Crowne Plaza Borjomi Magazine 2017 - 1st Edition

BOR JOMI

Issue #1, 2017

CROWNE PLAZA BORJOMI THE PERFECT HOTEL FOR THOSE WHO CHOOSE FULL SERVICE, QUALITY, AND AN AESTHETIC ENVIRONMENT

CROWNE PLAZA BORJOMI სასტუმრო მათთვის, ვინც სრულ მომსახურებას, ხარისხს და ესთეტიკურ გარემოს ირჩევს

Contents 04/10 A PRESTIGIOUS MAIN PRIZE After one year of functioning

16/17 A WORLD OF IDEAL SENSATIONS CROWNE PLAZA BORJOMI’S SPA

Issue 1, 2017 SPRING

26/28

52/56

HEALTHY, DELICIOUS AND DIVERSE The three main attributes of Crowne Plaza Borjomi’s gastronomy

ANCIENT GEORGIAN ATTIRES from Frescoes and Miniatures

32

58/60

AN IDEAL PLACE FOR FESTIVE CEREMONIES AND EVENTS

BLUE TABLECLOTH An outstanding Georgian traditional souvenir

34/38

62

THE “EPIC” OF BORJOMI RESORT

TWO PAINTERS Pirosmani & Gigo Gabashvili

Editor-In-Chief: Nino Lursmanashvili Design: Nino Kavelashvili Journalists: Tamar Otiashvili, Nino Kariauli, Shurtkhia Beroshvili Proofreader: Nino Kariauli Photographer: Louisa Chalatashvili, Zinka Barnovi, Roman Tolordava Sales & Marketing: Ketevan Dondua, Mariam Mamaladze Translation and Editing: Alexander Shervashidze

Issue 1, 2017

BOR JOMI

Dear Guests!

It is my great pleasure and honor to welcome you at Crowne Plaza Borjomi.

We are located in the historical town of Borjomi, which is famous for its mineral water, Romanov summer palace and the Borjomi National Park.

Crowne Plaza Borjomi opened its doors in December 2015. From the very first day, we have set high standards in the regional hotel industry, with service excellence, unique spa treatments, wine tasting and exquisite cuisine. Being a member of the Intercontinental Group, Crowne Plaza Borjomi immediately reached a high level of popularity. Our exceptional location, remarkable climate and magnificent nature, as well as outdoor sulfurs baths and renowned Borjomi water springs, make the region attractive for both local and international leisure or business travelers.

We were proudly nominated and recently won the main prize in the nomination “Customer Satisfaction Indicators� in Berlin _ in competition with 86 Crowne Plaza hotels in Europe.

Crowne Plaza Borjomi stands out not only because of its impressive exterior and interior, its comfortable rooms and conference facilities, but also because of its special services. Our hotel offers the largest SPA zone in the Caucasus region, with 22 exotic treatment rooms, a Yoga Room with a terrace overlooking the Borjomi National Park, where our yoga masters perform daily sessions, as well as outdoor natural sulfur baths right in the middle of the forest.

Most importantly, your experience at Crowne Plaza Borjomi will always be accompanied with the warm smile of our friendly and highly qualified personnel.

Our main goal is to make your stay a memorable moment of delight and relaxation. We take care of every detail, so you can concentrate on yourself.

I am certain that your first encounter with Crowne Plaza Borjomi will lead to a long-lasting relationship.

On behalf of our team, I would like to wish you an unforgettable stay and hope to see you again.

With my best wishes,

ANDREY VLASOV General Manager of Crowne Plaza Borjomi

პრესტიჟული მთავარი პრიზი WELCOME

გახსნიდან ერთი წლის შემდეგ

თამარ ოთიაშვილი

მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი სასტუმროების კომპანია INTERCONTINENTAL HOTELS GROUP (IHG) ბორჯომში თავისი ცნობილი ელიტური, სრული მომსახურების ბრენდით _ CROWNE PLAZA-თი შემოვიდა. „ქრაუნ პლაზა ბორჯომმა“, როგორც PARK HOTEL-მა, პირველი სტუმარი ოფიციალურად 2015 წლის 23 დეკემბერს მიიღო, მალევე მოიპოვა პოპულარობა და სტუმრის კმაყოფილების კუთხით ამ ბრენდის 86 სასტუმროს შორის ევროპის მასშტაბით პირველი ადგილი დაიკავა. პრესტიჟული ჯილდო სასტუმროს წარმომადგენლებს წელს, 29 მარტს ბერლინში გადაეცათ.

CROWNE PLAZA BORJOMI-ს მომსახურებების, მიზნებისა და სამომავლო გეგმების შესახებ სას­ ტუმროს გენერალური მენეჯერი ანდრეი ვლასოვი გვესაუბრება: ბატონო ანდრეი, „ქრაუნ პლაზა ბორჯომის“ გახსნიდან სულ რაღაც წელიწად-ნახევარია გასული და სასტუმრო უკვე საკმაოდ პრესტიჟული ჯილდოს მფლობელია, თანაც ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ნომინაციაში. რამ განაპირობა ასე მოკლე ხანში ეს წარმატება? უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია უნიკალური ადგილ­ მდებარეობა _ ჩვენი სასტუმრო ისტორიულ ადგილას, ბორჯომის პარკის გვერდით მდებარეობს და არქი­ ტექტურული თვალსაზრისით საოცრად ერწყმის და უხდება გარემოს. წარმატების საწინდარი გახდა, აგრეთვე, მაღალი დო­ ნის მომსახურება და სასტუმროს თითოეული თანამ­ შრომლის დიდი მონდომება, ყველა იმ სტანდარტის უმაღლეს დონეზე გაცნობა და დაკმაყოფილება, რაც აუცილებელი იყო პირველი ადგილის მოსაპოვებ­ლად. ეს ჩვენი ძალიან დიდი წარმატებაა და მაქ­ სიმალურად ვცდილობთ, ისეთი ღონისძიებები მო­ ვიფიქროთ, რომლებიც საშუალებას მოგვცემს, რომ პირველობა მუდმივად შევინარჩუნოთ.

4

უფრო დეტალურად გვიამბეთ სასტუმროზე, მის მომ­ სახურებებსა და სხვა საინტერესო საკითხებზე: რით განსხვავდება და გამოირ­ჩევა „ქრაუნ პლაზა ბორჯომი“ ამ ბრენდის სხვა სასტუმრო­ებისაგან და, აგრეთვე, რა გამოარჩევს მას საქართველოში მდებარე სხვა უმაღლესი კლასის სასტუმროებისაგან?

CROWNE PLAZA BORJOMI უნიკალური სასტუმროა და გამო­ირ­ჩევა როგორც თავისი ინდივიდუალური სტილით, დიზაი­ნითა და არქიტექტურით, ისე განსაკუთრებული მიდ­ გომით სტუმრების მიმართ და მომსახურებების მრავალ­ ფეროვნებით. სასტუმროში ნომრების არაერთი კატე­ გორია და უმაღლესი დონის სპა გვაქვს. ცალსახად, სრული პასუხისმგებლობით შემიძლია ვთქვა, რომ არა მარტო საქართველოში, არამედ მთელ კავკასიის ტერიტორიაზე ასეთი მაღალი დონის სპა მხოლოდ „ქრაუნ პლაზა ბორჯომშია“, სადაც შესაძლებელია, რომ სტუმრებმა სხვადასხვა კატეგორიის განუმეორებელი პროცედურები ჩაიტარონ და ისიამოვნონ. ამ კუთხით ჩვენს სასტუმროში ნამდვილად უნიკალური პროდუქტია წარმოდგენილი; ამას ემატება იოგას ოთახი თავისი ტერასით, საიდანაც თვალწარმტაცი ხედები მოჩანს, სათანადოდ აღჭურვილი იმისათვის, რომ სტუმარი სრულად განიტვირთოს და დაისვენოს. „ქრაუნ პლაზა ბორჯომი“ გამორჩეულია იმითაც, რომ სასტუმროდან სულ რაღაც სამი კილომეტრის დაშორებით სტუმრებს შეუძლიათ წელიწადის ნებისმიერ დროს სრულიად უფასოდ ისარგებლონ განახლებული გოგირდის აბანოებით. ასევე, ძალიან ვამაყობთ ჩვენი ღვინის ბარით, სადაც 2009 წლიდან დღემდე ჩამოსხმული უნიკალური ჯიშების ღვინო­ების ძალიან დიდი კოლექცია გვაქვს. აღსანიშნა­ ვია ღვინის ბარის არაჩვეულებრივი კონცეპტუალური დი­ზაინიც, რომელიც საუცხოო ატმოსფეროს ქმნის. სასტუმროში ნებისმიერი კერძი ღვინოზეა გათვ­ლილი, შეგვიძ­ლია თითო კერძს კონკრეტული წლის მოსავლის განსაკუთრებული, ბოთლში ჩამოსხმული ღვინო მი­ ვუძღვნათ. უნიკალური სპა-ცენტრი, იოგას ოთახი და გოგირდის აბანოები _ „ქრაუნ პლაზა ბორჯომს“ უმაღლესი კლასის სხვა სასტუმროებისგან, ძირითადად, ეს უპირატესობები გამოარჩევს.

Crowne Plaza Borjomi-ს გენერალურ მენეჯერს ანდრეი ვლასოვს სასტუმრო ბიზნესში მუშაობის მრავალწლიანი გამოცდილება აქვს, მათ შორის, ბოლო 5 წლის განმავლობაში იგი იყო Rooms Hotel Kazbegi-ს გენერალური მენეჯერი. „რუმს ყაზბეგი“ რამდენჯერმე დასახელდა საქართველოში საუკეთესო სასტუმროდ და ანდრეის დიდი წვლილი მიუძღვის ამ წარმატებაში, ისევე როგორც სასტუმროს კონცეფციის შემუშავებაში. „რუმს ყაზბეგამდე“, სხვადასხვა წლებში ანდრეი მუშაობდა GMT ჯგუფში, სასტუმრო „მარიოტში“. საერთაშორისო ჯგუფის წევრ, ბრენდულ სასტუმროებში მუშაობა მაღალ პროფესიონალიზმს, შესაბამისი სტანდარტების დანერგვას და ამ სტანდარტების მიხედვით სწორი სამუშაო პროცესის წარმართვას მოითხოვს. ანდრეი ვლასოვის წარმატება სასტუმროს ბიზნესში მის პროფესიონალიზმზე მეტყველებს: მას სასტუმრო ბიზნესში წლების განმავლობაში შეძენილ პრაქტიკულ ცოდნასთან ერთად დისტანციურად აქვს მიღებული განათლება კორნელის (აშშ) სასტუმროს ადმინისტრირების სკოლაში (გლობალური სასტუმრო მენეჯმენტის მიმართულებით). მისი ბიოგრაფიის მნიშვნელოვანი ნაწილია, აგრეთვე, სხვადასხვა ფინანსურ ორგანიზაციაში მუშაობის 5-წლიანი გამოცდილება, მათ შორის, იგი იყო HSBC Bank Georgia-ს ფილიალის მმართველი. ანდრეის მრავალფეროვანი ინტერესები აქვს: იგი ყოველთვის ფიქრობს, მომხმარებელს კომფორტული მომსახურება და საინტერესო პროდუქტი შესთავაზოს; ამავდროულად, არის Degustate Wine Club-ის (www.degustate.com), აეროსინდიკატის (www.aerosyndicate.com) და ჰორეკა კონექტის (www. horecaconnect.com) თანადამფუძნებელი და პარტნიორი. ანდრეი ვლასოვი წინსვლაზე ორიენტირებული მენეჯერია, ახალგაზრდა, ენერგიული ლიდერი ყოველთვის მზადაა გამოწვევებისა და სიახლეებისთვის. ანდრეის განსხვავებული ხედვები და მართვის საკუთარი სტილი აქვს: მას შეუძლია ერთ საერთო ჭრილში დაინახოს მიზანი, მიზნამდე მისაღწევი გზა, დაყოს ის ეტაპებად, განსაზღვროს პრიორიტეტები და სასურველ შედეგს მოკლე დროში მიაღწიოს. საბოლოო მიზანი კი ყოველთვის არის სტუმრის კმაყოფილება. აქედან გამომდინარეობს მისი წარმატების ფორმულაც, რომელიც საკმაოდ მარტივია: „ყველა წარმატების გზას სტუმრის კმაყოფილება განსაზღვრავს“.

5

ბატონო ანდრეი, ვფიქრობ, „ქრაუნ პლაზა ბორჯომის“ ერთ-ერთი გამოსარჩევი ნიშანი არის ისიც, რომ თქვენი სასტუმროს ზღურბლს გადააბიჯებ თუ არა, მაშინვე გრძნობ პერსონალის თბილ და გულისხმიერ დამოკიდებულებას. როგორ შეიქმნა თქვენი გუნდი და როგორ მოამზადეთ პერსონალი (როგორც ვიცი, მათი უმეტესობა ადგილობრივი მცხოვრებია)?

სტუმრები, ძირითადად, რომელი ქვეყნებიდან ჩამოდიან „ქრაუნ პლაზა ბორჯომში“ და უმეტესად რა მიზნით? კონკრეტულად, რას სთავაზობთ მათ?

დიახ, ამჟამად სასტუმროში 185 ადამიანია დასაქ­ მებული და მათგან 150 ბორჯომის მკვიდრია. მათი მაღალი პროფესიონალიზმი და სტუმრის მიმართ დამო­ კიდებულება, მათ პიროვნულ თვისებებთან ერთად, მუდმივი სწავლების და ტრენინგების შედეგია.

გვყავს როგორც ინდივიდუალური, ისე კორპორაციული სტუმრები, აქტიურად იმართება კონფერენციები, საქმიანი შეხვედრები, საინტერესო ღონისძიებები. ჩვენი ბრენდი „ქრაუნ პლაზა“, ძირითადად, სრული მომსახურების მსურველ ბიზნეს-მოგზაურებზე, საქმიან ვიზიტორებზეა ორიენტირებული, თუმცა ბევრი სტუმარი, უბრალოდ, „უიქენდზე“ ან ერთი კვირით ჩამოდის დასასვენებლად. მათ შორის ბევრი საქართველოს მკვიდრია.

კადრები სათანადოდ მოვამზადეთ და უკვე საკმაოდ მაღალი დონის პერსონალი გვყავს, თუმცა მუდმივად ვზრუნავთ მათ პროფესიულ განვითარებაზე. ზოგადად, დღეს ბევრ ადამიანს, რომელიც დედაქა­ ლაქიდან მოშორებით ცხოვრობს, უკვე შეუძლია წარმატებულად დასაქმდეს მსოფლიოს ნებისმიერ სასტუმროში.

6

სტუმრები მსოფლიოს აბსოლუტურად ყველა წერტი­ ლიდან გვყავს, თუმცა დომინირებს ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნები, ასევე, ისრაელი, ევროპა...

ჩვენი საშუალებით შიდა ტურიზმი გაიზარდა, საქართველოს მოქალაქეებს „ქრაუნ პლაზა ბორჯომში“ ისეთი მაღალი ხარისხის მომსახურება მიეწოდებათ, როგორსაც საზღვარგარეთ დასვენებისას ნებისმიერ ქალაქში იღებენ. ამჟამად ვმუშაობთ და უმოკლეს ვადაში

CROWNE PLAZA BORJOMI-ს შთაბეჭდილებების წიგნში პირველი ჩანაწერი საქართველოს პრემიერ-მინისტრ გიორგი კვირიკაშვილს ეკუთვნის:

„ძალიან მოხარული ვარ, რომ საქართველოს ჰყავს ასეთი პატრიოტი შვილები, ინვესტორები, რომლებსაც ჩვენი ქვეყნის განვითარებაში ძალიან დიდი წვლილი შეაქვთ. გილოცავთ ამ ულამაზესი სასტუმროს გახსნას. დიდი მადლობა. გ. კვირიკაშვილი 5 მარტი, 2016 წ.“

გამოვცემთ უნიკალურ წიგნს, რომელიც შიდა ტურიზმს ეძღვნება, უფრო სწორად, მთლიანად ბორჯომის რეგიონს, მის ისტორიას, კულინარიას, კულტურულ ძეგლებს... და თავისთავად, იმ ტურებს, რომლებიც ჩვენ შეგვიძლია შევთავაზოთ სტუმრებს. გვყავს მაღალკვალიფიციური გიდები, რომლებიც სურვილის შემთხვევაში მათ მაღალ დონეზე მოემსახურებიან. სასტუმრო უფრო მეტად რომელ სეზონზეა დატვირ­თული? სტუმრები შეგვიძლია ნებისმიერ დროს დავასვენოთ, გავართოთ და ვასიამოვნოთ. ზაფხულის სეზონი ცოტა უფრო მეტად არის დატვირთული, თუმცა სასტუმრო ზამთარშიც ძალიან აქტიურია, მით უმეტეს, რომ ჩვენგან 20-ოდე კილომეტრში სამთო-სათხილამურო კურორტი ბაკურიანია. ჩვენს დამსვენებლებს თუ სურვილი ექნებათ, სულ რაღაც 20 წუთში შეუძლიათ ბაკურიანში აღმოჩნდნენ, იქ გაატარონ მთელი დღე, თხილამურებით ისრიალონ, გაერთონ და საღამოს უკან დაბრუნდნენ. ეს მომსახურება ნომრის ღირებულებაში შედის. მთლიან პაკეტში ტრანსპორტირებასთან ერთად კვებაც არის გათვალისწინებული.

როგორც ვიცი, „ქრაუნ პლაზა ბორჯომის“ ერთ-ერთი სტანდარტი წყნარი ზონაა. რას გულისხმობს „წყნარი ზონა“? წყნარ ზონაზე ბევრი ვიფიქრეთ. ეს ისეთი ადგილებია, სადაც სტუმარს შეუძლია მეტ-ნაკლებად იზოლირებული იყოს და შესაძლებლობა ჰქონდეს, ვთქვათ, წყნარად იმუშაოს, ან ბიზნეს-შეხვედრა ჩაატაროს... თუ სტუმარი მაღალი კატეგორიის ოთახს აირჩევს, ამ მომსახურებას უფასოდ მიიღებს. წყნარი ზონები სპაშიც გვაქვს. თქვენ, როგორც გენერალური მენეჯერი, როგორ ხედავთ სასტუმროს პერსპექტივას, რა ტენდენციები გამოიკვეთა ამ წელიწად-ნახევრის განმავლობაში განვითარების კუთხით? სასტუმრო საკმაოდ განვითარებულია, ბევრი რესურსი აქვს _ ასე ვთქვათ, იდეალური პროდუქტია, თუმცა გვინ­ და, კიდევ უფრო დავხვეწოთ და გავაუმჯობესოთ ჩვენი პროდუქტის ხარისხი, რათა, ერთი მხრივ, სტუმრები იყვნენ ძალიან კმაყოფილები, მეორე მხრივ კი, სასტუმრო

7

იყოს წარმატებული. უფრო ფართომასშტაბიან ბაზარზე გვინდა გავიდეთ და ვცდილობთ, არა მარტო ჩვენი სასტუმროს ცნობადობა ავამაღლოთ _ მარტო ეს არ არის ჩვენი მიზანი _ არამედ უშუალოდ ბორჯომის, როგორც კურორტის, როგორც უნიკალური ადგილის, ცნობა­დობაც, ამიტომ გარკვეულ დროს დავუთმობთ აქტიურ მარკეტინგს. თქვენი ერთ-ერთი პროექტის შესახებ უკვე გვითხარით _ წიგნს ამზადებთ. გარდა ამისა, სხვა მიმდინარე პროექტებსა და სამომავლო გეგმებზე რას გვეტყვით? ჩვენს სტუმრებს უმოკლეს ვადაში განახლებულ მენიუს შევთავაზებთ. მიმდინარე პროექტები ჯერჯერობით ესაა: წიგნის გამოცემა და მენიუების შეცვლა სასტუმროში არსებულ სამივე რესტორანში. ერთ-ერთ რესტორანში (ღვინის ბარი) მხოლოდ და მხოლოდ ქართული ტრადიციული სამზარეულო იქნება წარმოდგენილი, თუმცა თანამედროვე სტილში. საერთოდ, საკმაოდ ბევრ სიურპრიზს ვამზადებთ კულინარიის მიმართულებით. სამომავლო გეგმებს რაც შეეხება, შემიძლია ვთქვა, რომ დაახლოებით სექტემბრის ბოლომდე 100 პროცენტით ვართ დატვირთულები და, რა თქმა უნდა, უფრო მეტ ენერგიას დავხარჯავთ და უფრო მეტ ინიციატივას გამოვიჩენთ, რათა ზამთრის პერიოდშიც დატვირთულები ვიყოთ. უკვე ვგეგმავთ საინტერესო ღონისძიებებს საახალწლოდ და ჩვენს სტუმრებს არაერთ სასიამოვნო სიურპრიზს შევთავაზებთ.

8

Lobby Bar

„ქრაუნ პლაზა ბორჯომს“ 101 კეთილმოწყობილი, უახლესი ტექნოლოგიებით აღჭურვილი სასტუმრო ოთახი აქვს 7 სხვადასხვა ნომრის კატეგორიით. ოთხსართულიან შენობაში ნულოვან (მიწისპირა) სართულზე განლა­გებულია რესტორნები, მიმღები განყოფილება და შეხვედრის დარბაზები, ნომრები კი პირველი სართულიდან იწყება. სასტუმროში ბავ­ შვებიანად ერთდროულად 230-მდე სტუმრის მიღებაა შესაძლებელი. „ქრაუნ პლაზა ბორჯომის“ 12000 კვ. მეტრი ფართობიდან 2400 კვ. მეტრი სპა-ცენტრს უკავია. სტუმრების გან­­კარგულებაშია 5 საკონფერენციო დარბაზი (ყველაზე პატარა ათ კაცზეა გათვლილი, ყველაზე დიდი _ 180 კაცზე). შეხვედრებისა და წვეულებების ორგანი­ ზებისთვის CROWNE PLAZA-ს ბრენდი იდეალური არჩევანია.

