier online)
• Ristorante Diana Via Volturno, 5 ristorante-diana.it
Dankzij de amicale en ontspannen sfeer voelt dit restaurant nog het meest aan alsof je bij iemand thuis bent uitgenodigd voor een maaltijd
in combinatie met blokjes mortadella en Parmigiano of een bord vol prosciutto di Parma. Gevolgd door een primo: tortellini in brodo of tagliatelle alla Bolognese. En als hoofgerecht de supertraditionele gran bollito. Een bollito spreekt vaak de wat meer avontuurlijkere eter aan, aangezien dit bestaat uit vijf verschillende stukken van het rund (alles van tong tot wang) en daarnaast kip en cottechino (een vettige worst); dit alles wordt gekookt in plaats van gebraden. Het is echt de moeite waard om een keer te proberen, en wordt geserveerd vanaf een wagentje aan tafel met verschillende condimenten als huisgemaakte mierikswortelcrème en puree.
De ingang is niet makkelijk te vinden, tenzij je weet waar je naar op zoek bent. Oltre (letterlijk vertaald: voorbij) ligt verscholen achter een deur, praktisch onherkenbaar
als zodanig door de vele tientallen stickers. Een passende naam aangezien je zonder instructie de ingang ‘voorbij’ zou lopen. Eenmaal binnen tref je een chic restaurant aan, met een sfeervolle bar en uitstekende cocktails. Dus kom zeker iets vroeger om eerst van een aperitivo te genieten. Het menu is innovatief met respect voor traditie, en ik raad je aan om je te laten verrassen door het zesgangenmenu (53 euro). Oltre is erg populair en vaak lang van tevoren volgeboekt, dus zorg ervoor dat je hier op tijd een tafel reserveert.
In de categorie ‘lekkers voor thuis’ heb ik een paar heel goede adresjes voor je. Maar, en dit is echt uniek, in plaats van boodschappen doen en vervolgens pas in Nederland proeven wat voor lekkers je allemaal gekocht hebt, kun je in Bologna naar Osteria del Sole. Hier mag je plaats-
nemen aan een van de tafeltjes, een glas (of fles) wijn bestellen en vervolgens genieten van je zelf meegebrachte lekkernijen. Een soort picknick in de kroeg, kan het nog leuker? Kom wel op tijd, of reserveer van tevoren een tafeltje, want dit is een zeer geliefde plek. Als je vervolgens al je aankopen eerst geproefd hebt en de allerlekkerste hebt uitgezocht, dan loop je gewoon nog een rondje langs deze favoriete salumeria’s om een grote tas vol te laden met spullen voor thuis. Maar waar koop je die lekkernijen voor thuis en in de kroeg? Ik zou beginnen bij Salumeria Simoni, een instituut in Bologna. Hier hangen de parmahammen aan het plafond, staat altijd een rij mensen binnen en buiten, en haal je de lekkerste delicatessen. Ze hebben ook een erg leuk ‘restaurant’ genaamd Laboratorio
Simoni, een paar straten van de salumeria, dat het best kan worden omschreven als ‘tafeltjes in een winkel’. Waar je tussen de parmigiano-wielen kunt genieten van een bord met prosciutto, mortadella en uiteraard verschillende soorten kaas en een glas wijn. Mocht je hier geen tafeltje meer kunnen vinden, schuif dan gerust aan bij de buren van La Baita Vecchia Malga, van hetzelfde laken een pak. Bestel een bord met veel vers gesneden vleeswaren, verschillende soorten kaas en een fles rode wijn, kortom de perfecte Bolognese lunch. Als je bij de Salumeria in de rij staat kun je intussen de visverkoop bij Brunelli en Pesceria l’Adriatica volgen. Twee traditionele viszaken waar de verse vangst half op straat, half in de winkel wordt geëtaleerd. Ook hier is het altijd druk en zou je bijna wensen dat je een keuken tot je
• Oltre
Via Augusto Majani, 1/b oltrebologna.it (reserveer hier online)
• Osteria del Sole
>
Vicolo Ranocchi, 1/d osteriadelsole.it/info-prenotazioni (reserveer hier online, of bel +39 347 968 0171)
• Salumeria Simoni
Via Drapperie, 5/2a salumeriasimoni.it
• Laboratorio Simoni
Via Pescherie Vecchie, 3b salumeriasimoni.it
• La Baita Vecchia Malga
Via Pescherie Vecchie, 3a vecchiamalga.com
• Brunelli
Via Drapperie, 8/a bottegaqualimed.it
• Pescheria L’Adriatica
Via Drapperie, 8/b pescadriatica.wordpress.com
Bestel een bord met veel vers gesneden vleeswaren, verschillende soorten kaas en een fles rode wijn, kortom de perfecte Bolognese lunch
• Gilberto
Via Drapperie, 5/a drogheriagilberto.it
• A.F. Tamburini
Via Caprarie, 1 tamburini.com
• Paolo Atti & Figli
Via Caprarie, 7a paoloatti.com
beschikking hebt om wat verse vis om te toveren tot een koningsmaal. Voor de beste aceto balsamico en andere condimenten breng je een bezoek aan Gilberto’s. Bij deze speciaalzaak kun je balsamico kopen die ouder is dan jijzelf, en duurder dan een witte truffel. Maar als je ooit een echte goede balsamico geproefd hebt, dan kun je niet meer terug naar de waterige, azijnachtige brouwsels die in Nederland in de supermarkt worden verkocht. Een druppel op een stukje parmigiano is voldoende voor een diepe gastronomische vervoering.
A.F. Tamburini is een combinatie van de twee eerdergenoemde zaken. Je kunt hier terecht voor vers gesneden vleeswaren maar ook voor truffelolie en balsamico.
Een tip: mocht je thuis een snijmachine hebben, neem dan vooral geen voorgesneden vleeswaren mee, maar hele stukken parmaham en mortadella. De kwaliteit van vers gesneden vleeswaren is namelijk aanzienlijk hoger dan van de voorgesneden variant, een stuk goedkoper én je hebt veel langer plezier van je aankopen. Dus mocht je plek hebben in je keuken en niet weten wat je zult vragen voor je verjaardag: een goede snijmachine is een onmisbaar item voor een culinaire fijnproever.
Vervolg je weg naar Paolo Atti & Figli, de enige plek in Bologna waar je handgemaakte tortellini moet kopen volgens de lokale bevolking. De cadeaubox is een perfect cadeau, maar zelfs de ‘gewone’ verpakking is al een presentje. Neem een pondje extra mee, want je kunt tortellini perfect invriezen. De enige juiste bereiding
is de zogenaamde tortellini in brodo, een traditioneel Italiaans gerecht dat bij veel Noord-Italiaanse families met regelmaat geserveerd wordt, onder meer tijdens de kerstdagen. Een leuk idee, aangezien het ook nog eens ontzettend makkelijk te bereiden is. In dit geval hoef je enkel een goede bouillon te maken en op het laatste moment de tortellini toe te voegen. Het perfecte voorgerecht: het valt bij de hele familie in de smaak en het is binnen enkele minuten klaar.
Bologna staat zeker niet bij iedereen op het lijstje ‘Italiaanse steden die je moet bezoeken’, maar dat is zonde. Het is een heerlijke stad met veel bezienswaardigheden, prachtige architectuur en een walhalla voor iedereen die van lekker eten houdt. •
geneugten van wijn, eten, liefde en gemeenschap met duidelijke genegenheid maar dorpelingen zijn niet méér immuun voor de – ze drinken gewoon betere wijn.’ Publishers Weekly
thrillers over Benoît ‘Bruno’ Courrèges. brunochiefofpolice.com
Het tweede deel in de sfeervolle, internationaal geprezen misdaadserie met Bruno, chef de police. Op een zomerochtend wordt politiecommissaris Bruno Courrèges ruw gewekt door de sirene op het gemeentehuis van Saint Denis, die de vrijwillige brandweer oproept. Bruno volgt de brandweer naar een grote loods die in lichterlaaie
in het hart van de Dordogne
Te koop in de boekhandel, via creditsmedia.nl/ shop (geen verzendkosten) of online (ook als e-book). Delen 1 t/m 3 kosten € 19,99, delen 4 en 5 € 20,99 per stuk.
THRILLER
9 789083 167527 10-08-2021 12:31
Met eenentwintig jaar is Jayden Oosterwolde een van die jonge, Nederlandse voetballers die in het buitenland met veel succes aan een professionele voetbalcarrière werkt. Voor drie miljoen euro ging hij naar de Italiaanse club Parma Calcio 1913.
Hij zit lekker in zijn vel, maar mist de Surinaamse roti en het verzorgde leventje bij zijn mama.
TEKST & FOTOGRAFIE PASCAL HORBACHIn 2020 debuteerde Jayden op negentienjarige leeftijd, als linkervleugelverdediger, op het voetbalveld van FC Twente. Snel werd duidelijk dat de talentvolle tijger uit Zwolle meer in zijn mars had. Buitenlandse clubs toonden massaal interesse in zijn kunnen. In no time was er een deal. Voor een transferbedrag van drie miljoen euro verhuisde Jayden in januari 2022 naar de Italiaanse voetbalclub Parma Calcio 1913. De druk op zijn jonge schouders moet hoog zijn. Hoe gaat hij daarmee om en wat betekent Italië voor hem?
Ik ontmoet Jayden in het centrum van Parma bij Teatro Regio, het operagebouw. Eenmeternegentig, stijlvol gekleed naar de laatste mode, stapt hij kordaat op mij af, reikt mij de hand en spreekt mij beleefd aan met u. Ik merk op dat het typisch Surinaams is om een onbekende met u
aan te spreken. Jayden knikt instemmend: “Dat is mij met de paplepel ingegeven. Voor personen die je niet kent, voor ouderen en je eigen ouders toon je zo respect.”
Jij groeide op in Zwolle waar jouw talent al op jonge leeftijd werd ontdekt en niet in de laatste plaats door jouw vader en moeder. “Dat klopt. Ze hebben mij echter nooit gepushed, iets wat je soms hoort. Wel hebben ze mij alle handvatten geboden om mij te ontplooien. Daarnaast hebben mijn ouders mij altijd gewezen op mijn eigen verantwoordelijkheid. Kansen pakken, dat moet je zelf doen. Mijn vader had meer verstand van het spel dan mijn moeder. Hij komt uit een echte voetbalfamilie. Ik denk dat al mijn ooms wel in de eerste divisie hebben gespeeld, dus voetbal zit mij in het bloed.” >
Je woont voor het eerst op jezelf. Hoe gaat dat?
“Dat was wel even wennen. Voor het eerst echt alleen, maar Parma is een mooie stad. Niet te groot, niet te klein, eigenlijk een beetje Zwolle, dus knus en herkenbaar. Ik voel me hier prima en woon in een mooi appartement, met drie slaapkamers en twee badkamers. Mijn Nederlandse vrienden komen dus best vaak over. Het enige wat ik soms lastig vind is koken. Na een zware dag of een moeilijke uitwedstrijd heb ik niet altijd de puf om thuis achter de pannen te staan. In dat geval is afhalen een optie, maar ja, dan kan ik kiezen uit
twee gerechten, pasta of pizza. Dat wordt op een gegeven moment wel saai. Een lekkere Surinaamse roti is niet te krijgen. Op die momenten denk ik met heimwee aan mijn verzorgde leventje bij mama thuis.”
Hoe ziet een dag van een profvoetballer eruit?
“We hebben een fijn rooster. Hier in Italië krijg ik echt de kans om mij voor de volle honderd procent te concentreren op mijn werk. Italianen creëren meer rust in het dagprogramma. Ik slaap zelfs twee keer per dag. ’s Ochtends stap ik rond acht uur in de auto en rijd naar Collecchio, ons trainingsveld. Na het power-ontbijt en bezoek aan de fysiotherapeut voor massages en specifieke controles, trainen we zo’n twee uur op het veld. Nog voor de lunch is het tijd voor krachttraining in de gym. Al met al fysiek dus intense ochtenden, maar daar staat tegenover dat we na de lunch vrij zijn. Rond een uur of drie in de middag kom ik thuis. Dan kan ik de tweede keer die dag echt die rust pakken die ik mentaal en fysiek nodig heb.”
Leeft voetbal in Italië net als in Nederland ?
“Voetbal is hier een belangrijker element in de samenleving. Italianen tonen dan ook veel meer liefde voor het spel en de spelers. Dat merk je zowel op straat als in het stadion. Het spel zit hier ook vol emotie. Dat heeft zijn weerklank op het publiek dat als twaalfde speler in het stadion aanwezig is. In Twente konden de tribunes propvol zitten, maar van de dertigduizend mensen hoorde je alleen één vak. In Parma zit het stadion meestal halfvol, omdat we nu nog eerste divisie spelen, maar die kleine twaalfduizend supporters hijgen fanatiek, luidruchtig en passioneel in je nek. De keerzijde van die betrokkenheid is dat wanneer je slecht presenteert je dat dubbel en dwars wordt aangerekend. Desalniettemin spreken mensen je in de stad vriendelijk aan, vragen om een foto of geven advies over de komende wedstrijd, ze zijn nooit lastig.”
“Laat ik vooropstellen dat het leven in Italië sowieso relaxter is. Italianen bemoeien zich minder met elkaar. Profs genieten hier meer vrijheid. Er wordt minder op ons gelet”
Maakt dat het leven van een profvoetballer hier anders dan in Nederland?
“Laat ik vooropstellen dat het leven in Italië sowieso relaxter is. Italianen bemoeien zich minder met elkaar. Profs genieten hier meer vrijheid. Er wordt minder op ons gelet. Een voorbeeld: wanneer een collega in een club een sigaret opsteekt. Dan denk ik weleens: dat is in Nederland echt not done.”
Is Italië wat je ervan verwachtte? “Voordat ik naar Italië vertrok had ik geen specifiek idee of mening over dit land.
Wat ik bijzonder vind is dat de Italianen het leven intens leven. Tijdens onze transfers valt het mij niet alleen op dat het Italiaanse landschap prachtig is, maar ook zeer afwisselend. Ik ken natuurlijk alleen het natte, platte Nederland, maar hier reis je langs hoge bergpieken, rotsige kusten, groene heuvels en hagelwitte zandstranden. Italië heeft eigenlijk alles. Op het gebied van welvaart zie ik grote verschillen. Het leven in het zuiden lijkt mij minder luxe dan dat in het noorden, maar desalniettemin is de Italiaan bijna overal hetzelfde. Gepassioneerd, hartelijk, makkelijk in
In oktober 2022 maakte Jayden Oosterwolde zijn eerste doelpunt voor Parma tegen Reggina.
de omgang en, het belangrijkste: hij heeft geen haast. Het Italiaanse levensmotto piano piano bevalt mij prima. Doe rustig, het komt allemaal goed. De mensen lijken hier over het algemeen met weinig al gelukkig.
