Hollands Glorie 4-2024

HET MOOISTE IN NEDERLAND

GLORI E Hollands

Interviews

LIZ SNOIJINK & ARTHUR JAPIN

EROPUIT

• DEFTIG WASSENAAR

• ORANJEGEZIND VEERE

• GROEN HAARLEM

• DROMERIGE LINGE

• VELUWE ZWERFPAD

KUNST CH JAAR SSEN 40 KITSCH T

4 juni - 3 nov

KUN

DROOMLANDSCHAP

Lang geleden, na mijn eindexamen atheneum, ging ik met vier vrienden en vriendinnen een paar dagen naar Veere. De ouders van een van de vier hadden daar een mooi oud – zij het wat spartaans ingericht – huisje. Ik was als kind weleens in Zoutelande geweest, maar verder wist ik niks van Zeeland. Mijn verbazing was groot: wat een prachtig stadje met al die historische gebouwen, de sfeervolle jachthaven en de ligging aan het Veerse Meer! Het werden een paar heerlijke dagen – met natuurlijk te veel biertjes, zoals dat gaat bij wie net geslaagd is. Veere is in deze editie de keuze voor Ons Dorp. Het heeft een schitterend oud centrum, dat gelukkig helemaal intact is gebleven.

Fietsen, wandelen, slenteren, varen en toeren met de auto. We hebben in dit nummer voor elk wat wils.

We fietsten de landgoederenroute rond Wassenaar, het dorp met de meeste historische buitenplaatsen van Nederland. Een tocht langs landhuizen en theekoepeltjes, een topmuseum en door Hollands duinlandschap. Voor een prachtige wandeling volgden we het Veluwe Zwerfpad, met bossen, heide, zandverstuivingen, beekjes en vennetjes. Slenteren deden we in het groene Haarlem, stad van hofjes en parken, van het Spaarne en musea als het Frans Hals, Teylers en het bijzondere Museum van de Geest. Op de Linge maakten we een tochtje per boot, maar we verkenden de rivier met een lengte van 108 kilometer ook per auto. Het is een rivier met twee gezichten: recht en functioneel tussen Doornenburg en Zoelen, daarna slingerend door een droomlandschap van boomgaarden, landerijen, kleine dorpen, verstilde natuur en met als hoogtepunt Heerlijkheid Mariënwaerdt. Een romantische aanrader.

Daarnaast in deze editie twee interviews. Met actrice Liz Snoijink, die na een ernstige ziekte weer schittert op het toneel. Na deze zomer staat ze met boezemvriend Porgy Franssen op de planken in het stuk DOEK! van Maria Goos. Een gesprek over

haar haat-liefdeverhouding met het toneel, haar huwelijken en over hoe verschrikkelijk ze het vindt dat haar zoon aan de andere kant van de wereld woont.

Met schrijver Arthur Japin spraken we over zijn nieuwe roman Het Stravinsky-spel , die gaat over de Amerikaanse schrijfster Susan Sontag, en over de verfilming van zijn bestseller Een schitterend gebrek, die binnenkort in de bioscoop te zien is en waarin hijzelf ook een piepklein rolletje heeft.

Veel plezier!

Paul van Eijndhoven, hoofdredacteur p.vaneijndhoven@creditsmedia.nl

DIGITAAL ABONNEMENT

Kent u ons digitale abonnement al? Natuurlijk blijft het papieren abonnement bestaan en daar krijgt u gratis het digitale abonnement bij, net zoals veel kranten dat tegenwoordig aanbieden. Mooi is dat u hiermee ook meteen de nummers van de laatste drie jaar kunt teruglezen, met alle uitstapjes, tips en adressen! En er is een zoekfunctie, handig voor als u een dagje weg wilt en de tips op uw bestemming wilt opzoeken. Scan de QR-code en u krijgt meteen toegang als u abonnee bent.

Teylers Museum, Haarlem Poort van Mariënwaerdt

Foto Maarten

Albrecht

COLOFON

NUMMER 4 2024, JAARGANG 13

COVERFOTO Gezicht op Haarlem met molen

De Adriaan en de Sint Bavokerk © Adobe Stock

HOOFDREDACTIE Paul van Eijndhoven

EINDREDACTIE Jolanda van der Ploeg, Mariëtte van de Sande, Fabian Takx ARTDIRECTION Caroline Meijers

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE

Adobe Stock, Maarten Albrecht, ANP, Hans Avontuur, Suzanne Bergman, Amber Brugman, Andrea Gulickx, Wim Huijser, Jeroen Jansen, John Janssen, Annemique de Kroon, Raymond Noë, Theo Schildkamp, Ingrid Spelt, Studio Steenhuis, Job van Tol, Ronald van Weeren, Marjolein Zuiderent

REDACTIE hollandsglorie@creditsmedia.nl

HOLLANDS GLORIE

Van Slingelandtstraat 63, 1051 CG Amsterdam

UITGEVER Eugen van de Pas

MARKETING Daniëlle Wiersema 020 5302570, communicatie@creditsmedia.nl

SALES Julien Frouin, Alex Sitompoel 020 5302570, advertising@creditsmedia.nl

DISTRIBUTIE Aldipress, Utrecht / AMP, Brussel

ABONNEMENTEN & KLANTENSERVICE

S.P. Abonneeservice

t.a.v. Hollands Glorie

A. van Leeuwenhoekweg 34 2408 AN Alphen aan den Rijn +31 (0)88 1102081 (op werkdagen van 9-17 uur) hollandsglorie@spabonneeservice.nl

ABONNEMENTSPRIJS

In Nederland € 42,50 per jaar (voor 6 edities in print én digitaal) bij automatische incasso of online betaling. Het digitale abonnement kost € 27,50 (6 edities). Voor andere betaalwijzen wordt € 3,50 administratiekosten in rekening gebracht. Abonnementen buiten Nederland hebben een speciaal tarief, op te vragen bij de klantenservice. Het abonnement wordt automatisch verlengd tegen de dan geldende tarieven, tenzij u minimaal twee maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode opzegt. Proef- en cadeauabonnementen lopen automatisch af.

ADVIESPRIJS LOSSE VERKOOP € 7,95.

HOLLANDS GLORIE DIGITAAL Abonnees lezen gratis Hollands Glorie via hollandsglorie-mobile.com. Geen abonnee?

Dan kunt u Hollands Glorie vinden bij o.a. Blendle en Readly.

© Hollands Glorie is een uitgave van Joie de Vivre BV, eigendom van Credits Media. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/ of worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

De redactie heeft zijn uiterste best gedaan om bronnen en rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal te achterhalen en te vermelden. Wanneer desondanks beeldmateriaal wordt getoond waarvan u (mede)rechthebbende bent en u voor het gebruik daarvan niet als bron of rechthebbende wordt genoemd, ofwel geen toestemming geeft voor het gebruik, dan kunt u contact opnemen met de redactie.

OP PAD

6 WEG IN NEDERLAND

Naar een cultureel festival en dan overnachten bij Bed & Beauty in de Achterhoek of in je eigen huisje met sauna en hottub op de Veluwe: er valt veel te genieten in eigen land.

16 DEFTIG ACHTER DE DUINEN

Annemique de Kroon fietst de landgoederenroute in de omgeving van het chique Wassenaar, van buitenplaatsen en tennisclubs naar een bekend museum.

30 HET VELUWE ZWERFPAD

Een wandelparadijs van 375 kilometer, daar kun je weken over doen. Vandaar dat Wim Huijser met padcoördinator Ernest Visser alleen het begin van etappe 12 loopt.

39 WEG IN NEDERLAND MET DE (KLEIN)KINDEREN

Van zandsculpturen tot tropische parken en ‘het beste kindermuseum ter wereld’.

42 LANDLOPERS

Met een Amsterdamse landschapsonderzoeker wandelen langs het fraaie rivierenlandschap van de Duursche Waarden.

46 SLINGEREN LANGS DE LINGE

Deze gemoedelijke stroom door Midden ­ Nederland is slechts 108 kilometer lang, maar een van de mooiste rivieren van Nederland, ontdekt Hans Avontuur.

78 HEERLIJK HAARLEM

In de gezellige oude stad aan het Spaarne slenter je fijner dan waar ook. En op de prachtige landgoederen in de omgeving kom je helemaal tot rust.

102 ONS DORP: VEERE

Qua formaat is deze plaats in Zeeland misschien een dorp, maar verder in alles een stad vol charme. Met een rijk maritiem verleden dat ook nu nog inspireert.

VAN EIGEN BODEM

26 SHOPPING

Alles wat je niet per se nodig hebt maar toch graag wilt hebben.

58 RECEPTEN

Originele recepten uit de Ontbijtbijbel van foodbloggers Nina en Elise.

66 LIZ SNOIJINK

Een gesprek met de actrice die haar ziekte overwon en nu weer als vanouds schittert op het toneel. Waar ze ‘een haat­ liefdeverhouding’ mee heeft.

74 VOOR DE BOEKENKAST

Overdag fietsen en vogels spotten, en ’s avonds een verantwoord gekweekte vis op de BBQ. Met deze nieuwe uitgaven maakt u een goed begin.

90 ARTHUR JAPIN

Zijn bestseller Een schitterend gebrek is verfilmd, zijn boek over Susan Sontag zojuist verschenen. De schrijver vertelt wat hem drijft in het leven.

RUBRIEKEN

29 ONZE TAAL

Vertaalbots en andere vormen van ‘ee ­ aai’ leren steeds sneller bij.

94 DE FAVORIET VAN DE MUSEUMDIRECTEUR

Marjan Ruiter, directeur van het Zeeuws Museum in Middelburg, kiest voor een middeleeuwse Zeeuwse meester.

97 UIT DE KUNST

74

Van festivals als Unseen en de Affordable Art Fair tot exposities van relatief onbekende kunstenaars en architecten.

112 PUZZEL & WIN…

…mokken uit de collectie Dutch Dawn van Royal Delft.

114 DIERENMANIEREN

In Artis kun je je vergapen aan binnen ­ en buitenaards leven.

WEG IN NEDERLAND

Tekst & samenstelling Suzanne Bergman

Huis met de

kogel

Een klein wonder was het, dat niemand van de zeven gezinsleden van mandenmaker Jan Arentsz geraakt werd door de kogel die in 1573, tijdens het Spaans beleg van Alkmaar, wel hun hele inboedel vernielde. Ter nagedachtenis aan deze gebeurtenis hangt die kogel nog altijd aan de gevel van het huis, dat nu in heel Alkmaar bekendstaat als het Huis met de Kogel. In dit bijzondere historische pand van drie verdiepingen kunt u sinds kort ook logeren. De eigenaren van het tegenovergelegen boetiekhotel Luttik renoveerden het pand in Luttik-stijl. En dat betekent veel natuurlijke materialen en kleuren, behoud van originele elementen zoals laaghangende historische balken en authentieke scheve vloeren en wenteltrappen, een luxueuze inrichting, leuke details (een bureau met schommel!), prachtige uitzichten over Alkmaarse monumenten en heel veel sfeer. Even de straat oversteken naar de coffeebar en de conceptstore van Luttik is een must.

Vanaf € 630 voor twee nachten excl. ontbijt, voor max. 6 gasten (niet geschikt voor mensen die slecht ter been zijn).

Appartement Het Huis met de Kogel, Appelsteeg 1, Alkmaar, luttikalkmaar.com

ERVAAR HET

VAKANTIEGEVOEL

MET

DE ZUID-LIMBURGSE WIJNROUTES

Of u nu houdt van een rode, witte of rosé wijn, voor een unieke wijnbelevenis bent u in Zuid-Limburg aan het goede adres! Hier proeft u het vakantiegevoel dicht bij huis. Ontdek een wijnregio met acht wijnroutes in Eys en Wahlwiller, Noorbeek, Ubachsberg, Winthagen, Meerssen, Berg en TerblijtHouthem St. Gerlach, Vijlen-Holset en Sittard. Wandel door de zomerse wijngaarden en geniet van de afwisselende glooiende landschappen, die u bij iedere wijnroute weer zullen verbazen. Welke wijnroutes in Zuid-Limburg kent u al?

Ga voor de echte wijnbelevenis!

Wilt u onderweg nog meer leren over de ambachtelijke Zuid-Limburgse wijnen? Kies dan voor een rondleiding, waarbij u aansluitend zelf mag proeven van de smakelijke Zuid-Limburgse wijnen. Eind september en begin oktober kunt u zelfs meehelpen met de druivenpluk. Als u daar geen vakantiegevoel aan overhoudt?

We begrijpen dat wanneer u een bezoek brengt aan wijnregio Zuid-Limburg, u zoveel mogelijk wijn wilt uitproberen. Wilt u tot laat in de avond wijn proeven en daarna niet meer in de auto stappen? Blijf dan slapen in het mooie Zuid-Limburgse land. Met een overnachting in een van de sfeervolle wijnaccommodaties wordt uw wijnbeleving compleet.

Scan de QR-code en ontdek de Zuid-Limburgse wijnregio!

POEDELSESSIES EN PICKNICKS

Toen Laura de kans kreeg om een rustig gelegen, vrijstaand huis met een grote tuin over te nemen, pal aan het Zeeuwse strand, twijfelde ze geen seconde. Een jaar renoveren leverde een luxueus en sfeervol huis op waar gasten even helemaal kunnen ontspannen. Een perfecte plek om na te zomeren! Aan alles is gedacht: de bedden zijn mooi opgemaakt, badjassen, slippers en heerlijke verzorgingsproducten zijn aanwezig, en met alle boeken, spelletjes en tijdschriften zal niemand zich vervelen. Er is zelfs een iPad! En dan is er natuurlijk het strand… Goed voor lange strandwandelingen, poedelsessies en picknicks – ook daarvoor is alles in huis, tot en met een picknickmand en bolderkar aan toe. Eenmaal thuis even het zand afkloppen, een rosé inschenken en de barbecue of pizza-oven aansteken – kan het vakantieachtiger?

Vanaf € 595 voor een weekend (laagseizoen). Het Duinhuis, Killetje 10, Breskens, zeeuwsduinhuis.nl

Nordic cuisine op Texel

ONDER DE LINDEBOOM

Op het eeuwenoude landgoed Maarsbergen, tussen de Utrechtse Heuvelrug en de Gelderse Vallei, ligt Landgoedhoeve De Cruijvoort. De 17de-eeuwse boerderij werd in 1982 zo mooi verbouwd tot woonboerderij mét behoud van de karakteristieke elementen, dat hij in 2000 tot ‘Boerderij van het jaar’ in de provincie Utrecht werd uitgeroepen. Met dezelfde aandacht en zorg transformeerden de eigenaren de oorspronkelijke wagenloods in 2021 tot een sfeervol en ruim gastenverblijf voor twee personen. De natuur is binnen handbereik: vanuit de woonkamer is het uitzicht groen, een lindeboom geeft in de zomer wat verkoeling en het landgoed biedt alles voor een prachtige wandeling. Een kasteel, monumenten, bos, houtsingels, prachtige lanen, grazend vee… En schiet daar nou een vos langs? Een kamer boven de hooizolder biedt ruimte voor twee extra gasten.

Vanaf € 510 voor een lang weekend op basis van twee personen (laagseizoen). Landgoedhoeve De Cruijvoort, Maarnse Grindweg 49, Maarsbergen. cruijvoort.nl

Bij restaurant Op Oost is de zee niet ver weg. Aan de andere kant van de dijk waar dit restaurant op uitkijkt, bevindt zich het Texelse wad. Deze ‘zilte moestuin’ vormt samen met de seizoenen en het eiland zelf de inspiratiebron van alle gerechten. Het resultaat: de nordic & botanical cuisine, waarbij kruiden, groenten en planten de basis vormen, eventueel aangevuld met bewuste keuzes in vis, schelp- en schaaldieren en – alleen af en toe – Texels lam of wild. De magie van de Texelse natuur op uw bord! Na afloop van dit culinaire avontuur kunt u overnachten in een van de twaalf ' ‘farm chique’ suites. Wie meer wil weten over de wilde eetbare natuur en het Wad, gaat mee op ontdekking met tuinman Albert. Wel even reserveren.

Op Oost, Oost 76, Oosterend, opoost.nl

Ontdek de mooiste dekbedovertrekken, fijnste badjassen en meer Vandyck bed- en badmode in de Vandyck Experience Stores en Shops, linnenwinkels, beddenspeciaalzaken en geselecteerde warenhuizen. Verkoopadressen in de buurt en het volledige assortiment vind je op www.vandyckshop.com

EN ROUTE PER E-BIKE

De wind door de haren, de zon op het gezicht en dan maar kilometers maken! Met de e-bike ontdekt u als vanzelf al het moois dat Nederland te bieden heeft. Al helemaal met deze fietsgids van Fietsnetwerk op zak, met 75 thematische fietsroutes door heel Nederland. Kiest u deze keer voor de Street Artroute door Haarlem, wordt u ‘Grenzeloos verliefd in Venlo’ of ontdekt u vlinders in drie Drentse natuurgebieden? De fysieke gids spreekt tot de verbeelding met prachtige beschrijvingen en geeft alvast praktische informatie. Voor onderweg zet u de routes via een app op uw GPS-systeem. Extra handig: u wordt geattendeerd op de leukste afstapmomenten. Zo weet u zeker dat u niets mist onderweg!

75 leuke e-bikeroutes door Nederland, Kosmos Uitgevers, € 22,99.

Van bad tot bed

Wie zich wil laten ontzorgen, verzorgen en/of verwennen boekt een verblijf bij Bed & Beautyhuis in het Achterhoekse Halle. Hier zult u niet alleen heerlijk slapen in de stilte van het platteland, maar kunt u zich ook met een gerust hart overgeven aan ontspannende massages en (gezichts)behandelingen. Bed & Beauty, inderdaad! Maar geen zorgen: een goed ontbijt serveren ze hier ook. Met streekgebonden ingrediënten, want duurzaamheid staat hier hoog in het vaandel. Van de badjassen tot de huidverzorgingsproducten: alles is zo duurzaam en natuurlijk mogelijk. Een ding is zeker, hier weten ze hoe ze hun gasten in de watten moeten leggen – dat komt in zo’n beetje alle reviews terug.

Vanaf € 123 voor twee personen, excl. ontbijt. Bed & Beautyhuis, Halseweg 48, Halle, bedandbeautyhuishalle.nl

WIJN UIT

EIGEN LAND

Natuurlijk, Frankrijk en Duitsland blijven heerlijke wijnlanden. Maar als wijnliefhebber hoeft u tegenwoordig niet per se de grens over; er is genoeg te genieten in ons eigen land. Barbara Haverkamp – ‘wijnwijf’ met de nodige wijndiploma’s op zak – laat het u graag zien in deze compleet herziene reisgids. Boordevol informatie over Nederlandse (en Belgische) wijnen, interviews met bekende wijnambassadeurs, tips voor wijndiners en andere -evenementen en natuurlijk de leukste wijngaarden van ons land. Wist u bijvoorbeeld dat er ook in de Lage Landen mousserende wijn wordt gemaakt? En dat u niet al te ver van huis naar klassieke muziek kunt luisteren, omringd door druivenranken?

Wijnroutes Nederland en België, Ontdek de mooiste wijnstreken van de Lage Landen – Barbara Haverkamp, Kosmos Uitgevers, € 24,99.

VERRIJK UZELF IN DE REGIO ARNHEM

Ontdek en ervaar de rijke historie van Arnhem en omgeving. Met tal van musea en iconische bezienswaardigheden kijkt u hier uw ogen uit. Wij zetten 5 tips op een rij.

1

Beleef de Slag om Arnhem in het Airborne Museum

In september 1944 was Villa Hartenstein het hoofdkwartier van de Britse luchtlandingstroepen. Nu, als Airborne Museum at Hartenstein, leert u alles over de Slag om Arnhem die een einde had moeten maken aan WOII. Van de luchtlandingen op de hei tot de evacuatie over de Rijn.

2. Ga op reis in Burgers’ Zoo

Bij dierenpark Burgers’ Zoo ontdekt u tijdens een avontuurlijke wandeling de meest uiteenlopende natuurgebieden ter wereld. Duik onder in de tropische koraalzee (Ocean), verken het tropisch regenwoud (Bush) en de Oost-Afrikaanse savanne (Safari). Mooi meegenomen dat u met uw bezoek meteen bijdraagt aan natuurbehoud doordat het dierenpark in

Arnhem verschillende projecten over de hele wereld steunt.

3. Inzicht en uitzicht bij Museum Arnhem

Gelegen op een hoge stuwwal heeft u bij Museum Arnhem prachtig uitzicht over de Rijn. Het museum brengt moderne kunst, mode en sieraden. Daarbij is het altijd op zoek naar de verbinding: met u, de stad en het nu. Vanaf 7 september is de tentoonstelling RadicaalVrouwelijke kunstenaars en modernisme 1910-1950 te zien waarbij grensverleggende vrouwelijke kunstenaars worden gevierd.

4. Kunst en natuur bij het Kröller-Müller Museum

Beleef een unieke combinatie van kunst,

architectuur én natuur bij het KröllerMüller Museum. Sta oog in oog met de tweede grootste Vincent van Goghcollectie ter wereld en bewonder topstukken van moderne meesters als Monet, Picasso en Mondriaan. Ontdek in de uitgestrekte beeldentuin maar liefst 160 sculpturen van beeldbepalende kunstenaars.

5. Doe rustig aan en blijf slapen

De meeste mensen hebben aan een dag in deze regio niet genoeg. Logisch, uw programma is hier zo gevuld. Dus blijf gewoon lekker slapen bij een hotel midden in de stad of in de natuur. Er zijn genoeg leuke hotels te vinden in de regio Arnhem!

Nieuwsgierig geworden naar meer? Kijk op visitarnhem.com/glorie

Daan van Oort

Eva Broekema

Museum Arnhem

Airborne Museum at Hartenstein

Koninklijke Burgers’ Zoo Kröller-Müller Museum

LUXE LEGERBRITS

In het recent geopende Hotel Ryder in Vught voelt u de historie. Het hotel is gelegen op het geheel gerenoveerde voormalige kazerneterrein Fort Isabella, tussen Vught en Den Bosch. De uitspraak van ‘Ryder’ is overigens gewoon Nederlands, want het verwijst naar Het Regiment Wielryders dat van 1922 tot mei 1940 gelegerd was op de Isabellakazerne. De bijzondere geschiedenis van deze soldaten, die bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog per fiets een belangrijke bijdrage leverden aan de strijd, wordt elders op het terrein uitgebreid uit de doeken gedaan. Een ding is zeker: de kingsize Aupingbedden zijn niet te vergelijken met de legerbritsen van weleer. Wat niet veranderd is, is dat de fiets hier nog steeds een uitstekend vervoermiddel is. In de groene omgeving zijn volop wandel- en fietsmogelijkheden, en het bruisende Den Bosch is maar vijf minuten fietsen. E-bikes en stadsfietsen zijn te huur via de receptie.

Tussen kunst en klassiek

Al 25 jaar biedt het Cultureel Festival Baarn een voorproefje van wat het nieuwe culturele seizoen te bieden heeft. En dat levert een onderhoudend weekend op voor cultuursnuivers uit het hele land en van alle leeftijden. Op zaterdag 31 augustus is het fijn struinen langs alle marktkraampjes, terwijl er vanaf diverse podia muziek te beluisteren is. Van jazz tot pop, van singer-songwriters tot jonge talenten. U kunt kijken naar allerlei sportdemonstraties, en voor kinderen valt er een boel te knutselen.

Op zondag 1 september komen liefhebbers van kunst en klassieke muziek ruimschoots aan hun trekken. Van het hoofdpodium klinkt de hele dag door klassieke muziek, en in de mooie Baarnse Pekingtuin laten kunstenaars in verschillende disciplines hun werk zien. Niet voor niets is deze kunstmarkt een van de bekendste in de omgeving. Diverse foodtrucks zorgen voor de inwendige mens; zo is alles voor handen voor een compleet dagje uit.

Alle optredens/workshops/activiteiten zijn gratis te bezoeken. Cultureel Festival Baarn, 31 augustus en 1 september 2024, centrum Baarn.