სასტუმრო „ქრაუნ პლაზა ბორჯომის“ ეზოში მიწიდან ბორჯომის ბუნებრივი მინერალური წყალი ამოდის, რომელიც სტუმრებს შეუძლიათ ნებისმიერ დროს დალიონ. ეს წყალი, პარკის პავილიონის წყლისგან განსხვავებით, ცივია და ზაფხულის ცხელ დღეებში კიდევ უფრო სასიამოვნო დასალევია.

Natural Borjomi mineral water springs directly from the ground in the yard of Crowne Plaza Borjomi, and the hotel’s guests can drink it anytime. Unlike the waters of the Park’s pavilion, this water is cold, so it is even more delightful to drink in summer. „ქრაუნ პლაზა ბორჯომის“ მდგრადი წარმატებისთვის რა არის მთავარი? იმ მაღალი კლასის სერვისის შენარჩუნება, რომელიც ახლა არსებობს სასტუმროში, გუნდურობა და აქტიურობა, ასევე, ჩვენი თანამშრომლების კვალიფიკაციის მუდმივად ამაღლება და სიახლეების დანერგვა, რისი საშუალებითაც შევძლებთ, ჩვენ შესახებ ნამდვილად ავალაპარაკოთ საზოგადოება. ჩვენ წარმატებისთვის ვიბრძვით... და წარმატებისთვის ბრძოლის გზაზე რა არის თქვენი ლოზუნგი? „მუდმივად ვიდგეთ მოწოდების სიმაღლეზე!“

9

WELCOME

A Prestigious Main Prize AFTER ONE YEAR OF FUNCTIONING TAMAR OTIASHVILI

InterContinental Hotels Group (IHG), one of the world’s leading companies in the hospitality industry, has come to Borjomi with one of its famous elite brands – Crowne Plaza.

CROWNE PLAZA BORJOMI became popular in a few months’ time after welcoming its first official guests on the 23rd of December 2015, and deservingly earned the first place among

10

the 86 European hotels of the brand in terms of customer satisfaction. This prestigious prize was awarded to representatives of the hotel on the 29th of March in Berlin.

We discussed Crowne Plaza Borjomi’s services, goals and future plans in detail with the hotel’s general manager, Andrey Vlasov.

Mr Andrey, only a year and a half have passed since the opening of Crowne Plaza Borjomi, and the hotel was already awarded a quite prestigious prize, and what’s more, in one of the most important categories. How did you manage to achieve this is such little time?

The location of our hotel is a very significant factor – we are in a historic place next to the Borjomi National Park, and from an architectural point of view, our building fits in the surroundings exceptionally well.

Other important elements are our high service quality and the great diligence of our hotel’s staff members, as well as the identification and implementation of all the high standards that were necessary to win this award. We are glad to have achieved such success, and we will continue our efforts in order to maintain our leading position.

Could you tell us more about the hotel and the services it offers? What makes Crowne Plaza Borjomi different from other hotels of the brand, and also, what makes it stand out from other high-end hotels in Georgia?

Crowne Plaza Borjomi is a unique hotel that stands out with its individual style, design and architecture, as well as with its exceptional hospitality and the wide range of services it provides.

The hotel offers several room categories and boasts a top-ofthe-line Spa where guests can destress and enjoy many unique procedures. I can say without any exaggeration that neither in Georgia, nor in any region of the Caucasus, will you find a Spa of this level. In this regard, we are offering truly exclusive services to our guests. apart from the Spa, we have a fully equipped Yoga Room for our guests to unwind and relax, with a terrace offering a breathtaking view.

Crowne Plaza Borjomi is also distinguished by the fact that guests can benefit from the freshly renovated sulfur baths for free throughout the year – they are only three kilometers away from the hotel.

Crowne Plaza Borjomi’s General Manager Andrey Vlasov has been active in the hotel industry for a long time. In the last five years, he was the General Manager of ‘Rooms Hotel Kazbegi’, which was named the best hotel in Georgia several times, and Andrey has played an important role in achieving this success and in developing the hotel’s concept.

Before ‘Rooms Kazbegi’, Andrey had worked for GMT Group and ‘Marriott Tbilisi’. Working in such brand hotels from international groups demands a high level of professionalism, the implementation of relevant standards and a proper management of the work process according to these high standards. In this regard, Andrey Vlasov’s success in the hotel industry attests to his professionalism.

Together with the practical knowledge he has acquired over the years in various hotels, he studied Global Hotel Management at the Cornell (USA) School of Hotel Administration. Another important feature of his biography is that he has a five-year experience working for various financial organizations, including a post as a Branch Manager for HSBC Bank Georgia.

Andrey has diverse fields of interest: he always thinks about delivering a comfortable service and interesting products to customers; at the same time, he is the co-founder and partner of Degustate Wine Club (www.degustate.com), Aerosyndicate (www.aerosyndicate.com) and HoReCaConnect (www. horecaconnect.com).

Andrey Vlasov is a progress-oriented manager, a young, energetic leader who’s always ready to tackle challenges and adapt to innovations. Andrey has his own vision and style of management: he can see the big picture of the goal and the road leading to it, divide the process in several stages and define priorities in order to reach the desired results in short time. The final and most important goal always remains customer satisfaction.

His success formula comes precisely from what you’ve just read, and it is a very simple one: “Every road to success is determined by the satisfaction of our guests”.

11

We are also very proud of our Wine Bar, in which we boast a very large collection of wines bottled from 2009 until this year and made from unique grape varieties.

Which countries do your guests usually come from, and in what context? And could you also tell us more about the services you offer them?

The wonderful conceptual design of the Wine Bar is definitely worth noting, as it creates a very singular atmosphere.

All the dishes available at the hotel go with their matching wine, and we can advise you specific brands of wines from specific harvest years for a more delectable experience. The unique Spa Center, the Yoga Room and sulfur baths – these are the main advantages of Crowne Plaza Borjomi over other high-end hotels.

Guests come from absolutely every corner of the globe, though we have a high proportion of visitors from the former Soviet countries, from Israel, Europe... We have both individual and corporate guests, and we host many conferences, professional meetings, and other interesting events. Our brand Crowne Plaza is mainly oriented towards professional visitors and business travelers looking for a full range of services, even if many guests simply come to rest for a weekend or a week, including many Georgians. By offering the same high quality services as in any resort city abroad to Georgian citizens, our hotel has managed to increase domestic tourism. We will soon publish a unique book dedicated to domestic tourism, or to be more precise, to the region of Borjomi, its history, cuisine, cultural monuments‌ And naturally, it will include the tours we will be offering to our guests. We also have experienced guides who can accompany them in many interesting places.

Mr Andrey, I think that one of the distinctive features of Crowne Plaza Borjomi is that as soon as you step over its threshold, you feel the particularly warm and charming attitude of your personnel. How did you gather your team members and how did you train them (as I know, most of them are locals)?

Yes, there are currently 185 people working at the hotel, and 150 of them are from Borjomi. Their high level of professionalism and their flawless approach towards our guests are a result of both their personal qualities and constant trainings.

We trained our team members according to our high standards and we now boast highly-qualified personnel, but we won’t rest on our laurels and will continue to work on their professional development.

Many individuals who live far from the capital can now be employed very successfully in any hotel of the globe.

12

Which season is the busiest for your hotel?

We can host, entertain and satisfy guests at any time. We usually have more guests in summer, but the hotel is also very busy during winter, because as you may know, the ski resort Bakuriani is only 20 kilometers away from Borjomi. Our guests can benefit from transfers to Bakuriani and get there in only 20 minutes; and after spending the day skiing and enjoying themselves, we bring them back at the hotel in the evening. This service is included in the price of the room, and the full winter package includes meals in addition to transportation.

Crowne Plaza hotels are participating in IHG’s loyalty program ‘IHG Rewards Club’, which is the world’s first and most widespread hotel loyalty program. Every guest of Crowne Plaza Borjomi automatically becomes a member of this program, and the points they accumulate allow them to stay in IHG hotels for free.

Crowne Plaza Borjomi boasts 101 furnished rooms equipped with the latest technology, and available in seven different categories. The ground floor of the fourstory building includes restaurants, a reception space and meeting halls, while the rooms start from the first floor. The main building comprises rooms of various categories. The “Quiet Zone” is one of Crowne Plaza Borjomi’s standard category and consists of 20 rooms.

The hotel can accommodate up to 230 guests, including children.

The Spa Center of the hotel amounts to 2,400 sq. m. out of Crowne Plaza’s total of 12,000 sq. m. space. The guests can also benefit from five Conference Halls (the smallest one accommodates up to ten persons, the largest – up to 180). The hotel provides outstanding services for professional meetings. In general, Crowne Plaza is the ideal brand to go to for organizing meetings and events.

13

Can you tell us more about the “Quiet Zone”, one of Crowne Plaza Borjomi’s standards?

We have thought a lot about the Quiet Zone. It consists of places where guests can be close to isolated and have the opportunity, for instance, to work in peace, or to have a private business meeting... If guests opt for superior rooms, this service comes free of charge. We also have Quiet Zones in the Spa Center.

As the General Manager of Crowne Plaza Borjomi, in terms of development, what perspectives and tendencies do you think have appeared during this one and a half years of functioning?

The hotel has developed quite a lot, and it has many resources – we could even say that it has already become an ideal product, but we want to keep improving and refining our service quality, so that on the one hand, our guests are utterly satisfied, and on the other hand, the hotel becomes even more successful. We want to expand our market and we are currently trying to raise awareness not only about our hotel, but also about Borjomi, as a resort and a unique location, so we will be focusing more on active marketing.

You’ve already told us about the book you are preparing; are there any other ongoing projects? And what about your future plans?

About ongoing projects, apart from publishing the book we have mentioned, we will offer renewed menus to our guests in all three restaurants of the hotel. One of these – the Wine Bar – will be serving exclusively traditional Georgian dishes, though they will be enhanced with a more modern touch.

14

Wine Bar

Lobby Bar

More generally, many culinary surprises will be awaiting you at Crowne Plaza Borjomi. As for future plans, I can say that we are completely full until the end of September, and naturally, we are going to spend more energy and put more initiatives on the table in order to be busier during the winter season too. We are already planning very interesting events for New Year’s Eve, and our guests will be pampered with surprises.

What is the most important thing for Crowne Plaza Borjomi’s sustainable success?

To maintain the high-quality services we are currently offering, as well as our efficient teamwork and positive energy. Apart from that, we need to keep increasing the qualifications of our staff and implement new services, which will allow us to become even more popular. We are fighting for our success...

And what is your motto on the battlefield?

“Always on top of our game!”

15

SPA

იდეალური შეგრძნებების სამყარო „ქრაუნ პლაზა ბორჯომის“ სპა

სასტუმრო CROWNE PLAZA BORJOMI მომხმარებელს უმაღლესი დონის სპა-კომპლექსის მომსახურებას სთავა­ზობს, რომელსაც 2400 კვ. მეტრი ფართობი უკავია შენობის ქვედა სართულზე. კომპლექსი ამ მიმართულებით სპეციალიზებულმა ცნობილმა ავსტრიულმა ფირმამ დააპროექტა. 21 საპროცედურო ოთახი, 2 აპარტამენტი, საცურაო აუზები, „თამარა სპა“, მინერალური ქვების ორთქლის ოთახი, სარელაქსაციო ზონა აკვამედიტა­ ციისთვის, კოსმეტიკური სალონი... რაც მთავარია, სპა-ცენტრს ბორჯომის ბუნებრივი წყალი მიეწოდება და ბევრი პროცედურა ამ წყლით ტარდება, თანაც, ყველაფერთან ერთად, აქ ინტერიერის გამორჩეული სილამაზითაც მოიხიბლებით.

16

სასტუმროს ნომრის ღირებულებაში შედის როგორც საცურაო აუზით, ისე თერმული ზონით სარგებლობა, რომელიც მოიცავს ორ მშრალ საუნას (ერთი ტრადიციული ფინური საუნაა, მეორე _ მცენარეული, სადაც ევკალიპტის და პიტნის ექსტრაქტს იყენებენ); ასევე, თქვენს განკარგულებაშია გვირილის ორთქლის ოთახი, აკვამედიტაციის ოთახი, სარელაქსაციო ზონა წყლის ლეიბებით და ყინულის შადრევანი გასაგრილებლად. სპორტული დარბაზით სარგებლობა ყოველდღე 24 საათის განმავლობაში შეგიძლიათ; რაც შეეხება სპას მუშაობის განრიგს, აუზი და სოლარიუმი დილის 7-იდან საღამოს 10 საათამდე მასპინძლობს სტუმრებს, სხვა ყველა სივრცე კი _ დილის 10-იდან საღამოს 10 საათამდე.

A World of Ideal Sensations CROWNE PLAZA BORJOMI’S SPA

CROWNE PLAZA BORJOMI offers a Spa Center of the highest level to its guests, with a total area of 2400 sq. m. on the ground floor of the hotel’s building. The complex was designed by a famous Austrian company specialized in this kind of facility. 21 procedure rooms, two apartments, swimming pools, ‘Tamara Spa’, a mineral stone steam room, a relaxation zone for aquameditation, a cosmetic beauty salon… Most importantly, the Spa Center is supplied with natural ‘Borjomi’ water, which is used in many procedures, and apart from all that, you will also be more than pleased with the beautiful interior design of the complex. The accommodation price includes the use of both the swimming pool and the thermal care zone, which comprises two steam saunas (a traditional Finnish sauna, and another one using eucalyptus and mint extracts); you will also find a Chamomile Steam Room, an Aquameditation Room, a relaxation zone with water matrasses and a refreshing ice fountain. You can enjoy the gym 24/7, as for the Spa’s working hours, the swimming pool and solarium are open daily from 7:00 AM to 10:00 PM, while all other spaces and facilities are available every day from 10:00 AM to 10:00 PM.

„ეს პროფილაქტიკური გამაჯანსაღებე­ ლი სპა-კომპლექსია. მოგეხსენებათ, პრევენცია საუკეთესო მკურნალობაა და სწორედ ეს არის ჩვენი დევიზი“, _ ამბობს სპა-მენეჯერი, გასტრო­ ენტეროლოგი ნინო ლურსმანაშვილი.

“This is a prophylactic Spa and Wellness Center.

You must know that prevention is the best cure, and this is precisely our motto,” - says Nino Lursmanashvili, manager of the Spa Center, health and lifestyle advisor.

17

LOUNGERS

სპა-კომპლექსის არაჩვეულებრივ ლა­უნჯერებში ოთხ შეგრძნებაზე _ სითბური ეფექტი, მცირედი ვიბრაცია, ფერთა კოლაჟი და მუსიკის ჰანგები _ დაფუძ­ნე­ბული სიამოვნება გელო­დებათ. ეს შეგრძნებები მაქსიმალურად ადუნებს საყრდენმამოძრავებელ სისტემას და სრულად ამშვიდებს ნერვულ სის­ტემას. დადებითი ეფექტი გარანტი­რე­­ბუ­ლია, შთაბეჭდილება _ დაუვიწყარი.

The Spa Center’s exceptional loungers (chaises longues) will offer you a pleasure based on four different experiences – warm effect, slight vibration, color collage and music sounds.

These feelings maximally relax the musculoskeletal system and soothe the nervous system completely. The positive effect is guaranteed, and your impressions will be unforgettable.

‘TAMARA SPA’ თუ გსურთ, სპაში მოაწყოთ შეხვედრები ოჯახურ წრეში ან მეგობრებთან ერთად, ამისათვის „თამარა სპა“ უნდა დაჯავშნოთ _ აქ შეგიძლიათ ისიამოვნოთ ჟანგბადით გაჯერებული მარგალიტოვანი აუზით, აკვამედიტაციისა და მინერალური ქვების ორთქლის ოთახით. სურვილის შემთხვევაში, სტუმარს აქვე აქვს შესაძლებლობა, სხვადასხვა სახის მასაჟი ჩაიტაროს. ამ სივრცეში ისეთი ენერგიით იმუხტები, ასე გგონია, მთებს გადადგამ.

If you want to gather at the Spa with your family circle or friends, then you need to book the ‘Tamara Spa’, where you will be able to enjoy an oxygenated pool with pearls, as well as aquameditation and a mineral stone steam room.

If they wish to, guests also have the possibility to experience various kinds of massages. This space will charge you with such energy, that you will feel you can move mountains.

18

MASSAGES მასაჟების არჩევანი მრავალფეროვანია: კლასიკური მასაჟი, ტაილანდური მასაჟი ტატამზე, Balinese მასაჟი იოგას ელემენტებით, რომელიც ასევე ტატამზე კეთდება; მთელი სხეულის რიტუალები: ინდურ ტრადიციებზე დამყარებული Ayurveda-Dosha მასაჟი, კანის მოვლის უძველესი აღმოსავლური რიტუალი Rassul-ის სახელწოდებით; სახის სხვადასხვა კოსმეტიკური მასაჟი, ზოგადად, გამაჯანსაღებელი მასაჟი... ყველა ამ პროცედურისთვის იტალიური ბრენდის, Comfort zone-ის პროდუქციას იყენებენ, რომელიც თითქმის მთლიანად ნატურალური ინგრედიენტებითაა დამზადებული. აქვე შეგიძლიათ მისი შეძენა და სახლში დამოუკიდებლად გამოყენება. Comfort zone-ის პროდუქცია საუკეთესოა ყველა ტიპის კანისთვის, განსაკუთრებით კი ისეთისთვის, რომელსაც კვება და განახლება სჭირდება. სპა-პროცედურები სალონშიც კეთდება, სკალპ-მასაჟით. აქ იტალიური ბრენდის, Davines-ის ნაწარმს იყენებენ. ცალკეა პედიკიურ-მანიკიურის ოთახი, სადაც სპა-პროცედურებს გერმანული ბრენდის, LCN-ის პროდუქციით ატარებენ.

You can choose between a wide range of massages: classical massage, Thai massage on a tatami, Balinese massage with yoga elements, which is also performed on a tatami; rituals for the whole body, starting from an ‘Ayurveda-Dosha’ massage based on Indian traditions, to the ancient Eastern skin care ceremony ‘Rassul’; various cosmetic face massages, a general therapeutic massage... All these procedures make use of products from the Italian brand ‘Comfort Zone’, which almost exclusively consist of natural ingredients. You can purchase the products at the Spa and continue using them independently at home. ‘Comfort Zone’ products are the best ones for any kind of skin, especially for those that need to be nurtured and refreshed. Spa procedures are also carried out in the beauty salon, such as a scalp massage. Here, they use products from the Italian brand ‘Davines’. There is a separate pedicure and manicure room, where procedures are done with products from German brand ‘LCN’.

19

HIMALAYAN SALT STEAM ROOM CROWNE PLAZA BORJOMI-ს სპაში ერთ-ერთი გამორჩეუ­ლი სივრცეა ჰიმალაის მთების მარილის ორთქლის ოთახი, რომლის კედლებიც ჰიმალაის მთებში მოპოვებული მარი­ ლითაა მოპირ­კეთებული. თავისთავად, ორთქლის ძირითადი კომპონენტიც სწორედ ჰიმალაის მთებში მოპოვებული მარილია, რომელიც ადამიანის ორგანიზმისთვის აუცილებელ 84 მინერალს შეიცავს (ეს მინერალები სისხლის შემად­ გენლობაში შედის). 250 მილიონი წლის ეს გასაოცარი კრის­ ტალები სამკურნალო ენერგიის მატარებელია.

ორთქლის წარმოქმნისას მარილის იონები კანში აღწევს, ბიო­ ენერგეტიკულად სუსტ წერტილებს აბალანსებს, რეგე­ნერაციის სტიმულირებას ახდენს და ღრმა რელაქსაციას იწვევს; საუკეთესოა სასუნთქი სისტემის პრობლემების დროს, ისეთი დაავადებების სამკურნალოდ, როგორიცაა: ბრონქული ასთმა, ალერგიული რეაქციები, ფარისებრი ჯირკვლის პრობლემები; ეფექტიანად გამოჰყავს ორგანიზმიდან (კანის საშუალებით) ტოქსინები, არაჩვეულებრივია ზოგადად დეტოქსიკაციისთვის. პროცედურა 30 წუთის ხანგრძლივობით მიმდინარეობს. ამ ხნის განმავლობაში საუკეთესო ეფექტი ტოქსინების რამდენჯერმე ჩამორეცხვის შემდეგ აშკარად შესამჩნევია. ორთქლის ოთახში ოპტიმალური ტემპერატურა 38-45 გრადუსია. პრო­ ცედურის დროს მონიტორზე აღბეჭდილი საინტერესო ხე­ დე­ბითაც დატკბებით და სიამოვნებას გაიორმაგებთ. სამ­ კურნალო მიზნით 7-15 პროცედურის ჩატარება შესამჩნევად გაგიუმჯობესებთ მდგომარეობას. ჰიმალაის მთების მარილის ორთქლის ოთახში გატარებული დრო აძლიერებს იმუნიტეტს და გამოჯანმრთელებას აჩქარებს.

20

One of the most distinguished spaces at CROWNE PLAZA BORJOMI is the Himalayan Salt Steam Room, the walls of which were built with salt from the Himalayan mountains. Naturally, the main component of the steam is also Himalayan salt, which comprises the 84 minerals that are necessary for the human organism (the major ones present in our blood). These amazing crystals of 250 million years carry healing power. During the steam allocation, salt mineral ions penetrate the skin, balance weak bio-energetic points, stimulate regeneration and lead to deep relaxation.

