Hollands Glorie

HET MOOISTE IN NEDERLAND

EXTRA DIK

lente nummer

BROCANTEROUTE IN BRABANT

‘Ik moest de zwarte Fred Emmer worden’ Interview met

NORALY BEYER

De fijnste winkels

7 BIJZONDERE BEDEVAARTSOORDEN Pleisterplaatsen voor de ziel

BERGWANDELINGEN

in eigen land (met restauranttips!)

AP C 5,99

8 719327 159682

DE TOPCOLLECTIES VAN 4 PARTICULIERE MUSEA

00221

NR. 2 2021 € 5,99

HOLLANDS

E

n dan ineens is het zover: die prachtige groene waas verschijnt op bomen en planten, krokussen duiken op allerlei plaatsen op en natuurlijk merk je het ook meteen aan het gemoed: de lente is gearriveerd! Tijd om eropuit te gaan, te wandelen en te fietsen en te genieten van de ontluikende natuur.

In deze editie een aantal aanraders. Te beginnen met de Dekema State in Friesland die bekendstaat om zijn stinzenplanten. Tussen februari en mei bloeien in de romantische tuinen van deze adellijke buitenplaats telkens verschillende soorten, dus eigenlijk is het altijd prijs in die periode.

Wim Huijser ging voor ons bergwandelen, van de Vaalserberg tot de Brabantse Wal. Natuurlijk zijn de Nederlandse heuvels geen alpentoppen, maar een aantal staat desondanks garant voor een pittige klim, met als beloning een panoramisch uitzicht. Om bij te komen van zo’n wandeling geven we ook tips voor een prettige eet- en drinkgelegenheid op of vlakbij de ‘bergen’.

En voor wie meer geïnteresseerd is in een historische stadswandeling hebben we een artikel over de prachtige gevelstenen en hun betekenis, met adressen waar ze te vinden zijn in het centrum van Amsterdam.

Hopelijk zullen er binnen afzienbare tijd (nu echt) meer versoepelingen komen en mogen musea hun deuren weer openen (of misschien is het al zover op het moment dat dit nummer verschijnt). Wij spraken met de directeuren van vier heel verschillende particuliere musea die de collecties van hun vermogende oprichters tonen en niet kunnen wachten om weer bezoekers te ontvangen.

BESTE ABONNEE, Vanaf nu kunt u eenvoudig op www.hollandsgloriemagazine.nl zelf uw gegevens wijzigen, actuele informatie over uw abonnement raadplegen of een verhuizing doorgeven. Onder het kopje ‘Abonneren’ vindt u de optie ‘Mijn abonnement’. De eerste keer moet u zich registreren. Klik hiervoor op ‘Wijzig gegevens’; onderaan de volgende pagina vindt u de link ‘Registreren’. Uiteraard blijven wij ook bereikbaar voor uw vragen via hollandsglorie@mijntijdschrift.com en 088 2266637.

Geniet van middeleeuwse tot hedendaagse kunst in Delden of van ‘food art’ in het Lisser Art Museum.

Pelgrimsplaatsen mogen zich – zeker sinds het begin van de pandemie – in een groeiende belangstelling verheugen. Volgens het Meertens Instituut bezoeken jaarlijks honderdduizenden de circa 250 ‘actieve’ heiligdommen in ons land. Wij maakten een selectie van zeven bijzondere bedevaartsplaatsen verspreid over het land.

Ook voor niet-gelovigen zijn het aangename plekken van bezinning.

Ten slotte maakten we een gecombineerde zeil- en fietsreis op het IJsselmeer en de Waddenzee, met aanlegplaatsen in West-Friesland, op de Waddeneilanden en in Friesland. Uitrusten op een prachtig schip en dan heerlijk fietsen op bijvoorbeeld Texel of Terschelling.

Een mooi voorjaar gewenst!

Paul van Eijndhoven, hoofdredacteur p.vaneijndhoven@creditsmedia.nl

JEROEN BERENDS moest zich als reisfotograaf dit jaar inhouden.

“Maar gelukkig kon ik nog op pad in eigen land. Nu is het voor mij ook geen geheim dat Nederland prachtige plekken heeft maar als ik op een boot stap dan ben ik meteen op reis en zeker als het zulk mooi weer is. Vanaf NoordHolland via de Waddeneilanden naar Friesland. Dat is wat je noemt: vakantie in eigen land!”

© BETTINA TRAAS

Voorjaar

�

Fotografe ANNA RUBINGH komt graag op Dekema State, net boven Leeuwarden.

“Zeker in het voorjaar is het er prachtig, wanneer soort voor soort de stinzenplanten in bloei schieten, dan ziet het er sprookjesachtig uit. Heeft u de kans, bezoek dan de State in het voorjaar op verschillende momenten, het ziet er elke keer anders uit. Van de sneeuwklokjes in het vroegste voorjaar tot de tapijten daslook in mei. Bijzonder!”

p. 3

COLOFON

NUMMER 2 2021, JAARGANG 10 COVERFOTO Marken © ANP HOOFDREDACTIE Paul van Eijndhoven, Sefanja Nods (adjunct) EINDREDACTIE Jolanda van der Ploeg, Mariëtte van de Sande, Fabian Takx ARTDIRECTION Sefanja Nods VORMGEVING Suzy Benjamin, Sander Buningh AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE ANP Foto, Jeroen Berends, Onno Boers, Edith Buenen, Alain Caron, Wilma Custers, Reinildis van Ditzhuyzen, Amélie Dufour, Renée Frinking, Wim Huijser, Jeroen Jansen, Frederike Krommendijk, Raymond Noë, Pablo Pichel, Anna Rubingh, Studio Steenhuis, Fabian Takx, Pancras van der Vlist

�

INHOUD - NR. 2 2021

REDACTIE hollandsglorie@creditsmedia.nl HOLLANDS GLORIE Van Slingelandtstraat 63, 1051 CG Amsterdam UITGEVER Eugen van de Pas MARKETING Daniëlle Wiersema 020 5302570, communicatie@creditsmedia.nl SALES Julien Frouin, Alex Sitompoel 020 5302570, advertising@creditsmedia.nl DISTRIBUTIE Aldipress, Utrecht / AMP, Brussel ABONNEMENTEN Voor het opgeven, beëindigen van en vragen over abonnementen: Mijntijdschrift.com, Daalakkersweg 2–72, 5641 JA Eindhoven, 088 2266637, hollandsglorie@mijntijdschrift.com ABONNEMENTSPRIJS Nederland: C 32 voor 6 nummers.* Abonnementen in andere landen hebben een speciaal tarief, op te vragen bij MijnTijdschrift.com.

Het abonnement wordt automatisch verlengd tegen de dan geldende tarieven, tenzij u minimaal drie maanden voor het einde van de lopende abonnementsperiode opzegt. De cadeauabonnementen lopen automatisch af. * Prijs bij automatische incasso. Als u per acceptgiro wilt betalen, komt er C 2,50 administratiekosten bij.

ADVIESPRIJS LOSSE VERKOOP C 5,99.

HOLLANDS GLORIE DIGITAAL Te lezen via Readly.nl of Magzine.nu.

De redactie heeft zijn uiterste best gedaan om bronnen en rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal te achterhalen en te vermelden. Wanneer desondanks beeldmateriaal wordt getoond waarvan u (mede) rechthebbende bent en u voor het gebruik daarvan niet als bron of rechthebbende wordt genoemd, ofwel geen toestemming geeft voor het gebruik, dan kunt u contact opnemen met de redactie. © Hollands Glorie is een uitgave van Joie de Vivre BV dat deel uitmaakt van een groep uitgeverijen die samenwerken onder de naam Credits Media. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

HOLLANDS Glorie

29

Op pad 6 WEG IN NEDERLAND De leukste tips voor uitjes in eigen land.

14 BRABANTSE BROCANTE Het is gezellig in deze gemoedelijke provincie met veel winkels voor spullen uit grootmoeders tijd.

29 KUITENBIJTERS Echte bergen hebben we in Nederland niet, wel pittige heuvels met flinke hoogteverschillen. Wim Huijser liep ze.

4 MUSEA 109

44 ALLE HENS AAN DEK Wie aanmonstert op De Laefde van Fryslân kan zeilen en fietsen combineren in een heerlijke vakantie op een prachtig schip.

Van eigen bodem

70 DEKEMA STATE

24 SHOPPING

Wandelend over deze adellijke buitenplaats op het Friese platteland kom je in het voorjaar de mooiste stinzenplanten tegen.

Mooi design uit eigen land.

86 OP BEDEVAART IN NEDERLAND Honderdduizenden bezoeken jaarlijks de circa 250 heiligdommen in Nederlanden.

Wij lichten er zeven uit.

104 LOFLIED OP DE LENTE

56 ONZE KEUZE: BOEKEN Geschiedenis, natuur en een historisch kookboek.

60 INTERVIEW NORALY BEYER Een gesprek over haar jeugd, de tijd als nieuwslezeres én haar pas verschenen boek over de Surinaamse December­ moorden.

24

122

44 60 79 KOKEN MET ALAIN CARON Hij is vaste presentator van Binnenste­ Buiten’ waar hij op zoek gaat naar bijzondere Nederlandse producten en daar dan mee kookt. Speciaal voor onze lezers enkele van zijn recepten.

86

109 LIEFDE VOOR DE KUNST Vier musea die hun bestaan aan de gulheid van gefortuneerde kunstliefheb­ bers te danken hebben. Wij spraken met de directeuren

14

122 VERHALEN OP DE MUUR Gezegden, beroepen, Bijbelvertellingen en fabeldieren: ze zijn terug te vinden op de oude Amsterdamse gevelstenen.

Rubrieken 27 ONZE TAAL

99 UIT DE KUNST

Online vergaderen en bijpraten.

Exposities en culturele evenementen.

40 DE BOSWACHTER Kenner Hans Dijkstra laat de mooiste plekjes van de Lemelerberg in Overijssel zien.

128 PUZZEL EN WIN…

68 KUNST UITGELICHT

De straatmanieren gaan er niet op vooruit tegenwoordig.

‘Meneer Jacques’ bij het Kröller­Müller.

42

… een set fraaie theedoeken.

130 COLUMN REINILDIS

p. 5

�

WEG IN NEDERLAND Tekst & samenstelling Amélie Dufour

SHOP TILL YOU DROP Vroeger wilde je hier liever niet dood (of levend) gevonden worden, nu is een verblijf zeker geen straf!

De 105 cellen van de voormalige gevangenis van Roermond zijn inmiddels omgebouwd tot 36 luxe kamers en vier suites. De gietijzeren trappen, originele celdeuren en tralies voor de ramen herinneren nog aan de originele functie van het gebouw uit 1863. Ook op culinair gebied is de boel er hier flink op vooruitgegaan: geen water en brood, maar eten op hoog niveau bij Damianz. Roermond is een heerlijke uitvalsbasis voor een paar dagen weg. Houdt u van shoppen? Het Arresthuis biedt een speciaal ‘Jail stop and shop-arrangement’ aan.

Inclusief een overnachting, ontbijt en een vipvoucher voor het Designer Outlet Center. Met deze pas krijgt u extra kortingen boven op de al lage outletprijzen. Liever de natuur in? Nationaal Park De Meinweg ligt op nog geen drie kilometer van de stad.

• Vanaf E 119 per nacht, ‘Jail stop and shop’arrangement vanaf E 75 p.p. Het Arresthuis, Pollartstraat 7, Roermond. arresthuis.nl

HOLLANDS Glorie

Ook op culinair gebied is de boel er hier flink op vooruitgegaan: geen water en brood, maar eten op hoog niveau

p. 7

�

WEG IN NEDERLAND

Leren observeren Wat doe je als je net in Frankrijk bent aangekomen om daar te overwinteren en het land vervolgens in een vrijwel volledige lockdown gaat? Het overkwam Paulien van ‘Outdoorinspiratie’, een website over micro-avontuur en trektochten. Opeens was haar wereld beperkt tot haar tiny house en de omliggende tuin. Op aanraden van een vriendin met wie ze na bovenstaand nieuws lichtelijk in paniek aan de telefoon hing, besloot ze van de nood een deugd te maken. In haar werkboek ‘Observeren kun je leren’ (beschikbaar in pdf en als bestand voor de e-reader) vindt u 25 opdrachten die u meer verbonden laten voelen met de natuur, waar u ook bent. Denk aan navigeren aan de hand van zon en sterren, wat de vorm van bomen zegt over de omgeving en hoe u het gedrag van vogels net zo goed kunt leren kennen en voorspellen als dat van uw hond of kat. En daarvoor hoeft u niet ver van huis, aldus Paulien. Volgens haar kunt u zich ook vanaf de drempel van uw huis meer verbonden leren voelen met de natuur. “Precies waar je nu staat, daar is het allemaal.”

• Paulien van der Werf, ‘Observeren kun je leren’, E 12,95. outdoorinspiratie.nl

Zelf een lekker warm schapenvachtje maken om de koude dagen van het jaar door te komen? Dat kan op (uiteraard) Texel. Kunstenaar Rebecca Geskus verruilde het drukke Amsterdam voor het eiland waar net zo veel schapen als mensen wonen en gebruikt sindsdien haar directe (wollige) omgeving als inspiratiebron én materiaal. De wol van Texelse schapen is alleen vrij ruw en wordt daarom voornamelijk gebruikt in dekbedden.

Door de Texelse wol te combineren met goed viltende wol kan ze op een milieuvriendelijke manier viltproducten creëren.

In één dag leert ze u een vilten vachtje maken, of een deken in

Brabants lekkerste bier In het oudste pand van Helmond, uit 1550, bevindt zich D’n Deftige Aap. U kunt er zeven dagen in de week terecht voor lunch, diner en – het belangrijkste – borrel. Hier worden namelijk heerlijke biertjes gebrouwen, waaronder rijstbier met gember, citroengras en rawitpepers, Kiele Kiele genaamd; door een deskundige jury beoordeeld als Brabants Lekkerste Biertje 2019.

Maar ook dubbels, tripels, quadrupels, stouts en IPA’s staan op de bierkaart. Oh, en waar de naam vandaan komt? Vraag dat de eigenaren maar...

• D’n Deftige Aap, Markt 14, Helmond. deftigeaap.nl

Texelse warmte

HOLLANDS Glorie

twee dagen. Met een speciale techniek waarbij de authentieke vachtstructuur behouden blijft, met een ‘vegetarische’ vacht als resultaat. Dat wil zeggen: de schaapjes waarvan de vachten afkomstig zijn staan nog vrolijk te blaten in de wei, wel zo gezellig.

• E 135 voor de eendaagse cursus vachtvilten, E 275 voor de tweedaagse cursus dekenvilten, inclusief alle (basis)materialen, een vacht of deken, koffie/thee en lunch. Texels vilt, Schilderweg 208B, Oudeschild, Texel. Atelierwinkel open op dinsdag en zaterdag, workshops op afspraak. texelsvilt.nl

Historisch logeren “We doen dit niet om rijk te worden, maar om ons rijk te voelen. Alles wat we ontdekten aan moois en waardevols wilden we zoveel mogelijk behouden”, aldus eigenaar Anton de Lange. De historie was leidend bij de verbouwing vorig jaar van het middeleeuwse Broederenklooster tot boetiekhotel met restaurant. En terecht dat hier zo bewust mee wordt omgegaan, want dit is een van de mooiste en oudste gebouwen van Zutphen. Nu is de 13de-eeuwse grafelijke zaal van Reinoud I, graaf van Zutphen en Gelre, gedeeltelijk te zien als achterwand van de bar in het grand café, en kwamen er uiteindelijk 15 hotelkamers in plaats van de geplande 22. De chefs van het bijbehorende restaurant hebben in het verleden allebei een Michelinster gekookt en streven dit topniveau hier ook na. Boek een culinair arrangement (glas crémant, 6 gangen, wijnarrangement, overnachting en ontbijt) of houd het iets simpeler met een Kloosterarrangement (4 gangen, overnachting, ontbijt).

• Culinair arrangement E 190 p.p., Kloosterarrangement vanaf E 122,50.

Broederenklooster, Rozengracht 3, Zutphen. broederenklooster.nl

STAD EN LAND U hoeft er géén stad en land voor af te lopen: de landgoedproducten van Landgoed Mariënwaerdt in het Betuwse Beesd.

Niet alleen op het landgoed zelf vindt u ze maar ook in hartje Utrecht, in de schaduw van de Domtoren. U kunt hier ook heerlijk landelijk ontbijten met brood uit eigen bakkerij, verse eieren en huisgemaakte granola. Of ga voor een kopje koffie of thee met noten- of appeltaartje, naar geheim familierecept.

• Landgoedwinkel, Korte Jansstraat 5, Utrecht. marienwaerdt.nl

p. 9

�

WEG IN NEDERLAND

TIJD VOOR TAART “Het zit ’m vooral in de kruimellaag. Herkenbaar en toch onderscheidend, en dat is wat de mensen willen”, aldus ‘Heel Holland Bakt’-jurylid Janny van der Heijden over de appeltaart van Dudok.

Bijna dertig jaar geleden werd het eerste exemplaar verkocht aan de Rotterdamse Meent, tegenwoordig is het een begrip en wordt de Dudokappeltaart in het hele land verkocht. Ook op de tweede Rotterdamse locatie In Het Park, in een rijksmonument uit 1750 met uitzicht op de Euromast.

• Dudok In het Park, Baden Powelllaan 12, Rotterdam. dudok.nl/inhetpark

Vernieuwde Mergelland Fietsroute De Mergelland Fietsroute slingert dwars door het Zuid-Limburgse heuvelland met af en toe een pittige helling. Dit is een landschap waar de e-bike goed tot zijn recht komt.

De uitzichten zijn ongeëvenaard, maar er is meer: je passeert vakwerkhuizen, sprookjesachtige kastelen, mergelgroeven en wegkapelletjes. Neem een pauze in het groen bij een picknickplek of in

Nederland is een van de landen met de meeste lichtvervuiling ter wereld. Om de duisternis die nog over is zoveel mogelijk te koesteren, is het Groningse Nationaal Park Lauwersmeer in 2016 uitgeroepen tot Dark Sky Park: een gebied waar het donker is en waar bezoekers ’s nachts welkom zijn om de duisternis te beleven en de sterrenhemel te zien.

Staatsbosbeheer organiseert regelmatig excursies (zie website), maar u mag ook gewoon zelf op pad in het donker. Volg de paaltjes met een wit, vierkant bordje met daarop zwarte sterren. De route start en eindigt vlakbij activiteitencentrum Lauwersnest.

Bezoek zeker ook de hemelplatforms: vanaf deze uitkijkpunten zijn de sterren nóg beter te zien.

één van de idyllische dorpen. Dit is Zuid-Limburg op zijn mooist.

Om goed van de route te genieten is het traject opgesplitst in drie aparte daglussen van 48, 63 en 64 kilometer lang, die je het beste kunt starten in Valkenburg of Gulpen.

• De route is te volgen via het befaamde knooppuntensysteem. De routekaart bestel je eenvoudig via limburgwinkel.nl.

DUIK IN DE DUISTERNIS

• www.np-lauwersmeer.nl & www.visitgroningen.nl/nl/blogs/het-donker-in

p. 11

�

WEG IN NEDERLAND

Kaasbunker(en) Ideaal gelegen tussen Den Haag en het strand ligt Hotel Pistache, een kleinschalig boetiekhotel in een art-decopand met negen ruime suites. In 2018 opgericht door interieurliefhebbers Florianne en Cathelijne, dus qua inrichting zit het hier wil snor. Genoeg leuke eetadresjes op loopafstand (Walter Benedict op de Denneweg, Lapsang in de Oudemolenstraat) en het Vredespaleis als stijlvolle buurman.

Scheveningen ligt op een kort busritje afstand. Alle kamers beschikken over een eigen kitchenette, dus uw eigen eitje bakken en kopje koffie zetten kan ook.

Kaaskoppen opgelet! Op het hoogste punt van Vlieland, vlak bij de vuurtoren, ligt een oude bunker uit de Tweede Wereldoorlog. Als onderdeel van verdedigingssysteem de Atlantikwall, en later in gebruik als drinkwateropslag.

Vlielander kaasmaker Nils Koster ontdekte dat de omstandigheden in de bunker ideaal zijn voor het rijpen van kaas. Dus zo geschiedde: tegenwoordig liggen er honderden kazen opgeslagen in de bunker. Tijdens openingsuren (zie website) is de kaasmaker meestal aanwezig en vertelt hij u graag over het kaasmaken, het rijpingsproces en de zeewieroogst (Nils maakt o.a.

Vlielander Zeewierkaas). Uiteraard kunt u ook een stukje kaas proeven. Niet op het eiland en toch zin in Vlielander kaas? De kaas is ook online te bestellen.

• Vanaf E 105 per nacht. Hotel Pistache, Scheveningseweg 1, Den Haag. hotelpistache.com

• Vlielander Kaasbunker, Vuurboetsduin 5, Vlieland. vlielanderkaasbunker.nl

TUSSEN STAD EN STRAND

Lommerrijk wandelen

Op zoek naar een mooi wandelgebied waar u zó vanaf een treinstation naartoe loopt? Het heuvelachtige Landgoed Mariëndaal ligt aan de noordkant van Arnhem en bestaat uit golvende weilanden, lanen, bossen, sprengen, beekjes en vijvers. Ook ligt er nog een aantal boerderijen en oude huisjes in het gebied, zoals Hoeve Klein waar u terechtkunt voor een lekkere lunch in de theeschenkerij of een bos bloemen kunt plukken in de pluktuin. Er loopt een gemarkeerde wandelroute van drie kilometer, die u kunt combineren met wandelroutes op de omliggende landgoederen.

Vergeet vooral niet een bezoek te brengen aan de Groene Bedstee: een tunnelvormige beukenhaag van ruim 300 meter lang. In 1865 werd deze aangelegd zodat de dames van het landgoed hun wandelingetje in de schaduw van het bladerdak konden maken.

• Hoeve Klein Mariëndaal, Diependalseweg 4, Arnhem. hoevekleinmariendaal.nl

p. 13

Tour de charme

Schatzoeken langs de Brabantse brocanteroute Denk je aan Brabant, dan zeg je gezelligheid.

En die gemoedelijkheid is precies wat je ervaart als je de brocanteroute door deze provincie rijdt.

In de vele winkeltjes voel je je meteen welkom.

Veel klanten uit de Randstad gaan hier graag op jacht naar verborgen schatten, vanwege die spreekwoordelijke bourgondische levensstijl maar ook omdat de prijzen van mooie spullen vaak lager zijn.

••••••• ••

Tekst Frederike Krommendijk fotografie Renée Frinking styling & productie Wilma Custers/Features & More

D

e brocanteroute is sowieso de moeite waard, al zou u helemaal niet willen shoppen. Op uw gemak toert u door het mooie landschap, van het ene lieflijke dorp naar het andere.

Of u bekijkt fraaie steden als Den Bosch of Breda. Neemt u de fiets of wandelschoenen mee, dan is een natuurgebied nooit ver weg: de unieke Biesbosch natuurlijk, maar ook minder bekende pareltjes als de Lieropse heide. En neemt u de (klein)kinderen mee dan combineert u uw shopsafari gewoon met een dagje Efteling.

Brabant telt tal van historische gebouwen, zoals kathedralen en eeuwenoude forten. De winkels die we selecteerden, vindt u dan ook niet in moderne winkelcentra, maar bijvoorbeeld in een voormalig complex van Philips, een oude bakkerij of een leerfabriek. Hun eigenaars zijn al even gevarieerd, van jonge mensen die nog maar net zijn gegrepen door het brocantevirus tot een 75-jarige dame die nog altijd met plezier haar winkel vult met zelf gevonden schatten. Trekt u er een paar dagen op uit? Dan overnacht u natuurlijk in stijl, in een verbouwde herberg, waar vroeger paarden en koetsiers uitrustten van hun lange reis. Onthaast, geniet en dompel u onder in de gezelligheid van Brabant!

HOLLANDS Glorie

De winkel en B&B van Myriam Gräeve stralen de rust uit van de Scandinavische stijl.

Gustav Interiors We beginnen onze route in Grave. In een oud pand heeft Myriam Gräeve sinds 2009 een winkel met een heel eigen stijl.

Ze houdt van de rustige sfeer van Scandinavisch antiek, en verkoopt daarnaast onder andere Zweeds behang, een mooie collectie krijtverf en woonaccessoires in landelijke stijl. “Ik houd van de rust die de Scandinavische stijl uitstraalt. Het is landelijk, maar minder krullerig en barok dan het Engelse of Franse antiek.” Myriam gaat zelf naar Scandinavië om in te kopen. Haar winkel is smaakvol ingericht en straalt rust uit, door het gebruik van vergrijsde tinten. Hoe haar collectie eruitziet, bepaalt ze helemaal zelf. “Ik wil geen conceptstore zijn waar ik alleen maar bepaalde merken mag voeren. Ik bepaal gewoon helemaal zelf wat ik mooi vind.” Op de bovenetage is een bed & breakfast ingericht, hier slaap je onder de oude balken in dezelfde sfeer als die van de winkel.

• Rogstraat 17, Grave. gustavinteriors.com

p. 15

Brabantse brocante White Rose Brocante In een voormalige koeienstal in Boekel begon Joyce van Grinsven vier jaar geleden haar White Rose Brocante. In De Mouthoeve zitten meerdere winkeltjes, je kunt hier ook vers gebrande noten kopen of snuffelen in de winkels met speelgoed, dameskleding en bloemen en planten. Je kunt er ook even uitblazen in de gezellige Brasserie. De winkel van Joyce is eigenlijk een uit de hand gelopen hobby. “Het begon met een oud meubeltje van opa dat ik opknapte. Dat vond ik zo leuk dat ik meer dingen ging opknappen. Eerst alleen voor mezelf, maar je kunt natuurlijk niet alles houden dus later ook voor vrienden.

Zo ben ik al negen jaar bezig, en sinds vier jaar dus hier”, vertelt ze enthousiast. Soms is het hout van een meubel zo mooi dat het naturel blijft. Maar ze schildert ze met krijtverf ook in mooie vergrijsde tinten of juist een expressieve knalkleur. “Ik merk dat mensen voor de sfeer graag één mooie blikvanger willen en dan heeft zo’n kleur wel wat. Maar ik heb ook meubels in zwart en heel donkergrijs.” Joyce gaat nooit langer dan een week op vakantie. “Dan begint het alweer te kriebelen.” Ze haalt haar koopwaar “overal en nergens”: op markten, via Marktplaats, in kringloopwinkels en via via. “Mensen die wat moois hebben, weten mij inmiddels te vinden, dus ik krijg ook spullen aangeboden.” Naast meubels zijn er bij Joyce ook oude woonaccessoires te koop, zoals lampetstellen, kandelaars, spiegels en kapstokken.

• De Mouthoeve, Erpseweg 2, Boekel. whiterosebrocante.nl

Joyce van Grisven voor haar White Rose Brocante in De Mouthoeve.

HOLLANDS Glorie

“Soms koop ik dozen waarvan ik alleen de bovenkant kan zien. Soms is het niks, soms zit het vol pareltjes”

De Voorkamer

In De Voorkamer aan dezelfde straat in Grave waar ook Gustav Interiors gevestigd is, is het elke keer een verrassing wat je tegenkomt. Zo houdt eigenaar Suzanne Laurensse het ook voor zichzelf leuk. Gelukkig vinden haar man en driejarige dochter het ook een feest om mee te gaan ‘schatzoeken’. Suzanne vindt haar spullen in Frankrijk en België, maar koopt ook wel inboedels op of scharrelt mooie spullen bij elkaar op veilingen. “Soms koop ik dozen waarvan ik alleen de bovenkant kan zien. Soms is het niks, soms zit het vol pareltjes. Ik mag ook wel eens bij mensen op zolder kijken, of in een oude schuur. Als je dan wat moois vindt is dat heel leuk.” Oude kandelaars, klokken, lampen en andere vintage spullen worden in de winkel gecombineerd met nieuwe trends.

Juist die variatie van oud en nieuw maakt van De Voorkamer een heerlijke snuffelwinkel. Alvast een kijkje nemen in het assortiment?

Op de website is ook een webwinkel ingericht.

• Rogstraat 20, Grave. de-voorkamer.com

p. 17

Brabantse brocante Yvonne’s Brocante Iedereen moet kunnen slagen. Dat is het idee van Yvonne Vugts. In haar winkel in Kaatsheuvel bouwde ze in ruim tien jaar een enthousiaste klantenkring op, die regelmatig langskomt. De koffie staat er altijd klaar en het is er vaak een zoete inval. Yvonne verzamelde zelf Maastrichts aardewerk en had een webwinkel. Na een reorganisatie bij haar vorige werkgever waagde ze de gok en begon haar winkel. “En daar ben ik nog elke dag blij mee, ik heb de mooiste baan van de wereld”, zegt ze enthousiast. De sfeer in de winkel is laagdrempelig, je voelt je niet meteen verplicht iets te kopen. “Mensen moeten echt voor iets vallen, en dat gebeurt gelukkig regelmatig.” De collectie wisselt regelmatig en komt van handelaars in Frankrijk, België, Nederland en Duitsland, maar ook van particulieren. En als Yvonne maar even een kik geeft, is er altijd wel een klant die haar wil helpen. Zo doen ze dat in Brabant.