OP RETRAITE IN DE VELUWE

Op retraite in eigen land, het kan bij het net geopende – adults only – Marber Veluwe. Drie keer raden welk Nationaal Park het uitzicht vormt van elke accommodatie – of eigenlijk zijn het er zelfs twee: Veluwe Zoom en de Hoge Veluwe. Eenmaal in uw huisje hoeft u nergens meer heen voor de ultieme ontspanning: een sauna (binnen) en een hottub (buiten) horen tot de standaarduitrusting. Toch zou het zonde zijn om niet naar buiten te gaan, nog afgezien van de omringende natuur natuurlijk. De Marber Studio biedt namelijk elke dag weer een divers aanbod van yogalessen – van yin tot hatha, van easy flow tot power. Ook sound healing en ijsbadtraining behoren tot de bijzondere mogelijkheden, naast een keur aan wellnessbehandelingen en massages. Als u tijdens uw verblijf niet toe komt aan alle cultuur in de omgeving – we noemen een Kröller Müller en een Paleis Het Loo – zal niemand u dat kwalijk nemen.

Vanaf € 701 voor 3 nachten op basis van twee personen, excl. ontbijt. Marber Veluwe, Krimweg 140c, Hoenderloo. marberveluwe.nl

Vanaf € 125 per kamer nacht excl. ontbijt. Hotel Ryder, Isabellaplein 1, Vught, hotelryder.nl

Foto: Rob Valkenburg

Het open karakter wordt door wilde paarden behouden

stad. Welgestelde stedelingen verbouwden boerderijen en hofstedes tot kastelen en buitenverblijven met tuinen en parken. Deze zijn vanaf het einde van de 16de eeuw en vooral ook in de Gouden Eeuw aangelegd langs de binnenduinen van de Hollandse kustlijn. Het vrijwel aaneengesloten domein met parken dat aldus ontstond is nog grotendeels intact en vormt de kern van de landgoederenroute. Wassenaars reputatie als villadorp ontstond toen na het overlijden van enkele grootgrondbezitters grond werd verkaveld en bebouwd met villa’s.

Meidoorn in Meijendel

Als je de route vanuit Den Haag met de klok mee fietst, word je eerst door de duinen van Meijendel geleid. Het natuurgebied tussen Scheveningen, Den Haag en Wassenaar bestaat uit duinen, water, bos en kilometerslang zandstrand. Meijendel is ruim duizend jaar geleden ontstaan; de naam komt van de meidoorns die er van oudsher groeien. Aan het einde van de 19de eeuw begon de Haagse Duinwaterleiding er drinkwater te winnen. Honderd jaar geleden waren er nog even serieuze plannen om villa’s te bouwen, maar uiteindelijk is het gebied behoed voor grootschalige huizenbouw en wegenaanleg. Midden in het natuurgebied staat bezoekerscentrum De Tapuit, waar je terecht kunt voor tekst en uitleg. Meijendel is een van de meest vogelrijke natuurgebieden van Nederland. Er wordt beweerd dat nergens anders in Nederland zoveel nachtegalen voorkomen als hier. Ook leven er konijnen, vossen, wezels, reeën en konikpaarden. Met hun dieet van jonge struiken, gras en riet zorgen de wilde paarden ervoor dat het natuurgebied zijn open karakter behoudt.

Aan de zuidoostkant grenst Meijendel aan de Waalsdorpervlakte, een duinlandschap met verstrengelde beuken eromheen. In de Tweede

Wilde konikpaarden in de duinen van Meijendel; een optreden in de tuin van Museum Voorlinden.

Rechterpagina: het terras tussen het landhuis en het Museum Voorlinden. Het omliggende park met tuinen van Piet Oudolf is vrij toegankelijk.

Vroeger werden hier rozen gekweekt voor de parfumindustrie

Wereldoorlog zijn op deze vlakte enkele honderden verzetsstrijders gefusilleerd; na de oorlog werden er collaborateurs en oorlogsmisdadigers als Anton Mussert en Max Blokzijl geëxecuteerd. De Waalsdorpervlakte is nu een van de belangrijkste oorlogsherdenkingsplaatsen van Nederland. Een monument met een grote klok in een klokkenstoel herinnert aan de oorlogsslachtoffers. Op de bronzen klok staat geschreven: ‘Ik luid tot roem en volging van die hun leven gaven tot wering van onrecht, tot winning der vrijheid en tot waring en verheffing van al Neerlands geestelijk goed.’

Loden jas Het dorp Wassenaar ontstond rond 700 bij een vijfsprong van landweggetjes. Op de vijfsprong ligt een pleintje genaamd Plein, met een dorpspomp omzoomd door kastanjebomen, de oude dorpskerk en mooie huizen zoals het Baljuwhuis. De ommuurde parktuin van dit 18de-eeuwse huis (deels aangelegd door tuinarchitecte Mien Ruys) is af en toe open voor publiek, bijvoorbeeld op zondagmiddag 25 augustus als de Cavalleria Rusticana van Pietro Mascagni – de opera met het betoverende intermezzo – wordt uitgevoerd. Als u gaat, zoek dan meteen even de oudste boom van Wassenaar: een Hollandse linde uit de 17de eeuw.

Behalve vee en bollen werden in en rond Wassenaar (medicinale) kruiden en rozen geteeld. De kruidenteelt door particuliere kwekers dateert ten minste uit de 18de eeuw. Vanaf de 19de eeuw tot rond 1930 werden er in deze streek rozen geteeld voor de parfumindustrie. Kruiden en rozen werden gedroogd in droogovens op boerderijen met namen als Rozenstein en Bloemlust.

Jet van Basten Batenburg woonde in Amsterdam en het Gooi, maar sinds vijf jaar is Wassenaar haar thuis. In het oude centrum staat haar woonwinkel

Couvaloup. “Hier heb je alles: zee en ongerept strand, een mooie oude dorpskern, landgoederen om te wandelen, Voorlinden. Ik begrijp eigenlijk niet waarom niet meer mensen Wassenaar bezoeken. Het zou het Bergen van Zuid-Holland kunnen zijn, of Naarden-Vesting. Veel mensen denken dat Wassenaar een enorm chique plaats is. Ja, er is een

deel met grote huizen en er wonen ook zeker wel mensen die in de winter een loden jas dragen en ‘goedendag mevrouw’ zeggen. Heerlijk toch? Maar verder woont hier van alles en nog wat en is het vooral een heel gezellig dorp.”

Koninklijk landgoed

Prins Frederik der Nederlanden (1797-1881), zoon van koning Willem I en broer van koning Willem II, kocht uit de nalatenschap van Adriaan Pieter Twent niet alleen Huize De Paauw, maar ook aangrenzende landgoederen als De Raephorst en Ter Horst. Zo creëerde Frederik een groot jachtdomein. Een – eigenlijk veel te charmant – aandenken uit die tijd is zijn ‘schiethuisje’ in Engelse Tudor-gotiek stijl, naar een ontwerp van H. Wentzel, de huisarchitect van prins Frederik. Het is thans in gebruik als theepaviljoen. Sindsdien (1838) is De Horsten privébezit van de Oranjes. Ook de Eikenhorst maakt deel uit van Koninklijk Landgoed De Horsten. In opdracht van prinses Christina ontwierp ir. J.B. baron van Asbeck (gespecialiseerd in het restaureren van landhuizen en kastelen zoals paleis Het Loo en Slot Zeist) Villa Eikenhorst, het latere woonhuis van koning Willem-Alexander en zijn gezin. Inspiratie voor de Eikenhorst was een eeuwenoude boerderij uit

>

Boven: clubhuis van tennisclub Oud Wassenaar. Linkerpagina: Jet van Basten Batenburg van Couvaloup in Wassenaar; in de Wassenaarse Langstraat, dé winkelstraat van het dorp; linnen kussens bij Couvaloup; voortuin in de Berkheistraat, vlakbij Plein.

In de Prinsessetuin speelden de kinderen van Prins Frederik

aanwezig. Sinds honderd jaar is De Paauw het raadhuis van Wassenaar. In de aangrenzende Prinsessetuin met een tempeltje in Romeinse stijl speelden en tuinierden de kinderen van prins Frederik. Zijn jongste dochter, prinses Marie, zou Huize De Paauw van haar vader erven. Op de fiets kom je rakelings langs Atelier De Paauw, waar Linda Jansen schildert, dicht en creatieve workshops geeft (open in het weekend).

Rechterpagina: tempeltje in Romeinse stijl in de Prinsessetuin van De Paauw; Theepaviljoen

De Horsten op het landgoed van de Oranjes.

het bezit van prins Frederik die in de buurt van de villa heeft gestaan. Sinds de koning is verhuisd naar Paleis Huis ten Bosch wordt de Eikenhorst verhuurd; eerst aan de ambassadeur van Koeweit, nu aan een Nederlandse zakenman.

Niet op de route maar verleidelijk dichtbij ligt landgoed Duivenvoorde met zijn museumkasteel. Duivenvoorde ‘vaut le détour ’ zoals de Fransen zeggen. Die détour (via de Horst en Voordelaan) is ook al geen straf. Als u een stevig beveiligd perceel ziet, mag u ervan uitgaan dat Eikenhorst achter de omheining ligt. Van de donjon (een vierkante verdedigingstoren) van ‘Duvenvoirt’ werd al voor het eerst gewag gemaakt in 1226. Edelman Johan van Wassenaer van Duvenvoorde gaf het kasteel in 1631 zijn huidige vorm en het was eeuwenlang een zomerverblijf in familiebezit. Sinds 1960 is deze parel onder de Nederlandse kastelen (inclusief het wandelpark) open voor publiek.

Langs de Rijksstraatweg

Door het mozaïek van landgoederen ten westen van de Rijksstraatweg is het heerlijk fietsen. Het 18de-eeuwse okergele Huize de Paauw is prominent

Landgoed De Paauw gaat naadloos over in Backershagen, het landgoed gesticht door het echtpaar Cornelis Backer en Maria Clara van der Hagen. Opvallende overblijfselen van Backershagen zijn de theekoepel en het hertenhuisje waar prinses Marie ooit speelde. De dienstwoning die werd verbouwd tot villa Klein Backershagen is ook vanaf de snelweg goed te zien. Wie over het later weer verkavelde landgoed meandert, komt monumentale landhuizen tegen. In landhuis Wiltzangk uit 1915 woonde ooit de grondlegger van Unilever; nu is het de ambtswoning van de ambassadeur van Iran. Zijn collega van Brazilië resideert om de hoek, in Villa Ruys, en de Indiase ambassadeur woont vlakbij, in Villa Meyland. Ook in de buurt woont de ambassadeur van Canada, op landgoed Groot Haesebroek. Het landhuis is gebouwd door kunstverzamelaarster Helene Kröller-Müller; van 1937 tot 1938 was de voorloper van het rijksmuseum Kröller-Müller op de Hoge Veluwe hier gevestigd.

En dan is er ook nog Ivicke, al jarenlang een hoofdpijndossier van de gemeente Wassenaar. Het begon zo idyllisch: begin 20ste eeuw kocht Adrianus van Hattum een stuk grond van landgoed Backershagen en liet daar Huize Ivicke bouwen. Van Hattum was getrouwd met een Scandinavische en om haar te plezieren werd Ivicke een kopie van een Deens jachtslot, met een Zweedse stuga in de tuin. Maar tegenwoordig biedt het onbewoonde huis een troosteloze aanblik. De huidige eigenaar is een ‘omstreden vastgoedondernemer’ die zijn bezit laat verloederen (wat hem de bijnaam ‘Krottenkoning’ opleverde). Ivicke is het enige landhuis dat er zo verlaten bij ligt. Laten we hopen dat het gauw een bestemming krijgt. •

Boven: De Paauw, het raadhuis van Wassenaar.

Tips & adressen

• Klassiek in de dorpskerk

In de oude kerk bij het Plein in Wassenaar worden geregeld klassieke concertjes gegeven. pkn-wassenaar.nl/activiteiten

• Couvaloup

Jet van Basten Batenburg vernoemde haar conceptstore en interieurstudio naar haar boerderij in de Provence. Couvaloup heeft de mooiste linnens, blockprints, meubels, kussens en kaarsen voor in en rond het huis. Geopend dinsdag t/m zaterdag 11.00-17.30 uur. Langstraat 24, Wassenaar. couvaloup.com

• Festina Lente

Verborgen op de gezellige tennisclub Oud Wassenaar ligt het ongedwongen restaurantje van Esmée en Dorus. Dorus: “Onze bestseller? Dat zijn toch wel de

blini’s met zalm. Die zalm roken we hier ter plekke, dus dan krijgen mensen vanzelf zin.”

Groen van Prinstererlaan 5a, Wassenaar. bijfestinalente.nl

• Juliana’s B&B

Juliana’s is een hooggewaardeerde ‘luxe bed&breakfast in boutique-stijl’, vlak bij Voorlinden en Festina Lente. bnbjulianas.com

• Museum Voorlinden

Elke dag open. Museumkaart is niet geldig. voorlinden.nl

• De Horsten

Koninklijk landgoed De Horsten is tegen betaling toegankelijk voor wandelaars (dus fiets even parkeren) vanaf de ingang Papeweg in Wassenaar of de ingang Horstlaan bij Voorschoten. Er lopen

diverse bewegwijzerde wandelroutes over het landgoed.

Theepaviljoen De Horsten is open van dinsdag tot en met zondag, van 9.00-17.00 uu r.

• Kasteel Duivenvoorde

Bezoek de Marotzaal, het goudleerkabinet en de blauwe logeerkamer, wandel door de parktuin en strijk neer op het terras van het Hof van Duivenvoorde. kasteelduivenvoorde.nl

• De Wittenburg

Dit ‘kasteelachtige huis’ met grote ramen, open haarden, parketvloeren en een toren die sinds dit jaar kan worden beklommen, ligt aan de route. Het heeft tien hotelkamers, een restaurant en een terras aan het water. Op maandag en dinsdag gesloten. wittenburg.nl

De Pauw

Voorlinden

Couvaloup

De Horsten

SHOPPING

Tekst & samenstelling Amber Brugman

Gesp- en vlechtwerk

Accentueer uw taille met deze bruine gevlochten riem die soepel om uw middel valt. Blikvanger is natuurlijk de grote gesp met zonnestraalmotief.

In de plooi

De klassieke bandplooibroek met wijde pijpen is altijd een goed idee. Dit soepelvallende model heeft steekzakken en is gemaakt van een viscose-linnen-mix. Ideaal voor een frisse zomeravond. Verkrijgbaar in meerdere kleuren.

Ydence, Pants Rhys Nude, € 69,95. ydence.com

TOPSTUK

Simpel, maar toch stijlvol? De gekruiste neklijn geeft deze witte top extra cachet. Kunt u zo mee naar een chique party in combinatie met een geklede broek. Ook in babyblauw en appeltjesgroen.

Beaumont, Amy Top - Kit, € 59,95. beaumont.eu

Draag een verschil

Het Amsterdamse merk O My Bag draagt duurzaamheid hoog in het vaandel. Het leer van de tassen wordt gelooid zonder het gebruik van schadelijke chemicaliën en heeft geen synthetische afwerking. Maar de aandacht wordt vooral getrokken door het fraaie vlechtpatroon.

Pump it up

Paars suède en een bronskleurige hak maken van deze sandalette een feestelijke zomerschoen. Zoals een echte Floris Van Bommel betaamt: gemaakt van hoogwaardig, soepel leer en een laagje foam voor extra draagcomfort.

Floris van Bommel, Tami 02.03, € 219,95. florisvanbommel.com

omybagamsterdam.com

Olilala

Vrolijk de sfeer aan tafel alvast op met deze lila servetten. Mix en match met het bonte servies en gestreept tafellaken van Pip Studio en het wordt helemaal een dolle boel.

Pip Studio, Stripes Set/2 Theedoeken Lila, € 19,95. pipstudio.nl

Steengoed

In De Burgwal, de oude ambachtsbuurt van Haarlem, gaat Liselore los achter de draaischijf. Alle uit steengoed vervaardigde stukken zijn handgedraaid. Voor de glazuren liet ze zich inspireren door de Hollandse luchten, wat zich mooi uit in deze mok.

Lilo Keramiek, Mok met Oor, € 41,25. lilokeramiek.nl

Royaal gebaar

Vul een lege hoek op met deze vaas van HKLiving, van bijna een halve meter hoog. Tijdloos door de uitvoering in verschillende natuurlijke kleuren. Een minimalistisch, retro of landelijk interieur? Hij past overal.

HKLiving, Grand Floor Vase, € 89,95. hkliving.com

VERLENG DE ZOMER

Breng de geur van zonovergoten wijngaarden en bloeiende boomgaarden in huis met deze geurstokjes van Wasgeluk. Fris door de toetsen van sinaasappel, bergamot en granaatappel.

Wasgeluk, Geurstokjes Uva Melograno, € 29,95. wasgeluk.nl

Editie gemist?

Maak de collectie compleet

GA NAAR

HOLLANDSGLORIEMAGAZINE.NL

EN KLIK OP SHOP OF BEL 088 1102081

Raymond Noë is (web)redacteur bij

Onze Taal, het grootste Nederlandse tijdschrift voor taalliefhebbers. onzetaal.nl

VERTAALBOTS

VVijf jaar geleden wisten eigenlijk alleen de lezers van het wetenschapskatern wat AI was. Als het toen over slimme computers ging, was er altijd sprake van ‘het algoritme’ – wat voor veel mensen een synoniem was voor ‘toverspreuk’. Maar sinds de lancering van ChatGPT, nog geen twee jaar geleden (!), hoor je niemand meer over algoritmes, en heeft iedereen het over ‘ee-aai’ – wat dan synoniem is voor ‘tovenaar’. En ee-aai is overal: in de gezondheidszorg, bij de belastingdienst en in de Gaza-strook, waar het gebruikt wordt voor target identi cation.

En AI kan – je zou ’t bijna vergeten door alle nieuwe toepassingen die over elkaar heen buitelen – ook goed schrijven. En dus zetten we ChatGPT en andere chatbots breed in om allerlei teksten te produceren, van sollicitatiebrieven tot (k)wartaalrapportages. Wat daar de gevolgen van zijn is nog niet te overzien. Gaan we er slechter door schrijven? ‘Slordig schrijven duidt op slordig denken’, is een veel geciteerde uitspraak, maar betekent dat dan ook dat ‘niet zelf schrijven’ gelijkstaat aan ‘niet zelf denken’? Dat is iets om over na te denken.

Maar ondertussen is zo’n taalassistent natuurlijk reuze handig – en reuze snel. En door de tijdwinst die dat oplevert, kunnen we onze eigen denkkracht inzetten voor belangrijkere zaken. Teamvergaderingen en brainstormrondjes en strategiesessies en zo. Of we gaan een potje golfen.

Iedereen blaai met ee-aai, dus. Iedereen? Nee, niet iedereen. Een kleine groep hoogopgeleide vakmensen ziet de AI-revolutie met lede ogen aan: de vertalers. Tot voor kort werd er door vertalers schamper gelachen als het over vertaalcomputers ging, en dan werd er een voorbeeld geciteerd van hoe zo’n vertaling zachtjes gillend de bocht uit vloog: “Kijk dan, hij vertaalt It’s raining cats and dogs met Het regent katten en honden. Foei!” Dat de rest van de tekst dan eigenlijk zo slecht nog niet was, werd dan genegeerd.

Wat die schamper lachende criticasters steeds vergaten, is dat de vertaalbot constant bijleert, en dus ook steeds beter wordt

Vertaalmachines kunnen inderdaad het best uit de voeten met teksten die helder geschreven en duidelijk gestructureerd zijn. Ongrammaticale zinnen (‘Bananen ben ik dol op’) en meerduidige woorden (bank of massagebed ) en uitdrukkingen (‘Slappe hap’), daar kan hij niet zo goed mee overweg. En met beeldspraak (‘Wat een zwijnenstal’) en woordspelingen (‘Met verkrachte eenden’) ook niet echt. Domme, domme chatbot. Maar wat die schamper lachende criticasters steeds vergaten, is dat de vertaalbot constant bijleert, en dus ook steeds beter wordt. En, ook niet onbelangrijk, de bot vertaalt een boek in drie minuten, terwijl een mens daar al snel drie maanden over doet. Kortom, de vooruitzichten voor de vertaalbranche zijn niet jn.

Vertaler Paula Stevens, winnaar van de Martinus Nijho -vertaalprijs dit jaar, zei desgevraagd dat ze blij was dat ze niet aan het begin van haar carrière stond – en dat ze er niet aan moest denken dat haar werk voortaan enkel en alleen zou bestaan uit het grondig nakijken van een chatbot-vertaling. Vertaalcontracten bevatten nu blijkbaar vaak nog een verbod op het inzetten van zulke vertalingen, maar je kunt je gerust afvragen hoe lang die bepaling nog zal standhouden. De enigen die zich (voorlopig) geen zorgen hoeven te maken zijn de poëzievertalers. Gedichten bevatten én ongrammaticale zinnen én meerduidige woorden én uitdrukkingen én beeldspraak én woordspelingen –en dan moeten ze ook nog kloppen qua ritme en rijm. Oftewel, “poëzie is taalmuziek” (aldus dichter Piet Gerbrandy), en zie dat maar eens te vertalen. In de woorden van de Amerikaanse dichter Robert Frost: “Poetry is what gets lost in translation.” •

Foto

Zwerven door de eindeloze

VELUWSE NATUUR

Het is soms moeilijk kiezen op de Veluwe. Bossen zijn er in overvloed, afgewisseld met heidevelden en gebieden met stuifzand. Hier en daar kronkelen beken of liggen verstilde vennetjes. Wandelend rijg je de verschillende landschappen moeiteloos aaneen. Het 375 kilometer lange Veluwe Zwerfpad volgt de mooiste trajecten door de natuur en langs bijzondere erfgoedlocaties.

Tekst Wim Huijser Fotografie Rob Wolfs

Hoewel de oorspronkelijke betekenis van de benaming Veluwe (‘Vale Ouwe’) wijst op een ooit weinig aantrekkelijk gebied, ziet de tegenwoordige bezoeker dat heel anders. Al sinds jaar en dag bezoeken mensen de Veluwe om te wandelen en te fietsen, terwijl er voor de verwende toerist ook steeds meer alternatieve manieren zijn gekomen om het gebied te beleven. Daarbij is de Veluwe synoniem aan wild spotten, een fenomeen dat nog spannender is geworden sinds de wolf is teruggekeerd.

Het Veluwemassief zelf mag dan hoog en droog zijn, aan de westkant liggen de Veluwerandmeren met wuivende rietkragen en de Gelderse Vallei, in het oosten stroomt de IJssel, en de zuidelijke rand bestaat uit een keten van statige landgoederen. Door dat alles lijkt het soms het meest ideale landschap dat een mens zich wensen kan. Bovendien is de Veluwe rijk aan historisch erfgoed met sporen van industrieel gebruik, monumentale buitenplaatsen en kastelen.

Het Veluwe Zwerfpad – Streekpad 16 – is een van de paden die beheerd worden door Nivon Natuurvrienden. Samen met padcoördinator Ernest Visser volgen we in het beken- en sprengengebied van Vaassen het begin van etappe 12.

De legendarische Maarten van Rossum We hebben afgesproken op het voorplein van kasteel Cannenburch, dat ooit een leengoed was van de hertogen van Gelre. De plek is vooral verbonden aan de naam Maarten van Rossum, de legendarische veldheer wel te verstaan. Hij liet het vervallen kasteel in de 16de eeuw volledig herbouwen. Vanaf een bank voor het kasteel kijkt hij de bezoekers in brons aan. Tegenover het kasteel ligt het kunstwerk ‘Slingers’, zoals het in de Vaassense volksmond wordt genoemd. Het uit 1996 daterende titelloze kunstwerk op de voormalige dorpsweide bestaat uit elfhonderd segmenten van gietijzer én twaalf aangeplante platanen en is bedoeld om de relatie met de sprengen en beken te verbeelden. Het visualiseert daarmee

>

HET LANDSCHAP IS MEDE VORMGEGEVEN

DOOR

DE ADEL EN DE KONINKLIJKE FAMILIE

tegelijk de geschiedenis van Vaassen. Maar liefst zeventien watermolens vormden ooit de economische basis van het Veluwse dorp. Het kunstwerk kent echter één kritiekpunt: sprengenbeken meanderen niet, maar zijn over het algemeen zo recht mogelijk gegraven om het water rechtstreeks naar de watermolens te brengen.

