Athens Travelogue - Volume III by D_Kalambokis

Μέρος ΤΡΙΤΟ

Περιεχόμενα Εισαγωγή Γ΄ Μέρους & Βιβλιογραφία

604

ΑΡΧΑΙΑ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΑ Πόλεως

606

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΠΥΛΕΣ Πόλεως

610

VII ΠΡΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ Περίοδος | 408 - 565 μ.Χ.

Χάρτης Περιόδου Μνημεία Περιόδου VIII ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ Περίοδος | 565 - 1204 μ.Χ.

Χάρτης Περιόδου Μνημεία Περιόδου

I ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ Περίοδος | 3500 - 600 π.Χ.

Χάρτης Περιόδου Μνημεία Περιόδου

622 624

Χάρτης Περιόδου Μνημεία Περιόδου 630 632

Χάρτης Περιόδου Μνημεία Περιόδου 644 646

Χάρτης Περιόδου Μνημεία Περιόδου 672 674

722 724

XI ΄Β Περίοδος ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ | 1687 - 1833 μ.Χ.

IV ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ Περίοδος | 338 - 86 π.Χ.

Χάρτης Περιόδου Μνημεία Περιόδου

718 720

X Ά Περίοδος ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ | 1456 - 1687 μ.Χ.

III ΚΛΑΣΣΙΚΗ Περίοδος | 479 - 338 π.Χ.

Χάρτης Περιόδου Μνημεία Περιόδου

710 712

IX Περίοδος ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑΣ | 1204 - 1456 μ.Χ.

II ΑΡΧΑΪΚΗ Περίοδος | 600 - 479 π.Χ.

Χάρτης Περιόδου Μνημεία Περιόδου

702 704

740 742

XII Μεσοπερίοδος | 1822-1826 μ.Χ.

Μνημεία Περιόδου

760

V ΡΩΜΑΪΚΗ Περίοδος | 86 π.Χ. - 267 μ.Χ.

Χάρτης Περιόδου Μνημεία Περιόδου

682 684

Περίοδος ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ | 1833 μ.Χ. - 20ος αι. Χάρτης Περιόδου Μνημεία Περιόδου

764 766

694 696

Λίστα Μνημείων (Ταξινομημένα ανά Περίοδο)

812

Λίστα Μνημείων (Ταξινομημένα κατά Αύξοντα Αριθμό)

838

Φωτογραφικό Λεύκωμα

847

VI ΥΣΤΕΡΟΡΟΜΑΪΚΗ Περίοδος | 267 - 408 μ.Χ.

Χάρτης Περιόδου Μνημεία Περιόδου

| Η Πόλη των Λόφων |

603

500. Εργοστάσιο Φωταερίου | 521. Πιλοποιείο Πουλόλουλου Γενικά Στοιχεία

ι πρώτες εγκαταστάσεις του εργοστασίου παραγωγής φωταερίου, που έδωσε το όνομα του στην περιοχή "Γκάζι" των Αθηνών, οικοδομήθηκαν περί το έτος 1860, μεταξύ των οδών Πειραιώς 100 & Περσεφόνης 1. Η κατασκευή έγινε βάσει γαλλικής μελέτης, για λογαριασμό του επιχειρηματία Φραγκίσκου Φεράλδη, που το 1857 είχε αποκτήσει το σχετικό αποκλειστικό προνόμιο εκμετάλλευσης για τα πρώτα πενήντα χρόνια, και το οποίο στη συνέχεια μεταβιβάστηκε στην "Εταιρεία Αεριόφωτος".

Το συμβόλαιο ανανεώθηκε διαδοχικά μέχρι το 1938, οπότε και περιήλθε στον Δήμο Αθηναίων. Παράλληλα, το εργοστάσιο συνέχισε να επεκτείνεται, με βασικές οικοδομικές φάσεις χρονολογούμενες μεταξύ των ετών 1862-1887, 1896-1914 και (δευτερευόντως) 1952-1960, εξελισσόμενο σε ένα βιομηχανικό συγκρότημα που περιλάμβανε ξυλουργεία, σιδηρουργεία, μηχανουργεία, επισκευαστικά συνεργεία, αεροφυλάκια, φούρνους, κτίρια υπηρεσιών και διοικήσεως, κ.τ.λ. Αρχιτεκτονικά οι εγκαταστάσεις ακολούθησαν την ευρωπαϊκή "ωφελιμιστική" τυπολογία, προσαρμόζοντας τους όγκους στις ανάγκες των μηχανολογικών εγκαταστάσεων και του κύκλου παραγωγής, σε συνδυασμό με μια αξιοσημείωτη αισθητική που ίχνη της ανιχνεύονται στις μεταλλικές κατασκευές, αλλά και στη μορφολογική λιτότητα των κτιρίων. Η ανάπτυξη της πόλης που αντίκειτο στην παρουσία μιας ρυπογόνας δραστηριότητας στην περιοχή (και μάλιστα σε άμεση γειτνίαση με σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους), αλλά και η αντιμετώπιση της μορφής ενέργειας που παρήγε, ως "ξεπερασμένης", οδήγησε στην παύση της λειτουργίας του το 1984.

Από το 1988 ο Δήμος Αθηνών πραγματοποίησε μια ευρύτατη ανάπλαση του συγκροτήματος του εργοστασίου Φωταερίου, με τη διατήρηση και ανακαίνιση χαρακτηριστικών τμημάτων του, υπό την επωνυμία "Τεχνόπολις - Γκάζι", το οποίο και λειτουργεί επισήμως από το 1999, φιλοξενώντας πολιτιστικές εκδηλώσεις. Παρόμοια τύχη είχε και το επίσης μεγάλο εργοστάσιο που υψώνεται στη συμβολή των οδών Θεσσαλονίκης και Ηρακλειδών, δίπλα στις γραμμές του ΗΣΑΠ, το οποίο οικοδομήθηκε το 1896 από τον επιχειρηματία Ηλία Πουλόπουλο. Είναι το παλαιότερο πιλοποιείο της Αθήνας, ευρύτερα γνωστό ως "ΠΙΛ - ΠΟΥΛ" (δηλ. Πιλοποιείο Πουλόπουλου), στο οποίο απασχολούνταν περίπου 250 εργαζόμενοι (σύμφωνα με απογραφή του 1898). Πρόκειται για ένα αξιόλογο δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής της εποχής του, το οποίο στην πλήρη ακμή του καταλάμβανε όλο το οικοδομικό τετράγωνο μεταξύ των οδών Θεσσαλονίκης, Ηρακλειδών, Φλυέων και Αμφικτύονος, ανεπτυγμένο με διαδοχικά κτίσματα γύρω από ένα κεντρικό προαύλιο. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν ορισμένα διάσπαρτα νεοκλασικά στοιχεία (όπως οι παραστάδες των ανοιγμάτων με τα δωρικά επίκρανα), που μαρτυρούν τον επικρατούντα τότε αρχιτεκτονικό συρμό, ενώ στους τοίχους του κτιρίου είναι ορατά ακόμη τα ίχνη από τις σφαίρες των Δεκεμβριανών του 1944. Το εναπομείναν τμήμα του εγκαταλελειμμένου εργοστασίου αγοράστηκε το 1988 από τον Δήμο Αθηναίων, ανακαινίστηκε και έκτοτε στεγάζει εικαστικές και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες, καθώς και ένα μουσείο θεάτρου σκιών.

| Η Πόλη των Λόφων |

538

Επάνω διακρίνεται το Μουσείο Μελίνα Μερκούρη στο τέρμα της οδού Ηρακλειδών, όπως αποκαλείται πλέον ο πολιτιστικός χώρος που φιλοξενείται στο άλλοτε εργοστάσιο πίλων (καπελών), ενώ αριστερά απεικονίζεται ένα από τα χαρακτηριστικά φουγάρα του πολυχώρου “Τεχνόπολις”.

502. Πλατεία Λουδοβίκου (Πλατεία Κοτζιά) Γενικά Στοιχεία

Πλατεία Κοτζιά βρίσκεται επί της οδού Αθηνάς και εντός της περιμέτρου της περιλαμβάνει σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα. Ο αρχαιολογικός χώρος της πλατείας βρίσκεται έναντι του Δημαρχείου της πόλης των Αθηνών. Τα ευρήματα στην περιοχή ήταν πυκνά και σημαντικά, καθώς ο χώρος αυτός βρίσκεται αμέσως έξω από την οχύρωση της κλασικής Αθήνας, τμήμα της οποίας έχει αποκαλυφτεί και διατηρηθεί στο κτήριο της Εθνικής Τράπεζας και στον πεζόδρομο της οδού Αιόλου. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τρεις αρχαίους δρόμους, νεκροταφείο που καλύπτει ευρύ χρονολογικό φάσμα από τους πρωτογεωμετρικούς (9ος αιώνας π.Χ.) έως και τους υστερορωμαϊκούς χρόνους (3ος αιώνας μ.Χ.), μεγάλο συγκρότημα εργαστηρίων κεραμικής των ύστερων Ρωμαϊκών χρόνων (τέλη 3ου - 4ος αιώνας μ.Χ.) και πολλά οικιστικά κατάλοιπα.

Το κεντρικό τμήμα του αρχαιολογικού χώρου διασχίζει τμήμα μιας βασικής οδικής αρτηρίας που ξεκινούσε από τις πύλες του αρχαίου τείχους (Εθνική Τράπεζα) και οδηγούσε προς τους βόρειους δήμους της Αττικής. Πρόκειται για τη γνωστή Αχαρνική οδό (οδός προς Αχαρνές). Ο δρόμος αυτός, όπως προκύπτει από τη στρωματογραφική έρευνα των οδοστρωμάτων, χαράχτηκε μετά το 480 π.Χ. με έντονη χρήση κατά τον 5ο αιώνα. π.Χ. Στις δύο πλευρές της παραπάνω οδού εκτεινόταν το νεκροταφείο όπου βρέθηκε πλήθος κτερισμάτων που συνόδευε τις ταφές ή τις πυρές του σε όλες τις περιόδους χρήσης του. Πρόκειται για πήλινα αγγεία όλων των τύπων που σε ορισμένες περιπτώσεις ταυτίστηκαν με γνωστά εργαστήρια της αρχαιότητας, ειδώλια ανθρωπίνων μορφών και ζώων, γυάλινα και πήλινα μυροδοχεία, χάλκινα κάτοπτρα, χρυσά κοσμήματα, νομίσματα και άλλα αντικείμενα.

Σε όλη την έκταση της αρχαιολογικής σκαπάνης βρέθηκαν πολυάριθμα επιτύμβια μέλη (κιονίσκοι, στήλες, μαρμάρινα αγγεία), τα οποία στήνονταν πάνω από τους τάφους. Αρκετά από αυτά έφεραν επιγραφές που μαρτυρούν τα ονόματα και την καταγωγή των ενταφιασθέντων. Στο δεύτερο μισό του 3ου αιώνα. μ.Χ., μετά την καταστροφική εισβολή των Ερούλων στην Αθήνα, ο χώρος παύει να χρησιμοποιείται συστηματικά ως νεκροταφείο και το μεγαλύτερο τμήμα του καταλαμβάνεται από συγκρότημα εργαστηρίων κεραμικής. Τα εργαστήρια αυτά φαίνεται πως λειτουργούν και κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ., εποχή ακμής για την Αθήνα. Από το υλικό που βρέθηκε μέσα και γύρω από τους κλιβάνους, συμπεραίνουμε πως η παραγωγή των εργαστηρίων περιελάμβανε αγγεία, οικιακά σκεύη, λυχνάρια, κεραμίδες και ακροκέραμα. Με αφορμή την κατασκευή υπόγειου σταθμού αυτοκινήτων πραγματοποιήθηκε από το 1985 έως το 1988 μεγάλη ανασκαφική έρευνα στην πλατεία Δημαρχείου σε έκταση 7000 τ.μ., ενώ συμπληρωματική έρευνα διεξήχθη στους χώρους εισόδων - εξόδων του Σταθμού τα έτη 1998-1999. Μετά την ολοκλήρωση της ανασκαφικής έρευνας αποφασίστηκε η διατήρηση του πιο αντιπροσωπευτικού τμήματος της ανασκαφής και έτσι δημιουργήθηκε ένας αρχαιολογικός χώρος που περιφράχτηκε, συντηρήθηκε, αναδείχτηκε και αποδόθηκε στο κοινό. Τα έτη 2003 και 2004 έγιναν έργα συντηρήσεως, διαμορφώσεως αποκαταστάσεως των παρειών και αναδείξεως του χώρου ως σύνολο.

| Η Πόλη των Λόφων |

540

Επάνω απεικονίζονται δύο από τα χαρακτηριστικά οικοδομήματα της πλατείας, το ένα από τα Μέγαρα της Εθνικής Τραπέζης (στο βάθος) και το Μέγαρο Μελά (στα δεξιά). Η πλατεία χρησιμοποιείται συχνά για υπαίθριες αγορές και πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Άποψη του αρχαιολογικού χώρου της Πλατείας Κοτζιά εκ του άνωθεν, με την Αχαρνική Οδό να δεσπόζει εντός αυτού. Τα λείψανα που έχουν βρεθεί στο χώρο καλύπτουν ένα χρονικό φάσμα 1300 και πλέον ετών.

512. Σιδηροδρομικός Σταθμός Μοναστηρακίου Γενικά Στοιχεία

“Ηλεκτρικός” ή σε μια πιο πρόσφατη εκδοχή “Γραμμή 1" του Μετρό της Αθήνας, είναι η γραμμή που συνδέει τον Πειραιά με τη Κηφισιά. Μερικές φορές αποκαλείται και “γραμμή ΗΣΑΠ”, από το ακρωνύμιο της εταιρείας “Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι Αθηνών - Πειραιώς” που υπήρχε από το 1973 μέχρι το 2011 και ήταν υπεύθυνη για τη λειτουργία της. Το μεγαλύτερο τμήμα της γραμμής είναι επίγειο και μόνο το τμήμα Μοναστηράκι - Αττική, στο κέντρο της Αθήνας, περιλαμβάνει υπόγεια σήραγγα. Εγκαινιάστηκε το 1869 και αρχικά ένωνε τον Πειραιά με το Θησείο. Από το 1957 ο Ηλεκτρικός ταξιδεύει από τον Πειραιά στην Κηφισιά εκτελώντας μία διαδρομή συνολικού μήκους 26 χιλιομέτρων.

Ο σταθμός των ΗΣΑΠ στο Μοναστηράκι βρίσκεται στην οδό Άρεως 2 και στην πλατεία Μοναστηρακίου. Οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1890-1895, από τον επιχειρηματία Στέφανο Ψύχα, στο πλαίσιο της επέκτασης της σιδηροδρομικής γραμμής. Οι αμαξοστοιχίες ήταν αρχικά ατμοκίνητες, ενώ η ηλεκτροκίνηση του δικτύου εισήχθη το 1904. Ο σταθμός ανακαινίστηκε στις αρχές του 21ου αιώνα, με αφορμή την επέκταση του δικτύου του "Αττικού Μετρό", που διασταυρώθηκε με τη σιδηροδρομική γραμμή των ΗΣΑΠ στο σημείο εκείνο. Η νέα υπόγεια γραμμή του Μετρό συνδέει το Μοναστηράκι με το αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος.

Στην καρδιά του Αθηναϊκού κέντρου, το Μοναστηράκι αποτελεί μοναδικό μίγμα ρυθμών, εποχών και πολιτισμών, ζωντανό και πάντα δυναμικό – όμως, σταθερά αφιερωμένο στο εμπόριο και στο αντάμωμα των ανθρώπων. Ο επισκέπτης της πλατείας έχει τη δυνατότητα αν σταθεί στο κέντρο της Πλατείας Μοναστηρακίου, με μια περιστροφή 360 μοιρών να αντικρίσει την ιστορία της Αθήνας, μέσα σε λίγα μόλις τετραγωνικά μέτρα. Η προσφάτως ανακαινισμένη πλατεία στρώθηκε με μωσαϊκούς κυβόλιθους από μάρμαρο, πέτρα και σκαλιστό μαντέμι, που συμβολίζουν τις “ροές” και την ποικιλοχρωμία των λαών της Μεσογείου. Τα έργα για το νέο σταθμό του Μετρό (στο Μοναστηράκι άνοιξε με καθυστέρηση το 2004) συνάντησαν εξαιρετικές δυσκολίες λόγω της συνάντησης τους με την υπόγεια αρχαία πόλη και κυριότερα με την θαμμένη κοίτη του Ηριδανού, του ιερού ποταμού των αρχαίων Αθηναίων. Στη σύγχρονη πόλη, το μοναδικό ακάλυπτο τμήμα του ποταμού βρισκόταν μέχρι τις επεμβάσεις στη πλατεία, στον γειτονικό αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού. Τα ίχνη της χαμένης κοίτης που ανακαλύφθηκαν εκ νέου, είναι μερικώς ορατά σε δύο σημεία: εντός του σταθμού, σε ειδικό εκθεσιακό χώρο με μέρος των αρχαιολογικών ευρημάτων και μέσω ανοιχτής έκθεσης πάνω στην ίδια την πλατεία.

| Η Πόλη των Λόφων |

542

Ο σταθμός ανακαινίσθηκε ριζικά πριν από μερικά χρόνια, στα πλαίσια της φιλοξενίας των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004. Άποψη από το εσωτερικό του κτίσματος και από τον χώρο υποδοχής και έκδοσης εισιτηρίων με το φωταγωγημένο βιτρό οροφής.

Η Αθήνα για πολλούς παραμένει ακόμα ένα μεγάλο χωριό. Τι κι αν ο πληθυσμός της και η έκτασή της ξεπερνάνε κατά πολύ τα όρια της μεγαλούπολης, το πολύβουο κέντρο της με τη γραφικότητα του αποτελεί μια μικρή παραδοσιακή κοινωνία. Ο Σταθμός του τρένου στο Μοναστηράκι ακροβατεί ανάμεσα σε νέα και σε αρχαία, σε παζάρια και σε αγορές, σε καφενεία και σε τεχνίτες ή εμπόρους.

591. Συνοικίες & Παραδοσιακές Κατοικίες Περιόδου Γενικά Στοιχεία

ύμφωνα με τα λόγια του αρχιτέκτονα, Άρη Κωνσταντινίδη: “Το αληθινό αρχιτεκτονικό έργο, είναι μια Κατασκευή, που μοιάζει με ανθρώπινο οργανισμό, που ανθεί σε ένα συγκεκριμένο έδαφος (τοπίο) σύμφωνα με του ίδιους νόμους που πλάθουν ένα φυτό, έναν άνθρωπο ή ένα ζώο”. Με αυτή την έννοια, υποστηρίζει, ο νεοκλασικισμός αποτέλεσε παράταιρη παρέμβαση στη φτωχή Ελλάδα τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση της. “Η επίσημη αρχιτεκτονική εκείνης της παλιάς αθηναϊκής εποχής, μέσα από διάθεση καθαρά ρομαντική έστησε και στον τόπο μας τα επιτήδεια σκηνοθετήματα της Ευρώπης. Γιατί, πραγματικά, από πούθε ήρθανε όλα αυτά τα αρχαία αετώματα και οι κλασικοί κίονες στη νέα Ελλάδα; Και πώς δικαιώνουνε τη μορφή τους αυτά, τα "κλασικιστικά" όπως τα λένε, οικοδομήματα, όπου στην όψη τους ιστορείται νοσταλγικά και το πιο μικρό κλασικό μορφολογικό στοιχείο;”

Την εποχή εκείνη “οι πιο πολλοί αρχιτέκτονες, ακόμη και όσοι δεν ήτανε ξένοι, εμφανίστηκαν "γερμανομαθημένοι". Είχε χαθεί εντελώς το δημιουργικό πνεύμα και κυριαρχούσε στα έργα τους "η μιμητική φαντασία". Και σαν να επλησίαζε το τέλος του κόσμου και το τέλος της αρχιτεκτονικής, έχτιζαν στην Αθήνα, όπως στο Βερολίνο και στο Μόναχο και στη Βιέννη. Μόνο και μόνο για να είναι... διεθνείς.

Γι' αυτό και ο ίδιος δίνει όλη την προσοχή του στη “λαϊκή” αρχιτεκτονική των αθηναϊκών σπιτιών. Στα μικρά “δοχεία” ζωής που συνδύαζαν το στιβαρό με το αραχνοΰφαντο, έτσι καθώς ήταν καμωμένα από έναν πέτρινο τοίχο και ένα ξύλινο χαγιάτι [1]. Οι λαϊκοί τεχνίτες έπαιζαν ασυνείδητα με το κλειστό των εσωτερικών δωματίων και το ανοικτό της σάλας που έβλεπε σε μια εσωτερική αυλή. Αυτή τη μορφή είχαν τα σπίτια στο κέντρο της Αθήνας ώς το 1950, στις οδούς Σόλωνος, Ακομινάτου, Χαριλάου Τρικούπη, Μενάνδρου, στην Τριπόδων και στη Μιχαήλ Βόδα, όπως βλέπουμε στις σχεδιαστικές και φωτογραφικές αποτυπώσεις του αρχιτέκτονα στο βιβλίο του “Τα παλιά αθηναϊκά σπίτια”. Από νωρίς είχε παρατηρήσει πως “κάτι χτισίματα φτωχικά, κάτι παράνομα χτισίματα” μέσα στις πόλεις ή στις παρυφές τους, εντάσσονται αρμονικά στο τοπίο που “τα αγκαλιάζει, τα δέχεται και τους κρατά συντροφιά”. Πράγμα που δεν συμβαίνει με τα αρχιτεκτονήματα πολλών σπουδασμένων. “Σπουδάζουμε χρόνια και χρόνια, σε ειδικές σχολές και μάλιστα κάτω από την καθοδήγηση σοφών ανθρώπων. Όμως χάνουμε φαίνεται το αίσθημα, το πνεύμα και τον πιο εσώτερο παλμό της ψυχής, χάνουμε την επαφή με τη φύση”.

Ο Κωνσταντινίδης, ως δημιουργός ο ίδιος λιτών λιθόκτιστων κατασκευών, που δεν αναμετρήθηκαν με το περιβάλλον αλλά έγιναν μέρος του, πίστευε ότι στη “ρομαντική ελληνολατρία των ξένων χρωστά πάρα πολλά ο τόπος μας”, αλλά και γι' αυτήν την ελληνολατρία “πληρώνουμε και σήμερα ακόμη όλοι”.

“Όλαι ανεξαιρέτως αι οικίαι των Αθηνών ήσαν λιθόκτιστοι, παρεμβαλλομένων συνηθέστατα μεταξύ των λίθων αρχαίων μαρμάρων, γλυπτών και ενεπίγραφων πλακών, εστεγάζοντο δε δια ξυλίνης στέγης καλυπτομένης δια κεράμων. Ως επί των πλείστον έμπροσθεν του προς την αυλήν τοίχου των οικιών εις μεν τον πρώτον όροφον, το κατώγειον, ευρίσκετο το σκεπαστό, είδος υποστέγου στηριζομένου επί μαρμάρινων κιόνων γεφυρουμένων δια τόξων, εις δε τον δεύτερον όροφον, το ανώγειον, και άνωθεν ακριβώς του σκεπαστού, το χαγιάτι, είδος υαλοφράκτου εξώστου”. Περιγραφή από το βιβλίο του Ι. Τραυλού: “Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών”, σελ. 226 | Η Πόλη των Λόφων |

544

Η περίοδος, από την δημιουργία του Ελληνικού κράτους μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, είχε να δώσει πολλά αξιόλογα κτίσματα αρχιτεκτονικά. Εκτός από τα νεοκλασικά δημόσια κτίρια, τα μέγαρα και τα παλάτια, υπήρξε παράλληλα και ένας άλλος ρυθμός πιο λιτός και πιο ισορροπημένος, ο λεγόμενος Αθηναϊκός ρυθμός. Μονοόροφες κατοικίες, με αυλή στο εσωτερικό τους και με πλήρη αυτονομία, αντίστοιχης λογικής με τα κτίσματα του 17ου αι.

600. Νέο Μουσείο Ακρόπολης Γενικά Στοιχεία

ο Νέο Mουσείο Ακρόπολης είναι αρχαιολογικό μουσείο επικεντρωμένο στα ευρήματα του αρχαιολογικού χώρου της Ακρόπολης. Κτίσθηκε για να στεγάσει κάθε αντικείμενο που έχει βρεθεί πάνω στον ιερό βράχο και στους πρόποδες του, καλύπτοντας μία χρονική περίοδο από την Μυκηναϊκή έως την Ρωμαϊκή και Παλαιοχριστιανική Αθήνα, ενώ ταυτόχρονα βρίσκεται πάνω στον αρχαιολογικό χώρο του οικοπέδου του στρατοπέδου Μακρυγιάννη, με πολλά κατάλοιπα των Ρωμαϊκών και πρώιμων βυζαντινών Αθηνών. Το νέο κτήριο του μουσείου θεμελιώθηκε το 2003 και άνοιξε για το κοινό στις 21 Ιουνίου 2009. Στις 20 Ιουνίου του 2009, πραγματοποιήθηκαν, μεγαλοπρεπώς, τα εγκαίνια του Μουσείου από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, παρουσία του Προέδρου της Ε.Ε. και πλήθους ξένων ηγετών. Σε μια συμβολική κίνηση, που μεταδόθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο, τοποθετήθηκε κομμάτι μαρμάρου που επεστράφη από το Μουσείο του Βατικανό, στη Μετώπη του Παρθενώνα. Η κίνηση αυτή συμβόλισε το ελληνικό αίτημα για επανένωση των μαρμάρων στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Το σχέδιο του Μπερνάρ Τσουμί εμπλέκει τρεις συλλήψεις: το φως, την κίνηση και τον αρχιτεκτονικό προγραμματισμό. Η διαδρομή του επισκέπτη σχηματίζει ένα τρισδιάστατο βρόγχο, προσφέροντας μια αρχιτεκτονική και χωρική εμπειρία με αφετηρία την αρχαιολογική ανασκαφή ως την αίθουσα του Παρθενώνα και πίσω. Το μουσείο βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον φυσικό φωτισμό, καθώς παρουσιάζει κυρίως έργα γλυπτικής τα οποία απαιτούν διαφορετικές συνθήκες φωτισμού από άλλους τύπους μουσείων. Το μουσείο δομείται γύρω από ένα πυρήνα από σκυρόδεμα με τις ακριβείς διαστάσεις της ζωφόρου του Παρθενώνα. Μέσα στον πυρήνα τοποθετούνται οι χώροι υποστήριξης ενώ, στο αίθριο που δημιουργείται, αναπτύσσονται οι εκθεσιακοί χώροι του μουσείου.

