Կանանց նկատմամբ բռնության լուսաբանումը հայաստանյան ԶԼՄ-ներում 2019-2020

կանանց նկատմամբ բռնության լուսաբանումը հայաստանյան ԶԼՄ-ներում 2019-2020 թվականներին

1

Կանանց նկատմամբ բռնության լուսաբանումը հայաստանյան ԶԼՄ-ներում 2019-2020 թվականներին

© Ընդդեմ կանանց նկատմամբ բռնության կոալիցիա Երևան 2021

2

Վեր­լու­ծութ­յան հաշ­վետ­վութ­յու­նը կազմել է Ընդ­դեմ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան կոալիցիան «Ք­վի­նա թիլ Ք­վի­նա» հիմ­նադ­րա­մի ֆի­նան­սա­կան ա­ջակ­ցութ­յամբ: Վեր­լու­ծութ­յու­նից որ­ևէ հատ­ված օգ­տա­գոր­ծե­լու և մեջ­բե­րե­լու պա­րա­գա­յում հա­մա­պա­տաս­խան հղում կա­տա­րե­լը պար­տա­դիր է:

3

Հեղինակներ՝ Զարուհի Հովհաննիսյան, Արման Ղարիբյան Խմբագիր՝ Արման Ղարիբյան Սրբագրիչ՝ Ալետա Հակոբյան Ինֆոգրաֆիկաները՝ Անի Հովհաննիսյանի Գրքի ձևավորումը՝ լուսինե թալալյանի

4

Բովանդակություն 7

Նե­րա­ծութ­յուն

11

Ն­պա­տակ և մե­թո­դա­բա­նութ­յուն

14

Կա­նանց նկատմամբ ընտանեկան և սեռական բռնության վերաբերյալ հայաստանյան ԶԼՄ-ներում 2019-2020 թվականներին հրապարակված նյութերի քանակական վերլուծություն

Գլուխ I

Գ­լուխ II

21

Կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան 21 և սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում 2019-2020 թվա­կան­նե­րին հրա­պա­րակ­ված նյու­թե­րի ո­րա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յուն

22

2.1 Կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում 2019 թվա­կա­նին հրա­պա­րակ­ված նյու­թե­րի ո­րա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յուն

41

2.2 Կանանց նկատմամբ ընտանեկան բռնության վերաբերյալ հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում 2020 թվա­կա­նին հրա­պա­րակ­ված նյու­թե­րի ո­րա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յուն

57

2.3 Կա­նանց նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում 2019 թվա­կա­նին հրա­պա­րակ­ված նյու­թե­րի ո­րա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յուն

72

2.4 Կա­նանց նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում Գ­լուխ III

85

Կանանց նկատմամբ բռնության թեմայի լուսաբանումը մասնագիտացած լ րատվամիջոցի կողմից կողմից. WomenNet.am

5

92

Եզ ­րա­կա­ցութ­յուն

97

Ա­ռա­ջար­կութ­յուն­ներ և ­խոր­հուրդ­ներ

98

Ա­ռա­ջար­կութ­յուն­ներ բո­լոր շա­հագր­գիռ կող­մ ե­րին

100

Կանանց նկատմամբ ընտանեկան և սեռական բռնությունը լուսաբանելու վերաբերյալ խորհուրդներ զանգվածային լրատվական միջոցներին, խմբագիրներին և լրագրողներին

109 ­

Հա­մա­ռո­տա­գիր

110

Օգ­տա­գործ­ված և ­խորհր­դատ­վա­կան գրա­կա­նութ­յան ցանկ ՀԱՎԵԼՎԱԾ 1

­111

Կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան և ­սե­ռա­կան բռնութ­յան խնդրի լու­սա­բան­ման հա­մար օգ­տա­կար աղբ­յուր­նե­րի տվյալ­ներ

6

Նե­րա­ծութ­յուն

7

Կա­նանց և­աղ­ջիկ­նե­րի նկատ­մամբ բռնութ­յու­նը տա­րած­ված է ամ­բողջ աշ­խար­հում։ Այն ու­ղեկ­ցել է մարդ­կութ­յա­նը ողջ պատ­մութ­յան ըն­թաց­ քում, կրել և կ­րում է սիս­տե­միկ բնույթ, ներհ­յուս­վում է սո­ցիա­լա­կան կա­ռուց­վածք­նե­րի մեջ։ Կա­նանց և­աղ­ջիկ­նե­րի նկատ­մամբ բռնութ­յու­նը դուրս է տա­րի­քա­յին, սո­ցիալ-տնտե­սա­կան և­ աշ­խար­հագ­րա­կան սահ­ ման­նե­րից, ազ­դում է հա­սա­րա­կութ­յան բո­լոր շեր­տե­րի վրա։ Տե­ղե­կատ­վա­կան դա­րաշր­ջա­նում, երբ լրատ­վա­կան հոս­քերն ու հա­մա­ ցան­ցը մար­դու կեն­սա­գոր­ծու­նեութ­յան ան­քակ­տե­լի մասն են դար­ձել, լրատ­վութ­յունն ու լրագ­րող­նե­րը ստա­ցել են ազ­դե­ցութ­յան ա­վե­լի մեծ լծակ­ներ, ին­չը հնա­րա­վո­րութ­յուն է տա­լիս լայ­նո­րեն և խո­րութ­յամբ անդ­ րա­դառ­նա­լու կա­նանց և­աղ­ջիկ­նե­րի նկատ­մամբ բռնութ­յան խնդրին։ Լ­րագ­րող­նե­րը կա­րող են կոտ­րել լռութ­յու­նը՝ լու­սա­բա­նե­լով ըն­տա­նե­կան և սե­ռա­կան բռնութ­յա­նը վե­րա­բե­րող խնդիր­նե­րը, միա­ժա­մա­նակ դրա­ կա­նո­րեն նպաս­տել այդ հար­ցե­րի շուրջ հան­րա­յին քննար­կում­նե­րին։ Ինչ­պես ամ­բողջ աշ­խար­հում, այն­պես էլ Հա­յաս­տա­նում վեր­ջին տա­րի­ նե­րին լրագ­րող­նե­րը հսկա­յա­կան աշ­խա­տանք են տա­րել կա­նանց նկատ­ մամբ բռնութ­յան խնդի­րը հան­րա­յին օ­րա­կարգ բե­րե­լու հար­ցում, ինչ­պես նաև ակ­տի­վո­րեն լու­սա­բա­նել են կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յանն առնչ­վող շար­ժում­ներն ու նպաս­տել «լռութ­յան պա­տե­րի» փլուզ­մա­նը։ «Ն­յու Յորք թայմս» օ­րա­թեր­թում հրա­պա­րակ­ված #MeToo խո­րագրի ներ­քո հոդ­վա­ծա­շա­րը1 ար­ձա­գանքն էր ա­մե­րիկ­յան հան­րութ­յան շրջա­նում ա­լե­կո­ծութ­յուն ա­ռա­ջաց­նող շարժ­մա­նը, ո­րը վե­րա­բե­րում էր կա­նանց նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յան խնդրին և բա­ցա­հայ­տում հայտ­նի մարդ­կանց կող­մից կա­տար­ված սե­ռա­կան ոտնձ­գութ­յուն­նե­րի աղմ­կա­հա­րույց փաս­տեր։ Շատ կարճ ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծում նմա­ն­ օրի­նակ բա­ցա­հայ­տում­նե­րի շղթան ան­ցավ աշ­խար­հի բո­լոր լրատ­վա­ մի­ջոց­նե­րով։ Միայն այն փաս­տը, որ կա­նանց նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յան խնդի­րը դար­ձավ աշ­խար­հի բո­լոր լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րի հա­մար կարե­ վո­րա­գույն թե­մա, նշա­նա­կում է, որ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յու­նը

1 T­he­#MeToo Moment, New York Times, https://www.nytimes.com/series/metoo-moment, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

8

մաս­նա­վոր, անն­շան խնդիր չէ, ո­րին ուղ­ղա­կի հպան­ցիկ, հատ­վա­ծա­յին անդ­րա­դար­ձը բա­վա­րար կլի­նի։ Այն չի կա­րող հա­մար­վել նե­րըն­տա­նե­ կան կամ ներմ­շա­կու­թա­յին եր­ևույթ։ Կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յու­ նը հայ­րիշ­խա­նա­կան հա­մա­կար­գի՝ ու­ժի և­ իշ­խա­նութ­յան ան­հա­վա­ սար բաշխ­ման դրսևո­րում է, որն ու­նե­նում է ծայ­րա­հեղ դրսևո­րում­ներ՝ բռնա­բա­րութ­յուն, հո­գե­բա­նա­կան, տնտե­սա­կան, ֆի­զի­կա­կան բռնու­ թյուն և կ­նաս­պա­նութ­յուն ։ Ինչ­պես նշում են մաս­նա­գետ­նե­րը, գո­յութ­յուն ու­նի հստակ մո­տե­ցում, ո­րի հա­մար անկ­յու­նա­քա­րա­յին է բռնութ­յուն վե­րապ­րա­ծի ար­ժա­նա­ պատ­վութ­յու­նը. «­Զու­գըն­կեր­նե­րի կող­մից սպան­ված կա­նայք չու­նեն ար­ժա­նա­պա­տիվ մահ, և­ ա­մե­նա­քի­չը, ինչ կա­րե­լի է ա­նել, ար­ժա­նա­ պատ­վութ­յան վե­րա­կանգ­նումն է մա­հից հե­տո։ Մենք պար­տա­վոր ենք դա ա­նել նաև նրանց ե­րե­խա­նե­րի և հա­րա­զատ­նե­րի հա­մար, ո­րոնց վիշ­տը կա­րող է ա­վե­լի խո­րա­նալ՝ ան­փույթ լու­սա­բան­ման պատ­ճա­ռով։ Մենք պետք է ա­վե­լի շատ գոր­ծենք այդ ուղ­ղութ­յամբ»2։ Ցան­կա­ցած վրի­պում, ոչ շրջա­հա­յաց մո­տե­ցում կամ ար­տա­հայ­տութ­ յուն կա­րող է թող­նել եր­կա­րատև տրավ­մա­տիկ ազ­դե­ցութ­յուն։ Պատ­ կերց­րեք, թե որ­քան է խո­րա­նա­լու ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան ա­կա­նա­տես ե­րե­խա­յի տրավ­ման, երբ նա կար­դում է հրա­պա­րա­կում, ո­րը ի­րա­կա­ նութ­յու­նը ներ­կա­յաց­նում է խե­ղաթ­յուր­ված ։ Սե­ռա­կան բռնութ­յուն վե­րապ­րած կա­նանց հետ հար­ցազ­րույց վա­րե­լիս հարկ է հաշ­վի առ­նել նրանց տա­ռա­պան­քը, փոր­ձել լի­նել նրբան­կատ, որ­պես­զի կրկնա­զո­հար­կում չլի­նի։ Լ­րագ­րո­ղը ներ­խու­ժում է նրա անձ­ նա­կան կյանք, ին­չը կա­րող է խո­րը ցավ պատ­ճա­ռել3: Կա­նանց նկատ­ մամբ բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ յու­րա­քանչ­յուր թե­րի հրա­պա­րա­կում նոր հան­ցա­գոր­ծութ­յուն­ներ կան­խե­լու բաց թողն­ված հնա­րա­վո­րութ­յուն է։ Բազ­մա­թիվ հե­տա­զո­տութ­յուն­ներ կան, ո­րոնք հա­վաս­տում են, որ լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րը կա­րող են ազ­դել մարդ­կանց վար­քի վրա. դա կոչ­

2 “Dignity for dead women: Media guidelines for repo­rting domestic violence deaths”, Level Up, 2018, https:// static1.squarespace.com/static/5741ba638a65e2e0809f8d25/t/5c8f7f1015fcc04d1f249d84/1552908055603/ Guidelines-Report.pdf: 3 Reporting on Violence against Women and Girls, A H­andbook for journalists, the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organi­za­ti­on, 2019­, https:­//en.unesco.org/news/re­po­rting-violence-against-wo­me­n-andgirls-unesco-launches­-n­ew-publication:

9

վում է ըն­դօ­րի­նակ­ման է­ֆեկտ։ Հատ­կա­պես, երբ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան մե­թոդ­ներն ու դա­ժան տե­սա­րան­նե­րը տա­րած­վում են լրատ­ վա­մի­ջոց­նե­րով՝ ա­ռանց մաս­նա­գի­տա­կան վեր­լու­ծութ­յան և հե­տա­գա դեպ­քե­րը կան­խե­լու նպա­տակ հե­տապն­դե­լու4: Այս­պի­սով՝ կար­ևոր է, որ լրագ­րող­նե­րը այ­սու­հետ պրոակ­տիվ դիրք գրա­վեն՝ գի­տակ­ցե­լով սո­ցիա­լա­կան պա­տաս­խա­նատ­վութ­յունն ու ի­րենց տի­րա­պե­տած այն հա­րուստ գոր­ծի­քա­կազ­մի հնա­րա­վո­րութ­յու­ նը, որն ու­նի տե­ղե­կատ­վա­կան դա­րաշր­ջա­նում մե­դիան, և լի­նեն փո­ փո­խութ­յուն­նե­րի շար­ժի­չը։

4 “The Media and Gender-Based Murders of Women: Notes on the Cases in Europe and La­tin America”, 20­14­, https://eu.boell.org/en/2014/07/24/medi­a-­an­d-­ge­nder-based-murders-women-notes­-c­ases-europe-and-latinamerica­։

10

Ն­պա­տակ և մե­թո­դա­բա­նութ­յուն

11

Սույն վեր­լու­ծութ­յան նպա­տակն է ու­սում­նա­սի­րել հա­յաս­տան­յան զանգ­ վա­ծա­յին լրատ­վա­կան մի­ջոց­նե­րում կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան և սե­ռա­կան բռնութ­յան թե­մա­յի լու­սա­բան­ման մի­տում­նե­րը, վեր հա­նել դրանց հետ կապ­ված է­թի­կա­կան և­ այլ խնդիր­նե­րը և դ­րանց հի­ման վրա ներ­կա­յաց­նել խոր­հուրդ­ներ լրագ­րող­նե­րին ու լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րին և­ա­ռա­ջար­կութ­յուն­ներ բո­լոր շա­հագր­գիռ կող­մե­րին։ Վեր­լու­ծութ­յունն ի­րա­կա­նաց­վել է հետև­յալ մե­թո­դա­բա­նութ­յամբ. ո­լոր­ տին առնչ­վող գրա­կա­նութ­յու­նը հա­մադր­վել է Ընդ­դեմ կա­նանց նկատ­ մամբ բռնութ­յան կոա­լի­ցիա­յի ի­րա­կա­նաց­րած մե­դիա մշտա­դի­տարկ­ ման արդ­յունք­նե­րի հետ։ Մշ­տա­դի­տար­կումն ի­րա­կա­նաց­վել է Rumors Monitoring հար­թա­կի օգ­նութ­յամբ. բա­նա­լի բա­ռե­րի ո­րոն­ման շնոր­հիվ ա­ռանձ­նաց­վել են հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում 2019 և 2020 թվա­կան­ նե­րին հրա­պա­րակ­ված կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան և սե­ռա­կան բռնութ­յան թե­մա­յին առնչ­վող բո­լոր նյու­թե­րը, ա­պա ա­ռանձ­նաց­վել են դրան­ցից չկրկնվող հրա­պա­րա­կում­նե­րը, ո­րոնք էլ ու­սում­նա­սիր­վել են: Սե­ռա­կան բռնութ­յու­նը նաև ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան տե­սակ է, սա­կայն բո­լոր այն դեպ­քե­րում, երբ կնոջ նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­ րա­բեր­յալ նյութ է հրա­պա­րակ­վել, մենք այն դի­տար­կել ենք ըն­տա­նե­ կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ նյու­թե­րից ա­ռան­ձին՝ ան­կախ նրա­նից այդ բռնութ­յու­նը տե­ղի է ու­նե­ցել նե­րըն­տա­նե­կան կամ զու­գըն­կե­րա­յին հա­ րա­բե­րութ­յուն­նե­րում, թե դրան­ցից դուրս։ Քա­նա­կա­կան և բո­վան­դա­կա­յին վեր­լու­ծութ­յան ըն­թաց­քում ու­շադրու­ թ­յան են ար­ժա­նա­ցել հետև­յալ հար­ցե­րը.

• ի՞նչ ա­ռի­թով է պատ­րաստ­վել հրա­պա­րա­կու­մը, • արդ­յո՞ք լրատ­վա­մի­ջո­ցը նույ­նութ­յամբ վե­րար­տադ­րել է մեկ այլ աղբ­յու­րի տրա­մադ­րած տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը, թե՞ կա­տա­ րել է նաև հե­ղի­նա­կա­յին աշ­խա­տանք, • արդ­յո՞ք լրատ­վա­մի­ջո­ցը/լրագ­րո­ղը սե­փա­կան նա­խա­ձեռ­ նութ­յամբ է անդ­րա­դար­ձել խնդրին, թե՞ նյու­թը պատ­րաս­տել է որ­ևէ տե­ղե­կատ­վա­կան ա­ռի­թով, • ի՞նչ աղբ­յուր­նե­րից է օգտ­վել, արդ­յո՞ք սահ­մա­նա­փակ­վել է լոկ տվյալ դեպ­ք ի վե­ր ա­բ եր­յալ տե­ղ ե­կ ատ­վ ութ­յուն տրա­ 12

մադ­րե­լով, թե՞ փոր­ձել է ա­ռա­վել հան­գա­մա­նա­լից անդ­րա­ դառ­նալ խնդրին, • արդ­յո՞ք դրսևո­րել է բռնութ­յան զո­հի ար­ժա­նա­պատ­վութ­յան նկատ­մամբ հար­գանք, • արդ­յո՞ք հան­րայ­նաց­րել է բռնութ­յան զո­հի, բռնա­րա­րի անձ­ նա­կան տվյալ­նե­րը, ե­թե ա­յո, ա­պա ի՞նչ պա­րա­գա­յում և­ ինչ­ պե՞ս • արդ­յո՞ք նյու­թում նե­րա­ռել է բռնութ­յան կան­խար­գել­ման հա­ մար պա­տաս­խա­նա­տու մար­մին­նե­րի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի կար­ծի­քը, • արդ­յո՞ք բռնութ­յան դեպ­քե­րը լու­սա­բա­նել է որ­պես զգա­ յա­ցունց պատ­մութ­յուն, թե՞ ա­ռաջ­նորդ­վել է «մի՛ վնա­սիր» սկզբուն­քով և դի­տար­կել է կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յու­նը որ­պես մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի խախ­տում, • ի՞նչ բա­ռա­պա­շար է գոր­ծա­ծել, ինչ­պի­սի՞ տե­սան­յու­թեր, լու­ սան­կար­ներ է տե­ղադ­րել նյու­թում, • արդ­յո՞ք լրատ­վա­մի­ջո­ցը սե­փա­կան ռե­սուրս­նե­րով է պատ­ րաս­տել նյու­թը, թե՞ դրա­մաշ­նոր­հա­յին ծրագ­րի շրջա­նակ­նե­ րում։ Աշ­խա­տան­քը բա­ժան­ված է քա­նա­կա­կան և­ո­րա­կա­կան վեր­ լու­ծութ­յան, որ­տեղ ա­ռա­վել մեծ ու­շադ­րութ­յուն և կար­ևո­ րութ­յուն է տրվել ո­րա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յա­նը։ Հիմ­նա­կան շեշ­տադ­րու­մը դրել ենք ա­ռա­վել հա­ջող­ված օ­րի­նակ­նե­րի վրա՝ ման­րա­մասն վեր­լու­ծե­լով հենց այդ նյու­թե­րը։ Քա­նա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յան մեջ նյու­թե­րը բա­ժան­ված են հիմ­նա­կան 2 խմբի՝ ի­րա­դար­ձա­յին և հե­ղի­նա­կա­յին՝ ընդգ­ծե­ լու հա­մար, թե քա­նի դեպ­քում է ԶԼՄ-ն­ե­ղել զուտ ար­ձա­գան­ քո­ղի և քա­նի դեպ­քում նա­խա­ձեռ­նո­ղի դե­րում։ Քա­նա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յու­նը ներ­կա­յաց­ված է ինչ­պես տեքս­տով, այն­պես էլ ին­ֆոգ­րա­ֆի­կա­նե­րի տես­քով։

13

Կա­նանց նկատմամբ ընտանեկան և սեռական բռնության վերաբերյալ հայաստանյան ԶԼՄ-ներում 2019-2020 թվականներին հրապարակված նյութերի քանակական վերլուծություն

14

I

նյու­թե­րի քա­նա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յուն

Ու­սում­նա­սիր­ված ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծում ե­ղել են պաշ­տո­նա­կան ամ­ փո­փագ­րեր, մա­մու­լի հա­ղոր­դագ­րութ­յուն­ներ, ո­րոնք նույ­նութ­յամբ ար­ տատպ­վել են բազ­մա­թիվ լրատ­վա­կան կայ­քե­րում։ Միև­նույն բո­վան­դա­ կութ­յամբ հրա­պա­րա­կում­նե­րը քա­նա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յան մեջ հաշվ­վել են որ­պես մեկ հրա­պա­րա­կում։ Այս մո­տեց­մամբ ընդ­հա­նուր առ­մամբ դի­տարկ­վել է հա­յաս­տան­յան ա­վե­լի քան 300 լրատ­վա­մի­ջո­ցում հրա­ պա­րակ­ված 739 նյութ, ո­րոն­ցից 475-ը կա­նանց նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յան, իսկ 264-ը կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­ րա­բեր­յալ։

Ին­ֆոգ­րա­ֆի­կա 1

15

2019 թվա­կա­նին հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում հրա­պա­րակ­վել է կա­ նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յա­նը առնչ­վող 138 նյութ, ո­րից 96-ը՝ ի­րա­դար­ձա­յին, 42-ը՝ հե­ղի­նա­կա­յին։ Հե­ղի­նա­կա­յին նյու­թե­րի կե­ սից ա­վե­լին դրա­մաշ­նոր­հա­յին ծրագ­րի շրջա­նակ­նե­րում է ստեղծ­վել։ Ի­րա­դար­ձա­յին նյու­թե­րում մե­ծա­մաս­նութ­յուն են «­Կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան և­ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան կան­խար­գել­ման և դ­րա դեմ պայ­ քա­րի մա­սին» Եվ­րո­պա­յի խորհր­դի կոն­վեն­ցիա­յի (ա­ռա­վել հայտ­նի է որ­պես Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա) վե­րա­բեր­յալ նյու­թե­րը՝ 48 հրա­պա­ րա­կում և պաշ­տո­նա­կան հա­ղոր­դագ­րութ­յուն­նե­րը՝ 18 հրա­պա­րա­կում։ 2020 թվա­կա­նին հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում հրա­պա­րակ­վել է կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յա­նը վե­րա­բե­րող 126 նյութ, ո­րոն­ցից 44-ը՝ հե­ղի­նա­կա­յին։ Ի­րա­դար­ձա­յին 82 նյու­թե­րից 55-ը պաշ­տո­նա­կան հա­ղոր­դագ­րութ­յուն­ներ են։ Ին­ֆոգ­րա­ֆի­կա 2

16

Ին­ֆոգ­րա­ֆի­կա 3

Ին­ֆոգ­րա­ֆի­կա 4

Ին­ֆոգ­րա­ֆի­կա 5

17

2019 թվա­կա­նին հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում հրա­պա­րակ­վել է կա­նանց նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յանն առնչ­վող 280 նյութ, ո­րոն­ցից 58-ը պաշ­տո­նա­կան՝ ՀՀ ոս­տի­կա­նութ­յան ու քննչա­կան կո­մի­տեի հրա­պա­ րա­կած ամ­փո­փագ­րե­րի ներ­կա­յա­ցում, լու­սա­բան­վել են մի­ջո­ցա­ռում­ ներ, ո­րոնք կազ­մա­կեր­պել են ի­րա­վա­պաշտ­պան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­ նե­րը՝ 35 նյութ «­Բու­կի­նիստ» խա­նու­թում տե­ղի ու­նե­ցած «Իմ մար­մինն անձ­նա­կան է» գրքի շնոր­հան­դե­սի և դ­րան հա­ջոր­դած ար­ձա­գանք­նե­րի և 18 նյութ «­Մե­ղա­վո­րը բռնա­րարն է» հան­րա­յին ի­րա­զեկ­ման ակ­ցիա­յի վե­րա­բեր­յալ։ Հ­րա­պա­րակ­վել է Խա­չա­տուր­յան քույ­րե­րի քրեա­կան գոր­ ծին վե­րա­բե­րող թվով 46 նյութ, ևս 47 հրա­պա­րա­կում է ե­ղել սո­ցիա­ լա­կան ցան­ցե­րում հրա­պա­րակ­ված #բռնութ­յան­ձայ­նը խո­րագ­րի ներ­քո մե­դիաար­շա­վի վե­րա­բեր­յալ, 48 նյութ է հրա­պա­րակ­վել Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յի շուրջ տա­րա­տե­սակ կար­ծիք­նե­րի ու մեկ­նա­բա­նութ­յուն­ նե­րի վե­րա­բեր­յալ, և շատ քիչ՝ ըն­դա­մե­նը 28 հե­ղի­նա­կա­յին հրա­պա­րա­ կում է ե­ղել , ո­րոն­ցում լրագ­րող­նե­րը բազ­մա­կող­մա­նի, փաս­տարկ­ված և փոր­ձա­գի­տա­կան կար­ծիք նե­րա­ռող մո­տե­ցում են ներ­կա­յաց­րել՝ սե­ռա­ կան բռնութ­յան հիմ­նախնդ­րի վե­րա­բեր­յալ։ Իսկ 2020 թվա­կա­նին հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում հրա­պա­րակ­վել է կա­ նանց նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յանն առնչ­վող 195 նյութ, ո­րոն­ցից 53-ը՝ ՀՀ ոս­տի­կա­նութ­յան ու քննչա­կան կո­մի­տեի տա­րա­ծած հա­ղոր­ դագ­րութ­յուն­ներ, 120 նյութ է հրա­պա­րակ­վել «Ե­րե­խա­նե­րին սե­ռա­կան շա­հա­գոր­ծու­մից և սե­ռա­կան բռնութ­յու­նից պաշտ­պա­նութ­յան մա­սին» Եվ­րո­պա­յի խորհր­դի կոն­վեն­ցիա­յի (­Լան­զա­րո­տեի կոն­վեն­ցիա) շուրջ տա­րա­տե­սակ կար­ծիք­նե­րի ու մեկ­նա­բա­նութ­յուն­նե­րի վե­րա­բեր­յալ, և­ ըն­դա­մե­նը 22 հրա­պա­րա­կում ե­ղել է հե­ղի­նա­կա­յին։

18

Ին­ֆոգ­րա­ֆի­կա 6

19

Ին­ֆոգ­րա­ֆի­կա 7

Ին­ֆոգ­րա­ֆի­կա 8

20

Գ­լուխ

Կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան և սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում 2019-2020 թվա­կան­նե­րին հրա­պա­րակ­ված նյու­թե­րի ո­րա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յուն

21

II

Ինչ­պես ցույց է տա­լիս քա­նա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յու­նը, 2019-2020 թվա­ կան­նե­րին հա­յաս­տան­յան զանգ­վա­ծա­յին լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րում կա­ նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան և սե­ռա­կան բռնութ­յա­նը առնչ­վող նյու­ թեր հրա­պա­րակ­վել են գրե­թե ա­մեն օր։ Գ­րե­թե ա­մեն շա­բաթ լրատ­վա­ մի­ջոց­նե­րում հայտն­վում են վեր­նագ­րեր, ո­րոնք ար­տա­ցո­լում են անց­ նող շա­բա­թում ար­ձա­նագր­ված ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն­նե­րի թվե­րը։ Այդ նյու­թե­րի մեծ մա­սը, սա­կայն, թվե­րից ան­դին չեն անդ­րա­դառ­նում խնդրին։ Ն­յու­թե­րի ո­րա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յան մեջ ման­րա­մաս­նո­րեն ներ­կա­յաց­ված են այն հա­մե­մա­տա­բար փոք­րա­թիվ նյու­թե­րը, ո­րոն­ցում ար­ված է հե­ղի­նա­կա­յին աշ­խա­տանք։

2.1 Կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում 2019 թվա­կա­նին հրա­պա­րակ­ված նյու­թե­րի ո­րա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յուն

Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յա­նը առնչ­վող լրագ­րո­ղա­կան նյու­թերն ու­սում­նա­ սի­րե­լիս ա­ռա­վել ման­րակր­կիտ վեր­լու­ծել ենք հիմ­նա­կա­նում հե­ղի­նա­ կա­յին կամ սե­փա­կան նա­խա­ձեռ­նութ­յամբ հրա­պա­րակ­ված նյու­թե­րը, քա­նի որ ի­րա­դար­ձա­յին նյու­թե­րի մե­ծա­մաս­նութ­յու­նը նույ­նա­բո­վան­դակ են, իսկ ա­ռա­վել հա­ճախ տա­ռա­ցիո­րեն կրկնում են պաշ­տո­նա­կան գե­ րա­տես­չութ­յան, հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յան տա­րա­ծած տեքս­ տե­րը կամ կազ­մա­կերպ­ված մի­ջո­ցառ­ման ժա­մա­նակ հնչեց­ված մտքե­րը։ Տվ­յալ տա­րին խնդի­րը սե­փա­կան նա­խա­ձեռ­նութ­յամբ ա­մե­նից ակ­տիվ լու­սա­բա­նել է «Ա­ռա­վոտ» օ­րա­թերթն ու թեր­թի կայ­քը՝ «Aravot.am»-ը։ «­Մի՛ հան­դուր­ժիր. ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նը Հա­յաս­տա­նում» վեր­տա­ ռութ­յամբ մուլ­տի­մե­դիա նա­խա­գի­ծը5 տե­ղե­կատ­վա­կան տեխ­նո­լո­գիա­ նե­րի հա­տուկ լու­ծում­նե­րով խնդրի հա­մա­պար­փակ ու խոր­քա­յին անդ­րա­ դարձ է։ Այն սկսվում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված ան­ձանց պատ­մութ­յուն­ն ե­րով, ո­րոնք ներ­կ ա­յաց­վ ած են տեքս­տով 6 և տե­

5 Մի՛ հանդուրժիր. ընտանեկան բռնությունը Հայաստանում­, 16 դեկտեմբերի 2019, https://www.aravot. am/2019/12/16/1083467/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 6 «Նրան­ք սպանվեցին, որովհետեւ կին էին»­, 03­հո­տկետմբերի 2019, https://www.aravot.am/2019/10/03/1069610/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

22

սան­յու­թե­րով7, շա­րու­նակ­վում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան տե­սակ­նե­րի8 և­ օ­րեն­քով նա­խա­տես­ված կար­գա­վո­րում­նե­րի մա­սին9 բա­ցատ­րա­կան տե­սան­յու­թով, վի­ճա­կագ­րութ­յամբ10 և հարց­ման արդ­յունք­նե­րով11։ Կայ­ քը սույն մուլ­տի­մե­դիա հրա­պա­րակ­ման շրջա­նակ­նե­րում անդ­րա­դար­ձել է նաև խո­ցե­լի խմբե­րի կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յա­նը, մաս­նա­վո­րա­ պես՝ մար­դու ի­մու­նա­յին ան­բա­վա­րա­րութ­յան վի­րու­սով (ՄԻԱՎ) ապ­ րող12 և հաշ­ման­դա­մութ­յուն ու­նե­ցող կա­նանց13 նկատ­մամբ բռնու­ թյա­նը։ Ն­շենք, որ խո­ցե­լի խմբե­րի նկատ­մամբ բռնութ­յան թե­ման հիմ­ նա­կա­նում լռութ­յան է մատն­վում ինչ­պես բռնութ­յան են­թարկ­ված­նե­ րի, այն­պես էլ ԶԼՄ-նե­րի կող­մից, ուս­տի «Aravot.am»-ի կող­մից խնդրի անդ­րա­դար­ձը դրա­կա­նո­րեն ա­ռանձ­նա­նում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նը լու­սա­բա­նող մյուս բո­լոր հրա­պա­րա­կում­նե­րից։ Ն­մա­նա­պես քիչ լու­սա­ բան­վող թե­մա­նե­րից է նաև սե­ռա­կան բռնութ­յան խնդի­րը հատ­կա­պես ան­չա­փա­հաս­նե­րի նկա­տամբ14, ին­չին լրատ­վա­մի­ջո­ցը ևս­ անդ­րա­դար­ ձել է։ Միև­նույն հրա­պա­րակ­ման մեջ լրատ­վա­մի­ջո­ցը նե­րա­ռել է նաև ըն­տա­ նե­կան բռնութ­յան ազ­դե­ցութ­յու­նը ե­րե­խա­նե­րի նկատ­մամբ15։ Մուլ­տի­ մե­դիա հրա­պա­րակ­ման մեջ առ­կա է նաև «­Կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րի հա­մար պայ­քա­րող կա­նայք» խո­րա­գի­րը, ո­րում նե­րառ­ված են ի­րա­

7 Բռնության ենթարկված կնոջ պատմությունը, 1­5 դեկ­տե­մբերի watch?v=fQBH9pLpEmg, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

2019,

https://www.youtube.com/

8 Ընտանեկան բռնության տեսակները, 15 դեկտեմբերի 2019, https://www.youtube.com/watch?v=GX3-gwZsudI, վե­րջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 9 Օրենքով պաշտպանություն՝ ընտանեկան բռնությունից, 15 դեկտեմբերի 201­9, https://www.youtube.com/ watch?v=pQKxk-9ALeI&t=3s, վերջին մուտք՝ 30 հոկտե­մբերի 2021։ 10 Ընտանեկ­ան­ եւ սեռական բռնությունը թվերով, 15 դեկտեմբերի 2019­,­ https://www.youtube.com/ watch?v=ZLm4NwI4__s&t=7s, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 11 Տղամարդիկ գտնում են՝ իրենք կանանցից շատ են ենթարկվել հո­գե­բա­նա­կա­ն կա­մ տնտեսական բռնության, 02 հոկտեմբե­րի 2019, https://www.aravot.am/2019/10/02/1069435/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 12 ՄԻԱՎ-ով ապրող կանայք «մերժվում» են ընտանիք­ու­մ,­բուժհիմն­ար­կում, կացարանում, 30 օգոստոսի 2019, https://www.aravot.am/2019/08/30/1062806/, վերջին մուտք՝ 30­հոկտեմբերի 2021։ 13 Հաշմանդամություն ունեցող կանայք կրկնակի խոցելի են. անձնակա­ն,­առավել եւս սե­ռական կյանքը նրանց համար փակվ­ած­ թ­եմա է, 02 նոյեմբերի 2019, https://www.aravot.am/2019/11/02/1075477/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 14 Այս տարվա 10 ամիսներին գրանցվել է սեռական բռնությ­ան­8­7 դե­պք. որից 49-ը՝ անչափահասի նկատմամբ­, 25 նոյեմբերի 2019, https://www.aravot.am/2019/11/25/1079­60­4/, վերջին մուտք՝ 30 հ­ոկ­տեմ­բե­րի­2021։ 15 Փաստաբան. «Հայրն անչափահաս դստերը սպառնացել է՝ կասեմ այնպիսի բաներ քեզ կսրսկեն­, որ­կմոռանաս­ թ­ե ով ես», 22 օգոստոսի 2019, https://www.aravot.am/2019/08/22/1061878/, վե­րջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021, Մայրը պնդում է՝ երեխաներին նախկին ամուսինը առևանգել է. հայրն աս­ում է՝ ուղղակի հետը բերել է Հայաստան, 03 սեպտեմբերի 2019, htt­ps­://www.aravot.am/2019/09/03/1063749/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021, Հոր հետ Հայաստան տեղափոխված երեխաները, ըստ դատարանի, պետք է վերադարձվեն Նորվեգիա, 09 սեպտեմբերի 2019,­h­tt­ps://www.aravot.am/2019/09/09/1064721/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

23

վա­պաշտ­պան­ներ Լա­րա Ա­հա­րոն­յա­նի16 և Նո­նա Գալստ­յա­նի17, հո­գե­ բան Սի­րա­նուշ Դավթ­յա­նի18 և սո­ցիա­լա­կան աշ­խա­տող Նա­րի­նե Մա­ նուկ­յա­նի19 աշ­խա­տան­քի մա­սին նյու­թեր։ Նա­խա­գիծն անդ­րա­դառ­ նում է նաև «Ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան կան­խար­գել­ման, ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան են­թարկ­ված ան­ձանց պաշտ­պա­նութ­յան և­ ըն­տա­նի­քում հա­մե­րաշ­խութ­յան վե­րա­կանգն­ման մա­սին» ՀՀ օ­րեն­քում փո­փո­խու­ թյուն­ներ ա­նե­լու անհ­րա­ժեշ­տութ­յա­նը, հրա­պա­րա­կումն20 ու­ղեկց­վում է կնաս­պա­նութ­յան մա­սին ին­ֆոգ­րա­ֆի­կա­նե­րով։ Իսկ մա­նի­պուլ­յա­ցիա­ նե­րի ա­ռիթ դար­ձած «­Կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան և­ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան կան­խար­գել­ման և դ­րա դեմ պայ­քա­րի մա­սին» Եվ­րո­պա­յի խորհր­դի կոն­վեն­ցիա­յի (Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա) վե­րա­բեր­յալ հրա­ պա­րա­կու­մը ոչ թե լոկ անդ­րա­դառ­նում է կոն­վեն­ցիա­յի վա­վե­րաց­մա­նը դեմ և կողմ հան­դես ե­կող ան­ձանց կար­ծիք­նե­րին, այլ զու­գա­հեռ­ներ է անց­կաց­նում հար­ևան Վ­րաս­տա­նի հետ, ո­րը կոն­վեն­ցիան վա­վե­րաց­րել է դեռևս 2017 թվա­կա­նին։ Լ­րագ­րո­ղը բա­ցա­ռիկ հար­ցազ­րույց է վերց­րել Վ­րաս­տա­նում գոր­ծող «Ընդ­դեմ բռնութ­յան ազ­գա­յին ցան­ցի» հա­սա­րա­ կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յան նա­խա­գահ Նա­տո Շավ­լա­կա­ձեից21։ Նա­խագ­ծում նե­րառ­ված է նաև գեն­դե­րա­յին բռնութ­յան դեմ պայ­քա­րի 16-օր­յա­կի ա­ռի­թով Ընդ­դեմ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան կոա­լի­ ցիա­յի ի­րա­կա­նաց­րած ի­րա­զեկ­ման մի­ջո­ցառ­ման ման­րա­մասն լու­սա­ բա­նու­մը22՝ լու­սան­կար­նե­րով և տե­սան­յու­թե­րով և հե­ռուս­տաե­թե­րում կա­նանց բռնութ­յան տե­սա­րան­նե­րի առ­կա­յութ­յան խնդի­րը23։

16 «Հիմա ավելի շատ կարող ենք աշխատել հասարակության հետ, նպաստել քաղաքացու արժանապատվության վերականգնմանը», 30 նոյեմբերի 2019­, https://www.aravot.am/2019/11/30/1080509/, վերջ­ին մուտք՝ 30 հո­ կտեմբերի 2021։ 17 Նոնա Գալստյան. «Քո յուրաքանչյուր էմոցիա պետք է անհասանելի լինի վստահորդիդ», 14 դեկտեմբեր­ի 2019, https://www.aravot.am/2019/12/14/1083389/, վեր­ջի­ն մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 18 Սիրանուշ Դավթյան. «Ես այն հենակն եմ, որի վրա պիտի հենվի սեռական բռնության ենթարկված անձը», 13 դեկտեմբերի 2019, https://www.aravot.am/2019/12­/1­3/1083270/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 19 Նարինե Մանուկյան. «Անպատկերացնելի է, երբ օգնում ես երեխաների հետ ինքնասպանության դիմած կնոջը», 14 դեկտեմբերի 2019, https://www.youtube.com/watch?v=b3WkK-TvHAw, վեր­ջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 20 Վերացնել պարտադիր բողոքի առկայությունը, բացառել զոհին առերես հարցաքննությունները, 31 հուլիսի 2019, https://www.aravot.am/2019/07/31/1058191/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 21 ՀՀ-Վրաստան զուգահեռներ. Ստամբուլյան կոնվենցիայի վավերացմանը Վրաստանում չեն ը­նդդիմացել, 21 նոյեմբերի 2019, https://www.aravot.am­/2­01­9/11/21/1078794/, վե­րջ­ին մուտք՝ 30 հոկտեմ­բերի 2021։ 22 «Ես եմ ծեծելով բռնաբարել իմ կնոջը…». մեր­հա­սարակությունը բռնության նկատմամբ, երբեմն, անտարբեր է, արդարացնող, բայց մերժող չէ, 25 նոյեմբերի 2019, https://www.aravot.­am/2019/11/25/1079743/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 23 «Իրականությունը միայն այդ որձերի կույտը չէ, լացող ու գոռացող կանայք չեն», 30 սեպտեմբերի 2019, https://www.aravot.am/2019/09/30/1069147/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

24

Նա­խագ­ծի հե­ղի­նա­կը լրագ­րող Նել­լի Բա­բա­յանն է, ո­րը ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան և գեն­դե­րա­յին ան­հա­վա­սա­րութ­յան խնդիր­նե­րի լու­սա­բան­ ման զգա­լի փորձ ու­նի։ Նա­խագ­ծում նե­րառ­ված են նաև օ­րա­թեր­թի մեկ այլ փոր­ձա­ռու լրագ­րո­ղի՝ Լու­սի­նե Բու­դաղ­յա­նի հե­ղի­նա­կած նյու­թե­րը։ Ն­րանց նյու­թե­րի մե­ծա­մաս­նութ­յու­նը լույս է տե­սել գեն­դե­րա­յին բռնու­ թյան դեմ պայ­քա­րի 16-օր­յա­կի օ­րե­րին։ Սա հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում նա­խա­դե­պը չու­նե­ցող նա­խա­գիծ է, որն ի­րա­կա­նութ­յուն է դար­ձել դրա­ մաշ­նոր­հա­յին ծրագ­րի շրջա­նակ­նե­րում։ «Aravot.am»-ը նաև ա­ռա­ջին դեմ­քով հրա­պա­րա­կել է բռնութ­յան են­ թարկ­ված կնոջ պատ­մութ­յու­նը24, ո­րը չի նշել իր ա­նուն-ազ­գա­նու­նը իր ե­րե­խա­նե­րի շա­հե­րից ել­նե­լով։ Կի­նը ներ­կա­յաց­նում է տաս­նամ­յա­ կից ա­վե­լի տևած ստո­րա­ցում­նե­րի մի ամ­բողջ շղթա՝ հո­գե­բա­նա­կան ճնշում­ներ, վե­րահս­կո­ղա­կան վար­քա­գիծ, տնտե­սա­կան, ֆի­զի­կա­կան բռնութ­յուն։ Նա իր տեքս­տով կար­ծես փոր­ձում է ար­դա­րաց­նել «Ըն­տա­ նի­քում բռնութ­յան կան­խար­գել­ման, ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան են­թարկ­ ված ան­ձանց պաշտ­պա­նութ­յան և­ ըն­տա­նի­քում հա­մե­րաշ­խութ­յան վե­րա­կանգն­ման» մա­սին օ­րեն­քի գո­յութ­յունն ու անհ­րա­ժեշ­տութ­յու­նը։ Տեքս­տում ա­ռա­ջին դեմ­քով հան­դես ե­կող ան­ձի բարձր ի­րա­վա­գի­տակ­ ցութ­յու­նը, տե­ղե­կաց­վա­ծութ­յու­նը, եզ­րույթ­նե­րի ճիշտ կի­րա­ռութ­յու­նը կա­րող են կաս­կած ա­ռա­ջաց­նել՝ արդ­յո՞ք հե­ղի­նա­կը տա­րի­ներ շա­րու­ նակ բռնութ­յան են­թարկ­ված կին է (մա­նա­վանդ, որ ա­նա­նուն է տեքս­ տը), սա­կայն պատ­մութ­յան ման­րա­մաս­նե­րը հա­մո­զում են, որ այն ի­րա­ կան է։ «Aravot.am»-ը նաև ա­նա­չա­ռո­րեն լու­սա­բա­նել է ի­րա­վա­պաշտ­պան Լա­ րա Ա­հա­րոն­յա­նի ե­լույ­թը կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նութ­յան մի­ջազ­գա­յին օր­վա առ­թիվ եր­կու տասն­յակ հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­ կեր­պութ­յուն­նե­րի և Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի միջև փո­խըմբռն­ման հուշագրրի ստո­րագր­ման ա­րա­րա­րո­ղութ­յան ժա­մա­նակ։ Ա­հա­րոն­յա­նի ե­լույ­թը, ո­րը հե­տա­գա­յում բազ­մա­թիվ մա­նի­պուլ­յա­ցիա­նե­րի և շա­հար­կում­նե­րի ա­ռիթ դար­ձավ, «Ա­ռա­վո­տը» ներ­կա­յաց­նում է ամ­բող­ջա­կան ու ման­

24 Առաջին անգամ ինձ ծեծեց երեխային փուչիկով մանկապարտեզ ճամփելու համար, վերջին ծեծը կարող էր ճակատագրական լին­ել­. Ընտանեկան բռնության մասին­ օ­րենքն ինձ կյանք վերադարձրեց, 01 հոկտեմբերի 2019, https://www.aravot. am/2019/10/01/1069517/?afbclid=IwAR3JBTx7TtY0f4RVvgxtOUDnDoamkhYuyTZ756xIFqluVZpU0xMMbwqz498, վ­երջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

25

րա­մաս­նո­րեն՝ ա­ռանց սե­փա­կան գնա­հա­տա­կան­նե­րի։ Ա­հա­րոն­յա­նը բարձ­րա­ձայ­նում է կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րին վե­րա­բե­րող հա­մա­կար­գա­ յին խնդիր­նե­րը, այդ թվում և կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան հար­ցը. «­Հի­մա բո­լորս պա­տաս­խա­նա­տու ենք ա­մե­նաշ­տապ ձևով այս հար­ցը կար­գա­վո­րել։ Շատ տար­բեր ձևե­րով՝ փո­խե­լով նախ և­ ա­ռաջ օ­րեն­քը, քրեա­կա­նաց­նե­լով ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նը, ո­րով­հետև այն քրեա­կա­ նաց­ված չէ։ Ան­պատ­ժե­լիութ­յան մթնո­լոր­տը հա­նել, ո­րով­հետև մեր մեջ դեռ կան մար­դիկ՝ կին, տղա­մարդ, որ ար­դա­րաց­նում են ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նը, ու դա ըն­դու­նե­լի չէ։ Ու սա վա­ղուց է սկսել՝ ա­նընդ­հատ մեղ­քը դնել կնոջ վրա»25։ Ն­յու­թի վեր­նա­գիրն, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, կենտրո­­ նա­նում է Ա­հա­րոն­յա­նի խոս­քի այն հատ­վա­ծի վրա, ո­րը, ակն­կալ­վում էր, որ շա­հար­կում­նե­րի ա­ռիթ կդառ­նա։ Կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան թե­մա­յին ա­ռանձ­նա­հա­տուկ ու­շադրու­ թ­յան է ար­ժա­նաց­րել նաև «Ամբ­րել­լա մի­ջազ­գա­յին լրագ­րող­ներ ցանց» հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յան մե­դիա նա­խագ­ծե­րից մե­ կը՝ «­Դափ­նեն»։ Նա­խագ­ծի daphnearmenia.com կայ­քում տեղ են գտել սո­ցիա­լա­կան հո­լո­վակ­ներ26, բռնութ­յան են­թարկ­ված կա­նանց պատ­ մութ­յուն­ներ՝ ի­րա­կան27 և մ­տա­ցա­ծին28, ինչ­պես լրագ­րո­ղա­կան նյու­ թե­րի, այն­պես էլ նկա­րա­զար­դում­նե­րի մի­ջո­ցով29։ Սա հա­յաս­տան­յան մե­դիա դաշ­տի հա­մար ան­նա­խա­դեպ է, երբ բռնութ­յան պատ­մութ­յու­ նը ներ­կա­յաց­վում է ա­մե­նայն ման­րա­մաս­նութ­յուն­նե­րով և բազ­մա­թիվ նկա­րա­զար­դում­նե­րի մի­ջո­ցով30։ Բռ­նութ­յան են­թարկ­ված կնոջ պատ­ մութ­յու­նը ներ­կա­յաց­նե­լիս «­Դափ­նեի» թղթա­կի­ցը կար­ևոր դի­տար­ կում է ա­նում. «Ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան են­թարկ­ված կա­նայք դժվար են պատ­մում ի­րենց խնդրի մա­սին: Պատ­մում են ժլատ, դժկա­մո­րեն, երբ այլ ելք չկա: Պատ­մում են՝ ծա­ծուկ հույս ու­նե­նա­լով, որ ի­րենց չեն

25 Լարա Ահարոնյան. «Մենք նաեւ միայնակ մայրերն ենք, բանակում երեխա կորցրած մայրերն ենք, տրանս, լեսբի, բիսեքսուալ կանայք ենք», 08 մար­տի­2­01­9, https://www.aravot.am/2019/03/08/1027383/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 26 Մի­՛ լռիր / Do not be silent, 12 հունիսի 2019, https://daphnearmenia.com/2019/06/12/milrir/, վերջին մո­ւտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 27 «Ձեզնից բացի, ոչ մեկը­ ձ­եր­ կ­յա­նքը փ­ոխել­ չի կարող». Ալինա Վարդանյանը՝ ստրկությունից ազատո­ւթ­յո­ւն / ԴԱՓՆԵ, 31 հունվարի 2019, https://daphnearmenia.com/2019/01/31/alinaarm/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 28 40 տարվա լռություն, 24 հունիսի 201­9, https://daphnearmenia.com/2019/06/24/40tari/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 29 ԱՆՆԱՅԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ, 31 հունվարի 2019, htt­ps://daphnearmenia.com/2019/01/31/annaarm/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 30 ԼԻԱՆԱՅԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ, 31 հունվարի 2019, https://daphnearmenia.com/2019/01/31/lianaarm/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմ­բե­րի­2021։

26

մե­ղադ­րի, որ ի­րենց կհաս­կա­նան: Բայց կան կա­նայք, ով­քեր ուղ­ղա­կի չեն կա­րող պատ­մել: Ն­րանք միշտ լուռ են»31: Այս տեքս­տից ևս պարզ է դառ­նում, որ լրագ­րո­ղը և նա­խագ­ծի հե­ղի­նակ­նե­րը հաս­կա­նում են խնդրի էութ­յու­նը և­ աշ­խա­տում են այն­պես, որ բռնութ­յան են­թարկ­ ված կի­նը եր­բեք ի­րեն մե­ղա­վոր չզգա։ Նաև ընտ­րում են այն­պի­սի կա­ նանց, ո­րոնք, անց­նե­լով բա­զում դժվա­րութ­յուն­նե­րի մի­ջո­ցով, ի վեր­ջո հաղ­թա­հա­րել են դրանք և կոտ­րել են բռնութ­յան շղթան՝ կա­ռու­ցե­լով սե­փա­կան եր­ջան­կութ­յու­նը։ Ա­ռանձ­նա­հա­տուկ ու­շադ­րութ­յան է ար­ժա­ նի նա­խագ­ծի պատ­կե­րա­վո­րու­մը։ Ի տար­բե­րութ­յուն այլ ԶԼՄ-նե­րում հրա­պա­րակ­վող բռնութ­յան թե­մա­յին անդ­րա­դար­ձող նյու­թե­րի՝ «­Դափ­ նեում» կա­նայք ճնշված, ծեծ­ված, լա­ցող ու ստո­րաց­ված տես­քով չեն պատ­կեր­ված։ Ակն­հայտ է, որ նա­խագ­ծի հա­մար սկզբուն­քա­յին է ե­ղել բռնութ­յու­նը վե­րապ­րած կա­նանց ու­ժեղ, հաղ­թա­նա­կած ու եր­ջա­նիկ ներ­կա­յաց­նե­լը, ին­չի հա­մար հա­տուկ ջան­քեր են գոր­ծադր­վել32։ Ընդ-­ հա­նուր առ­մամբ նա­խա­գի­ծը նպաս­տում է կյան­քի դժվա­րին ի­րա­վի­ ճակ­նե­րում հայտն­ված, այդ թվում և բռ­նութ­յան են­թարկ­ված կա­նանց զո­րե­ղաց­մա­նը։ Նա­խագ­ծում ըն­դա­մե­նը մեկ նյութ է հրա­պա­րակ­վել ու­սում­նա­սիր­ված հա­ջորդ տա­րում։ Սա, հա­վա­նա­բար, պայ­մա­նա­վոր­ված է ե­ղել ֆի­նան­սա­վոր­ման նվազ­մամբ/բա­ցա­կա­յութ­յամբ։ Այլ լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րից ևս­ա­ռանձ­նաց­րել ենք ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան թե­մա­յին անդ­րա­դարձ­ներ։ «Ա­մե­րի­կա­յի ձայ­նի» «­Հա­յացք Ա­մե­րի­կա» հա­ղոր­դում­նե­րից մեկն33 ամ­բող­ջութ­յամբ նվիր­ված է ե­ղել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յա­նը։ Հա­ղորդ­ման շրջա­նակ­նե­րում ցու­ցադր­վել է բա­ցա­ռիկ ռե­ պոր­տաժ34 ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված կա­նանց ա­պաս­տա­ րա­նից։ Ռե­պոր­տա­ժում ներ­կա­յաց­վել են ա­պաս­տա­րա­նում ապ­րող կա­ նանց պատ­մութ­յուն­նե­րը, փաս­տա­բա­նի խոս­քը, ա­պաս­տա­րա­նի ղե­կա­ վար կազ­մի մեկ­նա­բա­նութ­յուն­նե­րը ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան տա­րած­

