9HUVODJ
Verslag Symposium Cultuurhistorie Zuidoost Fryslân 'Onze Cultuurhistorie als verleiding!?' 19 mei 2011 Oldeberkoop Inleiding Het Gebiedsplatform Zuidoost Fryslân presenteert hierbij met enige trots het navolgende ter lering ende vermaak. U heeft namelijk het verslag van het symposium Cultuurhistorie Zuidoost Fryslân van 19 mei 2011 in uw handen. Hiervan was het motto 'Onze cultuurhistorie als verleiding!?'
Leeswijzer Verslag Eerst treft u in het kort aan wat de kern van dit verslag weergeeft. Vervolgens krijgt u bondig en beeldend de verschillende presentaties en forumdebatten van het symposium 'langs'. Tenslotte krijgt u nog een kijkje in het voornemen tot vervolgstappen op het vlak van Cultuurhistorie, 1:1 naar aanleiding van dit symposium.
En verleid zijn ze, de aanwezigen van dat symposium in Le Brocope en de Bonifatiuskerk te Oldeberkoop: de kansen voor gebiedsontwikkeling vanuit het eigen, bestaande erfgoed, de cultuurhistorische prachtstukken die geëtaleerd werden, de debatten door gemeentelijke bestuurders, de lokaties. Al met al voldoende reden voor organisator Gebiedsplatform Zuidoost Fryslân om Cultuurhistorie verder te willen oppakken als 'tool' en kans voor gebiedsontwikkeling.
Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 1
In het kort Zuidoost Fryslân kent in haar Gebiedskader 2007-2013 vier speerpunten in de aanpak van de benodigde gebiedsontwikkeling. Een speerpunt houdt in dat het Gebiedsplatform en projectbureau zich op die punten een initiërende en aanjagende rol aanmeten. Eén van die speerpunten is Cultuur, Cultuurhistorie en Taal. Voor het onderdeel Cultuurhistorie zijn de afgelopen jaren diverse projecten van de grond getrokken samen met allerlei partijen in het gebied. Eén daarvan is het procesproject Planontwikkeling Friese Waterlinie, waarin Platform en projectbureau samen met Landschapsbeheer Friesland de kar trekken. Een ander project is de ontwikkeling van de cursus Cultuurhistorische Dorpsgidsen, door Tresoar samen met een pilot-groep cursisten uit heel Zuidoost Fryslân.
Symposium 19 mei 2011 Om de focus in de aanpak van Cultuurhistorie aan te brengen en ook te vernemen welke verleidingen we als Zuidoost Fryslân tot onze beschikking hebben om in te zetten in de gebiedsontwikkeling, heeft het Gebiedsplatform het Symposium Cultuurhistorie Zuidoost Fryslân georganiseerd. Op 19 mei 2011 waren gedurende de middag en avond in Oldeberkoop gemeentelijke bestuurders en de politiek aanwezig bij afwisselende presentaties en debatten in deze context. Zowel op inhoud als ook op de erfgoedtoeristische kansen werd door experts ingezoomd. Directeur Bert Looper van Tresoar, archeoloog Evert van Ginkel, historisch schrijver-verteller Karst Berkenbosch en toeristische marketingspecalisten Charles van Santvoord en Frans Schouten gaven hierbij acte de présence. De bestuurlijke focus en debat hadden zijn beslag in twee fora met beide keren wethouders uit alle vijf Zuidoost Friese gemeenten, die onder leiding stonden van directeur-bestuurder professor Reinier Salverda van de Fryske Akademy.
Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 2
Vervolg na dit symposium Nadien waren de bevindingen vanuit dit symposium voldoende aanleiding voor het Gebiedsplatform om te willen inzetten op een Ontwikkelagenda Cultuurhistorie Zuidoost Fryslân. Bestuurders van twee gemeenten, Ties Zweers van Smallingerland en Cor Trompetter van Weststellingwerf, samen met het Gebiedsplatformlid Cultuurhistorie Geert Lantinga vormen in deze aanpak de Kerngroep, die ambtelijk wordt ondersteund door gemeente Smallingerand en de provincie Fryslân, projectbureau Plattelânsprojekten Zuidoost Fryslân. De aanpak Ontwikkelagenda Cultuurhistorie zal, naar verwachting, starten oktober 2011 en doorlopen tot medio 2012.
Verslag Symposium Ontvangst, Opening Middagdeel Dagvoorzitter, bestuurder-gebiedsplatformlid Ties Zweers, wethouder van Smallingerland, verwelkomt alle bestuurders, politici en andere aanwezigen van Zuidoost Frysl창n. Hij doet dat in de theaterzaal van Le Brocope, voorheen Het Wapen van Oldeberkoop.
Inleiding dagvoorzitter Ties Zweers
Le Brocope, Mara Eijsbouts Voordat het middagprogramma inhoudelijk start, krijgt eigenaresse Mara Eijsbouts van Le Brocope de 'vloer' om de gasten welkom te heten. Mevrouw Eijsbouts, interieurarchitect in Haarlem, legt uit waarom zij onlangs gevallen is voor zowel het Wapen van Berkoop als voor de plaats Oldeberkoop. De kwaliteit van de omgeving, de aanwezige 'gaafheid' van het landschap, de authenticiteit van het dorp en gemoedelijkheid van de bewoners hebben haar stante pede doen besluiten, toen zij deze plaats bezocht, om haar woonstee te Haarlem te verruilen voor Oldeberkoop. Dit gecombineerd met de creatief-theatrale aspiraties en de mogelijkheden die het pand Het Wapen van Berkoop biedt, hadden daarin een wezenlijk aandeel.