Το μουσείο βρίσκεται στην νότια κλιτύ της Ακροπόλεως, στο οικόπεδο του πρώην στρατοπέδου Μακρυγιάννη. Το κτήριο στηρίζεται σε υπερυψωμένους πυλώνες θεμελιωμένους ανάμεσα στις αρχαιότητες για την καλύτερη προστασία του αρχαιολογικού χώρου. Σε αρκετά σημεία στο εσωτερικό και το εξωτερικό του κτηρίου, τα δάπεδα είναι διαφανή, επιτρέποντας την θέαση των υποκείμενων αρχαιοτήτων. Η μακριά ορθογώνια αίθουσα του ισογείου, το επικλινές δάπεδο και η κλίμακα στο τέλος του παραπέμπουν στην ανάβαση στον βράχο. Στο ανώτατο επίπεδο του μουσείου βρίσκεται η αίθουσα του Παρθενώνα, όπου εκτίθενται όλα τα σωζόμενα στην Αθήνα γλυπτά του μνημείου. Οι περιμετρικοί υαλοπίνακες επιτρέπουν την άμεση οπτική επαφή με το μνημείο από το οποίο προέρχονται ενώ προσομοιάζουν τις αρχικές συνθήκες φωτισμού των γλυπτών. Η ζωφόρος του Παρθενώνα αναπτύσσεται ενσωματωμένη στον κεντρικό πυρήνα του κτηρίου. Οι μετόπες του ναού αναρτήθηκαν σε ύψος 2.65μ. μεταξύ των ανοξείδωτων χαλύβδινων κιόνων που στηρίζουν την οροφή της αίθουσας. Τα αετώματα του ναού τοποθετήθηκαν σε χαμηλές βάσεις, ώστε να είναι ορατά και τα έως τότε αθέατα μέρη των γλυπτών. Τα πρωτότυπα γλυπτά συνδυάζονται με εκμαγεία των γλυπτών που βρίσκονται σε μουσεία του εξωτερικού. H αρχαιολογική έρευνα στο οικόπεδο Μακρυγιάννη ολοκληρώθηκε το 2005. Τα σημαντικότερα ευρήματα είναι: το Κτίριο Έ (μεγάλο οικοδόμημα του 7ου αι. μ.Χ.), οι παλαιοχριστιανικές Οικίες Ά και ΄Β (20ος - 3ος αι. μ.Χ.), η Οικία ΄Θ (από τον 5ο αι. π.Χ. με φάσεις έως τον 7ο αι. μ.Χ.), το Κτίριο ΄Φ (του 3ου αι. μ.Χ.) και η Δημόσια Κρήνη (4ος αι. π.Χ.) [1]. Τέλος, μεγάλος ήταν ο αριθμός και η ποικιλία των κινητών ευρημάτων που προέρχονται από όλες τις περιόδους χρήσης του χώρου.

Επίσης, στα βόρεια του κτηρίου Ε ́ ήλθαν στο φως οι υπόγειοι χώροι μικρού, ιδιωτικού λουτρού του 2ου-3ου αι. μ.Χ. (Δυτικό Λουτρό) και η παλαιοχριστιανική κατοικία (Οικία Ξ )́ , που στη συνέχεια κατέλαβε τη θέση του. Στα ανατολικά και βόρεια του κτηρίου Ε ́ ερευνήθηκε η συνέχεια του μεγάλου οικοδομήματος του 5ου και 6ου αι. μ.Χ. (Κτήριο Ζ )́ , τμήματα του οποίου είχαν αποκαλυφθεί παλαιότερα στα υπόγεια του κτηρίου Weiler και στην ανασκαφή για το ΜΕΤΡΟ.

| Η Πόλη των Λόφων |

546

Ένα από τα πιο σπουδαία μουσεία σε παγκόσμιο επίπεδο, μπορεί να θαυμάσει πλέον ο επισκέπτης της πρωτεύουσας. Τα εγκαίνια έγιναν με ταπεινό αλλά καθηλωτικό τρόπο, δηλώνοντας παράλληλα την ιστορικότητα των εκθεμάτων. Το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης μελετήθηκε και κατασκευάστηκε πάνω από το οικόπεδο Μακρυγιάννη, το οποίο έκρυβε κυρίως θησαυρούς από τον 4ο αι. π.Χ. έως τα ύστερα βυζαντινά χρόνια.

Συγκριτικός Πίνακας I Σύνολο Μνημείων Έρευνας & Επισήμανση Διατηρητέων

ι πρώτοι άνθρωποι στην πόλη των Αθηνών φθάνουν κατά το τέλος της Νεολιθικής εποχής, κάπου μεταξύ 3500 και 3200 π.Χ. Τα λίγα σκόρπια ίχνη τους που διασώθηκαν μέχρι σήμερα μαρτυρούν ότι πρώτοι αυτοί διάλεξαν για μόνιμη εγκατάσταση την περιοχή του λόφου της Ακροπόλεως. Από την 3η χιλιετηρίδα μέχρι και τον 7ο αιώνα π.Χ. φαινομενικά δεν υπάρχουν ορατά σημεία στη σύγχρονη πόλη εκείνης της περιόδου. Παρόλα αυτά υπάρχει αρκετή καταγεγραμμένη πληροφορία μέσα στα σπήλαια του ιερού βράχου, στα πηγάδια του και κυριότερα, στην πηγή Εμπεδώ ή Κλεψύδρα, στα ΒΔ της Ακροπόλεως, η οποία πηγή κράτησε ουσιαστικά ζωντανή την πόλη μέχρι και τον 19ο αιώνα.

Ο συγκριτικός χάρτης που παρατίθεται δίπλα απεικονίζει όλα τα ιστορικά μνημεία που έχουν επισημανθεί μέσα από αυτή την έρευνα, όπως είναι καταχωρημένα σε 12 χρονικές περιόδους και στις σελίδες που ακολουθούν του παραρτήματος. Με πορτοκαλί χρώμα αναφέρονται τα μνημεία που δεν έχουν διασωθεί ή δεν είναι εύκολα διακριτά σήμερα, ενώ με πράσινο χρώμα επισημαίνονται τα πλήρως ή μερικώς σωζόμενα μνημεία της πρωτεύουσας. Χαρακτηριστικό είναι πως τα περισσότερα “διασωθέντα” μνημεία και κτίρια δεν βρίσκονται εντός του ιστορικού τριγώνου, που περιλαμβάνει την Ακρόπολη, την Πλάκα, της Αρχαία Αγορά και τον Κεραμεικό, ούτε κοντά στον λόφο του Αρδηττού και το Ολυμπίειο, αλλά στη σύγχρονη πόλη, κυρίως στις οδικές αρτηρίες μεταξύ της Πλατείας Συντάγματος και της Πλατείας Ομονοίας. Αν και τα περισσότερα από αυτά τα κτίρια έχουν χρόνο ζωής 100-150 χρόνια, δεν παύουν να αποτελούν και αυτά αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας της πόλεως. Σημαντικότερα εξ αυτών είναι: τα Βασιλικά Ανάκτορα (Βουλή των Ελλήνων), το Πανεπιστήμιο, η Βιβλιοθήκη και η Ακαδημία των Αθηνών, ο Βασιλικός (Εθνικός) Κήπος και πλήθος άλλων κτισμάτων στις οδούς Πανεπιστημίου, Σταδίου, Βασιλίσσης Σοφίας & Αμαλίας.

Από τις προηγούμενες περιόδους τα περισσότερα μνημεία που έχουν διασωθεί εντάσσονται στη βυζαντινή περίοδο και στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, δηλαδή από τον 11ο-18ο αιώνα μ.Χ. Όπως είναι φυσικό σχεδόν όλα τα κτίσματα είναι χριστιανικές εκκλησίες, ορισμένες εκ των οποίων αποτελούν σπουδαία δείγματα αρχιτεκτονικής, όπως είναι η Παναγία η Γοργοεπήκοος, οι Άγιοι Θεόδωροι στο Θησείο, οι Άγιοι Απόστολοι του Σολάκη, η Καπνικαρέα, η Μονή της Παναγίας της Παντάνασσας στο Μοναστηράκι κ.α. Από τα αρχαϊκά μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια διασώζονται πολύ λιγότερα μνημεία, κυρίως εξαιτίας των πολλών λεηλασιών και καταστροφών που έχει υποστεί η πόλη. Ορισμένα από αυτά έχουν αναστηλωθεί στην αρχική τους μορφή, όπως τα Προπύλαια της Ακροπόλεως, ο Ναός της Αθηνάς Νίκης, η Στοά του Αττάλου, το Καλλιμάρμαρο Στάδιο και το Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού, ενώ άλλα παραμείναν άθικτα και με συνεχή σχεδόν χρήση, με το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα να αποτελεί ο Ναός του Ηφαίστου στην Αγορά του Σόλωνος. Οι περιοχές όπου μπορεί ο σύγχρονος επισκέπτης να συναντήσει την ιστορία της πόλης, μετά και την πρόσφατη ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, είναι πολύ περισσότερες από ότι μπορεί πιθανά να διανοηθεί. Εκτός από την Ακρόπολη, την Αγορά του Σόλωνος, την Πνύκα, τη Ρωμαϊκή Αγορά και το Ολυμπίειο, μπορεί να ακολουθήσει τα ίχνη των αρχαίων πολιτισμών στους δήμους της Κοίλης και της Μελίττης, στην Αγορά του Θησέως, στα Ιερά Σπήλαια της βόρειας Κλιτύος του Ιερού Βράχου ή στον Έσω και τον Έξω Κεραμεικό. Το μόνο σύγχρονο μνημείο που έχει βρει θέση στο παρόν λεύκωμα είναι το Νέο Μουσείο Ακρόπολης, το οποίο, αν και κατασκευασμένο στον 21ο αιώνα, έχει την σπουδαία αποστολή να μας μεταφέρει σε όλες αυτές τις χρονικές περιόδους και σε μερικά από τα σημαντικότερα μνημεία την πόλεως των Αθηνών.

| Η Πόλη των Λόφων |

548

I Οδός Β

.Σοφία

3500 π.Χ. - Σήμερα

100μ.

500μ.

1000μ.

Συγκριτικός Πίνακας II Σύγκριση Οχυρωματικών Έργων

πό την προϊστορική περίοδο του Μυκηναϊκού Ανακτόρου μέχρι και τον 7ο αι. π.Χ. δεν υπήρξαν πολλές αλλαγές στα οχυρωματικά έργα. Το μόνο τείχος που υπήρχε τους πρώτους αιώνες ήταν γύρω από το πλάτωμα του λόφου της Ακροπόλεως (απεικονίζεται στον διπλανό χάρτη με σκούρο μπλε χρώμα). Τον 6ο αι. π.Χ. εμφανίστηκε η πρώτη οχύρωση με εμβέλεια χαμηλότερα και γύρω από τον ιερό λόφο, ενώ τον 5ο αιώνα περιτειχίζεται και τμήμα της νέας επεκτεινόμενης προς τα βόρεια πόλεως (κυανό χρώμα).

Από τη σύγκριση των οχυρωματικών έργων του διαγράμματος μπορούν να βγουν ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα και ουσιαστικά συμπεράσματα. Καταρχήν η πόλη είχε πάντα επίκεντρο και σημείο αναφοράς τον ιερό βράχο, κάτι που ισχύει μέχρι και τον 21ο αιώνα. Η επέκταση της πόλεως ήταν προς τον βορρά και ισοβαρώς κατανεμημένη στον άξονα της Ακρόπολης, μεταξύ Ανατολής και Δύσης, ενώ η πολύ σημαντική περιοχή του Αρδηττού και του Ιλισσού ποταμού ήταν πάντα εκτός των τειχών.

Το τείχος αυτό διατηρήθηκε μέχρι το 480 π.Χ. και τους Περσικούς Πολέμους. Μετά την απομάκρυνση των Περσών χτίστηκαν το Θεμιστόκλειο και το Φαληρικό τείχος (χρώμα πράσινο σκούρο), τα οποία τροποποιήθηκαν ελαφρώς κατά τους κλασσικούς χρόνους (μέσο πράσινο χρώμα). Για πολλούς αιώνες τα τείχη αυτά ήταν αρκετά για την θωράκιση της πόλεως των Αθηνών, ακόμα και κατά την κυριαρχία των Μακεδόνων στην Αττική και την υπόλοιπη Ελλάδα.

Επίσης είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς πως η πόλη των Αθηνών, για 5.000 σχεδόν χρόνια παρέμεινε μεταξύ των ορίων των δύο ποταμών της, του Ιλισσού και του Ηριδανού και δεν επεκτάθηκε σημαντικά ποτέ εκτός αυτών. Παρά την μεγάλη σε μέγεθος ιστορία της, παρέμενε πάντα μια μικρή σε έκταση πόλη, ενώ κινδύνεψε 1-2 φορές να εγκαταλειφθεί οριστικά. Τελικά κατάφερνε πάντα να αναγεννάτε μέσα από τις στάχτες της και να διατηρεί την αίγλη της, αίγλη η οποία της επέφερε και τον τίτλο της πρωτεύουσας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, το 1834. Έκτοτε η επέκταση της ήταν ραγδαία και συνεχίζεται σε φρενήρεις ρυθμούς μέχρι και σήμερα. Το γεγονός της πρωτοκαθεδρίας της αποτελεί τον βασικό λόγο που η σημερινή πόλη δεν έχει ακολουθήσει κανένα ρυμοτομικό σχέδιο, αφού η αύξηση του πληθυσμού ήταν επίσης ραγδαία.

Στην Ελληνιστική και τη Ρωμαϊκή περίοδο οι νέες οχυρώσεις προσαρμοστήκαν εκ νέου γύρω από τον λόφο της Ακροπόλεως (ανοιχτό πράσινο χρώμα). Η προστασία του ιερού βράχου ήταν το ζητούμενο και στις επόμενες περιόδους, την Υστερορωμαϊκή, την Πρωτοχριστιανική και την Βυζαντινή, μέχρι και την κατοίκηση του λόφου από τους Ενετούς (κίτρινο χρώμα). Έκτοτε χτίζονται νέοι ναοί σε όλη τη έκταση της τότε πόλης, η οποία επεκτείνεται με μεγαλύτερη ελευθερία, ενώ οι οχυρώσεις έχουν μικρότερη σημασία λόγω του χαμηλού βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της, αλλά και της ένταξης της Ελλάδας στα σύνορα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι μεγαλύτερες προσθήκες - επεκτάσεις παρατηρούνται τέλος κατά τις Οθωμανικές περιόδους Ά (πορτοκαλί) και ΄Β (κόκκινο χρώμα), αφού η πόλη συνεχώς μεγάλωνε, όπως και η ανάγκη ελέγχου και διακυβέρνησης της.

Μόνο οι συνδετήριες οδοί μεταξύ Πλατείας Όθωνος (Ομονοίας) και Βασιλικών Ανακτόρων (Πλατεία Συντάγματος) ακολουθήσαν κάποιο πλάνο. Η οδός Σταδίου χαράχθηκε απευθείας πάνω στον άξονα του Παναθηναϊκού Σταδίου, οι οδοί Ερμού και Αθηνάς πάνω στον άξονα της Ακροπόλεως (προπύλαια και ναός της Αθηνάς) και όλες με αφετηρία την Πλατεία Ομονοίας, η οποία είχε προταθεί αρχικά για την έδρα - οικία του βασιλιά Όθωνος.

| Η Πόλη των Λόφων |

550

IX III X

III IV-V

VII ΧΙ

V Ι-ΙΙ

IV VIII

VII

IV-V

III

II VI

VIII

ΙIΙ

XIII

3500 π.Χ. - 1833 μ.Χ.

XII 100μ.

500μ.

1000μ.

Από τους Προϊστορικούς Χρόνους έως το 1456 μ.Χ. Οχυρωματικά Έργα & Πληθυσμός

Συγκριτικός Πίνακας

III

Μέχρι την κατάκτηση της πόλεως από του Οθωμανούς τον 15ο αι. δεν παρατηρούνται συγκεντρωτικά φαινόμενα κατοίκησης του φερόμενου σήμερα ως “ιστορικού” κέντρου. Ακόμα και τις περιόδους άνθησης της Αθήνας, την Κλασσική ή την Ρωμαϊκή εποχή, η δόμηση ήταν αραιή σε μεγάλες περιοχές εντός αλλά και εκτός του οχυρωματικού πλαισίου. Η οχυρωμένη πόλη ουσιαστικά περιελάμβανε στο σύνολο της, μέχρι και το τέλος της Υστερορωμαϊκής περιόδου (περί το 267 μ.Χ.), καλλιεργήσιμη γη, νεκροταφεία, ιερούς χώρους, γυμνάσια και μεγάλα πάρκα, όπως επισημαίνεται και στους χάρτες των περιόδων ΙΙΙ, IV & V. Σε ορισμένες περιόδους μάλιστα αι Αθήναι περιορίζονταν μόνο στον βράχο (λόφο) της Ακροπόλεως και στις παρακείμενες πλευρές του (κλιτύες). Αυτό γίνεται άμεσα διακριτό στους χάρτες των περιόδων Ι, ΙΙ & ΙΧ., καθώς και στο διπλανό διάγραμμα, όπου με πράσινο απεικονίζεται η Αρχαϊκή περίοδος και με μωβ χρώμα η οχύρωση της περιόδου της Ενετοκρατίας (1204-1456 μ.Χ.).

| Η Πόλη των Λόφων |

552

Από τους Προϊστορικούς Χρόνους έως το 1687 μ.Χ. Οχυρωματικά Έργα & Πληθυσμός

Συγκριτικός Πίνακας

Από την πρώτη κιόλας στιγμή της Ά περιόδου της Τουρκοκρατίας (1456 - 1687 μ.Χ.) γίνεται μια μαζική οχύρωση του πληθυσμού της πόλεως, όπως παρατηρούμε και στο επόμενο διάγραμμα (δεξιά). Για πρώτη φορά κατοικούνται ιεροί ή αρχαιολογικοί χώροι, πέραν της Ακροπόλεως. Αναφερόμαστε κυρίως στην Αγορά του Σόλωνος και την Ρωμαϊκή Αγορά. Επίσης η οχύρωση δεν αποσκοπεί μόνο στην προστασία από τους εξωτερικούς κινδύνους, αλλά στον έλεγχο των εντός των τειχών κατοίκων. Με λίγα λόγια είναι η πρώτη φορά που η πόλη είναι σε κατάσταση περιορισμού από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης της (3200 π.Χ.). Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο των Οθωμανικών χρόνων είναι η συνύπαρξη πολλών διαφορετικών φυλών στον ίδιο χώρο, αφού η Αθήνα αποτελούσε κατά περιόδους ισχυρό εμπορικό κέντρο. Οι μισοί πολίτες ήταν Αθηναίοι γηγενείς, οι υπόλοιποι ήταν Τούρκοι, Τουρκόγυφτοι, Αιθίοπες και λοιποί Έλληνες.

100μ.

500μ.

1000μ.

Ιλισσός Ποταμός & Λόφος Αρδηττού Από 7ο αι. π.Χ. εώς 13ο αι. μ.Χ. 509

VII

Επεξηγηματικοί Χάρτες VII

155

030

304 303

240

219

220

104/304 028

053

069

514

303

048

XVII

VIII

304 305

030

505 X

508

015 047

032 132/161

348

222

445 511

030

014

256

476 241 028

365

475 510 506

028

058

089

049

209

099

304 303

049

012

239

303

155

152/323

427 507 088

411 016

313

083

268 450

064

063/185

442 513

062

050

503 239

012. Ιερό Κόδρου, Νηλέως & Βασιλής 014. Ναός του Ολυμπίου Διός 015. Παριλίσσιον Πύθιον 016. Ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος 028. Λύκειο Αριστοτέλους (Κτίριο & Λουτρό) 028. Γυμνάσιο Κυνοσάργους (Παλαίστρα) 030. Ίχνος Αρχαίας Οδού 032. Ιερό Ηρακλή Παγκρατέους 047. Φαληρικόν Τείχος 048. Θεμιστόκλειο Τείχος 049. Αρχαίες Κατοικίες 050. Καλλιμάρμαρον Στάδιον 053. Μνημείο Λυσικράτη 058. Κήπος Μουσών (Κήπος Θεοφράστου) 062. Ναός Θεάς Τύχης 063. Τάφος Ηρώδη Αττικού 064. Γέφυρα Σταδίου 069. Αδριάνειο Τείχος 083. Ναός Πανός, Αχελώου & Νυμφών 088. Βασιλική Λεωνίδη 089. Άγιος Νικόλαος Ολυμπιείου 099. Βασιλική Εθνικού Κήπου 104. Σωτείρα Λυκοδήμου 132. Άγιος Ιωάννης στις Κολώνες 152. Μονή Κιστερκιανών Μοναχών 155. Τείχος Χασέκη 161. Προσκύνημα Αραπάδων 185. Μνημείο Φειδιππίδη 209. Ιερό εν Λήμναις Διονύσιον 219. Προϊστορικοί Λακκοειδείς Τάφοι 220. Προϊστορικά Λείψανα Αγγείων 222. Bράχος του Δευκαλίωνα / Ιερό της Γης 239. Κήποι Γυμνασίων 240. Πεισιστράτειον Υδραγωγείον

030 100μ.

500μ.

| Η Πόλη των Λόφων |

554

Εθνικός Κήπος Από 7ο αι. π.Χ. εώς 13ο αι. μ.Χ.

Επεξηγηματικοί Χάρτες

241. Ιερό Αφροδίτη εν Κήποις 256. Δικαστήριο επί Παλλαδίω 268. Μητρώο του Όρους Άγραι 303. Λείψανα Ρωμαϊκών Οικιών 304. Ρωμαϊκά Υδραγωγεία & Βαλανεία 305. Ρωμαϊκό Βαλανείο Ζαππείου 313. Νεκροταφείο Βυζαντινών Χρόνων 319. Βυζαντινός Συνοικισμός Ολυμπίειου 323. Ναός Αγίου Φραγκίσκου 348. Δικαστήριο του Δελφίνιου Απόλλωνα 365. Βυρσοδεψεία 411. Ναός της Εκάτης / Αγία Φωτεινή 427. Ναός του Βορέα & των Αμαζόνων 442. Σπήλαιο Σταδίου 445. Ναός του Απόλλωνος Δελφίνου 450. Μπυραρία “Μετς” 475. Ναός Κρόνου & Ρέας 476. Ιερό Διός Πανελληνίου 503. Ναός του Ελικώνος Ποσειδώνα 505. Αμαζόνιος Στήλη 506. Βωμός Ελικωνίων Μουσών 507. Καταρράκτης & Πέρασμα του Ιλισσού 508. Παλαίστρα του Ταυρέα 509. Λουτρό Διοχάρους 510. Πηγή της Καλλιρόης 511. Λουτρό Ισθμονικού 513. Βράχια Κουκουβάγιας 514. Ο Τάφος του Νίσου VII. Διοχάρους Πύλαι VIII. Αιγέως Πύλαι IX. Διόμειαι Πύλαι X. Ιτωνίαι Πύλαι XΙ. Αλάδε Πύλαι XVII. Πύλη Αδριανού

Πλατεία Συντάγματος

304

509

Νέα Ανάκτορα

Παραπόταμος Ιριδανού Ποταμού

240

069

303 028

058 030

Ηλιακό Ρολόι

313

099 304 104

514 303

303 028

303

048 239 069 304

Ζάππειον Μέγαρον

VIII

155

303 100μ.

219 220 304

500μ.

1000μ.

305 030

Ιλισσός Ποταμός

Λόφος Ακροπόλεως 6ος αιώνας π.Χ. έως 1ος αιώνας μ.Χ. 009

Επεξηγηματικοί Χάρτες

VII

003 250 249 247 203

518 006

214

208

269

205

210 019

206

439

248

244 036 245

432

022

524 381

246

007

207

048

215

029 018

037

242

216

281

038

217

017 037

071 224

243 254

435

201

066

437

023

092

436

072 051

035

052 316 280 277 031

209 020

282 020

Ο Ιερός Βράχος της Ακροπόλεως ανέκαθεν έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην ιστορία της πόλεως. Κατοικήθηκε και λατρεύτηκε από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα. Για την ενοποίηση των μνημείων δημιουργήθηκε μια οδός περιμετρικά του υψώματος, η οδός Περιπάτου, σύμφωνα με μια 381. Επιγραφή που βρέθηκε στη βόρεια πλευρά αυτού. Πολλά από τα μνημεία του λόφου αλλάξανε χρήση περισσότερες από μία φορές, όπως ο 017. Πρωπαρθενών που αναοικοδομήθηκε σε 037. Παρθενώνα (Ιερό της Προστάτιδας Αθηνάς), σε 134. Παναγιά Αθηνιώτισσα την περίοδο του βυζαντίου, σε Ναό της Παρθένου Μαρίας τον 12ο αιώνα από τους Ενετούς και δύο φορές σε τζαμί κατά τη Τουρκοκρατία. Αντίστοιχη τύχη είχαν και τα Προπύλαια, καθώς φιλοξένησαν κατά περιόδους την 432. Πινακοθήκη, την 321. Εκκλησία της Πινακοθήκης και τον ιερό ναό 564. του Α. Βαρθολομαίου, τον έφιππο αδριάντα του 269. Ευμένους αρχικά και του Αντίππα μεταγενέστερα, τα ανάκτορα των Φράγκων Δουκών και μια 340. μεγάλη δεξαμενή για τις περιόδους της πολιορκίας του “Κάστρου”, καθώς και το 019. Ιερό της Αθηνάς Νίκης, το οποίο μετατράπηκε σε Φράγκικο Πύργο τον μεσαίωνα.

| Η Πόλη των Λόφων |

556

Λόφος Ακροπόλεως 15ος - 17ος αιώνας μ.Χ.

VIII

Επεξηγηματικοί Χάρτες

128

353

154 Σπουδαίες μετατροπές παρατηρήθηκαν στα περιμετρικά κτίσματα του βράχου, καθώς τα περισσότερα από τα αρχαία μνημεία και τα ιερά δεν διατηρήθηκαν και διασώζονται στις μέρες μας ελάχιστα από ίχνη τους, καθώς έγινε συστηματική επανάχρηση των μελών τους σε μεταγενέστερα οχυρωματικά και οικοδομικά έργα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε και την τρεις φορές ισοπέδωση και την πλήρη εκκένωση των Αθηνών μετά τις επελάσεις και τις συστηματικές λεηλασίες. Μπορούμε να αναφέρουμε τα ιερά εντός των σπηλαίων στη βόρεια κλιτύ (247. Πανός και Νυμφών, 249. Απόλλωνος Αποκραίου, 250. Διός και 248. Αφροδίτης& Έρωτος), το 035. Ωδείο του Περικλέους, το 072. Ασκληπιείο με τη κλινική, το 092. Μνημείο του Θρασύλλου, το 280. Χορηγικό Μνημείο του Νικίου (μέλη του βρίσκονται στην Πύλη Beule), την 052. Στοά του Ευμένους και άλλα.