It is ideal for respiratory system problems – for disorders such as bronchial asthma, allergic reactions, and thyroid gland problems. It effectively removes toxins from the organism (through the skin), and is wonderful for detoxification in general. The procedure lasts 30 minutes. During that time, the best effect is clearly felt after bringing out the toxins several times. The optimal temperature of the steam room is 38-45°C. During the procedure, you will also enjoy interesting views unfolding on the screen, which will double your pleasure. Having seven to 15 procedures will noticeably improve your condition.

The time you spend in the Himalayan Salt Steam Room will strengthen your immunity and accelerate your healing.

‘KNEIPP PATH’ გამაჯანსაღებელ და ბალნეოპრო­ცედუ­რებს მიე­ კუთვნება „კნეიპის ბილიკიც“. ეს პროცედურა განკუთვნილია რო­გორც ქვედა კიდურების, ისე მთელი სხეულის გაჯანსაღებისთვის. სებასტიან კნეიპი მეცნიერი არ ყოფილა, მღვდელი იყო, თუმცა XVII-XVIII საუკუნეების მიჯნაზე ბევრი დაკვირვება მოახდინა და ბალნეოლოგიაში დღემდე იყენებენ მის კვლევებს, მათ შორის, კონტრასტული ტემპერატურის წყლის მცირე ზომის აუზებს, რომელიც „კნეიპის ბილიკის“ სახელწოდებითაა ცნობილი. ვენური უკმა­ რისობა, დაღლილი ფეხების სინდრომი, ქვედა კიდურების შეშუპება _ ეს მცირე ჩამონათვალია იმ დარღვევებისა, რომელთა პროფილაქტიკაც სწორედ ამ 15-წუთიანი საკმაოდ ეფექტიანი პროცედურის დროს ხდება.

The ‘Kneipp Path’ is another health-restoring and hydrotherapy procedure. It was created to revitalize the lower limbs as well as the rest of the body. Sebastian Kneipp was not a scientist but a priest who attracted a great deal of attention on the verge of the 17th-18th centuries. The results of his research are still used in modern hydrotherapy, including small tubs of water at alternating temperatures, known as the ‘Kneipp Path’.

Venous insufficiency, tired feet syndrome, lower limbs edema – these are only some examples of the disorders prevented by this very effective 15-minute-long prophylactic procedure.

‘BORJOMI’ MINERAL WATER THERAPY ბალნეოლოგიურ პროცე­დუ­რებს რაც შეეხება, ოდითგანვე უმნიშვნელოვანესია ბორჯომის ბუნებრივი მინერა­ლური წყლის აბაზანები. ამგვარი ჰიდროაბაზანის მიღება შესანიშნავი მეთო­დია ორგანიზმში მეტაბო­ლიზ­მის გასაუმჯობესებლად და მავნე ნივთიერებების გამოსადევნად, აგრეთვე, კანის აუცილებელი მინერა­ლე­ბით გასაჯე­რებლად; იდეა­ლურია სხე­ ულის დამამ­შვიდებელი მასაჟის წინ.

Concerning balneotherapy, taking natural ‘Borjomi’ mineral water baths from time to time is an excellent way to restore your metabolism, to remove toxins and harmful substances from the body, as well as to saturate the skin with essential minerals. This therapy is perfect before the body relaxing massage.

21

HYDRAFACIAL ინოვაციური მეთოდი Hydrafacial ანუ, როგორც მას უწოდებენ, სახის კანის კალიფორნიული მოვლა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სიახლეა მსოფლიო კოსმეტოლოგიასა და ესთეტიკურ მედიცინაში. „ქრაუნ პლაზა ბორჯომს“ ხშირად სწორედ ამ პროცედურისთვის სტუმრობენ. აპარატი ერთდროულად აკეთებს ექსფოლიაციას, ექს­ტრაქციას და ჰიდრატაციას. პროცედურის შედე­ გად მცირდება ფორები, უმჯობესდება კანის ტექს­ტურა და ფერი, აღდგება გარუჯვის შედეგად დაზია­ ნებული უჯრედები; ნაკლებად შესამჩნევი ხდება მიმიკური და ასაკობრივი ნაოჭები, პიგმენტური ლაქები; ცხიმიანი და აკნესადმი მიდრეკილი კანი სიჯანსაღეს იბრუნებს. პროცედურა იდეალურია ყველა ტიპის კანისთვის და თანაც მისი ჩატარების შემდეგ რეაბილიტაცია საჭირო არ არის, ეფექტი საკმაოდ მდგრადი და ხანგრძლივია, ეს კი ძალზე მიმზიდველია როგორც ქალების, ისე მამაკაცებისთვის.

The innovative skin care method ‘Hydrafacial’, or as it is also called, the “Californian” face skin care, is one of the most important modern findings in the world of cosmetology and aesthetic medicine. Many people visit ‘Crowne Plaza Borjomi’ specially for this procedure.

The Hydrafacial system exfoliates, extracts and hydrates the skin all at the same time. The procedure reduces pores,

22

improves skin texture and color, and helps the restoration of cells harmed by tanning; it makes facial and age wrinkles as well as pigmentation spots less visible, and restores oily and acne prone skins.

The procedure is ideal for all skin types and does not require rehabilitation, its effect is sustainable and lasting, which makes it equally attractive to men and women.

YOGA ROOM CROWNE PLAZA BORJOMI’s guests can use the Yoga Room, where an Indian yoga specialist will be instructing them. From seven in the morning, yoga courses are free for one hour for the hotel’s guests (it is included in the price of the room), though they can also choose the schedule of the course themselves.

„ქრაუნ პლაზა ბორჯომის“ სტუმრების განკარგულებაშია იოგას ოთახი, სადაც სავარჯიშოებს ინდოელი იოგასპეციალისტი ატარებს. დილის 7 საათიდან ერთი საათის განმავლობაში იოგას კურსი უფასოა და ნომრის ღირებულებაში შედის, თუმცა სტუმარს შეუძლია თავადაც აირჩიოს სასურველი დრო.

23

24

იოგა-ტერასა ერთ-ერთი გამორჩეული ადგილია Crowne Plaza-ში: სასტუმროს სახურავზე, საიდანაც შთამბეჭდავი ხედები მოჩანს, დილის 7 საათიდან ტარდება Sunrise Yoga-ს სპეციალური დილის ვარჯიშები სუფთა ჰაერზე.

The Yoga Terrace is one of the most delightful places at Crowne Plaza Borjomi: located on the hotel’s roof, which offers breathtaking views of the surrounding nature, it hosts special Sunrise Yoga exercises in clean air from 7 AM.

25

ჯანსაღი, გემრიელი და მრავალფეროვანი

GASTRONOMY

„ქრაუნ პლაზა ბორჯომის“ გასტრონომიის სამი ძირითადი მახასიათებელი

სასტუმრო „ქრაუნ პლაზა ბორჯომი“ დამსვენებელს მრავალფეროვან და გემრიელ, რაც მთავარია, ჯანსაღ საკვებს სთავაზობს. ეს სასტუმროში განცდილი დაუ­ ვიწყარი შეგრძნებების და შესანიშნავი მომსახურების მთლიანი სურათის მნიშვნელოვანი შტრიხია, „სტუმრის კმაყოფილების“ ერთ-ერთი მთავარი განმსაზღვრელი ფაქტორი. ამ საქმეს უძღვება შეფ-მზარეული ირაკლი ხაჩატუროვი, რომელიც მაღალპროფესიონალ მზარე­ ულთა გუნდს ხელმძღვანელობს.

26

ირაკლი წლების წინათ სრულიად შემთხვევით მოხვდა კულინარიულ ასპარეზზე _ პირველი ნაბიჯები 2004 წელს სასტუმრო „კრისტალში“ გადადგა; მას შემდეგ სულ წინ და წინ მიიწევს პროფესიული განვითარების თვალსაზრისით და მიღებულ ცოდნას და გამოცდილებას შედეგში „აგემოვნებს“. იგი ყოველთვის განსაკუთრე­ ბული მადლიერებით იხსენებს თავის პირველ უშუალო ხელმძღვანელს შალვა ჩრდილელს, რომელიც სწორი პროფესიული არჩევანის გაკეთებაში დაეხმარა.

Chicken fillet with baked Tashmijabi INGREDIENTS: Potato – 150 g Ghee – 20 g Olive Oil – 10 g Blackberry Sauce – 30 g Brown Sugar – 3 g Garlic – 1 g Pennyroyal – 2 g

Recipe by Irakli Khachaturov

Parma ham – 50 g Melted Cheese – 60 g Chicken Fillet – 180 g Green Onion – 5 g Salt – 2 g Pepper – 1 g Dried Imeretian cheese “Erdo” – 80 g

DIRECTIONS: Spread melted cheese on the chicken fillet, roll it in Parma ham and grill directly in olive oil for 10 minutes at 220°C. To prepare “Tashmijabi” (Svan Puree), mix potato puree with dried Imeretian cheese and ghee, then put the mixture in a round mold and bake it for three minutes at 220°C. Add fresh pennyroyal, garlic and sugar in the blackberry sauce.

SERVING: Put the “tashmijabi” on a plate, cut the chicken fillet in half and put it on the “tashmijabi”, and finally, pour blackberry sauce on both the puree and the chicken fillet.

27

„კვების ობიექტებს ხშირად ვიცვლიდი, რათა უფრო მეტი მესწავლა და კარგი გამოცდილება მიმეღო. ბოლო სამი წელი „რუმს ყაზბეგში“ ვმუშაობდი, საინტერესო შემოთავაზების შემდეგ კი ისევ გადავწყვიტე სამსახური შემეცვალა და „ქრაუნ პლაზა ბორჯომში“ წამოვსულიყავი სამუშაოდ, რადგან ეს მნიშვნელოვანი ფაქტორია პროფესიული განვითარებისთვის, უფრო მეტი გამოცდილების მისაღებად“, _ ამბობს ირაკლი ხაჩატუროვი. „ქრაუნ პლაზაში“ მისი მთავარი პრინციპია, თავის გუნდთან ერთად, ერთი მხრივ, შეინარჩუნოს და აღადგინოს უძველესი ქართული კულინარიული ტრადიციები, მეორე მხრივ კი, სიახლეებზე დაფუძნებული თანამედროვე ქართული სამზარეულოს უგემრიელესი კერძები შესთავაზოს სტუმრებს. ქართული კერძის ახალი ინტერპრეტაციაა, მაგალითად, არატრადიციულად მომზადებული ჩიხირთმა ან მხალეული. უცხოელ სტუმრებს სწორედ ასეთი კერძები მოსწონთ და შეფ-მზარეულიც, უპირველეს ყოვლისა, ქართული მენიუს კიდევ უფრო გამრავალფეროვნებაზე ფიქრობს, თანაც ადგილობრივ, ქართულ ხარისხიან პროდუქტს ანიჭებს უპირატესობას. „ვცდილობთ, მაქსიმალურად ჯანსაღი, საუკეთესო ხა­რისხის ადგილობრივი პროდუქტი გვქონდეს სამზა­

რეულოში _ ბოსტნეული იქნება, ხორცი, კვერცხი თუ რძის ნაწარმი _ და ძალიან გემრიელი კერძები მოვამზადოთ. ადამიანები აქ დასასვენებლად და გაჯანსაღებისთვის ჩამოდიან, ხშირ შემთხვევაში _ ბავშვებთან ერთად და ცხადია, დიდ ყურადღებას აქცევენ ჯანსაღ კვებას. წარმატების განმსაზღვრელი კი სწორედ სტუმრის და­ მოკიდებულებაა: როცა ხედავ, როგორი სიამოვნებით მიირთმევს იგი შენს მომზადებულ კერძს, უყურებ მის ბედნიერ სახეს, ესე იგი შენი შრომა დადებითად ფასდება _ მზარეულისთვის უკეთესი შეგრძნება არ არსებობს“. „ქრაუნ პლაზა ბორჯომის“ რესტორნებსა და ლაუნჯ-ბარში არა მარტო ქართული, არამედ, აგრეთვე, ევროპული სამზარეულოს უგემრიელესი კერძების მრავალფეროვანი არჩევანი დაგხვდებათ, თან სეზონურ მენიუსაც (დღის კერძი, დღის დესერტი...) შემოგთავაზებენ. გემრიელ კერძებს „ქრაუნ პლაზაში“ ასევე მრავალ­ ფეროვანი სასმელები შეგიძლიათ შეუხამოთ, რომელთა შორისაა საუცხოო ქართული ღვინო „ხარება“. ორი­ გინალური კონცეპტუალური დიზაინით გამორჩეულ, არაჩვეულებრივ ღვინის ბარში ვიზიტი კი ნებისმიერ დამსვენებელს დაუვიწყარ მოგონებად დარჩება.

Healthy, Delicious and Diverse THE THREE MAIN ATTRIBUTES OF CROWNE PLAZA BORJOMI’S GASTRONOMY

Crowne Plaza Borjomi offers diverse, delicious, and most importantly healthy dishes to its guests. As an important component of the overall unforgettable feelings and outstanding services offered by the hotel, food is one of the determinant factors of customer satisfaction. The hotel’s chef cook is Irakli Khachaturov, who heads a highly qualified team of professionals.

Irakli found himself in the culinary world years ago, and completely by chance – he made his first steps in 2004 in the hotel ‘Crystal’, after which he always went forward in terms of professional development, accumulating more and more experience, knowledge… and tastes. He always remembers his first head of department Shalva Chrdileli with much gratitude, as he is the one who helped him make the right career choice.

“I was changing restaurants a lot in order to enhance my knowledge and experience. During the last three years, I was working at ‘Rooms Kazbegi’, and after an interesting offer, I decided to change places again and to start working at Crowne Plaza Borjomi; I think it is important to work in different places to develop professionally and get more experience.” – says Irakli Khachaturov. Together with his team, his main principle at Crowne Plaza is on the one hand, to restore and preserve ancient Georgian culinary traditions, and on the other hand, to offer delicious, “modernized” Georgian dishes based on new

28

trends to the hotel’s guests. For instance, one can now enjoy new interpretations of Georgian dishes such as “chikhirtma” (chicken soup) or “mkhali” (vegetable puree). Foreign guests are very fond of these kinds of experiments, and the chef is planning to diversify the Georgian menu even more, giving priority to local, high-quality Georgian products.

“We try to use healthy local products of the highest quality in our kitchen – this goes for vegetables, meat, eggs, or dairy products – and prepare exquisite dishes. People come here to rest and for health reasons, often with their children, so naturally, they pay great attention to healthy nutrition. We measure our success with the level of satisfaction of our guests: when you see that they are savoring our dishes with relish, when you look at their happy faces, it means that they liked it – and there is no better feeling for a cook.”

The restaurants and lounge-bars of Crowne Plaza Borjomi offer a wide and diverse selection of delicious dishes from both Georgian and European cuisines, as well as seasonal menus with a “dish of the day” and a “dessert of the day”.

You can accompany the delicious dishes of Crowne Plaza Borjomi with various beverages, including the outstanding Georgian wine ‘Khareba’. Finally, with its original conceptual design, the hotel’s magnificent Wine Bar will leave every guest with unforgettable memories.

Scallop (with beet caramel and pea puree) INGREDIENTS: Soy sauce – 5 g Beet juice – 20 g Brown sugar – 5 g Tobiko (flying fish roe) – 10 g Salt – 1 g Black pepper – 1 g Olives – 5 g

Recipe by Irakli Khachaturov

Scallop – 100 g Blended butter – 300 g Green peas – 60 g Bacon – 20 g Onion – 10 g Garlic – 1 g White wine – 10 g Lemon juice – 30 g

DIRECTIONS: Refrigerate the scallop marinade (composed of soy sauce, lemon juice, garlic, salt and pepper) for two hours. Meanwhile, start to caramelize the beet: combine sugar with beet juice and boil until it turns viscous.

Fry green peas with onions, add white wine, salt and pepper to taste and blend until the mixture is smooth. Mix butter with minced olives, sun-dried tomatoes and Parmesan.

Pan-fry each side of the scallops in olive oil, add the butter mixture and put it in the oven at 220°C for one minute.

SERVING: Spread the caramelized beet over the plate, divide the green pea puree into three parts and top them with scallop; place some tobiko on the side and add grated lemon zest at the end.

29

PINE CONE JAM AND POLLEN

Guests visiting Borjomi will not fail to notice an exotic jam sold here and there; they ought to know that it is a very aromatic and tasty delicacy that doesn’t only serve to accompany tea. Indeed, it has special properties such as a beneficial effect on flu and colds, and the strengthening of immunity levels, especially at the brink of winter and in spring. You can have pine cone jam for relieving colds, a blocked nose, bronchial asthma and croup. It is also recommended for children – one or two teaspoons in the morning, 20 to 30 minutes before breakfast.

Pine (spruce) pollen is also a wonderful medicament for people suffering from a weak bronchial apparatus, it is a real miracle of nature. When pines are blooming, simply walking in the forest can already bring impressive results, but unfortunately, we don’t always have the time to go strolling in the woods when nature is in bloom. Luckily, it’s quite easy to purchase pine pollen and use it at home.

TRADITIONAL MEDICINE

Pine pollen can be used at home against bronchitis, pneumonia, asthma-related diseases; it improves blood circulation and prevents coagulation and thrombosis; it has a beneficial effect on the heart, when there is a shortage of air, and regulates arterial pressure; it destroys tuberculosis’ bacilli, various bacteries, and prevents the spread of cancer; it is particularly effective for strengthening newly-operated organisms, and can be used on purulent wounds. A spirituous drink made from pine pollen is also widely used. Pine pollen is used for both treatment and prophylactic measures, and is a good way to strengthen immunity when our bodies lack vitamins in winter and spring.

DIRECTIONS FOR USE: Mix three grams of pine pollen with 250 grams of natural honey, and have one teaspoon of the mixture two or three times a day, 30 minutes before eating. It is recommended to start having it in the end of spring, so that you are ready and in your best shape for summer. For children, get them used to it gradually: start with a small dose, and increase it little by little.

Instead of honey, you can also have it with milk (naturally, if you have an allergy to honey, it’s better to use milk): mix one teaspoon of pollen in 500 ml of milk, and divide the mixture in two or three parts that you will drink throughout the day. If you are allergic, you need to be very careful when using pine pollen, because it can lead to an allergic reaction. You can also use the pollen to make tea, which is a good way to heal joint diseases and rheumatisms.

In Georgia, you can see pines on almost every street corner, but because of pollution and other negative factors, neither the cones nor the pollen of plants growing near roads and highways will be useful. But in Borjomi and Abastumani’s forests, where the air is transparent and pure, both the cones and the pollen are ecologically clean, and it is very safe to use them. Pollen lasts long in closed recipients, and it doesn’t lose its beneficial effects – the most important is that it doesn’t become humid.

Remember that like any other means of natural treatment, pine cones and pollen have their contraindications: they shouldn’t be used by pregnant women or in case of kidney diseases such as glomerulonephritis. It is also forbidden to have them for patients with acute forms of hepatitis; we have already spoken about allergic reaction above. So before starting to treat yourself with pine cones or pollen, you should ask for advice from your family doctor.

30

ბორჯომში ჩამოსული სტუმარი აუცილებლად ნახავს გასაყიდად გამოტანილ ეგზოტიკურ მურაბას, რომელიც ძალიან არომატული და გემრიელია, მაგრამ მარტო ჩაიზე მისაყოლებელი ნუგბარი როდია _ მას გამორჩეული თვისებები აქვს: გრიპისა და გაცივების საწინააღმდეგოდ მოქმედებს და ორგანიზმის იმუნიტეტს ამაღლებს, განსაკუთრებით ზამთრის პირას და გაზაფხულზე. გირჩის მურაბა შეგიძლიათ მიიღოთ გაცივების, სურდოს, ბრონ­ქული ასთმის, სპაზმური ხველის დროს. რეკომენდებულია ბავშვებისთვისაც, 1-2 ჩაის კოვზი დილაობით, უზმოზე, ჭამამდე 20-30 წუთით ადრე.

ფიჭვის მტვერი და გირჩის მურაბა

ფიჭვის (ნაძვის) მტვერიც არაჩვეულებრივი საშუალებაა სუსტი ბრონქების პატრონებისთვის, ის ბუნების ნამდვილი საოცრებაა. ფიჭვის ყვავილობის დროს უბრალოდ ტყეში სეირნობაც შესანიშნავ შედეგს იძლევა, მაგრამ ყოველთვის როდი გვაქვს შესაძლებლობა, ყვავილობის დროს წავიდეთ დასასვენებლად. ფიჭვის მტვრის შეძენა და სახლში გამოყენება კი მარტივია. შინაგანად მისაღებად ფიჭვის მტვერს იყენებენ ბრონქიტის, ფილტვების ანთების, ასთმური დაავადებების დროს; ის აუმჯობესებს სისხლის მიმოქცევას და იცავს შედედებისგან, თრომბისგან; აჯანსაღებს გულს, კარგია ჰაერის უკმარისობის დროს, არეგულირებს არტერიულ წნევას; ანადგურებს ტუბერკულოზის ჩხირებს, სხვადასხვა ბაქტერიას და ხელს უშლის კიბოს განვითარებას; განსაკუთრებით შედეგიანია ახალნაოპერაციევი ორგანიზმის მოსამაგრებლად; ფიჭვის მტვერს ჩირქოვან ჭრილობებზეც აყრიან. ფართოდ მოიხმარენ მის სპირტიან ნაყენსაც. ფიჭვის მტვერი გამოიყენება როგორც სამკურნალოდ, ისე პროფილაქტიკის მიზნით, ზამთარში და გაზაფხულზე ვიტამინების ნაკლებობისას კარგი საშუალებაა იმუნიტეტის გასაძლიერებლად.