Het motto dit symposium is 'Onze cultuurhistorie als verleiding!?' Cultuurhistorie is speerpunt in de aanpak van gebiedsontwikkeling voor het Gebiedsplatform van Zuidoost Frysl창n. Het potentieel vanuit ons erfgoed, als kansrijke input voor de gebiedsontwikkeling, is nog onvoldoende belicht, zo is de ervaring, tenminste bij bestuurders en raadsleden van Zuidoost Frysl창n. Niet alleen staat inhoud in dit symposium daarom centraal, en de sterke samenhang tussen erfgoedrecreatie & toerisme, samen vormen zij de 'verleiding'. Ook de bestuurlijke relevantie is substantieel voor deze dag. Het politiekbestuurlijke aandeel bestaat uit twee maal een Forum-discussie met gemeentelijke bestuurders van Zuidoost Frysl창n onder leiding van directeur-bestuurder professor Reiner Salverda van de Fryske Akademy. Eerst aan het eind van de middag in Le Brocope, en vervolgens aan het eind van de avond in de Bonifatiuskerk van Oldeberkoop.
Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 3
Inleiding Geert Lantinga De heer Lantinga is Gebiedsplatformlid voor het thema Cultuurhistorie en in die hoedanigheid mede-organisator van dit Symposium. Hier volgt een de kern van zijn uitgebreide inleiding. De cultuurhistorie van Zuidoost Frysl창n is op belangrijke onderdelen nog onderbelicht. Vaak horen we over de vervening hier uit de recentere geschiedenis, de armoede, de rijkdom, de gedwongen winkelnering, Domela Nieuwenhuis als de verlosser. Het veen en de vervening kortom, die dit allemaal teweeg hebben gebracht, het gebied en het volk hier hebben gevormd, is wat we steeds horen. Maar is dat nu hete hele gamma aan cultuurhistorie wat we onszelf en bezoekers te bieden hebben als Zuidoost Frysl창n? Nee, is de stelling van Lantinga, nee, er is veel meer. Vele boeiende, cultuurhistorische verhalen van dit gebied blijven tot op heden onderbelicht, kansen en mogelijkheden tot verdere ontwikkeling op dit vlak worden nog niet opgepakt. Allemaal verhalen die maken dat we trots zijn op dit gebied. Er is veel onwetendheid en dus onbekendheid over al die prachtige verhalen die het gebied te vertellen heeft. Aan de presentatoren vandaag de oproep van Lantinga, om van die verhalen een tipje van de sluier op te lichten, een sprankje licht hierop te werpen vanuit het verleden, de aanwezigen, politici en bestuurders, met al dat onontdekte de deelnemers te verleiden, ons even te laten inzien waarom we eigenlijk zo trots zijn.
Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 4
Charles van Zantvoord Presentatie Vermarkting van Erfgoed Charles van Zantvoord spreekt die middag voor mevrouw Elzaline Schriever, medewerkster op Ontwikkelbureau Veenhuizen. De heer van Zantvoord was tot voor kort directeur Marketing Drenthe. Veenhuizen is genomineerd voor de Eden-award. Deze Europese award staat dit jaar in het teken van "Herbestemming van lokaal erfgoed". De verdediging van de nominatie is exact op deze dag, waarvoor mevrouw Schriever de aangewezen persoon is. Later blijkt dat Veenhuizen de award van vijf genomineerden heeft gewonnen. Charles van Zantvoord doet om deze reden de presentatie verzorgen deze middag.
In zijn presentatie geeft hij eerst de Uitgangspunten voor Regiomarketing, vervolgens zoomt hij in op de Regiomarketing in Drenthe en tenslotte voert van Santvoord op: bewijslast cultuurhistorisch erfgoed.
Regiomarketing: Uitgangspunten
Onderzoek als basis (0 meting) Uitkomsten van het imago-onderzoek is input voor de briefing richting ondernemers enz. Start met campagneconcept Vul dit campagneconcept met bewijslast Doe jaarlijks of tweejaarlijks een meting en vergelijk de resulaten
Wat is Bewijslast?
Bestaande voorzieningen Productontwikkeling: - interpretation = bepalen van de essentie van een gebied en die vertalen naar de beleveniswereld van de bezoeker - kijken vanuit cultuurhistorische perspectief Koester je 'geijkte' producten, maar ‌ Ontwikkel nieuwe duurzame productconcepten en vertel de verhalen in het gebied (vooral met beeld) Durf te (laten) ondernemen en bewaak de samenhang
Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 5
Communiceer!
Dat is bijna het belangrijkst. Hoe werkt communicatie? Piramidemodel, van onder naar boven: Kennis (bekendheid merk) Houding (imago merk) Gedrag (laden merk) Met communicatie wil je invloed op de potentiële bezoeker uitoefenen: beïnvloeding gedrag en imago (structureel onderhoud). Deze beide behoeven permanente aandacht. In verhouding is aanvankelijk de aandacht / budget wat meer op gedrag gericht, naast het imago. Naarmate gedrag meer beïnvloed raakt, geraken die beide onderdelen qua aandacht / geld meer in evenwicht. Maak gebruik van de nieuwe media en wees gericht op free publicity Verzin maffe dingen, voorbeeld in Drenthe is "proefwonen"
Bewijslast cultuurhistorisch erfgoed
Veenhuizen, meer dan 100 monumenten, Mij van Weldadigheid, gevangenismuseum, Arbeid is Zegen, Flink en Vlug Hunebedcentrum Borger, Chateauhotel de Havikshorst, Coevorden, Drents Landleven (karakteristieke accommodaties, Saksische boederij, leerlooiershuisje, rijksmonumenten), Museumdorp Orvelte Maar ook: duurzaam Wildlife Parkresort Europe, ontwikkeling Unesco Geopark Hondsrugspoor, Veenpark, Vaarweg Erica - Ter Apel Samenwerking Belangrijke organisatie voor deze erfgoed-toeristische productontwikkeling: Drents plateau (Drents Erfgoedhuis) Belangrijk beleid: Hoofdstructuur en beleidsvisie provincie Drenthe, cultuurhistorisch kompas: “de historische warden van Drenthe zijn in belangrijke mate bepalend voor de identiteit en de ruimtelijke kwaliteit van Drenthe. Ze vormen de basis die Drenthe tot Drenthe maakt!” (provincie Drenthe). Afrondend Zuidoost Fryslân is op de goede weg, maar nog een lange weg te gaan (beeld: Capitool Reisgids Friesland: schaatsen, aardewerk, meren, kunst, watersporten, wadden). En meer gericht, Zuidoost Fryslân Vraag hierbij is wat is cultuurhistorie en hoe maken we dat bekend. Er zijn veel bekende voorbeelden, zoals vervening, in de periode 1600-1900. In de regio Zuidoostfriesland wordt er in elk museum aandacht aan besteed. Er zijn veel meer belangwekkende zaken die ook door de gezamenlijke gemeenten/organisaties kunnen worden opgepakt. Ook dit is cultuurhistorie die breed naar buiten moet worden gebracht. Belangrijk is te kijken naar het kerngebied en de kern van het gebied en de sturende principes daarvan. Realiseer een nieuwe zingeving van dat wat het gebied al heeft. Denk aan de industrialisatie in de 20e eeuw. Philips heeft Drachten groot gemaakt. Maar ook aan de Dadabeweging, die tegen industrialisatie inging. De Deelen, Noordwolde.
Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 6
Bert Looper, presentatie ‘Wat tilt Zuidoost Fryslân uit boven de rest?'
Bert Looper is directeur van hét archief, dé schatkist van heel Fryslân, Tresoar in Leeuwarden. 30.000 meter archief staan onder zijn hoede. Uitdaging voor Tresoar is deze schatkist toegankelijk te maken voor het publiek. Dat doet ze via haar zeer uitgebreide website, maar meer en meer treedt Tresoar actief naar buiten en schuwt inzet van moderne media daarbij niet. Last but not least is Bert Looper zelf afkomstig uit Oldeberkoop en opgegroeid in Gorredijk. Bert Looper is een kind van deze streek.
Tja, wat tilt Zuidoost Fryslân boven andere gebieden uit? Looper ontkomt er niet aan hierbij toch aandacht te besteden aan de vervening, in weerwil van de oproep van inleider Geert Lantinga. Het huidige Fryslân is een uitvinding van de Romantiek, de 19e eeuw, weilanden, koeien, melk. Dat beeld van daarvoor was echter een geheel ander. En dat geldt des te meer voor dit gebied, Zuidoost Fryslân. Er is in dit gebied van beekdalen, zandruggen en veen sprake geweest van vier diep ingrijpende transities, vier slagen die over het land rolden en soms zelfs denderden, door de eeuwen heen.
Vier Transities van het Zuidoost Friese land De eerste transitieperiode was grofweg van 1600 tot medio de 19e eeuw, de eerste periode van veenwinning, het betrof met name de hoogvenen, die aanvankelijk zeker en langdurig kleinschalig van aard was. Wat hiervan overbleef waren woeste gronden. De tweede transitie: grofweg 1850 - 1950: opkomst van de industrialisatie en vervolgens grootschaliger verveningen, met name de laagveengebieden toen. Wat overbleef noemde men 'onland'. De derde transitie volgde naadloos hierop: begin tweede helft 20e eeuw: de sanering en de ruilverkavelingen: de achtergelaten woeste gronden met z'n keuterijen en (plaggen)hutten, krotten en onlanden werden omgezet naar grootschaliger, efficiëntere landbouwgronden, de talloze, kleine Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 7
neringdoenden verdwenen uit het gebied, sociale woningbouw kwam in de dorpen waarin de eerdere bewoners van hutten en keuterijen nieuw onderdak vonden. De vierde transitie is nu aan de gang: terugbrengen van grootschaliger natuurgebieden, het deels terugdraaien van de ietwat doorgeschoten derde transitie. Niet alles is verdwenen van die vier ingrijpende veranderingen. Zo zie je vandaag de dag nog restanten van eerder, zoals de laagveengebieden De Deelen, Rottige Meente.
Nieuwe zingeving van wat we hebben, ZOF: land van vrijdenkers Nieuwe zingeving van wat we hebben, Zuidoost, het land van vrijdenkers Zuidoost Fryslân. Misschien moeten we er inderdaad op een andere manier kijken. Zuidoost Fryslân is in dat licht misschien wel hét land van de idealen en van de vrijdenkers. o Denk aan de vrijheidlievendheid van de mensen hier, de sociale kopstukken en onr(l)usten die onlosmakelijk verbonden waren met het landschap, de veenwinning van eind 19e en begin 20e eeuw o Vrijdenkers, De Rietvlechtschool Noordwolde als exponent daarvan: nu is daar nog een museum met moderne vormgeving o Vrijdenkers als Dada in Drachten, het modernisme in Fryslân Laten we kijken naar nieuwe zingeving van wat we al hadden. Ook Philips is langzaamaan wel cultureel erfgoed, doe daar wat mee. Bert Looper blijkt daarnaast nog steeds grote moeite te hebben met het feit dat de Friesche Courier, de krant van dit gebied, is verdwenen, nu dus ook erfgoed. Hij vraagt zich af wat de Leeuwarder Courant eigenlijk te zoeken heeft in Zuidoost Fryslân.
Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 8
Evert van Ginkel, werktitel ‘Verstomde geluiden uit de oertijd van Zuidoost Fryslân'
Evert van Ginkel is archeoloog, schrijver van het boek 'Archeologie van de Stellingwerven', samen met Stellingwerver archeoloog Sake Jager. Vanuit zijn bureau is hij veel betrokken bij de realisatie van archeologische steunpunten (Fryslân), opzetten van TRAP-routes (Drenthe) en ontwerpen & uitvoeren van vele cultuurhistorische en archeologische presentaties voor breed pubiek (oa. Hunebedmuseum Borger, reizende expo langs de Rijn over Vlaardingen cultuur).