• Marktstraat 15, Kaatsheuvel. yvonnesbrocante.nl

Als Yvonne maar even een kik geeft, is er altijd wel een klant die haar wil helpen.

Zo doen ze dat in Brabant

HOLLANDS Glorie

Met 600 vierkante meter antiek en curiosa is er voor elk budget wel iets te vinden.

D’n Trammelant We zijn natuurlijk niet de eerste die aan Margareth Verdam vragen waarom haar winkel D’n Trammelant heet. Ze moet er zelf nog steeds smakelijk om lachen. “Ik wilde eigenlijk My Way als naam, dat vond ik mooi. Maar bij de Kamer van Koophandel zeiden ze dat dat niet mocht.

In een opwelling zei ik: doe dan maar D’n Trammelant, want het is toch nooit goed.” Het bleek een gouden greep, want klanten onthouden gemakkelijk de naam van de winkel. En natuurlijk Margareths Brabantse hartelijkheid. D’n Trammelant is een fijne snuffelwinkel.

Met 600 vierkante meter antiek en curiosa is er voor elk budget wel iets te vinden. Serviezen, poppen, trappen, oude werkbanken, bruidsjurken, je blijft kijken. Inpandig is een koffiehuis in oude stijl, waar je ook een broodje kunt eten. “Er komen veel mensen uit de Randstad, omdat de prijzen hier nog lager zijn. En ik houd ervan om alles mooi neer te zetten”, zegt ze. Hier kun je zomaar die laatste Smurf vinden voor je verzameling, maar ook een servies voor een high tea of een oma-vaasje voor dahlia’s.

• Stationsstraat 132-134, Deurne. dntrammelant.nl

p. 19

Brabantse brocante B&B Het Wolfseind Drie kamers heeft bed & breakfast Het Wolfseind in Sprang-Capelle, elk met een eigen stijl. De voormalige stadsboerderij uit 1670 is sfeervol en warm ingericht.

Niet krullerig of barok, meer lekker stoer en strak, met voorwerpen die al een leven achter de rug hebben.

“Soms vragen gasten waar ik die lamp of dat kastje heb gekocht, maar ik ben nergens bewust naar op zoek gegaan. Tegen de leukste dingen loop je vaak aan”, zegt eigenaar Sandra Schoenmakers. Het sfeervolle pand was vroeger een passeerstation, een herberg waar koetsiers en paarden konden uitrusten na een lange tocht. Toen Bianca en haar man het kochten had het zeven jaar leeggestaan en daarvoor was het vijftig jaar verhuurd geweest aan verschillende gezinnen. Totaal uitgewoond was het, al kun je je daar nu niets meer bij voorstellen.

“We hebben alles eruit gesloopt en toen weer opgebouwd, een enorme klus.” Vanuit deze voormalige herberg ben je in een halfuurtje rijden in de steden Den Bosch of Breda, of je kunt een dagje Efteling (vlakbij) of Safaripark De Beekse Bergen doen. Maar hoe u de dag ook gaat invullen: eerst genieten van het overvloedige ontbijt.

• Kerkstraat 6, Sprang-Capelle. wolfseind.nl

“Soms vragen gasten waar ik iets heb gekocht, maar ik ben nergens bewust naar op zoek gegaan. Tegen de leukste dingen loop je vaak aan.”

HOLLANDS Glorie

“Er hangt hier geen gelikte showroomsfeer.

Mijn klanten combineren graag zelf, en als ze willen help ik daarbij”

De Hippe Kip

Bianca van den Broek zat eerst met haar brocante in een oude kippenschuur, vandaar de naam van haar winkel. Zeven jaar geleden verhuisde ze naar een voormalige leerfabriek, waar ze volop ruimte heeft. En dat komt goed uit, want ze heeft naast de winkel ook nog een groothandel in spullen uit binnen- en buitenland en ze verkoopt oude bouwmaterialen. Hier vind je verschillende stijlen, van stoer industrieel tot doorleefde brocante. Kasten die je naar eigen smaak kunt opknappen bijvoorbeeld, want veel van Bianca’s klanten zijn creatief. “Er hangt hier geen gelikte showroomsfeer.

Mijn klanten combineren graag zelf, en als ze willen help ik daarbij.”

Zo hielp ze bijvoorbeeld een steakhouse in Den Bosch om coronaproof te worden, niet met van dat ongezellige plexiglas maar met mooie doorleefde deuren als afscheiding. “De gasten vinden het zo mooi dat ze het zo willen laten”, lacht Bianca, die haar spullen onder andere uit Frankrijk, Duitsland, Tsjechië en het voormalige Oostblok haalt.

• Looiersveld 15, Rijen.

Facebook: de hippe kip brocante (website wordt gebouwd)

p. 21

Brabantse brocante Brocante Brokaatje In een oude fabriek van het bekendste bedrijf uit Eindhoven zijn nu twintig winkeltjes gevestigd. Karin Sep bemachtigde in het Philips-complex haar eigen stek en begon er Brocante Brokaatje.

“Het is een mooi oud pand, waarin we allemaal onze eigen afgescheiden winkel hebben. Van oosterse lampen tot tweedehands dameskleding, er zit hier van alles. Daardoor komen hier ook veel toeristen even neuzen. En bij het zien van al die mooie oude spullen komen de verhalen al gauw los. ‘Die had mijn oma ook’, dat hoor ik regelmatig”, lacht Karin. Naast de dagjesmensen heeft ze ook klanten die heel gericht afkomen op spullen die ze op Marktplaats heeft gezet. Karin begon haar brocanteavontuur toen ze ging werken bij Yvonne’s Brocante in Kaatsheuvel. “Daar kreeg ik de smaak te pakken en ik heb daar heel veel geleerd. We gaan ook nog steeds samen op inkoop.” Soms schildert ze zelf een meubeltje wit, maar de meeste spullen gaan puur natuur de winkel in. Bij Brokaatje vind je allerlei leuke oude spullen, van letterbakken tot engelen, spreien, koffers en nostalgische zeepjes. Een deel van de winkel hangt vol met vintagekleding uit de jaren zeventig en tachtig. Je herkent vast een printje, of een outfit met flinke schoudervullingen…

• Torenallee 60-02, Eindhoven

“Bij het zien van al die mooie oude spullen komen de verhalen al gauw los. ‘Die had mijn oma ook’, hoor ik regelmatig”

HOLLANDS Glorie

“Het moet gaaf en goed zijn. Ik houd van een schone, verzorgde winkel waar je lekker kunt rondlopen zonder dat je bang bent iets om te stoten.”

De Morgen Elke brocanteliefhebber weet dat wie vroeg uit de veren gaat, de mooiste schatten vindt op rommelmarkten en fairs. Vandaar dat Joke van Geijn haar winkel in Lage Mierde De Morgen heeft genoemd. “Als je gaat schatzoeken, moet je vroeg op, anders ben je te laat”, zegt de 75-jarige eigenaresse. Het resultaat van haar matineuze strooptochten is dat in De Morgen vaak nét even wat anders staat, weten de klanten. Is dat niet heel vermoeiend als je al op leeftijd bent? “Ik vind het nog elke dag leuk, het is gewoon een tic. Ik kijk ook op Instagram voor inspiratie om de laatste trends bij te houden”, vertelt de vitale Joke. In de voormalige bakkerswinkel en bakkerij, samen 150 vierkante meter, ziet alles er verzorgd uit. Kleine meubels, glaswerk, zilver, lampen, reclameborden: alles wordt onderworpen aan het kritische oog van Joke. “Het moet gaaf en goed zijn. Ik houd van een schone, verzorgde winkel waar je lekker kunt rondlopen zonder dat je bang bent iets om te stoten.” Ze begon vijftig jaar geleden op beurzen en fairs. “Toen was er nog niet veel aanbod en waren klanten ook minder kritisch. Nu willen ze dat het gaaf is.”

• Tinnenpot 1, Lage Mierde. de-morgen.nl

p. 23

�

ONZE KEUZE SHOPPING Tekst Pablo Pichel

1.

2.

4.

3.

1. Terug op reis Een duurzame kartonnen opbergdoos voor de wereldreiziger. Naast een antieke wereldkaart, staan er ook schepen en zeemonsters op afgebeeld. In deze ‘schatkist’ kunnen uw meest waardevolle vakantieherinneringen, souvenirs en reisfoto’s opgeborgen worden. Dutch Design Brand, ‘New Ancient World Map Storage Box’, B 14,99. dutchdesignbrand.com 2. Natuurlijke nachtrust Slaap als een roos onder een zee van bloemen waar vogeltjes tussendoor vliegen. Op de blauwe binnenkant van deze katoensatijnen dekbedovertrekset van Essenza zijn de schaduwen van het schouwspel in ton sur ton gedrukt. Essenza, ‘Essenza Famke Moonlight blue Dekbedovertrekset 200 x 220 cm’, vanaf B 129,95. essenzahome.nl 3. Onmisbare ovenschaal Zet de meest uiteenlopende maaltijden op tafel met de nieuwe ovenschalen van Dutch Deluxes. Met deksel erop, kunt u er tevens mee braden of stoven. Wordt geleverd inclusief bijpassende onderzetter.

Dutch Deluxes, ‘Ovenschaal, Rechthoekig, Small’, B 40. brabantia.com 4. In het zonnetje Bouw een eigen bistroterras met deze aluminium tuinstoelen, verkrijgbaar in zeven verschillende kleuren. Ze zijn weerbestendig, licht van gewicht en stapelbaar. Laat die warme zomer nu maar komen. Fatboy, ‘Fatboy Toní Chair Bistreau stoel Industrial Red’, B 199. fatboy.com 5. Botanische blouse Op deze blouse van geweven viscose

HOLLANDS Glorie

6.

5.

8.

7.

9.

staan tekeningen van Aziatische lotusbloemen in volle bloei. De ronde halslijn en geplooide driekwartmouwen geven dit kledingstuk een supervrouwelijke uitstraling. Shop-by-bar, ‘rikki lotus blouse – nude’, B 99,95. www.shop-by-bar.nl 6. Zomermuiltjes Door hun gewatteerde wreefbanden ogen én dragen deze leren sandalen met ronde hak zacht en comfortabel. In de witte kleur passen ze uitstekend onder een nette outfit tijdens de zomermaanden. Humanoid, ‘Sandalen | Soraya Glacier’, B 249. shophumanoid.com 7. Samen compleet Deze grappig golvende vazen van dolomiet vormen samen een setje. Zet ze ver van elkaar af of juist dicht tegen elkaar aan, er zijn meerdere manieren om deze vazen te gebruiken. &klevering, ‘Vase wave set of 2’, B 59,95. klevering.nl 8. Exotische bagage Tropische flora en fauna komen bijeen op de afdruk van deze weekendtas, zoals ananassen en reigers onder een parasol. Qua formaat mag de tas als handbagage het vliegtuig in. Pip Studio, ‘Weekendtas Medium Heron Homage Groen’, B 79,95. pipstudio.nl 9. Alles op een plek Met een tuinwerkbank voorkomt u rommeligheid tijdens het tuinieren. Aan de bijgeleverde haakjes kunnen scharen en hamers worden opgehangen. De kraan past op een waterslang, waardoor deze werkbank vrijwel overal kan hangen. Weltevree, ‘Waterworks’ B 379. weltevree.eu

p. 25

Nieuwe lente, nieuw normaal

© SASKIA AUKEMA

A

ndere tijden, andere taal. De anderhalvemetersamenleving levert niet alleen veel nieuwe woorden op, denk aan huidhonger, hoestschaamte, raamvisite en zwerfkapjes, maar beïnvloedt ook hoe we communiceren. Op afstand dus. Op straat zie je steeds vaker mensen die op drie passen afstand en (dus) op luide toon een gesprek voeren. In winkels moet je met je mondkapje op en een kuchscherm voor je neus jezelf verstaanbaar maken – wat nog best lukt ook – en voor het overige doen we alles per telefoon en online. Privé, maar vooral ook zakelijk.

Videovergaderingen zijn niet meer weg te denken uit het leven van de kantoormens. Ruim een jaar geleden werd de vraag ‘Is er een reden om dit gesprek online te doen?’ op iedere werkplek vrijwel altijd beantwoord met ‘nee’.

De meeste vergadermensen vonden ‘van aangezicht tot aangezicht’ veel prettiger, directer en efficiënter, en bovendien vond iedereen dat beeldbellen maar een hoop gedoe. Al dat gehannes met onwillige programma’s en camera’s, wie wilde dat nou? Maar de vraag is nu omgekeerd: is er een goede reden om elkaar persoonlijk te ontmoeten? Nou nee, dus, want los van het feit dat elkaar in den lijve ontmoeten even niet mag, gaat dat videobellen eigenlijk best simpel, en bovendien hoef je er niet eens je huis voor uit. Je hoeft je zelfs niet eens in je werkkleding te hijsen – want in je ondergoed kun je net zo goed communiceren, toch? Alleen moet je er even voor opletten dat je gesprekspartners niet te zien krijgen dat je aan het donaldducken bent – zoals de burgemeester van Antwerpen Bart de Wever onlangs overkwam, zodat nu heel België weet dat hij zwarte boxers draagt.

Daar komt nog bij dat die online vergaderingen verrassend genoeg best wel soepel verlopen. En best efficiënt ook, want om de een of andere reden zijn beeldbelmeetings sneller voorbij dan de live meetings die we eerst hadden.

Hoe dat komt moet nog maar eens uitgezocht worden, maar misschien is het zo dat de nog onvolmaakte techniek hier een rol in speelt. Er kan maar één persoon tegelijk aan

het woord zijn, en daardoor is het lastiger om iemand in de rede te vallen. En dus laten we iedereen uitspreken – en als je dat doet blijk je dus eerder klaar te zijn. Zou zomaar kunnen.

Het is nog wel wennen allemaal, qua techniek. ‘Je staat nog op mute’ is de meest gehoorde zin in video-calls en zal dat ook nog wel even blijven.

Andere succesnummers uit de beeldbelbingo: ‘Ik hoor mezelf dubbel’, ‘Zie je mij, ik zie jou niet’ en ‘Ik zie alleen de bovenkant/onderkant van je hoofd’. Die onervarenheid met de techniek kan ook ongemakkelijke vormen aannemen, bijvoorbeeld als een collega zijn microfoon te dicht bij haar/zijn hoofd of lichaam heeft, waardoor er allerlei lichaamsfuncties hoorbaar worden.

Ook even wennen is de aanwezigheid van huisgenoten die zich in de vergadering mengen. Partners die even komen zwaaien, en kinderen die willen meevergaderen – allemaal niets op tegen, zolang je de kinderen maar instrueert dat ze zich een beetje gedeisd houden en niet moeten zeggen dat ‘papa/oma/de oppas zit te poepen’, of erger. En katten in beeld zijn altijd goed voor een moment van vertederde afleiding – er zijn vast al doorgewinterde vergadertijgers die hun kat bij de hand houden om de aandacht af te leiden wanneer de gemoederen te verhit raken. Welkom in het nieuwe normaal. �

Raymond Noë is (web)redacteur bij ‘Onze Taal’, het grootste Nederlandse tijdschrift voor taalliefhebbers. www.onzetaal.nl

p. 27

Bergwandelingen in Nederland �

Kuitenbijters Volgens kenners heeft Nederland geen echte bergen. Hooguit wat stuwwallen uit de ijstijden en opgewaaide duinen. Zelfs het Limburgse Heuvelland is deels uit mergel geschuurd. Toch is ons land verre van vlak en zijn er serieuze hoogteverschillen die in sommige gevallen tot een pittige bergwandeling leiden. Met als beloning eventueel ‘dineren op niveau’ op of nabij de berg.

�

Tekst Wim Huijser

De Grebbeberg Villa GrebbeOord De Vaalserberg De Bokkerijder Groot Valkenisse Hof aan Zee Signaal Imbosch De Peerdestal Camerig De Smidse De Holterberg Hoog Holten Brabantse Wal Bij de Pastorij

DE MOOISTE BERGWANDELINGEN Voor de beleving van een berg hoef je niet per se naar het buitenland. Routemakers Rutger Burgers, Sietske de Vet en Rob Wolfs hebben de dertien mooiste toppen van Nederland beklommen. In hun wandelgids ‘De mooiste bergwandelingen van Nederland’ worden prachtige vergezichten en onverwachte kuitenbijters afgewisseld door lieflijk glooiend heuvelland.

p. 29

�

Bergwandelingen in Nederland

•

Vanaf de berg heb je een spectaculair uitzicht op natuurgebied De Blauwe Kamer.

De Grebbeberg D

e Utrechtse Heuvelrug eindigt in Rhenen met de 52 meter hoge Grebbeberg die tegelijk de zuidoostelijke punt van de provincie vormt. Vanaf de berg kijk je in zuidoostelijke richting uit op natuurgebied De Blauwe Kamer. Dankzij de strategische ligging met zicht op de Nederrijn en de Betuwe is de berg historisch altijd van groot belang geweest. Archeologisch onderzoek heeft aangetoond dat hier 2000 v. Chr. al fortificaties waren. De ringwal op de berg stamt vermoedelijk uit de 7de eeuw. Winterkoning Frederik V van de Palts had hier duizend jaar later zijn jachtterrein en hield er zijn jachtfeesten.

In de 18de eeuw werd vanaf dit punt de Grebbelinie aangelegd. Maar de berg is vooral bekend door de Slag om de Grebbeberg in mei 1940. Hieraan herinneren nog restanten van fortificaties.

Het militaire ereveld op de Grebbeberg

HOLLANDS Glorie

werd de eerste officiële oorlogsbegraafplaats in Nederland.

Het noordelijk deel van de Grebbeberg heet Laarsenberg (48 meter) en wordt vaak als aparte heuvel gezien. Op dit deel van de berg ligt ook het Ouwehands Dierenpark.

VILLA GREBBEOORD, RHENEN Het oorspronkelijke hotel ‘De Grebbe’ aan de voet van de Grebbeberg dateerde uit 1396 en was lange tijd pleisterplaats voor postkoetsen die tussen Utrecht en Arnhem reden en hier van paarden wisselden.

In mei 1940 werd het hotel verwoest en niet meer herbouwd maar voortgezet in een nabijgelegen villa. In de jaren tachtig was in de villa voor het laatst een horecagelegenheid, daarna verkeerde het pand jarenlang in een troosteloze staat.

Maar daar is niets meer van te zien sinds in 2019 de deuren van brasserie Villa GrebbeOord werden geopend.

De nieuwe eigenaar Sasja Masovic vindt de locatie zelf ook ‘magisch’. Toen hij zag dat het ooit zo chique gebouw te koop stond, kon hij zijn ogen niet geloven.

De Grebbeberg herinnert hem aan Zuid-Duitsland of Oostenrijk.

• Villa GrebbeOord, Grebbeweg 160, Rhenen. villagrebbeoord.nl

WANDELEN Met een hoogteverschil van ruim 50 meter biedt de berg een spectaculair uitzicht over De Blauwe Kamer, de Nederrijn en de Betuwe. Een 4 kilometer lange wandelroute van het Utrechts Landschap is wit gemarkeerd.

• Startpunt Parkeerplaats van het militair ereveld Grebbeberg, Grebbeweg 123, Rhenen.

Honden zijn op de Grebbeberg niet toe­ gestaan, ook niet aangelijnd. Dit in verband met de aanwezige koniks en Galloways.

Vanaf de berg kijk je in zuidoostelijke richting uit op natuurgebied De Blauwe Kamer. Dankzij de strategische ligging met zicht op de Nederrijn en de Betuwe is de berg historisch altijd van groot belang geweest

p. 31

�

Bergwandelingen in Nederland

•

De Vaalserberg O

nze hoogste berg – 322,4 meter boven NAP – moeten we delen met de buren. Vlak bij de top ligt het Drielandenpunt, waar Nederland, België en Duitsland aan elkaar grenzen.

Vlakbij staan twee uitkijktorens; aan de Nederlandse kant de Wilhelminatoren en aan de Belgische kant de Koning Boudewijntoren. Al generaties lang rennen kinderen rond de grenspaal (‘nummer 193’) om vliegensvlug drie landen te bezoeken. De plek spreekt zeer tot de verbeelding, want jaarlijks komen er meer dan een miljoen bezoekers. Dat merk je alleen op de top, want daaromheen wandel je in een oase van rust.

Ooit was het Drielandenpunt een Vierlandenpunt. Van 1815 tot 1914 kwamen hier vier landen bij elkaar: Nederland, België, Duitsland en het ministaatje Moresnet dat slechts drie vierkante kilometer groot was.

HOLLANDS Glorie

In 2010 raakte de Vaalserberg officieel de status van hoogste berg op Nederlands grondgebied kwijt door de nieuwe staatkundige verhoudingen binnen het Koninkrijk der Nederlanden. Sindsdien is Mount Scenery op het eiland Saba met 887 meter de hoogste berg op Nederlands grondgebied.

gastvrijheid. Onder het toeziend oog van eigenaar Adriaan Bos staat een enthousiaste brigade dagelijks klaar om u te laten proeven van het bourgondische leven.

• Panorama Restaurant De Bokkerijder, Viergrenzenweg 232, Vaals. bokkerijder.nl

DE BOKKERIJDER, VAALS

WANDELEN

Het lijkt een mysterieuze naam, maar op deze plek in de Vaalserbossen zouden volgens de legende de beruchte Bokkerijders regelmatig bijeen zijn gekomen. Deze roversbende verplaatste zich in het begin van de 18de eeuw ’s nachts op bokken en maakte het Limburgse land onveilig. Waar deze Bokkerijders destijds hun snode plannen smeedden, ligt tegenwoordig een gemoedelijk restaurant waar iedereen kan genieten van de Limburgse

De Drie Stenenroute van Staatsbosbeheer is 4,7 kilometer en is gemarkeerd door middel van rode paaltjes (SBB38). De route voert door het Nederlandse deel van het Zuid-Limburgse Drielandenpunt.

Halverwege de wandeling is er horecagelegenheid.

• Startpunt Parkeerplaatsen langs de Viergrenzenweg in Vaals. Honden zijn aangelijnd toegestaan.

Bergwandelingen in Nederland �

B

ergen verwacht je in Zeeland niet.

Maar wel duinen. Het strand bij Groot Valkenisse, vlakbij kustplaats Zoutelande, ligt zelfs aan de hoogste duinen van Nederland. De hoogte bedraagt er net geen 50 meter. Over de duinen loopt een wandelpad waarover je tot aan Vlissingen kunt wandelen. Vanaf het duinpad heb je een grandioos uitzicht over Walcheren en de Westerschelde.

Nergens anders komen de schepen zo dicht langs de kust als hier, tussen Zoutelande en Vlissingen. Aan de andere kant kijk je uit over een kleurrijk patroon van akkers en weilanden en de bossen bij Dishoek, onderbroken door dorpen met spitse kerktorens.

De naam Valkenisse is afkomstig van de 17de-eeuwse boerderij ‘de Valkenisse’, waarnaar ook buurtschap Klein Valkenisse is vernoemd. En Groot Valkenisse was als buurtschap simpelweg nog wat groter.

Vroeger werden beide kernen samen Valkenisse genoemd. In 1997 werd de buurtschap opgenomen in de gemeente Veere.

HOF AAN ZEE, KOUDEKERKE In een historische Scandinavische boerderij is restaurant Hof aan Zee gevestigd. Sinds 1948 is de boerderij familiebezit. Het huidige, kleine restaurant is gebouwd in de voormalige woonkamer. Omringd door natuur

volgen de eigenaren de variaties van de seizoenen. De ingrediënten uit hun directe omgeving oogsten ze veelal zelf.

Ook fermenteren, drogen en roken doen ze in eigen huis, waarbij wordt samengewerkt met lokale en regionale boeren en vissers.

De ideeën over eten zijn in Hof aan Zee sterk verwant aan die van de New Nordic Cuisine. De Nordic stijl is niet alleen terug te vinden in de gerechten, maar ook in de manier van werken: vrijzinnig, gastvrij en puur. Het resultaat is een unieke kaart met verrassende gerechten.

• Restaurant Hof aan Zee, Strandweg 15 Koudekerke hofaanzee.nl

Groot Valkenisse WANDELEN

•

Er zijn veel paden die toegang geven tot het strand en het duingebied, maar je moet in alle gevallen bereid zijn om veel via trappen te klimmen.

• Startpunt Parkeerplaats Valkenisseweg, Veere.

p. 33

�

Bergwandelingen in Nederland

•

Signaal Imbosch D Restant van een signaalpost van de Rijksdriehoeksmeting.

e hoogste top van de Veluwe is een zandheuvel van 109,9 meter in het Nationaal Park Veluwezoom. De heuvel bevindt zich op het zuidelijk deel van de stuwwal Veluwe. Het hooggelegen plateau grenst aan het Rozendaalsche veld en het Herikhuizerveld met de Posbank.

Het is een voormalig zandverstuivingsgebied dat tegenwoordig met grove dennen is bebost.

Signaal Imbosch dankt zijn naam aan het noordelijker gelegen Imbosch en ‘signaal’ duidt op een plek waar de Rijksdriehoeksmeting een signaalpost had opgericht.

Tot in de jaren zestig van de 20ste eeuw stond op dit hoge punt een licht- en meetopstand, de kadastersteen Signaal Imbosch.

DE PEERDESTAL, ELLECOM Culinair genieten na de wandeling kan in Restaurant De Peerdestal in Ellecom, dat op deze locatie ooit begon als Hotel Brinkhorst. Het was een rustplaats voor handelsreizigers, notabelen en paarden, aan de oude verbindingsweg Arnhem-Zutphen. Destijds werden de paarden met koets en al naar binnen gereden om in het koetshuis te genieten van hun welverdiende haver. In de jaren negentig werd het à-la-carte restaurant door een nieuwe eigenaar verder uitgebouwd met een serre.

Tegenwoordig wordt de menukaart met veel aandacht samengesteld onder aanvoering van chef-kok Arie Limpens die als het even kan werkt met regionale ingrediënten.

• Restaurant de Peerdestal, Zutphensestraatweg 50, Ellecom depeerdestal.nl

HOLLANDS Glorie

WANDELEN Een prachtige wandeling van 11 kilometer voert door verlaten en stille bossen. Je hoort alleen de geluiden van de natuur: de wind in de boomtoppen, het gekras van raven en als je geluk hebt het ‘blaffen’ van reeën en van eind september tot medio oktober ook het burlen van edelherten.

Startpunt: Parkeerterrein aan het einde van de Schaapsallee (begint in Laag Soeren als Badhuisweg).

• Startpunt Bij paddenstoel P20358 richting Schaars­ bergen. Na 1,5 kilometer bij P20353 rechtsaf.

Na een paal met ‘Welkom in Brummen’ tweede afslag rechts, een grassig tweesporig pad. Dit pad buigt na 900 meter naar links.

Bij het einde van het pad rechtsaf. Aan het einde van dit pad linksaf en verderop bij de kruising met een betonnen fietspad rechtsaf de rode pijlen volgen tot het startpunt.

Het hooggelegen plateau grenst aan het Rozendaalsche veld en het Herikhuizerveld met de Posbank. Het is een voormalig zandverstuivingsgebied dat tegenwoordig met grove dennen is bebost

p. 35

�

Bergwandelingen in Nederland

•

Camerig D

e Camerig (260 meter) is de naam van een pittige beklimming in het Limburgse Heuvelland nabij het dorp Epen. De route loopt vanaf het riviertje de Geul, ten oosten van Epen over de Epenerbaan langs het Vijlenerbos.

De helling wordt herhaaldelijk opgenomen in de wielerklassieker Amstel Gold Race. De klim wordt dan eenmaal bedwongen, als tiende klim na de Schweiberg en voor de Vaalserberg.

Behalve op de fiets kun je ook wandelend de berg beklimmen. De route voert vanzelfsprekend niet over de weg, maar volgt de kenmerkende Limburgse holle wegen en voor een deel langs de snel stromende Geul.

DE SMIDSE, EPEN

WANDELEN

Restaurant Hotel Herberg de Smidse is een ideale uitvalsbasis voor mooie wandelroutes door het heuvelland.

Het is dan ook niet gek als je hier met bemodderde wandelschoenen aankomt.