31 «Աշխատանքս իմ փրկությունը դարձավ». Մարիամ Մելիքյանը՝ բռնությունից մինչև երջանկություն՝ հավերժ լռութ­յա­ն մեջ / ԴԱՓՆԵ, 5 ապրիլի 2019, https://daphnearmenia.com/2019/04/05/mariamarm-2/, վերջի­ն մո­ւտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 32 «Չեմ սիրում, երբ ինձ ըն­կալում են որպես զոհ, ես դժվար ճանապարհ եմ անցել, բայց ես հաղթած կին եմ». Հասմիկ Խաչատրյանը՝ բռնությունից ազատ բիզնես լեդի / ԴԱՓՆԵ, 31 հունվարի 2019, https­://daphnearmenia.com/2019/01/31/ hasmikarm/?fbclid=IwAR3IV9QlKElRHPm1Qp0yxqmzeUHF76gArS42_6uLmr5rV05KTU2o2M3IaO8, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 33 ՀԱՅԱՑՔ ԱՄԵՐԻԿԱ­. Ինեսա Մխիթարյան. Ընտանեկան բռնություն, 11 հոկտեմբերի 2019, https://www. amerikayidzayn.com/a/5118376.html?withmediaplayer=1, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 34 «­Բռ­նո­ւթ­յունը ադաթ չէ». 6 ամսվա ընթացքում ընտանեկան բռնությունից սպանվել է 7 մարդ, 30 հուլիսի 2019, https://www.youtube.com/watch?v=x_BmSGYGpM4, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

27

վա­ծութ­յան, կրկնութ­յան և զո­հի հետ աշ­խա­տան­քի մա­սին։ Լ­րագ­րողն այ­ցե­լել է նաև ոս­տի­կա­նութ­յուն՝ պաշ­տո­նա­կան վի­ճա­կագ­րութ­յուն և մեկ­նա­բա­նութ­յուն­ներ ստա­նա­լու նպա­տա­կով։ Հա­ղորդ­ման շրջա­նակ­ նե­րում ներ­կա­յաց­վում է նաև Ռու­սաս­տա­նի Դաշ­նութ­յու­նում ըն­տա­ նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ օ­րենսդ­րա­կան բա­ցերն ու խնդիր­նե­րը, ինչ­պես նաև ԱՄՆ-ում գոր­ծող հա­տուկ կենտ­րո­նը, ո­րը մեկ վայ­րում հա­ վա­քագ­րում է բո­լոր ռե­սուրս­նե­րը, ո­րոնք անհ­րա­ժեշտ են ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան զո­հե­րին օգ­նութ­յուն տրա­մադ­րե­լու հա­մար։ Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յի վա­վե­րաց­ման շուրջ ա­ռա­ջա­ցած աղ­մու­ կի և­ ըն­տա­նի­քի վտանգ­ված լի­նե­լու կեղծ մտա­հո­գութ­յուն­նե­րի հա­մա­ տեքս­տում հե­տաքրք­րա­կան է Կար­պիս Փա­շո­յա­նի վեր­լու­ծութ­յու­նը35 հայ­կա­կան ա­վան­դա­կան ըն­տա­նի­քի և 21-րդ դա­րում ըն­տա­նի­քի ու պե­տութ­յան դե­րա­կա­տա­րութ­յան վե­րա­բեր­յալ, ո­րը հրա­պա­րակ­վել է մի շարք լրատ­վա­կան կայ­քե­րում։ Ըստ հե­ղի­նա­կի՝ Օս­ման­յան տի­րա­պե­ տութ­յան տակ ապ­րող հայ­կա­կան ըն­տա­նիք­նե­րում ա­ռաջ­նա­յին պլան են մղված ա­վան­դույթ­ներն ու ա­դաթ­նե­րը։ Ըն­տա­նի­քը դի­տար­կե­լով որ­ պես փոք­րիկ իշ­խա­նա­պե­տութ­յուն՝ Կար­պիս Փա­շո­յա­նը եզ­րա­հան­գում է, որ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յունն անց­յա­լում տա­նե­լի եր­ևույթ է ե­ղել, «այն հան­դես է գա­լիս որ­պես ըն­տա­նի­քի միաս­նութ­յան, ամ­րութ­յան ե­րաշ­ խա­վոր­նե­րից մե­կը»։ Հե­ղի­նա­կի խոս­քով՝ միջ­նա­դար­յան կամ էլ 19-րդ դա­րի ըն­տա­նի­քի մո­դելն այլևս ար­դիա­կան չէ, և 21-րդ դա­րում հան­ րութ­յու­նը կե­ցութ­յան նոր խնդիր­ներ պետք է դնի իր առջև։ «Ձ­ևա­վոր­ վում է հա­յաս­տան­ցու նոր ինք­նութ­յուն, ո­րի ա­ռանց­քում լի­նե­լու են ոչ թե ա­վան­դույթ­նե­րը, ա­դաթ­ներն ու ե­կե­ղե­ցին, այլ ինք­նիշ­խա­նութ­յու­նը, պե­տա­կա­նութ­յու­նը, սո­ցիա­լա­կան ար­դա­րութ­յան ձգտումն ու սահ­մա­ նադ­րա­կա­նութ­յու­նը։ ... Ար­ժե­բա­նա­կան հենց այս փո­փո­խութ­յուն­նե­րի մի­ջա­վայ­րում ըն­տա­նե­կան և կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան դրսևո­ րում­նե­րը կդի­տարկ­վեն որ­պես խորթ եր­ևույթ»36,- եզ­րա­կաց­նում է հե­ ղի­նա­կը։ Ն­րա կար­ծի­քով՝ պե­տութ­յու­նը բա­րե­փո­խում­ներ ի­րա­կա­նաց­ նե­լու հա­մար կա­րիք չու­նի սպա­սե­լու հան­րա­յին պա­հան­ջի ձևա­վոր­ մա­նը. «­Մար­դիկ դեռևս չեն կա­րող զգալ որ­ևէ ար­ժե­բա­նա­կան փո­փո­ խութ­յան հրա­տա­պութ­յու­նը, քա­նի որ բնակ­չութ­յան մեծ մա­սը, ինչ­պես

35 Մարդկանց դժբախտացնող ազգային արժեքն այլևս դադարում է ազգային լինել, 11 օգոստոսի 2019, https:// www.1in.am/2607709.html, վերջին մուտք­՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 36 Նույն տեղում։

28

նշե­ցինք, դեռևս ապ­րում է 19-րդ դա­րի գի­տակ­ցութ­յամբ։ Մի խոս­քով՝ ար­հես­տա­կան աղ­մուկն ու մար­գի­նալ խմբե­րի դա­վադ­րութ­յուն­նե­րի տե­սութ­յուն­ներն ա­րագ կմո­ռաց­վեն...»37։ Փա­շո­յա­նը վեր­լու­ծութ­յունն ա­վար­տում է ա­ռա­վել կտրուկ ձևա­կեր­պում­նե­րով՝ նշե­լով, որ ար­ժե­քը դա­դա­րում է ար­ժեք լի­նե­լուց, երբ չի եր­ջան­կաց­նում մարդ­կանց։ «­Մար­ դուն դժբախ­տաց­նող ըն­տա­նի­քը ազ­գա­յին ար­ժեք չէ, թքած բռնութ­յան վրա խարսխ­ված ար­ժե­քի վրա»38,- եզ­րա­փա­կում է նա։ Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան, ըն­տա­նի­քի և պե­տութ­յան այս­պի­սի վեր­լու­ ծութ­յուն­ներ հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում հազ­վա­դեպ են հան­դի­պում։ Ա­ռա­վել հա­ճախ լրատ­վա­կան կայ­քերն ար­տատ­պում են այս կամ այն հան­րա­յին գործ­չի՝ ըն­տա­նի­քի վե­րա­բեր­յալ կար­ծիքն ու դա­տո­ղութ­յուն­ նե­րը, ո­րոնք սա­կայն հիմն­ված չեն խոր­քա­յին վեր­լու­ծութ­յուն­նե­րի վրա, այլ ա­վե­լի շատ վե­րա­հաս­տա­տում են ա­վան­դա­կան հայ­կա­կան ըն­տա­ նի­քի վե­րա­բեր­յալ ու­նե­ցած տե­ղե­կութ­յուն­ներն ու պատ­կե­րա­ցում­նե­րը։ Կար­պիս Փա­շո­յա­նը բա­ցատ­րում է, որ օ­տար պե­տութ­յան լծի տակ ապ­ րող ժո­ղովր­դի հա­մար ա­դաթ­ներն ու ա­վան­դույթ­ներն այն­քան կար­ևոր են ե­ղել, որ եր­բեմն փո­խա­րի­նել են պե­տութ­յան գոր­ծա­ռույթ­նե­րին։ Սա­ կայն ան­կախ պե­տութ­յուն և մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նութ­յուն հռչա­կող Սահ­մա­նադ­րութ­յուն ու­նե­նա­լու պայ­ման­նե­րում բռնութ­յան վրա հիմն­ված ա­վան­դույթ­նե­րը չեն կա­րող հա­մար­վել ազ­գա­յին ար­ժեք։ Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յի վա­վե­րաց­ման շուրջ աղ­մու­կին է անդ­րա­ դար­ձել նաև «Ա­ռա­վոտ» օ­րա­թեր­թի գլխա­վոր խմբա­գիր Ա­րամ Աբ­րա­ համ­յա­նը, ո­րը վստահ է, որ ե­թե խնդրա­հա­րույց կոն­վեն­ցիան վա­վե­րաց­ վի, միև­նույնն է, չի գոր­ծի, քա­նի որ ոչ մի մի­ջազ­գա­յին փաս­տա­թուղթ չի կա­րող հաղ­թա­հա­րել մեր տղա­մարդ­կանց «քյար­թութ­յու­նը»՝ «իմ կնիկն ա, իմ ե­րե­խեն ա, կու­զեմ՝ կչռփեմ, կու­զեմ՝ քա­ցու տակ կքցեմ»39։ Խմ­բա­ գիրն առ­հա­սա­րակ չի անդ­րա­դառ­նում պե­տութ­յան՝ ան­ձանց բռնու­ թյու­նից պաշտ­պա­նե­լու, բռնա­րա­րին պատ­ժե­լու, բռնութ­յան զո­հե­րին ա­ջակ­ցե­լու պար­տա­վո­րութ­յուն­նե­րին։ Փո­խա­րե­նը պնդում է, որ Հա­յաս­ տա­նում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նը կվե­րա­նա միայն մի պա­րա­գա­յում, երբ տղա­մար­դիկ հաս­կա­նան, որ սի­րե­լի կնո­ջը պետք է փայ­փա­յել։ Հե­ 37 Նույն տեղ­ու­մ։­ 38 Ն­ույն տեղո­ւմ։ 39 Եթե վավերացվի էլ, միեւնույն է, չի գործի, 01 օգոստոսի 2021, https://www.aravot.am/2019/08/01/1058434/, 30 հոկտեմբերի 2021։

29

ղի­նա­կը հաշ­վի չի առ­նում, որ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան են են­թարկ­վում ինչ­պես սիր­ված, այդ­պես էլ չսիր­ված կա­նայք, և բռ­նութ­յան դա­դա­րեց­ ման խնդի­րը թող­նում է լոկ տղա­մարդ­կանց գի­տակ­ցութ­յա­նը, սի­րե­լու և փայ­փա­յե­լու կա­րո­ղութ­յա­նը։ Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յա­նը վե­րա­բե­րող քննար­կում­նե­րին է միա­ցել նաև «Sputnik Հա­յաս­տա­նի» սյու­նա­կա­գիր Գեոր­գի Մու­րադ­յա­նը, ո­րը անդ­ րա­դար­ձել է միջ­նա­դար­յան մտա­ծող Մ­խի­թար Գո­շի «­Դա­տաս­տա­նա­ գրքին», ո­րը գրվել է դեռ 12-րդ դա­րի վեր­ջին և կի­րառ­վել է Կի­լիկ­յան Հա­ յաս­տա­նում։ Հե­ղի­նակն ընդգ­ծում է, որ միջ­նա­դա­րում ըն­տա­նի­քին ու կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րին վե­րա­բե­րող մեր օ­րենսդ­րութ­յունն ա­ռա­վել ա­ռա­ջա­դի­մա­կան էր, քան եվ­րո­պա­կան շատ երկր­նե­րում։ «Կ­նոջ ա­ռող­ ջութ­յա­նը վնաս հասց­նե­լու դեպ­քե­րը կար­գա­վոր­վում էին «­Դա­տաս­տա­ նագր­քի» 15-րդ գլ­խով։ Այս­պես, օ­րի­նակ, ե­թե ա­մու­սի­նը ծե­ծել է կնո­ջը, կոտ­րել է նրա ձեռ­քը կամ ոտ­քը, հա­նել աչ­քը, կոտ­րել ա­տա­մը, ա­պա նա պար­տա­վոր էր 2000 ար­ծա­թի դա­հե­կան վճա­րել` դա մո­տա­վո­րա­ պես 9 կի­լոգ­րամ է, ին­չը ներ­կա­յիս շու­կա­յա­կան գնե­րով, շուրջ 2 մլն դ­րամ է։ Դա ա­վե­լին է, քան դա­տա­րա­նի ո­րոշ­մամբ վճա­րեց Ար­մա­վի­րի բնա­կիչ Սոկ­րատ Գ.–ն, ո­րին 2017 թվա­կա­նին դա­տա­պար­տել էին կնո­ ջը ծե­ծե­լու հա­մար»40,- նշում է Մու­րադ­յա­նը։ Վեր­լու­ծա­բա­նը կար­ևոր եզ­րա­հանգ­ման է գա­լիս. «­Գո­շի օ­րենք­նե­րի ժո­ղո­վա­ծո­ւում բռնութ­յա­նը նվիր­ված ա­ռան­ձին գլուխ­նե­րի առ­կա­յութ­յան փաստն ինք­նին խո­սում է եր­կու բա­նի մա­սին. նախ` ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նը, որ­քան էլ տա­րօրի­­ նակ չհնչի, հայ­կա­կան ըն­տա­նիք­նե­րում գո­յութ­յուն ու­ներ, երկ­րոր­դը` նման բռնութ­յունն ար­դա­րաց­նե­լու և­ ազ­գա­յին ա­վան­դույթ­նե­րի միջև որ­ևէ կապ չկա»41։ «Sputnik Հա­յաս­տա­նը» նաև ու­շադ­րութ­յուն է դարձ­րել և­ ա­ռան­ձին հրա­պա­րա­կում է ա­րել ՀՀ կա­ռա­վա­րութ­յան նիս­տի օ­րա­կար­գում տեղ գտած ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված ան­ձանց հա­մար նա­խա­ տես­ված ա­պաս­տա­րան­նե­րի հար­ցին42։

40 Մխիթար Գոշ­ն էլ­ է գրել բռնության մասին. որքան էր վճարում ամուսինը կնոջը ծեծելու համար, 21 հուլիսի 2019, https://armeniasputnik.am/20190721/mkhitar-goshn-el-e-grel-brnutyan-masin-vorqan-er-vjarum-amusinyknojy-tseteselu-hamar-19706738.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 41 Ն­ույն տեղում։ 42 Հատուկ պայմաններով կացարաններ` ընտանեկան բռնություն ենթարկվածների համար, 29 մարտի 2019, https://armeniasputnik.am/20190329/hatuk-paymannerov-kacaranner-yntanekan-brnutyan-entarkvacnerihamar-17860946.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

30

«Ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան կան­խար­գել­ման, ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան են­թարկ­ված ան­ձանց պաշտ­պա­նութ­յան և­ ըն­տա­նի­քում հա­մե­րաշ­ խութ­յան վե­րա­կանգն­ման մա­սին» ՀՀ օ­րեն­քին է անդ­րա­դար­ձել «Աս­ պա­րեզ»-ի թղթա­կից Ա­նի Մկրտչ­յա­նը։ Ն­յու­թում բռնութ­յան ըն­դա­մե­նը 3 տե­սակ է ա­ռանձ­նաց­ված, այ­նինչ ազ­գա­յին օ­րեն­քում նկա­րագր­ված է 5 տե­սակ։ Օ­րեն­քի դրույթ­նե­րը ներ­կա­յաց­նե­լուց բա­ցի հե­ղի­նակն անդ­ րա­դառ­նում է նաև Շի­րա­կի մար­զում գոր­ծող ա­ջակց­ման կենտ­րոն­նե­ րի, այդ թվում նաև «Գ­յում­րու ե­րե­խա­նե­րի սո­ցիա­լա­կան հո­գա­ծութ­յան կենտ­րոն» ՊՈԱԿ-ի գոր­ծա­ռույթ­նե­րին։ «Ոս­տի­կա­նութ­յու­նը պար­տա­ վոր­վում է ա­ջակ­ցութ­յան կենտ­րոն­նե­րին տրա­մադ­րել նա­խազ­գու­շաց­ ման և­ան­հե­տաձ­գե­լի մի­ջամ­տութ­յան ո­րո­շում­նե­րի պատ­ճեն­նե­րը: Սա­ կայն պարզ­վում է, որ այդ գոր­ծա­ռույ­թը Շի­րա­կում չի ա­պա­հով­վել»43,գրում է Մկրտչ­յա­նը: «Pastinfo.am»-ն­ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ հար­ցազ­րույց է վերց­րել ՀՀ Քնն­չա­կան կո­մի­տեի ի­րա­վա­կան ա­պա­հով­ման և վի­ճա­ կագ­րութ­յան վար­չութ­յան պետ, ի­րա­վա­բա­նա­կան գի­տութ­յուն­նե­րի թեկ­նա­ծու Դա­վիթ Թու­մաս­յա­նից։ Ն­յու­թի սկզբում ներ­կա­յաց­վում է, թե «2018 թվա­կա­նի ըն­թաց­քում նկատ­վել է ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան դեպ­քե­րի աճ»44։ Այ­նինչ, ի­րա­կա­նում ա­ճել է ի­րա­վա­պահ­նե­րի կող­մից ար­ձա­նագր­ված ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն պա­րու­նա­կող գոր­ծե­րի թի­վը։ Այս ա­ռա­ջին հա­յաց­քից փոք­րիկ վրի­պու­մը նպաս­տում է այն տպա­վո­ րութ­յան ձևա­վոր­մա­նը, թե ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ օ­րենք ըն­դու­նե­լուց հե­տո երկ­րում բռնութ­յան դեպ­քե­րը նվա­զե­լու փո­խա­րեն ա­ճում են։ Լ­րագ­րո­ղը նաև գրում է, թե «...որ­քան պե­տութ­յու­նը փոր­ ձում է հա­մա­կարգ­ված պայ­քար մղել, այն­քան ա­վե­լա­նում են բռնութ­յան դրսևո­րում­նե­րը»45։ Ս­րան ի պա­տաս­խան՝ զրու­ցա­կի­ցը պար­զա­բա­նում է, որ «պայ­քա­րը միտ­ված չէ կա­տար­ված դեպ­քե­րի թիվն ար­հես­տա­կա­ նո­րեն նվա­զեց­նե­լուն, հա­կա­ռա­կը՝ ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յան բարձ­րա­ցու­մը

43 «Միլիցեն ինչո՞ւ պիտի մեր օջախ մտնի». Հայաստանում 843 բռնարար է հաշվառվել, 01 մայիսի 2019, https:// asparez.am/milicia-hayastan-hy/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 44 Ավելացել են ընտանիքի անդամների կողմից կատար­վո­ղ բռնաբարության,սպանության դեպքերը. Դավիթ Թումասյան, 02 հունիսի 2019, https://www.pastinfo.am/hy/news/2019/02/06/%D4%B1%D5%BE%D5%A5%D5%A C%D5%A1%D6%81%D­5%­A5­%D5%AC-%D5%A5%D5%B6-%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D 5%AB%D6%84%D5%AB-%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%B4%D5%AB%D6%81-%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5 %BE%D5%B8%D5%B2-%D5%A2%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82% D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%A4%D5%A5%D5%BA%D6%84%D5%A5%D6%80%D5%A8/796560, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 45 Նույն տեղում։­

31

հան­գեց­նում է դի­մե­լիութ­յան բարձ­րաց­մա­նը, ա­րարք­նե­րին ճիշտ գնա­ հա­տա­կան­ներ տա­լուն, և­ եր­ևույ­թի կանխ­մա­նը»46: Հար­ցազ­րույ­ցում չկա անդ­րա­դարձ այն խնդրին, որ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան հա­ճախ են­ թարկ­վում են կա­նայք, և դա գեն­դե­րա­յին հիմ­քով բռնութ­յուն է։ Թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ «Globnews.am»-ը զրու­ցել է Ընդ­դեմ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան կոա­լի­ցիա­յի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Զա­րու­հի Հով­հան­ նիս­յա­նի հետ, ո­րը զրույ­ցի հենց սկզբում ընդգ­ծում է, որ «ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան և հատ­կա­պես կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան վե­րա­բեր­ յալ դեպ­քերն ա­վե­լի շատ են բարձ­րա­ձայն­վում, քա­նի որ Հա­յաս­տա­նում ար­դեն գոր­ծում է Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան կան­խար­գել­ման օ­րենսդ­րու­ թյու­նը, և մար­դիկ գի­տեն, որ կա­րե­լի է դի­մել և­ ա­ջակ­ցութ­յուն, պաշտ­ պա­նութ­յուն ստա­նալ»47։ Լ­րատ­վա­մի­ջո­ցը բա­րեխղ­ճո­րեն, ա­ռանց էա­ կան մի­ջամ­տութ­յուն­նե­րի վե­րար­տադ­րել է Հով­հան­նիս­յա­նի խոս­քը, ո­րը ո­լոր­տի մաս­նա­գետ է, և ճիշտ շեշ­տադ­րում­ներ է ա­նում։ Նույն օ­րը նմա­նա­տիպ նյութ է հրա­պա­րա­կել նաև «Politik.am-ը»՝ դարձ­ յալ ներ­կա­յաց­նե­լով Զա­րու­հի Հով­հան­նիս­յա­նի կար­ծիքն ու դիր­քո­րո­ շում­նե­րը խնդրի վե­րա­բեր­յալ48։ Կայ­քը ոչ թե ար­տատ­պել է այլ ԶԼՄ-ում տեղ գտած խոս­քը, այլ ինքն է զրու­ցել ի­րա­վա­պաշտ­պա­նի հետ։ Իսկ «Sputnik Հա­յաս­տա­նը» հրա­պա­րա­կել է մի կնոջ պատ­մութ­յուն՝ ներ­կա­յաց­նե­լով, թե «Ա­նին մեկն է այն կա­նան­ցից, ո­րոնք ըն­տա­նե­ կան ու հո­գե­բա­նա­կան բռնութ­յան են են­թարկ­վում»49։ Կինն ա­մուս­նու մա­հից հե­տո պայ­քա­րում է նրա ծնող­նե­րի դեմ՝ ե­րե­խա­նե­րի խնամ­քի ի­րա­վուն­քը ստա­նա­լու հա­մար։ Ա­մուս­նու ծնող­ներն էլ հո­գե­բա­նա­կան բռնութ­յան են են­թար­կում նրան։ Ն­յու­թը զուտ ներ­կա­յաց­նում է Ա­նիի պատ­մութ­յու­նը՝ կենտ­րո­նա­նա­լով ե­րե­խա­նե­րի խնամ­քի շուրջ ծա­գած վե­ճի վրա։

46 Նո­ւյն տ­եղ­ում։ 47 «10 տա­րվ­ա ըն­թացքում առնվազն 100 կին սպանվել է ընտանեկան բռնության հետևանքով, մերձավորի, զուգընկերոջ կողմից». իրավապաշտպան, 12 հունիսի 2019, http://www.globnews.am/?p=48286&l=am, վեր­ջի­ն մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 48 Ընտանեկան բռնության կանխարգելման օրենսդրությունից հետո կանայք ավելի հաճախ են դիմում ոստիկանություն. Զարուհի Հովհաննիսյան, 12 հո­ւնիսի 2019, https://politik.am/am/yntanekan-brnutyankankhargelman-orensdrutyunic-heto-kanayq-aveli-hachakh-en-dimum-vostikanutyun-zaruhi-hovhannisyan, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 49 Անի. «Երեխաներիս տեսակցելը գրեթե անհնար է. մի անգամ որդիս նույնիսկ փորձեց հարվածել ինձ», 10 դեկտեմբերի 2019, https://armeniasputnik.am/20191210/ani-erexaneris-tesakcely-grete-anhnar-e-mek-angamvordis-pordzec-nuynisk-harvatcel-irenc-21375057.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

32

«Sputnik Հա­յաս­տա­նը» նաև ման­րա­մաս­ներ է ճշտել և հ­րա­պա­րա­կել Գ­յում­րիում տե­ղի ու­նե­ցած սպա­նութ­յան վե­րա­բեր­յալ50։ Ն­յու­թը, սա­ կայն, զուտ տե­ղե­կատ­վա­կան բնույթ ու­նի, հան­րա­յին հե­տաքրք­րութ­ յուն ա­ռա­ջաց­րած սպա­նութ­յան ման­րա­մաս­ներ է հա­ղոր­դում և չի ո­րա­ կում սպա­նութ­յու­նը որ­պես ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն։ «Armlur.am»-ը ՀՀ կա­ռա­վա­րութ­յան նիս­տից ա­ռանձ­նաց­րել է քննարկ­ ման այն հատ­վա­ծը, ո­րը վե­րա­բե­րում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յա­նը։ Կայ­ քում տե­ղադր­ված նյու­թը վեր­նագր­ված է «ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ. «Ի­րա­վի­ճակ է փոխ­վել, ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան են են­թարկ­վում տղա­մար­դիկ». կա­ ռա­վա­րութ­յան այ­րե­րը բուռն քննարկ­ման մեջ են»51, իսկ նույն նյու­թում տե­ղադր­ված YouTube-յան տե­սան­յու­թը վեր­նագր­ված է «­Պա­րոն Ցո­ լակ­յան, Դուք մի բան գի­տեիք. կա­ռա­վա­րութ­յու­նում ու­րախ մթնո­լորտ է»52։ Տե­սան­յու­թի վեր­նա­գի­րը թերևս ա­վե­լի ճիշտ է ար­տա­ցո­լում ի­րա­ վի­ճա­կը, այն է՝ Կա­ռա­վա­րութ­յու­նը ա­մե­նա­բարձր մա­կար­դա­կով բարձր տրա­մադ­րութ­յամբ ու ծի­ծա­ղով է քննար­կում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յա­նը վե­րա­բե­րող հար­ցե­րը։ Սա թերևս ցույց է տա­լիս իշ­խա­նութ­յուն ու­նե­ցող տղա­մարդ­կանց վե­րա­բեր­մուն­քը խնդրին, ին­չին ԶԼՄ-ն չի անդ­րա­դառ­ նում, նիս­տի ժա­մա­նակ վար­չա­պե­տի և մ­յուս պաշ­տոն­յա­նե­րի ծի­ծա­ղը չի քննա­դա­տում, այլ պար­զա­պես ար­ձա­նագ­րում է, որ ու­րախ մթնո­ լորտ էր տի­րում։ Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան թե­մա­յի լու­սա­բան­ման մեջ ո­րո­շա­կի քա­նակ են կազ­մում քրեա­կան գոր­ծե­րի, դրանց դա­տա­կան նիս­տե­րի լու­սա­բա­ նու­մը, կա­տար­ված հան­ցա­գոր­ծութ­յան վե­րա­բեր­յալ ման­րա­մաս­նե­րի հա­ղոր­դու­մը։ Այդ­պի­սի օ­րի­նակ է «Pastinfo»-ի հրա­պա­րա­կած նյու­թը53,

50 Մորը դաժանաբար սպանած տղամարդը հաշվառված է հոգեբուժարանում. Գյումրու սպանության հետք­ եր­ով­, 20 հ­ու­նիսի 2019, https://armeniasputnik.am/20190620/mory-dajanabar-spanats-txamardy-hashvarvats-ehogebujaranum-gyumru-spanutyan-hetqerov-19238766.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 51 ՏԵՍԱ­ՆՅ­ՈՒԹ. «Իրավիճակ է փոխվել, ընտանիքում բռնության են ենթարկվում տղամարդիկ». կառավարության այրերը բուռն քննարկման մեջ են, 12 դեկտեմբերի 2019, https://armlur. am/953383/?fbclid=IwAR3QsCwg8HjBY9IMJLCXt5vIF2QR5CxD1BfyenIKXbhrVW8enGJkg2Ff7pc, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 52 Պարոն Ցոլակյան, Դուք մի բան գիտեիք. կառավարությունում ուրախ մթնոլորտ է, 12 դեկտեմբերի 2019, https://www.youtube.com/watch?v=bZEqgXQaLqw, վերջին մուտք՝ 30 հ­ոկտեմբերի 2021։ 53 Մետաղյա ամրանով և թեյնիկով բազմաթիվ հ­արվածներ հասցրել 20-ամյա կնոջը` հասցնելով մահվան դուռը. Շենգավիթում տեղի ունեցած դաժան սպանության մանրամասները, 03 մարտի 2021, https://www. pastinfo.am/hy/news/2019/03/03/%D5%84%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%B2%D5%B5%D5%A1­-%­D5­%A­ 1%D5%B4%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BE-%D5%A9%D5%A5%D5%B5%D5%B6%D5%AB%D5 %AF%D5%B8%D5%BE­-%­D5­%B­0%­D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%8020-%D5%A1%D5%B4%D5%B5%D5%A1-%D5%­AF­%D­5%B6%D5%B8%D5%BB%D5%A8-%D5%B4%D5%­A1­ %D­5%­B0/804635, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

33

ո­րում ներ­կա­յաց­վում են քրեա­կան գոր­ծե­րից մե­կով նա­խաքն­նութ­յան ըն­թաց­քում ձեռք բեր­ված տե­ղե­կութ­յուն­նե­րը։ Իսկ «Aravot.am»-ը լու­սա­բա­նել է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան են­թարկ­ ված կնոջ նկատ­մամբ հա­րուց­ված քրեա­կան գոր­ծով զար­գա­ցում­նե­րը, մաս­նա­վո­րա­պես կնոջ ար­դա­րաց­ման վե­րա­բեր­յալ դա­տա­րա­նի վճի­ռը։ Ն­յու­թը54 ման­րա­մաս­նո­րեն ներ­կա­յաց­նում է քրեա­կան գոր­ծի դրվագ­նե­ րը, Ընդ­հա­նուր ի­րա­վա­սութ­յան և Վե­րաքն­նիչ քրեա­կան դա­տա­րա­նի դիր­քո­րո­շում­նե­րը։ «Aravot.am»-ը, սա­կայն, չի ընդ­հան­րաց­նում խնդի­ րը, չի անդ­րա­դառ­նում, որ հա­ճախ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան են­թարկ­ ված և­ ոս­տի­կա­նութ­յուն դի­մած կա­նանց նկատ­մամբ ևս հա­րուց­վում են քրեա­կան գոր­ծեր։ Բռ­նա­րար­ներն ի­րենք են բո­ղոք ներ­կա­յաց­նում ի­րենց բռնութ­յան զո­հի դեմ՝ այդ­պի­սով փոր­ձե­լով ստի­պել նրան հետ վերց­նել բո­ղո­քը կամ գնալ հաշ­տութ­յան։ Կայ­քը նաև լու­սա­բա­նել է Գե­ ղար­քու­նի­քի մար­զում կա­յա­ցած ըն­տա­նե­կան բռնութ­յա­նը վե­րա­բե­րող քննար­կու­մը55։ Մար­զե­րում նման մի­ջո­ցա­ռում­ներ հազ­վա­դեպ են տե­ղի ու­նե­նում և­ ա­ռա­վել հազ­վա­դեպ են լու­սա­բան­վում հան­րա­պե­տա­կան ԶԼՄ-նե­րով։ Դա­տա­կան գոր­ծե­րի լու­սա­բան­ման հար­ցում ա­ռա­վել ակ­տիվ է ե­ղել «1in.am»-ը, ո­րը 2019 թվա­կա­նի ըն­թաց­քում 6 նյութ է հրա­պա­րա­կել, ե­րե­քը՝ տվյալ տա­րում քննված, ե­րե­քը՝ ար­խի­վա­յին գոր­ծե­րի վե­րա­բեր­ յալ։ Լ­րատ­վա­մի­ջո­ցը քրեա­կան գոր­ծե­րին հա­ճախ անդ­րա­դառ­նում է դա­տա­կան ակ­տի կա­յա­ցու­մից հե­տո56, հազ­վա­դեպ՝ դա­տաքն­նութ­յան ըն­թաց­քի ժա­մա­նակ57։ Եր­կու դեպ­քում էլ ներ­կա­յաց­վում են գոր­ծով ձեռք բեր­ված և դա­տա­րա­նում հրա­պա­րակ­ված փաս­տե­րը, կող­մե­րի դիր­քո­րո­շում­նե­րը, դեպ­քի ման­րա­մաս­նե­րը, ո­րոնց ա­մե­նազ­գա­յա­ցունց հատ­ված­նե­րը դառ­նում են նյու­թի վեր­նա­գիր՝ ««­Մե­ռի՛, սատ­կի՛…». Երե­ վա­նում «բիզ­նես­մեն» ե­րի­տա­սար­դը դա­նա­կի ութ հար­ված է հասց­րել

54 Ամուսնու կողմից կացնահարված կինը անմեղ ճանաչվեց, 23 մարտի 2019, h­tt­ps://www.aravot.am/2019/03/23­ /1­03­0470/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 55 Ընտանեկան բռնության մթնոլորտում մեծացած երեխան ոչ դպրոցում է իր տեղը գտնում, ոչ՝ բանակում, 02 դեկտեմբերի 2019, https://www.aravot.am/2019/12/02/1081003/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 56 «Կոկորդը կտրված էր, ձեռքերը կտրտված …». Տավուշում 53-ամյա տղամարդը խանդի հողի վրա դաժանաբար սպան­ել է կնոջը, 14 հուլիսի 2019, https://www.1in.am/2594766.html, վերջին մուտք՝ 03 հոկտեմբերի 2021, Ձեռքերով, ոտքերով, «քյամարով». Արագածոտնում 46-ամյա տղամարդը պարբերաբար խոշտանգել է իր 7 երեխաների մորը, 13 հոկտեմբերի 2019, https://www.1in.am/2640642.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 57 «Մեռի՛, սատկի՛…». Երևանում «բիզնեսմեն» երիտասարդը դանակի ութ հարված է հասցրել եղբոր կնոջը, 17 փետրվարի 2019, https://www.1in.am/2510137.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

34

եղ­բոր կնո­ջը», ««­Կո­կոր­դը կտրված էր, ձեռ­քե­րը կտրտված …». Տա­ վու­շում 53-ամ­յա տղա­մար­դը խան­դի հո­ղի վրա դա­ժա­նա­բար սպա­նել է կնո­ջը», «­Ձեռ­քե­րով, ոտ­քե­րով, «քյա­մա­րով». Ա­րա­գա­ծոտ­նում 46-ամ­յա տղա­մար­դը պար­բե­րա­բար խոշ­տան­գել է իր 7 ե­րե­խա­նե­րի մո­րը»։ Ակն­հայտ է, որ լրատ­վա­մի­ջո­ցին տվյալ գոր­ծե­րը հե­տաքրք­րել են ոչ թե ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան թե­մա­յի լու­սա­բան­ման դի­տանկ­յու­նից, այլ զուտ որ­պես ու­շագ­րավ և հե­տաքրք­րա­կան քրեա­կան պատ­մութ­յուն­ ներ, ո­րոնք կա­րող են մե­ծա­քա­նակ դի­տում­ներ ա­պա­հո­վել։ Չ­նա­յած ըն­ տա­նե­կան բռնութ­յան գոր­ծե­րի հա­մե­մա­տա­բար ակ­տիվ լու­սա­բան­մա­ նը` լրատ­վա­մի­ջո­ցը այդ գոր­ծե­րը որ­ևէ կերպ չի կա­պել ի­րար, դեպ­քե­րից որ­ևէ մե­կը չի ո­րա­կել որ­պես ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն, այլ ներ­կա­յաց­ րել է ա­ռան­ձին՝ իբրև ցնցող հան­ցա­գոր­ծութ­յան օ­րի­նակ։ Վե­րոնշ­յա­լի ա­պա­ցույցն է նաև նույն լրատ­վա­մի­ջո­ցում հրա­պա­րակ­ված քրեա­կան գոր­ծե­րի մա­սին նյու­թե­րը, ո­րոնք ա­վարտ­վել են շատ տա­րի­ներ ա­ռաջ։ «1in.am»-ի թղթա­կից Լի­լիթ Քա­լաշ­յանն անդ­րա­դար­ձել է 3058,5059, ան­ գամ ա­վե­լի քան 8060 տա­րի ա­ռաջ կա­տար­ված հան­ցա­գոր­ծութ­յուն­նե­ րին՝ ներ­կա­յաց­նե­լով ման­րա­մաս­ներ, սա­կայն որ­ևէ կերպ դրանք չդի­ տար­կե­լով որ­պես ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն։ Լ­րագ­րո­ղը պար­զա­պես բա­րեխղ­ճո­րեն վե­րա­շա­րադ­րել է քրեա­կան գոր­ծի նյու­թե­րում առ­կա տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը։ «Galatv.am»-ը հրա­պա­րա­կել է «Ի­րա­զեկ քա­ղա­քա­ցի­նե­րի միա­վո­րում» հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յան վեր­լու­ծութ­յու­նը61 ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ, ո­րում ներ­կա­յաց­վում են բռնութ­յան պատ­ճառ­ ներն ու հան­գա­մանք­նե­րը, բռնութ­յան տե­սակ­նե­րը, օ­րեն­քով նա­խա­ տես­ված պաշտ­պա­նութ­յան տե­սակ­նե­րը։ Կազ­մա­կեր­պութ­յան պատ­

58 1992 թ. ԻՆՉՊԵՍ ԵՂԵԼ Է. Արմավիրում երկու եղբայրներն ու եղբորորդին դաժանաբար սպանել են իրենց մահացած եղ­բո­ր կն­ոջն ու դստերը, 17 մարտի 2019, https://www.1in.am/2525241. html?fbclid=IwAR3UjiQN3u3H9UjQ1m1Ls88TkYz94TLBz0_xtVYpvC86JEhSlX5ZH4N2JZc, վերջին մ­ու­տք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 59 1972 թ. ԻՆՉՊԵՍ ԵՂԵԼ Է. Հոկտեմբերյանում սկեսուրը 10 հազար ռուբլով պատվիրել է հարսի սպանությունը, հետո հայտարարել է, թե հարսը տանից դուրս է եկել ու չի վերադարձել, 27 հունվարի 2019, https://www.1in. am/2498526.ht­ml?fbclid=IwAR1k8EClehRH3ZgENInbnZa12NxmZP4CsZl1zMBmzhwc7Tk6AX3X6x01T4, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 60 1950-1957թթ. ԻՆՉՊԵՍ ԵՂԵԼ Է. Քաջարանում վարձու մարդասպանը սկեսուրի պատվերով սպանել է հարսին ու նորածին երեխային, ապա սպանվել է՝ պատվիրատուի կողմից, 22 սեպտեմբերի 2019, https:// www.1in.am/2628607.html?fbclid=IwAR140Mmi8Bc4hcBB0tB4onC1iEkjyHjJB3T80olhV03QmD2O-kcyu04PvFA, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 61 Ընտանեկան բռնության ընկալումը և զոհերին ցուցաբերվող աջակցությունը Հայաստանում, 11 դեկտեմբերի 2019, https://galatv.am/hy/2795432/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

35

րաս­տած մեկ այլ նյութ62 է հրա­պա­րա­կել «­Նոյ­յան տա­պան» լրատ­վա­ կան գոր­ծա­կա­լութ­յու­նը։ Ն­յու­թում ներ­կա­յաց­վում է «Ի­րա­վա­կան հե­ տա­զո­տութ­յան և զար­գաց­ման կենտ­րոն» հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­ պութ­յան կող­մից ի­րա­կա­նաց­ված 26 քրեա­կան գոր­ծե­րի մշտա­դի­տարկ­ ման արդ­յուն­քում վեր­հան­ված խնդիր­նե­րը։ «Ի­րա­զեկ քա­ղա­քա­ցի­նե­րի միա­վո­րում» հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յան պատ­րաս­տած մեկ այլ նյութ63 ներ­կա­յաց­նում է Ընդ­դեմ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան կոա­լի­ցիա­յի «Լ­ռեց­ված ձայ­ներ» ու­սում­նա­սի­րութ­յան հիմ­նա­կան եզ­ րա­հան­գում­ներն ու փաս­տե­րը։ Կոա­լի­ցիա­յի պատ­վե­րով «­Սո­ցիոս­կո­ պի» կազ­մած «­Խո­սե­լով կա­նանց հետ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան խնդրի շուրջ» հե­տա­զո­տութ­յան արդ­յունք­ներն են ներ­կա­յաց­ված կազ­մա­կեր­ պութ­յան պատ­րաս­տած մեկ այլ նյու­թում, ո­րը հրա­պա­րակ­վել է «Lragir. am»-ում64։ Ն­շենք, որ կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­ րա­բեր­յալ ևս 3 նյութ է պատ­րաս­տել, ո­րոնք հրա­պա­րակ­վել են տար­բեր ԶԼՄ-նե­րում65։ «Ա1+»-ով հե­ռար­ձակ­վող «Ի­րա­վուն­քի հետ­քե­րով» հա­ղոր­դում­նե­րից մե­կը նվիր­ված է ե­ղել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յա­նը։ Հա­ղորդ­ման հյու­րը «Ի­րա­վա­կան հե­տա­զո­տութ­յան և զար­գաց­ման կենտ­րոն» հա­սա­րա­ կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Ա­նա­հիտ Չի­լին­գար­յանն է, ո­րը ներ­կա­յաց­նում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան գոր­ծե­րով դա­տա­կան նիս­տե­րի մշտա­դի­տարկ­ման արդ­յունք­նե­րը։ Չի­լին­գար­յա­նը բարձ­րա­ ձայ­նում է ար­ձա­նագր­ված խնդիր­նե­րը և մատ­նան­շում դա­տաի­րա­վա­ կան հա­մա­կար­գի բա­ցե­րը՝ բռնութ­յան կան­խար­գել­ման և բռ­նա­րար­ նե­րին ի­րա­վա­չափ պատ­ժի են­թար­կե­լու մա­սով66։ Այս հա­ղոր­դում­նե­րի շար­քը պատ­րաստ­վել է դրա­մաշ­նոր­հա­յին ծրագ­րի շրջա­նակ­նե­րում։

62 Արդարադատությունը ընտանեկան բռնության գործերով, 10 դեկտեմբերի 2019, https://nt.am/am/ news/276816/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 63 Մեղմացնող հանգաման­քներ՝ ծանրացնողների փոխարեն. կնասպանությունը Հայաստանում, 24 հոկտեմբերի 2019, https://www.aravot.am/2019/10/24/1074074/, վերջին մուտք՝ 3­0 հո­կտ­եմբե­րի­2021։ 64 Ընտանեկան բռնության պատճառներն ու դրսևորումները թերի են ընկալվում­ Հ­այ­աստանում, https://www. lragir.am/2019/03/26/429029/, 26 մարտի 2019, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 65 Ի՞նչ է կնասպանությունը և ինչքա՞ն է այն տարածված Հայաստանում, 07 փետրվարի 2019, https://factor. am/122588.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021, Ինչո՞ւ են բռնության ենթարկվող կանայք խուսափում ոստիկանությունից, 07 մարտի 2019, https://a­sparez.am/kin-brnutyun-hy/, վերջին մուտք՝ 03 հոտկետմբերի 2021, ԲՌՆՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱՐԿՎԱԾՆԵՐԻՑ ՄԻԱՅՆ 2,3 ՏՈԿՈՍՆ Է ԴԻՄՈՒՄ ԿԱՆԱՆՑ ԻՐ­ԱՎՈՒՆՔՆԵՐՈՎ ԶԲԱՂՎՈՂ ՀԿ-ՆԵՐԻՆ, 08 մարտի 2019, https://hraparak.am/post/576276784, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 66 Իրավունքի հետքերով #16 Դատավորները հաճախ արդարացնում են բռնությունը (տեսանյութ), 9 դեկտեմբերի 2019, https://a1plus.am/hy/article/355257, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

36

«Armdaily.am»-ի «­Հարց­րու հո­գե­բա­նին» հա­ղոր­դա­շա­րե­րից մե­կը ևս ն­վիր­ված է ե­ղել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յա­նը։ Հա­ղոր­դա­շա­րի ձևա­չափն այն­պի­սինն է, որ դի­տո­ղը միայն հո­գե­բա­նի խոսքն է լսում՝ կադ­րում հայտն­ված հար­ցե­րին ի պա­տաս­խան։ Տվ­յալ հա­ղորդ­ման մեջ «­Կա­նա» հո­գե­բա­նա­կան կենտ­րո­նի հո­գե­բան Ար­մե­նու­հի Ղա­զար­յա­նը նշում է, որ սխալ է կար­ծի­քը, թե տղա­մար­դիկ ու­ժեղ են, իսկ կա­նայք թույլ։ Նա հա­կա­ռակ կար­ծի­քին է. բռնա­րա­րը չի կա­րող ու­ժեղ լի­նել։ Հո­գե­բա­նը կար­ծում է, թե գյու­ղե­րում գի­տակ­ցա­կան մա­կար­դա­կը ցածր է, այդ­տեղ հա­ճախ ըն­տա­նի­քի ա­վագ­ներն են դրդում տղա­մարդ­կանց բռնութ­յուն կի­րա­ռել ի­րենց կա­նանց նկատ­մամբ։ Մաս­նա­գե­տը, սա­կայն, խո­սե­լով բռնութ­յան պատ­ճառ­նե­րից, չի անդ­րա­դառ­նում բռնութ­յան գեն­դե­րա­յին աս­պեկ­տին և կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նը չի ներ­ կա­յաց­նում որ­պես գեն­դե­րա­յին հիմ­քով բռնութ­յուն67։ Ու­սում­նա­սիր­ված հրա­պա­րա­կում­նե­րի շար­քում են այն­պի­սիք, որ նյութն ամ­բող­ջութ­յամբ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ չէ, սա­ կայն կա անդ­րա­դարձ նաև այդ խնդրին։ Օ­րի­նակ՝ մո­դել Գո­հար Հա­ րութ­յուն­յա­նի հետ հար­ցազ­րույ­ցում անդ­րա­դարձ կա նաև կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան թե­մա­յին։ Պա­տաս­խա­նե­լով «Spuntik Հա­յաս­ տա­նի»՝ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ հար­ցին՝ «­Միսս Հա­յաս­ տան 1998» տիտ­ղո­սա­կի­րը նշում է. «­Մեր երկ­րում կա­նայք և­ աղ­ջիկ­ նե­րը հա­ճախ են բռնութ­յան են­թարկ­վում և պար­տա­դիր չէ, որ դա լի­ նի ֆի­զի­կա­կան բռնութ­յուն։ Կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յու­նը կա­րող է լի­նել և՛ հո­գե­բա­նա­կան, և՛ սեք­սո­ւալ, և կեն­ցա­ղա­յին. օ­րի­նակ` երբ կնո­ջը թույլ չեն տա­լիս աշ­խա­տել, և նա միշտ լի­նում է տղա­մար­դուց ֆի­նան­սա­կան կախ­վա­ծութ­յան մեջ։ Դեռ փոք­րուց աղ­ջիկ­նե­րին սո­վո­ րեց­նում են ծա­ռա լի­նել, իսկ տղա­նե­րին՝ թա­գա­վոր։ Հե­տո էլ դժգո­հում են, թե ի­րենց աղջ­կա ա­մու­սի­նը նրան լավ չի վե­րա­բեր­վում...»68։ Գո­հար Հա­րութ­յուն­յա­նը կար­ծում է, որ միայն սե­փա­կան աղ­ջիկ­նե­րին կրթե­լով է հնա­րա­վոր ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նից խու­սա­փել։ «­Շանթ» հե­ռուս­տաըն­կե­րութ­յու­նը ՀՀ Աշ­խա­տան­քի և սո­ցիա­լա­կան

67 Հարցրու հոգեբանին. ի՞նչն է ընտանեկան բռնության պատճառը, 19 հոկտեմբերի 2019, https://www.youtube. com/watch?v=A-nRWdF­_P­cg­, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 68 Գոհար Հարությունյանը` գեղեցկության մրցույթն­երի, ամուսնու, 5 երեխաների մասին. անկեղծ զրույց, 30 հուլիսի 2019, https://armeniasputnik.am/20190730/miayn-dstriknerin-krtelov-karelie-xusapel-yntanekanbrnutyunic-gohar-harutyunyan-19854018.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