Oja, voor vertrek werd mij over de Italianen verteld dat zij racistisch zouden zijn. Mijn huidskleur is hier echter nog nooit onderwerp van gesprek of scheldpartijen geweest. Op straat merk ik soms wat argwaan en hoor ik mensen denken: ‘Hoe komt die zwarte jongen aan die dure merkkleding’ That’s it Integratie staat hier nog in de kinderschoenen, heb ik het gevoel. Het valt mij bijvoorbeeld wel op dat winkelmede-
werkers wit zijn, met uitzondering van de security, die zijn donker gekleurd. Hoe kan dat, vraag ik mij dan af.”
Over welvaart en geld gesproken. Die grote sommen, gemoeid bij transfers in de voetbalwereld zijn op zijn minst indrukwekkend te noemen. Hoe voelt dat, de wetenschap dat je drie miljoen euro waard bent op je twintigste? “Heel eerlijk? In eerste instantie was ik ontzettend blij met die waardering, maar op het veld, tijdens mijn werk, ben ik er totaal niet mee bezig. Het feit dat Parma geïnteresseerd was in mijn talent en daar een bedrag voor heeft neergelegd, maakt dat ik op dit veld wil presteren, ongeacht
“Er zijn voetbalmaten van me die zelfs bij een diner in hun trainingspak verschijnen, dat kan echt niet”In actie voor Parma Calcio 1913. ©ANDREA CANTINI
de hoogte van het prijskaartje. Geld maakt niet gelukkig, maar het neemt wel een hoop kopzorgen weg. Voetbal maakt mij wel gelukkig en maakt mij financieel onafhankelijk. Twee vliegen in één klap, zo kan ik mijzelf en mijn familie onderhouden, zonder dat we ‘op de centen moeten letten’.”
Jouw outfit laat er geen twijfel over bestaan wie de designer is. Is mode belangrijk voor je? “Absoluut, en hier in Italië is dat gevaarlijk voor mijn creditcard! Mijn eerste keer in Milaan was tevens mijn eerste dag in Italië. Het was alsof ik in heaven was geland. In Nederland ging ik vaak naar de P.C. Hooftstraat in Amsterdam om te shoppen, maar dat is kinderspel vergeleken bij Via Montenapoleone in Milaan. In de PC moest ik vaak items bestellen, omdat ze niet voorhanden waren. Hier liggen ze je stapels hoog aan te kijken en schreeuwen ‘koop mij’. Gelukkig houden Italianen van uiterlijk vertoon. Mode mag en mode moet! Niet alles hoeft merkkleding te zijn hoor, wat je niet staat moet je niet kopen. Ik denk wel dat iedere man, op zijn minst, een nette outfit in zijn kledingkast moet hebben hangen. Dat hoeft niet per se een pak te zijn, maar wel iets met klasse. Er zijn voetbalmaten van me die zelfs bij een diner in hun trainingspak verschijnen, dat kan echt niet.”
Als we het over de Italiaanse mode hebben moeten we het ook over de Italiaanse vrouwen hebben, wat vind je van ze?
“Laat ik vooropstellen dat ik niet samenwoon, maar zeker niet single ben. Mijn vriendin en ik hebben even een korte pauze ingelast. We zijn jong, verliefd en al vier jaar bij elkaar. Ik voorzie een toekomst met haar, maar zij was druk met afstuderen en ik met mijn transfer, dus we hadden even ademruimte nodig. Dat gezegd hebbende, mijn eerste indruk van de Italiaanse vrouwen was ‘waar zijn ze?’ Midden in de winter kwam ik in Parma
aan. Op straat zag ik alleen maar mannen, weird! Toen de eerste zonnestralen zich in het voorjaar lieten zien, kwamen ook de vrouwen naar buiten. Zeker mooi, maar ik ben totaal niet van de snelle encounters, dus geef mij maar huisje, boompje beestje met Asya.”
Wat was jouw droom vijf jaar geleden en wat is jouw droom van nu over vijf jaar?
“Vijf jaar geleden wilde ik profvoetballer worden, dat is gelukt. Over vijf jaar zie ik mijzelf, verloofd, in de premier league en uiteraard in het Nederlands elftal.” •
Voor Jayden zijn mode en design belangrijk.
Voor 6 personen • 950 g Chianina runderfilet • 2 fijngehakte lenteuitjes • 2 el gezouten kappers • 2 el fijngehakte peterselie • 2 el citroensap • 6 eidooiers • 4 el extra vergine olijfolie • 4 el brandy • zout • peper
Hak het vlees fijn met de punt van een mes. Week de kappers, spoel goed af en hak fijn. Breng het vlees op smaak met zout en peper, voeg het citroensap, de brandy en olie toe en meng goed. Voeg dan de lenteuitjes, kappers en peterselie toe. Voeg naar smaak mosterd of Worcestershiresaus toe.
Verdeel het mengsel in 6 porties en maak met een ronde uitsteekvorm een plak in het midden van elk bord. Maak met een lepel een uitholling in elke plak en voeg een eidooier toe. Verwijder de uitsteekvorm en serveer.
Dertig van de meest iconische en de meest smaakvolle recepten uit de Toscaanse keuken zijn verzameld in Toscana, le ricette più gustose. Hieruit een kleine selectie.
Voor 6 personen
• 1 l verse volle melk
• 6 eieren
• 6 el suiker
• Citroenschil en koffiebonen naar smaak
• Vin Santo naar smaak
Verhit de melk met de citroenschil of 1 eetlepel koffiebonen (of allebei) tot deze kookt, en laat dan afkoelen.
Klop de eieren in een schaal met de suiker en de Vin Santo.
Voeg de afgekoelde, gezeefde melk toe aan het eier-suikermengsel en meng goed.
Voeg het mengsel toe aan een bakvorm of een meer traditionele aardewerken pot (in beide gevallen moet de hoogte minstens gelijk aan 4 vingers zijn).
Bak gedurende een uur au bain marie in een voorverwarmde oven op 160 °C. Zorg dat tijdens het bakken het mengsel niet te veel kleurt en dek anders af met aluminiumfolie.
Om te checken of het klaar is prik een tandenstoker erin die er droog uit moet komen.
Laat afkoelen op kamertemperatuur voordat je serveert. Kan 3 dagen in de koelkast worden bewaard en is ook lekker om koud te eten.
Laat het brood in koud water weken gedurende 20 minuten.
Als het zacht is, neem telkens een klein beetje, knijp het zachtjes uit tot alle brood droog is. Plaats het brood in een schaal, besprenkel met zout en voeg alle groenten toe, dungesneden, en gescheurde basilicumblaadjes. Voeg zout en olie toe, schep om en zet in de koelkast.
Als je het opdient, voeg azijn toe en garneer met enkele basilicumblaadjes.
‘Traditional cooking, Tuscany, favourite recipes’, Uitgeverij Simebooks. € 10. Te bestellen via simebooks.com. Ook verkrijgbaar in een Italiaanse editie, een Duitse en een Franse.
Voor 4 personen
• 4 rode uien
• 1 ei
• 1 Toscaans worstje
• 100 g rundergehakt
• 1 teen knoflook
• 1 takje peterselie
• een handje gemalen oude kaas (pecorino of caciotta)
• broodkruim
• zout
• peper
Pel de uien, waarbij je de eerste schil verwijdert en snij een horizontale schijf af van 1 centimeter.
Kook gedurende 5 minuten, laat uitlekken en zet apart.
Meng de twee soorten vlees in een schaal, voeg fijngesneden knoflook en peterselie toe, wat broodkruimels, de kaas, eigeel, zout en peper.
Schep de inhoud van de uien eruit, hak fijn en voeg toe aan het mengsel. Klop het eiwit tot pieken en vouw naar boven in het mengsel.
Vul de uien en leg ze op een ovenplaat, bedruip met olie en bak 20 minuten op 180°C
Naar wens kun je de uien met een tomatensaus serveren, koud of warm.
Zolfini-bonen in nieuwe olie met gefrituurde salie
Voor 6 personen
• 400 g gedroogde Pratomagno zolfini of andere bonen, naar wens
• 3 tenen knoflook
• 4–5 salieblaadjes
• extra vergine olijfolie
• zout
• peper
Voor de gefrituurde salie
• 12 grote saliebladeren
• bloem
• extra vergine olijfolie
• zout
Bereiding van de bonen
Was de bonen goed en laat ze een uur weken.
Doe in een pan, bij voorkeur van aardewerk of staal met een dikke bodem, en voeg vijf maal het gewicht van de bonen in water toe. Voeg zout en een teen knoflook toe, de salie en enkele eetlepels olie.
Dek af en laat zo’n 2 uur sudderen, maar laat niet koken.
Serveer heet, in de kooksappen, met zout, peper, en pasgeperste olijfolie.
Bereiding van de gefrituurde salie
Was de salie en terwijl de blaadjes nog vochtig zijn, wentel ze door de bloem.
Verhit voldoende olie in een koekenpan en frituur de blaadjes gedurende enkele minuten.
Laat ze vervolgens uitlekken op keukenpapier en voeg zout toe.
Garneer elk bord met bonen met knapperige salieblaadjes.
Onze Italiaanse taleninstituut is opgericht in 1992 en verzorgt cursussen op locatie en online. Ontdek hoe flexibel en interactief studeren online kan zijn en krijg les van hooggekwalificeerde leraren tijdens je leerweg. Maak gebruik van de mogelijkheid om je eigen gepersonaliseerde leerpad uit te zetten!
Tijdens onze live online cursussen kom je regelmatig bij elkaar met je docent en een kleine groep medestudenten. Je zult er van versteld staan hoeveel je kunt leren in slechts enkele weken!
Een-op-een-lessen
Met onze individuele online lessen verbeter je je Italiaans het snelst, vanuit het gemak van je eigen huis, aangezien we iedere les aanpassen aan je persoonlijke behoeften!
Vanaf nu kunnen restaurants die mee willen dingen naar deze prijs zich inschrijven! Zie onder.
In nummer 3/2023 van Italië Magazine wordt een shortlist van tien genomineerde restaurants bekendgemaakt waaruit een deskundige jury de winnaar zal kiezen.
Daarnaast kunnen lezers van Italië Magazine op hun favoriet stemmen voor de publieksprijs.
De feestelijke prijsuitreiking vindt plaats in juni 2023. Hierbij hoort voor de winnaar van de juryprijs naast de award en ruime publiciteit via verschillende media, ook een uitgebreide reportage in Italië Magazine.
• De chef-kok moet van Italiaanse afkomst zijn.
• De kaart moet Italiaans zijn en een goede selectie Italiaanse wijnen bevatten.
• De keuken moet gebruikmaken van verse ingrediënten en Italiaanse producten.
Ben je eigenaar van een Italiaans restaurant dat voldoet aan bovenstaande criteria en wil je kans maken op deze eretitel, meld je dan voor 15 maart 2023 aan via het formulier op italiemagazine.nl. Je kunt ook als lezer je favoriete restaurant nomineren.
Mede mogelijk gemaakt door:
Dit luxueuze dekbedovertrek Cheerful is van 100% katoensatijn met wel 200 thread count, waardoor het heerlijk zacht en soepel is. Aan beide zijden is er een zachtroze bloemendessin met subtiele schaduwen. Deze prachtige set is verkrijgbaar in cream tan of pearl blue. Neem nu een tweejaarabonnement op Italië Magazine en ontvang de dekbedovertrekset in de maat van uw keuze.
Een tweejaarabonnement op Italië Magazine kost € 85 voor 12 edities. Je betaalt daarnaast eenmalig € 7 voor verzending van het geschenk binnen Nederland. Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt. Neem contact op met de abonneeservice voor verzendtarieven naar het buitenland. Je kunt het abonnement ook cadeau doen aan iemand anders, je ontvangt dan zelf het dekbedovertrek.
In een alledaags appartementencomplex aan de Corso Cadore huist een pareltje van een koffiebranderij. Wie bij Torrefazione Damosso naar binnen gaat, doet een stap terug in de tijd. Links bij de ingang fonkelt een roestvrijstalen espressomachine. Rechts pronken koekjes en chocolade, beschermd door gestreepte zonneschermen. Vanaf schappen in het midden observeren flessen rode wijn het komen en gaan van klanten. De motor van de zaak draait achterin. Op de marmeren vloer staat een apparaat dat in een museum niet zou misstaan. In de grote brander worden zorgvuldig gekozen koffiebonen volgens familietraditie geroosterd. Biricchina heet het ding, deugniet in het Italiaans als je één c wegdenkt. Dit is de cockpit van de broers Enzo en Paolo, zoons van Vitale Damosso die de koffiebranderij in 1948 begon. Ik fiets maandelijks naar Damosso om mijn cafeïnevoorraad aan te vullen. Elk bezoekje voedt mijn liefde voor échte koffie. Hier geen capsules, maar koffiebonen in glazen bakken. Pen en papier in plaats van een touchscreen. Op de toonbank lonken snoepjes in vrolijke doosjes met een vleugje burlesque. De heerlijke aroma’s brengen mijn haastige zelf tot rust. Aan deze pure sfeer kunnen koffieketens niet tippen. Enzo tref ik op een stoel naast de brander, terwijl Paolo achter de toonbank in de weer is. De heren hebben altijd tijd voor een koffiepraatje. Ik vertel hoe ik laatst met mijn espressomachine bij de fietsenmaker belandde. Toen ik bij een uitgestelde schoonmaakbeurt de schroef van de filter niet los kreeg, liet de klantenservice mij fijntjes weten dat het merk enkel cafés en restaurants ondersteunt. Mijn fiets stond toevallig bij de fietsenmaker en die man had toch een hele verzameling schroevendraaiers?