Hier starten en eindigen diverse rondwandelingen. Vanzelfsprekend kun je in de herberg behalve overnachten ook eten: in de sfeervolle eetkamer of buiten op het terras. Bijna alle gerechten worden in de eigen keuken bereid volgens ambachtelijk vakmanschap. De producten worden met zorg gekozen, veelal bij kleine boerenbedrijven uit de regio. In samenwerking met Koffiebranderij den Bock brandt De Smidse zelfs haar eigen Tasz koffie.

En elke ochtend worden er fruitvlaaien gebakken volgens het recept van Oma Bessems uit 1930.

De pittige wandeling van Camerig tot Cottessen (V14) is 6 kilometer lang en gemarkeerd met blauwe paaltjes.

Onderweg passeer je bijzondere natuurverschijnselen, zoals de vuursteenafzetting bij Zevenwegen en het Vaalser groenzand. Je baant je een weg door holle wegen en over de Zuid-Limburgse graften, waarvan niemand weet hoe ze ontstaan zijn. Rondom het dorp Vijlen zie je kleine waterbronnen uit het pad ontspringen. Let op, je wandelt gedurende deze route kortstondig over privéterrein van het Zinkviooltje, maar dit is met toestemming.

• Herberg De Smidse, Molenweg 9, Epen. smidse.nl

HOLLANDS Glorie

• Startpunt Parkeerplaats bij camping Cottesserhoeve, Cottessen 6, Vijlen.

Bergwandelingen in Nederland �

H

et heuvelachtige gebied van de Holterberg – 59,5 meter boven NAP – maakt deel uit van het Nationaal Park Sallandse Heuvelrug. De berg dankt zijn naam aan het Overijsselse dorp Holten dat ten zuiden daarvan ligt.

Even ten noorden van de Holterberg liggen de nog iets hogere Koningsbelt (75,5 meter), onderdeel van landgoed De Sprengenberg, en de toppen van de Haarlerberg en Noetselerberg. De Holterberg omvat veel heidevelden die worden afgewisseld door naaldbossen.

Naast de Hoge Veluwe is dit het enige gebied in Nederland waar korhoenders voorkomen.

Op de Wullenberg, het zuidelijk deel van

RESTAURANT & HOTEL HOOG HOLTEN, HOLTEN

Beversluis. Halverwege de jaren dertig werd het huis verbouwd tot hotel. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden in 1944 alle hotels op de Holterberg gevorderd voor inkwartiering van Duitse militairen.

Zo werd in Hoog Holten een zogeheten ‘Kriegentbindungsanstalt’ gevestigd.

Na de bevrijding namen de Canadezen hun intrek in het hotel. Sinds 1995 is Hoog Holten in handen van Remco Vermeulen en Hanneke van Kouwen.

Begin deze eeuw werd er een vleugel bijgebouwd en het aantal hotelkamers uitgebreid.

De geschiedenis van Hoog Holten gaat ver terug. Het pand werd in 1920 gebouwd in opdracht van dichter Martien

• Restaurant & Hotel Hoog Holten, Forthaarsweg 7, Holten hoogholten.nl

de Holterberg, ligt het Natuurmuseum Holterberg. Bekende langeafstandswandelpaden die hier lopen zijn het Pieterpad en het Marskramerpad.

Op de Holterberg bevindt zich de Holten Canadian War Cemetery waar – officieel op Canadees grondgebied – 1394 militairen, waarvan 1355 Canadezen, liggen begraven, die zijn gesneuveld tijdens de bevrijding van Nederland in 1945.

De Holterberg WANDELEN

•

Deze 4 kilometer lange Holterbergwandeling van Staatsbosbeheer gaat door het bos en over de Holterheide en volgt de oranje paaltjes. Onderweg passeer je het uitzichtpunt Holterberg, één van de mooiste plekjes van de Sallandse Heuvelrug.

• Startpunt Dagrecreatieterrein Holterberg, Holterbergweg, Holten.

37

�

Bergwandelingen in Nederland

•

Bij de Pastorij is een geliefde ontmoetingsplek voor lokale bewoners.

Brabantse Wal E

en berg kun je de Brabantse Wal nauwelijks noemen. Maar de overgang van de Zeeuwse zeeklei naar het Brabantse dekzand is zo abrupt en markant dat je door het hoogteverschil van 20 meter toch het gevoel krijgt een heuvellandschap in te stappen. En blijkbaar hebben de Brabanders daar ook zo over gedacht, want op de kaart kom je namen tegen als Peeberg en Maareberg.

De steilrand, ook wel hoge rand en zoom genoemd, slingert van Ossendrecht langs Hoogerheide, Woensdrecht, Bergen op Zoom en Halsteren tot Steenbergen.

Het heuvellandschap is waarschijnlijk ontstaan door erosie door de rivier de Schelde. Maar mogelijk hebben ook afslag door de zee en afstromend water een rol gespeeld. Vanaf de Brabantse Wal heb je een schitterend uitzicht tot in Zeeland. Onderweg naar beneden zie je loopgraven uit de Tweede Wereldoorlog

HOLLANDS Glorie

en onderaan loop je een prachtige polder in, waarin je urenlang kunt wandelen en vogels kijken. Grote delen van de Brabantse Wal zijn aardkundig waardevol en vormen een beschermd natuurgebied.

BIJ DE PASTORIJ, HOOGERHEIDE Na twintig jaar horeca-ervaring begon Ruud de Weert in 2017 in de voormalige pastorie zijn restaurant ‘Bij de Pastorij’.

Hij wilde al zijn ervaring, liefde en passie voor het horecavak tot uiting laten komen in een ontmoetingsplek die door vele lokale bezoekers gewaardeerd zou worden.

Hij is zelf geboren en getogen in Hoogerheide. Zodoende kent hij niet alleen de lokale bevolking heel goed, maar vooral ook hun wensen wanneer ze een restaurant bezoeken. Voor hem komen gastvrijheid en aandacht dan

ook op de eerste plaats. Naast het restaurant, dat twee ruimtes kent, is er ook een bierproeflokaal waar meer dan honderd speciaalbieren te verkrijgen zijn.

• Bij de Pastorij, Raadhuisstraat 132, Hoogerheide. bijdepastorij.nl

WANDELEN De gemarkeerde wandelroute ‘Fazant’ van Natuurmonumenten bij Hoogerheide is 4,9 kilometer lang en voert over de steilrand van de Brabantse Wal, door de polder en langs sloten. Onderweg geniet je van het uitzicht vanaf het panoramapunt, waarvandaan je zelfs Antwerpen kunt zien liggen.

Grote delen van de Brabantse Wal zijn aardkundig waardevol en vormen een beschermd natuurgebied. Onderaan de wal loop je een prachtige polder in, waar je urenlang kunt wandelen en vogels kijken.

• Startpunt Café Calfven, Calfven 99, Ossendrecht.

Honden aangelijnd toegestaan.

p. 39

DE BOSWACHTER

Waar is het mooi wandelen dit seizoen?

Wim Huijser gaat op pad met een boswachter.

•

Over de flanken van de Lemelerberg

D

e Lemelerberg is een 150.000 jaar oude stuwwal, ontstaan toen gletsjers in de ijstijden zand en grind voor zich uit duwden. Omdat de grond van de berg veel te droog en arm was voor de boeren is het altijd natuur gebleven. Op de uitgestrekte heide lieten boeren lange tijd hun schapen grazen. Maar om te voorkomen dat er zandvlaktes zouden ontstaan werd de berg vervolgens voornamelijk beplant met naaldbomen. Het zijn vooral de majes­ tueuze stammen van de douglassparren die je altijd het gevoel geven tussen woudreuzen te wandelen.

Met boswachter en terreinbeheerder Hans Dijkstra van Landschap Overijssel heb ik afgesproken op de parkeerplaats bij het restaurant aan de Kerkweg boven op de berg, het ideale vertrekpunt voor een wandeling. Bedenkelijk kijken we naar de lucht: er lijken stevige buien op komst.

Op de kaart heeft de boswachter mij laten zien dat het in zijn beheergebied eigenlijk om twee bergen gaat. “De Lemelerberg heeft de grootste naamsbekendheid, maar er tegenaan ligt de Archemerberg, maar dat is een naam die veel mensen al moeilijk kunnen uitspreken.” Grote delen van de berg werden in 1970 verworven door het toenmalig Overijssels Landschap van Twentse textielfabrikanten. Maar er was ook nog een stuk in bezit van de adellijke familie Van der Wyck. Die verkochten hun grond eerst aan het waterleidingbedrijf, en dat verkocht het weer door aan het provinciale landschap.

HOLLANDS Glorie

“Vroeger had je, zoals op veel plaatsen, ook hier zogeheten markegronden”, legt Dijkstra uit. “Dat was gemeenschappelijke grond. Toen het kadaster werd opgericht, werden de marken opgedeeld in lange stukken grond voor de boeren. Rond 1900 konden de textielbaronnen die percelen voor een appel en een ei kopen.”

Hans Dijkstra wijst op de plattegrond naar een bosgebied dat Park 1813 wordt genoemd. “Daar zit een mooie geschiedenis aan vast. Ruim honderd jaar geleden bestond de berg bijna helemaal uit heide. Toen in 1913 het Koninkrijk der Nederlanden honderd jaar bestond, was er veel werkeloosheid en bestond er enige weerstand tegen de monarchie. Toen heeft een groep notabelen, onder voorzitterschap van Jonkheer Johan Hora Siccama van de Harkstede, de Oranjebond van Orde gesticht.

Het idee was om een vrijheidspark te ontwikkelen waarmee het honderdjarig bestaan van het koninkrijk kon worden herdacht en gevierd. Tegelijk was het een werkverschaffingsproject voor verpauperde arbeiders uit de grote steden.”

STERRENBOS Als we op weg zijn herkennen we inderdaad de twee landschaps­ stijlen die naast elkaar liggen. Door het heidegebied liggen vooral gebogen paden, terwijl het in het bos rechte lanen zijn die met elkaar een sterrenbos vormen. In het midden daarvan ligt tegenwoordig het Levensbos, waar je een boom kunt planten om een mooi of verdrietig moment te gedenken of om een mooi gebaar te maken voor een groenere toekomst. Dijkstra wijst op een naambordje langs het pad. “Alle lanen zijn vernoemd naar mensen die toen wat betekenden en ook financieel aan het park hebben bijgedragen.”

In het Levensbos kun je een boom planten om bijvoorbeeld een mooi of verdrietig moment te gedenken

© Henny de Joode

�

Zandhagedis

© Angèl Pinxten

© Henny de Joode

Monument van Park 1813

Schaapskudde van Landschap Overijssel

Even verderop zien we een gebeeldhouwde leeuw op een sokkel, kijkend in westelijke richting. Het is het monument van Park 1813. “Aanvankelijk was het een liggende leeuw”, weet Dijkstra. “Maar dat exemplaar is ooit verloren gegaan en daar is deze leeuw voor teruggekomen. Hij is nog indruk­ wekkender.”

Achter het monument staat het voormalige hotel De Lemelerberg. In de jaren zestig kon het zich erop beroepen dat er iedere avond televisieontvangst vanuit Nederland én Duitsland was, tegenwoordig is het een theehuis. Toen in de jaren vijftig het toerisme opkwam werd er speciaal een weg voor aangelegd. Aan de kant van het dorp Lemele kon je een kaartje en een wandelkaart kopen om het park in te rijden. Later is er een doorgaande weg aangelegd die voor het hotel langs liep.

Lange tijd was er zelfs nog een skihelling die veel belangstelling trok, maar daarvoor was natuurlijk sneeuw nodig. Op internet >

© Wim Huijser

Jeneverbesstruiken

Hans Dijkstra

Tekst en foto’s Wim Huijser

p. 41

DE BOSWACHTER

Veldleeuwerik

“Als ik mensen zie lopen die de honden keurig aangelijnd hebben, deel ik een koffiebon uit.

Dit voelt als mijn berg”

zijn er nog zwart­witfilmpjes van te vinden. Sinds een paar jaar is de laan opnieuw ingeplant met beuken.

Al 23 jaar werkt Hans Dijkstra bij het landschap en sinds 2003 woont hij zelf beneden aan de berg. “Dat zijn de geneugten van het vak”, glundert hij. “Ik kom uit Friesland, maar ging hier als kind met mijn ouders op vakantie. Ik was altijd al met natuur bezig. Als jochie van zes ging ik met mijn opa mee in de landrover.

Hij was parkwachter en hoofd groenvoor­ ziening bij de gemeente. Dat vond ik geweldig. Toen werd duidelijk dat ik ook zelf in het groen wilde werken. Een opleiding voor bos­ en natuurbeheer bestond nog niet. Je had de bosbouw­ school in Velp, maar het was lastig om daar tussen te komen. Ik heb de Tuinbouwschool in Fredriksoord gedaan.

Via de oud­leerlingenvereniging ben ik aan een baan bij de provincie Overijssel gekomen. Na vijf jaar kwam ik in contact met Landschap Overijssel waar een vacature was. Ik had het geluk uit 125 sollicitanten te worden gekozen.’’

De boswachter stelt vast dat het een baan voor het leven is. “Jobhoppen of een duurdere leaseauto spelen bij ons niet.

Natuurlijk kent het beroep ook lastige kanten. Veel mensen denken dat je alleen maar lekker buiten wandelt, maar ik zit ook veel achter de computer, heb vaak overleg. Je bent tegelijk ook boekhouder en hebt met beheerplannen te maken.

Dit is een Natura 2000­gebied en dat geeft ook een flinke verantwoordelijkheid.

Je moet veel bestekken doorlezen en vergaderingen bijwonen. We beheren bij Landschap Overijssel met vijf terreinbeheerders ruim 5000 hectare.

Ik zeg altijd: ik heb de minste terreinen, maar de meeste hectares.”

HOLLANDS Glorie

Het is duidelijk dat het beheer van de Lemelerberg ook zorgen met zich meebrengt. De zuidhelling van de berg is altijd rustig gebleven en dat wil men ook zo houden. “Je hebt er het mooiste uitzicht, maar het is ook het meest kwetsbare gebied”, legt Dijkstra uit. “De laatste jaren wordt eraan gewerkt om de verschillende heidevelden weer met elkaar te verbinden. Dat is goed voor de flora en fauna. Verschillende dieren krijgen daardoor robuustere biotopen: vlinders, zandhagedissen, nachtzwaluwen. De wulp broedde vroeger op de heide, evenals veldleeuweriken. Dat is steeds verder afgenomen en ook veel heidesoorten en bloeiende planten zijn verdwenen.”

De mineralen die in de grond zaten zijn steeds meer afgespoeld.

Door luchtverontreiniging is dat proces verder versneld. Hans Dijkstra legt uit dat naast kalk ook steenmeel – een restproduct uit Noorwegen – verspreid gaat worden in een poging weer mineralen terug te brengen in de bodem van de heidevelden.

Vanaf de Siccemahoogte wijst de boswachter naar de plaats waar bos is weggehaald. “Daar bij de bomenrij zie je het punt waar we de verbinding maken met het volgende heideveld. Op de plaats waar een aantal jaren geleden al bomen zijn weggehaald is de heide al teruggekeerd. Je ziet nu ook veel jonge berken in de hei.

Die zag je vroeger niet. Dat komt denk ik door de stikstof en het teveel aan voedselaanbod.” De huidige 350 hectare heide wordt de komende tijd uitgebreid naar 500 hectare. Een grotere heide moet bijdragen aan bloeiende struik­ en dopheide, gezonde jeneverbessen, zandverstuivingen, heideveentjes en insecten als graafbijen.

Inmiddels is het hard gaan regenen. Het water gutst van de berg en vormt lange stromen over de bospaden. Al komt het nu even slecht uit, we moeten er blij mee zijn want ook de verdroging vormt een steeds groter probleem. “Heide kan veel hebben,” weet de boswachter, “als er maar één keer in de maand flink regen valt.

Maar je ziet dat de bomen het de laatste jaren door de droogte zwaar krijgen. Ook heel dikke berken die normaal wel tegen droogte kunnen.”

DIKKE STEEN We dalen een stukje af richting een enorm grote zwerfkei: de Dikke Steen, gelegen in een grote kuil tussen de Lemelerberg en Archemerberg. De steen werd tussen de beide wereldoorlogen grotendeels uitgegraven, waarna kon worden vastgesteld dat het om een zwerfkei gaat, een restant uit de ijstijd en afkomstig uit de omgeving van het Zweedse Uppsala. Jaarlijks wordt in het

© Ruud Ploeg

�

© Michiel Poolman

© Angèl Pinxten

Gedachtenishoek

Stuifzand

WANDELROUTES Vanaf de parkeerplaats op de Lemelerberg (Kerkweg 32) starten twee gemarkeerde wandelroutes: oranje (3,6 km) en blauw (9,2 km). In het wandelnetwerk Vechtdal zijn de routes langs genummerde routepalen eenvoudig te combineren tot langere afstanden door over te stappen op routes van een andere kleur. Zie ook de online routeplanner op vechtdaloverijssel.nl/Ontdek/1326/ Wandelnetwerk. Hier zijn ook meerdere kant-en-klare wandelroutes in de omgeving van de Lemelerberg te vinden.

De Dikke Steen

najaar de omgeving van de steen door een man of dertig uit Lemele opgeruimd en aangeharkt. Daarna wordt er een borrel gedronken. Het is een vaste traditie geworden.

Terugwandelend legt Dijkstra uit wat de lastige kanten zijn van het beroep. “Er zijn mensen die te pas en te onpas bellen. Ik ben geen boswachter geworden om aan een 24­uursmaatschappij mee te doen. Je moet ermee om kunnen gaan. Toen ik begon kreeg je één keer per dag een telefoontje, nu heb je er op een rustige dag elk uur minstens drie.”

Hij is eigenlijk wel blij dat hij geen boa is. Vooral omdat het de laatste jaren zoveel drukker is geworden in de bossen, helemaal in het afgelopen jaar. Illegaal afval storten, moutainbiken waar het niet mag en loslopende honden zijn niets nieuws, maar naarmate je meer publiek krijgt, wordt het wel steeds meer. “Als je boa bent, moet je er ook iets mee doen in de uitvoering. Ik spreek natuurlijk ook mensen aan, maar ik kan ze niet verbaliseren. In de meeste gevallen hoeft dat ook niet. Je moet wel meer uitleggen dan vroeger. Als ik mensen zie lopen die de honden keurig aangelijnd hebben, deel ik een koffiebon uit. Dit voelt als mijn berg. Dat gevoel wordt natuurlijk ook sterker als je hier woont.

Ik wil weten wat hier gebeurt.” �

�

Eten en drinken

• Theehuis de Lemelerberg Kerkweg 32, Lemele de-lemelerberg.nl • Restaurant De Nieuwe Brug Lemelerweg 13, Ommen denieuwebrugommen.nl • Boscafé De Lemer Esch Lemelerweg 16, Lemele lemeleresch.nl

Wulp

• Herberg De Witte Gans Heinoseweg 30, Dalfsen wittegans.nl

p. 43

HOLLANDS Glorie

Alle hens aan dek Fietsen & varen met de Laefde van Fryslân Wie met Boat Bike Tours aan boord stapt van de Leafde fan Fryslân wacht een cruise en fietsvakantie ineen, met vele hoogtepunten in het noorden van Nederland en op de Waddeneilanden. Maar onderweg moeten alle zeilen worden bijgezet.

Tekst en fotografie Jeroen Berends

p. 45

Fietsen & varen

D

e zon staat hoog aan de hemel boven Medemblik. Ik ben zojuist aangekomen op het historische station. Met de bus weliswaar, maar wie vanuit Hoorn komt kan met een beetje geluk ook nog de historische stoomtrein pakken.

Het is nog aan de vroege kant en het wachten is op het schip de Leafde fan Fryslân. Ik slenter wat door het stadje.

Scheefgegroeide historische geveltjes sieren de straten. Ik zie wat mensen bij het Bakkerijmuseum naar binnen gaan en ik gluur even door het raam. Via de netjes aangegeven looproutes zie ik mensen langs een verscheidenheid aan speculaasplanken, bakvormen, wafelijzers en ander gereedschap schuifelen.

Normaal gesproken kan hier natuurlijk ook geproefd worden en zijn er workshops maar nu even niet.

Het is gezellig druk op straat en op de terrassen. Bij de ophaalbrug is het zelfs een drukte van belang. Om het kwartier wordt het doorgaand verkeer stilgelegd en is het wachten op de boten die willen aanleggen in de haven. Het zijn vooral kleine zeilbootjes. De Leafde fan Fryslân is een paar maten groter en zal niet langs de brug proberen te komen. Na een halfuurtje zie ik de drie masten boven de dijk uitsteken en langzaam komt het zeilschip de haven in. Tegelijkertijd stappen de eerste medepassagiers naast me van hun fietsen af. Ze hebben er een mooie rit opzitten door het Noord-Hollandse landschap vanuit Enkhuizen. Op hun fietsen prijkt het logo van Boat Bike Tours en dat verbeeldt het programma van de komende dagen pakkend.

Openingspagina: driemaster de Leafde fan Fryslân. Boven: ontspannen op het dek in de avondzon.

Rechts: de historische stoomtrein tussen Hoorn en Medemblik.

Rechterpagina: in de haven van Terschelling; kapitein Floris; de e-bikes worden aan boord gehaald.

HOLLANDS Glorie

ZEEBONK De Leafde fan Fryslân is een driemaster die in 1937 als vrachtschip te water ging. Eind jaren negentig werd het schip verbouwd tot passagiersschip dat van alle gemakken is voorzien. Sinds 2017 is het door de huidige eigenaren in gebruik genomen als schip voor luxe zeilvakanties en hotelaccommodatie. De gasten hebben in hun hut de beschikking over een comfortabel tweepersoonsbed en een zeer verzorgde badkamer. Verder is er een ruim restaurant en staat er op het dek zelfs een jacuzzi. Lekker om de kuiten even te ontspannen na een dag fietsen.

Een voor een worden de fietsen door de in blauw-wit gestreepte shirts gestoken bemanning aan boord gebracht. Ook ik stap aan boord en maak kennis met de kapitein, Floris. Hij draagt geen kapiteinspet en rookt geen pijp maar is wel een echte zeebonk.

Eigenaar Joris heet me welkom en wijst mij mijn kajuit. De trossen gaan los en we varen de haven uit. Eenmaal uit de haven wordt eerste matroos Leon geïnstrueerd om de zeilen te hijsen.

Leon kijkt even met een zoekende blik om zich heen en wijst dan een paar mannen aan die hem mogen helpen. Leon klimt de masten in en maakt de zeilen los. Vervolgens is het aan de gasten om gezamenlijk de zeilen omhoog te krijgen. Het puffen verraadt dat dat niet zo makkelijk is als je zou denken. De hulpmatrozen >

Er is een restaurant aan boord en op het dek staat zelfs een jacuzzi. Lekker om de kuiten even te ontspannen na een dag fietsen p. 47

Fietsen & varen Haven van Medemblik; fietsen in Hoorn.

Rechterpagina: terras van Kaap Hoorn en zeehondjes op de zandplaat.

lachen er samen om. Zo is het ijs aan boord van De Leafde meteen gebroken.

Terwijl we rustig over het IJsselmeer glijden richting de sluizen naar de Waddenzee tuurt kapitein Floris over het water.

Ondertussen maak ik kennis met nog twee opvarenden, Dingy en Buoy, de twee scheepshonden. Zij wijken niet van de zijde van de kapitein. De meeste gasten zitten lekker op het dek te genieten van de nazomerzon en rusten met een drankje uit van de fietstocht. Het is bijna etenstijd en vanuit de kombuis stijgen de eerste geuren op. Chef Raoul is druk in de weer en een uur later serveert hij ons een heerlijke maaltijd.

Wie de weg kwijtraakt moet simpelweg aan het water naar links of naar rechts gaan om uiteindelijk vanzelf weer bij de boot terug te keren HOLLANDS Glorie

WARME GLOED De eerste stop is Texel, waar we zullen aanleggen in Oudeschild.

De zon is bijna onder als we aankomen. Tegen een warm oranje gloed tekent het silhouet van Texel zich af. Ik laat de fiets nog even voor wat hij is, een korte wandeling rond de haven van Oudeschild is een perfecte manier om de avond af te sluiten. Boven wordt er nog gezellig geborreld maar ik trek me terug in mijn kajuit.

Het is acht uur precies als het ontbijt begint en kapitein Floris laat op de kaart zien wat de mogelijke fietsroutes zijn op het eiland en vertelt over de hoogtepunten die er onderweg te zien zijn. Hij benadrukt dat we op een eiland zitten. Dus wie de weg kwijtraakt moet simpelweg aan het water naar links of naar rechts gaan om uiteindelijk vanzelf weer bij de boot terug te >

Fietsen & varen Matroos Leon hangt weer in de touwen; zeehond in Ecomare; chef Raoul zoekt kokkels.

HOLLANDS Glorie

keren. Dit laatste advies geeft me het zelfvertrouwen om mijn eigen plan te trekken. Ik besluit het eiland meteen te doorkruisen en de markt in Den Burg te bezoeken. Ik raak daar al snel in gesprek met Karin, die achter een kaaskraam van boerderij Wezenspyk staat. Wat ik niet mag missen is een Texels schapenkaasje natuurlijk, bijvoorbeeld met lamsoor ofwel ‘orekees’. “Je moet even langsfietsen bij de boerderij”, raadt ze me aan. “Daar hebben we zelfs een schapenmuseum.” Ondertussen proef ik nog een paar blokjes van de romige kazen die voor me liggen.

Ik stap weer op mijn fiets en wanneer ik bij de duinen aankom sla ik rechtsaf. Ik volg de borden naar Ecomare. Want geen Waddenzee zonder zeehonden natuurlijk en hier weet ik zeker dat ik ze kan bewonderen. Onderwijl doe ik mezelf tegoed aan een Texelse Buteriggel, een soort eclair maar dan op z’n Texels.

Verderop zie ik hoe ook de bruinvissen een tussendoortje krijgen.

Er zijn veel fietsers, zoals altijd op Texel. Over de dijken door de weilanden en in de kleine gezellige dorpen kom je ze in alle >

Overal waar we onze handen of voeten in het zand steken komen de kokkels boven. Het emmertje van chef Raoul is binnen een kwartiertje vol

p. 51

Fietsen & varen

soorten en maten tegen. Er is zelfs wat boslandschap op het eiland en op een warme dag waarop je toch al snel zo’n zestig kilometer fietst, is dat een welkome afwisseling.

Fietsen op Texel, het strijken van de zeilen.

Onder: De hoogste duin van Terschelling.

Rechterpagina: Terschelling met de karakteristieke blauw-witte badhuisjes.

HOLLANDS Glorie

HOOGSTE DUIN Wanneer de volgende dag het ontbijt geserveerd wordt heeft De Leafde al koers gezet richting Terschelling. Dit biedt een uitgelezen mogelijkheid om vanaf het dek de zonsopgang te bekijken. Na het ontbijt is het weer alle hens aan dek om de zeilen te hijsen. De wind is zwak en dus mogen alle zeilen bijgezet worden. In vol ornaat stevenen we af op Terschelling.

Terwijl de meeste mensen een boekje lezen of even genieten van het bubbelbad spot Floris in de verte een zeehond. We zien dat hij zijn kopje even boven het water uitsteekt maar meer dan dat zien we helaas niet. Jammer, want een zeehond in het wild is mooier dan een zeehond in Ecomare. De Brandaris komt in zicht en we varen de haven van Terschelling binnen.

Chef Raoul roept me bij zich en vraagt wat ik van plan ben als we aangemeerd zijn. “Ga anders mee met me, ik ga zo kokkels zoeken.” Dat lijkt me een goed plan en samen lopen we het strand op. Het is eb en we hoeven niet lang te zoeken. Overal waar we onze handen of voeten in het zand steken komen de kokkels boven.

Het emmertje dat Raoul bij zich heeft is binnen een kwartiertje vol. Stiekem hoop ik dat de kokkels vanavond al gegeten kunnen worden. Een Hollandse versie van spaghetti alle vongole is aan mij wel besteed. Maar helaas, Raoul vertelt dat de kokkels nog minstens twee dagen moeten spoelen, tot mijn grote teleurstelling.

Terschelling is mijn favoriete Waddeneiland. Je kunt er gezelligheid opzoeken, heerlijk fietsen door afwisselend landschap en je vindt er ook nog wildernis: het duinlandschap. Ik heb nog niet gezwommen tijdens deze trip en Floris heeft me getipt waar ik dat het beste kan doen: bij ‘de hoogste duin’. Het duurt even voordat ik de plek vind waar ik de duinen in moet lopen. Maar als ik ergens langs het fietspad een paar bekende blauwe fietsen met het Boat Bike Tours-logo zie staan dan weet ik zeker dat ik goed zit.