155

355 312

178 006 157

310

122

340

321

138

351

564

XXIX

ΧΙΧ

340

134 352

037

126

134

311

092 255

066 Για να μπορέσει κανείς σήμερα να έχει τη πληρέστερη δυνατή εικόνα της δομής, της λειτουργίας και της ιστορίας του λόφου, θα πρέπει να επισκευθεί τρεις αρχαιολογικούς χώρους: τη βόρεια κλίτυ με τα σπήλαια, το κυρίως πλάτωμα του βράχου και τη νότια κλίτυ, που περιλαμβάνει το τμήμα από το 052. Θέατρο του Διονύσου μέχρι και το 066. Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού.

20μ.

108

036

354 153

137

155 100μ.

200μ.

Αγορά Σόλωνος Από 7ο αι. π.Χ. έως 5ο αι. μ.Χ. 030

233

446?

274

Επεξηγηματικοί Χάρτες 300?

223

236 430 263

481?

479

046

227 228

448

226

288 251?

022 297

444?

443 011 290

298 484

234

259

003. Αγορά του Θησέως 009. Πρυτανείον 010. Ελευσίνιον ν Άστυ 011. Βουλευτήριον 022. Οδός Παναθηναίων 025. Μητρώον 033. Αγορά του Σόλωνος 039. Ναός του Ηφαίστου (Ηφαιστείο) 045. Θόλος (ή Σκιάς) 046. Ποικίλη (ή Πεισιάνακτος) Στοά 049. Οικοδόμημα ΄Ζ 056. Στοά του Αττάλου 059. Εμπορική Αγορά (Νότια Πλατεία) 061. Μέση Στοά 067. Ναός του Άρεως 070. Ωδείο Αγρίππα 077. Βιβλιοθήκη του Πανταίνου 111. Άγιοι Απόστολοι Σολάκη 225. Βωμός των Δώδεκα Θεών 228. Στοά Ελευθερέου Διός 235. Ορχήστρα 237. Νοτιοανατολική Κρήνη (Εννεάκρουνος) 259. Μνημείο Επωνύμων Ηρώων 284. Αγάλματα Τριτώνων & Γιγάντων 303. Ρωμαϊκές Κατοικίες 443. Συγκρότημα Κτιρίων C, D & F

266

067

173

284

229 258

Μερικά από τα σημαντικότερα Μνημεία της Αρχαίας Αγοράς:

296 479

257

426 230

084 096 025

488

480

042 039

Γραμμές ΗΣΑΠ (Ηλεκτρικού)

225 228

483

070

033

238

056

271

235

009 045 231 485 233 487 486

299 457

301

080 497 291

061

260

077 270

275

301

055?

024 261

049

262 021

303

213 212? 496 447

003

444?

262

309?

212?

494

495

055?

059

490

111 237

292 267

482 010 075 215 217 216

081 102

| Η Πόλη των Λόφων |

558

Κεραμεικός Από 5ο αι. π.Χ. έως 2ο αι μ.Χ.

Επεξηγηματικοί Χάρτες

027 Έξω Κεραμεικός

ίως ρη) ιρα αλδά ε Π σ ός ή Τ Οδ αναγ (Π

Μερικά από τα σημαντικότερα Μνημεία του Έσω & του Έξω Κεραμεικού:

263

596

595

040

438

022. Οδός Παναθηναίων 027. Νεκροταφείο Κεραμεικού 040. Ιερό Αρίστης & Καλλίστης 041. Δημόσιο Σήμα 049. Οικοδόμημα ΄Ζ 057. Πομπείον 253. Έξω Δρόμος (προς Τιμήν των Νεκρών) 263. Κεραμοποιεία 276. Βαλανείον Κεραμεικού 332. Επιτύμβια Στήλη Δεξίλεω 438. Τάφος Λακεδαιμονίων 449. Τριτοπατρείον 592. Κυκλικός Περίβολος 593. Νότιος Λόφος 594. Εκατείον 595. Ναός Αγίας Τριάδας 596. Ακαδήμεια Οδός 597. Κρήνη Διπύλου

Τάφρος

048 276

Γέφυρα

027

Έξω Κεραμεικός

Ηρ

332

ιδα

νό

449

041

ςΠ

οτ

592

αμ

ός

Τάφρος

253

594

ΙV

027 593 027

ΙΙΙ. Ιερά Πύλη V. Ηρίαι Πύλαι IV. Δίπυλον ή Θριάσιαι Πύλαι

597

057 263 Μουσείο Κεραμεικού

022

ΙΙΙ 049 048 Έσω Κεραμεικός Οδός Ερμού (Πεζόδρομος)

10μ.

50μ.

100μ.

Γέφυρα

Οι Πύλες των Τειχών (5ος & 4ος αι. π.Χ.) Γενικά Στοιχεία

ολλές από τις πύλες των τειχών των 5ου και 4ου αι. π.Χ. ήλθαν στο φώς κατά την διάρκεια των ανασκαφών και ταυτίσθηκαν με παραδιδόμενες από επιγραφές και από τους αρχαίους συγγραφείς πύλες. Ασφαλώς, εκτός των πυλών υπήρχαν σε διάφορα επίκαιρα σημεία και πυλίδες, ένας σημαντικός αριθμός των οποίων έχει ανιχνευθεί. Η κεντρικότερη είσοδος της πόλης, που βρισκόταν στον βορειοδυτικό βραχίονα του τείχους, στην περιοχή του Κεραμεικού, είναι γνωστή από τις πηγές ως Θριάσιαι Πύλαι, Κεραμεικού πύλαι και Δίπυλον. Η τελευταία ονομασία απαντάται για πρώτη φορά σε μια επιγραφή του έτους 278/7 π.Χ. και οφείλεται στην ειδική κατασκευή της πύλης (έφερε διπλή είσοδο) κατά την ανοικοδόμησή της στο β΄ ήμισυ του 4ου αι. π.Χ., ενώ μέχρι τότε χρησιμοποιείτο ευρέως ο όρος “Θριάσιαι Πύλαι” ή “Θριάσια Πύλη”. Από εκεί διέρχονταν οι τρεις βασικότερες οδικές αρτηρίες της αρχαίας Αθήνας: ο δρόμος που εκκινούσε από την Ακαδημεία, ο δρόμος από τον Πειραιά και ο δρόμος της Ελευσίνος, που συνέδεε την Αθήνα όχι μόνο με το Θριάσιο Πεδίον αλλά και με την Πελοπόννησο και την υπόλοιπη Ελλάδα. Πρόσφατες έρευνες απέδειξαν ότι το αρχικό σχέδιο της πύλης, που πρωτοχτίσθηκε αμέσως μετά τα περσικά (479 π.Χ.), διατηρήθηκε σχεδόν αναλλοίωτο κατά τις εργασίες ανακατασκευής της στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. Τα σωζόμενα κατάλοιπα την αποκαθιστούν ως αρχιτεκτονική διαμόρφωση με δύο ζεύγη τετράγωνων πύργων στα άκρα ισχυρών τοίχων και πολεμίστρες στο άνω μέρος, μεταξύ των οποίων σχηματιζόταν αυλή που χρησιμοποιήθηκε για ποικίλες σκοπιμότητες. Ο νότιος πύργος προβαλλόταν αρκετά προς τα έξω σε σχέση με τον αντίστοιχο της βόρειας πλευράς. Οι πόρτες των δύο θυραίων ανοιγμάτων ήταν ξύλινες, προσαρμοσμένες στις άκρες με στροφείς συγκρατημένους σε κοιλότητες του υπέρθυρου και του κατωφλιού.

Νοτίως του Διπύλου, σε απόσταση σχεδόν 70 μ., κοντά στην έξοδο του Ηριδανού από το τείχος, στο χαμηλότερο σημείο της πόλης, ανοιγόταν η Ιερά Πύλη, απ' όπου ξεκινούσε η λεγόμενη Ιερά Οδός με τελική κατάληξη το Θριάσιον Πεδίον. Ο δρόμος αυτός εξυπηρετούσε την Ελευσίνια πομπή, η οποία κατά την ημέρα της εορτής των Ελευσινίων ακολουθούσε μια πορεία 21-22 χιλιομέτρων έως ότου έφθανε στο ιερό της Δήμητρος στην Ελευσίνα. Το όνομα “Ιερά Πύλη” εμφανίζεται αρχικά στον Πλούταρχο (μέσα 1ου αι. μ.Χ.), όμως θα είναι σαφώς παλαιότερο, όπως και η ονομασία “Ιερά Οδός”. Η Ιερά Πύλη διαρθρωνόταν εξαρχής σε πυλαίο οικοδόμημα με αυλή, με δύο τετράγωνους πύργους να αποτελούν τα ακρογωνιαία υποστηρίγματα του περιβόλου, συνδεδεμένα μεταξύ τους με πεσσούς, με δύο ανοίγματα για την οδό και την διέλευση του ποταμού. Δεδομένου ότι ο πυλώνας κλήθηκε να συμπεριλάβει τόσο την Ιερά Οδό όσο και τον Ηριδανό, απαιτούσε ιδιαίτερη κατασκευή, που για την εποχή του Θεμιστοκλέους ήταν η μοναδική στο είδος της μαρμάρινη καμάρα επάνω από τον Ηριδανό, η οποία τροποποιήθηκε πολλές φορές μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια. Προχωρώντας κατά μήκος της δυτικής πλευράς των τειχών προς νότον, στο σημείο της διασταύρωσης των σημερινών οδών Ερυσίχθονος 15 και Ηρακλειδών, τοποθετούνται κατά κανόνα οι Πειραϊκαί Πύλαι [1]. Παρότι μόνο το βόρειο τμήμα τους έχει ανασκαφεί και τα διαθέσιμα στοιχεία δεν επαρκούν για την ταυτοποίηση τους, η μέθοδος κατασκευής τους και η ανακάλυψη ενός αρχαίου δρόμου που οδηγούσε εδώ από τον Πειραιά συνηγορούν στην υπόθεση ότι πρόκειται για την Πειραϊκή Πύλη.

H Ηρακλειδών οδηγεί και σήμερα προς τον Πειραιά.

| Η Πόλη των Λόφων |

560

Ακόμα νοτιότερα, στους βόρειους πρόποδες του λόφου των Νυμφών, βαθιές αυλακώσεις που σχηματίσθηκαν βαθμιαία από τους τροχούς διερχόμενων οχημάτων αποτελούν ξεκάθαρη ένδειξη ότι το σημείο αυτό διέσχιζε ένας αρχαίος αμαξιτός δρόμος μέσω μιας πύλης, η οποία έχει αναγνωρισθεί ως οι Δήμιαι Πύλαι, δια των οποίων οδηγούνταν οι καταδικασμένοι σε θάνατο στον παρακείμενο τόπο εκτελέσεων που είναι γνωστός ως “Βάραθρον”. Στην ίδια (δυτική) πλευρά του οχυρωματικού περιβόλου, βορείως του Διπύλου και αρκετά μακριά από αυτό, ανοιγόταν άλλη μία πύλη, ενδεχομένως οι αναφερόμενες στις γραπτές πηγές Ήριαι Πύλαι ( = πύλες των τάφων < ήριον = τάφος)· αυτές εντοπίζονται στην περιοχή όπου το τείχος τέμνεται με την σύγχρονη οδό Λεωκορίου, η οποία ακολουθεί την διαδρομή ενός αρχαίου δρόμου, που, όπως πιστεύεται, ξεκινούσε από τον Βωμό των Δώδεκα Θεών στην Αγορά και κατευθυνόταν βορειοδυτικά προς τον Ίππιο Κολωνό, πλαισιωμένος κατά μήκος του από ταφικά μνημεία. Κατά την βόρεια πλευρά της περιμέτρου του τείχους, στο σημείο τομής των τωρινών οδών Σοφοκλέους και Αιόλου, ανευρέθησαν τα ερείπια των Αχαρνικών Πυλών, που μνημονεύονται σε σωζόμενες επιγραφές καθώς και από τον λόγιο Ησύχιο. Όπως δείχνει το όνομά τους, οδηγούσαν στον δήμο των Αχαρνών καθώς και στην Πάρνηθα, εξασφαλίζοντας την επικοινωνία με ολόκληρο το προς βορράν της πόλεως λεκανοπέδιο της Αττικής. Εκτός της πύλης υπήρχε εκτεταμένο νεκροταφείο εκατέρωθεν ενός δρόμου που οδηγούσε στις Αχαρνές (σημ. Μενίδι), μακρύ τμήμα του οποίου αποκαλύφθηκε προσφάτως.

Δεξιά διακρίνεται η Αχαρνική Οδός, όπως εκτίθεται σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο της πλατείας Κοτζιά. Εκατέρωθεν υπήρχε αρχαίο νεκροταφείο, ενώ η οδός καταλήγει στις Αχαρνικαί Πύλαι, λείψανα της οποίας διακρίνονται κάτω από το νέο διοικητικό κτήριο της Εθνικής Τραπέζης, το οποίο διακρίνεται στο βάθος.

Οι Πύλες των Τειχών (5ος & 4ος αι. π.Χ.) Γενικά Στοιχεία

την ανατολική πλευρά του περιβόλου διαμορφώνονταν συνολικά τρεις πύλες, που εξυπηρετούσαν την επικοινωνία με τις περιοχές και τους δήμους της ανατολικής Αττικής. Η πρώτη εξ αυτών, σύμφωνα με βάσιμες ενδείξεις, βρισκόταν στο ΒΑ άκρο του, στην τομή ενός τμήματος των τειχών από λογάδες λίθους, το οποίο ανασκάφηκε στην οδό Δραγατσανίου 4 και διατηρείται σε ύψος περίπου 4,50 μέτρων. Η συγκεκριμένη πύλη, που αποκλήθηκε συμβατικά Βορειοανατολική Πύλη, πρέπει λογικά να οδηγούσε στους δήμους της Φλύας (Χαλάνδρι) και του Αθμόνου (Μαρούσι). Η δεύτερη, που συνέδεε την Αθήνα με τους δήμους της Μεσογαίας αλλά και της παλαιάς περιοχής των Διακρίων (Β.Δ. Αττική), ήταν οι Διοχάρους Πύλαι, που ο Στράβων τοποθετεί πλησίον του Λυκείου και για τις οποίες κάνει λόγο μια επιγραφή. Η θέση τους πρέπει να αναζητηθεί δίπλα από την σημερινή Πλατεία Συντάγματος, εντός του μη ανεσκαμμένου ακόμα χώρου πίσω από την χριστιανική εκκλησία της Αγίας Δυνάμεως, στην ΝΔ γωνία του οικοδομικού τετραγώνου που ορίζουν οι σημερινοί οδοί Βουλής, Απόλλωνος και Πεντέλης.

Από εκεί η γραμμή του τείχους ακολουθούσε περίπου την πορεία των σύγχρονων οδών Βουλής και Νίκης προς την νοτιοανατολική πλευρά της πόλης. Η τρίτη προς ανατολάς πύλη ήταν οι λεγόμενες Αιγέως Πύλαι ή Ιππάδαι Πύλαι [1], η ύπαρξη των οποίων πιστοποιήθηκε μόλις δυτικά του προπύλου στα βόρεια του Ολυμπιείου, απ' όπου ένας δρόμος οδηγούσε προς το Παναθηναϊκό Στάδιο, τα παριλίσια ιερά, το ιερό του Ηρακλέους Παγκράτους και τις οικιστικές εγκαταστάσεις στην περιοχή του σημερινού Παγκρατίου έως τον Υμηττό. Σχετική επιγραφή σχετίζει την πύλη με την συνοικία της Αγρυλής ή Αγκυλής, η οποία εκτεινόταν προς την κατεύθυνση του Υμηττού, και συγκεκριμένα στην περιοχή του λόφου Αρδηττού και του Παναθηναϊκού Σταδίου. Μάλιστα, το τοίχωμα της πύλης ήταν κατασκευασμένο από τύμπανα κιόνων που προέρχονταν από τον ημιτελή ναό του Ολυμπίου Διός της περιόδου των Πεισιστρατιδών.

Προς την νότια πλευρά της πόλης υπήρχαν τουλάχιστον τέσσερις επιπλέον πύλες, δύο εκ των οποίων οδηγούσαν προς την περιοχή του Κυνοσάργους και άλλες δύο προς τον Φαληρικό όρμο. Στην ΝΑ περιφέρεια του τείχους ανοίγονταν οι Διόμιαι Πύλαι, που αναφέρονται από τον Πλούταρχο και τον Διογένη τον Λαέρτιο σε άμεση σύνδεση με το γυμνάσιο του Κυνοσάργους στον δήμο της Διομείας (πήρε το όνομά της από τον τοπικό ήρωα Δίομο), νοτίως του ιερού του Ολυμπίου Διός, κοντά στην όχθη του ποταμού Ιλισσού, όπου είχαν εγκατασταθεί οι Αθηναίοι από τον δήμο της Μελίτης πριν από τους Περσικούς Πολέμους. Τα στοιχεία συγκλίνουν στην υπόθεση ότι, όταν ο φιλόσοφος Σωκράτης πήγαινε προς το Κυνοσάργες, εξερχόταν της πόλης μέσω αυτής της πύλης. Αν και δεν έχει φθάσει έως τις μέρες μας κανένα κατάλοιπο της Θεμιστόκλειας οχύρωσης σε αυτόν τον χώρο, φαίνεται ότι το υστερορωμαϊκό τείχος έφερε ανάλογη πύλη, που διαδέχθηκε μια προγενέστερη στο ίδιο σημείο. Δυτικότερα εντοπίζονται οι Ιτώνιαι Πύλαι (ίσως πήραν την ονομασία τους από κάποιο κοντινό ιερό αφιερωμένο στην Ιτωνία Αθηνά). Πράγματι, οι ανασκαφικές έρευνες σε αυτήν την περιοχή αποκάλυψαν κομμάτια του αρχαίου τείχους, που μπροστά από την οικία της οδού Ιωσήφ των Ρογών 8 στρίβει σε μια γωνία και διακόπτεται· τα ευρήματα αυτά ενδέχεται να συνιστούσαν το νότιο τμήμα μιας πύλης, το βόρειο κομμάτι της οποίας είχε καταστραφεί ολοκληρωτικά αφότου η πύλη έπαψε να χρησιμοποιείται γύρω στα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. και το πέρασμά της φράχθηκε. Αυτή πρέπει να είναι η πύλη που, σύμφωνα με μια επιγραφή του 418 π.Χ., ανοιγόταν επάνω στον δρόμο που οδηγούσε στο βαλανείο (λουτρά) του Ισθμονίκου.

Η ίδια η πύλη βαπτίσθηκε «Ιππάδαι» προφανώς εξαιτίας των ιππικών αγώνων που διεξάγονταν στον δρόμο του γειτονικού γυμνασίου του Λυκείου, ενώ ο Πλούταρχος την κατονομάζει ως “Αιγέως Πύλαι” σε συσχετισμό με τον μυθικό βασιλέα των Αθηνών Αιγέα, τοποθετώντας την δίπλα στο ιερό του Δελφινίου Απόλλωνος.

| Η Πόλη των Λόφων |

562

Η ίδια επιγραφή αναφέρεται σε μια άλλη πύλη, γνωστή ως Άλαδε Πύλαι ή ανατολική Φαληρική Πύλη, από την οποία περνούσε η αρχαιότατη οδός της πομπής των Οσχοφορίων και της “άλαδε ελάσεως” των μυστών προς την θάλασσα κατά την τρίτη ημέρα των εορτών των Μεγάλων Μυστηρίων [2]. Οι τάφοι των μυκηναϊκών, των γεωμετρικών, των κλασσικών και μεταγενέστερων χρόνων, που πλαισιώνουν τον δρόμο στις δύο πλευρές του, υποδηλώνουν την αρχαιότητα και την ιστορική συνέχειά του. Στην βάση του λόφου των Μουσών, κάτω από το οδόστρωμα της σημερινής οδού Ερεχθείου, ήλθε στο φώς Νότια Πύλη ή δυτική Φαληρική Πύλη. Το τμήμα του τείχους στο οποίο ανήκει χρονολογείται στην φάση ανοικοδόμησης του περιβόλου από τον Κόνωνα στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., ενώ είναι σίγουρο ότι στην ίδια θέση προϋπήρξε είσοδος του Θεμιστόκλειου περιβόλου του 5ου αι. π.Χ. Αμφότερες οι είσοδοι πρέπει να εντάσσονταν στον σκελετό του λεγόμενου Φαληρικού τείχους. Οι υπομηκηναϊκοί και γεωμετρικοί τάφοι που αποκαλύφθηκαν εκατέρωθεν του δρόμου που διαπερνούσε την πύλη επισημαίνουν την παλαιότητά του και την σημασία του για την επικοινωνία με το λιμάνι του Φαλήρου. Τέλος, στο νοτιοδυτικό τμήμα του τείχους που ένωνε τον λόφο των Μουσών με τον λόφο των Νυμφών (Διατείχισμα), υπήρχαν δύο ακόμα πύλες. Η νοτιότερη ήταν το καλούμενο Δίπυλον το υπέρ των Πυλών, γνωστό από επιγραφή του 307/6 π.Χ., στο διάσελο μεταξύ του Μουσείου και της Πνυκός, πλησίον της εκκλησίας του Αγ. Δημητρίου Λουμπαρδιάρη. Η άλλη, η βορειότερη, ήταν οι αναφερόμενες στις αρχαίες πηγές Μελίτιδαι Πύλαι, στην ράχη του όγκου ανάμεσα στην Πνύκα και στον λόφο των Νυμφών, όπου ένας - ορατός σήμερα - αμαξιτός δρόμος για την κίνηση τροχοφόρων οχημάτων διευκόλυνε την επικοινωνία του ομώνυμου δήμου της Μελίτης με την εντός των Μακρών Τειχών περιοχή.

2. Μολονότι δεν έχει ανασκαφεί, το πιθανότερο είναι η θέση της να βρισκόταν επί της σύγχρονης οδού Φαλήρου, κατά προσέγγιση στην διασταύρωση της με την οδό Σπύρου Δοντά, όπου ο ανευρεθείς αρχαίος δρόμος από το Φάληρο συναντούσε το τείχος της πόλης.

Αρχιτεκτονικά μέλη και λείψανα της Ιεράς Πύλης, η οποία οδηγούσε στην Ιερά Οδό και την Ελευσίνα και από τον Έσω στον Έξω Κεραμεικό. Μέσα από αυτήν διέρχονταν, εκτός από τους πολίτες, και ο Ηριδανός ποταμός.

Εισαγωγή Γ΄ Μέρους & Βιβλιογραφία Γενικά Στοιχεία

ο τρίτο μέρος αυτής της προσπάθειας έχει μια ιδιαιτερότητα: δεν ήρθε μόνο για να συμπληρώσει τα προηγούμενα δύο μέρη, αλλά, σε πολλές των περιπτώσεων, να τα διορθώσει. Έχοντας μια χρονική απόσταση περίπου δύο ετών από τα άλλα, αποτελεί μια ξεχωριστή προσθήκη στο όλο εγχείρημα, για δύο κυρίως λόγους. Αφενός, φέροντας πλέον μια εμπειρία (έστω και αρχάρια) με θέματα ιστορίας, αρχιτεκτονικής και αρχαιολογίας, δίνει μια νέα και πιο ολοκληρωμένη ματιά στα μνημεία της Αθήνας. Αφετέρου, τα μισά από τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της ιστορίας της σύγχρονης πρωτευούσης δεν βρήκαν την θέση που τους άρμοζε στα πρώτα δύο μέρη, τα οποία αποτελούν μια αυτούσια και ολοκληρωμένη (κατά τα φαινόμενα) ενότητα. Το Γ' μέρος, αν και εμφανίζεται ως παράρτημα του πρώτου λευκώματος, προσφέρει μια σημαντική συνέχεια και σαφήνεια σε όλη τη διάρκεια ζωής της πόλεως των Αθηνών. Πολλά εξ' αυτών θεωρήθηκαν δευτερευούσης σημασίας πριν μερικά χρόνια, σε σχέση με τα μνημεία που συμπεριελήφθησαν στα πρώτα δύο μέρη, λόγω κυρίως προσωπικής κρίσης. Μπορούμε πλέον να πούμε ασφαλώς πως υπάρχει μεγάλος αριθμός εξίσου σημαντικών μνημείων και στο τρίτο μέρος, κάνοντας και μια σύντομη αναφορά σε αυτά. Ξεκινάμε από δύο πολύ σημαντικές πηγές των αρχαϊκών χρόνων, τη Κρήνη Καλλιρρόη στο λόφο της Πνύκας, η οποία τροφοδότησε την Αρχαία Αγορά και όλους τους παρακείμενους αρχαίους δήμους, και την φερόμενη ως Νότια Πηγή, κάτω από τον λόφο της Ακροπόλεως, η οποία θεωρούνταν ότι είχε θεραπευτικές ιδιότητες, εξού και η δημιουργία του παρακείμενου ιερού και θεραπευτηρίου του Ασκληπιού. Από τα κλασικά χρόνια μπορούμε να αναφέρουμε την Πινακοθήκη των Προπυλαίων, ένα κτίσμα με ποικίλες χρήσεις μέχρι και τα οθωμανικά χρόνια και το Βάραθρο στον λόφο των Νυμφών που αποτέλεσε τόπο εκτελέσεων, ενώ από τα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια το Μνημείο της Δημοκρατίας και την “Αδριανούπολη”, η οποία οριζόταν από την Πύλη του Αδριανού μέχρι το Παγκράτι.