37

հար­ցե­րի նախ­կին նա­խա­րար Զա­րու­հի Բա­թո­յա­նին հարց­րել է, թե կա­ նանց ի­րա­վունք­նե­րը պաշտ­պա­նող հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­ թյուն­ներն ինչ­քա­նով են «տուն քան­դող»։ Լ­րատ­վա­մի­ջո­ցը «տուն քան­ դող» ար­տա­հայ­տութ­յու­նը չա­կերտ­նե­րի մեջ է վերց­րել՝ ընդգ­ծե­լու հա­ մար, որ ի­րենք հղում են կա­տա­րում որ­ևէ մե­կի խոս­քին։ Ն­յու­թում ևս նշ­վում է, որ «հա­ճախ են հնչում նաև այն­պի­սի կար­ծիք­ներ, որ ի­րա­կա­ նում խնդիր­ներն ուռ­ճաց­վում են, և մարդ­կանց «տնե­րը չեն քանդ­վի», ե­թե չլի­նեն ՀԿ-ն­ու պե­տութ­յան, այս­պես ա­սած, ծրագ­րե­րը»69: «­Շան­թը» չի հստա­կեց­նում, թե ով­քեր են նման կար­ծիք հնչեց­նում, սա­կայն նախ­ կին նա­խա­րա­րի՝ կա­նանց խնդիր­նե­րի ու դրանց լուծ­ման ճա­նա­պարհ­ նե­րի մա­սին զրույ­ցից ա­ռանձ­նաց­րել ու ընդգ­ծել է հենց այս հար­ցը։ Զա­ րու­հի Բա­թո­յա­նը նախ նշում է, որ ին­քը նման կար­ծիք չի լսել, ա­պա բա­ցատ­րում է, որ «...ե­թե մարդն ու­նի ա­ջակ­ցութ­յան կա­րիք, ա­պա ին­քը դի­մում է, և նոր միայն հա­մա­պա­տաս­խան կա­ռույց­նե­րը՝ լի­նեն դրանք պե­տա­կան մար­մին­ներ, թե հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­ յուն­ներ, կա­րող են ցու­ցա­բե­րել հա­մա­պա­տաս­խան ա­ջակ­ցութ­յուն»70։ Մեկ այլ դեպ­քում նույն հե­ռուս­տաըն­կե­րութ­յու­նը «­Հե­ռան­կա­րի» տա­ ղա­վար է հրա­վի­րել ՀՀ Աշ­խա­տան­քի և սո­ցիա­լա­կան հար­ցե­րի նախ­կին նա­խա­րար Զա­րու­հի Բա­թո­յա­նին՝ տա­լով նրան ո­լոր­տի վե­րա­բեր­յալ բազ­մա­զան հար­ցեր, այդ թվում և­ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­ յալ։ Հե­ռուս­տաըն­կե­րութ­յան կայ­քը, սա­կայն, վեր­նագ­րում շեշ­տադ­րել է հենց բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ հատ­վա­ծը և Բա­թո­յա­նի հնչեց­րած գլխա­ վոր միտ­քը դարձ­րել վեր­նա­գիր՝ «­Նոր Հա­յաս­տա­նում բռնութ­յու­նը տեղ չու­նի»71։ «­Հե­ռան­կար»-ի տա­ղա­վա­րում մար­տի 8-ի առ­թիվ հյու­րըն­կալ­ ված Եր­ևա­նի ա­վա­գա­նու նախ­կին ան­դամ Թեհ­մի­նա Վար­դան­յա­նը ևս­ անդ­րա­դառ­նում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան խնդրին՝ հայտ­նե­լով հա­կա­ սա­կան մտքեր։ Նա մի կող­մից ա­սում է, թե ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նը կար­գա­վո­րող օ­րենք միան­շա­նակ պետք է, մյուս կող­մից էլ նշում է, թե ըն­տա­նե­կան խնդիր­նե­րը պետք է լուծ­վեն ըն­տա­նի­քում։ Հենց վեր­ջին միտքն է հայտն­վել հե­ռուս­տաըն­կե­րութ­յան կայ­քի վեր­նագ­րում72։

69 Կանանց իրավունքները պաշտպանո­ղ ՀԿ­-ներն ինչքանո՞վ են «տուն քանդող», 16 հուլիսի 2019, https://www. shantnews.am/news/view/430291.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 70 Նույն տեղում։ 71 Նոր Հայաստանում բռնությունը տեղ չունի. Զարուհի Բաթոյան, 28 մարտի 2019, https://www.shantnews.am/ news/view/327368.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 72 Ը­նտ­անեկան խնդիրներն ավելի շատ պետք է ընտանիքում կարգավորվեն. Թեհմինա Վարդանյանը՝ ընտանեկան բռնությունների դեմ օրենք ընդունել-չընդունելու մասին, 10 մարտի 2019, https://www.shantnews. am/news/view/309452.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

38

Մար­տի 8-ին «Ա­զա­տութ­յուն» ռա­դիո­կա­յանն էլ հյու­րըն­կա­լել էր Ա­զ­ գա­յին ժո­ղո­վի նախ­կին պատ­գա­մա­վոր Նաի­րա Զոհ­րաբ­յա­նին, ո­րին, ի թիվս այլ հար­ցե­րի, լրագ­րո­ղը հարց է ուղ­ղում նաև ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ։ Զոհ­րաբ­յա­նը նշում է, որ կա­նանց 70 տո­կո­սը են­թարկ­վում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան որ­ևէ տե­սա­կի73՝ ա­ռանց հղում ա­նե­լու, թե ըստ ո՞ր հե­տա­զո­տութ­յան կամ հարց­ման արդ­յունք­նե­րի է ներ­կա­յաց­նում այդ տվյալ­նե­րը։ Նույն օ­րը Զոհ­րաբ­յա­նը խո­սել է նաև «News.am»-ի թղթակ­ցի հետ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան մա­սին և կա­ նանց ի­րա­վունք­նե­րին վե­րա­բե­րող այլ հար­ցե­րից՝ նշե­լով, թե ըն­տա­նե­ կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ օ­րեն­քը չի գոր­ծում74՝ ա­ռանց ման­րա­մաս­ ներ ներ­կա­յաց­նե­լու։ «Ա­մե­րի­կա­յի ձայ­նը» լու­սա­բա­նել է Human Rights Watch մի­ջազ­գա­յին ի­րա­վա­պաշտ­պան կազ­մա­կեր­պութ­յան զե­կույ­ցը Հա­յաս­տա­նի վե­րա­ բեր­յալ, ո­րից ա­ռանձ­նաց­րել է նաև կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րի և­ըն­տա­նե­ կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ հատ­վա­ծը՝ շեշ­տե­լով, որ «այս տար­վա զե­ կույ­ցում ա­մե­նա­կոշտ քննա­դա­տութ­յանն ար­ժա­նա­ցել է կա­նանց ի­րա­ վունք­նե­րի պաշտ­պա­նութ­յան ո­լոր­տը»75։ Իսկ «Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­ նը Հա­յաս­տա­նում. որ­քա­նո՞վ են արդ­յու­նա­վետ օ­րենսդ­րա­կան մե­խա­ նիզմ­նե­րը» թե­մա­յով քննար­կու­մից «Aysor.am»-ը միայն ԱԺ պատ­գա­ մա­վոր Թա­գու­հի Ղա­զար­յա­նի խոսքն է լու­սա­բա­նել։ Պատ­գա­մա­վո­րը խո­սել է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան գոր­ծե­րով մաս­նա­վոր մե­ղադ­րան­քը հան­րա­յի­նով փո­խա­րի­նե­լու անհ­րա­ժեշ­տութ­յան մա­սին76։ Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան գո­յութ­յու­նը հեր­քող «փաստ» է հայտ­նա­բե­րել «Analitik.am»-ը։ Կայ­քը մեկ այլ լրատ­վա­մի­ջո­ցի ե­թե­րից ա­ռանձ­նաց­րել է մի քա­ղա­քա­ցու խոսք, որն ան­գամ չի ներ­կա­յա­ցել։ Վեր­ջինս պնդում է, որ «այդ եր­ևույ­թը մեզ մոտ չկա ու չի էլ ե­ղել»77։ Քա­ղա­քա­ցին դեմ է,

73 Հարցազրույց Կարլեն Ասլանյանի հետ. Նաիրա Զոհրաբյան, 08 մարտի 2019, https://www.youtube.com/ watch?v=G1HKOKXHgNQ, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 74 Հայաստանում ընտանեկան բռնությունից կանանց պաշտպանվածության մակարդակը շատ ցածր է. պատգամավոր, 08 մարտի 2­01­9, https://news.am/arm/news/500285.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 75 Human Rights Watch-ը քննադատում է Հայաստանի նախկին և գովում՝ ներկայիս իշխանությանը, 17 հունվարի 2019, https://www.amerikayidzayn.com/a/4746997.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 76 Ծեծը մասնավոր մեղադրանքի տիրույթից պետք է տեղափոխել հանրայինի տիրույթ. Թագուհի Ղազարյան, 25 նոյեմբերի 2019, https://www.aysor.am/am/news/2019/11/25/%D4%B9%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82% D5%B0%D5%AB-%D5%82%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6/1632290, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 77 Այլասերվածներ միշտ էլ եղել են, բայց առաջին անգամն է, որ նրանք գրոհում են ԱԺ ամբիոնը, 31 հուլիսի 2019, https://analitik.am/news/view/514712, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

39

որ «որ­պես բռնութ­յուն են բնու­թագ­րում այն, որ եր­բեմն մարդն ապ­ տա­կում է կնո­ջը կամ ե­րե­խա­յին»78: Են­թադ­րե­լի է, որ նույ­նա­սե­ռա­կան ան­ձանց դեմ հան­դես ե­կող քա­ղա­քա­ցու խոսքն ընդգ­ծե­լով ու ա­ռանձ­ նաց­նե­լով՝ կայ­քը ցան­կա­նում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան թե­ման կա­պել նույ­նա­սե­ռա­կա­նութ­յան հետ, թեև քա­ղա­քա­ցին իր խոս­քում ա­սում է, թե չի կա­րող հաս­կա­նալ կա­պը ԼԳԲՏ-ի (լես­բի, գեյ, բի­սեք­սո­ւալ և տ­րանս) և­ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան միջև: Լ­րատ­վա­մի­ջո­ցը փաս­տա­ցի հրա­պա­րա­կում է խոսք, որն ար­դա­րաց­նում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­ նը, մաս­նա­վո­րա­պես՝ ապ­տա­կը։ Սա 2019 թվա­կա­նին հրա­պա­րակ­ված այս տե­սա­կի մեջ միակ հրա­պա­րա­կումն է։ «Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն» բա­նա­լի բա­ռե­րով ո­րոն­ման դեպ­քում դուրս են բեր­վել մի շարք հրա­պա­րա­կում­ներ, ո­րոնք թեև պա­րու­նա­կում են այդ ար­տա­հա­յտութ­յու­նը, սա­կայն, ըստ էութ­յան, վե­րա­բե­րում են ոչ թե ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն եր­ևույ­թին, այլ Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիայի շուրջ ա­ռա­ջա­ցած քննար­կում­նե­րին։ Ո­րոն­ման հա­մա­կար­գով դուրս բեր­ված և­ու­սում­նա­սիր­ված այ­սօ­րի­նակ 48 նյու­թե­րից գրե­թե ոչ մե­կը չի անդ­րա­դառ­նում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան խնդրին, դրա դեմ պայ­քա­րե­ լու անհ­րա­ժեշ­տութ­յանն ու մի­ջոց­նե­րին։ Փո­խա­րե­նը հրա­պա­րա­կում­նե­ րը ար­տա­ցո­լում են որ­ևէ պատ­գա­մա­վո­րի, նա­խա­րա­րի, հա­սա­րա­կա­ կան գործ­չի կամ պար­զա­պես շար­քա­յին քա­ղա­քա­ցու կար­ծիքն այն մա­ սին, թե ար­ժե վա­վե­րաց­նել կոն­վեն­ցիան, թե ոչ։ Հա­ճախ ԶԼՄ-նե­րը ոչ թե ի­րենք են կապ­վել որ­ևէ մե­կի հետ կար­ծիք ստա­նա­լու նպա­տա­կով, այլ պար­զա­պես ար­տատ­պել են տվյալ ան­ձի՝ սո­ցիա­լա­կան ցան­ցում ա­րած գրա­ռու­մը։ Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յի շուրջ մա­նի­պուլ­յա­ցիա­ նե­րը, ի­հար­կե, ո­րո­շա­կիո­րեն նպաս­տել են ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­ րա­բեր­յալ քննար­կում­նե­րի ակ­տի­վաց­մա­նը, սա­կայն ու­սում­նա­սիր­ված հրա­պա­րա­կում­նե­րը փաս­տում են, որ այդ ա­ռի­թով ե­թե ան­գամ ե­ղել է անդ­րա­դարձ բռնութ­յա­նը, ա­պա մա­կե­րե­սա­յին և­ոչ հա­մա­պար­փակ։ Իսկ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ պաշ­տո­նա­կան լրա­հո­սի լու­ սա­բա­նու­մը սահ­մա­նա­փակ­վել է որ­ևէ գե­րա­տես­չութ­յան, հիմ­նա­կա­նում ի­րա­վա­պահ մար­մին­նե­րի տա­րա­ծած հա­ղոր­դագ­րութ­յան ար­տատպ­մամբ։ Թեև ԶԼՄ-նե­րից շա­տե­րը մի շարք հան­ցա­գոր­ծութ­յուն­նե­րի վե­րա­բեր­յալ

78 Նույն տեղում։

40

ՀՀ ոս­տի­կա­նութ­յան տա­րա­ծած ամ­փո­փագ­րե­րից հա­ճախ ա­ռանձ­նաց­ նում ու վեր­նա­գիր են դնում հենց ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ թվա­յին տվյալ­նե­րը, նրան­ցից քչերն են սե­փա­կան նա­խա­ձեռ­նութ­յամբ նյու­թեր պատ­րաս­տել խնդրի վե­րա­բեր­յալ։ Այլ կերպ ա­սած՝ շատ ԶԼՄ-նե­րում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան խնդրի լու­սա­բա­նու­մը սահ­մա­նա­փակ­վում է ըն­դա­մե­նը վի­ճա­կագ­րա­կան թվեր ներ­կա­յաց­նե­լով։

2.2 Կանանց նկատմամբ ընտանեկան բռնության վերաբերյալ հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում 2020 թվա­կա­նին հրա­պա­րակ­ված նյու­թե­րի ո­րա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յուն

Թեև 2020 թվա­կա­նի երկ­րորդ կե­սին տե­ղի ու­նե­ցած 44-օր­յա պա­տե­ րազմն ամ­բող­ջո­վին կլա­նել էր ԶԼՄ-նե­րի և հան­րութ­յան ու­շադ­րու­ թյու­նը, այդ տա­րի ևս­ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ բազ­մա­թիվ հրա­պա­րա­կում­ներ են ե­ղել։ Սա պայ­մա­նա­վոր­ված է ե­ղել 2 հան­գա­ման­ քով. հա­մա­վա­րա­կի պատ­ճա­ռով տե­ղա­շարժ­ման սահ­մա­նա­փա­կում­ նե­րի ըն­թաց­քում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան թվերն ա­ճել են, ո­րի մա­սին ակ­տի­վո­րեն բարձ­րա­ձայ­նել են ի­րա­վա­պաշտ­պան­նե­րը, և հա­սա­րա­ կութ­յու­նը ցնցած մի քա­նի սպա­նութ­յուն­ներ ա­ռանձ­նա­կիո­րեն գրա­վել են լրագ­րող­նե­րի ու­շադ­րութ­յու­նը։ Ի տար­բե­րութ­յուն 2019-ի՝ 2020 թվա­կա­նի ակ­տի­վութ­յու­նը պայ­մա­նա­ վոր­ված չի ե­ղել դրա­մաշ­նոր­հա­յին ծրագ­րե­րի առ­կա­յութ­յամբ և թե­մայի լու­սա­բան­ման հա­մար հատ­կաց­վող հա­տուկ ֆի­նան­սա­վոր­մամբ։ Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, դրա­մաշ­նոր­հա­յին ծրագ­րի շրջա­նակ­նե­րում ստեղծ­ ված «­Շանթ» հե­ռուս­տաըն­կե­րութ­յամբ հե­ռար­ձակ­վող հա­ղոր­դա­շա­րը էա­պես բա­րե­լա­վում է ո­րա­կա­կան լու­սա­բան­ման ընդ­հա­նուր պատ­կե­ րը, խոս­քը «Զ­րույց­ներ կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րի մա­սին» հա­ղոր­դա­շա­րի մա­սին է։ Հի­սուն րո­պե տևո­ղութ­յամբ 9 հա­ղոր­դում­նե­րը հար­ցազ­րույց­ներ են տար­բեր ո­լորտ­նե­րի մաս­նա­գետ­նե­րի հետ, ո­րոնց աշ­խա­տանքն առնչ­վում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեմ պայ­քա­րին։ Հա­ղորդման ըն­թաց­քում էկ­րա­նին պար­բե­րա­բար հայտն­վում է ըն­տա­նե­կան բռնու­ թյան են­թարկ­ված կա­նանց հա­մար գոր­ծող թեժ գծի հե­ռա­խո­սա­հա­մար­նե­րը։

41

Հա­ղոր­դա­շա­րը պատ­րաստ­վել է «­Կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րի կենտ­րոն» հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յան դրա­մաշ­նոր­հա­յին ծրագ­րե­րից մե­կի շրջա­նակ­նե­րում։ Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան ո­լոր­տում եր­կար տա­ րի­նե­րի փորձ ու­նե­ցող կազ­մա­կեր­պութ­յու­նը պա­տաս­խա­նատ­վութ­յուն է ստանձ­նել նաև հա­ղոր­դա­շա­րի բո­վան­դա­կութ­յան հա­մար, ին­չի շնոր­ հիվ էլ խնդի­րը պրո­ֆե­սիո­նալ է լու­սա­բան­վել։ Իսկ տա­ղա­վա­րում տար­ բեր մաս­նա­գետ­նե­րի հյու­րըն­կա­լող լրագ­րող Ք­րիս­տի­նե Ա­լա­գուլ­յա­նը դի­ պուկ հար­ցադ­րում­նե­րի շնոր­հիվ նպաս­տում է խնդրի բազ­մա­կող­մա­նի և խոր­քա­յին քննարկ­մա­նը։ Գ­րե­թե բո­լոր հա­ղոր­դում­նե­րի ըն­թաց­քում ար­ծարծ­վում է այն հար­ցը, թե ինչ փո­փո­խութ­յուն­ներ են ար­ձա­նագր­վել ո­լոր­տում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան մա­սին օ­րեն­քի ըն­դու­նու­մից հե­տո։ Թեև հա­ղոր­դա­շա­րը կոչ­վում է «Զ­րույց­ներ կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րի մա­ սին», «­Շանթ» հե­ռուս­տաըն­կե­րութ­յան յու­թուբ­յան է­ջում այն ա­ռա­վել հա­ճախ վեր­բեռն­վել է «Զ­րույց­ներ կա­նանց մա­սին» վեր­նագ­րով։ 2020 թվա­կա­նին հե­ռար­ձակ­ված ա­ռա­ջին հա­ղորդ­ման79 հյու­րը ՀՀ ոս­ տի­կա­նութ­յան հա­սա­րա­կա­կան անվ­տան­գութ­յան գլխա­վոր վար­չութ­ յան պե­տի տե­ղա­կալ Նել­լի Դուր­յանն է, ո­րը հա­ղորդ­ման ըն­թաց­քում նախ ներ­կա­յաց­նում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յա­նը վե­րա­բե­րող պաշ­տո­ նա­կան վի­ճա­կագ­րութ­յու­նը՝ բա­ցատ­րե­լով, թե ին­չով է պայ­մա­նա­վոր­ ված ար­ձա­նագր­ված բռնութ­յան դեպ­քե­րի թվի ա­ճը։ Դուր­յա­նը կոչ է ա­նում բարձ­րա­ձայ­նել բռնութ­յան մա­սին, թույլ չտալ, որ ան­դառ­նա­լի հետ­ևանք­ներ լի­նեն։ Նա ընդգ­ծում է, որ մաս­նա­գի­տաց­ված ստո­րա­ բա­ժան­ման շուրջ 300 ոս­տի­կան­ներն էլ վե­րա­պատ­րաստ­ված են, լիար­ ժեք գի­տեն օ­րեն­քը և պետք է կա­րո­ղա­նան տե­ղում ճիշտ կողմ­նո­րոշ­ վել և ճիշտ գնա­հա­տել ի­րա­վի­ճա­կը։ Ոս­տի­կա­նութ­յան ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը պար­զա­բա­նում է նաև օ­րեն­քով նա­խա­տես­ված պաշտ­պա­նութ­յան մի­ ջոց­նե­րի կի­րառ­ման տե­սակ­նե­րի տար­բե­րութ­յուն­ներն ու դրանց գոր­ ծադր­ման ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րը։ Նել­լի Դուր­յա­նի խոս­քով՝ ե­ղել են նաև դեպ­քեր, երբ ոս­տի­կա­նութ­յու­նը հաշ­վա­ռել է բռնա­րա­րին միայն հո­գե­բա­նա­կան բռնութ­յան հիմ­քով։ Դուր­յա­նը նշում է, որ ոս­տի­կա­նութ­ յու­նը սեր­տո­րեն հա­մա­գոր­ծակ­ցում է կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան դեմ պայ­քա­րող հա­սա­րա­կա­կան կազմակերպությունների հետ։ Պաշ­ տոն­յան ա­սում է, որ օ­րեն­քում բա­ցեր կան, և­ ա­ռա­ջի­կա­յում փո­փո­

79 Զրույցներ կանանց իրավունքների մասին 20.08.2020, 21 օգոստոսի 2020, https://www.youtube.com/wa­tc­ h?v=_uj8CXE2kpk, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

42

խութ­յուն­ներ են կա­տար­վե­լու։ Երկ­րորդ հա­ղորդ­ման հյուր, ՀՀ Աշ­խա­տան­քի և սո­ցիա­լա­կան հար­ ցե­րի նա­խա­րա­րութ­յան Հա­վա­սար հնա­րա­վո­րութ­յուն­նե­րի ա­պա­հով­ ման վար­չութ­յան Մարդ­կանց թրա­ֆի­քին­գի և կա­նանց հիմ­նա­հար­ցե­րի բաժ­նի պետ Սո­ֆի Բոս­տանջ­յա­նը ներ­կա­յաց­նում է, թե նա­խա­րա­րու­ թյունն ինչ աշ­խա­տանք­ներ է ի­րա­կա­նաց­րել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­ րա­բեր­յալ օ­րեն­քի ըն­դու­նու­մից հե­տո օ­րեն­քի կի­րարկ­ման նպա­տա­կով։ Խո­սում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված ան­ձանց հա­մար նա­ խա­տես­ված ա­պաս­տա­րան­նե­րի դե­րա­կա­տա­րութ­յան մա­սին՝ նշե­լով, որ ծա­ռա­յութ­յու­նը հա­մա­ֆի­նան­սա­վոր­վում է Աշ­խա­տան­քի և սո­ցիա­ լա­կան հար­ցե­րի նա­խա­րա­րութ­յան կող­մից։ Տի­կին Բոս­տանջ­յա­նը ներ­ կա­յաց­նում է նաև Ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան կան­խար­գել­ման խորհր­դի գոր­ծա­ռույթ­նե­րը։ Հա­ղորդ­ման հյուրն անդ­րա­դառ­նում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեմ պայ­քա­րի շուրջ առ­կա շա­հար­կում­նե­րին ու մա­նի­պուլ­յա­ ցիա­նե­րին՝ ընդգ­ծե­լով, որ Ա­ջակց­ման կենտ­րոն­ներն ի­րենց աշ­խա­տան­ քով պետք է կա­րո­ղա­նան ցույց տալ, որ ի­րենք «ըն­դա­մե­նը ա­ջակ­ցող ու օ­ժան­դա­կող աշ­խա­տանք են կա­տա­րում և­ոչ հա­կա­ռա­կը՝ բա­ժա­նող կամ քան­դող»80։ Եր­րորդ հա­ղորդ­ման81 շրջա­նակ­նե­րում տա­ղա­վա­րում հյու­րըն­կա­լել են ՀՀ Ա­ռող­ջա­պա­հութ­յան նա­խա­րա­րութ­յան Մայ­րա­կան և վե­րար­տադրո­ ղա­կան ա­ռող­ջութ­յան պահ­պան­ման բաժ­նի պետ Գա­յա­նե Ա­վագ­յա­ նին, ո­րը ներ­կա­յաց­նում է բժիշկ­նե­րի դե­րը բռնութ­յան բա­ցա­հայտ­ման, տու­ժո­ղին բժշկա­կան և հո­գե­բա­նա­կան օգ­նութ­յուն ցու­ցա­բե­րե­լու գոր­ ծում։ Տի­կին Ա­վագ­յա­նի խոս­քից հաս­կաց­վում է, որ նա լավ է տի­րա­ պե­տում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան հետ կապ­ված խնդիր­նե­րին, կար­ևոր շեշ­տադ­րում­ներ է ա­նում հա­ղորդ­ման ըն­թաց­քում՝ որ­պես անկ­յու­նա­ քար ու­նե­նա­լով բռնութ­յան ան­թույ­լատ­րե­լիութ­յու­նը։ Նա­խա­րա­րութ­յան ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը նաև ներ­կա­յաց­նում է սո­ցիա­լա­կան հե­տա­զո­տութ­յան արդ­յունք­ներ, ո­րոնք ա­պա­ցու­ցում են, որ բռնութ­յու­նը ար­դա­րաց­վում է տար­բեր պատ­ճառ­նե­րով։ Գա­յա­նե Ա­վագ­յա­նը խո­սում է նաև տնտե­ սա­կան, հո­գե­բա­նա­կան բռնութ­յան, ան­տես­ման մա­սին, ինչ­պես նաև

80 Զրույցներ կանանց իրավունքների մասին 10.09.2020, 13 սեպտեմբերի 2021, https://www.youtube.com/ watch?v=f53qoMml2GI, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 81 Զրույցներ Կանանց մասին - 26.09.2020, 27 սեպտեմբերի ch?v=bqGXTofrc5A, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

43

2020,

https://www.youtube.com/w­at­

պտղի սե­ռով պայ­մա­նա­վոր­ված հղիութ­յան ար­հես­տա­կան ընդ­հա­տում­ նե­րի մա­սին՝ դա ո­րա­կե­լով նե­րար­գան­դա­յին փու­լում կնոջ նկատ­մամբ բռնութ­յուն։ 2020 թվա­կա­նին հե­ռար­ձակ­ված չոր­րորդ հա­ղորդ­մա­նը82 հյու­րըն­ կալ­ված Զա­րու­հի Հով­հան­նիս­յա­նը ներ­կա­յաց­նում է Ընդ­դեմ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան կոա­լի­ցիա­յի գոր­ծու­նեութ­յու­նը և դ­րա ան­դամ կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րին, ո­րոնք ծա­ռա­յութ­յուն­ներ են մա­տու­ցում ըն­ տա­նե­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված կա­նանց։ Նա նաև ներ­կա­յաց­նում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ օ­րեն­քում առ­կա բա­ցե­րը։ Ի­րա­ վա­պաշտ­պա­նը կար­ևո­րում է կրթութ­յու­նը, ո­րի մի­ջո­ցով հնա­րա­վոր է փո­խել առ­կա կարծ­րա­տի­պե­րը, իսկ հան­րա­յին ի­րա­զեկ­ման մի­ջո­ցով հնա­րա­վոր է հա­սա­րա­կութ­յան լայն զանգ­ված­նե­րի գի­տակ­ցութ­յու­նը փո­խել, և կա­նանց դերն այլևս միայն մայ­րա­նա­լով, ըն­տա­նի­քի մա­սին հոգ տա­նե­լով չի սահ­մա­նա­փակ­վի։ Հա­ղոր­դա­շա­րի հին­գե­րորդ հա­ղորդ­ման83 հյու­րը Եր­ևան քա­ղա­քի ընդ­ հա­նուր ի­րա­վա­սութ­յան դա­տա­րա­նի դա­տա­վոր Լի­զա Գ­րի­գոր­յանն է, ո­րը ներ­կա­յաց­նում է, թե ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված կա­նայք հիմ­նա­կա­նում ինչ հար­ցե­րով են դի­մում դա­տա­րան։ Դա­տա­վո­րը նշում է, որ տա­րեց­տա­րի պաշտ­պա­նա­կան ո­րո­շում ստա­նա­լու նպա­տա­կով դա­տա­րան դի­մում­նե­րի թի­վը ա­ճում է։ Սա բա­ցա­ռիկ դեպք է, երբ ըն­ տա­նե­կան բռնութ­յան ո­լոր­տում առ­կա դա­տաի­րա­վա­կան խնդիր­նե­րը քննարկ­վում են դա­տա­կան հա­մա­կար­գի ներ­կա­յա­ցուց­չի հետ։ Լ­րա­ գրողն օգ­տա­գոր­ծում է այս հնա­րա­վո­րութ­յու­նը ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան գոր­ծե­րով ար­դեն իսկ կա­յաց­ված դա­տավ­ճիռ­նե­րի վե­րա­բեր­յալ քննար­ կում ծա­վա­լե­լու նպա­տա­կով՝ հարց­նե­լով դա­տա­վո­րի կար­ծի­քը բռնա­ րար­նե­րի նկատ­մամբ մեղմ պա­տիժ­նե­րի վե­րա­բեր­յալ։ Դա­տա­վո­րի կար­ ծի­քով՝ պա­տիժ­նե­րը ի­րա­վի­ճակ շատ չեն փո­խում, ին­չին լրագ­րո­ղը հա­ կա­դար­ձում է՝ հղում կա­տա­րե­լով ի­րա­վա­պաշտ­պան­նե­րի կար­ծի­քին, որ ե­թե այ­սինչ գոր­ծով խիստ պա­տիժ լի­ներ, դա կա­րող էր կան­խար­գե­ լիչ դե­րա­կա­տա­րում ու­նե­նալ մյուս­նե­րի հա­մար։

82 Զրույցներ Կանանց մասին - 08.10.2020, 10 հոկտեմբերի watch?v=DXvkvTTKdRk, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմ­բերի 2021։

2020,

https://www.youtube.com/

83 Զրույցներ Կանա­նց մասին 22.10.2020, 25 հոկտեմբերի 2020, https://www.youtube.com/watch?v=cgtA8rS6zsM, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

44

Այս խնդի­րը նաև ար­ծարծ­վում է հա­ջորդ հա­ղորդ­ման84 շրջա­նակ­նե­ րում, ո­րին հյու­րըն­կալ­ված փաս­տա­բան Է­լի­նա Գ­յուրջ­յանն է բարձ­րա­ ձայ­նում մեղմ պա­տիժ­նե­րի մա­սին։ Փաս­տա­բա­նը նաև անդ­րա­դառ­նում է մեկ այլ կար­ևոր խնդրի. ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րով հա­րուց­ ված քրեա­կան գոր­ծե­րը հա­ճա­խա­կի վա­ղե­մութ­յան ժա­կե­տը լրա­ցած լի­նե­լու հիմ­քով կարճ­վում են։ Լ­րագ­րող­նե­րը հա­ճախ ան­տե­սում են այս խնդի­րը, և­ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան թե­ման լու­սա­բա­նե­լիս գրե­թե եր­բեք չեն անդ­րա­դառ­նում դրան։ Փաս­տա­բա­նը ե­թե­րում նաև պար­զա­բա­ նում է օ­րեն­քով նա­խա­տես­ված պաշտ­պա­նութ­յան մի­ջոց­նե­րի կի­րառ­ ման ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րը։ Տի­կին Գ­յուրջ­յա­նը նաև նշում է, որ Դա­տա­կան ակ­տե­րի հար­կա­դիր կա­տար­ման ծա­ռա­յութ­յու­նը հա­ճախ ի կա­տար չի ա­ծում դա­տա­րա­նի ո­րո­շու­մը, և­ե­րե­խան ան­գամ դա­տա­րա­ նի ո­րո­շու­մից հե­տո շա­րու­նա­կում է մնալ բռնա­րար հոր մոտ։ Հա­ղոր­դա­շա­րի յո­թե­րորդ հա­ղորդ­ման85 հյու­րի՝ Կր­թութ­յան, գի­տու­ թյան, մշա­կույ­թի և ս­պոր­տի փոխ­նա­խա­րար Ժան­նա Անդ­րեաս­յա­նի հետ քննար­կում են ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեմ պայ­քա­րում կրթութ­յան նշա­նա­կութ­յան թե­ման։ Փոխ­նա­խա­րա­րը կար­ևո­րում է կրթա­կան հա­ մա­կար­գի աշ­խա­տա­կից­նե­րի՝ բռնութ­յուն հայտ­նա­բե­րե­լու պատ­րաստ­ վա­ծութ­յու­նը։ Հա­ղոր­դումն ա­վե­լի շատ կենտ­րո­նա­նում է ե­րե­խա­նե­րի նկատ­մամբ բռնութ­յան վրա, թեև կոչ­վում է «Զ­րույց­ներ կա­նանց ի­րա­ վունք­նե­րի մա­սին»։ Հա­ջորդ հա­ղորդ­ման86 շրջա­նակ­նե­րում ևս զ­րույ­ցը կենտ­րո­նա­նում է ե­րե­խա­նե­րի ի­րա­վունք­նե­րի վրա։ Հ­յու­րը՝ Դավ­թա­շեն վար­չա­կան շրջա­ նի Խ­նա­մա­կա­լութ­յան և հո­գա­բար­ձութ­յան հանձ­նա­ժո­ղո­վի քար­տու­ ղար Լի­լիթ Հո­գոս­յա­նը, նշում է, որ ի­րենք որ­ևէ լիա­զո­րութ­յուն չու­նեն կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան դեպ­քում մի­ջամ­տե­լու. Խ­նա­մա­կա­ լութ­յան և հո­գա­բար­ձութ­յան մար­մին­նե­րի հիմ­նա­կան գոր­ծա­ռույ­թը ե­րե­խա­նե­րի լա­վա­գույն շա­հը պաշտ­պա­նելն է։ 2020 թվա­կա­նին հե­ռար­ձակ­ված «Զ­րույց­ներ կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րի 84 Զրույցներ կանանց մասին - 05.11.2020, 08 նոյեմբերի 2021, https://www.youtube.com/watch?v=3U9gsa5­ XTKY, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 85 Զրույցներ Կանանց մասին - 19.11.2020, 23 նոյեմբերի 2020, https://www.youtube.com/watch?v=vyoQ1UJ-ly4, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 86 Զրույցներ Կանանց մասին - 10.12.2020, 12 դեկտեմբերի 2020, https://www.youtube.com/watch?v=0lbNB2braI, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

45

մա­սին» հա­ղոր­դա­շա­րի վեր­ջին հա­ղորդ­ման87 հյու­րը ՀՀ մար­դու ի­րա­ վունք­նե­րի պաշտ­պա­նի աշ­խա­տա­կազ­մի Հե­տա­զո­տա­կան և կր­թա­կան կենտ­րո­նի ղե­կա­վար Նի­նա Փի­րում­յանն է։ Ն­րա խոս­քով՝ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան խնդիր­նե­րով ՄԻՊ-ի ստա­ցած դի­մում­նե­րի թի­վը զգա­լիո­րեն ա­ճել է վեր­ջին տա­րի­նե­րին։ Ընդ ո­րում՝ դի­մում­նե­րի մե­ծա­մաս­նութ­յան դեպ­քում բռնութ­յունն ար­ձա­նագր­վել է կնոջ նկատ­մամբ։ Փի­րում­յա­նը նշում է, որ ի­րենց դի­մող կա­նան­ցից շա­տե­րը չեն ցան­կա­նում ոս­տի­ կա­նութ­յուն դի­մել։ Հա­ղորդ­ման հյուրն ա­սում է, որ ՀՀ օ­րենսդ­րա­կան կար­գա­վո­րում­նե­րը լիար­ժեք չեն կար­գա­վո­րում հո­գե­բա­նա­կան բռնու­ թյու­նը, օ­րի­նակ, հե­տամ­տում եր­ևույ­թը ՀՀ քրեա­կան օ­րենսդ­րութ­յամբ ար­ձա­նագր­ված չէ։ Բո­լոր հա­ղոր­դում­նե­րում ակ­նա­ռու է լրա­գող, հա­ղոր­դու­մը վա­րող Ք­րիս­տի­նե Ա­լա­գուլ­յա­նի՝ թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ պատ­րաստ­վա­ծութ­յու­ նը, ո­րի շնոր­հիվ էլ հնա­րա­վոր է ե­ղել ստա­նալ այն­պի­սի հար­ցազ­րույց­ ներ, ո­րոնք ար­ծար­ծում են ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան կան­խար­գել­ման հետ կապ­ված ար­դիա­կան խնդիր­նե­րը։ 2020 թվա­կա­նին COVID-19 հա­մա­վա­րա­կի տա­րած­ման պատ­ճա­ռով տե­ղա­շարժ­ման սահ­մա­նա­փա­կում­ներ մտցնե­լուն զու­գա­հեռ ի­րա­վա­ պաշտ­պան­նե­րը սկսե­ցին ար­ձա­նագ­րել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­ քե­րի աճ ինչ­պես ամ­բողջ աշ­խար­հում, այն­պես էլ Հա­յաս­տա­նում։ «Panorama.am»-ը, հիմն­վե­լով միայն ա­ռա­ջին ե­ռամս­յա­կում ոս­տի­կա­ նութ­յան ար­ձա­նագ­րած ա­հա­զան­գե­րի վրա, գրել է, որ ինք­նա­մե­կու­սաց­ ման ըն­թաց­քում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րը նվա­զել են88։ Այ­նինչ, խոս­քը միայն հուն­վար-փետր­վար ա­միս­նե­րի հա­մե­մա­տութ­յամբ մար­ տին ար­ձա­նագր­ված թվե­րի մա­սին է։ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տութ­յու­ նում հա­մա­վա­րա­կով պայ­մա­նա­վոր­ված սահ­մա­նա­փա­կում­նե­րը ու­ժի մեջ են մտել միայն մար­տի կե­սին, ուս­տի մար­տին այդ խնդի­րը չէր կա­ րող զգա­լի լի­նել։ Այ­նինչ հե­տա­գա ա­միս­նե­րին ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րի վե­րա­բեր­յալ ա­հա­զան­գե­րի թի­վը կտրուկ ա­ճել է, սա­կայն նույն լրատ­վա­մի­ջոցն այլևս հարկ չի հա­մա­րել անդ­րա­դառ­նալ այդ խնդրին։

87 Զրույցներ կանանց մասին - 17.12.2020, 20 դեկտեմբերի 2020, https://www.youtube.com/watch?v=RiZwtULiQC4, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 88 Հայաստանում ինքնամեկուսացման օրերին ընտանեկան բռնությունները պակասել են, 02 մայիսի 2020, https://www.panorama.am/am/news/2020/05/02/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5% A1%D5%B6-%D5%AB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D5%AF%D5%B8%D6%82%D 5%BD%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4/2284372, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

46

Փո­խա­րե­նը ինք­նա­մե­կու­սաց­ման ա­միս­նե­րին ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան ա­ճին անդ­րա­դար­ձել են հա­յաս­տան­յան շատ ԶԼՄ-ներ, սա­կայն նրան­ ցից քչերն են բազ­մա­կող­մա­նի, մի քա­նի աղբ­յու­րից ստաց­ված տե­ղե­ կատ­վութ­յամբ նյու­թեր պատ­րաս­տել։ Մե­ծա­մա­սամբ ԶԼՄ-նե­րը սահ­ մա­նա­փակ­վել են Ընդ­դեմ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան կոա­լի­ցիա­յի ներ­կա­յա­ցուց­չի հետ թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ զրու­ցե­լով։ Այս ա­ռու­մով դրա­ կա­նո­րեն ա­ռանձ­նա­ցել է «Ա­զա­տութ­յուն» ռա­դիո­կա­յա­նը, ո­րի հրա­պա­ րա­կած հե­ղի­նա­կա­յին նյու­թը,89 բա­ցի ի­րա­վա­պաշտ­պան­նե­րի խոս­քից, նե­րա­ռում է նաև վի­ճա­կագ­րա­կան տվյալ­ներ, ՀՀ մար­դու ի­րա­վունք­նե­ րի պաշտ­պա­նի գրա­սեն­յա­կի ներ­կա­յա­ցուց­չի կար­ծի­քը և ՄԱԿ-ի հայտ­ նած տե­ղե­կատ­վութ­յունն ամ­բողջ աշ­խար­հում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան ա­ճի վե­րա­բեր­յալ։ Նույն թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պան­նե­րի հետ են զրու­ցել «­Փաս­տին­ֆո»-ն90, «Sputnik Հա­յաս­ տան»-ը91, «Armdaily»-ն92, «­Մե­դիա­լա­բը»93, «Newarmenia»-ն94, իսկ «Epress»-ը ման­րա­մասն ներ­կա­յաց­րել է95 հա­մա­վա­րա­կի ըն­թաց­քում խո­ցե­լի խմբե­րի վատ­թա­րա­ցող վի­ճա­կի վե­րա­բեր­յալ Ընդ­դեմ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան կոա­լի­ցիա­յի հե­տա­զո­տութ­յան արդ­յունք­նե­րը։ Թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ կա­յա­ցած մա­մու­լի ա­սու­լի­սը ևս լու­սա­բան­վել է տար­բեր ԶԼՄ-նե­րում, որ­տեղ ներ­կա­յաց­վել է բա­նա­խոս­նե­րի հա­ղոր­ դած տե­ղե­կութ­յու­նը96։

89 Իրավապաշտպաններ. հակահամաճարակային սահմանափակումների պայմաններում աճել է ը­նտ­անեկան բռնության դեպքերի թիվը, 20 օգոստոսի 2020, https://www.azatutyun.am/a/30793879.html, վերջին մուտ­ք՝­ 30 հոկտեմբերի 2021։ 90 Ընտանեկան բռնության ահազանգերը 30 տոկոսով ավելացել են, 07 նոյեմբերի 2020, https://www. pastinfo.am/hy­/ n­e ws/2020/07/11/%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%AF %D5%A1%D5%B6-%D5%A2%D5%BC%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5 %B6-%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D6%80%D5%A8-30%D5%BF%D5%B8%D5%AF%D5%B8%D5%BD­%D­5%­B8%D5%BE-%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D5%AC%D5 %A1%D6%81%D5%A5%D5%AC-%D5%A5%D5%B6/1024784, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի­2021։ 91 Հայաստանում ընտանեկան բռնության ռիսկե­րի­ աճ կա. Հովհաննիսյանը` պատճառների մասին, 11 նոյ­ եմբերի 2020, https://armeniasputnik.am/20200811/hayastanum-yntanekan-brnutyan-riskeri-aj-ka-hovhannisyanypatjarneri-masin-24068829.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 92 Տագնապով սպասում ենք, որ գուցե առաջին շաբաթը անցնի և ընտանեկան բռնությունների քանակն ավելանա. Հասմիկ Գևորգյան, 19 մարտի 2020, https://www.armdaily.am/?p=84735&l=am, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 93 «Թեժ գծերով ստացվող ահազանգերը փաստում են, որ մոտ 30 տոկոսով աճել են ընտանեկան բռնության դեպքերը». Իրավապա­շտ­պա­ն,­2­3 օգոստոսի 2020, https://medialab.am/89333/, վերջին մուտք՝ 30 հո­կտ­եմբերի 2021։ 94 Արտակարգ դրության պայմաններում ընտանեկան բռնությունների ռիսկը շատ մեծ է. Զարուհի Հովհաննիսյան, 03 ապրիլի 2020, https://newarmenia.am/news/59552?fbclid=IwAR0UQjFdkgDb-zqyPa9hsdgNE LcpSs15OLaWiuZteeXEEvqTyrHjQaPH6Rw, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 95 Խոցելի խմբերի վատթարացող վիճակը՝ կորոնավիրուսի պայմաններում, 12 հուն­իսի 202­0,­ h­tt­ps://epress. am/2020/06/12/1326-3.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 96 Ընտանեկան բռնության դեպքերն աճել են արտակարգ դրության պամաններում. ահազանգերը 30 տոկոսով ավելացել են, 22 ապրի­լի­ 2­02­0,­ https://armday.am/post/118950/yntan­ek­an-brno-tjan-depqern-achel-en-artakargdro-tjan-pam­an­nero-m-ahazangery-30-tokosov-avelatsel-en, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

47

Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեմ պայ­քա­րի խո­չըն­դոտ­նե­րին սե­փա­կան նա­խա­ձեռ­նութ­յամբ անդրադարձել է «­Մե­դիա­լա­բը»՝ ներ­կա­յաց­նե­լով ի­րա­վա­պաշտ­պան­նե­րի դի­տար­կում­նե­րը97։ Ն­յու­թին կից ներ­կա­յաց­վում է թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ լրատ­վա­մի­ջո­ցի հե­ղի­նա­կա­յին նկա­րա­զար­դու­ մը։ «­Մե­դիա­լա­բը» նաև նկա­րա­զար­դում­նե­րի մի­ջո­ցով ներ­կա­յաց­րել է բռնութ­յան են­թարկ­ված կնոջ պատ­մութ­յու­նը98, ո­րը եր­կար տա­րի­ներ անց կոտ­րել է բռնութ­յան շղթան և­ ա­զատ­վել բռնա­րար ա­մուս­նուց ու նրա ըն­տա­նի­քից։ Այս­տեղ ներ­կա­յաց­վում են այն դժվա­րութ­յուն­նե­րը, ո­րոնց բռնութ­յան են­թարկ­ված կի­նը հան­դի­պել է բուժ­հաս­տա­տու­ թյու­նում, ոս­տի­կա­նութ­յու­նում։ Սա­կայն ա­վար­տը լա­վա­տե­սա­կան է. բռնութ­յուն վե­րապ­րա­ծը նշում է, որ ին­քը զոհ չէ, հաղ­թա­նա­կած կին է։ 2020 թվա­կա­նին կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան թե­մա­յով ըն­դա­մե­ նը մեկ սո­ցիա­լա­կան հո­լո­վակ է հրա­պա­րակ­վել։ «­Դափ­նե» նա­խագծի (daphnearmenia.com) «­Կա՛նգ առ» ա­նու­նը կրող տե­սա­հո­լո­վա­կում նշվում է, որ «­Ձեզ­նից բա­ցի ոչ մե­կը ձեր կյան­քը փո­խել չի կա­րող»99։ Ինչ­պես նաև ներ­կա­յաց­վում է Ա­ռող­ջա­պա­հութ­յան հա­մաշ­խար­հա­յին կազ­մա­կեր­պութ­յան տվյա­լը՝ աշ­խար­հում 3 կա­նան­ցից 1-ը իր կյան­քի ըն­թաց­քում են­թարկ­վել է ֆի­զի­կա­կան կամ հո­գե­բա­նա­կան բռնութ­յան։ Հան­րա­յին ռա­դիոն «­Ձեր փաս­տա­բա­նը» հա­ղոր­դա­շա­րի թո­ղար­կում­ նե­րից մե­կը նվի­րել է հա­մա­վա­րա­կի ըն­թաց­քում ա­մուս­նա­լու­ծութ­յուն­ նե­րին և­ըն­տա­նե­կան բռնութ­յա­նը։ Փաս­տա­բան Ա­շոտ Նու­րի­ջան­յա­նին լրագ­րո­ղը հարց­նում է, թե արդ­յոք մեր օ­րենսդ­րա­կան կար­գա­վո­րում­ նե­րը բա­վա­րար են բռնութ­յան դեմ պայ­քա­րե­լու հա­մար։ Փաս­տա­բա­ նը կար­ծում է, որ օ­րենսդ­րութ­յու­նը բա­վա­րար չա­փով կար­գա­վո­րում է խնդի­րը, թեև նշում է, որ «ի­րա­վա­կար­գա­վո­րում­նե­րում միշտ էլ շտկում­ նե­րի տեղ լի­նում է»100։ Փաս­տա­բա­նը նաև կոչ է ա­նում չլռել բռնութ­յան

97 Կարճված գործեր, սպանված կանայք, ընթացք չստացած դիմումներ. Ինչու՞ են իրավապահները շարունակում տուն ուղարկել բռնության ենթարկված կանանց, 09 մարտի 2020, https://medialab.am/50683/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 98 «Մայրիկի փախլավան». Նկարազարդ պատմություն՝ ընտանեկան բռնություն վերապրած կնոջ մասին, 04 հունվարի 2020, http­s:­//medialab.am/40118/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 99 ԿԱ՛ՆԳ ԱՌ / STOP!, 18 հունիսի 2020, https://daphnearmenia.com/2020/06/18/stop/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 100 Համավարակի պայմաններում ընտանեկան բռնությունը և ամուսնալուծությունը. «Ձեր փա­ստաբանը», 20 մայիսի 2020, https://hy.armradio.am/2020/05/20/%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BE%D5%A1% D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB-%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5­%B­6%­D5­ %A5%D6%80%D5%B­8%­D6%82%D5%B4-%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%AF% D5%A1%D5%B6-%D5%A2/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

48

մա­սին։ Լ­րագ­րո­ղի հար­ցե­րից պարզ է դառ­նում, որ նա լավ պատ­րաստ­ վել է հար­ցազ­րույ­ցին, ու­սում­նա­սի­րել է խնդրի վե­րա­բեր­յալ տար­բեր կա­ռույց­նե­րի զե­կույց­ներն ու գնա­հա­տա­կան­նե­րը, տար­բե­րա­կում է բռնութ­յան տե­սակ­նե­րը։ Ա­մուս­նա­լու­ծութ­յուն­նե­րի հա­մա­տեքս­տում բռնութ­յան թե­մա­յին է անդ­ րա­դար­ձել նաև «­Հայ­կա­կան ժա­մա­նա­կը», ո­րը, ներ­կա­յաց­նե­լով ամ­ բողջ աշ­խար­հում ա­մուս­նա­լու­ծութ­յուն­նե­րի թվի ա­ճը, փոր­ձում է ստա­ նալ դրա պատ­ճառ­նե­րի վե­րա­բեր­յալ պա­տաս­խան­ներ հո­գե­բա­նից։ «­Մոր և ման­կան անկ­յուն» հա­ղոր­դա­շա­րի հե­ղի­նակ, հո­գե­բան Նա­րի­նե Իս­րա­յել­յա­նը որ­պես ա­մուս­նա­լու­ծութ­յան պատ­ճառ ա­ռանձ­նաց­նում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նը և­ա­սում, որ ե­թե կա բռնութ­յուն, ա­պա ճիշտ է ա­մուս­նա­լուծ­վե­լը101։ Իսկ «Ա­ռա­վոտն» անդ­րա­դար­ձել է աղ­ջիկ փախց­նե­լու եր­ևույ­թին, որ­տեղ կնոջ կամ­քին դեմ փախց­նե­լը քննարկ­վում է որ­պես բռնութ­յուն կնոջ նկատ­մամբ և հան­ցա­գոր­ծութ­յուն։ Ն­յու­թում այն­պի­սի շեշ­տադ­րում­ներ են ար­ված, ո­րոնց շնոր­հիվ բռնութ­յան նկատ­մամբ ան­հան­դուր­ժո­ղա­կա­ նութ­յուն է ձևա­վոր­վում102։ «Ա­ռա­վո­տը» նաև հետ­ևո­ղա­կա­նո­րեն լու­սա­ բա­նել է Գ­յում­րիում տե­ղի ու­նե­ցած ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քը, ո­րը հան­րա­յին քննար­կում­նե­րի ա­ռիթ էր դար­ձել։ 42-ամ­յա կնո­ջը սպա­նել էր նրա հետ ար­տաա­մուս­նա­կան կա­պի մեջ գտնվող 28-ամ­յա տղա­մար­դը։ Նա ծե­ծել էր նաև կնոջ ան­չա­փա­հաս դստե­րը, ո­րին մա­հա­մերձ վի­ճա­ կում տե­ղա­փո­խել էին բժշկա­կան հաս­տա­տութ­յուն։ Օ­րա­թեր­թը միա­ կող­մա­նի տե­ղե­կութ­յուն­ներ է հրա­պա­րա­կում սպան­ված կնոջ անձ­նա­ կան կյան­քի վե­րա­բեր­յալ՝ ա­ռանց ստու­գե­լու լրագ­րո­ղը պար­զա­պես վե­ րա­պատ­մում է այն ա­մե­նը, ինչ հար­ևան­նե­րից է լսել103։ Մեկ այլ նյու­թում ա­նա­նուն աղբ­յու­րի խոս­քերն է փո­խան­ցել օ­րա­թեր­թի կայ­քը. «­Մենք հան­դի­պե­ցինք նաև հա­րա­զատ­նե­րից մե­կին, ո­րը, սա­կայն չհա­մա­ձայ­ նեց նկա­րա­հան­վել ու հրա­պա­րա­կել իր ա­նուն-ազ­գա­նու­նը։ Նա պատ­ մեց, որ Մա­րի­նեի սպա­նութ­յան մեջ կաս­կած­վող 28-ամ­յա տղա­մար­դը նրա կյանք թա­փան­ցել էր դեռ ա­մու­սու մա­հից ա­ռաջ, այդ պատ­ճա­ռով

101 Ամուս­նա­լո­ւծ­ու­թյունները շատացել են, ամուսնությունները՝ պակասել. հոգեբանը վերլուծում է պատճառները, 08 փետրվարի 2020, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 102 Ինչու են Հայաստան­ում աղջիկ փախցնում, 27 հունվարի 2020, https://www.aravot.am/2020/01/27/1090174/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 103 42-ամյա կնոջ սպանության մեջ կասկածվող տղամա­րդ­ը նրա անունով վարկեր էր վերցրել. պատմում են թաղամասում, 12 մարտի 2020, https://www.aravot.am/2020/03/12/1099546/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