გამოყენება: 3 გრამი ფიჭვის მტვერი აურიეთ 250 გრამ ნატურალურ თაფლში და მიიღეთ ერთი ჩაის კოვზი დღეში ორ-სამჯერ, ჭამამდე 30 წუთით ადრე. სასურველია მიღება ზაფხულის ბოლოდან დაიწყოთ, რომ შემოდგომას მომზადებული შეხვდეთ. ბავშვებს ნელ-ნელა უნდა შეაჩვიოთ, თავიდან მცირე რაოდენობით დაიწყოთ და თანდათან გაზარდოთ დოზა. თაფლის გარდა შესაძლებელია რძესთან ერთად მიღებაც (თუ თაფლზე ალერგია გაქვთ, ცხადია, ამ შემთხვევაში რძის გამოყენება ჯობია): 1 ჩაის კოვზი მტვერი 500 გ რძეში უნდა აურიოთ და მიღებული ნარევი 2-3 ნაწილად დალიოთ დღის განმავლობაში. თუ ალერგიისკენ ხართ მიდრეკილი, ფიჭვის მტვრის გამოყენებისას დიდი სიფრთხილეა საჭირო, რადგანაც მან შეიძლება ალერგიული რეაქცია გამოიწვიოს. შეიძლება მტვერი ჩაის ნაყენივით მოამზადოთ და დალიოთ _ კარგი საშუალებაა სახსრების დაავადების ან რევმატიზმების სამკურნალოდ.

ფიჭვი საქართველოში თითქმის ყოველ ნაბიჯზე გვხვდება, მაგრამ გზებისა და ტრასების სიახლოვეს მზარდი მცენარის არც გირჩი და არც მტვერი არ გამოდგება გამონაბოლქვისა და სხვა მავნე ფაქტორების გამო. ბორჯომისა და აბასთუმნის ტყეებში კი, სადაც ჰაერი გამჭვირვალე და კამკამაა, მოგროვებული გირჩებიც და ფიჭვის მტვერიც ეკოლოგიურად სუფთაა და მათი გამოყენება თამამად შეიძლება. თავდახურულ ჭურჭელში ფიჭვის მტვერი დიდხანს ძლებს, არ ფუჭდება, მთავარია სინესტე არ შეეპაროს. გაითვალისწინეთ, რომ როგორც ყველა ბუნებრივ სამკურნალო საშუალებას, ფიჭვის გირჩებსა და მტვერსაც აქვს უკუჩვენებები: მათი გამოყენება მიზანშეწონილი არ არის ორსული ქალებისთვის და თირკმლის ისეთი დაავადების შემთხვევაში, როგორიცაა გლომერულონეფრიტი, აგრეთვე, დაუშვებელია მათი მიღება ჰეპატიტის მწვავე ფორმების დროს; ალერგიულ რეაქციაზე ზემოთ უკვე ვთქვით. ამიტომ სანამ მათ გამოყენებას დაიწყებთ, გონივრული იქნება, თუ ოჯახის ექიმს ჰკითხავთ რჩევას.

31

An Ideal Place for Festive Ceremonies and Events Peacefulness and God’s Grace can be felt in the whole Timotesubani Monastery of the Virgin (12th-13th centuries). The maiden is a foreigner – she’s English, the young man is Georgian. Unexpectedly, he suddenly asks the maiden, who was astonished by the beauty of the ancient monastery built in pink stone and its rich, purely Georgian decorations, for her hand…

The logical continuation and culmination of this story is a wedding near the Monastery.

And the maiden and the young man choose the Crowne Plaza Borjomi hotel…

The newlyweds and their guests will never forget this day: Crowne Plaza Borjomi has arranged the most impressive wedding they could have imagined.

EVENT

ტიმოთესუბნის ღვთისმშობლის სახელობის ტაძარში (XII-XIII სს.) ღვთის სასოება და სიმშვიდე სუფევს. ქალი უცხოელია, ინგლისელი, ვაჟი _ ქართველი. მოვარდისფრო აგურით ნაგები უძველესი მონასტრის სილამაზით და წმინდა ქართული სტილის მდიდარი მოხატულობით მოხიბლულ ქალს ვაჟი მოულოდნელად ხელს სთხოვს... ამ ამბის ლოგიკური გაგრძელება და დაგვირგვინებაა ქორწილი მონასტრის სიახლოვეს. ცერემონიისთვის ქალ-ვაჟი სასტუმრო „ქრაუნ პლაზა ბორჯომს“ ირჩევს... ახალდაქორწინებულებს და მათ სტუმრებს ის დღე არასდროს დაავიწყდებათ: „ქრაუნ პლაზა ბორჯომმა“ მათ მართლაც დიდებული ქორწილი მოუწყო.

32

CROWNE PLAZA BORJOMI is the ideal place not only for leisure and official business meetings, but also for spending romantic evenings and celebrating a wedding or birthday. Anyone who has their birthday while staying at the hotel automatically benefits from a special discount – they get the same percentage off as their number of years at the Spa Center. The hotel takes full responsibility for the high organizational level of weddings, birthdays and other events, and can host up to 200 guests with high-quality services and delicious dishes, all within a flawless atmosphere.

So if you want to make the most important day of your life an unforgettable one not only for you, but for all your friends and family, you should definitely consider the attractive offers of Crowne Plaza Borjomi. სასტუმრო CROWNE PLAZA BORJOMI საუკე­თესო ადგილია არა მარტო დასვენებისა და საქმიანი შეხვედრებისთვის, არამედ რო­მან­ ტიკული საღამოების გასატარებლად, ქორ­ წილისა თუ დაბადების დღის აღსანიშნავად. ნებისმიერი ადამიანი, რომელსაც სასტუმ­ როში ყოფნისას დაბადების დღე აქვს, იმდენ­ პროცენტიან ფასდაკლებას იღებს „ქრაუნ პლაზა ბორჯომის“ სპა-ცენტრში, რამდენი წელიც უსრულდება. წვეულებების მაღალ დონეზე ორგანიზებას სასტუმრო მთლიანად თავის თავზე იღებს და შეუძლია 200-მდე სტუმარს უმაღლეს დონეზე გაუმასპინძლდეს უგემრიელესი კერძებით, უზადო გემოვნებით გაფორმებულ გარემოში. ასე რომ, თუ გინდათ, თქვენს ცხოვრებაში ყველაზე მნიშვნელოვანი დღე დაუვიწყარი გახდეს არა მარტო თქვენთვის, არამედ მოწვეული ახლობლებისთვისაც, ღირს, და­ ფიქ­რდეთ „ქრაუნ პლაზას“ ამ მიმზიდველ შემოთავაზებაზე.

33

უნიკალური წყალი „ბორჯომი“ ფანტასტიკური ფილმის, „სოლარისის“ (1972 წ., პოლონელი ფანტასტი მწერლის, სტანისლავ ლემის ამავე დასახელების რომანის მიხედვით; რეჟისორი _ ანდრეი ტარკოვსკი) ერთ-ერთი სცენის _ სოლარისტიკის შესახებ კონფერენციის კადრების გადაღებისას მაგიდაზე იდგა მინერალური წყალი „ბორჯომი“.

კურორტ ბორჯომის „ეპოპეა“

RESORT

გადამღები ჯგუფის წევრები ამბობდნენ, რომ რადგან სცენა შორეულ მომავალში თამაშდებოდა, ბოთლის ეტიკეტი ან უნდა შებრუნებულიყო კამერის საპირისპირო მხარეს, ან ბოთლს სხვა, გამოგონილი ეტიკეტი უნდა ჰქონოდა. ფილმის რეჟისორმა ანდრეი ტარკოვსკიმ კი გადაწყვიტა, კადრში „ბორჯომის“ ნამდვილი ეტიკეტი გამოჩენილიყო, რადგან დარწმუნებული იყო, რომ მინერალური წყალი „ბორჯომი“ შორეულ მომავალშიც აუცილებლად იქნებოდა... უინსტონ ჩერჩილის საბჭოთა კავშირში ვიზიტისას მის წინ მაგიდაზე ყოველთვის იდგა „ბორჯომი“. ეს ოფიციალური პროტოკოლის განუყოფელი ნაწილი იყო.

1961 წლის 12 აპრილს, კოსმოსიდან მიწაზე დაშვების შემდეგ იური გაგარინმა პირვე­ ლი, რაც მოითხოვა, იყო მინერალური წყალი „ბორჯომი“. კიდევ ბევრი ფაქტის მოყვანა შეიძლება, თუმცა ეს სამიც საკმარისია იმ მართლაც არნახული პოპულარობის საილუსტრაციოდ, რომლითაც „ბორჯომი“ სარგებლობდა საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკებში და მის ფარგლებს გარეთაც, საქართველოზე რომ აღარაფერი ვთქვათ. ამ უნიკალური წყლის დიდ „წარმატებას“ მისი ფართო სპექტრის სამკურნალო თვისებები განაპირობებს. სამხრეთ კავკასიაში და თავად საქართველოშიც ბევრი მინერალური წყალია, მაგრამ არც ერთს აქვს ისეთი ქიმიური შემადგენლობა, როგორიც „ბორჯომს“. მისი საბადო კავკასიონის მესხეთის ქედის ცენტრალურ ნაწილში მდებარეობს, ზღვის დონიდან 760-920 მეტრის სიმაღლეზე. „ბორ­ჯო­მი“ ვულკანური წარმოშობის ნახშირმჟა­ვა ჰიდ­რო­კარ­ბო­ნა­ტუ­ლი ნატრი­უ­მი­ან­ ი წყა­ლი­ა, რო­მელ­საც მჟა­ვე რე­აქ­ცია (pH 6,7-6,9) ახა­სი­ათ ­ ებს.

34

საქართველოს ყველაზე ცნობილი და პოპულარული კურორტი ბორჯომი მესხეთისა და თრიალეთის ქედებს შორის, ულამაზეს ხეობაშია გაშენებული, ზღვის დონიდან 800-900 მ სიმაღლეზე, თბილისიდან 155 კმ-ის დაშორებით. ქედების ფერდობები ფართოფოთლოვანი და წიწვოვანი ტყეებით არის დაფარული. ბორჯომში დაბალმთიანი ტყის ჰავაა, ზომიერად ცივი მცირეთოვლიანი ზამთრით და და ზომიერად ცხელი ზაფხულით. ქალაქს აღმოსავლეთიდან ესაზღვრება ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკი. ბორჯომთან ახლოს მდებარეობს სამთო-სათხილამურო და კლიმატური კურორტი ბაკურიანი, რომელსაც ის ვიწროლიანდაგიანი სარკინიგზო ხაზით უკავშირდება (გაიხსნა 1902 წელს). ბორჯომს ორ ნაწილად ყოფს მტკვარი, რომელსაც ქალაქის ტერიტორიაზე ორი მდინარე _ ბორჯომულა და გუჯარეთისწყალი ერთვის.

წყა­ლი 8-10 კმ სიღრმიდან ამოდის ზედაპირზე თბი­ლი სა­ხით (38- 41°C), გზა­დაგ­ზა კი მთე­ბის ქა­ნებ­ში არ­სე­ბუ­ლი 60 სხვა­დას­ხვ­ ა მი­ნე­რა­ლის კომ­პო­ზი­ცი­ით მდიდ­რ­დე­ბა. თა­ვი­სი განუმეორებე­ლი ქი­ მი­ურ­-ფიზიკუ­რი თვი­სე­ბე­ბით „ბორჯომი“ პირ­ვე­ლი კლა­სის მინერალუ­რი წყლე­ბის ეტა­ლო­ნი­ა. საბა­დოს სხვა­დას­ხ­ვა უბან­ზე წყლის მი­ნე­რა­ლი­ზა­ცია 2-ი­დან 7გ/ლმდე­ა, ამას­თან, მას­ში არ ფიქ­სირ­დე­ბა ზე­და­პი­რუ­ლად აქტი­უ­რი ნივთიერებე­ბი, პეს­ტი­ცი­დე­ბი, პოლიქლორბიფენილები, ნავთობპროდუქტები, პოლიციკ­ლუ­რი არო­მა­ტუ­ლი ნახშირწყალბადე­ბი. გეოლოგები და ქიმიკოსები, 1890 წლიდან მოყოლებული, დღემდე იკვლევენ ბორჯომის მინერალურ წყალს, ამ ხნის განმავლობაში მისი უნიკალური თვისებების შესახებ 100-ზე მეტი სამეცნიერო ნაშრომი და გამოკვლევა და­იწერა. სპეციალისტები ამტკიცებენ, რომ ბორჯომის წყლის ტემპერატურა, ფიზიკურ-ქიმიური თვისებები და მინერალთა შემადგენლობა მთელი ამ ხნის განმავლობაში უცვლელია.

100 გრამი „ბორჯომი“ შეიცავს: კალიუმი კალციუმი სილიციუმი მაგნიუმი ნატრიუმი გოგირდი ქლორი ალუმინი ბორიუმი ტიტანიუმი ფტორი სტრონციუმი გ. მაისურაძე, მინერალური წყლების გალერეა, 1960-იანი წლები G. Maisuradze, A mineral water gallery, 1960s

ბორჯომის მთავარ სიმდიდრეს ვულკანური წარმოშობის მინერალური წყალი წარმოადგენს, რომლის სამკურნალო თვისებები მთელ მსოფლიოშია ცნობილი. მისი დაარსე­ბა სწორედ მი­ნე­რა­ლუ­რი წყლის აღ­მო­ჩე­ნამ გა­ნა­­პი­რო­ბა. ისტორიკოსთა აზ­რით, ბორ­ჯო­მის წყლით მკურნალობის ტრადიცია ჩვენს წელთაღრიცხ­ვამ­დე V სა­უ­კუ­ნი­დან მო­დის და მას არა მარ­ტო სას­მე-­ლად, არა­მედ აბაზანებისთვისაც იყენებდნენ. ამას ადასტურებს არქეოლოგიური აღმოჩენები: 1913 წელს ბორჯომის ტერიტორიაზე, 7 მეტ­რის სიღ­რ­მე­ზე, თლი­ლი ქვით ნა­გე­ბი აბა­ზა­ნე­ბის ნაშ­თებს მი­აგ­ნეს, რო­მე­ლიც I საუკუ­ნით დათარიღდა.

XIX სა­უ­კუ­ნის 20-იანი წლების ბოლოს მი­ნე­რა­ლუ­რი წყა­ლი ხე­ლახ­ლა აღ­მო­ა­ჩი­ ნეს _ დღე­ვან­დე­ლი ბორჯომის ეროვნული ­პარ­კის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ორ წყა­როს მი­აკ­ვ­ლი­ეს. მათ გარშემო გაშენდა სწორედ დასახლება ბორჯომი, რომელიც თანდათან გაიზარდა, განვითარდა და 1918 წელს ქალაქის სტატუსი მიიღო.

– 3.0 მგ – 13.0 მგ – 10.0 მგ – 20.0-150.0 მგ – 200.0 მგ – 0.8 მგ – 50.0 მგ – 100.0 მკგ – 1200.0 მკგ – 4.0 მკგ – 800.0 მკგ – 480.0 მკგ

წყალ­ში ასე­ვე მა­ღა­ლია გო­გირ­დ­წყალ­ ბა­დის და ნახ­ში­რორ­ჟან­გის შემ­ც­ვე­ლო­ ბა. გოგირდწყალბა­დი კე­თი­ლის­მ­ყოფ­ ლად მოქ­მე­დებს გულ­-­სის­ხ­ლ­ძარ­ღ­ვ­თა, კუნ­თო­ვან და სასუნთქ სის­ტე­მებ­ზე, ხელს უწყობს ღვიძ­ლის ღრმა წმენ­დას და აქვს ძლი­ე­რი ანტიოქსიდან­ტუ­რი ეფექ­ტი. ნახ­ში­რორ­ჟან­გის არ­სე­ბო­ბა წყალ­ში ხელს უწყობს სუნ­თ­ქვ­ ის გა­უმ­ ჯო­ბე­სე­ბას, ფილ­ტ­ვე­ბის გაწ­მენ­და­სა და არტერიული წნე­ვის შემცი­რე­ბას. კან­ზე კი თერ­მუ­ლი წყა­ლი, თა­ვი­სი გამ­წ­მენ­დი და ან­ტი­სეპ­ტი­კუ­რი თვი­სე­ბე­ბის წყალობით, მოქ­მე­დებს, რო­გორც ნა­ტუ­რა­ლუ­რი პი­ლინ­გი. ბორ­ჯო­მის პირდაპირ წყა­რო­დან და­ლე­ვა უზ­მო­ზე კუჭ­-­ნაწ­ლა­ვის ბევ­რი პრობ­ლე­მის მოგ­ვა­რე­ბას უწყობს ხელს და საჭ­მ­ლის მო­ნე­ლე­ბის პროცესს აუმ­ჯო­ბე­სებს.

35

სამკურნალო თვისებების გამო ბორ­ჯო­მის მი­ნე­რა­ლუ­რი წყა­ლი, მე­ფის რუ­სე­თის ეპოქი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი, ძალ­ზე პო­პუ­ლა­რუ­ლია და ბორ­ჯო­მიც იმ დრო­ი­დან ითვლება ერ­თ­-ერთ სა­უ­კე­თე­სო დასასვენებელ ად­გი­ლად.

1841 წელს კავკასიის მთავარმართებელმა ევგენი გოლოვინმა თავისი სნეული ქალიშვილი ბორჯომში ჩაიყვანა სამკურნალოდ. წყალმა გოგონას დიდად არგო, რის გამოც „ბორჯომის“ პირველ წყაროს გოლოვინმა თავისი ქალიშვილის სახელი (ეკატერინინსკი) უწოდა, ხოლო მეორეს _ საკუთარი (ევგენიევსკი).

1846 წელს კავკასიაში ახალდანიშნული მეფისნაცვალი მიხეილ ვორონ­ ცოვი ბორჯომს თავის საზაფხულო რეზიდენციად ირჩევს. იწყება ქალაქის კეთილმოწყობა და ინფრასტრუქტურის განვითარება: შენდება სახლები, სკვერები, აბანოები, ეკლესიები, სასტუმროები. 1850 წელს გაშენდა მინერა­ლური წყლების პარკი, რომელიც დღეს ბორჯომის ერთ-ერთ მთავარ ღირს­ შესანიშნა­ობას წარმოადგენს.

რ. ვეფხვაძე, ბორჯომის ხეობა R. Vepkhvadze, Borjomi Gorge

ვულკანური წარმოშობის მინერალ­თა უნიკალური კომპ­­ლექსის წყალობით, „ბორჯომი“ შესანიშნავად წმენდს ორ­განიზმს. ის ზრდის ორგანიზმის იმუნიტეტს, დაბერების პროცესს ანელებს და ეფექტიანია საჭმლის მომნელებელი სისტემისა თუ ნივთიერებათა ცვლის დარღვევით გამოწვეული დაავადებების პროფილაქტიკისა და მკურნალობისას. ბორჯომის მინერალური წყლით მკურნალობენ შემდეგ დაავადებებს: ქრონიკული გასტრიტი; კუჭისა და თორ­მეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი დაავადება; კოლიტი და ენტეროკოლიტი; ღვიძლისა და სანაღვლე გზების დაავადებები; პანკრეატიტი; ნივთიერებათა ცვლასთან დაკავშირებული დარღვევები; შაქრიანი დიაბეტი.

დღეს აქ შესაძლებელია არა მხოლოდ ბორჯომის მინერალური წყლის დალევა, არამედ თვალწარმტაც ბუნებაში, მშვიდ გარემოში დასვენებაც. პარკი მდიდარია მრავალფეროვანი მცენარეებით, მინერალური წყლების წყაროების გარდა არის გოგირდის წყაროც და აუზი, სადაც დამსვენებლები აბაზანებს იღებენ. აქ არის საბავშვო ატრაქციონები, ბორჯომის ხეობის მაკეტი. პარკი თანამედროვე სტანდარტების შესაბამისადაა მოწყობილი და მის სიმწვანეში დასვენებას არაფერი სჯობს, განსაკუთრებით ზაფხულის ცხელ დღეებში.

1871 წელს ბორ­ჯო­მის მა­მუ­ლე­ბი კავ­კა­სი­ის მე­ფის­ნაც­ვალს, ნი­კო­ლოზ მე­ორ ­ ის ბი­ ძას, დიდ მთა­ვარ მი­ხე­ილ ნი­კო­ლო­ზის ძეს ებო­ძა. ბორ­ჯომი უკვე მთელ რუსეთის იმპერიაში ცნობილი კურორტი იყო და რომანოვების სა­მე­ფო ოჯა­ხის წევრე­ბი დასვენე­ბა-­გა­ჯან­სა­ღე­ბი­სათ­ვის მას ხში­რად სტუმ­რობ­დ­ნენ.

1894 წელს ხაშურიდან ბორჯომამდე რკინიგზა გაიყვანეს (მანამდე ცხენებშებ­ მული ფაეტონებით ჩადიოდნენ და გზას თბილისიდან ბორჯომამდე 8-9 საათი სჭირდებოდა). იმავე წელს მიხეილ რომანოვმა მინერალური წყლების პარკში ჩამომსხმელი ქარხნის მშენებლობა დაიწყო, რომელმაც XX საუკუნის 50-იან წლებამდე იარსება. 1896 წელს ბორჯომში გაიხსნა პირველი შუშის ქარხანაც, სადაც 1950 წლამდე ბოთლებს ხელით ამზადებდნენ.

XX საუკუნის დასაწყისიდან კი ბორჯომი უკვე საერთაშორისო აღიარებასაც იღებს _ ბელგიაში, გერმანიაში, რუსეთში საერთაშორისო გამოფენებზე იმარჯვებს და ჯილდოვდება. წლიდან წლამდე იზრდება მის დამფასებელთა რიცხვი და მოთხოვნაც... დღეს „ბორჯომი“ მსოფლიოს 30 ქვეყანაში გადის და საქართველოს ერთ-ერთი ძირითადი საექსპორტო პროდუქტია.