Μεταγενέστερα και τα πρώτα χριστιανικά χρόνια μπορούμε να αναφέρουμε τις Οικίες (Σχολές) των Νεοπλατωνικών Φιλοσόφων, οι οποίες αποτέλεσαν την τελευταία αναγέννηση του δωδεκάθεου, πριν το οριστικό κλείσιμο τους το 529 μ.Χ. με το διάταγμα του Ιουστινιανού και τις πρώτες παλαιοχριστιανικές βασιλικές, εντός αρχαίων μνημείων, όπως του Oλυμπιείου, του Θεάτρου του Διονύσου και των Προπυλαίων, που συμπληρώνουν τις αναφερθείσες στο Ά μέρος, του Ηφαιστείου, του Ερεχθείου και του Παρθενώνος. Κατά τα βυζαντινά χρόνια υπάρχει πλήθος, εξαφανισμένων σήμερα ναΐσκων, με ειδική σημασία το καθένα, αλλά θα αναφέρουμε τον Άγιο Απόστολο Φίλιππο, ο οποίος στέκει ακόμα (με πολλές τροποποιήσεις) έξω από τον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Αγοράς, επί της οδού Αδριανού και αποτελεί ένα μικρό μουσείο. Οι τέσσερις αιώνες της τουρκοκρατίας μας δίνουν επίσης σημαντικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και μνημεία, όπως είναι η Υπαπαντή, ιστορικός ναός στη βόρεια κλιτύ της Ακροπόλεως, η Παναγία η Βλασσαρού, η οποία απαλλοτριώθηκε μαζί με όλη την ομώνυμη συνοικία, για την ανάδειξη της Αγοράς του Σόλωνος, η Μονή του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, η Αγία τριάδα (εντός του αρχαιολογικού χώρου του Κεραμεικού), πολλά διοικητικά κτίρια, χαμάμια και τεκέδες εντός και πέριξ του τούρκικου Παζαριού, καθώς και οικίες σημαντικών προσώπων της εποχής, όπως οι Fauvel, Church κ.α. φιλέλληνες. Αξίζει να αναφέρουμε την δημιουργία της πρώτης Δημόσιας Βιβλιοθήκης και των πρώτων σχολείων κατά την απελευθέρωση, τα οποία τα διαδέχθηκαν πλήθος θεάτρων, σχολών και νοσοκομείων τις επόμενες δεκαετίες, τονίζοντας την βαρύτητα που δόθηκε στον εκπολιτισμό των ελλήνων πολιτών (ανεξαρτήτως αποτελέσματος). Σημαντικότερα εξ' αυτών η 2η Δημοτική Σχολή στην Πλάκα, το Θέατρο των Αθηνών και τα περισσότερα νοσοκομεία στην λεωφόρο Βασ. Σοφίας, που μετράνε πάνω από έναν αιώνα ζωής.

| Η Πόλη των Λόφων |

604

Τέλος υπάρχει στην αρχή του Γ' μέρους μια ειδική αναφορά στα υδραγωγεία της Αθήνας, τα οποία ανέκαθεν αποτέλεσαν σημαντικό στοιχείο της ιστορίας και της βιωσιμότητας της πόλεως, καθώς και μια μικρή περιγραφή των πυλών και των οχυρωματικών έργων, η οποία έρχεται να συμπληρώσει την αντίστοιχη περιγραφή του Β' μέρους. Γενικά στο Γ' μέρος ακολουθείται η ίδια λογική παρουσίασης, με τα μνημεία να έχουν χωριστεί ανά χρονική περίοδο, με την κατάταξη να είναι αριθμητική σε κάθε ενότητα και στο τέλος να ακολουθούν οι πίνακες που παρέχουν πλήρη εικόνα του συνόλου των μνημείων της έρευνας. Μια ιδιαιτερότητα του Γ' μέρους αποτελούν οι αρκετές παραπομπές σε πηγές, καθώς και η συχνή μεταφορά αυτούσιων περιγραφών, λόγω των ελάχιστων πληροφοριών ή των διασωθέντων στοιχείων που υπάρχουν για αρκετές από τις νέες καταχωρήσεις. Σε αυτό το εγχείρημα εξαιρετική πηγή - και οδηγός - ήταν η “Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών” του Ι. Τραυλού, βιβλίο που στάθηκε και μία από τις αφορμές δημιουργίας αυτού του λευκώματος. Πολύ σημαντικά βιβλία είναι επίσης η “Βυζαντινή Αθήνα, 10ος -12ος αιώνας” του Χ. Μπούρα, η “Ιστορία της Φραγκοκρατίας εν Ελλάδι”, σε μετάφραση του Σ. Λάμπρου, το “Athènes: décrite et dessinée” του Ernest Breton, με πολλά σκίτσα του σπουδαίου περιηγητή - αρχαιολόγου, οι μικρές, αλλά πραγματικά πλήρεις, εκδόσεις της Ένωσης Φίλων Ακροπόλεως, με σύγχρονες περιγραφές των ευρημάτων και χάρτες όλων των αρχαιολογικών χώρων, το site της Αμερικάνικης Αρχαιολογικής Σχολής, με πολλά σχέδια αποτυπώσεων χώρων, μελέτες επεμβάσεων στα μνημεία και με πλήθος φωτογραφιών των αποκαταστάσεων, αλλά και των απαλλοτριώσεων στην Αρχαία Αγορά, η πληρέστατη “Αρχιτεκτονική του Νεοελληνικού Θεάτρου 1720-1940” της Ε. Φλέσσα - Εμμανουήλ, το περιοδικό “Ergebnisse Der Ausgrabungen” του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινσιτούτου, με όλη τη πορεία των ανασκαφών στον Κεραμεικό, καθώς και οι οδηγοί των μουσείων ή άλλα ιστορικά και πολιτιστικά βιβλία και εγχειρίδια που βοήθησαν με το σημαντικό υλικό τους. [1]

Εκτός από αρκετά ακόμη βιβλία (που δεν υπήρχε η δυνατότητα να αναφερθούν παραπάνω), η έρευνα έγινε και διαδικτυακά, όχι όμως με τα ορθότερα αποτελέσματα. Γενικά απαιτήθηκε πολύς χρόνος σε εξακρίβωση στοιχείων και δεν προτείνονται ως έμπιστες πηγές.

Αποτύπωση των ευρημάτων και των καταλοίπων των διαφόρων φάσεων της Θόλου και των παρακείμενων κτισμάτων, εντός της Αρχαίας Αγοράς. Σχέδιο του Ιωάννη Τραυλού, σε συνεργασία με την Αμερικάνικη Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών.

XI. Αρχαία Υδραγωγεία Πόλεως Συγκριτικό Διάγραμμα

πόλη της Αθήνας, από την αρχαιότητα, συνδέει την ιστορία και τη ζωή της, με ένα βασικό πρόβλημα, την ανεπάρκεια της σε νερό. Και τούτο γιατί τα επιφανειακά νερά της στο λεκανοπέδιο ήταν πάντοτε λιγοστά, καθώς δεν υπάρχουν ποτάμια συνεχούς ροής στην Αττική γη. Από πολύ παλιά, άρχοντες και πολίτες της Αθήνας κατέφυγαν στην λύση της κατασκευής φρεάτων ύδρευσης, (πηγάδια), όπως και στην κατασκευή υδραγωγείων, υπόγειων και υπέργειων. Από όλα σχεδόν τα ποτάμια του λεκανοπεδίου ξεκινούσαν υδραγωγεία που μετέφεραν νερό μέσα στην πόλη, όπως από τον Ιλισό, τον Κηφισό, τον Ηριδανό, κ.ά. Ανέκαθεν, σημαντικό ρόλο στην υδροδότηση της Αθήνας κατείχαν οι πηγές στους πρόποδες των γύρω βουνών και λόφων, πλήθος δεξαμενών (στις οποίες συγκεντρωνόταν βρόχινο νερό) και τα πηγάδια. Από τα γνωστότερα αρχαία υδραγωγεία ήταν το Πεισιστράτειο, το οποίο κατασκευάστηκε με εντολή του τύραννου Πεισίστρατου, το οποίο αντλούσε νερό από τις πηγές του Υμηττού. Ωστόσο, το σημαντικότερο ιστορικά έργο για την υδροδότηση της πόλης των Αθηνών ήταν το Αδριάνειο Υδραγωγείο, το οποίο ξεκινούσε από τους πρόποδες της Πάρνηθας. Τις αυξημένες ανάγκες της σύγχρονης πρωτεύουσας ήρθε να καλύψει η κατασκευή του φράγματος του Μαραθώνα και η δημιουργία της ομώνυμης τεχνητής λίμνης [1].

Στον χάρτη που παρατίθεται στο τέλος του κειμένου, απεικονίζονται τα αρχαία υδραγωγεία, καθώς και οι βασικότεροι υδροφόροι ορίζοντες της Αθήνας. Η χάραξη δεν είναι απόλυτα ακριβής, όχι μόνο λόγω έλλειψης επαρκών στοιχείων, αλλά γιατί το ενδιαφέρον αφορούσε στον συσχετισμό τους και την “γεωγραφική” κατανόηση τους. Η χρωματική διαφοροποίηση (καφέ - ματζέντα) έχει καθαρά οπτική υποστήριξη και όχι κάποια χρονική ή άλλη αναφορά. Σημειώνουμε τέλος πως, όσα υδραγωγεία εμφανίζονται με διακεκομμένη γραμμή, έχουν ελαχίστως (έως καθόλου) ανασκαφεί και αποτυπωθεί από τους αρχαιολόγους και είναι γνωστά κυρίως μέσα από άλλες πηγές.

Υ01 | Πελασγικό υδραγωγείο. Οι πελασγοί, λαός προελληνικός που κατοικούσε στον Υμηττό, αναφέρονται ως οι πρώτοι που κατασκεύασαν υδραγωγείο για τη μεταφορά νερού σε κατοικημένες περιοχές. Πρόκειται για το αρχαιότερο από τα υδραγωγεία που έχουν βρεθεί στην Αττική. Μετέφερε νερό από τον Υμηττό και χρονολογείται πριν το 3200 π.Χ. Αποτελούνταν από υπόγειους πήλινους σωληνοειδείς αγωγούς. Πιθανολογείται ότι ακολουθούσε τη διαδρομή: Υμηττός, Παπάγου, Αγ.Θωμάς - Γουδί, Ιλισσός ποταμός, Στύλοι Ολυμπίου Διός, νότιες πλευρές της Ακρόπολης, αυχένας Λόφου Φιλοπάππου. Υ02 | Υδραγωγείο του Θησέα. Είναι το δεύτερο αρχαιότερο υδραγωγείο της Αττικής, με χρόνο κατασκευής του γύρω στο 3090-3070 π.Χ. Θεωρείται ότι ο Θησέας συνέλαβε την ιδέα κατασκευής υδραγωγείου, ώστε να αυξήσει την παροχή νερού στην πόλη των Αθηνών, αντλώντας από τις πηγές της δυτικής πλευράς της Πεντέλης. Ο γεωλόγος Α.Κορδέλλας, αναφέρει ότι στη θέση “Ποδαράδες” (Νέα Ιωνία) διαπίστωσε την ύπαρξη υδραγωγείου λαξευμένο σε ασβεστόλιθο, με κατεύθυνση προς τα Πατήσια [2]. Υ03 | Υδραγωγείο “Πνύκας”. Ένα από τα αρχαιότερα υδραγωγεία της Αθήνας. Εκτείνεται παράλληλα προς το υδραγωγείο του Πεισίστρατου, γι' αυτό και πολλοί το ταυτίζουν με αυτό. Τμήματα του επισημάνθηκαν μεταξύ Ρωσικής εκκλησίας και Oλυμπιείου, στο μέγαρο του Ζαππείου και βορείως της ΝΑ πύλης του Εθνικού Κήπου. Από εκεί προχωρούσε προς τον Ιλισό και οι πηγές του ήταν οι πηγές του Φάραγγα της Καισαριανής. Βλέπε επίσης: “586. Υδραγωγείο Πνύκας”. Υ04 | Πεισιστράτειο Υδραγωγείο. Κατασκευάστηκε το 530 π.Χ. με εντολή του τύραννου Πεισίστρατου και αντλούσε νερό από τις πηγές του Υμηττού. Σε αρκετά σημεία της διαδρομής συμπίπτει με το Πελασγικό Υδραγωγείο. Βλέπε επίσης: “240. Πεισιστράτειο Υδραγωγείο”.

Αργότερα, στην υδροδότηση της Αθήνας προστέθηκαν τα νερά της λίμνης Υλίκης. Λείψανα αρχαίου υδραγωγείου και δεξαμενή όμοια με εκείνη του Ιλισσού, αναφέρονται τον 19ο αιώνα και από τον Α.Γούδα. Το αξιοσημείωτο είναι πως όσα υδραγωγεία προηγήθηκαν του Πεισιστράτειου, αλλά και άλλα μεταγενέστερα, τροφοδοτούνταν κυρίως από τα νερά του Υμηττού, ενώ το Αδριάνειο έφερε τα νερά και από την Πάρνηθα.

| Η Πόλη των Λόφων |

606

Υ05 | Αδριάνειο Υδραγωγείο. Κατασκευάστηκε με προτροπή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Αδριανού, ανάμεσα στο 125-140 μ.Χ. και είχε μήκος περίπου 25 χιλιόμετρα. Ξεκινούσε από τους πρόποδες της Πάρνηθας και κατέληγε στο Λυκαβηττό [3], όπου κατασκευάστηκε η Αδριάνειος Δεξαμενή, στην οποία αποθηκεύονταν τα νερά του υδραγωγείου. Τα νερά διοχετεύονταν με υδατογέφυρες στην πόλη των Αθηνών. Το υδραγωγείο λειτούργησε μέχρι την υποδούλωση της Αθήνας από τους Τούρκους, οι οποίοι το αδρανοποίησαν [4]. Βλέπε επίσης: “75. Αδριάνειο Υδραγωγείο”. Υ06 | Υδραγωγείο “Υμηττού - Ά Νεκροταφείου”. Απλό περιορισμένης έκτασης υδραγωγείο στην αριστερή όχθη του ποταμού Ιλισού. Ήταν υπόγειο υδραγωγείο, με τα ίχνη του να εντοπίζονται κοντά στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Υ07 | Υδραγωγείο “Λουτρού”. Η ονομασία του οφείλεται στο ότι τροφοδοτούσε με νερό ένα ρωμαϊκό λουτρό. Ξεκινούσε από την Καισαριανή και ακολουθούσε την πορεία του Ιλισού ποταμού. Διέσχιζε υπογείως τον Εθνικό Κήπο και υδροδοτούσε τη δεξαμενή που υπήρχε κοντά στο σημερινό ναό της Σωτήρος, στην Πλάκα. Ακολούθως, μετά την οδό Νικοδήμου και Αδριανού υδροδοτούσε το ''Λουτρό'' που σήμερα βρίσκεται θαμμένο κάτω από την περιοχή της Ρώσικης Εκκλησίας. Σήμερα υδροδοτεί δεξαμενή που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του Εθνικού Κήπου. Υ08 | Υδραγωγείο “του Κοντίτου”. Η γειτονιά που ορίζεται από το Χορηγικό Μνημείο του Λυσικράτους μέχρι τον ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, ονομαζόταν Κουντίνο ή Κοντίτο (δηλαδή: υδραγωγείο) και κατασκευάστηκε τον μεσαίωνα. Με αφετηρία το υδραγωγείο του Αδριανού κατέληγε στην Πλάκα, περνώντας κοντά από τον κατεδαφισμένο σήμερα ναό του Αγίου Νικολάου, που τον αποκαλούσαν “Άγιο Νικόλαο του Κουντίτου”. ...συνεχίζεται >

4. Μετά την απελευθέρωση, το υδραγωγείο ξαναλειτούργησε αλλά δεν ήταν πλέον σε θέση να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες της νέας πόλης.

Το Πρόστυλο του δεξαμενής που βρίσκεται στον λόφο του Λυκαβηττού, όπου κατέληγαν τα νερά της Πάρνηθος μέσω του Αδριάνειου Υδραγωγείου. Το προσωνύμιο “Δεξαμενή” έχει διατηρηθεί ως τις μέρες μας για τη γειτονιά του Κολωνακίου.

XI. Αρχαία Υδραγωγεία Πόλεως Συγκριτικό Διάγραμμα

09 | Υδραγωγείο “Αγίας Τριάδας-Κεραμικού”. Βρισκόταν πολύ κοντά με εκείνο του “Λουτρού”. Διερχόταν από την οδό Μητροπόλεως, έτεμνε την πλατεία στο Μοναστηράκι, περνούσε από τις οδούς Πανδρόσου και Ηφαίστου και κατέληγε κοντά στη σημερινή εκκλησία της Αγίας Τριάδας στον Κεραμικό, όπου υπήρχε δεξαμενή για το πότισμα των κήπων της Ιεράς Οδούς.

Υ10 | Υδραγωγείο “Θησείου”. Διοχέτευε νερά από πηγή της βορειοδυτικής πλευράς του βράχου της Ακρόπολης (πιθανότατα από τη Μυκηναϊκή Πηγή). Κατευθυνόταν βόρεια, μέχρι την οδό Αδριανού και στη συνέχεια προς τα δυτικά και προς τον Αγ. Φίλιππο. Σήμερα , μετά από επισκευές, οδηγείται σε δεξαμενή του κήπου του Θησείου, στη βόρεια πλευρά του Ναού του Ηφαίστου. Υ11 | Υδραγωγείο “Αρδηττού - Καλλιρρόης”. Το υδραγωγείο αυτό συγκέντρωνε νερά από διάφορα φρεάτια στα ΝΑ των λόφων του Αρδηττού και της Άγρας. Προχωρούσε παράλληλα με τη λεωφόρο Βουλιαγμένης, κατευθυνόταν βόρεια διερχόμενο δίπλα από το εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, κατευθυνόταν προς την κοίτη του Ιλισού και στη συνέχεια σε δεξαμενή στη λεγόμενη Χαμοστέρνα με κατεύθυνση τον Πειραιά, πλάι στα ''Μακρά Τείχη''. Υ12 | Υδραγωγείο “Γεράνι”. Ήταν υπόγειο υδραγωγείο, το οποίο είχε τις πηγές του στον αυχένα Σχιστή Πέτρα Λυκαβηττού. Πιθανολογείται ότι διερχόταν κατά μήκος της οδού Βουκουρεστίου, έστριβε και ακολουθούσε την πορεία της οδού Σταδίου και από εκεί συνέχιζε την πορεία του στη οδό Γερανίου, όπου υπήρχε ανυψωτικό μηχάνημα για το νερό (εξ' ού και το όνομα “Γεράνι”), έφθανε στην οδό Πειραιώς, όπου και κατέληγε σε δεξαμενή.

Υ13 | Υδραγωγείο “Κηφισίας - Βασ. Σοφίας”. Ήταν υπόγειο υδραγωγείο, που ίχνη του έχουν βρεθεί στο άλσος του νοσοκομείου Ευαγγελισμός. Είχε δύο κατευθύνσεις, μία προς τον Ιλισό και μία άλλη προς την περιοχή των Αμπελοκήπων. Πολλοί θεωρούν ότι αυτό το υδραγωγείο ήταν παρακλάδι του Πεισιστράτειου, καθώς ο αγωγός του, κατά το μισό ήταν κτισμένος με λιθοδομή και κατά το άλλο μισό σκαλισμένος στο βράχο. Υ14 | Υδραγωγείο “Σταδίου”. Πιθανώς, κλάδος του Αδριάνειου υδραγωγείου. Διερχόταν δίπλα από το Παναθηναϊκό Στάδιο, ακολουθώντας την πορεία του Ιλισού. Ήταν λιθόκτιστο κατά τμήματα, κατά την απόληξη του ήταν λαξευμένο μέσα σε βράχο. Υ15 | Πώρινο Υδραγωγείο. Χρονολογείται στον 5ο π.Χ. αιώνα. Υδροδοτούσε την περιοχή της αρχαίας αγοράς. Ίχνη του επισημάνθηκαν στην απαλλοτριωμένη οδό του Αστεροσκοπείου (εντός της Αρχαίας Αγοράς). Π παρέχει ακόμη κάποια ποσότητα νερού, χωρίς να έχει χαρτογραφηθεί η διαδρομή του. Υ16 | Υδραγωγείο της “Σχιστής Πέτρας”. Ο Λυκαβηττός ανέκαθεν θεωρούνταν ο παλαιότερος υδροφόρος λόφος των Αθηνών [1]. Ο λόγος αυτός έδωσε αφορμή στον Δήμαρχο Φ. Νέγρη (αρχές 20ου αιώνα) να προτείνει τη διάνοιξη αρτεσιανών πηγαδιών γύρω από το λόφο, ώστε να ενισχύσει τα πόσιμα νερά των Αθηνών. Υδραγωγεία με Υδατογέφυρες. Αυτά αφορούσαν υπερυψωμένα από το έδαφος αψιδωτά κανάλια μεταφοράς νερού, που στηρίζονταν σε λιθόδμητους πυλώνες. Τέτοια ήταν τα υδραγωγεία της Καλογρέζας και του Περισσού, καθώς και μέρος του Αδριάνειου υδραγωγείου. Τμήματα του Αδριάνειου υδραγωγείου σε αψίδες, πρωτοεπισημάνθηκαν από τους Καπουτσίνους μοναχούς, που τα αποτύπωσαν σε σχεδιάγραμμα το 1670.

Ένα σημαντικό στοιχείο που συνηγορεί στο ότι ο Λυκαβηττός ήταν υδροφόρος, είναι το γεγονός ότι στις υπώρειες του λόφου υπήρχαν πολλά ποιμνιοστάσια έως και τις αρχές του 19ου αιώνος, τα οποία εύρισκαν εκεί άφθονο νερό.

| Η Πόλη των Λόφων |

608

Υ01

Πελασγικό Υδραγωγείο | 3200 π.Χ.

Υ10

Υδραγωγείο “Μυκηναϊκής Κρήνης - Θησείου”

Υ02

Υδραγωγείο Θησέα | 3100 π.Χ.

Υ11

Υδραγωγείο “Αρδηττού - Καλλιρρόης”

Υ03

Υδραγωγείο Πνύκας | 800 π.Χ.

Υ12

Υδραγωγείο “Γερανιού”

Υ04

Πεισιστράτειο Υδραγωγείο | 530 π.Χ.

Υ13

Υδραγωγείο “Βασ. Σοφίας - Κηφισίας”

Υ05

Αδριάνειο Υδραγωγείο | 125-140 μ.Χ.

Υ14

Υδραγωγείο “Σταδίου”

Υ06

Υδραγωγείο “Ά Νεκροταφείου”

Υ15

Πώρινο Υδραγωγείο (Αρχαία Αγορά)

Υ07

Υδραγωγείο “Λουτρού”

Υ16

Υδραγωγείο “Σχιστής Πέτρας”

Υ08

Υδραγωγείο του “Κοντίτου” (Πλάκα)

Δεξαμενές Υδραγωγείων

Υ09

Υδραγωγείο “Αγίας Τριάδος - Κεραμεικού”

Κυριότερες Πηγές Υδροδότησης

Από Πάρνηθα

Κηφισσός Ποταμός

Από Πεντέλη

Υ02 Υ05

Υ01

Υ12

Υ16

Υ04

Λυκαβηττός

Υμηττός

Υ13

Υδραγωγεία Αθήνας

Δεξαμενή “Γερανίου”

Ιλισσός Ποταμός

Ηριδανός Ποταμός

Υ09 Υ08

Υ15

Υ07

Υ10 Υ07

Λόφος Πνύκας

Υ14

Υ06 Υ03

Δεξαμενή Χαμοστέρνας

Ιλισσός Ποταμός

Φαράγγι Καισαριανής

Ά Νεκροταφείο Υ11

500μ.

2500μ.

4000μ.

Πύλες Κλασικής Περιόδου Σημαντικότερες Πύλες Πόλεως

Ι. Δημίαι Πύλαι

ΙΙΙ. Ιερά Πύλη

Στην περιοχή των σημερινών Πετραλώνων, στους βόρειους πρόποδες του Λόφου των Νυμφών, οι βαθιές αυλακώσεις που σχηματίσθηκαν βαθμιαία από τους τροχούς διερχόμενων οχημάτων αποτελούν ξεκάθαρη ένδειξη ότι το σημείο αυτό διέσχιζε ένας αρχαίος αμαξιτός δρόμος μέσω μιας πύλης, η οποία έχει αναγνωρισθεί ως Δήμιαι Πύλαι, δια των οποίων οδηγούνταν οι καταδικασμένοι σε θάνατο στον παρακείμενο τόπο εκτελέσεων που είναι γνωστός ως “Βάραθρον”. Το βάραθρο μπορεί κανείς να το διακρίνει σήμερα από τον περιφερειακό δρόμο του λόφου, λίγο πριν εισέρθει στο Θησείο, πολύ κοντά στο νεοκλασικό Αστεροσκοπείο.

Νοτιοανατολικά των Θριασίων Πυλών ή του Διπύλου, σε απόσταση σχεδόν 70 μ., κοντά στην έξοδο του Ηριδανού από το τείχος στο χαμηλότερο σημείο της πόλης, ανοιγόταν η Ιερά Πύλη, απ' όπου ξεκινούσε η λεγόμενη Ιερά Οδός με τελική κατάληξη το Θριάσιον Πεδίον. Ο δρόμος αυτός εξυπηρετούσε την Ελευσίνια πομπή, η οποία κατά την ημέρα της εορτής των Ελευσινίων ακολουθούσε μια πορεία 21-22 χιλιομέτρων έως ότου έφθανε στο ιερό της Δήμητρος στην Ελευσίνα. Αποτελεί τμήμα των IV.Κεραμεικών Πυλών. Το όνομα “Ιερά Πύλη” εμφανίζεται αρχικά στον Πλούταρχο (μέσα 1ου - αρχές 2ου αι. μ.Χ.), όμως θα είναι σαφώς παλαιότερο, όπως και η ονομασία “Ιερά Οδός”. Η Ιερά Πύλη διαρθρωνόταν εξαρχής σε πυλαίο οικοδόμημα με αυλή, με δύο τετράγωνους πύργους να αποτελούν τα ακρωγονιαία υποστηρίγματα του περιβόλου, συνδεδεμένα μεταξύ τους με πεσσούς που στήριζαν το πέρασμα από τον έναν θυραίο τοίχο στον άλλο, με τα ανοίγματα για την οδό και την διέλευση του ποταμού. Δεδομένου ότι ο πυλώνας κλήθηκε να συμπεριλάβει τόσο την Ιερά Οδό όσο και τον Ηριδανό, απαιτούσε ιδιαίτερη κατασκευή, που από την υποδομή της εποχής του Θεμιστοκλέους έως την μοναδική στο είδος της μαρμάρινη καμάρα επάνω από τον Ηριδανό των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων, τροποποιήθηκε πολλές φορές, όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς από τα σωζόμενα ίχνη ποικίλων εργασιών που συντελέσθηκαν σε αλλεπάλληλες οικοδομικές φάσεις. Από τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια και έπειτα, καταργείται οριστικά η χρήση της, όπως και του Διπύλου.

