SASULIK SIRA PRINSIPÁL FILOZOFIA EDUKASAUN PROBLEMA FILOZOFIA (PRAGMATIZMU NO ESKOLASTISIZMU) NO EDUKASAUN 1. Sasulik pragmatizmu 1.1. Karakterístika prinsipál sasulik pragmatizmu 1.2. Prinsípiu sira edukasaun pragmatizmu
2. Sasulik eskolastisizmu 2.1. Karakterístika prinsipál sasulik eskolatisizmu 2.2. Prinsípiu sira edukasaun eskolatisizmu Mre. Crisogno Soares Freitas Pereira, B.Tchg, M.Ed
1. Sasulik pragmatizmu • Moris iha sékulu ikus 19 no sékulu hahú 20. • Pragmatizmu moris iha EUA iha tinan 1870. • Figura pragmatizmu mak William James (18421910); Charles Sanders Pierce (1839-1914) & John Dewey (1859-1952).
Pragmatizmu? • Gregu “pragma”: Útil, bele uza. • Teoria ne’e afirma katak lia-loos bele ema hatene liuhosi konsekuénsia prátika, tanba ne’e problema individuál no sosiál la'ós buat ne'ebé definitiva. • Pragmatizmu avalia buat ida-ne'ebé verdadeira depende ba asaun ka efeitu ne'ebé rezulta. Ida-ne’e iha utilidade ka lae. • Valór hosi pensamentu avalia ho konsekuénsia ne'ebé rezulta sai bainhira interpreta iha asaun. • Nota bene: saida mak iha ninia proveitu la signifika tenke loos lojikamente. Nia tenke loos uluk nanain, no tuir mai mak aplika atu nune’e iha ninia proveitu ba moris.
1.1. Karakterístika prinsipál sasulik pragmatizmu Ho lisan plurál no dinámiku (sasulik ne’e kontra matérializmu, idealizmu, realizmu & rasionálizmu). Énfaze liu realidade ne'ebé la permanente, sempre muda. Pragmatizmu fó importánsia ba fenomena la'ós nomena. Matter, mind & God: Realidade ba Pierce mak pluralidade, ne’e mak: matéria, klamar no Maromak. Pragmatizmu foka liu ba mundu matéria ne'ebé bele kontaktu ho sesoriál (eksperimentalizmu). Ema nia konxiénsia mak forsa ativa, seletiva, objetiva, ihane'ebé ema bele forma ambiente relijioza ne'ebé iha sentidu. Forsa ne’e mak ema nia esperiénsia. Maibé esperiénsia nunka identika (James) Esperiénsia nu’udar enkontru entre ema no nia ambiente. Esperiénsia ne’e dinámika, tanba ne’e presiza fo diresaun ba asaun iha realidade moris.
Ema nia koñesimentu bele hetan liuhosi esperiénsia. “Esperiénsia” rekoñese “fiar ba Maromak”, importante mak bele fó ksolok ba ema. Lia loos hafahe ba sentidu rua (Pierce): Lia loos transendentál [LLT] & Lia loos kompleksu [LLK]. LLT mak lia loos ne'ebé hela iha objetu / matéria ne’e rasik. LLK mak lia loos ne'ebé eziste iha deklarasaun. LLK hafahe ba lia loos étika ka psikolojia: Armónia entre deklarasan no fiar. No lia loos logika ka literál: Armónia entre deklarasaun no realidade ne'ebé definidu. Lia loos hotu deklarasaun tenke teste ho konsekuénsia prátiku liuhosi esperiénsia. Lia loos tenke reflete ninia funsaun iha prátika moris. Ema nia pensamentu hahú hosi esperiénsia sira no diriji ba esperiénsia sira (Dewey). Ema mak sujeitu hodi kria valór ba nia an rasik naturalmente (Dewey). La iha valór ne'ebé permanente no finál. Ema sempre halo evolusaun. Lia loos mak ida-ne'ebé fó evidénsia ba nia an nu’udar buat di’ak iha asuntu fiar no ba razaun ne'ebé ezatu atu bele konduta (James).
1.2. Prinsípiu sira edukasaun pragmatizmu • Eskola tenke hamoris atitude demokrasia • Edukasaun énfaze aspeitu prátiku, problem solving, no iha vantajen ba moris direitamente. • Treina ema nia pensamentu atu rezolve problema ne'ebé ema hasoru. • Edukasaun nia fuansaun mak: moris, krese, prosesu sosiál, & restruturizasaun esperiénsia. • Objetivu Edukasaun mak prepara ema hodi tama iha mundu no responde ka rezolve problema. • Métodu aprendizajen mak learning by doing • Edukasaun ne’e énfaze student-centered of learning (SCL)
Estudante • Pragmatizmu haree ema nu’udar balada ka animál ne'ebé kontinua sai ka sidauk sai. • Kada indivíduu ne’e úniku no iha poténsia. • Ema mak balada sosiál. • Prosesu interasaun ho ambiente, ema aprende liuhosi esperiénsia. • Estudante mak kandidatu sosiedade. • Estudante nia poténsia dezenvolve liuhosi edukasaun iha eskola. • Eskola nu’udar miniatura sosiedade. • Edukasaun énfaze SCL.
