Kaders voor een nieuw rotterdams erfgoedbeleid by ChristenUnie-SGP Rotterdam

ChristenUnie

SGP

Rotterdam

Kaders voor een nieuw Rotterdams erfgoedbeleid

Voorwoord Het ontbreekt de stad Rotterdam al enkele jaren aan een actueel monumentenbeleid en diverse programma’s – zoals het aanwijzigingsproject voor nieuwe gemeentelijke monumenten – zijn als gevolg van reorganisaties en een forse krimp van het aantal fte voor monumentenwerk in gevaar gekomen. Dit gegeven was samen met enkele onbegrijpelijke sloopplannen – zoals die van het Oomspand op het Noordereiland en natuurlijk het Zuiderziekenhuis – aanleiding om het stadsbestuur kritisch te gaan bevragen op haar erfgoedvisie.

Het resulteerde in een Visie op het belang van gebouwd cultuurhistorisch erfgoed, diverse expertsessies en bovenal een groter bewustzijn van het belang van erfgoed op het stadhuis. Dat laatste blijkt alleen al uit de talloze sets schriftelijke vragen en de vele moties die door gemeenteraadsleden zijn ingediend de afgelopen maanden. Erfgoed staat weer hoog op de politieke agenda en alleen dat is al een gegeven om trots op te zijn.

Naast de hernieuwde politieke interesse in het thema hebben vele experts op het gebied van monumentenzorg en erfgoed van zich laten horen in de afgelopen maanden. Zij hebben de gemeenteraad gevoed met hun visie en daarmee een waardevolle bijdrage geleverd aan deze kadernotitie.

Kadernotitie Tienpuntenplan erfgoedbeleid Mobiliteit

Bijvoorbeeld door inzicht te geven in de problemen die zich voordoen bij de verkoop van monumentale / karakteristieke panden door de gemeente. Mijn dank gaat in het bijzonder uit naar Bas van der Pol van AIR Rotterdam die deze zeer waardevolle participatie organiseerde.

Met deze concept (!) kadernotitie wordt beoogt de input van velen samen te brengen en piket paaltjes te slaan voor een nieuw Rotterdams erfgoedbeleid. Het is mijn wens dat het de functie van een hoofdlijnenakkoord mag vervullen waar de gehele gemeenteraad van Rotterdam zich achter kan scharen en waarmee we Rotterdam weer op de Nederlandse erfgoedkaart zetten.

Mark de Boer Burgerraadslid ChristenUnie-SGP

Dit document betreft een concept (!) kadernotitie en is een initiatief van de ChristenUnie-SGP in Rotterdam. De tekst is tot stand gekomen met behulp van de input van diverse experts op het gebied van erfgoed en monumentenzorg in Nederland.

Elf aandachtspunten De volgende aandachtspunten / wensen zijn in de voorgaande maanden door leden van de Rotterdamse gemeenteraad – door middel van bijvoorbeeld schriftelijke vragen en moties – en door experts op het gebied van monumentenzorg en erfgoed naar voren gebracht. Het betreft elementen die tezamen een stevige basis vormen voor een nieuw Rotterdams erfgoedbeleid.

We spreken onze steun uit voor de Visie op het belang van gebouwd cultuurhistorisch erfgoed als basis voor een nieuw Rotterdams erfgoedbeleid.

We spreken de wens uit voor de verdere uitbouw van het merk Rotterdam met aandacht voor cultuurhistorie. We roepen het college op om in het nieuwe erfgoedbeleid met voorstellen te komen voor een meer integrale ruimtelijke planning en citymarketing.

3a.

We spreken onze steun uit voor de herziene verkoopstrategie aangaande de verkoop van monumentale panden en die met een cultuurhistorische dan wel immateriële waarde.

3b.

We roepen het college op om in gesprek te gaan met monumentenbeheerorganisaties over het gemengd aanbieden van rendabel en onrendabel vastgoed.

Kadernotitie Tienpuntenplan erfgoedbeleid Mobiliteit

We roepen het college op om in het nieuwe erfgoedbeleid diverse financiĂŤle instrumenten te presenteren ten behoeve van de bevordering van restauratie en herontwikkeling in Rotterdam. Hierbij dient tevens te worden ingegaan op het functioneren van het bestaande gemeentelijke restauratiefonds.