„ბორჯომი“ გამოირჩევა მინერალთა დაბალანსებული შემცველობით, ამიტომ, ტრადიციულად, მას სვამენ, როგორც სუფ­ რის წყალს, თუმცა ერთ ლიტრზე მეტის მიღება დღეში რეკომენდებული არ არის. აღსანიშნავია, რომ „ბორჯომის“ მინერალური წყალი წონის კორექციასაც უწყობს ხელს, თუმცა ვინც „ბორჯომს“ გასახდომად სვამს, გაზგასული უნდა მიიღოს, რადგან ნახშირბადის დიოქსიდი კუჭის წვენის გამოყოფას ასტიმულირებს და შიმშილის გრძნობას აძლიერებს. სამედიცინო კვლევების შედეგად დად­ გინდა, რომ „ბორჯომი“ სასარგებლოა კბილებისთვისაც. ეს მინერალური წყალი შეიცავს ფტორიდის და იოდიდის იონებს და ამის წყალობით კარიესისგან იცავს კბილებს.

36

გ. მაისურაძე, ქალაქ ბორჯომის ცენტრალური მოედანი, 1960-იანი წლები G. Maisuradze, Borjomi’s central square, 1960s

wyali ”sno” didi kavkasionis centraluri nawilis samxreT ferdobze ibadeba. mTebidan dabla barisken eSveba da muxranis velis qveS ekologiurad sufTa wylis auzs qmnis. wyali “sno” muxranis velze 4 wyalgaumtari SriT daculi sabadodan moipoveba. uaxlesi teqnologiebis gamoyenebiT wyali ”sno” bunebiT boZebul janmrTelobisTvis sasargeblo yvela minerals inarCunebs.

!

WWW.SNO.GE

UNIQUE ‘BORJOMI’ WATER

THE “EPIC”

of Borjomi Resort

In a scene of the science-fiction film ‘Solaris’ (produced in 1972, directed by Andrei Tarkovsky, and based on the science fiction novel of the same name by Polish writer Stanislaw Lem), one could see a bottle of the mineral water ‘Borjomi’ on a table of the Solaris scientific conference hall.

Crew members argued over whether the bottle should be turned to the other side so that the audience cannot see the label, or if they should invent a new label, because the story was set in the distant future. But director Andrei Tarkovsky said that the real ‘Borjomi’ labels could remain, because he was certain that the mineral water ‘Borjomi’ would be in existence for a long time into the future...

RESORT

Another fact: during Winston Churchill’s visits to the USSR, ‘Borjomi’ bottles were always placed on the table beside him. This was part of the official protocol. On the 12th of April 1961, when Yuri Gagarin returned from space and landed on Earth, his first request was a bottle of ‘Borjomi’.

There are many other interesting anecdotes about ‘Borjomi’, but these three are enough to illustrate the overwhelming popularity the mineral water used to enjoy in the Soviet Union republics and beyond – we won’t even mention Georgia. The great success of this unique water comes from its wide spectrum of curative properties.

There are many mineral waters in the South Caucasus and in Georgia proper, but none with a chemical composition like that of ‘Borjomi’.

Its deposit is located in the central part of the Caucasus’ Meskheti Range, 760 to 920 meters above sea level. ‘Borjomi’ is a sodium carbonated water of volcanic origin characterized by its acidic reaction (pH 6,7-6,9). The water comes from depths of eight to 10 km underground, at a temperature of 38 to 41°C. On its journey upwards, the rocks of the Caucasian mountains enrich the water with over 60 different mineral compounds. Because of its unique chemical and physical composition, ‘Borjomi’ is a touchstone of first-class mineral waters. The mineralization of the water goes from two to seven grams per liter, depending on the location. Also, it doesn’t contain any surface active agents, pesticides, polychlorinated biphenyls, oil products, or polycyclic aromatic hydrocarbons.

Geologists and chemists have been studying Borjomi’s mineral water since 1890, and since then, more than 100 scientific papers have been published about its unique properties. Specialists agree that the temperature, physical and

38

Borjomi, the most famous and most popular Georgian resort, is located in a beautiful valley between the Meskheti and Trialeti Ranges, 800-900 meters above sea level, and only 155 kilometers from the capital Tbilisi. The slopes of the mountain ranges are covered with deciduous and broadleaved trees. Borjomi has a low-mountain forest climate, with cold, mildly snowy winters and moderately warm summers. To the east, it is bordering the Borjomi-Kharagauli National Park. Near Borjomi, you can find the ski and mountain resort Bakuriani, which is connected to the city by a narrow railway line opened in 1902.

River Mtkvari divides Borjomi in two, with two tributary rivers flowing into it on the territory of the city – Borjomula and Gujaretistskali. The main wealth of Borjomi is its mineral water of volcanic origin, the curative properties of which are world-famous. The foundation of the city actually took place precisely after the discovery of this mineral water. According to historians, the tradition of using “Borjomi” water for medicinal purposes dates back to the 5th century BC, and what is more, people did not only use it as a drink, but also for balneal-therapy. This was confirmed by archaeological finds: remainders of baths made out of carved stone and dating back to the 1st century AD were unearthed in 1913 on the territory of Borjomi.

In the end of the 1920s, the ‘Borjomi’ mineral water was rediscovered – two mineral water springs were found on the current territory of the Borjomi-Kharagauli National Park. Some houses were constructed there and the settlement was called ‘Borjomi’; then the settlement developed more and more, until getting the status of a city in 1918.

Since the 19th century – starting from the rule of the Russian Empire over Georgia, the ‘Borjomi’ mineral water has been highly popular, and it is also since that period that Borjomi is considered to be one of the best holiday destinations. In 1841, Yevgeny Golovin, Viceroy of the Caucasus, brought his sick daughter to Borjomi for treatment, and after her subsequent recovery, he named the first Borjomi spring

chemical properties, and mineral composition of the Borjomi water has remained the same until today.

100 grams of ‘Borjomi’ include: Potassium – 3.0 mg Calcium – 13.0 mg Silicon – 1.1 mg Magnesium – 10.0 mg Sodium – 200.0 Sulfur – 0.8 Chlorine – 50.0 Aluminum – 100.0 mcg Boron – 1200.0 mcg Titanium – 4.0 mcg Fluorine – 800.0 mcg Strontium – 480.0 mcg

Today, ‘Borjomi’ water can be purchased in 30 countries, and is one of the most exported Georgian products.

‘Yekaterininski’ and the second one ‘Yevgenievski’ after his daughter and himself.

In 1846, The new Viceroy of the South Caucasus, Mikhail Vorontsov, chooses the Borjomi resort as his summer residence. Amenities and infrastructure begin to develop: houses, squares, baths, churches, hotels are built. In 1850, the Mineral Water Park is founded, which is one of Borjomi’s main attractions today.

Today, you can not only drink ‘Borjomi’ mineral water in the Park, but also relax in the calm environment of its wonderful nature. It is rich in diverse plants, and apart from mineral water springs, there is also a sulfur spring and pool, where vacationers can have baths. There are attractions for children, and a scale model of the Borjomi Valley. The park is arranged according to modern international standards, and there’s nothing like relaxing in its greenery, especially during hot summer days. In 1871, the lands of Borjomi were handed to the Governor General of Caucasia and uncle of Nicholas II, Grand Duke Mikhail Nikolaevich Romanov. Borjomi was already a renowned resort in the whole Russian Empire, and members of the imperial Russian family were often visiting in order to rest and to improve their health. In 1894, a railway was introduced, connecting Khashuri to Borjomi (before that, one had to come in horse-drawn carriages, and the road from Tbilisi to Borjomi would take eight to nine hours). The same year, Mikheil Romanov started constructing a bottling factory in the Mineral Water Park, which functioned until the 1950s. 1896 was also the year that saw the first glass factory open in Borjomi, where bottles were prepared by hand until 1950.

Since the beginning of the 20th century, ‘Borjomi’ began being recognized on an international level, winning prizes in international exhibitions in Belgium, Germany, Russia… Its popularity and demand grows with each year…

Today, ‘Borjomi’ can be purchased in 30 countries, and is one of the most exported Georgian products.

The water is also rich in hydrogen sulfide and carbon dioxide. Hydrogen sulfide has a positive effect on the cardiovascular, muscular and respiratory systems; it strengthens the immune system, fosters a thorough cleansing of the liver, and has a strong antioxidant effect. The carbon dioxide contained in the water improves respiration, cleans the lungs, and reduces arterial pressure.

As for the skin, the hot spring, thanks to its cleansing and antiseptic properties, provides a natural peeling procedure.

Apart from that, together with fighting ageing effects, drinking ‘Borjomi’ directly from the spring on an empty stomach helps fixing many bowel-related problems and improves the digestive process.

Thanks to its unique combination of volcanic minerals, ‘Borjomi’ cleans the organism thoroughly. It strengthens the immune system, slows down the aging process, and is very effective for the prophylaxis and treatment of diseases related to the digestive system and metabolism.

The following diseases can be treated with ‘Borjomi’ mineral water: Chronic gastritis; Gastric and duodenal ulcers; Colitis and enterocolitis; Liver and biliary tract diseases; Pancreatitis; Metabolism related diseases; Diabetes mellitus. ‘Borjomi’ is distinguished by its balanced mineral composition, which is why it is traditionally consumed at the table, but it isn’t recommended to drink more than a liter per day.

It is worth noting that the ‘Borjomi’ mineral water is also recommended for weight loss, though if you are drinking ‘Borjomi’ in order to lose weight, it is advised to leave the bottle open for a period of time before consumption, because carbon dioxide stimulates the production of gastric juice, which induces hunger.

Medicinal research has also demonstrated that ‘Borjomi’ is good for teeth. The mineral water contains fluoride and iodide ions, thus protecting teeth from decaying.

39

MUST-SEE

რომანოვების სასახლე იმპერიული არქიტექტურული მემკვიდრეობა

ნინო კარიაული

40

ბორჯომის სტუმრები მალე ამ ულამაზესი სასახლის მარტო ექსტერიერით კი არ დატკბებიან შორიდან, არამედ მისი ინტერიერის დიზაინისა და უნიკალური ექსპონატების უშუალოდ გაცნობის საშუალებაც მიეცემათ და, ამგვარად, მე-19 საუკუნის იმპერიულ ეპოქაში „იმოგზაურებენ“. მტკვრის ნაპირას, შემაღლებულ ადგილას აღმართული მავრიტანული სტილის შთამბეჭდავი არქიტექტურული ნაგებობა _ რომანოვების სასახლე დღესაც ბორჯომის ერთ-ერთ მთავარ ღირსშესანიშნაობას წარმოადგენს. ეს ადგილი ბორჯომის გარეუბან ლიკანში, სადაც უწინ პურის კალო ყოფილა, სასახლისთვის კავკასიის მეფისნაცვლის, მიხეილ რომანოვის უფროს ვაჟს და იმპერატორ ნიკოლოზ I-ის შვილიშვილს, დიდ მთავარ ნიკოლოზ რომანოვს შეურჩევია; 42 ჰექტარზე მას ჯერ ევროპული პარკი გაუშენებია, შემდეგ კი ფრანგული წარმოშობის ცნობილი რუსი არქიტექტორისთვის, ლეონტი ბენუასთვის დაუვალებია სასახლის დაპროექტება. მშენებლობა გერმანელი არქიტექტორის, ლეოპოლდ ბილფელდის ხელმძღვანელობით 1892 წელს დაიწყო და 1895 წელს დასრულდა. მკვლევართა აზრით, ბენუას აღმოსავლურ-დასავლური სტილების შერწყმა დაუსახავს მიზნად, ამიტომაც სა­ სახლის არქიტექტურა რენესანსისა და ე. წ. მავრიტანულ სტილებს აერთიანებს. ნაგებობის თითქმის შუა ნაწილში აღმართულია ოთხკუთხა კოშკი, საიდანაც საუცხოო ხედები მოჩანს, მათ შორის, მაღალ კლდეზე აგებული ადრეფეოდალური ხანის პეტრეს ციხეც. შენობის გარშემო გაშენებული პარკის მდიდარ უნიკალურ ფლორაში წიწვოვნები ჭარბობს. ნიკოლოზ რომანოვს სასახლის

41

პარკში ხელოვნური ტბაც ჰქონია, წეროებითა და გედებით; მისივე დავალებით პარკში გაუშვიათ ირმები, შვლები და რუსეთიდან ჩამოყვანილი გარეული თხები. სასახლის თითოეული დარბაზი უნიკალურია თავისი დიზაინით. განსაკუთრებით აღსანიშნავია კაბინეტი, სადაც მდიდარი ბიბლიოთეკა ყოფილა. საბჭოთა ეპოქაში სასახლეს პარტიული ფუნქციონერები იყენებდნენ რე­ ზიდენციად. კაბინეტში თვით სტალინის კვალიც არის დარჩენილი ორი ლურსმნის სახით, რომლებიც საბჭოთა დიქტატორს მიუჭედებია მაგიდაზე ქუდის და კედელზე კიტელის ჩამოსაკიდებლად. უნიკალურია „პეპლებიანი საძინებელი“ სასახლის მეორე სართულზე. მისი რომანტიკული ინტერიერი ნიკოლოზ რომანოვის დიდ გატაცებას _ ლეპიდოპტეროლოგიას (მეცნიერება პეპლების შესახებ) უკავშირდება. ამ სფეროში მის მიერ გამოცემული 9 ტომი დღეს ბიბლიოგრაფიულ იშვიათობას წარმოადგენს. 1900 წლისთვის მისი კოლექცია 110 ათასზე მეტ ექსპონატს მოიცავდა. დიდი მთავრის დავალებით უამრავი სახეობის პეპელა შეაგროვეს ბორჯომში. სწორედ მაშინ დაიბადა ამ კოლექციის მიხედვით საძინებლის კედლების პეპლებით მოხატვის იდეაც.

42

საბილიარდო დარბაზში კი დღესაც დგას იმდროინდელი ბილიარდის მაგიდა, ხოლო რუსეთის იმპერატორების საყვარელ მალაქიტს მიმსგავსებული მწვანე იტალიური კერამიკით მოპირკეთებული, გამორჩეული დიზაინის რუსული ღუმელი ბორჯომის ხეობაში გავრცელებული ცხოველების გამოსახულებებითაა შემკული. სასახლის ცენტრალური შესასვლელის თაღში მოთავსებულია ფა­იფ ­ ურის თუთიყუში, რომელიც წყლის ჭავლზე მო­ მუშავე სპეციალური მექანიზმის წყალობით, კარების გაღებისთანავე იწყებდა მოძრაობას, თითქოს სტუმარს ესალმებაო. სასახლის უნიკალურ ანტიკვარულ ექსპონატებს შო­ რისაა ნაპოლეონ ბონაპარტის მიერ ნაჩუქარი მაგიდა, ირანის შაჰის მიერ ნაჩუქარი სავარძელი, თვით პეტრე პირველის ხელით დამზადებული კაკლის მაგიდა და სხვა. აღსანიშნავია, რომ სასახლის ელექტრობით გასა­ ნათებლად 1898 წელს აქ აიგო რუსეთის იმპერიაში პირველი ჰიდროელექტროსადგური. ამჟამად რომანოვების სასახლეში რესტავრაცია მიმდი­ ნარეობს, რის შემდეგაც ბორჯომის სტუმრებს კიდევ ერთი სივრცე გაუღებს კარს წარუშლელი შთაბეჭდილებების მისაღებად.

The Romanov Palace IMPERIAL ARCHITECTURAL HERITAGE NINO KARIAULI If it was always possible to observe the beautiful exterior of the Romanov Palace, Borjomi’s guests will soon be able to enjoy its wonderful interior design and unique exhibits as well, and in this way, to travel in the imperial period of the 19th century.

The Romanov Palace is an impressive piece of Moresque architecture standing on a small hill overlooking river Mtkvari, and has been one of the main landmarks of the region since its construction. This location in Likani, in the outskirts of Borjomi, was used as a threshing area before being chosen by Grand Duke Nikolai Romanov, elder son of Mikhail Romanov and grandson of Imperator Nicholas I, for his palace. At first, he constructed a European garden on the 42-hectare territory. He then invited Leon Benois, a famous Russian architect of French origin, to draw this prodigious project. The construction was carried out in the years 1892-95, and headed by German architect Leopold Bilfeldt.

According to researchers, architect Benois wanted to merge eastern and western artistic traditions, which is why the architecture of the palace combines the styles of Renaissance and Moresque. The quadrangular tower erected in the center of the building offers exceptional views, including one of the Petre Fortress, a stronghold from the early Middle-Ages standing on a nearby high hill. The greatest share of the surrounding garden is held by coniferous trees, though its exceptional charm clearly comes from the diversity of its unique flora. Nikolai Romanov even had an artificial lake on the territory of the garden, with cranes and swans. Deer, roe and wild goats from Russia were also introduced in the park on his orders.

Each of the palace’s halls has its own, unique interior design. The ‘Cabinet’, which consisted in a rich library, is particularly worth noting. During the soviet period, the palace was used as a residence by representatives of the communist party, and there are even traces of Joseph Stalin’s visit to the cabinet: two nails he

hammered into the antique desk and the wall in order to hang his hat and coat.

Another very interesting part of the palace is the so-called ‘Butterfly Sleeping Room’, on the second floor. Its romantic interior is linked to Nikolai Romanov’s passion for lepidopterology (science of butterflies). He published nine books about the subject, which is quite rare in this field. In 1900, his collection counted more than 110,000 exhibits. Numerous butterflies were caught in Borjomi on the orders of the Grand Duke, and this is when the idea to adorn the walls of this sleeping room with butterflies was born.

The old billiard table of the Russian dignitaries is still standing in the billiard room, which also includes a Russian furnace of remarkable design, encrusted with green Italian ceramics that look like the malachite dear to the Russian emperors, and decorated with representations of the animals living in the Borjomi Valley.

Thanks to a mechanism activated by a water stream, a porcelain parrot placed on the arch of the main entrance of the palace used to move and “greet” the guests when the door opened.

Among the unique antique exhibits of the palace, you will find a table offered to the Romanovs by Napoleon Bonaparte, an armchair that was given to them by an Iranian Shah, a table made out of walnut wood by emperor Peter the Great himself, and many others.

It is worth noting that the first hydroelectric station of the Russian Empire was built precisely here, in 1989, in order to supply electricity to the palace.

The Romanov Palace is currently undergoing restoration works, which will soon allow Borjomi’s guests to experience even more unforgettable impressions during their journey.

43

გოგირდის აუზები ბორჯომის ახალი უნიკალური ბრენდი ხდება გოგირდის აუზები, რომელიც 2015 წელს კომპანია „დიზონ ლი­ მითედმა“ აღადგინა (სასტუმრო „ქრაუნ პლაზა ბორჯომის“ პროექტის განხორციელების პარალელურად). ბორჯომის ბუნებრივი გოგირდოვანი წყლის აუზებს ისეთივე დიდი ხნის ისტორია აქვს, როგორც მინერალურ წყალ „ბორჯომს“ და ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია კურორტის განვითარებისთვის, თუმცა უკანასკნელ ხანს სავალალო მდგომარეობაში იყო. დღეს უკვე აღდგენილი და კეთილმოწყობილი გოგირდის აუზები ამ ადგილის ცნობადობის გაზრდას უწყობს ხელს როგორც ადგილობრივი, ისე საერთაშორისო მასშტაბით და საქართველოში, ბორჯომში ახალი „მიზიდულობის წერტილი“ ხდება. გოგირდის აუზები სასტუმრო „ქრაუნ პლაზადან“ დაახლოებით 3 კილომეტრის დაშორებით მდებარეობს და ეს გზა ისეთ საუცხოო ბუნებაში გადის, რომ დანიშნულების ადგილამდე მისვლა, თავისთავად, კიდევ ერთი სასიამოვნო თავგადასავალია ზაფხულშიც და ზამთარშიც. ბორჯომის პარკის ბოლოდან, სადაც მისი მოპირკეთებული ბილიკები მთავრდება, იწყება გრუნტის ბილიკი, რომელიც მშვენიერ ფიჭვის ტყეზე გადის. ამ გზას გაუყვებით, 2 კმ-ს გაივლით მდინარე ბორჯომულას გასწვრივ და ბილიკი მდელოზე გაგიყვანთ, სადაც თბილი გოგირდის წყლის

44

კეთილმოწყობილი აუზებია. აქვეა ქვით მოპირკეთებული სკამები და მაგიდებიც. შეიძლება ითქვას, რომ ეს თბილისის გოგირდის აბანოების ერთგვარი „ფილიალია“ ღია ცის ქვეშ. სამი _ კვადრატული, მართკუთხა და ნახევარწრის ფორმის აუზიდან მართკუთხა ყველაზე დიდი და ღრმაა და მასში შეგიძლიათ გაცუროთ კიდეც, ნახევარწრის ფორმის აუზში კი წყალი ყველაზე თბილია და აბაზანით ფრიად ისიამოვნებთ. განსაკუთრებით შთამბეჭდავია აქაურობა ზამთარში, როცა გარშემო თოვლია, აუზში კი, თბილი წყლის წყალობით, თავისუფლად შეგიძლიათ ბუნებრივი გამაჯანსაღებელი პროცედურა ჩაიტაროთ, თანაც ეგზოტიკურ გარემოში, უზადოდ სუფთა, მაცოცხლებელ ჰაერზე. გოგირდწყალბადიანი წყლის სამკურნალო თვისებები უძველესი დროიდან არის ცნობილი. გოგირდის აბაზანებს აქვს ტკივილგამაყუჩებელი ეფექტი, შესანიშნავად მოქმედებს კანზე; გარდა გულ-სისხლძარღვთა სისტემის დარღვევებისა, მათი მეშვეობით წარმატებით მკურნალობენ სახსრებს, ზოგიერთ ენდოკრინულ დაავადებას, ხერხემლისა და პერიფერიული ნერვული სისტემის თუ კანის დაავადებებს და სხვა.