49

էլ ա­մու­սինն ին­ֆարկտ է ստա­ցել ու մա­հա­ցել։ Դ­րա­նից հե­տո Մա­րի­նեի որ­դին, ո­րը սեպ­տեմ­բե­րին պատ­րաստ­վում է բա­նակ գնալ, հե­ռա­ցել է տնից, գնա­ցել է բնա­կութ­յան հաս­տա­տե­լու հո­րա­քույր­նե­րի հետ։ Հո­րա­ քույր­նե­րը ցան­կութ­յուն են հայտ­նել 12-ամ­յա աղջ­կան ևս տա­նել ի­րենց մոտ՝ նկա­տի ու­նե­նա­լով այն, որ տուն հան­ցա­գործ է մտնում-ել­նում, սա­ կայն աղ­ջի­կը չի հա­մա­ձայ­նել, մնա­ցել է մոր հետ բնա­կութ­յան»104։ Այ­սօ­րի­նակ հրա­պա­րա­կում­նե­րը նպաս­տում են սպան­ված կնոջ նկատ­ մամբ մե­ղադ­րանք­նե­րի, կրկնա­զո­հար­կում պա­րու­նա­կող մեկ­նա­բա­ նութ­յուն­նե­րի ա­վե­լաց­մա­նը, ո­րոնց պա­կա­սը սո­վո­րա­բար չի լի­նում։ Ի դեպ, նյու­թե­րից մե­կում բա­ցա­հայտ­վում է, որ զո­հի հար­ևան ըն­տա­ նի­քում ապ­րող կի­նը ևս ճն­շում­նե­րի է են­թարկ­վում իր ա­մուս­նու կող­ մից, սա­կայն սրան որ­ևէ գնա­հա­տա­կան օ­րա­թեր­թը չի տա­լիս. «­Դեպ­քի հենց հա­ջորդ օ­րը տի­կին Վար­սիկն ա­սաց, որ ա­մու­սի­նը չի թույ­լատ­րում ի­րեն հար­ցազ­րույց տալ...»105, «­Տի­կին Վար­սի­կի ա­մու­սինն ա­սաց, որ ինքն ար­գե­լել է հար­ցազ­րույց տալ կնո­ջը, քա­նի որ հա­մա­ցան­ցում ինչ մե­ղադ­րանք­ներ ա­սես հնչեց­նում են ի­րենց հաս­ցեին­՝ա­ռանց ի­մա­նա­ լու ճշմար­տութ­յու­նը»106։ Այս եր­կու նա­խա­դա­սութ­յուն­նե­րում այն­պես է խոս­վում ա­մուս­նու՝ կնոջ նկատ­մամբ գե­րիշ­խող դիր­քի մա­սին, կար­ծես դա նոր­մա է, և­ այդ­տեղ որ­ևէ ար­տա­սո­վոր բան չկա։ Այս հանցա­գոր­ ծութ­յան վե­րա­բեր­յալ հե­տա­գա հրա­պա­րա­կում­նե­րում պարզ­վել է, որ մեկ այլ ըն­տա­նի­քում ևս­ ա­մու­սի­նը ճնշում է կնո­ջը, սա­կայն այս ան­ գամ էլ «News.am»-ն­ է դա ներ­կա­յաց­րել որ­պես սո­վո­րա­կան եր­ևույթ և ն­յու­թի վեր­նա­գիր է դարձ­րել ա­մուս­նու՝ կնո­ջը ար­գե­լե­լու հատ­վա­ծը. «Ա­մու­սինս կթող­նե՞ր, որ գնա­յի. ին­չու գյում­րե­ցի 13–ամ­յա աղջ­կա հո­ րա­քույ­րը նրան չի այ­ցե­լում»107։ Բո­լոր այն դեպ­քե­րում, երբ լրատ­վա­ մի­ջոց­նե­րը լոկ ար­ձա­նագ­րում են բռնութ­յան, ճնշում­նե­րի վե­րա­բեր­յալ փաս­տեր, սա­կայն դրանց որ­ևէ գնա­հա­տա­կան չեն տա­լիս, ան­գամ չեն ան­վա­նում դա «բռնութ­յուն», ըստ էութ­յան, նպաս­տում են հա­սա­րա­ կութ­յու­նում առ­կա կարծ­րա­տի­պե­րի ամ­րապնդ­մա­նը և կա­նանց նկատ­ մամբ բռնութ­յան լե­գի­տի­մաց­մա­նը առն­վազն հան­րա­յին ըն­կա­լում­նե­րի

104 Տղան հեռացել էր տանից. հարազատներն ու հարևանները՝ Գյումրիում սպանված կնոջ մասին, 06 մարտի 2020, https://www.aravot.am/2020/03/06/1098390/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

105 28-րդ ծանոթագրությունում։ 106 Նույն տեղում։ 107 Ամուսինս կթողնե՞ր, որ գնայի. ինչու գյումրեցի 13–ամյա աղջկա հորաքույրը նրան չի այ­ցելում,­ 1­3 մա­րտ­ի 2020, https://news.am/arm/news/565027.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

50

տի­րույ­թում։ Թերևս այս դեպ­քի մե­դիա­կա­նա­ցումն ու հան­րա­յին ակ­ տիվ քննար­կում­ներն ու մե­ղադ­րա­կան մեկ­նա­բա­նութ­յուն­ներն են նաև նպաս­տել նրան, որ հա­րա­զատ­նե­րից որ­ևէ մե­կը չի մաս­նակ­ցել հու­ղար­ կա­վո­րութ­յան ա­րա­րո­ղութ­յա­նը, ինչ­պես ար­ձա­նագ­րել է «Ա­ռա­վո­տը»108։ Իսկ հու­ղար­կա­վո­րութ­յու­նը կազ­մա­կեր­պած Գ­յում­րիի քա­ղա­քա­պե­տի կար­ծի­քով՝ նրանք ա­մո­թից չեն ե­կել։ Քա­ղա­քա­պե­տը, թեև իր խոս­քում դա­տա­պար­տում է բռնութ­յու­նը, սա­կայն տո­ղա­տա­կե­րում կշտամ­բում է սպան­ված կնո­ջը ոչ ա­վան­դա­կան վար­քա­գիծ դրսևո­րե­լու հա­մար. «Գ­յում­րին ա­վան­դույթ­ներ ու­նե­ցող, ա­վան­դա­պաշտ քա­ղաք է, մա­նա­ վանդ ըն­տա­նի­քի հետ կապ­ված։ Ճիշտն ա­սած, այս դեպ­քը ոնց որ թե հա­րիր չէ մեր քա­ղա­քին: ...Այս դեպ­քը ցնցեց քա­ղա­քը, մենք պետք է բռնութ­յու­նը դա­տա­պար­տենք, և­ այ­սօր Ազ­գա­յին ժո­ղո­վում ըն­դուն­ վում է օ­րենք, ո­րով բռնութ­յու­նը դա­տա­պարտ­վե­լու է, որ­ևէ մեկն ի­րա­ վունք չու­նի բռնութ­յուն ի­րա­կա­նաց­նել»109։ Տվ­յալ դեպ­քը «Ա­ռա­վո­տը» լու­սա­բա­նել է միայն հան­րա­յին հե­տաքրք­րա­սի­րութ­յու­նը բա­վա­րա­րե­լու նպա­տա­կով՝ ներ­կա­յաց­նե­լով զո­հի անձ­նա­կան կյան­քի, թաղ­ման ա­րա­ րո­ղութ­յան, նրա և հա­րա­զատ­նե­րի հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի վե­րա­բեր­յալ ման­րա­մաս­ներ։ Դեպ­քի հետ­ևո­ղա­կան լու­սա­բան­մա­նը նպաս­տել է այն, որ օ­րա­թեր­թը մշտա­կան թղթա­կից ու­նի Գ­յում­րիում, ո­րը հենց սպա­ նութ­յան օ­րը ո­րոշ ման­րա­մաս­ներ է հա­ղոր­դել110։ Դեպ­քի վե­րա­բեր­յալ Նու­նե Արև­շատ­յա­նի նյու­թե­րը հիմ­նա­կա­նում տե­ղե­կատ­վա­կան են՝ եր­ բեմն սկան­դա­լա­յին տար­րե­րով, դրան­ցում բա­ցա­կա­յում են վեր­լու­ծութ­ յուն­նե­րը և­ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ ընդ­հան­րա­ցում­նե­րը։ Սա թերևս պայ­մա­նա­վոր­ված էր նրա­նով, որ հատ­կա­պես ան­չա­փա­ հաս աղջ­կա նկատ­մամբ բռնութ­յու­նը ցնցել էր շա­տե­րին, և­այս թե­ման խիստ պա­հանջ­ված ու հրա­տապ էր դար­ձել այդ օ­րե­րին, ուս­տի ԶԼՄ-ն հ­նա­րա­վո­րինս օ­պե­րա­տի­վո­րեն հրա­պա­րա­կել է այն ա­մե­նը, ինչ կա­րո­ ղա­ցել է պար­զել։ Գ­յում­րիում տե­ղի ու­նե­ցած սպա­նութ­յու­նը, սա­կայն, մի շարք այլ լրատ­

108 «Եղբայրը հազիվ է համաձայնել, որ սպանված քրոջը ծնողների մոտ հուղարկավորեն». Գյումրու «Հավերժ հիշատակ»-ի­ տ­նօրեն, 11 մարտի 2020, http­s://www.aravot.am/2020/03/11/1099289/, վերջին մուտք­՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 109 «Այս դեպքը Գյումրուն հարիր չէ. հարազատները երևի ամաչեցին թաղմանը գալ». Գյումրու քաղաքապետ, 11 մարտի 2020, https://www.aravot.am/2020/03/11/1099303/?fbclid=IwAR13AbjoFWB52udk2JdSrY-ya7d_ VlaMltuGKBVDT8IC3E3wDPwEgJ1X4w8, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 110 Որոշ մանրամասներ՝ Գյումրիում իր տան մեջ կնոջ սպանությունից, 05 մարտի 2020, https://www.aravot. am/2020/03/05/1098195/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

51

վա­մի­ջոց­ներ օգ­տա­գոր­ծե­ցին որ­պես տե­ղե­կատ­վա­կան ա­ռիթ՝ ըն­տա­նե­ կան բռնութ­յան խնդրին անդ­րա­դառ­նա­լու հա­մար։ «Ա­զա­տութ­յուն» ռա­ դիո­կա­յա­նը, օ­րի­նակ, հյու­րըն­կա­լե­լով Կա­նանց ռե­սուր­սա­յին կենտ­րո­նի ղե­կա­վար Լա­րա Ա­հա­րոն­յա­նին, կենտ­րո­նա­նում է ոչ թե տվյալ դեպ­քի ման­րա­մաս­նե­րի, այլ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յու­նը կան­խե­լու վրա։ Ի­րա­վա­պաշտ­պա­նը ընդգ­ծում է տար­բեր նա­խա­րա­րութ­յուն­նե­րի ա­նե­ լիք­ներն այս ուղ­ղութ­յամբ111։ Դեպ­քի առ­թիվ ռա­դիո­կա­յա­նը իր տա­ղա­ վա­րում հյու­րըն­կա­լել է նաև ՀՀ մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պան Ար­ ման Թա­թո­յա­նին112, ո­րը ներ­կա­յաց­նում է պե­տա­կան մար­մին­նե­րի թե­ րի աշ­խա­տան­քը կա­նանց ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նից պաշտ­պա­նե­լու գոր­ծում։ Պաշտ­պա­նի խոս­քի կար­ևոր շեշ­տադ­րում­ներն ա­ռանձ­նաց­րել ու նյութ է պատ­րաս­տել նաև «Epress.am»-ը113։ «Ա­զա­տութ­յու­նը» նաև ող­բեր­գա­կան սպա­նութ­յան ու ե­րե­խա­յի ա­ռող­ ջա­կան վի­ճա­կի մա­սին հե­ղի­նա­կա­յին նյութ է պատ­րաս­տել՝ նե­րա­ռե­լով տե­ղե­կատ­վութ­յան մի շարք աղբ­յուր­ներ114։ Այս­պի­սի մո­տե­ցու­մը, ցա­ վոք, սա­կա­վա­թիվ լրատ­վա­մի­ջոց­ներ են ցու­ցա­բե­րում։ Ա­վե­լի հա­ճախ հան­դի­պում են նյու­թեր, ո­րոն­ցում պար­զա­պես ներ­կա­յաց­ված են դեպ­ քի վե­րա­բեր­յալ որ­ևէ քա­ղա­քա­կան կամ հան­րա­յին գործ­չի կար­ծի­քը115 կամ դեպ­քի առ­թիվ կազ­մա­կերպ­ված որ­ևէ մի­ջո­ցառ­ման ման­րա­մաս­ նե­րը116։ Բռ­նութ­յան են­թարկ­ված կնոջ հաս­ցեին մե­ղադ­րանք­նե­րի տա­րա­փին է անդ­րա­դար­ձել «­Մե­դիա­լա­բը»՝ թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ զրու­ցե­լով Ընդ­դեմ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան կոա­լի­ցիա­յի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Զա­րու­հի Հով­հան­նիս­յա­նի հետ։ «­Ցա­վոք, մեր հա­սա­րա­կութ­յա­նը շատ բնո­րոշ է այդ մո­տե­ցու­մը, որ ցան­կա­ցած վատ բան, ո­րը կա­տար­վում է, և­ան­գամ 111 Հուսով ենք՝ ընտանեկան բռնությունը վերջապես կքրեականացվի Հայաստանում. Լարա Ահարոնյան, 6 մարտի 2020, https://www.youtube.com/watch?v=dRqxXqSq4Lc, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 112 Հարցազրույց Կարլեն Ասլանյանի հետ | Արման Թաթոյան, 09 մարտի 2020, https://www.azatutyun. am/a/30477596.html, վեր­ջի­ն մո­ւտք՝­30 հոկտեմ­բե­րի 2021։ 113 Տուժողի «հակաբարոյականությունը» հանել պատիժը մեղմացնող հանգամանքների ցանկից, 09 մարտի 2020, https://epress.am/2020/03/09/1824.h­tm­l,­վ­եր­ջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 114 Ծեծի ենթարկված աղջնակը որոշ բառեր է արտաբերել, 09 մարտի 2020, https://www.azatutyun. am/a/30477570.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 115 Եթե շարունակենք անտարբեր ձևանա­լ, այս դեպքերը գնալով կշատանան, պատգամավորները՝ Գյումրիի ողբերգության մասին, 06 մարտի 2020, https://operativ.am/?p­=3­62576&l=am, վերջին մուտք՝­30 հոկ­տեմբերի 2021։ 116 Հասարակության անտարբերության հետևանք. հոգեբանները` Գ­յո­ւմրի­ու­մ տեղի ունեցած ողբերգական դեպքի մասին, 0­7 մա­րտի 2020,­ h­ttps://ww­w.­shantne­ws­.am/news/vie­w/­62­0247.html, «Ընտանիքում կանայք շահագործվում են». բողոքի երթ Գյումրիում, 09 մարտի 2020, https://www.shantnews.am/news/view/621518. html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

52

կի­նը սպան­վում է, մեղ­քը բար­դում են կնոջ վրա, որ ինքն է հրահ­րել, ինքն է ա­ռիթ տվել»117,- նշել է ի­րա­վա­պաշտ­պա­նը: Իսկ «1in.am»-ի հա­ ղոր­դա­վար Գո­հար Հայ­րա­պետ­յա­նը նույն թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ քննարկ­ ման բաց­ման խոս­քում հի­շեց­նում է վեր­ջերս տե­ղի ու­նե­ցած դեպ­քե­ րը և հարց ուղ­ղում զրու­ցա­կից­նե­րին. «­Քա­նի՞ կին պետք է դրվի զո­ հա­սե­ղա­նին, որ­պես­զի հա­մա­պա­տաս­խան կա­ռույց­նե­րը կա­րո­ղա­նան պաշտ­պա­նել կա­նանց և ն­րանց ի­րա­վունք­նե­րը»118։ Տա­ղա­վա­րում հյուր­ ըն­կալ­ված Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի «Իմ քայ­լը» խմբակ­ցութ­յան պատ­գա­մա­ վոր Թա­գու­հի Ղա­զար­յա­նը և­ի­րա­վա­պաշտ­պան Զա­րու­հի Հով­հան­նիս­ յա­նը քննար­կում են ինչ­պես պե­տութ­յան ա­նե­լիք­նե­րը, այն­պես էլ հան­ րութ­յան հան­դուր­ժո­ղա­կա­նութ­յու­նը և­ ան­տար­բե­րութ­յու­նը բռնութ­յան նկատ­մամբ։ «­Փաս­տին­ֆո»-ն ևս զրու­ցել է Զա­րու­հի Հով­հան­նիս­յա­նի հետ, ո­րը դեպ­քի հա­մա­տեքս­տում բա­ցատ­րում է, որ զու­գըն­կե­րոջ կող­ մից կա­տար­ված հան­ցա­գոր­ծութ­յու­նը ևս պետք է դի­տար­կել որ­պես ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն, այ­նինչ ազ­գա­յին օ­րենսդ­րութ­յու­նից դուրս է մնա­ցել «զու­գըն­կեր» եզ­րույ­թը119։ Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յանն առնչ­վող քրեա­կան գոր­ծե­րի լու­սա­բա­նու­մը հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում սո­վո­րա­բար սահ­մա­նա­փակ­վում է գոր­ծի ման­րա­մաս­նե­րը ներ­կա­յաց­նե­լով։ Այս­պի­սի դեպ­քե­րում լրատ­վա­մի­ջոց­ նե­րը մե­ծա­մա­սամբ օգտ­վում են կա՛մ ՀՀ ոս­տի­կա­նութ­յան տա­րա­ծած հա­ղոր­դագ­րութ­յու­նից՝ հիմ­նա­կա­նում բա­ռա­ցիո­րեն ար­տատ­պե­լով այն120, կա՛մ դա­տա­կան հա­մա­կար­գի տե­ղե­կատ­վա­կան հար­թա­կից121, իսկ ա­ռա­վել հազ­վա­դեպ մաս­նակ­ցում են դա­տա­կան նիս­տե­րին122։ Այս

117 «Եթե անգամ կինը սպանվում է, մեղքը բարդում են նրա վրա, որ ինքն է հրահրել, ինքն է առ­իթ­ տվել. կնոջը թիրախավորելու մոտեցումը շատ տարածված է». իրավապաշտպան, 06 մարտի 2020, https://medialab. am/50178/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 118 Ցավալի է՝ որոշ պատգամավորներ ևս մեղադրում էին սպանված կնոջը. Ընտանեկան բռնությունը պետք է քրեականացվի, 06 մարտի 2020, https://www.facebook.com/watch/­?v=540405489919753, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 119 8 ժամ կինը գտ­նվել է ծեծված և սարսափելի վիճակում, որեւէ մեկը օգնության ձեռք չի մեկնել. Իրավապաշտպանը ըն­դգծում է՝ ընտա­նեկան բռնությունը պետք է քրեականացվի, 03 հունիսի 20­20­, https:// www.pastinfo.am, https://bit.ly/3DJtYjm, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 120 Մեկ օրում՝ 51 հանցագործություն. կաշառակերություն, որսագողություն, ընտանեկան բռնություն, 06 հունիսի 2020, https://imedia.am/2020/06/12/%D5%B4%D5%A5%D5%AF-%D6%85%D6%80%D5% B8%D6%82%D5%B4%D5%9D-51-%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%A1%D5%A3%D5%­B 8­ %D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6-%D5%AF%D5%A1%D5% B7%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%AF/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 121 Նախկին ամուսինը գնացել է կնոջ վերջը տալու եւ խոհանոցային դանակով հարվածներ հասցրել նրան. գործը դատարանում է, 24 մարտի 2020, https://operativ.am/?p=364954&l=am, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 122 «Մի՛ արա, տղա ջան». Գայի պողոտայի շենքերից մեկում 25-ամյա տղան սպանել է ուսուցչուհի մորը, 01 փետրվարի 2020, https://ww­w.1in.am/2695656.html?fbclid=IwAR3X0KsUDoUawWQxddy9rguXEqw8p_ DrDVodwKne1odlBS5kMTlUBe1nU1Q, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

53

ա­ռու­մով ինչ­պես 2019-ին, այն­պես էլ 2020-ին ա­ռանձ­նա­ցել է «1in.am»-ը, ո­րը ան­գամ ար­խի­վա­յին նյու­թեր է վեր­հա­նում և ներ­կա­յաց­նում տաս­ նամ­յակ­ներ ա­ռաջ տե­ղի ու­նե­ցած ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քեր։ Այդ նյու­թե­րից մե­կում, ո­րում ներ­կա­յաց­վում է, թե ինչ­պես է ա­մու­սի­ նը դա­ժա­նա­բար սպա­նել կնո­ջը, հե­ղի­նա­կը են­թադ­րում է, թե ա­մու­ սին­նե­րը միմ­յանց կյան­քը դժոխ­քի էին վե­րա­ծել՝ ա­ռանց փաս­տա­կան հիմ­նա­վո­րում ներ­կա­յաց­նե­լու123։ Եր­բեմն էլ լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րը սե­փա­ կան նա­խա­ձեռ­նութ­յամբ գոր­ծի վե­րա­բեր­յալ ման­րա­մաս­ներ են ճշտում և հ­րա­պա­րա­կում։ Այդ­պի­սի օ­րի­նակ­նե­րից են «Ա­ռա­վո­տի»124, «Armlur. am»-ի125 և «News.am»-ի126 հրա­պա­րա­կում­նե­րը։ Տվ­յալ գոր­ծե­րով լրատ­ վա­մի­ջոց­նե­րը, սա­կայն, չեն դրսևո­րել հետ­ևո­ղա­կա­նութ­յուն և բա­վա­ րար­վել են ըն­դա­մե­նը մեկ անդ­րա­դար­ձով։ Ա­ռա­վել հազ­վա­դեպ է պա­ տա­հում, երբ լրագ­րողն այ­ցե­լում է զո­հի ըն­տա­նիք՝ ա­մե­նա­մոտ հա­րա­ զատ­նե­րից ման­րա­մաս­նե­րը ճշտե­լու, ինչ­պես 16-ամ­յա աղջ­կա սպա­ նութ­յան գոր­ծով ա­րել է դա «Sputnik Հա­յաս­տա­նը»127։ Այս լրատ­վա­մի­ ջո­ցը նաև անդ­րա­դար­ձել է սպան­ված աղջ­կա հաս­ցեին հա­մա­ցան­ցում հայտն­ված բա­ցա­սա­կան մեկ­նա­բա­նութ­յուն­նե­րի տա­րա­փին, զրու­ցել է հո­գե­բա­նի հետ, սա­կայն որ­ևէ կերպ չի անդ­րա­դար­ձել խնդրի գեն­դե­ րա­յին աս­պեկ­տին, հան­րութ­յան կող­մից բռնա­րար­քի ար­դա­րաց­մանն ու կնատ­յա­ցութ­յա­նը128։ Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան գոր­ծեր լու­սա­բա­նե­լիս լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րը հազ­վա­դեպ են սպա­նութ­յու­նը կամ ծե­ծը ո­րա­կում որ­պես ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն։ Այս ա­ռու­մով դրա­կա­նո­րեն ա­ռանձ­նա­նում է «­Փաս­տին­ֆոն», ո­րը ներ­կա­յաց­նում է գոր­ծե­րը որ­պես ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն129 և

123 1991 թ. ԻՆՉՊԵՍ ԵՂԵԼ Է. ամուսինը կնոջը դաժանաբար սպանելուց հետո կախել էր իրեն, 05 հունվարի 2020, https://www.1in.am/2682063.html, վերջին­մ­ուտ­ք՝­30 հոկտ­եմբերի 2021։ 124 Չինարիում խեղդամահ արված կինը ուսուցչուհի էր, երեք­ ե­րեխաների մայր, 23 հունվարի 2020, https:// www.aravot.am/2020/01/23/1089784/, վերջ­ին­մ­ու­տք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 125 ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ. 28-ամյա աղջկա սպանության գործով փնտրում են նրա ամուսնուն. նոր մանրամասներ, 18 օգոստոսի 2020, https://a­rm­lur.am/1033005/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 126 Սկեսուրին խեղդամահ արած հարսը օրեր առաջ ինքնաս­պանության փո՞րձ էր արել. մանրամասներ ահասարսուռ դեպքից, 03 մարտի 2020, https://news.am/arm/news/563529.html?fbclid=IwAR29pBlljJvNsfUfZ_ La2hBctLGn3bndTfp1-dvMaosAnOOA8mfR0yIroBY, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 127 «Նույնիսկ եթե նա սատկի, ոչինչ չի փոխվի...». խեղդելով սպանված անչափահաս աղջկա մայր, 09 հունվարի 2020, https://armeniasputnik.am/20200109/nuynisk-et-na-satki-vochinch-chi-poxvi-khexdelovspanvats-anchapahas-axjka-mayr-21659213.html?fbclid=IwAR1sBgf5epBqRY_kst_6FNAb0OmSEAFoFPt_ sfCyGUjHsBcqxDrprsP1fv8, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 128 Անչափահաս աղջկա սպանության հետքերով. ինչու է այս դեպքն ագրեսիա առաջացրել սոցցանցերում, 11 հունվարի 2020, https://armeniasputnik.am/20200111/soccancerum-agresia-taracelu-himqy-mardu-chkayacacu-dzbaxt-lineln-e-hogeban-21667099.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 129 Ծեծել է կնոջը և կացնով սպառնացել հորը. ընտանեկան բռնության հե­րթական դեպքը՝ Արարատի մարզում, 15 հունիսի 2020, https://www.pastinfo.am/, https://bit.ly/3DI3lLJ, վերջին մ­ու­տք­՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

54

կ­նաս­պա­նութ­յուն130։ Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան ար­ձա­նագր­վող դեպ­քե­րի ա­ճին է անդ­րա­ դար­ձել «­Ժո­ղո­վուրդ» օ­րա­թեր­թը՝ կաս­կա­ծի տակ դնե­լով ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ օ­րենք ըն­դու­նե­լու անհ­րա­ժեշ­տութ­յու­նը։ Օ­րա­ թեր­թը իր վեր­լու­ծութ­յու­նում հաշ­վի չի առ­նում, որ ի­րա­վա­պաշտ­պան­ նե­րի տքնա­ջան աշ­խա­տան­քի և­ օ­րենք ու­նե­նա­լու շնոր­հիվ ա­վե­լա­ցել է դեպ­քե­րի ար­ձա­նագ­րու­մը և­ ոչ բռնութ­յուն­նե­րի քա­նա­կը։ Լ­րատ­վա­ մի­ջո­ցը փաս­տա­ցի սխալ տե­ղե­կատ­վութ­յուն է ներ­կա­յաց­նում իր ըն­ թեր­ցող­նե­րին. «...ա­մեն տա­րի 100 դեպ­քով ա­վե­լա­ցել են ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն­նե­րը: Եվ այս­տեղ հարց է ա­ռա­ջա­նում՝ արդ­յոք պե՞տք է ըն­ դուն­վեն այդ օ­րենք­նե­րը, այդ­քան ջանք, է­ներ­գիա, գու­մար­ներ ծախս­ վեն, ե­թե կա­տար­ված աշ­խա­տան­քը արդ­յունք չու­նի, և­ ի­րա­վի­ճա­կը չի փոխ­վում»131։ Ի­րա­կա­նում որ­ևէ հա­մա­պե­տա­կան հե­տա­զո­տութ­յուն չի ար­վել, ո­րը կփաս­տեր, որ բռնութ­յուն­ներն ա­վե­լա­ցել են երկ­րում, փաս­ տա­ցի ա­վե­լա­ցել են ի­րա­վա­պահ­նե­րի կող­մից ար­ձա­նագր­վող դեպ­քե­րի քա­նա­կը։ Սա նաև պայ­մա­նա­վոր­ված է նրա­նով, որ վեր­ջին տա­րի­նե­րին ոս­տի­կան­նե­րը սկսել են ա­ռա­վել լրջութ­յամբ վե­րա­բեր­վել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ հա­ղոր­դում­նե­րին և­ ար­ձա­նագ­րել դրանք։ Թեև տեքս­տին կից տե­սան­յու­թում նշվում է, որ թվի ա­ճը պայ­մա­նա­վոր­ված է ի­րա­զեկ­վա­ծութ­յամբ, սա­կայն շեշ­տադ­րում­ներն այն­պի­սին են, թե գու­ ցե մեզ պետք չէր օ­րենք ու­նե­նալ առ­հա­սա­րակ, քա­նի որ բռնութ­յան դեպ­քե­րի թվե­րը չեն նվա­զում։ Իսկ «Zham.am»-ը հրա­պա­րա­կել է «Ազ­գա­յին օ­րա­կարգ» կու­սակ­ցութ­ յան խորհր­դի ան­դամ, «Կր­թութ­յուն, գի­տութ­յուն, մշա­կույթ» հանձ­ նախմ­բի նա­խա­գահ Նու­նե Ա­միր­յա­նի պա­հան­ջը իշ­խա­նութ­յուն­նե­րից՝ շրջա­նա­ռութ­յու­նից հա­նել «Ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան կան­խար­գել­ման, ըն­տա­նի­քում բռնութ­յան են­թարկ­ված ան­ձանց պաշտ­պա­նութ­յան և­ ըն­տա­նի­քում հա­մե­րաշ­խութ­յան վե­րա­կանգն­ման մա­սին» ՀՀ օ­րեն­ քում փո­փո­խութ­յուն­ներ և լ­րա­ցում­ներ կա­տա­րե­լու մա­սին օ­րի­նա­գի­ծը: Ա­միր­յանն իր դիր­քո­րո­շու­մը հիմ­նա­վո­րե­լու հա­մար հղում է կա­տա­րում

130 Տավուշում ամուսինը փողոցում փորձել­ է­ սպ­ան­ել կնոջը՝ դանակի մի քանի հարված հասցնելով մարմնի տարբեր մասերին, 04 մարտի 2020, https://www.pastinfo.am, https://bit.ly/3qVfRUI, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 131 ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ. Ինչն է եղել Գյումրիում մորն ու դստերը ծեծելու պատճառը. ինչ ճանապարհ է անցել նրանց ծեծի ենթարկող­անձը. «Ժողովուրդ», 7 մարտի 2020, https://armlur.am/975356/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

55

e-draft.am հար­թա­կում նա­խագ­ծի «դեմ» քվեար­կող­նե­րի գե­րակշ­ռու­ թյա­նը «կողմ» քվեար­կող­նե­րի նկատ­մամբ և­ այն մա­նի­պու­լա­տիվ, կեղծ պնդմա­նը, թե իբր «հօ­գուտ փո­փո­խութ­յուն­նե­րի հան­դես են ե­կել հա­ սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­ներ և­ ան­հատ­ներ, ո­րոնք, մե­ծա­ մա­սամբ ԼԳԲՏ ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պան­ներ են և­ ե­կե­ղե­ցուն կոչ են ա­նում չմի­ջամ­տել ի­րենց բա­րո­յա­կան նոր­մե­րին»132: Այս խնդրա­հա­րույց պնդու­մը «Zham.am»-ը նաև օգ­տա­գոր­ծել է վեր­նագ­րում։ Հատ­կան­շա­ կան է, որ տվյալ լրատ­վա­մի­ջո­ցը օ­րի­նագ­ծի վե­րա­բեր­յալ որ­ևէ այլ կար­ ծիք չի ներ­կա­յաց­րել, ինչ­պես վե­րոնշ­յալ հրա­պա­րակ­ման մեջ, այն­պես էլ ամ­բողջ տար­վա ըն­թաց­քում։ Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յա­նը վե­րա­բե­րող ի­րա­դար­ձա­յին նյու­թե­րում հիմ­ նա­կա­նում բա­ցա­կա­յում է հե­ղի­նա­կա­յին աշ­խա­տան­քը։ Դ­րանք մե­ծա­ մա­սամբ որ­ևէ ի­րա­դար­ձութ­յան լու­սա­բա­նում­ներ են՝ կա՛մ մի­ջո­ցառ­ման ու­ղիղ հե­ռար­ձակ­ման133, կա՛մ ըն­դա­մե­նը մեկ խոս­նա­կի հնչեց­րած մտքի ներ­կա­յաց­ման134, կա՛մ որ­ևէ կազ­մա­կեր­պութ­յան կող­մից տա­րած­ված հա­ղոր­դագ­րութ­յան, տե­ղե­կատ­վութ­յան ար­տատպ­ման ձևով135։ Ա­ռա­վել ման­րա­մաս­նո­րեն լու­սա­բան­վում են թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ մա­մու­լի ա­սու­ լիս­նե­րը, այդ­պի­սի օ­րի­նակ­ներ են «Ա­ռա­վո­տի»136, «Armday.am»-ի137, «Ա­զա­տութ­յուն» ռա­դիո­կա­յա­նի138 և «168 ժա­մի»139 հրա­պա­րա­կում­նե­րը։

132 Ընտանիքում բռնության կանխարգելման օրենքում փոփոխություններին մեծամասամբ կողմ են ԼԳԲՏ իրավունքների պաշտպան ՀԿ-ները, որոնք եկեղեցուն կոչ են անում՝ չմիջամտել իրենց բարոյական նորմերին. Նունե Ամիրյան, 9 հունիսի 2020, https://zham.am/?p=66973&l=am, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 133 Կանանց իրավունքները և ընտանեկան բռնությունը ճգնաժամային իրավիճակներում­ (­տեսանյութ), 10 դեկտեմ­բե­րի­2020, https://a1plus.am/hy/article/388049, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 134 Ընտանեկան բռնություն. Հայաստանի օմբուդսմենի գրասենյակը բողոքներ է ստացել ոչ միայն կանանցից, այլեւ տղամարդկանցից, 11 մայիսի 2020, https://operativ.am/?p=372002&l=am, Այո՛, Հայաստանում կանանց դեռ պետք է բացատրել, որ իրավատեր են. Զոհրաբյան, 12 մայիսի 2020, https://armday.am/post/122556/ajohajastano-m-kanants-der-petq-e-batsatrel-or-iravater-en-zohrabjan, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբ­եր­ի 2021։ 135 Թագուհի Մանսուրյանի նկատմամբ բռնության դեպքի ավելի քան 3 տարի տևած դատավարությունը հանգուցալուծվեց, 08 դեկտեմբերի 2020, htt­ps­://freenews.am/post/2d3d7abb9601197056beae2ef9c456a7, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 136 Ոստիկանությունում այս պահին 1043 բռնա­րա­ր է հաշվառված. նրանց մեջ կան անչափահասներ եւ կանայք, 09 մարտի­2020, https://www.aravot.am/2020/03/09/1098799/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 137 Ընտանեկան բռնության դեպքերն աճել են արտակարգ դրության պամաններում. ահազանգերը 30 տոկոսով ավելացել են, 22 ապրիլի 2020, https://armday.am/post/118950/yntanekan-brno-­tjan-depqern-achel-enartakarg-dro-tjan-pamannero-m-ahazangery-30-tokosov-avelatsel-en, վերջին մ­ու­տք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 138 Կարանտինի պայմաններում Հայաստանում ավելացել են ընտանեկան բռնության դեպքերը, 18 ապրիլի 2020, https://www.azatutyun.am/a/3056­31­69.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 139 Եթե ԿԳՍ­Մ նախարարությունը պատշաճ իրականացներ օրենքի պահանջը, ընտանեկան բռնությունները քիչ կլին­եի­ն.­ Ա­իդա Մուրադյան, 09 մարտի 2020, https://168.am/2020/03/­09­/1­27­04­74.html, Ընտանեկան բռնության հետ կապված խնդիրն է՛լ ավելի ցցուն դարձավ համավարակի ժամանակ. Իրավապաշտպան, 31 հուլիսի 2020, https://168.am/2020/07/31/1344520.html, վերջին մուտ­ք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

56

2020 թվա­կա­նին ընդ­հա­նուր առ­մամբ հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում հրա­ պա­րակ­վել են ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ թվով 55 պաշ­տո­ նա­կան հա­ղոր­դագ­րութ­յուն, ո­րոն­ցում զուտ ար­տատպ­ված է ի­րա­վա­ պահ մար­մին­նե­րի տրա­մադ­րած տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը։ 2020 թվա­կա­նին էա­պես նվա­զել է Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յի շուրջ աղ­մու­կով պայ­մա­նա­վոր­ված հրա­պա­րա­կում­նե­րի քա­նա­կը։ Փո­խա­րե­ նը ա­վե­լա­ցել են խնդրի վե­րա­բեր­յալ կար­ևոր շեշ­տադ­րում­նե­րով նյու­ թե­րը։ Ի­հար­կե, քրեա­կան գոր­ծե­րի լու­սա­բա­նու­մը շա­րու­նա­կում է մնալ հատ­վա­ծա­կան և ս­կան­դա­լա­յին, հա­ճախ գոր­ծի ման­րա­մաս­նե­րը ներ­ կա­յաց­վում են զուտ որ­պես ու­շագ­րավ հան­ցա­գոր­ծութ­յուն, այլ ոչ որ­ պես հեր­թա­կան կնաս­պա­նութ­յան դեպք, ո­րի մա­սին պի­տի մտա­հոգ­վի պե­տութ­յու­նը և հա­սա­րա­կութ­յու­նը։

2.3 Կա­նանց նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում 2019 թվա­կա­նին հրա­պա­րակ­ված նյու­թե­րի ո­րա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յուն

2019 թվա­կա­նին հա­յաս­տան­յան զանգ­վա­ծա­յին լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րում հրա­պա­րակ­ված կա­նանց նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­ բեր­յալ նյու­թե­րից ու­շադ­րութ­յան են ար­ժա­նի հե­ղի­նա­կա­յին նյու­թե­րը, ո­րոն­ցից ամենանշանակալին Հաս­միկ Հով­հան­նիս­յա­նի «­Մա­զերն են մե­ ղա­վոր» հոդ­վածն140 է։ Հոդ­վա­ծի հա­յե­րեն տար­բե­րա­կը հրա­պա­րակ­վել է հե­տաքն­նող լրագ­րող­նե­րի «hetq.am» լրատ­վա­կան կայ­քում 141, իսկ բնա­գի­րը հրա­պա­րակ­վել է ա­ռա­ջին ան­գամ «kalemon.am» կայ­քում՝ անգ­լե­րե­նով142 և ռու­սե­րե­նով143։ Հե­ղի­նակն անդ­րա­դար­ձել է Հա­յաս­տա­ նում որ­պես կա­մա­վոր մեկ տա­րի բնակ­վող Է­վա­յի նկատ­մամբ բռնա­ բա­րութ­յան փորձ ա­նե­լու պատ­մութ­յա­նը։ Մեկ տար­վա ըն­թաց­քում ազ­ գութ­յամբ չեխ աղ­ջի­կը Հա­յաս­տա­նում բազ­միցս են­թարկ­վել է սե­ռա­կան

140 «Մազերն են մեղավոր», 27 հունիսի 2019, https://kalemon.am/hy/%d5%b4%d5%a1%d5%a6%d5%a5%d6%80­%d­5%b6-%d5%a5%d5%b6-%d5%b4%d5%a 5%d5%b2%d5%a1%d5%be%d5%b8%d6%80/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 141 «Մազերն են մեղավոր», 29 հունիսի 2019, https://hetq.am/hy/article/105144?fbclid=IwAR1nfdB4wjH0BZLPiF, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 142 “Guilty dreadlocks”, 07 ապրիլի 2019, https://kalemon.am/­en­/gu­il­ty-dreadlocks/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 143 “Виноваты дреды”, 07 ապրիլի 2019, https://ka­le­mon.am/виноваты-дреды/­, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

57

ոտնձ­գութ­յուն­նե­րի և բռնա­բա­րութ­յան փոր­ձի։ Հոդ­վածն իր տե­սա­կով ան­նա­խա­դեպ է, քա­նի որ հա­յաս­տան­յան մա­մու­լում հատ­կա­պես սե­ռա­ կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ նյու­թե­րը ներ­կա­յաց­վում են հիմ­նա­կա­նում որ­պես պա­տա­հա­կա­նութ­յուն, մաս­նա­վոր եր­ևույթ, մեկ դրվագ, իսկ տվյալ նյութն իր բազ­մա­շեր­տութ­յամբ ե­զա­կի է։ Սե­ռա­կան բռնութ­յան խնդրի բազ­մա­կող­մա­նի վեր­լու­ծութ­յու­նը ըն­թեր­ցո­ղին հնա­րա­վո­րու­ թյուն է տա­լիս տես­նե­լու ողջ հա­մա­պատ­կե­րը՝ սկսած սե­ռա­կան հար­ձակ­ ման դրվա­գի ման­րա­մաս­նե­րից մինչև բռնութ­յան են­թարկ­ված կնո­ջը մե­ղադ­րե­լու հա­մա­տա­րած մո­տե­ցու­մը, ի­րա­վա­պահ հա­մա­կար­գի ու հա­սա­րա­կութ­յան ար­ձա­գանք­նե­րը։ Հատ­կան­շա­կան է հա­սա­րա­կու­ թյան ժխտո­ղա­կա­նութ­յունն ու Լո­ռու մար­զի գյու­ղե­րից մե­կում բնակ­վող ա­մուս­նա­ցած, ման­կա­հա­սակ ե­րե­խա ու­նե­ցող տղա­մար­դու քայ­լե­րի ան­կաշ­կան­դութ­յու­նը, ո­րը վստահ է՝ իր գյու­ղում օ­տա­րերկր­յա կնո­ ջը չեն պաշտ­պա­նի ու չեն կա­սեց­նի բռնութ­յան ակ­տը։ Ա­վե­լին, կնոջ օգ­նութ­յուն հայ­ցող խնդրանք­նե­րին բա­ցա­սա­կան են ար­ձա­գան­քել նույնիսկ գյու­ղաբ­նակ կա­նայք, ո­րը ներ­կա­յաց­ված է հոդ­վա­ծում. «Ինձ գցե­ցի տան ներ­սը, որ­տեղ ըն­տա­նի­քը նստած ընթ­րում էր, և խնդ­րե­ցի, որ թույլ տան մի քա­նի րո­պե մնամ ի­րենց մոտ: Բա­ցատ­րե­ցի, որ դրսում մի տղա­մարդ կա, ով փոր­ձում է ինձ բռնա­բա­րել: Բայց նրանք գո­ռա­ցին. «Անհ­նար է, որ Հա­յաս­տա­նում նման բան լի­նի: Դո՛ւրս կո­րիր այս­տե­ղից»: Տան­տի­կինն ինձ դուրս հրեց ու դու­ռը փա­կեց ե­րե­սիս»144։ Հոդ­վա­ծում նկա­րագր­վում է նաև հա­մա­կար­գա­յին խնդիր­նե­րից լրջա­ գույ­նը՝ ոս­տի­կան­նե­րի ար­ձա­գան­քը սե­ռա­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րին. ինչ­պես է ոս­տի­կա­նութ­յու­նը ա­ռե­րե­սում կազ­մա­կեր­պել, որ­պես­զի կող­ մե­րից յու­րա­քանչ­յու­րը պատ­մի պա­տա­հա­ծի իր տար­բե­րա­կը: Ի­րա­վա­ պահ հա­մա­կար­գում սե­ռա­կան բռնութ­յան դեպ­քին վե­րա­բեր­վել են որ­ պես սո­վո­րա­կան կոնֆ­լիկ­տի և­ա­ռա­ջար­կել վե­ճը լու­ծել խա­ղաղ ճա­նա­ պար­հով՝ ա­ռանց դա­տա­րան մտնե­լու։ Այս­տեղ տու­ժո­ղի կող­մից ներ­ կա­յաց­վում է նաև մի­ջազ­գա­յին լա­վա­գույն փոր­ձը, որ­տեղ բա­ցառ­ված է բազ­մա­կի հար­ցաքն­նութ­յունն ու ա­ռե­րե­սու­մը բռնա­րա­րի հետ։ Իսկ Հա­յաս­տա­նում հենց ի­րա­վա­պահ հա­մա­կարգն է ա­ռա­ջար­կում հաշ­ տու­թյան եզ­րեր գտնել օ­րեն­քից դուրս. «Ես ցնցված էի: Ի՞նչ խա­ղաղ 144 Տես 141-րդ ծանոթագրութ­յուն­ը։­

58

կար­գա­վոր­ման մա­սին կա­րող էր խոսք լի­նել: Իմ երկ­րում բռնութ­յան զո­հից ըն­դա­մե­նը մեկ ան­գամ են վկա­յութ­յուն վերց­նում, ձայ­նագ­րում են այն, ու բռնութ­յու­նը վե­րապ­րած ան­ձինք պար­տա­վոր­ված չեն լի­նում նո­րից ու նո­րից կրկնել պատ­մութ­յու­նը կամ ե­րես առ ե­րես հան­դի­պել բռնա­րա­րի հետ: Ինձ մի քա­նի ժամ շա­րու­նակ հար­ցաքն­նում էին, նույ­ նիսկ ու­տե­լու հնա­րա­վո­րութ­յուն էլ չեն տվել: Ոս­տի­կա­նութ­յու­նը հա­մա­ ձայ­նեց սպա­սել մինչև հա­ջորդ օ­րը: Հա­ջորդ օ­րը նրանք նո­րից ինձ հար­ ցաքն­նե­ցին մինչև կես­գի­շեր, իսկ հե­տո նրան ներս բե­րե­ցին»145: Հոդ­վածն անդ­րա­դառ­նում է դա­տաբժշ­կա­կան փոր­ձաքն­նութ­յան ըն­ թաց­քին ևս՝ ներ­կա­յաց­նե­լով փոր­ձա­գե­տի ան­փույթ, թե­րա­հա­վատ մո­ տե­ցու­մը՝ սե­ռա­կան բռնութ­յան կամ ոտնձ­գութ­յան են­թարկ­ված կնոջ նկատ­մամբ, և տա­րա­տե­սակ հար­ցե­րը, ո­րոնք հար­ցաքն­նութ­յան էին նման­վում։ Հոդ­վա­ծում ներ­կա­յաց­ված են նաև դա­տա­կան նիս­տե­րից ման­րա­մաս­ներ, թե ինչ­պես են ան­ցել այդ նիս­տե­րը, որ­քան խո­րը, հա­ մա­կար­գա­յին խնդիր են անվս­տա­հութ­յունն ու ան­տար­բե­րութ­յու­նը. Հա­յաս­տա­նի թե՛ ոս­տի­կա­նութ­յու­նը, և թե՛ ամ­բողջ դա­տա­կան հա­մա­ կար­գը սե­ռա­կան ոտնձ­գութ­յուն վե­րապ­րած ան­ձանց ան­տե­սում է։ Դա­տա­կան նիս­տի ըն­թաց­քում պաշտ­պա­նա­կան կող­մը հարց­րել է՝ արդ­յոք Ար­մե­նի առ­նան­դա­մը բա­վա­կա­նին ա­մուր էր հեշ­տոց ներ­թա­ փան­ցե­լու հա­մար: «­Հա­կա­ռակ դեպ­քում նա չէր կա­րող մե­ղադր­վել բռնա­բա­րութ­յան փոր­ձի մեջ»146,- պնդում էին նրանք: «­Կար­ծում եմ՝ բռնա­բա­րութ­յան թե­ման, ինչ­պես նաև սեք­սի հետ կապ­ ված ա­մեն ինչ, այն­քան մեծ տա­բու է, որ հա­յաս­տան­ցի կա­նայք դժկա­ մութ­յամբ են նման դեպ­քե­րում բո­ղոք ներ­կա­յաց­նում ոս­տի­կա­նութ­յուն: Ա­մե­նա­վատն այն է, որ ոս­տի­կա­նութ­յու­նը չգի­տի, թե ինչ­պես վար­վել նման դեպ­քե­րում»147։ Կար­ևոր է նաև «­Սե­ռա­կան բռնութ­յան ճգնա­ժա­մա­յին կենտ­րոն» հա­ սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յան կող­մից Է­վա­յի շա­հե­րը ներ­կա­յաց­նող փաս­տա­բան Ի­նես­սա Պետ­րոս­յա­նի ընդ­հան­րա­կան անդ­րա­դար­ձը։ Նա

145 Նույն տեղում։ 146 Նույն տեղում։ 147 Նու­յն տեղում։

59

փաս­տում է, որ սե­ռա­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րի պա­րա­գա­յում մե­ծա­ գույն խնդիր­նե­րից մեկն այն է, որ ոս­տի­կա­նութ­յու­նը միշտ փոր­ձում է մե­ղադ­րել նախ և­ա­ռաջ բռնութ­յան են­թարկ­ված կող­մին։ «Ն­րանք «ոտ­քից գլուխ» հար­ցաքն­նում են զո­հին. ին­չո՞ւ նստեց մե­քե­ նան, ին­չո՞ւ այ­սինչ տե­ղը գնաց, ին­չո՞ւ էր այդ­քան շատ ծի­ծա­ղում, ին­չո՞ւ էր կարճ շրջազ­գես­տով։ Բռ­նութ­յան են­թարկ­ված­նե­րից շա­տե­րի հա­ մար հո­գե­բա­նա­կան ճնշումն այն­քան ան­տա­նե­լի է դառ­նում, որ ի վեր­ջո հրա­ժար­վում են քրեա­կան հե­տապն­դու­մը շա­րու­նա­կե­լուց։ Է­վա­յին ևս փոր­ձում էին ճնշել։ Բայց նա, բա­րե­բախ­տա­բար, լավ տե­ղե­կաց­ված էր իր ի­րա­վունք­նե­րից, ուս­տի պայ­քա­րեց և կան­գուն մնաց՝ դա­տաքն­նու­ թյու­նը ա­վար­տին հասց­նե­լով»148։ Հոդ­վածն ամ­բող­ջա­նում է մեջ­բեր­ված վի­ճա­կագ­րութ­յամբ, հա­սա­րա­ կութ­յան մեջ առ­կա կարծ­րա­տի­պե­րի ու ընդգծ­ված հայ­րիշ­խա­նա­կան դրսևո­րում­նե­րի ներ­կա­յաց­մամբ և կա­նանց վա­խի ու լռութ­յան գոր­ծոն­ նե­րի վեր­լու­ծութ­յամբ։ Հաս­միկ Հով­հան­նիս­յա­նի «­Մա­զերն են մե­ղա­վոր» հոդ­վա­ծը ե­զա­կի օ­րի­նակ է սե­ռա­կան բռնութ­յան մաս­նա­վոր դեպ­քից դե­պի հա­մա­կար­գա­յին խնդիր­նե­րը, թի­րա­խա­վոր­մա­նը, կրկնա­զո­հար­ կում ու կրկնա­կի խտրա­կա­նաց­ման դրսևո­րում­նե­րին լիար­ժեք անդ­րա­ դառ­նա­լու տե­սանկ­յու­նից։ Ա­մեն­ևին պա­տա­հա­կան չէ, որ հա­մա­ցան­ ցում այս հոդ­վա­ծը լուրջ ար­ձա­գանք գտավ և հիմք հան­դի­սա­ցավ մի ամ­բողջ շարժ­ման հա­մար, ո­րին կանդ­րա­դառ­նանք ստորև։ Էվայի պատմությանն անդրադարձել է նաև «Epress.am» կայ­քը՝ «Մ­տա­ ծում էի, որ երբ էլ չկա­րո­ղա­նամ դի­մադ­րել, դա­նա­կը կվերց­նեմ ու կսպա­ նեմ դրան» վեր­տա­ռութ­յամբ նյու­թով149։ Այս­տեղ ա­ռա­վե­լա­պես անդ­ րա­դարձ կա «­Հետ­քում» տպագր­ված նյու­թի սո­ցիա­լա­կան ցան­ցե­րում տեղ գտած ար­ձա­գանք­նե­րին. «­Հետ­քի հրա­պա­րա­կու­մը սո­ցիա­լա­կան ցան­ցե­րում մեծ աղ­մուկ հա­րու­ցեց, ո­րում «ա­վան­դա­կան» ար­ձա­գանք­ նե­րի պա­կաս չկար. մար­դիկ շա­րու­նա­կում էին չհա­վա­տալ, չվստա­հել, մե­ղադ­րել. «ար­տա­սահ­ման­ցի կա­նայք ի­րենք են դրդում», «Ինձ թվում

148 Նույն տեղում։ 149 «Մտածում էի, որ երբ էլ չկարողանամ դիմադրել,­դանակը կվերցնեմ ու կսպանեմ դրան», 03 հուլիսի 2019, ht­tps://epress.am/2019/07/03/%d5%b4%d5%bf%d5%a1%d5%ae%d5%b8%d6%82%d5%b4-%d5%a7%d5%a­ b-%d5%b8%d6%80-%d5%a5%d6%80%d5%a2-%d5%a7%d5%ac-%d5%b9%d5%af%d5%a1­% d­6 %80%d5­ %b8%d5%b2%d5%a1%d5%b6%d5%a1%d5%b4-%d5%a4%d5%ab%d5%b4%d5­%a1%d5%a4%d6%80.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