Enzo en Paolo moeten lachen wanneer ik daarna de verbazing van de fietsenmaker beschrijf bij het zien van de rode koffiekameraad onder mijn arm. Gelukkig houdt mijn fietsenmaker wel van een uitdaging. Met de
ROELAND SCHOLTALBERS WOONT MET ZIJN ITALIAANSE VROUW DONATELLA, ZOONTJE LIBERO EN DOCHTER GLORIA IN TURIJN
nodige moeite wist hij het euvel te verhelpen. Paolo raadt aan om de filter voortaan wat vaker schoon te maken. Bij het koffiezetten blijft een olieachtige substantie achter die na verloop van tijd aan gaat koeken. Ik neem zijn advies ter harte. Tijdens onze corona-isolatie kwam hij de koffie gewoon thuis bezorgen, ik waardeer de man enorm.
We kletsen verder terwijl Paolo mijn koffie maalt. Zoals gebruikelijk kies ik Damosso Royal, een ronde koffie met een lage zuurgraad. Ook Kaweh, met een wat stevigere punch, gaat altijd mee naar huis. Af en toe neem ik ook een blend van in rumvaten gerijpte bonen. Dat is zalig op een koude winterochtend. Het malen stimuleert de zintuigen. Kletterende bonen, die met een schep uit de bak worden bevrijd, en de ratelende koffiemolen versterken het heerlijke aroma in de lucht. Dit zaakje is een koffieparadijs. Hier wordt een kostbaar goedje dat de hele wereld over reist met respect behandeld. Net als de kleine koffieboeren waar Enzo en Paolo mee samenwerken. Koffie is een prachtig landbouwproduct en dat ervaar je hier op een paar vierkante meter. Die Amerikaanse acteur met een villa aan het Comomeer mag zijn glimmende capsules houden. Geef mij maar een 250 gram Damosso Royal, per la macchina da espresso per favore! •
Kruiden verzamelen is tegenwoordig lucratief in Piemonte.
Rechts: Het dorpje Orta San Giulio is betoverend mooi.
Aantrekkelijke, slimme en vrijdenkende vrouwen hadden het in Piemonte tot in de 17de eeuw moeilijk. In 1610 eindigde de twintigjarige Antonia als heks op de brandstapel. Ze was het laatste slachtoffer van de bisschop van Novara, die in de vrouwen een gevaar voor de gevestigde orde zag. Op speurtocht in een betoverende omgeving.
TEKST EN FOTOGRAFIE RALF JOHNEN
Wie Novara in het donker nadert wordt al vanuit de verte verrast door een felverlichte toren. Als je dichterbij komt blijkt het een heiligdom te zijn met een koepel. Meerdere verdiepingen met zuilen die zich naar boven toe versmallen leiden tot een verbluffende hoogte van 121 meter.
De volgende dag komen we erachter dat de constructie van de basiliek van San Gaudenzio niks te maken heeft met tovenarij. Integendeel: deze dankt zijn bestaan aan de schitterende ingenieursprestatie van
Alessandro Antonelli (1798-1888), een van de meest ambitieuze architecten van zijn tijd. De bouwmeester verstond bovendien de kunst het stadsbestuur van Novara steeds meer geld af te troggelen om het heiligdom volgens zijn eigen ideeën af te kunnen maken. In ruil daarvoor beloofde hij de belastingbetalers van Novara iets unieks. En dat is gelukt: sindsdien wekt de toren alom verbazing.
Bezoekers kunnen sinds kort de toren zelfs beklimmen, via een trap die zich binnen in de koepel naar boven slingert. Alsof het om een veeleisende evenwichtsoefening gaat, rusten we ons uit met een gordel, helm en karabijnhaken. Boven heb je een fantastisch uitzicht dat op heldere dagen reikt tot de op een na hoogste top van de Alpen, de Monte Rosa. Dat is vandaag niet het geval, maar we kunnen wel de groen oplichtende rijstvelden zien die zich niet ver van de stad van 100.000 inwoners uitstrekken. Deze velden, waarop de wereldberoemde arborio-rijst gedijt, waren ooit het decor van een sinister hoofdstuk in de Piemontese geschiedenis, dat begon in Novara.
Op ruim dertien kilometer ten westen van de stad bevindt zich het huis van Sebastiano Vassalli (1941-2015), die tussen de velden een kleine boerderij bewoonde met een mooie fruitboomgaard. De schrijver mag dan in grote delen van de wereld onbekend zijn, in Italië is hij een beroemdheid. In zijn sterfjaar werd hij zelfs genomineerd voor de Nobelprijs voor Literatuur. Zijn populariteit is vooral toe te schrijven aan de roman La chimera, in het Nederlands vertaald als De heksenschim.
Het boek is gebaseerd op de ware geschiedenis van de vondelinge Antonia, die opgroeit in een klooster in Novara. Op tienjarige leeftijd wordt ze verkocht als slavin. In eerste instantie heeft het meisje geluk, want een boerenfamilie neemt haar als een dochter op. Daardoor blijft haar
Deze velden, waarop de wereldberoemde arborio-rijst gedijt, waren ooit het decor van een sinister hoofdstuk in de Piemontese geschiedenis, dat begon in Novara
het lot bespaard van de rondtrekkende landarbeiders die onder erbarmelijke omstandigheden moeten ploeteren in de velden om Italië aan rijst te helpen.
Al vroeg valt Antonia op door haar inzet voor de arbeiders. Hoe ouder Antonia wordt, hoe ruimdenkender en mooier ze ook wordt. Als een schilder haar uitkiest voor een sjabloon van een fresco in een kerk, wordt ze ervan beschuldigd zich op gelijke hoogte te wanen als de Madonna.
Al snel neemt een nieuwe bisschop zijn intrek in Novara, die het volk als zijn onderdanen beschouwt en de mensen er zo ongeveer toe dwingt de mis te bezoeken en steeds hogere afdrachten te doen.
Ook boezemt de geestelijke de onwetende bevolking angst in; vrijdenkers als de alom geliefde Antonia zijn hem een doorn in het oog. Als de jonge vrouw uiteindelijk ook nog aanpapt met een protestant op doorreis verbant hij haar uit de kerk.
Vervolgens stelt hij Antonia verantwoordelijk voor ziekte, dood en alle mogelijke
tegenspoed die de mensen in de regio overkomt. De jonge vrouw wordt gedemoniseerd en ondanks de voorspraak van familie en vrienden tot heks verklaard.
In 1610 is zij de laatste vrouw die in Novara op de brandstapel eindigt.
Sebastiano Vassalli heeft dit verhaal op een zowel pakkende, als afschuwwekkende manier opgetekend. Zijn weduwe, Paola Todeschino Vassalli, vertelt op de boerderij hoe hij bij de research voor een ander boek op het lot van Antonia stuitte. Daarna deed hij steeds meer historisch bronnenonderzoek. Het grotendeels streng katholieke Italië zal wel dankbaar zijn geweest dat dit duistere hoofdstuk uit de annalen in de vergetelheid was geraakt. Maar Vassalli was vastbesloten het te reconstrueren. Als in 1990 La chimera verschijnt, baart het boek internationaal opzien. In Italië wordt het zelfs opgenomen in de leeslijst op scholen. Volgens
Het huis van schrijver Sebastiano Vassalli is op aanvraag te bezichtigen. Contact via het toeristenbureau (turismonovara. it). Op middellange termijn moet het omgebouwd worden tot museum.
Paola Todeschino heeft haar man zijn doel bereikt: “Sebastiano was ervan overtuigd dat literatuur levens kan redden. Ook postuum.”
In het Piemonte van tegenwoordig is het lot van Antonia ook ruimschoots bekend. Ook in een schitterend restaurant stuiten we op haar. Pane Amore Poderia serveert in de warme zomermaanden in een omgebouwde stal kostelijke gerechten uit de regionale keuken, zoals risotto met gorgonzolasaus en lavendel. Terwijl we uitkijken op vijf naast elkaar gebouwde godshuizen, die als baboesjka’s van links naar rechts steeds groter worden, waait een aangename wind om ons heen. We staan behoorlijk versteld als ons hier een wijn met de naam ‘Chimera’ wordt voorgezet.
Wijnbouwer Roccolo Bellini perst hem op de heuvels van het dorp Mezzomerico uit nebbiolo-druiven.
De wijn met de klinkende naam zal niet de enige verwijzing blijven naar de heks uit Novara en de zogenaamde bovennatuurlijke krachten. Op de weg naar het noorden komen we telkens weer verschijnselen tegen waarvoor bovenzinnelijke krachten verantwoordelijk worden gehouden. Maar ook het katholicisme heeft op veel plekken bezienswaardige sporen achtergelaten. In Oleggio stoppen we bij de Basilica di San Michele. De 11de-eeuwse romaanse kerk is fascinerend vanwege haar goed bewaarde fresco’s. Verder noordelijk, bij het gehucht Gattico-Veruno, stuiten we in een bosje op een steen met een enorme omtrek: acht bij 3,5 meter en vijf meter hoog. In de vroegmoderne tijd konden de inwoners niet
We staan versteld als ons hier een wijn met de naam ‘Chimera’ wordt voorgezet, geperst op de heuvels van het dorp Mezzomerico uit nebbiolo-druiven
• Pane Amore Poderia
Langzaam komen we dichter bij het Lago d’Orta. Het kleinste van de grote Italiaanse Alpenmeren is van een betoverende schoonheid. Zal ook wel als heksenwerk zijn beschouwd. We slenteren pal langs de oever over een ongeasfalteerde weg, terwijl we een paar vakantiegangers op een luchtbed en kleine bootjes op het meer zien ronddobberen. Op het land zien we de
ene adembenemende villa na de andere. De Italiaanse nouveau riche weet immers al lang waar je goed kunt wonen. Al snel zien we een Venetiaans uitziend gebouw met karmijnrode gevel. Het is de Villa Curioni-Mazzetti, die in privébezit is. Zoals de locals ons hebben verteld, was het gebouw eerst een hotel. Lang daarvoor heeft zich ook hier iets onbegrijpelijks afgespeeld. Vanbuiten zie je het niet, maar de villa gaat over in een grot waar ooit de slagtanden van een walvis zijn gevonden. Onnodig om uit te leggen welke
Mooi restaurant met schattige zitplaatsen in de open lucht en uitstekende risotto. Met daarbij een goede delicatessenzaak.
Vicolo della Chiesa, 4, Casalbeltrame, paneamorepoderia.it
• Tavoli in Salumeria Moroni
Eenvoudige gelegenheid met lokale soorten worst en ham en andere lekkernijen.
Via degli Avogadro, 5b, Novara. Tel. +39 388 474 7093
• Biscottificio Camporelli
Historische koekjesfabriek in Novara.
Vicolo Monte Ariolo 3, Novara, camporelli1852.it
• Il Roccolo di Mezzomerico
Wijndomein dat van nebbiolodruiven de wijn La Chimera maakt.
Via Volta, Mezzomerico, ilroccolovini.it
krachten daarvoor verantwoordelijk waren. De grote blikvanger is het aan de oostoever van het meer gelegen Orta San Giulio. Met zijn kronkelende straatjes en kleurrijke huizen aan de riante piazza ziet het dorp er heel schilderachtig uit. En alsof dat nog niet genoeg is, doemt binnen ons gezichtsveld een eiland op. Kleine boten met kranige kapiteins brengen bezoekers naar het eiland. Hoewel een legende zegt dat het Isola San Giulio een gevaarlijk slangen-
nest was voor het door kolonisten werd gekerstend, zien we van een uitstapje af. We hebben zin om dieper de bergen in te gaan. Na het Nationale Park della Val Grande koersen we richting het Ossoladal, dat aan twee kanten wordt begrensd door de Zwitserse Alpen. Een afgelegen regio van Piemonte, waar Novara nog ver weg lijkt en de invloed van het bisdom altijd klein bleef. Croveo ligt op bijna 900 meter hoogte, waardoor het er ook hartje
Sinds 2015 is er een jaarlijks heksenfeest.
“Zo willen we het negatieve wegnemen waarmee een deel van onze cultuur is belast”
zomer duidelijk koeler is dan op de vlakte. In het dorp komen we klimmers tegen, die vanuit Frankrijk en Spanje hier zijn beland. Maar afgezien van de hectisch klingelende klokken van een kerk gaat het hier uiterst bedachtzaam toe. Als we ons in de door kleine stenen huizen met minuscule ramen geflankeerde steegjes wagen, wanen we ons in een archaïsch oord.
Helende krachten
Voor een kapel komen we Luise tegen die ons vertelt over de duistere tijden in het dorp: tussen 1609 en 1611 werden hier in
een geruchtmakend proces 21 vrouwen en tien mannen van hekserij beticht. Bij hen ging het vooral om mensen die de helende kracht van bergkruiden kenden. Maar de katholieke inquisitoren uit Novara voelden zich daar ongemakkelijk bij. Omdat het Ossoladal zich vlak bij Zwitserland bevindt, onderhielden de inwoners een levendige ruilhandel met de Helvetiërs. Dat waren destijds al calvinistische protestanten –en dus was de duivel niet ver weg! Voor de katholieken, legt Luise uit, was dat aanleiding om hard in te grijpen: de aangeklaagden werden wegens hekserij tot lange gevangenisstraffen veroordeeld, en tien van hen stierven in de gevangenis. Het heeft lang geduurd voor Croveo en de omliggende dorpen zich van het verleden hebben losgemaakt. Sinds 2015 is er een jaarlijks heksenfeest. “Daarmee,” zegt Luise, “willen we het negatieve wegnemen waarmee een deel van onze cultuur is belast.”
Hoe dat er kan uitzien, laten zes vrouwen zien die zich in het coöperatief Erba Böna hebben verenigd. Samen wekken ze het erfgoed van hun voorvaderen opnieuw tot leven, als ze op de bergweiden op grote schaal helende kruiden plukken. Volgens Vittorina Prina is sint-janskruid tegenwoordig bijzonder in trek, aangezien het als natuurlijk antidepressivum werkt.
Linkerpagina: zwierig geklede vrouw aan het Lago Maggiore. Deze pagina, met de klok mee: embleem van landgoed La Chimera; de koepeltoren van Novara; een madonna in de kerk van Cavandone in Piemonte.
• La Darbia
Prachtig restaurant voor fijnproevers met een eigen moestuin, hoog boven het Lago d’Orta.
Via per Miasino, Vacciago, ladarbia.com
• Locanda Lo Scoiatollo
Volkse gelegenheid op een plein in bergdorp Villette. Specialiteit: risotto met bosbessen en pasta met eekhoorntjesbrood.
Piazza Emma Brindicci Bonzani 7, Villette, locandaloscoiattolo.it
ZIEN & DOEN
• Cupola di San Gaudenzio De koepel van de kathedraal van Novara kun je op via een trap. Hiervoor is een speciale uitrusting vereist, die bezoekers ter plaatse krijgen.