SULFUR POOLS Open air sulfur pools have become the latest craze in Borjomi, as well as one of the resort’s new signature features; they were renovated by the company ‘Dizon Limited’ in 2015, in parallel to the development of Crowne Plaza Borjomi.

In Borjomi, the history of natural sulfur water pools spans at least as far back as the mineral water ‘Borjomi’, and they are just as significant in terms of the resort’s touristic development, but unfortunately, they were in a terrible condition in recent times.

Today, restored and well-equipped sulfur pools support the popularity of Borjomi both locally and internationally, transforming the resort into a new, trendy hotspot of Georgian tourism.

The sulfur pools are located about three kilometers away from Crowne Plaza Borjomi, and the road leading to them passes through such breathtaking nature, that getting there is a most pleasurable adventure in itself, be it in summer or in winter.

At the limit of the Borjomi Park, where the marked trails end, starts a small pathway leading to a wonderful pine forest. Following this road, you will go along river Borjomula for two kilometers, and get to a beautiful meadow where you will find warm sulfur water pools.

It also offers stone chairs and tables. This place can be considered as an open air “branch” of Tbilisi’s sulfur baths. The rectangular pool is the largest and deepest of the three (square, rectangular, and hemispherical), and you can even swim in it.

The hemispherical pool contains the warmest water, and it gives you the feeling of enjoying a hot bath. This place is particularly impressive in winter, when it is surrounded by snow, and one can still enjoy natural therapeutic procedures thanks to the natural warm water of the pools, and what’s more, in an exotic environment and an immaculate, rejuvenating air.

The curative properties of sulfur water have been known since antiquity. Sulfur baths have an analgesic effect, and are very beneficial to the skin; apart from cardiovascular and endocrinal diseases, sulfur water also heals joints, diseases related to the spinal cord and the peripheral nervous system, and more.

45

„კუკუშკა“

„კუკუშკა“ ბორჯომის ხეობის სიმბოლოა. 115 წელია, რაც ბორჯომსა და ბაკურიანს შორის ეს საყვარელი, გამორჩეული პატარა მატარებელი დადის და სიხარულს ანიჭებს როგორც ადგილობრივ მოსახლეობას, ისე ჩამოსულ სტუმრებს. საქართველოს რკინიგზის ამ ერთადერთი ვიწრო­ლი­ ან­დაგიანი (ლიანდაგის სიგანე _ 900 მმ) ხაზის მშე­ ნებლობა 1897 წელს დაიწყო და რთული გეოგრაფიული და კლიმატური პირობების გამო ოთხ წელს გაგრძელდა. რკინიგზა 1902 წელს გაიხსნა. მთაგორიანი რელიეფის გამო ინგლისიდან სპეციალურად ჩამოიყვანეს „პორტერის“ ტიპის ორთქლმავალი. ლოკომოტივს ღია ტიპის ვა­ გონები ებმოდა, რომლებიც მხოლოდ მოაჯირებით იყო შემოფარგლული. 1967 წლიდან პატარა ორთქლმავ­ ლები ჩეხოსლოვაკიის წარმოების ელექტრომავლებმა (ЧС11) შეცვალა (სულ 12 ელმავალი იყო, ამჟამად რვაა დარჩენილი, მათგან 5 ექსპლუატაციაშია), თუმცა მატარებელს ორთქლმავლის რუსული მეტსახელი _ „კუკუშკა“ შემორჩა (ქართულად პირდაპირ თარგმანში „კუკუშკა“ გუგულს ნიშნავს) და ის დღემდე ემსახურება სათხილამურო სპორტის მოყვარულებს, ტურისტებს და დამსვენებლებს, რომლებიც ბორჯომსა და ბაკურიანში ზამთარ-ზაფხულ მრავლად არიან.

38 კილომეტრის სიგრძის ვიწროლიანდაგიანი სარკინიგზო ხაზი ბორჯომიდან ბაკურიანამდე ცნობილ საკურორტო დაბებზე _ ცემსა და წაღვერზე გადის. გაჩერებებზე „კუკუშკა“ მცირე ხნით ჩერდება, თუმცა ბაქანზე ჩამოსვლას და ფოტოს გადაღებას მოასწრებთ. ულამაზეს ბუნებაში 2-2,5-საათიანი მგზავრობა 15-25 კმ/სთ-ის სიჩქარით, პა­ ტარა საყვარელი მატარებლით, რომელიც ლოკომოტი­ვისა და ორი ან სამი 32-32-ადგილიანი ვაგონისგან

46

შედგება (შესაძლებელია 4 ვაგონის ჩაბმაც, სპეცშეკვეთის დროს), ხალისიანი, ემოციური და დაუვიწყარი შთაბეჭ­ დილებებით სავსეა. მგზავრობის საწყისი წერტილიდან (ბორჯომი) საბოლოო წერტილამდე (ბაკურიანი) სიმაღ­ლის სხვაობა 900 მეტრამდეა. „კუკუშკა“ გზად ერთ გალე­ რეას და რამდენიმე ხიდს გაივლის, მათგან ერთი _ სო­ფელ ცემთან, მდინარე ცემისწყალზე გადებული ლე­ გენდარუ­ლი რკინის ხიდი უნიკალური ობიექტია: მისი ავტორი პარიზული ეიფელის კოშკის კონსტრუქტორი ალექ­სანდრ გუსტავ ეიფელია. მაშინ უკვე სახელგანთ­ქმუ­ლი ინჟინრისთვის ხიდი იმპერატორ ნიკოლოზ პირ­ ველის ვაჟს, დიდ მთავარ მიხეილ რომანოვს შეუკვეთია საფრანგეთში, ადგილზე კი ქართველ კონსტრუქტორს ბესარიონ ქებურიას (პირველი ქართველი მფრინავიკონსტრუქტორი, ქართული სამო­ქალაქო ავიაციის ფუძემ­ დებელი) დაუმონტაჟებია. ხიდი, ისევე როგორც ბორჯომი-ბაკურიანის სარკინიგზო ხაზი, 1902 წელს გაიხსნა. ადგილობრივები მას „ეიფელის ხიდს“ ეძახიან. კონსტრუქცია 34 მეტრის სიმაღლეზეა და მისი მთლიანი სიგრძე 95 მეტრია. მემანქანეები ტურის­ ტებს, სურვილის შემთხვევაში, ეიფელის ხიდზე უჩერებენ, რათა მათ სამახსოვრო ფოტოების გადაღება შეძლონ. n „კუკუშკათი“ მგზავრობა დღეს 1 ან 2 ლარი ღირს (გააჩნია, რომელ ვაგონს აირჩევთ, უკანა ვაგონი უფრო იაფია); ფულს ადგილზე იხდით და ბილეთს გაძლევენ, რომე­ლიც შეგიძლიათ შეინახოთ, როგორც სამახსოვრო რელიკვია. გასულ წელს ვაგონებს კაპიტალური რემონტი ჩაუტარდა ისე, რომ მათი ძველი იერსახე არ შეცვლილა. არც ტრადიცია ირღვევა: სანამ „კუკუშკა“ დაიძვრება, მგზავრები მის წინ სამახსოვრო ფოტოს იღებენ.

“KUKUSHKA”

“Kukushka” is a defining symbol of the Borjomi Valley. This small, cute and very original train has been connecting Borjomi and Bakuriani for 115 years, and bringing joy to the local population and foreign guests alike.

The construction of this railway, the only narrow gauge line in Georgia (width of the rails – 900 mm) started in 1897, but due to difficult geographical and climatic conditions, it lasted four years. The railway was inaugurated in 1902. Because of the mountainous terrain, a ‘Porter’ steam locomotive was imported from England. The train consisted of open cars, which were framed only by handrails. In 1967, the small steam locomotives were replaced by Czechoslovakian electric engines ‘ЧС11’ (there were 12 remain around the globe, of which only eight remain, and five are in use), but it retained its Russian nickname for locomotives – “Kukushka” (meaning “cuckoo”), and it still serves the numerous skiers, tourists, and vacationers visiting Borjomi and Bakuriani both in summer and winter.

The 38-kilometer-long narrow gauge railway line passes through famous resorts such as Tsemi and Tsaghveri on its road

from Borjomi to Bakuriani. The “Kukushka” makes short stops, just the right time for you to jump off on the platform and take a picture. Traveling for two to two and a half hour at a speed of 15-25 km/h in beautiful nature and on a small, cute train consisting of a locomotive and two or three wagons (it is also possible to attach a fourth wagon for special orders) with 32 seats will leave you full of joy, emotions and unforgettable memories. The difference of elevation from the start of the journey (Borjomi) to the last stop (Bakuriani) is 900 meters.

On its way, the “Kukushka” will pass through a semi-open tunnel and several bridges, including the unique iron bridge resting on river Tsemistskali near village Tsemi: its author is the constructor of the Eiffel Tower, Gustave Eiffel. The bridge was ordered to the famous French engineer by Mikheil Romanov, son of Emperor Nicholas I, and was installed by Georgian constructor Besarion Keburia, who also happens to be the first Georgian aviation engineer and the founder of civil aviation in Georgia. The bridge was opened together with the Borjomi-Bakuriani railway, in 1902. Locals call it the “Eiffel Bridge”. The construction is 34 meters high, and has a total length of 95 meters. Drivers can stop the “Kukushka” on the bridge in case tourists want to take souvenir photos. n Today, traveling with the “Kukushka” costs one or two Georgian laris (around USD 0,50 or 1), depending on the wagon – the back wagon is cheaper; you pay on the spot, and you receive a ticket that you can keep as a nice souvenir.

The wagons were fully renovated last year, in a way that preserved their original appearance. And the tradition is still observed: before the “Kukushka” takes off, the passengers always take a souvenir photo together.

47

ტაბაწყურის ტბა

ტაბაწყურის ტბის ხილვით აღტაცებულმა საქართველოს მეფე ვახტანგ მეექვსემ (1675-1737) თავისი შთაბეჭდილება ლექსად გამოთქვა: „ნუ გიკვირს, რომ ტბისყურისა ქება ვერ ვთქვა ახლა სრული, გაიხსნების უცხო რამე მუნ შეკრული მწარედ გულით, ხენი ზრდილნი, ტურფა რამე ნაპირს უგავს შემორგული, სხვა კალმახი, მის კალმახთან, დიაღ არის დაკარგული“. ტაბაწყური საუკუნეების მანძილზე ითვლებოდა თევზით მდიდარ ტბად. მასში მობინადრე კალმახი ჯერ კიდევ 1896 წელს აღწერეს ცალკე ფორმის სახით: Salmo la­ custris L. var. romanovi. მისი წონა 5 კგ-მდე აღწევდა. ტბის მშვენიერებასთან ერთად სწორედ ამ კალმახს მოუხიბლავს მეფე ვახტანგი. საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე ღრმა და ლამაზი ტბა _ ტაბაწყური (ტაბისყური) სამცხე-ჯავახეთში, ბორჯომისა და ახალქალაქის მუნიციპალიტეტების საზღვარზე, აბულსამსარისა და თრიალეთის ქედებს შორის მდებარეობს, ზღვის დონიდან 1991 მეტრის სიმაღლეზე. მისი ზედაპირის ფართობი 14,2 კმ2-ია, უდიდესი სიღრმე _ 40,2 მ, საშუალო სიღრმე კი _ 15, 5 მ. მას გარშემო აკრავს ქცია-ტაბაწყურის აღკვეთილი.

48

ტაბაწყური მიწისქვეშა, თოვლისა და წვიმის წყლით საზრდოობს, გამდინარეა მიწისქვეშა გზით. ტბის წყალი მტკნარია და იმდენად სუფთა, რომ ადგილობრივი მოსახლეობა წლების მანძილზე სასმელად იყენებდა. ტბა დეკემბრის ბოლოდან მარტის ბოლომდე გაყინულია, წყლის ტემპერატურა ზაფხულის თვეებშიც კი +150C-ს არ აღემატება. ცივი წყალი კალმახის გავრცელების კარგი წინაპირობაა, რომელიც აქ მრავლადაა. ამჟამად ტბაში 13 სახეობის თევზია და სამოყვარულო მეთევზეობის განვითარებისთვის შესანიშნავი ადგილია. ტაბაწყურის ტბასთან, ნახევარკუნძულზე გაშენებული სოფელი (ზ. დ. 2000 მ) ტაბაწყური (იშიფრება, როგორც „ტბის ყურე“) ბორჯომის მუნიციპალიტეტის ბოლო სოფელია, რომელიც ახალციხეს ესაზღვრება. მას ბორ­ ჯომის მუნიციპალიტეტთან ცხრაწყაროს უღელტეხილი აკავშირებს (ბორჯომიდან მანძილი 60 კმ-ია). სოფლის მახლობლად ხელოვნურად გაშენებული ფიჭვნარია, ტბის შუაგულში მდებარე ულამაზეს პატარა კუნძულზე მოსახვედრად კი შეგიძლიათ ადგილობრივებისგან კატერი იქირაოთ. ტბის ნაპირას წელიწადის ნებისმიერ დროს კავკასიონის ულამაზესი ხედითაც დატკბებით და ალპური ზონის ფლორის მშვენიერებითაც.

TABATSKURI LAKE

When he first saw Tabatskuri Lake, astounded Georgian King Vakhtang VI (1675-1737) described his impressions in a poem: “Don’t be surprised if I cannot praise Tabatskuri as it deserves, a particular feeling gets me when I observe its harmony, with its shore surrounded by sumptuous trees and breathtaking nature, its otherworldly trout, next to which all other trout lose value.” For centuries, Tabatskuri was known as a lake that is very rich in fish. Its trout species was even given its own name in 1896: “Salmo lacustris L. var. romanovi”. It could weigh up to five kilograms. Apart from the beauty of the lake, it is precisely this trout which managed to charm King Vakhtang.

One of Georgia’s deepest and most beautiful lakes, Tabatskuri (also known as Tabiskuri) is located in the region of Samtskhe-Javakheti, on the verge of the Akhalkalaki and Borjomi municipalities, between the Abul-Samsari and Trialeti Ranges, 1991 meters above sea level. Its surface area is 14,2 km2, deepest point – 40,2 m, and average depth – 15,5 m. It is surrounded by the Ktsia-Tabatskuri reserve.

Tabatskuri Lake is nourished by subterranean snow and rain water, and unloads underground. Its water is still and so clean that locals were even using it as drinking water for centuries. The lake is frozen from the end of December till the end of March, and the water temperature doesn’t exceed 150C, even during summer. Cold water is a good environment for trout propagation, and there are plenty in the lake, which is currently home to 13 species of fish, making it the perfect place for fishing enthusiasts.

Near the lake, you will find village Tabatskuri (2000 meters above sea level; the name meaning “gulf of the lake”), built on a peninsula. It is the last village of the Borjomi Municipality bordering Akhaltsikhe, and is connected to the rest of Borjomi Municipality by the Tskhratskaro pass (60 kilometers from Borjomi). An artificial pine forest has been arranged near the village, and you can rent a motorboat from the locals to visit the beautiful little island in the middle of the lake. You can enjoy the breathtaking views on the Caucasus unfolding from the shore of the lake and the alpine flora of the surroundings all year long.

49

52

HISTORY

ძველქართული სამოსი ფრესკებიდან და მინიატურებიდან

შურთხია ბეროშვილი

ფრესკებიდან და მინიატურებიდან აღდგენილი უძველესი ქართული სამოსი და ქსოვილები, რომლებითაც ეს სამოსი იკერებოდა, ცხადად აცოცხლებენ საქართველოს მეფე-დედოფალთა და დიდებულთა ყოფას, ამავე დროს, იმ პერიოდის პოლიტიკურ და კულტურულ ცხოვრებაზეც გვიქმნიან წარმოდგენას. ივანე ჯავახიშვილის მიერ მოკვლეული ისტორიული მასალის თანახმად, შეიძლება დანამდვილებით ით­ქვას, რომ საქართველოში თითქმის ყველა ფენას თავისი შესაფერისი ტანისამოსი ჰქონდა. შესაბამისად, ქსოვილების ხარისხიც განსხვავებული იყო (მაგალითად, მეწამული ფერის სამოსი მაღალი საზოგადოების კუთვ­ნილებას აღნიშნავდა. ამის დასტურად ერთ ცი­ ტატას მოვიყვანთ მე-12 საუკუნის ქართული პოე­ მიდან _ „ვეფხისტყაოსნიდან“: „დილასა ადრე მოვიდა იგი ნაზარდი სოსანი,/ ძოწეულითა მო­სილი, პირად ბროლ-ბადახშოსანი,/ პირ-ოქრო რიდე ეხვია, შვენოდა ქარქაშოსანი...“ _ საუბარია სამეფო კარის დიდებულზე, ამირსპასალარის ძე ავთანდილზე. თავად პოემის ავ­ ტორიც, შოთა რუსთაველი იერუსალიმის ჯვრის მო­ ნასტრის ფრესკაზე (XIII ს.) გამოსახულია ყარყუმის ბეწ­ ვის საყელოიან მეწამული ფერის მანტიაში, ქართველი დიდებულის სამოსში). სწორედ ამ ისტორიული რეალობის აღდგენას და რე­ კონსტრუქციას ემსახურებოდა საქართველოს ხელოვ­ ნების სასახლის და კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს ერთობლივი პროექტები _ „ქართული ისტორიული ქსოვილი“ და „ქართული მეფეების სამოსი“, რომლებიც რამდენიმე ხნის წინ დასრულდა. როგორც ხელოვნების სასახლის დირექტორი, ისტო­რიკოსი გიორგი კალანდია ამბობს, ძველი სამოსისა და ქსოვი­ლების აღდგენა შესაძლებელი გახდა ეკლესიებში შემორჩე­ნილი ფრესკებიდან, ბარელიეფებიდან და, ასევე, ქართველი მემატიანეების და ჟამთააღმწერლების ცნობებზე დაყრდნობით. სწორედ ამ ისტორიულ და ვიზუალურ მასალებზე იმუშავეს ქართველმა ისტო­ რიკოსებმა, მხატვრებმა, რესტავრატორებმა და დიზა­ ინერებმა, რომელთა ორწლიანი მუშაობის შედეგად აღდგა 500-მდე ქართული ქსოვილი მთელი თავისი მომხიბვლელობითა და უნიკალურობით.

ლუარსაბ მეფის სამოსი The Apparel of King Luarsab (XVIII)

53

რას გვიამბობენ ფრესკები და მზითვის წიგნები? _ ერთი რამ სრულიად ნათელია: ქართველ მეფეებს ყველაზე მეტად აბრეშუმი და ფარჩა ხიბლავდათ, მათი სამოსი სხვადასხვა ორნამენტით იყო გაფორმებული. რომბების, ყვავილების, ცხოველებისა და ფრინველების გამოსახულებებს სიმბოლური დატვირთვა ჰქონდა. ეს ორნამენტები ქვეყნის პოლიტიკურ ორიენტაციას და ინტერესებსაც გამოხატავდა. ძირითადად კი, ორი სახის ქსოვილი არსებობდა: სახიანი და უსახო. უსახოს, როგორც წესი, საეკლესიო მოღვაწეები, ბერმონაზვნები იყენებდნენ, სახიან ქსოვილს კი _ მეფეები და დიდებულები. „ქართული ორნამენტები, რომლებიც ქსოვილებზეა გამოსახული, უმეტესად ორიგინალებია, თუმცა ზოგიერთ ქსოვილზე სხვა ქვეყნების მხატვრობის პარალელებსაც ვხვდებით. ერთი მხრივ, ჩვენმა ისტორიულმა ძნელბედობამ ქართული ქსოვილი გაამდიდრა. ქართველი ოსტატები ყოველთვის ცდილობდნენ, საუკეთესო გადმოეღოთ ქვეყნებიდან, რომლებთანაც ურთიერთობა გვქონდა იმ პერიოდში და ეს ყველაფერი ეროვნული ქსოვილის გაფორმებაში გამოეყენებინათ“, _ ამბობს გიორგი კალანდია. პროექტის ფარგლებში აღდგენილია თამარ მეფის (XII-XIII სს.) კაბა, რომელსაც ოქროსა და ვერცხლის ბალთები და ოთხი ათასზე მეტი წვრილი და მსხვილი ნამდვილი მარგალიტი ამშვენებს; თითქმის ზუსტად არის აღდგენილი სამოსის ქსოვილიც. რესტავრაციის დროს აღდგა და გამაგრდა ძვირფასი ისტორიული ქსოვილები, მათ შორის, თეკლე დედოფლის უნიკალური კოსტიუმი, რომელიც განადგურების საფრთხის წინაშე იყო; აგრეთვე, მეფე ერეკლეს ოჯახის წევრთა სამოსი, რომლის გაფორმების დროს მხატვრებმა XVIII-XIX საუკუნეების ისტორიული ქსოვილის დეტალები და ორნამენტები გამოიყენეს.