Ernest Visser, gepensioneerd leraar biologie en scheikunde, is opgegroeid in West-Friesland, maar woonde eerder al een aantal jaren in Elburg voor hij uiteindelijk in Vaassen belandde. Na 21 jaar voelt dat inmiddels als zijn eigen dorp. “Ik ben hier gaan werken omdat ik op de Veluwe wilde wonen,” vertelt hij als we in westelijke richting door het parkbos lopen, “op fietsafstand van mijn werk in Apeldoorn. Toen ik 25 was vond ik het vreselijk om NoordHolland te verlaten, maar toen ik de Veluwe eenmaal leerde kennen, wilde ik niet meer terug. Dit gebied heeft mijn hart. Je hebt hier aan de ene kant de IJssel, aan de andere kant bossen, heidevelden en beken. Je kan uren wandelen en helemaal niemand tegenkomen. Die uitgestrektheid kende ik in Enkhuizen niet. Ik woon nu vlak bij kasteel Cannenburch, twee kilometer bij de burlende herten vandaan. Dat doet me wel wat. Dat ik daar lopend naartoe kan voelt heel rijk.”

Nieuwe technieken

Als lid van Stichting Geldersch Landschap & Kasteelen leerde Ernest een boswachter kennen die regelmatig wandelexcursies organiseerde. Dat bleek voor hem de ideale manier om de Veluwe nog beter te leren kennen. Toen iemand hem vertelde dat er een padcoördinator werd gevraagd voor het noordelijk deel van het Veluwe Zwerfpad had hij er tot zijn schande nog nooit van gehoord. Ondanks dat hij veel wandelde, lette hij nooit zo op de bordjes. Dat is ondertussen wel anders, want markeringen zijn essentieel voor het streekpad.

“Al kort nadat ik padcoördinator werd moest er aan een nieuwe wandelgids worden gewerkt. Dat was voor mij meteen een mooie uitdaging, want we wilden ook gebruik maken van moderne technieken als QR-codes, apps en podcasts voor op de website. Daardoor leerde ik zelf ook nieuwe dingen. Je bent als padcoördinator afhankelijk van de kwaliteiten van je markeerders. Zij kennen bepaalde trajecten veel beter dan ik. Ik stuur de werkgroep aan en ben

de contactpersoon tussen de markeerders en de landeigenaren. Je moet daarbij wel goed met mensen om kunnen gaan, want we hebben in feite niets te vertellen over hun bezit. Alleen door de liefde voor het gebied uit te stralen kun je eigenaren overtuigen. Maar meestal willen zij ook het mooiste laten zien.”

Wasserij- en molenbazen

Kasteel Cannenburch ligt in een oud parkbos met weilanden en vijvers. De overgang van de Veluwe naar de lagere gronden was voor een kasteel de ideale locatie. Omdat de grond er tegelijk stevig en nat was, kon de gracht vrij gemakkelijk worden gevuld. Maarten van Rossum begon al met de aanleg van de tuinen, waarna in de 17de en 18de eeuw verdere aanpassingen en verfraaiingen volgden. De cascade achter het kasteel is daar nog een overblijfsel van, evenals de rechte lijnen en een slingervijver. Ook de natuurlijke beken en met de hand gegraven sprengen in de omgeving hebben bijgedragen aan de bloeiperiode van Cannenburch.

Door ontbossing en intensieve landbouw raakte de bodem op veel plaatsen geërodeerd waardoor er steeds groter wordende zandverstuivingen ontstonden. Om die reden ontvluchtten de meeste bewoners aan het eind van de Middeleeuwen de Veluwe. Slechts een enkeling hield het er als keuterboer vol. Dat juist de beekdalen het vroege centrum van industrialisatie waren, is nauwelijks nog voor te stellen. Toch waren het de beken en sprengen bij onder andere Renkum, Loenen, Eerbeek en Vaassen waar papiermakers evenals wasserij- en molenbazen de energie van het kwel- en beekwater maximaal wisten te benutten.

De erfgenamen van Van Rossum, de familie Van Isendoorn, pasten het kasteel aan de mode van de tijd aan en waren verantwoordelijk voor de boerderij en de watermolens in de directe omgeving. Als gevolg daarvan schoten papierfabrieken en wasserijen als paddenstoelen uit de grond. Daarnaast zijn het de adel en niet te vergeten de koninklijke familie die het landschap mede vorm hebben gegeven. Heidevelden en stuifzandgebieden werden aangeplant met dennen en, doorsneden met konings- en hessenwegen, afgerasterd als jachtgebied. Daardoor ontstond een bonte lappendeken van bewoonde gebieden, cultuur en natuur. Pas in het begin van de 20ste eeuw was sprake van de grootschalige bosaanleg die de Veluwe haar huidige gezicht geeft.

Vorige pagina: Kersendijkje in Vaassen.

Rechterpagina: kasteeltuin en kasteel Cannenburgh, ooit een leengoed van de hertogen van Gelre; Cannenburghermolen.

HET LEVEN KENT HIER EEN ANDER TEMPO EN NODIGT

UIT OM STIL TE STAAN, ZOALS OP DE EMMALAAN

“Mensen verplaatsen het boslandschap heel makkelijk naar tweehonderd jaar geleden”, is de ervaring van Ernest Visser. “Ze zijn zich er vaak totaal niet van bewust dat het hier toen nog volkomen kaal was. Maar het verhaal gaat veel dieper en begint al in de voorlaatste ijstijd – het Saalien, zo’n 150.000 jaar geleden – toen de ijslobben van het landijs enorme hoeveelheden aangevoerd zand en grond voor zich uit duwden en zo de stuwwallen vormden. De grafheuvels zijn de zichtbare overblijfselen van de bewoning van de Veluwe die al in de prehistorie begon. Later kwamen door het zand de snelwegen van toen te lopen. Dat besef vind ik echt geweldig.”

Toen Ernest Visser de kaart van het Veluwe Zwerfpad beter bestudeerde, zag hij allerlei trajecten die hij in de loop der jaren al had bewandeld. Maar er waren ook delen die hij nog moest gaan verkennen.

“Inmiddels ben ik trots op het hele pad. We waken gezamenlijk over de kwaliteit. Daarmee bedoel ik vooral de schoonheid van de paden, het kronkelende en het feit dat je niet ziet wat er om de hoek ligt. Een pad dat drie kilometer rechtdoor loopt vind ik jammer. Dan kijk ik liever of het anders kan, zodat je als wandelaar verrast wordt. De Veluwe bestaat ook niet alleen uit bos. Er zijn zoveel mooie open stukken met heide en zand. Maar als het ’s zomers warm is, voelt de verkoeling van het bos natuurlijk heerlijk. Ook de aanwezigheid van het water in de beken doet iets met je. Je kan de etappe uitzoeken waar je op dat moment het meest naar verlangt.”

Diepgewortelde tegenstellingen

Het Kootwijkerveen, halverwege etappe 13; Emmalaan, net buiten Vaassen; het agrarische buitengebied van Vaassen.

Ooit was de Veluwe een voormalig kwartier van het hertogdom Gelre met duidelijk gedefinieerde grenzen. De huidige grenzen van de Veluwe blijken moeilijk vast te stellen en ook de bewoners zelf hebben er vaak moeite mee. Sommigen gaan simpelweg af op de groene kleur op de kaart die het centraal Veluws natuurgebied aangeeft. Van oudsher kent het gebied diepgewortelde tegenstellingen: hoog en laag, nat en droog, zwaar en licht, natuur en cultuur, traditie en trend, bezinning en beleving, om er een paar te noemen. Over het algemeen bestaat het beeld dat het leven er een ander tempo kent en vaker uitnodigt stil te staan, zoals op de Emmalaan, een oude zichtlaan waarlangs de Nieuwe Beek en de Rode Beek een dubbele beek

vormen. Ook die bevat een tegenstelling. Over de lengte is een houten schot aangebracht dat de functie heeft het ijzerrijke water uit de Rode Beek te scheiden van het water uit de ijzerarme Nieuwe Beek. Het schot werd in de jaren dertig van de vorige eeuw aangelegd om het water voor de wasserij te scheiden van het water dat gebruikt werd voor de aandrijving van een molenrad.

Er zijn veel wandelpaden op de Veluwe. En allemaal proberen ze volgens Ernest het mooiste uit het gebied te halen. “Soms lopen ze ook voor een deel gelijk op, omdat een mooiere route eenvoudigweg niet denkbaar is. Maar je loopt elkaar echt niet in de weg.”

“Ondanks dat er veel ruimte is om te wandelen en te fietsen,” schrijft Ernest Visser in het voorwoord van de nieuwe wandelgids, “wordt die ruimte soms weer beperkt omdat de natuur onder druk staat. Om deze reden worden soms gebieden door eigenaren van natuurterreinen permanent of tijdelijk afgesloten.

Dit gebeurt bijvoorbeeld in de broedtijd op het Kootwijkerzand en het Hulshorsterzand. Daarnaast heeft Boswachterij Kootwijk in een gedeelte van het gebied de wisent ingezet. Deze dieren leven in een afgeschermd gebied dat alleen onder begeleiding te bezoeken is.”

Mountainbikers en hardlopers

Het Veluwe Zwerfpad leidt in negentien etappes door soms eeuwenoude bossen, uitgestrekte heidevelden en unieke stuifzandgebieden. Het Kootwijkerzand is met 700 hectare zelfs het grootste stuifzandgebied van West-Europa. Grote heidegebieden zijn onder andere de Elspeetsche Heide en de Worthrhederheide. “We zien wel dat de Veluwe in zijn totaliteit drukker is geworden”, beaamt Ernest Visser. “Vooral in coronatijd. Een deel van deze recreanten is overgebleven, onder anderen de mountainbikers. Dat kan voor wandelaars soms enorm storend zijn.

Natuurlijk: hardlopers, fietsers, wandelaars, iedereen heeft recht om op zijn eigen manier van de natuur te genieten, maar je moet wel rekening met elkaar houden.”

We staan weer even stil en kijken uit over een oud smeltwaterdal. Het is de biologieleraar in Ernest die uitlegt waarom het hier Mollenvlied heet. “Als het heel nat werd verdronken de mollen, dus die vlieden of vluchtten het dal uit. Dat het hier nog altijd nat is, zie je aan de begroeiing met pitrus. En weet je hoe

die plant aan zijn naam komt? Als je hem plukt en openhaalt voel je het vet. Omdat het kan branden gebruikten mensen in pure armoede hem als lampenpit. Dat is beleving van de omgeving. Als biologieleraar in Apeldoorn ging ik met leerlingen graag het bos in voor practicum. Dat was een combinatie van allerlei vakken, waaronder bodemonderzoek en kunstvakken.”

De Motketel: ongeëvenaard complex

We hebben inmiddels het kwelgebied van de Rode Beek met een groot aantal gekoppelde sprengkoppen bereikt. Het gebied de Motketel is een omvangrijk, fijnmazig sprengensysteem, dat in omvang en complexiteit nergens op de Veluwe wordt geëvenaard. De naam heeft niets met de beken te maken, maar met de zwijnenpopulatie, zo legt Ernest Visser uit.

WANDELGIDSEN

Het Veluwe Zwerfpad is 375 kilometer lang en bestaat uit 19 etappes en een zestal ‘doorsteken’. Het overzicht van de route en de interactieve kaart vind je op veluwezwerfpad.nivon.nl. Hier staan ook belangrijke routewijzigingen en GPX-bestanden per etappe. Meer achtergrondinformatie vind je in de gloednieuwe wandelgids van Nivon Natuurvrienden, evenals QR-codes naar routeinformatie en praktische apps. Bestellen kan via de webshop op nivon.nl.

“Vroeger werd op de Veluwe een wild zwijn een ‘mot’ genoemd en een ‘ketel’ was een halfdiepe kuil waarin de zwijnen de jongen worpen of lagen te rusten.” Ernests enthousiasme voor het ijzerrijke beekwater is groot. “Dit hier is zo’n mooi voorbeeld van natuurlijke kwel! ’s Winters zie je er de damp vanaf komen omdat er een constante temperatuur heerst. Mensen die ik meeneem snappen vaak niet waar al dat water vandaan komt en hebben vaak ook geen benul dat de beken onderhouden moet worden. En allemaal met de hand, want het is een leembodem waar je zo doorheen prikt. Natuurlijk vragen ze zich ook af waar die rode kleur vandaan komt. Ja, zeg ik dan als scheikundige, dat is roest, ijzeroxide. Er zit ijzer in de bodem dat aan de oppervlakte meteen in aanraking komt met zuurstof. Wij noemen die vlokken in het water rodolm. Ik laat mensen ook altijd raden hoeveel water er door de beek stroomt. Een paar honderd liter, zeggen ze dan. Nou, dat is dus zo’n tweeduizend liter per minuut. Enorm! En het stroomt hier altijd, ook in droge periodes. Het water is misschien wel honderden jaren oud. Met al dat ijzer is het geen water om te drinken, maar het is wel pure schoonheid. En die omgevallen bomen over de beek maken het nog mooier. Een schilderij! Kijk eens naar die groene vlekken in het water van de alg. Het is net een aquarel. En dat dit alles door mensen is gegraven blijft fascinerend.” Ernest wijst nog even op de dubbelloofvaren in de oeverrand. “Een uniek varentje dat je niet overal tegenkomt.” Even uniek is dat we op dit stuk van de Veluwe totaal geen geluid van snelwegen horen. Ernest vertelt dat hij mensen met wie hij op stap is daarom altijd even stil laat staan. “Bewust luisteren naar de stilte en je afvragen wat je nou ziet. De beek loopt dood, zeggen mensen dan. Een logisch antwoord voor iemand die het gebied niet kent. Maar wat we zien is een sprengkop. Hier begint het juist.” •

Wandelaars die speciaal geïnteresseerd zijn in het beken- en sprengengebied van Vaassen kunnen kiezen voor Kasteelwandeling Cannenburch op wandelzoekpagina.nl/ wandeling/kasteelwandeling-cannenburch/ 19166/ of in de wandelgids gegarandeerdonregelmatig.nl/wandelgids/ de-mooiste-kasteelwandelingen-ingelderland.

Boven: rustpunt langs het Zwerfpad. Rechterpagina: Hartense Beek buiten Vaassen.

Digitaal abonnement

Voordelig lezen op uw computer, tablet of telefoon

De voordelen van een digitaal abonnement:

• Het is goedkoper dan een papieren abonnement

• U leest het tijdschrift al voordat het gedrukt is

• U heeft direct toegang tot alle edities van de afgelopen drie jaar

• U kunt zoeken op trefwoord en krijgt dan alle relevante artikelen

• U hoeft géén app te downloaden, u logt gewoon in op de website

• Op reis heeft u dus altijd toegang tot onze tips en adressen!

• Op uw smartphone kunt u de artikelen ook beluisteren

1 jaar voor maar € 27,50

Probeer het zelf! Scan de QR-code hiernaast, vul uw e-mailadres en naam in en krijg 24 uur lang gratis toegang tot de digitale bibliotheek van Hollands Glorie. Abonnees met een papieren abonnement, hebben automatisch toegang tot de digitale versie.

KIJK OP HOLLANDSGLORIEMAGAZINE.NL OF BEL 088 1102081 (op werkdagen van 09.00-17.00 uur)

WEG MET (KLEIN)KINDEREN

Tekst & samenstelling Marjolein Zuiderent

1

VOOR DOENERS EN DURFALS

Verdwalen in het klimaatdoolhof – of er juist uit ontsnappen –, aan de aardbevingstafel een toren bouwen die schokbestendig is of in een lift stappen die diep de aarde ingaat. Het zijn een aantal van de activiteiten in de GeoExperience die kinderen spelenderwijs laten kennismaken met thema’s als klimaat, energie en water. In de Speurtuin gaat de ontdekkingsreis actief verder; hier kunnen ze via touwen de bunker op klimmen en klauteren, waterweggetjes maken in de zandbak en grote bouwwerken knutselen met bamboestokken. Mochten de kinderen – of uzelf – trek gekregen hebben dan zijn de pannenkoeken in De WereldPan een smaakvolle traktatie. Het GeoFort maakt onderdeel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en kreeg eerder de titel ‘Het beste kindermuseum ter wereld’.

2 JE VERDIEPEN IN EEN ZANDROMAN

Zou het meisje de jongen voorlezen of is hij gewoon nieuwsgierig naar het boek dat zij leest? Meer dan 200 zandsculpturen in Garderen beelden dit jaar het thema Boeken uit. Terwijl u over de paden in de tuin wandelt ‘vertellen’ de beelden u verhalen uit kinderboeken en sprookjes die af en toe extra spannend worden gemaakt door middel van muziek of speciale effecten. Een wandeling door dit land vol boeken kunt u goed combineren met een bezoekje aan de naastgelegen Beeldentuin waarvan de toegang gratis is. Hier treft u een grote verzameling betonnen, houten en bronzen beelden en ook een weide met Alpaca’s, een boomhut en Eddy’s vogelhuisjesfabriek.

Entreetickets vanaf € 13,50 per persoon. Geopend van maandag t/m zaterdag m.u.v. de feestdagen. Zandsculpturen Garderen, Oude Barnevelderweg 5, Garderen. zandsculpturen.nl

Entreeticket vanaf € 13,50 (4 t/m 12 jaar). Geopend tijdens weekenden en schoolvakanties. GeoFort, Nieuwesteeg 74, Herwijnen. geofort.nl

3 SCHOON WATERLAND

‘Schaapje, schaapje heb je mooie wol?’ Tot voor kort waren damherten de enige grazers in de Amsterdamse Waterleidingduinen maar deze zomer hebben zij er wollige vrienden bijgekregen: een kudde schapen mag tot en met 14 november de grassen opeten die de kieskeurige herten laten staan. In het duingebied – waar rivier- en duinwater voorgezuiverd wordt – is een groot aantal wandelroutes uitgezet en zijn er ook kinderroutes met opdrachten. Kinderen mogen bijna overal van de paden af om door het gras te struinen en op zoek te gaan naar dierensporen. In het bezoekerscentrum vindt u allerlei educatief materiaal; handig voor tijdens de wandeling of om thuis na te lezen.

Dagkaart € 1,50 per persoon (verplicht vanaf 18 jaar), Wandelkaart € 3. Amsterdamse Waterleidingduinen, hoofdingangen in Vogelenzang - Zandvoort en De Zilk, (Noord-Holland). awd.waternet.nl

4 ALLE DAGEN ZOMER

De weerapp hoeft u vooraf niet te raadplegen, want in Pantropica is het alle dagen van het jaar zomer. Zodra u bent ingecheckt begint de eendaagse reis door tien continenten. Zo ziet u onder andere vlinders rondfladderen in Vlinderica, meer dan 3000 tropische vissen zwemmen in de Pankongrivier en mogen de papegaaien gevoerd worden in Lori Bush. Ook in de andere continenten zijn de dieren de baas; zo kunt u de roodbuiktamarin voorbij zien slingeren of het witoorpenseelaapje – waarvan de oren zoals de naam al doet vermoeden op een wit penseel lijken – aan een tak zien hangen. Dorst gekregen van alle indrukken en de zomerse temperaturen? In de Pura Vida Citrusbar kunt u aanschuiven voor een fris sapje.

Entreeticket vanaf € 11 (3 t/m 12 jaar). Geopend 364 dagen per jaar. Pantropica, Oosterri ngweg 34, Luttelgeest. pantropica.nl

5 GRAPPIGE GEKKO'S EN DE LOEWAK

Een moeder met Indonesische roots en een voorliefde voor koken legde de basis voor dit stukje Azië in Overijssel. In het dierenpark kunnen kinderen kennismaken met tropische vogels en bijzondere zoogdieren zoals de loewak, het dier dat de bonen uitpoept voor de duurste koffie ter wereld, en de tokeh, een gekko-soort die er grappig uitziet, maar eigenlijk heel gemeen is. Houtsnijwerk en beelden vertellen u meer over de Indonesische cultuur. U kunt ook de specerijentuin bezoeken: hier groeien de kruiden die verwerkt worden in de gerechten die in het eethuis geserveerd worden.

Entreeticket vanaf € 9,95 (2 t/m 12 jaar) per persoon. Geopend van april t/m november. Dierenpark Taman Indonesia, Kallenkote 53, Kallenkote. taman-indonesia.nl

6

GEEN RUZIE IN DE AUTO

Autopuzzeltochten kennen veel voordelen: het is vermaak voor jong en oud, onderweg is van alles te zien, bij slecht weer worden ze niet gecanceld en meestal steekt u er ook nog wat van op. Op puzzeluitje.nl staan autopuzzeltochten die u langs kastelen, steden en natuurgebieden voeren, maar u vindt er ook een aantal routes die u op de fiets of lopend kunt uit puzzelen. Wilt u de jonge generatie meenemen op de achterbank dan kunt u de rit extra leuk maken door het kinder roadbook te bestellen. Hierin staan verschillende autobingo’s, kleurplaten en vragen voor onderweg en wie weet hebben ze aan het eind het autopuzzeltochtdiploma verdiend.

Prijs € 22,50 per puzzeltocht, kinder roadboo k € 4,50. puzzeluitje.nl

ALS JE ÉCHT VAN UNIEKE UITJES HOUDT!

Net buiten de Randstad, vind je tussen Utrecht en Amersfoort de Utrechtse Heuvelrug en de Gelderse Vallei. De prachtige natuur, talloze landgoederen en gezellige steden en dorpen maken de Heuvelrug tot een heerlijke plek waar je kunt genieten, ontspannen en nieuwe inzichten op doen. Kom het ontdekken deze (na)zomer!

TOP 5

1. Loop in een uurtje van de Alpen naar de Himalaya en van Japan naar Canada in het Nationale Bomenmuseum

2. Ontdek het best bewaarde geheim van Nederland in het Grebbelinie Bezoekerscentrum.

3. Breng een bezoek aan Landgoed de Paltz: een landgoed met bijna honderd hectare ongerepte natuur!

4. Beklim een heuse pyramide in Austerlitz! Na 81 treden sta je op de top en geniet je van een prachtig uitzicht.

5. Vier zomer in Veenendaal met graffitiworkshops, muziekfestivals en een binnenstad in zomerse sferen!

De mooiste routes Fantastische natuur

Bomvolle UITagenda

Relaxt overnachten en meer...

Grebbelinie Bezoekerscentrum Pyramide van Austerlitz

Landgoed de Paltz

Honderd jaar geleden moesten veel mensen voor hun beroep nog wandelend op pad. Tegenwoordig moet je deze ‘landlopers’ met een lantaarntje zoeken. Maar ze zijn er nog. Wim Huijser gaat met ze aan de wandel.

‘Het landschap waarin je opgroeit bepaalt mede je identiteit’

Hoewel Amsterdammer Bas Pedroli woont op een binnenvaartschip met een ligplaats aan de Amstel, is hij een man van het landschap. De stedelijke omgeving bevalt hem omdat hij altijd de mogelijkheid heeft om weg te varen. Bijvoorbeeld om als landschapsonderzoeker de IJssel op te zoeken, waar hij graag struint door het rivierenlandschap van de Duursche Waarden.

Tekst Wim Huijser Fotografie Andrea Gulickx

Vanaf Station Deventer rijden we naar de Duursche Waarden nabij Olst. De uiterwaarden hier waren grotendeels in gebruik voor agrarische doeleinden waardoor het rivierenlandschap in de loop der tijd steeds onzichtbaarder werd. Met herinrichting is het karakter van het gebied weer teruggekeerd. Wat nu opvalt als je door de Duursche Waarden struint, is de veelzijdigheid. Het gebied langs de IJssel tussen Olst en Wijhe bestaat uit moerassen, rivierarmen en bos.