We roepen het college op om het verhaal achter gemeentelijke monumenten en objecten met een bijzondere geschiedenis digitaal te ontsluiten en de betreffende panden tevens te voorzien van een informatieschildje.

We roepen het college op om in het nieuwe erfgoedbeleid te formuleren hoe zij werk gaat maken van het onderwerp erfgoed in de cultuureducatie op Rotterdamse scholen.

We roepen het college op om in samenwerking met erfgoedorganisaties een inventarisatie te maken van waardevolle wandkunst in Rotterdamse panden en tevens een afwegingskader op te stellen om ondoordachte sloop van waardevolle wandkunst in de toekomst te voorkomen.

We roepen het college op om het onderhoud van erfgoed in gemeentelijke handen te verbeteren, allereerst door het opstellen van een onderhoudsprogramma per object. Daarnaast dient in het nieuwe erfgoedbeleid aandacht te worden besteedt aan de structurele financiering van deze onderhoudsopgave.

9a.

We roepen het college op eigenaren van monumentaal en karakteristiek erfgoed actief aan te schrijven in geval van aantasting van het erfgoed.

9b.

We roepen het college op eigenaren van monumentaal en karakteristiek erfgoed actief te informeren over zijn of haar onderhoudsplicht.

10.

We roepen het college op om in het nieuwe erfgoedbeleid een Rotterdamse agenda op te stellen waarin aandacht is voor de herontwikkelingsopgave van religieus erfgoed en de rol van de gemeente in dezen.

11.

We roepen het college op om in het nieuwe erfgoedbeleid op te nemen dat er iedere vijf jaar een herziening plaatsvindt.

Deze kadernotie betreft een conceptversie en heeft derhalve geen formele status. De tien aandachtspunten / wensen zoals hierboven omschreven kunnen nog wijzigingen in aanloop naar de definitieve versie.

Kadernotitie Tienpuntenplan erfgoedbeleid Mobiliteit

Toelichtingen Steun aan visie ‘historisch besef’

We spreken onze steun uit voor de Visie op het belang van gebouwd cultuurhistorisch erfgoed als basis voor een nieuw Rotterdams erfgoedbeleid.

Allereerst dient benadrukt te worden dat de voorliggende concept kadernotitie niet dient ter vervanging van de Visie op het belang van gebouwd cultuurhistorisch erfgoed, de visie van het college op het ‘historisch besef’ van Rotterdam. Met deze visie is immers een belangrijke stap gezet in de richting van een nieuw erfgoedbeleid. Het college heeft zelf de volgende vijf verbeterpunten geformuleerd:

v Helderheid creëren over de status van reeds geïnventariseerde objecten van de toekomstig gemeentelijke monumenten. v

In beschermd stadsgezichten het ‘behoud tenzij’ principe als leidraad hanteren.

Doorgaan met het borgen van cultuurhistorie in bestemmingsplannen.

Status van wederopbouwaandachtsgebieden versterken.

Cultuurhistorie breder communiceren met zowel stad als professionals.

De collegevisie is tevens het startsein geweest voor een publiek debat over het historisch besef van Rotterdam en de wijze waarop de stad omgaat met erfgoed. Tijdens diverse sessies hebben experts op het gebied van onder andere monumentenzorg en erfgoed kunnen reageren op de visie van het college en tevens de gemeenteraad kunnen voeden

met nog enkele andere aandachtspunten met betrekking tot Rotterdams erfgoed. Op basis van deze sessies kon in ieder geval geconcludeerd worden dat er veel enthousiasme is in de stad over het feit dat het belang van cultuurhistorie en monumentenzorg weer hoog op de politieke agenda staat. Ook over de collegevisie waren de betrokkenen positief, in die zin dat het goede eerste stap is.

De gelaagde stad als citymarketing

Rotterdam is trots op haar nieuwe stad â&#x20AC;&#x201C; inclusief haar iconen â&#x20AC;&#x201C; en die trots klinkt ook door in de citymarketing. Wat Rotterdam echter zo bijzonder maakt is niet alleen die nieuwe moderne stad maar juist de gelaagdheid van de stad. De combinatie van oude karakteristieke panden, wederopbouwarchitectuur en moderne gebouwen. Juist die gelaagdheid vertelt het verhaal van Rotterdam en zet de stad als personage in de geschiedenis. Het is onze wens om cultuurhistorie te verweven in de ruimtelijke planning van de stad en veel breder het verhaal van de stad, van de wijken, parken en ondernemers in te zetten voor de uitbouw van het merk Rotterdam. Dit vergt een integrale benadering en samenwerking tussen de afdelingen stedenbouw, vastgoed, erfgoed en openbare ruimte bij de dienst stadsontwikkeling.