60

է, Է­վան շատ բուռն եր­ևա­կա­յութ­յուն ու­նի», «­Շառ է ա­նում», «Ա­մեն ինչ բա­ցած ման են գա­լիս, հե­տո ա­սում են բռնա­բա­րե­ցին» և­այլն»150։ Լ­րատ­վա­մի­ջո­ցը հեր­թա­կան ան­գամ շեշ­տադ­րում է այն փաս­տը, որ հան­րա­յին կար­ծի­քը ստի­պում է բռնութ­յան են­թարկ­ված կա­նանց լռել, ծած­կել ե­ղե­լութ­յու­նը՝ եր­բեք չհաղ­թա­հա­րե­լով բռնութ­յու­նը։ Նույն նյու­թում անդ­րա­դարձ է կա­տար­վում #բռնութ­յան_ձայ­նը խո­ րագ­րի ներ­քո հրա­պա­րակ­ված սե­ռա­կան բռնութ­յուն­նե­րի վե­րա­բեր­յալ պատ­մութ­յուն­նե­րին, ո­րոնք սկիզբ են ա­ռել լրագ­րող Լյուսի Քոչարյանի ֆեյս­բուք­յան է­ջում Է­վա­յի մա­սին հոդ­վա­ծի հրա­պա­րա­կու­մից հե­տո։ Ըստ լրագ­րո­ղի՝ այդ հոդ­վա­ծի հա­մա­ցան­ցա­յին քննար­կումն իր է­ջում այն­քան բուռն է ե­ղել, որ իր Messenger-ին սկսել են հե­ղե­ղի նման հոր­ դալ սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ պատ­մութ­յուն­ներ, ո­րոնք ին­քը ա­նա­նուն կեր­պով հրա­պա­րա­կել է։ Փաս­տա­ցի մեկ հոդ­վա­ծի ազ­դե­ցութ­յունն այն­քան մեծ էր, որ կարճ ժա­ մա­նա­կում մի քա­նի հար­յուր պատ­մութ­յուն հրա­պա­րա­կվեց և ս­կիզբ դրվեց #բռ­նու­թյան_­ձայ­նը խո­րագ­րի ներ­քո հա­մա­ցան­ցում ի­րա­կա­նաց­ վող ար­շա­վին151­, իսկ տա­բու թե­ման հան­րա­յին քննարկ­ման ա­ռար­կա դարձ­նե­լու հա­մար Լ­յու­սի Քո­չար­յանն ար­ժա­նա­ցավ «­Խի­զախ կին» մի­ ջազ­գա­յին մրցա­նա­կի152։ Մեր մշտա­դի­տարկ­ման արդ­յուն­քում պարզ­վել է, որ այս ար­շա­վի վե­րա­բեր­ յալ 2019 թ. հու­լիս ամ­սին 47 հրա­պա­րա­կում է ե­ղել առ­ցանց ԶԼՄ-նե­րում, ո­րոնք կա՛մ նույ­նութ­յամբ ուղ­ղա­կի վե­րատ­պել են այդ պատ­մութ­յուն­նե­ րից մի քա­նի­սը, կա՛մ ա­րել են հար­ցազ­րույց­ներ՝ Լ­յու­սի Քո­չար­յա­նի, ինչ­պես նաև «­Սե­ռա­կան բռնութ­յան ճգնա­ժա­մա­նա­յին կենտ­րոն» հա­սա­րա­կա­ կան կազ­մա­կեր­պութ­յան ծրագ­րե­րի ղե­կա­վար Տաթ­ևիկ Ա­ղա­բեկ­յա­նի և­ այլ մաս­նա­գետ­նե­րի հետ։ Սա­կայն դի­տար­կու­մը ցույց է տվել, որ ա­վե­լի շատ էին հեր­քող, դա­վադ­րութ­յան տե­սութ­յուն­ներ հյու­սող, լրագ­րո­ղին 150 Ավելորդ չէ ընդգծել, որ Է­վա­յի­՝ սե­ռա­կան բռ­նու­թյան են­թա­րկ­վե­լու դա­ժան փաս­տը հաստատվել է դատական վճռով,բռ­ն­ա­ր­ար ­ ը խոս­տո­վա­նել է իր մեղ­քը, և 2019 թ. մայի­սին դա­տա­պա­րտ­վել 3 տար­վա ա­զա­տա­զրկ­մա­ն՝ Լոռու մար­զի ա­ռա­ջին ա­տյա­նի դա­տա­րա­նի վճ­ռով։ 151 Բռնության ձայնը /Voice of Violen­ce­, https://www.facebook.com/%D4%B2%D5%B­C%­D5%B6%­D5­%B­ 8%­D 6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%B1%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%A8Voice-ofViolence-365378430838494, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 152 «ԱՄՆ պետքարտուղարը և առաջին տիկինը «Խիզախ կին» մրցանակ հանձնեցին Լյուսի Քոչարյանին», 05 մարտի 2020, https://www.azatutyun.am/a/30469825.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

61

թի­րա­խա­վո­րող ու վար­կա­բե­կող բո­վան­դա­կութ­յուն ունե­ցող հրա­պա­ րա­կում­նե­րը։ Թե­մա­յի շրջա­նակ­նե­րում մաս­նա­գի­տա­կան պատ­շաճ մո­տե­ցում է ցու­ ցա­բե­րել «Ա­զա­տութ­յուն» ռա­դիո­կա­յա­նը՝ «­Սե­ռա­կան բռնութ­յան մա­սին ա­վե­լի քան 200 պատ­մութ­յուն՝ 36 ժա­մում» անդ­րա­դար­ձում153, որ­տեղ հար­ցազ­րույ­ցի մի­ջո­ցով փոր­ձել է լու­սա­բա­նել սե­ռա­կան բռնութ­յան հիմ­նախն­դի­րը Հա­յաս­տա­նում։ Լ­րատ­վա­մի­ջո­ցի հար­ցին, թե ին­չու մար­ դիկ ա­վան­դա­բար չեն բարձ­րա­ձայ­նում այն ա­մե­նի մա­սին, ինչ ի­րենց հետ պա­տա­հել է և վս­տա­հա­բար հետ­ևանք­ներ թո­ղել, Լ­յու­սի Քո­չար­յա­ նը պա­տաս­խա­նում է. «Անվս­տա­հութ­յուն սե­փա­կան ծնող­նե­րի նկատ­ մամբ, անվս­տա­հութ­յուն բա­րե­կամ­նե­րի ու հա­րա­զատ­նե­րի նկատ­մամբ, վախ՝ հա­սա­րա­կութ­յան շրջա­նակ­նե­րում քար­կոծ­վե­լու, և­ան­գոր­ծու­թյուն ոս­տի­կա­նութ­յան կող­մից»154։ Իսկ ո­լոր­տի մաս­նա­գետ Տաթ­ևիկ Ա­ղա­բեկ­յա­նը, հեր­քե­լով պատ­մու­ թյուն­նե­րի իս­կութ­յա­նը կաս­կա­ծող և մե­դիա­յում տա­րա­ծում գտած տե­սա­կետ­նե­րը, տե­ղե­կաց­նում է, որ «­Սե­ռա­կան բռնութ­յան ճգնա­ժա­ մա­յին կետ­րո­նը» 2019 թվա­կա­նին 10 դեպ­քով է զբաղ­վում, ո­րոն­ցից 8-ի պա­րա­գա­յում սե­ռա­կան բռնութ­յան են են­թարկ­վել ե­րե­խա­նե­րը։ ­Սա­կայն, դա­վադ­րա­պաշ­տա­կան տե­սութ­յուն­ներ հյու­սող, լրագ­րո­ղա­ կան է­թի­կա­յից դուրս, ակն­հայտ մե­ղադ­րող և թի­րա­խա­վո­րող հրա­պա­ րա­կում­ներն այս թե­մա­յի շրջա­նակ­նե­րում ջախ­ջա­խիչ մե­ծա­մաս­նու­ թյուն են կազ­մում։ Օրինակ՝ «Tert.am» կայ­քը հրա­ցազ­րույց էր հրա­պա­րա­կել ՀՀ Ազ­գա­ յին ժո­ղո­վի նախ­կին պատ­գա­մա­վոր Սոֆ­յա Հով­սեփ­յա­նի հետ, որ­տեղ խորհր­դա­րա­նի ան­դա­մը պնդում է. «Ն­կա­րագ­րել, որ ամ­բողջ հան­րա­պե­տութ­յու­նը սե­ռա­կան բռնութ­յան է են­թարկ­վում, ան­թույ­լատ­րե­լի է»155։ Ն­րա պնդմամբ. «...է­պի­զոդ­նե­րը չի

153 «Սեռական բռնության մասին ավելի քան 200 պատմություն՝ 36 ժամում», 04 հուլիսի, 2019, https://www.azatutyun.am/a/30037455.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 154 Նույն տեղում։ 155 «Նկարագրել, որ ամբողջ հանրապետությունը սեռական բռնության է ենթարկվում, անթույլատրելի է. Սոֆյա Հովսեփյանը՝ «Բռնության ձայնը» հեշթեգով գրառումների մասին», 05 հուլիսի 2019, https://www.tert.am/am/news/2019/07/05/%C2%A0Sexual-violence/3042621, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

62

կա­րե­լի ներ­կա­յաց­նել որ­պես ազ­գի նկա­րա­գիր»156։ Ն­յու­թը զուրկ է որ­ևէ փոր­ձա­գի­տա­կան գնա­հա­տա­կա­նից, ո­րը կհա­վա­ սա­րակշ­ռեր նախ­կին պատ­գա­մա­վո­րի տե­սա­կե­տը, ինչ­պես նաև լրա­ գրո­ղը չի ներ­կա­յաց­րել վի­ճա­կագ­րութ­յուն կամ զե­կույց­ներ, ո­րոնց շնոր­ հիվ հնա­րա­վոր է փաս­տարկ­ված վեր­լու­ծել խնդրի էութ­յու­նը։ Քա­նի դեռ ո­րոշ լրատ­վա­մի­ջոց­ներ նույ­նա­կան վեր­նագ­րով, միև­նույն օ­րը հրա­պա­րակ­ված նյու­թե­րում զար­մա­նում էին, թե ինչ սար­սա­փե­ լի պատ­մութ­յուն­ներ է վեր հա­նում սկիզբ ա­ռած ֆլեշ­մո­բը157, շա­տե­րը #բռ­նու­թյան_­ձայ­նը խո­րագ­րի ներ­քո հրա­պա­րակ­ված պատ­մութ­յուն­ նե­րը ո­րա­կե­ցին որ­պես Ս­տամ­բու­լյան կոն­վեն­ցի­ա­յի158 վա­վե­րաց­ման հա­մար պա­րա­րտ հո­ղի նա­խա­պատ­րաս­տու­թյո­ւն՝ այդ­պի­սով թե՛ Լ­յու­ սի Քո­չա­րյա­նի, թե՛ Կոն­վեն­ցի­այ­ի շո­ւրջ հ­յու­սե­լով կեղ­ծի­քի, ա­պա­տե­ղե­ կատ­վու­թյան և շա­հար­կո­ւմ­նե­րի մեծ կծիկ159, որ­տեղ Լ­յու­սի Քո­չա­րյա­ նին վե­րա­գր­վեց Ս­տամ­բու­լյան կոն­վեն­ցի­այ­ի վա­վե­րաց­մա­նը նա­խա­ պատ­րաս­տող գոր­ծա­կա­լի դեր։ Այդ հա­մա­տեքս­տում «Panorama.am» կայ­քը ներ­կա­յաց­նում է Փաս­տա­բան­նե­րի պա­լա­տի նախ­կին նա­խա­ գահ Ա­րա Զոհ­րաբ­յա­նի տե­սա­կե­տը, որ սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­ յալ ա­նա­նուն նա­մակ­նե­րի հրա­պա­րա­կումն ու տա­րա­ծումն ու­ղիղ կապ ու­նի Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յի վա­վեաց­մա­նը նա­խա­պատ­րաս­տե­ լու հետ։ Հ­րա­պա­րակ­ման մեջ նա պնդում է. «Ա­մեն ինչ ըն­դու­նե­լուց է սկսվում։ Ե­թե մենք ըն­դու­նե­ցինք սա, ի­մա­ցանք, որ կեն­սա­բա­նա­կան սե­ռից տար­բեր­վող սեռ էլ կա, մենք ա­պա­գա­յում տես­նե­լու ենք, օ­րի­նակ մո­րու­քով տղա­մար­դու, ո­րը շրթներ­կով է, կա­նա­ցի մա­զե­րով ու շրջազ­ գես­տով։ Ին­քը ստի­պե­լու է, որ ի­րեն կին ըն­դու­նենք, իր սուբ­յեկ­տիվ վե­րա­բեր­մուն­քը փա­թա­թե­լու է մեզ», - ա­սում է Ա­րա Զոհ­րաբ­յա­նը160:

156 Նույն տեղում։ 157 ««Բռնության ձայնը». ինչ սարսափելի պատմություններ է վեր հանում սկիզբ առած ֆլեշմոբը». Նույն վերտառությամբ, միևնույն օրը հոդվածներ են հրապարակել Kentron.am, Asekose.am, Mamul.am և այլ կայքեր, 04 հուլիսի 2019, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 158 «Կանա­նց­նկատմամբ բռնության և ընտանեկան բռնության կանխարգելման և դրա դեմ պայքարի մասին» ԵԽ կոնվենցիա։ Այն հայտնի է որպես Ստամբուլյան, քանի որ ստ­որագրվ­ել­է Ստամբուլում՝ 2011 թ.։ Հայաստա­ նը ստորագրել է 2018 թ., սակայն մինչ օրս չի վավերացրել, https://rm.coe.int/168046246d, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 159 Տե՛ս «Հակագենդերային արշավների գործունեությունը, հռետորաբանությունը և նպատակները հետհեղափոխական Հայաստանում» հ­ետազոտությունը. Սոցիոսկոպ ՀԿ, 2020 թ. https://socioscope.am/wpcontent/uploads/2020/08/2020_Anti-gender-camp­aigns_-research_Arm.pdf, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021: 160 «Զոհրաբ­յա­ն.­ Ա­պագայում տեսնելու ենք մորուքով տղամարդու, որը շրթներկով է, կանացի մազերով ու շրջազգեստով», 25 հուլիսի 2019, https://www.panorama.am/am/news/2019/07/25/%D4%B6%D5%B8%D5%B0% D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%AF%D5%B8%D5%B6%D5%BE%D5%A5%D5%B 6%D6%81%D5%AB%D5%A1/2145732, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

63

Նույն լրատ­վա­մի­ջո­ցը՝ շա­րու­նա­կե­լով Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յի թե­ ման «Էն­ֆիաջ­յան. Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յի վա­վե­րաց­մամբ ստիպ­ ված ենք լի­նե­լու ըն­դու­նել նաև եր­րորդ սե­ռի գո­յութ­յու­նը» վեր­նագ­րի ներ­քո տի­րա­ժա­վո­րում է ԱԺ նախ­կին փոխ­խոս­նակ Վա­հե Էն­ֆիաջ­յա­նի տե­սա­կե­տը, ո­րը պնդում է. «­Կոն­վեն­ցիա­յի վա­վե­րաց­մամբ ստիպ­ված ենք լի­նե­լու ըն­դու­նե­լու բա­ցի Սահ­մա­նադ­րութ­յամբ ամ­րագր­ված ա­րա­կան և­ի­գա­կան սե­ռի, նաև այլ եր­րորդ (սո­ցիա­լա­կան) սե­ռի գո­յութ­յու­նը»161։ Լ­րատ­վա­մի­ջո­ցը նույ­նութ­յամբ տե­ղադ­րե­լով Վ. Էն­ֆիաջ­յա­նի կար­ծի­քը չի փոր­ձել որ­ևէ կերպ ճշտել, մաս­նա­գի­տա­կան տե­սա­կետ հարց­նել կոն­ վեն­ցիա­յի վե­րա­բեր­յալ։ Իսկ «Verelq.am» կայ­քը, հղում ա­նե­լով «168 ժա­մին», եզ­րա­կաց­նում է, որ ՀՀ Աշ­խա­տան­քի և սո­ցիա­լա­կան հար­ցե­րի նա­խա­րա­րութ­յու­նում ստեղծ­վում է եր­րորդ սե­ռի վար­չութ­յուն162։ Այս պնդու­մը տա­րած­վում է լրատ­վա­կան հոս­քե­րով և ՀՀ Աշ­խա­տան­քի և սո­ցիա­լա­կան հար­ցե­րի նա­խա­րա­րութ­յու­նը ստիպ­ված է լի­նում հրա­պա­րա­կել հերք­ման տեքստ. «Անդ­րա­դառ­նա­լով մա­մու­լում վեր­ջին եր­կու օ­րե­րին ար­հես­տա­կա­նո­րեն շրջա­նա­ռութ­յան մեջ դրված տե­ղե­կութ­յուն­նե­րին այն մա­սին, թե, իբր, ՀՀ աշ­խա­տան­քի և սո­ցիա­լա­կան հար­ցե­րի նա­խա­րա­րութ­յան կա­ռուց­ ված­քա­յին փո­փո­խութ­յուն­նե­րով նա­խա­տես­վում է ու­նե­նալ Հա­յաս­տա­ նի Հան­րա­պե­տութ­յու­նում ի­րա­վա­կան որ­ևէ ձևա­կեր­պում չու­նե­ցող, սոսկ հրա­պա­րակ­ման հե­ղի­նա­կի եր­ևա­կա­յութ­յան հետ­ևանք հան­դի­ սա­ցող «եր­րորդ սե­ռի» վար­չութ­յուն, հարկ ենք հա­մա­րում տե­ղե­կաց­նել, որ «լու­րը» բա­ցար­ձակ սուտ է»163։ Թեև պաշ­տո­նա­կան հերք­ման տեքս­տը

վե­րատ­պել են բազ­մա­թիվ

161 «Էնֆիաջյան. Ստամբուլյան կոնվենցիայի վավերացմամբ ստիպված ենք լինելու ընդունել նաև երրորդ սեռի գոյությունը» 10 հուլիսի 2019, https://www.panorama.am/am/news/2019/07/10/%D4%B7%D5%B6%D6%8 6%D5%AB%D5%A1%D5%BB%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%8D%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D 5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%­B6-%D5%AF%D5%B8%D5%B6%D5%BE%D5%A5%D5%B6 %D6%81%D5%AB%D5%A1/2139072, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 162 «Մամուլ. Նախարարությունում ստեղծվում է երրորդ սեռի https://verelq.am/hy/node/50355, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

վարչություն»,

24

հուլիսի

2019,

163 Հերքում. Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունում «երրորդ սեռի» վարչություն չի լինելու, 24 հուլիսի 2019, https://www.mlsa.am/?p=22517, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

64

լրատ­վա­մի­ջոց­ներ, սա­կայն Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յի վե­րա­բեր­յալ դա­վադ­րա­պաշտ­պա­կան տե­սութ­յուն­նե­րը շա­րու­նակ­վում են շրջա­նառ­ վել ցայ­սօր։ Հա­յաս­տան­յան մե­դիա­յում լու­սա­բան­վող հա­ջորդ խում­բը ի­րա­վա­ պաշտ­պան հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի կող­մից ի­րա­կա­ նաց­վող մի­ջո­ցա­ռում­ներն են ե­ղել, ո­րոն­ցից ա­մե­նաաղմ­կա­հա­րույցը թերևս «­Բու­կի­նիստ» գրա­խա­նու­թում 2019 թվա­կա­նի մա­յի­սի 4-ին տե­ղի ու­նե­ցած «Իմ մար­մինն անձ­նա­կան է» գրքի շնոր­հան­դեսն էր, ո­րը ներ­կա­յաց­նում էր «­Սե­ռա­կան բռնութ­յան ճգնա­ժա­մա­յին կենտ­րոն» ՀԿն։ «Factor.am»-ը ««Իմ մար­մինն անձ­նա­կան է» գրքի ընդ­հատ­ված շնոր­ հան­դե­սի հետ­քե­րով. ե­րե­խա­նե­րի սե­ռա­կան դաս­տիա­րա­կութ­յու­նը՝ ար­ գել­վա՞ծ թե­մա» վեր­նագ­րի ներ­քո ներ­կա­յաց­նում է գրքի շնոր­հան­դե­սի տա­պալ­ման հետ կապ­ված ման­րա­մաս­ներ՝ մեջ­բե­րե­լով աղմ­կող­նե­րից մե­կի բա­ցա­կան­չութ­յու­նը. «­Միա­սե­ռա­կա­նութ­յուն եք քա­րո­զում, ձեր ղե­կա­վար­նե­րին ա­սեք, որ ճամպ­րուկ­նե­րը հա­վա­քեն, բանտ են նստե­լու պղծութ­յուն­նե­րի քա­րո­զի հա­մար»164։ Լ­րատ­վա­մի­ջո­ցի լրագ­րող Ռո­բերտ Ա­նան­յա­նը չի սահ­մա­նա­փակ­վում զուտ մի­ջա­դե­պի նկա­րագ­րութ­յամբ և ներ­կա­յաց­նում է հա­մա­պար­փակ վի­ճա­կագ­րութ­յուն՝ ե­րե­խա­նե­րի նկատ­մամբ բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ՝ հրա­պա­րակ­ված ՀՀ քննչա­կան կո­մի­տեի և­ ոս­տի­կա­նութ­յան կող­մից։ Նա ներ­կա­յաց­նում է նաև ե­րե­խա­նե­րի սե­ռա­կան դաս­տիա­րա­կութ­յան տա­րած­վա­ծութ­յան վե­րա­բեր­յալ փոր­ձա­գի­տա­կան կար­ծիք, նույ­նիսկ վեր­նագ­րում զար­մանք հայտ­նում, թե արդ­յո՞ք սե­ռա­կան դաս­տիա­րա­ կութ­յու­նը մեր հա­սա­րա­կութ­յու­նում ար­գել­ված թե­մա է։ Շարունակելով թեման՝ «Aravot.am»-ի լրագ­րող Գա­յա­նե Մկրտչ­յա­նը ծա­վա­լուն հոդ­ված165 է հրա­պա­րա­կել՝ ե­րե­խա­նե­րի նկատ­մամբ բռնու­ թյան վե­րա­բեր­յալ՝ նշե­լով, որ ա­մո­թի ու վա­խի ա­րան­քում սե­ռա­կան բռնու­ թյան են­թարկ­ված ան­չա­փա­հաս­նե­րը շա­րու­նա­կում են լռել։ Լ­րագ­րո­ղը, ներ­կա­յաց­նե­լով ան­չա­փա­հաս աղջ­կա նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յան

164 «Իմ մարմինն անձնական է» գրքի ընդհատված շնորհանդեսի հետքերով. երեխաների սեռական դաստիարակությունը՝ արգելվա՞ծ թեմա, 06 մայիսի 2019, https://factor.am/147996.html, վերջին մուտք՝­3­0 հոկ­ տե­մբ­եր­ի 2021։ 165 «Սեռական բռնության տրավման հավասարազոր է աղետից հետո ունեցած տրավմային», 06 մայիսի 2019,https://www.aravot.am/2019/12/06/1081824/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

65

պատ­մութ­յու­նը, ո­րը նաև հղիա­ցել է բռնութ­յան այդ ակ­տի հետ­ևան­ քով, թե­ման բա­ցում ու զար­գաց­նում է՝ նե­րա­ռե­լով թե՛ վի­ճա­կագ­րա­ կան տվյալ­ներ, ո­րոնք ներ­կա­յաց­նում է «­Սե­ռա­կան բռնութ­յան ճգնա­ ժա­մա­յին կենտ­րո­նը», թե՛ մաս­նա­գի­տա­կան դի­տար­կում­ներ, ո­րոնք անդ­րա­դառ­նում են մեր հա­սա­րա­կութ­յու­նում սե­ռա­կա­նութ­յան մա­սին խո­սե­լու շուրջ ա­մո­թի թանձր շղար­շին, թե՛ ի­րա­վա­պահ հա­մա­կար­գի նկատ­մամբ անվս­տա­հութ­յա­նը, ու թե՛ սե­ռա­կան բռնութ­յան պատ­մու­ թյուն­նե­րին, ո­րոնք պայթ­յուն­ներ են ա­ռա­ջաց­նում։ Ի դեպ, այս հոդ­վա­ծը ստեղծ­վել է լրատ­վա­մի­ջո­ցի ստա­ցած դրա­մաշ­նոր­հի շրջա­նակ­նե­րում և հ­րա­պա­րակ­վել է ՄԱԿ-ի Բ­նակ­չութ­յան հիմ­նադ­րա­մի ա­ջակ­ցութ­յամբ։ «­Բու­կի­նիստ» գրա­խա­նու­թում մա­յի­սի 4-ին տե­ղի ու­նե­ցած «Իմ մար­ մինն անձ­նա­կան է» գրքի շնոր­հան­դեսն իս­կա­պես խախ­տել էր լռութ­ յու­նը։ Այս ի­րա­դար­ձութ­յան շուրջ քննար­կում­նե­րի ծի­րում ա­վե­լի քան 35 նյութ է հրա­պա­րակ­վել ե­րե­խա­նե­րի նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ։ Ա­վե­լին, ՀՀ կա­ռա­վա­րութ­յան նիս­տում գրքի բո­վան­դա­ կութ­յան և սե­ռա­կան դաս­տիա­րա­կութ­յան խնդրին էր անդ­րա­դար­ձել ՀՀ վար­չա­պետ Նի­կոլ Փա­շին­յա­նը։ «Panarmenian.net»-ը, անդ­րա­դառ­ նա­լով ՀՀ վար­չա­պետ Նի­կոլ Փա­շին­յա­նի ար­ձա­գան­քին, մեջ­բե­րում է. «Ես տե­սա, որ մե­ղադ­րանք կա այ­լա­սեր­վա­ծութ­յան մեջ։ Մեր ե­րե­խա­ ներն ի վեր­ջո մե­ծա­նում ու հա­սուն կյանք են մտնում։ Ն­րանք որ­տե­ ղի՞ց են ի­մա­նում այդ ա­մեն ին­չը։ Փո­ղո­ցի՞ց, ի­րա­րից լսե­լո՞վ, կնե­րեք, պոռ­նո­կայ­քե­րից թա­քուն օգտ­վե­լո՞վ, սա մեզ չի մտա­հո­գո՞ւմ: Ե­րե­խա­ նե­րին պետք է սե­ռա­կան գրա­գի­տութ­յամբ ա­պա­հո­վել: Որ­տե­ղի՞ց են նրանք ստա­նում հա­սուն կյան­քի մա­սին ին­ֆոր­մա­ցիա, քա­նի՞ տո­կոսն է գրա­գետ այս ա­ռու­մով, ոչ միայն ե­րե­խա­նե­րի, այլև հա­սուն մարդ­կանց շրջա­նում: Ի՞նչ ազ­դե­ցութ­յուն է ու­նե­նում այդ ա­մե­նը մեր ըն­տա­նիք­նե­րի վրա..»166,- ընդգ­ծել է վար­չա­պե­տը ։ Նույն լրատ­վա­մի­ջո­ցը մեկ այլ՝ «­Խորթ հայրս ստի­պում էր մեր­սել նրա սե­ռա­կան օր­գան­նե­րը» վեր­տա­ռութ­յամբ նյու­թում167 ներ­կա­յաց­նում է ման­կապղ­ծութ­յան 10 պատ­մութ­յուն, ո­րը նույ­նութ­յամբ՝ նույ­նիսկ վեր­ նա­գի­րը չփո­խե­լով, վե­րատ­պում են մի քա­նի այլ լրատ­վա­մի­ջոց­ներ։

166 «Վարչապետ. Ե­րե­խաները փողոցում ու պոռնոկայքերում են սեռական կյանքի մասին իմանում, մտահոգի՞չ չէ», 08 մայիսի 2019 https://www.panarmenian.net/arm/news/268586/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 167 «Խորթ հայրս ստիպում էր մերսել նրա սեռական օրգանները. մանկապղծության 10 պատմություն», 07 մայիսի 2019, https://www.panarmenian.net/arm/details/268542/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

66

Շուրջ մեկ տասն­յակ լրատ­վա­մի­ջոց տա­րա­ծում է նաև «­Սե­ռա­կան բռնութ­յան ճգնա­ժա­մա­նա­յին կենտ­րոն»-ի հայ­տա­րա­րութ­յու­նը, ո­րում, ներ­կա­յաց­նե­լով բո­լոր մա­նի­պուլ­յա­ցիա­ներն ու գրոհ­նե­րը կազ­մա­կեր­ պութ­յան նկատ­մամբ, շեշտ­վում էր հաս­տա­տա­կա­մութ­յու­նը՝ շա­րու­նա­ կե­լու սե­ռա­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված ան­ձանց ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րի մա­տուց­ման գոր­ծում. «Վս­տա­հեց­նում ենք, սա­կայն, որ ներ­կա­յումս մեր կող­մից պաշտ­պան­վող սե­ռա­կան բռնութ­յան զո­հե­րի քրեա­կան գոր­ծե­ րը շա­րու­նա­կե­լու են վար­վել կազ­մա­կեր­պութ­յան հետ հա­մա­գոր­ծակ­ցող հայտ­նի փաս­տա­բան Ի­նես­սա Պետ­րոս­յա­նի կող­մից»168։ Հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի կազ­մա­կեր­պած մի­ջո­ցա­ ռում­նե­րի լու­սա­բա­նու­մը մա­մու­լում հան­րա­յին ի­րա­զեկ­ման կար­ևորա­ գույն գոր­ծ իք­ն ե­րից է, և գեն­դե­րա­յին բռնութ­յան դեմ պայ­քա­ր ի 16-օր­յա­կի ա­ռա­ջին օ­րը՝ նո­յեմ­բե­րի 25-ին, Ընդ­դեմ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան կոա­լի­ցիա­յի կազ­մա­կեր­պած «­Մե­ղա­վո­րը բռնա­րարն է» ակ­ցիա­յին անդ­րա­դար­ձել է 18 լրատ­վա­մի­ջոց։ Ընդ ո­րում «Ա­ռա­վո­տի» լրագ­րող Նել­լի Բա­բա­յա­նը հան­դես է ե­կել միան­ գա­մից եր­կու հոդ­վա­ծով, ո­րոն­ցից մե­կը ակ­ցիա­յի վե­րա­բեր­յալ169, իսկ մյու­սը ծա­վա­լուն հար­ցազ­րույց «­Սե­ռա­կան բռնութ­յան ճգնա­ժա­մա­յին կենտ­րո­նի» ծրագ­րե­րի ղե­կա­վար Տաթ­ևիկ Ա­ղա­բեկ­յա­նի հետ։ Ո­լոր­ տի մաս­նա­գե­տը նշում է. «Ոչ ոք չի պատ­կե­րաց­նում՝ ինչ է սե­ռա­կան բռնութ­յան են­թարկ­վա­ծի հետ հան­դի­պել ու հատ­կա­պես ե­րե­խա­նե­րի, ո­րոնք հղի են»170։ Ա­պա լրագ­րո­ղը ներ­կա­յաց­նում է կենտ­րո­նի գոր­ծու­ նեութ­յա­նը վե­րա­բե­րող ման­րա­մաս­ներ, ինչ­պես նաև պաշ­տո­նա­կան և­ ոչ պաշ­տո­նա­կան վի­ճա­կագ­րութ­յուն, անդ­րա­դառ­նում է նաև բռնու­ թյան են­թարկ­վո­ղին մե­ղադ­րե­լու ան­թույ­լատ­րե­լի մո­տեց­մա­նը և­ ի­րա­ վա­պահ հա­մա­կար­գի աշ­խա­տան­քին։ Հոդ­վա­ծը ծա­վա­լուն է և գր­վել է դրա­մաշ­նոր­հի շրջա­նակ­նե­րում։ «Ա­ռա­վո­տի» լրագ­րող Նել­լի Բա­բա­յա­նը ծա­վա­լուն հար­ցազ­րույց է հրա­

168 «Սեռական բռնության ճգն­աժամային կ­ենտրոն­ի» անդամների­ն սպա­ռնու­մ են սպանել, վառել, բռնաբարել, 09 մայիսի 2019, https://www.armdaily.am/?p=22779&l=am, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 169 «Ես եմ ծեծելով բռնաբարել իմ կնոջը…». մեր հասարակությունը բռնության նկատմամբ, երբեմն, անտա­ րբեր է, արդարացնող, բայց մերժող չէ», 25 նոյեմբերի 2019, https://www.aravot.am/2019/11/25/1079743/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբե­րի­2021։ 170 «Այս տարվա 10 ամիսներին գրանցվել է սեռական բռնության 87 դեպք. որից 49-ը՝ անչափահասի նկատմամբ», 25 նոյեմբերի 2019https://www.aravot.am/2019/11/25/1079604/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

67

պա­րա­կել նաև «­Սե­ռա­կան բռնութ­յան ճգնա­ժա­մա­յին կենտ­րո­նի» հո­ գե­բան Սի­րա­նուշ Դավթ­յա­նի հետ։ Հո­գե­բա­նը ներ­կա­յաց­նում է իր աշ­խա­տան­քի բար­դութ­յուն­նե­րը և­ընդ­ գծում. «­Կար­ևո­րում եմ զգալն իմ այ­ցե­լո­ւին: Ես հա­ճախ ցույց եմ տա­լիս, թե այդ պա­հին, նրան լսե­լիս, ինչ զգա­ցի, ինչ մտա­ծե­ցի, բայց չմո­ռա­նա­ լով, որ ե­կել եմ ա­ջակ­ցե­լու: Ես այն հե­նակն եմ, ո­րի վրա պի­տի հեն­վի սե­ռա­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված ան­ձը, մինչև ին­քը կա­րո­ղա­նա սո­ վո­րել ինք­նու­րույն քայ­լել, իսկ դրա հա­մար քեզ էլ լի­քը ուժ է պետք»171: Այս նյու­թը ևս հ­րա­պա­րակ­վել է դրա­մաշ­նոր­հա­յին ծրագ­րի շրջա­նակ­ նե­րում։ «Ա­ռա­վո­տի» մեկ այլ լրագ­րող՝ Լու­սի­նե Բու­դաղ­յա­նը, «­Կա­նայք սոց­ցան­ ցե­րով ի­րենց ին­տիմ լու­սան­կար­ներն ու­ղար­կում են կա­լա­նա­վայ­րում գտնվող տղա­մարդ­կանց ու «շան­տա­ժի» զոհ դառ­նում» վեր­տա­ռու­ թյամբ նյու­թում անդ­րա­դառ­նում է ԵՊՀ գեն­դե­րա­յին հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­ րի կենտ­րո­նում կա­յա­ցած քննարկ­մա­նը, ո­րի ըն­թաց­քում անդ­րա­դարձ է կա­տար­վել կա­նանց թի­րա­խա­վո­րող կի­բեր­հան­ցա­գոր­ծութ­յուն­նե­րին, ո­րոնք հա­ճախ շան­տա­ժի են են­թարկ­վում՝ հատ­կա­պես քրեա­կա­տա­րո­ ղա­կան հիմ­նարկ­նե­րում գտնվող տղա­մարդ­կանց կող­մից։ «­Հան­ցա­գոր­ ծութ­յուն­նե­րը հա­մա­ցան­ցում կա­տար­վում են հիմ­նա­կա­նում այն կա­ նանց նկատ­մամբ, ո­րոնք ծա­նո­թութ­յուն հաս­տա­տե­լով որ­ևէ ան­ձի հետ, ու­ղար­կում են ի­րենց անձ­նա­կան տվյալ­նե­րը, տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը, մերկ լու­սան­կար­նե­րը կամ սե­ռա­կան կոն­տեքստ պա­րու­նա­կող որ­ևէ տե­սա­ հո­լո­վակ, ո­րը հե­տա­գա­յում օգ­տա­գործ­վում է նրանց դեմ՝ հիմ­նա­կա­նում գույ­քա­յին և­որ­ևէ այլ օ­գուտ ստա­նա­լու հա­մար»172,- նշում է ՀՀ քննչա­ կան կո­մի­տեի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Սա­սուն Գ­րի­գոր­յա­նը և խոր­հուրդ տա­լիս վիր­տո­ւալ տա­րած­քում լի­նել ա­ռա­վել զգույշ ու շրջա­հա­յաց։ Գեն­դե­րա­յին բռնութ­յան դեմ պայ­քա­րի 16-օր­յա­կի շրջա­նակ­նե­րում «Ա1+»-ը տա­ղա­վա­րում հար­ցազ­րույ­ցի է հրա­վի­րել ի­րա­վա­պաշտ­պան Զա­րու­հի Հով­հան­նիս­յա­նին։ «ՀՀ-ում 39 ան­չա­փա­հաս աղ­ջիկ են­թարկ­

171 Սիրանուշ Դավթյան. «Ես այն հ­են­ակ­ն եմ, որի վրա պիտի հենվի սեռական բռնության ենթարկված անձը», 13 դեկտեմբերի 2019 https://www.aravot.am/2019/12/13/1083270/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 172 Կանայք սոցցանցերով իրենց ինտիմ լուսանկարներն ուղարկում են կալանավայրում գտնվող տղամարդկ­ ան­ց ու­ «շանտաժի» զոհ դառնում, 06 դեկտեմբերի 2019, https://www.aravot.am/2019/12/06/1081961/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

68

վել է սե­ռա­կան բռնութ­յան» վեր­տա­ռութ­յամբ նյու­թում, ո­րին կից կա նաև տե­սան­յութ, ի­րա­վա­պաշտ­պա­նը հղում է կա­տա­րում պաշ­տո­նա­ կան թվե­րին և հայտ­նում իր մտա­հո­գութ­յու­նը. «ՀՀ ոս­տի­կա­նութ­յան տվյալ­նե­րով՝ Հա­յաս­տա­նում՝ 2019 թվա­կա­նի ա­ռա­ջին 8 ամս­վա ըն­ թաց­քում ի­գա­կան սե­ռի 74 ներ­կա­յա­ցուց­չի նկատ­մամբ կա­տար­վել է սե­ռա­կան ա­զա­տութ­յան և սե­ռա­կան ան­ձեռնմ­խե­լիութ­յան դեմ ուղղ­ված հան­ցա­գոր­ծութ­յուն: Ն­ման հան­ցա­գոր­ծութ­յուն է կա­տար­վել 40 ան­չա­ փա­հա­սի նկատ­մամբ, ո­րոն­ցից 39-ը ե­ղել են աղ­ջիկ­ներ»173։ Ե­րե­խա­նե­րի նկատ­մամբ բռնութ­յան դեպ­քե­րի աճ է ար­ձա­նագ­րում նաև ե­րե­խա­նե­րի ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նութ­յան փոր­ձա­գետ Դա­ վիթ Թու­մաս­յա­նը «Pastinfo.am»-ի հար­ցազ­րույ­ցում: Անդ­րա­դառ­նա­լով ե­րե­խա­նե­րի նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րին՝ փոր­ձա­գե­ տը նշում է. «Ե­րե­խա­նե­րի դեմ ուղղ­ված հան­ցա­գոր­ծութ­յուն­նե­րի մի մա­սը կա­տար­վում է ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րի կամ նրանց ըն­կեր­նե­րի ու մտե­րիմ­նե­րի կող­մից: Այս­տեղ կար­ևոր­վում է ե­րե­խա­յին հա­վա­տա­ լը, քա­նի որ ե­րե­խա­յի շրջա­պա­տում միան­շա­նակ կլի­նի այն մեր­ձա­վո­րը կամ բա­րե­կա­մը, ում ե­րե­խան վստա­հում է և պատ­մում է իր հետ կա­ տար­վա­ծը: Եվ կար­ևոր է, որ այդ ան­ձը չփոր­ձի պար­զել դեպ­քի իս­կու­ թյու­նը են­թադր­յալ հան­ցա­գոր­ծից, քա­նի որ այդ ան­ձը միան­շա­նակ կհեր­ քի դա, արդ­յուն­քում ա­վե­լի վնա­սե­լով ե­րե­խա­յին, նրան դնե­լով ա­վե­լի խո­ցե­լի վի­ճա­կի մեջ, եր­բեմն ձևա­վո­րե­լով հան­ցա­վոր շղթա»174։ Հա­յաս­տան­յան լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րը 2019 թվա­կա­նի ըն­թաց­քում անդ­ րա­դար­ձել են նաև Հա­յաս­տա­նում տե­ղի չու­նե­ցած մի ող­բեր­գա­կան դեպ­քի, ո­րը կա­տար­վել է Մոսկ­վա­յում բնակ­վող հա­յազ­գի գոր­ծա­րար Մի­խա­յիլ Խա­չա­տուր­յա­նի ըն­տա­նի­քում։ Ըստ հրա­պա­րա­կում­նե­րի՝ հայ­րը ե­րեք ան­չա­փա­հաս դուստ­րե­րին մշտա­պես նվաս­տաց­րել և սե­ ռա­կան բռնութ­յան է են­թար­կել175, ին­չի պատ­ճա­ռով նրանք սպա­նել են

173 «ՀՀ-ում 39 անչա­փահաս աղջիկ ենթարկվել է սեռական բռնության», 25 նոյեմբերի 2019, https://a1plus.am/hy/article/354097, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 174 «Երեխաների դեմ ուղղված հանցագործությունների թիվը աճում է.առավել տարածված են ֆի­զի­կական և սեռական բռնության դեպքերը. Դ.Թումասյան», 16 մարտի 2019, https://www.pastinfo.am/hy/news/2019/03/16/%D 4%B5%D6%80%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%A4%D5%A5%D5%B­ 4-­% D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D5%AE-%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6% 81%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%8 2%D5%B6%D5%B6%D5%A­5 %­D 6%80%D5%AB-%D5%A9%D5%AB%D5%B­E %­D 5%A8-%D5%A1%D5%­ B3%D5%B8%D6%82%D5%B4-%D5%A7/809881, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 175 «Խաչատուրյանի կողմից դուստրերին նվաստացնելու տեսանյութ է հրապարակվել», 30 սեպտեմբերի 2019, https://www.panorama.am/am/news/2019/09/30/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D5%B8 %D6%82%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%A1%D5%B2%D5%BB%D5%AB%D5%AF%D5%B6%D5% A5%D6%80/2174193, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

69

հո­րը։ Հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում 46 նյութ176 է հրա­պա­րակ­վել, ո­րոնք ներ­կա­յաց­նում էին այդ ող­բեր­գա­կան պատ­մութ­յան նա­խաքն­նութ­յան ըն­թա­ցի և­ աղ­ջիկ­նե­րի վկա­յութ­յուն­նե­րի մա­սին։ Լ­րատ­վա­մի­ջոց­ներն անդ­րա­դար­ձել են նաև Հա­յաս­տա­նում տե­ղի ու­նե­ցած բո­ղո­քի ցույ­ ցե­րին և հան­րա­յին ար­ձա­գան­քին։ Մաս­նա­վո­րա­պես «Ա­զա­տութ­յուն» ռա­դիո­կա­յա­նը, անդ­րա­դառ­նա­լով Հա­յաս­տա­նում ՌԴ դես­պա­նա­տան առջև՝ ի ա­ջակ­ցութ­յուն մոսկ­վա­յաբ­նակ Խա­չա­տուր­յան քույ­րե­րի տե­ղի ու­նե­ցած բո­ղո­քի ակ­ցիա­յին, մեջ­բե­րում է ակ­ցիա­յի մաս­նա­կից, ի­րա­վա­ պաշտ­պան Զա­րու­հի Հով­հան­նիս­յա­նի տե­սա­կե­տը։ Նա բարձ­րաց­նում է ինս­տի­տու­ցիո­նալ խնդիր, այն է՝ պե­տութ­յան կող­մից կան­խար­գել­ ման մե­խա­նիզմ­նե­րի բա­ցա­կա­յութ­յու­նը. «...պե­տա­կան մար­մին­նե­րը տեղ­յակ են ե­ղել ըն­տա­նի­քում առ­կա բռնութ­յան դեպ­քե­րի մա­սին, և դա խո­սում է այն մա­սին, որ գործ ու­նենք «պե­տութ­յան հան­ցա­վոր ան­գոր­ ծութ­յան և մի­գու­ցե հո­վա­նա­վոր­չութ­յան հետ»177։ Իսկ «Medialab.am»-ը, անդ­րա­դառ­նա­լով թե­մա­յին, «­Քույ­րե­րը՝ քույ­րե­րի հա­մար. «­Փոր­ձե­լու ենք Խա­չա­տուր­յան քույ­րե­րի գոր­ծին հնա­րա­վո­րինս հնչե­ղութ­յուն հա­ղոր­ դել Եվ­րո­պա­յում» վեր­նագ­րի ներ­քո ներ­կա­յաց­նում է մաս­նա­գի­տու­ թյամբ ի­րա­վա­բան Հ­ռիփ­սի­մե և Գա­յա­նե Ա­սատր­յան երկ­վոր­յակ քույ­ րե­րի՝ «­Քույ­րե­րը՝ քույ­րե­րի հա­մար» ֆլեշ­մո­բի պատ­մութ­յու­նը։ Ն­րանք Եվ­րո­պա­յում փոր­ձում են հնչե­ղութ­յուն տալ Ռու­սաս­տա­նում ըն­թա­ցող դա­տա­կան գոր­ծին, ո­րում որ­պես մե­ղադր­յալ են ներգ­րավ­ված Խա­չա­ տուր­յան քույ­րե­րը, և բարձ­րաց­նում են հար­ցը, որ Խա­չա­տուր­յան քույ­ րե­րին ա­ռա­ջադր­ված մե­ղադ­րան­քը պետք է փոխ­վի։ Ֆ­լեշ­մոբն ի­րա­կա­ նաց­նող քույ­րե­րից մե­կը՝ Հ­ռիփ­սի­մեն, անդ­րա­դառ­նա­լով մոսկ­վաբ­նակ հա­յե­րի՝ սոց­ցան­ցե­րում ար­ված գրա­ռում­նե­րին, զար­մանք է հայտ­նում. «­Սո­ցիա­լա­կան ցան­ցե­րում հայ հա­մայն­քի կող­մից տար­բեր ար­ձա­գանք­ ներ կան։ Գի­տեք՝ ան­թույ­լատ­րե­լի է պա­տի տա­կի բամ­բա­սանք­նե­րի վրա հիմն­վե­լով ա­սել՝ դե, մենք լսել ենք, որ ի­րենք վատն են ե­ղել, շատ ան­բա­րո­յա­կան պահ­վածք են ու­նե­ցել, հայ­րը փոր­ձել է դաս­տիա­րա­կել։

176 «Հոգեբույժները պարզել են` Միխայիլ Խաչատուրյանը հակում է ունեցել անչափահասների նկատմամբ», 15 հոկտեմբերի 2019, https://armeniasputnik.am/20191­015/hogebuyjnery-parzel-enmixayil-xachaturyany-hakum-e-unecel-anchapahasneri-nkatmamb-zlm-20756669.html, «Մոսկվայում դուստրերի կողմից սպանված Միխայիլ Խաչատուրյանի նկատմամբ հետմահու քրեական գործ է հարուցվել», 12 հո­ւլիսի 2019, https://www.armdaily.am/?p=56145&l=am «Քննությունը հաստատել է՝ հայր­ը խոշտանգել եւ բռնության է ենթարկել Խաչատուրյան քույրերին», 21 սեպտեմբերի 2019 https://news.am/arm/news/529535.html և այլն, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 177 «Բողոքի ակցիա ՌԴ դեսպանատան առջև ի աջակցություն Խաչատուրյան քույրերի», 24 հունիսի 2019, https://www.azatutyun.am/a/3001­7794.h­tml, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

70

Այ­սինքն՝ մենք ապ­րում ենք այն դա­րաշր­ջա­նում, որ­տեղ դաս­տիա­րակ­ չա­կան նպա­տակ­նե­րով ե­րե­խա­յին թույ­լատր­վում է բռնա­բա­րե՞լ, ծե­ծել կամ խոշ­տան­գե՞լ»178։ Այս­պի­սով՝ նյու­թում բարձ­րաց­վում է հան­րութ­յան՝ բռնութ­յան են­թարկ­ ված ե­րե­խա­յին մե­ղադ­րե­լու, նրան վար­կա­բե­կե­լու մի­ջո­ցով բռնութ­յունն ար­դա­րաց­նե­լու խնդի­րը։ Մե­դիա­յում եր­բեմն հան­դի­պում են նյու­թեր, ո­րոնք չեն վե­րա­բե­րում սե­ ռա­կան բռնութ­յա­նը, սա­կայն այս կամ այն կերպ առնչ­վում են թե­մա­յին։ Այդ­պի­սինն է «Medialab.am»-ի ««Բ­րիտ­վա­յով կտրտում էի ինձ, քա­նի որ ոչ մեկ ինձ չէր հաս­կա­նում, չէի ու­զում ապ­րել». դե­ռա­հաս­նե­րի ինք­ նավ­նաս­ման դեպ­քերն ա­վե­լա­ցել են» հրա­պա­րա­կու­մը։ Վեր­լու­ծե­լով այս ցա­վոտ խնդի­րը՝ հո­գե­բույժ Ա­րամ Հով­սեփ­յա­նը, անդ­ րա­դառ­նա­լով ինք­նավ­նաս­ման պատ­ճառ­նե­րին, նշում է նաև սե­ռա­կան բռնութ­յու­նը. «­Շատ հա­ճախ մենք տես­նում ենք, որ ըն­տա­նե­կան կամ սե­ռա­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված ե­րե­խա­ներն են գնում ի­րենց վնա­սե­ լու քայ­լին: Այս դեպ­քում նրանց բո­լոր զգա­ցում­նե­րը միա­խառն­վում են՝ մեղ­քի զգա­ցում, ինք­նագ­նա­հա­տա­կա­նի ան­կում և­այլն»179։ Սե­ռա­կան բռնութ­յանն առնչն­վող դա­տա­կան գոր­ծե­րի լու­սա­բա­նում հա­յաս­տան­յան մե­դիա­յում գրե­թե չի հան­դի­պում, քա­նի որ սե­ռա­կան հան­ցա­գոր­ծութ­յուն­նե­րի վե­րա­բեր­յալ դա­տա­կան նիս­տե­րը հիմ­նա­ կա­նում քննվում են դռնփակ։ Հազ­վ ա­դեպ հան­դի­պող նյու­թե­ր ից է «1in.am»-ի լրագ­րող Լի­լիթ Քա­լաշ­յա­նի՝ Վե­րաքն­նիչ քրեա­կան դա­տա­ րա­նում քննվող գոր­ծի լու­սա­բա­նու­մը։ ««­Պա­չե­մո՞ւ». 27-ամ­յա ե­րի­տա­ սար­դը Հա­լի­ձո­րում փոր­ձել է բռնա­բա­րել հնդիկ զբո­սաշր­ջի­կին, աղ­ջի­ կը պաշտ­պան­վել է կրծկա­լի մեջ պա­հած դա­նա­կով» վեր­տա­ռութ­յամբ հրա­պա­րակ­ման180 մեջ լրագ­րո­ղը ներ­կա­յաց­նում է դա­տա­կան գոր­ծին վե­րա­բե­րող ման­րա­մաս­ներ, ինչ­պես նաև դա­տավճ­ռի բո­վան­դա­կութ­յու­նը։ 178 «Քույրերը՝ քույրերի համար. «Փորձելու ենք Խաչատուրյան քույրերի գործին հնարավորինս հնչեղություն հաղորդել Եվրոպայում», 28 հունիսի 2019, https://medialab.am/24848/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 179 «Բրիտվայով կտրտում էի ինձ, քանի որ ոչ մեկ ինձ չէր հասկանում, չէի ուզում ապրել». դեռահասների ինքնավն­ասման դեպքերն ավելացել են, 05 սեպտեմբերի 2019, https://medialab.am/28056/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 180 ««Պաչեմո՞ւ». 27-ամյա երիտասարդը Հալիձորում փորձել է բռնաբարել հնդիկ զբո­ սաշրջիկին, աղջիկը պաշտպանվել է կրծկալի մեջ պահած դանակով», 07 սեպտեմբերի 2019, https://www.1in.am/2620562.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