Door het losse duinzand stap ik richting het strand. Het zou een halfuurtje lopen zijn vanaf de fiets. Halverwege zie ik mensen me tegemoet komen. Het is een deel van de bemanning en enthousiast zeggen ze dat ik er bijna ben. Je moet alleen wel nog die duin over.

Ze wijzen in de verte en ik kijk tegen een muur van zand en gras aan. De moed zakt me enigszins in de schoenen maar dat laat ik niet merken en ik stap vrolijk door. De zon gaat langzaam onder en het gouden licht scheert over het struweel. Mijn fotografenhart begint sneller te kloppen.

Dan sta ik aan de voet van de duin die werkelijk als een muur omhoogloopt. Dit zal de hoogste duin dan wel zijn, zeg ik tegen mezelf. Ik ploeg mezelf omhoog door het mulle zand. Eenmaal boven is er niets dan schoonheid. Achter me een wild duinlandschap en de Brandaris. Voor me een verlaten strand met een >

Dit zal de hoogste duin dan wel zijn, zeg ik tegen mezelf. Ik ploeg mezelf omhoog door het mulle zand. Eenmaal boven is er niets dan schoonheid p. 53

Fietsen & varen

zon die langzaam ondergaat en die het witte zand goud kleurt.

Is dit Nederland of sta ik ergens op een paradijselijk eiland?

Zodra ik de temperatuur van het water voel besef ik nog steeds in Nederland te zijn. Ik ga kopje onder en als ik bovenkom kijk ik tevreden naar de hoogste duin, die vanaf deze kant en na een frisse duik toch lager lijkt te zijn.

� Tips & adressen

ROBBEN EN CRANBERRYTAART De volgende dag ga ik richting de Boschplaat, die met de fiets goed te bereiken is en waar je heerlijk kunt wandelen. ’s Nachts is het een van de beste plekken in Nederland om sterren te kijken maar overdag is dit een heerlijke plek om te wandelen. Als ik mijn fiets geparkeerd heb besluit ik weer het strand op te gaan.

Op het terras van strandtent Heartbreak Hotel kies ik een stuk huisgemaakte taart van verse cranberry’s. Daarna fiets ik terug richting de boot. Ik ben aan de vroege kant dus een kleine tussenstop bij het Wrakkenmuseum kan nog net. Herinnert u zich de overboord geslagen containers met schoenen van een paar jaar geleden nog? Een deel daarvan kunt u hier bewonderen. De rest van de aangespoelde exemplaren zijn versleten door de bevolking van Terschelling. Dit museum laat de wonderlijke wereld zien van wat er zoal aanspoelt op de Waddenstranden.

Iedereen is weer aan boord en de loopplank wordt opgehaald. We vertrekken rond drie uur naar Harlingen, waar ik van boord zal gaan. Maar de kapitein heeft nog een kleine verrassing voor me.

“Jij wilde toch zo graag zeehonden in het wild zien”, lacht hij.

“Nou, die kun je krijgen.” We varen naar een robbenbank en daar liggen er ineens tientallen. Ze kijken me aan met een gezicht van ‘wat kom jij hier doen’? Sommige sloven zich uit en nemen wat vreemde yogaposes aan maar het grootste deel kijkt op en slaapt vervolgens weer verder. Er zwemmen er een paar speels langs de boot. Dit is de perfecte afsluiter.

De Leafde fan Fryslân vaart nog een paar dagen verder, naar Makkum en Stavoren, om uiteindelijk weer in Enkhuizen aan te komen. En onderweg krijgen ze hopelijk nog een bordje Hollandse spaghetti alle vongole. �

HOLLANDS Glorie

�

Boat Bike Tours

Ook zin om aan boord te stappen en Nederland te ontdekken met de boot én fiets? Via boatbiketours.com boekt u deze actieve cruise. �

Hollandse Zeilvloot

Voor vele zeilmogelijkheden: zeilvlootbovenamsterdam.nl

�

Haven van Harlingen; huisgemaakte cranberrytaart van het Heartbreak Hotel.

Onder: marktkraam van Kaasboerderij Wezenspyck.

De Wadden

Voor informatie over het Waddengebied: visitwadden.nl • Heartbreak Hotel Badweg Oosterend 71 Oosterend, Terschelling heartbreak-hotel.nl • Ecomare Ruijslaan 92 De Koog, Texel ecomare.nl • Kaasboerderij Wezenspyk Hoornderweg 29 Den Burg, Texel wezenspyk.nl • Bakkerijmuseum De Oude Bakkerij Nieuwstraat 8 Medemblik deoudebakkerij.nl

�

ONZE KEUZE - BOEKEN Tekst Pablo Pichel en Fabian Takx

De 70’s in beeld Eén ding is zeker: politiek correct werd in de jaren zeventig anders geïnterpreteerd dan nu.

In advertenties werd iedere gelegenheid aangegrepen om ‘schaars geklede dames’ op te voeren. ‘Landlubber jeans trek je alleen uit als het echt nodig is’ voor een nudistenkamp bijvoorbeeld. Maar ja, het was een andere tijd, zoals Roelof Bouwman en Minke de Vogel duidelijk maken in dit door hen samengestelde, rijk geïllustreerde naslagwerk.

Een vrolijk stemmend boek dat een ‘ach

ja’-gevoel zal oproepen bij iedereen die toen jong was. Wie weet nog dat ‘Zo slank zijn als je dochter’ bij het merk Era hoorde? Met dit boek duiken we in de verdwenen wereld van de SRV-man, ‘de broodnodige aardappeltrommel’, barbies en plakplaatjesalbums. De keuze om Kees van Kooten het voorwoord te laten schrijven is de enige juiste.

• Roelof Bouwman & Minke de Vogel, ‘70’s – Het levensgevoel van de jaren zeventig in advertenties’, Nieuw Amsterdam, E25.

Museum in de achtertuin In een rustig deel van Den Haag staat een chic 19de-eeuws pand, dat tot de nok toe is gevuld met kunstwerken. De gevierde kunstenaars Hendrik Willem Mesdag (18311915) en echtgenote Sientje Mesdag-van Houten gaven in 1887 opdracht om een particulier museum te bouwen pal naast hun woonhuis. Willem Mesdag was ook een gepassioneerd kunstverzamelaar met een liefde voor impressionistische schilderijen.

Toentertijd puilde De Mesdag Collectie al uit met eigentijdse meesterwerken van Joseph Israëls, Antonio Mancini en de School van Barbizon. Maar ook met porselein en tapijt.

Iedere zondagochtend leidde Mesdag bezoekers door zijn museum. In het boek ‘Meesterwerken in de Mesdag Collectie’ loopt u als het ware met hem mee, langs rijke illustraties en beschrijvingen van de Mesdags, de meesterwerken en hun makers.

• Maite van Dijk & Renske Suijver, ‘Meesterwerken in de Mesdag Collectie’, Van Gogh Museum, E22,95.

Grootmeester van het groen Piet Oudolf is een tuinkunstenaar, die planten en struiken in de aarde aanbrengt als verfstreken op een doek. Oudolf vertegenwoordigt de New Perennial Movement, een groep tuinarchitecten met een naturalistische stijl: hoge planten horen tussen lage planten en het verval moet worden omarmd. Piet Oudolf heeft behalve in Nederland ook tuinen ontworpen in Zweden, Engeland, Canada en de Verenigde Staten. Zo ontwierp hij de Gardens of Remembrance, een monument voor de slachtoffers van 9/11, en Highline Park, een stadstuin op een verlaten

HOLLANDS Glorie

treinspoor in hartje Manhattan. ‘Oudolf Hummelo’ is een herziene versie van een boek uit 2015, aangevuld met Oudolfs recente projecten, zoals de beeldentuin van Museum Singer Laren en de tuin van museum Voorlinden. Het boek beschrijft en verbeeldt de ontwikkeling van Oudolfs carrière met talloze paginavullende bloemenpanorama’s en openhartige anekdotes.

• Piet Oudolf & Noel Kingsbury, ‘Oudolf Hummelo’, Noordboek Uitgevers | HL Books, E29,95.

Hemelse natuur Toen conservator Hans Mulder na een verbouwing en door de lockdown ineens tijd over had, besloot hij om de wetenschappelijke archieven van Artis in te duiken. Met het boek ‘De ontdekking van de natuur’ als resultaat. Mulder vertelt over de ontwikkelingen in het natuurhistorisch onderzoek gedurende vier eeuwen. Het startpunt is 1500, als onderzoek dankzij de boekdrukkunst, de reformatie en ontdekkingsreizen in een stroomversnelling komt. De publicaties waren een aanwinst voor rariteitenkabinetten. Net als dit boek, stonden de oorspronkelijke titels vol wonderschone aquarellen en tekeningen. De onderscheidende kenmerken van exotische dieren, insecten en planten vielen hierin direct op. Toch lijken de natuurgetrouwe boeken, waarin ook draken en zeemonsters voorkwamen, ook iets bovennatuurlijks te hebben. Ze laten zien dat de natuur destijds beschouwd werd als een hemelse creatie.

�

• Hans Mulder, ‘De ontdekking van de natuur’, Uitgeverij Terra, E39,99.

Wij mogen drie exemplaren van dit boek weggeven. Wilt u kans maken, ga dan naar www.hollandsgloriemagazine.nl en vul uw gegevens in bij Mail & Win.

Dineren als een kasteelheer Wat kreeg een kasteelheer vroeger te eten? De organisatie Geldersch Landschap & Kasteelen is de huisarchieven van kastelen ingedoken om dat uit te zoeken. In ‘Lekker Gelderland’ krijgt u een intiem kijkje in de keukens van Gelderse kastelen in de loop van de eeuwen. U leest wat er per seizoen op het menu van de landheer stond, door wie het eten werd bereid en waar de ingrediënten vandaan kwamen. De

landgoederen waren veelal zelfvoorzienend, met vrijwel altijd een eigen boerderij, molen en bierbrouwerij. De koks en kokkinnen kookten met wat voor handen was. Vaak was dit wild of vis, maar er werd bijvoorbeeld ook gesmuld van kruidentaart, wortelpudding of peersorbet.

Proef thuis de rijke Gelderse historie!

• Geldersch Landschap & Kasteelen, ‘Lekker Gelderland.’, GLK, E19,50.

p. 57

�

ONZE KEUZE - BOEKEN Gouden eeuw voor vrouwen De 17de eeuw wordt in het algemeen afgeschilderd als een gouden eeuw voor mannelijke kunstenaars als Rembrandt, Johannes Vermeer en Frans Hals. Maar in hun schaduw brachten getalenteerde vrouwen ook voortreffelijke kunst voort. Het boek ‘Gouden vrouwen van de 17de eeuw’ is het resultaat van een samenwerking van Judith Noorman met studenten van de Universiteit van Amsterdam. Gezamenlijk hebben zij de biografieën van 34 vrouwelijke kunstenaars en kunstliefhebbers vastgelegd. Het

�

werk en de passie van deze bijzondere vrouwen zijn indrukwekkend. Johanna Helena Herolt, Maria van Oosterwijck en Rachel Ruysch schilderden de meest betoverende bloemstillevens. Of vergaap u aan de gegraveerde glazen van Anna Roemers Visscher, de knipkunst van Johanna Koerten of de rariteitenkabinetten van Petronella de la Court en Hendrickje Stoffels.

• Judith Noorman & Universiteit van Amsterdam, ‘Gouden vrouwen van de 17de eeuw’, WBOOKS, E24,95.

Wij mogen twee exemplaren van dit boek weggeven. Wilt u kans maken, ga dan naar www.hollandsgloriemagazine.nl en vul uw gegevens in bij Mail & Win.

Geheimen van een landgoed Landgoed Biljoen ligt verstopt in het natuurrijke overgangsgebied tussen de Veluwe en de IJssel. Nu het landgoed en het daarop gevestigde kasteel ruim tien jaar in handen zijn van de stichting Geldersch Landschap & Kasteelen, vond men het tijd voor een publicatie. Het rijk geïllustreerde boek ‘Biljoen’ moet de wereld van de vroegere kasteelheren toegankelijker maken. De geschiedenis die zich voorheen alleen achter de dikke kasteelmuren afspeelde, wordt hiermee geopenbaard. ‘Biljoen’ staat vol verhalen over het kasteel en de eigenaren, van de 11de eeuw tot heden. Het boek leidt de lezer door decadente eetkamers, danszalen, tuinen en meer. U leert niet alleen de bewoners kennen, maar ook de bijzondere mensen met wie ze contact hadden.

• Jorien Jas & Conrad Gietman, ‘Biljoen’, WBOOKS, E39,95.

Spinoza’s vriendenkring Baruch Spinoza was misschien wel Nederlands’ meest invloedrijke filosoof. Zijn beroemde werk ‘Ethica’ vormde de basis voor het moderne westerse denken. En in ‘Tractactus Theologico-Politicus’ verdedigde de verlichte denker dapper de vrijheid van meningsuiting.

Toch stond Spinoza lange tijd vooral bekend als een eenzame vrijgezel, getekend door zijn verbanning uit de Joodse gemeenschap.

‘Spinozaland’ bewijst het tegendeel. Tijdens zijn werk als koopman ontmoette Spinoza beroemde geleerden, dichters en staatslieden

HOLLANDS Glorie

met wie hij ook na zijn verbanning contact hield, zoals de gebroeders De Witt en Constantijn Huygens. In deze op onderzoek gebaseerde roman leren we de vrijgevochten mannen en vrouwen kennen die Spinoza’s gedachtegoed beïnvloedden. Uit hun filosofische discussies wordt duidelijk dat de eerste spinozisten helemaal geen wereldvreemde kluizenaars waren, maar een collectief van dappere vrijheidsstrijders.

• Maxime Rovere, ‘Spinozaland’, Uitgeverij Balans, E34,99.

6 X HOLLANDS

+ CAPITOOL NEDERLAND

T.W.V. B32,50 NU SAMEN VOOR MAAR

E 32 Erop uit in eigen land Deze ‘Capitool Reisgids Nederland’ (inclusief wandel- en fietsroutes) helpt je bij het plannen van verrassende uitjes en vakanties in eigen land. Boordevol tips, uitstapjes, leuke weetjes en achtergrondinformatie over plaatsen, dorpen en natuurgebieden. De prachtige fotografie, illustraties en gedetailleerde plattegronden helpen je bij het vinden van de weg.

Opengewerkte tekeningen tonen het interieur van bezienswaardigheden zoals de Sint-Jan, het Bonnefantenmuseum en het Joods Historisch Museum.

WORD ABONNEE Kijk op www.hollandsgloriemagazine.nl of bel 088 2266637

De abonneeservice is op werkdagen bereikbaar van 9.00 tot 17.00 uur. Als bijdrage in de verzendkosten van het geschenk wordt eenmalig C 5 in rekening gebracht.

Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt. Neem contact op met de abonneeservice voor verzendtarieven naar het buitenland. U kunt het abonnement ook cadeau doen aan iemand anders, u ontvangt dan zelf de reisgids.

p. 59

INTERVIEW Interview

Noraly Beyer ‘Ik moest de zwarte Emmer worden’ Eind 2020 kwam haar boek uit, over de slachtoffers van de Decembermoorden en hun nabestaanden. Noraly Beyer woonde in Suriname toen Bouterse er de macht greep. Direct na de moorden van 1982 vertrok ze naar Nederland. De rest is geschiedenis. Beyer werd presentator van het NOS Journaal en zag ons land steeds diverser worden, óók op televisie.

Tekst & fotografie Jeroen Jansen

W

e ontmoeten Noraly Beyer in de Bijlmer, al 35 jaar haar thuis. In de jaren zeventig en tachtig gold ‘Zuidoost’ als de vrijplaats voor kansarme Surinamers en Antillianen. Nu wonen er 140 nationaliteiten en voelt ze zich nog steeds thuis aan de rustige zuidrand van de wijk, in Reigersbos. In de zomer van 2009 vierde ze haar afscheid als presentator van het NOS Journaal tijdens het Kwakoe-festival in het Bijlmerpark, want in een “receptie met kaasstengels en bitterballen” had ze weinig zin.

Beyer werd in 1949 geboren op Curaçao en vertrok voor het eerst naar Nederland toen ze elf was. “Kort daarvoor was mijn vader overleden”, vertelt ze. “Mijn moeder bleef met zes kinderen achter. Voor iemand die ook nog voor de klas stond was dat best zwaar. Bovendien was het gebruikelijk om kinderen die van de lagere school kwamen naar Nederland te sturen voor een >

HOLLANDS Glorie

vervolgopleiding. Die traditie bestond al in de tijd van de slavernij, alleen was het toen de witte elite die zijn kroost naar Nederland stuurde. Later deden ook de nazaten van de slaafgemaakten dat. De Curaçaose overheid subsidieerde dat ook.”

Hoe vond u het om naar Nederland te gaan?

“Spannend. Ik zag het als een groot avontuur. Ik kwam uit een gezin met vijf jongens. In Nederland zou ik naar een meisjesinternaat gaan, dat vooruitzicht trok me wel. Wel zo rustig, dacht ik.”

Wat voor wereld trof u aan?

“Ik wist al best veel van Nederland. Onze schoolboekjes stonden vol Nederlandse taferelen. We lazen ‘Dik Trom’, ‘De Kameleon’ en de meisjesboeken van Sanne van Havelte. We kenden de clichés: molens, klompen, koeien in de wei, koude winters en schaatsen. Maar wíj hadden rolschaatsen en óns ijs zat in de vriezer. Ik wist een beetje wat ik kon verwachten, maar ook weer niet echt. Je kunt wel over ‘kou’ lezen, maar dan weet je nog niet hoe het voelt. Hetzelfde geldt voor al die witte mensen en hun eten. Je kende de plaatjes, maar die haalden het niet bij de

HOLLANDS Glorie

werkelijkheid. In het begin keek ik mijn ogen uit. Ik was nieuwsgierig en keek met verwondering naar deze nieuwe wereld.”

Hoe werd er tegen u aangekeken?

“Ik zat in Linne, een dorp bij Roermond.

De dorpelingen kenden iemand zoals ik van de missiekalender, alleen waren dat plaatjes van ondervoede zwarte kinderen in Afrika.

Daar spaarden ze dan voor via Memisa. Ik voldeed helemaal niet aan dat beeld. Sterker nog: op Curaçao spaarde ik ook voor Memisa. Over het algemeen waren de mensen heel nieuwsgierig, net als ik.

Aanrakerig ook, dan vonden ze dat ik zo’n mooie huid had, of leuk haar. Ze keken graag, dat vond ik helemaal niet erg. Soms riep iemand dat ik een moorkop was, maar in het begin zei dat me niets. Later leerde ik dat ik ‘witte kaaskop’ moest terugroepen.”

Noraly Beyer U voelde zich niet gediscrimineerd?

“Nee joh, ik kende dat woord niet eens.

Wist ik veel. Kinderen roepen van alles tegen elkaar, ook als je sproeten hebt, of rood peenhaar. Ik was me er wel van bewust dat ik in een wereld zonder gelijken woonde. Op Curaçao had ik weleens witte mensen gezien, maar nu waren het er wel erg veel. Ik was de zwarte korrel in een pan met witte rijst.”

Had u geen heimwee?

“De eerste jaren niet. Daarna verlangde ik wel naar huis, naar de tropen en het eten. Hier at ik geen rijst, maar rijstepap.

Dat vond ik vreemd en onsmakelijk.

Toch kon ik goed omgaan met de heimwee. Ik besefte ook wel dat mijn moeder me niet voor twee jaar naar Holland had gestuurd.”

Wanneer werd u weer met uw moeder en broers herenigd?

“Op mijn zestiende, toen ik van de middelbare school kwam. Die zomer bracht ik mijn vakantie op Curaçao door.

Dat was wennen, zowel voor mijn moeder als voor mij. Ik was als vroege puber weggegaan en keerde terug als jongvolwassene. Er was een bepaalde verwijdering ontstaan, maar dat is logisch.

Je kunt niet verwachten dat alles na vijf jaar nog hetzelfde is. Dan is een zomervakantie ook te kort om weer dichter naar elkaar te groeien.”

U luisterde wel naar uw moeder toen ze zei dat u naar de kweekschool moest.

“Het was natuurlijk wél mijn moeder. Ik wist hoe hard ze werkte om ons een toekomst te geven. Eigenlijk wilde ik liever als au pair naar Parijs, maar daar was ze het niet mee eens. Mijn moeder, die onderwijzeres was, zei: ga maar naar de kweekschool, daar word je niet slechter van, kijk maar naar mij.”

Beyer maakte de kweekschool af en vertrok hierna alsnog naar Parijs. Na een

jaar trouwde ze met een Hongaarse architect. Met hem, en hun pasgeboren zoon, emigreerde ze naar Suriname, waar haar man een baan kreeg als planoloog. “Ik kon eindelijk weer naar de tropen”, zegt ze nu. “Ik herinnerde me hoe fijn het is om in de tropen op te groeien, dat gunde ik onze kinderen ook.” In Paramaribo belandde ze voor de klas, net als haar moeder, totdat ze per toeval verzeild raakte bij de Surinaamse televisie.

In 1973 begon uw carrière als nieuwslezeres. Die zag u vast niet aankomen.

“Niet bepaald. In die tijd was er een grote politieke staking aan de gang, die ook de Surinaamse Staatstelevisie parten speelde.

Een vriend die bij de Voorlichtingsdienst werkte vroeg of ik wilde invallen als nieuwslezeres. Dat heb ik toen gedaan, als vriendendienst. Andere vrienden pushten me ook een beetje, zo van: ach, doe dat toch lekker. Het was meer een grap dan een serieuze carrièremove.”

Een grap met grote gevolgen, zo bleek achteraf.

“Ja, zo gaat dat in het leven. Ik bleef bij de STVS, tot en met de Decembermoorden van 1982. In 1975 werd Suriname onafhankelijk en verkeerde het land in een soort feestroes. Maar het was ook het begin van een politiek instabiele tijd. Suriname moest ineens op eigen benen staan en dat ging natuurlijk niet zonder slag of stoot. Er was veel corruptie en onvrede. Een deel van die onvrede zat bij de militairen. Uit protest dat ze geen vakbond

“Op Curaçao had ik weleens witte mensen gezien, maar nu waren het er wel erg veel.

Ik was de zwarte korrel in een pan witte rijst” kregen, grepen ze de macht, zonder zich goed te realiseren wat het betekent om een land te besturen. Ze bezetten een politiebureau en kregen het land erbij.”

Wat betekende dit voor u?

“We kregen met censoren te maken. De een was strenger dan de ander, maar over het algemeen moest je je schikken naar hun grillen. Soms lazen ze mee en werd je met een geweer op je schouder getikt als het nieuws hen niet beviel. Na een tijdje had ik er genoeg van en bedankte ik met een collega voor het binnenlandse nieuws. We zeiden: ‘Doe het zelf maar, als jullie het zo goed weten. Wij doen het buitenlandse nieuws wel.’ Van wat er in het buitenland gebeurde hadden ze weinig verstand. Ja, je mocht geen ‘guerrillastrijders’ zeggen, dat waren dan ‘vrijheids- >

p. 63

Noraly Beyer strijders’. Voor de rest werden we redelijk vrijgelaten. Dit heeft twee jaar geduurd, tot de Decembermoorden van 1982. Kort daarna ben ik naar Nederland vertrokken.”

Het werd te gevaarlijk voor u?

“Het werd onhoudbaar en onwerkbaar. Bekenden van mij, politieke tegenstanders van Bouterse en zijn militaire regime, werden vermoord. In dat klimaat kon en wilde ik niet meer werken. Dit was de apocalyps, het einde. Ons oudste kind zat al in Nederland en we hadden ons voorgenomen om de kerst samen te vieren. In Suriname of in Nederland. Uiteindelijk ben ik met mijn jongste kind naar Nederland gegaan. Mijn man zat voor werk in Jamaica en wilde liever dat ik zijn kant op reisde.

Maar ik was wel even klaar met politiek instabiele landen. Ik heb mijn huis in Paramaribo achtergelaten en ben gegaan.

Met 200 gulden op zak, in mijn ene hand een koffer en in de andere mijn dochter. Het was zeker niet de bedoeling om in Nederland te blijven.”

Wanneer werd het permanent?

“Op mijn tweede dag in Nederland kreeg ik bezoek van Hugo van Rhijn van het NOS Journaal. Die kende ik van zijn bezoeken aan Suriname. Hugo kwam een videoband halen, met daarop de valse verklaringen van twee slachtoffers van de Decembermoorden. Die hadden onder dwang getuigd dat ze een coup wilden plegen. Hugo vroeg wat mijn plannen waren. Ik zei: geen idee, weet jij het?

De volgende dag hing de Wereldomroep aan de lijn. Of ik

“De reacties waren aanvankelijk vrij heftig.

Veel mensen namen aanstoot aan mijn accent, maar dat was een drogreden.

Ik was zwart, dat was het probleem” redacteur en nieuwslezer wilde worden. Dat wilde ik wel, maar daarmee kon ik een terugkeer naar Suriname wel vergeten. Daar was de Wereldomroep verboden. Veel Surinamers luisterden in het geniep naar de omroep, zoals de Nederlanders tijdens de oorlog afstemden op Radio Oranje.”

Dat heeft u er niet van weerhouden?

“Nee. Ik wist dat ik door de Surinaamse machthebbers als de ‘stem van het verraad’ zou worden gezien. Maar daar stond tegenover dat ik vanuit een vrij land de mensen in Suriname kon berichten over het nieuws dat gecensureerd werd.”

HOLLANDS Glorie

In 1985 werd u een bekende Nederlander, als zwarte presentator van het Journaal. Dat waren de mensen niet gewend. Hoe kwam u terecht bij het Journaal?

“Toen Fred Emmer vertrok als nieuwslezer, werd me gevraagd of ik wilde solliciteren. In die tijd was Nederland al een stuk multicultureler dan in de jaren zestig, toen ik hier voor het eerst was. Zeker in de Randstad. En toch: Surinamers en Antillianen voelden zich zwaar ondervertegenwoordigd in de media. Ze betaalden mee aan een omroep die volledig ‘wit’ was. Er moest een ‘zwarte Emmer’ komen, vonden zij. Ik was het met hen eens. Toen Fred Emmer vertrok, maakte Peter Brusse, de nieuwe hoofdredacteur van het Journaal, zich sterk voor een kandidaat met een migratieachtergrond. Brusse was correspondent geweest in Londen, daar was het al heel gewoon dat zwarte mensen deel uitmaakten van het establishment. Overigens was ik niet de eerste zwarte vrouw bij het Journaal.

Dat was Eugènie Herlaar, in de jaren zestig en zeventig. Maar bij haar was het zwart-zijn veel minder een issue. Ze was vooral de eerste vrouw.”

Voelde het alsof u gevraagd werd vanwege uw huidskleur, of vanwege uw verdiensten?

“Allebei. Ik vond hoe dan ook dat onze televisie de diversiteit in de maatschappij geweld aandeed. In de Randstad was een derde van de bevolking gekleurd, maar dat zag je niet terug bij de publieke omroep.

Dus ik vond het niet erg dat ze mij vroegen. Overigens hadden ze dit natuurlijk niet gedaan als ik geen ervaring had als nieuwslezer.”

Hoe reageerde Nederland op uw verschijning en wat kreeg u daarvan mee?

“Ik weet nog dat Peter Brusse vroeg of ik brede schouders had. Ik antwoordde: kun je dat niet zien dan? Afijn, ik wist waar ik aan begon. De reacties waren aanvankelijk vrij heftig. Veel mensen namen aanstoot aan mijn accent, maar dat was een >

drogreden. Ik was zwart, dat was het probleem. Er kwamen ook boze brieven, op de redactie, in de kranten en bij mij thuis.

Gelukkig kan ik veel hebben.”

Zag u uzelf als een voorvechter? U was niet alleen zwart, maar ook vrouw.

“Nee, maar later hoorde ik wel dat veel mensen mij een pionier vonden. Nog steeds spreek ik mensen die mij als voorbeeld zagen. Die dachten vroeger: als zij dit kan, kan ik het ook. Ergens is dat wel logisch. Als je ineens een zwarte vrouw het nieuws ziet lezen, terwijl je daarvoor alleen maar witte tv-mensen hebt gezien, dan gaat er wel een deurtje open. Ook al heb je misschien niet de ambitie om bij de televisie te werken. Het gaat om de herkenning en het besef dat je ook een Nederlander bent.”

U heeft 23 jaar lang het Journaal gepresenteerd. Is er in al die jaren genoeg veranderd?

“Er werken nu veel meer vrouwen en mensen met een migratieachtergrond op de Nederlandse redacties. En ook vóór de camera

HOLLANDS Glorie

zie je meer mensen met een kleurtje. De commerciële media waren hier overigens sneller mee dan de publieksomroepen. Nu zie je dat de sociale media vaak sneller zijn dan de gewone media. Sinds de Black Lives Matter-beweging en de zwartepietendiscussie is het diversiteitsvraagstuk nog eens versneld.”