Kadernotitie Tienpuntenplan erfgoedbeleid Mobiliteit

Herziening verkoopbeleid

3a.

We spreken onze steun uit voor de herziene verkoopstrategie aangaande de verkoop van monumentale panden en die met een cultuurhistorische dan wel immateriële waarde.

3b.

We roepen het college op om in gesprek te gaan met monumentenbeheerorganisaties over het gemengd aanbieden van rendabel en onrendabel vastgoed.

Eén van de aandachtspunten die herhaaldelijk is aangedragen door externe experts heeft te maken met het vastgoed verkoopbeleid van de gemeente Rotterdam. Met name het feit dat de prijs leidend is voor de verkoop van gemeentelijk vastgoed werd als struikelblok ervaren door externen. Hierdoor vissen marktpartijen met een goed plan nog wel eens achter het net omdat ze niet de door de gemeente gewenste prijs op tafel krijgen. In het geval van karakteristieke objecten is dit problematisch op het moment dat karakteristieke elementen verdwijnen of het object zijn immateriële waarde verliest door een keuze voor een plan met een hogere verkoopprijs. We zijn daarom positief over het collegevoornemen om in geval van deze objecten niet langer de prijs maar het beste plan leidend te laten zijn.

Het college schrijft hierover het volgende in een recente collegebrief (15bb8508):

“De verkoop van rijks- en gemeentelijke monumenten, huidige en toekomstige monumenten en panden met een cultuurhistorische dan wel immateriële waarde

zal uitsluitend plaatsvinden onder vooraf vastgestelde voorwaarden. Deze voorwaarden zijn gericht op waardebehoud en zo mogelijk ook waardecreatie. Dit betekent dat op basis van een transparant verkoopproces vooraf partijen geselecteerd worden die kunnen voldoen aan de voorwaarden. De daadwerkelijke verkoop zal zijn aan een partij die het beste plan heeft en bij gelijke geschiktheid de beste prijs.â&#x20AC;?

Deze actualisatie van het verkoopbeleid dient te worden aangevuld met het gemengd aanbieden van rendabel en onrendabel monumentaal en karakteristiek vastgoed om zodoende te voorkomen dat de gemeente Rotterdam met gemak het rendabele vastgoed van de hand weet te doen en overblijft met het onrendabele vastgoed, zoals bijvoorbeeld de molens. Er zijn wel degelijk partijen geĂŻnteresseerd in het onrendabele vastgoed maar de exploitatie hiervan is financieel zeer uitdagend. Door dit vastgoed aan te bieden in combinatie met gemakkelijker te exploiteren objecten wordt het voor bijvoorbeeld monumentenbeheerorganisaties een stuk interessanter om te investeren in onrendabel vastgoed.

Uitbreiding gemeentelijk Restauratiefonds

Kadernotitie Tienpuntenplan erfgoedbeleid Mobiliteit

Hoewel restauratie en/of herontwikkeling soms zeer wenselijk is kan deze optie financieel een flinke uitdaging zijn voor een ontwikkelende partij. Om deze reden zijn er diverse fondsen in het leven geroepen om de financiering te vergemakkelijken, bijvoorbeeld door een lening met een lage rente te verstrekken vanuit een restauratiefonds. Ook Rotterdam heeft een restauratiefonds. Het betreft hier echter een zeer klein revolverend fonds waar al jaren niet meer actief in is gestort. Er dient daarom bezien te worden of het huidige Rotterdamse Restauratiefonds voldoet aan de financieringsvraag. Indien nodig dient het fonds te worden aangevuld tot het gewenste niveau. Voor het beheer en administratie van het fonds kan gebruik worden gemaakt van ondersteuning door het Nationaal Restauratie Fonds (NRF).