ΙΙ. Πειραϊκαί Πύλαι Στον Λόφο των Νυμφών, προχωρώντας κατά μήκος της δυτικής πλευράς των τειχών προς το νότο, στο σημείο της διασταύρωσης των σημερινών οδών Ερυσίχθονος 15 και Ηρακλειδών, τοποθετούνται κατά βάση οι Πειραϊκαί Πύλαι, ένα “πέρασμα” το οποίο οδηγεί ακόμα και σήμερα προς τον Πειραιά. Παρότι μόνο το βόρειο τμήμα τους έχει ανασκαφεί και τα διαθέσιμα στοιχεία δεν επαρκούν για την ταυτοποίηση, η μέθοδος κατασκευής τους και η ανακάλυψη ενός αρχαίου δρόμου που οδηγούσε εδώ από τον μεγάλο λιμάνι, συνηγορούν στην υπόθεση ότι πρόκειται για την Πειραϊκή Πύλη.

| Η Πόλη των Λόφων |

610

IV. Θριάσιαι Πύλαι ή Δίπυλο / Κεραμεικαί Πύλαι

V. Ηρίαι Πύλαι

Η κεντρικότερη είσοδος της πόλης, που βρισκόταν στον βόρειο βραχίονα του τείχους, στην περιοχή του Κεραμεικού, είναι γνωστή από τις πηγές ως Θριάσιαι Πύλαι, Κεραμεικού πύλαι και Δίπυλον. Η τελευταία ονομασία απαντάται για πρώτη φορά σε μια επιγραφή του έτους 278/7 π.Χ. και οφείλεται στην ειδική κατασκευή της πύλης (έφερε διπλή είσοδο) κατά την ανοικοδόμησή της στο β΄ ήμισυ του 4ου αι. π.Χ., ενώ μέχρι τότε χρησιμοποιείτο ευρέως ο όρος “Θριάσιαι Πύλαι”. Αποκαλύφθηκε από την Αρχαιολογική Εταιρεία κατά τα έτη 1872-1874. Από εκεί διέρχονταν οι τρεις βασικότερες οδικές αρτηρίες της αρχαίας Αθήνας: ο δρόμος για την Ακαδημεία, ο δρόμος για τον Πειραιά και ο δρόμος της Ελευσίνας, που συνέδεε την Αθήνα με την Πελοπόννησο και την υπόλοιπη Ελλάδα.

Στο κέντρο της βορινής πλευράς του οχυρωματικού περιβόλου, ΒΑ και πλησίον του Διπύλου του Κεραμεικού, ανοιγόταν άλλη μία πύλη, ενδεχομένως η αναφερόμενη στις γραπτές πηγές ως Ήριαι Πύλαι ( ήριον = τάφος). Εντοπίζονται στο σημείο όπου το τείχος τέμνεται με την σύγχρονη οδό Λεωκορίου, η οποία ακολουθεί την διαδρομή ενός αρχαίου δρόμου, που, όπως πιστεύεται, ξεκινούσε από τον Βωμό των Δώδεκα Θεών, στην βόρεια πλευρά της Αγοράς του Σόλωνος. Μέσω της Πύλης της Ιππομαχίας της αγοράς αυτής, κατευθυνόταν βορειοδυτικά προς τον Ίππιο Κολωνό, πλαισιωμένος κατά μήκος του από ταφικά μνημεία.

Βρίσκεται περί τα 150 μέτρα ανατολικά από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας και αποτελείται από την εξωτερική πύλη, τον διάδρομο και την εσωτερική πύλη. Η εξωτερική πύλη του τείχους σύγκειται από δύο ανοίγματα πλάτους έκαστο 3,5 μέτρων και προστατεύεται από δύο εκατέρωθεν τετράγωνους πύργους που προεξέχουν του τείχους κατά 8 μέτρα. Ο τοίχος με τις δύο πύλες, που έκλεινε την βορειοδυτική (εξωτερική) πλευρά του Διπύλου, χτίσθηκε κατά πάσα πιθανότητα προς ενίσχυση των οχυρώσεων πριν από την ρωμαϊκή επίθεση του 86 π.Χ. Από τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια και έπειτα, καταργείται οριστικά η χρήση τους. Τα σωζόμενα κατάλοιπα την αποκαθιστούν ως αρχιτεκτονική διαμόρφωση προστατευόμενη από δύο ζεύγη τετράγωνων πύργων στα άκρα ισχυρών τοίχων με πολεμίστρες στο άνω μέρος, μεταξύ των οποίων σχηματιζόταν αυλή που χρησιμοποιήθηκε για ποικίλες σκοπιμότητες [1].

Κατά την βορειοδυτική πλευρά της περιμέτρου του τείχους, στη διασταύρωση των σημερινών οδών Σοφοκλέους και Αιόλου (στα θεμέλια συγχρόνου κτιρίου τράπεζας), επί της Πλατείας Κοτζιά, ανευρέθηκαν τα ερείπια των Αχαρνικών Πυλών, που μνημονεύονται σε σωζόμενες επιγραφές, καθώς και από τον λόγιο Ησύχιο. Όπως δείχνει το όνομά τους, οδηγούσαν στον δήμο των Αχαρνών καθώς και στην Πάρνηθα, εξασφαλίζοντας την επικοινωνία με ολόκληρο το προς βορράν της πόλεως λεκανοπέδιο της Αττικής. Εκτός της πύλης υπήρχε εκτεταμένο νεκροταφείο εκατέρωθεν ενός δρόμου που οδηγούσε στις Αχαρνές (σημερινό Μενίδι), τμήμα του οποίου αποκαλύφθηκε προσφάτως.

VΙ. Αχαρνικαί Πύλαι

...συνεχίζεται >

Πύλες Κλασικής Περιόδου Σημαντικότερες Πύλες Πόλεως

VΙΙ. Διοχάρους Πύλαι

VIII. Αιγέως Πύλαι / Ιππάδες Πύλαι

Στην ανατολική πλευρά του περιβόλου της Κλασικής Περιόδου, διαμορφώνονταν τρεις πύλες, που εξυπηρετούσαν την επικοινωνία με τους δήμους της ανατολικής Αττικής. Η πρώτη εξ αυτών, βρισκόταν στο βορειοανατολικό άκρο του, στην τομή ενός τμήματος των τειχών από λογάδες λίθους, το οποίο ανασκάφηκε στην οδό Δραγατσανίου 4 και διατηρείται σε ύψος περίπου 4,50 μ. Η πύλη ετούτη, που αποκλήθηκε συμβατικά “Βορειοανατολική Πύλη”, πρέπει να οδηγούσε προς τους δήμους της Φλύας (σημ. Χαλάνδρι) και του Αθμόνου (σημ. Μαρούσι).

Στην ανατολική πλευρά του περιβόλου της Κλασικής Περιόδου, διαμορφώνονταν τρεις πύλες, που εξυπηρετούσαν την επικοινωνία με τους δήμους της ανατολικής Αττικής. Η τρίτη ανατολική πύλη ήταν οι λεγόμενες Αιγέως Πύλαι ή Ιππάδαι Πύλαι, η ύπαρξη των οποίων πιστοποιήθηκε μόλις δυτικά του προπύλου στα βόρεια του Oλυμπιείου, απ' όπου ένας δρόμος οδηγούσε προς το Παναθηναϊκό Στάδιο, τα παριλίσια ιερά, το ιερό του Ηρακλέους Παγκρατή και τις οικιστικές εγκαταστάσεις στην περιοχή του σημερινού Παγκρατίου έως τον Υμηττό. Σχετική επιγραφή σχετίζει την πύλη με την συνοικία της Αγρυλής ή Αγκυλής, η οποία εκτεινόταν προς την κατεύθυνση του Υμηττού, και συγκεκριμένα στην περιοχή του λόφου Αρδηττού και του Παναθηναϊκού Σταδίου. Μάλιστα, το ρωμαλέο τοίχωμα της πύλης ήταν κατασκευασμένο από τύμπανα κιόνων που προέρχονταν από τον ημιτελή ναό του Ολυμπίου Διός της περιόδου των Πεισιστρατιδών. Η ίδια η πύλη βαπτίσθηκε “Ιππάδαι” προφανώς εξαιτίας των ιππικών αγώνων που διεξάγονταν στον δρόμο του γειτονικού γυμνασίου του Λυκείου του Αριστοτέλη, ενώ ο Πλούταρχος την κατονομάζει ως “Αιγέως Πύλαι” σε συσχετισμό με τον μυθικό βασιλέα των Αθηνών Αιγέα, τοποθετώντας την δίπλα στην κατοικία του μυθικού βασιλιά και στο ιερό του Δελφινίου Απόλλωνος.

Η δεύτερη, που συνέδεε την Αθήνα με τους δήμους της Μεσογαίας αλλά και της παλαιάς περιοχής των Διακρίων (Β.Δ. Αττική), ήταν οι Διοχάρους Πύλαι, που ο Στράβων τοποθετεί πλησίον του Λυκείου και για τις οποίες κάνει λόγο μια επιγραφή. Η θέση τους πρέπει να αναζητηθεί δίπλα από την σημερινή Πλατεία Συντάγματος, εντός του μη ανεσκαμμένου χώρου πίσω από την χριστιανική εκκλησία της Αγίας Δυνάμεως, στην νοτιοδυτική γωνία του οικοδομικού τετραγώνου που ορίζουν οι οδοί Βουλής, Απόλλωνος και Πεντέλης. Από εκεί η γραμμή του τείχους ακολουθούσε περίπου την πορεία των σύγχρονων οδών Βουλής και Νίκης προς την νοτιοανατολική πλευρά της πόλης. Στο ίδιο σημείο έχουν βρεθεί και λείψανα μικρότερης πυλίδας.

| Η Πόλη των Λόφων |

612

IX. Διόμιαι Πύλαι

X. Ιτωνίαι Πύλαι

Προς την νότια πλευρά της πόλης υπήρχαν τουλάχιστον τέσσερις πύλες, δύο εκ των οποίων οδηγούσαν προς την περιοχή του Κυνοσάργους. Στην NA περιφέρεια του τείχους ανοίγονταν οι Διόμιαι Πύλαι, που αναφέρονται από τον Πλούταρχο και τον Διογένη τον Λαέρτιο σε άμεση σύνδεση με το γυμνάσιο του Κυνοσάργους στον δήμο της Διομείας (πήρε το όνομά της από τον τοπικό ήρωα Δίομο), νοτίως του ιερού του Ολυμπίου Διός, κοντά στην όχθη του Ιλισσού, όπου είχαν εγκατασταθεί οι Αθηναίοι πριν από τους Περσικούς Πολέμους. Τα στοιχεία συγκλίνουν στην υπόθεση ότι, όταν Σωκράτης πήγαινε στο Κυνόσαργες, εξερχόταν της πόλης μέσω αυτής της πύλης. Αν και δεν έχει φθάσει έως τις μέρες μας κανένα κατάλοιπο της Θεμιστόκλειας οχύρωσης σε αυτόν τον χώρο, φαίνεται ότι το υστερορωμαϊκό τείχος έφερε ανάλογη πύλη, που διαδέχθηκε μια προγενέστερη στο ίδιο σημείο. Ίχνη της βρίσκονται επί της οδού Αναπαύσεως, απέναντι από τον ναό της Αγίας Ειρήνης (εντός του αρχαιολογικού χώρου του Oλυμπιείου).

Προς την νότια πλευρά της πόλης υπήρχαν τουλάχιστον τέσσερις πύλες, δύο εκ των οποίων οδηγούσαν προς την περιοχή του Κυνοσάργους. Δυτικότερα εντοπίζονται οι Ιτώνιαι Πύλαι (ίσως από κάποιο κοντινό ιερό αφιερωμένο στην Ιτωνία Αθηνά), που συναντώνται άπαξ στην αρχαία ελληνική γραμματεία, στον ψευδο-Πλατωνικό διάλογο “Αξίοχος”, όπου ο συγγραφέας παρατηρεί: “…στις Ιτώνιες πύλες - διότι έζησε κοντά στην πύλη δίπλα στην στήλη της Αμαζόνος”. Κατά τα λεγόμενα του Παυσανίου, ο επισκέπτης που ερχόταν στην Αθήνα από το Φάληρο μπορούσε να δει την στήλη της Αμαζόνος Αντιόπης ακριβώς στην είσοδο της πόλης· ωστόσο, ο Πλούταρχος υποστηρίζει ότι η στήλη αυτή βρισκόταν όχι μακριά από την ΝΔ γωνία του περιβόλου του του Ολυμπίου Διός, κοντά στο ιερό της Ολυμπίας Γης. Πράγματι, οι ανασκαφικές έρευνες σε αυτήν την περιοχή αποκάλυψαν κομμάτια του αρχαίου τείχους, που μπροστά από την οικία της οδού Ιωσήφ των Ρογών 8 στρίβει σε μια γωνία και διακόπτεται. Το τείχος κατευθύνεται προς τις σημερινές οδούς Φαλήσου & Σπ. Δόντα - ή - Χατζηχρήστου & Μακρυγιάννη, στο Κουκάκι, όπου φαντάζουν ως οι πιθανές θέσεις των Ιτωνίων Πυλών. Το βόρειο τμήμα της έχει καταστραφεί ολοκληρωτικά, αφού η πύλη έπαψε να χρησιμοποιείται γύρω στα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. και το πέρασμά της φράχθηκε. Αυτή πρέπει να είναι η πύλη που, σύμφωνα με μια επιγραφή του 418 π.Χ., ανοιγόταν επάνω στον δρόμο που οδηγούσε στο βαλανείο (λουτρά) του Ισθμονίκου.

...συνεχίζεται >

Πύλες Κλασικής Περιόδου Σημαντικότερες Πύλες Πόλεως

XΙ. Αλάδε Πύλαι

XΙΙ. Νότια Φαληρική Πύλη

Προς την νότια πλευρά της πόλης υπήρχαν τουλάχιστον τέσσερις πύλες, δύο εκ των οποίων οδηγούσαν προς τον Φαληρικό όρμο. Η επιγραφή που βρέθηκε στην σημερινή οδό Ιωσήφ των Ρογών, αναφέρεται σε δύο ΝΑ εισόδους, τις Ιτώνιαι Πύλαι, αλλά και τις Άλαδε Πύλαι ή ανατολική Φαληρική Πύλη, από την οποία περνούσε η αρχαιότατη οδός της πομπής των Οσχοφορίων και της “άλαδε ελάσεως” των μυστών προς την θάλασσα κατά την τρίτη ημέρα των εορτών των Μεγάλων Μυστηρίων. Μολονότι δεν έχει ανασκαφεί, το πιθανότερο είναι η θέση της να βρισκόταν στη διασταύρωση των σημερινών οδών Ερεχθείου & Βεΐκου, στο Κουκάκι, κοντά στον Λόφο των Μουσών (Φιλοπάππου), όπου ο ανευρεθείς αρχαίος δρόμος από το Φάληρο συναντούσε το τείχος της πόλης. Οι τάφοι των μυκηναϊκών, των γεωμετρικών, των κλασσικών και μεταγενέστερων χρόνων, που πλαισιώνουν τον δρόμο, υποδηλώνουν την αρχαιότητα και την ιστορική συνέχεια του.

Στην βάση του λόφου των Μουσών, κάτω από το οδόστρωμα της σημερινής οδού Αρακύνθου, στον αρχαίο δήμο Κολυττού, επί της αρχαίας οδού του Δήμου Κολυττού, ήλθε στο φώς η “Νότια Φαληρική” Πύλη. Το τμήμα του τείχους στο οποίο ανήκει χρονολογείται στην φάση ανοικοδόμησης του περιβόλου από τον Κόνωνα στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., ενώ είναι σίγουρο ότι στην ίδια θέση προϋπήρξε είσοδος του Θεμιστόκλειου περιβόλου τον 5ο αι. π.Χ. Αμφότερες οι είσοδοι (Νότια και Δυτική Φαληρική) πρέπει να εντάσσονταν στον σκελετό του λεγόμενου Φαληρικού τείχους. Οι υπομηκηναϊκοί και γεωμετρικοί τάφοι που αποκαλύφθηκαν εκατέρωθεν του δρόμου της πύλης επισημαίνουν την σημασία της για την επικοινωνία με το λιμάνι του Φαλήρου. XIII. Δυτική Φαληρική Πύλη Στην βάση του λόφου των Μουσών ήλθε στο φώς ή “Δυτική Φαληρική” Πύλη. Το τμήμα του τείχους στο οποίο ανήκει χρονολογείται στην φάση ανοικοδόμησης του περιβόλου από τον Κόνωνα στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., ενώ είναι πιθανό ότι στην ίδια θέση προϋπήρξε είσοδος του Θεμιστόκλειου περιβόλου από τον 5ο αι. π.Χ. Αμφότερες οι είσοδοι (Νότια και Δυτική Φαληρική) πρέπει να εντάσσονταν στον σκελετό του λεγόμενου Φαληρικού τείχους. Τα ίχνη της βρίσκονται κάτω από την σημερινή Πλατεία Μερκούρη στα Πετράλωνα.

| Η Πόλη των Λόφων |

614

XIV. Μελίτιδαι Πύλαι Στο νοτιοδυτικό τμήμα του τείχους, που ένωνε τον λόφο των Μουσών με τον λόφο των Νυμφών (Διατείχισμα), υπήρχαν δύο ακόμα πύλες. η βορειότερη, ήταν οι αναφερόμενες στις αρχαίες πηγές Μελίτιδαι Πύλαι, στην ράχη του όγκου ανάμεσα στην Πνύκα και στον λόφο των Νυμφών, όπου ένας - ορατός ακόμα και σήμερα - αμαξιτός δρόμος (υπόσκαπτος) για την κίνηση τροχοφόρων οχημάτων, διευκόλυνε την επικοινωνία του ομώνυμου Δήμου της Μελίτης με την εντός των Μακρών Τειχών περιοχή και την Αρχαία Αγορά. XV. Δίπυλον Υπέρ των Πυλών Στο νοτιοδυτικό τμήμα του τείχους, που ένωνε τον λόφο των Μουσών με τον λόφο των Νυμφών (Διατείχισμα), υπήρχαν δύο ακόμα πύλες. Η νοτιότερη ήταν το καλούμενο Δίπυλον το υπέρ των Πυλών, γνωστό από επιγραφή του 307/6 π.Χ., στο διάσελο μεταξύ του Μουσείου και της Πνυκός, πλησίον της εκκλησίας του Αγ. Δημητρίου Λουμπαρδιάρη.

Αναπαράσταση του Διπύλου Υπέρ των Πυλών στη Πνύκα, από την εν Αθήναις Αμερικάνικη Αρχαιολογική Υπηρεσία. Στο σχέδιο αποτυπώνονται τα αρχιτεκτονικά μέλη που έχουν βρεθεί στο σημείο, καθώς και η θέση του μεταγενέστερου ναού του Αγίου Δημητρίου του Λουμπαρδιάρη.

Πύλες Ρωμαϊκής Περιόδου Σημαντικότερες Πύλες Πόλεως

XVI. Δυτικόν Πρόπυλον Ρωμαϊκής Αγοράς Πύλη της Αρχηγέτιδος Αθηνάς / Παζαρόπορτα H Ρωμαϊκή Αγορά επικοινωνούσε με την παλιά μέσω της “Πλατείας Οδού”, η οποία οδός ξεκινούσε μεταξύ της Στοάς του Αττάλου και της Βιβλιοθήκης του Πανταίνου και κατέληγε στο Δυτικό Πρόπυλο της νέας αγοράς. Η συστηματική ανασκαφή της Ρωμαϊκής αγοράς άρχισε το 1890 από την Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία. Μέχρι τότε, το μόνο ορατό της τμήμα ήταν το μνημειακό [1] Πρόπυλο της Αθηνάς Αρχηγέτιδος (όπως λεγόταν κατά την ελληνιστική περίοδο) και ήταν ενσωματωμένο σε μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές της νεότερης Αθήνας, τη φερόμενη ως “Παζάρι”, η οποία κληρονόμησε την εμπορική χρήση της αρχαιότερης. Το πρόπυλο, γνωστό στην τουρκοκρατία ως “Παζαρόπορτα”, αποτέλεσε εκείνα τα χρόνια χαρακτηριστικό μνημείο της οθωμανικής Αθήνας, για ντόπιους και επισκέπτες. Σύμφωνα με την επιγραφή που σώζεται στο επιστύλιο του, το πρόπυλο αφιερώθηκε στην προστάτιδα θεά της πόλεως των Αθηνών από τον Δήμο επί άρχοντος Νικίου (11-10 π.Χ.). Σύμφωνα με την ίδια επιγραφή, το κτίριο της Αγοράς κτίστηκε με τις δωρεές του Γάιου Ιούλιου Καίσαρα και του Αυγούστου, επομένως η κατασκευή του πρέπει να ξεκίνησε γύρω στο 47 π.Χ. και να ολοκληρώθηκε μόλις κατά το διάστημα 19-11 π.Χ., επί της παραμονής του Αυγούστου στην Αθήνα.

Στην κορυφή του αετώματος του δυτικού προπύλου, το οποίο δεν έφερε γλυπτό διάκοσμο, ήταν τοποθετημένο ως ακρωτήριο το έφιππο άγαλμα του Λουκίου Καίσαρος, εγγονού του Αυγούστου. Το ενεπίγραφο βάθρο του έχει απεικονιστεί σε σχέδια περιηγητών όπως οι J. Stuart και Ν. Revett. Παλαιότερα, μέχρι τον εντοπισμό της προς βορράν συνέχειας της ανατολικής πλευράς του περιστυλίου (στη σημερινή Οδό Δεξίππου), πιστευόταν ότι το δυτικό πρόπυλο της Αγοράς βρισκόταν κατά μήκος του άξονα του κτιρίου, όριζε δηλαδή το μέσον της δυτικής πλευράς, κάτι που στην πραγματικότητα δεν ισχύει. XVII. Πύλη Αδριανού / Πόρτα της Βασιλοπούλας ή Καμαρόπορτα Το 131-132 μ.Χ. ιδρύθηκε από τους Αθηναίους, έξω από τον περίβολο του Ολυμπιείου και στη ΒΔ γωνιά του σημερινού αρχαιολογικού χώρου, μια θριαμβική αψίδα, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον αυτοκράτορα Αδριανό για τα πολυάριθμα έργα του στην Αθήνα. Ήταν κτισμένη πάνω σε ένα αρχαιότερο δρόμο που συνέδεε την πόλη με τα Παριλίσια Ιερά (σημερινή βασιλίσσης Όλγας) και αποτελούσε ορόσημο μεταξύ της παλαιάς και της νέας πόλης. Το μνημείο, ύψους 18 μ. πλάτους 13 μ., έχει δύο ίδιες προσόψεις και αρθρώνεται καθ' ύψος σε δύο σαφώς διακριτά τμήματα. Το κάτω μέρος ακολουθεί το ρωμαϊκό σχήμα της τιμητικής αψίδας, ενώ το επάνω μιμείται το ελληνικής παράδοσης πρόπυλο. Στο επιστύλιο επάνω από την τοξωτή δίοδο υπάρχουν οι επιγραφές, στη δυτική: “Αιδ' εισ' Αθήναι, Θησέως η πριν πόλις”, ορίζοντας την αρχαία πόλη των Αθηνών, και στην ανατολική: “αιδ' εισ' Αδριανού και ουχί Θησέως πόλις”, ορίζοντας αντίστοιχα την αναφερόμενη και ως “Αδριανούπολις” περιοχή.

Είναι δωρικού ρυθμού, κατασκευασμένο από πεντελικό μάρμαρο. Ο τύπος του είναι πρόστυλος τετράστυλος, με πλαϊνά διάχωρα 2.645μ. και ένα ευρύτερο κεντρικό 4.635μ. δια του οποίου διερχόταν οδός πλάτους 3.26μ. Το συνολικό πλάτος του προπύλου είναι 11.54μ., και το μήκος του 12.85μ. στη νότια, και 13.30μ. στη βόρεια πλευρά του. Οι κίονες φέρουν 20 αύλακες και δεν χαρακτηρίζονται από ένταση, με κάτω διάμετρο κυμαινόμενη μεταξύ 1.255 και 1.235μ.

| Η Πόλη των Λόφων |

616

Κάτω από αυτή τη πύλη πέρασε ο Αδριανός όταν ήρθε για να παραστεί στα εγκαίνια του ναού του Ολυμπίου Διός, o οποίος ολοκληρώθηκε, ύστερα από 750 περίπου χρόνια, υπό την χορηγία του. Το 1778 η αψίδα ενσωματώθηκε στο ανατολικό σκέλος του τούρκικου οχυρωματικού περιβόλου της Αθήνας, γνωστού ως “Τείχος του Χασεκή”, οπότε και μετατράπηκε σε πραγματική πύλη των τειχών, γνωστή ως “Πόρτα της Βασιλοπούλας” ή “Καμαρόπορτα”. XVIII. Ανατολικόν Πρόπυλον Ρωμαϊκής Αγοράς Η Ρωμαϊκή Αγορά έχει δύο πρόπυλα, ένα στη δυτική και ένα στην ανατολική πλευρά. Το ανατολικό πρόπυλο είναι ιωνικού ρυθμού. Έχει αράβδωτους κίονες από γκρίζο μάρμαρο Υμηττού, με βάσεις και κιονόκρανα από πεντελικό μάρμαρο. Ο τύπος του προπύλου είναι πρόστυλος εξάστυλος στην ανατολική («εξωτερική») του όψη και δίστυλος εν παραστάσει στην “εσωτερική” δυτική του όψη. Το μήκος του είναι 11.32μ. και το πλάτος του (στην ανατολική όψη) 11.295μ. Όπως και το δυτικό πρόπυλο, διαθέτει τρία διάχωρα ώστε να διευκολύνεται η κίνηση εντός και εκτός του συγκροτήματος. Παλαιότερα, μέχρι τον εντοπισμό της προς βορράν συνέχειας της ανατολικής πλευράς του περιστυλίου (στη σημερινή Οδό Δεξίππου), πιστευόταν ότι το Ανατολικό Πρόπυλο βρισκόταν έκκεντρα στο χώρο, στη νοητή συνέχεια της “Πλατείας Οδού”, με απόκλιση προς τα ΝΑ (ενδεχομένως σε ευθυγράμμιση με το λεγόμενο “Αγορανομείον”. Στην πραγματικότητα και τα δύο πρόπυλα βρίσκονται λίγο νοτιότερα από τον άξονα του κτιρίου.

Σύγχρονη φωτογραφία του Δυτικού Προπύλου της Ρωμαϊκής Αγοράς, ή αλλιώς της Πύλης της Αρχηγέτιδος Αθηνάς, ενός από τα γνωστότερα αρχαία μνημεία τη πρωτεύουσας.