Titel presentatie: 'Tjongerdroom, oud landschap gelezen, verbeeld, beleefd' Archeologie Op het gebied van de archeologie is er door de tijd heen al met al behoorlijk wat aan archeologische artefacten gevonden en vindplaatsen onderzocht in dit gebied van de Stellingwerven, Smallingerland, Opsterland, Heerenveen. Nu is nog maar weinig in het veld zichtbaar, zo zijn de meeste grafheuvels van Zuidoost Fryslân geslecht. De eerder al genoemde, vermaledijde transities van het land, de verveningen waren hieraan ongetwijfeld debet en niet te vergeten, met zekerheid het meest drastisch archeologisch gezien, de ruilverkavelingen in dit gebied van de afgelopen eeuw. Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 9
Er zijn wel veel verhalen bekend, vastgelegd door personen, amateur- en professionele archeologen van v贸贸r die ruilverkaveling, toen het landschap hier er relatief toch nog vrij ongeschonden bij lag. En we hebben uiteraard de vele artefacten, archeologische vondststukken, ja, zelfs echte topstukken, ondergebracht in de verschillende musea (Fries Museum en Nationaal, Museum voor Oudheidkunde te Leiden).
Amateur- en professionele archeologen in Zuidoost Frysl芒n Er zijn enkele belangrijke personen voor de archeologie afkomstig uit dit gebied: Siebenga (vooral in Smallingerland en aangrenzend), Popping (in de Stellingwerven en aangrenzend, ook landelijk actief & bekend). Genoemd moet verder worden professor van Giffen die hier op vele vindplekken actief is geweest met onderzoek. Zichtbaar is o.a. een laatste stukje hoogveen bij Drachtstercompagnie, de Eibertsgeasten, en andere cultuurhistorische elementen zoals de blauwe Stien bij Oudega. Het landschap, de beekdalen en de zandruggen zelf zijn geologische relicten van de laatste ijstijden met daarbij behorende vondsten van vroege jagerverzamelaars en bewoners. Dat gaat van de vuistbijl van Oldeholtwolde uit het Paleoliticum (landelijke topstuk, in museum Leiden), de ossekop van Jardinga tot een ander, prachtig topstuk uit de bronstijd: het Offermes van Appelscha (in Fries Museum).
Cultuurhistorie Op het gebied van de cultuurhistorie zijn er natuurlijk de contouren van de schansen of tenminste de plekken met de verhalen. Daar kun je allemaal wat mee doen. Daarvan kun je de verhalen vertellen, en vragen aan de mensen die het uit overlevering nog weten. Ook interessant is onderzoek te doen naar oorspronkelijke locaties van verdwenen kerken met bijbehorende kerkhoven. Interessant te zien hoe die verplaatsingen hebben plaatsgevonden vanuit de beekdalen, omhoog de zandruggen op. Popping
Verleiden is de boodschap Al deze verhalen spreken voor zich, maar ze moeten wel verteld worden. Verleiden is daarbij de boodschap.
dr. Siebenga Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 10
prof. van Giffen
Middagforum bestuurders Reinier Salverda: Middagforum onder leiding van professor Reinier Salverda, directeur-bestuurder Fryske Akademy Deelnemende bestuurders: Cor Trompetter, gemeenten Oost- & Weststellingwerf Nieske Ketelaar, gemeente Smallingerland Wietze Kooistra, gemeente Opsterland Coby van der Laan, gemeente Heerenveen
Geef een korte reactie op de inleidingen van vanmiddag. Wat was het meest zinneprikkelend? Coby: de inleiding van Bert Looper, de zingevingsvraag.
Geschiedenis is toekomst. Hoe kun je die toegankelijk maken zodat het mensen raakt maar ook hoe kun je het veilig stellen en borgen.
Wietze: Door de verhalen krijg je een ander gevoel bij de streek. De
geschiedenis van de streek wordt vanuit verschillende invalshoeken ingevuld. Zuidoost Fryslân heeft een rijke historie, onderzocht moet worden hoe je dit tastbaar kunt maken en kunt vermarkten.
Nieske: Sluit zich aan bij vorig sprekers, is trots op de historie, zoals ook
Geert Lantinga heeft verteld. Je moet proberen de oude en jonge geschiedenis (zoals Philips en Dada) koppelen aan eigentijdse producten/arrangementen. In Smallingerland is een goed georganiseerde historische belangenvereniging. Deze maakt samen met andere organisaties de historie tastbaar ook voor de jeugd(lespakketten). Zoals het lesmateriaal in het kader van dokter Siebenga, de bordjes bij de wijken in Drachtstercompagnie. Je moet proberen jong en oud vast te pakken en blijvend interesseren. In Zuidoost Fryslân kun je de parels die je hebt met de burgers gaan uitwerken, zoals bijvoorbeeld het project Oude Paden, Nieuwe Wegen. Je kunt op ontdekkingsreis gaan door Fryslân, oud en nieuw verbeelden op basis van historische thema's.
Cor: Zuidoost Fryslân is goed als één gebied te verkopen. Het veen is iets
wat bij alle gemeenten belangrijk is. En ook de beekdalen. Wij zijn trots op dit gebied, maar vaak te terughoudend. Marketing is belangrijk. Geschiedenis is een aantal toevalligheden aan elkaar en heeft ook invloed op de ontwikkeling van het landschap. Het zichtbaar maken daarvan, Je moet eerst de ondergrond in beeld hebben om te weten hoe je nu met je geschiedenis om kunt gaan nu en in de toekomst. Het is een goeie zaak wanneer de regio zuidoost als één gebied wordt gezien. Het is zinvol om hierover met elkaar te praten.
Coby. De opdracht in Heerenveen is cultuurhistorie veiligstellen, het is een
speerpunt in het gemeentelijk beleid. De cultuurhistorie krijgt een positie in alle bestemmingsplannen en wordt verankerd in het beleid. Daarnaast hebben we een uitgebreide inventarisatie monumenten gedaan. Een nieuwe wethouder/college is hieraan gebonden. Het belang van de historie wordt door alle bestuurders onderkend.
Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 11
Vragen uit de zaal: ! Mirjam Pragt, Museumfederatie Friesland Hoe wilt u cultuurhistorie vermarkten, het aanbod aantrekkelijk houden?
Coby: dat is de uitdaging, er moet voor gewaakt worden dat het aanbod
vanuit de Gemeente te veel gestuurd wordt. Ook het gebruik van moderne technieken, verbinden is belangrijk zoals Ipad enz. In de Stellingwerven zijn ze daar al druk mee bezig, daar kunnen de andere gemeenten iets van leren. Daarnaast is er in Heerenveen al een HIP en komt er ook één in Jubbega.