Naast het restauratiefonds dient verder gezocht te worden naar financiĂŤle instrumenten die de gemeente Rotterdam kan inzetten om restauratie en herontwikkeling aantrekkelijker te maken ten opzicht van sloop/nieuwbouw op basis van financiĂŤle overwegingen. Hierbij kan worden gedacht aan een nieuw op te richten fonds waarmee onder zeer strikte voorwaarden steun kan worden gegeven aan de restauratie en/of herontwikkeling van beeldbepalende objecten met een hoge cultuurhistorische of immateriĂŤle waarde.

De zichtbaarheid van Rotterdams erfgoed

Door de wederopbouw en de vele moderne bebouwing in Rotterdam realiseren veel mensen zich niet hoeveel monumenten en andere objecten van grote cultuurhistorische waarde er in Rotterdam staan. Rotterdam is niet te vergelijken met veel andere Nederlandse steden met een historisch stadscentrum maar dat neemt niet weg dat er vele objecten in Rotterdam staan met een bijzondere geschiedenis. Je loopt er alleen gemakkelijk voorbij omdat de waarde van een pand, een plein of bijvoorbeeld een park zelden wordt vermeld. Het is daarom onze wens dat gemeentelijke monumenten en andere objecten met een bijzondere geschiedenis worden voorzien van een bordje met informatie, bij voorkeur in eenzelfde stijl als het nieuwe schildje voor Rijksmonumenten. Daarnaast dient ook gewerkt te worden aan het digitaal ontsluiten van deze historie/ informatie. Hierbij kan worden aangesloten bij de bestaande documentatie van diverse erfgoedorganisatie.

Inzetten op cultuureducatie

We roepen het college op om in het nieuwe erfgoedbeleid te formuleren hoe zij werk gaat maken van het onderwerp erfgoed in de cultuureducatie op Rotterdamse scholen.

De waarde van erfgoed willen we ook meegeven aan jonge generaties. Digitale ontsluiting van informatie moet bijdragen aan â&#x20AC;&#x2DC;de verhalen achter de gebouwenâ&#x20AC;&#x2122;. Wie heeft het gebouw laten bouwen? Wie hebben er gewoond of gewerkt? En wat heeft dit betekend voor Rotterdam? Veel van deze verhalen zeggen iets over de Rotterdamse identiteit. Naast het digitaal ontsluiten van informatie dient nagedacht te worden over hoe deze informatie voldoende toegankelijk kan worden gemaakt voor de betreffende

Kadernotitie Tienpuntenplan erfgoedbeleid Mobiliteit

doelgroep. De nadruk ligt hierbij niet op het verplichten van cultuureducatie op het Rotterdamse onderwijs maar eerder het komen tot een (vrijwillig) aanbod aan de scholen in Rotterdam om de stad nog beter te leren kennen. Een mogelijke eerste stap is het zoeken naar aansluiting bij de Rotterdamse erfgoedcoalitie – een samenwerking tussen Bureau Oudheidkundig Onderzoek Rotterdam, Maritiem Museum/Havenmuseum Rotterdam, Nederlands Fotomuseum, Oorlogsverzetsmuseum Rotterdam, Stadsarchief Rotterdam en Kenniscentrum Cultuureducatie Rotterdam – en bezien hoe de gemeente Rotterdam een bijdrage kan leveren aan het onderwerp erfgoed in de cultuureducatie op Rotterdamse scholen.

Inventarisatie wandkunst

Het erfgoeddebat gaat niet alleen over gebouwen maar in veel bredere zin over plekken of dingen die van grote cultuurhistorische of immateriële waarde zijn. Bijzondere wandkunst op buitengevels – zoals bijvoorbeeld op de gevels van Central Post en Cool63 – zijn daar goede voorbeelden van. Maar het kan hier ook gaan om unieke kunstwerken ergens weggewerkt in een trappenhuis. Hoewel deze kunst soms van zeer grote waarde is heeft de gemeente op dit moment geen inventarisatie van deze kunstwerken waardoor het zomaar kan dat de gemeente een sloopvergunning afgeeft

voor een pand met daarop of daarin wandkunst dat het behouden waard is. Er dient derhalve gestreefd te worden naar het inzichtelijk maken van wandkunst in Rotterdamse gebouwen waarbij gebruik gemaakt kan worden van de diverse inventarisaties en meldingen van erfgoedorganisaties.

Naast een inventarisatie is het van belang een beleidskader op te stellen op basis waarvan een afweging kan worden gemaakt over het wel of niet behouden en herplaatsen van wandkunst met een hoge cultuurhistorische waarde in geval van sloop en nieuwbouw.