71

Մե­դիա­դի­տարկ­ման ըն­թաց­քում հան­դի­պե­ցինք նաև շատ տա­րօ­րի­նակ մի դրսևոր­ման, երբ մա­մու­լը ար­խիվ­նե­րից գտնում ու հրա­պա­րա­կում է Հա­յաս­տա­նում տե­ղի ու­նե­ցած՝ գրե­թե 60-ամ­յա վա­ղե­մութ­յուն ու­նե­ ցող սե­ռա­կան բռնութ­յան դա­ժա­նա­գույն քրեա­կան պատ­մութ­յուն­ներ, ո­րոնք կա­տար­վել են խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րին։ Այդ­պի­սի հոդ­ված­նե­րից մե­կը՝ «1964 թ-ով ինչ­պես ե­ղել է. Աշ­տա­րա­կում Կեն­ցա­ղի տան պա­հա­ կը բաղ­նի­քի կաթ­սա­յա­տա­նը բռնա­բա­րել ու սպա­նել Էր 8-ամ­յա աղջ­ նա­կին» վեր­տա­ռութ­յամբ նյութն181 է, ո­րը տե­ղադր­վել է ե­րե­կո­յան ուշ ժա­մի՝ 21։20 , իսկ հոդ­վա­ծի ա­ռաջ­նա­յին աղբ­յու­րը «1in.am»-ն է, ո­րը հե­տա­գա­յում՝ 2020 թվա­կա­նին՝ դարձ­յալ սեպ­տեմ­բե­րին, վե­րատ­պում է հոդ­վա­ծը։ Այդ հոդ­վա­ծը տի­րա­ժա­վո­րում են բազ­մա­թիվ լրատ­վա­մի­ ջոց­ներ, այդ թվում «Armday.am»-ը182, «Mitk.am»-ը183, 2020 թվա­կա­նին նույն հոդ­վա­ծը տի­րա­ժա­վո­րել են «Lurer.com»-ը184 և­ այլն կայ­քեր, ընդ ո­րում՝ բո­լո­րը ուշ ե­րե­կո­յան ժա­մե­րի։ Ն­ման նյու­թե­րի հրա­պա­րա­կու­մը այն էլ ուշ ժա­մե­րի լուրջ մտա­հո­գու­ թյուն է ա­ռա­ջաց­նում, քա­նի որ դրանք զուրկ են որ­ևէ մաս­նա­գի­տա­կան վեր­լու­ծութ­յու­նից, կենտ­րո­նա­նում են զուտ սե­ռա­կան բռնութ­յան ման­ րա­մաս­նե­րի վրա։ Այդ նյու­թե­րի բազ­մա­հա­զա­րա­նոց դի­տում­նե­րը մեզ հնա­րա­վո­րութ­յուն է տա­լիս են­թադ­րե­լու, որ սեն­սա­ցիա ա­ռա­ջաց­նե­լու, դի­տում­ներ ա­վե­լաց­նե­լու հա­մար լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րը դաշտ են նե­տում նման պատ­մութ­յուն­ներ ան­գամ ե­թե դրանք կես դար և­ա­վե­լի ա­ռաջ են տե­ղի ու­նե­ցել։ 2.4 Կա­նանց նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում

181 «1964 թ. ինչպես եղել է. Աշտարակում Կենցաղի տան պահակը բաղնիքի կաթսայատանը բռնաբարել ու սպանել Էր 8-ա­մյա աղջնակին», 16 սեպտեմբերի 2019, ժամը՝ 21։20, https://www.1in.am/2819863.html?fbclid=IwAR2UBLvY81zG6V30gGisI2EXVfdPx7_PZ5Phc_GpRYw­ jaFvq3QHibFzFc8Y, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 182 «1964 թ. ինչպես եղել է. Աշտարակում Կենցաղի տան պահակը բաղնիքի կաթսայատանը բռնաբարել ու սպանել Էր 8-ամյա աղջնակին»­, 16 սեպտեմբերի, 2019 ժամը՝ 22։21, https://armday.am/post/95843/1964t-inchpes-eghel-e-ashtarako-m-kentsaghi-tan-pahaky-baghniqi-katsajatany-brnabarel­-o­-spanel-er-8-amjaaghjnakin, վերջին մո­ւտ­ք՝­30 հոկտեմբերի 2021։ 183 «Աշտարակում Կենցաղի տան պահակը բա­ղնիքի կաթսայատանը բռնաբար­ել­ ու սպանել Էր 8-ամյա աղջնակին», 16­սե­պտեմբերի, 2019, ժամը՝ 00։00-ին, http://mitk.am/2019/09/%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5% A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4-%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%A1%D5 %B2%D5%AB-%D5%BF%D5%A1%D5%B6-%D5%BA%D5%A1%D5­%B­0%D5%A1%D5%AF%D5%A8-%D5%A2 %D5%A1%D5%B2%D5%B6%D5%AB%D6%84/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 184 «1964 թ. ինչպես եղել է. Աշտարակում Կենցաղի տան պահակը բաղնիքի կաթսայատանը բռնաբարել ու սպանել Էր­ 8­-ամյա աղջնակին», 13 սեպտեմբերի, 2020, ժամը՝ 22։­14­-ին­, https://lurer.com/?p=384377&l=am, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

72

2020 թվա­կա­նին հրա­պա­րակ­ված նյու­թե­րի ո­րա­կա­կան վեր­լու­ծութ­յուն

2020 թվա­կա­նը ինչ­պես լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րի, այն­պես էլ ամ­բողջ երկ­րի հա­մար եր­կու մար­տահ­րա­վեր նե­տեց դաշտ՝ COVID-19 հա­մա­վա­րակն ու 44-օր­յա պա­տե­րազ­մը, ո­րոնք նկա­տե­լիո­րեն ազ­դե­ցին գեն­դե­րա­յին բռնութ­յան դեմ պայ­քա­րի և հան­րա­յին ի­րա­զե­կում­նե­րի, ար­շավ­նե­րի ի­րա­կա­նաց­ման վրա։ Ուս­տի, ի տար­բե­րութ­յուն 2019 թվա­կա­նի՝ 2020ին սե­ռա­կան բռնութ­յան խնդրի վե­րա­բեր­յալ հան­րա­յին մի­ջո­ցա­ռում­ներ չեն ի­րա­կա­նաց­վել, այդ­պի­սով նաև նվա­զել է հրա­պա­րա­կում­նե­րի քա­ նա­կը։ Ա­վե­լին, հոկ­տեմ­բե­րի-նո­յեմ­բեր ա­միս­նե­րին թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ ընդ­հան­րա­պես հրա­պա­րա­կում­ներ չեն ե­ղել՝ պայ­մա­նա­վոր­ված պա­տե­ րազ­մա­կան և հետ­պա­տե­րազմ­յան ճգնա­ժա­մա­յին ի­րա­վի­ճա­կով։ Տար­վա ա­մե­նաքն­նարկ­վող ի­րա­դար­ձութ­յու­նը մա­մու­լում ե­ղել է «­Սե­ռա­ կան շա­հա­գոր­ծու­մից և սե­ռա­կան բնույ­թի բռնութ­յուն­նե­րից ե­րե­խա­նե­ րի պաշտ­պա­նութ­յան մա­սին» Եվ­րո­պա­յի խորհր­դի կոն­վեն­ցիան185, ո­րը ըն­դուն­ման վայ­րից ել­նե­լով,186 ան­վա­նում են նաև Լան­զա­րո­տեի կոն­ վեն­ցիա։ Ինչ­պես և Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յի պա­րա­գա­յում, այն­պես էլ Լան­ զա­րո­տեի դեպ­քում Հա­յաս­տա­նի մի­ջազ­գա­յին ի­րա­վա­կան պայ­մա­նագ­ րե­րին միա­նա­լու գոր­ծըն­թացն ու­ղեկց­վեց դա­վադ­րա­պաշ­տա­կան տար­ բեր տեսություններով, կեղծ պատ­մութ­յուն­նե­րով, ազ­գա­յին ինք­նութ­յան կորս­տի վե­րա­բեր­յալ պնդում­նե­րով, սա­կայն, ի տար­բե­րութ­յուն Ս­տամ­ բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յի, որն այդ­պես էլ չվա­վե­րաց­վեց՝ Լան­զա­րո­տեի կոն­ վեն­ցիան 2020 թվա­կա­նի մա­յի­սի 11-ին վա­վե­րաց­վեց ՀՀ Ազ­գա­յին ժո­ ղո­վի կող­մից։ Թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ հա­մա­պար­փակ անդ­րա­դարձ է կա­տա­րել «Ampop.am»-ը, ո­րը «­Լան­զա­րո­տեի կոն­վեն­ցիա. Միա­վո­րող փաս­տա­

185 «Սեռական շահագործումից և սեռակա­ն բնույթի բռնություններից երեխաների պաշտպանության մասին» ԵԽ կոնվենցիա. http://www.parliament.am/draft_docs7/K-552_konventcia.pdf, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 186 «Սեռական շահագործումից և սեռական բնույթի բռնություններից երեխաների պաշտպանության մասին» ԵԽ կոնվենցիան ընդունվել է Իսպանիայի Լանզարոտե քաղաքում 2007 թվականին, ուժի մեջ է մտել 2010 թվականին: Այն ստորագրվել է ԵԽ բոլոր անդամ պետությունների կողմից։ Հայաստանը Կոնվենցիան ստորագրել է 2010 թվականին, սակայն վավեր­աց­րեց բոլորովին վերջերս՝ 2020 թվականին։ Հայաստանում այն ո­ւժ­ի մեջ է մտել 2021 թվականի հունվարի 1-ից։

73

թուղթ՝ սե­ռա­կան բռնութ­յու­նից ե­րե­խա­նե­րին պաշտ­պա­նե­լու հա­մար» հրա­պա­րակ­ման մեջ187 ներ­կա­յաց­նում է մա­յիս ամ­սին ՀՀ քննչա­կան կո­մի­տեի տա­րա­ծած պաշ­տո­նա­կան ե­րեք հա­ղոր­դագ­րութ­յուն, ո­րոնք վե­րա­բե­րում են ե­րե­խա­նե­րի նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յան դեպ­ քե­րին։ Լ­րատ­վա­մի­ջո­ցը նշում է, որ ե­րեք դեպ­քե­րում էլ բռնութ­յան են­ թարկ­ված­նե­րը ե­րե­խա­ներ են 8, 14 և 16 տա­րե­կան, և զար­մա­նում, որ հա­սա­րա­կութ­յու­նը գրե­թե ան­տար­բեր ու ան­հա­ղորդ ե­ղավ այդ քրեա­ կան գոր­ծե­րի նկատ­մամբ, բայց փո­խա­րե­նը մեծ աղ­մուկ բարձ­րա­ ցավ Լան­զա­րո­տեի կոն­վեն­ցիա­յի վա­վե­րաց­ման ա­ռի­թով, ո­րը կոչ­ված է պաշտ­պա­նել այդ ե­րե­խա­նե­րին սե­ռա­կան գի­շա­տիչ­նե­րից։ «Ամ­փոփ մե­դիան» ներ­կա­յաց­րել է Լան­զա­րո­տեի կոն­վեն­ցիան ինչ­պես որ է, նե­ րա­ռել վի­ճա­կագ­րա­կան տվյալ­ներ թե՛ եվ­րո­պա­կան, թե՛ հա­յաս­տան­յան աղբ­յուր­նե­րից, անդ­րա­դար­ձել Կոն­վեն­ցիա­յի շուրջ հան­րա­յին դաշ­տում շրջա­նառ­վող վա­խե­րին՝ հատ­կա­պես կապ­ված կրթա­կան գոր­ծըն­թաց­ նե­րի վե­րա­նայ­ման հետ՝ նե­րա­ռե­լով ՀՀ ԱԺ «Իմ քայ­լը» խմբակ­ցութ­յան պատ­գա­մա­վոր Մա­րիա Կա­րա­պետ­յա­նի մո­տե­ցու­մը. «Խն­դի­րը ե­րե­խա­յի տա­րի­քին, կա­րիք­նե­րին, ու­նա­կութ­յուն­նե­րին, հե­ տաքրք­րութ­յուն­նե­րին հար­մա­րեց­ված գի­տե­լի­քի տրա­մադ­րումն է, թե ինչ­պես ճա­նա­չել չա­փա­հաս մարդ­կանց վար­քի մեջ հնա­րա­վոր ազ­դան­ շան­նե­րը, որ ի­րենց վտանգ է սպառ­նում և­ ինչ­պես ան­կաշ­կանդ օգ­ նութ­յուն խնդրել մե­ծա­հասկ­նե­րից»188։ Նույն լրատ­վա­մի­ջոցն անդ­րա­դար­ձել է նաև Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­ յին՝ «Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յունն իբրև ծանր հան­ցանք. ին­չու՞ է լռում Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիան» հոդ­վա­ծում189։ Մի­ջազ­գա­յին փաս­տաթղ­թե­րին է անդ­րա­դառ­նում նաև «Aravot.am»-ը՝ մուլ­տ ի­մ ե­դ իա ե­ղ ա­ն ա­կ ով, ո­ր ի հե­ղ ի­ն ակն է լրագ­ր ող Հ­ռ իփ­ սի­մե Ջե­բեջ­յա­նը։ «Ս­տամ­բուլ, Լան­զա­րո­տե, Եր­ևան. Վի­ճա­հա­

187 «Լանզարոտեի կոնվենցիա. Միավորող փաստաթուղթ՝ սեռական բռնությունից ե­րե­խա­նե­րի­ն պաշտպանելու համար», 22 մայիսի 2020, https­:/­/ampop.am/armenia-ratified-lanzarote-convention/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 188 Նույն տեղում։ 189 «Ընտանեկան բռնությունն իբրև ծանր հանցանք. ինչու՞ է լռում Ստամբուլյան կոնվենցիան», 06 մարտի 2020, https://ampop.am/istanbul-convention-action-aga­in­st­-v­iolence-against-women/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

74

րույց ար­ձա­գանք­ներ ստա­ցած կոն­վեն­ցիա­ներ»190 վեր­նագ­րի ներ­քո լրագ­րո­ղը ներ­կա­յաց­նում է 6-րդ և 7-րդ գու­մար­ման խորհր­դա­րա­ նում ըն­դուն­ված ա­մե­նաքն­նարկ­ված մի­ջազ­գա­յին փաս­տաթղ­թե­ րը։ «Ս­տամ­բու­լից Լան­զա­րո­տե» հատ­վա­ծում լրագ­րո­ղը ման­րա­մասն մեկ­նա­բա­նում է կոն­վեն­ցիա­նե­րի բո­վան­դա­կութ­յու­նը, թե ինչ պար­ տա­վո­րութ­յուն­ներ է ստանձ­նում պե­տութ­յու­նը կոն­վեն­ցիա­նե­րը վա­ վե­րաց­նե­լու դեպ­քում։ Անդ­րա­դառ­նա­լով Լան­զա­րո­տեի կոն­վեն­ցիա­ յին՝ լրագ­րո­ղը մեջ­բե­րում է նա­խա­բա­նում նշված այն մո­տե­ցու­մը, որ. «...ե­րե­խա­նե­րի նկատ­մամբ սե­ռա­կան շա­հա­գոր­ծու­մը և սե­ռա­կան բռնութ­յու­նը սպառ­նա­լից չա­փե­րի են հա­սել ազ­գա­յին և մի­ջազ­գա­յին մա­կար­դա­կ ում: Թե՛ ե­րե­խա­ն ե­րը, թե՛ հան­ցա­գործ­նե­ր ը լայ­նո­ր են օգտ­վում են տե­ղե­կատ­վա­կան տեխ­նո­լո­գիա­նե­րից, ու ե­րե­խա­նե­րին պաշտ­պա­նե­լու հա­մար պետք է մի­ջազ­գա­յին հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յուն»191: Հ­րա­պա­րակ­ման մեջ անդ­րա­դարձ է կա­տար­վում նաև Կոն­վեն­ ցիա­յի ընդ­դի­մա­խոս­նե­րին, ո­րոնց դժգո­հութ­յու­նը հիմ­նա­կա­նում վե­րա­բե­րում է փաս­տաթղ­թի 2-րդ և 6-րդ կե­տե­րին։ Ն­րանք բո­ղո­ քում են, որ «մատ­ղաշ ե­րե­խե­քին սե­ռա­կան դա­սեր են տա­լու»192: ­Շա­րու­նա­կե­լով դժգո­հող­նե­րի թե­ման՝ «Tert.am»-ը հրա­պա­ րակ է նե­տում ՀՅԴ ԳՄ ո­լոր­տա­յին հանձ­նախմ­բի դա­տա­պար­ տող հայ­տա­րա­րութ­յու­նը, ո­րով Կոն­վեն­ցիան ո­րակ­վում է որ­պես վտան­գա­վոր և խիստ վի­ճա­հա­րույց են­թա­տեքստ պա­րու­նա­կող։ ­Հայ­տա­րա­րութ­յան մեջ մաս­նա­վո­րա­պես աս­վում է. «­Չի բա­ցառ­վում, որ Կր­թա­կան և Կան­խար­գե­լիչ Մի­ջամ­տութ­յան ծրագ­րե­րի քո­ղի ներ­քո ՏԱՐՐԱԿԱՆ և ՄԻՋՆԱԿԱՐԳ կրթութ­յուն ստա­ ցող մեր ե­րե­խա­նե­րը՝ սկսած վեց տա­րե­կա­նից, սե­ռա­կան «կրթու­ թյուն» ստա­նան, նե­րառ­վեն ի­րա­զեկ­ման և լու­սա­բան­ման ծրագ­րե­ րում, ո­րոնք տա­րի­քա­յին այդ խմբի ե­րե­խա­նե­րի հա­մար կա­րող են ծանր բա­րո­յա­հո­գե­բա­նա­կան և­ ար­ժե­հա­մա­կար­գա­յին կորս­տա­բեր

190 «Ստամբուլ, Լանզարոտե, Երեւան. Վիճահարույց արձագանքներ ստացած կոնվենցիաներ», 08 սեպտեմբերի 2020, https://www.aravot.am/­mu­lt­imedia_stores/%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A2 %D5%B8%D6%82%D5%AC-%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A6%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%BF%D5 %A5-%D5%A5%D6%80%D5%A5%D6%82%D5%A1%D5%B6-%D5%BE%D5%AB%D5%B3%D5%A1%D5%B0 %D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 191 Նույն տեղում։ 192 «Հեքիաթից ու կաթից նոր կտրված երեխուն էլ ուրիշ բան չունենք­ ս­ովորեց­նելու, պիտի սեռական շահագործումից պաշտպանե՞լը սովորեցնենք». Գեւորգ Պետրոսյան, 08 մայիսի 2020, https://www.aravot. am/2020/05/08/1110492/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

75

հետ­ևանք­ներ ու­նե­նալ»193։ Նույն լրատ­վա­մի­ջո­ցը հրա­պա­րա­կում է նաև փաս­տա­բան Ծո­վի­նար Կա­րա­պետ­յա­նի հետ հար­ցազ­րույց, ո­րը, թի­րա­խա­վո­րե­լով կոն­վեն­ցիա­ յի ջա­տա­գով­նե­րին, նշում է. «­Զու­գա­հեռ­ներ եմ ու­զում անց­կաց­նել Ս­տամ­բուլ­յան կոն­վեն­ցիա­յի հետ: Կր­կին նույն պատ­կերն ու­նենք: Պետք է նաև ու­շադ­րութ­յուն դարձ­նել, որ ԼԳԲՏ ան­ձանց քա­րո­զով աչ­քի ընկ­նող ան­ձինք են այս կոն­վեն­ցիա­յի ջա­տա­գով­նե­րը, պետք է ու­շադ­րութ­յուն դարձ­նել նաև այն հան­գա­ման­ քին, որ եվ­րո­պա­կան մի շարք երկր­ներ, ո­րոնք վա­վե­րաց­րել են այս կոն­ վեն­ցիան, ու այն ան­ձինք ո­րոնք ժա­մա­նա­կին կոն­վեն­ցիա­յի ջա­տա­գով են ե­ղել, ի­րենք հե­տա­գա­յում բա­ցա­հայտ­վել են որ­պես ման­կա­պիղծ­ներ, ես լուջ մտա­հո­գութ­յուն ու­նեմ, որ այս նույն սցե­նա­րը կա­րող է մեզ մոտ նաև հե­տա­գա­յում կրկնվել: Բա­ցի այդ, կան վա­վե­րաց­ված երկր­ներ, ո­րոնք հե­տա­գա­յում փոշ­մա­նել են ի­րենց քայ­լի հա­մար»194։ Փաս­տա­ցի նման հրա­պա­րա­կում­նե­րով լրատ­վա­մի­ջո­ցը նպաս­տում է ոչ միայն ա­պա­տե­ղե­կատ­վութ­յան տա­րած­մա­նը, քա­նի որ Լան­զա­րո­տեի կոն­վեն­ցիան վա­վե­րաց­րած երկր­նե­րից որ­ևէ մե­կը չի չե­ղար­կել վա­վե­ րաց­ված մի­ջազ­գա­յին պայ­մա­նա­գի­րը, այլև թի­րա­խա­վո­րում է ի­րա­վա­ պաշտ­պան­նե­րին։ Ի­րա­վա­պաշտ­պան­նե­րի թի­րա­խա­վոր­ման գոր­ծըն­թա­ցը շա­րու­նա­կում է «Armdaily.am»-ը՝ «Ո՞վ է կրթե­լու, Լա­ռա Ա­հա­րոն­յա՞­նը, գա­լու է տար­րա­ կան դա­սա­րան­նե­րում սե­ռա­կան հա­ճույ­քի՞ց խո­սի. սեք­սո­լո­գը՝ Լան­զա­ րո­տի կոն­վեն­ցիա­յի մա­սին» նյու­թում։ Լ­րատ­վա­մի­ջո­ցը զրու­ցել է սեք­ սո­լոգ Նա­րի­նե Ներ­սիս­յա­նի հետ, ո­րը, անդ­րա­դառ­նա­լով Կոն­վեն­ցիա­ յի 6-րդ հոդ­վա­ծում ամ­րագր­ված պար­տա­վո­րութ­յա­նը, ե­րե­խա­նե­րին տար­րա­կան և մի­ջին դպրո­ցում սե­ռա­կան շա­հա­գործ­ման և սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ գի­տե­լիք­ներ փո­խան­ցե­լու մա­սին, հարց­նում է.

193 «Վտանգավոր և խիստ վիճահարույց ենթատեքստ պարունակող կոնվենցիան ու­ղղ­ված է մեր հասարակության ապագային՝ երեխաներին. ՀՅԴ-ն դատապարտում է Լանզարոտեի կոնվենցիայի վավերացումը», 13 մայիսի 2020, https://www.tert.am/am/news/2020/05/13/Dashnakchutyun/3288602, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 194 Պետությունը սխալ գործելաոճ է որդեգրել. Լանզարոտեի կոնվենցիայում վիճահարույց կետեր կան, այդ թվ­ու­մ՝ երրորդ սեռի վտանգը. Փաստաբան, 11 մայիսի 2020, https://www.tert.am/am/news/2020/05/11/Conven­ti­ on/3286322, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

76

«...Ինչ են ա­նե­լու այդ դա­սա­ժա­մին՝ տա­նե­լու են դա­սա­րա­նում ցույց տան, թե ինչ­պես են պահ­պա­նակ հա­գո՞ւմ, այդ դեպ­քում ես իմ ե­րե­ խա­յին կհա­նեմ դպրո­ցից։ Ով է կրթե­լու Լա­ռա Ա­հա­րոն­յա՞­նը, գա­լու է տար­րա­կան դա­տա­րան­նե­րում սե­ռա­կան հա­ճույ­քից խո­սի, թե ինչ է սե­ ռա­կան հա­ճույք ստա­նում քե­ռին ե­րե­խա­յին կպնե­լի՞ս»195։ Նա­րի­նե Ներ­սիս­յա­նի հետ հար­ցազ­րույց է վա­րել նաև «168.am»-ը, որ­ տեղ դարձ­յալ անվս­տա­հութ­յան ու պար­սա­վան­քի խոս­քեր են հնչել հա­ սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի նկատ­մամբ. «Ե­թե այդ կրթու­ թյու­նը պատ­րաստ­վում են ի­րա­կա­նաց­նել ՀԿ-նե­րը, ո­րոնք ֆի­նան­սա­վոր­ վում են այլ շա­հագր­գիռ կենտ­րոն­նե­րից, պատ­կե­րաց­նո՞ւմ եք՝ 6 տա­րե­ կա­նից ե­րե­խա­յին սո­վո­րեց­նե­լու են, որ «­Ձեր սե­ռը սանդ­ղակ է, որ դու տղա ես, բայց մի քիչ էլ աղ­ջիկ ես»: Ն­ման բա­ներ կա­րող է սո­վո­րեց­նեն: Դա նշա­նա­կում է՝ խե­ղել ե­րե­խա­յին: Դա ար­դեն ե­րե­խա­յի հան­դեպ սե­ ռա­կան շա­հա­գոր­ծում է: Դա կա­րող է լայն ի­մաս­տով լի­նել ման­կապղծու­ թ­յուն: Ան­պայ­ման չէ ձեռ­քով կպնել ե­րե­խա­յի սե­ռա­կան օր­գա­նին, խոս­քով էլ կա­րող ես պղծել ե­րե­խա­յին: Դա նույնն է, որ մտնես ա­ռա­ջին դա­սա­րան ու սկսես խո­սել մար­դաս­պան­նե­րի մա­սին, հան­ցա­գործ­նե­րի մա­սին»196։ Այս­պի­սով՝ 2020 թ.­ըն­թաց­քում ևս մա­մու­լում հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­ կեր­պութ­յուն­նե­րի և­ ի­րա­վա­պաշտ­պան­նե­րի թի­րա­խա­վո­րու­մը շա­րու­ նակ­վել է՝ նվա­զեց­նե­լով տա­րի­ներ շա­րու­նակ խնդրով զբաղ­վող մաս­ նա­գետ­նե­րի վստա­հութ­յան և­ ազ­դե­ցութ­յան շրջա­նա­կը։ Դա վնա­սում է ա­ռա­ջին հեր­թին սե­ռա­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված ան­ձանց, ո­րոնց հա­մար այն­քան քիչ են պե­տա­կան ա­ջակ­ցութ­յան հնա­րա­վո­րութ­յուն­ նե­րը, և­ ա­ջակ­ցութ­յան ծրագ­րե­րի մեծ մա­սը ի­րա­կա­նաց­նում են հա­ սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րը։ Ն­վա­զեց­նե­լով վստա­հութ­յու­նը հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի նկատ­մամբ՝ այդ մարդ­կանց թող­նում ենք ան­պաշտ­պան։ Ի դեպ, Մե­դիա նա­խա­ձեռ­նութ­յուն­նե­րի կենտ­րո­նի 2021 թ. «­Հայ­կա­կան

195 «Ո՞վ է կրթելու, Լառա Ահարոնյա՞նը, գալու է տարրական դասարաններո­ւմ­ սեռական հաճույքի՞ց խոսի. սեքսապաթոլոգը՝ Լանզարոտի կոնվենցիայի մասին», 11 մայիսի 2020, https://armdaily.am/?p=91685&l=am, վերջին մուտք՝ 30 հոկ­տե­մբ­եր­ի 2­021։ 196 «Առաջին դասարանում սեռական բռնության մասին դասավանդելը նույնն է, որ մտնես առաջին դասարան ու սկսես խոսել մա­րդ­աս­պանների մասին. բժիշկ-սեքսոլոգ», 3 մայիսի 2020, https://168.am/2020/05/03/1297298. html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

77

առ­ցանց լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րում ա­պա­տե­ղե­կատ­վութ­յան տա­րած­ման օ­րի­նա­չա­փութ­յուն­նե­րը» սո­ցիո­լո­գիա­կան հե­տա­զո­տութ­յան վեր­լու­ծա­ կան զե­կույ­ցը եզ­րա­կաց­նում է, որ Հա­յաս­տա­նի ե­րեք հայտ­նի առ­ցանց լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րը՝ «News.am»-ը, «Tert.am»-ը և «168.am»-ը, 2020 թ. մա­յի­սին և հու­նի­սին Լան­զա­րո­տեի կոն­վեն­ցիան ներ­կա­յաց­րել են որ­ պես ե­րե­խա­նե­րին այ­լա­սե­րող197։ Սա­կայն մեր հե­տա­զո­տութ­յան նպա­ տա­կը ա­պա­տե­ղե­կատ­վութ­յան ծա­վալ­նե­րի ու աղբ­յուր­նե­րի բա­ցա­հայ­ տու­մը չէ։ Ուս­տի, անդ­րա­դառ­նա­լով ո­րոշ օ­րի­նակ­նե­րի, փոր­ձե­ցինք հստա­կեց­նել ընդ­հա­նուր պատ­կե­րը։ Իսկ ընդ­հա­նուր հա­մա­տեքս­տում կան նաև հոդ­ված­ներ, ո­րոնք հեր­ քում են Լան­զա­րո­տեի կոն­վեն­ցիա­յի վե­րա­բեր­յալ հնչեց­ված պնդում­նե­ րը։ Օ­րի­նակ՝ «Armeniasputnik.am»-ը՝ «­Սե­ռա­կան դաս­տիա­րա­կութ­յան մա­սին պնդում­նե­րը սուտ են. նա­խա­րա­րը՝ Լան­զա­րո­տեի կոն­վեն­ցիա­ յի մա­սին» նյու­թում մեջ­բե­րում է ՀՀ ԿԳՄՍ նախ­կին նա­խա­րար Ա­րա­յիկ Հա­րութ­յուն­յա­նի ֆեյս­բուք­յան ե­թե­րից հատ­ված­ներ, ո­րոն­ցում նա վստա­ հեց­նում է. «­Սե­ռա­կան դաս­տիա­րա­կութ­յա­նը վե­րա­բե­րող բո­լոր պնդում­ նե­րը սուտ են, նոր դա­սագր­քե­րի հետ կապ­ված բո­լոր պնդում­նե­րը սուտ են, նոր ծրագ­րե­րի հետ կապ­ված բո­լոր պնդում­նե­րը սուտ են»198։ Մեջ­բե­րե­լով Կոն­վեն­ցիա­յի հա­մա­պա­տաս­խան հոդ­վա­ծը՝ ԿԳՄՍ նա­ խա­րա­րը հան­րութ­յան ու­շադ­րութ­յու­նը հրա­վի­րում է այն հան­գա­ման­քի վրա, որ ե­րե­խա­նե­րին սե­ռա­կան բռնութ­յան մա­սին կրթե­լը նախ­ևա­ռաջ ծնող­նե­րի պար­տա­կա­նութ­յունն է, իսկ կրթա­կան հա­մա­կար­գում այն պետք է ի­րա­կա­նաց­վի ծնող­նե­րի հետ խորհր­դակ­ցե­լով: Ա­վե­լի ման­րա­ մաս­նե­լով խնդի­րը՝ Ա­րա­յիկ Հա­րութ­յուն­յա­նը նշում է, որ ե­րե­խան պետք է տեղ­յակ լի­նի փո­ղո­ցում, հա­մա­ցան­ցում, ծա­նոթ ու ան­ծա­նոթ ան­ձան­ ցից ի­րեն սպաս­վող հնա­րա­վոր վտանգ­նե­րի մա­սին, որ­պես­զի պաշտ­ պան­ված լի­նի դրան­ցից: Առն­վազն 20 լրատ­վա­մի­ջոց անդ­րա­դար­ձել է Ա­րա­յիկ Հա­րութ­յուն­յա­նի ֆեյս­բուք­յան ու­ղիղ ե­թե­րին։

197 «Հայկական առցանց լրատվամիջոցներում ապատեղեկատվության տարածման օրինաչափությունները», 2021 https://media.am/hy/lab/2021/03/12/26664/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 198 «Սեռական դաստիարակության մասին պնդումները սուտ են. նախարարը՝ Լանզարոտեի կոնվենցիայի մասին», 31 մայիսի 2020, https://armeni­as­pu­tn­ik­.am/20200531/Serakan-dastiarakutyan-masin-pndumnery-sut-ennaxarary-Lanzarotei-konvenciayi-masin-23229946.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

78

Ամ­փո­փե­լով թե­ման՝ նշենք, որ Լան­զա­րո­տեի կոն­վեն­ցիա­յի վե­րա­բեր­յալ հրա­պա­րակ­ված նյու­թե­րի թվում մե­ծա­մաս­նութ­յուն են կազ­մում փաս­ տաթղ­թի բո­վան­դա­կութ­յու­նը խե­ղաթ­յու­րող, աղ­ճա­տող մո­տե­ցում­նե­րը, սա­կայն կան նաև Կոն­վեն­ցիա­յի ի­րա­կան բո­վան­դա­կութ­յու­նը ներ­կա­ յաց­նող նյու­թեր, ինչ­պի­սին է, օ­րի­նակ, «Civilnet.am»-ի` «Ցն­դա­բա­նութ­ յու­նը մաս­նա­գե­տի շուր­թե­րից. պա­րա­դոոքս­ներ Հա­յաս­տա­նի օ­րի­նա­ կով» վեր­տա­ռութ­յամբ հրա­պա­րա­կու­մը։ Այս­տեղ հա­ղոր­դակ­ցութ­յան և մե­դիա մաս­նա­գետ Ա­լեք­սանդր Մար­տի­րոս­յա­նը, անդ­րա­դառ­նա­լով Հա­յաս­տա­նի փաս­տա­բան­նե­րի պա­լա­տի նա­խա­գահ Ա­րա Զոհ­րաբ­յա­նի և բ­ժիշկ, սեք­սո­լոգ Նա­րի­նե Ներ­սիս­յա­նի` ԵԽ կոն­վեն­ցիա­նե­րի վե­րա­ բեր­յալ ար­տա­հայ­տած կար­ծիք­նե­րին, եզ­րա­կաց­նում է. «­Գիտ­նա­կանն ու նրա հա­կա­գի­տա­կան մտքե­րի ար­տա­հայ­տու­մը և, առ­հա­սա­րակ, մաս­նա­գե­տի և ն­րա հա­կա­ման­սա­գի­տա­կան մտքե­րի ար­տա­հայ­տու­մը կմնան մարդ­կութ­յան պատ­մութ­յան խո­շո­րա­գույն պաա­րա­դոքս­նե­րից։ Առ­հա­սա­րակ, բազ­մա­թիվ «փոր­ձա­գետ­ներ» ի հա­ կադ­րութ­յուն ի­րենց մաս­նա­գի­տա­կան չա­փո­րո­շիչ­նե­րի ու է­թի­կա­յի և­ ի հա­կադ­րութ­յուն բա­ցա­հայտ ճշմար­տութ­յուն­նե­րի՝ ստանձ­նում են պար­ տա­վո­րութ­յուն­ներ, ո­րոնք բա­ցար­ձա­կա­պես չեն հա­մադր­վում ի­րենց անձ­նա­կան կար­ծի­քի հետ։ Դա­վադ­րութ­յուն­ներ հո­րի­նող­նե­րը պի­տի լի­ նեն ֆան­տաս­տիկ վե­պե­րի հե­ղի­նակ­ներ, վա­վե­րագ­րութ­յուն­ներ ա­նող­ նե­րը պի­տի մոտ կանգ­նած լի­նեն գի­տութ­յա­նը, ի­րա­վա­բան­նե­րը՝ ի­րա­ վա­բա­նութ­յա­նը, մար­դա­բան­նե­րը՝ մար­դա­բա­նութ­յա­նը և­ո՛չ հա­կար­ժեք ու հա­կա­մարդ­կա­յին եր­ևույթ­նե­րին։ Ինչ լավ կլի­ներ, ե­թե ա­մեն մարդ իր տե­ղում լի­ներ...»199։ Գի­տա­կան մո­տեց­մամբ բա­վա­կան խոր­քա­յին ու մաս­նա­գի­տա­կան վեր­ լու­ծութ­յուն պա­րու­նա­կող նյութ է հրա­պա­րա­կել «Medialab.am»-ի լրագ­ րող Ռո­զա Հով­հան­նիս­յա­նը՝ «Ան­չա­փա­հա­սի նկատ­մամբ սե­ռա­կան բռնութ­յուն, հղիութ­յուն, ա­նա­պա­հո­վութ­յուն ու տա­բու­ներ. մաս­նա­գետ­ նե­րը փո­փո­խութ­յան հույ­սեր են փայ­փա­յում» վեր­տա­ռութ­յամբ։ Լ­րագ­րո­ղը ներ­կա­յաց­նում է 15-ամ­յա Ա­նու­շի դեպ­քը, ո­րը հղիա­ցել է հա­ րա­զատ եղ­բոր կող­մից սե­ռա­կան բռնութ­յան են­թարկ­վե­լու հետ­ևան­

199 «Ցնդաբանությունը մասնագետի շուրթերից. պարադոոքսներ Հայաստանի օրինակով», 29 մայիսի 2020, https://www.civilnet.am, https://bit.ly/3ljepIj, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

79

քով, սա­կայն ապ­րե­լով Հա­յաս­տա­նի հե­ռա­վոր մար­զե­րից մե­կում, մոր կող­մից ևս ճն­շում­նե­րի են­թարկ­վե­լով՝ ծննդա­բե­րութ­յու­նից հե­տո վե­րա­ դար­ձել է նույն ըն­տա­նիք՝ ծննդա­տա­նը թող­նե­լով ե­րե­խա­յին։ Լ­րագ­րո­ղը զրու­ցել է «­Սե­ռա­կան բռնութ­յան ճգնա­ժա­մա­յին կենտ­րոն»-ի ծրագ­րե­ րի ղե­կա­վար Տաթ­ևիկ Ա­ղա­բեկ­յա­նի հետ. «15-ամ­յա աղջ­կան հղիա­ցած բե­րե­ցինք Եր­ևան՝ ո­րոշ ժա­մա­նակ ըն­տա­նի­քից հե­ռու պա­հե­լու հա­մար։ Կա­րե­լի է ա­սել՝ ի­րեն հե­ռաց­րե­ցինք ծնո­ղից՝ նաև ո­րո­շա­կի ի­րա­վունք­ ներ խախ­տե­լով, ո­րով­հետև այն պա­հին, երբ ծնողն ի­մա­ցել էր, որ աղ­ ջի­կը Քնն­չա­կան կո­մի­տեում պատ­մել էր, որ բռնութ­յունն իր հա­րա­զատ եղ­բոր կող­մից է ե­ղել, որն ի­րե­նից ըն­դա­մե­նը մեկ տա­րի էր մեծ, մայ­րը տա­րել էր տուն ու չգի­տես թե ե­րե­խա­յի հետ ինչ էր ա­րել։ Այդ օր­վա­նից սկսած 3,5 ա­միս ե­րե­խան մեզ մոտ էր, բայց ընդ­հան­րա­պես չէր խո­սում մեզ հետ»200։ Լ­րագ­րո­ղը ներ­կա­յաց­նում է նաև ոս­տի­կա­նութ­յան վի­ճա­կագ­րութ­յուն և ն­շում, որ ան­չա­փա­հաս­նե­րին սե­ռա­կան բռնութ­յան են­թար­կող­նե­րը հիմ­նա­կա­նում ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րը կամ ըն­տա­նի­քին մոտ կանգ­նած ան­ձինք են։ Ն­յու­թում նե­րառ­ված է նաև ՀՀ ոս­տի­կա­նութ­յան ան­չա­փա­ հաս­նե­րի ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նութ­յան և­ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեմ պայ­քա­րի վար­չութ­յան պետ Նել­լի Դուր­յա­նի կար­ծի­քը, ո­րը նշում է, թե ա­մեն տա­րի նման դեպ­քեր ար­ձա­նագր­վում են. «Երբ հար­ցադ­րում են ա­նում՝ ան­չա­փա­հաս­նե­րի նկատ­մամբ սե­ռա­կան ոտնձ­գութ­յան դեպ­ քե­րը շա՞տ են, թե՞ քիչ, ես մեծ ցավ եմ ապ­րում։ Վի­ճա­կագ­րութ­յու­նը՝ վի­ ճա­կագ­րութ­յուն, բայց երբ խո­սում ենք ե­րե­խա­յի մա­սին, ո­րը սե­ռա­կան բռնութ­յան է են­թարկ­վել, ար­դեն խե­ղաթ­յուր­ված հո­գե­վի­ճակ ու­նի, յու­ րա­քանչ­յուր դեպ­քով մեծ ցավ ենք ապ­րում։ Եվ մենք պետք է մաք­սի­մալ աշ­խա­տանք տա­նենք, որ չու­նե­նանք նման դեպք, ու­նե­նա­լուց հե­տո էլ կա­րո­ղա­նանք հնա­րա­վո­րինս ա­ջակ­ցել թե՛ ե­րե­խա­յին, թե՛ ծնող­նե­րին՝ այդ վի­ճա­կից դուրս գա­լու հա­մար»201։ Իսկ հո­գե­բան Սի­րա­նուշ Դավթ­յա­նը նշում է, որ առ­հա­սա­րակ սե­ռա­ կան բռնութ­յան նկատ­մամբ հայ հա­սա­րա­կութ­յու­նում տա­բու կա, դա մի խնդիր է, ո­րի մա­սին չպետք է խո­սել։

200 «Անչափահասի նկատմամբ սեռական բռնություն, հղիություն, անապահովություն ու տա­բուներ. մասնագետները փոփոխության հույսեր են փայփայում», 08 օգոստոսի 2020, https://medialab.am/86589/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 201 Ն­ու­յն տեղում։

80

Հոդ­վա­ծում ար­ծարծ­վում է նաև սե­ռա­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված ան­ ձանց սո­ցիա­լա­կան ա­ջակ­ցութ­յան տրա­մադր­ման խնդի­րը, ո­րը Հա­յաս­ տա­նում դեռևս կար­գա­վոր­ված չէ։ Խնդ­րա­հա­րույց է նաև բռնութ­յան են­թարկ­ված ե­րե­խա­նե­րի հետ քննչա­կան գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րի ըն­թաց­ քը, ո­րը հստակ կար­գա­վոր­վում է Լան­զա­րո­տեի կոն­վեն­ցիա­յով։ ՀՀ քննչա­կան կո­մի­տեի կող­մից քննվող քրեա­կան գոր­ծի հետ­քե­րով փոր­ձել է գնալ «Aravot.am»-ը։ Օ­գոս­տո­սի 26-ին Քնն­չա­կան կո­մի­տեն հա­ղոր­դագ­րութ­յուն էր տա­րա­ծել Գ­յում­րիում ե­րի­տա­սարդ տղա­յի պա­ րա­նոցն ա­ծե­լիով կտրել-վնա­սե­լու մա­սին202: Ե­րի­տա­սար­դի նկատ­մամբ սպա­նութ­յան փորձ կազ­մա­կեր­պե­լու ու կա­տա­րե­լու հա­մար մե­ղադ­ րանք էր ա­ռա­ջադր­վել գյում­րե­ցի 19 և 23 տա­րե­կան եր­կու ե­րի­տա­ սարդ աղ­ջիկ­նե­րի, ո­րոն­ցից մե­կին, ըստ հա­ղոր­դագ­րութ­յան, ե­րի­տա­ սար­դը բռնա­բա­րել է Ա­նի թա­ղա­մա­սի բնա­կա­րան­նե­րից մե­կում, մյու­ սին էլ փոր­ձել է բռնա­բա­րել Մուշ թա­ղա­մա­սի բնա­կա­րան­նե­րից մե­կում, սա­կայն չի ստաց­վել։ Աղ­ջիկ­նե­րից մե­կը տղա­յի նախ­կին ըն­կե­րու­հին է։ Օ­րա­թեր­թի լրագ­րող Նել­լի Բա­բա­յա­նը. «­Փաս­տո­րեն, ա­ծե­լիով աղ­ջիկ­ ներն ա­վե­լի վտան­գա­վոր են, քան սե­ռա­կան բռնութ­յուն կա­տա­րած տղա­մար­դը» վեր­տա­ռութ­յամբ նյու­թում203 հարց է բարձ­րաց­նում, թե ին­չու ե­րի­տա­սարդ այս աղ­ջիկ­նե­րը, ե­թե բռնա­բա­րութ­յուն կամ փորձ է ե­ղել, չեն դի­մել ի­րա­վա­պահ­նե­րին: Հար­ցին պա­տաս­խա­նում է «­Սե­ռա­ կան բռնութ­յան ճգնա­ժա­մա­յին կենտ­րո­նի» ծրագ­րե­րի ղե­կա­վար Տաթե­ վիկ Ա­ղա­բեկ­յա­նը, ո­րը խո­սել է հա­մա­կար­գա­յին խնդրի մա­սին։ Ըստ փոր­ձա­գե­տի՝ ի­րա­վա­պահ մար­մին­նե­րում սե­ռա­կան բռնութ­յան դեպ­ քե­րով հար­ցաքն­նութ­յուն­նե­րը պետք է մաս­նա­գի­տաց­ված քննիչ­նե­րը վա­րեն, և­ ե­թե սե­ռա­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված կինն ա­ռանց փաս­ տա­բա­նի դի­մի ի­րա­վա­պահ­նե­րին, կրկնա­զո­հարկ­վե­լու է, քննիչ­նե­րը զգա­յուն չեն այս դեպ­քե­րով հար­ցաքն­նութ­յուն վա­րե­լու, նույ­նիսկ խիստ կարծ­րա­տի­պե­րով են: Ա­ղա­բեկ­յա­նը հի­շում է դեպ­քե­րից մե­կը. «Այդ ժա­մա­նակ, օ­րի­նակ, հար­ևա­նը բռնա­բա­րել էր հար­ևա­նու­հուն, ու քննիչն այս կնոջն ա­սել էր, որ ե­կավ ձեր տուն, ճաշ ու­զեց, տվե­ցիր,

202 «Ինչո՞ւ էին Գյումրո­ւ Գո­րկու այգու մոտ երեկոյան կտրել 23-ամյա տղայի պարանոցը. նոր մանրամասներ», 26 օգոստոսի 2020, https://www.aravot.am/2020/08/26/1131520/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։ 203 «Փաստորեն, ածելիով աղջիկ­նե­րն ավելի վտանգավոր են, քան սեռական բռնություն կատարած տղամարդը», 28 օգոստոսի 2020, https://www.aravot.am/202­0/08/28/1131893/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

81

բա չէի՞ր մտա­ծում, որ հե­տո սե­ռա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն էլ կու­զի: Սա ան­հե­թեթ հարց է: Այ­սինքն, ում ճաշ ենք հյու­րա­սի­րում, հե­տո սե­ռա­ կան հա­րա­բե­րութ­յո՞ւն է ու­զե­լու: Ի­րա­վա­պահ մար­մին­նե­րում ո­րո­շա­կի դրա­կան փո­փո­խութ­յուն կա ան­չա­փա­հաս­նե­րի սե­ռա­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րով, բայց չա­փա­հաս­նե­րի դեպ­քում ո­չինչ չի ար­վում, որ փո­փո­ խութ­յուն լի­նի»204: Սե­ռա­կան բռնութ­յան ու շան­տա­ժի են­թարկ­վե­լու վտանգ­նե­րին է անդ­ րա­դառ­նում «Medialab.am»-ը՝ ««Ա­սեց՝ կամ փող կու­ղար­կես, կամ տկլոր նկար­ներդ բո­լո­րը կտես­նեն». Ճա­ղե­րից այն կողմ՝ սի­րո և շան­ տա­ժի թա­կար­դում» վեր­նագ­րով նյու­թում։ Լ­րագ­րող Ռո­զա Հով­հան­ նիս­յա­նը նկա­րագ­րում է հա­մա­ցան­ցում սկիզբ ա­ռած ռո­ման­տիկ մի պատ­մութ­յուն, ո­րը ա­միս­ներ անց վե­րած­վում է մղձա­վան­ջի։ Աղջ­կա վստա­հութ­յու­նը շա­հած տղա­մար­դը նրան խնդրում է ու­ղար­կել մերկ լո­ւան­կա­րը, ո­րից հե­տո շուրջ մեկ տա­րի շան­տա­ժի են­թար­կե­լով, թե լու­ սան­կա­րը սոց­ցան­ցե­րով կտա­րա­ծի՝ գու­մար պա­հան­ջում նրա­նից։ «Սկզ­բում ա­սում էի՝ այդ­քան գու­մար չու­նեմ, ծնող­նե­րիս հետ եմ ապ­ րում։ Հե­տո ա­սեց՝ կամ փող կու­ղար­կես, կամ տկլոր նկար­ներդ բո­լո­րը կտես­նեն։ Այս­պես սպառ­նա­լով՝ մոտ մեկ տա­րի կա­րո­ղա­ցավ ինձ­նից բա­ վա­կա­նին մեծ գու­մար կոր­զել, այդ թվում՝ միակ ոս­կե շղթաս,- պատ­մում է Լի­լի­թը:- Բայց մի օր հաս­կա­ցա, որ վերջ, պետք ա սրա վեր­ջը տալ։ Խոր­հուրդ տվե­ցին դի­մել կա­նանց ա­ջակ­ցող կենտ­րոն, և­ես դի­մե­ցի»205։ «­Սե­ռա­կան բռնութ­յան ճգնա­ժա­մա­յին կենտ­րո­նը» ա­ջակ­ցել է կնո­ջը և գոր­ծի քննութ­յան շրջա­նակ­նե­րում ոս­տի­կան­ներն աղջ­կան ա­սել են, որ շան­տա­ժի են­թար­կած տղա­մարդն ա­մե­նայն հա­վա­նա­կա­նութ­յամբ ա­զա­տազրկ­ման մեջ է գտնվում։ Ի­րա­վա­պահ­նե­րին դի­մե­լուց հե­տո աղ­ ջի­կը հրա­ժար­վել է կա­տա­րել տղա­մար­դու պա­հանջ­նե­րը, ո­րից հե­տո նա ան­հե­տա­ցել է։ Քնն­չա­կան կո­մի­տեի Հատ­կա­պես կար­ևոր գոր­ծե­րի քննութ­յան գլխա­ վոր վար­չութ­յան կի­բեռ­հան­ցա­գոր­ծութ­յուն­նե­րի և բարձր տեխ­նո­լո­գիա­

204 Նույն տեղում։ 205 ««Ասեց՝ կամ փող կուղարկես, կամ տկլոր նկարն­երդ բոլորը կտեսնեն». Ճաղերից այն կողմ՝ սիրո և շանտաժի թակարդում», 10 փետրվարի 2020, https://medialab.am/45861/, վերջին մուտք՝ 30­հոկտեմբերի 2021։