Wat vond u eigenlijk van Zwarte Piet?

“Ik was niet anders gewend. As kind groeide ik op met Zwarte Piet, want die hoorde bij de Nederlandse cultuur. Ik was er wel bang voor, want Zwarte Piet had een roe en nam stoute kinderen mee naar Spanje. In die tijd had ik nog geen flauw benul van het raciale karakter. Ook niet toen ik zelf Piet wilde zijn en iemand zei dat ik me niet hoefde te schminken. Ik

Noraly Beyer wilde me juist wél schminken, want voor mij was Zwarte Piet een schertsfiguur, een karakter. Ik wilde óók iemand anders zijn, net als mijn witte buurmeisje. Later besef je natuurlijk wat zo’n schertsfiguur allemaal losmaakt. Als zoveel mensen zich beledigd voelen door de figuur Zwarte Piet, dan moet je daar afscheid van nemen. Zoals we ook afscheid hebben genomen van de roe, die is bijna geruisloos verdwenen. Tradities zijn niet heilig, die gaan met hun tijd mee.”

U draagt twee en misschien wel drie culturen met u mee. Heeft u het gevoel ergens bij te horen?

“Nee, dat zegt me niets. Die behoefte heb ik ook niet. Als ik al ergens bij hoor, dan is dat bij familie en vrienden. Ik hou van de tropen én van Nederland. Als het kan, ga ik een paar keer per jaar naar een tropenland. Dat kan overigens ook Afrika of Azië zijn. Ik geniet van de warmte daar, de kleuren en het licht. Dat ik midden in de nacht zo naar buiten kan lopen, zonder eerst naar een jas of schoenen te hoeven grijpen, héérlijk is dat. Ik zou goed in de tropen kunnen wonen.”

U gaat ook regelmatig terug naar Suriname. Is het daar wel veilig?

“Sinds 1987, toen Suriname een burgerregering kreeg, ben ik elk jaar terug geweest. Ja, ook toen Bouterse nog president was. Ik ben nooit bang geweest voor mezelf, dat leefde meer bij familie en vrienden. Die vonden het soms wel eng als ik bijvoorbeeld naar een verkiezingsbijeenkomst van Bouterse ging. Dan werd ik herkend natuurlijk, van de televisie en de Wereldomroep. Maar ik heb me nooit bedreigd gevoeld.”

Vorig jaar verscheen uw boek ‘Recht en waarheid maken vrij’. U schreef het nadat Bouterse schuldig werd bevonden aan de Decembermoorden en tot twintig jaar gevangenisstraf werd veroordeeld. Wat wilde u met uw boek bereiken?

“Het boek bestaat onder meer uit getuigenissen van nabestaanden. Met een aantal weduwen sprak ik in de jaren tachtig al, die interviews heb ik later bijgewerkt. Een aantal verhalen is uitgezonden bij de Wereldomroep. Pas na de veroordeling van Bouterse, in november 2019, kwam het idee om alles te bundelen en als boek uit te geven, inclusief het vonnis en de toespraken tijdens de herdenking op 8 december. Hiermee wil ik de slachtoffers eren.”

U noemde het boek ook een ‘verwerking voor uzelf’. Hoe bedoelt u dat?

“Ik ben geen nabestaande, maar kende een aantal slachtoffers persoonlijk. De Decembermoorden markeren een keerpunt in mijn leven. Met dit boek sluit ik dit verhaal niet af, maar ik ben wel blij dat het er is. Ik vind het belangrijk dat de geschiedenis blijft leven. Sommige jonge Surinamers weten niet eens dat Bouterse een moordenaar is. Ook daarom wilde ik die verhalen op papier zetten.”

In 2008 nam u afscheid bij het Journaal. Wat doet u tegenwoordig, behalve schrijven?

“Na mijn vertrek deed ik research voor het Noord Nederlands Toneel. Ik heb me altijd geïnteresseerd voor toneel, theater, kunst en cultuur in het algemeen. Vooral het uitvergroten van de werkelijkheid en het voeden van de verbeelding spreken me aan.

Sinds corona staat dit helaas op een laag pitje. Ik zit ook vaak in jury’s, onder andere voor het beste Nederlandse tv-drama en de

“Ik kende een aantal slachtoffers persoonlijk. De Decembermoorden markeren een keerpunt in mijn leven” Woutertje Pieterse Prijs voor het beste Nederlandse kinder- of jeugdboek. Momenteel ben ik juryvoorzitter van de J.C. Bloem Poëzieprijs. Zelf ben ik ook nog niet uitgeschreven. Er zijn wat ideeën, maar die wil ik nog niet uitspreken. Behalve dat het waarschijnlijk een combinatie wordt van fictie en non-fictie.”

En de televisie? In 2018 was u de verteller van het paasverhaal ‘The Passion’, in uw wijk de Bijlmer. Verder zien we u maar weinig. Bewust?

“Ik heb geen zin in quizzen en spelletjes, dan blijft er niet veel over. Soms maak ik een uitzondering voor een talkshow, wanneer het onderwerp relevant is. Ik deed mee aan de campagne van de overheid om je te laten inenten tegen corona. Dan zit je al snel aan tafel bij ‘Op1’. Het moet wel ergens over gaan.” �

p. 67

�

KUNST UITGELICHT Tekst Fabian Takx

Meneer Jacques Bij iedereen geliefde antiheld

Wie is toch die mascotte van het Kröller-Müller? Dat bronzen mannetje dat in iets verschillende uitvoeringen ook in Rotterdam en Heerlen staat.

Op zoek naar de maker van dit o zo herkenbare type mens.

HOLLANDS Glorie

Heerlen, de geboorteplaats van Wenckebach. Die in Heerlen draagt een hoge hoed, een wandelstok en een paar handschoenen, als een butler, en die in Rotterdam houdt net als die in Otterlo een gleufhoed achter zijn rug.

Wenckebach zelf is niet bekend, Meneer Jacques wel. Op de een of andere manier is hij voor iedereen herkenbaar, hij is de universele antiheld. Iedereen ziet hem en wil met hem op de foto. Misschien daarom is hij ook uitgegroeid tot de mascotte van het Kröller-Müller.

Meneer Jacques is de ‘gewone man’, en zo heeft Wenckebach hem ook bedoeld, als een fictieve figuur die iedereen zou kunnen zijn. Een ironische versie van de archetypische

© Cary Markerink

I

edereen kent hem en iedereen houdt van hem, zoals hij daar een beetje staat te staan bij de ingang van het Kröller-Müller Museum, fier rechtop met zijn handen achter zijn rug, buik vooruit en voetje voorwaarts. Het bronzen mannetje heeft iets koddigs met zijn bolle hoofd en ook iets vertederend tragisch, met die droevige trek rond zijn samengeknepen mondje, neusje parmantig in de wind. Met zijn in zichzelf gekeerde uitdrukking lijkt hij er niet helemaal bij te zijn. En omdat hij niets lijkt uit te voeren lijkt hij op die mannen die bij een bouwplaats staan te kijken, maar daar is hij dan net te veel het heertje voor. Hij staat overal een beetje boven, en tegelijk staat hij daar ook heel alleen.

‘Meneer Jacques’ heet hij, maar hij wordt ook vaak ‘Monsieur Jacques’ genoemd. Hem is in 1955 het leven geschonken door een Limburgse beeldhouwer die voluit Ludwig Oswald Wenckebach heette, maar Oswald Wenckebach werd genoemd, geboren werd in Heerlen in 1895 en overleed in Noordwijkerhout in 1962.

Er is ook een Meneer Jacques op de Coolsingel in Rotterdam en een in

Hollandse kleinburger. Maar de naam Jacques bedacht hij pas toen hij zag dat een van zijn voorstudies leek op de droevige dichter Jacques Bloem, die ook een kalende kop had en melancholieke trekken. Zelf dacht ik ook aan Jacques Tati en Monsieur Hulot, de charmante stuntelaar met zijn lange regenjas, hoed en paraplu. En natuurlijk ook door de titel ‘Monsieur Jacques’, die volgens het KröllerMüller waarschijnlijk is ingevoerd tijdens de Wereldtentoonstelling van 1958 in Brussel waar Meneer Jacques werd tentoongesteld als onderdeel van de Nederlandse inzending. Met groot succes, overigens. Kennelijk herkenden de Franstaligen hem ook meteen als een petit bourgeois uit eigen land.

Het beeld was twee jaar eerder door het Nederlandse Rijk aangekocht en in 1957 als langdurig bruikleen aan het Kröller-Müller afgestaan, waar Wenckebach lid van de ‘Commissie van Bijstand’ was. Wenckebach sparde ook met directeur Bram Hammacher over de samenstelling van de beeldentuin.

Wenckebach was misschien een voorname beeldhouwer, maar uiteindelijk blijft hij net zo vaag als zijn

© Marjon Gemmeke

Meneer. Hij maakte niet alleen beelden, maar ook tekeningen, schilderijen, etsen, litho’s en houtsneden. Allemaal in eenzelfde sober-abstraherende, licht expressieve, op de klassieke beeldhouwkunst gebaseerde stijl. Wenckebach was ook illustrator van schoolboeken en buitengewoon hoogleraar boetseren en beeldhouwen aan de afdeling Bouwkunde van de TU Delft. Zijn

beeltenis van koningin Wilhelmina prijkt op munten uit 1948 en hij ontwierp een postzegel voor de Olympische Spelen in Amsterdam van 1928 en een Verzetskruis 1940-1945.

Hij was bevriend met John Rädecker, de beeldhouwer van het monument op de Dam waarvan is beweerd dat hij ‘fout’ was in de Tweede Wereldoorlog omdat hij lid was van de Kultuurkamer.

In 1955 werd Wenckebach ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Een braaf en voorbeeldig leven dus, net als zijn oeuvre. Met een eenzaam hoogtepunt: Meneer Jacques. � • Vaste collectie Kröller-Müller Museum, Meneer Jaques uit 1955, door Oswald Wenckebach (1895 - 1962).

p. 69

Het schelpenpad door het oude bos met een prieeltje. Vooraan bloeien de gele anemoon en holwortel.

Rechterpagina: de Dekema State.

© JAN DERWIG

DEKEMA STATE •

Vroege bloeiers uit de hoftuin

Sneeuwklokjes, gele anemoon en knikkende vogelmelk.

Soort na soort schieten de stinzenplanten vanaf het vroege voorjaar de grond uit op het terrein rond de Friese Dekema State. Een trekpleister voor liefhebbers van historische planten. Omdat de kleurenpracht elke maand verandert, is de adellijke buitenplaats meer dan een bezoek waard.

Tekst & fotografie Anna Rubingh

p. 71

Bij de nieuwe landschapsstijl hoorde een natuurlijk ogende beplanting, maar niet die van hier, daar maakte je geen indruk mee natuurlijk

D

e oude adellijke buitenplaats Dekema State in het Friese dorpje Jelsum, net boven Leeuwarden, staat bekend om de prachtige collectie stinzenplanten die in de oude grond bewaard zijn gebleven. Ze worden door tuinbaas Wim Hoogendam, die samen met zijn vrouw Jacomine beheerder op Dekema State is, met liefde onderhouden. “De rust van de eeuwen ligt besloten in de grond en elke lente weer tovert zij met haar bloemenpracht”, zo omschrijft Wim het poëtisch in het boekje dat hij schreef over de stinzenplanten op Dekema State. “Soort na soort schieten ze vanaf het vroege voorjaar de grond uit om zo het terrein rondom de state om te toveren in een voorjaarsparadijs.”

Dekema State is elk voorjaar een trekpleister voor stinzenplantenliefhebbers die soms wel honderden kilometers rijden om in Friesland deze bijzondere historische planten te komen bekijken.

WILDE PLANTEN VAN VER WEG Stinzenplanten zijn voorjaarsbloeiers, wilde planten, bolletjes, knolletjes of wortelstokken die ooit zijn meegenomen uit andere delen van Europa en Azië. De verschillende soorten bloeien vanaf het vroege voorjaar tot in mei, daarna verdwijnen ze weer en rusten in de grond tot het volgende voorjaar.

De meest bekende stinzenplanten zijn het sneeuwklokje, >

HOLLANDS Glorie

Vlnr: boshyacinten; hek met diverse bloeiers; sneeuwklokjes met op de achtergrond de oude tuinmanswoning, nu entreegebouwtje; bostulp langs de gracht van de state.

Onder: doorkijkje naar de moestuin.

p. 73

DEKEMA STATE

de krokus en narcis, maar er zijn nog veel meer soorten zoals bijvoorbeeld de mooie verfijnde holwortel, vrolijk gele anemoontjes, de sierlijke bostulpjes, ook wel wilde tulp genoemd, en boshyacinten.

In de 19de eeuw werden veel van de strakke tuinen en parken die tot die tijd in de mode waren geweest rondom de Friese states en landhuizen door de adellijke en welgestelde bewoners omgevormd tot meer natuurlijk ogende romantische tuinen met slingerende paden en bospartijen in Engelse landschapsstijl. Bij die nieuwe stijl hoorde een natuurlijk ogende beplanting, maar niet die van hier, daar maakte je geen indruk mee natuurlijk. Met bijzondere planten, die uit een ander deel van Europa of Azië kwamen, kon je pronken. Zo ontstond er een tuin of park vol bijzondere voorjaarsbloeiers, met wilde planten van ver weg.

De plantjes van ver sloegen goed aan en verwilderden makkelijk in deze parkachtige tuinen met hun rijke grond die al eeuwen bewerkt en bemest was geweest. Zo werden deze stinzenplanten blijvertjes.

FRIESE VECHTERSBAZEN Nog ouder dan de stinzenplanten op het terrein van de state is Dekema State zelf.

Het huis, met zijn lange, rijke geschiedenis, is geen groot adellijk landhuis, maar een relatief eenvoudig, oud-landadellijk bezit. Het is een van de oudste states van Friesland waarvan er nog maar weinig over zijn.

De state wordt voor het eerst genoemd in 1486 maar waarschijnlijk stond er in de vroege middeleeuwen al een houten boerderij. Omdat Friezen in die tijd echte vechtersbazen waren, werd er in de 13de eeuw een stenen vierkante toren naast de houten boerderij gebouwd, een zogenaamde stins. In deze stins kon men zich terugtrekken als er gevaar dreigde. Aan deze eenvoudige stenen torens dankten de latere states in Friesland hun Friese naam stins. Een stins was van oudsher dus eigenlijk meer een burcht dan een chic landhuis.

In de begintijd wordt de state verschillende keren aangevallen, verwoest en opnieuw opgebouwd. In de loop der eeuwen verandert de state dus vaak van uiterlijk. Begin 16de eeuw verrijst een gebouw van twee verdiepingen met een adellijke allure, dat in de eeuwen daarna wordt verbouwd en uitgebreid.

De state wordt door de eeuwen heen bewoond door verschillende voorname families.

In het begin van de 19de eeuw wordt de state, inmiddels een voornaam buitenhuis, ingrijpend verbouwd en krijgt deze haar huidige vorm. Ook het terrein rond de state ondergaat op dat moment waarschijnlijk een flinke verandering. Hier wordt dan de basis gelegd van het terrein zoals het nu is en het kan heel

HOLLANDS Glorie

goed zijn dat rond die tijd de eerste stinzenplanten worden aangeplant.

In 1996 wordt Dekema State, na het vertrek van de laatste familie die er woonde, eigendom van het Old Burger Weeshuis dat zowel de verwaarloosde state als het terrein grondig laat restaureren en openstelt voor bezoekers.

Tegenwoordig is de state eigendom van Stichting Dekema State en zijn, in het seizoen, zowel het huis als de tuin en het park te bezoeken.

VAN FORMEEL NAAR SPROOKJESACHTIG De tuin rondom de Dekema State is opgedeeld in twee gedeelten. Direct aan de state ligt een strak aangelegde tuin met een grote boomgaard, oude tuinmuren met leifruitbomen, bloemborders, een oude kas en een moestuin.

In deze formele tuin vind je in het vroege voorjaar tapijten van sneeuwklokjes die lijken te zijn neergedwarreld rond >

Met de klok mee: daslook bloeit begin mei; sneeuwklokjes langs de grachten; gebroken hartje is geen stinzenmaar een vaste plant; de witte bloemen van de knikkende vogelmelk.

In de formele, strak aangelegde tuin vind je in het vroege voorjaar tapijten van sneeuwklokjes die lijken te zijn neergedwarreld rond de fruitbomen

p. 75

DEKEMA STATE �

Veel voorkomende stinzenplanten op Dekema State • Sneeuwklokje (Galanthus nivalis) - bloeitijd februari-maart • Gevuldbloemig sneeuwklokje (Galanthus nivalis ‘Plenus’) bloeitijd februari-maart • Boerenkrokus (Crocus tommasinianus) - bloeitijd februari-maart • Holwortel (Corydalis bulbosa) - bloeitijd maart-april • Longkruid (Pulmonaria officinalis) bloeitijd maart-mei • Bostulp (Tulipa sylvestris) -bloeitijd april-mei • Voorjaarshelmbloem (Corydalis solida) bloeitijd maart-april • Gele anemoon (Anemone ranunculoides) bloeitijd april • Knikkende vogelmelk (Ornithogalum nutans) bloeitijd april-mei • Boshyacint (Scilla hispanica) bloeitijd april-mei • Daslook (Allium ursinum) bloeitijd mei �

Boeken over stinzenplanten:

‘Stinzenplanten in Fryslân’, uitgeverij Noordboek, ISBN 9789056156220 ‘Basisgids Stinzenplanten’, KNNV Uitgeverij, ISBN 9789050117104 Op Dekema State kunt u een boekje kopen van tuinbaas Wim Hoogendam: ‘Stinzenplanten op Dekema State’.

Wilt u weten wanneer wat bloeit, ook op andere stinzenplaatsen in Friesland? Hou dan de stinzenmonitor in de gaten. www.stinze-stiens.nl/stinzenflora-monitor �

Stinzenbollen voor eigen tuin

Zelf stinzenplanten aanplanten in tuin of erf?

Dat kan in de tijd dat je bollen plant, dus oktober tot ongeveer december. www.sterkebollen.nl www.deheliant.nl

de fruitbomen. Later in het jaar bloeien de sierlijke bostulpen langs de gracht van de state en narcissen in de bloemborders en in de boomgaard.

Vanuit de formele tuin loop je via een schelpenpad naar het parkachtige gedeelte, aangelegd in landschapsstijl; met mooie singels, een uitkijkpunt vanwaar je zicht hebt op het Friese landschap en een oud prieeltje. In dit deel van het terrein mag de natuur meer haar gang gaan. Over de singels met daarlangs grote statige bomen wandel je rond op het landgoed. In het voorjaar verandert het met al zijn bloeiende stinzenplanten in een echt sprookje. Lopend door het park van de Dekema State zie je tijdens de lentemaanden verschillende stinzenplanten bloeien.

Het wordt steeds groener en daardoor ziet het park er elke keer weer anders uit.

Het bosje aan het eind van het park is in het vroege voorjaar bestrooid met het wit van sneeuwklokjes, gevolgd door gele anemoontjes en speenkruid, roze holwortel en paars longkruid.

En begin mei verschijnen de bloemen van de daslook die een onmiskenbare uiachtige geur heeft. De bosgrond van grote delen van het bosje verandert dan in een wit tapijt van daslookbloemen, een bijzonder en sprookjesachtig gezicht!

MAAIBEHEER Hovenier Wim Hoogendam is samen met zijn vrouw Jacomine sinds 2000 beheerder van Dekema State en het terrein. Met de hulp van een grote groep vrijwilligers zorgen zij ervoor dat de state er prachtig bij blijft liggen. “Inmiddels, na meer dan twintig jaar op de state, voelt de tuin als onze eigen tuin,” vertelt Wim, die met Jacomine in het koetshuis op het terrein woont, “maar dan wel een tuin waar iedereen mag komen kijken.” Wim veranderde in de loop der jaren veel aan de tuin en het terrein.

“Ik wil een natuurlijk evenwicht creëren tussen de natuurlijke beplanting en de formele klassieke delen van de tuin. De stinzenplanten vormen hierbij een belangrijk uitgangspunt.”

Maaibeheer is een belangrijk instrument in de tuin van de state waar in het voorjaar tussen het gras en langs de grachten veel stinzenplanten staan. “Er moet niet te vroeg en vooral oplettend en bewust gemaaid worden en in het natuurlijker deel van het terrein gaat de natuur meer zijn gang.”. � Wilt u de verschillende stinzenplanten van Dekema State bekijken?

Kom dan in de periode tussen februari en mei een aantal keer op bezoek, u zult verrast zijn hoe verschillend het er elke maand uitziet.

De tuin is vrij toegankelijk wanneer de hekken open staan.

Dekema State, Dekemawei 5, Jelsum Voor openingstijden i.v.m. corona, zie www.dekemastate.nl

HOLLANDS Glorie

“Ik wil een natuurlijk evenwicht creëren tussen de natuurlijke beplanting en de formele klassieke delen van de tuin”

Links: doorkijkje naar de siertuin met narcissen, op de achtergrond de moestuin.

p. 77

Onthullingen uit het Vaticaan De hofhouding van de bisschop van Rome bestaat uit de “Servi del Vaticano”. Deze dienaren van het Vaticaan behoren tot de kring van vertrouwelingen en zijn in de omgang met de paus vrijmoediger dan men zou verwachten. De pedicure, de kleermaker, de tuinnon, de kapper, de tandarts en de chauffeur gaan in deze vertellingen in gesprek met de Heilige Vader, geven ongevraagde adviezen en stellen prangende vragen waarmee ze de grenzen van het protocol verleggen en de paus verleiden om verrassend openhartig te zijn.

Collettivo Romano: The Vatican Tales.

ISBN 978 908 286 8777, € 9,90 (hardcover).

‘Als ik in de spiegel kijk’, zegt de paus, ‘zie ik een man die zijn leven heeft geofferd aan de kerk en waarschijnlijk net zo eenzaam is als God’

IM2021_1_Rik Felderhof.indd 6

30-11-2020 16:29

3 nummers

Leven in Frankrijk voor maar

€15

Dit abonnement loopt automatisch af. Ga naar www.leveninfrankrijk.nl/HG2021 of bel 088-2266634

MADE IN HOLLAND

Koken met Alain Caron �

Chef-kok, restaurateur en culinair expert Alain Caron is vaste presentator in het KRO-NCRV televisieprogramma ‘BinnensteBuiten’.

Hierin neemt hij de kijker mee naar plekken in Nederland waar bijzondere producten vandaan komen en maakt dan ter plekke een smakelijke maaltijd.

In dit nummer geeft hij drie recepten prijs, met tips voor de presentatie.

MADE IN HOLLAND

Koken met Alain Caron �

KONIJNENBOUT EN GEROOKTE PALING (4 PERSONEN)

INGREDIËNTEN • 4 konijnenbouten • 1,5 liter kippenbouillon • 200 ml witte wijn • ½ prei • 1 winterpeen • ½ bleekselderij • 1 ui • 2 takjes tijm • 1 bol knoflook • 1 el peperkorrels • ½ el jeneverbessen • 1 bosui • ½ bos bieslook (fijngesneden) • 200 gram gerookte paling (in blokjes) • 1 el bloem • 50 ml slagroom (geslagen) • 100 gram girolles (cantharellen) • 8 La Ratte aardappelen (gekookt) • ½ citroen • 2x 50 gram boter • fleur de sel • peper uit de molen • fijn zout

BEREIDING Bestrooi de konijnenbout met fijn zout en bloem.

Verhit 50 gram boter in een braadpan en bak de konijnenbouten in 5 minuten gelijkmatig bruin en laat rusten. Haal uit de pan en bewaar het bakvocht in de pan. Pel en snipper de ui. Pel en hak de knoflook. Snijd de bleekselderij en prei in fijne ringen. Schil de winterpeen en snijd de helft in halve ringen. Fruit de ui, bleekselderij, winterpeen, prei en knoflook in de pan van de konijnenbout. Blus af met de kippenbouillon en witte wijn. Kneus de jeneverbessen en peperkorrels en voeg toe. Doe de blaadjes laurier en takjes tijm erbij. Leg de konijnenbouten terug in

HOLLANDS Glorie

de braadpan, doe het deksel op de pan.

Laat dit circa 1 uur rustig garen op een laag vuur. De konijnenbouten moeten een kerntemperatuur bereiken van 65 graden, dit kunt u altijd controleren met een vleesthermometer. Haal de konijnenbouten uit de pan en zeef het vocht. Vang het vocht op in een steelpan en reduceer tot 400 milliliter. Er moet een geconcentreerde konijnenjus overblijven.

Snijd de overige winterpeen in blokjes. Maak de girolles schoon met een borsteltje. Snijd de witte delen van de bosui in staafjes van 3 centimeter. Snijd het groen van de bosui in fijne ringen. Halveer de aardappelen.

Gebruik een ruime koekenpan met hoge randen. Zet de koekenpan op het vuur en voeg 50 gram boter toe. Bak de aardappelen goudbruin en voeg de girolles toe, bak deze een aantal minuten mee. Voeg de staafjes bosui en blokjes winterpeen toe. Bak alle groenten nog een aantal minuten mee alvorens de konijnenbout toe te voegen.

Doe nu de konijnenjus erbij en verwarm alles. De jus mag flink koken en moet reduceren tot een derde. Lepel af en toe de jus over de konijnenbouten (arroseren).

Als de jus eenmaal is ingekookt voegt u vier eetlepels geslagen room toe om de saus te binden. Breng op smaak met een paar druppels citroensap, fleur de sel en peper uit de molen. Garneer het gerecht met de fijngesneden bosuiringen, bieslook en blokjes gerookte paling.

PRESENTATIE Zet de pan in het midden van de tafel en serveer het gerecht direct uit de pan.

Heerlijk met zuurdesembrood.

>

Zet de pan in het midden van de tafel en serveer het gerecht direct uit de pan. Heerlijk met zuurdesembrood

p. 81

Creëer een soort roos van de plakken aangemaakte wortel en leg die op de gevulde witlof. Maak af met vers gesneden bieslook

HOLLANDS Glorie

MADE IN HOLLAND

Koken met Alain Caron �

GEVULDE WITLOF (4 PERSONEN)

INGREDIËNTEN • 4 stronken witlof • 50 gram Le Puy-linzen • 40 gram camembert • 250 gram kastanjechampignons • ½ bos bieslook • 1 paarse wortel • 1 gele wortel • 3 winterpenen • 2 steranijzen • 2 kruidnagels • 1 el venkelzaad • 1 el komijnzaad • ½ bleekselderij • ½ prei • 1 liter groentebouillon • 1 bol knoflook • 1 liter wortelsap (Schulp) • 1 bos bonenkruid (geplukt) • 50 ml witte-wijnazijn • 50 ml zonnebloemolie • 50 ml olijfolie • 1 tl mosterd • 1 tl poedersuiker • 1 citroen • 1 sinaasappel • 50 gram koude boter (in blokjes) • fijn zout • fleur de sel • peper uit de molen BEREIDING Maak de worteljus een dag van tevoren.

Verwarm de oven voor op 170 graden. Snijd één winterpeen, de bleekselderij, prei en knoflook grof in stukken, maak aan met olijfolie en doe dit mengsel in een braadslee. Rooster 30 minuten totdat alle groenten geroosterd zijn. Rooster daarna de steranijs, het venkelzaad, komijnzaad en de kruidnagels in een pan zodat de smaken vrijkomen. Doe dit samen met de groenten in een ruime bak en voeg de schil van 1 sinaasap-

pel toe (met een dunschiller). Doe de groentemix in koud water in een pan en zet een nacht weg. De volgende dag kunt u het geheel zeven en het vocht opvangen. Zet dan de groentebouillon op in een pan met 1 liter wortelsap en reduceer tot een tiende van de originele hoeveelheid. Breng de saus op smaak met fleur de sel, peper uit de molen en een druppel citroensap.

Voor de bonenkruidvinaigrette: meng in een blender het geplukte bonenkruid, de mosterd, witte-wijnazijn en olijfolie. Terwijl de blender draait voegt u de zonnebloemolie toe in een dunne straal zodat de vinaigrette bindt. Breng op smaak met fijn zout, een paar druppels citroensap en de poedersuiker.

Voor de wortelcrème: schil de overige twee winterpenen en bewaar een halve winterpeen om er blokjes van een halve centimeter van te snijden. Bak deze in olijfolie beetgaar en breng op smaak met fleur de sel en peper uit de molen. Snij de rest van de winterpeen in grove stukken en gaar in de groentebouillon tot ze volledig zacht zijn. Doe in een blender en voeg de koude boter toe. Draai glad. Als de blender de substantie niet pakt voeg dan een beetje gaarvocht toe zodat de blender wel blijft draaien. Laat de crème afkoelen.