Πύλες Υστερορωμαϊκής & Βυζαντινής Περιόδου Σημαντικότερες Πύλες Πόλεως

XIX. Πύλη Beule (Νέα Προπύλαια)

XXI. Δυτική Πύλη ΄Β

Η πύλη Beule βρίσκεται στη δυτική πλευρά του βράχου της Ακρόπολης, δυτικά των Προπυλαίων και αποτελεί σήμερα την κύρια είσοδο στον αρχαιολογικό χώρο. Οικοδομήθηκε στα μέσα του 3ου αι. μ.Χ., στο πλαίσιο ενίσχυσης της οχύρωσης της Ακρόπολης [1], προκειμένου να προφυλαχθεί ο ιερός χώρος από άλλες επιδρομές. Τότε στην περιοχή δυτικά των Προπυλαίων κατασκευάσθηκε ισχυρό τείχος και δύο πύλες, μία κάτω από τον πύργο της Αθηνάς Νίκης και μία στα δυτικά, που πήρε το όνομα “Beule” από το Γάλλο αρχαιολόγο που πραγματοποίησε τις έρευνες στο χώρο το 1852. Η πύλη πλαισιώνεται από δύο ορθογώνιους πύργους, ένα στα βόρεια και ένα στα νότια. Για την κατασκευή της πύλης χρησιμοποιήθηκε οικοδομικό υλικό από παλαιότερα κτίσματα, όπως τα αρχιτεκτονικά μέλη από το χορηγικό μνημείο του Νικία, έργο του τέλους του 4ου αι. π.Χ., που βρισκόταν στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης [2]. Επάνω στο επιστύλιο της πύλης διακρίνεται ακόμα η εντοιχισμένη αναθηματική επιγραφή, που αναφέρεται στη χορηγική νίκη του Νικία Νικοδήμου.

Ως Δυτική Πύλη ΄Β του Υστερορωμαϊκού τείχους αναφέρεται η πύλη της οποίας τα ίχνη βρέθηκαν στο ύψος του αρχαϊκού Ελευσινίου.

XX. Δυτική Πύλη Ά Ένα νέο τείχος, το λεγόμενο υστερορωμαϊκό, πολύ μικρής έκτασης, οικοδομείται ανάμεσα στα 276-282, με υλικό από τα ερειπωμένα κτήρια, για να προστατέψει τους κατοίκους από τις βαρβαρικές επιδρομές. Ως Δυτική Πύλη Ά αναφέρεται η επί των ρωμαϊκών χρόνων “291.Αψίδα Αρχαίας Αγοράς” ή αλλιώς, η Ανατολική Πύλη της Αγοράς του Σόλωνος, η βρισκόμενη μεταξύ της Στοάς του Αττάλου και της Βιβλιοθήκης του Πανταίνου.

XXII. Δυτική Πύλη ΄Γ Ως Δυτική Πύλη ΄Γ του Υστερορωμαϊκού τείχους αναφέρεται η πύλη της οποίας τα ίχνη βρέθηκαν επί της οδού Τριπόδων. XXIII. Βόρεια Πύλη Ά Ως Βόρεια Πύλη Ά του Υστερορωμαϊκού τείχους αναφέρεται η πύλη της οποίας τα ίχνη βρέθηκαν εντός σύγχρονης οικίας, επί της οδού Αδριανού 80, κοντά στη σημερινή Πλατεία Αγοράς. XXIV. Βόρεια Πύλη ΄Β Ως Βόρεια Πύλη ΄Β του Υστερορωμαϊκού τείχους αναφέρεται το, ενσωματωμένο στο υστερορωμαϊκό τείχος, πρόπυλο της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Κατά την Τουρκοκρατία λεγόταν και “Πόρτα των Σκαλιών”.

| Η Πόλη των Λόφων |

618

XXV. Κεντρική Πύλη Ακροπόλεως Η είσοδος αυτή βρισκόταν στη ΝΔ πλευρά του Ριζοκάστρου, κοντά στα Προπύλαια και επάνω από το Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού. Έξω από αυτήν αναπτύχθηκε σταδιακά σημαντικό νεκροταφείο, λόγος που πιθανά συνέβαλε στο να μην θεωρείται βασική είσοδος στα βυζαντινά χρόνια. Σημαντική χρήση απέκτησε κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όπου και μετατοπίζετε ελαφρώς προς βορρά, η επονομαζόμενη πλέον “Πόρτα του Κάστρου” ή “Πόρτα των Μνημάτων”. XXVI. Πύλη πλησίον Θεάτρου Διονύσου Η είσοδος πλησίον του Θεάτρου Διονύσου βρισκόταν στη νότια πλευρά του Ριζοκάστρου, μεταξύ της Στοάς του Ευμένους και του Θεάτρου του Διονύσου και αποτέλεσε για πολλούς αιώνες την κύρια πρόσβαση προς τον Ιερό Βράχο. Ακόμα και σήμερα, ο αρχαιολογικός χώρος της νότιας κλιτύος, επικοινωνεί με το πλάτωμα του λόφου μέσω αυτού του περάσματος. XXVII. Πύλη πλησίον Μνημείου Λυσικράτους Η είσοδος αυτή βρισκόταν στη νότια πλευρά του Ριζοκάστρου και του λόφου της Ακροπόλεως, πλησίον του Ωδείου του Περικλέους και του Μνημείου του Λυσικράτους, επί των σημερινών οδών Θέσπιδος και Επιμενίδου.

Κατά την Υστερορωμαϊκή Περίοδο η κλίμακα των Προπυλαίων του λόφου της Ακροπόλεως αντικαταστάθηκε από ισχυρό αναλημματικό τείχος, ώστε να προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια στον Ιερό Βράχο, ενώ επί Ενετοκρατίας απέκτησε και προμαχώνα. Η είσοδος στο σκίτσο του E. Breton είναι γνωστή σήμερα ως Πύλη Beule.

Πύλες Οθωμανικής Περιόδου Σημαντικότερες Πύλες Πόλεως

XXVIII. Πόρτα των Τριών Πύργων (Ιντέ Καπουσί) ή Αρβανίτικη Η Πόρτα των Τριών Πύργων βρισκόταν νοτίως του τείχους, στη θέση περίπου των “Αλάδων Πυλών” (η αρχαία και η νέα πύλη δεν συμπέσανε επακριβώς). Τα ίχνη της εμφανίστηκαν επί της σημερινής οδού Μακρυγιάννη στο Κουκάκι. Από εδώ, όπως και στην αρχαιότητα, ξεκινούσαν οι δρόμοι για το Σούνιο και το Φάληρο. XXIX. Πόρτες Ακροπόλεως (επί Τουρκοκρατίας) [1] 1. Πόρτα του Κάστρου ή “Πόρτα των Μνημάτων” ή “Πόρτα του Καράμπαμπα”. Βρισκόταν κοντά στα Προπύλαια και χρησιμοποιούνταν μόνο για την πρόσβαση στο Τούρκικο νεκροταφείο, από όπου πήρε και την λαϊκότερη ονομασία. 2. Πύλη Σερπεντζέ. Νότια είσοδος, η πύλη μεταξύ της Στοάς του Ευμένους και του Θεάτρου του Διονύσου, με ελάχιστη πλέον χρήση στα οθωμανικά χρόνια. 3. Ντάπια του Λιονταριού ή “Χαλασμένη” Πόρτα [2]. Χρησιμοποιείται πλέον ως κύρια είσοδος, μέσω της αρχαίας σκάλας που οδηγούσε στο Ερέχθειο. 4. Πόρτα παρά της Κλεψύδρος. Κατασκευάζεται συγχρόνως με την ανέγερση του τείχους του Χασέκη και βρισκόταν ακριβώς δίπλα στην Πηγή της Κλεψύδρας. 5. Το ”Θολικόν”. Η νοτιοδυτική προϋπάρχουσα κύρια είσοδος, παρά των Προπυλαίων. Σώζεται επιγραφή παρά του Ερεχθείου. Ήταν θολωτή δίοδος και κατασκευάστηκε το 1805. 6. Πόρτα “των Φυλάκων”. Ανοίχθηκε την περίοδο της Φραγκοκρατίας, βρισκόταν πλησίον του Θολικού και διέθετε μια μικρή αυλή - προθάλαμο. Στο εσωτερικό της υπήρχε οίκημα διαμονής των φυλάκων του Κάστρου, οι οποίοι ήταν μόνιμα σε επιφυλακή και έλεγχαν τους εισερχομένους.

7. Πύλη Beule'. Η μεγαλοπρεπής πύλη τα κλασικής περιόδου “περιφράσσεται” από παχύ τείχος και αποτελεί πλέον τον κυριότερο προμαχώνα του Κάστρου. 8. Πόρτα Προπυλαίων. Βρισκόταν σε πλήρη επαφή με την βάση του Μνημείου Αγρίππα. Χτίσθηκε μεταγενέστερα για να αποσοβήσει τους Ενετούς και πήρε και αυτή τη μορφή προμαχώνα. 9. Πύλη του “Κουλά”. Κουλάς ήταν η ονομασία του Φράγκικου Πύργου που υπήρχε σε εκείνο το σημείο, δίπλα από τον Ναό της Αθηνάς Νίκης. Αποτελούσε την τελευταία πόρτα πριν την είσοδο στο Κάστρο. Οι πόρτες 6-9 ήταν σε σειρά μεταξύ τους, κάνοντας την άνοδο ασφαλέστατη. XXX. Πόρτα του Δράκου (Ασλάν Καπουσί) ή “Πόρτα του Μαντραβίλη” Βρισκόταν στο δυτικό τμήμα του τείχους, πλησίον των “Δημίων Πυλών” (η αρχαία και η νέα πύλη δεν συμπέσανε επακριβώς). Ίχνη της διακρίνονται επί της σημερινής οδού Αστεροσκοπείου. Από εδώ, όπως και στην αρχαιότητα, ξεκινούσε ο δρόμος για τον Πειραιά. XXXI. Πόρτα του Μοριά (Μωρά Καπουσί) ή “Γύφτικη Πόρτα” Η Πόρτα του Μοριά βρισκόταν στο βορειοδυτικό τμήμα της οχύρωσης, στη θέση περίπου των IV.Θριάσιων Πυλών του Κεραμεικού. Από εδώ, όπως και στην αρχαιότητα, ξεκινούσε ο δρόμος για την Ελευσίνα. Αναφέρεται και ως “γύφτικη” γιατί εκατέρωθεν της οδού, που ξεκινούσε από το σημερινό Ψυρρή, μέχρι και την πύλη, υπήρχαν όλα τα σιδηρουργεία και τα χαλκουργεία (τα γύφτικα) του τούρκικου παζαριού [3].

Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 204-206 Η Ντάπια του Λιονταριού λεγόταν και “Κατουρημένη” Πόρτα. Η οδός αυτή διατηρείται ακόμα και φέρει κατά σειρά τα ονόματα: Τουρναβίτου, Λεωκορίου, Άστιγγος και Ηφαίστου, σε τμήματα της οποίας είναι εγκατεστημένα και σήμερα τα εργαστήρια μετάλλου.

| Η Πόλη των Λόφων |

620

XXXII. Μενιδιάτικη Πόρτα (Γκριμπ Καπουσί) ή “Πόρτα Αγίων Αποστόλων” Η Μενιδιάτικη Πόρτα βρισκόταν στα βορεινή πλευρά της οχύρωσης, στη διασταύρωση των σημερινών οδών Σοφοκλέους και Αιόλου και συνέπιπτε με τις VI.Αχαρνικαί Πύλαι. Από εδώ, όπως και στην αρχαιότητα, ξεκινούσε ο δρόμος για το Μενίδι και την Εύβοια, η σημερινή οδός Αχαρνών. XXXIII. Μεσογείτικη Πόρτα (Μσόγια Καπουσί) ή “Μπουμπουνίστρα” Η Μεσογείτικη Πόρτα βρισκόταν στο ανατολικό τμήμα του αναλήμματος, στη θέση περίπου των “Διοχάρων Πυλών” (η αρχαία και η νέα πύλη δεν συμπέσανε επακριβώς). Από εδώ, όπως και στην αρχαιότητα, ξεκινούσε ο δρόμος για τα Μεσόγεια. Ο χαρακτηρισμός “Μπουμπουνίστρα” προέκυψε από μια πηγή που ήταν δίπλα στο πέρασμα, της οποίας τα νερά έκαναν μεγάλη φασαρία. XXXIV. Κύρια Πύλη Παζαριού Η Κύρια Πύλη του Παζαριού κατά την ΄Β Περίοδο της Τουρκοκρατίας διακρίνεται ακόμη και σήμερα αναμέσα στα μικρομάγαζα της οδού Πανδρόσου. Είναι μονίμως κλειδωμένη, αφού η πρόσβαση στον αρχαιολογικό χώρο γίνεται από Δυτικά, από την Πλατεία Μοναστηρακίου και την πύλη της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Η πύλη οδηγούσε μέσα από το Σταροπάζαρο στη σημερινή οδό Πανός και στη συνέχεια προς τον λόφο της Ακροπόλεως [4].

4. Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 211

Η Μεσογείτικη Πόρτα των οθωμανικών χρόνων με την χαρακτηριστική πηγή να διακρίνεται στην εξωτερική πλευρά της. Στο βάθος διακρίνονται το σημερινό Παγκράτι και ο Υμηττός.

Αθήνα 3500-600 π.Χ. Γενικά Στοιχεία Περιόδου

τη Πόλη των Επτά Λόφων δεν παρατηρείται συστηματική κατοίκηση ή άλλη κοινωνική ή αγροτική δραστηριότητα πριν το 3500 π.Χ. Αντίστοιχη εικόνα παρατηρούμε και στην υπόλοιπη Αττική. Οι πρώτοι άνθρωποι στην πόλη φθάνουν κατά το τέλος της Νεολιθικής εποχής, κάπου μεταξύ 3500 και 3200 π.Χ. Τα λίγα σκόρπια ίχνη τους που διασώθηκαν μέχρι σήμερα μαρτυρούν ότι ήταν οι πρώτοι άποικοι που διάλεξαν για μόνιμη εγκατάσταση την περιοχή του βράχου της Ακροπόλεως. Στην αρχή πιθανόν να μην θέλησαν να μείνουν επάνω στο πλάτωμα, αλλά από ανασκαφές γνωρίζουμε ότι είχαν ασφαλώς διασκορπιστεί στη νότια και βόρεια κλιτύ του βράχου, και ίσως κατά καιρούς χρησιμοποιούσαν τα δύο μικρά σπήλαια επάνω από το θέατρο του Διονύσου. Το νερό, πρώτο και βασικότερο στοιχείο για την ίδρυση οικισμού, το αντλούσαν από ρηχά πηγάδια βάθους 3-4 μ., 21 στον αριθμό, που είχαν ανοίξει στα ΒΔ του βράχου, εκεί όπου αργότερα, στους ιστορικούς χρόνους, υπήρχε η ονομαστή πηγή Κλεψύδρα.

Τα σπίτια, λίγα και σκορπισμένα στις πλαγιές, είχαν γερή κτιστή βάση, ενώ οι τοίχοι και η στέγη ήταν πλεκτά από κλαδιά αλειμμένα με λάσπη. Μέσα στο μοναδικό δωμάτιο υπήρχε κτιστή εστία που έψηνε το φαγητό και ζέσταινε τον χώρο. Τα τρόφιμα και τις άλλες προμήθειες που είχαν αποκτήσει από την καλλιέργεια και διάφορες συναλλαγές τα αποθήκευαν μέσα σε απλούς ρηχούς λάκκους σκαμμένους στη γη. Ζωτική σημασία είχε το κυνήγι ζώων της περιοχής, όχι μόνο για το κρέας αλλά και για το δέρμα. Άλλη μία ομάδα ανθρώπων πιθανόν να είχε εγκατασταθεί στον γειτονικό λόφο του Ολυμπιείου, που αργότερα ισοπεδώθηκε για να κτισθεί επάνω ο ναός του Ολυμπίου Διός [1]. Από τα λίγα αυτά ευρήματα, και ειδικότερα τους τύπους της κεραμεικής, συνάγεται ότι οι άνθρωποι που έμεναν στις κλιτείς της Ακροπόλεως κατά τη Νεολιθική εποχή ήταν στραμμένοι προς τη θάλασσα και διατηρούσαν στενή επικοινωνία με τις ακτές του Σαρωνικού, την Αίγινα και την Κέα.

Η πρώτη εποχή του Χαλκού (3200-2000 π.Χ.), βρίσκει τους κατοίκους της Αθήνας να είναι ακόμα επηρεασμένοι από τον Νεολιθικό τρόπο ζωής. Τον πρώτο καιρό μένουν κλεισμένοι στον χώρο τους, αλλά μετά συνδέονται και επικοινωνούν με την Πελοπόννησο, τη Στερεά και τις Κυκλάδες. Σπίτια και μόνιμες κατασκευές δεν διασώθηκαν, αλλά η σκόρπια κεραμική μαρτυρεί ότι συνεχίζουν να κατοικούν στις παλιές θέσεις, ενώ άλλοι διαμένουν τώρα ασφαλώς και στην κορυφή του βράχου, κοντά στο Ερέχθειο, όπου βρέθηκαν σαφή ίχνη τους. Μέσα στην αρχαία Αγορά αρχίζει να διαγράφεται ένα μονοπάτι προς τα δυτικά, προς την Ακαδημεία του Πλάτωνος, που θα γίνει αργότερα δρόμος. Εντύπωση προκαλεί το πλήθος και η ποικιλία των ευρημάτων της δεύτερης εποχής του Χαλκού, της Μεσοελλαδικής περιόδου (2000-1600 π.Χ.). Σπίτια, πηγάδια, εστίες, λάκκοι αποθήκης, τάφοι διαφόρων τύπων και όλες οι κατηγορίες της κεραμικής με άφθονο υλικό υπάρχουν κατεσπαρμένα σε μεγάλη έκταση του χώρου. Στην κορυφή του βράχου, ανατολικά του Ερεχθείου, είχαν διασωθεί πέντε μικροί κιβωτιόσχημοι τάφοι και βόρεια του ίδιου ναού στρώμα επιχώσεως. Στη νότια κλιτύ σημάδια της Μεσοελλαδικής εποχής υπάρχουν όχι μόνο κοντά στα Πρωτοελλαδικά, αλλά παντού όπου έγινε ανασκαφή. Οι πρώτοι χρόνοι της Ύστερης εποχής του Χαλκού ή του Μυκηναϊκού πολιτισμού (1600-1500 π.Χ.), που εμφανίζεται και ωριμάζει στην Αργολίδα, βρίσκουν τους κατοίκους των Αθηνών βαθιά επηρεασμένους από τον Μεσοελλαδικό τρόπο ζωής. Η εποχή των πολύχρυσων Μυκηνών με τα πολυτελή σκεύη και τους νέους ρυθμούς είναι για τους περισσότερους Αθηναίους άγνωστη. Ο νέος ρυθμός γίνεται προσιτός σε λίγους ανθρώπους, μόνο σ' αυτούς που κατοικούν επάνω στον βράχο, στη νότια κλιτύ και στο Ολυμπίειο. Οι πραγματικά πλούσιοι τάφοι των Αθηνών βρέθηκαν στον Άρειο Πάγο, λαξευτοί μέσα στο βράχο, και αυτοί τουλάχιστον πρέπει να έκρυβαν άρχοντες.

Από το σημείο αυτό δεν σώθηκε τίποτα (ούτε θα ήταν δυνατόν αφού κόπηκε και απομακρύνθηκε όλη η πιθανή επίχωση), αλλά η μορφή και η θέση του λόφου φαντάζουν ως η ιδανική τοποθεσία για ίδρυση Νεολιθικού οικισμού: χαμηλό έξαρμα γης κοντά σε ποταμό και πεδινή έκταση γύρω με εύφορο χώμα για καλλιέργεια.

| Η Πόλη των Λόφων |

622

Χάρτης Περιόδου Αρχαιολογικές Αναφορές & Σημεία Ενδιαφέροντος ος Πρ

Ακ

IX ια

ε ήμ

αδ

001 Πελαργικόν Τείχος (Κυκλώπειον) 002 Μηκυναϊκό ανάκτορο 003 Αγορά Θησέως (Προϊστορική Αγορά) 004 Κατοικίες προϊστορικής περιόδου 005 Ταφοι προϊστορικής περιόδου 007 Iερόν Σπήλαιο Αγλαύρου 012 Ιερό Κόδρου, Νηλέως & Βασιλής 213 Τριγωνικό Ιερό Εκάτης 220 Προϊστορικά Λείψανα 221 Γεωμετρικά Λείψανα

Προ

ς Ελ

005

ευσ

ίς

XI ς

ύ αιε

ιρ

ς ρο

Πε

III 220 εσόγεια

004

Προς Μ

005

004

213

I II III IV V VI VII VIII IX

Λόφος Αρδηττού Ιλισσός ποταμός Ηριδανός ποταμός Λόφος Ακροπόλεως Άρειος Πάγος Λόφος Νυμφών Λόφος Πνύκας Λόφος Μουσών Λόφος Λυκαβηττού

VI 221

003 002 007 215 216 217

IV 001

211

VII

005

II 005 Σημεία ενδιαφέροντος

VIII

Χάρτης σύγχρονης πόλης

012

Οδός ή μονοπάτι περιόδου αναφοράς

ο ηρ

100μ.

500μ.

1000μ.

XIII

ν νιο

ς ρο

Σού

άλ

Παλαιότερη οχείρωση

XIV

ος Πρ

005

Υφιστάμενη οχείρωση

Προϊστορική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

13. Πάνοπος Κρήνη

203. Πύθιον Ακροπόλεως

Τα ίχνη της Πανόπου Κρήνης βρεθήκαν στα ΒΔ της Πλατείας Συντάγματος, κοντά στο hορος των Μουσών, ήτοι στη θέση της σημερινής Βουλής των Ελλήνων, στο βορειότερο άκρο του Εθνικού Κήπου. [1]

Το Πύθιον της Ακροπόλεως βρισκόταν στη βόρεια κλιτύ του λόφου της Ακροπόλεως, εντός των σπηλαίων, όπου αργότερα εγκαταστάθηκε η λατρεία του Πάνα και των Μουσών. Αναφέρεται από τον Θουκυδίδη.

27. Νεκροταφείο Κεραμεικού

204. Βωμός Εισόδου Ακροπόλεως

Μια υποτυπώδης “εγκατάσταση” του Νεκροταφείου του Κεραμεικού εμφανίζεται από τα προϊστορικά ήδη χρόνια, αρκετούς αιώνες πριν γίνει επίσημη χρήση. Στην περιοχή έχουν βρεθεί πολλά και διάσπαρτα ευρήματα των γεωμετρικών κυρίως χρόνων.

Ο Βωμός της Ακροπόλεως βρισκόταν στη δυτική κλιτύ του λόφου, από όπου γινόταν και η ανάβαση στο πλάτωμα, λίγο πριν την είσοδο στον Ιερό Βράχο. Βρισκόταν εντός του Πελασγικού Τείχους, σε έναν χώρο παρακείμενο της Κλεψύδρας και πλησίον του Ιερού της Γης Κουροτρόφου.

201. Νότια Πηγή ή Κρήνη της Αλκίππης

206. Ιερόν Γης Κουροτρόφου

Η Νότια Πηγή βρίσκεται πλησίον του Ασκληπιείου και του Ιερού της Θέμιδος και θεωρούνταν ιερή και θεραπευτική πηγή και ήταν αφιερωμένη στον Ασκληπιό και την νύμφη Αλκίππη. Απέναντι από το Ηρώδειο βρίσκεται το ιερό της Νύμφης, με μεγάλο αριθμό προσφορών των νεονύμφων της Αθήνας προς τη θεά-Νύμφη, τη συμπαράσταση της οποίας επιζητούσαν για να έχουν μια ανέφελη συζυγική ζωή με απογόνους. Ίσως ταυτίζεται και το ιερό με την Αλκίππη, την κόρη του Άρη και της Αγλαύρου, η οποία κατά τη μυθολογία δεν ευτύχησε στον δικό της γάμο.

Το Ιερού της Γης Κουροτρόφου βρισκόταν εκτός των ορίων του Πελασγικού Τείχους, στην πρώτη από τις τέσσερις δυτικές εισόδους του Ιερού Βράχου, μεταξύ των λόφων του Αρείου Πάγου και της Ακροπόλεως και σε μικρή απόσταση από τον Βωμό της Ακροπόλεως. Αναφέρεται από τον Θουκυδίδη. Κατά μια άλλη νεότερη εκδοχή, το ιερό φαίνεται να βρίσκεται πάνω από το Ηρώδειο και δυτικώς του Ασκληπιείου.

Ι. Τραυλός - Η Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 91

| Η Πόλη των Λόφων |

624

207. Ανάκιον (Ιερόν Διόσκουρων) Ανάκεια ονομαζόταν μια γιορτή των Αθηναίων προς τιμήν των Διόσκουρων Κάστορα και Πολυδεύκη. Επίσης, ως Άνακες, που σημαίνει σωτήρες, τιμούσαν τους Κουρήτες, τους Καβείρους και άλλες θεότητες. Η γιορτή στην Αθήνα γινόταν στις 18 του μήνα Ελαφηβολιώνος στο “Ανάκειο Ιερό” των Διοσκούρων, το οποίο βρισκόταν στα ανατολική του λόφου της Ακροπόλεως [2] και περιελάμβανε προσφορές από ελιές, τυρί και πράσα, ενώ μετά ακολουθούσε συμπόσιο. Με τη γιορτή αυτή οι Αθηναίοι ευχαριστούσαν κάθε φορά τους Διόσκουρους, καθώς δεν κατέστρεψαν τίποτα από την πόλη, όταν εισέβαλαν στην Αττική για να πάρουν πίσω την Ωραία Ελένη, την οποία είχε απαγάγει ο Θησέας μαζί με τον Πειρίθου και είχαν αναθέσει την προστασία και επιμέλειά της στην Αίθρα, μητέρα του Θησέα, στις Αφίδνες. Μολονότι το Ανάκειο Ιερό των Διοσκούρων δε σώζεται ως τις μέρες μας, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πώς ήταν, βασιζόμενοι στις περιγραφές του Παυσανία του περιηγητή. Ο Παυσανίας μας αναφέρει πως εντός του, μάλλον μικρού και πανάρχαιου ιερού, βρισκόταν ένα άγαλμα των Διοσκούρων πάνω στα άλογά τους. Εκεί, ζωγράφισε ο γνωστός ζωγράφος Πολύγνωτος τους γάμους των θυγατέρων του Λευκίππου, ενώ ο Μίκων ζωγράφισε σκηνές από την Αργοναυτική εκστρατεία, στην οποία συμμετείχαν οι Διόσκουροι.