Cor: Het thema is verleiden, de bedoeling is de toerist verleiden. Belangrijk is
dat zo veel mogelijk informatie op internet wordt opgeslagen, zodat mensen thuis alvast of na die tijd een duidelijk beeld krijgen. Het gebied heeft een grote dynamiek, dat kun je laten zien. Nieske: het is zaak om veel nadrukkelijker de ondernemers bij elkaar te krijgen en hen arrangementen te laten organiseren, dit kan gemeentelijk of gebiedsgericht.
o
Ben de Croock, Unipers uitgevers.
U spreekt over cultuurtoerisme, maar hoe ziet de toerist er nu uit?
Wietze: Het is belangrijk dat mensen uit de omgeving geïnteresseerd raken. De initiatieven moeten bij de inwoners, bedrijven en organisaties zelf vandaan komen. De overheid kan ervoor zorgen dat de zaken aan elkaar verbonden/gekoppeld worden. Daarmee wordt de infrastructuur zichtbaar.
Coby: In de profielontwikkeling Zuidoost Fryslân is aangegeven dat de 50+
een doelgroep is voor dit gebied. Zij willen in een gebied van meerdere activiteiten genieten. Het is de uitdaging om te ontdekken hoe je die doelgroep voor langere tijd (minimaal één week vast kunt houden. Dit geldt ook voor gezinnen met kinderen (in het kader van het schansenproject hieraan specifiek aandacht schenken?)
Nieske: Vermarkten á la Drenthe. Een belangrijk onderwerp om daarover
Conclusies middagforum Ties Zweers: 1. Samen sterker dan ieder voor zich. 2. Over eigen grenzen heen stappen. 3. Kijken waar verbindingen kunnen worden gelegd.
Samenvatting sprekers: Van Ginkel
Verleiden niet vermarkten. Teruggaan in de geschiedenis en dan naar heden. Kun je verleden zichtbaar en beeldend maken. Herkenning en houvast. Geschiedenis wordt levend door verbeelding met name door het leven te maken bijvoorbeeld dokter Siebenga.
gezamenlijk verder te praten en te onderzoeken hoe daaraan handen en voeten kunnen worden gegeven. Bezoekers hoef je niet alleen met cultuurhistorie te verleiden er zijn ook andere aantrekkelijke zaken, die de bezoeker verleidt om te blijven. Ook vanuit de watersport zijn er goede verbindingen.
Heer Looper
punten op de route Heerenveen, via de Stellingwerven naar Drachten.
Van Zantvoord
Het water het landschap de geschiedenis zijn de basis om verbindingen te leggen, dit kan in combinatie oud-nieuw zoals Open Stal. Je moet proberen elkaar daarin te vinden. De grote verscheidenheid maken tot een gezamenlijke geschiedenis.
Geschiedenis laten zien, laten inweken. Op zoek gaan naar je roots. Communicatie is belangrijk zie voorbeelden Drenthe. Belangrijk is kennis, houding en gedrag.
Coby: Er wordt gewerkt aan een kunstenboog. Dit betreft aantrekkelijke Cor:
Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 12
Heeft de lat geslaagd hoog gelegd. Om deze logica kan niemand heen.
Opening, welkom, Avondprogramma Dagvoorzitter Ties Zweers
opent de avond en heet alle nieuwe deelnemers en zij die er de middag ook al waren opnieuw welkom. De inleiding op de avond is als eerder die middag.
Inleiding Geert Lantinga Geert Lantinga houdt als Gebiedsplaformlid Cultuurhistorie de inleiding als eerder die middag.
Uitreiking certificaten Cultuurhistorische Dorpsgidsen Zuidoost Bert Looper directeur van hét archief van Fryslân, Tresoar te Leeuwarden, verwelkomt met name de aanwezige cursisten van de pilot-cursus Cultuurhistorische Dorpsgidsen Zuidoost Fryslân en vraagt de mensen naar voren te komen.
Zij zijn het die samen met Tresoar, op verzoek van het Gebiedsplatform Zuidoost, de cursus Cultuurhistorische Dorpsgidsen mee hebben ontwikkeld. In groten getale hebben ze gereageerd op de oproep voor deelname in het pilotproject, zoveel zelfs, dat er uiteindelijk een reservelijst is opgemaakt met daarop nog acht aspirant-proef-cursisten. Diegene die hier nu aanwezig zijn, hebben het geheel tot de eindstreep gebracht.Trots is Bert Looper op hen en trots ook dat de cursus nu uitontwikkeld is. Na eindafronding zal de aldus ontwikkelde cursusgids ook aan de proef-deelnemers verstrekt kunnen worden. De cultuurhistorische dorpsgidsen zullen hierna zelf groepen gaan begeleiden en het diepe in stappen, met de verhalen van de gebieden en dorpen van Zuidoost Fryslân alsmede het geleerde over de praktijk en communicatie als bagage. Dan is het zo ver en krijgen de cursisten hun certificaten cultuurhistorische Dorpsgids van Tresoar als uitgereikt.
Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 13
Frans Schouten, werktitel presentatie Toerisme en erfgoed' Titel presentatie 'Cultuur & Toerisme, Verleiding en Verhalen' Voordat Schouten zijn presentatie begint, benadrukt hij dat het heel goed is op deze manier de mensen uit het gebied actief te betrekken, zoals het opleiden van Cultuurhistorische Dorpsgidsen. Uiteindelijk zijn zij daarna de ambassadeurs voor het gebied, in de eigen dorpen, voor de bewoners en naar bezoekers toe. De expert en de bezoeker hebben verschillende woorden voor dezelfde zaken: Expert: Belangrijk, Significant, Relevantie, Informatie, Feiten, Geschiedenis Bezoeker: Interessant, Uniek, Betekenisvol, Interpretatie, Verbeelding, Verhaal Authenticiteit is verschillend voor bezoekers en deskundigen. Bezoekers bestaan uit drie verschillende categorieĂŤn: de Kritisch modernen (15%), Romantici, de 'edele wilde'-ideologie (zo'n 35%) en de Neokoloniale ideologie (circa 50%). De Romantici is de groep waar je in dit verband wat mee kunt.