Voor de duxelles: bak de champignons in zijn geheel in een koekenpan en breng op smaak met fleur de sel en peper uit de molen. Laat afkoelen en hak ze heel fijn. Snij een halve bos bieslook fijn en meng met de gehakte champignons.

Kook de Le Puy linzen zoals op de verpakking staat gaar en laat afkoelen.

Snij de camembert in dunne plakjes en bewaar.

Breng een pan met water aan de kook en

blancheer de witlof in zijn geheel 6 minuten en laat uitlekken op een zeef met de puntige kant naar beneden. Laat volledig afkoelen en verwijder de bladeren van de witlof en laat uitlekken op keukenpapier. Vervang het water en breng het weer aan de kook met een flinke snuf zout. Schil de paarse en gele wortel. Schil daarna dunne plakken van de wortel over de lengte en meng deze met de helft van de bonenkruidvinaigrette. Door het zuur zullen ze licht garen. Voeg wat gesneden bieslook toe.

Gebruik voor de assemblage van de witlof een steekring van circa 10 centimeter in diameter en leg die op een stukje bakpapier.

Vul de onderkant met de kleine blaadjes van de geplukt witlof. Gebruik de grote bladeren van de witlof en leg deze dakpansgewijs neer in de steekring. Doe een eetlepel linzen erin met daarop een eetlepel wortelcrème.

Verspreid nu wat blokjes gebakken wortel in de crème en top de vulling af met de duxelles van champignons. Strijk glad. Leg twee plakjes camembert op de duxelles en vouw nu de punten van de witlofbladeren naar binnen om de vulling in te sluiten. Houd de ring eromheen en doe hem in de koelkast.

PRESENTATIE Verwarm de oven voor op 180 graden. Haal de gevulde witlof uit de koelkast en laat op kamertemperatuur komen. Doe deze nu 12 minuten met steekring en bakpapier in de oven. Haal eruit en dresseer met behulp van een pallet in het midden van het bord, verwijder de steekring.

Warm de saus lichtjes op en giet deze rondom de witlof. Druppel een beetje bonenkruidvinaigrette in de saus. Maak een soort roos van de plakken aangemaakte wortel en leg die op de gevulde witlof. Maak af met vers gesneden bieslook. >

p. 83

MADE IN HOLLAND

Koken met Alain Caron �

KABELJAUW EN VADOUVAN (4 PERSONEN)

INGREDIËNTEN • 4 kabeljauwfilets met vel van ca. 140 gram • 1 liter visbouillon • 175 gram risottorijst, Carnaroli of Vialone Nano • 2 zakjes inktvisinkt • 1 grote witte ui • 2 tenen knoflook • 500 ml witte wijn • 1 el olijfolie • 275 gram boter • 10 gram parmezaan (geraspt) • 1 limoen, zest • 1 paarse bloemkool • 2 el gekonfijte citroenvinaigrette • ½ bos bieslook, gesneden • 2 el vadouvan-kruiden • 2 sjalotten • 150 ml slagroom • 1 tl peperkorrels • 1 blaadje laurier • 2 takjes tijm • 20 gram gepofte Camargue rijst BEREIDING Voor de risotto nero: pel en snipper de witte ui, pel en snijd de knoflook. Verhit een scheut olijfolie in een pan en fruit de witte uisnippers op zacht vuur zonder ze te laten verkleuren.

Voeg de risottorijst toe en bak al omscheppend circa 1 minuut of tot de korrels glanzen. Voeg 100 milliliter witte wijn en een teen knoflook toe en laat de rijst het vocht al roerend opnemen.

Voeg een derde van de visbouillon toe. Blijf roeren en voeg zodra de rijst het vocht heeft opgenomen weer een derde van de bouillon toe, samen met 2 zakjes inktvisinkt. Herhaal tot de rijst gaar is, dit duurt circa 20-25 minuten. Haal de risotto van het vuur af en roer 25 gram boter en 10 gram parmezaan erdoor en breng op smaak met limoenzest, fijn zout en peper uit de molen.

Voor de beurre blanc met vadouvan: halveer de sjalotten en snijd ze in dunne ringetjes. Fruit deze aan in een beetje olijfolie en voeg na 2-3

HOLLANDS Glorie

minuten de vadouvan toe. Bak deze even aan zodat alle smaken vrijkomen. Voeg 400 milliliter witte wijn, een teen knoflook, tijm, het laurierblaadje en de peperkorrels toe.

Breng aan de kook, zet het vuur laag en laat inkoken tot een derde. Zeef het mengsel en doe de vloeistof terug in de pan. De sjalotten en kruiden kun je weggooien. Doe de room erbij, breng weer aan de kook en laat inkoken tot tweederde. Voeg dan de klontjes koude boter (150-200 gram) toe: roer ze één voor één met een garde door de saus, tot ze mooi zijn opgelost en de saus gebonden is.

Hoe meer boter hoe dikker de saus. Breng op smaak met fijn zout en peper uit de molen.

Ontdoe de paarse bloemkool van zijn dikke steel en verwijder de buitenste bladeren.

Halveer de bloemkool en haal over de mandoline. Snijd zo dun mogelijke plakken en leg deze vervolgens 30 minuten in ijswater. De bloemkool gaat een beetje krullen en krijgt een lekkere crunch. Leg de bloemkool op een zeef en laat uitlekken op keukenpapier. Maak de dun gesneden bloemkool aan met de gekonfijte citroenvinaigrette, fleur de sel en de helft van de gesneden bieslook. Meng de gepofte Camargue-rijst met de andere helft van de bieslook.

Dep de kabeljauw droog, doe peper en zout op de vleeskant en verhit in een ruime koekenpan 60 gram boter. Bak de kabeljauw eerst op de velkant en daarna kort op de andere kant. Daarna gaat de vis met pan en al of in een braadslee de voorverwarmde oven (180 graden) in. Haal de vis er na acht tot tien minuten uit. Bedek de vis losjes met aluminiumfolie en begin met de borden op te maken.

PRESENTATIE Leg de vis op de risotto en de bloemkool ernaast, druip de saus om de risotto heen en verspreid wat van de gepofte rijst erover.

Leg de vis op de risotto en de bloemkool ernaast, druip de saus om de risotto heen en verspreid wat van de gepofte rijst erover p. 85

Pleisterplaatsen voor de ziel 7 bijzondere bedevaartplaatsen in Nederland

HOLLANDS Glorie

Pelgrimsplaatsen in Nederland �

Volgens het Meertens Instituut trekken in Nederland de circa 250 nog actieve heiligdommen honderdduizenden bezoekers

•

Pelgrimages en bedevaarten zijn terug van weggeweest. Ook in Nederland maken op verschillende plaatsen bedevaartsoorden een bijzondere heropleving door. “Sinds we in coronatijd leven, komen steeds meer mensen hier een kaarsje aansteken.”

Tekst Wim Huijser Fotografie Diana Nieuwold Kerkfotografie

H

et lijkt erop dat door de coronacrisis de volksdevotie een flinke stimulans heeft gekregen en mensen in deze tijd vaker de hulp van Maria of andere beschermheiligen inroepen. Dat gebeurde vroeger ook bij pandemieën als de pest. Ofschoon de ontkerkelijking verder toeneemt en het fenomeen pelgrim op grotere afstand van de katholieke heiligencultus is komen staan, zijn in onze moderne samenleving nieuwe bedevaarten en sacrale plaatsen ontstaan die tegemoetkomen aan nieuwe behoeften aan religiositeit.

In Nederland verheugen pelgrimsdoelen als Wittem en de Heilige Eik bij Oirschot

zich al in een toenemende belangstelling.

De Nederlandse deeltrajecten van de camino – de veel gelopen pelgrimstocht naar Santiago de Compostela – leidde in Roermond al tot een nieuw Jacobusheiligdom en elders worden in vergetelheid geraakte devoties als ‘religieus erfgoed’ gerevitaliseerd. Maar lange pelgrimages zijn vanzelfsprekend niet voor iedereen weggelegd.

Pelgrimeren is een algemeen menselijk fenomeen geworden en ook oude Nederlandse bedevaartplaatsen worden als spirituele bestemmingen gepropageerd.

Verschillende locaties maken de laatste decennia zelfs een verrassende opleving mee. Kennelijk heeft ook de moderne

•

• • • • •

mens een grote behoefte aan dergelijke steunpunten in het leven.

Volgens het Meertens Instituut trekken in Nederland de circa 250 nog actieve heiligdommen honderdduizenden bezoekers. Soms is de betekenis van een bepaalde plek zodanig uitvergroot dat het leidt tot een selffulfilling prophecy, zoals gebeurde met de Sint Annabedevaart naar het ‘slapende’ pelgrimsoord Molenschot. Soms ook lijkt de heropleving van een heiligdom buiten elke organisatie om te gaan, zoals gebeurde met de Bonifatiusbron in Dokkum na internationale publicaties over een ‘genezingswonder’.

De populariteit van bedevaartplaatsen en pelgrimages zit niet alleen in de spirituele ervaring op een heilige plaats, maar ook in het op weg zijn. Hoewel de westerse geneeskunde weinig op heeft met bedevaartstochten, houden veel mensen tot op de dag van vandaag het geloof in de helende kracht, voor lichaam en ziel. >

p. 87

Rechterpagina: de oude kapel in Heiloo werd in 1930 vervangen door de huidige en voorzien van een nieuw beeld: Maria staand op een leisteen uit Lourdes.

HOLLANDS Glorie

Pelgrimsplaatsen in Nederland �

N

og zo’n tienduizend pelgrims komen jaarlijks in georganiseerd verband naar de miraculeuze Runxput van O.L. Vrouw ter Nood in Heiloo, terwijl een veelvoud daarvan Maria privé bezoekt.

Het moet allemaal al vóór 1500 zijn begonnen, toen tussen Heiloo en Limmen pelgrims naar een geneeskrachtige bron – de Runxput – en een Mariakapel kwamen. Met de belegering van Alkmaar door de Spanjaarden in 1573 werd de put verwoest en raakte het Mariabeeld zoek.

Toch bleven pelgrims de heilige grond bezoeken. Na 1713 begon de bron weer te stromen en nam de verering van O.L. Vrouw in Heiloo weer toe. De

Runxput werd een soort Nederlands Lourdes. Het miraculeuze bronwater werd in kruiken en vaten meegenomen en gebruikt tegen de veepest. Omdat de protestantse overheid processies verboden had, moesten deze ’s nachts worden gehouden. De opbrengst uit de offerbus werd door diezelfde overheid evenwel in dank aanvaard.

Na een wonderbaarlijke genezing van zes Amsterdammers raakten ook steeds meer protestanten nieuwsgierig naar de waterput. Met name de gereformeerde classis was echter bevreesd voor het verhaal dat het water pas echt effectief zou zijn als het vermengd werd met protestants bloed.

Daarom werd de heilige plaats in 1768

De Runxput van Heiloo In moderne tijden werd de Runxput, een bron tussen Heiloo en Limmen, een soort Nederlands Lourdes

•

ontoegankelijk gemaakt en beplant. De gemeente Alkmaar verwijderde alles wat nog aan de Mariaverering herinnerde.

Het heiligdom raakte vergeten. Totdat katholieken in Heiloo en Alkmaar de verering van O.L. Vrouw ter Nood weer deden herleven. Met geld van een margarinefabrikant werden de resten van de oude kapel opgegraven en in 1905 werd ook de vermeende Runxput teruggevonden. Nog datzelfde jaar keerden ook de bedevaarten terug, mede gesteund door de bisschop van Haarlem. Die kon in het katholieke Kennemerland de Mariadevotie wel gebruiken. Heiloo groeide zo uit tot een belangrijk Mariaheiligdom in Nederland. De kapel werd in 1930 vervangen door de huidige en voorzien van een nieuw Mariabeeld van Hans Mengelberg: Maria staand op een leisteen uit Lourdes. Ook het kruippad, waarlangs vroeger de pelgrims op hun knieën rond de kapel kropen, werd hersteld. In een tweede bedevaartskerk staat het Mariabeeld dat in de middeleeuwen al moest zijn vereerd. Het hoogtepunt van de Mariaverering werd bereikt in 1954, met ruim 80.000 bezoekers. Sindsdien bleef Heiloo een van de belangrijkste Nederlandse bedevaartsoorden. Mede dankzij de patroonheilige van het dorp, Willibrord.

• Bedevaartcomplex van O.L. Vrouw ter Nood, Kapellaan 13, Heiloo.

p. 89

�

Pelgrimsplaatsen in Nederland

Sint Walrick, Overasselt •

V

erhalen en legendes lopen bij Sint Walrick in het Gelderse Overasselt steeds meer door elkaar. Al heel lang worden in de schaduw van de kapelruïne stukken stof in een ‘koortsboom’ of ‘lapjesboom’ gehangen, om genezing af te smeken. Maar in coronatijden hangen er steeds meer mondkapjes bij: baat het niet, dan schaadt het niet. Het aantal bezoekers is het afgelopen jaar flink toegenomen.

De Sint Walrickkapel werd in de 15de eeuw gesticht. Mogelijk heeft zij vanaf die tijd gediend als bedevaartplek van de heilige Walrick, ook wel bekend als Saint Valéry, die in het jaar 622 stierf. De heilige Walrick had een zekere faam als patroon van zieken en vooral koortslijders. De kapel verviel echter langzamerhand tot een ruïne.

Verder wil het verhaal dat de heilige Willibrord rond Overasselt bij een gelegenheid de dochter van roverhoofdman Walrick zou hebben genezen. Er lijken dus

HOLLANDS Glorie

© Wim Huijser

In een nis van de ruïne van de Walrickkapel staat sinds 1953 een beeld van O.L. Vrouw met kind.

De koortsboom is een manier om genezing te vragen, voor jezelf of voor een familielid twee Walricks te zijn geweest. In elk geval ontstond op de heilige plek nabij de Overasseltse en Hatertse Vennen het gebruik om er de koorts van zieken ‘af te binden’ door lapjes in een boom achter te laten. De kapel zelf bestond nauwelijks nog. Bij de opgehangen lapjes gaat het om ‘lijfstof’. Dat ontstaat als het ‘koortsvocht’ op een kledingstuk (of een mondkapje) terechtkomt. Dat hang je dan in een boom.

De koortsboom zou je kunnen vergelijken met het intentieboek dat in veel kapellen en kerken te vinden is. Het is een manier om genezing te vragen, voor jezelf of voor een familielid. Er zijn ook ‘gelovigen’ die de verering van een boom in verband brengen

met een heidens-Germaanse cultus, maar dat is in Overasselt zeker niet het geval.

Wel is het zo dat er naast de vraag om genezing van lichamelijke klachten ook lapjes worden opgehangen om bijvoorbeeld examenvrees tegen te gaan.

De lapjes werden altijd aan de laagste takken van de koortsboom gehangen, een nu bijna honderdtwintig jaar oude en dus grote eik. De bezoekers moesten op de muur van de ruïne klimmen om nog bij de takken te kunnen. Daarom heeft Staatsbosbeheer tien meter verder een jonge boom geplant. In een nis van de Walrickof Willibrorduskapel staat sinds 1953 een beeld van O.L. Vrouw met kind. In een andere hoek een stenen tronk. Vroeger zat daarin de collectebus voor de Stichting van de Algemene Armen te Overasselt.

• Ruïne Sint Walrickkapel, Sint Walrickweg 7, Overasselt.

Pelgrimsplaatsen in Nederland �

V

olgens de overlevering zou de heilige Anna op hoge leeftijd zijn bevallen van de heilige maagd Maria. Sint Anna geldt als de patrones van het christelijk gezin. Het volksgezegde wil dat ze vroeger een hemelse koppelaarster was: ‘naar Sint Anneke voor een manneke’. In de 19de eeuw ging de bedevaart in het Brabantse kerkdorp Molenschot – de bekendste Sint Anna-bedevaartplaats van ons land – gepaard met kermis en bal; je moest wél de gelegenheid hebben om iemand te ontmoeten. De Anna-devotie dateert van 1844, toen de pastoor van Gilze de herstelde 16de-eeuwse kapel van Molenschot inzegende en toewijdde aan Sint Anna. Een jaar of veertig later kwamen de bedevaartgangers ook uit naburige dorpen en steden. In de jaren zestig van de 20ste eeuw raakte de Anna-verering echter in verval, maar werd

In Molenschot zeggen ze: “Sinte Anneke geef ons een manneke. Hetzij groot, hetzij klein. We zullen er tevreden mee zijn” later toch weer tot bloei gebracht door W.C. Dictus, die van 1974 ruim twintig jaar lang pastoor van Molenschot was. Tot en met 1995 baden vrouwelijke bezoekers deze smeekbede: “Sinte Anneke geef ons een manneke. Hetzij groot, hetzij klein.

We zullen er tevreden mee zijn.”

In 1996 veranderde het karakter van Molenschot als bedevaartplaats nadat het kerkbestuur besloot om de pelgrimsmis niet meer te houden. Maar kort daarna kwam door de onverwachte ‘partnervinding’ en zwangerschap van Neerlands bekendste verloskundige, Beatrijs Smulders, een enorme herleving op gang.

Na een artikel hierover in het blad ‘Ouders van Nu’, trokken veel vrouwen

die zichzelf een man of baby wensten naar Molenschot. Rond 26 juli, naamdag van de heilige Anna, zijn dat tegenwoordig ook steeds meer onkerkelijke vrouwen.

De bedevaartgangers bezoeken de Sint Annakapel, waar ze bij Anna’s beeld hun geschreven wensen neerleggen en een kaarsje opsteken. Aanvankelijk ging het om een jaarlijkse buspelgrimage van alleenstaande vrouwen uit Amsterdam en omgeving. In de jaren daarna kwamen er ook alleenstaande mannen de hulp van Anna inroepen. De laatste jaren bezoeken, dankzij de aandacht in de media, jaarlijks honderden mannen en vrouwen uit het hele land de kapel. Ze komen ook steeds vaker bij huwelijksproblemen en om andere redenen.

• Sint Annakapel en -parochiekerk, Kapelstraat 1 en 3, Molenschot.

Sint Anna-bedevaart in Molenschot De bedevaartgangers bezoeken de Sint Annakapel om bij Anna’s beeld hun geschreven wensen neer te leggen en een kaarsje op te steken.

•

p. 91

�

Pelgrimsplaatsen in Nederland

J

aarlijks komen rond 5 januari honderden pelgrims naar HouthemSt. Gerlach in Zuid-Limburg voor de missen waarbij zogeheten Gerlachusbrood wordt uitgedeeld. Ook de rest van het jaar gaan bezoekers naar de parochiekerk van Sint Gerlach om de relieken te vereren van de boetvaardige pelgrim van zo’n 900 jaar geleden. Na een losbandig leven en de plotselinge dood van zijn vrouw bekeerde Gerlach, telg uit een adellijk geslacht, zijn leven. Hij ging wonen in een holle eik in de buurt van Houthem. De monniken van de proosdij in Meerssen waren weinig gelukkig met de populaire kluizenaar. Ze lieten de eik omhakken in de verwachting dat daar ergens veel geld lag. Toen dat niet zo bleek te zijn, liet de bisschop uit al dat hout een kapel en woning voor Gerlach bouwen. Na diens dood werd zijn graf een bedevaartplaats. Pelgrims kwamen er genezing zoeken voor de meest uiteen-

lopende kwalen. Soms werd wat aarde rondom het graf vermengd met water en opgedronken – zoveel zelfs dat er zand voor in de plaats gestort moest worden.

De waterput van Gerlach zou tot drie keer toe wijn gegeven hebben.

Gerlachs beenderen belandden in een praalgraf in de nabijgelegen kloosterkerk.

Daarna bleef het er eeuwenlang rustig.

Rond 1600 leefde de Gerlachdevotie op en in de 18de eeuw werd de huidige parochiekerk gebouwd met het prominente praalgraf. De sokkel bevat gezegend zand waarmee boeren hun vee kunnen

Na een losbandig leven en de plotselinge dood van zijn vrouw ging de bekeerde Gerlach wonen in een holle eik in de buurt van Houthem

bestrooien. Gerlachs gebeente wordt bewaard in een reliekschrijn onder het altaar. Zijn schedel zit in een zilveren borstbeeld. Uit onderzoek bleek dat het inderdaad om een man van rond de veertig jaar gaat. Op de plaats waar ooit de holle eik zou hebben gestaan, verrees in 1870 een wegkapel ter ere van Sint Gerlach.

Het voormalige klooster werd twintig jaar geleden verbouwd tot hotel-restaurant Château St. Gerlach. En er werd een functionelere Gerlachkapel gebouwd, met een indrukwekkende mozaïekwand van Irene van Vlijmen. De verering van Gerlach, als beschermheilige tegen ziekten van mens en dier, leeft nog altijd voort.

Ook overnachten er in de refugio bij de kerk geregeld pelgrims die op weg zijn naar Santiago de Compostela.

• Parochiekerk van Sint Gerlach, Norbertinessenhof 1, Houthem-Sint Gerlach.

Gerlachdevotie, Houthem-St.Gerlach •

HOLLANDS Glorie

In de 18de eeuw werd de huidige parochiekerk gebouwd met het prominente praalgraf van Gerlachs beenderen.

Linkerpagina: jaarlijks komen rond 5 januari honderden pelgrims naar Houthem-St. Gerlach voor de missen waarbij zogeheten Gerlachusbrood wordt uitgedeeld.

p. 93

�

Pelgrimsplaatsen in Nederland

De Kapelberg in Bergharen Stichting Beheer Kapelberg Bergharen

•

In 2012 werd het 700-jarig bestaan van de Kapelberg gevierd in de vorm van een groot dorpsfeest met processie.

D

e Kapelberg in Bergharen wordt wel het Lourdes van Maas en Waal genoemd. Nog altijd trekken veel mensen op gezette tijden naar het beboste stuifduin tussen de grote rivieren om er een kaarsje te branden. De Kapelberg, het hoogste punt van het Land van Maas en Waal, is voor gelovigen al eeuwenlang een veilige haven dankzij Maria, Onze Lieve Vrouw ter Nood Gods. Hoewel de van oorsprong 14de-eeuwse devotiekapel driehonderd jaar later werd gesloopt en de pietà lange tijd buiten Bergharen moest worden bewaard, werd in 1926 de Mariaverering hersteld. De bedevaart herleefde en in 1948 kon een nieuwe kapel worden ingezegend. Uit de wijde omtrek kwamen mensen naar de bidplaats in de openlucht, in een oase van rust.

“Sinds we in coronatijd leven, komen steeds meer mensen hier een kaarsje aansteken”, vertelt Theo Pekel van de Stichting die de Kapelberg beheert. “Naar

HOLLANDS Glorie

De Kapelberg, het hoogste punt van het Land van Maas en Waal, is al eeuwenlang een veilige haven dankzij Onze Lieve Vrouw ter Nood Gods de kerk gaan gaat niet. Op zoek naar troost in tijden van nood zie je dat veel mensen nog steeds gelovig zijn.” De maand mei is het begin van het bedevaartseizoen. Dan komen mensen uit het hele Land van Maas en Waal, maar ook uit de verre omgeving, naar Bergharen. In het bos achter de kapel begint de kruisweg over de Kapelberg met staties van de kunstenaar Jac. Maris, die ook de staties in het processiepark bij de Bonifatiuskapel in Dokkum maakte.

In het Mariajaar 2007 nam het Dekenaat Wijchen het initiatief voor een jaarlijkse Kapellentocht op Tweede Pinksterdag. De route leidde langs plaatselijke kerken en

kapelletjes naar de Kapelberg, waar een gezamenlijke viering werd gehouden. Vijf jaar later werd het 700-jarig bestaan van de Kapelberg gevierd in de vorm van een groot dorpsfeest met processie. Dat was tegelijk het jubileum van de legende van de Cisterciënzer monnikbroeder Assumptio, een zwaar gehandicapte man die vanaf zijn geboorte moest leven met maar één arm en twee manke benen. Hij wilde het klooster in, maar de prior wees hem af. Uit een groot blok hout, zo vertelt de overlevering, hakte hij vervolgens het beeld van Maria.

De prior was daar zo van onder de indruk dat Assumptio alsnog het klooster in mocht.

“De mensen zoeken en hebben steeds meer behoefte om iets te vinden”, zegt Theo Pekel. “En de Kapelberg zal ervoor zorgen dat ze hier bij Maria terechtkunnen. Je ziet dat het nodig is.”

• Kapelberg, Molenweg 53, Bergharen.

Pelgrimsplaatsen in Nederland �

H

et leek schrijver Cees Nooteboom ooit een onweerstaanbare bedevaartplaats voor auteurs met een writer’s block: Maria met een inktpot in het Zeeuws-Vlaamse Aardenburg. Het attribuut kwam er pas na vijf eeuwen Mariaverering. In de huidige parochiekerk met zijn gebrandschilderde ramen staan Edward III en de ter plaatse vereerde heilige Maagd afgebeeld. In 1340 kwam die Engelse koning de heilige Maria in de kapittelkerk dankzeggen voor zijn overwinning op de Franse vloot. Maar de betekenis van Aardenburg nam pas echt toe toen paus Clemens VI vier jaar later aan de parochiekerk een bijzondere aflaat verleende, die ook deelnemers aan de beroemde Heilig Bloedprocessie in Brugge konden ontvangen. Elk jaar was het er de week na Pinksteren dan ook enorm druk met bedevaartgangers.

Er werd haar in een nieuw beeld een inktpot toebedeeld, in de vaste overtuiging dat zij die in vroegere tijden ook had gehad Aardenburg profiteerde er in financieel opzicht enorm van.

Na de Reformatie werd de kerk van Aardenburg afgebroken. Pas twee eeuwen later werd de parochie van O.L. Vrouw ten Hemelopneming opgericht. Om de Mariadevotie te laten herleven werd haar in een nieuw beeld een inktpot toebedeeld, in de vaste overtuiging dat zij die in vroegere tijden ook had gehad. Dat bleek echter een misverstand. In geschiedkundige bronnen was sprake van een man uit Aardenburg die ter dood was veroordeeld. In de nacht voor zijn veroordeling was Maria aan hem

verschenen, omgeven door engelen die zowel perkament en pen als een inktpot met zich meedroegen. Hiermee liet Maria het kindeke Jezus een brief schrijven, op vertoon waarvan de gevangene onmiddellijk werd vrijgelaten. Het beeld dat hiervan bestond stond echter in Brugge.

Voordat begin 20ste eeuw de vergissing werd aangetoond, was de inktpot ondertussen niet meer weg te denken in Aardenburg.

Sinds 1994 worden er jaarlijks op de woensdag na Pinksteren vieringen georganiseerd voor zieken en ouderen.

Ook steken de laatste jaren steeds meer Belgische pelgrims de grens over voor Maria met de Inktpot.

• Parochiekerk van O.L. Vrouw ten Hemelopneming, Weststraat 80, Aardenburg.

Maria met de Inktpot, Aardenburg Om de Maria-devotie in Aardenburg te laten herleven werd haar in een nieuw beeld een inktpot toebedeeld.

•

p. 95

HOLLANDS Glorie

Pater Hugo haalde het Mariabeeld uit Spanje en stelde een bijzonder gebruik in: het ‘ruilen van de zakdoek’, waarmee de Maria van Warfhuizen haar tranen zou drogen.

Pelgrimsplaatsen in Nederland �

protestantse Hugo Beuker zich aangetrokken tot kerken. Doordat de hervormde kerk hem te weinig uiterlijkheden en ceremonie bood, raakte hij als veertienjarige onder de indruk van de Maastrichtse basiliek van Onze Lieve Vrouw Sterre der Zee. Zijn spirituele zoektocht voerde hem naar het NoordGroningse Warfhuizen, waar op de wierde (terp) al sinds de 13de eeuw het Ludgeruskerkje staat. Pater Hugo kocht het en richtte de kluis zodanig in dat er ‘een vorm van evenwicht’ ontstond. Een Mariabeeld hoorde daar natuurlijk bij.

Pater Hugo haalde het bij de Spaanse heiligenbeeldenspecialist Miguel Moreno.

Het wonder van Warfhuizen Gelovigen kunnen een zakdoek ruilen voor een nieuwe – of er ter plaatse een kopen, waarmee de Maria van Warfhuizen haar tranen zou drogen. Maria’s zakdoek wordt dan geschonken aan een zieke of behoeftige

•

Ook stelde hij een bijzonder gebruik in: het ‘ruilen van de zakdoek’, waarmee de Maria van Warfhuizen haar tranen zou drogen. Gelovigen kunnen die krijgen in ruil voor een nieuwe – of er ter plaatse een kopen. Maria’s zakdoek wordt dan geschonken aan een zieke of behoeftige.