Beter onderhoud gemeentelijk erfgoed

De gemeente Rotterdam kan zich nog zo inspannen voor een nieuw erfgoedbeleid, als ze zelf niet in staat is het erfgoed in gemeentelijke handen op een goede wijze te onderhouden dan komt dit haar geloofwaardigheid niet ten goede. Hier ligt dan ook een grote opgave want het onderhoud van het eigen erfgoed laat soms te wensen over. Hier dient verbetering in te komen. Allereerst door – waar dit nog niet het geval is – een onderhoudsprogramma op te stellen voor monumentale vastgoed en alle objecten met hoge cultuurhistorische en immateriële waarde. Met name het onderhoud van panden zonder formele monumentenstatus verdiend de aandacht. Naast het onderhoud dient

Kadernotitie Tienpuntenplan erfgoedbeleid Mobiliteit

op enkele plekken aandacht te worden besteedt aan het herstellen van verstoorde relaties met huurders doordat jarenlang niet of nauwelijks onderhoud is verricht aan het betreffende pand.

Dit aandachtspunt betreft een complex vraagstuk en om deze reden dient overwogen te worden om specifiek hiervoor externe kennis aan te trekken.

Actief aanschrijven bij misstanden

9a.

We roepen het college op eigenaren van monumentaal en karakteristiek erfgoed actief aan te schrijven in geval van aantasting van het erfgoed.

9b.

We roepen het college op eigenaren van monumentaal en karakteristiek erfgoed actief te informeren over zijn of haar onderhoudsplicht.

Zodra de gemeente Rotterdam haar eigen onderhoud op orde heeft kan ze ook andere eigenaren van monumentaal en karakteristiek vastgoed actief gaan aanschrijven in geval van aantasting van een object door bijvoorbeeld achterstallig onderhoud of het aantasten en/of verwijderen van monumentale elementen. De gemeente kan zodoende een rol spelen in het behoud van de kwaliteit van het erfgoed in Rotterdam. Om op voorhand te voorkomen dat er wijzigingen worden aangebracht aan het pand door onwetendheid van de eigenaar dient de gemeente Rotterdam eigenaren actief te

informeren over de onderhoudsplicht van de eigenaar. Een eerste stap is het meegeven van een bijsluiter in geval van verkoop door de gemeente Rotterdam.

Aandacht voor religieus erfgoed

10.

De Koninginnekerk is in 2013 uitgeroepen tot de mooiste gesloopte kerk van Nederland. Het was een prachtig bouwwerk aan de Boezemsingel en iedereen is het er vandaag de dag wel over eens dat de kerk nooit gesloopt had mogen worden. Tegelijkertijd staat dit voorbeeld niet op zich. Tal van kerken zijn er in de afgelopen decennia gesloopt en ook vandaag de dag worstelen veel eigenaren – veelal kerkbesturen – met leegstaand religieus erfgoed. Op landelijk niveau is daarom de Agenda Toekomst Religieus Erfgoed opgesteld met diverse oplossingsrichtingen voor deze herontwikkelingsopgave.

Ook in Rotterdam is er sprake van leegstand van religieus erfgoed. Allereerst dient er een inventarisatie te worden gemaakt van de specifieke opgave in Rotterdam. Vervolgens zien we graag dat de gemeente Rotterdam actief het gesprek aan gaat met eigenaren van religieus erfgoed dat het behouden waard is – en tevens wordt bedreigd met sluiting – en hen waar nodig ondersteunt met kennis en expertise.

Kadernotitie Tienpuntenplan erfgoedbeleid Mobiliteit

Continue actualisatie erfgoedbeleid

11.

We roepen het college op om in het nieuwe erfgoedbeleid op te nemen dat er iedere vijf jaar een herziening plaatsvindt.

Naar aanleiding van de Visie op het belang van gebouwd cultuurhistorisch erfgoed werkt de gemeente Rotterdam aan een nieuw erfgoedbeleid, de zogenaamde Erfgoedagenda. De komende jaren kunnen zich echter ontwikkelingen voordoen die maken dat het beleid onvoldoende aansluit bij de realiteit. Daarom is het wenselijk om het erfgoedbeleid een houdbaarheid van vijf jaar mee te geven waarna een herziening plaatsvindt.

ChristenUnie

SGP

Rotterdam