Via Gaudenzio Ferrari 13, Novara, vrijdagzondag van half maart tot half december, € 15, kalata.it
• Consorzio Erba Böna Winkel van het bergkruidencoöperatief bij Crodo. Località Verampio 20, Crodo, erbabonavco.it
Met de klok mee: de markt van Orta San Giulio; ‘moderne heksen’ bij Erba Böna; aperitivo bij La Darbia.
• Tones Teatro Natura Openluchttheater in een voormalige steengroeve in het Ossoladal.
Via Valle Formazza, Oira, tonesteatronatura.com
• Hotel Cavour
Stadshotel op een ideale plek om Novara te verkennen.
Via S. Francesco D'Assisi 6, Novara, hotelcavournovara.com
• Hotel Belvedere
Mooi hotel in de bergen bij Croveo met moderne kamers en een heerlijk panorama.
Frazione Mozzio 37, Crodo, belvederemozzio.it
• turismonovara.it
• visitossola.it
• lagodorta.piemonte.it
• visitlakemaggiore.com
Kaasjeskruid zou tegen allerlei kwalen werken: “Dat kregen we van onze oma’s al tegen tandpijn.” Ook gentiaan, verveine en tientallen andere gewassen worden door de kruidenvrouwen verwerkt tot thee, bonbons, kruidenschnaps en zeepjes. “Vroeger,” zegt Vittorina, “zouden wij ook voor heksen zijn doorgegaan.” Tegenwoordig is het bedrijf met bio-certificaat een bloeiende onderneming.
Die avond komen we Antonia weer tegen, de vermeende heks uit Novara. Haar geschiedenis is zo alomtegenwoordig, dat het onderwerp werd voor een lang muziekstuk. Dat draagt als titel The Witches Seed en moet deze avond worden opgevoerd in het Tones Teatro Natura. De voormalige steengroeve lijkt een perfect decor voor het stuk dat uit de pen van twee rocksterren is gevloeid: Stewart Copeland, de drummer van The Police, en Chrissie Hynde, zangeres van The Pretenders, hebben zich over deze stof gebogen. Maar hoewel als opera aan-
gekondigd, ontpopt hun compositie zich als langdradige musical met een hang naar kitsch. Alleen de lichtprojecties op het gesteente vallen in de smaak. Antonia had beter verdiend. Maar het blijft een troost dat Sebastiano Vassalli haar een leven na de dood heeft geschonken. •
“Vroeger,” zegt Vittorina, “zouden wij ook voor heksen zijn doorgegaan.” Tegenwoordig is het bedrijf met bio-certificaat een bloeiende onderneming
Het is avond als ik het gemeentehuis van Viterbo inloop. Dat is zo’n renaissancepaleis waar Italië patent op heeft, zo’n eeuwenoud stenen gebouw met zware, houten plafonds en fresco’s op alle wanden. Als je de vulkaanstenen trap op loopt, kom je langs een Etruskische tombe waarvoor in een ander land een heel museum zou zijn ingericht. Hier loop je er gedachteloos langs, zoals je met je auto een kilometerbordje passeert. Op de eerste etage hangt een massa mensen voor de 16deeeuwse ramen die uitzicht bieden op het stadsplein. Daar gooien vaandeldragers in het donker met veel bravoure hun vaandel van zware stof omhoog. De zwaartekracht doet de rest. Om de vaandeldragers heen zijn tribunes opgesteld, volgepakt met toeschouwers. Er heerst een sfeer van vol-verwachting-kloptons-hart. Het is de atmosfeer van hoop, zoals aan het begin van een Champions League-wedstrijd. Maar Viterbo (de voetbalclub Viterbese staat 16de in de Italiaanse derde klasse) heeft niets met de Champions League, maar alles met een heiligenmechaniek, om het in rijm te zeggen. Dat zit zo: eens per jaar wordt Rosa, een heilige uit de 13de eeuw, of wat daarvan over is, van een kerk overgebracht naar een andere kerk, een afstand van een kilometer. Die tocht is spectaculair. De heilige is namelijk ingebed in een dertig meter hoge constructie, die ‘machine’ wordt genoemd, al zit er geen aandrijfmechanisme in. Het ding was vroeger van hout en papier-maché, tegenwoordig van glasvezel, en weegt wel vijfduizend kilo. Er hangen honderden lichten aan. Om ‘de machine’ te dragen zijn honderd sterke kerels nodig. Die mannen zijn helemaal in het wit gekleed, hebben een rode heupband om en dragen een witte doek strak om het hoofd. Van een afstand doet het wat Ku Klux Klan-achtig aan, als je niet beter weet.
Intussen ben ik een verdieping hoger gegaan, zonder dat iemand mij vraagt wat ik doe en wat ik er te zoeken heb.
KIECKENSIk ga een gang door, nog een trap op naar een tussenverdieping en bevind mij plotseling in iets dat wel een kantoor moet zijn. De wandkasten puilen uit van de mappen die zijn dichtgemaakt met juten linten. Op bureaus liggen allerlei paparassen. Een tiental mensen staat voorovergebogen voor de lage ramen. Iemand draait zich om en zegt dat ik vooral verder moet komen. Hij stelt zichzelf en zijn collega’s voor. Het zijn beambten van de ragioneria (boekhouding) van de gemeente, die ’s avonds zijn teruggegaan naar het stadhuis om Rosa van dichtbij te zien. Even later trekken ze de door hen meegenomen spumante open. Hun welkom en de spanning in de lucht (en iets minder de goedkope bubbels) voelen als een warm bad. Vanuit het raam is te zien dat de processie snel dichterbij komt. Het gevaarte, dat iets weg heeft van een verlichte maanraket, steekt met zijn bovenkant boven de huizen uit. En dan… pats-boem! Daar staat hij plotseling op het stadsplein, vlak voor me. Als de machine nú zou vallen, zou hij het antieke stadhuis doorklieven. Maar hij blijft staan. De inwoners van Viterbo, 60.000 man en vrouw sterk en op hun paasbest, juichen. Ik geloof dat niemand is thuisgebleven. Iedereen maakt foto’s, iedereen roept “viva Santa Rosa”.
Het is duidelijk, de onttovering van de wereld, om met een bekende socioloog van honderd jaar geleden, te spreken, heeft Italië een beetje overgeslagen. Max Weber schreef in 1917 dat door de rationalisering van de samenleving geen magie meer nodig is om de werkelijkheid te bezweren.
Maar magie hoort bij Italië. Elke Italiaanse gemeente heeft zijn jaarlijkse processie; is het niet de Rosa-omgang van Viterbo dan is wel de slangenprocessie van Cocullo. Die tradities zijn sterk geworteld in de lokale cultuur.
De heilige Rosa van Viterbo en de jaarlijkse omgang zitten de inwoners in het bloed. Het is hun identiteit. Kom je aan Rosa, kom je aan Viterbo. •
Ieder jaar reikt koffieproducent Illy prijzen uit aan producenten uit de hele wereld die samen met hun koffieboeren de beste duurzame koffie maken voor illycaffè. Dit jaar werd het feestelijke evenement op 17 november gehouden in het schitterende Palazzo Colonna in Rome.
FOTO’S ANTONIO MASIELLO/GETTY IMAGES FOR ILLYElias Omer Ali van Tracon Trading uit Ethiopië krijgt de Best of the Best Award uitgereikt tijdens het Ernesto Illy International Coffee Award 2022-galadiner op 17 november 2022 in Rome.
Het was de zevende keer dat de Ernesto Illy International Coffee Award werd uitgereikt. De prijs is vernoemd naar Ernesto Illy, de zoon van oprichter Francesco. Ernesto heeft zich levenslang sterk gemaakt voor een ethische en duurzame manier van koffieproduceren. Een missie die al dertig jaar met verve door Illy wordt vervuld, in samenwerking met de koffieboeren in de landen waar Illy actief is. De winnaar van de Best of the Best Award werd Tracon Trading uit
Ethiopië, waarvoor Elias Omer Ali de prijs in ontvangst nam van juryvoorzitter Andrea Illy, die tegenwoordig illycaffè leidt. Daarvoor had een panel van negen deskundigen de beste partijen van de koffieoogst 2021-2022 blind geproefd. Die kwamen uit de koffielanden Brazilië, Costa Rica, Ethiopië, Guatemala, Honduras, India, Nicaragua, El Salvador en Rwanda. Geen toeval, want Illy produceert een unieke blend van 100 procent arabica, waarin de negen beste koffiesoorten ter wereld volgens Illy worden gecombineerd.
De Coffee Lovers’ Choice Award ging naar de coöperatie Coopeatenas uit Costa Rica. Deze winnende koffie was de favoriet van een consumentenpanel dat in de weken voor het evenement blind koffie proefde in Illy-cafés in Trieste, Milaan, Parijs, Londen en San Francisco. Andrea Illy constateerde dat beide winnaars worden “verenigd door dezelfde toewijding om kwaliteitskoffie op een duurzame manier te produceren”. Plaats van handeling was Palazzo Colonna, een barokjuweel in Rome met prachtige zalen die een perfect decor vormden voor de geurige koffiearoma’s. En natuurlijk voor een schitterend gala, waarbij iedereen op zijn mooist over de rode loper het paleis in ging. Daar vond het evenement plaats in stijlvolle ruimtes als de Sala Gialla, de Sala della Cappella, de Sala dei Primitivi en de Sala dell’Apoteosi di Martino V. In de laatste zaal exposeerden negen kunstenaars negen schilderijen die elk van de genomineerde koffieparadijzen verbeeldden.
In het panel dat de Best of the Best Award selecteerde, zaten professionele koffieproevers uit de hele wereld. Daaronder ook Maddalena Fossati, hoofdredacteur van La Cucina Italiana en Condé Nast Traveller en Nereo Ballestriero, tweevoudig winnaar van de Best Bar in Italy Award. Uit Nederland kwamen Petrus Kools en Margaretha (Margo) Keulen,
die al 29 jaar het gerenommeerde culinaire restaurant Da Vinci in Maasbracht leiden. De avond werd voorafgegaan door een internationaal seminar op de Capitolijnse heuvel over een passend thema: “De toekomst van de koffiesector: financieringsmogelijkheden om klimaatverandering te bestrijden en de veerkracht van boeren op te bouwen”. Het werd georganiseerd door illycaffè in samenwerking met de International Coffee Organization, de FAO en de gemeente Rome. Aan het debat over milieukwesties en sociale uitdagingen in de koffiewereld nam een panel van experts deel, onder wie Andrea Illy. Al met al opnieuw een duidelijke illustratie van de leidende rol die illycaffè in de wereld van de koffie op zich heeft genomen. •
Boven: Coopeatenas R.L uit Costa Rica wint de Coffee Lovers’ Choice Award.
Onder: Andrea Illy tijdens het galadiner.
Andrea Illy constateerde dat beide koffievarianten worden “verenigd door dezelfde toewijding om kwaliteitskoffie op een duurzame manier te produceren”
Enkele hartverscheurende serenades, lachwekkende vermommingen en een sprookjesachtig einde: de komische, romantische opera De barbier van Sevilla van Gioachino Rossini staat garant voor een vermakelijke avond. Als Rosina verliefd wordt op de mysterieuze Lindoro, moet ze al haar sluwheid én een beetje hulp van haar kapper aanwenden om haar voogd Dr. Bartolo te slim af te zijn. Het openingsnummer
Largo al factotum van de kapper en Rosina’s pittige aria Una voce poco fa slepen je mee in het verhaal. Vanuit het Royal Opera House Covent Garden in Londen wordt de opera op 15 (live) en 19 februari gestreamd naar diverse bioscopen in Nederland.
De barbier van Sevilla, 15 & 19 februari 2023 (+ nog enkele data), verschillende deelnemende Nederlandse filmtheaters. roh.org.uk/ cinemas/findcinema
Geniet thuis op de bank van de Italiaanse misdaadserie Christian. Het verhaal speelt zich af in een Romeinse achterstandswijk en gaat over Christian die zijn brood verdient met vuil werk opknappen voor zijn criminele baas Lino. Wanneer zijn handen op onverklaarbare wijze beginnen te bloeden, kan Christian zijn werk niet meer uitvoeren. Daarbij ontdekt hij dat hij opeens over genezende krachten beschikt en een kans krijgt op een beter leven. Matteo, een mysterieuze Vaticaanse postulator die op zoek is naar tekenen van God, speurt Christian op, op zoek naar de waarheid die zijn leven en dat van de wereld voorgoed kan veranderen. Christian, streamingdienst Lumière. mylum.tv
Wij mogen 10 lezers deze serie laten streamen. Kans maken? Ga naar italiemagazine.nl
Mart, het museum voor moderne en hedendaagse kunst in Rovereto, wil een verbinding maken tussen moderne kunst en het verleden. De tentoonstelling
Giotto e il Novecento (Giotto en de Twintigste Eeuw) laat zien hoe de kunst van de beroemde kunstschilder en architect Giotto (ca. 12671337), de meester die een revolutie teweegbracht in de middeleeuwse schilderkunst, een inspiratie vormde voor het werk van 20ste-eeuwse kunstenaars. Voorbeelden zijn de Italianen Carlo Carrà, Giorgio Morandi en Lucio Fontana maar ook befaamde namen als Henri Matisse, Yves Klein en Mark Rothko zijn schatplichtig aan Giotto. Giotto e il Novecento, t/m 19 maart 2023, Mart, Rovereto (TN), Italië. mart.tn.it
Rond 1620 vestigde een groep kunstenaars uit de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden zich in Rome. Ze noemden zich De Bentvueghels; ze zagen zichzelf als kleurrijke vogels. Met hun riten en gebruiken parodieerden zij Italiaanse heilige huisjes, waaronder de kerk. Er werd gefeest maar vooral geschilderd. Geïnspireerd
door hun verblijf in Rome legden ze verhalen over reislust, groepsvorming en liefde voor de stad vast op doek. Een verzameling van deze werken is te zien in het Centraal Museum in Utrecht. De Bentvueghels. Een berucht kunstgenootschap in Rome, 11 februari t/m 4 juni 2023, Centraal Museum Utrecht. centraalmuseum.nl
In de ontvangstzalen van het beroemde Palazzo Vecchio in Florence werden tussen 1555 en 1573 schilderingen aangebracht. Ze tonen het verhaal van de Italiaanse geschiedenis. Maar klopt die geschiedenis wel? Jan L.
de Jong werkt bij de Rijksuniversiteit Groningen en is gespecialiseerd in Italiaanse kunst en het bepalen van de oorsprong en relevantie ervan. Hij vraagt zich af of de schilderingen historisch betrouwbaar zijn. Wie besloot er bijvoorbeeld welke gebeurtenissen werden afgebeeld? Deze en andere boeiende vragen komen aan bod tijdens een lezing in Enschede, georganiseerd door de vereniging Dante Alighieri Twente. Lezing Het verleden in dienst van het heden - fake geschiedenis in het oude Florence?, 20 januari 2023, Dante Alighieri Twente. dantetwente.nl
Het Nederlands Blazers
Ensemble – bekend van het jaarlijkse Nieuwjaarsconcert – voert in het programma Napolitana de bezoeker mee naar Napels. Met muziek van de grote maestro’s die de overweldigende havenstad heeft voortgebracht, onder wie Domenico Scarlatti en Iovanni Pergolesi, maar ook met muziek van de straat en uit de kroeg. En met Peppe
Barra, die als geen ander Napolitaanse volksmuziek vertolkt, en begeleid door Italiaanse muzikanten, wordt in deze voorstelling de stad gevierd, vol drama en humor. Napolitana, Nederlands Blazers Ensemble, 31 januari-16 februari 2023, door heel Nederland. nbe.nl
Lezers van Italië Magazine krijgen 20% korting. Bestel je kaartjes via nbe.nl/italie
Wie wordt de winnaar van het vijfdaagse Sanremo Festival en gaat naar het Eurovisie Songfestival? Het populairste media-event van Italië komt er weer aan. Het belooft een geweldige show te worden in Teatro Ariston, met onder andere een zangwedstrijd tussen gevestigde artiesten en de nieuwe generatie opkomende performers. De line-up is nog niet helemaal bekend, maar
Lady Gaga is een van de namen van internationale supergasten die circuleert. Er zijn tickets te koop, maar je kunt ook thuis genieten van het grote spektakel. De Italiaanse omroep RAI zendt het festival namelijk live uit.