თამარ მეფის საზეიმო სამოსი Ceremonial Dress of Queen Tamar (XII)

მნიშვნელოვანია, ასევე, ბედიის ტაძრის ფრესკის მი­ ხედვით აღდგენილი ერთიანი საქართველოს პირველი მეფის, ბაგრატ მესამის (X-XI სს.) სამოსის ქსოვილი, დავით აღმაშენებლის (XI-XII სს.), დემეტრე პირველის (XII ს.), თამარ მეფის სამოსის ქსოვილები, ლაშა-გიორგის (XIII ს.) უნიკალური, სილამაზით გამორჩეული ქსოვილი, ცოტნე დადიანის ოჯახის, ბაგრატიონების, ჯაყელების, დადიანების საგვარეულოთა ქსოვილები. აღდგენილია, აგრეთვე, საქართველოს იმ მეფეთა და მთავართა სამოსის ქსოვილები, რომლებიც გამოსახულნი არიან საქართველოს

ფრესკებიდან და მინიატურებიდან აღდგენილი უძველესი ქართული სამოსი და ქსოვილები, რომლებითაც ეს სამოსი იკერებოდა, ცხადად აცოცხლებენ საქართველოს მეფე-დედოფალთა და დიდებულთა ყოფას, ამავე დროს, იმ პერიოდის პოლიტიკურ და კულტურულ ცხოვრებაზეც გვიქმნიან წარმოდგენას.

54

იყო დრო, როდესაც ქართულ აბრეშუმს მთელ აღმოსავლეთში ჰქონდა სახელი გავარდნილი და ძალიან ძვირადაც ფასობდა. ჩვენი მეფე-დიდებულები სამოსს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ.

საზღვრებს მიღმა არსებული ქართული ტაძრების ფრესკებზე. ამ დროისთვის აღდგენილია ვეზირთა, ნაზირვეზირთა და სხვა დიდებულთა ტანსაცმლის ქსოვილებიც. იყო დრო, როდესაც ქართულ აბრეშუმს მთელ აღმოსავლეთში ჰქონდა სახელი გავარდნილი და ძვირადაც ფასობდა. ჩვენი მეფე-დიდებულები სამოსს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ. გიორგი კალანდიას აზრით, ტანისამოსი და ქსოვილის ხარისხი პირდაპირ კავშირში იყო ქვეყნის პოლიტიკასა და მის ორიენტაციასთან. მაგალითად, როდესაც ქარ­ თველი მეფეები მეტოქეობას უწევდნენ ბიზანტიის იმპერატორებს და მათ მსგავსად ძლევამოსილნი იყვნენ, დაახლოებით ისევე იმოსებოდნენ, როგორც ბიზანტიის იმპერატორები. ამით ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ისეთივე მნიშვნელოვანი პიროვნებები იყვნენ, როგორებიც ბიზანტიის სახელმწიფო მმართველები; როდესაც ქვეყ­ნის პოლიტიკური მდგომარეობა შეიცვალა და საქართველო ჯერ სპარსეთის, შემდეგ ოსმალეთის გავლენის ქვეშ მოექცა, ეს სამოსზეც აისახა. ხელოვნების სასახლის კოლექციას ამდიდრებს ზარზმის ტაძრის ფრესკაზე გამოსახული ჯაყელების ტანისამოსის ნიმუში: მათგან ერთს გულისპირზე ამოქარგული აქვს კურდღელი, მეორეს _ ფასკუნჯი. საინტერესოა ისიც, რომ ეს ყველაფერი ოქრომკედით ნაქარგია (ოქრომკედი აბრეშუმის ან ბამბის ძაფთან შეგრეხილი ოქროს ან ვერცხლის ძაფია, რომელსაც ძველთაგანვე ძვირფასი ქსოვილებისა და სამოსელის საქარგავად იყენებდნენ). როგორც ჩანს, სამეფო ოჯახებისა და თავად-აზნაურთა ტანისამოსის გაფორმებაზე ქართულ სამეფო კარზე ამქართა თუ ხელოსანთა ჯგუფები ზრუნავდნენ. ხელოვნების სასახლეში ინახება სპარსული ფარჩაც, რომელსაც ქართველი მეფეები იყენებდნენ. თარგი და ფარჩა სპარსულია, გაფორმება კი _ ქართული, აპლიკაციები ხევსურულ ორნამენტებს წააგავს. როგორც ჩანს, ასეთ სინთეზს იმ დროს ხშირად მიმართავდნენ, რაც ქართულ ქსოვილს ძალიან ამდიდრებდა და ამშვენებდა. უყურებ და გიკვირს: რა სინატიფით არის ყველა დეტალი შერეული და გათვლილი, გაოცებს მუქი და მჭახე ფერების უცნაური შერწყმა, უჩვეულო ფერთა გამა. სპარსული წითელი მიხაკები და ლომები, ფასკუნჯები და ჯვრები, ბორჯღალი და სამყურას ფოთლები... ქსოვილებით და სამოსით მოყოლილი წარსულის ამბების გაცნობა საინტერესო და მიმზიდველია.

შადიმან ბარათაშვილის კოსტიუმი Costume of Shadiman Baratashvili (XVI-XVII)

55

Ancient Georgian Attires FROM FRESCOES AND MINIATURES SHURTKHIA BEROSHVILI

Ancient Georgian attires restored from frescoes and miniatures, as well as the textiles in which they were made, revive the history of Georgian Kings, Queens, and aristocrats, and at the same time provide hints about the political and cultural reality of those times.

According to historical material researched by Ivane Javakhishvili, we can say that almost every social class in Georgia had its own relevant attire, and could distinguish each other precisely thanks to this feature. Therefore, there was also a variety of textile qualities. For instance, a crimson garment was worn by members of the high society. In the 12th century Georgian poem ‘The Knight in the Panther’s Skin’, one can read: “Early in the morning he came forth like a well-grown lily; he was clad in crimson, his face was of crystal and ruby, over his face was a golden veil, he was fair in huntsman's apparel.” The citation is about a representative of the royal court, Avtandil, son of Amirspasalar. The author himself, Shota Rustaveli, is represented on a fresco in the Monastery of the Cross in Jerusalem (13th century) in a fur-collared crimson robe, the garment of a well-born Georgian.

The recent joint projects ‘Georgian Historical Textiles’ and ‘The Attire of Georgian Kings’ by the Art Palace of Georgia and the Ministry of Culture and Monument Protection was aimed at reviving and reconstructing this historical reality. Director of the Art Palace and historian Giorgi Kalandia says that the replication of ancient Georgian attires and textiles was made possible by the study of church frescoes, bas-reliefs, as well as the annals and accounts of Georgian chroniclers. It is on these historical and visual material that Georgian historians, artists, restorers and designers have worked for two years, which resulted in the restoration of up to 500 Georgian textiles, with their whole charm and uniqueness.

What do frescoes and archives tell us? One thing is completely clear: Georgian kings were particularly fond of silk and brocades, and their attires were decorated with various ornaments – rhombic and floral elements, images of animals and birds, all with their own symbolic significance. These ornaments also represented the country’s political orientation or interests. There were two basic types of textile: “sakhiani” (ornamented) and “usakho” (plain).

As a rule, the latter was used by clerics, monks and nuns, and the former by kings and aristocrats.

“The Georgian ornaments presented on the textiles are generally original ones, though one can see parallels with foreign symbols in some of them.

On the one hand, our hardships have enriched Georgian textiles. Georgian artisans were always trying to reproduce the best features of the countries we were in contact with at that time, and to use them in the process of creating national garments,” – says Giorgi Kalandia.

56

თავადი ჩოლოყაშვილის მოსასხამი Pelerine of Prince Cholokashvili (XVII)

In the framework of the project, Queen Tamar’s (12th-13th centuries) dress was also recreated, adorned with golden and silver buckles, and over 4,000 large and small natural pearls; the attire’s fabric seems to be almost perfectly replicated. Precious historical textiles have been restored and consolidated, including a unique costume of Queen Tekle, which was in danger of being lost forever, as well as the garment of a relative of King Erekle II, for which artisans used historic fabric details and ornaments from the 17th-18th centuries. Especially worth noting are the restoration of the unique garment fabrics worn by the first ruler of unified Georgia, King Bagrat III (10th-11th centuries), those of David the Builder (11th-12th centuries), Demetre I (12th century), Queen Tamar, the unique, particularly beautiful fabric of Lasha Giorgi’s (13th century) attire, and those of the family of Tsotne Dadiani, as well as of the Bagrationi, Jakeli, and Dadiani dynasties. The textiles of Georgian Kings and aristocrats who are depicted on frescoes in Georgian churches abroad have also been recreated, including those of viziers and other dignitaries.

There was a time when Georgian silk was renowned in the whole Eastern world and was very expensive. Our Kings and aristocrats were granting a great deal of importance to attires. According to Giorgi Kalandia, the quality of attires and textile was in direct relation to the country’s politics and orientation. For instance, when Georgian Kings were opposing Byzantine emperors and were as mighty as them, they were dressing more or less like the Byzantine emperors. By this, they were demonstrating that they were as important individuals as the rulers of the Byzantine Empire; when the political situation changed and Georgia came under the influence of Persia and then the Ottoman Empire, this also had visible repercussions on garments.

Two of the noteworthy pieces preserved in the collection of the Art Palace are pieces of clothing worn by the Jakelis and represented on a fresco of the Zarzma Church: one of them is adorned with the embroidered image of a rabbit, and the other with an Egyptian vulture. Interestingly, they are embroidered with “okromkedi” (a golden or silver thread rolled around a silk or cotton thread, which was used long ago for the embroidering of precious fabrics and garments).

Apparently, special guilds of artisans were responsible for decorating garments for the royal family and aristocrats. In the Art Palace, one will also find a Persian brocade used by Georgian kings. The pattern and brocade are Persian, but its ornaments are Georgian; the applique elements resemble Khevsurian ornaments – this synthesis seems to have been used frequently to enrich and embellish Georgian textiles. ბატონიშვილის კოსტიუმი Costume of Georgian Prince (XVII-XVIII)

You look and you are surprised: each detail is combined and calculated with such subtlety, this blend of dark and vivid colors is so strange, and the colors are so exotic. Red Persian carnations and lions, Egyptian vultures and crosses, “borjgalis” (Georgian symbols of the sun and eternal life) and clover leaves…

Getting to know and understand history through stories told by textiles turned out utterly interesting and visually pleasing at the same time.

კოსტიუმები დაცულია საქართველოს ხელოვნების სასახლეში. | The Costumes are kept in georgian art palace.

57

58

MUST-HAVE

ლურჯი სუფრა გამორჩეული ქართული ტრადიციული სუვენირი

შურთხია ბეროშვილი

ლურჯი სუფრის ისტორია ძველია და ფერგადასული... ძველი დროიდან მოყოლებული, ვიდრე მე-20 საუკუნემდე ის თბილისური ოჯახების განუყოფელ ატრიბუტად ითვლებოდა. დღეს ლურჯი სუფრის ტრადიცია აღდგა და მას ისევ შეხვდებით ქართულ ოჯახებში. ლურჯი სუფრა ერთ-ერთი გამორჩეულია იმ ეროვნულ სუვენირთაგან, რომლებიც სტუმრებს მიაქვთ საქართველოდან.

XVII-XVIII საუკუნეების თბილისში ქსოვილის დაჩითვის ხელოვნება, ეგრეთ წოდებული `ცივი კუბური ღებვა~ რუსეთიდან შემოვიდა, თუმცა სხვა ქვეყნებისგან განს­ ხვავებით ქართველებმა მხოლოდ ლურჯი ფერი აირჩიეს და სუფრა ეროვნული ორნამენტებით გაამდიდრეს. ცნობები ლურჯი სუფრის შესახებ მწირია. ჩვენამდე მოღწეული ყველაზე ძველი ნიმუშები XVIII საუკუნის დამლევსა და XIX საუკუნის დასაწყისს განეკუთვნება. ისტორიულმა წყაროებმა შემოგვინახა ცნობები, რომელთა მიხედვითაც, ლურჯ სუფრას გვიანდელი ფეოდალური ხანის საქართველოს მოსახლეობის თითქმის ყველა ფენა იყენებდა (ის არ იყო ფუფუნების საგანი). აღმოსავლეთ საქართველოს სამეფო კარზე სუფრა დარბაზობების და კარისკაცთა პურობისთვის ყოფილა განკუთვნილი, აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთში კი სათემო დღესასწაულებზე საწესო პურობისთვის შლიდნენ. XIX საუკუნეში ლურჯი სუფრა თბილისის თითქმის ყველა ოჯახში იშლებოდა, ძირითადად, დღესასწაულებზე. სუფრის მასალად გამოყენებული იყო სელისა და ბამბის ქსოვილი, რის შედეგადაც ფონი მერყეობდა _ ბაცი ლურ­ჯიდან მუქ ლურჯამდე. ძირითადი დეკორატიული მოტივების განაწილებას თვითონ ოსტატი გან­ საზღვრავდა საკუთარი გემოვნებისა და მხატვრული ალღოს მიხედვით, ერთგვარი ჩამოყალიბებული სქემის შესაბამისად. სუფრა აღმოსავლეთიდან შემოტანილი საღებავით, ინდიგოთი იღებებოდა. ღებვის ტექნოლოგია საკმაოდ რთული იყო და ოსტატისგან საოცარ სიზუსტეს მოითხოვდა. ამ წესით ქსოვილის ღებვის დროს ნახატის რეზერვაცია (შენახვა) ხდებოდა ქსოვილზე საჩითავი ყალიბით ცხიმნარევი სანთლის დაღვენთებით, რომელსაც შეღებვის შემდეგ ხსნიდნენ და ასე გამოჰყავდათ თეთრი ფერის ორნამენტები. მღებავი სუფრას თავისი გემოვნებით აფორმებდა, თუმცა ყოველთვის იცავდა

დადგენილ სქემას: სუფრის ცენტრში აუცილებლად იყო განთავსებული მრგვალი მედალიონი, ხშირად კი _ ბორჯღალი, როგორც მარადიული წრებრუნვის სიმბოლო. სუფრის ძირითადი დეკორატიული მოტივები იყო აღმოსავლური `მანი~, როზეტები, ჯვრები, აგრეთვე, ზოომორფული და ანთროპომორფული გამოსახულებები (ირმები, ლომები, თევზები, ჩიტები და სხვა); არშია, რომელიც ყვავილოვანი ორნამენტის მონაცვლეობისაგან შედგებოდა და ე. წ. ამქრის დროშები. მოგვიანებით კი მოჩითულ სუფრებზე დანა-ჩანგლის, კოვზების და ქართულ ნაციონალურ ტანისამოსში გამოწყო­ ბილი ადამიანების გამოსახულებებიც გაჩნდა.

XX საუკუნის 60-იან წლებში იყო ძველი ტექნოლოგიის აღდგენის მცდელობა: ცნობილმა ქართველმა დიზაი­ ნერმა დავით ციციშვილმა მხატვარ ზურაბ ფოცხიშ­ ვილთან ერთად ექსპერიმენტული სახელოსნო დააარსა, თუმცა სახელოსნომ დიდხანს ვერ იარსება.

2011 წელს, საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაც­ვის სამინისტროს მხარდაჭერით და თბილისის სამხატ­ ვრო აკადემიის დიზაინის ფაკულტეტის პროფესორე­ბის, თინათინ კლდიაშვილისა და ქეთევან ქავთარაძის ინიციატივით, სამხატვრო აკადემიის ტერიტორიაზე გა­ იხსნა ექსპერიმენტულ-კვლევითი ლაბორატორია, სადაც ლურჯი სუფრების და მოჩითული ქსოვილების წარმო­ების გარდა მიმდინარეობს ტექსტილის დიზაინის სა­ მაგისტრო პროგრამების საგნობრივი სწავლება. ლურჯი სუფრის ძველი, ფერგადასული ისტორია ნელ-ნელა ისევ მკვეთრ ფერებს იძენს, ეს პატარა ამბავიც იმიტომ მოვყევით, რომ გვეთქვა თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია ქართველებისთვის სტუმრის მიღებაგამასპინძლება, სუფრის ფენომენი და რომ ის მხოლოდ გადამეტებულ სმა-ჭამას არ გულისხმობს. ეს ტრადიციული ქართული სუვენირი, რომლის გა­ მოყენება ყოფაშიც წარმატებით შეიძლება, ხშირად გაახსენებს საქართველოში ნამყოფ სტუმარს აქაურ ამბებს და თუ ერთხელაც მეგობრებს ლურჯ სუფრაზე გაწყობილი კერძებით გაუმასპინძლდება, იქნებ თა­ მადის როლიც მოირგოს, პატარა საქართველოს სადღეგრძელოც შესვას და მეგობრებს უამბოს ამ ქვეყანაში გატარებული დაუვიწყარი დღეების შესახებ.

59

Blue Tablecloth AN OUTSTANDING GEORGIAN TRADITIONAL SOUVENIR SHURTKHIA BEROSHVILI

The history of blue tablecloth is old and discolored…

It has been coming from ancient times, until being considered as an inseparable attribute of Tbilisian families’ households in the 20th century. Today, the tradition of blue tablecloths enjoys a revival, and you can once again see them adorning the homes of Georgian families. Blue tablecloths have become one of the most successful national souvenirs purchased by tourists for themselves or as a gift.

In the 17th-18th centuries, Tbilisi’s artisans began creating printed textiles using the so-called “woodblock” method imported from Russia, but unlike other countries, Georgians chose to use exclusively the blue color, and to enrich their tablecloths with national ornaments.

Notes about blue tablecloths are scarce. The oldest discovered specimens date from the end of the 18th century and the beginning of the 19th century. Historical sources teach us that blue tablecloths were used by almost every social class in feudal Georgia – meaning that it wasn’t a symbol of wealth or luxury. In eastern Georgian royal courts, it was used for the feasts of court officials and during receptions, while in eastern Georgian mountainous regions, it was used during local celebration feasts. In the 19th century, the blue tablecloth could be found in almost every household of Tbilisi, especially during celebrations.

The tablecloths are made of cotton and silk fabric, which resulted in various hues – from pale to dark blue. The pattern of main decorative motifs was chosen by the craftsmen themselves, according to their taste and artistic instinct, but also to a whole, harmonious unified scheme. The tablecloths were colored using indigo paint imported from the East.

The painting process is a quite complex one, and demanded an impressive precision from the artisans. When painting the tablecloth, standard patterns were created with calibers made from a mix of fat and wax, which they would remove after painting in order to get the white ornaments.

The painters would decorate the tablecloths freely, but always in accordance to established guidelines: the center of the tablecloth always had to include a round medallion, often a ‘borjgali’ – the Georgian symbol of the Sun and eternity. The main decorative motifs of the tablecloth were

60

This traditional Georgian souvenir, which can be also easily be used in everyday life, will remind travelers of their adventures in this country, and if they host their guests around this blue tablecloth at least once, maybe they can become the “tamada” (toastmaster) of the evening, and even drink a toast to the small country of Georgia, recounting the unforgettable days they have spent there to their friends.

eastern rounded figures, rosettes, crosses, as well as zoomorphic and anthropomorphic representations (including deer, lions, fish, and birds); the borders were composed of a variety of ornamental flowers, and so-called “guild flags”.

Later, forks, knives, spoons, and Georgians dressed in traditional costumes also appeared among the motifs.

In the 1960s, there was an attempt to revive the tradition of blue tablecloths: together with artist Zurab Potskhishvili, famous Georgian designer Davit Tsitsishvili founded an experimental atelier – but it had to close soon after.

In 2011, with the support of the Georgian Ministry of Culture and Monument Protection and on the initiative of Tinatin Kldiashvili and Ketevan Kavtaradze, design professors at Tbilisi’s Academy of Arts, the experimental and research laboratory ‘Lurji Supra’ (Blue Tablecloth) was opened on the territory of the Academy; apart from producing blue tablecloths and various patterned fabrics, it will provide a master in textile design.

The old, pale history of the blue tablecloth is slowly regaining its original colors, and we told this small story because we wanted to show that receiving and hosting guests, as well as the ‘supra’ (traditional feast) phenomenon, are really important aspects for Georgians, and do not only mean excessive eating and drinking.

61

„არსენალის მთა ღამით“, 1908; ზეთი, მუშამბა ‘Arsenali Mountain at night’, 1908; oil, oilcloth

ART

TWO PAINTERS NINO KARIAULI ისინი ერთი ეპოქის შვილები იყვნენ, ასაკით თანატოლები (წლეულს ორივეს დაბადებიდან 155 წელი სრულდება), თუმცა რადიკალურად განსხვავდება ერთმანეთისგან მათი სვე-ბედიც და შემოქმედებაც: თვითნასწავლი პრიმიტივისტი მხატვარი ნიკო ფიროსმანი თბილისის სამიკიტნოებსა და დუქნებს ვერ გასცდა, გიგო გაბაშვილმა კი ისწავლა პე­ ტერბურგში, მიუნხენში; მსოფლიო ხელოვ­ნების ნიმუშების გასაცნობად ევროპა და აზია მოიარა... თუმცა მათ აერთიანებთ ის, რომ ორივემ განსაკუთრებული ადგილი დაიმკვიდრა ქართული სახვითი ხელოვნების ისტორიაში.

62

They were children of the same epoch, equal in age (this year marked the 155th anniversary since their birth), but with radically different fates and artworks: self-taught primitivist painter Niko Pirosmani couldn’t get past Tbilisi’s taverns and bars, while Gigo Gabashvili studied in Petersburg and Munich, and traveled around Europe and Asia to get to know various art pieces of the world… But they are connected by the fact that both hold a prominent place in the history of Georgian fine arts.

ავტოპორტრეტი, 1900; ზეთი, მუშამბა ‘Self-Portrait’, 1900; oil, oilcloth

ფიროსმანი ნიკო ფიროსმანის (ფიროსმანაშვილი) ცხოვ­ რებისა და მოღვაწეობის შესახებ დღემდე ცოტა რამ ვიცით. იგი კახეთის სოფელ მირზაანში, გლეხის ოჯახში დაიბადა 1862 წლის 5 მაისს. ნიკო ადრე დაობლდა და თბილისში გადმოვიდა საცხოვრებლად.