Edukadór/Manorin • Manorin nu’udar tulun na’in, formadór no filozofu. • Manorin aprenzenta problema prátika ba estudante. • Monorin estimula estudante sira atu buka solurasaun rasik ba problema. • Manorin tenke fó oportunidade ba estudante sira dezenvolve sira-nia poténsia.
2. Sasulik eskolastisizmu • Eskolastisizmu mai hosi tempu Igreja Katólika Roma nia vitória. • Eskolastisizmu mai hosi lian Latin “schuler” ne'ebé signifika eskola ka hanorin. Eskolastisizmu katak hanorin sira kona-ba eskola. • Filozofia Edukasaun Eskolastisizmu fó koñesimentu no bukae ba ema kona-ba konseitu sira eskola nian. • Iha figura rua importante eskolastisizmu mak: Peter Aberald & Thomas Aquinas.
2.1. Karakterístika prinsipál sasulik eskolatisizmu • Peter Aberald: “Papel rasio bele hatuun fiar, fiar tenke hatuur dahuluk husi rasio. Ne’e signifika hanoin buat ida-ne'ebé hamrik mesak no la hamutuk ho fiar.” • Thomas Aquinas: “Iha realidade rua eskolastisizmu, ne’e mak forma no matéria” • Forma ne’e mak Maromak no matéria ne’e mak ema. Tanba Maromak mak kria ema no fó kapasidade ba ema. • Maromak kria ema ho objetivu ida, ne’e mak ksolok. • Ema iha isin no klamar ne'ebé sai ida de’it. • Ema la'ós klamar ne'ebé hanoin maibé ema ne'ebé iha privasidade. • Ema nia klamar nu’udar immateriál ne'ebé depende ba matéria. • Ema iha intelektuál tanba ne’e nia bele kompriende. • Ema iha liberdade atu deside ba nia moris. • Ema mak privadu rasionál ne'ebé bele hanoin no iha vontade. • Ema bele mate tanba nia klamar ne'ebé ho lisan espirituál.
Filozofia edukasaun eskolastisizmu Koñesimentu iha nivel rua, ne’e mak: 1. Koñesimentu kona-ba natureza ne'ebé bele hatene liuhosi rasio. 2. Koñesimentu kona-ba lia loos mundu espirituál bele hetan liuhosi fiar bazeia ba intuisaun. Baze valór, ne’e mak: 1. Ema tenke hatene buat di’ak atu bele halo di’ak. 2. Buat di’ak ne'ebé aas liu ka virtude mak ksolok no Maromak nia domin. 3. Iha virtude rua ne’e mak: Virtude teolójika: Fiar, Esperansa, & Karidade. Virtude kardinál: Kastidade, Fortitude, Simplesidade, & Justisa. 4. Dalan sira atu hetan ksolok mak: Saudável, Moris di’ak, & Fraternidade.
2.2. Prinsípiu sira edukasaun eskolatisizmu • Edukasaun la'ós de’it fó ksolok ba ema iha mundu agora maibé mós ba mundu eternu. • Edukasaun ne'ebé totál mak edukasaun ne'ebé bele dezenvolve ema nia poténsia intelektuál, fíziku, vontade, no servisu. • Konteude edukasaun tenke umaniora no relijiaun nu’udar parte hosi edukasaun jerál. • Edukasaun jerál mak matéria sira-ne'ebé fundamentál no iha relasaun ho dezenvolvimentu valór umanidade. • Edukasaun jerál mak matéria sira-ne'ebé instrumentál no iha relasaun ho dezenvolvimentu vokasionál no sai matéria sirane'ebé suporta matéria fundamentál.
Kurríkulu & Métodu edukasaun • • • •
Relijiaun nu’udar matéria importante. Métodu dialétiku Métodu palestra Métodu diskusaun, debate no husu-hatán.
Papel estudante & edukadór • Hanorin hasentru iha edukadór/manorin. • Manorin hatudu ezemplu di’ak. • Estudante pasivu. Signifika katak manorin mak nu’udar sentru aprendizajen no la signifika katak estudante sira la ativu.
Tutoriál Reflesaun, konfirmasaun no aprezentasaun (Debate). • Grupu Pragmatizmu • Grupu Eskolastisizmu “Ami-nia hanorin … mak loos tanba…”