De ontwikkelingen
Beleving wordt steeds belangrijker. Het verhaal wordt belangrijker dan het object. Er is geen onderscheid tussen materieel en immaterieel erfgoed. De experience industrie De mensen doen meer in hun vrije tijd, maar minder intensief. De competitie is moordend, er is te veel van hetzelfde, de successen van anderen worden te veel gekloond. Toerisme is totaalbeleving, de ervaring / beleving is veel meer dan de optelsom van de samenstellende elementen. Het gaat om de UNIEKE-ervaring: Uitdagend Nieuwsgierig makend Inspirerend Educatief Kwaliteit Emoties
Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 14
Frans Schouten is UNESCO-Consultant Werelderfgoed, expert Erfgoed & Toerisme, was zo'n twintig jaar lector Hoge School voor Toerisme Breda NHTV (enz. enz.).
Het toeristisch profiel Definieer de identiteit van een plaats / regio. Wat zal de kern van de beleving van de bezoeker zijn? Wat is daar voor nodig?
Verhalen, verhaallijnen
Maak routes door snoeren te knopen van verschillende verhalen (verhaallijnen). Maak op plek A al nieuwsgierig naar plek B.
Verhaallijnen
Er zijn veel verhalen te vertellen, er moet echter een keuze worden gemaakt, gebaseerd op de identiteit van de regio en de markers daarvan. Verhalen zorgen voor cohesie en variatie rond een thema. Cultureel erfgoed moet klaar gemaakt worden voor consumptie van de ervaring, door vermenselijking, actualisering of anderszins. Verhalen zorgen voor focus in de overmacht aan informatie om ons heen.
Zichtbaar maken
Een goed verhaal is waar, consistent, authentiek, het belooft iets, is subtiel, geeft appeal en is niet in strijd met zichzelf, en het is in lijn met wat het publiek al weet, voelt of gelooft.
Inpassen, Reconstrueren, Visualiseren Herinneren en verwijzen Indirect visualiseren, beeldende kunst, naamgeving, actualiseren, materialiseren.
Het gaat om Sense op Place, Sense of Time.
Minder is beter, het verhaal gaat verloren als het te complex wordt. Presentatie van de inhoud Informatiedragers, illustraties, digitale media, maquettes.
De principes van goede interpretatie (interpretation)
Interpretatie moet aansluiten bij de ervaring van de bezoeker Het doel van interpretatie is niet instructie maar provocatie Interpretatie is niet het geven van informatie maar vooral nieuwsgierig maken De feiten zijn een middel en geen doel op zichzelf Eenvoudig kan ook goed zijn. Belangrijk: Het moet wel kloppen Het moet wel iets toevoegen Denken vanuit de klant
Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 15
‘En denk erom: toerisme heeft erfgoed nodig, niet omgekeerd’
Karst Berkenbosch, presentatie '’De cultuurhistorie van de natuur in Zuidoost Fryslân'
In ruim 100 beelden Aan de hand van ruim honderd afbeeldingen
uit het gebied en uit archieven, van objecten, elementen, personen, landschapsstructuren en kaartmateriaal
laat Berkenbosch zien waar de cultuurhistorie en de verhalen van de natuurgebieden in Weststellingwerf nog zo in het veld voor het oprapen liggen voor bewoners en bezoekers.
Er zijn toch nog restanten van cultuur en verhalen van soms al honderden jaren oud, zo buiten tegen te komen die het 'verhaal van die plek' vertellen, als je maar weet wat je ziet, alle ruilverkavelingenen en andere ingrijpende ontwikkelingen ten spijt.
Voorwaarden voor deze cultuurhistorische beleving in het veld zijn: Je moet er wel oog voor hebben, voldoende (achtergrond)informatie aangereikt krijgen of vinden en/of een goede verteller / gids bij je hebben.
Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 16
Karst Berkenbosch is Stellingwerver cabaretier, zanger, schrijver, columnist, criticaster en verteller. Karst Berkenbosch heeft twee boeken geproduceerd met de cultuurhistorie achter de natuur van Ooststellingwerf (Banjeren) en Weststellingwerf (Wat West is).
Avondforum onder leiding van professor Reinier Salverda, directeur-bestuurder Fryske Akademy Deelnemende bestuurders:
Avondforum bestuurders Reinier Salverda: De conclusie van het middagforum was dat het uitdragen van de cultuurhistorie een gezamenlijk belang is.
Graag een eerste reactie op de beide presentaties van de avond, ze gingen beide over verhalen/vertellen.
Cor Trompetter, gemeenten Oost- & Weststellingwerf
Klaas: Vanuit recreatie en toerisme zijn we in Opsterland op zoek gegaan naar
Nieske Ketelaar, gemeente Smallingerland
Age: Toerisme uitdragen staat nog in de kinderschoenen. Heerenveen heeft een
Klaas de Boer, gemeente Opsterland Age Hartsuiker gemeente Heerenveen Ties: conclusies forum Vanavond goede voorbeelden van samenwerking tussen gemeenten gehoord en ook de intentie van alle wethouders om samen de regio te willen uitdragen. Ook kunnen luisteren naar boeiende verhalen. Je kunt dit gebied onderscheiden maar niet scheiden. Dit deel van Frysl창n is anders, echter wel onderdeel van de provincie Frysl창n.
de identiteit van de gemeente. Hierover is een rapport gemaakt, inzet is dat we de identiteit uitdragen en uitvoeren in het kader van het toerisme. Belangrijkste wat vanavond naar voren is gebracht is te kijken hoe je omgaat met toerist en met wat je vanuit je eigen omgeving te bieden hebt. prachtige omgeving, het verhaal zit nog in de mensen. Vergelijk de armoe in Jubbega vroeger met de rijkdom die daar nu is. Wij zijn blij met de dorpsgidsen die de streekverhalen kennen en vertellen, visualiseren daarmee de streek.