Nadat pater Hugo het beeld in de kapel had opgesteld, werd het al gauw drukker in het Groningse dorp. Veel mensen bleken speciaal voor Maria naar Warfhuizen te zijn gekomen. Het betrof in het begin vooral in Nederland wonende Spanjaarden en Latijns-Amerikanen. Later volgden ook katholieken uit ’t Hogeland.

Toen ook groepen pelgrims uit België, Duitsland en Zwitserland zich lieten zien, manifesteerde zich het ‘Wonder van Warfhuizen’.

Op de busladingen bedevaartgangers reageert pater Hugo ondertussen vrij nuchter. Hij kan moeilijk Maria verbieden bezoek te ontvangen. De Mariacultuur is hem naar eigen zeggen achterna gekomen en daar is hij achteraf gezien dankbaar voor. Dorpsgenoten krijgen Hugo buiten de kluis weinig te zien. Alleen tijdens het bedevaartseizoen wil dat wel eens veranderen als de deur elke dag van half zes tot ’s avonds acht uur open staat.

• Kluizenarij Onze Lieve Vrouw van de Besloten Tuin, Baron van Asbeckweg 13, Warfhuizen.

© Pater Hugo

O

oit was het kerkje Nederlands Hervormd en stond er ’s zondags een dominee op de kansel. Maar de tijden brachten een ommekeer teweeg.

Met de komst van ‘Pater Hugo’ in 2001 veranderde de protestantse dorpskerk in het Hogeland van Groningen in de Kluizenarij van Onze Lieve Vrouw van de Besloten Tuin. Zelf woont de kluizenaar achter het grote hek dat dwars door de kerk loopt. Het is daarmee een klooster met één monnik die in de afzondering en stilte op zoek is naar God. Contact met de buitenwereld probeert hij tot een minimum te beperken.

Al heel jong voelde de van oorsprong

p. 97

12 X HOLLANDS VANDYCK DEKBEDOVERTREK + T.W.V. B149,95

E 76

NU SAMEN VOOR MAAR

ALSTROEMERIA

WORD ABONNEE

Het dekbedovertrek Deluxe heeft een levensechte print van de schitterende alstroemeria of incalelie. De achterkant van het dekbedovertrek is effen beige. De kussens hebben aan beide zijden een gedeelte van het patroon.

Dit dekbedovertrek is gemaakt van 100% katoensatijn waardoor het heerlijk zacht en soepel aanvoelt. Neem nu een tweejaarabonnement op Hollands Glorie en ontvang de dekbedovertrekset in de maat van je keuze:

De abonneeservice is op werkdagen bereikbaar van 9.00 tot 17.00 uur. Als bijdrage in de verzendkosten van het geschenk wordt eenmalig B 7 in rekening gebracht. Deze aanbieding geldt zolang de voorraad strekt. Neem contact op met de abonneeservice voor verzendtarieven naar het buitenland.

Je kunt het abonnement ook cadeau doen aan iemand anders, je ontvangt dan zelf het dekbedovertrek.

• 2 x eenpersoons (140 x 200/220) • 1 x tweepersoons (200 x 200/220) • 1 x lits-jumeaux (240 x 200/220)

KIJK OP WWW.HOLLANDSGLORIEMAGAZINE.NL OF BEL 088 2266637 p. 98

�

UIT DE KUNST Tekst Pablo Pichel

Schilderachtige stad

A

an het begin van de 20ste eeuw brachten bekende schilders zoals Breitner, Israëls, Mondriaan en Gestel regelmatig een bezoekje aan Amsterdam.

Door de opkomst van het impressionisme verlieten steeds meer schilders hun atelier om het leven buiten en op straat vast te leggen. In die tijd trok een aantal stadsuitbreidingen de aandacht van de Hollandse meesters, die met name oog hadden voor de moderniteit van de stad.

Zo verbeeldden ze de bouwprojecten, het roerige uitgaansleven in de cafés en de harde arbeid in ateliers en fabrieken. Maar doordat er zoveel veranderde, kregen veel kunstenaars ook een nieuwe waardering voor de tijdloze pracht van de stad.

De aquarellen en pastelschilderingen op

Geheel boven: Leo Gestel, het terras van café De Kroon aan het Rembrandtplein, 1906. Boven: de Dam met de Nieuwe Kerk, 1901; spelende kinderen in het Oosterpark met op de achtergrond de Muiderkerk, 1894-1895, beide van George Hendrik Breitner.

de tentoonstelling ‘Breitner, Israels en tijdgenoten’ geven een prachtig inkijkje in het leven van vroeger. Sommige werken zijn zelfs nog niet eerder getoond aan publiek.

• ‘Breitner, Israels en tijdgenoten.

Amsterdam in aquarel en pastel’, Stadsarchief Amsterdam, Amsterdam, t/m 30 mei 2021. amsterdam.nl/stadsarchief

>

p. 99

�

UIT DE KUNST

Ambachtelijk behang In de 18de eeuw was het onder rijke burgers bon ton om hun behang te laten beschilderen. Zij lieten dat aanbrengen in de salon- of tuinkamer om indruk te maken op belangrijke gasten. Door de groeiende populariteit doken er al snel fabrieken op, zoals de Behangselfabriek der Vaderlandsche Maatschappij, opgericht in 1777 in Hoorn. Maar vijftig jaar later moest de fabriek alweer haar deuren sluiten omdat beschilderd behang uit de mode was geraakt.

Op de tentoonstelling ‘Ambacht aan de Wand’ zullen 120 ontwerpen van de Vaderlandsche Maatschappij geëxposeerd worden naast hedendaags werk van Snijder&CO, een Rotterdams behangkunstenaarsduo dat schilderbehang op maat levert aan bedrijven en consumenten. Ze staan met name bekend om hun bloemenlandschappen en vogelportretten. Toch lijkt de huidige werkwijze niet veel te

Het Mondriaanhuis

Mondriaanse landschappen Hij is bij het grote publiek vooral bekend om zijn abstracte schilderijen als ‘Compositie 2’ en ‘Broadway Boogie Woogie’, maar voordat hij doorbrak met de kunstbeweging De Stijl, schilderde hij vooral landschappen. De jonge Piet Mondriaan pakte al

HOLLANDS Glorie

vroeg de fiets om weilanden, molens, rivieren of knotwilgen na te schilderen. Hij was nog niet op zoek naar rechtlijnigheid, maar toch verdween de chaos gaandeweg uit zijn werk.

Zo beeldde hij de ruggen van koeien kaarsrecht af en zette hij bomen keurig op een rijtje.

Ook gebruikte hij ineens felle kleuren. In Het Mondriaanhuis wordt dit voorjaar zijn vroegere werk tentoongesteld. De expositie past in het huidige themajaar ‘Ode aan het Nederlandse landschap’, uitgeroepen door het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen.

Naast werk van Mondriaan, zal ook dat van hedendaagse kunstenaars uit de regio Amersfoort te zien zijn.

• ‘Ode aan het Landschap’, Het Mondriaanhuis, Amersfoort, 24 april t/m 3 oktober 2021. mondriaanhuis.nl

verschillen met die van 200 jaar geleden. Bezoekers van de tentoonstelling kunnen gratis deelnemen aan een online masterclass behang schilderen en een ontwerpwedstrijd.

• ‘Ambacht aan de wand’, Westfries Museum, Hoorn, t/m 12 september 2021. wfm.nl

Lentekriebels Je krijgt geheid zin in het voorjaar tijdens de tentoonstelling ‘Altijd Lente’ in Galerie Artacasa. De werken van drie kunstenaressen stralen een grote levendigheid uit. Joëlle Wehkamp maakt bijvoorbeeld vrolijke tekeningen en schilderingen van dieren, vrouwen en vlinders, in kleuren die van het doek afspatten.

Daarnaast zijn de schilderijen en stillevens van bloemen te zien van Thecla Renders, die als eigenaresse van een bed and breakfast haar inspiratie haalt uit de bloemen die ze voor haar gasten op tafel zet. De expositie komt helemaal tot leven met de vogeltjes van Babette Hofstede, gemaakt van papiermaché. Haar creaties zet ze soms op papieren takjes met blaadjes, zodat het lijkt alsof de vogeltjes op het punt staan om uit te vliegen.

• ‘Altijd Lente’, Galerie Artacasa Amsterdam, 26 maart t/m 26 april 2021. artacasa.nl

Jan Jansen & de schoenen Ballerina’s, laarzen, pumps, schoenen met sleehakken en vetersluiting; in zijn zestig jaar lange carrière heeft Jan Jansen een uiteenlopende verzameling aan schoenen ontworpen. De bekendste schoenontwerper van Nederland kan er wel negen kamers mee vullen.

Ook internationaal wierf hij bekendheid met zijn bijzondere en soms gewaagde ontwerpen, zoals met de ‘Zweefhak’. Van de Italiaanse ‘Vogue’ kreeg hij zelfs de bijnaam: ‘De gekke schoenmaker.’ Zijn schoenen vallen op door hun explosieve kleuren, maffe vormen en technische constructies. Tijdens de tentoonstelling ‘Op de leest van Jan Jansen’ in Museum JAN wordt zijn oeuvre getoond naast werken van interieur-, product- en modeontwerpers die door hem beïnvloed zijn.

• ‘Op de leest van Jan Jansen – 60 jaar schoenen en Dutch Design’, Museum JAN, Amstelveen, 2 april t/m 29 augustus 2021. museumjan.nl

Vanaf de 17de eeuw was het gebruikelijk voor welgestelde jonge mannen om een Grand Tour te maken door Europa en daar de oudheid te bestuderen. Bekende pioniers zoals Wolfgang von Goethe en Lord Byron schreven tijdens hun reis gidsen en verslagen, die door veel mensen gelezen werden. Die lezers waren de leunstoelreizigers in spe: ze ervoeren voor het eerst hoe het was om op reis te zijn, zonder dat ze daarvoor de deur uit hoefden. Naast dichters en schrijvers, ondernamen ook componisten de Tour.

Berlioz en Tsjaikovski bezochten beiden Italië en raakten daar geïnspireerd. In ‘Souvenir de Florence’ is Tsjaikovski’s beleving van de stad duidelijk hoorbaar. Tijdens ‘Grand Tour met Ciconia Consort’ kunt u even terugreizen met een vijftal beroemde componisten. Het jonge strijkorkest van Ciconia Consort heeft veel ervaring met thematische uitvoeringen.

Gedurende het concert zal hoogleraar Herman Pleij u vol enthousiasme vertellen over de avonturiers van de Grand Tour en de geschiedenis van het toerisme.

• ‘Grand Tour met Ciconia Consort’, Nieuwe Kerk, Den Haag, 11 april 2021. zuiderstrandtheater.nl

© Armband Marchano Prahaladsingh

Muzikale Grand Tour

Cadeaucultuur De zalen van het Tropenmuseum staan volgepakt met cadeautjes. Niet omdat er een verjaardag gevierd wordt, maar vanwege de tentoonstelling ‘Cadeau, hoezo?’ In vrijwel elk land is het gebruikelijk om elkaar wat te geven. Op de expositie staat de vraag centraal waarom men elkaar cadeaus geeft. Tijdens Quinceañera vieren Colombiaanse meisjes bijvoorbeeld dat ze volwassen zijn geworden en ontvangen ze ‘vrouwelijke’ cadeautjes. In Turkije krijgen pasgeboren baby’s sieraden op hun kleding gespeld ter bescherming tegen boze geesten en in China brengt men offers aan overleden voorvaderen. We geven niet alleen cadeaus aan familie, vrienden of geliefden; geschenken hebben ook een diplomatieke functie. Zo zijn op de expositie een bladgouden kamerscherm en een samoerai-uitrusting te zien die Nederland in 1855 van Japan ontving, in ruil voor een stoomschip. Ook is er een aantal poppen te zien die koningin Juliana kreeg tijdens defilés en staatsbezoeken.

• ‘Cadeau, hoezo? Kom geven beleven’, het Tropenmuseum, Amsterdam, 17 april t/m 1 september 2021. tropenmuseum.nl

>

p. 101

�

UIT DE KUNST Toeristische iconen

Isabella Werkhoven schildert desolate stedelijke landschappen, zoals sportparken, plantsoenen en zwembaden. Die brengen de kijker in verwarring: de plekken die bekend voorkomen, krijgen door die verlatenheid een unheimische sfeer. Haar inspiratie komt voort uit haar liefde voor oude Amerikaanse thrillers, waardoor de beelden ook een filmisch karakter hebben. Werkhoven schildert voornamelijk bij schemerlicht, als de natuur langzaam door duisternis wordt omgeven, wat haar werk nog mysterieuzer maakt. De tentoonstelling ‘Landschappen aan de buitenrand’ in Museum Belvédère is de tweede museale tentoonstelling van Isabella Werkhoven. Gelijktijdig zal er een boek verschijnen met daarin een overzicht van haar zeventien jaar lange schildercarrière.

• ‘Landschappen aan de buitenrand’, Museum Belvédère, Heerenveen, 1 april t/m 20 juni 2021. museumbelvedere.nl

© Das Leben am Haverkamp

Spook- of sprookjesachtig?

Al sinds de 19de eeuw banjeren buitenlandse toeristen door Nederland, op zoek naar het authentieke Holland van molens, kaas en klederdracht. Dit jaar zijn het vooral de Nederlandse toeristen die op ontdekkingsreis gaan door eigen land. Reden voor het Zuiderzeemuseum om het toeristische imago eens onder de loep te nemen.

Designers, kunstenaars, modeontwerpers en fotografen werkten mee aan ‘Must See’ en ontwierpen zo’n vijftien kunstwerken, elk gebaseerd op een toeristisch icoon. Ook zal er aandacht besteed worden aan de herkomst en de functie van deze iconen. Met 3D-geprinte tulpen, sleutelhangertjes met klompjes en foto’s van poserende toeristen wordt de grote invloed van het massatoerisme getoond.

Tegelijkertijd zijn er hedendaagse accessoires, projecties van landschapsontwikkelingen en een installatie van een nagemaakte windmolenwiek te zien, om te bewijzen dat het huidige Nederland veel meer is dan het doorsneebeeld van de buitenlandse toerist.

• ‘Must see’, Zuiderzeemuseum, Enkhuizen, 2 april t/m 24 oktober 2021. zuiderzeemuseum.nl

Spelen met de wind Geen idee lijkt te gek voor conceptueel kunstenaar Marinus Boezem. Zo stelde hij eens een stuk polder tentoon door klapstoeltjes voor toeschouwers op een dijk te zetten en maakte hij met bomen een groene kathedraal. Samen met kunstenaarsvrienden Jan Dibbets en Ger van Elk, behoort Marinus Boezem tot de eerste generatie conceptuele kunstenaars. Hij haalde in 1969 voor het eerst de krant met zijn beroemde project ‘Weather Drawings’ in het Stedelijk Museum Amsterdam, waar hij het weerbericht als kunstwerk presenteerde. Marinus Boezem werkt vaak met wind, lucht en bomen. In zijn tekeningenserie ‘Shows’, die straks voor het eerst compleet in het Kröller-Müller Museum hangt, schetste hij tussen 1964 en 1969 ontwerpen voor toekomstige exposities. Denk bijvoorbeeld aan een windkamer waar ventilators de gordijnen en tafelkleden laten bewegen, of een zaal waarin bezoekers door koude en warme luchtstromen lopen.

• ‘Marinus Boezem. Alle shows.’, Kröller-Müller Museum, Otterlo, 24 april t/m 3 oktober 2021. krollermuller.nl

HOLLANDS Glorie

LAAT JE VERLEIDEN DOOR LA DOLCE VITA NEEM NU EEN PROEFABONNEMENT

3 NUMMERS VOOR MAAR

E 15

DIT ABONNEMENT LOOPT AUTOMATISCH AF. GA NAAR WWW.ITALIEMAGAZINE.NL/HG2021 OF BEL 088-2266636.

© Jordan Banks / SIME / ANP

Het is lente!

Gooi de ramen open Laat de wereld binnen De winter geeft zich over De lente kan beginnen

© Olimpio Fantuz / SIME / ANP

Stef Bos, zanger en acteur

Linkerpagina: tulpen in de Keukenhof, Lisse.

Boven: de Zaanse Schans.

p. 105

© Andrea Armellin / SIME / ANP

Het is lente!

Boven: schapen op Texel.

Rechterpagina: molen bij Kinderdijk.

Te loopen in het jonge lentelicht, dat nu elken dag langer openbloeit, naar de steilte te heffen het gezicht, daarheen waar hoog, eenzaam een vogel roeit, of maar naar den top van den populier, waarin de merel zijn avondlied zingt, lied, waar al het geluksverlange’ in klinkt, dat nu rumoert door mensch en dier, zoo te loopen, vaak vol bekommering over de wereld, het duistre gebeur in haar; kleine, nietige enkeling vol zwakheid en vol twijfel en getreur, en dan op eens, vol moed weer en vol drang te helpe’ en ook nog soms, vol lentezang.

Henriette Roland Holst, dichteres (1869-1952)

HOLLANDS Glorie

© Olimpio Fantuz / SIME / ANP

Uit liefde voor de kunst De directeuren van vier particuliere musea aan het woord

Helene Kröller-Müller, Henri van Abbe, Frans Boijmans en Daniël George van Beuningen: je zou haast vergeten dat veel (grote) musea hun bestaan te danken hebben aan particuliere verzamelaars. Deze vier musea zijn nog niet zo lang geleden voortgekomen uit de verzamelwoede van gedreven kunstliefhebbers: MORE, LAM, Voorlinden en No Hero.

�

Tekst Fabian Takx

p. 109

� Museum MORE

Een geschenk aan de Achterhoek Museum MORE in Gorssel en Kasteel Ruurlo (in Ruurlo) zijn een cadeau van miljonair Hans Melchers aan de Achterhoek, zijn geliefde woonstreek. Artistiek directeur Ype Koopmans verklaart het succes van het museum.

HOLLANDS Glorie

© Eva Broekema

T

oen Museum MORE in Gorssel in 2015 openging, zullen weinigen hebben vermoed dat het zo’n publieksmagneet zou worden. Sinds in 2017 ook nevenlocatie Kasteel Ruurlo de deuren opende, trekken beide locaties samen zo’n 240.000 bezoekers per jaar (MORE 150.000 en Ruurlo 90.000). “Alleen al het kasteel trekt net zoveel bezoekers als het Van Abbemuseum”, stelt artistiek directeur Ype Koopmans (65) tevreden vast. De bezoekers komen maar voor ruim een kwart uit Gelderland, want liefhebbers uit heel Nederland maken er graag een cultureel dagje uit van.

Dat komt mede door de groeiende belangstelling voor het Modern Realisme, zoals Koopmans de focus van de collectie en de tijdelijke exposities omschrijft. “Maar de naam MORE staat natuurlijk ook voor ‘meer’ in het Engels. Magisch Realisme is te beperkt, we hebben ook veel werken uit de Nieuwe Zakelijkheid en verzamelen ook hedendaags realisme.” De nadruk ligt in MORE tot dusver wel op figuratieve schilderkunst uit de eerste helft van de 20ste eeuw, met bekende namen als Pyke Koch, Raoul Hynckes, Charley Toorop, Dick Ket, Wim Schuhmacher en Carel Willink. Het museum bezit ook de grootste collectie van het werk van Jan Mankes. De tweede locatie, het 14de-eeuwse Kasteel Ruurlo, is bijna uitsluitend gereserveerd voor Carel Willink, van wie MORE ook de grootste verzameling van Nederland heeft.

Het faillissement van de DSB Bank bleek in 2008 het fundament

voor dit geschenk van Melchers. Dirk Scheringa had onder de vlag van DSB een grote bedrijfscollectie opgebouwd die Melchers, voormalig directeur van chemisch concern Melchemie, kon overnemen in 2012. Koopmans: “Andere musea wilden alleen aan cherry picking doen, dus een paar topstukken overnemen. Toen dacht de Deutsche Bank, die inmiddels door de schuldeisers was ingeschakeld, eraan de collectie te laten veilen. Hans Melchers heeft zich toen bereid verklaard het Nederlandse deel van de collectie, zo’n 1300 werken, over te nemen.” Daarna speurde de nieuwe eigenaar naar een geschikte locatie, en vond die in het vroegere gemeentehuis van Gorssel, >

© Rutger Hollander Museumdirecteur Ype Koopmans; luchtfoto van Kasteel Ruurlo.

'Stilleven met appel' door Pyke Koch, ca.

1945, collectie MORE.

p. 111

Uit liefde voor de kunst

• Museum MORE, Hoofdstraat 28, Gorssel. museummore.nl • Kasteel Ruurlo, Vordenseweg 2, Ruurlo. museummore-kasteelruurlo.nl

HOLLANDS Glorie

'Gemberpot met dopheide', Jan Mankes, 1916, collectie MORE.

Tentoonstelling ‘Nieuwe Kaders’.

© Eva Broekema

dat stamt uit 1914. De aanbouw uit de jaren tachtig werd gesloopt en door Hans van Heeswijk Architecten vervangen door lichte moderne museumzalen die volgens Koopmans zeer in de smaak vallen.

“Overigens dacht Melchers eerst aan Kasteel Ruurlo, want dat kende hij al uit zijn jeugd”, vertelt Koopmans. “Hij wilde het kasteel al heel lang hebben en het stond ook al heel lang leeg, maar dat was niet groot genoeg voor de hele collectie.” Architect Van Heeswijk heeft later ook aan het door Verlaan & Bouwstra gerestaureerde kasteel een glazen entree en een loopbrug toegevoegd. Dat het nu is gewijd aan het werk van Carel Willink, is geen toeval. “De heer Melchers had al een aantal werken van hem, hij kende hem zelfs, dus die affiniteit is er al lang.”

Beschouwt Koopmans Willink zelf als een groot kunstenaar?

De museumdirecteur omzeilt een direct antwoord diplomatiek.

“In de jaren zestig en zeventig zag men Willink een beetje als de personificatie van de kitsch, maar in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw waren mensen als Willink en Pyke Koch dé kunstenaars. Toen kon je een Mondriaan kopen voor 200 gulden, terwijl voor Willink soms wel 10.000 gulden werd betaald. En nu zijn er ook veel jonge kunstenaars door hem geïnspireerd, en het realisme is ook helemaal terug. Het werk van bijvoorbeeld Erwin Olaf is ondenkbaar zonder de kunst van de jaren twintig en dertig.”

Koopmans stelde eerder bij Museum Arnhem als curator al realistische kunst uit het interbellum tentoon. MORE blijft altijd op zoek naar nieuwe aanwinsten, zegt hij. “De collectie geeft nog altijd niet een beeld van het hele modern realisme, er zijn nog steeds grote hiaten.”

En is de stichter van het museum daar ook bij betrokken? “Als we een werk op het oog hebben, overleggen we altijd eerst met Hans Melchers, want het is zijn verzameling. Soms gaat het om een prijzig topstuk, maar laatst hebben we ook voor 300 euro een schilderij van Jan Ouwersloot gekocht op Catawiki.”

Naast de vaste collectie willen MORE en Kasteel Ruurlo steeds iets nieuws bieden. Zoals ‘Nieuwe Kaders’, een expositie over schilderkunst, fotografie en film uit de jaren 1920-1940, en natuurlijk de veelbesproken expositie van Bob Ross. “Die is bij toeval ontstaan. Iemand had een hele zolder vol met werk van zijn oom en noemde dat ‘Bob Ross’, om aan te geven dat hij het niks vond. Maar een heel grote groep mensen ziet dat niet zo, of ze bekijken het tongue in cheek. Wij hebben Bob Ross Incorporated in Virginia benaderd en een veertigtal werken in bruikleen gekregen. Die stellen we op schildersezels tentoon, met uiteraard filmpjes van zijn lessen erbij, en als je bij een ezel staat krijg je een ‘geluidsdouche’. Dan hoor je het zalvende stemgeluid van Ross of het borstelen van een kwast.” �

Zaal in Museum MORE in Gorssel.

© Eva Broekema

�

� LAM

Kunst om op te eten Het LAM (Lisser Art Museum) is geheel gewijd aan de kunst van het eten en alles wat daarbij komt kijken. Niet onlogisch voor een particulier museum dat is opgericht door leden van een bekende supermarktfamilie.

Directeur Sietske van Zanten geeft een virtuele rondleiding.

© Bibi Veth

J

an van den Broek leidde tot 2015 de supermarktketen die is vernoemd naar zijn vader Dirk, maar daarnaast is hij een groot liefhebber van kunst en cultuur. Samen met zijn zonen richtte hij de VandenBroek Foundation op, waaruit onder meer het op ‘food’ gerichte museum op het landgoed van Kasteel Keukenhof in Lisse voortkwam. In de lente van 2019 ging het open. In een passende omgeving, want eens lagen hier de landerijen vanwaar de keuken van Jacoba van Beieren voorzien werd van hout en culinaire lekkernijen.

Oprichter Van den Broek schuwt de publiciteit, dus neemt Sietske van Zanten de honneurs waar. De 44-jarige kunsthistorica is al vanaf 2012 bij het museum betrokken. In overleg met het stichtingsbestuur bepaalt zij met haar team het aankoop- en tentoonstellingsbeleid. In het museum draait alles om het ervaren van food art, kunstwerken die iets te maken hebben met voedsel en consumptie. Voor sluikreclame hoef je niet bang te zijn. “Er zijn wel een paar werken die te maken hebben met supermarkten, maar je hebt niet het gevoel dat je in een Dirk loopt. Toch was er in eerste instantie wel een knipoog naar de inrichting van een supermarkt, want we begonnen met groente en fruit en eindigden met zoete guilty pleasures. Maar die associatie was alleen voor de geoefende kijker duidelijk. Nu hebben we telkens wisselende presentaties. Dat zorgt ervoor dat we ook onze eigen verbeelding continu blijven prikkelen.”

De collectie beslaat nu zo’n vier- à vijfhonderd kunstwerken en is heel breed en divers, van werk van internationale topkunstenaars tot net afgestudeerd talent. “Voor elk wat wils, waarbij we ons vooral tot de niet-geoefende kijker van alle leeftijden richten >

Directeur Sietske van Zanten van het LAM.

“Er was een knipoog naar de inrichting van een supermarkt, want we begonnen met groente en fruit en eindigden met zoetigheid” p. 113

of tot de fervente museumbezoeker die zin heeft in iets nieuws.”

De bloemenexpositie van De Keukenhof ligt ook op het 230 hectare grote landgoed, tegenover het museum. Maar al trekt die in normale tijden een miljoen bezoekers uit de hele wereld, hij is maar zes weken per jaar te zien. De meeste bezoekers combineren een wandeling door de romantische landschapstuin en een blik op het 17de-eeuwse kasteel De Keukenhof met een stop in restaurant de Hofboerderij, de kinderboerderij of de speeltuin.

Architect Arie Korbee van KVDK Architecten heeft een even markant als eigentijds bakstenen museumgebouw ‘in herfstbladerenpalet’ neergezet dat opgaat in het landschap. Achter de glazen gevel op de begane grond ben je je altijd bewust van het groen om je heen. Ervoor ook, want hij spiegelt de omgeving.

Het vele hout vergroot het idee dat je in de natuur bent.

Het LAM is ook vanwege de manier van exposeren uniek. Zo zul je op de drie verdiepingen geen verklarende tekstbordjes aantreffen met informatie over de maker en het kunstwerk. In de zalen bevinden zich geen suppoosten maar ‘kijkcoaches’, die in gesprek gaan met de bezoekers. Van Zanten: “Ze onderzoeken samen met het publiek de verhalen achter ieder werk. Ze zeggen: ga gewoon kijken en vertel me wat je ziet. Dat werkt heel verfrissend en inspirerend, want je kijkt zo veel intensiever. Taco Dibbits van het Rijksmuseum zei: ‘Ik heb nog nooit zo naar kunst gekeken.’ Onze coaches hebben meestal geen kunsthistorische achtergrond, er is een middelbare scholier van zestien bij, maar ook een vrouw van zestig. Voor hen is het ook een ontdekkingstocht. Iedereen vindt dat leuk, ook kinderen genieten er erg van.”

En als iemand toch achtergrondinformatie wil kan hij terecht op een website die alleen in het museum te bezoeken is. Dan kan hij zich verdiepen in het ruige schilderij ‘Life never Sweet like a Chocolate Vanilla’ van Raquel van Haver of ‘A Glass of Fruit’, een bewegend onderwaterstilleven van Alejandro Almanza Pereda. De grootste trekker is het ‘Food Chain Project’ van Itamar Gilboa, een Nederlands-Israëlische kunstenaar die bij wijze van bewustwordingsproject een jaar lang een culinair dagboek bijhield. Alles wat hij at en dronk zette hij om in 7000 beeldjes van wit porselein. De opbrengst van het werk ging deels naar de Wereldgezondheidsorganisatie WHO. Omdat er in deze tijd geen bezoek binnen mag, is het LAM de ‘kijktelefoon’ gestart. “Dat is een een-op-een telefoongesprek van 15 à 20 minuten met een kijkcoach over een of twee kunstwerken. Je krijgt ze dus niet te zien. Voor beide partijen is dat een ontzettend leuke energieboost. Mensen bellen in van over de hele wereld, dus we blijven het ook na corona doen.”