Sanremo Festival della Canzone Italiana, 7 t/m 11 februari 2023, Teatro Ariston, Sanremo. rai.it/programmi/sanremo & blog.ticketmaster.it
‘Wordt het Ik Vertrek of meer Gomorra met een oranje tintje?’ vraagt scenarist en regisseur Frank Ketelaar van de thriller-hitserie Klem zich retorisch af. Tegen de verwachtingen in komt er een vervolg in de vorm van een film, met dezelfde prijswinnende sterrencast. De film speelt zich af in Toscane, waar crimineel Marius samen met vrouw Kitty en dochter Chrissie inmiddels woont. Hij lijkt zijn leven te hebben gebeterd en runt een wijngaard. Belastingambtenaar Hugo besluit te zorgen voor een hereniging van zijn dochter met haar hartsvriendin Chrissie (deze vriendschap zorgde ervoor dat de levens van de beide gezinnen verstrikt raakten) en vertrekt vol goede moed naar Italië. Maar nog maar nauwelijks gearriveerd blijken er toch weer louche zaken te spelen. Het belooft vertrouwd spannend te worden, nu met een Italiaans tintje… Klem, vanaf 2 februari in de bioscoop. septemberfilm.nl
Amedeo Modigliani, ‘Jeanne Hébuterne met hoed en halssnoer’, Parijs 1917 (privé-collectie).
Zijn leven stond in het teken van kunst, drank en drugs. De uit Livorno afkomstige beeldhouwer-schilder Amedeo Modigliani (1884-1920) groeide uit tot een legendarische figuur in de Parijse kunstwereld van begin 20ste eeuw. Zijn werken leveren op veilingen astronomische bedragen op. Portret van “een zoon van de sterren, voor wie de werkelijkheid niet bestond”.
TEKST RONALD KUIPERSIn de zomer van 1884 ligt Eugenia Modigliani te puffen in haar bed. Niet door de hitte, maar vanwege de barensweeën die de geboorte van haar vierde kind aankondigen. De omstandigheden zijn verre van ideaal. Haar echtgenoot Flaminio, een handelaar in hout en steenkool, heeft enkele verkeerde zakelijke beslissingen genomen en is onlangs failliet verklaard. De deurwaarders hebben alle meubels in zijn fraaie woning in de Toscaanse havenstad Livorno in beslag genomen.
Gelukkig bestaat er een oude wet die bepaalt dat het bed van een zwangere vrouw (en alles wat daarop ligt) niet mag worden meegenomen.
Daar maken de leden van de familie Modigliani gretig gebruik van: ze stapelen al hun kostbaarheden op op het bed van de puffende Eugenia. En zo komt de kleine Amedeo ter wereld op 12 juli 1884: te midden van dure kleding, horloges, sieraden en servies. Zijn moeder Eugenia ziet de bizarre situatie als een slecht voorteken. Ze
vreest dat haar Amedeo weleens een zwaar leven tegemoet kan gaan… De jonge Amedeo, luisterend naar het koosnaampje Dedo, is een heetgebakerd en emotioneel kind, maar valt daarmee niet uit de toon bij de rest van de Joods-Italiaanse familie Modigliani. Onder de vele neven, nichten, ooms en tantes is geestelijke instabiliteit eerder regel dan uitzondering, variërend van suïcidaal gedrag tot achtervolgingswaanzin.
Amedeo heeft weinig contact met zijn vader Flaminio (die vaak op zakenreis is), maar hij trekt des te meer op met grootvader Isaac, die in Livorno inwoont bij het gezin. Isaac heeft regelmatig een zenuwinzinking en is ervan overtuigd dat de tuinmannen hem achtervolgen, maar hij is ook zeer erudiet en spreekt zes talen. Amedeo hangt aan Isaacs lippen als deze vertelt over kunst en geschiedenis, waardoor zijn vriendjes hem ‘de professor’ gaan noemen. Op
zijn veertiende wordt Amedeo geveld door tyfus met hoge koorts. Hij ligt dagenlang te ijlen dat hij felle kleuren ziet in allerlei vormen. Als hij is hersteld, begint hij als een bezetene te tekenen en te schilderen. Moeder Eugenia, zelf ook kunstzinnig aangelegd, is ervan overtuigd dat de hoge koorts Amedeo’s artistieke talent heeft doen ontwaken: “Dedo doet niets anders dan schilderen. Hij doet het de hele dag en elke dag, met enorm veel enthousiasme!”
Omdat Amedeo op school niets meer uitvoert en een loopbaan in de handel of techniek hem doodongelukkig zou maken, besluit Eugenia hem in de leer te laten gaan bij schilder Guglielmo Micheli, een leerling van grootmeester Giovanni Fattori. In Micheli’s studio maakt Amedeo kennis met alle aspecten van de schilderkunst. Van het bestuderen van naakten tot werken in de openlucht, van het schilderen van obscure steegjes in Livorno tot grootse landschappen. Een rijke oom maakt het
mogelijk dat Amedeo verder kan studeren aan de Accademia di Belle Arti di Venezia, waar hij wordt geschoold in de rijke schildertraditie van de lagunestad. In het verre Venetië, zonder toezicht van ouders en familie, ontdekt Amedeo de geneugten van het bohemienleven, van een artistiek bestaan dat zich grotendeels afspeelt in cafés en bordelen, onder het verdovende genot van hasj, ether en cocaïne. Op zijn 22ste, in 1906, vertrekt Amedeo naar Parijs, waar elke zichzelf respecterende kunstenaar
ontdekt wil worden. Als na enkele weken het geld dat zijn moeder hem meegaf op is, slaan de honger, kou en eenzaamheid keihard toe. Amedeo sjokt in de kunstenaarswijken Montmartre en Montparnasse van het ene vochtige, door ratten bewoonde krot naar het andere. Vlak voor de dag waarop de huur moet worden betaald, vertrekt hij vaak als een dief in de nacht, met zijn schaarse spullen in een oude kruiwagen. Als ‘betaling’ laat hij enkele tekeningen of schetsen achter. Bij restaurantjes probeert hij eten los
te praten, maar vrijwel niemand wil zijn kunst als betaling ontvangen. Moeder Eugenia stuurt hem regelmatig geld. In plaats van voedsel koopt hij daar meestal drugs voor: hasj en ether om alle ellende te vergeten, cocaïne om scherp te blijven en tot diep in de nacht te kunnen tekenen. In de Parijse kunstenaarscafés bouwt Amedeo al snel een geduchte reputatie op als dronkenlap, met een voorkeur voor ‘de groene fee’ absint (meer dan 50 procent alcohol!). Aanstormende talenten als Picasso, Diego Rivera en landgenoten als Boccioni en Severini nemen hem niet echt serieus, maar waarderen hem als gangmaker en (als hij even geld heeft) gever van rondjes – totdat de kroegbaas hem diep in de nacht op straat gooit. Na verloop van tijd besluit Amedeo het roer om te gooien. Hij heeft genoeg van schilderen, van het moeizame mengen van pigmenten, het geklieder met tubes en de kwetsbaarheid van de doeken. Ook is hij de eindeloze discussies beu over ‘de stijl van de toekomst’: de ene kunstenaar zweert bij expressionisme, de andere bij kubisme en weer een andere bij futurisme. Amedeo wil zijn eigen pad volgen. Hij besluit beeldhouwer te worden. En dan bij voorkeur niet van kleine bustes, maar van kolossale monumenten, bestemd voor de eeuwigheid.
Amedeo bedelt bij bouwplaatsen om blokken steen, maar krijgt die slechts zelden. Daarom sluipt hij ’s nachts door openingen in de hekken rondom metrostations in aanbouw, om daar stiekem stukken steen te bemachtigen. De hoofden die hij met engelengeduld uithakt zijn vaak geïnspireerd op Afrikaanse maskers, beelden uit het oude Egypte en uit Oceanië: krachtige, vaak verlengde of ovale koppen, steunend op lange,
In de Parijse kunstenaarscafés bouwt Amedeo al snel een geduchte reputatie op als dronkenlap, met een voorkeur voor ‘de groene fee’ absint
ronde nekken. Hij krijgt nuttige tips van de Roemeense beeldhouwer (voorheen herder) Constantin Brancusi, die al langer op zoek is naar ‘de absolute vormen’. Amedeo’s obsessie om een succesvol beeldhouwer te worden heeft een hoge prijs. Terwijl hij er jarenlang, ondanks zijn armoede, in slaagt er verzorgd uit te zien, met zijn karakteristieke flamboyante hoed, rode sjaal en corduroy jasje, begint hij nu te verslonzen. Op een dag treft een van zijn vrienden hem bewusteloos aan in zijn studio, ondervoed en vervuild. De vriend zamelt geld in zodat Amedeo naar zijn moeder in Livorno kan reizen, om daar op te knappen. Moeder Eugenia schrikt als ze haar zoon voor het eerst in vele
jaren terugziet. Waar is de knappe jongeman gebleven die ooit met zoveel dromen naar Parijs vertrok om het te gaan maken als kunstenaar?
Ze ziet een uitgemergelde clochard, met een vale huid, een gehavend gebit en een onverzorgde bos haar. Zijn gescheurde broek hangt op zijn heupen met een stuk touw. Amedeo laat zich enige tijd verwennen door zijn moeder, maar zodra hij zich weer sterk genoeg voelt keert hij terug naar Parijs. Daar moet hij echter vaststellen dat zijn zwakke gezondheid een verdere carrière als beeldhouwer onmogelijk maakt. Het hakken en schuren in steen veroorzaakt veel stof, waardoor Amedeo zijn longen – in zijn jeugd beschadigd door tuberculose –
bij elke werksessie uit zijn lijf hoest. Rond 1914 gooit hij de beitels erbij neer en besluit hij noodgedwongen terug te keren naar de schilderkunst.
Qua stijl bouwt Amedeo echter voort op zijn beeldhouwwerk, door portretten te maken op basis van robuuste, plastische vlakken, die met donkere belijning scherp worden afgezet tegen de achtergrond. Een criticus merkt erover op: “Modigliani beeldhouwt in verf.”
In zijn warme kleurstelling grijpt Amedeo terug op grootmeesters als Titiaan en Carpaccio, die hij tijdens zijn studie aan de Venetiaanse academie goed heeft leren kennen. Amedeo’s stijl begint aan te slaan,
mede dankzij de inzet van zijn agent Leopold Zborowski. Zijn schilderijen verschijnen in enkele galerieën en er wordt zowaar af en toe een werk verkocht. Van de opbrengst koopt Amedeo in een opwelling een peperduur pak, waarmee hij loopt te pronken door Parijs. Diezelfde avond wordt hij echter vreselijk dronken en belandt hij letterlijk in de goot; zijn pak is geruïneerd. Het is niet de enige vorm van ophef die Amedeo veroorzaakt. Hij kent geen enkele schaamte bij het afbeelden van zijn vrouwelijke modellen. In 1917 exposeert hij vijf naakten, inclusief
edele delen, precies tegenover een politiebureau. De agenten sluiten de expositie wegens ‘belediging van het fatsoen’.
Amedeo’s bescheiden succes zorgt ook voor extra druk om meer en sneller schilderijen te leveren. Dit verergert zijn verslaving aan drugs, nicotine en alcohol. Hij kan alleen nog schilderen met meerdere flessen sterke drank onder handbereik. Een journalist merkt grappend op dat Modigliani’s beroemde ‘zwanenhalzen’ wellicht zijn ontstaan omdat hij zijn modellen altijd ziet door de gebogen hals van een fles absint.
De drank en drugs beginnen zijn karakter aan te tasten. De ooit zo beleefde en zelfs verlegen Amedeo wordt een sarcastische en verbitterde lomperik, die zonder aanleiding vrienden beledigt en uitscheldt. In cafés schopt hij relletjes en zoekt hij ruzie met andere kunstenaars. Hij is zelfs onbeleefd tegenover de oude schilder Renoir. Als deze bij een toevallige ontmoeting zegt trots te zijn op de mooie roze billen die hij vaak schilderde, antwoordt Amedeo bot: “Ik houd niet van achterwerken.” Over zijn eigen werk wordt Amedeo steeds kritischer. Hij werkt manisch
Portret van een roodharig meisje, (waarschijnlijk Modigliani’s vriendin Jeanne Hébuterne), Parijs 1918 (privé-collectie).