82

նե­րի ո­լոր­տում կա­տար­ված հան­ցա­գոր­ծութ­յուն­նե­րի հատ­կա­պես կարե­ վոր գոր­ծե­րով ա­վագ քննիչ Սա­սուն Գ­րի­գոր­յանն ա­սում է, որ այս դեպ­ քե­րը լա­տեն­տայ­նութ­յան բարձր աս­տի­ճան ու­նեն, այ­սինքն՝ «թաքնված դեպ­քեր» են հա­մար­վում, քա­նի որ զո­հի կար­գա­վի­ճա­կում հայտն­ված կա­նայք հա­ճախ չեն դի­մում ի­րա­վա­պահ­նե­րին։ Կա­նայք, վա­խե­նա­լով, որ հե­տա­գա­յում ի­րենց ան­վան վրա բիծ կմնա, շրջա­պա­տում կխայ­տա­ ռակ­վեն, չեն դի­մում ի­րա­վա­պահ­նե­րին։ Քն­նիչն ա­սում է, որ կա­լա­նա­ վայ­րե­րում գտնվող ան­ձանց կող­մից ա­զա­տութ­յան մեջ գտնվող որ­ևէ կնոջ հետ հա­րա­բե­րութ­յուն սկսե­լու և­ արդ­յուն­քում նրա­նից նյու­թա­ կան, գույ­քա­յին կամ սե­ռա­կան որ­ևէ շահ հե­տապն­դե­լու դեպ­քե­րը տա­ րած­ված են։ Լ­րագ­րո­ղը հոդ­վա­ծում ներ­կա­յաց­նում է Ընդ­դեմ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան կոա­լի­ցիա­յի հա­մա­կար­գող, քրեա­կա­տա­րո­ղա­ կան հիմ­նարկ­նե­րում հա­սա­րա­կա­կան դի­տոր­դա­կան խմբի ան­դամ Զա­րու­հի Հով­հան­նիս­յա­նի դի­տար­կում­նե­րը, ո­րը փաս­տում է, որ քրեա­ կա­տա­րո­ղա­կան հիմ­նարկ­նե­րում գտնվող­նե­րի շրջա­նում շատ են այդ դեպ­քե­րը։ «Այն­տեղ տղա­մարդ­կանց մոտ հիմ­նա­կա­նում կան թաքնված հե­ռա­խոս­ներ, թեև դրանք ար­գել­ված իր են հա­մար­վում։ Կան նաև դեպ­քեր, երբ կա­նայք գի­տեն, որ տղա­մար­դը քրեա­կա­տա­րո­ղա­կան հիմ­նար­կում է, նրանք խոս­տա­նում են կա­նանց, որ դուրս կգան ու կա­ մուս­նա­նան, և կա­նայք հայտն­վում են հան­ցա­գործ­նե­րի թի­րա­խում»206։ Այս հոդ­վա­ծը լրատ­վա­մի­ջո­ցի նա­խա­ձեռ­նութ­յամբ կա­տար­ված կար­ևոր անդ­րա­դարձ է, ո­րը շո­շա­փում է հա­մա­ցան­ցի մի­ջո­ցով կա­նանց սե­ռա­ կան բռնութ­յան և շան­տա­ժի են­թար­կե­լու խնդի­րը։ Մի թե­մա, ո­րին սո­ վո­րա­բար չեն անդ­րա­դառ­նում ԶԼՄ-նե­րը։ Ինչ­պես 2019-ին, այն­պես էլ 2020-ին սե­ռա­կան բռնութ­յա­նը առնչ­վող քրեա­կան գոր­ծե­րի լու­սա­բա­նու­մը հազ­վա­դեպ է։ Մաս­նա­վո­րա­պես, «1in.am»-ի ««Էն­քան պի­տի բռնա­բա­րեմ, որ մեռ­նես, քցեմ կա­նա­լը…». «­Կո­րեա­յի ձո­րում» բռնութ­յան են­թարկ­ված մարմ­նա­վա­ճա­ռու­հու գոր­ ծը՝ Վե­րաքն­նի­չում» վեր­տադ­ռութ­յամբ նյու­թում207 հե­ղի­նակ Գո­հար Քա­լաշ­յա­նը ներ­կա­յաց­նում է 2 տա­րի ա­ռա­ջին ատ­յա­նից մինչև վե­ րաքն­նիչ ձգվող քրեա­կան գոր­ծի ման­րա­մաս­ներ։ Ըստ այդմ՝ Փայ­լակ Հ.-ին մե­ղադ­րանք էր ա­ռա­ջադր­վել բռնութ­յան գոր­ծադր­մամբ մար­դու առ­ևանգ­ման, բռնա­բա­րութ­յան, բռնութ­յան գոր­ծադր­մամբ ա­նա­ռա­կա­ բա­րո գոր­ծո­ղութ­յուն կա­տա­րե­լու և­ա­վա­զա­կա­յին հար­ձակ­ման հա­մար։

206 Նույն տեղում։ 207 «Էնքան պիտի բռնաբարեմ, որ մեռնես, քցեմ կանալը…». «Կորեայի ձորում» բռնության ենթարկված մարմնավաճառուհու գո­րծը՝ Վերաքննիչում», 08 օգոստոսի 2020, https://www.1in.am/2801621.html, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

83

Սա­կայն Դա­տա­րա­նը Փայ­լակ Հ.-ին մե­ղա­վոր է ճա­նա­չել միայն ա­վա­ զա­կա­յին հար­ձակ­ման և բռ­նութ­յան գոր­ծադր­մամբ ա­նա­ռա­կա­բա­րո գոր­ծո­ղութ­յուն կա­տա­րե­լու հա­մար։ Ին­չի արդ­յուն­քում ան­ձը վեր­ջին հաշ­վով դա­տա­պարտ­վել է 7 տա­րի ա­զա­տազրկ­ման: Այդ դա­տավճ­ռի դեմ վե­րաքն­նիչ բո­ղոք­ներ են բե­րել ամ­բաս­տան­յա­լի շա­հե­րի պաշտ­պա­ նը և մե­ղադ­րող դա­տա­խա­զը: Մաս­նա­վո­րա­պես մե­ղադ­րող դա­տա­խա­ զը պա­հան­ջել է բե­կա­նել դա­տա­կան ակ­տի՝ ար­դա­րաց­ման հատ­վա­ծը, Փայ­լակ Հ.-ին մե­ղա­վոր ճա­նա­չել նա­խաքն­նա­կան մարմ­նի ա­ռա­ջադ­րած բո­լոր մե­ղադ­րանք­նե­րով և դա­տա­պար­տել ոչ թե 7, այլ 10 տա­րի ա­զա­ տազրկ­ման: Փաս­տա­ցի նյու­թում զուտ շա­րադր­ված են դեպ­քի ման­րա­ մաս­նե­րը, ինչ­պես նաև մե­ղադ­րանքն ու դա­տա­րա­նի վճի­ռը։ Դա­տա­ կան նիս­տի հան­գա­մա­նա­լից լու­սա­բա­նում չի կա­տար­վել, չի ներ­կա­յաց­ վել, թե ինչ­պես են դրսևո­րել կող­մերն ի­րենց դա­տա­րա­նում։ Նմանատիպ հրապարակում է արել նաև «Pressmedia.am»-ը. «ԽԱՅՏԱՌԱԿ ԴԵՊՔ... 23-ամ­յա Տիգ­րա­նը «օդ­նոկ­լասս­նիկ»-ով ծա­նո­ թա­ցել է ա­մուս­նա­ցած կնոջ հետ, տա­րել է հյու­րա­նոց, բռնա­բա­րել ու …» վեր­նագ­րով նյու­թում208 լրատ­վա­մի­ջո­ցը դարձ­յալ շա­րադ­րում է Ար­մա­ վի­րի մար­զի ընդ­հա­նուր ի­րա­վա­սութ­յուն­նե­րի դա­տա­րա­նում քննվող քրեա­կան գոր­ծի ման­րա­մաս­նե­րը, ներ­կա­յաց­նում դա­տա­կան ակ­տում տեղ գտած փաս­տեր, սա­կայն շա­րադ­րան­քից պարզ է, որ լրատ­վա­մի­ ջո­ցի լրագ­րո­ղը չի մաս­նակ­ցել նիս­տե­րին, և սա դա­տա­կան գոր­ծի լու­ սա­բա­նում չէ, այլ լոկ այդ գոր­ծից վերց­րած ու­շագ­րավ տե­ղե­կատ­վու­ թյան ներ­կա­յա­ցում։ Լ­րատ­վա­կան հոս­քե­րում հան­դի­պում են ա­ղա­ղա­կող վեր­նագ­րե­րով, հան­ցա­գոր­ծութ­յան սահմռ­կե­ցու­ցիչ ման­րա­մաս­նե­րի նկա­րագ­րու­ թյամբ նյու­թեր, ո­րոնք հա­ճախ ըն­դա­մե­նը ար­տա­ցո­լում են դա­տա­կան հա­մա­կար­գի տե­ղե­կատ­վա­կան հար­թա­կում առ­կա գոր­ծե­րի վե­րա­բեր­ յալ տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը։ Այս դեպ­քում լրագ­րո­ղա­կան աշ­խա­տան­քը նվա­զա­գույ­նի է հասց­ված. տե­ղե­կատ­վութ­յան հայ­թայ­թում, դա­տա­կան նիս­տե­րի մաս­նակ­ցութ­յուն, հար­ցազ­րույց­ներ և վեր­լու­ծութ­յուն ար­ված չէ հե­ղի­նակ­նե­րի կող­մից։

208 «ԽԱՅ­ՏԱՌԱԿ ԴԵՊՔ... 23-ամյա Տիգրանը «օդնոկլասսնիկ»-ով ծան­ոթ­աց­ել է ամուսնացած կնոջ հետ, տարել է հյուրան­ոց­, բ­ռն­աբարել ու …», 04 ապրիլի 2020, https://pressmedia. am/?p=90795&l=am&fbclid=IwAR1bA2LNq7mLQrDcib7SP1BAfzkB4HePWMONUK_HvL_WGAoxsqFDqC5PHfY,­ վ­եր­ջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։­­­­­­­­­­­­­­

84

Գ­լուխ

Կանանց նկատմամբ բռնության թեմայի լուսաբանումը մասնագիտացած լ րատվամիջոցի կողմից.

WomenNet.am

85

III

«­Կա­նանց տե­ղե­կատ­վա­կան-վեր­լու­ծա­կան ցանց» հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յան հիմ­նած «­Կի­նը և ­հա­սա­րա­կութ­յու­նը» տե­ղե­ կատ­վա­կան-վեր­լու­ծա­կան պոր­տա­լը՝ WomenNet.am-ը, կա­նանց հիմ­ նախն­դիր­նե­րը լու­սա­բա­նող հա­յաս­տան­յան միակ մաս­նա­գի­տաց­ած լրատ­վա­մի­ջոցն է։ ­Շուրջ 15 տա­րի լրատ­վա­մի­ջոցն անդ­րա­դառ­նում է կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րին, քա­ղա­քա­կան և տն­տե­սա­կան մաս­նակ­ցու­ թյա­նը, կա­նանց հզո­րաց­մա­նը, սեք­սիզ­մին, խտրա­կա­նութ­յա­նը, կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յա­նը և ­հա­րա­կից այլ թե­մա­նե­րի։ WomenNet.am-ը միակ լրատ­վա­մի­ջոցն է, որն ու­նի ա­ռան­ձին խո­րա­գիր՝ «­Դա­դա­րեց­նե՛նք կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յու­նը»։ ­Խո­րագ­րի հրա­մա­յա­կան շեշ­տադրու­ մից ար­դեն իսկ հաս­կա­նա­լի է դառ­նում, որ այս լրատ­վա­մի­ջոցն ու­նի հստակ դիր­քո­րո­շում կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան ան­հան­դուր­ժե­ լիութ­յան վե­րա­բեր­յալ և­ար­տա­հայ­տում է այն։ Այդ իսկ պատ­ճա­ռով կայ­ քի նյու­թե­րը ներ­կա­յաց­նում ենք ա­ռան­ձին գլխում։ 2019-2020 թվա­կան­նե­րին WomenNet.am-ում կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան թե­մա­յով 39 նյութ է հրա­պա­րակ­վել, ո­րոն­ցից 16-ը՝ հե­ղի­ նա­կա­յին։ ­Կայքն, ըստ էութ­յան, միակն է, որն ու­շադ­րութ­յամբ հետ­ևում է կա­ն անց ի­ր ա­վ ունք­ն ե­ր ին վե­ր ա­բ ե­ր ող ոչ միայն ներ­պ ե­տ ա­կ ան, այլև տա­րա­ծաշր­ջա­նա­յին և ­մի­ջազ­գա­յին զար­գա­ցում­նե­րին և ­մի­ջո­ ցա­ռում­նե­րին և դ­րանք ներ­կա­յաց­նում է հա­յաս­տան­յան ըն­թեր­ցո­ղին։ Այս­պի­սի նյու­թե­րից մե­կում WomenNet.am-ն­ անդ­րա­դար­ձել է Եվ­րո­ պա­յի խորհր­դի խորհր­դա­րա­նա­կան վե­հա­ժո­ղո­վում կազ­մա­կերպ­ված #NotInMyParliament ակ­ցիա­յին209, ո­րը վե­րա­բե­րում էր խորհր­դա­րան­ նե­րում կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յուն­նե­րին և դրս­ևո­րում­նե­րին։ Հ­րա­պա­րակ­ման մեջ նշվում է, որ ակ­ցիա­յի հա­մար հիմք են հան­դի­սա­ ցել ­Միջ­խորհր­դա­րա­նա­կան միութ­յան և ԵԽԽՎ-ի կող­մից ի­րա­կա­նաց­ ված հա­մա­տեղ հե­տա­զո­տութ­յան մտա­հո­գիչ արդ­յունք­նե­րը: Դ­րանց հա­մա­ձայն՝ եվ­րո­պա­կան 45 երկր­նե­րից 123 կա­նայք, ո­րոն­ցից 81-ը՝ պատ­գա­մա­վոր­ներ, 42-ը աշ­խա­տա­կազ­մե­րի աշ­խա­տա­կից­ներ են, վկա­յել են, որ խորհր­դա­րա­նա­կան աշ­խա­տանք­նե­րի հետ կապ­ված հո­ գե­բա­նա­կան, սե­ռա­կան, ֆի­զի­կա­կան կամ տնտե­սա­կան բռնութ­յուն­նե­ րի փոր­ձեր են ե­ղել ի­րենց նկատ­մամբ։ 2019 թվա­կա­նին կայ­քը հան­գա­մա­նո­րեն ներ­կա­յաց­րել է ՀՀ ոս­տի­կա­ նա­պե­տի այն հրա­ման­նե­րը, ո­րոնք առնչ­վում են ըն­տա­նե­կան բռնու­

209 Եվրոպայի խորհուրդն ընդդեմ սեքսիզմի. ակցիա, 22 հունվարի, 2019, http://womennet.am/pace-not-in-myparliament/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի, 2021։

86

թյան դեմ պայ­քա­րին և ­սահ­մա­նում են հստակ գոր­ծի­քա­կազմ ոս­տի­կա­ նութ­յան ծա­ռա­յող­նե­րի հա­մար: Ն­յու­թի վեր­ջում ներ­կա­յաց­վում է ըն­ տա­նե­կան բռնութ­յան ար­ձա­նագր­ված դեպ­քե­րի վի­ճա­կագ­րութ­յու­նը210։ WomenNet.am-ն­ անդ­րա­դար­ձել է «Ընդ­դեմ գեն­դե­րա­յին բռնութ­յան ակ­ տի­վութ­յան 16-օր­յակ»-ին՝ հի­շա­տա­կե­լով ­Կա­նանց նկատ­մամբ բռնու­ թյան վե­րաց­ման հռչա­կա­գի­րը, որն ըն­դուն­վել է գրե­թե ե­րեք տաս­նամ­յակ ա­ռաջ։ «Բռ­նութ­յու­նը մար­դու հիմ­նա­րար ի­րա­վունք­նե­րի հարց է, բա­րո­ յա­կան ոտնձ­գութ­յուն է կա­նանց և­ աղ­ջիկ­նե­րի նկատ­մամբ և­ ա­մո­թի դրոշմ բո­լոր հա­սա­րա­կութ­յուն­նե­րի վրա, ո­րը լուրջ խո­չըն­դոտ է նե­րա­ ռա­կան, հա­վա­սար և ­կա­յուն զար­գաց­ման հա­մար։ Իր հիմ­քում, կա­նանց և­ աղ­ջիկ­նե­րի հան­դեպ բռնութ­յու­նը հար­գան­քի խոր բա­ցա­կա­յութ­յան դրսևո­րում է. տղա­մարդ­կանց չգի­տակ­ցու­մը կա­նանց ար­ժա­նա­պատ­ վութ­յան և ­հա­վա­սա­րութ­յան մա­սին»,- գրում է տե­ղե­կատ­վա­կան-վեր­լու­ ծա­կան պոր­տա­լը211՝ ներ­կա­յաց­նե­լով նաև մի­ջազ­գա­յին և ­հա­յաս­տան­յան վի­ճա­կագ­րութ­յու­նը։ 16-օր­յա­կի մեկ­նար­կի օ­րը կայ­քը ման­րա­մաս­նո­րեն ներ­կա­յաց­նում է ՄԱԿ-ի Բ­նակ­չութ­յան հիմ­նադ­րա­մի կող­մից 2016 թվա­ կա­նին ի­րա­կա­նաց­ված «Տ­ղա­մար­դիկ և ­գեն­դե­րա­յին հա­վա­սա­րու­ թյան հիմ­նախն­դի­րը ­Հա­յաս­տա­նում» սո­ցիո­լո­գիա­կան հե­տա­զո­տութ­յան տվյալ­նե­րը, ո­րոնք փաս­տում են, որ հա­յաս­տան­ցի­ներն ար­դա­րաց­նում են կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յու­նը, ան­գամ բռնա­բ ա­ր ութ­յու­նը212: Ուշագ­րավ է, որ նյութն ու­ղեկց­վում է Ընդ­դեմ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան կոա­լի­ցիա­յի հան­րա­յին ի­րա­զեկ­ման ակ­ցիա­յի լու­սան­կար­նե­րով, որ­տեղ ճիշտ հա­կա­ռակ ու­ղերձն է՝ «­Մե­ղա­վո­րը բռնա­րարն է»։ Ն­յու­թե­րից մե­կում կայ­քը հան­գա­մա­նո­րեն ներ­կա­յաց­նում է բռնու­ թյուն վե­րապ­րած մի կնոջ պատ­մութ­յուն, ո­րը շնոր­հա­կալ է բո­լոր նրանց, ո­րոնք ջա­տա­գովն էին ­Հա­յաս­տա­նում «Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան կան­ խար­գել­ման» օ­րեն­քի ներդր­ման: «Ն­րա խոս­քով, ե­թե այս օ­րեն­քը նպաս­ տել է գեթ մի կնոջ, մի ե­րե­խա­յի՝ ա­ռանց բռնութ­յան ապ­րե­լու ի­րա­վուն­ քի հաս­տատ­մա­նը, ու­րեմն այն ծա­ռա­յում է իր նպա­տա­կին…»,- գրում է պոր­տա­լը213։

210 Ինչպե՞ս պետք է աշխատի ոստիկանությունը ընտանեկան բռնությունից տուժածների և բռնարարների հետ, 19 հուլիսի, 2019, https://womennet.am/dv-29/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի, 2021։ 211 «Ներկի՛ր աշխարհը նարնջագույն». մեկնարկում է Ընդդեմ գենդերային բռնության ակտիվության 16-օրյակը, 24 նոյեմբերի, 2019, http://womennet.am/16-day-activizm/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի, 2021։ 212 «Հարցվածների 82.4 %-ն արդարացնում են բռնաբարությունը». հետազոտություն, 25 նոյեմբերի, 2019, http://womennet.am/research-unfpa/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի, 2021։ 213 «Օրենքն ինձ փրկեց…», 28 նոյեմբերի, 2019, https://womennet.am/dv-30/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի, 2021։

87

WomenNet.am-ը միակ լրատ­վա­մի­ջոցն է, որն ու­սում­նա­սիր­ված ժա­ մա­նա­կա­հատ­վա­ծում ա­ռան­ձին և ­ման­րա­մաս­նո­րեն անդ­րա­դար­ձել է կա­նանց նկատ­մամբ տնտե­սա­կան բռնութ­յա­նը՝ ««­Տու­նը նստած գու­ մարն ին­չի՞դ ա պետք». տնտե­սա­կան բռնութ­յունն ինչ­պես որ կա» վեր­ տա­ռութ­յամբ։ Ն­յու­թի սկզբում կայ­քը ներ­կա­յաց­նում է «Տ­ղա­մար­դիկ և ­գեն­դե­րա­յին հա­վա­սա­րութ­յան հիմ­նախն­դի­րը ­Հա­յաս­տա­նում» սո­ցիո­ լո­գիա­կան հե­տա­զո­տութ­յան տվյալ­նե­րը՝ բա­ցատ­րե­լով, թե տնտե­սա­ կան բռնութ­յունն ինչ­պես է դրսևոր­վում. «­Յու­րա­քանչ­յուր հին­գե­րորդ հարց­ված կին (21.3 %) տնտե­սա­կան բռնութ­յան է են­թարկ­վել, այ­սինքն՝ նրան ար­գե­լել են աշ­խա­տանք ու­նե­նալ, աշ­խա­տան­քի գնալ, առև­տուր ա­նել կամ փող վաս­տա­կել կամ էլ աշ­խա­տե­լու դեպ­քում զրկել են իր վաս­տա­կած գու­մա­րը տնօ­րի­նե­լու ի­րա­վուն­քից...»214։ Ն­յու­թում ներ­կա­ յաց­վում է մի կնոջ պատ­մութ­յուն, ո­րը տնտե­սա­կան բռնութ­յան է են­ թարկ­վել ա­մուս­նու կող­մից։ ­Կինն ա­նա­նուն պատ­մում է, թե ինչ­պես է դեռ նախ­քան ա­մուս­նա­նա­լը ա­պա­գա ա­մու­սինն ար­գե­լել ի­րեն աշ­խա­ տել հի­վան­դա­նո­ցում, ա­մուս­նութ­յու­նից հե­տո էլ գու­մար չի տրա­մադ­րել իր անձ­նա­կան ծախ­սե­րի հա­մար. «...ինչ­պես ինքն էր փոր­ձում բա­ցատ­ րել, իր կի­նը չի կա­րող ա­մե­նա­տար­բեր տղա­մարդ­կանց նե­րար­կել, գնալ որ­պի­սութ­յու­նը հարց­նել, հետ­նե­րը զրույ­ցի բռնվել և ­վեր­ջա­պես ինչ-որ մի բժշկի բուժ­քույր լի­նել...»215։ ­Կի­նը փոր­ձել է ա­մուս­նուն բա­ցատ­րել, որ ին­քը սո­վոր է իր անձ­նա­կան ծախ­սե­րի հա­մար գու­մար ու­նե­նա­լուն, ին­չի հետ­ևան­քով մեծ վեճ է սկսվել: «Ու ա­մու­սինս ինձ իր ձևով «պատ­ ժեց»: Դ­րա­նից հե­տո ինձ պետք ե­ղած ա­մեն ին­չի հա­մար սկե­սու­րիցս պետք է փող խնդրեի, ընդ ո­րում՝ պի­տի ա­սեի՝ ինչ, ինչ­քան, և ­դա ինչ ար­ժի: ­Դա շատ վի­րա­վո­րա­կան էր ինձ հա­մար և ­շատ ստո­րա­ցու­ցիչ էր: ­Շատ նյար­դայ­նա­նում էի, զայ­րա­նում էի, քաշ­վում էի իմ սեն­յա­կը, լաց էի լի­նում: Ես դեռ չէի հաս­կա­նում, որ դա բռնութ­յուն էր…»216։ Ի­րա­ վի­ճա­կը փոխ­վում է, երբ տա­րի­ներ անց ա­մու­սի­նը լուրջ ա­ռող­ջա­կան խնդրի ա­ռաջ է կանգ­նում, և ­տան հիմ­նա­կան վաս­տա­կո­ղը կինն է դառ­ նում։ «­Հի­մա ար­դեն ա­մոթ չի, որ ես աշ­խա­տեմ, ու­րի­շի տղա­մարդ­կանց նե­րար­կեմ: ­Սա­կայն մինչև հի­մա էլ, երբ տուն եմ մտնում, ան­պայ­ման ա­մու­սինս հարց­նում է՝ ինչ­քան գու­մար եմ աշ­խա­տել, ինչ­քան եմ ծախ­ սել, ինչ­քա­նը տուն բե­րե­ցի, և ­պա­հան­ջում է՝ ի­րեն գու­մար տամ, չէ՞ որ ին­քը տղա­մարդ է, ա­մոթ է, որ իր գրպա­նում գու­մար չլի­նի: ­Միշտ ու­զում եմ ա­սել՝ տու­նը նստած գու­մարն ին­չի՞դ ա պետք, քեզ ինչ պետք ա, ես

214 «Տունը նստած գումարն ինչի՞դ ա պետք». տնտեսական բռնությունն ինչպես որ կա, 08 դեկտեմբերի, 2019, http://womennet.am/dv-31/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի, 2021։ 215 Նույն տեղում։ 216 Նույն տեղում։

88

կառ­նեմ, կբե­րեմ, կամ էլ իր նման վար­վեմ, չէ՞ որ հի­մա էլ ինքն է իմ ձեռ­ քին նա­յում»217: 2020 թվա­կա­նին կայքն ա­վե­լի հա­ճախ է անդ­րա­դար­ձել ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան թե­մա­յին՝ նաև հրա­պա­րա­կա­խո­սութ­յան ժան­րում։ Այս­պի­ սի նյու­թե­րից մե­կի հա­մար ա­ռիթ են հան­դի­սա­ցել Գ­յում­րիում տե­ղի ու­ նե­ցած և ­բազ­մա­թիվ ԶԼՄ-նե­րով լու­սա­բան­ված կնոջ սպա­նութ­յունն ու նրա դստեր մա­հա­փոր­ձը։ ­Կայ­քի թղթա­կից ­Լիա ­Խո­ջո­յանն անդ­րա­ դառ­նում է հա­սա­րա­կութ­յան կող­մից բռնութ­յու­նը հան­դուր­ժե­լու և ­զո­ հին մե­ղադ­րե­լու ա­րա­տա­վոր եր­ևույ­թին՝ գրե­լով. «Որ­քան էլ պնդենք, թե մենք ե­րե­խա­յա­կենտ­րոն, կնա­պաշտ ազգ ենք, ցա­վոք, դա սուտ է… ­Կի­նը մա­հա­ցել է, ե­րե­խան՝ որ­բա­ցել, ու դեռ պարզ չէ, թե ինչ է նրա հա­ մար պատ­րաս­տում ճա­կա­տա­գի­րը, իսկ մենք շա­րու­նա­կում ենք հո­շո­ տել 43-ամ­յա կնոջ ա­ռանց այդ էլ հո­շոտ­ված դին»218: ­Հե­ղի­նա­կը պնդում է, որ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յու­նը ոչ թե մաս­նա­վոր, այլ հա­սա­րա­կա­կան խնդիր է և ­յու­րա­քանչ­յու­րին է վե­րա­բե­րում. «Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յունն այն դեպքն է, երբ չպետք է սպա­սել օգ­նութ­յան կան­չին, պետք է գոր­ծել, այ­լա­պես ուշ կլի­նի: ­Պետք չէ ար­դա­րաց­նել սե­փա­կան ան­գոր­ծությունը «ու­րի­շի ըն­տա­նիքն է, իմ ինչ գործն է» չա­փա­զանց հար­մար, բայց ինք­նա­խա­բեա­կան պատ­ճա­ռա­բա­նութ­յամբ: ­Դա մեր բո­լո­րիս գործն է, քան­զի ապ­րում ենք այդ հա­սա­րա­կութ­յու­նում…»219։ ­Նույն հե­ղի­նակն անդ­րա­դար­ձել է նաև ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան ի­րա­վի­ճա­կին հա­մա­վա­ րա­կով պայ­մա­նա­վոր­ված մե­կու­սաց­ման պայ­ման­նե­րում։ Ն­յու­թում ներ­ կա­յաց­վում է ինչ­պես այլ երկր­նե­րում, այն­պես էլ ­Հա­յաս­տա­նում տի­րող ի­րա­վի­ճա­կը՝ միա­ժա­մա­նակ ըն­թեր­ցո­ղին տրա­մադ­րե­լով ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան են­թարկ­վե­լու դեպ­քում ա­ջակ­ցութ­յուն ստա­նա­լու մի­ջոց­ ներն ու թեժ գծի հե­ռա­խո­սա­հա­մար­նե­րը220։ ­Մեկ այլ նյու­թում կայ­քը ներ­կա­յաց­րել է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված ան­ձանց հա­մար ա­ջակ­ցութ­յան կենտ­րոն­նե­րի և­ ա­պաս­տա­րան­նե­րի ցան­կը, դրանց հաս­ցե­ներն ու հե­ռա­խո­սա­հա­մար­նե­րը221։ ­Կայ­քը նաև ներ­կա­յաց­րել է ե­րեք կա­նանց պատ­մութ­յուն­ներ, ո­րոնց ըն­տա­նիք­նե­րում բռնութ­յունն

217 Նույն տեղում։ 218 «Մի ստվար զանգված մահից հետո էլ շարունակում է սպանել ու սպանել էդ կնոջը…», 10 մարտի, 2020, https://womennet.am/dv-32/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի, 2021։ 219 Նույն տեղում։ 220 Ընտանեկան բռնությունը մեկուսացման պայմաններում. իրավիճակը Հայաստանում և այլ երկրներում, 05 ապրիլի, 2020, https://womennet.am/dv-33/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի, 2021։ 221 «Դու մենակ չես» . ընտանեկան բռնության ենթարկված անձանց համար աջակցության կենտրոնների և ապաստարանների ցանկ, 17 փետրվարի, 2020, https://womennet.am/apastaran-kentron-cank/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի 2021։

89

ու վե­ճե­րը թե­ժա­ցել են մե­կու­սաց­ման օ­րե­րին222։ Հրապարակախոսական մեկ այլ նյութում կայ­քի թղթա­կից ­Մա­րիամ ­Մուղ­ դուս­յանն անդ­րա­դառ­նում է կնատ­յա­ցութ­յա­նը, ա­մեն ին­չում կա­նանց մեղ­քը փնտրե­լու, կա­նանց վա­տա­բա­նե­լու խնդրին։ «Եվ նույ­նիսկ ա­մե­ նաակն­հայտ դեպ­քում, երբ թվում է՝ անհ­նար է կնո­ջը մե­ղադ­րել, այն է՝ հայ­րը սպա­նել է եր­կու ե­րե­խա­նե­րին, դարձ­յալ մար­դիկ կան, որ կնոջն են մե­ղադ­րում... ­Հետ­ևա­բար այս­տեղ ար­դեն հարց է ա­ռա­ջա­նում՝ որ­ տե­ղի՞ց այս կնատ­յա­ցութ­յու­նը, որ­տե­ղի՞ց այս դա­ժա­նութ­յու­նը, ապ­րու­ մակց­ման բա­ցա­կա­յութ­յու­նը»223,- գրում է հե­ղի­նա­կը։ ­Մուղ­դուս­յա­նը կար­ևո­րում է մե­դիա­յի դե­րը հա­սա­րա­կա­կան կար­ծիք ձևա­վո­րե­լու հար­ ցում՝ նշե­լով, որ հե­ռուս­տաե­թե­րում հե­ռար­ձակ­վում են այն­պի­սի սե­ րիալ­ներ, գո­վազդ­ներ, ե­րաժշ­տա­կան հո­լո­վակ­ներ, ո­րոնց մի­ջո­ցով նոր­ մա­լաց­վում է բռնութ­յու­նը, և­ ամ­րապնդ­վում են կարծ­րա­տի­պե­րը։ «Այս ա­մե­նը հե­տա­գա­յում ար­տա­հայտ­վում է մեր կյան­քի բո­լոր ո­լորտ­նե­րում՝ դառ­նա­լով մեր մշա­կույ­թի մի մաս»224։ ­Հե­ղի­նա­կը նշում է՝ ա­մեն ան­գամ մի ա­հա­սար­սուռ դեպ­քից հե­տո մեծ աղ­մուկ է բարձ­րա­նում, հե­տո այն ա­րագ մո­ռաց­վում է՝ կոր­չե­լով օր­վա լրա­հո­սում, սա­կայն հա­մա­կար­գա­ յին մո­տե­ցում, քա­ղա­քա­կան կամք պետք է լի­նի հա­սա­րա­կա­կան նոր­ մեր փո­խե­լու հա­մար։ ­Հրապարակախոսական մեկ այլ նյու­թում ­Մա­ րիամ ­Մուղ­դուս­յանն անդ­րա­դառ­նում է կա­նանց կող­մից բռնութ­յու­նը հան­դուր­ժե­լու, դրա մա­սին չբարձ­րա­ձայ­նե­լու խնդրին։ ­Ներ­կա­յաց­նե­լով մի կնոջ պատ­մութ­յուն, ո­րը, ապ­րե­լով գյու­ղա­կան հա­մայն­քում, ա­մա­ չում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան մա­սին բարձ­րա­ձայ­նե­լուց՝ հե­ղի­նա­կը դի­մում է կա­նանց. «Եվ դուք, սի­րե­լի՛ կա­նայք, սի­րե­լի՛ քույ­րեր, դուք, որ ձեզ­նից շա­տե­րը հա­ճախ ար­տաս­վում եք և ­ձեր ըն­կեր­նե­րին, հա­րա­ զատ­նե­րին, ծա­նոթ­նե­րին նույ­նիսկ եր­բեմն ու­ղար­կում լու­սան­կար­նե­րը ձեր հո­շոտ­ված մարմ­նի ու հո­գու՝ ար­ցուն­քոտ աչ­քե­րի լու­սան­կար­նե­րը, դուք, որ հե­տո շպար­վում եք ու ժպտում, սի­րուն լու­սան­կար­ներ հրա­ պա­րա­կում սո­ցիա­լա­կան ցան­ցե­րում, իս­կա­պե՞ս կար­ծում եք, որ լա­ վութ­յուն եք ա­նում ձեր ե­րե­խա­նե­րին, կամ մեծ հե­րո­սութ­յուն է այդ գնով ըն­տա­նիք ու­նե­նա­լը»225։ ­Հե­ղի­նա­կը հռե­տո­րա­կան հար­ցեր է բարձ­րաց­ նում. «­Մինչ­դեռ ե­թե ըն­տա­նի­քում բռնութ­յուն է առ­կա, ար­ցունք­ներ,

222 Կարանտինը խախտում է ընտանեկան անդորրը, 05 մայիսի, 2020, https://womennet.am/dv-34/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի, 2021։ 223 Ինչո՞ւ ենք միշտ կանանց մեղադրում. մտորումներ մի տեսաուղերձի շուրջ, 07 մայիսի, 2020, http:// womennet.am/inchu-kananc-en-mechadrum/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի, 2021։ 224 Նույն տեղում։ 225 «Հանուն երեխաների եմ դիմանում…», 16 հունիսի, 2020, http://womennet.am/dv-28/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի, 2021։

90

լաց, ար­ժե՞ ապ­րել այդ ըն­տա­նի­քում, մի՞­թե բռնութ­յու­նը հա­կա­մարդ­կա­ յին չէ, ան­բա­րո­յա­կա­նութ­յուն չէ, ո­րով­հետև երբ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը կա­ռուց­ված են լի­նում մե­կի կող­մից մյու­սին ստո­րաց­նե­լու, ցա­վեց­նե­լու ու ցա­վով սնվե­լու, լռեց­նե­լու ա­նա­ռողջ մո­լուց­քի հի­ման վրա, ա­պա այն որ­ևէ կապ չու­նի ա­ռողջ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի, ա­ռա­վել ևս­ ըն­տա­նի­քի ու բա­րո­յա­կա­նութ­յան հետ»226։ ­Մա­րիամ ­Մուղ­դուս­յա­նը կա­նանց չլռելու կոչ է անում. «­Չէ՞ որ ձեզ­նից շա­տե­րը կա­րող եք ինք­ներդ ձեզ չխա­բել, թե հա­նուն ե­րե­խա­նե­րի եք դի­մա­նում։ ­Ձեզ­նից շատ- շա­տե­րը դի­մա­նում են ըն­դուն­ված նոր­մե­րի, «մար­դիկ ինչ կա­սեն»-ի պատ­ճա­ռով։ ­Հա­նուն ե­րե­խա­նե­րի մի՛ դի­մա­ցեք, հա­նուն ձեզ մի՛ դի­մա­ցեք»227։ WomenNet. am-ը նաև հրա­պա­րա­կել է Ս­տե­փա­նա­կեր­տի մա­մու­լի ա­կում­բի կող­ մից ի­րա­կա­նաց­վող ծրագ­րի շրջա­նա­կում պատ­րաստ­ված ըն­տա­նե­կան բռնութ­յանն առնչ­վող մի նյութ, որ­տեղ հե­ղի­նակն իր մտո­րում­ներն է ներ­կա­յաց­նում թե­մա­յի շուրջ228: Ու­սում­նա­սիր­ված ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծում WomenNet.am-ում հրա­ պա­րակ­ված մյուս նյու­թե­րը որ­ևէ ի­րա­դար­ձութ­յան ա­ռի­թով են։ Ան­գամ ի­րա­դար­ձա­յին նյու­թերն այս լրատ­վա­մի­ջո­ցում լու­սա­բան­վում են խո­ րութ­յամբ՝ հիմ­նա­կա­նում հղում­ներ տա­լով թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ նախ­ կի­նում հրա­պա­րակ­ված նյու­թե­րին։ WomenNet.am-ը միակ լրատ­վա­մի­ ջոցն է, ո­րը կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան թե­ման լու­սա­բա­նում է ոչ միայն հետ­ևո­ղա­կա­նո­րեն, այլև գեն­դե­րա­յին խտրա­կա­նութ­յան հա­մա­ տեքս­տում և ­ցույց է տա­լիս տար­բեր խնդիր­նե­րի փոխ­կա­պակց­վա­ծու­ թյու­նը։ ­Սա թերևս պայ­մա­նա­վոր­ված է նրա­նով, որ կայ­քը հիմ­նադր­վել է կա­նանց հիմ­նախն­դիր­նե­րով զբաղ­վող հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­ պութ­յան կող­մից, որ­տեղ աշ­խա­տում են ո­լոր­տի պրո­ֆե­սիո­նալ­նե­րը, ուս­տի զար­մա­նա­լի չէ, որ WomenNet.am-ը տար­բեր­վում է հա­յաս­տան­ յան հիմ­նա­հոս լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րից իր մաս­նա­գի­տաց­ված մո­տեց­մամբ և խնդ­րի վե­րա­բեր­յալ դիր­քո­րո­շում ու­նե­նա­լու և­ ար­տա­հայ­տե­լու հաս­ տա­տա­կա­մութ­յամբ։

226 Նույն տեղում։ 227 Նույն տեղում։ 228 Բռնություն կանանց նկատմամբ. գոյություն ունի՞, արդյոք, նման խնդիր մեր ընտանիքներում, 12 հուլիսի, 2020, http://womennet.am/yntanekan-brnutyun/, վերջին մուտք՝ 30 հոկտեմբերի, 2021։

91

Եզ ­րա­կա­ցութ­յուն

92

2019-2020 թվա­կան­նե­րին հա­յաս­տան­յան զանգ­վա­ծա­յին լրատ­վա­կան մի­ջոց­ներն ակ­տի­վո­րեն լու­սա­բա­նել են կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­ կան և ­սե­ռա­կան բռնութ­յանն առնչ­վող խնդիր­նե­րը։ 44-օր­յա պա­տե­ րազ­մով պայ­մա­նա­վոր­ված 2020 թվա­կա­նին նա­խորդ տար­վա հա­մե­ մատ ա­վե­լի քիչ թվով նյու­թեր են հրա­պա­րակ­վել, սա­կայն լրագ­րո­ղա­կան նյու­թե­րի բո­վան­դա­կութ­յան ա­ռու­մով էա­կան տար­բե­րութ­յուն­ներ շատ չեն ար­ձա­նագր­վել։ ­Փաս­տա­ցի հա­յաս­տան­յան մե­դիա դաշ­տում կան պրո­ֆե­սիո­նալ լրագ­րող­ներ, ո­րոնք կա­րո­ղա­նում են զգա­յուն թե­մա­ներ լու­սա­բա­նել։ ­Սա­կայն կան և լ­րատ­վա­մի­ջոց­ներ, ո­րոնց է­ջե­րում հրա­պա­ րակ­վում է կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան և ­սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ լրագ­րո­ղա­կան է­թի­կա­յի ա­ռու­մով խնդրա­հա­րույց, միա­կող­ մա­նի, մա­նի­պուլ­յա­տիվ և ­կեղծ տե­ղե­կատ­վութ­յուն։ ­Մեր գնա­հատ­մամբ՝ հիմ­նա­կա­նում դա տե­ղի է ու­նե­նում մի­տում­նա­վոր՝ քա­ղա­քա­կան նպա­ տակ­նե­րից ել­նե­լով։ Դ­րան զու­գա­հեռ նկատ­վում է նաև այն եր­ևույ­թը, երբ լրագ­րո­ղի՝ թե­մա­յի լավ չտի­րա­պե­տե­լու պատ­ճա­ռով կա­րող են հրա­ պա­րակ­վել այն­պի­սի վեր­լու­ծութ­յուն­ներ, կար­ծիք­ներ, ո­րոնք խնդրա­հա­ րույց են կա­նանց և տ­ղա­մարդ­կանց ի­րա­վա­հա­վա­սա­րութ­յան, գեն­դե­ րա­յին բռնութ­յան դեմ պայ­քա­րե­լու պե­տութ­յան պար­տա­վո­րութ­յան և ­հա­սա­րա­կութ­յան՝ բռնութ­յան նկատ­մամբ ան­հան­դուր­ժո­ղա­կա­նութ­յուն դրսևո­րե­լու անհ­րա­ժեշ­տութ­յան տե­սանկ­յու­նից։ Լ­րատ­վա­մի­ջոց­նե­րի գե­րակ­շիռ մե­ծա­մաս­նութ­յու­նը շա­րու­նա­կում է մնալ ար­ձա­գան­քո­ղի դե­րում. թե­մա­յին մե­ծա­մա­սամբ անդ­րա­դառ­նում են որ­ևէ տե­ղե­կատ­վա­կան ա­ռի­թի դեպ­քում, հատ­կա­պես ե­թե տե­ղի է ու­նե­ցել ցնցող սպա­նութ­յուն, բռնա­բա­րութ­յուն, ո­րը հան­րա­յին քննար­ կում­նե­րի ա­ռիթ է դար­ձել։ Այլ կերպ ա­սած՝ լու­սա­բա­նում­նե­րի մեծ մասն ուղղ­ված է լոկ բա­վա­րա­րե­լու հան­րա­յին հե­տաքրք­րա­սի­րութ­յու­նը, ո­րը զանգ­վա­ծա­յին լրատ­վա­կան մի­ջոց­նե­րի գոր­ծա­ռույթ­նե­րից ըն­դա­մե­նը մեկն է և բ­նավ ոչ ա­մե­նա­կար­ևո­րը։ ­Կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­ պա­նութ­յամբ զբաղ­վող հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի նա­ խա­ձեռ­նած գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րը ևս ­թե­մա­յին անդ­րա­դառ­նա­լու ա­ռիթ են ստեղ­ծում ԶԼՄ-նե­րի հա­մար։ Իսկ սե­փա­կան նա­խա­ձեռ­նութ­յամբ, ա­ռանց տե­ղե­կատ­վա­կան ա­ռի­թի պատ­րաստ­ված նյու­թե­րը փոք­րա­ մաս­նութ­յուն են կազ­մում, թեև հարկ է նշել, որ ո­րա­կա­կան ա­ռու­մով հենց այդ նյու­թերն են դրա­կա­նո­րեն ա­ռանձ­նա­նում։ Այդ­պի­սի նյու­թե­րի զգա­լի մա­սը պատ­րաստ­վել են որ­ևէ դրա­մաշ­նոր­հա­յին ծրագ­րի շրջա­ նակ­նե­րում։ Այ­սինքն՝ ե­թե ան­գամ տվյալ լրատ­վա­մի­ջո­ցը մտա­հոգ­ված է 93

կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան խնդրով, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, այն ա­ռա­ վել արդ­յու­նա­վետ գոր­ծում է, երբ առ­կա են հա­վել­յալ ֆի­նան­սա­կան ռե­ սուրս­ներ այդ թե­ման հան­գա­մա­նա­լից և ­հետ­ևո­ղա­կան լու­սա­բա­նե­լու հա­մար։ Դ­րա­մաշ­նոր­հա­յին ծրագ­րի բա­ցա­կա­յութ­յան պա­րա­գա­յում կա­ նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան և ­սե­ռա­կան բռնութ­յան թե­ման դուրս է մնում հիմ­նա­հոս լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րի ա­ռաջ­նա­հեր­թութ­յուն­նե­րի ցան­ կից։ Մ­տա­հո­գիչ է թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ մա­նի­պուլ­յա­տիվ, կեղծ, հա­ճախ քա­ րոզ­չա­կան, ոչ պրո­ֆե­սիո­նալ, օ­րեն­քի և­ է­թի­կա­յի ա­ռու­մով խնդրա­հա­ րույց նյու­թե­րի հսկա­յա­կան քա­նա­կը, որ հրա­պա­րակ­վել են ու­սում­նա­ սիր­ված ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծում։ Ս­տամ­բուլ­յան և ­Լան­զա­րո­տեի կոն­ վեն­ցիա­նե­րի վա­վե­րաց­ման շուրջ շա­հար­կում­ներն ու աղ­մուկն ա­վե­լի մեծ ու­շադ­րութ­յան են ար­ժա­նա­ցել շատ լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րի կող­մից, քան բռնութ­յու­նը, ո­րին ա­մեն օր են­թարկ­վում են կա­նայք և­ աղ­ջիկ­նե­ րը։ Ա­վե­լին, քիչ չեն այն հրա­պա­րա­կում­նե­րը, ո­րոնք թի­րա­խա­վո­րում են կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նութ­յամբ զբաղ­վող հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րին և­ ի­րա­վա­պաշտ­պան­նե­րին՝ նվա­զեց­նե­լով նրանց ազ­դե­ցութ­յու­նը։ ­Դա ա­ռա­ջին հեր­թին հար­վա­ծում է բռնութ­յան են­թարկ­ված կա­նանց, քա­նի որ նրանց ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նու­ թյամբ հետ­ևո­ղա­կա­նո­րեն զբաղ­վում են հենց այդ հա­սա­րա­կա­կան կազ­ մա­կեր­պութ­յուն­նե­րը։ ­ ա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան և­ ա­ռա­վել հա­ճախ սե­ռա­կան Կ բռնութ­յան թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ հրա­պա­րակ­ված լրագ­րո­ղա­կան նյու­թե­ րը հիմ­նա­կա­նում զուրկ են փոր­ձա­գի­տա­կան գնա­հա­տա­կա­նից, չկան հղում­ներ՝ մաս­նա­գետ­նե­րին կամ հե­տա­զո­տա­կան որ­ևէ աղբ­յու­րի, մի­ ջազ­գա­յին կամ տե­ղա­կան վի­ճա­կագ­րութ­յա­նը։ Ա­վե­լին, նյու­թե­րից շա­տե­րում կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յու­նը չի դի­ տարկ­վում մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի խախտ­ման, խտրա­կա­նութ­յան լույ­ սի ներ­քո, իսկ կա­նանց դեմ ուղղ­ված հան­ցա­գոր­ծութ­յուն­նե­րի լու­սա­ բա­նու­մը հիմ­նա­կա­նում սահ­մա­նա­փակ­վում է տվյալ դեպ­քի ման­րա­ մաս­նե­րի ներ­կա­յաց­մամբ՝ ա­ռանց եր­ևույթն ան­վա­նե­լու ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն կամ կնաս­պա­նութ­յուն։ Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­ յալ որ­ևէ դա­տաքն­նութ­յուն ու­սում­նա­սիր­ված ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծում հետ­ևո­ղա­կա­նո­րեն չի լու­սա­բան­վել հա­յաս­տան­յան լրատ­վա­մի­ջոց­նե­ 94

րում։ Իսկ սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ դա­տաքն­նութ­յուն­նե­րի լու­սա­բա­նու­մը գրե­թե անհ­նա­րին է, քա­նի որ դրանք հիմ­նա­կա­նում, գոր­ծի ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յու­նից ել­նե­լով, դռնփակ են անց­կաց­վում։ Ան­գամ վեր­լու­ծա­կան նյու­թե­րում հիմ­նա­կա­նում բա­ցա­կա­յում են խնդի­ րը գեն­դե­րա­յին ան­հա­վա­սա­րութ­յան, գեն­դե­րա­յին հիմ­քով բռնութ­յան դի­տանկ­յու­նից քննար­կե­լու փոր­ձե­րը։ Եր­բեմն բռնութ­յան են­թարկ­ված, ան­գամ սպան­ված կնոջ ար­ժա­նա­պատ­վութ­յան նկատ­մամբ հար­գանք չի դրսևոր­վում, հան­րայ­նաց­վում են նրա անձ­նա­կան տվյալ­նե­րը։ Լ­րատ­վա­մի­ջոց­նե­րի մեծ մա­սը կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան խնդրին անդ­րա­դառ­նում է ի­րա­դար­ձա­յին, հատ­վա­ծա­կան ձևով՝ որ­պես հա­մա­ կար­գա­յին խնդիր չդի­տար­կե­լով այն։ ­Բազ­մա­թիվ են բռնութ­յան դեպ­ քե­րի վե­րա­բեր­յալ ոս­տի­կա­նա­կան ամ­փո­փագ­րե­րը, պաշ­տո­նա­կան հա­ ղոր­դագ­րութ­յուն­նե­րը, ո­րոնք ար­տատպ­վում են նույ­նութ­յամբ, սա­կայն լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րից քչերն են թե­մա­յին անդ­րա­դառ­նում պաշ­տո­նա­կան թվե­րից ան­դին։ ­Զար­մա­նա­լի է, որ գրե­թե ա­մեն շա­բաթ լրատ­վա­կան կայ­քե­րի նյու­թե­րի վեր­նագ­րե­րում ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան դեպ­քե­րի մա­սին ար­ձա­նագ­րու­մը չի խրա­խու­սում բազ­մա­թիվ լրատ­վա­մի­ջոց­նե­ րի լու­սա­բա­նե­լու թե­ման սե­փա­կան նա­խա­ձեռ­նութ­յամբ։ ­ ա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան և ­սե­ռա­կան բռնութ­յան լու­սա­բան­ Կ ման մեկ այլ խնդիր է նյու­թե­րի պատ­կե­րա­վո­րու­մը (վի­զո­ւա­լի­զա­ցիան)։ Ն­յու­թե­րի մե­ծա­մաս­նութ­յու­նը, որ­տեղ բա­ցա­կա­յում է բա­նա­խո­սի լու­ սան­կա­րը կամ կազ­մա­կերպ­ված մի­ջո­ցա­ռու­մից որ­ևէ կադր, սո­վո­ րա­բար ու­ղեկց­վում է կնոջ նկատ­մամբ բռնութ­յան լու­սան­կար­նե­րով։ Դ­րանց մեծ մա­սը հա­մա­ցան­ցում առ­կա պատ­կեր­ներ են, ո­րոնք ա­ռա­ ջին­նե­րից են հայտն­վում ո­րո­նո­ղա­կան հա­մա­կար­գում «ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն» կամ «սե­ռա­կան բռնութ­յուն» բա­ռա­կա­պակ­ցութ­յուն­նե­րով լու­սան­կար­ներ փնտրե­լիս։ Այս պատ­կեր­նե­րում կա­նայք ներ­կա­յաց­ված են ստո­րա­դաս­ված, հա­ճախ ծնկած դիր­քում, ար­ցունք­ներն աչ­քե­րին, գզգզված մա­զե­րով, իսկ տղա­մար­դիկ իշ­խո­ղի՝ բռնա­րա­րի դիր­քում, բռունց­քը պար­զած, եր­բեմն կնոջ կո­կոր­դից բռնած, դեմ­քի ագ­րե­սիվ մի­մի­կա­յով։ ­Մի կող­մից այս լու­սան­կար­ներն ար­տա­ցո­լում են այն ի­րա­ կա­նութ­յու­նը, ո­րը տի­րում է բազ­մա­թիվ ըն­տա­նիք­նե­րում, և ­դա ցույց տա­լը ևս­ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան առ­կա­յութ­յան բարձ­րա­ձայն­ման ե­ղա­ նակ­նե­րից մեկն է, մյուս կող­մից էլ այդ­պի­սի պատ­կեր­նե­րի հա­ճա­խա­ կի օգ­տա­գոր­ծու­մը դի­տող­նե­րի մոտ ստեղ­ծում է ըն­տա­նի­քում կնոջ և 95