Levend landschap

“Als ik mensen vertel dat ik landschapsonderzoeker ben, kijken ze me meestal vragend aan”, vertelt Bas Pedroli als we ons

door het uiterwaardenbos begeven. “Wat doe je dan? Als ik hun dan vraag naar het landschap waarin ze zijn opgegroeid, beginnen de meesten heel enthousiast te vertellen. Waar ze boomhutten maakten of waar ze voetbalveldjes hadden. Dan denken ze automatisch terug aan het landschap dat mede hun identiteit heeft bepaald. Dat kan het landschap zijn waarin ze zijn opgegroeid of dat ze later in hun leven hebben ontdekt. Wat je aantrekt is vaak het natuurlijke landschap. Zoals een mooie plek in Italië of Frankrijk. Dat wil echter nog niet zeggen dat je je ook altijd thuisvoelt in de cultuur waaraan je moet deelnemen. Het plaatje is vaak niet hetzelfde als de werkelijkheid, het levende landschap.”

“Een landschap zit ook in je eigen lijf, het brengt je in een bepaalde stemming”

Collega’s van Pedroli noemen zich landschapsecoloog, landschapsarchitect of landschapsplanner. Ze komen uit verschillende vakgebieden, maar bijna allemaal gaan ze geregeld het landschap in om te kijken wat anderen ervan hebben gemaakt. “Daarbij kan de landschapsecoloog kritiek hebben op wat de landschapsarchitect ervan maakte, en andersom. Maar op het moment dat je samen in het veld loopt, ga je ook kijken hoe je tot oplossingen kunt komen. Voor mij is het belangrijkste dat we het landschap eerst goed waarnemen. Vandaar ook de titel van mijn boek: Luisterend naar het landschap. Een landschap zit ook in je eigen lijf, het brengt je in een bepaalde stemming. Zoals wij nu uit het beboste gebied komen en hier langs de rivier in die wijde vlakte van de uiterwaarden staan. Dat doet wat met je.”

Volgens de onderzoeker realiseren de meeste mensen zich dat niet, maar voelen ze het wel. Wat hij mensen daarom leert is een tijdje in stilte te lopen en alleen proberen waar te nemen. “Als je even met je ogen dicht loopt, voel je nog beter de onregelmatigheden in het pad. Of je hoort ineens iets dat je niet thuis kan brengen. Wat is dat? Ik loop in landschappen veel op mijn gehoor, omdat je dan een veel breder waarnemingsgebied hebt dan met alleen kijken. Bij landschapsplanning is het belangrijk dat mensen die daar verantwoordelijkheid voor moeten nemen het landschap ook écht hebben ervaren. Dat betekent dat je met mensen die met dat landschap leven en er gebruik van maken gaat praten over wat voor hen de waarde ervan is.”

Pedroli’s werk levert over het algemeen rapporten op met veel plaatjes en

landkaarten. Maar uiteindelijk gaat het om het ontwikkelen van een visie door de vraag te stellen hoe het er ergens over vijftig jaar uit zou moeten zien. “Als je het hebt over vier jaar is iedereen met zijn eigen achtertuin bezig: not in my backyard . Dan moet het vooral blijven zoals het is, anders wordt hun huis misschien minder waard. Maar als je praat over vijftig of honderd jaar verder wordt het gesprek veel vrijer. Dan kunnen mensen beter nadenken over de wezenlijke waarde van een gebied.”

De natuur als eigendom

Bas Pedroli wijst op de oude steenfabriek die we voor ons zien. “Die dateert misschien van eind 19de eeuw. Maar daarvóór had je hier ook al steenovens. Er is hier altijd al klei geticheld. Maar als je geen binding met dit gebied hebt, kun je dat niet meer aan het landschap aflezen. Dan zie je niet dat aan de overkant van de IJssel ook weer van die prachtige uiterwaarden liggen met een langgerekt laag gebied tussen de dorpen Veessen en Wapenveld dat heel lang was afgedamd, maar dat nu weer kan overstromen omdat

het een hoogwatergeul is.” Waar het Pedroli als landschapsonderzoeker om gaat is dat mensen gezamenlijk verantwoordelijkheid nemen voor het landschap. “Allerlei beslissingen op Europees niveau hebben consequenties voor ons landschap. Daar moeten we van onderaf weer invloed op zien te krijgen. Interessant is de vraag van wie natuur eigenlijk is en hoe de natuur wordt rechtgedaan. Wanneer je stelt dat een bos van zichzelf is, dan is dat juridisch gezien een enorm complex gegeven. Want hoe moet je daar mee omgaan en wie vertegenwoordigt die natuur dan?

Hetzelfde speelt bij landschappen. Een stuk land kun je bezitten, dat heeft een eigenaar, zoals hier Staatsbosbeheer.

Maar het landschap is van ons allemaal.”

Overgeleverd aan hoogwater

We struinen verder langs de oever van de IJssel. Toen Pedroli hier in januari liep was er net hoogwater geweest. Daardoor kon hij goed zien dat de rivier voortdurend zand afzet. Hij is benieuwd of hij die plekken nu nog kan terugvinden. De IJssel is naar zijn mening de mooiste rivier van Nederland. Als hij met zijn binnenvaartschip vanaf Deventer langs de molen van Olst vaart wordt zijn blik vanzelf naar beide oevers getrokken, met aan weerszijden landelijk gebied, veel uiterwaardplassen en nevengeulen.

“Ineens doemt er dan een volledig dorpje op langs de oostoever, en vervolgens een heus bos, een ooibos. Het duurt meestal even voor ik mij realiseer dat het dorpje (Fortmond, red.) en het bos niet beschermd zijn door stevige rivierdijken. Dat ze dus buitendijks staan, overgeleverd aan de hoogwaterperioden van de rivier. Na de lange bocht naar stuurboord en de oude steenfabriek volgt dan een lager deel van de uiterwaard, waar ik de Schotse hooglanders tussen grote meidoorns zie grazen. Ik zou dan eigenlijk puur op de stroom zachtjes door het landschap willen glijden, om de rivier en de uiterwaarden in al hun veelzijdigheid in mij op te kunnen nemen.”

Voor het Programma Aanpak Grote Wateren heeft Pedroli met een aantal

“Wanneer je stelt dat een bos van zichzelf is, is dat juridisch gezien een enorm complex gegeven”

ecologen vastgesteld dat je niet overal nevengeulen kunt graven, simpelweg omdat ze niet op alle plaatsen langs de rivieren thuishoren. De IJssel-Vechtdelta is een van de vier hotspots waar hij zich op focust. Daarbij bekijkt hij hoe de waterkwaliteit verbeterd kan worden en tegelijk de natuur kan worden versterkt zonder de cultuurhistorie van de IJsselvallei uit het oog te verliezen. Plotseling wijst hij op een zanderige plek op de grassige oever. “Kijk, hier zie je het aangespoelde zand nog tussen het jonge gras door schemeren. Alle plantjes die mee aanspoelen kiemen in dat kale zand. We zien dus dat de dynamiek die de rivier nodig heeft hier ook echt plaatsvindt. In een heel natuurlijke situatie zou je hier zelfs rivierduinen kunnen krijgen.”

Actieve verwondering

Volgens Bas Pedroli vinden de meeste mensen de Duursche Waarden al zó mooi dat je heel makkelijk kan denken dat het af is en dat we er niets meer aan hoeven te doen. Maar als je ziet wat Nederland aan hoogkwalitatieve natuur heeft, dan is dat toch maar heel beperkt vergeleken met Frankrijk of Engeland. “Ik ben nu met Staatsbosbeheer betrokken bij het plan om de uiterwaarden nog natuurintensiever te beheren en er nog meer diversiteit in te brengen. De

WANDELROUTE

kansen zijn er, zeker in het rivierengebied, om iets toe te voegen, zodat een zeearend op meer plekken kan nestelen. Of een zwarte ooievaar. Het gaat niet zozeer om die paar vogelsoorten, maar om het hele ecologische systeem.”

Als hij langs de IJssel loopt is hij nooit bewust naar iets op zoek. Wel probeert hij zo veel mogelijk zijn zintuigen open te stellen en zo opmerkzaam mogelijk te zijn. Het is pas na afloop dat hij zich afvraagt wat hij onderweg eigenlijk heeft gezien. “Ik noem dat een vorm van actieve verwondering die je jezelf moet toestaan. Als ik er later overleg over heb met mijn collega’s weet ik ook dat ik ergens over praat. En ik heb het gevoel dat het werkt. Dat wandelen door het landschap is zo ontzettend belangrijk en dat doen we veel te weinig. Als je je weet te verbinden met de kwaliteiten van het landschap, ook al ken je al die soort-namen van de flora en fauna niet, doe je kennis op die je nooit op een universiteit mee kunt krijgen. De kennis zit niet alleen in jou, maar ook in het landschap zelf.”

Het boek Luisterend naar het landschap van Bas Pedroli is verschenen bij Uitgeverij Nachtwind. •

Er is een mooie wandeling van 9 kilometer door de Duursche Waarden. Startplaats: de parkeerplaats bij Infocentrum IJssel Den Nul, Rijksstraatweg 109, Olst. Bij het infocentrum is ook een brasserie aanwezig. bestemmingbuitenlucht.nl/wandelen-fortmond • Op zondag 3 november kan er van 09.30 tot 12.30 uur een wandeling worden gemaakt met een gids van Staatsbosbeheer. Deze IJsselnatuurgids vertelt over de vogels en planten, maar ook over het ontstaan van de Duursche Waarden. Boekingen: staatsbosbeheer.nl/uit-in-de-natuur/struinen-door-de-duursche-waarde

glin rn S e langs de Linge e

In het Oudhollands betekent Linge zoiets als het lange water. We laten ons meenemen door een 108 kilometer lange rivier met twee gezichten: recht en functioneel tussen Doornenburg en Zoelen, daarna slingerend door een droomlandschap van boomgaarden, landerijen, kleine dorpen, verstilde natuur en een heerlijk landgoed.

Tekst & fotografie: Hans Avontuur

Bij Kiky aan de Linge kun je heerlijk lunchen of borrelen; volop fruit langs de Linge; vissers halen hun buit binnen; Heerlijkheid Mariënwaerdt.

HHet is vroeg in de ochtend en het zonlicht strijkt over het donkere water van de rivier. Verscholen in de stilte zijn twee vissers bezig met het binnenhalen van hun fuiken. Ze komen uit Hardinxveld-Giessendam en horen bij het, voor zover bekend, laatste bedrijf dat professioneel op de Linge vist. Het is bijna windstil. Hollandse wolken spiegelen in het water. De vissers bekijken de vangst en selecteren de soorten die ze wel en niet willen hebben. Een deel wordt teruggegooid in de Linge. Als het werk is gedaan varen ze naar hun beginpunt om de fuiken weer te laten zakken voor een nieuwe ronde. Langzaam verdwijnt de boot aan de horizon, terug naar de haven. Terwijl de vissers hun belangrijkste werk hebben gedaan, ontwaakt achter de dijk bij Kedichem de rest van de wereld. De eerste fietsers komen voorbij. Jongeren op weg naar school, een tractor richting het land, een man met een hondje, een vrouw in ochtendjas die de krant uit de brievenbus haalt. Vanaf de dijk is er uitzicht over de landerijen, de rietvelden en het slingerende water. Tussen Gorinchem en Zoelen ligt de oorspronkelijke waterloop van de Linge en daar is de rivier ook op zijn mooist. Deze Beneden-Linge met zijn weelderige lussen is 53 kilometer lang. De overige 55 kilometer zijn grotendeels aangelegd om het water in toom te houden. Hier is de rivier vooral een aaneenschakeling van rechte kanalen.

VARIANT VAN HET WILDE WESTEN

We volgen het water en bewaren Leerdam voor later. Eerst is daar Asperen met zijn fort dat onderdeel is van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, gevolgd door het kleine Acquoy met de prachtige Lingedijk. Het is er bijna té mooi. Oude boerderijen en huizen op de dijk, fruitbomen in het gras, wuivend riet en wilde bloemen in de berm.

Het is mensenland, stukje bij beetje veroverd op het water

Wat ook meteen opvalt is de kerktoren die net zo scheef staat als de Toren van Pisa. Hij zit bovendien niet aan de kerk vast. Dit is waarschijnlijk terug te voeren naar stormschade in de 17de eeuw. Opvallend: op het kerkhof bevindt zich het graf van Cornelia Pisa, echtgenote van de dominee en overleden in 1941. De Linge legt grote lussen in het Gelderse landschap. Richting Rumpt en Beesd, naar Enspijk en Deil. Dit is typisch rivierenland. Met polders waarin je nog altijd het reliëf ziet van eeuwenoude stroomruggen en oeverwallen. Het is mensenland. Stukje bij beetje veroverd op het water. Dat klinkt romantisch, maar ging gepaard met buitensporig veel geweld. Dat zit zo. Elk dorp of buurtschap bracht zijn eigen stukje grond in cultuur. Daarvoor werd overtollig water afgevoerd buiten de dorpsgrens. Dat ging goed zolang de landbouwgronden maar ver genoeg uit elkaar lagen. Maar toen de grenzen elkaar begonnen te raken, pompten de dorpen het water bij elkaar over de dijk... Het veranderde de Betuwe in een Nederlandse variant van het Wilde Westen, met wetteloosheid, moord en doodslag, diefstal, brandstichting en zelfs vrouwenroof. De Graaf van Gelre maakte in de 14de eeuw met strenge regels en toezicht een einde aan de wantoestanden. Het dwong de partijen tot overleg en samenwerking.

TRAAG LANDSCHAP

In een van die slingers van de Linge bevindt zich landgoed Heerlijkheid Mariënwaerdt. Goed voor 900 hectare natuur. Een lange laan voert richting het landhuis dat privé is. Zacht zonlicht legt een zilveren laagje over het landschap van lanen en velden. Op het terrein wordt een open plek klaargemaakt voor een bruiloft. Witte stoeltjes staan in de schaduw van een reusachtige boom.

Een groot deel van het landgoed is te bezoeken – ook buiten de bekende Landgoedfair die hier sinds 1995 wordt gehouden. Het is er heerlijk dwalen over graspaden en dijken door een traag landschap. Tot de hoogtepunten behoren de Notendijk en de Appeldijk,

waar prinses Wilhelmina in haar vrije tijd graag kwam. Dan reed ze op een vélocipède, zoals een fiets toen werd genoemd, naar het dijkje om te schilderen. Aan een andere dijk heeft veerman Jaap Kranenburg net twee fietsers overgezet uit Enspijk. Hij is een van de zes vrijwilligers die het pontje voor fietsers en voetgangers besturen. “Op mooie dagen in de bloesemtijd zijn er meer dan duizend passagiers”, vertelt hij. “Maar we hebben ook dagen dat er maar acht mensen naar de overkant willen. Dan gaat de tijd langzaam hoor.”

Het huidige landhuis Mariënwaerdt is gebouwd op de fundamenten en gewelven van een klooster dat werd geteisterd door oorlogen, plunderingen en overstromingen. In de 16de eeuw brachten de legers van Hendrik van Brederode de abdij de genadeklap toe. De soldaten roofden en plunderden tot er niets meer over was. Meer dan honderd jaar later kocht Graaf van Bylandt de grond. Hij is een voorouder van de familie Van Verschuer, de huidige eigenaar. Het landgoed is meegegaan met de tijd en heeft nieuwe manieren gevonden om economisch rendabel te zijn. Zo worden er evenementen georganiseerd, is er een landgoedwinkel, restaurant met terras, kun je er terecht voor vergaderingen en bruiloften en heb je als

“In de bloesemtijd zijn er dagen met meer dan duizend passagiers voor de veerboot”

gast keuze uit verschillende vakantieverblijven. Daar voel je je even een beetje baron of barones.

FRUIT VAN DE ROMEINEN

Voorbij Geldermalsen en Tiel verandert het aangezicht van de rivier. De oorspronkelijke loop hield hier op en is later met een reeks van kanalen doorgetrokken om de waterstand beter te kunnen reguleren. In min of meer rechte stukken gaat het langs plaatsen en gehuchten als Ochten, Opheusden en Hemmen. Veelal door een landschap van rechthoekige weilanden. Tot aan Doornenburg en het Pannerdensch Kanaal. Doornenburg heeft een kasteel dat decor was voor de legendarische tv-serie Floris uit 1969, geregisseerd door Paul Verhoeven en met een hoofdrol voor de Bij terras Rust Wat kun je met je bootje aanmeren; het is altijd druk in het kersenseizoen. Rechterpagina: de veerboot brengt voetgangers en fietsers naar de overkant.

>

Doornenburg is nog altijd een

prachtvoorbeeld van een

middeleeuws kasteel

Vorige pagina's: terrasje bij de kerk van Hemmer; hortensia Annabelle staat in volle bloei. Linkerpagina: de Linge slingert langs weilanden maar gaat ook langs rechte stukken zoals bij de plaatsen Hemmen en Ochten. Deze pagina: kasteel Doornenburg waar de tv-serie Floris werd opgenomen.

jonge Rutger Hauer. Het is nog altijd een prachtvoorbeeld van een middeleeuws kasteel: sterk en robuust, met torens, slotgracht en voorburcht. Het kasteel werd tijdens de Tweede Wereldoorlog verwoest en daarna weer zorgvuldig opgebouwd.

Vanaf de vestingmuren is de Linge te zien. Iets verderop staat het gemaal dat het water vanuit het kanaal de rivier in pompt. Daarna stroomt het richting de Betuwe, de fruittuin van Nederland. De meeste hoogstambomen zijn er al lang vervangen door een veel praktischer en rendabeler formaat. De komst van fruit hebben we te danken aan de Romeinen. Zij brachten het mee van hun veldtochten en verfijnden de teelt. De Industriële Revolutie en toenemende welvaart zorgden later voor meer vraag.

Terug in de fruittuin nodigen de oevers van de Linge uit om te wandelen en te fietsen tussen appel-, peren- en kersenbomen. Veel routes voeren over dijken met uitzicht op land en rivier. Maar vanaf het water zelf krijgt de wereld een andere dimensie. Zo trekt ons bootje vanaf het vertrekpunt in Rhenoy een mooie V door het water. Eenden, rietvelden,

waterlelies, aanlegsteigers en kanoërs... Alles ligt plots op ooghoogte.

GLASBLAZERS

Varend over de Linge – je mag niet harder dan zes kilometer per uur – kabbelt de wereld aan je voorbij. De boot wiegt mee op het ritme van het water. Rustig en kalm. Op de oever staan koeien met hun poten in de rivier. Ze drinken en grazen van het frisse gras. Aan de hemel cirkelt een roofvogel. Soms zwevend op de thermiek, dan weer biddend op één plek. Daar is Acquoy weer met zijn scheve toren. Daarna volgt het stadje Asperen met zijn fort en dubbele sluis. De tijd glijdt voorbij. Beetje varen, wat rondkijken, een tegenligger groeten en genieten van klein moois. Er duikt een waterhoentje op dat, eenmaal boven, het water van zijn veren schudt. De druppels vliegen door de lucht. Glinsterend in de zon.

We leggen aan in Leerdam voor een bezoek aan het haventje nabij de oude stadsmuren met zijn muizentorentjes uit 1738. Leerdam is natuurlijk vooral bekend als glasstad. Dat begon met de opening van een flessenblazerij in 1765, dat glasblazers aantrok.

Uiteindelijk zorgde Royal Leerdam Crystal (sinds 1878) voor nieuwe faam, met dank aan ontwerpers

Leerdams faam als glasstad begon met de opening van een flessenblazerij in 1765

als Berlage, Lloyd Wright en Andries Copier. Ook Glasfabriek Leerdam – bekend om zijn wijnglazen –speelde een rol.

Terug naar het bootje voor een laatste stuk varen. Onder de brug door. Op de pijlers staan gedichten van Hestia Peek.

Ik laat mijn gedachten Meegaan met de stroom

De rivier slokt mijn zorgen op En zal ze kilometers later Uitstorten in zee

Terwijl de laatste zorgen richting Noordzee gaan, keert het bootje om. Vederlicht, dobberend op het ritme van de Linge terug naar Rhenoy. Slingerend door lussen van schoonheid. •

Ambachtelijk glasblazen; een van de muizentorentjes van Leerdam.

Tips & adressen

DE LINGE

Regelmatig wordt de Linge genoemd als de langste volledig op Nederlandse bodem gelegen rivier. Dat is slechts ten dele waar, want van de 108 kilometer is ongeveer de helft geen echte rivier maar een kanaal of wetering. De IJssel verdient de titel eerder.

5X FIJNE TERRASSEN

• Kiky aan de Linge - Leerdam

Heerlijk plekje aan het water op de zuidwal van Leerdam, met uitzicht op de oude haven en de glasblazerij. Lekker lunchadres of voor de borrel aan het eind van de middag. Ligt fijn in de zon. Geen diner. kikykookt.nl

• Lingezicht - Acquoy

Dit terras staat op misschien wel het mooiste dijkje van de Betuwe. Stel je een lange rij met oude huizen voor, fruitbomen erbij, water ervoor. Gevestigd in een historische boerderij met rieten dak. Lingedijk 78, Acquoy

• De Boutesteijnse

Theetuin - Rumpt

De enige theetuin aan het water. Je kunt er dus ook met kano of bootje aanleggen voor koffie met gebak. Erg sfeervol tussen de fruitbomen. Al in de 14de eeuw bevond zich hier een sluis. theetuin-rumpt.nl

• Brasserie Heerlijkheid - Hemmen

Verscholen in het gehucht Hemmen tussen kasteelpark (mooie tuin!) en kerk. Bekend om zijn huisgemaakte taarten en seizoens- en streekgebonden lunchgerechten. Open op vrijdag, zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur. brasserieheerlijkheid.nl

• Herberg De DoornenburgDoornenburg

Een oase van rust in de voorburcht van het kasteel. Je wordt er omringd door historie met zicht op kantelen, poort en het hoofdkasteel zelf. Doen: de high tea. herbergdedoornenburg.nl

3X OVERNACHTEN

Aan en rond de Linge zijn tal van overnachtingsmogelijkheden in allerlei soorten en prijsklassen. Drie bijzondere adressen:

• Slapen in de Molen - Arkel

Deze korenmolen uit 1852 staat aan het Merwedekanaal op een steenworp van de Linge. In de molen zelf bevinden zich vier mooie kamers met allemaal hun eigen inrichting en stijl. Ook het huisje van de molenaar is te boeken. slapenindemolen.nl

• Landgoed Heerlijkheid

Mariënwaerdt - Beesd

Op het prachtige landgoed staan drie verschillende accommodaties: Vakantiehuisje Buitenleven, Abtsbouwing en B&B De Neust. Ze staan verspreid over het terrein, waarbij de Abtsbouwing het meest centraal ligt, nabij het Grote Huis en de Jachtkamer. marienwaerdt.nl

• Herberg De LingehoeveOosterwijk

Niet het meest verrassende adres, maar wel warm, sfeervol en goed gelegen aan de Lingedijk. De B&B telt zeven kamers die allemaal anders zijn ingericht. Het restaurant is gespecialiseerd in grillen, van vlees tot vis en groente. herbergdelingehoeve.nl

DOEN

• Wandelen & fietsen

Aan, langs en in de buurt van de Linge liggen tientallen fiets- en wandelroutes. Het is slechts een kwestie van kiezen. In de grotere plaatsen zijn fietsen te huur, ook elektrische.

• Huur een bootje

Vanaf het water krijg je een heel andere kijk op de rivier. Op verschillende plekken zijn kano’s, sups en bootjes te huur. Wij haalden ons bootje op bij Lingevaren, dat verschillende soorten sloepen aanbiedt. Er is een eigen parkeerterrein en vanaf de vertrekplaats kun je zowel naar het oosten als naar het westen een mooie route varen. Wie een hele dag op de Linge blijft, heeft zelfs tijd voor beide opties. lingevaren.nl

INFO lingestreek.nl

Glaskunst

BEGIN... EEN GOED

Foodbloggers Nina en Elise hebben een missie: met zo min mogelijk ingrediënten zo lekker mogelijk koken. Maak van het begin van de dag iets speciaals met een mini-aardbeientaartje of een ei in avocado uit hun Ontbijtbijbel.