Hij kent geen enkele schaamte bij het afbeelden van zijn vrouwelijke modellen. In 1917 exposeert hij vijf naakten precies tegenover een politiebureauPortret van schilder Chaim Soutine, Parijs 1917 (Washington, National Gallery of Art).
tot diep in de nacht maar als het resultaat hem niet bevalt, aarzelt hij niet om een tekening of schilderij in een aanval van razernij aan flarden te scheuren. De relaties die Amedeo heeft met meerdere van zijn vrouwelijke modellen (en die naar verluidt enkele buitenechtelijke kinderen opleveren) eindigen steevast in ruzies, vechtpartijen en huilbuien.
Zoon van de sterren
In 1917 lijkt er enige rust in het leven van Amedeo te komen, als hij de veertien jaar jongere Parijse kunststudente Jeanne Hébuterne ontmoet. Jeanne, afkomstig uit een burgerlijk milieu, is diep onder de indruk van de bohemien-kunstenaar Modigliani en steunt hem zoveel ze kan. Een jaar later baart Jeanne een dochtertje, tot grote vreugde en trots van vader Amedeo. Maar al snel krijgt Amedeo’s door de drank en drugs veroorzaakte destructieve gedrag weer de overhand.
Terwijl hij tot diep in de nacht de cafés van Parijs onveilig maakt, begint hij steeds heftiger te rochelen. Als hij daarbij ook bloed begint op te hoesten, weet hij dat de tuberculose voor de tweede keer in zijn leven heeft toegeslagen. Hij blijft echter uitgaan, totdat zijn verzwakte lichaam dat onmogelijk maakt. Eind 1919 treft een vriend Amedeo aan in zijn ijskoude studio. Hij ligt zwetend van de koorts in bed, terwijl Jeanne apathisch en met een dikke buik naast hem zit, negen maanden zwanger van hun tweede kind. Rondom hen ligt de vloer bezaaid met lege wijnflessen en opengemaakte sardineblikjes (sardientjes zijn het enige voedsel dat Amedeo nog kan binnenhouden).
Als Amedeo in coma raakt, wordt hij met spoed naar het ziekenhuis gebracht. De dokters constateren dat de tbc-bacterie zijn hersenvlies heeft aangetast en dat er geen redding meer mogelijk is. Hij overlijdt op 24 januari 1920, op 35-jarige leeftijd. Jeanne is volledig in shock. Omdat haar familie vreest dat ze zichzelf iets zal aandoen, besluit haar broer haar scherp in de gaten te houden. Maar als hij ’s ochtends vroeg in slaap dommelt, ziet
Jeanne haar kans schoon. Ze opent het raam van haar ouders woning op de vijfde verdieping van een Parijs appartementencomplex en springt dan ruggelings naar beneden. Zij en haar ongeboren kind overleven de klap niet.
Amedeo wordt begraven op Père Lachaise, waar enkele jaren later ook het lichaam van Jeanne zal worden bijgezet. Amedeo’s agent Zborowski schrijft aan de familie Modigliani: “Hij was de meest getalenteerde kunstenaar van onze tijd, een zoon van de sterren, voor wie de werkelijkheid niet bestond…”
Niet lang daarna schieten de prijzen van Amedeo’s werk omhoog. •
In 2023 zal Amedeo’s bewogen Parijse bohemienleven worden verfilmd door Johnny Depp (regisseur) en Al Pacino (producent). Voor wie al eerder meer wil weten over Amedeo’s werk en leven, kan in Livorno (op afspraak) een bezoek brengen aan zijn geboortehuis. casanatalemodigliani.it
Een donkere avond, een slechts door kaarsen verlichte tafel, romantische muziek en een bord vol spaghetti bolognese. Het bord is bijna leeg, maar in vervoering gebracht door de muziek hebben Lady en de Vagebond niet door dat zij hetzelfde sliertje spaghetti in hun mond hebben, en onverwacht vinden zij elkaar in een romantische kus.
In deze scène uit de wereldberoemde Disneyfilm staat een van de meest bekende – en wellicht geconsumeerde – gerechten uit de Italiaanse keuken centraal: pasta alla bolognese.
Laten we maar meteen twee dingen corrigeren die deze scène overduidelijk niet authentiek Italiaans maken.
Ten eerste: een ragù alla bolognese wordt in Italië nooit geserveerd in de vorm van gehaktballetjes, dat is een puur Amerikaanse uitvinding. Ten tweede: je zult geen pasta alla bolognese vinden die wordt opgediend met spaghetti, de ragù wordt in Italië altijd geserveerd met tagliatelle. Bij voorkeur handgemaakt uiteraard, en op basis van eieren.
Wil je een Italiaan écht boos krijgen, dan moet je hem vragen om een ‘lekker snel recept’ voor een ragù bolognese; dat is vloeken in de kerk. Er zijn zeker fijne pastagerechten, zoals een carbonara of een spaghetti aglio e olio, die in een mum van tijd op tafel staan. Een ragù daarentegen heeft tijd nodig, veel tijd. Maar wees eerlijk, bestaat er iets beters dan een huis dat is doortrokken van het parfum van een van de meest troostrijke Italiaanse gerechten?
Ingrediënten
(voor 6-8 porties)
• 500 g rundergehakt
• 100 g gerookte pancetta
• 2 blikken (van 400 g) Italiaanse gepelde tomaten (bijv. Mutti)
• 700 g Italiaanse passata (bijv. Cirio of Mutti)
• 1 grote wortel
• 1 stengel selderij
• 1 kleine ui
Zoek in je kast de grootste pan met dikke bodem die je kunt vinden, we gaan namelijk geen ragù maken voor één enkele maaltijd, dit wordt een grote pan vol bubbelende rode saus. Zoals bij zoveel Italiaanse gerechten geldt: er is slechts een beperkt aantal ingrediënten nodig voor deze ragù, en daarom is het des te belangrijker dat je ingrediënten gebruikt van de hoogste kwaliteit die je kunt vinden. Een goede ragù alla bolognese is zeker geen studentenmaaltijd voor een halve euro per persoon. Zorg ervoor dat je een goede kwaliteit rundergehakt haalt bij je slager, of nog beter, vraag hem om deze ter plekke voor je te maken. Koop de beste Italiaanse tomaten in blik die je kunt krijgen, en vergeet zeker ook niet de pancetta. Idealiter maak je de ragù een dag van tevoren, hij is namelijk nog lekkerder als de smaken een dag hebben kunnen intrekken. En aangezien je een grote pan hebt gemaakt, gaat de rest zo de vriezer in voor andere dagen waarop je een hartverwarmende maaltijd kunt gebruiken. Nu alleen nog de tafel dekken met een wit tafelkleed (dat is gevaarlijk met tomatensaus en rode wijn, ik weet het), een paar kaarsen, mooie wijnglazen en romantische muziek. En dan alleen nog hopen dat je aan het einde van het laatste sliertje pasta een paar fijne lippen vindt voor een warme filmkus. •
Van mijn keuken naar jouw keukentafel, Suus @su.sana.superfood
• 1 groot glas rode wijn (200 ml)
• 1 groot glas melk (200 ml)
• 1 pak tagliatelle op basis van eieren
• 1 stuk Parmigiano Reggiano
Zoals altijd met traditionele Italiaanse recepten heeft ieder huishouden zijn eigen variant. Dit is mijn recept voor ragù alla bolognese, met iets meer tomaten dan wellicht andere families toevoegen en zonder de bouillon die je vaak terugvindt.
Snijd de groentes in kleine blokjes (brunoise) en fruit deze samen met de fijngesneden pancetta in olijfolie op een zacht vuurtje in een pan met dikke bodem (ongeveer 10 minuten). Voeg vervolgens het gehakt toe, braad dit aan en breng op smaak met peper en zout.
Voeg als het gehakt een mooie kleur heeft het glas rode wijn toe en laat de alcohol in een paar minuten verdampen. Voeg vervolgens de gepelde tomaten en de passata bij het gehakt, evenals het glas melk. Breng alles aan de kook en zet vervolgens de pan op het laagste vuur dat
je hebt. Laat de ragù minimaal 2 uur heel zachtjes pruttelen, met het deksel op de pan. Je mag de ragù gerust 1 à 1,5 uur langer op laten staan, dit komt de smaak alleen maar ten goede.
Controleer af en toe even of de ragù niet te droog wordt, je kunt eventueel wat extra melk toevoegen.
Proef na twee uur of de ragù verder op smaak moet worden gebracht met meer zout en peper.
Serveer de ragù met tagliatelle (op basis van eieren) en lekker veel versgeraspte Parmigiano Reggiano.
Als je de ragù een dag van tevoren maakt, laat hem dan op een lekker koele plek staan (maar bij voorkeur niet in de koelkast), zodat de smaken nog beter in kunnen trekken.
Fattoria di Basciano uit de Chianti houdt graag lokale wijntradities in stand, zoals de ‘heilige’ wijn vin santo. De zoete dessertwijn wordt gemaakt van druiven die na de oogst tot begin februari te drogen worden gehangen. Hierna wordt het geconcentreerde sap in kleine vaatjes van Frans en Sloveens eikenhout vergist en zo rijpt het
nog vier jaar verder. De amberkleurige, naar noten en gedroogd fruit geurende wijn is heerlijk bij notentaart of een stukje gorgonzola. Maar wij dopen cantucci in de wijn. Heiligschennis misschien, maar zo lekker. Fattoria di Basciano, Vin santo 2015, € 19,95
Maak een kleurige pasta met deze orecchiette (oortjes) uit Puglia, waar ze vaak bereid worden met rapini, een aan broccoli verwante
groente. Maar je kunt ze ook al sugo eten, in tomatensaus. Taste of Puglia, Orecchiette ‘5 kleuren’, € 4,75. tasteofpuglia.nl
Deze opvallende kaasplank van beukenhout heeft een sierlijk bewerkte rand die hem iets elegants en exotisch geeft. Ontworpen
door de Nederlandse Marcel Wanders voor het Italiaanse Alessi.
Alessi, Dressed in wood, € 82. eu.alessi.com
De Dr. Green-lijn van het pannenmerk Risoli is duurzaam geproduceerd en heeft een antiaanbaklaag op waterbasis met een lange levensduur. Zo krijg je met weinig of geen vet toch een perfect resultaat. En de pan is ideaal voor slow cooking.
Er is een serie gemaakt van gietaluminium maar speciaal voor inductie is er Dr. Green ExtraInduction van roestvrij staal. Risoli, Sauspan met glazen deksel Dr. Green ExtraInduction, € 150. risoli.com
Ontdek de traditionele Italiaanse keuken van Roberto’s. Stap in een wereld waar verse, seizoensgebonden ingrediёnten worden gebruikt om smaken te versterken en u mee te nemen op een culinaire reis door Italiё. Executive Chef Franz Conde heeft voor dit seizoen een menu samengesteld met wintersmaken uit Noord-Italiё.
SCAN HIERScan de QR code en maak een kans om deze winter ‘La Dolce Vita’ in Roberto’s te beleven.
Apollolaan 138, 1017 BG Amsterdam www.robertosrestaurant.nl robertos.amsterdam@hilton.com 020 710 6025
Come sappiamo il riso è originario del Medio Oriente ed è l’alimento principale per i ¾ della popolazione della terra. Tra questi ci sono anche gli italiani che, con il riso Made in Italy, hanno creato una ricetta famosissima in tutto il mondo: il risotto. Sapevate che l’Italia è il maggior produttore di riso in Europa ? In Italia ci sono circa 4.300 aziende risiere e la maggiorparte di queste si trova nel nord Italia. Infatti in Piemonte e la Lombardia vengono coltivate le due varietà di riso per risotto più famose: l’Arborio e il Carnaroli. Chissà quanti risotti ai funghi o ai frutti di mare avete mangiato in Italia ! Io però vorrei proporvi dei risotti insoliti con ingredienti nuovi che vi sorprenderanno. Vi è venuta fame? E allora approfittiamo della stagione fredda e tra zuppe e minestre, prepariamoci anche un buon risotto.
I segreti di un buon risotto
De geheimen van een lekkere risotto Proprio ieri ho preparato un risotto con barbabietola rossa e formaggio di capra per due persone. Per preparare un risotto ad hoc cominciate dalla fase della tostatura del riso. In un tegame mettete una noce di burro, 2 scalogni medi tagliati finemente, 100 grammi di guanciale e 140 grammi di riso. Mescolate fino a quando diventa lucido e semitrasparente. Unite mezzo bicchiere di vino bianco e lasciate sfumare Aggiungete progressivamente del brodo vegetale caldo e girate sempre il riso, così rilascia meglio l’amido. Negli ultimi 5 minuti di cottura, aggiungete 3 barbabietole precotte spezzettate e 200 grammi di formaggio morbido di capra. Infine, quando il risotto risulta cotto e cremoso, spegnete il gas e aggiungete una noce di burro freddo, pepe nero e un po’ di parmigiano grattuggiato. Servite il risotto in un piatto piano e poi battete il piatto sul tavolo per distribuire il risotto in modo uniforme. Così facendo il risotto si raffredda più velocemente ed è pronto per essere mangiato. Se proprio non vi piace la barbabietola potete usare la zucca rossa oppure fare un risotto con pere, gorgonzola e noci.
Il risotto è davvero un primo piatto delizioso e può capitare di prepararne tanto, perché il riso tende a gonfiare in cottura e aumenta di volume. Allora cosa fare quando avanza del
risiere rijstplantages coltivate gekweekt tostatura het roosteren tegame pan noce di burro klontje boter scalogni medi middelgrote sjalotten guanciale wangspek lucido glanzend sfumare blussen amido zetmeel spezzettate gehakt spegnete uitzetten piatto piano plat bord battere slaan, bonken, kloppen avanza overbleef non buttatelo niet weggooien spreco verspilling riutilizzatelo hergebruiken jullie het cubetto klontje uovo sbattuto losgeklopt ei impanate gepaneerd friggete frituren dorate goudbruin verza (groene) kool sbollentate geblancheerde avanzato overgebleven
risotto ? Non buttatelo! Evitiamo lo spreco in cucina. Mettetelo in frigorifero e riutilizzatelo il giorno dopo. Creerete nuovi piatti gustosi e sorprendenti. Bastano qualche uovo e della mozzarella per ottenere piatti unici. Per esempio potete preparare delle ottime crocchette di riso. Formate delle palline di riso, inserite un cubetto di mozzarella dentro queste palline, passatele nell’uovo sbattuto, impanate e friggete. Quando queste palline saranno dorate portatele a tavola belle calde e magari servitele come antipasto. Se poi avete peperoni, zucchine, melanzane o anche delle foglie grandi di verza sbollentate, potete usare il riso avanzato come ripieno. Basta coprirli con besciamella, formaggio, lasciare gratinare al forno e aspettare che il riso faccia una crosticina croccante. Spesso mi capita anche di riutilizzare il riso avanzato come base per pizze, per fare una frittata di risotto, timballi o anche hamburgers di risotto. Insomma, con un po’ di creatività servirete ogni volta una versione diversa di risotto avanzato. Buon appetito! •
https://www.giallozafferano.it/ricerca-ricette/risotto/
Geniet het hele jaar van Italië met deze handige bureauagenda boordevol vermakelijke weetjes, seizoensrecepten en de tien leukste tips en adressen in Italië. Of kies voor de scheurkalender voor je dagelijkse dosis dolce vita!