տ­ղա­մար­դու կար­գա­վի­ճա­կի վե­րա­բեր­յալ պատ­կե­րա­ցում­ներ, ո­րոնք կա­րող են վե­րած­վել կարծ­րա­տի­պե­րի։ Իսկ որ ա­մե­նավ­տան­գա­վորն է, բռնութ­յան կադ­րե­րի հա­ճա­խա­կի օգ­տա­գոր­ծու­մը և ­վի­ճա­կագ­րա­կան տվյալ­նե­րի պար­բե­րա­կան հրա­պա­րա­կու­մը՝ ա­ռանց վեր­լու­ծութ­յան և ­կա­նանց բռնութ­յու­նից պաշտ­պա­նե­լու պե­տութ­յան պար­տա­վո­րութ­յան խնդրի բարձ­րա­ձայն­ման, կա­րող է նպաս­տել այդ եր­ևույ­թի առ­կա­յու­ թյան հետ հան­րա­յին հաշ­տեց­մա­նը, ան­տար­բե­րութ­յան ձևա­վոր­մա­նը կամ ամ­րապնդ­մա­նը։ Այս­պի­սով՝ թեև վեր­ջին տա­րի­նե­րին կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան և ­սե­ռա­կան բռնութ­յան թե­ման ար­դիա­կան է դար­ձել հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րի հա­մար և ­փոք­րա­թիվ ԶԼՄ-ներ և լ­րագ­րող­ներ ցան­կա­նում և ­կա­րո­ղա­նում են խնդրին անդ­րա­դառ­նալ պրո­ֆե­սիո­նալ ու գեն­դե­րա­ զգա­յուն մո­տեց­մամբ, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, ընդ­հա­նուր առ­մամբ թե­մա­յի լու­ սա­բա­նու­մը շա­րու­նա­կում է մնալ ոչ հետ­ևո­ղա­կան և ­հատ­վա­ծա­կան։ Իսկ քա­ղա­քա­կան դրդա­պատ­ճառ­նե­րով թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ մա­նի­ պուլ­յա­ցիա­ներն ու կեղծ տե­ղե­կատ­վութ­յան ակ­տիվ շրջա­նա­ռութ­յու­նը, հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի և­ ի­րա­վա­պաշտ­պան­նե­րի թի­րա­խա­վո­րու­մը խո­չըն­դո­տում են թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ հան­րութ­յան պատ­շաճ ի­րա­զեկ­մանն ու գի­տակ­ցութ­յան բարձ­րաց­մա­նը։ Այս ա­մե­ նի հետ­ևան­քով կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան թե­ման մար­դու ի­րա­ վունք­նե­րի խախտ­ման տե­սանկ­յու­նից մնում է թե­րի լու­սա­բան­ված։

96

Ա­ռա­ջար­կութ­յուն­ներ և ­խոր­հուրդ­ներ

97

Ա­ռա­ջար­կութ­յուն­ներ բո­լոր շա­հագր­գիռ կող­մ ե­րին

ՀՀ կա­ռա­վա­րութ­յա­նը, ­Մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պա­նին, ՀՀ ԱԺ մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի և ­հան­րա­յին հար­ցե­րի մշտա­կան հանձ­նա­ժո­ ղո­վին, ի­րա­վա­պաշտ­պան հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րին, լրագ­րո­ղա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րին, ԶԼՄ-նե­րի է­թի­կա­յի դի­տորդ մարմ­նին, լրագ­րութ­յան ֆա­կուլ­տետ­նե­րին և դպ­րոց­նե­րին. ̛ Խ­րա­խու­սել կա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան և ­սե­ռա­կան բռնութ­յան խնդրի պրո­ֆե­սիո­նալ լու­սա­բա­նու­մը հա­յաս­տան­ յան լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րում։ ̛ Ի­րա­կա­նաց­նել հան­րութ­յա­նը ի­րա­զե­կող գոր­ծո­ղութ­յուն­ներ՝ խնդրի վե­րա­բեր­յալ հա­վաս­տի տե­ղե­կա­կատ­վութ­յուն տրա­ մադ­րե­լու նպա­տա­կով։ ̛ Ակ­տիվ ար­ձա­գան­քել թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ մա­նի­պուլ­յա­տիվ տե­ղե­կատ­վա­կան հոս­քե­րին, հիմ­նա­վոր հեր­քել դրանք, հնա­ րա­վո­րութ­յան դեպ­քում օ­րեն­քին հա­մա­պա­տաս­խան պա­ տաս­խա­նատ­վութ­յան են­թար­կել կեղծ տե­ղե­կատ­վութ­յուն տա­րա­ծող­նե­րին կամ խրա­խու­սել այդ գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րը քա­ղա­քա­ցիա­կան ան­ձանց կող­մից։ ̛ ԶԼՄ-նե­րի է­թի­կա­կան նոր­մե­րում նե­րա­ռել ըն­տա­նե­կան և ս ­ ե­ ռա­կան բռնութ­յուն­նե­րի, գեն­դե­րա­յին խտրա­կա­նութ­յան լու­ սա­բան­ման վե­րա­բեր­յալ դրույթ­ներ։ ̛ Զ ­ ար­գաց­նել թե­մա­յով հե­տաքրքր­ված լրագ­րող­նե­րի հմտու­ թյուն­նե­րը։ ̛ ­Պատ­րաս­տել և­ ան­հա­տույց տրա­մադ­րել բո­լոր լրատ­վա­մի­

98

ջոց­նե­րին այն­պի­սի լու­սան­կար­ներ, ո­րոնք առնչ­վում են կա­ նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան և ­սե­ռա­կան բռնութ­յան թե­ մա­յին, սա­կայն չեն պատ­կե­րում կնո­ջը որ­պես ստո­րա­դաս ու կախ­յալ, իսկ տղա­մար­դուն որ­պես իշ­խող ու տի­րա­պե­տող անձ­նա­վո­րութ­յան։ ̛ Պ ­ ար­բե­րա­բար մշտա­դի­տար­կել կա­նանց նկատ­մամբ բռնու­ թյան լու­սա­բա­նու­մը հա­յաս­տան­յան ԶԼՄ-նե­րում և ­հան­դես գալ ա­ռա­ջար­կութ­յուն­նե­րով։

99

Կանանց նկատմամբ ընտանեկան և սեռական բռնությունը լուսաբանելու վերաբերյալ խորհուրդներ զանգվածային լ րատվական միջոցներին, խմբագիրներին և լ րագրողներին լ ­րագ­րող­նե­րին

Ըն­տա­նե­կան և ­սե­ռա­կան բռնութ­յու­նը զգա­յուն թե­մա է, ո­րոնց լու­սա­ բան­ման հա­մար լրագ­րո­ղը ո­րո­շա­կի պատ­րաստ­վա­ծութ­յուն պետք է ու­նե­նա։ Ս­տորև ներ­կա­յաց­ված խոր­հուրդ­նե­րը օգ­տա­կար կլի­նեն ինչ­ պես սկսնակ, այն­պես էլ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան լու­սա­բան­ման փորձ ու­նե­ցող լրագ­րող­նե­րի հա­մար։ Կ­նոջ նկատ­մամբ բռնութ­յու­նը գեն­դե­րա­յին ան­հա­վա­սա­րութ­յան դրսևո­րում է

Ան­կախ նրա­նից, թե ինչ ա­ռի­թով եք անդ­րա­դառ­նա­լու թե­մա­յին՝ նախ պատ­րաստ­վեք այս զգա­յուն խնդրի լու­սա­բան­մա­նը։ ­Կա­նանց նկատ­ մամբ բռնութ­յու­նը հիմ­նա­կա­նում գեն­դե­րա­յին հիմ­քով բռնութ­յուն է, այն գեն­դե­րա­յին ան­հա­վա­սա­րութ­յան ա­մե­նա­բիրտ դրսևո­րումն է, միև­ նույն ժա­մա­նակ այդ ան­հա­վա­սա­րութ­յու­նը պահ­պա­նե­լու մի­ջոց է։ Ե­թե ­Դուք ու­նեք գեն­դե­րա­յին կարծ­րա­տի­պեր, տղա­մար­դու և կ­նոջ, նրանց հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի վե­րա­բեր­յալ սե­ռով պայ­մա­նա­վոր­ված նա­խա­ պա­շար­մունք­ներ, ա­վե­լի լավ է չշտա­պեք լու­սա­բա­նել կա­նանց նկատ­ մամբ բռնութ­յան թե­ման։ ­Ժա­մա­նակ տվեք ինք­ներդ ­Ձեզ, կար­դա­ցեք գեն­դե­րա­յին ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­նե­րի վե­րա­բեր­յալ գրա­կա­նութ­յուն, հե­տա­զո­տութ­յուն­ներ, լսեք մաս­նա­գետ­նե­րի ե­լույթ­նե­րը, փոր­ձեք հաղ­ թա­հա­րել սե­փա­կան կարծ­րա­տի­պե­րը և ­միայն դրա­նից հե­տո «մո­տե­ ցեք» այս թե­մա­յին։ ­Հա­կա­ռակ դեպ­քում ­Ձեր նա­խա­պա­շար­մունք­նե­րը կա­րող են խան­գա­րել ­Ձեզ է­թի­կա­պես ճիշտ և ­գեն­դե­րազ­գա­յուն նյու­թեր ստեղ­ծել։

100

Ան­վա­նեք բռնութ­յունն իր ա­նու­նով

Ըն­տա­նի­քի ան­դա­մի կամ զու­գըն­կե­րոջ կող­մից կնոջ նկատ­մամբ բռնութ­յան դեպք լու­սա­բա­նե­լիս ո­րա­կեք այն որ­պես «ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն», բռնութ­յուն գոր­ծադ­րո­ղին՝ «բռնա­րար», իսկ ե­թե կի­նը բռնութ­յան պատ­ճա­ռով սպան­վել է, դեպ­քը ո­րա­կեք որ­պես «կնաս­պա­ նութ­յուն»։ Կ­նոջ նկատ­մամբ բռնութ­յու­նը զուտ կեն­ցա­ղա­յին վեճ, քաշք­շուկ կամ ծեծ ներ­կա­յաց­նե­լը չի դի­տար­կում խնդի­րը որ­պես գեն­դե­րա­յին ան­ հա­վա­սա­րութ­յան հետ­ևանք, չի ընդգ­ծում կա­նանց նկատ­մամբ բռնու­ թյան հա­մա­տա­րած լի­նե­լը և ն­վա­զեց­նում է դրա հան­րա­յին նշա­նա­կու­ թյու­նը։ ­Կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յու­նը մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի խնդիր է

Ըն­տա­նե­կան և ­սե­ռա­կան բռնութ­յու­նը մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի կո­պիտ խախ­տում է և ­պետք է լու­սա­բան­վի որ­պես այդ­պի­սին։ ­Բո­լոր այն դեպ­ քե­րում, երբ հնա­րա­վոր է, մաս­նա­վոր դեպ­քը ներ­կա­յաց­նե­լիս անդրա­ դարձեք նաև երկ­րում կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան ընդ­հա­նուր վի­ ճա­կին, կա­նանց և տ­ղա­մարդ­կանց ան­հա­վա­սա­րութ­յան խնդրին, որն էլ հիմ­նա­կա­նում պատ­ճառ է դառ­նում կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան։ Խն­դիրն ընդ­հան­րաց­նե­լու հար­ցում Ձ ­ եզ կօգ­նեն կա­նանց ի­րա­վունք­նե­ րի պաշտ­պա­նութ­յամբ զբաղ­վող հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­ նե­րը, ի­րա­վա­պաշտ­պան­ներն ու ակ­տի­վիստ­նե­րը, ո­րոնք սո­վո­րա­բար պատ­րաս­տա­կամ են խո­սե­լու լրագ­րող­նե­րի հետ։ Ն­յութն ա­ռա­վել բազ­ մա­կող­մա­նի դարձ­նե­լու հա­մար ստա­ցեք մեկ­նա­բա­նութ­յուն­ներ, պա­ տաս­խան­ներ նաև այն կա­ռույց­նե­րից ու ան­ձան­ցից, ո­րոնք ի պաշ­տո­նե պա­տաս­խա­նա­տու են կա­նանց բռնութ­յու­նից պաշտպանելու, բռնու­ թյուն­նե­րը կան­խար­գե­լե­լու և ն­վա­զեց­նե­լու հա­մար (պե­տա­կան մար­մին­ նե­րի և ­հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի տվյալ­նե­րը կգտնեք ­Հա­վել­ված 1-ում)։ Ի­րա­վ ի­ճա­կը՝ թվե­րից ան­դին

­ ի՛ սահ­մա­նա­փակ­վեք ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ պաշ­տո­ Մ նա­կան հա­ղոր­դագ­րութ­յուն­նե­րով և ­վի­ճա­կագ­րա­կան տվյալ­նե­րով։ ­Բա­ ցատ­րեք ­Ձեր դի­տո­ղին/ըն­թեր­ցո­ղին, թե ինչ հետ­ևանք­ներ է ու­նե­նում բռնութ­յու­նը, քա­նի կին է զրկվում կյան­քից, քա­նի ե­րե­խա է որ­բա­նում և ­քա­նի տղա­մարդ է հայտն­վում ա­զա­տազրկ­ման մեջ բռնութ­յու­նը ժա­մա­ նա­կին չկան­խար­գե­լե­լու պատ­ճա­ռով։ 101

­ եր­լու­ծեք վի­ճա­կագ­րա­կան թվե­րը. ոս­տի­կա­նութ­յան կող­մից ար­ձա­ Վ նագ­րած դեպ­քե­րից քա­նի՞սն են կարճ­վում, ի՞նչ հիմ­քով, ին­չո՞ւ է նա­ խաքն­նա­կան մար­մի­նը գոր­ծը կար­ճել կնոջ բո­ղո­քի բա­ցա­կա­յութ­յան պատ­ճա­ռով, ի՞նչ հան­գա­մանք­նե­րում է կի­նը հետ վերց­րել բո­ղո­քը։ Ոս­ տի­կա­նութ­յան ար­ձա­նագ­րած դեպ­քե­րից քա­նի՞սն են մե­ղադ­րա­կան եզ­ րա­կա­ցութ­յամբ ու­ղարկ­վում դա­տա­րան, դրան­ցից քա­նի­սի՞ դեպ­քում է լի­նում մե­ղադ­րա­կան դա­տավ­ճիռ, բռնա­րա­րի պա­տի­ժը որ­քա­նո՞վ էր հա­մա­չափ, որ­քա­նո՞վ են այդ պատ­ժա­տե­սակ­նե­րը կան­խում հե­տա­գա բռնութ­յուն­նե­րը տվյալ կնոջ նկատ­մամբ, արդ­յո՞ք այդ պատ­ժա­չա­փե­րը բա­վա­րար են, որ­պես­զի զսպեն և ­կան­խեն բռնութ­յուն­ներն այլ ըն­տա­ նիք­նե­րում։ Այս հար­ցե­րը պետք է ուղ­ղել ո­լոր­տի պա­տաս­խա­նա­տու­նե­ րին։ ­ ի­ճա­կագ­րա­կան տվյալ­նե­րը զու­գա­հե­ռեք ի­րա­կան պատ­մութ­յուն­նե­ Վ րի հետ։ Հ­ղում ա­րեք նախ­կի­նում ­Ձեր լու­սա­բա­նած դեպ­քե­րին, վե­րա­ պատ­մեք դրանք։ Այդ­պի­սով ըն­թեր­ցո­ղը/դի­տո­ղը թվե­րը չի ըն­կա­լի զուտ որ­պես վի­ճա­կագ­րութ­յուն, այլ կհաս­կա­նա, որ դրանց հետ­ևում մարդ­ կա­յին խեղ­ված կյան­քեր են։ ­Հետ­ևո­ղա­կան լու­սա­բա­նում

Ըն­տա­նե­կան և ­սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ հա­րուց­ված քրեա­կան գոր­ծե­րը լու­սա­բա­նեք հետ­ևո­ղա­կա­նո­րեն, ե­թե հնա­րա­վոր է, նա­խաքն­նութ­յան փու­լից։ ­Գոր­ծե­րի զգա­լի մա­սը կարճ­վում են նա­խաքն­նութ­յան փու­լում կամ բռնա­րարք­նե­րին այն­պի­սի ո­րա­կում­ներ են տրվում, ո­րոնք մե­ղադ­րա­կան դա­տավճ­ռի ընթացքում լա­վա­գույն դեպ­քում տու­գան­քով են սահ­մա­նա­փակ­վում։ Ե­թե տու­ժո­ղը ու­նի իր շա­հե­րը ներ­կա­յաց­նող փաս­տա­բան, նախ կապ հաս­տա­տեք նրա հետ՝ տե­ղե­կա­նա­լով գոր­ծի վե­րա­բեր­յալ թույ­լատ­րե­լի ման­րա­մաս­նե­րին (խու­սա­փե­լու հա­մար նա­ խաքն­նա­կան գաղտ­նիք հրա­պա­րա­կե­լուց)։ ­Փաս­տա­բա­նի հետ զրու­ցե­ լուց հե­տո փոր­ձեք կապ հաս­տա­տել նաև տու­ժո­ղի հետ և ­հարց­նել նրա թույլտ­վութ­յու­նը, թե որ­քա­նով է նա պատ­րաստ գոր­ծի լու­սա­բան­մա­նը, ինչ չա­փով է ցան­կա­նում անձ­նա­կան տվյալ­ներ հրա­պա­րա­կել։ ­Կար­ևոր է գոր­ծի շա­րու­նա­կա­կան լու­սա­բա­նու­մը, հատ­կա­պես մե­ղադ­րա­կան դա­տավճ­ռի անդ­րա­դար­ձը։ ­Սա հան­րութ­յան մեջ կար­ծիք է ձևա­վո­րում, որ բռնա­րար­նե­րը օ­րեն­քով նա­խա­տես­ված պատ­ժի են են­թարկ­վում։ ­Պա­տիժ­նե­րի հա­մա­չա­փութ­յան հար­ցի վե­րա­բեր­յալ կա­րող եք ա­ռան­ձին 102

նյութ պատ­րաս­տել՝ զրու­ցե­լով փաս­տա­բան­նե­րի, ի­րա­վա­պաշտ­պան­ նե­րի և բռ­նութ­յան են­թարկ­ված­նե­րի հետ։ Ե­թե վեր­ջին­ներս ընդգ­ծում են օ­րենսդ­րա­կան փո­փո­խութ­յուն­նե­րի անհ­րա­ժեշ­տութ­յու­նը, ա­պա այդ մա­սին հնա­րա­վո­րութ­յան դեպ­քում հար­ցեր ուղ­ղեք օ­րենս­դիր և ­գոր­ծա­ դիր մարմ­նի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րին։ Ու­շադ­րութ­յուն դարձ­րեք, թե արդ­յոք բռնութ­յան են­թարկ­ված կնոջ վե­ րա­բեր­յալ ե­ղել են հան­ցա­գոր­ծութ­յան մա­սին հա­ղոր­դում­ներ, թե ոչ, ինչ ըն­թացք են տրվել դրանց։ ­Հա­ճախ բռնութ­յան մա­սին ոս­տի­կա­նութ­յու­ նում հա­ղոր­դում տա­լուց հե­տո կնոջ նկատ­մամբ ևս ք­րեա­կան գործ է հա­րուց­վում բռնա­րա­րի բո­ղո­քի հի­ման վրա։ Այս­պի­սով փորձ է ար­վում ճնշել կնո­ջը, նրան ստի­պել, որ բո­ղո­քը ետ վերց­նի։ ­Խու­սա­փեք անձ­նա­կան տվ յալ­ներ հրա­պա­րա­կե­լուց

Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված ո­րոշ կա­նայք պատ­րաս­տա­կամ են ներ­կա­յա­նա­լու ի­րենց ա­նու­նով և ­հան­րայ­նաց­նե­լու անձ­նա­կան տվյալ­ներ։ Այդ­պի­սի կա­նայք սո­վո­րա­բար ա­վե­լի քիչ են։ ­Ցան­կա­ցած պա­րա­գա­յում հարց­րեք նրանց, թե ինչ­պես են ցան­կա­նում, որ ներ­ կա­յաց­վի ի­րենց պատ­մութ­յու­նը։ ­Հիմ­նա­կա­նում կա­նայք նա­խընտ­րում են մնալ ա­նա­նուն։ Այս դեպ­քում կա՛մ կա­րող եք ­Ձեր նյու­թում փո­խել նրա ա­նու­նը, կա՛մ պար­զա­պես սահ­մա­նա­փակ­վել ան­վան սկզբնա­ տա­ռե­րով։ ­Տու­ժո­ղի ան­ձը չբա­ցա­հայ­տե­լու նպա­տա­կով նա­խընտ­րե­լի է նույ­նութ­յամբ վար­վել բռնա­րա­րի անձ­նա­կան տվյալ­նե­րի հետ. քա­նի որ բռնա­րա­րը տու­ժո­ղի հետ ըն­տա­նե­կան կամ զու­գըն­կե­րա­յին կապ ու­նե­ցող մարդ է, նրա ան­ձը բա­ցա­հայ­տե­լով՝ ըստ էութ­յան բա­ցա­հայ­ տում ենք նաև տու­ժո­ղի ան­ձը։ ­Սե­ռա­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված կնոջ դեպ­քում լու­սա­բա­նու­մը մշտա­պես պի­տի լի­նի ա­նա­նուն, ա­վե­լին՝ պետք է հնա­րա­վո­րինս քիչ անձ­նա­կան տվյալ հրա­պա­րա­կել (աշ­խա­տա­վայր, հա­մայնք, մաս­նա­գի­տութ­յուն), ե­թե կա հա­վա­նա­կա­նութ­յուն, որ դրանց մի­ջո­ցով հնա­րա­վոր կլի­նի նույ­նա­կա­նաց­նել ան­ձին։ Ք­րեա­կան գոր­ծե­րը լու­սա­բա­նեք ոչ թե գոր­ծի ցնցող ման­րա­մաս­նե­րի, այլ տու­ժո­ղի ար­դար դա­տաքն­նութ­յան ի­րա­վուն­քի և­ ար­դա­րա­ցի ու ի­րա­վա­չափ պատ­ժի դի­տանկ­յու­նից։ Եր­բեմն կնոջ նկատ­մամբ տե­ղի ու­նե­ցած բռնութ­յան նկա­րագ­րութ­յու­նը կա­րող է սար­սափ ֆիլմ հի­շեց­ նել, սա­կայն ­Ձեր նպա­տա­կը չպետք է լի­նի այդ զգա­յա­ցունց տե­սա­րան­

103

նե­րի նկա­րագ­րութ­յամբ դի­տում­նե­րի քա­նակ ա­պա­հո­վե­լը։ Ան­շուշտ, ըն­թեր­ցո­ղի/դի­տո­ղի ու­շադ­րութ­յուն գրա­վե­լը զանգ­վա­ծա­յին լրատ­վա­ մի­ջո­ցի հա­մար կար­ևոր է, սա­կայն այդ ու­շադ­րութ­յու­նը ստա­նա­լուց հե­ տո ԶԼՄ-ն ­պետք է ոչ միայն հե­տաքրք­րի ու ցնցի, այլև ի­րա­զե­կի, կրթի ու մտա­հո­գի իր լսա­րա­նին։ Որ­ևէ դեպք լու­սա­բա­նե­լիս չպետք է սահ­ մա­նա­փակ­վել միայն հար­ևան­նե­րի կամ հա­րա­զատ­նե­րի պատ­մա­ծով, ա­ռա­վել ևս­ ե­թե սպա­նութ­յուն է տե­ղի ու­նե­ցել։ Ըն­տա­նե­կան բռնու­ թյան հետ­ևան­քով սպան­ված կա­նայք չեն ու­նե­ցել ար­ժա­նա­պա­տիվ մահ, նրանց ար­ժա­նա­պատ­վութ­յու­նը պետք է հար­գել գո­նե մահ­վա­նից հե­ տո։ Ն­րանց անձ­նա­կան կյան­քի ման­րա­մաս­նե­րը չպետք է հա­սա­նե­լի դառ­նան հան­րութ­յա­նը, ե­թե դա չեն ցան­կա­նում նրանց օ­րի­նա­կան ներ­ կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը։ ­Հար­ցազ ­րույց բռնութ­յան են­թարկ­ված կնոջ հետ

­ ա­ճախ նյութ պատ­րաս­տե­լիս անհ­րա­ժեշ­տութ­յուն է ա­ռա­ջա­նում զրու­ Հ ցե­լու բռնութ­յան են­թարկ­ված կնոջ հետ։ Ա­ռա­ջար­կեք զրու­ցակ­ցին իր հա­մար ա­մե­նա­հար­մա­րա­վետ մի­ջա­վայ­րը։ Ե­թե նա կա­րիք ու­նի, որ իր մտե­րի­մը, փաս­տա­բա­նը, սո­ցիա­լա­կան աշ­խա­տո­ղը լի­նի իր կող­քին հար­ցազ­րույ­ցի ըն­թաց­քում, հա­մա­ձայ­նեք։ ­Հար­ցազ­րույ­ցից ա­ռաջ զրու­ ցեք տու­ժո­ղի հետ, ներ­կա­յա­ցեք, հա­մա­ռոտ պատ­մեք, թե ինչ թե­մա­ներ եք լու­սա­բա­նում, ին­չու է ­Ձեզ հա­մար կար­ևոր իր հետ զրու­ցե­լը։ Ե­թե նկա­րա­հա­նում­ներ են լի­նե­լու, բա­ցատ­րեք ըն­թաց­քը, քննար­կեք տեխ­ նի­կա­կան հար­ցե­րը, ծա­նո­թաց­րեք ­Ձեր զրու­ցակ­ցին նաև օ­պե­րա­տո­ րի հետ (ե­թե նկա­րա­հա­նումն ինք­ներդ չեք ա­նում), տե­սագ­րու­մը/ձայ­ նագ­րու­մը սկսեք բա­ցա­ռա­պես իր ի­մա­ցութ­յամբ և ­հա­մա­ձայ­նութ­յամբ։ Ս­տեղ­ծեք այն­պի­սի մի­ջա­վայր, որ­տեղ բռնութ­յան են­թարկ­ված կինն ի­րեն ա­պա­հով կզգա և կ­խոս­ի ա­զա­տո­րեն։ ­ ար­ցազ­րույ­ցին պետք է պատ­րաստ­վել՝ ու­շադ­րութ­յուն դարձ­նե­լով ­Ձեր Հ խոս­քին, ար­տա­հայ­տութ­յուն­նե­րին, հար­ցե­րի ձևա­կերպ­մա­նը՝ մտա­ծե­ լով՝ ինչ­պես ձևա­կեր­պել հար­ցը, որ տու­ժո­ղի մոտ չխո­րաց­նել տրավ­ մա­նե­րը, չստեղ­ծել զգա­ցո­ղութ­յուն, որ լրագ­րողն էլ է ի­րեն մե­ղադ­րում կա­տար­վա­ծում։ Օ­րի­նակ, «­Դուք ին­չո՞ւ չհե­ռա­ցաք» ձևա­կերպ­ման փո­ խա­րեն նա­խընտ­րե­լի է «ո­րո՞նք էին այն խո­չըն­դոտ­նե­րը, ո­րոնց հետ­ ևան­քով ­Դուք չկա­րո­ղա­ցաք հե­ռա­նալ» տար­բե­րա­կը կամ «ին­չո՞ւ ոչ մե­ կից օգ­նութ­յուն չխնդրե­ցիք» հարց­նե­լու փո­խա­րեն այս­պես ձևա­կե­պեք 104

հար­ցը. «Ու­մի՞ց օգ­նութ­յուն խնդրե­ցիք, ո՞վ ­Ձեզ ա­ջակ­ցեց»։ ­Սե­ռա­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված կնո­ջը մի՛ հարց­րեք, թե ինչ հա­գուստ ու­ներ նա այդ օ­րը հա­գին, կամ արդ­յո՞ք ալ­կո­հոլ օգ­տա­գոր­ծել էր, թե ոչ։ Կ­նոջ տես­ քը, ալ­կո­հոլ օգ­տա­գոր­ծած լի­նե­լը որ­ևէ կերպ չեն կա­րող ար­դա­րաց­նել բռնա­րար­քը, դրանք չպետք է դառ­նան քննարկ­ման ա­ռար­կա. ե­թե տե­ղի է ու­նե­ցել սե­ռա­կան բռնութ­յուն, մե­ղա­վոր է բա­ցա­ռա­պես բռնա­րա­րը։ Ն­կա­տի ու­նե­ցեք, որ տու­ժո­ղի հա­մար դժվար է լի­նե­լու վեր­հի­շել բռնու­ թյան դրվագ­նե­րը և ­վե­րապ­րել դրանք։ ­Մի՛ ստի­պեք նրան ման­րա­մաս­ նո­րեն վե­րա­պատ­մել ա­մեն ինչ։ ­Պատ­րաստ ե­ղեք, որ տու­ժո­ղը կա­րող է հուզ­վել և­ար­տաս­վել, կա­րող է և­ընդ­հա­տել հար­ցազ­րույ­ցը, գու­ցե ո­րոշ ժա­մա­նակ պետք կլի­նի, որ նա վե­րա­դառ­նա զրույ­ցին կամ գու­ցե ստիպ­ ված լի­նեք մեկ այլ օր շա­րու­նա­կել այն։ ­Հար­ցազ ­րույց բռնա­րա­րի հետ

Ըն­տա­նե­կան և ­սե­ռա­կան բռնութ­յան թե­ման լու­սա­բա­նե­լիս եր­բեմն հնա­րա­վո­րութ­յուն է լի­նում զրու­ցե­լու նաև բռնա­րա­րի հետ։ Այս դեպ­ քում կար­ևոր է հարց­նել, թե արդ­յոք բռնա­րա­րը զղչում է, և ­փոր­ձել պար­զել, թե իր զղչու­մը ինչ­պես է ար­տա­հայտ­վել, քա­նի որ շատ բռնա­ րար­ներ դա­տա­րա­նում հայ­տա­րա­րում են, թե զղչում են, սա­կայն ո­րոշ ժա­մա­նակ անց կրկնում են բռնա­րար­քը։ Հ­նա­րա­վո­րութ­յան դեպ­քում փոր­ձեք բա­ցա­հայ­տել, թե արդ­յոք բռնա­րա­րը ման­կութ­յան տա­րի­նե­րին են­թարկ­վե՞լ է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան կամ դրա ա­կա­նա­տեսն է ե­ղել, ե­թե ա­յո, ա­պա որ­քա՞ն հա­ճախ, ինչ­պի­սի՞ հա­րա­բե­րութ­յուն­ներ են ունե­ ցել նրա ծնող­նե­րը, ինչ­պի­սի՞ դե­րա­կա­տա­րում է ու­նե­ցել ըն­տա­նի­քում հայ­րը, մայ­րը։ ­Փոր­ձեք զու­գա­հեռ­ներ անց­կաց­նել իր ա­րարք­նե­րի և ­ման­ կութ­յան միջև, պար­զեք՝ արդ­յոք ման­կութ­յան տա­րի­նե­րին բռնութ­յան ա­կա­նա­տես լի­նե­լը կամ բռնութ­յան են­թարկ­վե­լը ազ­դում է չա­փա­հաս տա­րի­քում բռնա­րար վարքագիծ դրսևո­րե­լու վրա։ ­Թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ զրու­ցեք նաև հո­գե­բան­նե­րի հետ։ Բռ­նա­րար­նե­րի հետ հար­ցազ­րույ­ցի հրա­պա­րա­կու­մը որ­ևէ դեպ­քում չպետք է վե­րած­վի նրանց ար­դա­րաց­ նե­լու փոր­ձի։ ­Ներ­կա­յաց­նել հա­ջող­ված պատ­մութ­յուն­ներ

Բռ­նութ­յան թե­ման լու­սա­բա­նե­լիս փոր­ձեք գտնել և ­ներ­կա­յաց­նել հա­

105

ջող­ված պատ­մութ­յուն­ներ։ Բռ­նութ­յան են­թարկ­ված կա­նանց մի մա­ սին հա­ջող­վում է դժվա­րութ­յուն­նե­րը հաղ­թա­հա­րե­լուց հե­տո եր­ջա­նիկ կյան­քով ապ­րել, նոր ըն­տա­նիք ստեղ­ծել կամ ինք­նու­րույն և ­միայ­նակ ա­պա­հո­վել իր և­ իր ե­րե­խա­նե­րի բա­րե­կե­ցութ­յու­նը։ Այս­պի­սի պատ­մու­ թյուն­ներն անհ­րա­ժեշտ են բռնութ­յան մեջ ապ­րող կա­նանց ցույց տա­լու հա­մար, որ կա այ­լընտ­րանք, որ կա­րող է և­ այլ կերպ լի­նել, և­ որ եր­ջա­ նիկ լի­նե­լու ի­րա­վունք և հ­նա­րա­վո­րութ­յուն ու­նեն բո­լո­րը։ ­Պա­հել թե­ման ու­շադ­րութ­յան կենտ­րո­նում

Բռ­նութ­յուն­նե­րի կանխ­մա­նը նպաս­տե­լու լա­վա­գույն մե­դիա գոր­ծի­քը թե­ման մշտա­պես ու­շադ­րութ­յան կենտ­րո­նում պա­հելն է։ Անդ­րա­դար­ ձեք սե­ռա­կան և­ ըն­տա­նե­կան բռնութ­յանն ա­ռանց տե­ղե­կատ­վա­կան ա­ռի­թի։ ­Սո­վո­րա­բար լրագ­րող­նե­րը թե­մա­յին անդ­րա­դառ­նում են, երբ որ­ևէ ցնցող սպա­նութ­յան կամ դա­ժան բռնութ­յան մա­սին է հայտ­նի դառ­նում։ Ըն­տա­նե­կան բռնութ­յուն տե­ղի ու­նե­նում է ա­մեն օր, և խնդ­րին անդ­րա­դառ­նա­լու հա­մար կա­րիք չկա սպա­սե­լու որ­ևէ ցնցող կամ մե­դիա­կա­նաց­ված պատ­մութ­յան։ Ու­շադ­րութ­յան կենտ­րո­նում պա­հեք պա­տաս­խա­նա­տու մար­մին­նե­րի աշ­խա­տան­քը, պար­բե­րա­բար հար­ ցում­ներ ու­ղար­կեք նրանց, հետ­ևեք, թե արդ­յոք ա­ռա­ջըն­թաց ար­ձա­ նագր­վե՞լ է նրանց աշ­խա­տան­քում, թե ոչ։ ­Վեր­լու­ծեք վի­ճա­կագ­րութ­յու­ նը, վեր­ջերս տե­ղի ու­նե­ցած փո­փո­խութ­յուն­նե­րը, դա­տա­կան ակ­տե­րը. դա կօգ­նի հստակ պատ­կե­րա­ցում կազ­մել, թե պե­տութ­յու­նը որ­քա­նով է հա­ջո­ղում իր՝ քա­ղա­քա­ցի­նե­րին բռնութ­յու­նից պաշտ­պա­նե­լու պար­տա­ վո­րութ­յան կա­տար­ման հար­ցում։ Հ­նա­րա­վո­րութ­յան դեպ­քում նյու­թե­րին կցեք նաև պա­տաս­խա­նա­տու ան­ձանց լու­սան­կար­նե­րը կամ ներ­կա­յաց­րեք նրանց պատ­կե­րող տե­ սան­յու­թեր։ ­Պաշ­տոն­յա­նե­րի տե­սա­նե­լիութ­յան բարձ­րա­ցու­մը կա­րող է նպաս­տել, որ նրանք ա­ռա­վել ա­չա­լուրջ և ­պա­տաս­խա­նա­տու լի­նեն խնդրի նկատ­մամբ՝ ի­մա­նա­լով, որ հան­րա­յին վե­րահս­կո­ղութ­յան ներ­քո են աշ­խա­տում։ Ն­յու­թե­րում նե­րա­ռեք բռնութ­յան են­թարկ­ված ան­ձանց հա­մար նա­խա­ տես­ված ա­ջակց­ման կենտ­րոն­նե­րի, ա­պաս­տա­րան­նե­րի տվյալ­նե­րը, հե­ռա­խո­սա­հա­մար­նե­րը, ինչ­պես նաև պե­տա­կան մար­մին­նե­րի հե­ռա­ խո­սա­հա­մար­նե­րը։

106

Ն­յու­թե­րի պատ­կե­րա­վո­րու­մը

Ու­շադ­րութ­յուն դարձ­րեք, թե ինչ­պի­սի լու­սան­կար­ներ/պատ­կեր­ներ եք օգ­տա­գոր­ծում ըն­տա­նե­կան և ­սե­ռա­կան բռնութ­յան վե­րա­բեր­յալ տե­ղե­կատ­վութ­յու­նը ներ­կա­յաց­նե­լիս։ Կ­նո­ջ վրա բռնութ­յան կամ ար­ յան հետ­քե­րը, պատռ­վածք­նե­րը ամ­րապն­դում են կարծ­րա­տի­պը, թե բռնութ­յու­նը միայն ֆի­զի­կա­կան է լի­նում։ ­Բա­ցի դրա­նից՝ կնո­ջը մշտա­ պես ճնշված, ծեծ­ված, ար­ցունք­ներն աչ­քե­րին, ընկճ­ված, իսկ տղա­մար­ դուն ու­ժեղ, բիրտ, ագ­րե­սիվ ու հար­ձակ­վո­ղա­կան տես­քով պատ­կե­րե­լը կա­րող է ձևա­վո­րել նա­խա­պա­շար­մունք­ներ, իսկ բռնութ­յան են­թարկ­ վող­նե­րի մոտ նաև ա­նե­լա­նե­լիութ­յան զգա­ցում, տպա­վո­րութ­յուն, թե շա­տերն են այդ վի­ճա­կում, և­ո­չինչ փո­խել հնա­րա­վոր չէ։ Այդ­պի­սի պատ­կեր­նե­րից խու­սա­փե­լու հա­մար կա­րե­լի է ստեղ­ծել նկա­ րա­զար­դում­ներ, որ­տեղ ար­տա­ցոլ­ված կլի­նեն նե­րըն­տա­նե­կան բարդ հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը, եր­բեմն նաև կնոջ նկատ­մամբ բռնութ­յու­նը, սա­ կայն ոչ ա­մե­նա­բիրտ ու ցցուն ձևով։ Ե­թե բռնութ­յան են­թարկ­ված կի­նը դեմ չէ հան­դես գալ իր ա­նու­նով և ­հան­րութ­յա­նը ցույց տալ իր դեմ­քը, ա­պա ցան­կա­լի է, որ ­Ձեր նյու­թե­րում օգ­տա­գոր­ծեք այն­պի­սի լու­սան­կար­ներ, որ­տեղ նա հան­դես կգա ու­ժեղ, բռնութ­յուն­նե­րի շղթան կոտ­րած և ­պայ­քա­րող կնոջ կեր­պա­րով։ ­Սա կա­րող է զո­րե­ղաց­նող ու ոգ­ևո­րող լի­նել բռնութ­յան են­թարկ­ված մյուս կա­նանց հա­մար։ ­Ֆիլտ­րեք մեկ­նա­բա­նութ­յուն­նե­րը

­ ետ­ևեք սո­ցիա­լա­կան ցան­ցե­րում ­Ձեր հրա­պա­րա­կում­նե­րի ներ­քո Հ թողն­ված մեկ­նա­բա­նութ­յուն­նե­րին։ ­Բազ­մա­թիվ են բռնութ­յունն ար­դա­ րաց­նող, զո­հին մե­ղադ­րող, նոր բռնութ­յուն­ներ խրա­խու­սող մեկ­նա­բա­ նութ­յուն­նե­րը, ո­րոնք անհ­րա­ժեշտ է պար­զա­պես հե­ռաց­նել։ ­Սա ո­րո­շա­ կի ժա­մա­նակ և ­ռե­սուրս պա­հան­ջող աշ­խա­տանք է, սա­կայն այդ­պի­սով ­Դուք ­Ձեր փոք­րիկ ներդ­րումն եք ու­նե­նում կա­նանց նկատ­մամբ բռնու­ թյան կանխ­ման կար­ևոր գոր­ծում։

107

Չ­մո­ռա­նաք ինք­նախ­նամ­քի մա­սին

Բռ­նութ­յան թե­ման պար­բե­րա­բար լու­սա­բա­նե­լը կա­րող է հո­գե­բա­նա­ կան ա­ռու­մով բարդ լի­նել։ Ոչ բո­լո­րին է հա­ջող­վում մաս­նա­գի­տա­կան հե­ ռա­վո­րութ­յուն պահ­պա­նել խնդրից և զ­գաց­մուն­քա­յին չվե­րա­բեր­վել այն ա­մե­նին, ինչ լսում ու տես­նում են։ ­Հա­ճա­խա­կի լսել բռնութ­յան են­թարկ­ ված­նե­րի պատ­մութ­յուն­նե­րը, նրանց ապ­րու­մակ­ցե­լը մաս­նա­գի­տա­կան այր­ման և սթ­րե­սի կա­րող է հան­գեց­նել։ Ե­թե պատ­րաստ­վում եք թե­ ման շա­րու­նա­կա­բար լու­սա­բա­նել, ա­պա կար­ևոր է հի­շել ինք­նախ­նամ­ քի մա­սին։ Ու­շադ­րութ­յուն դարձ­րեք ­Ձեր ապ­րում­նե­րին, հո­գե­վի­ճա­կին։ ­Գու­ցե կլի­նեն շա­բաթ­ներ, ա­միս­ներ, որ չեք ցան­կա­նա անդ­րա­դառ­նալ բռնութ­յուն­նե­րի թե­մա­յին։ Այդ կարճ դա­դար­նե­րի ըն­թաց­քում փոր­ձեք նաև հնա­րա­վո­րինս քիչ տե­ղե­կա­նալ բա­ցա­սա­կան հույ­զեր ա­ռա­ջաց­ նող ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րին։ Զ­բաղ­վեք ­Ձեր սի­րե­լի գոր­ծե­րով. սպոր­տա­ յին ակ­տի­վութ­յու­նը կամ գրա­կա­նութ­յան ըն­թեր­ցու­մը կա­րող է դրա­կան ազ­դե­ցութ­յուն ու­նե­նալ Ձ ­ եր հո­գե­վի­ճա­կի վրա։

108

­Հա­մա­ռո­տա­գիր

Ընդ­դեմ կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան կոա­լի­ցիան վեր­լու­ծել է կա­ նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան լու­սա­բա­նու­մը հա­յաս­տան­յան զանգ­վա­ ծա­յին լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րում 2019-2020 թվա­կան­նե­րին։ Ա­վե­լի քան 300 լրատ­վա­մի­ջոց­նե­րում հրա­պա­րակ­ված 739 նյու­թի ու­սում­նա­սի­րութ­յու­ նը ցույց է տա­լիս, որ թեև վեր­ջին տա­րի­նե­րին կա­նանց նկատ­մամբ ըն­ տա­նե­կան և ­սե­ռա­կան բռնութ­յան թե­ման ար­դիա­կան է դար­ձել հա­յաս­ տան­յան ԶԼՄ-նե­րի հա­մար, և ­փոք­րա­թիվ ԶԼՄ-ներ և լ­րագ­րող­ներ ցան­ կա­նում և ­կա­րո­ղա­նում են խնդրին անդ­րա­դառ­նալ պրո­ֆե­սիո­նալ ու գեն­դե­րազ­գա­յուն մո­տեց­մամբ, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, ընդ­հա­նուր առ­մամբ թե­մա­յի լու­սա­բա­նու­մը շա­րու­նա­կում է մնալ ոչ հետ­ևո­ղա­կան և ­հատ­ վա­ծա­կան։ Իսկ քա­ղա­քա­կան դրդա­պատ­ճառ­նե­րով թե­մա­յի վե­րա­բեր­ յալ մա­նի­պուլ­յա­ցիա­ներն ու կեղծ տե­ղե­կատ­վութ­յան ակ­տիվ շրջա­նա­ ռութ­յու­նը, հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­նե­րի և­ ի­րա­վա­պաշտ­ պան­նե­րի թի­րա­խա­վո­րու­մը խո­չըն­դո­տում է թե­մա­յի վե­րա­բեր­յալ հան­ րութ­յան պատ­շաճ ի­րա­զեկ­մանն ու գի­տակ­ցութ­յան բարձ­րաց­մա­նը։ Այս ա­մե­նի հետ­ևան­քով կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան թե­ման մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի խախտ­ման տե­սանկ­յու­նից մնում է թե­րի լու­սա­բան­ված։ ­ եր­լու­ծութ­յան արդ­յուն­քում բո­լոր շա­հագր­գիռ կող­մե­րին ներ­կա­յաց­վել Վ են ա­ռա­ջար­կութ­յուն­ներ, իսկ ԶԼՄ-նե­րին, խմբա­գիր­նե­րին և լ­րագ­րող­ նե­րին՝ խոր­հուրդ­ներ, ո­րոնք կօգ­նեն նրանց ա­ռա­վել պրո­ֆե­սիո­նալ և ­գեն­դե­րազ­գա­յուն լու­սա­բա­նել կա­նանց նկատ­մամբ բռնութ­յան թե­ման։

109

Օգ­տա­գործ­ված և խ ­ որհր­դատ­վա­կան գրա­կա­նութ­յան ցանկ

1. Dignity for dead women: Media guidelines for reporting domestic violence deaths, Level Up, 2008: 2. Handle with Care, A guide to responsible media reporting of violence against women, Zero Tolerance, 2018։ 3. Gender-Sensitive Indicators for Media. Framework of Indicators to Gauge Gender Sensitivity in Media Operations and Content, UNESCO, 2012։ 4. Global Media Monitoring Projects. Who Makes the News, 2010։ 5. Gender Sensitive Reporting, Christina Meetoo, University of Mauritius.

2013։ 6. Media coverage of gender-based violence, Handbook, UN Women, 2017: 7. Research on media reporting on gender-based violence in Bosnia aand Hezegovina, UN Women, 2016:

110

ՀԱՎԵԼՎԱԾ 1 ­ ա­նանց նկատ­մամբ ըն­տա­նե­կան Կ ևս ­ ե­ռա­կան բռնութ­յան խնդրի լու­սա­բան­ման հա­մար օգ­տա­կար աղ բ­յուր­նե­րի տվ յալ­ներ

Պե­տա­կան մար­մ ին­ներ

ՀՀ Աշ­խա­տան­քի և ս ­ ո­ցիա­լա­կան հար­ցե­րի նա­խա­րա­րութ­յուն, ­

Տե­ղե­կատ­վութ­յան և հ ­ ա­սա­րա­կայ­նութ­յան հետ կա­պե­րի բա­ժին ­Հե­ռա­խոս՝

(+374 10) 52-14-31

ՀՀ ոս­տի­կա­նութ­յուն

Լ­րագ­րող­նե­րի հետ կա­պի հա­մար նա­խա­տես­ված հե­ռա­խո­սա­հա­մար ­Հե­ռա­խոս՝

(+37411) 56-02-63

ՀՀ քննչա­կան կո­մ ի­տե

­Հե­ռա­խոս՝

(+37411)-88-01-14

ՀՀ մար­դու ի­րա­վունք­նե­րի պաշտ­պան

­Հան­րա­յին կա­պե­րի բա­ժին ­Հե­ռա­խոս՝

(+37410) 53-76-34 111

Հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն­ներ

«­Կա­նանց ա­ջակց­ման կենտ­րոն»

հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն ­Շուր­ջօր­յա թեժ գիծ

(+374) 99 88-78-08

­ ազ­մա­կեր­պութ­յու­նը տրա­մադ­րում է ի­րա­վա­բա­նա­կան, սո­ցիա­լա­կան, Կ հո­գե­բա­նա­կան ա­ջակ­ցութ­յուն ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված կա­նանց և ն­րանց ե­րե­խա­նե­րին, ինչ­պես նաև ժա­մա­նա­կա­վոր ա­պաս­ տա­րան։

«­Կա­նանց ռե­սուր­սա­յին կենտ­րոն»

հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն ­Հե­ռա­խոս՝

(+374) 94 56-56-26

­ ազ­մա­կեր­պութ­յու­նը տրա­մադ­րում է անվ­ճար ի­րա­վա­բա­նա­կան Կ խորհր­դատ­վութ­յուն կա­նանց աշ­խա­տան­քա­յին և­ ա­մուս­նաըն­տա­նե­ կան հար­ցե­րի շուրջ, ի­րա­կա­նաց­նում խմբա­յին հո­գե­բա­նա­կան հան­դի­ պում­ներ կա­նանց հա­մար: ­Կա­նանց ռե­սուր­սա­յին կենտ­րո­նը զբաղ­վում է նաև շա­հե­րի պաշտ­պա­նութ­յամբ՝ ազ­դե­լով մշակ­վող և­ ի­րա­կա­նաց­ վող պե­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նութ­յան և­ օ­րենսդ­րա­կան մե­խա­նիզմ­նե­րի վրա ու խթա­նե­լով դրանց գեն­դե­րազ­գա­յու­նութ­յու­նը: «­Կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րի կենտ­րոն»

հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն ­Հե­ռա­խոս՝

(+374) 10 54-28-28

­ ազ­մա­կեր­պութ­յու­նը տրա­մադ­րում է ի­րա­վա­բա­նա­կան և ­հո­գե­բա­նա­ Կ կան ա­ջակ­ցութ­յուն ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան են­թարկ­ված կա­նանց։

112

«­Կա­նանց ի­րա­վունք­նե­րի տուն»

հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն ­Թեժ գիծ՝

(+374) 77 57-08-70

­ ազ­մա­կեր­պութ­յու­նը զբաղ­վում է ըն­տա­նե­կան/սե­ռա­կան բռնութ­յան Կ կան­խար­գել­մամբ՝ տրա­մադ­րե­լով անվ­ճար սո­ցիա­լա­կան, ի­րա­վա­բա­ նա­կան և ­հո­գե­բա­նա­կան խորհր­դատ­վութ­յուն, նաև կա­նանց քա­ղա­ քա­կան մաս­նակ­ցութ­յան խթան­ման և ն­րանց տնտե­սա­կան հզո­րաց­ ման ուղ­ղութ­յուն­նե­րով՝ խթա­նե­լով կա­նանց մուտքն աշ­խա­տա­շու­կա, ձեռ­նար­կա­տի­րա­կան ո­լորտ և կր­թա­կան հա­մա­կարգ:

«Ի­րա­վուն­քի ուժ»

ի­րա­վա­պաշտ­պան հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն ­Հե­ռա­խոս՝

(+374) 41 12-90-04

­Կազ­մա­կեր­պութ­յունն ի­րա­կա­նաց­նում է ըն­տա­նե­կան բռնութ­յան գոր­ ծե­րով դա­տա­կան նիս­տե­րի մշտա­դի­տար­կում և ­լու­սա­բա­նում, ինչ­պես նաև մե­դիա­յում խնդրի լու­սա­բան­ման մշտա­դի­տար­կում։ «­Փինք»

ի­րա­վա­պաշտ­պան հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն ­Հե­ռա­խոս՝

(+374) 60 37-72-77

­ ազ­մա­կեր­պութ­յու­նը զբաղ­վում է ԼԲՔ և տ­րանս կա­նանց ի­րա­վունք­ Կ նե­րի պաշտ­պա­նութ­յամբ, ջա­տա­գո­վում է ԼԳԲՏ հար­ցե­րի շուրջ հան­ րա­յին քա­ղա­քա­կա­նութ­յան փո­փո­խութ­յա­նը և տ­րա­մադ­րում է ծա­ռա­ յութ­յուն­նե­րի ամ­բող­ջա­կան փա­թեթ՝ անվ­ճար սո­ցիա­լա­կան, ի­րա­վա­ բա­նա­կան և ­հո­գե­բա­նա­կան խորհր­դատ­վութ­յուն հա­մայն­քի այն ներ­ կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րին, ո­րոնց ի­րա­վունք­նե­րը ոտ­նա­հար­վել են սե­ռա­կան կողմ­նո­րոշ­ման, գեն­դե­րա­յին ինք­նութ­յան և/­կամ գեն­դե­րա­յին ար­տա­ հայտ­ման հիմ­քով։

113

«Ա­գաթ» հաշ­ման­դա­մութ­յուն ու­նե­ցող կա­նանց ի­րա­վունք­նե­ րի պաշտ­պա­նութ­յան կենտ­րոն

հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պութ­յուն ­Հե­ռա­խոս՝

(+374) 77 04-30-42

­ ազ­մա­կեր­պութ­յու­նը նպաս­տում է ­Հա­յաս­տա­նում հաշ­ման­դա­մութ­յուն Կ ու­նե­ցող աղ­ջիկ­նե­րի և ­կա­նանց քա­ղա­քա­ցիա­կան, սո­ցիալ-տնտե­սա­ կան, կրթա­կան, ա­ռող­ջա­պա­հա­կան և մ­շա­կու­թա­յին ի­րա­վունք­նե­րի ի­րաց­մա­նը` շա­հե­րի պաշտ­պա­նութ­յան, տե­ղե­կատ­վութ­յան տա­րած­ ման, ի­րա­զե­կութ­յան բարձ­րաց­ման և հ ­ ա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յան մի­ջո­ցով:

114

115