208

Πηγή της Αγλαύρου (Κλεψύδρα)

201

208. Άντληση Ύδατος Υπάρχουν ίχνη άντλησης ύδατος, καθώς και αυτοσχέδια πηγάδια των πρώιμων χρόνων της χρήσης του Ιερού Βράχου, τα οποία ήταν προσβάσιμα μέσω μιας υπόγειας διόδου και τα οποία επικοινωνούσαν με την Μυκηναϊκή Πηγή (η οποία λανθασμένα αναφέρεται ως πηγή της Αγλαύρου). Η Μυκηναϊκή Πηγή, μέχρι και τα πρόσφατα χρόνια, χρησιμοποιούνταν ως κρυφή δίοδος για τον λόφο της Ακροπόλεως. [3]

2. Έκδοση Ένωσης Φίλων Ακροπόλεως - Βόρεια, Ανατολική & Δυτική Κλιτύς Ακροπόλεως - σελ. 29 3. Ernest Breton - Athènes décrite et dessinée - σελ. 186

Στον χάρτη αποτυπώνονται οι σημαντικότερες πηγές ύδατος του ιστορικού λόφου, αλλά και της Αθήνας γενικότερα, αφού χωρίς αυτές η εξέλιξη της πόλεως θα ήταν τελείως διαφορετική. Η Μυκηναϊκή Κρήνη στον βορρά αποτελούσε και μυστικό πέρασμα, καθώς το σπήλαιο που την στέγαζε έφτανε μέχρι το άνω πλάτωμα του βράχου.

Προϊστορική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

209. Ιερόν εν Λίμναις Διονύσιον

214. Κυλώνειον

Το Ιερόν εν Λίμναις Διονύσιον βρισκόταν κάτω από το μεταγενέστερο Θέατρο του Διονύσου (η θέση δεν είναι πλήρως εξακριβωμένη). Αναφέρεται από τον Θουκυδίδη. Αντικαταστάθηκε κατά τους επόμενους αιώνες από τον Διονύσιο τον Ελευθερεύς (από τον Βοιωτικό δήμο Ελευθερέων).

211. Θεσμοφόριον

Με το όνομα Κυλώνειον άγος έμεινε γνωστή στην ιστορία μια σειρά από δεινοπαθήματα και θεομηνίες που έπληξαν την αρχαία Αθήνα και που αποδόθηκαν στην οργή των θεών για τη σφαγή των οπαδών του Κύλωνα που συνέβη στον λόφο της Ακρόπολης. Ο Κύλων που ανήκε στην τάξη των ευγενών, είχε αναδειχθεί ολυμπιονίκης. Εκμεταλλευόμενος την δημοτικότητά που είχε αποκτήσει και έχοντας τη βοήθεια του πεθερού του, Τυράννου των Μεγάρων, επιχείρησε το 632 π.Χ. να καταλάβει την εξουσία στην Αθήνα, διεκδικώντας την Ακρόπολη. Τελικά απέτυχε, καθώς ο άρχων της Αθήνας, ο Μεγακλής, αντέδρασε δραστήρια και πολιορκώντας την Ακρόπολη ανάγκασε, τον μεν Κύλωνα και τον αδελφό του να διαφύγουν στα Μέγαρα, τους δε οπαδούς του να καταφύγουν ικέτες στον βωμό της Πολιάδος Αθηνάς. Τότε όσοι κατέφευγαν στους βωμούς είχαν άσυλο και θεωρούνταν προστατευόμενοι των θεών και συνεπώς ήταν απαραβίαστοι.

Θεσμοφόριο ονομαζόταν κάθε αρχαίο ιερό αφιερωμένο στη θεά Δήμητρα, την αποκαλούμενη “θεσμοφόρο”. Το θεσμοφόριο των Αθηνών που αναφέρει ο Αριστοφάνης στο έργο του Θεσμοφοριάζουσαι συνάγεται ότι ήταν κοντά στο Βήμα του Ρήτορος, στη Πνύκα. [2]

Οι οπαδοί όμως του Μεγακλή, ενώ τους υποσχέθηκαν πως αν βγουν από τα τείχη δεν θα τους πείραζαν, παραβαίνοντας το ιερό εκείνο έθιμο, τους φόνευσαν προ του 602.Ιερού των Ευμενίδων (στη βόρεια πλευρά του Άρειου Πάγου), τη στιγμή που κατέρχονταν από την Ακρόπολη.

210. Πύργος Ακροπόλεως Τα ίχνη του προϊστορικού πύργου της Ακροπόλεως βρέθηκαν στη θέση του, νεότερου του, Ναού της Αθηνάς Νίκης. Ίχνη αντίστοιχου πύργου βρέθηκαν και στη βόρεια πλευρά του λόφου, πάνω από το Ερέχθειο και δίπλα από την αρχαία βαθμιδωτή ανηφορική ατραπό. [1]

Ι. Τραυλός - Η Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 22

2. Ι. Τραυλός - Η Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 28

| Η Πόλη των Λόφων |

626

Ακολούθησε γενική κατακραυγή και, παρόλο που καταδικάστηκαν οι παραβάτες, το άγος εξακολουθούσε να υφίσταται και φοβερή ασθένεια, λοιμός έπληξε την Αθήνα, με πολλούς θανάτους, τον οποίο οι πολίτες θεώρησαν ως θεία δίκη για το έγκλημα. Το Μαντείο των Δελφών έδωσε οδηγία να καλέσουν τον ιερέα Επιμενίδη για να δώσει λύση. Ο ιερέας, φθάνοντας στην Αθήνα έδωσε εντολή να συγκεντρώσουν πάνω στον Άρειο Πάγο μαύρα και λευκά πρόβατα, τα οποία στη συνέχεια άφησαν ελεύθερα διατάζοντας να τα παρακολουθούν και όπου σταματήσει καθένα εξ αυτών εκεί να ιδρύεται (στήνεται) βωμός και να θυσιάζεται. Ένα από αυτά πιθανόν να σταμάτησε μεταξύ των δύο ιερών λόφων, όπου θεωρείται ότι υπήρξε στην αρχαιότητα το Κυλώνειον. Μετά την εκτέλεση των οδηγιών αυτών του Επιμενίδη, οι θεοί μαλάκωσαν. Οι Αθηναίοι τίμησαν τον Επιμενίδη προσφέροντάς του μεγάλες αμοιβές και δώρα, πλην όμως εκείνος αρκέσθηκε σε ένα κλώνο ελαίας.

Θέατρο Διονύσου

215. Θεσμοθετείον Το Θεσμοθετείον πιθανόν να βρισκόταν στην ανατολική κλιτύ του λόφου της Ακροπόλεως, απέναντι από το Σπήλαιο της Αγλαύρου, σε μικρή απόσταση από το Ανάκειον. [3]

Προϊστορικός Ναός Διονύσου

Αρχαϊκός Ναός Διονύσου Νεότερος Ναός Διονύσου

3. Έκδοση Ένωσης Φίλων Ακροπόλεως - Βόρεια, Ανατολική & Δυτική Κλιτύς Ακροπόλεως - σελ. 29

Ενδεικτική απεικόνιση της θέσεως του Ιερού εν Λίμναις Διονύσου κάτω από το θέατρο, του ιερού που προηγήθηκε όλων των υπολοίπων στην περιοχή.

Προϊστορική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

216. Βουζίγιον

580. Βωμός Ερκείου Διός

Το Βουζίγιον βρισκόταν στην ανατολική κλιτύ του λόφου της Ακροπόλεως [1], απέναντι από το Σπήλαιο της Αγλαύρου και σε μικρή απόσταση από το Ανάκειον.

Ο Βωμός του Ερκείου Διός βρισκόταν εντός του Ιερού της Πανδρόσου, δίπλα από το Ερέχθειο.

217. Βουκολείον

587. Πελασγικό Υδραγωγείο

Το Βουκολείον πιθανόν να βρισκόταν στην ανατολική κλιτύ του λόφου της Ακροπόλεως, απέναντι από το Σπήλαιο της Αγλαύρου και σε μικρή απόσταση από το Ανάκειον. Παλαιότερα θεωρούνταν ότι βρίσκονταν στη βόρεια κλιτύ, όπως και το εν λόγω σπήλαιο, το οποίο είχε ταυτιστεί από λάθος με το σπήλαιο της Μυκηναϊκής Κρήνης. [1]

Ίχνη του βρέθηκαν κάτω από το Πελασγικό τείχος της Ακρόπολης. Μετέφερε νερό από τον Υμηττό και χρονολογείται πριν το 3200 π.Χ.. Ο Α.Κορδέλλας γράφει ότι βρέθηκαν υπολείμματα του υδραγωγείου στο φαράγγι της Καισαριανής. Αποτελείτο από πήλινους αγωγούς, που έστελναν το νερό στην Καισαριανή, στο ναό του Αγίου Θωμά, στον Ιλισσό, στο Ολυμπίειο, στις νότιες πλευρές της Ακρόπολης και στο λόφο του Φιλοπάππου.

559. Θησαυρός του Χαλκέως 613. Ιερό του Πλούτωνος Στο πλάτωμα του προϊστορικού λόφου της ακροπόλεως, ανατολικώς και πίσω από τα ανάκτορα, βρέθηκε σημαντικός σωρός αντικειμένων από ένα εργαστήρι χαλκουργίας που βρισκόταν στο σημείο, εξού και ονομάστηκε Θησαυρός του Χαλκέως (Χαλκουργού).

Τα λείψανα ενός κυκλικού ιερού, που ανασκάπτηκαν νοτίως του 10.Ελευσινίου εν Άστυ, εικάζεται ότι ανήκουν στο Ιερό του Πλούτωνος, γεγονός που δεν έχει ακόμα διασταυρωθεί, λόγω έλλειψης στοιχείων. Πιθανά βρισκόταν δίπλα στην άνοδο της Οδού Παναθηναίων, στη βόρεια κλιτύ του λόφου.

Έκδοση Ένωσης Φίλων Ακροπόλεως - Βόρεια, Ανατολική & Δυτική Κλιτύς Ακροπόλεως - σελ. 29

| Η Πόλη των Λόφων |

628

613

203 204 207

206

215 214

216

559

Προπύλαια

217

Σπήλαιο Αγλαύρου

210

580

Ασκληπιείο

Σημαντικά Ιερά υπήρχαν ανέκαθεν επάνω και περιμετρικά του Ιερού Βράχου της Ακροπόλεως. Πλήθος αυτών βρισκόταν στη δυτική κλιτύ, μπροστά από τα Προπύλαια και πλησίον του Ιερού της Αθηνάς Νίκης. Στη βόρεια κλιτύ τα συναντάμε εντός των σπηλαίων του λόφου, ενώ στη νότια κλιτύ ξεχωρίζουν η λατρεία του Διονύσου και του Ασκληπιού. Η ανατολική πλευρά είναι η μόνη η οποία δεν έχει ανασκαφεί, λόγω της συνοικίας των Αναφιώτικων, η οποία έχει χαρακτηριστεί μνημείο και δεν έχει απαλλοτριωθεί. Στον χάρτη επισημαίνονται μνημεία, όχι μόνο αυτής της σελίδας, αλλά γενικότερα της περιόδου.

Αθήνα 600-479 π.Χ. Γενικά Στοιχεία Περιόδου

όρος “Αρχαϊκός” επινοήθηκε τον 18ο αιώνα από ιστορικούς της τέχνης προκειμένου να χαρακτηρίσει την μεταβατική περίοδο της ελληνικής τέχνης μεταξύ της γεωμετρικής (9ος-7ος αι. π.Χ.) και της κλασικής εποχής (5ος – 4ος αι. π.Χ.). Τα χρονικά όρια της αρχαϊκής περιόδου καλύπτουν σε γενικές γραμμές τον 7ο και 6ο αι. π.Χ. (650-500 π.Χ.). Η λήξη των περσικών πολέμων σηματοδοτεί την μετάβαση στην επόμενη κλασική περίοδο. Ο όρος αρχαϊκός είχε αρχικά αξιολογικό περιεχόμενο και εθεωρείτο ότι αποτελούσε απλώς το “πρωτόγονο” προανάκρουσμα της μεγάλης κλασικής τέχνης, κυρίως στην πλαστική. Σήμερα ο όρος έχει μόνο χρονολογική σημασία και αναφέρεται στην μεγάλη πολιτική, κοινωνική, οικονομική και καλλιτεχνική μεταμόρφωση του ελληνικού κόσμου κατά τον 6ο αι. π.Χ.

Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού κατά τον 7ο αι. π.Χ. και η ανάγκη εξεύρεσης περισσότερων πόρων οδήγησαν στην κατάρρευση της κοινωνικής οργάνωσης κατά γένη ή φυλές. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα αφ΄ ενός την μεγάλη εξάπλωση του ελληνικού εμπορίου σε όλη τη Μεσόγειο και αφ΄ ετέρου την ανάδυση της πόληςκράτους, που αναδείχθηκε στο βασικό κύτταρο πολιτικής και αστικής οργάνωσης στην αρχαία Ελλάδα, με αριστοκρατικό, ολιγαρχικό ή τυραννικό καθεστώς. Με την βοήθεια νομοθετών, θεσπίζονται νόμοι, που βοηθούν στην δικαιότερη και αποτελεσματικότερη διοίκηση των πόλεων-κρατών και ρυθμίζουν τις μεταξύ τους διαρκείς διενέξεις. Στην ενδυνάμωση των σχέσεων μεταξύ των πόλεων-κρατών βαρύνοντα ρόλο έχει η επίσημη ίδρυση των πανελλήνιων αγώνων, στην Ολυμπία ήδη από τον 8ο αι. π.Χ. (Ολύμπια, 776 π.Χ.), τους Δελφούς (Πύθια, 590 π.Χ.), την Ισθμία ( Ίσθμια, 582 π.Χ.) και την Νεμέα (Νέμεα, 573 π.Χ.), πολλών τοπικών, με επιφανέστερα τα Παναθήναια (Αθήνα, 566 π.Χ.) καθώς και θρησκευτικών - πολιτικών ενώσεων, των αμφικτιονιών (Δελφοί, Πανιώνιον, κλπ).

Τόσο στα αστικά όσο και στα θρησκευτικά κέντρα, οι πόλεις-κράτη και τύραννοι, όπως π.χ. ο Πεισίστρατος στην Αθήνα, ο Πολυκράτης στη Σάμο συναγωνίζονται στην κατασκευή εντυπωσιακών οικοδομημάτων και την εκτέλεση δημόσιων οικοδομικών προγραμμάτων. Η ραγδαία αύξηση του εμπορίου και ο αποικισμός, δηλ. η ίδρυση πλήθους αποικιών και εμπορικών σταθμών σε όλες τις μεσογειακές ακτές, έχει ως αποτέλεσμα την ευρύτερη χρήση του αλφαβήτου (είχε ήδη εισαχθεί τον 8ο αι. π.Χ. από τους Φοίνικες), και του νομίσματος από τους Λυδούς, προκειμένου να διευκολυνθούν οι εμπορικές συναλλαγές. Η προσαρμογή του αλφαβήτου στις ελληνικές διαλέκτους, εκτός από εμπορικούς σκοπούς οδήγησε στην μεγάλη διάδοση του γραπτού λόγου, με την καταγραφή των ομηρικών επών, την εμφάνιση της λυρικής ποίησης, τις πρώτες απόπειρες καταγραφής της ιστορίας και την προσπάθεια κατανόησης του Κόσμου (ίωνες φυσικοί φιλόσοφοι). Η συνάντηση των Ελλήνων με τους ανατολικούς πολιτισμούς εμπλούτισε την ελληνική τέχνη με νέα εκφραστικά μέσα. Κατά τον 7ο αι. π.Χ. οι Έλληνες υιοθετούν αιγυπτιακά και ανατολικά θέματα και ρυθμούς διακόσμησης (κούροι, μυθικά όντα, όπως γρύπες, σφίγγες), προσαρμοσμένους όμως στο δικό τους καλλιτεχνικό αισθητήριο. Η αρχαιότερη φάση της αρχαϊκής πλαστικής (δαιδαλική) χαρακτηρίζεται από μετωπικότητα και δυσαναλογία στην απόδοση των μερών του σώματος, βαθμιαία όμως επικρατεί η τάση προς φυσιοκρατικότερη απόδοση, ικανοποιώντας με την λεγόμενη “λανθάνουσα κίνηση”, ένα από τα βασικότερα αιτήματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης, το “ζωτικόν φαίνεσθαι”, δηλ., να φαίνεται ότι το γλυπτό ζεί ή κινείται. Από τα κεραμικά εργαστήρια του 7ου αι. π.Χ. ξεχωρίζουν το κορινθιακό και το πιο συντηρητικό αττικό [1]. Αργότερα, στα 530/520 π.Χ. επινοήθηκε στην Αθήνα ο ερυθρόμορφος ρυθμός στην κεραμική, όπου όλες οι μορφές παραμένουν στο ερυθρωπό χρώμα του πηλού και προβάλλονται στο μελανό βάθος.

Αρχικά στην Κόρινθο (7ος αι. π.Χ.) και αργότερα στην Αθήνα (620 π.Χ. περ.) εμφανίζεται μελανόμορφος ρυθμός, δηλ ο τρόπος διακόσμησης αγγείων με μελανές μορφές και εγχάραξη για την απόδοση των λεπτομερειών. Τα κορινθιακά κεραμικά προϊόντα κυριάρχησαν στις μεσογειακές αγορές μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 6ου αι. π.Χ., οπότε έδωσαν σταδιακά τη θέση τους στα ανώτερης ποιότητας αττικά μελανόμορφα αγγεία, τα οποία διακοσμούνται από μεγάλους ζωγράφους, όπως ο Ζωγράφος του Νέσσου, ο Σοφίλος, ο Λυδός, ο Άμασις και ο Εξηκίας.

| Η Πόλη των Λόφων |

630

Χάρτης Περιόδου Αρχαιολογικές Αναφορές & Σημεία Ενδιαφέροντος

ος ε ήμ

Προ

ς Ελ

ια

Ελευσίνιον Ολυμπίειον Ναός Δήμητρος & Κόρης Εκατόμπεδον (Προπαρθενών) Αρχαϊκό Θέατρο Διονύσου Εννεάκρουνος Οδός Παναθηναίων Οδός Τριπόδων Ίχνη Αρχαίας Οδού Αγορά Σόλωνος Κήποι Γυμνασίων Ναός Αρείας Αθηνάς Πηγή Καλλιρόη Ιλισσού

030

αδ Ακ

010 014 016 017 020 021 022 023 030 033 239 428 510

Πρ

ευσ

ίς

XI ς

ύ αιε

ιρ

ς ρο

Πε

III 022

εσόγεια

Προς Μ

033 021

I II III IV V VI VII VIII IX

010

023 514

V 017

428 429

239

030

VII 031

014

020

Σημεία ενδιαφέροντος

II 505

VIII

510

016

Χάρτης σύγχρονης πόλης

Οδός ή μονοπάτι περιόδου αναφοράς

1000μ.

XIII

500μ.

030

νιο Σού

100μ.

ος

239 Παλαιότερη οχείρωση

XIV

Πρ

030

Υφιστάμενη οχείρωση

Αρχαϊκή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

15. Ιερόν του Απόλλωνος Πυθίου

143. Βωμός Βάκχου (Διονύσου)

Το Ιερόν του Πυθίου Απόλλωνος αναφέρεται συχνά και ως Παριλίσσιον Πύθιον. “…Το Πύθιον ευρίσκετο εις την άλλην πλευράν του περιβόλλου (του Ολυμπιείου), προς νότον, ως διαπιστώθη εκ των αποκαλυφθέντων κατά τας προ εικοσαετίας γενομένας ανασκαφάς, διαφόρων κτισμάτων του 6ου και του 5ου π.Χ. αιώνος”. [1]

Ο Βωμός του Διονύσου (Βάκχου) στην περιοχή της Πλάκας, βρίσκεται κάτω από το ναό του Αγίου Σπυρίδωνος και Τιμίας Ζώνης, στην σημερινή οδό Λυσίου αρ.4.

30. Ίχνοι Αρχαίων Οδών

Στην ελληνική μυθολογία, Δευκαλίων είναι ο σύζυγος της Πύρρας, κόρης του Επιμηθέα και της Πανδώρας. Ήταν οι μόνοι άνθρωποι που επέζησαν από τον Κατακλυσμό και αναδημιούργησαν την ανθρωπότητα. Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα είναι η αρχαία Ελληνική εκδοχή του κατακλυσμού που αναφέρεται σε παραδόσεις πολλών αρχαίων πολιτισμών. Την εποχή που στη Θεσσαλία βασίλευε ο Δευκαλίωνας, ο Δίας αποφάσισε να καταστρέψει όλο το χάλκινο γένος των ανθρώπων που ήταν διεφθαρμένoι. Ο Δευκαλίωνας πληροφορήθηκε για την επερχόμενη καταστροφή από τον πατέρα του, Προμηθέα, κατασκεύασε ένα πλοίο και επιβιβάστηκε στο πλοιάριο μαζί με την γυναίκα του. Όταν οι βροχές σταμάτησαν, το πλοίο προσάραξε πάνω στην κορφή του Αρδηττού [2], όπου ο Δευκαλίων και η Πύρρα κατέβηκαν στην ξηρά και, προκειμένου να αναγεννηθεί το ανθρώπινο γένος, άρχισαν να πετάνε πέτρες πίσω από την πλάτη τους: οι πέτρες που πετούσε ο Δευκαλίωνας μεταμορφώνονταν σε άνδρες και αυτές που πετούσε η Πύρρα μεταμορφώνονταν σε γυναίκες. Από την πρώτη πέτρα που πέταξε ο Δευκαλίωνας προήλθε ο Έλληνας, γενάρχης των Ελλήνων. Οι άνθρωποι που δημιουργήθηκαν από τις πέτρες ονομάστηκαν λαός, δηλαδή οι άνθρωποι που γεννήθηκαν από τις πέτρες (αρχαία ελληνικά: λας = πέτρα). Στον περίβολο του ναού του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα υπήρχε στα αρχαία χρόνια, όπως αναφέρει ο Παυσανίας [3], ένας τάφος, όπου σύμφωνα με την παράδοση ήταν θαμμένος ο Δευκαλίωνας.

Βασικότερες αρτηρίες σύνδεσης με τις εκτός πόλεως περιοχές: οδός προς Μεσόγεια (σημερινή Λ. Μεσογείων), προς Σούνιον (σημερινή Λ. Βουλιαγμένης), προς Ελευσίς (σημερινή - αλλά και αρχαία -Ιερά Οδός), προς Πειραιέυς (σημερινή οδός Πειραιώς), προς Φάληρον (σημερινή οδός Φαλήρου στο Κουκάκι και Δοϊράνης), προς Αχαρναί (σημερινή οδός Αχαρνών) και προς Ακαδημεία (Πλάτωνος). 112. Μικρό Ιερό Ηρακλέους Αναφέρεται ότι βρίσκεται κάτω από τον ναό της Αγία Δύναμις, στη συμβολή των οδών Μητροπόλεως και Πεντέλης. Τους τοίχους του υπογείου του ναΐσκου κοσμούν παλιές τοιχογραφίες και σκαλισμένες παραστάσεις πουλιών, φύλλων αμπέλου και αγγέλων που κρατούν ρομφαίες. Πρόκειται για κάποιον τόπο λατρείας των πρώιμων χριστιανικών χρόνων. Μικρές κολώνες, σπασμένες ή γερμένες στο έδαφος, ανάγουν χρονολογικά ακόμη πιο πίσω, στην αρχαιότητα, ίσως στο ιερό του Ηρακλή.

222. Τάφος Δευκαλίωνα

Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 46

2. Υπάρχει πλήθος εκδοχών του σημείου προσάραξης του πλοίου: στον Παρνασσό, στο όρος Αίτνα, στο όρος Άθως της Χαλκιδικής ή στο όρος Όθρυς στη Θεσσαλία (κατά τον Ελλάνικο). 3. Παυσανίας - Αττικά - παρ. 19 | Η Πόλη των Λόφων |

632

231. Πρυτανικόν Τα ίχνη του μνημείου έχουν βρεθεί κάτω από τη Θόλο και είναι κτίσμα του 535 π.Χ. Δεν θα πρέπει να συγχαίεται με το 9.Πρυτανείο που βρισκόταν κάτω από τον λόφο της Ακρόπολης, εντός της προϊστορικής Αγοράς του Θησέως, το οποίο εξακολουθούσε να υφίσταται. Σε αυτό το οικοδόμημα σιτίζονταν οι βουλευτές και φυλάσσονταν τα επίσημα μέτρα και σταθμά της πόλεως. [4] 238. Ιερό Διονύσου Λυναίου Το ιερό προϋπήρξε του Διονυσιακού Θεάτρου και σε αυτό λάμβαναν χώρα οι Διονυσιακοί αγώνες. Η θέση του ιερού δεν έχει εξακριβωθεί από τη σύγχρονη έρευνα. Πιθανόν είναι να βρισκόταν στον κεντρικό χώρο του τετραγώνου της Αγοράς, κοντά στην κυκλική Ορχήστρα, στο σημείο όπου στους ρωμαϊκούς χρόνους εδράστηκε το Ωδείο του Αγρίππα. Εικάζεται ότι η λατρεία που τελείτο εντός του τεμένους μεταφέρθηκε κατά τον 5ο αι. π.Χ. στο ιερό του Διονύσου Ελευθερέως στην Νότια Κλιτύ της Ακροπόλεως. 239. Κήποι Γυμνασίων Η περιγραφή αναφέρεται στο Γυμνάσιο στους Κυνοσάργες, στο Λύκειο του Αριστοτέλους και στην Ακαδημεία του Πλάτωνα. Οι τρεις αυτές ακαδημίες ήταν εκτός πόλεως και περιβάλλονταν από κήπους, καθώς οι κήποι αυτοί αποτελούσαν ταυτόχρονα και χώρους αναψυχής, περιπάτου ή περισυλλογής. Υπάρχουν αναφορές ότι σε ορισμένες περιπτώσεις τα φιλοσοφικά ή θεωρητικά μαθήματα γινόντουσαν στο ύπαιθρο.

4. Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 37 Δεξιά: τμήμα του νεκροταφείου και της αρχαίας οδού που οδηγούσε στο λιμάνι του Φαλήρου, όπως έχει ανασκαφεί και εκτίθεται στην οδό Φαλήρου, στο Κουκάκι.

Αρχαϊκή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

313. Ιερό Μητρός

428. Ναός Αρείας Αθηνάς

Το αρχαϊκό Ιερό της Μητρός βρίσκεται στους πρόποδες του Λόφου των Μουσών (Λόφου του Φιλοπάππου) και του Λόφου της Πνύκας, δίπλα ακριβώς από τα επονομαζόμενα “Κιμώνεια” Μνήματα, λίγα μέτρα από τον Άγιο Δημήτριο τον Λουμπαρδιάρη. Τα λείψανά του δεν έχουν ακόμα εντοπιστεί, αλλά η θέση του είναι εν μέρει γνωστή από λαξευτή στο βράχο επιγραφή που το οριοθετούσε σε εκείνο το σημείο. Παρόλο που η επιγραφή αποκαλύφθηκε το 1899, σε σύγχρονες έρευνες η θέση της δεν εντοπίστηκε ξανά. Πάντως υπάρχουν πηγές που αναφέρουν πως οι Αθηναίοι ίδρυσαν στο κοίλο μεταξύ των δύο λόφων, Βουλευτήριο και ένα ιερό με περίβολο, για να τιμήσουν τη Μητέρα των Θεών.