Nieske: alleen de mensen uit de streek kunnen aangeven wat de identiteit is.
Smallingerland is door de eeuwen heen een gebied van zwaar werken, zoveel mogelijk zelf de broek ophouden en beheer van het landschap. Daarnaast zijn er invloeden van buitenaf geweest Dada, Industrialisatie, vervening, vernieuwing. Er is nu opnieuw een nieuwe uitdaging. Behoud geschiedenis door het vinden van nieuwe vormen. Het is belangrijk dat mensen ook in de toekomst met plezier in de gemeente wonen.
Cor: Het gaat nu eindelijk eens over de identiteit van het gebied en eens niet
over de taal. Zuidoost Frysl창n heeft een kenmerkend landschap. Zorg er eerst voor dat het gebied interessant is voor bewoners, als dat zo is, is het dat ook voor toeristen en kun je die binnenhalen. Er is een nieuw regionaal project dat laat zien hoe rijk we zijn qua cultuur, natuur en voorzieningen.
Nieske:
minder is beter Er is bestuurlijke moed voor nodig om de regio als een gezamenlijk gebied te zien, elkaar de sterke kanten te laten gunnen. Je kunt daarnaast je eigen kracht pakken en per plek/locatie uitgedaagd worden.
Klaas: Belangrijk is de samenhang door samenwerking te versterken. Niet alleen
vanuit de gemeente maar vanuit de regio Zuidoost Frysl창n. Nu weten we wat de regio is. We zijn al aan de slag met een aanjager voor de ondernemers. Blij dat we zaken nu met elkaar oppakken.
Age: als bestuur niet te veel zelf regelen. Je moet zo veel mogelijk aan de
bewoners overlaten, zoals bijvoorbeeld de dorpsvisies die door de bewoners zelf zijn gemaakt. Gemeente heeft met name een faciliterende taak. Je kunt wel via een digitale wereld visualiseren, jonge mensen doen dat gemakkelijk, daarom is het wel belangrijk aandacht aan te besteden aan digitalisering. Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 17
Vragen uit de 'kerk'zaal:
o De heer Piet Wildschut (werkgroep Oud Heerenveen, Vrienden museum Willem van Haren, team stadsgidsen Heerenveen) De heer Wildschut is geen voorstander
van de digitalisering. Het is zo beknopt, meestal zijn het meer feiten dan verhalen.
Cor: voor wat betreft iPad enz. klopt dat, op internet zijn wel verhalen te vinden,
zie bijvoorbeeld het project Turven uit het Oosten. Ook met digitale middelen kun je reconstructies maken en zo bezig gaan met het verleden, bijvoorbeeld een digitale reis langs oorspronkelijke tramwegen.
! Mevrouw Sylvia Hosman (fractielid VVD in de provinciale staten van Fryslân). Cultuurhistorie als uitdaging kan ook een vorm van werkverlening zijn bijvoorbeeld op het gebied van de horeca. Hoe ziet het forum aan tegen meerdaagse wandeltochten met bezoeken aan cultuurhistorische attracties. Daarin moet je ook voor de pr samenwerken.
Nieske: Oude en nieuwe technieken kun je beide laten zien, daarmee geef je
keuzemogelijkheden aan belangstellenden. Meerdaagse arrangementen gaan over gemeentegrenzen. Prima om deze als gemeenten te faciliteren. Het is niet de taak van de gemeente om ze te organiseren.
Klaas: Er wordt aan Fryslân Marketing gewerkt. Ondernemers komen steeds
Samenvatting
sprekers:
Karst heeft heel boeiend op
een persoonlijke manier het landschap tot leven gebracht. Een persoonlijke inkleuring van het verhaal. Het landschap is door mensen handen gemaakt en wordt ook op deze wijze in stand gehouden
Frans adviseert om het
eenvoudig te houden. Zorg voor de mogelijkheid van verbeelden voor eigen inwoners en voor toeristen.
Geert heeft het totale gebied onder de loep genomen. In grote stappen door het gebied aan feiten en toekomst mogelijkheden.
Terugblik op de
meer met initiatieven, complimenten daarvoor.
middag:
Via GPS/mobiele telefoon kun je info verstrekken over activiteiten, accommodaties. Plaatjes en verhalen moeten nooit verdwijnen. Deze moet je blijven tonen. Denk bijvoorbeeld ook aan de poëziepaden.
Evert geen stoffig verhaal
Age:
o Theo Oudega (toeristische profielontwikkeling Zuidoost) Ondernemers kunnen hier een slag in maken. Ondernemers
beginnen steeds meer samen te werken, nu is het tijd dat de ondernemers nog meer worden uitgedaagd te gaan netwerken. Hoe zijn de ervaringen met samenwerking tussen toeristische ondernemers in Noord en Oost-Drenthe?
Frans Schouten: Ondernemers zijn moeilijk te bewegen innovatief bezig te
zijn. Ondernemers wachten nog (te) veel op de overheid. We moeten in Noord en Oost Drenthe veel tijd investeren om ondernemers te helpen de identiteit te vertalen in hun product.
Age : Ondernemers blijven "ondernemer" (denk bijvoorbeeld aan het project De
Freie Wyken in 13 dorpen in gemeente Heerenveen en twee andere gemeenten). Je moet proberen de identiteit open te leggen en neer te leggen en ondernemers kansen laten aanreiken om ze op te laten pakken.
Frans Schouten: Je kunt ze helpen door het aanreiken van keuzemogelijkheden.
Klaas: In Opsterland hebben we veel overleg gehad met ondernemers. We
hebben hen gevraagd zelf ook ideeën aan te dragen. De ondernemers kunnen de kansen oppakken. De ondernemers moeten ruimte hebben om te innoveren. Je zou de provincie moeten vragen een innovatie subsidieregeling te laten instellen specifiek voor ondernemers. Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 18
maar heeft vanmiddag de stenen tot leven gebracht. Weet wat je geschiedenis is. Kennis is weten en beleven. We konden zien dat Bert
Looper
een kind van deze streek is hij heeft in zijn verhaal de lat heel hoog gelegd door zijn zakelijk en nuchter verhaal. Samenbrengen is volgens hem een sleutelwoord.