MINI-ONTBIJTTAARTJES MET AARDBEIEN

Voor 9 taartjes

BEREIDINGSTIJD: 15 MINUTEN + 20 MINUTEN OVENTIJD

INGREDIËNTEN

• 100 g kokosolie

• 150 g havermeel of gemalen havermout

• 150 g havervlokken

• 1 el kaneel

• 2 tl nootmuskaat

• tl gemberpoeder

• 6 el honing

• 200 g aardbeien

• 50 g magere kwark

• 1 el vanille-extract

BENODIGDHEDEN

• muffinbakvorm met minimaal 9 holtes

• 9 papieren muffinvormpjes

• steelpan

• keukenmes

1 Verwarm de oven voor tot 170 ºC. Bekleed 9 holtes van de muffinbakvorm met de papieren muffinvormpjes.

2 Smelt de kokosolie in een steelpan.

3 Meng het havermeel met de havervlokken, kaneel, nootmuskaat, kokosolie, gemberpoeder en 4 eetlepels honing in een kom en kneed tot een deeg. Verdeel het deeg over de muffinvormpjes en duw stevig aan met de achterkant van een lepel. Maak ook een opstaande rand van 2 centimeter. Bak de taartbodems 20 minuten in de oven. Laat helemaal afkoelen.

4 Snijd intussen de aardbeien in plakjes. Meng de kwark in een kom met het vanille-extract en de overige honing.

5 Verdeel de vanillekwark over de afgekoelde bodems en garneer met de aardbeien en eventueel nog wat honing.

>

KROKANTE

recept op pagina 64

SMOOTHIEBOWL MET

CHOCOLADE

PANCAKES MET KAAS EN POMPOENPITTEN

Voor 2 personen

BEREIDINGSTIJD: 10 MINUTEN

INGREDIËNTEN

• 2 eieren

• 200 g kwark

• 1 tl bakpoeder

• 75 g speltmeel

• 75 g geraspte belegen kaas

• 2 el pompoenpitten

• neutrale olie om in te bakken

• zout

BENODIGDHEDEN

• Koekenpan

1 Klop de eieren met de kwark, het bakpoeder en speltmeel in een kom tot een glad beslag.

2 Roer de helft van de kaas, de helft van de pompoenpitten en wat zout door het beslag.

3 Verhit wat olie in een koekenpan en schep met een lepel 3 hoopjes beslag in de pan. Bak de pancakes 2 tot 3 minuten. Draai de pancakes dan om en bestrooi met nog wat kaas en pompoenpitten. Bak nog 2 minuten. Draai dan om en bak nog 1 minuut op de kaaskant. Leg de pancakes op een bord en herhaal met het overige beslag.

MUGCAKE MET BLAUWE BESSEN

Voor 2 personen

BEREIDINGSTIJD: 5 MINUTEN

INGREDIËNTEN

• 2 bananen

• 2 eieren

• 60 g amandelmeel

• 1 tl bakpoeder

• 2 tl honing

• 2 handenvol blauwe bessen

• 75 g pecannoten

• 6 el Griekse yoghurt

BENODIGDHEDEN

• keukenmes

• 2 hittebestendige mokken

1 Prak de bananen in een kom en roer er de eieren, het amandelmeel, bakpoeder, honing en bijna alle blauwe bessen door.

2 Hak de pecannoten grof en roer door het beslag. Verdeel het beslag over de 2 mokken.

3 Bak de mugcakes 2 minuten in een magnetron op 1000 Watt.

4 Stort de mugcakes op bordjes en garneer met de Griekse yoghurt en overige blauwe bessen.

>

EI IN AVOCADO

Voor 2 personen

BEREIDINGSTIJD: 20 MINUTEN

INGREDIËNTEN

• 1 avocado

• 2 eieren

• 125 g feta

• 2 speltboterhammen

• handvol verse bieslook

• 80 g granaatappelpitjes

BENODIGDHEDEN

• bakplaat

• bakpapier

• keukenmes

1 Verwarm de oven voor tot 200 ºC. Bekleed de bakplaat met bakpapier.

2 Halveer de avocado in de lengte en wip de pit eruit. Leg de avocadohelften met de snijkant naar boven op de bakplaat. Hol de avocado’s iets uit met een lepel, zodat er een groter gat ontstaat. Breek in elk gat een ei.

3 Verkruimel de feta boven de eieren. Snijd de speltboterhammen in repen en leg naast de avocado’s op de bakplaat.

4 Bak de avocado’s en het brood 12 minuten in de oven, of tot het eiwit gestold maar het eigeel nog zacht is.

5 Snijd intussen de bieslook fijn.

6 Verdeel de avocado’s en broodsoldaatjes over 2 borden en garneer de avocado’s met de bieslook en granaatappelpitjes.

SMOOTHIEBOWL MET KROKANTE CHOCOLADE

Voor 2 personen

BEREIDINGSTIJD: 5 MINUTEN + 15 MINUTEN WACHTTIJD

INGREDIËNTEN

• 100 ml melk naar keuze

• 3 el 100% pindakaas

• 4 bananen, bevroren en in plakjes

• 2 el cacaopoeder

• 80 g pure chocolade

• 1 tl kokosolie

• 40 g ongezouten pinda’s

• ½ banaan

BENODIGDHEDEN

• blender

• keukenmes

1 Doe de melk, pindakaas, bevroren bananen en het cacaopoeder in de blender en mix tot een dikke smoothie. Verdeel de smoothie over twee kommen.

2 Hak de pure chocolade grof, meng in een magnetronbestendige kom met de kokosolie en laat smelten in de magnetron. Schenk de gesmolten chocolade over de smoothies. Hak de pinda’s grof en strooi ze eroverheen. Zet de smoothiebowls 10 tot 15 minuten in de vriezer.

3 Snijd intussen de overige, niet bevroren banaan in plakjes. Garneer de smoothiebowls met de banaan.

Tip: In een klein glaasje is deze smoothiebowl ook heel leuk als dessert.

Chickslovefood (Nina de Bruijn en Elise Gruppen-Schouwerwou), Ontbijtbijbel Uitgeverij Carrera Culinair, € 34,99. (Zie hiernaast)

GLORI E Hollands

ONTBIJTBIJBEL +

t.w.v. € 34,99

WORD ABONNEE

Kijk op www.hollandsgloriemagazine.nl of bel 088 1102081

42,50 samen voor

In Ontbijtbijbel van foodbloggers Nina en Elise van Chickslovefood vindt u meer dan 200 overheerlijke recepten om de dag mee te beginnen. Van smeuïge scrambled egg s tot een pittige shakshuka, en van havermoutpap tot frozen yoghurt met chocoladegranola. Laat de oven het werk doen en maak breakfastcookies met pistache, bananencake of bak vers brood met tonijnsalade of zelfgemaakte aardbeienjam. Voor u het weet ontbijt u ‘s ochtends, ‘s middags én ’s avonds!

Een jaarabonnement op Hollands Glorie kost € 42,50 voor 6 edities. Als bijdrage in de verzendkosten wordt eenmalig € 7 in rekening gebracht. Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt. Neem contact op met de abonneeservice voor verzendtarieven naar het buitenland. U kunt het abonnement ook cadeau doen aan iemand anders, u ontvangt dan zelf het geschenk.

LIZ SNOIJINK

‘Met het toneel heb ik een haat-liefde verhouding’ ACTRICE

Het beste uit het leven halen! Die instelling maakt dat actrice Liz Snoijink na de behandelingen tegen kanker alweer een jaar op het toneel staat. In de zomer heeft ze een kleine break en geniet ze van haar zoon Esra en zijn gezin. Daarna gaat Snoijink weer vol door met de voorstelling DOEK! samen met dierbare vriend Porgy Franssen. Tekst Ingrid Spelt Fotografie John Janssen

“PORGY

EN IK HEBBEN EEN VRIENDSCHAP VOOR HET LEVEN”

LLiz Snoijink speelt de laatste uitvoeringen van de intensieve muziektheatervoorstelling Het achtste leven (voor Brilka) van Theater Oostpool en staat iedere avond maar liefst vijf uur op het podium. ’s Nachts duikt ze om twee uur haar bed in en rond het middaguur pakt ze alweer de trein naar het volgende theater. Echtgenoot en botenbouwer Nicolaas Oldenburg ziet ze weinig in deze periode. Van de prachtige vol in bloei staande tuin en haar ‘pannenkoekenhuisje’, ingericht met drie generaties Snoijink-meubels en curiosa, kan ze weinig genieten, lacht ze. “Nicolaas is nu twee weken naar een vriend in het buitenland; ik ben er toch nauwelijks. Over twee weken kunnen we weer volop samenzijn. We gaan eerst een maandje naar Frankrijk en erna komt mijn zoon Esra een maand over. Hij

woont in Japan en ik kijk enorm uit naar zijn komst. Al mijn aandacht is dan voor hem, zijn vrouw en de kleinkinderen.”

Vriendschap

Na haar opleiding aan de Toneelacademie in Maastricht speelde Snoijink in stukken van Shakespeare, Harold Pinter en Molière. Ze leefde het leven waar iedere actrice van droomt: schitteren op het toneel, soms in een musical, en het publiek raken. Ook het spelen in vele tv-series en films heeft zijn charme, ontdekte ze al in de jaren tachtig (zie cv). Maar ze keert altijd weer terug naar haar eerste liefde: het toneel. Hoewel ze er een haat-liefdeverhouding mee heeft, vertelt ze. “Theater is het mooiste dat er is, én het verschikkelijkste. Het gaat altijd om een lange periode en je levert een tijdlang je eigen leven in. Je kunt er niks naast doen, of dat nu tuinieren of brood bakken is.” Voor het theaterstuk DOEK!, geschreven door Maria Goos, werd ze gevraagd. Een voorstelling over acteurs die elkaar tot grote hoogte stuwen, elkaar uit het oog verliezen, en jaren later op het podium en daarbuiten opnieuw dezelfde chemie voelen. In 2011 werd de voorstelling al gespeeld door Peter Blok en Loes Luca en onderscheiden met de prestigieuze Toneelpublieksprijs. Snoijink mocht voor de reprise haar tegenspeler kiezen, en daar hoefde ze geen seconde over na te denken:

Porgy Franssen. Ze zijn al bevriend vanaf het eerste jaar op de toneelschool. “Spelen met iemand die je al zolang kent, is makkelijker. Je slaat de kennismaking over.”

Delen Porgy en jij lief en leed?

“Absoluut, we hebben een vriendschap voor het leven. Tijdens onze studententijd woonden we in hetzelfde huis. Het mooie van een langdurige vriendschap is dat je elkaars geschiedenis kent. We kennen

elkaars ouders, exen, tegenslagen en mooie momenten in het leven.”

DOEK! is een schurende komedie over echt en onecht op het toneel. Leg eens uit!

“Echt en onecht is een vaag begrip op het toneel. Je speelt altijd, dus is het niet echt, maar je kunt je héél makkelijk verliezen in iets en het als echt gaan voelen. Spelen is een soort rookgordijn. Ik vind het

lekker als ik mijn controlebellen uit kan zetten. Een voorstelling moet in je kruipen en als dat lukt geeft dat een euforisch gevoel. Nee, ik neem de voorstelling niet mee naar huis, klaar is klaar. Wel mis ik mijn tegenspelers als een tour voorbij is; je hebt zolang intensief met elkaar gewerkt. Bij het afscheid is het altijd janken. Toch ben ik altijd weer blij om een tijdje niks te doen. Als de focus voor het toneelspelen te lang

duurt voel je je een soort gevangene van het streven. En dat is geen fijn gevoel.”

Hoe vindt je man jouw afwezigheid?

“Ik heb de ideale man! Hij past zich aan en doet zijn eigen dingen. Mijn werk levert nooit een strijd op. Onze relatie gaat fantastisch, maar het neemt niet weg dat ik Nicolaas mis als ik lang moet toeren.”

>

“IK HEB NIET HET GEVOEL DAT MIJN EERDERE HUWELIJKEN EN RELATIES MISLUKT ZIJN”

Nicolaas leerde ze kennen als danspartner. Snoijink was al twee jaar stiekem verliefd op hem; hij wist van niks. “Als ik met hem danste voelde ik zo sterk dat ik van hem hield. Verklaren kon ik het niet. Op het moment dat zijn gevoel voor mij ook duidelijk werd, was er geen weg terug.”

Nicolaas is jouw derde echtgenoot? Is drie keer scheepsrecht? “Nou, ik vond ze állemaal leuk: je kunt meerdere liefdes na elkaar hebben. Ik heb niet het gevoel dat mijn huwelijken en relaties mislukt zijn. Ze voegden waarde toe aan mijn leven. Soms waren er ruzies en ellende, maar die periode moet je goed afsluiten en dan komt er weer een nieuwe fase in je leven. Met Nicolaas ben ik al veertien jaar samen. De harmonie tussen ons is zo fijn. We hebben nooit ruzie, wel eens onenigheid, maar er klettert geen vaatwerk door het huis. Er is liefde en respect voor elkaar zonder dat we er

moeite voor hoeven te doen. We kijken goed naar wat de ander nodig heeft. Onze relatie werkt gewoon.”

Met schrijver Tim Krabbé kreeg Snoijink zoon Esra. Op zijn zestiende vertrok hij voor een uitwisselingsproject op de middelbare school naar Japan. Leuk idee, dacht ze, maar Esra keerde niet meer terug. Hij voelde zich als een vis in het water in Tokio en dompelde zich onder in de Japanse cultuur.

Hoe is dat als een zoon al zo jong naar het buitenland vertrekt?

“Verschrikkelijk! Gelukkig heb ik sinds hij vader is veel contact met hem via beeldbellen en dat is lang niet zo geweest. Het was net alsof ik geen kind had. Soms is hij voor zijn werk in de game-industrie in Keulen of Parijs en dan zoek ik hem met zijn vader op. Een cadeautje, omdat wij hem normaal gesproken maar één

keer per jaar een maand zien. Dat dit de laatste paar jaar ook kan hebben we te danken aan de coronaperiode. Sinds die tijd mag mijn zoon digitaal werken. Met zijn gezin komt hij nu langer naar Nederland; voorheen was dit hooguit een week. Het eerste jaar dat Esra in Tokio zat heb ik geloof ik één belletje gehad. Je zit ook met het tijdsverschil. Hij had het véél te druk: haalde zijn havodiploma versneld op de Nederlandse ambassade, ging studeren aan de universiteit, had diverse baantjes en leerde er zijn vrouw kennen. In het begin had ik er niet zo veel moeite mee, maar dat veranderde toen ik me realiseerde dat hij écht niet meer terug zou komen. Ik was jaloers op moeders met studerende kinderen die in de weekenden naar huis kwamen. Al met al vind ik een kind dat aan de andere kant van de wereld woont tamelijk gruwelijk.”

Na de scheiding met Tim zijn jullie elkaar altijd blijven zien, ook in het belang van jullie zoon. Ging dat makkelijk?

“Drie weken na de scheiding liet ik Tim al weten dat hij kon komen wanneer hij wilde. Zo is het altijd gebleven. Als Esra met zijn vrouw en de kleinkinderen bij ons is, logeert Tim ook bij ons. Ik ben blij met Tim als vader; ze hebben een geweldige band en ik geniet lekker mee.”

Snoijink groeide op als enig kind. “Mijn moeder had helemaal niet meer op mij gerekend na miskramen en een doodgeboren kindje. Ik was het grootste geschenk in haar leven.” Haar inmiddels overleden ouders steunden haar in alles, ook in de keuze voor de toneelschool.

“Mijn ouders waren supertrots en vooral mijn moeder kwam naar alle voorstelllingen kijken. Mijn vader had wel graag gezien dat ik in zijn voetsporen was

getreden en zijn bedrijf, een immunologisch laboratorium, zou overnemen. Maar hij zag ook dat ik er totaal ongeschikt voor was. Toch heb ik zijn bedrijf na zijn dood nog vijftien jaar voortgezet.”

Waarom?

“Het was zijn levenswerk en ik voelde me verantwoordelijk voor het personeel. Ik was eigenaar en directeur en delegeerde

het werk, omdat ik wilde spelen. Het was een interessante periode, maar ik was héél blij dat ik het bedrijf uiteindelijk kon verkopen.”

Mis je je ouders wel eens?

“Héél erg. Ik word bijna zeventig en had deze fase in mijn leven graag met ze willen delen. Ik kan de gesprekken en hun aanwezigheid écht missen.”

Je moeder had alzheimer. Ben je bang dat jij deze ziekte krijgt ?

“Ik ben er dóódsbang voor! Het laatste halfjaar van mijn moeders leven had ik haar willen besparen, maar euthanasie was niet meer mogelijk. Ze kon dat zelf niet meer beslissen. Ik heb dit voor mezelf allemaal al geregeld, maar het lastige hiervan is om het juiste moment te bepalen. Op de dag dat mijn moeder

“IK

GENIET NU VAN HET LEVEN IN EEN IETS LAGERE VERSNELLING DAN IK GEWEND WAS”

moeder niet meer kon regelen. Waarom moeten mensen in die laatste fase door blijven leven?”

Snoijink kreeg in 2022 de diagnose kanker. “De huisarts stuurde me naar huis met ‘niks aan de hand’. Pas drie maanden later werden mijn klachten onderkend, nadat ik zelf actie ondernam. Ik wist dat het niet goed zat en heb mazzel dat ik een vriendin heb die specialist is. Zij zorgde ervoor dat ik na een enorme pijnaanval onderzocht werd.” Ze kreeg chemokuren en bestralingen. De vooruitzichten zijn inmiddels goed. “Ik geniet van het leven in een iets lagere versnelling dan ik gewend was.”

Iets lagere versnelling? Je stond in een vijf uur durende voorstelling.... “Het is ook dubbel: ik kríjg veel energie van spelen, maar het sloopt me ook. Maar ik kon de voorstelling Het achtste leven simpelweg niet weigeren. Té interessant.”

Hoe ben je door die periode gekomen?

stierf was ik bij Porgy om foto’s uit te zoeken voor haar begrafenis. Ze lag al in coma. Bij hem kreeg ik het telefoontje dat ze overleden was. De eerste jaren van haar ziekte heb ik echt nog van haar kunnen genieten, en zij van mij. Ze woonde vlakbij en dan haalde ik haar op voor een taartje of een glaasje wijn in de tuin. Ze was zó vrolijk. Ik ben wel heel kwaad geweest dat ik de euthanasie voor mijn

“Ik was doodziek en een compleet wrak, maar mijn artsen vertrouwden op volledige genezing. Ik geloofde daar heilig in, ondanks de enorme misselijkheid en de pijn van de brandwonden. Dat was de hel. Omdat ik een goed vooruitzicht had, was ik bereid die last te dragen. Nicolaas was geweldig. Hij schrok enorm, maar nam de situatie zoals die was. Hij heeft me nooit benauwd met té veel zorg en wist precies het goede te doen. Na de laatste chemokuur en bestraling wilde ik zó graag naar Frankrijk, maar alles deed pijn. Hij maakte in zijn busje een prinses-op-de-erwt-bed en reed me naar het zuiden. Het deed me zo goed, na twee maanden was ik boven Jan.”

Hoe ziet jouw toekomst eruit?

Rollen worden minder toebedeeld aan oudere actrices, zeggen ze.

“Dat is waar, maar ik zit er niet mee. Ik hoef niet zonodig driehonderd dagen in een jaar te werken. Hoewel ik nu wel veel gewerkt heb. Tegen Nicolaas heb ik gezegd dat ik het écht rustiger aan ga doen. Na DOEK! doe ik helemaal niks en nodig ik vooral vrienden uit om lekker te komen eten. Ik ga vooral genieten van het kleine geluk.”

Hoe groot is de kans dat je je houdt aan het voornemen ‘rustiger aan doen’?

“Uitgesloten eigenlijk...” •

KORT CV

Liz Snoijink (1955, Goirle) stond met diverse theatergezelschappen in de theaters: Toneelgroep Arnhem, het gezelschap van Kitty Janssen en André van den Heuvel, Orkater en Oostpool. Op tv was ze onder meer te zien in de series Mensen zoals jij en ik, Willem van Oranje, Dossier Verhulst, Oppassen!!!, Vrouwenvleugel, Medisch Centrum West, Meiden van De Wit, Julia’s Tango, ’t Schaep met de 5 pooten, Freddy, leven in de brouwerij, Dokter Deen, Dit zijn wij en de Britse detectiveserie Van der Valk . Snoijink speelde in de (tele)films De lift, De kleine blonde dood, Phileine zegt sorry, De rode zwaan, Naar huis, Oh Baby, Nr.10, Bed & Breakfast en in de musicals La cage aux folles en Anastasia Samen met haar ex-man, schrijver Tim Krabbé, heeft ze zoon Esra. Vanaf september (try-outs) tot en met februari is Snoijink te zien in het theater met de voorstelling DOEK!.

VOOR DE BOEKENKAST

Tekst & samenstelling Fabian Takx

SYMPATHIE VOOR DE UNDERDOG

Jopie Huisman (1922-2000) wist door het minutieus naschilderen van alledaagse voorwerpen, zoals een paar handschoenen of werkmansbroeken, ze te bezielen. Voor hem stonden ze voor een mens, of een menselijk verhaal. Daarnaast schilderde hij veel portretten van mensen in de marge van het bestaan. Vandaar dat in de titel van deze rijk geïllustreerde catalogus Schilder van het mededogen is opgenomen.

De markante Fries kon voor zijn modellen putten uit zijn eigen verzameling, want hij werkte lang als lompenhandelaar. Als schilder was hij volledig autodidact. In het Jopie Huisman Museum in zijn woonplaats Workum is zijn werk te zien.

Eelke Lok, Jopie Huisman, Schilder van het mededogen, Noordboek, € 34,90

Wij mogen 3 exemplaren van dit boek weggeven. Kans maken? Ga dan naar hollandsgloriemagazine.nl en vul uw gegevens in bij Mail & Win.

Een must voor de vogelaar

Handboek vogels van Nederland voldoet aan een groeiende behoefte aan vogelidentificatie, want het vogelen neemt in Nederland een hoge vlucht (om een toepasselijke uitdrukking te gebruiken). De gids die is samengesteld door Luc Hoogenstein en Ger Meesters is een heel gedegen en compleet werkstuk, met bijvoorbeeld een overzicht van 71 vogelgebieden in Nederland. Inclusief het soort vogels dat je er kunt verwachten en de meest karakteristieke soort, zoals

de roodkeelduiker in Brouwersdam of de kortsnavelboomkruiper in het Vijlenerbos én Onderste en Bovenste Bos. Met foto’s worden er driehonderd verschillende vogels beschreven. En natuurlijk met QR-code, waarmee u onder meer de bijbehorende vogelgeluiden kunt beluisteren.

Luc Hoogenstein en Ger Meesters, Handboek vogels van Nederland, KNNV Uitgeverij en Vogelbescherming Nederland, € 34,95

MIDDELEEUWSE

In de 19de eeuw is het preutse, nobele beeld van de Middeleeuwen ontstaan, met keurige ridders te paard die pas na eindeloze hofmakerij de sleutel van de kuisheidsgordel kregen. Dat er ook een meer aardse werkelijkheid was – zoals in iedere historische periode – wisten we al uit de Decamerone en de Roman de la rose, en van de schilderijen van Brueghel en Bosch waarin volop aandacht wordt besteed aan basale lichaamsfuncties. Jef Janssens, specialist Middeleeuwen uit Vlaanderen en boezemvriend van de Nederlandse Middeleeuwen-

DIRTY MIND

specialist Frits van Oostrom, schijnt De liederlijke Middeleeuwen eigenlijk De vunzige Middeleeuwen te hebben willen noemen. Hij illustreert zijn verhaal met mooie, onverwachte illustraties uit veel verschillende bronnen die getuigen van de middeleeuwse dirty mind . Een afbeelding van een non die de vruchten van een ‘fallusboom’ plukt, bijvoorbeeld.

Jef Janssens, De liederlijke Middeleeuwen – De andere kant van de mythe, Sterck & De Vreese, € 24,90

MAIL & WIN

Verantwoord op de BBQ

Bart van Olphen reist af naar alle uithoeken van de aarde waar nog aan verantwoorde visvangst wordt gedaan en schreef verschillende bekroonde boeken over vis, zoals Nederlands viskookboek en Bart’s Fish Tales. Die laatste titel slaat ook op het bekende duurzame conservenmerk Fish Tales dat hij heeft opgericht. In Vis van de BBQ zie je hem als een soort Jamie Oliver ook bezig met de BBQ, met veel nuttige bereidingstips en BBQ-technieken.