De nu 75-jarige Jan van den Broek wil niet in de openbaarheid, maar is des te meer betrokken bij het museum. “Er gaat geen dag voorbij dat hij niet aan de kunst en groeimogelijkheden voor het museum denkt.” � • LAM, Keukenhof 14, Lisse. lamlisse.nl, Instagram: @lam_museum

HOLLANDS Glorie

© Ronald Tilleman

Uit liefde voor de kunst

© Bibi Veth

�

© Bibi Veth

© Ronald Tilleman © Bibi Veth

“Kijkcoaches onderzoeken samen met het publiek de verhalen achter ieder werk. Ze zeggen: ga gewoon kijken en vertel me wat je ziet”

Boven: bezoekers bij werk van Renzo Martens in het LAM; links daarvan: 'Life never Sweet like a Chocolate Vanilla' van Raquel van Haver.

p. 115

� Museum Voorlinden

“Ieder werk is ons even lief ” Suzanne Swarts is directeur van Museum Voorlinden in Wassenaar, dat ontstond uit de passie voor kunst van ondernemer Joop van Caldenborgh. In de vijf jaar van zijn bestaan is het particuliere museum uitgegroeid tot een publiekslieveling.

H

oeveel kunstwerken de collectie Voorlinden inmiddels telt weet Suzanne Swarts (42) niet precies. Duizenden in elk geval. Joop van Caldenborgh, voormalig eigenaar van chemisch bedrijf Caldic, verzamelt al zestig jaar en blijft hongerig naar nieuwe ontdekkingen. Hoeveel bezoekers het museum in normale tijden ontvangt, vertelt ze niet. Een particulier museum is ook niet verplicht daar openheid over te verschaffen.

Wat is het geheim van het succes? Wie het museum op landgoed Voorlinden bezoekt, wordt blij verrast. De eerste keer door de omvang en de kwaliteit van de verzameling, die spectaculaire werken biedt van kunstenaars van naam én van relatief onbekende kunstenaars. Zoals het reusachtige stalen labyrint van Richard Serra waar je doorheen kunt lopen of het zwembad zonder water waar je in kunt afdalen van de Argentijn Leandro Erlich. En er is altijd wat nieuws te zien, want Swarts en haar team zorgen voor wisselende tentoonstellingen met prikkelende titels, zoals ‘Full Moon’ of ‘Rendez-Vous’.

Het is ‘belevingskunst’ die je bijblijft en van Voorlinden ‘het meest Instagrammable museum van Nederland’ maakt. Het strakke, open gebouw van Kraaijvanger Architecten biedt bovendien maximaal uitzicht op het landgoed en de steeds veranderende landschapstuin van Piet Oudolf, zodat je een ‘totaalbeleving’ van kunst, natuur en architectuur ondergaat.

HOLLANDS Glorie

Ondanks de pittige entreeprijs komen veel bezoekers er meerdere keren per jaar naartoe.

Swarts studeerde aan de kunstacademie en deed ook een studie kunstgeschiedenis. Daarna kwam ze een catalogus tegen van een tentoonstelling in Boijmans Van Beuningen van kunst uit de Caldic Collectie. “Daar hingen al mijn grote helden: Damien Hirst, Jan Schoonhoven, Piero Manzoni, Lucio Fontana, noem maar op. Werk dat je zelden of nooit in andere musea in Nederland te zien kreeg.”

Na een open sollicitatie werd ze aangenomen. Daarna reisde ze >

© Ruud Baan

Bezoekers worden blij verrast, bijvoorbeeld door het reusachtige stalen labyrint of het zwembad zonder water

Links: 'Swimming-Pool' van Leandro Erlich; Linkerpagina: Museum Voorlinden; boven: Suzanne Swarts.

p. 117

de wereld over om de vestigingen van Caldic te voorzien van kunst uit de collectie en nieuw werk aan te werven. Al dan niet in samenspraak met Van Caldenborgh, die nog altijd nauw betrokken is bij het museum. Rond 2012 zag ze het idee van een particulier museum bij hem rijpen. “In het begin zei hij nog: een eigen museum, ik moet er niet aan denken! Maar toen hij was teruggetreden uit zijn bedrijf en meer tijd had voor zijn passie, zei hij op een dag: wat moet er nu met mijn kunst gebeuren als ik er niet meer ben? Hij kon het schenken aan een museum, met als risico dat het ergens in een depot zou verdwijnen. Het zou ook kunnen worden geveild, waardoor de hele verzameling uit elkaar zou vallen. En als hij het aan zijn kinderen zou schenken, wat zouden zij er dan mee doen? Toen besloot hij dat er een apart gebouw voor moest komen, waar iedereen van zijn verzameling zou kunnen genieten. En als je dan twee ambitieuze types als hij en ik bij elkaar zet, moet er ook van alles bij, een winkel, een restauratieatelier, een bibliotheek...”

Wat uitmondde in de aankoop van een landgoed van veertig hectare waar eens de directeur van Shell woonde. Diens landhuis herbergt nu het museumrestaurant en de kantoren.

Iedereen kan dwalen door de romantische tuinen met waterpartijen die zijn aangelegd door beroemde tuinarchitecten als Zocher en Springer of een wandeling maken door het bos of de duinen.

Weliswaar opereren Van Caldenborgh en Swarts onafhankelijk van elkaar, ze overleggen ook iedere maand over hun nieuwe aankopen. “We hebben een gedeelde smaak. Een goed kunstwerk ontdekken is als liefde op het eerste gezicht, we voelen meteen dat het goed zit. En ieder werk is ons even lief.

Laatst waren we op atelierbezoek bij Robert Zandvliet en kozen unaniem dezelfde schilderijen uit, terwijl alles waanzinnig goed was. Het gaat ons om de intrinsieke visuele kracht van een werk. Het moet je verleiden. We willen dat iedereen ervan kan genieten, ook zonder het verhaal erachter te kennen. Het kan een schilderij van de Haagse School zijn of een hedendaagse installatie, als het je maar raakt.”

Vandaar ook de titel ‘Listen to your Eyes’, de expositie ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van Van Caldenborgh.

Hij kreeg een bijna onmogelijke opgave van Swarts: kies je favorieten. “Op een gegeven moment zei hij: Suzanne, ik heb mijn selectie gemaakt! Dat bleken vierhonderd werken te zijn, terwijl we er maar veertig konden laten zien.”

Onder de titel ‘Kunst in het kort’ vertelt Swarts in korte filmpjes op de website van het museum telkens over een kunstwerk. “Zo kunnen we onze vaste volgers toch nog wat bieden, maar we hopen natuurlijk wel dat we snel weer helemaal open kunnen.

We hebben de inkomsten als particulier museum natuurlijk hard nodig, maar we missen vooral de bezoekers.” �

'Skyspace' van James Turrell.

'Open Ended' van Richard Serra.

• Museum Voorlinden, Buurtweg 90, Wassenaar. voorlinden.nl

HOLLANDS Glorie

Tuinontwerp van Voorlinden door Piet Oudolf.

© Antoine van Kaam

Uit liefde voor de kunst

© Antoine van Kaam

�

� Museum No Hero

“Wij willen mensen laten genieten van kunst” Geert Steinmeijer (66) is oprichter van Museum No Hero in het Twentse Delden. Met ‘Vijf eeuwen kunst uit vijf werelddelen’, want Steinmeijer verzamelt zowel oude als hedendaagse kunst.

Een verzamelwoede die de basis vormt van verrassende tentoonstellingen.

© Carlo ter Ellen DTCT

S

teinmeijer is onder meer directeur-eigenaar van Hartman, een merk tuinmeubilair dat je over de hele wereld tegenkomt. “Ja, ik werk nog volop. Een jaar of tien geleden heb ik geprobeerd te stoppen, maar dat is me heel slecht bevallen.

Wakker worden zonder idee van wat je die dag moet gaan doen, dat is niks voor mij.”

Sterker nog, na die periode van nietsdoen kreeg hij een hartaanval. Maar dat was niet de wake-upcall om zelf een museum te beginnen. “Ik organiseerde al exposities van mijn kunst met Rijksmuseum Twenthe, maar die samenwerking werd in 2012 niet voortgezet. Een jaar of twee later dacht ik: ik wil toch iets doen met onze collectie. Toen zijn we eens gaan rondkijken en vonden dit charmante gebouw, dat al een paar jaar leegstond.”

Steinmeijer spreekt regelmatig over ‘wij’ en ‘onze’, omdat hij ‘ik’ te aanmatigend vindt klinken.

Het museum opende in april 2018 de deuren van de vroegere rentmeesterij van het nabijgelegen kasteel Twickel. Een monument uit 1725 dat van binnen grondig is gerenoveerd door Jan des Bouvrie. Ook het museumrestaurant, met uitzicht op een fraaie beeldentuin in Franse stijl, is door de vorig jaar >

Geert Steinmeijer in Museum No Hero.

Het museum is gevestigd in de vroegere rentmeesterij van kasteel Twickel en van binnen grondig gerenoveerd door Jan des Bouvrie p. 119

Uit liefde voor de kunst

overleden interieurontwerper met verve onder handen genomen.

Sterrenchef Lars van Galen uit Hengelo heeft geadviseerd bij de samenstelling van de menukaart.

Steinmeijer is niet “met kunst boven het bed geboren”, vertelt hij.

Hij heeft veel opgestoken van Des Bouvrie en Frans Molenaar, die hij als financieel adviseur bijstond. Met Molenaar heeft hij ook veel gereisd, onder meer naar Japan. De couturier en de designer hebben hem “een ander ijsje laten eten”: zij hebben hem smaak bijgebracht, het gevoel voor de betekenis van mooie dingen. Kunst kan de geest verruimen en je een geluksgevoel geven, heeft Steinmeijer ervaren. De missie van Museum No Hero is dan ook ‘geluk faciliteren’.

Waarom heet het museum eigenlijk niet het Geert Steinmeijer Museum? “Nee, dat zou niks voor ons zijn. Ik heb in 2007 de No Hero Foundation opgericht. In die tijd werd er in interviews door veel verzamelaars nogal prat gegaan op hun verdiensten, maar wij willen alleen maar mensen laten genieten van kunst.

Dus op een avond dacht ik, met een glaasje wijn erbij: geen heldendom, No Hero.” Is het museum dan niet bedoeld om zijn naam te laten voortbestaan? “Nee, ik heb twee prachtige dochters, die zorgen daar wel voor.”

Hoewel hij zich in de loop der jaren tot kenner heeft ontwikkeld en zich ook regelmatig laat adviseren door experts, blijft kunst verzamelen voor hem vooral een gevoelskwestie. “Ik heb het nooit als investering gezien. Het gaat erom dat ik het mooi vind en er met heel mijn ziel en zaligheid achter sta. Maar ik ben daar wel wispelturig in. Ik ben niet zo iemand die al dertig jaar alleen maar Karel Appel koopt. Ineens kan ik gegrepen worden door kunst uit een andere periode of stroming. Voor 2002 kocht ik vooral Hollandse kunst, maar daarna had ik genoeg van Jan Sluijters en Leo Gestel, ik vond het ineens te veel plaatjes, en toen richtte ik me vooral op Amerikaanse abstracte kunst. Maar ik kreeg ook belangstelling voor Hollandse en Vlaamse meesters uit de late Middeleeuwen en hedendaagse Chinese kunst. Zo is het steeds weer wat anders.”

Zijn ‘boetiekmuseum’ is maar kleinschalig, haast hij zich te zeggen. Het telt negen zalen, waarin ongeveer twintig procent van zijn collectie te zien is, in steeds wisselende samenstelling.

Daarbij werkt No Hero – toch weer – samen met Rijksmuseum Twenthe, maar het museum maakt ook gebruik van bruiklenen van anderen. Dat levert thematische exposities op, van de eerste over de schilders van de Duitse Nieuwe Wilden (‘Ich bin ein Berliner’) tot een expositie over couturier Yves St. Laurent of ‘Twentse helden’ als Jan Cremer (“een onderschatte kunstenaar, hij heeft met name in de jaren vijftig en zestig prachtig werk gemaakt”). Op het moment van spreken loopt ‘Damien Hirst, George Michael & Friends’, werk uit de collectie van George Michael. De zanger was een groot liefhebber van Britse jonge kunst vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw. Steinmeijer heeft een deel van diens verzameling overgenomen.

Maar de expositie is momenteel niet te zien en de lockdown blijft

HOLLANDS Glorie

© Marieke Dijkhof

�

maar duren. Voor zichzelf vindt de stichter van het museum dat minder een ramp dan voor zijn medewerkers. “Hobby’s kosten nu eenmaal geld”, merkt hij laconiek op. “Maar als er helemaal niemand naar binnen mag of maar dertig mensen per dag, dat werkt niet. In de goede tijd, dus voor de crisis, hadden we zo’n 600 bezoekers per week. Ik vind het vooral heel erg voor de vrijwilligers. Onvoorstelbaar, hoeveel die mensen bereid zijn voor het museum te doen. Zij hebben me ervan overtuigd om na de coronacrisis met volle kracht door te gaan.” � • Museum No Hero, Hengelosestraat 2/4, Delden. museumnohero.nl

Vooraanzicht van No Hero: Linkerpagina: de hal van het museum; onder: ‘Gitana' van Leo Gestel; 'Ins and outs' van Michael Raedecker.

“Wij willen alleen maar mensen laten genieten van kunst. Dus op een avond dacht ik, met een glaasje wijn erbij, geen heldendom, No Hero” p. 121

De gevelstenen van AMSTERDAM In de Middeleeuwen vervingen van steen gemaakte reliëfs de toen gebruikelijke uithangborden aan de façades van Amsterdamse huizen. De zogenaamde gevelstenen namen in de nauwe steegjes simpelweg minder ruimte in beslag.

Met behulp van een plattegrond kun je een wandeling maken langs de mooiste exemplaren. Een aangename ontdekkingstocht.

Tekst Onno Boers foto’s Pancras van der Vlist

DE MEEREMIN Een op traditionele wijze afgebeelde meermin: met spiegel en kam wordt het fabelwezen vaak gebruikt als symbool voor ijdelheid.

• Singel 421, achterkant Handboogstraat

HOLLANDS Glorie

DE BOER De datering van gevelstenen is in de meeste gevallen niet eenvoudig. Wel kun je aan de afbeeldingen goed zien dat het landleven in de stad van toen een belangrijke rol speelde. Op een van de grootste gevelstenen van Amsterdam (110 x 75 cm) is dan ook een boer te zien. De spreuk ‘Alle zeegen komt van booven’ getuigt van godsvertrouwen.

• Nieuwendijk 20, hoek Smaksteeg

DE TVRFVVLSTER Op de nabijgelegen Turfmarkt vulden vrouwen manden met turf, die daarna verkocht werden.

• Turfdragerspad

INDE VERKEERDE POT, ANNO 1707 Er zijn ook wel morele verzoeken op gevelstenen te vinden. De subtiele waarschuwing het geld niet in de ‘verkeerde pot’ te bewaren is wellicht ook een oproep tot spaarzaamheid.

• Rokin 17, hoek Nadorsteeg >

p. 123

HET PACHVYS VAN DE GOVWE WAGEN Het grote, brede pakhuis stond in 1656 direct aan het open water van de haven. Het is niet bekend waar de afbeelding van ‘Het Pachvys van de Govwe Wagen’ precies op doelt.

• Korte Prinsengracht 16

GEVELSTEEN MET MELKMEISJE Melkmeisjes, zoals er hier een te zien is, vulden vroeger dagelijks hun kannen op de melkmarkt, om vervolgens met hun verse waar langs de huizen te trekken.

• Zeedijk 19, hoek Oudezijds Kolk

TWYNWIEL Een ‘twijnwiel’ is geen spinnewiel.

Met een spinnewiel wordt van wol een draad gesponnen, terwijl het twijnwiel meerdere draden tot garen weeft.

• Madelievenstraat 5

HOLLANDS Glorie

Gevelstenen INT VLYGENDE KALF Hoewel duidelijk een vliegend paard te zien is, wordt hier over een ‘vliegend kalf ’ gesproken.

Het is niet duidelijk waarom.

Wel kun je leren bundels zien, die staan of liggen.

• Spuistraat 53

DE LINDT WINCKEL Het interieur van een winkel voor stoffen en fournituren midden 17de eeuw. Opvallend is dat er een man achter de balie staat.

• Rozenstraat 13-15

D VLUGHT VAN EGIPTEN Naast de scheepvaart zijn ook bijbelse onderwerpen populair.

‘De vlucht uit Egypte’ verwijst in dit geval naar de vlucht van de protestanten voor de katholieke Spanjaarden, die 1585 de zuidelijke Nederlanden veroverden.

• Nieuwezijds Voorburgwal 29 >

p. 125

NOOYT VOLMAAKT 1759 Meubelmaker Andries Tenck verwijst met de woorden ‘Nooyt volmaakt’ waarschijnlijk met gevoel voor humor naar het feit dat hij nooit aan de wensen van zijn klanten kan voldoen.

Het zou ook een teken van bescheidenheid kunnen zijn.

• Brouwersgracht 52

D STAT WESEL In de buurt van het hoofdkwartier van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) vond je vroeger nogal wat herbergen voor matrozen. Veel van die onderkomens droegen de namen van de steden waar de matrozen vandaan kwamen. Een groot aantal was toen afkomstig uit Duitsland – en blijkbaar ook uit het stadje Wesel.

• Monnikenstraat 19

GEVELSTEEN MET STAANDE VISSER Een beroepsgroep die je vaker tegenkomt op gevelstenen: vissers.

Hier staand met vis en haak. De glazen roemer (wijnglas) verwijst naar een kroeg waar vissers zeer welkom waren.

• Kloveniersburgwal 62

HOLLANDS Glorie

Gevelstenen T SCHIP CHINA Deze afbeelding is gebaseerd op een gravure uit de 17de eeuw en laat zien hoe nauw de banden tussen stad en scheepvaart waren. De China werd in 1676 in Amsterdam in opdracht van de VOC gebouwd en ondernam tal van expedities naar de koloniën in ‘De Oost’.

• Buiten Brouwersstraat 20

GEVELSTEEN MET SCHRIJVENDE HAND Een typische verwijzing naar een beroep wederom. In de 17de en 18de eeuw namen schrijvers het schrijfwerk van eenvoudige onopgeleide mensen over.

De kroon op de ganzenveer wijst erop dat het hier om een meester in het vak gaat.

• Egelantiersstraat 52

DE SWARTE MVELE Ook figuratieve toespelingen op de eigennaam kwamen veel voor.

In 1609 liet Cornelis Meulen deze gevelsteen met de afbeelding van een zwarte korenmolen aanbrengen. De houten bovenbouw kon naar de gunstigste windrichting worden gedraaid.

• Waterlooplein 3-11

Onno Boers is secretaris van de Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen.

Op de website vind je een uitgebreid register met de Amsterdamse gevelstenen.

• gevelstenenvanamsterdam.nl.

p. 127

HORIZONTAAL

�

© Studio Steenhuis, steenhuispuzzels.nl

PUZ ZEL & WIN

WAT MOET U DOEN? Vul de puzzel in. Breng daarna de letters uit de gekleurde vakjes over naar de balk onder het diagram. Als u de letters in de juiste volgorde zet (eerst de horizontale lettercombinaties, dan de verticale), leest u een typisch Nederlandse uitdrukking. OPLOSSING VORIGE PUZZEL: Verandering van spys doet eten.

1. + 7. Dierenattractie in Arnhem

9.

11.

14.

15.

17.

19.

21.

22.

23.

25.

Geloofsrichting Zweedse hitmachine Huidplooi Talkshow Zachte kaas Eerder dan verwacht Mannetjesinsect Lokkertje Hard schot Dierenattractie in Harderwijk

29. Kweekplaats 31. Boerenterrein 32. __1, talkshow

HOLLANDS Glorie

33. Metaal 34. Amerikaanse competitie 35. Moerassig naaldwoud 36. Stopkleur 38. Persoonlijkheid 39. IJshut 41. Zwart goedje 42. Tussen jan en mrt 44. Discipline 46. Dorp bij Breugel 47. __ you!

49. Schuiver 50. Goedkeuren 53. + 54. Dierenattractie in Scheveningen

56. Door Monique van de Ven gespeelde dokter

57.

59.

60.

61.

62.

64.

66.

68.

69.

71.

72.

73.

Duwtje Medicijn Binnenschip Commissie Uit slapen Amoureuze aandacht Spaanse uitroep In oprichting Provincie Modieus Stroomt door Amersfoort Dorp in de Noordoostpolder

75. Vlaams televisieblad

77.

79.

80.

83.

84.

85.

Nelissen of Van de Velde 130 __/u Jessica __, actrice Droogvloer Meer dan wenselijk Dierenattractie in Amsterdam

86. Herder van Piet Prins of boef in Pipo de Clown

88. + 89. Dierenattractie in Hilvarenbeek

90. Jenever

Maak kans op set theedoeken ‘De Zaanse Schans’ t.w.v. E20 Trash & Treasures, gevestigd op de Zaanse Schans, kwam met het idee om textielontwerpster Mariëtte Wolbert te vragen een theedoek te ontwerpen met het thema ‘De Zaanse Schans’.

Zij ontwierp deze set theedoeken met Zaanse iconen: je herkent houtzaagmolen de Poelenburg, de strepen zijn de planken van de houten huizen en een rijtje typerende panden van de Zaanse Schans is verwerkt in de kleurige rand van de theedoek. De theedoek combineert zo oud-Hollandse motieven met een modern dessin en is een fraaie ode aan het Zaanse landschap.

Formaat theedoeken 65 x 65 cm.

Voor meer info: www.mariettewolbert.nl KANS MAKEN OP EEN VAN DE DRIE THEEDOEKENSETS?

VERTICAAL

Vul dan de oplossing en uw gegevens in bij mail & win op www.hollandsgloriemagazine.nl.

Deze actie loopt tot 30 april 2021.

Na afloop krijgt de winnaar bericht.

Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd.

1.

Dierenattractie in Rotterdam

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

Tranentrekker Braziliaanse munt Provinciaal bestuur Rubidium Vierdeursauto Wilde plant Versloeg McCain Bordspel www.nairobi.__ Wordt veel gerookt in Volendam

12. Ontplooiing 13. Dierenattractie in Alphen 16. Halmtop

18.

20.

24.

26.

27.

28.

30.

37.

38.

39.

40.

42.

43.

45.

46.

48.

Egyptische god In vorm

51. Testinstituut 52. Dierenattractie in

Hevig Grootje Franse badplaats Duitse onderzeeër Omslagdoek Lichaamsholtes Het dak gaat __ Inval Beulswerk IJzer Hemelverschijnsel Cowboyshow Knevel Niet alleen

76. Sportorganisatie 78. __ de Jong, Nederlandse

Apeldoorn

53.

54.

55.

58.

59.

60.

Toon Computernetwerk Dierenattractie op Texel Franse kathedraalstad Gebied in India en Pakistan

regisseur

79.

81.

82.

85.

87.

Vrouwtjesolifant Liter __ Brother Zeldzame bloedgroep Landelijk evenement

Beelden __ Zee, Schevenings museum

63. Pinda 65. Talkshow 67. Gebruik van andermans spullen

70. www.plopsaland.__ 74. Hit van 11 horizontaal

p. 129

�

REINILDIS

Straatmanieren

HOLLANDS Glorie

altijd en overal en maak er graag gebruik van. Maar helaas zijn vaak alle in gebruik – en wel door onnadenkend parkeren.

Veel mensen zetten hun fiets namelijk precies in het midden van twee nietjes op de standaard. Aangezien hun fiets-opstandaard kennelijk geen nietje nodig heeft, nemen zij zo geheel onnodig tegelijk twee fietsparkeerplaatsen in beslag. Helaas kan ik mijn fiets niet op de standaard zetten, want hij is te zwaar en valt dan om.

Dus ik moet vrijwel elke dag meermaals een dubbel geparkeerde fiets opzij zetten om mijn fiets te kunnen stallen.

Beste fietsers, denk eens na als u uw fiets wil parkeren!

Ten slotte: het valt mij op dat steeds meer mensen die ik niet ken – bijvoorbeeld personeel van winkels, bedrijven, officiële instanties en zakelijke relaties – mij zowel mondeling als schriftelijk ongevraagd

tutoyeren. Zo krijg ik geregeld mails met vragen over (vooral) koningshuizen en etiquette, die onbekommerd met ‘Beste’ of ‘Hallo Reinildis’ beginnen, en verder in de jij-vorm gaan. Ik reageer steevast met u, want ik ken die vragenstellers niet. Ik ben benieuwd wat u, lezer, vindt van het sterk toegenomen ‘je’ en ‘jij’ zeggen? �

© Edith Buenen

Reinildis van Ditzhuyzen is historica, publiciste en etiquettedeskundige.

Ze herschreef Amy Groskamp-ten Haves standaardwerk ‘Hoe hoort het eigenlijk?’ waarvan onlangs de 42ste druk verscheen.

Het nieuwste straatvuil is het mondkapje. Ik zie het her en der liggen, op de stoep, in een park, op de weg. Hoe kan dat? Men verliest zijn mondkapje toch niet zomaar? Toch hoort het kapje inmiddels tot ons gebruikelijke zwerfvuil, naast bijvoorbeeld boterhamzakjes, lege blikjes of wat dan ook. Men gooit het floep! op de stoep, op straat, in bos of park. Lekker makkelijk. Vaak genoeg staat vlakbij weliswaar een prullenbak, maar daar moet ik weer extra naar toe lopen, denkt de gooier kennelijk.

De vuilnisdienst ruimt het wel op.

Ik erger me aan dit zelfzuchtige gedrag en spreek die gooiers er soms op aan. Een van de smoezen is dan dat de prullenbak vol is – terwijl enkele tientallen meters verder een andere prullenbak staat. Ook ergerlijk is het gedrag van mensen die waar het verplicht is weigeren een mondkapje op te doen. ‘Dat maak ik zelf wel uit’, vinden zij. En als iemand er iets van zegt, de conducteur van een trein bijvoorbeeld, dan hebben ze meteen een grote mond. Ja, enkele weigeraars gingen zelfs op de vuist met een buschauffeur of een winkelbediende.

Er is meer eigenwijs gedrag in openbare ruimtes.

Zo zie ik geregeld jongeren chillen in een park of een plantsoen met naast zich een flinke versterker waaruit keiharde muziek komt. Ze denken niet aan de overlast die ze met hun boem-boem-muziek veroorzaken. Terwijl – ik herhaal het maar weer eens – regel één van de etiquette luidt: Houd rekening met elkaar.

In de trein zie ik vaak hoe reizigers hun voeten op de bank ertegenover leggen.

Meestal zeg ik er iets van, niet bestraffend – want dat komt agressief over, en dan schiet ik mogelijk mijn doel voorbij – maar oplossingsgericht. Ik geef ze dan een krant en zeg dat ze die onder hun voeten kunnen leggen, zodat de bank niet vies wordt. Meestal kijken zij mij totaal verbluft aan, maar ze doen het wél – vaak met een schaapachtig gezicht.

Dan is er het parkeren van mijn fiets bij een winkel, bedrijf of iets dergelijks. Daarvoor hebben wij de o zo handige ‘fietsnietjes’ oftewel fietsleunhekken of fietsaanleunbeugels bedacht.

U kent ze vast en zeker. Ik heb geen auto, fiets dus

NIEUW

DE PERFECTE TEINT, UW TEINT. NIEUWE GENERATIE

SILICONENVRIJE FOUNDATIONS

80%

8U

CONTINUE HYDRATATIE *

INGREDIËNTEN VAN NATUURLIJKE OORSPRONG

GEPATENTEERD VLIERBESSENEXTRACT UIT SOTHYS GEAVANCEERD ONDERZOEK FR 18 53898

SAFFRAANEXTRACT UIT SOTHYS GEAVANCEERD ONDERZOEK

Uw textuur & uw kleur op advies van onze experts in verzorging. *GEMIDDELD RESULTAAT MET CORNEOMETER BIJ 12 PERSONEN 8 UUR NA HET AANBRENGEN VAN TEINT JEUNESSE EN TEINT DETOX ENERGIE™.

Sothys, topklasse in professionele, optimale huidverbetering en verzorging op maat in meer dan 15.000 Instituten, spa’s en wellnesscentra in 125 landen.

WWW.SOTHYS.NL

EXCLUSIEF IN INSTITUTEN & SPA’S

Kijk voor informatie over tickets en data op kunsthal.nl

Luìs Monteiro, Iris Apfel (2016) ©Luìs Monteiro Photography