Charles had een boeiend
verhaal over vermarkten. Cultuurhistorie is prachtig, de kunst is op dit op een succesvolle manier te vermarkten. Wat is je identiteit? Ga er naar op zoek!
Gebiedsgedeputeerde Sjoerd Galema Sjoerd Galama brengt de hartelijke groeten aan de aanwezigen over van voormalig gebiedsgedeputeerde Tineke Schokker. Eerst bedankt hij Ties Zweers voor het deskundige dagvoorzitterschap dit symposium en voor de deelname in de organisatie. Sjoerd Galema vraagt zich af:
Hoe kijken de mensen over 100 jaar naar ons? Hoe gaan we om met het rentmeesterschap? Door digitalisering wordt de nieuwsgierigheid gewekt door de jeugd. Dit is ook een geweldige kans om de historie van het gebied te ontsluiten. Er gaat een sprekende gids met je mee en je kunt via internet meer info terug zoeken. De rijke historie intrigeert.
Vervolg na symposium:
Ontwikkelagenda Cultuurhistorie Zuidoost Fryslân Het Gebiedsplatform Zuioost Fryslân heeft naar aanleiding van de bevindingen uit dit symposium ervoor gekozen in haar eerstvolgende vergadering van 24 juni 2011 om Cultuurhistorie verder te willen aangrijpen voor gebiedsontwikkeling. Het Platform stelt voor in te zetten op een Ontwikkelagenda Cultuurhistorie Zuidoost Fryslân. Een uitvoeringsgerichte aanpak op gebiedsniveau, meerjarig, waarin alleen door gezamenlijk optrekken en door uitvoeren in samenhang de meerwaarde daarvan echt kan worden gerealiseerd.
Deze regio is een goede uitvalsbasis voor recreanten tussen 3 nationale parken. Veel is verweven met de landbouw en de natuur. Je moet de kansen grijpen, dit kan ook buiten de regio. Bijvoorbeeld het fietsroutenetwerk(is in Fryslân bijna klaar), kan ook worden uitgebreid naar Overijssel en Drenthe. We zijn nu bezig met historische wandelroutes.
Galema:
Ik heb als gedeputeerde Zuidoost Fryslân onder mijn hoede gekregen. Dit gebied is voor mij relatief onbekend. Heb hoge verwachtingen van deze regio. Ik verwacht veel initiatieven, soms zo veel dat de provincie niet voldoende geld heeft om ze in een keer te honoreren. Wel willen we als provincie zo veel mogelijk projecten ondersteunen. Uitgangspunt is samenwerking zowel tussen gemeenten, als met bewoners als met verschillende partijen op het gebied van toerisme, recreatie, cultuur(historie) en natuur. Gebiedsgedeputeerde Galema ziet uit naar deze samenwerking.
Ties Zweers, bedankt, wel thuis
In zijn dankwoord bedankt Ties Zweers, Nicolette, Ynskje, Geert en Janneke voor de organisatie van dit symposium. Ook aan de sprekers en forumleden woorden van dank voor de inspirerende bijdragen. Ties Zweers vindt het geweldig dat er zo'n mooie opkomst van belangstellenden is geweest. Hij spreekt uit dat dit een mooi begin kan zijn van verdere ontwikkelingen.
Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 19
Colofon Het Verslag van het Symposium is geproduceerd door Plattelânsprojekten Zuidoost Fryslân. Dit symposium is mogelijk gemaakt door bijdragen van de provincie Fryslân en Europese Leadergelden van Zuidoost Fryslân.
Het Symposium is mogeijk gemaakt door Europese Leader-gelden en provinciale cofinanciering. Teksten: Ynskje Hoekstra, Geert Lantinga, Janneke van der Meulen, Nicolette Hartong Redactie: Nicolette Hartong Beeldmateriaal: auteurs / sprekers Foto’s: Nicolette Hartong Vormgeving PR, Communicatie Symposium: BeBusy, Nijeberkoop
Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling Europa investeert in zijn platteland Verslag symposium Cultuurhistorie ZOF pagina 20
2011, Beetsterzwaag
+HW
*HELHGVSODWIRUP =XLGRRVW )U\VOÂQ
SUHVHQWHHUW KLHUELM PHW HQLJH WURWV KHW QDYROJHQGH
WHU OHULQJ HQGH YHUPDDN
8 KHHIW QDPHOLMN KHW YHUVODJ YDQ KHW V\PSRVLXP &XOWXXUKLVWRULH =XLGRRVW )U\VOÂQ YDQ PHL LQ XZ KDQGHQ +LHUYDQ ZDV KHW PRWWR
·2Q]H FXOWXXUKLVWRULH DOV YHUOHLGLQJ "› (Q YHUOHLG ]LMQ ]H GH DDQZH]LJHQ YDQ GDW V\PSRVLXP LQ /H %URFRSH HQ GH %RQLIDWLXVNHUN WH 2OGHEHUNRRS GH NDQVHQ YRRU JHELHGVRQWZLNNHOLQJ YDQXLW KHW HLJHQ EHVWDDQGH HUIJRHG GH FXOWXXUKLVWRULVFKH SUDFKW VWXNNHQ GLH JH¢WDOHHUG ZHUGHQ GH GHEDWWHQ GRRU JHPHHQWHOLMNH EHVWXXUGHUV GH ORNDWLHV $O PHW DO YROGRHQGH UHGHQ YRRU RUJDQLVDWRU *HELHGVSODWIRUP =XLGRRVW )U\VOÂQ RP &XOWXXUKLVWRULH YHUGHU WH ZLOOHQ RSSDNNHQ DOV ·WRRO› HQ NDQV YRRU JHELHGVRQWZLNNHOLQJ +HW V\PSRVLXP NULMJW GDQ RRN YHUYROJ LQ GH DDQ VWDDQGH
2QWZLNNHODJHQGD &XOWXXUKLVWRULH =XLGRRVW )U\VOÂQ