SCHOT IN DE ROOS

Rozen zijn het symbool van de liefde en de vergankelijkheid, en van nog een heleboel andere zaken. En ze zijn bijzonder geliefd. Vandaar dat Liefde voor rozen van ‘tuinjournalist’ Nicoline van Doorn een schot in de roos is, want zij leert je alles over oculeren en andere vermeerderingstechnieken, veredelen, aanplanting en verzorging, maar ook over trends, rozenverenigingen en zelfs

Bovendien staan er meer dan zestig ‘aanstekelijke visrecepten’ in, met fraaie foto’s van David Loftus die de eetlust onmiddellijk opwekken. Het is bovendien een voorbeeldig opgemaakt boek, dus als cadeau een heel geschikte hint.

culinaire tips, zoals recepten voor rozenjam en rozenboter. Het stevige standaardwerk (uiteraard met rozerode kaft) is extra de moeite waard door de mooie foto’s van tuinfotograaf (en tuinontwerper) Anneke Beemer.

Nicolien van Doorn, Liefde voor rozen, Terra, € 39,99

Fietsen door polders en bossen

Bij sommige nieuwe uitgaven denk je: was dat er dan nog niet? De behoefte aan zo’n boek lijkt vanzelfsprekend. Dat geldt ook voor Fietsboek Midden-Nederland , een gezamenlijke uitgave van Knooppunter. com en Lannoo. ‘Doorgewinterd fietsauteur’ Harry Bunk heeft de bekende fietsknooppunten als uitgangspunt genomen om dertig ‘unieke’ fietsroutes samen te stellen door Zuid-Holland, Noord-Holland, Utrecht en Gelderland. ‘Midden-Nederland’ mag u ruim opvatten, want er is bijvoorbeeld ook een route over

het Noord-Hollandse Texel. Bunk vertelt er ook anekdotes en verhalen bij die de tochten nog interessanter maken. Handig zijn de ‘downloadbare roadbooks’, de routes die u via een QR-code kunt downloaden op uw telefoon, zodat u niet de hele tijd de gids hoeft open te slaan. Dat kan altijd nog op het terras van een van de vele cafés en andere horecagelegenheden die Bunk voorstelt.

Harry Bunk, Fietsboek Midden-Nederland, Knooppunter.com en Lannoo, € 25,99

Wij mogen 3 exemplaren van dit boek weggeven. Kans maken? Ga dan naar hollandsgloriemagazine.nl en vul uw gegevens in bij Mail & Win. MAIL & WIN

Bart van Olphen, Vis van de BBQ –Het ultieme handboek, Carrera Culinair, € 35

DE KWETSBARE NATUUR

Heeft u weleens de lokroep van de dodo gehoord? Of de o’o? Het zou kunnen, want de kauai o’o, een Hawaïaanse zangvogel, is pas in 1985 uitgestorven, en er staat op het internet nog een opname van de zang van het laatste mannetje dat vergeefs vrouwtjes tracht te lokken.

Hans Mulder beschrijft die uitgestorven species in een van de twintig interessante, bijzonder rijk geïllustreerde essays in het door hem samengestelde Verhalen van de natuur. Mulder is historicus en de conservator natuurlijke historie bij het Allard Pierson, het museum met collecties van

de Universiteit van Amsterdam. Een kloek boekwerk om steeds weer op te pakken en je in te verdiepen. Alleen al omdat de natuur ernstig bedreigd wordt.

Hans Mulder (red), Verhalen van de natuur, Allard Pierson en Terra, € 45

ZOMERACTIE BRUNO

Het tweede deel in de sfeervolle, internationaal geprezen misdaadserie met Bruno, chef de police.

‘De geneugten van het leven in de Dordogne en een intrigerend mysterie… een winnende combinatie.’ Telegraph

‘Walkers ontspannen stijl en humor brengen zijn boeiende held en het charmante dorp tot leven. Een van de leukste boeken die ik in lange tijd heb gelezen.’ Sunday Telegraph

met

heeft hij Hij heeft mensen voorgekomen. dorpsgenoot een groep niet verleden

liefde en genegenheid maar voor de wijn.’

schrijver, jarenlang Washington. kocht, Courrèges.

Op een zomerochtend wordt politiecommissaris Bruno Courrèges ruw gewekt door de sirene op het gemeentehuis van Saint Denis, die de vrijwillige brandweer oproept. Bruno volgt de brandweer naar een grote loods die in lichterlaaie staat en de omliggende wijngaard in vlammen zet. Korte tijd later wordt het dorp in de Périgord bezocht door een Californische wijnmaker met grootse plannen. Hij wil een enorm wijnhuis in de vallei opzetten, wat een aardige opsteker zou zijn voor de plaatselijke economie. Het plan zaait verdeeldheid onder de bewoners van Saint-Denis, waarbij de gemoederen hoog oplopen. Als er een moord wordt gepleegd, neemt de dreiging serieuze vormen aan. Bruno laveert tussen voor- en tegenstanders op zoek naar de dader en probeert te voorkomen dat deze nog grotere misdaden begaat…

Misdaad in het hart van de Dordogne

‘Het echte plezier van het boek is de plek zelf…. Terwijl lezers worden aangetrokken door wijnproeverijen, diners met truffelomelet en de oude waardigheid van een Franse jachthond, neemt de spanning in het verhaal toe.’ Houston Chronicle

De Engelse Martin Walker (1947) is schrijver, historicus en politiek journalist. Hij werkte jarenlang voor The Guardian in o.a. Moskou en Washington. Sinds hij eind jaren negentig met zijn vrouw Julia een oude boerderij in de Dordogne kocht, schrijft hij thrillers over Benoît ‘Bruno’ Courrèges. brunochiefofpolice.com

ISBN 978-90-831675-3-4

9 789083 167534

Het derde deel in de sfeervolle, internationaal geprezen misdaadserie met Bruno, chef de police.

Martin WALKER Bruno chef de

police

De Franse Périgord is de bakermat van de zwarte truffel, en met vijfduizend euro per kilo is deze ‘zwarte diamant’ een kostbare schat. Wanneer blijkt dat de markt voor deze delicatesse wordt vervuild door de import van de goedkopere Chinese truffel, gaat politiecommissaris Bruno op onderzoek uit. De zaak wordt grimmig wanneer een goede vriend op brute wijze wordt vermoord, als waarschuwing voor anderen. Zijn vriend was niet alleen een truffelexpert, hij was ook een voormalig agent van de inlichtingendienst. Bruno’s speurwerk brengt hem van zonovergoten markten naar schemerige cafés, van chique recepties tot gespannen onderhandelingen - van alle paradijselijke geneugten van de regio tot zijn schimmige onderwereld - en herenigt hem met een verloren liefde.

Martin WALKER

D e vergelding

Een zaak voor Bruno, chef de police

‘Een charmant Frans dorpje, heerlijk eten, excentrieke karakters en een mysterie om het verhaal op dreef te houden… Smakelijk inderdaad.’ The Seattle Times

De Engelse Martin Walker (1947) is schrijver, historicus en politiek journalist. Hij werkte jarenlang voor The Guardian in o.a. Moskou en Washington. Sinds hij eind jaren negentig met zijn vrouw Julia een oude boerderij in de Dordogne kocht, schrijft hij thrillers over Benoît ‘Bruno’ Courrèges. brunochiefofpolice.com

dat je direct een

Te koop bij (online) boekwinkels of bestel in de webshop van leveninfrankrijk.nl (u betaalt dan géén verzendkosten).

Deel 7 wordt dit najaar verwacht!

LITERAIRE THRILLER

Op adem komen in HAARLEM

In geen andere stad in Nederland is het zo lekker slenteren als in Haarlem. Langs het Spaarne, over de Grote Markt, in de smalle straatjes, langs etalages en door enkele topmusea.

En bovenal door al dat groen. Van hofjes en parken tot uitgestrekte landgoederen aan de rand van de stad.

Tekst & fotografie: Hans Avontuur

De gevels van de huizen in de Korte Houtstraat liggen verscholen achter een muur van bloemen en planten. Als we op zoek gaan naar koffie, hangt de frisheid van de ochtend tussen de bladeren. Bijna aan het eind van het straatje staat een handvol tafeltjes. Dit is hartje stad, maar alles ademt hier het rustige ritme van een dorp buiten.

De Vijfhoek heet deze buurt op loopafstand van de Grote Markt. De huizen zijn er kleiner en de straten smaller. Het is zo’n wijkje waar je uren kunt dwalen door een doolhof van straten, steegjes, gangetjes, pleinen en hofjes. Om onderweg allerlei leuke adressen te ontdekken zoals Native Haarlem, Café De Vijfhoek en het verscholen Hofje van Loo uit 1489, een van de in totaal 21 hofjes van Haarlem. De wijk dateert van de 14de eeuw en ontstond omdat de binnenstad vol was. Vooral in de 16de eeuw ging het De Vijfhoek voor de wind. Met dank aan de lakenindustrie die hier door gevluchte Belgen uit Antwerpen groot is gemaakt. Er woonden blekers,

wevers, bierbrouwers en leerlooiers. De buurt die in de vorige eeuw nog gesloopt dreigde te worden is ondertussen zeer gewild. Aanvankelijk waren het kunstenaars en andere creatieven die in de voormalige arbeiderswijk neerstreken, nu zijn het vooral mensen met voldoende geld om er een huis te kunnen kopen. Het wordt wel de Jordaan van Haarlem genoemd.

Buitengevoel

Haarlem. Het is de stad van Kenau, Frans Hals, Jacob van Ruisdael, Hannie Schaft, Malle Babbe, Yvonne van Gennip en nog een boel andere beroemdheden. Schrijver en tv-persoonlijkheid Godfried Bomans was een liefhebber van zijn stad. Hij schreef er graag over. Liefst met een knipoog.

In Haarlem zitten we de hele dag aan de thee en kijken in spionnetjes en over horretjes met deernis naar de Groningers, die zo hard menen te moeten werken. De Haarlemmer meent dat hij niet op aarde is om te werken, maar om de vruchten te plukken van degenen die werken (Godfried Bomans)

In de Wijngaardtuin, verstopt in de schaduw van de Grote Markt, staat een beeldje van Bomans. De

Openingspagina’s: terras in de Korte Houtstraat; varen op het Spaarne bij de Gravenstenenbrug.

Deze pagina: koffiedrinken in de Vijfhoek.

HAARLEM

Vreemd eigenlijk dat de naam Kenau in de Nederlandse taal een negatieve klank heeft gekregen

auteur zelf zou het waarschijnlijk een wat overdreven eerbetoon noemen. Of juist niet. Dat was bij Bomans altijd een prettige verrassing. Op het huis aan de Parklaan waar hij opgroeide hangt een klein bordje. De statige laan past wel bij de schrijver. Een tikje chic, iets uit de hoogte, maar toch met beide benen op de grond. De Parklaan voert naar het Kenaupark, een van de vele grote groene ruimtes van de stad. Ze geven Haarlem lucht, een soort buitengevoel ook. Vreemd eigenlijk dat de naam Kenau in de Nederlandse taal een negatieve klank heeft gekregen, dat van een vrouw met haar op de tanden, eentje die de baas wil spelen. Terwijl Kenau Simonsdochter Hasselaer, zoals ze

voluit heette, volgens de overlevering een moedige vrouw was die zich tijdens het Beleg van Haarlem verzette tegen de Spanjaarden. De mooiste heldenverhalen – onder meer dat ze een leger van 300 vrouwen aanvoerde – worden door historici betwist. Aan deze kant van het centrum zijn de oude bolwerken mooi bewaard gebleven. Je kunt er doorheen wandelen, aan het water zitten of in het gras liggen. Aan de overkant bevindt zich bovendien het bijzondere Museum van de Geest, over het ‘kunstwerk tussen je oren’, zoals het museum het zelf noemt. Met een combinatie van kunst en wetenschap kom je er van alles te weten over ons brein en worden we aan het denken gezet. Wat is normaal en wat is raar? Hoe mooi is het eigenlijk dat er mensen zijn die van de norm afwijken? De locatie past bij het thema: Het Dolhuys. Hier woonden vroeger mensen die geestelijke zorg nodig hadden.

Malle Babbe

Iets verderop bezoeken we de Kweektuin. Er trekt een bui over, maar in het Kweekcafé zitten we droog

Huis met de koppen in de Jansstraat; beeld in het Museum van de Geest.

In de binnenstad zijn er nauwelijks verwijzingen naar de voortrazende vernieuwing, maar heerst tijdloosheid

met zicht op het groen om ons heen. Natuur in de stad. Met onder meer een paddenpoel, palmenkas, fruittuinen en de deels overwoekerde ruïne van Huis ter Kleef dat door de Spanjaarden werd vernietigd. Terug in de binnenstad schuilen we nog even in het oudste museum van Nederland: Teylers. De collectie begon met de verzameling van Pieter Teyler die rond 1750 bijeen is gebracht, vooral munten en penningen. Daarna komt er van alles bij: fossielen, schilderijen, schetsen, instrumenten, boeken. Al naargelang de mode en de vraag. Het resultaat is een heerlijke mix van museum en rariteitenkabinet.

Linkerpagina: intieme sfeer in het Luthershofje in de binnenstad.

Boven: vitrines in het Teylers Museum; even pauzeren in de winkelstraat.

Zodra de zon zich weer een beetje laat zien, stromen de terrassen om de hoek van het museum vol. Het hart van Haarlem klopt op en rond de Grote Markt met de Grote of St. Bavokerk, een van oorsprong katholieke kerk die na de reformatie is overgegaan naar het protestantisme. Tegen de zuidgevel leunen, zoals dat in de Middeleeuwen gebruikelijk was, allerlei huisjes,

met daarin nu enkele kleine winkels zoals een boetiek met sieraden. Het brengt ons als vanzelf in de Gouden Straatjes, de Haarlemse variant op de Amsterdamse Negen Straatjes. In plaats van grote ketens vind je hier allerlei leuke onafhankelijke winkels zoals Chocolaterie Pierre, prentenwinkel La Coquille, Modemétier voor preloved fashion en Ottomania, een zaak met spulletjes die overwegend uit Turkije komen. Van schalen en zeep tot aardewerk en hamamdoeken die bij een groot publiek in de smaak vallen. Zoals gezegd, bijna nergens slenter je zo lekker als in Haarlem, dat zacht en vriendelijk aanvoelt. Met veel bloemen, charmante winkels, stijlvolle etalages, weinig extreme hoogbouw, kortom, een menselijke maat. In de binnenstad zijn er nauwelijks verwijzingen naar de voortrazende vernieuwing, maar heerst een zekere tijdloosheid. De eeuwenoude gevels en hoogbejaarde bomen hebben alle stormen van de historie doorstaan. En saai wordt het nooit. Telkens is er wel een verrassing. Een hofje dat schuilgaat achter een gewone deur, plotseling zicht op molen De Adriaan, een poort die herinnert aan een van de verdwenen kloosters van de stad. Of neem het beeldje van Malle Babbe. Deze mevrouw lijkt helemaal niet op de prostituee uit het liedje dat onder meer is gezongen door Rob de Nijs en Adèle Bloemendaal. De tekstschrijver, Haarlemmer Lennaert Nijgh, verwisselde per ongeluk twee

schilderijen van Frans Hals (Zigeunermeisje en Malle Babbe) of gebruikte gewoon zijn dichterlijke vrijheid.

Plantaardig en verfijnd

Je zou Haarlem een groene stad kunnen noemen. Met dank aan de hofjes, parken, tuinen, landgoederen en duurzame initiatieven. De binnenstad biedt niet alleen winkels met gebruikte kleding of spullen, er zijn ook tal van adresjes voor bezoekers die graag vegetarisch of veganistisch eten.

De roem van Mama Gaia is de stad ondertussen zelfs ontstegen. Bezoekers komen speciaal naar Haarlem om te eten bij dit restaurant dat oorspronkelijk bedoeld was als gezonde kantine voor het duurzame multifunctionele gebouw. Naar een idee van Merijn Everaarts, de oprichter van Dopper, het bedrijf achter de gekleurde, herbruikbare waterflesjes. De menukaart wisselt en is afhankelijk van wat er op dat moment vers te krijgen is. Je kunt kiezen uit drie, vier of vijf gangen. En alles is plant-based , zoals dat heet. Maar het mag met een gerust hart ook plantaar-

Ongelooflijk hoe verfijnd je met enkel plantaardige producten kunt koken

dige gastronomie heten. Ongelofelijk hoe verfijnd je met enkel plantaardige producten kunt koken. En hoeveel verschillende smaken en structuren dat oplevert. Of je nou wil of niet, je raakt erdoor geïnspireerd om het thuis ook nadrukkelijker te proberen. Een dag later fietsen we al vroeg door de stad die nog moet ontwaken. Lekker in de ochtendlucht. Eerst naar de Haarlemmerhout, een uitgestrekt park in het zuiden van de stad. Naar verluidt het eerste stadspark van Nederland. Vervolgens naar het Frans Hals Museum, een van de adressen die je eigenlijk niet kunt overslaan. Natuurlijk houden de meesterwerken van Hals onze aandacht vast, inclusief de interes-

>

Maaike van Bloem Design; winkels tegen de kerkgevel. Rechterpagina: entree Frans Hals Museum.

Je wandelt er over kronkelende paadjes langs eeuwenoude bomen en bruggetjes

sante vraag wat zijn schilderijen nou zo uniek maakt als je ze vergelijkt met die van tijdgenoten en ‘concurrenten’ als Johannes Verspronck en Jan de Bray. Experts houden het onder meer op de levendigheid waarmee hij de mensen weergeeft. We sluiten ons daarbij aan. Ook blijven we hangen bij het werk van Judith Leyster, een van de weinige vrouwelijke schilders van de Gouden Eeuw. Er bestaat een vermoeden dat ze een leerling van Hals is geweest.

plaats Elswout. Het is een van de mooiste klassieke ‘buitens’ van ons land, met een groot park, een orangerie en een prachtig landhuis dat tot in detail werd gerestaureerd naar de tekeningen van 1880.

Je wandelt er over kronkelende paadjes langs eeuwenoude bomen, bruggetjes overspannen beekjes en met enige regelmaat duikt er in het groen een folly op, een bouwwerk dat de fantasie prikkelt. Het hele complex zegt iets over de ongekende rijkdom van de eerste eigenaar, de Amsterdamse lakenkoopman Carel Molijn.

Het landhuis zelf ziet er prachtig uit. Met dank aan vastgoedondernemer Luigi Prins die er zijn levenswerk van maakte. Hij stak zo’n twintig jaar in de restauratie van het pand, dat nu dienstdoet als kantoor.

Linkerpagina: doorkijkje landgoed Elswout. Deze pagina: Preloved kleding in de Jansstraat; het Noord-Hollands archief bevindt zich in een voormalig klooster.

Orangerie

We fietsen de stad uit. Het tikkeltje chique van de stad ademt door in de omgeving. Of is het andersom? Ons doel ligt tussen Overveen en Aerdenhout: buiten-

Het is ook een extreem duurzaam Rijksmonument omdat bij de restauratie voortdurend is gedacht aan zaken als isolatie en herbruikbare energie.

Dan gaan we weer terug naar de stad, waar we de fietsen parkeren om nog een uurtje te doen wat hier zo lekker is: slenteren.

Tips & adressen

DE STAD

Haarlem heeft bijna 170.000 inwoners en is na Amsterdam de tweede grootste stad van Noord-Holland. Als provinciehoofdstad heeft de stad een belangrijke rol in de regio. Ook bekend van drukkerij Koninklijke Joh. Enschede, producent van onder meer postzegels, waardepapieren en tot 2016 bankbiljetten. Het centrum is autoluw en veel bezienswaardigheden liggen op loopafstand van elkaar.

MET DE TREIN

De stad is uitstekend bereikbaar met de trein. Bovendien is het historisch terrein. Op het traject Amsterdam-Haarlem reed in 1839 de eerste trein in Nederland. Bovendien is het station uit 1908 een groot art-nouveaumonument met kenmerkend tegelwerk en sierlijk hout. Vanuit het station loop je zo de binnenstad in.

SLAPEN

Van charmante hotels tot gezellige B&B’s. Een kwestie van kiezen.

• Hotel ML

Wij verbleven in dit sfeervolle hotel met uitzicht op de Grote of St.-Bavokerk. Het monumentale pand is vooral bekend vanwege zijn restaurant met Michelinster. Er zijn zeventien ruime kamers en suites die allemaal verschillend zijn ingericht. Grootste pluspunten: de perfecte ligging en het prachtige pand. mlinhaarlem.nl

• Boutiquehotel Staats

• Theehuis

Ondertussen een klassieker voor wie een boutiekhotel zoekt. Gevestigd in een voormalig schoolgebouw en voorzien van 21 kamers. Ook deze zijn allemaal verschillend en gedurfd ingericht met designelementen. hotelstaats.nl

• B&B Hotel Malts

Kleinschalig hotel in het centrum van de stad, in leuke winkelstraat. Het Rijksmonument uit 1913 telt veertien kamers in verschillende categorieën. maltshotel.nl

ETEN & DRINKEN

• Kweekcafé

Leuk adresje voor koffie of lunch in de Haarlemmer Kweektuin. Gevestigd in een met duurzame materialen opgeknapte kas. En er is meer, o.a. workshops en exposities van regionaal talent. kweekcafe.nl

• Café De Vijfhoek

In misschien wel het leukste wijkje van Haarlem. Er hangt de sfeer van een buurtkroeg, maar dan wel met de ogen op de wereld gericht. Probeer het beroemde Jopenbier, lokaal gebrouwen naar eeuwenoude traditie. cafedevijfhoek.nl

• Jacobus Pieck

Linkerpagina linksboven met de klok mee: Ottomania, winkel vol Turks moois; eetadres Jacobus Pieck; geen dertien-in-een-dozijn winkels; ontbijttafel bij hotel ML.

Voluit Jacobus Pieck Drink & Eetlokaal. Een gezellige plek in de leuke Warmoesstraat. Ongedwongen sfeer op het terras voor de deur of in de binnentuin. Bescheiden maar gevarieerde kaart. jacobuspieck.nl

Midden in het stadspark De Haarlemmerhout bevindt zich dit leuke theehuis. Je zit er in het groen. Geliefd bij de Haarlemmers voor high tea en lunch. dehaarlemmerhout.nl

ZIEN & DOEN

• Musea

De stad is rijk bedeeld met (top)musea, zoals Teylers en het Frans Hals Museum. Ook het Museum van de Geest is de moeite waard. franshalsmuseum.nl teylersmuseum.nl museumvandegeest.nl

• Hofjes

Haarlem telt 21 hofjes waarvan een deel vrij toegankelijk is. Ze werden gesticht door de kerk, rijke burgers of gilden en dienden als opvang voor ouderen, veelal bejaarde vrouwen. Bij Visit Haarlem (de VVV, zie onder) is een speciale wandeling langs dit verborgen groen verkrijgbaar. Ook zijn er wandelingen met een gids.

• Fietsen

Als je meer van de stad wilt zien kun je een fiets huren. Sommige hotels voorzien daarin. Op de fiets kun je gemakkelijk naar de buitenplaatsen (zoals Elswout), parken en zelfs het strand. greenbikes.nl

INFO

VVV Haarlem heeft een bezoekerscentrum op de Grote Markt, waar je terecht kunt voor informatie en voor wandelingen. visithaarlem.com

Spaarne

Museum van de Geest

Wachtlokaal station Haarlem.

Het gebrek laten schitteren

Schrijver Arthur Japin vindt zijn personages intuïtief. Eenlingen interesseren hem, in het dagelijks leven en in zijn (historische) romans. Met zijn nieuwe roman Het Stravinsky-spel duikt hij in het leven van de eigenzinnige Amerikaanse schrijver Susan Sontag (1933-2004). “Ik wilde Susan begrijpen, haar strijd navoelen en haar menselijk maken.”