იგი თავიდანვე ბევრს ხატავდა, თუმცა სპე­ ციალური სამხატვრო განათლება არ მიუღია; 1880-იან წლებში სახელოსნოც გახსნა და აბრების შეკვეთებს იღებდა, თუმცა თავის რჩენა გაუჭირდა და კონდუქტორად დაიწყო მუშაობა ამიერკავკასიის რკინიგზაზე; ბედი ვაჭრობაშიც სცადა, მაგრამ აქაც ხელი მოეცარა... სიცოცხლის ბოლომდე ვერ დააღწია თავი გაჭირვებას. რკინიგზიდან წამოსვლის შემდეგ ნიკო, ძი­ რითადად, სამიკიტნოებისა და მედუქნეების შეკვეთით ხატავდა. ქართველ მხატვართა საზო­ გადოება დროდადრო ცდი­ლობდა შეემსუ­ ბუქებინა მისი ხვედრი... ნიკო ფიროსმანის, როგორც ფენომენალური მხატვრის, აღმოჩენა ილია და კირილე ზდანე­ ვიჩებს და მიხეილ ლე დანტიუს უკავშირდება. მათ პირველად 1912 წელს თბილისში, დუქანში ნახეს უცნობი თვით­ნასწავლი საოცარი ფერ­ მწერის, ნიკო ფიროს­მანაშვილის ნამუშევრები. ზდა­ნევიჩები აგ­რო­ვებდნენ ფიროსმანის ნახა­ ტებს, თუმცა მხატვრის ნამუშევართა დიდი ნაწილის ქრონოლოგია დღემდე დაუდგენელია.

ნატურმორტი; ზეთი, მუშამბა ‘Still Life’; oil, oilcloth

63

მისი შემოქმედების უმეტესი ნაწილი საქარ­ თველოს ეროვნული მუზეუმის ხელოვნების მუზე­ უმში, მირზაანის მუზეუმში, აგრეთვე, საზღვარ­ გარეთის მუზეუმებსა და კერძო კოლექციებში ინახება. ფიროსმანის ტილო `არსენალის მთა ღამით~, რომელიც 1957 წლიდან ფრანგ პოეტ ლუი არაგონს ეკუთვნოდა, 2007 წელს „სოთბის“, 2010 წელს „მაკდუგალის“, 2015 წელს კი „კრისტის“ აუქციონზე გაიყიდა _ ნახატი ქართველმა მილი­ არდერმა ბიძინა ივანიშვილმა შეიძინა 1 486 100 აშშ დოლარად და საქართველოს ხელოვნების მუზეუმს აჩუქა.

„ნიკო ფიროსმან, ველური და ბავშვი, მიწა და დედა... ქართული ხედვა. მთავარი მოტივი ფიროსმანისა არის ქართული „მიწა“. მე არ შემიძლია მეორე სახელი დავასახელო გარდა ვაჟა-ფშაველასი, რომელსაც ასე ეგრძნოს მიწის „დედობა“, დღეობა, ღრეობა, ყურძნის კრეფა, ქათმები, ბავშვები, ცხოველები, კალო

_

აქ

არის ნამდვილი ფიროსმან, აქ არის მოცემული ქართული ტემპერამენტი: ხალასი, მზით დაფე­

„სოთბის“ აუქციონზე 2-ჯერ (2011 და 2016 წლებში) გაიყიდა ფიროსმანის მეორე ტილო _ `შველი წყლის პირას~; მეორე აუქციონზე ნახატი ისევ ბიძინა ივანიშვილმა შეიძინა 629 ათას ფუნტ სტერლინგად და ამჯერად ეროვნულ გალერეას გადასცა საჩუქრად, სადაც დღეს მისი ნახვა შესაძლებელია ფიროსმანის სხვა ცნობილ ტი­ ლოებთან ერთად.

რილი, აქ თქვენ ვერ ნახავთ მელანქოლიას,

ნიკო ფიროსმანი 1918 წელს მარტოობაში გარ­ დაიცვალა. დღემდე უცნობია, სად არის მისი საფლავი.

რობაქიძე.

„შველი წყლის პირას“; ზეთი, მუყაო ‘Roe Deer Drinking from a Stream’; oil, cardboard

64

აქ მხოლოდ სიცოცხლეა... უცნაურია თვითონ ბედი ფიროსმანისა... თითქო იგი კი არ მოკვდა, არამედ დაიკარგა, თითქო იმისთვის, რომ მისი ხატული „უსახელოდ“ დარჩენილიყო, როგორც ნაყოფი დიდი პრიმიტივისა“, _ წერდა გრიგოლ

PIROSMANI There are many things we still don’t know about Niko Pirosmani’s (Pirosmanashvili) life and work. He was born in a peasant family in village Mirzaani, region of Kakheti, on the 5th of May 1862; Niko became an orphan at a young age, and moved to live in Tbilisi.

He was painting a lot since the beginning, but has never received an education in the field; in the 1880s, he opened an atelier, and was taking orders for signboards, but he couldn’t make ends meet and started working as a conductor on the South Caucasian railway; he also tried small trade, but didn’t succeed in it either… He never managed to overcome poverty. After leaving his job as a conductor, he was mainly painting orders from taverns and bars, despite the Georgian Painters Association trying to ease his hardship from time to time.

The “discovery” of Niko Pirosmani as a phenomenal painter was made by brothers Ilia and Cyrill Zdanevich, who were collecting his works – nevertheless, the chronology of Pirosmani’s works is unfortunately still largely unknown. „გოგონა საჰაერო ბუშტით“; ზეთი, მუყაო ‘Girl with a Balloon’, Oil, cardboard

The majority of the painter’s creations are preserved in the Georgian National Museum, the Mirzaani Museum, as well as museums abroad and private collections. His painting ‘Arsenal Mountain at Night’, which was owned by French poet Louis Aragon since 1957, was sold at Sotheby’s (2007), MacDougall’s (2010) and Christie’s (2015) auctions – it was finally bought by Bidzina Ivanishvili for $ 1,486,100 and offered as a present to the Georgian National Museum.

A second painting by Pirosmani, ‘Roe Deer Drinking Water’, was sold at Sotheby’s auction twice, in 2011 and 2016; again, it was bought at the second auction by Bidzina Ivanishvili for £ 629,000, and offered as a present to the National Gallery this time, where one can admire it together with other works by Pirosmani.

Niko Pirosmani passed in 1918, alone. We still don’t know where he was buried.

“Niko Pirosman, wild and childish, earth and mother… Georgian vision. Pirosmani’s main motif is Georgian “soil”. I cannot think of any other name other than him and Vazha-Pshavela in terms of feeling the “motherhood” of this soil, fairs, revelries, grape picking, chicken, children, animals – this is where we can find the real Pirosmani, offering us authentic Georgian temperament: pure, sun-tinted, you won’t find any melancholy, there is only life here… The fate of Pirosmani is a very strange one… It is as if he didn’t die, but has disappeared, so that his paintings would remain “anonymous”, as the proper fruit of great primitivism,” – wrote Grigol Robakidze. „წყალზე მიმავალი ბავშვებიანი ქალი“; ზეთი, მუშამბა ‘Peasant Woman with Children Goes for Water’; oil, oilcloth

65

გიგო გაბაშვილი ჯერ თბილისში, კერძო სამხა­ ტვრო სკოლაში სწავლობდა. 1880-იან წლებში იგი თბილისში მყოფი სახელგანთქმული ბატა­ ლისტის, ფრანც რუბოს ასისტენტად მუშაობდა; შემდეგ პეტერბურგის სამხატვრო აკადემიაში ისწავლა, 1894 წლიდან კი მიუნხენის სამხატვრო აკადემიის სტუდენტი გახდა რუბოს რჩევით. მსოფლიო ხელოვნების ნიმუშების შესასწავლად მან იტალიასა და საბერძნეთშიც იმოგზაურა.

ავტოპორტრეტი, 1933; ზეთი, ტილო ‘Self-Portret’, 1933; oil, canvas

გიგო გაბაშვილი ქართულ ფერწერაში რეალისტური მიმარ­თულების ფუძემდებლად ცნობილი გიგო გაბაშვილის შე­ მოქმედებითი მემკვიდრეობა 2000-ზე მეტ ტი­ლოს ითვლის. იგი პირველი მხატვარია, რომელმაც ევროპული განათლება მიიღო და ქართულ სახვით ხელოვნებაში ევროპული მხატვრობის ფორმები შემოიტანა.

„მომღერალი ფილიმონ ქორიძე გუდალის როლში“, 1900-იანი წლები; ზეთი, ტილო / ‘Singar Philemon Koridze in the role of Gudal’, 1900s; oil, canvas

66

განსაკუთრებული გავლენა მოახდინა მხატვარზე შუა აზიამ, საიდანაც საინტერესო ჩანახატები, ეტიუდები ჩამოიტანა სამარყანდის ყოფაცხოვრების თემებზე, რის შედეგადაც შეიქმნა მისი ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი და პოპულარული მონუმენტური ტილო `ბაზარი სამარ­ყანდში~ (2006 წელს ტილო „კრისტის“ აუქციონზე მილიონ 136 ათას აშშ დოლარად შეიძინა უცნობმა მყიდველმა). მხატვარმა ამ თემაზე რამდენიმე ვარიანტი შექმნა. მისი შემოქმედებიდან გამორ­ ჩეულია, აგრეთვე, 1891-1898 წლებში დახატული ტილოები: `წვიმის შემდეგ~, `მოლა~, `სამი მოქალაქე~, `ხევსურთა ღრეობა~, `მთვრალი ხევსურები~, `ხატობა~ და სხვა. გიგო გაბაშვილი არა მხოლოდ ქართული რეალისტური, არამედ ბატალური მხატვრობის ერთ-ერთი პიონერიცაა. საერთოდ, მისი ნა­ მუშევრების თემატიკა მრავალფეროვანია: გა­ მოჩენილ ქართველ მოღვაწეთა პორტრეტებით (ილია ჭავჭავაძე, აკაკი წერეთელი, გრიგოლ ორბელიანი და სხვ.) დაწყებული, აღმოსავლეთის თემატიკით დამთავრებული. გიგო გაბაშვილი 1936 წლის 23 ოქტომბერს გარდაიცვალა. მხატვრის მაგიდის უჯრაში იპ­ ოვეს სიკვდილის წინ მისი ხელით დაწერილი პატარა ანდერძი: `უსაზღვრო სიყვარულით და ერთგულებით ვუძღვნი ჩემს ხალხს ჩემს მრავალწლის ნამოღვაწარს~.

გრიგოლ ორბელიანის პორტრეტი, 1913; ზეთი, ტილო ‘Portrait of Grigol Orbeliani’, 1913; oil, canvas

„ხევსური წითელში“, 1898; ზეთი, ტილო ‘Khevsur Man in Red’, 1898; oil, canvas

67

GIGO GABASHVILI The heritage of Gogi Gabashvili, the renowned founder of realism in Georgian painting, counts over 2000 pieces. He is the first Georgian painter to have received an European education and to have brought European practices in Georgian fine arts.

Gogi Gabashvili started studying in a private painting school in Tbilisi. During the 1880s, he worked as an assistant for famous warfare painter Franz Roubaud, who was based in the Georgian capital. Then he studied in Petersburg’s Academy of Arts, before becoming a student to Munich’s Academy of Arts in 1894, on the advice of Roubaud. In order to get acquainted with the world’s art creations, he also traveled to Italy and Greece; the painter was particularly influenced by Central Asia, from where he brought interesting sketches and etudes about everyday life in Samarkand, which would be an inspiration for one of his most popular and monumental canvases, ‘The Bazaar in Samarkand’ (in 2006, the painting was purchased at Christie’s by an unknown buyer for $ 1,136,000).

Gabashvili created several versions revolving around the same theme. The following paintings he created during the years 18911898 are also particularly worth noting: ‘After the Rain’, ‘Mullah’, ‘Three Citizens’, ‘Khevsur Celebration’, ‘Drunk Khevsurs’ and others.

Gigo Gabashvili was a pioneer in both Georgian realism and warfare painting. In general, he worked on many different subjects: from portraits of prominent Georgian figures (Ilia Chavchavadze, Akaki Tsereteli, Grigol Orbeliani and others) to Eastern themes.

Gigo Gabashvili passed on the 23rd of October 1936. In his desk’s drawer, they found a small letter he had written as a will before his death: “It is with infinite love and devotion that I offer my many years of work to my people.” „ქალი დაირით“, 1893; ზეთი, ტილო ‘Woman with a dayra’, 1893; oil, canvas

68

„სამარყანდის ბაზარი“, 1899; ზეთი, ტილო ‘The Bazaar in Samarkand’, 1899; oil, canvas

69

MUST-SEE

ტური ყვარელში

ყვარელში, ალაზნის ველის განაპირას მდებარეობს „მეღვინეობა ხარებას“ უნიკალური ღვინის საცავი _ გვირაბი. გვირაბი კავკასიონის კლდის მასივშია გამოკვეთილი, იგი 1962 წელს სპეციალურად ვაზისა და ღვინის მსოფლიო კონგრესისთვის გაიხსნა და ამჟამად „ხარებას“ ღვინის საცავს წარმოადგენს. აქ რამდენიმე ათეული წელი ინახებოდა კახეთის რეგიონის საუკეთესო ღვინოები. მასში მთელი წლის მანძილზე შენარჩუნებულია ბუნებრივი ტემპერატურა 12-14 გრადუსი, ხოლო ტენიანობა 70%-ს შეადგენს, რაც იდეალურ პირობას ქმნის ღვინის შენახვისა და დაძველებისათვის. გვირაბში წარმოდგენილია ორი მთავარი და 13 მათი დამაკავშირებელი 500-მეტრიანი გვირაბი. აღნიშნული კონსტრუქციის საერთო სიგრძე 7.7 კმ-ია. გვირაბის ორივე შესასვლელს თავისი დანიშნულება აქვს: პირველი ე. წ. ტურისტული მნიშვნელობისაა, ხოლო მეორე _ ინდუსტრიული, სადაც დიდი რაოდენობით ლითონისა და მუხის ჭურჭელში ხდება ღვინის შენახვა, მოვლა და დავარგება. აქვე არის ბოთლირებული ღვინის საცავი, სადაც „მეღვინეობა ხარებას“ 25 000 ბოთლზე მეტი საუკეთესო ხარისხის ღვინო ინახება.

2011 წელს „მეღვინეობა ხარებამ“ ღვინის საცავის გარშემო განავითარა ტურისტული ინფრასტრუქტურა: დიდი რეკრეაციული პარკი მდინარითა და უძველესი ქვევრებით, ძველი ქართული წყლის წისქვილი, ქართული ტრადიციული პურის საცხობი _ თონე, ჭაჭის სახდელი, ძველი მარანი საწნახლითა და ქვევრებით, საკალმახე, ფაცხები და მაყალი. სტუმრებს საშუალება ეძლევათ დააგემოვნონ „მეღვინეობა

70

ხარებას“ 30-ზე მეტი დასახელების ღვინო, გამოხადონ ჭაჭა, გამოაცხონ პური, ამოავლონ ჩურჩხელა, შეწვან მწვადი, მონაწილეობა მიიღონ რთველში და დაწურონ ღვინო. ტურისტულ კომპლექსში შედის, ასევე, პრემიუმ-კლასის რესტორანი „საფერავი“, რომელიც მთაზეა განთავსებული და ღვინის საძველეს ლიფტით უკავშირდება. რესტორანი გათვლილია 300 სტუმარზე და მის მთავარ ასპექტს ქართული ღვინო და ტრადიციული ქართული კერძები წარმოადგენს. რესტორანი არქიტექტურულად მაქსიმალურადაა შერ­წყმული ბუნებასთან, აქ არის ჩანჩქერი, რესტორნის ბაღი მრა­ ვალწლიანი ხეებით, მთის მდინარე, რესტორნის კოშკურა და ვერანდა, საიდანაც ალაზნის ველისა და ყვარლის ვენახების ულამაზესი ხედი იშლება.

TOUR IN KVARELI

Kakheti is the most important winemaking region, characterized by its unique grape varieties, unusually well suited climate, topography, and centuries of exceptional winemaking experience. On a national scale, Kakheti is home to the largest percentage (65%) of Georgia’s vineyards, and almost 80% of the country’s grapes can be found here. In the heart of Kakheti, near the foothills of the Greater Caucasus Mountains, is the small city of Kvareli. This is the center of the wine-producing region of Kakheti, and is home to the unique ‘Winery Khareba’ wine cellar.

‘Gvirabi’ (which means tunnel in English) is carved in the rock of the Caucasus Mountain Range. The tunnel was opened in 1962 for the World Wine Congress. In the beginning, it belonged to the government and wine from the entire Kakheti region was stored here.

Nowadays, it acts as the cellar of ‘Winery Khareba’ and is used to age wine. The constant temperature – 12 to 14 degrees Celsius with around 70% of humidity throughout the year – creates the ideal natural conditions for wine to age in French oak barrels, as well as to store bottled wines for extended periods.

The tunnel consists of two main parallel tunnels and 13 smaller perpendicular ones. The total length of the entire tunnel is 7.7 km. The entrances to the long parallel tunnels have their own functions: the first one is for tourists and is used for wine tours, while the second belongs to the industrial part, where the company stores and ages its finest wines in French oak barrels and steel tanks.

In 2011, special tour facilities were created around the wine tunnel: a big recreational park, which includes the river and old Kvevris (earthenware wine vessels), as well as a Georgian water mill, traditional Georgian bakery ‘Tone’, a “chacha” (local spirit) distilling facility, a traditional Georgian “marani” (wine cellar) with the “satsnakheli” (traditional Georgian wooden grape press) and other cultural sites.

The touristic complex also offers wine tasting of more than 30 varieties of the best wines produced by ‘Winery Khareba’, as well as many other activities tourists can take part in: distilling chacha (a strong spirit made from the grape residue left after making wine), baking Georgian bread, making “churchkhela” (a traditional dessert made from grapes and nuts), grilling meat (Georgian barbecue), and harvesting and pressing grapes in the satsnakheli.

The Gvirabi tourism complex also includes formal restaurant ‘Khareba’, which is built into the rock 58 meters above the tunnel, and is connected to the complex by an elevator. The restaurant seats approximately 300 guests and offers a traditional Georgian menu, including a wide range of delicious dishes, paired with the finest ‘Winery Khareba’ wines. The restaurant is a perfect combination of high dining and nature.

Guests enjoy splendid views of the Alazani Valley and Kvareli vineyards, as well a bird’s eye view of the complex’s waterfall, ancient garden, river and tower.

71

The wine producing company ‘WINERY KHAREBA’ is based on the most ancient winemaking traditions. The company looks after the preservation of unique viticulture and winemaking approaches, using both ancient methods and the latest technologies, and as a consequence, it produces wines of the highest quality with a unique character.

Winery Khareba has reorganized its factory according to modern market and technological developments, considerably improving its equipment through the process. The company owns a land plot of 1000 ha, on which one can find unique species of both Georgian and European vine producing wines of the highest quality. The wines are made in the East, namely in the Kakheti region, and in the West – Imereti, Racha and Lechkhumi.

WINEMAKING IN THE EAST:

WINEMAKING IN THE WEST

In Kvareli, wine is kept in a 7.7-kilometer-long tunnel cut off in the stone massif of the Caucasian mountain range. The massif consists of granite surrounded by shale layers. At any time of the year, the temperature of the tunnel is 10-110C, and wine is aged in oak barrels.

Winery Khareba’s modern wine factory of 2,4 hectares is located near the churches of Saint George and Saint Seraphim of Sarov. It is equipped with modern Italian appliances and tanks made of stainless metal. This is where Winery Khareba’s premium category still and sparkling wines are produced, thanks to a combination of knowledge and modern technologies. The company also owns a 900 sq. m. wine cellar equipped with new French oak barrels.

Grapes are brought and processed in Vachnadzeani, a place historically connected to two distinguished noble families: the Jandieri and the Vachnadze. Both the Jandieri and Vachnadze families have been eminent noble families from the territory of the former Hereti region since the 17th century. As a result of the huge contribution and efforts made by the Jandieris, a winery destroyed by enemy invasions was restored in 1877, and would subsequently serve as the basis of the popularization of wine culture in Georgia. It is worth noting that the winery revived by the Jandieris is still functioning today under the name “Winery Khareba”, which in turn, due to the implementation of special winemaking technologies and its high quality, has established itself on an international level, contributing at the same time to the promotion of Georgian wine worldwide. The many awards and certificates received by the company attest to this. As of today, the aforementioned territory is distinguished by the latest technological means and equipment of the highest quality.

Vineyards can now be processed with modern technologies. As you may know, Kakheti has a very fertile land, which is a precondition of successful winemaking. Kakheti’s soil is rich in lime, and has developed unique vine varieties like Rkatsiteli, Khikhvi, Saperavi, Kisi, and many others.

The following is an incomplete list of distinguished vines from western Georgia: Tsitska, from which a sparkling wine is also made with the classical method; Krakhuna, Tsolikauri, Otskhanuri Sapere, Aladasturi, Usakhelouri.

Furthermore, Winery Khareba intends to cultivate a 40-hectare vineyard on the best land plots in the Imereti region, focusing on the unique and uncared for Imeruli variety.

WINES Winery Khareba produces the following wines in Western Georgia: Tsitska, Krakhuna, Tsolikauri, Otskhanuri Sapere, Aladasturi, Usakhelouri, and the following wines in the Eastern Georgia: Rkatsiteli, Mtsvane, Khikhvi, Kisi, Saperavi, Mukuzani, Kindzmarauli, Akhasheni.

When tasting these wines, you will experience an exquisite floral aroma in young ones, and the best bouquets in the aged ones.