Een jaarabonnement (6 nummers) op Italië Magazine kost € 42,50. Je betaalt daarnaast eenmalig € 6,50 voor verzending van de set binnen Nederland. Neem contact op met de abonneeservice voor verzendtarieven naar het buitenland. Je kunt het abonnement ook cadeau doen aan iemand anders, je ontvangt dan zelf de agenda en scheurkalender.
Het begon in 2015 met een virale YouTube-video, waarin duizend Italiaanse muzikanten samen de rockhit Learn to Fly van de Foo Fighters spelen. Muziekfan en organisator Fabio Zaffagnini uit Cesena wilde “iets doen dat nog nooit eerder gedaan was”. Dat lukte: zo’n zeven jaar later treedt ‘de grootste rockband ter wereld’ nog steeds regelmatig op.
Even terug naar 2014: hoe kwam je erbij duizend muzikanten bij elkaar te brengen en een video te maken? “Ik heb al van kleins af een bijna obsessieve passie voor rockmuziek en wilde een van mijn favoriete bands, de Foo Fighters, uitnodigen om in mijn stad te komen spelen. Om hun aandacht te krijgen wist ik dat ik iets bizars moest doen. Iets wat nog nooit eerder was gedaan. Op een dag dacht ik: hoe tof zou het zijn om duizend muzikanten samen een van hun hits te laten spelen? Ik vertelde mijn idee aan wat vrienden en die waren ook enthousiast. Het begon bij wijze van grap. Ik heb zelf een totaal andere achtergrond – ik ben geoloog – maar ik verzamelde een groep muzikanten, videomakers en andere experts. Samen zetten we een crowdfunding op. Op een gegeven moment waren we op een punt dat we niet meer terug konden. Toen dachten we: nu gaan we het doen ook. Een jaar later namen we de video op en zetten die op YouTube. Een dag later hadden we al contact met
de Foo Fighters over een concert later dat jaar.”
Wat komt erbij kijken als je een concert organiseert met zoveel bandleden?
“De eerste uitdaging was om überhaupt zoveel muzikanten bij elkaar te brengen.
We ontwikkelden een online omgeving met tutorials en partituren, zodat de bandleden zelf thuis konden oefenen. Het moment dat ik met eigen ogen zag dat het mogelijk was, met duizend man gesynchroniseerd een rockhit spelen, was onbeschrijflijk. Maar toen de video eenmaal een succes was, wilden we een stapje verder: een liveconcert
©ANDREA BARDIgeven. Als je een video opneemt kun je het zo vaak overdoen als je wilt, nu moest het in één keer goed. Maar het lukte ons: in 2016 gaven we ons eerste liveconcert.”
Wie zijn de bandleden? “Bij onze eerste optredens waren dat vooral Italiaanse muzikanten, maar inmiddels hebben we ook in Frankrijk en Duitsland opgetreden en dit jaar spelen we ons eerste concert buiten Europa. Daardoor hebben we nu een database van veertigduizend muziekfans van over heel de wereld. De groepssamenstelling laat zien dat muziek voor inclusie staat en de verschillen die er
normaal gesproken in de maatschappij zijn kan doen verdwijnen: mannen, vrouwen, jong, oud, professionals, amateurs, ondernemers, werklozen, studenten, gehandicapten – iedereen kan meespelen. Wat zij ervoor terugkrijgen? De onvergetelijke ervaring om voor een publiek van dertigduizend mensen
Linkerpagina: Fabio Zaffagnini. Onder: Rockin’1000 in Stade de France, Parijs, 2019.
“Het moment dat ik met eigen ogen zag dat het mogelijk was, met duizend man gesynchroniseerd een rockhit spelen, was onbeschrijflijk”
te spelen. Dat is toch de droom van iedere muzikant?”
Hoe is Rockin’1000 uitgegroeid tot een bedrijf?
“Nadat we hadden laten zien dat ons concept economisch haalbaar was en potentie had, zijn we door de jaren heen steeds meer evenementen gaan organiseren. Eerst deden we alles zelf, inmiddels hebben we een partner die het organisatorische gedeelte op zich neemt en leggen wij ons toe op het muzikale gedeelte. Later kwamen daar ook het organiseren van teambuildingactiviteiten, het geven van speeches en het verkopen van merchandising bij als inkomstenbronnen. Sinds een jaar of drie werk ik fulltime als CEO van Rockin’1000. Dat doe ik samen met dezelfde vier vrienden met wie ik in 2015 ben begonnen: Cisko Ridolfi, Claudia Spadoni,
Mariagrazia Canu en Martina Pieri. Door de jaren heen hebben we nog een handjevol mensen aangenomen, waardoor we nu met zo’n twintig man zijn. Tijdens concerten huren we natuurlijk meer hulp in. Rockin’1000 is meer dan een baan: we staan ermee op en gaan ermee naar bed. Er komen veel uitdagingen bij kijken, maar we weten waar we het voor doen.”
Wat zijn jullie toekomstplannen? “Momenteel zijn we bezig met het verwezenlijken van een nieuwe droom: onze eigen nummers uitbrengen, zodat we niet alleen covers hoeven te spelen tijdens onze concerten. Verder willen we doorgaan met het organiseren van concerten over heel de wereld. We willen zoveel mogelijk muzikanten betrekken bij ons project en zo onze kernwaarden van inclusiviteit, positiviteit en samenzijn verspreiden.” •
Tijdlijn
Rockin' 1000
Fabio Zaffagnini droomt van een concert van de Foo Fighters in zijn geboortestadje Cesena (Emilia-Romagna). Zijn plan: een video maken waarin duizend muzikanten de hit Learn to Fly spelen. Hij trommelt een groepje vrienden bij elkaar en begint zijn idee uit te werken.
De video wordt opgenomen en gaat binnen de kortste keren viraal. Een dag nadat de video op YouTube wordt geplaatst neemt frontman Dave Grohl contact op met de organisatoren van Rockin’1000.
3 november 2015
Fabio’s droom wordt werkelijkheid: de Foo Fighters geven een intiem concert in Cesena.
Het eerste liveconcert van ’s werelds
grootste rockband is een feit: op deze dag spelen 1200 muzikanten 17 rockhits – van Seven Nation Army van The White Stripes tot Smells Like Teen Spirit van Nirvana –voor een publiek van 14.000 toeschouwers in Cesena. Rockin’1000 is een echte band én concertorganisator geworden.
Fabio en zijn team organiseren Summer Camp in de Val Veny, aan de voet van de Mont Blanc, een festival met een optreden van The Thousand.
Rockin’1000 geeft een concert in het stadium van Florence en staat op het podium samen met rockicoon Courtney Love, die drie nummers meezingt.
2019
Het allereerste concert buiten Italië vindt plaats in het Parijse Stade de France.
Vijftigduizend toeschouwers komen kijken. Datzelfde jaar volgen optredens in Frankfurt en Milaan.
2020
Tijdens de pandemie organiseren Fabio en zijn team een online concert, waarvoor muzikanten van over heel de wereld video’s inzenden. Later dat jaar komt de documentaire We Are the Thousand uit.
Rockin’1000 opent de finale van het Eurovision Song Contest in Turijn met John Lennons Give Peace a Chance
1 oktober 2022
Rockin’1000 speelt in San Paolo, Brazilië. Het is hun eerste concert buiten Europa.
Bestaat er een onecht Italië? Deze vraag stelt Stef Smulders in zijn boek Het Echte Italië –Verhalen uit het dagelijkse leven. Het antwoord is ja, volgens de B&B eigenaar die in 2008 met man en hond naar Italië emigreerde. “Een paradijs bevolkt door louter
vriendelijke, vrolijke, de hele dag wijn drinkende, O sole mio zingende gondeliers die het carpe diem in hun hart gegrift hebben.” Zo omschrijft Stef Smulders de nepversie van Italië die menig nietItaliaan in zijn hoofd heeft. En eerlijk is eerlijk, dat herkennen we wel, dat romantische beeld van la dolce vita. In dit boek wordt juist het werkelijke leven beschreven. Humoristische, leerzame verhalen over alledaagse gebeurtenissen. Stef Smulders schreef al drie boeken over Italië, waaronder Italiaanse Toestanden – Leven en overleven in Italië, Meer Italiaanse toestanden en Nog meer Italiaanse toestanden Kennelijk zijn er écht veel toestanden te beschrijven… (AB) Stef Smulders, Het Echte Italië, Brave New Books, € 19,95.
De Neder-Germaanse Limes, de voormalige grens van het Romeinse Rijk, werden vorig jaar uitgeroepen tot Unesco Werelderfgoed. Forum Hadriani, het huidige Voorburg, genoemd naar keizer Hadrianus, maakte daar deel van uit, maar is minder bekend dan de andere plaats met Romeinse stadsrechten: Nijmegen. Tom Buijtendorp brengt daar verandering in. Hij promoveerde op dit onderwerp en schreef er een boek over, De vergeten stad, het inspirerende verleden van Forum Hadriani. Wat deed de opvolger van keizer Trajanus precies in deze noordelijke uithoek. Waarom veranderde hij het stadsplan? Welke betekenis schuilt daarachter?
Een fascinerend boek over archeologie, geschiedenis en filosofie, waarin de auteur “een impressie van een inspirerend verleden” schetst. Tom Buijtendorp, De vergeten stad, VBK Media, € 23,99.
Daar is-ie dan: deel vijf in de serie over de eigenzinnige Tante Poldi die op Sicilië woont. Tante Poldi en de zang van de sirenen gaat eigenlijk over een trouwerij. Poldi trouwt met Montana, maar zoals de titel al weggeeft, gaat dat niet van een leien dakje. In Sicilië komt er altijd wel iets tussen. Deze keer verdwijnt een criminele ondernemer zomaar, vanuit het niets. Vervolgens spoelt het lijk van een mooie, jonge vrouw aan. Heeft het een misschien iets met het ander te maken? Tante Poldi denkt van wel. Twee goede redenen om de voorbereidingen voor een Siciliaanse bruiloft even opzij te zetten. Geen prachtige bruiloftsmuziek maar het geluid van sirenes overstemt Sicilië. (AB)
Mario Giordano, Tante Poldi en de zang van de sirenen, Uitgeverij de Fontein, € 20.
Wij mogen 3 exemplaren weggeven. Kans maken? Ga naar italiemagazine.nl
Bekende voorwerpen als versleten schoenen, spaarpotten en gehaktballen. Ervaringen die iedereen heeft als stilte, kindertijd en vakmanschap. Natalia Ginzburg weet ze stuk voor stuk in een bredere context te plaatsen en ze van een andere, grotere betekenis te voorzien. Zo staat er in het boek De kleine deugden: “In Italië zou een bloeiende boom in de straat van een stad van een verbazingwekkende vrolijkheid zijn. En het feit dat hij daar niet toevallig staat, maar er in het kader van een duidelijk plan is neergezet, versombert zijn schoonheid.”
Zulke uitspraken van verwondering en filosofische opmerkingen tekenen dit boek. (AB) Natalia Ginzburg, De kleine deugden, uitgeverij Nijgh & Van Ditmar Amsterdam, € 21,99.
“En de wolken?” vraagt de ik-persoon aan Novelli, een natuurkundige die zich bezighoudt met klimaatmodellen. “De wolken zijn ingewikkeld.” Net als het leven zelf ervaart de hoofdpersoon, op zoek naar een onderwerp voor een artikel over het milieu. In Tasmanië wordt een man geconfronteerd met twijfels en verleidingen.
In zijn huwelijk zoekt hij naar evenwicht, terwijl hij gevoelens van angst en onzekerheid over de wereld om hem heen krijgt en langzamerhand de controle verliest. Hij bewandelt een pad waarvan hij zelf niet weet waar dat naar toe leidt. De toekomst dus. Hoe ga je daar mee om in deze tijd? Deze vraag staat centraal in het nieuwe boek van Paolo Giordano, zijn vijfde roman alweer na De eenzaamheid van de priemgetallen (2009). Vlijmscherp laat hij zich uit over geloof, wetenschap, klimaat, liefde en het leven van alledag. (AB) Paolo Giordano, Tasmanië, Bezige Bij, € 24,99.
Wij mogen 3 exemplaren weggeven. Kans maken? Ga naar italiemagazine.nl
In Het boek van de huizen van Andrea Bajani wordt het levensverhaal verteld van een man. In biografische volgorde maar wel op een onorthodoxe manier: aan de hand van de huizen waar hij heeft gewoond kom je als lezer achter zijn levensloop, met alle gevoelens die daarbij komen kijken. Tegelijkertijd beslaat dit boek een halve eeuw Italiaanse geschiedenis. Zo kruipt de ikfiguur als baby achter een schildpad aan in een Romeins souterrain, is hij de jonge minnaar van een getrouwde vrouw in een flat in de provincie, een bohemian op een Parijse zolder, en zo nog meer. Elk huis heeft een verhaal vol herinneringen die Bajani verbindt met de geschiedenis in het algemeen en die van de hoofdpersoon in het bijzonder. (AB)
Andrea Bajani, Het boek van de huizen, Uitgeverij Van Oorschot Amsterdam, € 23,50.
“Broom neemt je mee op vakantie”, zo prijst Adele Parks, schrijver van succesvolle vrouwenfictie het boek van haar conculega aan. Een betoverende ontmoeting, het tweede boek in de feelgoodserie Ticket naar de liefde van de Engelse Isabelle Broom gaat over… liefde. De cover alleen al roept een dromerig, romantisch en feestelijk beeld van een stad op, en dat is precies waar het verhaal over gaat. Agatha probeert aan het Comomeer een oude liefde te ontvluchten. En dat lukt meer dan goed. Haar gewonde hart heelt en ze ervaart ook een nieuwe liefde op deze plek. Een tweede hoofdpersoon, Lucy, komt met haar nieuwe vriendje voor de feestdagen ook naar het Comomeer. Zij
hoopt op een romantische getaway. Een jaar dat letterlijk knallend begint loopt heel anders dan de twee vrouwen voorafgaand hadden kunnen bedenken. (AB)
Isabelle Broom, Een betoverende ontmoeting, Oceaan, € 20,99.