Tekst Ingrid Spelt Foto Annemarijne Bax

Arthur Japin belt vanuit Frankrijk vanaf een vaste lijn. Hij woont de helft van het jaar met zijn geliefden – schrijver Benjamin Moser en uitgever Lex Jansen – en Italiaanse waterhond Basso in een rotsachtige vallei in de Dordogne, en dan kun je niet altijd vertrouwen op een mobiele verbinding. Hij was net een weekje in Nederland en kon ondanks zijn overvolle agenda nog even genieten van zijn Nederlandse thuis, een herenhuis in Utrecht. Ze zijn daar bijna 25 jaar geleden neergestreken, omdat ze Amsterdam, met alle verplichtingen, wilden ontvluchten. “Ik sta buiten de

schrijverswereld, en dat wil ik ook. Ik moet er niet aan denken ergens bij te horen, bij wat voor groep dan ook. Ik functioneer het best alleen met mijn geliefden en mijn hond.”

Intuïtie

Japin vindt zijn personages intuïtief. “Met een onderwerp voor een roman is het net als met de liefde, je moet er níét naar zoeken!” Hij houdt van het speurwerk naar zijn hoofdpersonen en het leggen van die emotionele puzzel. Nieuwsgierigheid is altijd zijn drijfveer. Susan Sontag, lange tijd het intellectuele en artistieke geweten van Amerika, is de hoofdpersoon in zijn nieuwe boek Het Stravinsky-spel. Zij speelde al langer indringend een rol in Japins leven, want zijn partner Benjamin Moser schreef haar biografie, Sontag. Her Life and Work, en ontving daarvoor de prestigieuze Pulitzer Prize.

“In 2012 ging ik met Ben mee naar Sarajevo waar Susan tijdens de Balkanoorlog een toneelstuk regisseerde.

De acteurs van toen vertelden met zoveel liefde over haar, en dat is mij altijd bijgebleven. Op dat moment dacht ik absoluut niet aan een roman over haar. Dat idee ontstond pas twee jaar geleden in Berlijn, waar Ben samen met de Amerikaanse actrice Kristen Stewart een paar scènes speelde in de verfilming van zijn eigen boek.”

Het Stravinksky-spel is een roman over vriendschap, moed, liefde en troost in tijden van ontbering en gevaar. Sontag en Cody Garner, haar jeugdvriend uit Los Angeles, zijn levenslang verbonden door een spel dat ze speelden in hun puberteit, met als inzet: hoe ver ben je bereid te gaan om iets voor een ander te betekenen?

“Die vraag hield Susan als kind al bezig. Zij worstelde met haar onvermogen anderen te bereiken, een vorm van autisme vermoed ik. Ben las in haar dagboeken hoe zij als meisje steeds oefende om aardiger voor mensen te zijn. Wat mij fascineerde was dat zij dit in die oorlogssituatie juist als vanzelf deed, er moeiteloos voor anderen kon zijn en

>

“Je verzint iets en met een film wordt het werkelijkheid. Ooit zat het verhaal in mij, nu zit ik in mijn verhaal”

alles voor ze over had. Ik wilde Susan begrijpen, haar strijd navoelen en haar menselijk maken.”

Zielsverwant Erwin Olaf

Arthur Japin, die afstudeerde aan de Theaterschool, ging pas op latere leeftijd schrijven. “Mijn vader was schrijver, doodongelukkig en hij pleegde zelfmoord. Ook alle schrijvers die bij ons over de vloer kwamen waren geen reclame voor het schrijverschap. Veel later begreep

ik dat schrijven iets heel anders is dan schrijver zijn. En toen begon het!”

Hij won vele prijzen met meeslepende historische romans als De zwarte met het witte hart, De overgave, Vaslav en Een schitterend gebrek, dat in 2004 de Libris Literatuurprijs won. Die moderne klassieker over de hartstochtelijke liefde tussen de dappere en geheimzinnige Lucia en hartenbreker Casanova spreekt volgens de jury zowel de literaire fijnproever als het grote publiek aan.

Arthur Japin met zijn hond Basso (Foto Corbino).

Met zijn partners Lex Jansen (links) en Benjamin Moser (midden) (Foto Erwin Olaf).

Scènefoto uit A beautiful imperfection met een cameo van Arthur Japin die in een flits te zien is.

Het boek werd in 21 talen vertaald. Nu, ruim twintig jaar later, wordt Japins droom werkelijkheid: Een schitterend gebrek ( A beautiful imperfection) is een grote internationale film met de Israëlische Dar Zuzovsky en Britse Jonah Hauer-King als Lucia en Giacomo en bijrollen voor onze Maarten Heijmans (Ramses) en de Vlaamse Ruth Becquart (Undercover). Michiel van Erp (Ramses, Niemand in de stad, I.M.) maakt hiermee zijn Engelstalige regiedebuut. “Stephen Fry, de Britse schrijver en acteur, kocht de filmrechten van mijn boek als eerste, maar hij kreeg de financiering niet rond.

Daarna wilde de vorig jaar overleden fotograaf Erwin Olaf de film graag maken. Hij was een zielsverwant en sprak zo gepassioneerd over mijn boek dat het voor mij direct klopte: óók Erwin portretteerde mensen zodanig dat juist hun gebrek, het anders zijn, ze laat schitteren. Door zijn ziekte moest Erwin het stokje overdragen aan zijn goede vriend Michiel van Erp, die over Erwin meerdere documentaires maakte. Michiel begon weer helemaal bij nul met zijn eigen regievisie en maakte, schitterend, zijn geheel eigen film.”

Japin schreef het oorspronkelijke scenario, op basis waarvan de Ierse Ursula

“De intuïtie die ik als kind nodig had om te overleven, heb ik behouden”

Rani Sarma een laatste versie maakte. “Een script schrijven kost net zoveel energie en inzet als een roman, maar bij een film geef je het eindproduct uit handen. Uiteraard wijkt het script af van het boek, want elk medium heeft zijn eigen regels en dat móet ook. Mijn boek ken ik al, een film- of toneelbewerking moet iets nieuws opleveren, een zelfstandig kunstwerk. Ik heb geen moeite mijn romans uit handen te geven op voorwaarde dat het goede vakmensen zijn, mensen die bij mij passen en die ik vertrouw. Dan mogen ze, nee, móéten ze hun eigen stempel erop drukken: zo voed je elkaar.”

Net als in de film De vliegenierster van Kazbek, waarvoor Japin het script maakte en waarin hij zelf een kleine rol had, zie je hem in een flits door ‘zijn’ nieuwste film lopen, zoals Hitchcock dat ook deed. “We draaiden in de nacht bij kaarslicht een spectaculaire groepsscène, in een palazzo aan het Canal Grande. Buiten was het veertig graden, binnen minstens vijftig. Het voelde betoverend om door mijn eigen verhaal te kunnen lopen. Je verzint iets en met een film wordt het werkelijkheid. Ooit zat het verhaal in mij, nu zit ik in mijn verhaal.”

Overdreven empathisch

Als kind creëerde Japin zijn fantasiewereld om het geweld thuis te ontvluchten. Zijn vader was depressief, dronk en werd dan gewelddadig “Ik was altijd bezig ervoor te zorgen dat er geen ruzie kwam en hij mijn moeder niet iets onherstelbaars aandeed. Toen hij uit het leven stapte, kwam er rust in huis.” Op school kreeg Japin eveneens te maken met geweld, verbaal en fysiek. “Al vroeg leerde ik om de werkelijkheid om te vormen tot iets anders. Je kunt je geest dwingen, zodat de wereld wél leuk en aangenaam is. Natuurlijk is dat verdrietig, maar het heeft ook zijn mooie kanten. Fantasie maakt je rijk. Ik ben altijd op zoek naar

een tweede werkelijkheid. Dat kan ik in mijn hoofd, en hier in Frankrijk in mijn torenkamer, binnen de veiligheid van mijn gezin, als ik een roman schrijf. Ik ben getraind in het leven in andermans hoofd en kan door mijn verleden overdreven empathisch zijn. Soms is dat lastig in gezelschap, maar het is ook een schitterend gebrek: het maakt dat ik snel kan invoelen. De intuïtie die ik als kind nodig had om te overleven, heb ik behouden. Ik weet wat een ander denkt en voelt, hoe hij of zij zal reageren, en ik probeer dus niemand pijn te doen en mijn woorden te wegen. Ik zou het niet anders kunnen én willen. Mijn verantwoordelijkheidsgevoel is iets te groot, en dat wordt erger naarmate ik ouder word. Ik ben bijvoorbeeld ook de hele dag met het welzijn van Basso bezig. Een hond is zo breekbaar en afhankelijk van zijn baas. Een dier laat je zien hoe simpel het is om lief te hebben. Mijn zorg voor Basso verrijkt mijn leven.”

Lesje in liefde

Actrice Elizabeth Taylor leerde hem als tiener al een lesje in de liefde. Arthur ontmoette haar als dertienjarige in het Amsterdamse Hilton-hotel en ze maakte een praatje met hem. “Ze moet gezien hebben hoe breekbaar ik was en nam alle tijd. Een paar maanden later was ik met mijn moeder in Londen op een filmpremière, waar Liz ook was. Ze zag me, liet iedereen staan om met mij te praten en vroeg hoe het ging. Zij begreep hoe onzeker ik was en hoe zij mij bevestiging kon geven. Liz leerde mij hoe simpel het is om aandacht te geven en hoeveel je daarvoor terugkrijgt. Je moet niet wachten tot iemand je liefde komt geven, het begint ermee dat jij liefde schenkt. Geheel vanzelf, zoals de liefde voor je huisdier. Geven heeft me nooit moeite gekost, wél vond ik het moeilijk te geloven dat ik zelf liefde waard was. Dat

KORT CV

Arthur Japin (1956, Haarlem) studeerde Nederlands en volgde opleidingen aan de toneelschool in Londen en de Amsterdamse Kleinkunstacademie. Hij speelde bij meerdere toneelgezelschappen tot hij eind jaren tachtig begon te schrijven. Met de roman De zwarte met het witte hart bereikte hij een internationaal publiek. Japin schreef vervolgens hoorspelen, toneelstukken, scenario’s en meer bestsellers, zoals Een schitterend gebrek (Libris Literatuurprijs), De overgave (NS Publieksprijs), Vaslav, Kolja, Mrs. Degas en Wat stilte wil. Hij ontving de Annie M.G. Schmidt-prijs voor het beste theaterlied, Nachtkaravaan. Japin bewerkte een aantal van zijn boeken voor toneel, opera en film. Japin woont afwisselend in Nederland en Frankrijk. heeft Lex mij geleerd, vijfenveertig jaar geleden. In het begin kon ik nauwelijks geloven dat mij zoiets overkwam. Ben ontmoette ik vierentwintig jaar geleden, en hij kwam er als vanzelfsprekend bij. Er is genoeg liefde voor iedereen, een wonderbaarlijke vermenigvuldiging. Ik heb altijd het gevoel gehad niet toe te willen geven aan de regels van de maatschappij, die normen en waarden oplegt die zijn bedacht en feitelijk onzinnig zijn. Waarom zou je één liefde moeten opgeven als je van twee mensen houdt?” •

MIJN FAVORIET

Zeeuws Museum in Middelburg

Marjan

Ruiter

Ik wist meteen welk werk ik zou kiezen: De roeping van Mattheü s, toegeschreven aan Marinus van Reymerswaele, gedateerd 1530 tot 1540. Het paneel kwam hier in 2013 binnen in vijf losse planken. Een particuliere verzamelaar die veel onderzoek heeft gedaan naar Marinus van Reymerswaele, heeft het ons aangeboden. Zelf heeft hij het gekocht op een veiling. Het is ernstig beschadigd, de planken waren gebruikt om de deur van een boerenschuur te verstevigen, waarschijnlijk omdat het zulk degelijk hout was. Op veel plekken zie je alleen nog maar de ondertekening. Eerst denk je: wat moeten we hier nu mee? Als je iets aanneemt voor je collectie ben je als museum verantwoordelijk voor het behoud en beheer: halen we ons hiermee dan niet een zorgenkindje op de hals? Maar ja, van Marinus van Reymerswaele zijn een stuk of dertig werken bekend, verspreid over grote musea over de hele wereld. Hij komt uit Zeeland en schilderde Zeeuwse taferelen, dus dat past in onze collectie. En het werk is voor onderzoekers belangrijk. Van Reymerswaele maakte vaak series: meerdere uitvoeringen van een onderwerp. Dit schilderij lijkt erg op De roeping van de heilige Matteüs dat hangt in het Museum van Schone Kunsten in Gent. Maar dat verkeert in verrassend goede staat. Dus daar kun je veel interessante dingen uit afleiden. Om die reden hebben we het niet laten restaureren. We hebben het schoongemaakt en de planken bij elkaar gevoegd. En toen werden we collectief verliefd op dit schilderij.”

Mooi in fragiliteit

“Door die beschadigingen heeft het een soort kwetsbaarheid die ook iets van schoonheid uitstraalt: mooi in zijn

fragiliteit. Dat vind ik bijzonder. En door het verhaal dat erbij hoort. We weten dat dit de tolkamer van de middeleeuwse stad Reimerswaal is, dat kun je zien aan de documenten die rechtsboven hangen, die papiertjes kun je op het schilderij in Gent gewoon lezen. Ik ben behoorlijk met de Bijbel opgevoed, dus ik herken veel Bijbelverhalen. Het zoekplaatje, zeker van die middeleeuwse schilderijen, vind ik aantrekkelijk. Wat gebeurt er? Deze scène draait om Mattheüs, rechtsboven met gekruiste handen, en Jezus, linksonder, die de tollenaar Mattheüs tot een van zijn discipelen maakt. Je ziet hem denken: huh, ik? Want een tollenaar behoort tot de laagste klasse. Dat ongeloof en die dynamiek die in dit schilderij zit, vind ik mooi tot uiting komen. En juist deze twee gezichten zijn relatief goed bewaard gebleven.”

Plek van bezinning

“In 2014 maakten we de tentoonstelling Tasten in het duister. Toen hebben we zeven kunstenaars gevraagd om een aspect uit dit schilderij te nemen en daar een nieuw werk van te maken. Zo koos kunstenaar Koen Hauser voor de knokige handen en karakteristieke hoofden. In 2017 hebben we onze vaste presentatie opnieuw ingericht met de titel Dit is Zeeland, en daar hebben we dit schilderij ook in opgenomen. Het hangt op de afdeling ‘De zee neemt’, een donkere ruimte waar we allerlei vondsten presenteren van de verdronken stad Reimerswaal. Het is een plek van bezinning, een rustmomentje in de presentatie, gezien het onderwerp: de impact van de zee op Zeeland door de eeuwen heen – en niet alleen 1953. Het héle Zeeuwse landschap is bepaald door de kracht van water. Ik vind het belangrijk dat we niet alleen topstukken of esthetisch gave werken

laten zien, maar ook dit soort kwetsbare dingen die andere musea als onder de maat of niet spannend genoeg zien. Dat eigene van het Zeeuws Museum, dat vind ik heel mooi tot uiting komen in de presentatie van dit schilderij.”

Goede staat in Gent

“Het bijzondere is dat het schilderij nog nooit voor onderzoek is gebruikt. Er is tot nu toe geen kunsthistoricus geweest die ons vroeg het schilderij eens van dichtbij te mogen bekijken. Terwijl dat een van de redenen was om het op te nemen. De schenker, zijn naam is Adri Mackor, komt hier regelmatig met vrienden kijken. Hij was eerst teleurgesteld dat het niet gerestaureerd werd, maar vindt het nu superfijn dat het in de vaste presentatie zit. Hij heeft er vrede mee. Restauratie voegt weinig toe. En als mensen het in goede staat willen zien, verwijzen we ze naar Gent.”

MARJAN RUITER (zij/haar)

Geboren 1965 in Oldemarkt

Opleiding Geschiedenis van de klassieke oudheid en middeleeuwen, Rijksuniversiteit Utrecht

Loopbaan Directeur Centrum

Kunstlicht in de Kunst; diverse functies waaronder VSBfonds; sinds 2009 directeur Zeeuws Museum

Expositie Dit is Zeeland (permanent), Heden van het slavernijverleden (t/m 18 mei 2025) en Hotchpotch (t/m 3 november)

Woont met haar partner in Middelburg

Tekst Jolanda van der Ploeg Fotografie Maarten Albrecht

De roeping van Mattheüs, door Marinus van Reymerswaele, olieverf op paneel, 1530-1540.

HOLLANDS GLORIE

UIT DE KUNST

Tekst & samenstelling Marjolein Zuiderent

De verborgen stad

UIT LIEFDE

Het Ragazze Quartet – een kwartet van vier vrouwelijke strijkers – staat op het muziekfestival September Me niet alleen op het podium, het heeft ook de artistieke leiding in handen. Het programma voor ‘ontdekkers en verdwalers’ is zeer afwisselend. Onder andere het Nederlands Blazers Ensemble, Nora Fischer en Nienke Nasserian zullen optreden. De (diner) concerten, het muziektheater en de familieshows staan dit jaar in het teken van het thema ‘Uit liefde’. Het Ragazze Quartet verzorgt samen met de Schotse doedelzakspeler Brìghde Chaimbeul en het Maxwell Quartet op donderdag het openingsconcert. Op zaterdag klinkt muziek van Joseph Haydn en de zondag is ‘familiedag’ met onder andere een kindervoorstelling door het Berlage Saxofoon Quartet en een dinerconcert voor het hele gezin.

September Me, 26 t/m 29 september 2024, Amersfoort. september-me.nl

U

Moderne vrouwen

Aan het begin van de 20ste eeuw komt een groep kunstenaars in verzet tegen de bestaande traditionele opvattingen en kunstvormen: de modernisten. Dat deze groep niet alleen uit mannen bestaat is te zien op de tentoonstelling RadicaalVrouwelijke kunstenaars en modernisme 1910-1950. Samen met het Saarlandmuseum in Saarbrücken en het Belvedere in Wenen heeft Museum Arnhem een tentoonstelling samengesteld met werken van zestig

Een voormalige schuilkelder onder de Vondelbrug, een ondergronds rioolgemaal aan de Weteringschans en het Verdwenen kasteel van Weesp; het zijn drie van de vijftig monumenten die tijdens Open Monumentendag Amsterdam hun deuren openen. Twee dagen lang kunt u niet alleen verborgen plekken boven de grond betreden, maar is ook de ‘De Ondergrondse Stad’ van Amsterdam opengesteld voor publiek. Alle locaties kennen een eigen bijzondere geschiedenis, maar dat u gedurende deze dagen ook kunt afdalen in de tombe van Michiel de Ruyter in de Nieuwe Kerk om zo de eikenhouten sarcofaag met eigen ogen te zien, is uniek te noemen; normaal gesproken is dit alleen toegestaan voor afstammelingen.

Open Monumentendag Amsterdam, 14 en 15 september 2024, Amsterdam. amsterdam.nl

vrouwelijke kunstenaars uit twintig landen. Vrouwen die grenzen durfden te verleggen en zo een belangrijke rol in de ontwikkeling van deze kunststroming speelden. Werken van onder anderen fotograaf Gertrud Arndt, schilder Charley Toorop (links) en beeldhouwer Louise Bourgeois tonen de relatie tussen gender, kunst en modernisme.

Radicaal, 7 september 2024 t/m 5 januari 2025, Museum Arnhem, Arnhem. museumarnhem.nl

GROENE ZONE

Ze schoten honderd jaar geleden over de hele wereld als paddenstoelen uit de grond: tuindorpen en -steden. Deze geheel nieuw ontwikkelde wijken moesten een mooie, gezonde, sociale en groene plek bieden aan arbeiders die in fabrieken in de buurt werkten.

Z

Zien en gezien worden

Op de fototentoonstelling Unseen presenteren ruim zeventig kunstgalerijen bekend werk én primeurs van internationale fotografen en nieuwe talenten. “Een wereldwijde afspiegeling van al het moois in de wereld van fotogra e”, zegt Roderick van der Lee, directeur van deze kunstbeurs voor professionals en liefhebbers. Een aantal galeries kiest voor solopresentaties. Onder andere van de Nederlandse Viviane Sassen, bekend van haar mode- surreële fotogra e, de multidisciplinaire kunstenaar Daniel Arsham uit New York en de goed aan de weg timmerende beeldend kunstenaar en lmmaker Kevin Osepa uit Curaçao, winnaar van onder andere een Gouden Kalf voor Beste Korte Film en de Amsterdamprijs voor de Kunst.

Unseen 2024, 20 t/m 22 september 2024, Westergas, Amsterdam. unseenamsterdam.com

De tentoonstelling Het paradijs van de Arbeider: Tuindorpen en Tuinsteden geeft met films, tekeningen, foto’s en maquettes – en niet alleen uit Nederland – een beeld van deze ‘Tuinstadgedachte’. In Nederland werd een aantal tuindorpen ontworpen door architecten van de Amsterdamse school; zo ontwierp Willem Dudok in Hilversum de grootste vooroorlogse tuinstad. Het museum organiseert naast de tentoonstelling lezingen, workshops, fietsen wandeltochten.

TOEGANKELIJK EN BETAALBAAR

Vroeger stond hier de Kromhout Motoren Fabriek – waar ze motoren voor schepen, vrachtauto’s en bussen bouwden. Nu vindt in fabriekshal de 18de editie van de A ordable Art Fair plaats; ‘De kunstbeurs voor elke smaak en elk budget’. Meer dan zeventig Nederlandse en internationale galeries presenteren hier kunstwerken zoals schilderijen, foto’s, sculpturen, textielwerken en

Het paradijs van de Arbeider: Tuindorpen en Tuinsteden, 11 oktober 2024 t/m 28 juli 2025, Museum het Schip, Amsterdam. hetschip.nl Affordable Art Fair, 9 t/m 13 oktober 2024, Kromhouthal, Amsterdam. affordableartfair.com zeefdrukken. Directeur van deze beurs – die dit jaar als motto ‘ontdek het plezier van kunst verzamelen’ heeft – is de Schotse Blythe Bolton, maar het was Will Ramsay die deze beursvorm in 1999 introduceerde met het idee om kunst voor iedereen a ordable te maken.

Ontluikend

In 1969 schonk het Amsterdamse echtpaar van Bommel-van Dam hun verzameling moderne kunst aan de gemeente Venlo en twee jaar later openden ze hier het eerste museum voor moderne kunst in de provincie Limburg. Inmiddels is het museum gevestigd in het voormalige hoofdpostkantoor waar de tentoonstelling Evert Thielen – De Luiken Open te zien is. De in Venlo geboren Thielen is vooral bekend om zijn monumentale

veelluiken – meerdere, aan beide zijden beschilderde panelen – die hij met zelfgemaakte olieverf en tempera heeft gecreëerd. Deze luiken gaan gedurende de expositie door middel van een speciale techniek iedere dag zowel open als dicht zodat ieder detail goed te zien is. In de veelluiken, de vrije schilderijen en de portretten is overduidelijk de vrouw de muze.

Evert Thielen – De Luiken Open, 15 september 2024 t/m 23 februari 2025, Museum van Bommel van Dam, Venlo. vanbommelvandam.nl

ALLES OP Z’N KOP

Het tweejaarlijkse BredaPhoto Festival heeft dit jaar de titel Journeys. De titel verwijst naar de ontwikkelingen (reizen) die iedereen in het leven meemaakt en die soms alles op z’n kop zetten. Dit is goed terug te zien in het werk van de Palestijns-Nederlandse documentairefotograaf Sakir Khader die met de zwart-witserie Het leven op de West Bank vóór 7 oktober de Zilveren Camera 2023 won. Het

In het wilde weg

Vijf dagen vóór en honderd jaar ná zijn geboortedag opent Museum Heerenveen de expositie 100 jaar is niets! Het gaat hier om Louis Guillaume Le Roy (1924-2012), de man die 42 jaar bouwde aan zijn ‘ecokathedraal’ in Mildam. Het is een stelsel van bouwwerken en paden op een weiland, opgetrokken uit het overtollige bouwpuin van de gemeente Heerenveen – denk daarbij aan stoeptegels en bakstenen. Ook het verhaal van Le Roy komt aan de orde. De beeldend kunstenaar, schrijver, tekenleraar en professor honoris causa vond dat de mens de natuur niet moet beheersen en pleitte voor een creatieve

festival vindt plaats op verschillende plekken in de stad, zoals parken, woonhuizen, oude industriële gebouwen, kerken en het nieuwe ontwikkelgebied ’t Zoet. Zo is er in de Grote Kerk aan het Kerkplein een solo-expositie te zien van de Braziliaanse Rosângela Rennó. Op deze manier leert u ook de stad Breda weer een beetje kennen.