Je eigen ervaringen gebruiken voor het schrijven van een thriller. Dat kan je wel aan Marco De Franchi overlaten. De (scenario)schrijver woont vlak bij Pisa en was daar jarenlang hoofdcommissaris bij de politie. Over wat hij daar mee-
maakte, kon hij zo een boek schrijven. Deze thriller gaat over het gruwelijke verhaal van twee kinderen die ontvoerd worden. De jonge commissaris Valentina Medici heeft een sterk gevoel dat één van de kinderen, die weet te ontsnappen, iets essentieels verbergt. Niemand gelooft haar, behalve haar collega. De Franchi: “De dag zat de nacht inmiddels op de hielen en beloofde bijzonder helder te worden”. Die zin beschrijft precies waar deze bloedstollende thriller over gaat. De moordenaar is hen steeds nét voor waardoor je dit boek het liefst in één ruk uit leest. (AB) Marco De Franchi, Het Caravaggio Vonnis, Xander Uitgevers, € 21,99.
DE ROOY-DEKKER, MEDE-EIGENAAR
Tiziano Ferro is een van de weinige artiesten die het lukt: met een nieuw album meteen op nummer één staan. Zijn nieuwste Il mondo è nostro (de wereld is van ons) biedt zijn vele trouwe fans dan ook precies wat er van hem verlangd wordt. Inhoudelijk hoogstpersoonlijke ballades afwisselen met high-energy uptempo tracks. Zo wijdt Tiziano maar liefst drie ballads aan zijn nieuwe vaderschap want, zoals elke fan weet, adopteerde hij met echtgenoot Victor Allen eerder dit jaar de piepjonge Andres en Margherita. Beiden krijgen een nummer aan zich opgedragen. Margherita wordt toegezongen in het zoete Mi rimani tu (jij blijft altijd) en Andres in het wat pittigere A parlare
da zero (leren praten vanaf het begin) waarin Tiziano uitlegt hoe het vaderschap je dwingt om alles wat je wist te heroverwegen, in zekere zin ook het thema van La prima festa di papà, de eerste vaderdag. Maar ondanks al dit gezinsgeluk mist het album als geheel toch wat samenhang. Het duet met Sting is een fremdkörper nu diens muzikale stijl duidelijk de overhand heeft en in het duet met zijn beste vriendin Ambra Angiolini Ambra/Tiziano willen de stemmen maar niet mengen, ook omdat zij simpelweg niet tot zang komt. Maar het is hem vergeven, er is vast zo nu en dan sprake van slaap gebrek! (JM)
Tiziano Ferro – Il mondo è nostro – Virgin Universal
Ik hou van ze en ik baal van ze. Ik heb bewondering voor ze en ik kan er heel moe van worden. Ik heb het over dromers. Dromen is fijn en belangrijk, maar er schuilt ook een gevaar in. Voor vrijwel iedereen die een huis in Italië wil kopen begint het met een droom. Een droom over een huis met een heerlijk uitzicht over de Middellandse of Adriatische zee. Een droom over het Italiaanse leven, wandelend over met olijfbomen begroeide heuvels, genietend van een slow-foodgerecht en een mooi glas wijn of jezelf vergapend aan de prachtige pleinen en gebouwen die het land rijk is. Ook een droom over het verbouwen van een oude vervallen boerderij, met de romantiek van het opknappen van mooie houten balkenplafonds, open haarden en een gezellige boerenkeuken, kan heel fijn zijn. Het moment waarop zo’n droom overgaat in een nachtmerrie, bijvoorbeeld met verzakkingen, een instortend dak of kosten die de pan uit rijzen, wil niemand meemaken. Een gedegen voorbereiding, goede communicatie met de bouwlieden en realistische ideeën over de (o.a. financiële) haalbaarheid van een en ander zijn essentieel om dit te voorkomen. Van mensen die hun Italiaanse dromen met me delen leer ik veel over hetgeen ze zoeken en belangrijk vinden. Dat vind ik leuk. Ik ga meedenken, huizen zoeken die bij hun wensen passen en we maken plannen voor een bezichtigingsreis. Er is echter ook een groep dromers waarmee we niet verder komen. Soms zijn er dromers die jarenlang, soms wel tien jaar, blijven dromen en er niet aan toekomen om hun dromen om te zetten in actie. Ook kom ik af en toe dromers tegen die denken dat Italië nog een half ontwikkelingsland is waar ze voor een prikkie een huis kunnen kopen. Met dit laatste type dromers kunnen mijn collega’s en ik eigenlijk geen kant uit. Het is zonde van ieders tijd om een zoektocht te beginnen naar iets dat niet bestaat. Met het oog op de groep dromers die lang blijft dromen en er niet aan toe komt om stappen te zetten moest ik denken aan het boek Dromen, Durven, Doen, de inmiddels al ruim vijftien jaar oude bestseller van gedragswetenschapper en columnist Ben Tiggelaar. Wie weet hebben sommige mensen ook voor hun Italiaanse droom baat bij zijn stappenplan om van dromen via durven naar doen te gaan. Of Ben een Italië-liefhebber is weet ik niet, maar het zou me wel goed uitkomen. Dan kan hij daar misschien eens een column over schrijven. Sogna, osa, fai! •
laura@italiacasa.net
PS Op onze website staan veel huizen om bij weg te dromen, in veel verschillende regio’s. Tip top gerestaureerd of nog volledig op te knappen, voor elke droom een invulling. Neem een kijkje op italiacasa.net en laat weten als we kunnen helpen bij het realiseren van de droom!
Wie in Italië op geld wacht dat hij nog moet krijgen van debiteuren die niet vrijwillig willen betalen, heeft drie belangrijke, onderling samenhangende, hobbels te nemen: één van praktische aard en twee van juridische aard. De eerste hobbel is dat een Italiaanse schuldenaar zich meestal niet laat intimideren door een eenvoudige aanmaning, ook niet als die van een advocaat afkomstig is. En op dat moment, als een oplossing buiten de rechter om uit zicht is, doemen de twee juridische hobbels op: de lange duur van gewone gerechtelijke procedures in Italië (statistisch gezien gemiddeld 3,8 jaar voor een procedure in eerste aanleg) en het beperkte aantal gevallen waarin toestemming voor het leggen van beslag kan worden verkregen zonder dat de schuldenaar vooraf wordt ingelicht (namelijk alleen wanneer de aspirant beslaglegger voldoende aantoont dat sprake is van urgentie die het beslag noodzakelijk maakt).
effectiever (en sneller) tot betaling te bewegen. De Nederlandse debiteur kan in sommige gevallen een invorderingsprocedure in Nederland opstarten en het vonnis in Italië ten uitvoer laten leggen zonder gehinderd te worden door allerlei formaliteiten en rechtstreeks beslag laten leggen op het vermogen van de wanbetaler. Hij wordt dus geholpen door de grotere snelheid van de Nederlandse beslissingen (vooral maar niet alleen in geval van verstekvonnissen, daar waar de debiteur dus niet is komen opdraven) gecombineerd met het gemak van de tenuitvoerlegging in Italië.
FJP Advocaten, met vestigingen in Amsterdam en Milaan, verleent juridische bijstand aan Nederlandse en buitenlandse cliënten bij het zakendoen in en met Italië. Ook staat het kantoor cliënten bij op vele andere rechtsgebieden, zoals bij de aan en verkoop van onroerende zaken, internationaal (privaat)recht, handelsrecht, contractenrecht, successierecht en familierecht.
Radertjes worden stroperig Maar ook in Italië kan het sneller en voorziet de wet in de (ogenschijnlijk) snellere procedure van het verkrijgen van een gerechtelijk bevel tot betaling. De rechter doet in zo’n procedure slechts een summier onderzoek naar de door de schuldeiser ingediende stukken en vaardigt een betalingsbevel uit. Maar: de schuldenaar kan tegen dit bevel weer verzet aantekenen, waarna de sneller draaiende radertjes alsnog stroperig worden en het hierboven omschreven statistische gemiddelde alsnog dreigt te worden gehaald.
FJP Advocaten is telefonisch bereikbaar 020 671 33 32 of schriftelijk info@fjplaw.nl www.fjplaw.nl
Voor Nederlandse schuldeisers is er gelukkig in sommige gevallen een andere mogelijkheid om de Italiaanse schuldenaar
In de invorderingsprocedure kan meestal worden volstaan met de uitreiking van een kopie van het vonnis aan de schuldenaar, samen met een door de Nederlandse rechter afgegeven Europees standaardformulier en een betalingsbevel, ‘precetto’ genoemd. Daarin staan vermeld de te betalen bedragen (hoofdsom, rente en door de rechtbank bepaalde gerechtskosten) vermeld en een betalingstermijn van ten minste tien dagen. Blijft tijdige betaling uit, dan wordt een gerechtsdeurwaarder aangesteld die beslag legt op de roerende goederen van de debiteur voor een waarde die overeenkomstig de opgevoerde schuldvordering is. Welke goederen de deurwaarder in beslag moet nemen is aan hem: alles wat hij op het adres van de schuldenaar aantreft kan in beslag worden genomen. Gaat het om beslag op goederen van een derde (bijvoorbeeld bankrekeningen of vorderingen), dan reikt de deurwaarder het beslagleggingsbevel (ook) aan de derde uit. Wie die derde is, moet de schuldeiser aangeven. De derde kan na beslaglegging niet meer beschikken over de in beslag genomen goederen en moet bij de rechter verschijnen om te verklaren over het bestaan en het bedrag van de goederen of vorderingen van de schuldenaar bij hem. Hebt u dus nog een vordering liggen in Italië dan kunt u er misschien voor kiezen om die bij de Nederlandse rechter neer te leggen in plaats van de Italiaanse. Of u die keuze voor meer of minder snelheid daadwerkelijk hebt, kunt u het beste door een advocaat laten beoordelen. •
Door La Dolce Casa als professionele, onafhankelijke aankoopbegeleider in te schakelen, maakt u gebruik van jarenlange veelzijdige expertise op de Italiaanse woningmarkt. Het bespaart u tijd, geld en minstens zo belangrijk, het behoedt u voor valkuilen.
La Dolce Casa begeleidt u van begin tot eind, of alleen met een aantal spreekwoordelijke bouwstenen. Meestal kost het u zelfs niets extra’s! Aankoopplezier zonder kopzorgen maar met een glimlach.
Professionele ondersteuning bij aankoop, (ver)bouw, hypotheken, bedrijfsmatige en praktische zaken. Met kantoor in Nederland en Italië.
Kijk op www.ladolcecasa.nl of bel: +31 (0)6 538 39 968 VRAAG NAAR ONZE WOONWENSENCHECKLIST!
Suzanne van Ravenstein
COLOFON
Jaargang 34, nummer 1, 2023
Coverfoto Buonvicino, Calabrië ©Jeroen Berends Hoofdredactie Paul van Eijndhoven Eindredactie Jolanda van der Ploeg, Mariëtte van de Sande, Fabian Takx Artdirection Suzy Benjamin Vormgeving Sefanja Nods, Sander Buningh Aan dit nummer werkten mee Adobe Stock, Maarten Albrecht, Anna Sophie Bakker, Jeroen Berends, Edith Buenen, Susan van Deth, Daniela Ditvoorst-Falsetta, Pascal Horbach, Imageselect, Ralf Johnen, Liza Karsemeijer, Ewout Kieckens, Ronald Kuipers, Joris van der Meer, Stefano Piaserico, Lola Ribbink, Laura de Rooy-Dekker, Roeland Scholtalbers, Sime Books, Rosita Steenbeek, Jesper Storgaard Jensen, Sylvia Weve
Redactie italiemagazine@creditsmedia.nl
Italië Magazine Van Slingelandtstraat 63, 1051 CG Amsterdam, italiemagazine.nl
Het noorden van Sardinië: schitterende stranden en luxueus ontspannen bij Isola Rossa en Valle dell’Erica.
De Nederlandse Laura organiseert op een adembenemende plek in Salento retreats waar yoga, surfen, kookcursussen en massages op het programma staan.
Liza Karsemeijer maakte een historische treinreis door Abruzzo, met prachtige vergezichten, een gids aan boord en entertainment met Abruzzesse volkszangers.
Uitgever Eugen van de Pas Marketing Daniëlle Wiersema, 020 5302570, d.wiersema@creditsmedia.nl Sales Chiara Dragone, 020 5302570, c.dragone@creditsmedia.nl
Distributie Aldipress, Utrecht / AMP, Brussel
Voor het opgeven van of vragen over abonnementen, adreswijzigingen of het nabestellen van oude nummers: MijnTijdschrift.com, Daalakkersweg 2 - 72, 5641 JA Eindhoven, 088 2266636 (op werkdagen van 9.00 uur tot 17.00 uur), italiemagazine@mijntijdschrift.com
Abonnementsprijs Nederland: € 42,50 voor een jaarabonnement (6 nummers) bij automatische incasso. Als u per acceptgiro wilt betalen, komt er € 2,50 aan administratiekosten bij. Abonnementen in andere landen hebben een speciaal tarief, op te vragen bij de abonneeservice. Het abonnement wordt automatisch verlengd tegen de dan geldende tarieven, tenzij u minimaal drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode opzegt. De cadeau-abonnementen lopen automatisch af. Prijs losse verkoop € 7,95
Italië Magazine digitaal Abonnees kunnen gratis Italië Magazine lezen via Magzine.nu. U kunt inloggen met uw abonneenummer en postcode. Geen abonnee? Dan kunt u Italië Magazine digitaal tegen betaling lezen via o.a. Magzine.nu, Blendle en Readly.
© Italië Magazine is een uitgave van Italië Magazine BV dat deel uitmaakt van een groep uitgeverijen die samenwerken onder de naam Credits Media. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De redactie heeft zijn uiterste best gedaan om rechthebbenden van beeldmateriaal te achterhalen. Wanneer desondanks beeldmateriaal wordt getoond waarvan u rechthebbende bent en u wordt niet genoemd, of geeft geen toestemming voor het gebruik, dan kunt u contact opnemen met de redactie.