BredaPhoto Festival, 13 september t/m 3 november 2024. Breda. bredaphoto.nl

interactie tussen planten, dieren en mens. In de jaren zeventig kreeg de ‘ecotect’ – zoals hij zichzelf noemde – vooral bekendheid door zijn idee van de wilde tuin.

100 jaar is niets!, 26 oktober 2024 t/m 2 februari 2025, Museum Heerenveen, Heerenveen. museumheerenveen.nl

Links; foto: Ioana Cîrlig, rechts: Omar Victor Diop

voor slechts

Seasons Agenda 2025

Met prachtige Seasons-foto’s, woonideeën, pure recepten, creatieve DIY’s en heel veel groentips, altijd met het seizoen als inspiratiebron.

Seasons Kalender 2025

Met de 12 mooiste seizoensfoto’s uit Seasons. Overzie in één blik de hele maand en vergeet nooit meer een afspraak of verjaardag met deze overzichtelijke jaarkalender.

Deze aanbieding is geldig t/m 31 december 2024 en/of zolang de voorraad van de Seasons Agenda en Seasons Kalender strekt. Het abonnement loopt tot wederopzegging en is na de actieperiode eenvoudig per maand opzegbaar. Op deze aanbieding zijn de leveringsvoorwaarden en het privacybeleid van Roularta Media Nederland van toepassing. Ga naar seasons.nl/hollands en profiteer van maximaal 43% korting Of bel 020 8947547 (op werkdagen tussen 9.00-17.00 uur).

Oranjegezind & Schots geruit

Ook in deze aflevering van ‘Ons dorp’ moeten we mogelijke irritatie bij voorbaat wegnemen: Veere is geen dorp, maar een stad. Het historische Veere (1650 inwoners) is weliswaar bescheiden van formaat, maar het heeft de uitstraling van een oude, eerbiedwaardige havenstad die grote welvaart heeft gekend.

Tekst Fabian Takx Fotografie Maarten Albrecht

Van de gouden jaren, van de 14de tot de 16de eeuw, getuigen nog indrukwekkende monumenten. Zoals een majestueus stadhuis met aanpalende toren, een immense kerk, en de mooie gevelpanden aan de Kaai en de Markt. Het beschermd stadsgezicht ligt op het ‘voormalige eiland’ Walcheren in Zeeland aan het Veerse Meer, waar op deze zomerdag veel witte zeilscheepjes, platbodems en plezierjachten tergend traag over het stille water glijden, als poppen in een wajangspel. Afgemeerd in een van de twee jachthavens kuiert de bemanning door het beschermd stadsgezicht, doet een van de terrasjes aan of loopt bij de Zeeuwse Bakker of een van de souvenirshops en boetiekjes op de Markt binnen. Het is druk, zo midden in de zomer. Naast Nederlands en het zangerige Zeeuws klinkt er ook veel Duits en in mindere mate Frans en Engels. En Helmonds, maar dat is nauwelijks waar te nemen, want Ton Thiebosch, mijn stadsgids door Veere,

Openingspagina’s: Peter en Rita Maljers in hun Schotse dracht; gezicht op Veere en het Veerse Meer. Links: de Grote Kerk maakt zijn naam waar. Deze pagina: in de zomer zijn de terrassen voor de Schotse Huizen op de Kaai vol.

spreekt heel verzorgd Nederlands. Hij woont al vele jaren met zijn vrouw Ineke in Middelburg, dat maar acht kilometer zuidelijker ligt. Een fijn fietstochtje door de polder vanaf het station. “Maar het mooiste is Veere vanaf het water”, zegt de 75-jarige oudgemeenteambtenaar. “Veel kunstenaars hebben het stadje dan ook vanaf het water geschilderd.”

Vuilstort bij eb

Als we eenmaal op de grote parkeerplaats zijn aangekomen, waarschuwt Ton dat een dagkaart voor automobilisten hier vijftig euro kost. Eens stond het hier vol kleine arbeiderswoningen, maar toen de lokale economie inzakte, vertrokken veel Zeeuwen naar Brabant, Rotterdam of Dordrecht en werden de huizen gesloopt.

Eerder was de vesting Veere versterkt door Napoleon Bonaparte, die een Engelse invasie wilde voorkomen. Hij bleef maar drie dagen in het stadje, genoeg om van alles te veranderen. Alle officiële ontvangsten sloeg hij af, en hij sliep in zijn eigen tent. We slaan de Vuilstraat in, die zo heet omdat mensen

hier in de Middeleeuwen hun vuil in zee gooiden als het eb was. Bij vloed kwam er schoon water voor terug. Als we door de steeg zijn gelopen komen we op de Markt. “Hier is het zien en gezien worden”, zegt Ton. “Dat is altijd zo geweest, vroeger liepen de boeren en vissers hier al in hun mooiste klederdracht rond.”

Rechts zien we de indrukwekkende gevel van het laatgotische stadhuis van Andries Keldermans, stadsbouwmeester van Mechelen. Het gebouw uit 1474-1517 herbergt nu deel 1 van Museum Veere. Een paar nissen in de voorgevel zijn leeg, daar stonden beelden van de familie Van Borselen, de opdrachtgevers. Die zijn begin jaren dertig van de vorige eeuw bij een grootscheepse restauratie vervangen door beelden van Oswald Wenckebach, die ook alweer zijn verwijderd en naar de Grote Kerk zijn overgebracht. Ton leidt me naar de Vierschaar, de zaal waar de schout en schepenen recht spraken. “De strafmaat werd bepaald aan de hand van de Bijbel. Dus bij diefstal een hand eraf, en brandmerken van het voorhoofd bij steekpartijen of andere

Willem van Oranje kwam graag in Veere en ook nu nog zijn de relaties met het koningshuis innig

schermutselingen.” Aan de muur hangen twee ‘schandijzers’, gewichten die vrouwen om hun hals moesten dragen als ze overspel hadden gepleegd. “Ja, alleen vrouwen, want volgens het Oude Testament verleidt de vrouw de man.”

Markies van Veere

Nadat het machtige geslacht Van Borselen was uitgestorven, werd Veere in 1581 geveild. Willem van Oranje, die graag in Veere kwam, bleek de hoogste bieder. En ook nu nog is zijn nazaat koning Willem-Alexander ‘markies van Veere’, en zijn de relaties met het koningshuis innig. Beatrix lunchte vaak in de chique Campveerse Toren, en ook nu nog worden er regelmatig auto’s met het kenteken van het Corps Diplomatique gesignaleerd. In de trouwzaal op de eerste verdieping van het stadhuis wemelt het van de portretten van de Oranjes en er staat een vergulde beker, de beker van Maximiliaan die door Keizer Karel V in 1547 werd geschonken aan Maximiliaan van Bourgondië, destijds de heer van Veere. Nu mogen er als enigen de ‘markiezen van Veere’ uit drinken. Eind augustus zal WillemAlexander uit deze beker chablis tot zich nemen. Dat het stadhuis een bordes heeft, heeft ook met de Oranjes te maken. Vanaf dat bordes strooide de vorst vroeger de zogeheten ‘strooipenningen’ voor het volk rond. Achter het stadhuis steekt een zestig meter hoge toren uit, gebouwd tussen 1594 en 1599, die een bijzonder carillon heeft met 47 klokken. Waaronder een exemplaar met de laagste E van Nederland.

Gek van geschiedenis

Veere beleefde zijn grootste bloeiperiode dus in de late middeleeuwen. Er werd gehandeld in vis uit de Noordzee, graan uit Letland en IJsland en er kwam schapenwol uit Schotland, waar Veere het monopolie op had. Veere eert het verleden met een historische weekmarkt, die iedere dinsdag wordt gehouden op de Markt. Daar kun je ook hardcore Veerenaar Peter Maljers aantreffen, die zelfs op een bloedhete woensdag in een Schotsgeruite kilt rondloopt, met zijn vrouw Rita die ook Schots gekleed gaat. Peter vertelt dat hij als lid van de Vereniging Vesting Veere ook saluutschoten afvuurt uit kanonnen op de vestingmuren en op Vestingdag (10 augustus) uit de lijnwerpers die ooit lijnen uitwierpen naar binnenkomende schepen.

Maar Peter, werknemer van een gevelbouwgigant uit Middelburg kan ook zomaar een Walcherens boerenkostuum dragen op de historische markt, of een soldatenuniform. Hij en zijn vrouw zijn nu eenmaal gek van de lokale geschiedenis.

De prachtige gevel van het oude stadhuis van Veere.

Na zijn Hans Klok-achtige boekenkistontsnapping kon Hugo de Groot hier terecht, in het ouderlijk huis van zijn vrouw

In de rustige tuin van Eeterij Suster Anna op Markt 8 laten we ons een enorm stuk verse appeltaart voorzetten, terwijl Ton vertelt hoe Veere in de 19de eeuw in het slop raakte. Later werd de charme van de vervallen huizen onderkend door rijke mensen met smaak en bij kunstenaars, en begin 20ste eeuw was Veere weer hot. Als we weer op de Markt staan wijst mijn gids op twee ijzers op de muur die aangeven hoe hoog het water hier tijdens de Watersnoodramp van 1953 kwam, en op een van de locaties van de film Michiel de Ruyter, waarvoor veel locaties in Veere zijn gebruikt.

Op nummer 24 zit de Zeeuwse Bakker van de firma Bliek, een drukbeklante patisserie die voortkwam uit een initiatief van inwoner Chris Koole. Die stond eerst als bakker op de markt, maar toen hij zag dat er in heel Veere geen enkele bakkerij meer over was, ging hij zijn eigen brood verkopen vanuit een garagebox achter de grote parkeerplaats. Die ochtend heeft hij nog brood staan bakken, nu staat hij als vrijwilliger in de Grote Kerk. Als we daarheen lopen passeren we Bed & Brood, een B&B in de

Kerkstraat, een straat waar opvallend veel stokrozen bloeien. Op de gevel van het majestueuze witte huis op Kerkstraat 7 staat te lezen dat Hugo de Groot na zijn Hans Klok-achtige boekenkistontsnapping hier terecht kon, in het ouderlijk huis van zijn vrouw. Een Veerse dus, die ook nog de truc bedacht had.

Bolus en Jikkemiene

Nadat we op de Oudestraat, in de schaduw van de Grote Kerk, een cisterne uit 1551 hebben bewonderd – met een gewelf met tudorbogen, als enige gebouw in Nederland – worden we door Chris ontvangen in de kerk. Hij is nu partner in de Zeeuwse Bakker. Wat zijn favoriete gebakje is? “De bolus is lekker, maar de Jikkemiene is geváárlijk lekker”, waarschuwt hij. Dat is een bolus met een vulling van banketbakkersroom. Behalve bakker is Chris beheerder van de kerk en vlaggenist. Dat kan, want “een dag heeft 24 uur”. Hij is bijzonder happy in Veere. “Ik ga hier nooit meer weg, want ik heb hier alles wat ik wil: geschiedenis, water, mijn familie en vrienden.”

En klopt het hardnekkige gerucht dat de Zeeuwen

Boven: op de Markt hoor je vele talen. Rechts, met de klok mee: 'Zittende vrouw' van An Goedbloed in de Oudestraat; zicht op de hoge klokkentoren achter het stadhuis; uithangbord van Suster Anna; wonen in Veere is zeer gewild. >

“Waarom zou je iets nieuws kopen als iets ouds het nog goed doet? Ik zeg altijd: Ons Zeeuwen bin zunig, maar nie

vrekkig”

zuinig zijn? “Dat ben ik ook”, beaamt hij resoluut. “Waarom zou je iets nieuws kopen als iets ouds het nog goed doet? Maar ik zeg altijd: ‘Ons Zeeuwen bin zunig, maar nie vrekkig!’”

Dat Veere zo’n absurd grote kerk heeft, komt omdat Veere in de tijd dat hij werd gebouwd – eind 16de eeuw – een florerende stad was met vierduizend katholieke inwoners. Zo was Wolfert VI, Heer van Borselen, getrouwd met Mary Stuart.

Schotse huizen en de salon van Alma Nadat we de kerk en de daar opgestelde beelden van Wenckebach hebben bekeken, lopen we het stadje weer in en komen bij de Stadhuisstraat, die ooit Stoofstraat werd genoemd. Hier bevonden zich zeemanskroegen met zang en dans, en omdat de zeelieden zich al maanden niet hadden kunnen opfrissen vroegen ze de waard of ze een stoof voor ze hadden, een soort badkuip. “Dan werden ze ingezeept door een dame die vaak ook andersoortige gunsten verleende”, zegt Ton. Willem van Oranje vond het nodig de stoven te verbieden.

worden zo genoemd omdat hier de Schotten handeldreven. Er wappert nog altijd de Schotse vlag. Hier bevindt zich het tweede deel van het Museum Veere, met beneden de vijfhonderd jaar oude beelden van Wolfert en de andere Van Borselens (waaronder Mary Stuart) die ooit voor het stadhuis stonden.

Op de eerste verdieping bevindt zich de ‘salon’ van Alma Oakes. Ze was de dochter van een Londense diamantair, Albert Oakes, die in 1896 een van de Schotse huizen, De Struijs, kocht en daar – na een faillissement – kunst ging verkopen. Alma deed dat ook, maar ze ontving er ook de kunstenaars en verzamelde lokale streekdrachten.

Links: met zorg gedecoreerde gevel; deze pagina: zicht op de statige trapgevels op de Markt.

“Terwijl hij zelf toch ook een behoorlijke schuinsmarcheerder was.”

Op de Kaai bezoeken we ‘de Schotse huizen’, twee huizen naast elkaar. Ze hebben trapgevels, maar ze

Vanaf het raam van de zolder, waar haar streekkostuums te zien zijn, heb je het mooiste uitzicht op de haven en het Veerse Meer. Als we weer beneden een eindje verder wandelen over de Kaai, waar de terrassen goed vol zitten, wijst Ton op de onderkaak van een walvis, die in een muur met kloostermoppen is ingemetseld bij de Campveerse Toren. “Ze voeren van Veere naar Groenland voor de walvisjacht. Als je ziet hoe groot zo’n kaak is, begrijp je dat daar wel moed voor nodig was. Dat wilden ze zo misschien duidelijk maken.”

Veeristen van toen en nu

De kunstenaars van toen werden ‘Veeristen’ genoemd. Een Veerist van nu is Marijke Leertouwer, die in Kunsthuis Veere haar eigen werk toont in combinatie met dat van andere kunstenaars uit Veere. “Ik maak assemblages van dingen met een verleden, voorwerpen die een verhaal vertellen, zoals oude ansichtkaarten, maar ook oude gebruiksvoorwerpen”. De galerie is gevestigd op nummer 33, in een 17de-eeuws pand dat vroeger werd bewoond door een van de ‘Veeristen’.

“Er zijn veel kunstenaars die Veere nog altijd een inspirerende plek vinden”, weet Marijke. “Wij komen regelmatig bij elkaar om elkaar te stimuleren en nieuwe initiatieven te bedenken. Zelf wil ik de kunst in Veere actief promoten.” Haar galerie wordt goed bezocht. “Er lopen hier ook veel toeristen binnen. Vooral Duitsers kopen werk. Die lijken handwerk toch meer te waarderen dan Nederlanders.”

En dan breekt het uur aan waarop de toeristen zich weer inschepen en wij op de e-bike moeten stappen om terug te peddelen naar Middelburg. •

PUZZEL & WIN

• WAT MOET U DOEN? Vul de puzzel in. Breng daarna de letters uit de gekleurde vakjes over naar de balk onder het diagram. Als u de letters in de juiste volgorde zet (eerst de horizontale lettercombinaties, dan de verticale), leest u een typisch Nederlandse uitdrukking. OPLOSSING VORIGE PUZZEL: DAARVAN GAAN ER DERTIEN IN EEN DOZIJN

1. Holland __, op het water

4. Boerenarbeid

9. Hollandse __, uit het water

14. Daar woonde Van Gogh in het Gele Huis

16. Afgelegen

17. Loot

18. Tonny die de tune van Studio Sport schreef

20. Militaire groet

22. Traag

23. Sixtiesdrug

24. Landgenoot met naam

25. Nederlands dagblad

27. Vochtige plek

29. Charles __, Amerikaanse componist

30. Krook of Klink

31. Jachthond

34. __ San Suu Kyi, Nobelprijswinnares

35. Bendsneyder of Derek

36. Nederlandse sportorganisatie

38. High __, western

39. Dorpsterrein

40. Verschijnen en verdwijnen

43. Voorbij

45. Eierproducente

47. Spaanse sportploeg

48. Heet J. van der Ven in Het dorp

49. Daar verblijft een staatshoofd

53. Evenement in Assen

54. __ van mogelijkheden

56. Niet voltooid

57. Ik ben __!

58. __ D.F. Woudagemaal, Werelderfgoed in Friesland

59. Begeleidt een dame

63. Tonke die De brief voor de koning schreef

66. Vruchtennat

68. Nostalgische Nederlandse tv-zender

69. Signaalomzetter

71. Zakt af van verontwaardiging

73. Holland op z'n __

74. Draait in ongeveer anderhalf uur om de aarde

75. Personage op het toilet

77. Academisch ziekenhuis

78. Geruisloze vlieger

79. Het __ welig

81. Vlieger

82. Groetje

84. Stroomt langs de Nederlands-Duitse grens

86. Nederlandse organisatie van logistieke ondernemers

87. Hardrijder

88. Kwetsbaar

89. Nederlandse kost

90. (Liedje van) Van Veen

91. Enthousiasme

92. Schijfje

Studio Steenhuis, steenhuispuzzels.nl

Maak kans op twee mokken uit de collectie Dutch Dawn

t.w.v. € 49,90

Royal Delft liet zich voor de nieuwe Dutch Dawn Tableware Collection inspireren door de grote Nederlandse landschapsschilders. Zij wisten als geen ander de mystiek van het Hollandse landschap in de ochtendnevel weer te geven. De combinatie van iconische Delfts blauwe en witte ton sur ton decoraties maakt Dutch Dawn tot een modern klassiek servies. Wij mogen twee mokken t.w.v. € 24,95 uit de collectie verloten. Kijk voor meer informatie over het servies op royaldelft.com.

KANS MAKEN op deze twee mokken? Vul dan de oplossing en uw gegevens in bij mail & win op www.hollandsgloriemagazine.nl Deze actie loopt tot 17 oktober 2024. Na afloop krijgt de winnaar bericht. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd.

1. Verwijdering

2. Lichtkring

3. Fabeltjeslandmier

4. Potje __ vet

5. Toekomstig afval?

6. Tandbeen

7. Man of vrouw

8. Nummertje

9. Dorp op Ameland

10. Tussen blauw en violet

11. Filmheld van Spielberg

12. Vader van de gedachte

13. Nederlands filmmuseum

15. In hevigheid afnemen

19. Hollands __, gemeente in Noord-Holland

21. Moet het werkbaar houden

23. Amusant

24. Dutch mountains?

26. Flink

28. __ Wevers, goed op balk

32. Verdraagzaamheid

33. Creepy

35. Desk

37. Doorgang op hoogte

39. Schandelijk

41. Van te voren gemaakt

42. __ Velthoen, Nederlandse kunstenaar

44. Overmars of Chagall

46. Met Nederland geassocieerd bouwwerk

48. Borduurweefsel

50. __ far __ good

51. Bijman?

52. __ of het klein insectenboek, Bomans

53. Doekjes

54. Grensoverschrijdend

55. Minstvermogend

60. Gastheer

61. Laatste woorden

62. Nederlands Dagblad

64. Onze nationale vogel

65. Holland of Hollander

67. Vermoorde Zweedse premier

70. Drentse hei

72. Zeperd

74. __ Maiden, rockband

76. ‘Harba __ fa’ (Hertog Jan)

80. Van Agt of Crutzen

81. Ouder

83. Was de rivaal van Keessie

85. Oudere

87. Weerwoordje

VAN DE AARDBODEM VERDWENEN

Naast de ingang van Artis ligt het Planetarium. Onder een reusachtig koepeldak kun je dagelijks vanuit je luie stoel even van de aardbodem verdwijnen. Op een ontdekkingstocht langs planeten en sterrenstelsels verandert de aarde in een nietig bolletje, als een kruimel in een woestijn. Ik zie een echtpaar de zaal verlaten, aan hun gezichten is te zien dat ze de voorstelling op hun eigen manier hebben ervaren. “Prachtig was het”, verzucht de vrouw. “Nou, ik ben in slaap gevallen”, zegt de man terwijl hij aandachtig het assortiment van het aangrenzende café bestudeert. “Die hele ruimte is voor mij een ver-van-mijn-bedshow”, vervolgt hij. De vrouw kijkt verbaasd, maar voordat ze kan reageren heeft haar man weer het woord. “Ik stort mij liever op de schepsels van Moeder Aarde. Zoals die geit daarbuiten, geen idee wat het is. Kom, we gaan naar het informatiebordje.”

De vrouw volgt zonder iets te zeggen en ik loop achter ze aan. Die ‘geit’ is een algazel. Een tijdje geleden zijn er jongen geboren. Behendig lopen de jonge algazellen met hun lange poten door het zand. De stokstaartjes met wie ze het verblijf delen trippelen voorzichtig achter ze aan. Algazellen staan bekend om twee lange kromme hoorns op hun kop. Bij jonge dieren kun je het beginnetje al zien. Twee scherpe punten steken als geslepen potloden boven hun ogen omhoog. “Kijk, dit vind ik nou mooi”, wijst de man. “Ik snap niet dat mensen op zoek gaan naar buitenaards leven, terwijl we zoveel mooie aardbewoners hebben.” De vrouw haalt haar schouders op. Misschien vindt zij de algazellen niet zo indrukwekkend. De kans is ook aanwezig dat ze al lang geleden besloot om de stelligheden van haar man voortaan te beantwoorden met zwijgzaamheid en schouderophalen. Hoewel mijn sympathie bij de vrouw ligt, voel ik mee met wat de man zegt. Ook ik heb genoeg aan de bewoners op aarde. De droom om astronaut te worden, is aan mij voorbijgevlogen. Mijn fascinatie voor dieren maakte dat ik dierverzorger werd. Ik hoef niet naar de maan, laat mij maar bij de algazellen. Al hebben algazellen meer gemeen met astronauten dan gedacht. Ook deze diersoort was lange tijd van de aardbodem verdwenen. In de woestijnen en steppen van noordelijk Afrika en het MiddenOosten werd sinds het jaar 2000 geen algazel meer gezien. Op de Rode Lijst voor bedreigde diersoorten kreeg de

soort de de nitieve status: uitgestorven in het wild.

Toch was van de nitief uitsterven gelukkig geen sprake. In dierentuinen leefde de soort nog wel, wiens populatie middels een soortbehoudsprogramma in stand werd gehouden. Afgelopen december werd de algazel wereldnieuws. Dankzij een succesvolle samenwerking tussen dierentuinen en natuurbeschermingsorganisaties is de uitgestorven algazel opnieuw uitgezet in het wild. De status van de algazel op de Rode Lijst is inmiddels opgeschoven van ‘uitgestorven’ naar ‘bedreigd’. Na een lange reis is de wilde algazel weer geland op de plek waar ze verdween.

Soms is het goed om jezelf een astronautenperspectief op de wereld te gunnen, en te bese en hoe uniek onze planeet is. Al eeuwen doorkruisen mensen land, zee en ruimte op zoek naar andere levensvormen. Nu wij steeds beter weten met welke aardbewoners we de planeet delen, is het onze taak om daadwerkelijk met ze te gaan samenleven. Daarvoor hoeven we ze maar één ding te geven: de ruimte.

Illustratie Theo Schildkamp

Job van Tol is dierverzorger in Artis en auteur van De oppasser.