Το προσωνύμιο αυτό το απέκτησε η θεά Αθηνά κατά τη δίκη του Ορέστη στον Άρειο Πάγο, για το φόνο της μητέρας του της Κλυταιμνήστρας. Με την κρίσιμη ψήφο της Αθηνάς υπέρ του, ο Ορέστης τελικά αθωώθηκε. Ο Ναός της Αρείας Αθηνάς φαίνεται να βρισκόταν στο πλάτωμα του λόγου του Αρείου Πάγου, κοντά στα δικαστικά έδρανα.

336. Περίβολος Δεν υπάρχουν ίχνη οχύρωσης από αυτή τη περίοδο, αλλά θεωρείται σίγουρη η ύπαρξη του. Οι εκτεταμένες καταστροφές από τους Πέρσες και η επανάχρηση των εναπομεινάντων μελών από τους Αθηναίους για την ανοικοδόμηση της πόλης, συνετέλεσαν σε αυτό. Επίσης, έχει βρεθεί σημαντικό μέρος των τειχών της Ελευσίνας εκείνης της περιόδου, κάτι που συνηγορεί στο ότι η Αθήνα δεν υπήρξε ανοχύρωτη.

429. Έδρες “ Ύβρεως” και “Αναιδείας” Στην κορυφή του λόφου του Αρείου Πάγου σώζεται κυβικός περίπου ογκόλιθος σε σχήμα βωμού, ο οποίος έχει ταυτισθεί από τη σύγχρονη έρευνα με τον βωμό της Αρείας Αθηνάς ή με μία από τις δύο έδρες-λίθους, της “ Ύβρεως” (δηλ. του κατηγορουμένου) και της “Αναιδείας” (δηλ. του κατηγόρου), όπου κάθονταν οι διάδικοι κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας του δικαστηρίου. 430. Ναός της Ημέρας Ο μικρός Ναός της Ημέρας βρίσκονταν εντός της Βασιλείου Στοάς, κτιρίου που ανασκάφτηκε στο βορειοανατολικό άκρο της Αγοράς του Σόλωνος.

427. Ναός του Βορέα και Ναός των Αμαζόνων Στον Άρειο Πάγο υπήρχε λατρεία του Βορέως και των Αμαζόνων, θυγατέρων του Άρεως, δεν γνωρίζουμε όμως την ακριβή θέση που κατείχαν τα ιερά.

| Η Πόλη των Λόφων |

634

477. Ελιά Πλάτωνος Η “Ελαία του Πλάτωνος” ήταν μια ιστορική ελιά στην περιοχή της Ακαδημίας της αρχαίας Αθήνας, επί της Ιεράς Οδού μεταξύ των αριθμών 89-91 και λίγο μετά τον Βοτανικό Κήπο, στην περιοχή λεγόμενη παλαιότερα ”Παράμπηγα”. Σύμφωνα με τα μυθολογικά στοιχεία της πόλης, η εν λόγω ελιά αποτελούσε ιδιοκτησία του Αθηναίου φιλοσόφου Πλάτωνα, αποτελώντας ζωντανό μνημείο της εποχής του. Μεταγενέστερα αναφερεται από τους Αθηναίους και ως “Ελαία του Περικλέους”. Σύμφωνα με την γνώμη του αθηναιογράφου Δημητρίου Καμπούρογλου και οι δύο παραπάνω προσωνυμίες απέδιδαν τον σεβασμό των Αθηναίων στη συγκεκριμένη υπεραιωνόβια ελιά, αποκαλώντας την “Μεγάλη Κυρία”, ή “Σεβάσμια Κυρία”. Ιστορική πηγή που να την αποδίδει στον Πλάτωνα δεν υφίσταται, επικράτησε όμως η ονομασία της μετά και από την ομώνυμη επιγραφή καφενείου έναντι αυτής. Χαρακτηριστική ήταν η περίμετρος του κορμού της που έφθανε τα έξι μέτρα, πλην όμως το ύψος του δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλο. Ο Δήμος Αθηναίων προκειμένου να διασώσει το ιερό αυτό δένδρο, προκάλεσε σχετικό διάταγμα απαλλοτρίωσης του πέριξ χώρου προς καλλωπισμό και ανάδειξη, όπου και ανακηρύχθηκε ιστορικό μνημείο. Δυστυχώς όμως λόγω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της κατοχής που ακολούθησε, οι εργασίες δεν πραγματοποιήθηκαν. Στις 7 Οκτωβρίου του 1976 έπεσε στο δέντρο διερχόμενο λεωφορείο, προκαλώντας στον κορμό μεγάλη ζημιά, οπότε και αποφασίστηκε η μεταφορά του ιερού δένδρου σε κτίριο του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου και φυλάσσεται σε ιδιαίτερη προθήκη. Στις 18 Ιανουαρίου του 2013 η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς διέψευσε δημοσίευμα που αναπαρήγαγαν τα μέσα ενημέρωσης, ότι κάποιοι την κατέστρεψαν για καυσόξυλα, υπενθυμίζοντας την παραπάνω φύλαξή της.

Πρόπλασμα των λόφων του Αρείου Πάγου και της Ακροπόλεως, όπου απεικονίζονται τα σημαντικότερα μνημεία της κλασικής περιόδου. Αριστερά διακρίνεται ο αρχαϊκός ναΐσκος της Αρείας Αθηνάς και η θέση του σε σχέση μρ τα μεταγενέστερα Προπύλαια.

Αρχαϊκή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

478. Σεμναί

506. Βωμός των Ελικωνίων Μουσών

Μικρό ιερό που πιθανόν βρισκόταν στην ανατολική πλευρά του λόφου του Αρείου Πάγου. [1]

Ο Βωμός βρισκόταν στο Άλσος των Ελικωνίων Μουσών, πιθανόν στην περιοχή του Κυνοσάργους.

501. Ιερόν Θέμιδος

510. Πηγή Καλλιρόης “Ιλισσού”

Βρισκόταν δίπλα από το Ασκληπιείο και πλησίον των ιερών Γης Κουροτρόφου και Αφροδίτης Πανδήμου, μπροστά από την Αρχαϊκή Κρήνη, στη νότια κλιτύ του λόφου της Ακροπόλεως. Ο ναΐσκος αναφέρεται από τον Παυσανία και του έχουν αποδοθεί (χωρίς να υπάρχει ταύτιση) κατάλοιπα θεμελίωσης στο σημείο αυτό. Ένα αντίστοιχο μικρό ιερό, σε επαφή σχεδόν με το Ιερό της Θέμιδος, ίσως ήταν αφιερωμένο στην Ίσιδα.

Με το όνομα Πηγή Καλλιρόης αναφέρονται τουλάχιστον δύο ακόμα πηγές της αρχαίας Αθήνας. Η πιο σημαντική είναι αυτή που βρίσκεται επί της οδού Αποστόλου Παύλου, κάτω από το κοίλο της Πνύκας. Η Καλλιρρόη του Ιλισσού εικάζεται ότι βρισκόταν νοτίως του Oλυμπιείου και κοντά στον σημερινό ναό της Αγίας Φωτεινής, όπου μέχρι προσφάτως υπήρχαν καταρράκτες. 514. O Τάφος του Νίσου

505. Αμαζόνιος Στήλη (της Αντιόπης) Κατά τα λεγόμενα του Παυσανίου, ο επισκέπτης που ερχόταν στην Αθήνα από το Φάληρο μπορούσε να δει την στήλη της Αμαζόνος Αντιόπης ακριβώς στην είσοδο της πόλης (νοτιοανατολικό άκρο). Ωστόσο, ο Πλούταρχος υποστηρίζει ότι η στήλη αυτή βρισκόταν όχι μακριά από την νοτιοδυτική γωνία του περιβόλου του τεμένους του Ολυμπίου Διός, κοντά στο ιερό της Ολυμπίας Γης. Πράγματι, οι ανασκαφικές έρευνες σε αυτήν την περιοχή αποκάλυψαν κομμάτια του αρχαίου τείχους, που μπροστά από την οικία της οδού Ιωσήφ των Ρογών 8 στρίβει σε μια γωνία και διακόπτεται. Σε αυτό το σημείο και πλησίον του Ιλισσού Ποταμού, θα πρέπει να βρισκόταν και η Στήλη της Αντιόπης.

Ο Τάφος του Νίσου εικάζεται ότι βρισκόταν ανάμεσα στα ιερά της όχθης του Ιλισσού ποταμού, νοτίως του Ναού του Ολύμπιου Δία και εντός του σημερινού αρχαιολογικού χώρου. 518. Ιερό Εμπεδούς Το μικρό ιερό βρισκόταν εντός του σπηλαίου της Πηγής της Εμπεδούς, γνωστής και ως Πηγή της Κλεψύδρας, στη βόρεια κλιτύ του λόφου της Ακροπόλεως.

Ι. Τραυλός - Η Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 46

| Η Πόλη των Λόφων |

636

520. Ηράκλειον του Κυνοσάργους Το μικρό ιερό που είναι γνωστό ως Ηράκλειο του Κυνοσάργους, ήταν αφιερωμένο στον Ηρακλή και είναι σε άγνωστη μέχρι σήμερα θέση. Εικάζεται ότι βρίσκόταν κοντά στον Άγιο Παντελεήμονα στην σημερινή οδό Καλλιρόης, στην σημερινή συνοικία Κυνοσάργες. Από πρόσφατες μελέτες και ανακαλύψεις, είναι πιθανόν να ταυτίζεται τελικά με το Ιερό του Ηρακλή Παγκρατή, που βρέθηκε 1200μ. ανατολικότερα, επίσης στις όχθες του Ιλισσού Ποταμού, στη διασταύρωση των σημερινών οδών Βασιλέως Κωνσταντίνου και Βασιλέως Γεωργίου, μεταξύ της Πλατείας Τρούμαν και του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. [2]

514

XVII

VIII

522. Συνέδριον Το Συνέδριον βρισκόταν εντός της Αρχαίας Αγοράς, στους πρόποδες του λόφου του Κολωνού Αγοραίου και πλησίον του Ιερού του Πατρώου Απόλλωνος. Ναός Ολυμπίου Διός

524. Αρχαϊκαί Κρήναι Πλήθος αρχαϊκών κρηνών βρισκόντουσαν παρά του αρχαίου Περιπάτου. Τροφοδοτούνταν από την Πηγή Εμπεδώ (Κλεψύδρα), αλλά και τη Μυκηναϊκή Πηγή. Η βόρεια πλευρά του λόφου ήταν από τα λίγα σημεία της πόλεως με πόσιμο νερό και στη γύρω περιοχή έχουν βρεθεί πολλά φρεάτια ύδατος, με χρήση από τα προϊστορικά ήδη χρόνια.

505

X 510 506 Λόφος Άγρας (Αρδηττού)

100μ.

2. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 91

500μ.

Στον χάρτη αναφέρονται μερικά από τα μνημεία της αρχαϊκής περιόδου, όπως είναι η Πηγή Καλιρρόη, η Αμαζόνιος Στήλη, ο Τάφος του Νίσου, κ.α. ενώ αποτυπώνονται και το σύνολο των μνημείων της περιοχής του Ιλισσού ποταμού. Για περισσότερα στοιχεία σχετικά με την περιοχή, παρατίθεται λεπτομερής χάρτης στην σελίδα 554 του εγχειριδίου.

Αρχαϊκή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

556. Ιππόδρομος

575. Βωμός Ζεφείρου & Ναός Δήμητρος και Κόρης

Ο Ιππόδρομος ήταν τμήμα της Οδού Παναθηναίων, εντός της Αρχαίας Αγοράς. Ως Ιππόδρομος οριζόταν η διαδρομή που ξεκινούσε από την Βάση του Βρυάξιδος και τις Ιππάδες Πύλαι και κατέληγε στον Χάλκινο Ίππο του Σίμωνος, κοντά στο Ελευσίνιο.

Ακολουθώντας την Ιερά Οδό προς τα έξω, στα τέσσερα περίπου χιλιόμετρα θα συναντήσουμε το εκκλησάκι του Αγ. Σάββα. Εκεί, σύμφωνα διάφορες ιστορικές πηγές, επιγραφές και άλλες, υπήρχε μία ιερή συκιά. Αυτό, βέβαια, μας το επιβεβαιώνει και ο Παυσανίας: “Υπάρχει επίσης βωμός του Ζεφύρου και ιερό της Δήμητρας και της Κόρης, όπου τιμώνται μαζί και η Αθηνά και ο Ποσειδών. Στο μέρος αυτό λένε πως ο Φύταλος είχε δεχτεί στο σπίτι του τη Δήμητρα και πως η θεά τους έδωσε σ αντάλλαγμα το οπωροφόρο δέντρο της συκιάς”.

557. Βάση του Μνημείου του Βρυάξιδος Η βάση ήταν μνημείο ιππικού αγώνος. Σήμερα βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, μαζί με το Μνημείο της Λεοντίδος Φυλής. Ενώ το Μνημείο της Λεοντίδος Φυλής είναι αφιερωμένο σε ολόκληρη τη φυλή [1], το μνημείο του Βρυάξιδος είχε περισσότερο ιδιωτικό χαρακτήρα: λαξεύτηκε προς τιμήν ενός άνδρας και των δύο γιων του, που είχαν οδηγήσει τις ομάδες τους στη νίκη σε αγώνες ανθιππασίας. [2]

579. Οικία Αιγέως Η οικία βρισκόταν πλησίον του ναού του Δελφίνου Απόλλωνος και των Αιγέως Πύλαι (από όπου πήραν και το όνομά τους) ή Ιππάδων Πύλαι. Η ονομασία “Αιγέως Πύλαι” προέρχεται από τον Πλούταρχο, ο οποίος τοποθετεί την κατοικία του μυθικού βασιλιά των Αθηνών σε αυτή τη περιοχή.

558. Ιερό Γης “Ολυμπίειου” 581. Βάση Ιερού Πλοίου Παρά το Πύθιον, στη ΝΔ πλευρά του ναού του Ολυμπίου Διός. “Ως πιθανοτέραν θέσιν δια το ιερόν της Γης θεωρώ τον προεξέχοντα υψηλόν κατά την νοτιοδυτικήν γωνιάν του Ολυμπίειου βράχον, άνωθεν ακριβώς του Πυθίου” [3] 574. Ναός Υπερβόρειας Ειλείθυιας Κάτω από την σύγχρονη Μητρόπολη των Αθηνών, ή πολύ κοντά της, βρισκόταν ο ναός της Υπερβόρειας Ειλείθυιας, προστάτιδας του τοκετού. Η Ειλείθυια είχε ταξιδέψει στην Δήλο για βοηθήσει την Λητώ, μητέρα του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος, για να γεννήσει. Είναι γνωστή και ως Άρτεμις Ειλείθυια.

Μια ιδιαίτερα επιμήκης κατασκευή στην κορυφή του λόφου της Άγρας (του Αρδηττού), ελάχιστα ορατή σήμερα, ήταν το κτίσμα στο οποίο τοποθετούσαν οι Αθηναίοι το ιερό πλοίο, που μετέφερε το πέπλο της θεάς Αθηνάς κατά την Πομπή των Παναθηναίων. Για την άνοδο του πλοίου στον λόφο είχε κατασκευαστεί κρυφός μηχανισμός στην βόρεια κλιτύ του λόφου (κοντά στις όχθες του Ιλισσού ποταμού).

Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας - Οδηγός του Μουσείου / από την Αμερικάνικη Αρχαιολογική Σχολή.

2. Η ανθιππασία είναι μια εικονική μάχη του ιππικού, που λάμβανε χώρα στα Μεγάλα Παναθήναια, μεταξύ των δέκα φυλών της Αθήνας. 3. Ι. Τραυλός - Η Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 46 | Η Πόλη των Λόφων |

638

583. Κρήνη Δήμου Κοίλης “Καλλιρρόη” Από τον πεζόδρομο της Αποστόλου Παύλου και το Ιερό του Πανός, είναι δυνατή η πρόσβαση σε ένα σπήλαιο, που έχει διαμορφωθεί κατάλληλα σε κρήνη, την πανάρχαια Κρήνη Καλλιρρόη, στην οποία διασώζεται σε καλή κατάσταση ένα σύνθετο υδροσυλλεκτικό σύστημα. Η είσοδος στη κρήνη γίνεται από ένα στενό διάδρομο με βαθμίδες. Το συγκρότημα απαρτίζεται από ένα σχεδόν τετράγωνο θάλαμο, στις πλευρές του οποίου διακρίνονται στρώματα υδραυλικού κονιάματος. Το δάπεδο καλύπτεται από μεταγενέστερο πολύχρωμο ψηφιδωτό με γεωμετρική και φυτική διακόσμηση, του 2ου αιώνος μ.Χ. επί εποχής Αδριανού. Απέναντι από την είσοδο υπάρχει μια μεγάλη κόγχη και στο βάθος της μια μικρότερη, για την τοποθέτηση της κρήνης. Το νερό έτρεχε σε πηγάδι, μπροστά από το οποίο τέθηκε προστατευτικό στηθαίο. Ένα άνοιγμα στο βόρειο τοίχο οδηγεί σε έναν διάδρομο που βαθμιδωτά καταλήγει σε μια υπόγεια δεξαμενή με μαρμάρινο δάπεδο. Από τη δεξαμενή τρεις σήραγγες - αγωγοί κατευθύνονται προς ΝΑ, ανατολικά και ΒΑ κάτω από την οδό Απ. Παύλου και χρησίμευαν αντίστοιχα για την εισροή, την τροφοδοσία της Εννεάκρουνου πηγής και την εκροή των υδάτων. [3] Το όλο συγκρότημα συνδέεται με το μνημειώδες έργο υδροδότησης της Αθήνας, που πραγματοποιήθηκε την εποχή του Πεισίστρατου (6ος αιώνας π.Χ.). Ο Γερμανός αρχαιολόγος Dorpfeld συνέδεσε την κατασκευή με μία μεγαλύτερη κρήνη, την Εννεάκρουνο, και θεώρησε ότι αποτελούσε την πηγή της Καλλιρρόης. Επίσης, νεότερες απόψεις θεωρούν ότι η Εννεάκρουνος ταυτίζεται πιθανά με την ΝΑ Κρήνη της Αρχαίας Αγοράς. Η Κρήνη Καλλιρρόη χρησίμευσε στον ΄Β Παγκόσμιο Πόλεμο ως κρύπτη αγαλμάτων του Εθνικού Μουσείου της Ακρόπολης.

4. Λόφοι Φιλοπάππου - Πνύκας - Νυμφών, Έκδοση Ένωσης Φίλων Ακροπόλως

Τα κατάλοιπα της λίθινης βάσης που απεικονίζεται επάνω, αποτελούν τμήμα της χειμερινής “διαμονής” και έδρασης του Ιερού Πλοίου. Βρίσκονται πάνω από το Παναθηναϊκό Στάδιο, στον ανατολικό λόφο του αρχαίου Δήμου Άγραις.

Αρχαϊκή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

584. Ιερό Χαλκόδωντος

599. Ιερό Πανός Λόφου Πνύκας

Ο Χαλκόδωντας ήταν μυθικός ήρωας της Αθήνας και τα ίχνη του μικρού αρχαϊκού ιερού εντοπίζονται στην σημερινή πεζοδρομημένη οδό Επταχάλκου στο Θησείο και κάτω από Άγιο Αθανάσιο Κουρκούρη, ο οποίος βρίσκεται σκαρφαλωμένος σε βράχο. Στην ανατολική πλευρά του βράχου υπάρχουν εσοχές και λαξεύματα πρώιμης λατρείας του Χαλκόδωντος. [1]

Στις βορειοανατολικές υπώρειες του λόφου αποκαλύφτηκε υποσκαμμένος λαξευτός θάλαμος που ταυτίζεται, από ανάγλυφη παράσταση, με το ιερό του Πανός. Το ιερό είναι ορατό από τον πεζόδρομο του Αποστόλου Παύλου, βρίσκεται στον άξονα του κοίλου του Βήματος της Πνύκας και λίγα μέτρα μόλις από την πανάρχαια και ιερή 627.Κρήνη της Καλλιρρόης.

586. Υδραγωγείο Πνύκας

601. Χάλκινος Ίππος του Σίμωνος

Στα ανατολικά του λόφου της Πνύκας έχει εντοπιστεί ένας από τους κλάδους του Πεισιστράτειου υδραγωγείου, που τροφοδοτούσε με νερό την περιοχή της Πνύκας και συνδέεται με το λαξευμένο στο βράχο συγκρότημα κρήνης, που από τον Dorpfeld είχε ταυτιστεί με την Καλλιρρόη και ήταν σε χρήση ήδη από τους μυκηναϊκούς χρόνους. Αναφέρεται ως Υδραγωγείο της Πνύκας και υπάρχουν στοιχεία που το χαρακτηρίζουν ως αρχαιότερο του Πεισιστράτειου Υδραγωγείου.

Ο Χάλκινος Ίππος του Σίμωνος βρισκόταν παρά το Ελευσίνιον εν Άστυ της Αρχαίας Αγοράς και σηματοδοτούσε το νότιο άκρο του ιππικού δρόμου. Το άλλο άκρο ήταν η στήλη του Βρυάξιδος στην Πύλη της Ιππομαχίας.

596. Ακαδήμεια Οδός Προεκτείνεται στη σημερινή οδό Πλαταιών και αναφέρεται στην οδό που συνέδεε την πόλη των Αθηνών με την Ακαδημεία του Πλάτωνος. Για να προσεγγίσει κανείς την Ακαδήμεια Οδό, έπρεπε να εξέλθει από τις Κεραμεικές Πύλες και, πιο συγκεκριμένα, από το Δίπυλο. Πήρε το όνομα της από τον μυθικό αττικό ήρωα Ακάδημο, που σχετίζεται με τους Διόσκουρους και τον Θησέα.

602. Ιερό Ευμενίδων Στους βόρειους πρόποδες του λόφου ανοιγόταν σπήλαιο, που έχει αναγνωρισθεί ως χώρος λατρείας των Ευμενίδων (ευφημιστικό όνομα των Ερινύων), ενώ κάτω και γύρω από τον λόφο υπήρχαν τα χαμένα σήμερα περίφημα σπίτια των νεοπλατωνικών φιλοσόφων (τέλη 4ου-αρχές 5ου αι. μ.Χ.).

Ernest Breton - Athènes décrite et dessinée - σελ. 205

| Η Πόλη των Λόφων |

640

603. Μνημείο της Λεοντίδος Φυλής Εντός του μουσείου της Στοάς του Αττάλου και πάνω σε τετράγωνο βάθρο απέναντι από τον 12ο κίονα του κτιρίου, βρίσκεται τμήμα της κάτω γωνιάς ενός μαρμάρινου αμφίπλευρου αναγλύφου (αρχές 4ου αι. π.Χ.). Στην μπροστινή πλευρά σώζονται (εξολοκλήρου ή τμηματικά) πέντε ιππείς: είναι νεαροί, αγένειοι, χωρίς περικεφαλαία και φορούν χιτώνες μέχρι το γόνατο. Ο επί κεφαλής τους, που βρίσκεται στην άκρη της σειράς, είναι μεγαλύτερης ηλικίας, γενειοφόρος και φορά περικεφαλαία. Οπές ανοιγμένες με τρυπάνι υποδεικνύουν ότι κάθε ιππέας κρατούσε ένα χάλκινο, πρόσθετο δόρυ. Ο επί κεφαλής έφερε και ξίφος, η λαβή του οποίου ξεχωρίζει πάνω από το αριστερό του χέρι. Τα ηνία - αν υπήρχαν - ήταν ζωγραφισμένα με χρώμα. Στην πίσω πλευρά, κάτω δεξιά, υπάρχει η επιγραφή: ΛΕΟΝΤΙΣ ΕΝΙΚΑ (Η Λεοντίδα Φυλή Νίκησε). Αριστερά της επιγραφής σώζεται το ένα σκέλος και η ουρά ενός λιονταριού, προφανής αναφορά στο όνομα της φυλής. Πρόκειται πιθανόν για αγώνα μεταξύ των δέκα φυλών της Αθήνας και οι ιππείς της μπροστινής πλευράς του αναγλύφου ίσως είναι η ομάδα της φυλής, με αρχηγό τον φύλαρχο. Το αγώνισμα στο οποίο κέρδισε η συγκεκριμένη φυλή ήταν η ανθιππασία, μια εικονική μάχη του ιππικού που λάμβανε χώρα στα Μεγάλα Παναθήναια.

Οι κόγχες των αναθημάτων του Ιερού του Χαλκόδωντος, στη βάση του βράχου όπου εδράζει ο Άγιος Αθανάσιος του Κουρκούρη στο Θησείο, τις οποίες πρώτος αποτύπωσε στο εγχειρίδιο του ο Γάλλος αρχαιολόγος και ιστορικός, Ernest Breton.

Αρχαϊκή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

604. Ιερό του Αιγέα

605. Ιππολύτειο (Ιερό της Ιππολύτης)

Το μικρό ιερό βρισκόταν κάτω ακριβώς από τον ναό της Νίκης και τα Προπύλαια. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Αιγέας είχε την ατυχία να μη μπορεί να αποκτήσει παιδί ή ότι αποκτούσε παιδιά αλλά μόνο κορίτσια και γι' αυτό ήθελε να αποκτήσει ένα αγόρι. Νομίζοντας πως η αιτία ήταν κάποιος θυμός της θεάς Αφροδίτης, ίδρυσε στην Αθήνα το πρώτο ιερό καθιερώνοντας έτσι τη λατρεία της Ουράνιας Αφροδίτης. Ωστόσο ο πόθος του δεν εκπληρώθηκε για αρκετά χρόνια. Η Μήδεια τού είπε ότι αν την παντρευόταν θα του έκανε γιο. Και πραγματικά, λίγο καιρό αργότερα, ο Αιγέας από το γάμο του με τη Μήδεια απόκτησε ένα γιο, που τον ονόμασε Μήδο.

Τα ίχνη του μικρού ιερού βρέθηκαν πλησίον του Ασκληπιείου, του Ιερού της Θέμιδος, της Γης Κουροτρόφου και δίπλα από τον ναό της Αφροδίτης Πανδήμου. Στην ελληνική μυθολογία, η Ιππολύτη ήταν βασίλισσα των Αμαζόνων και κόρη του θεού Άρη. Γνωστότεροι είναι οι μύθοι που συνδέουν την Ιππολύτη με τους δύο κορυφαίους ήρωες της ελληνικής μυθολογίας, τον Ηρακλή και τον Θησέα: Ο Ηρακλής πήγε και πήρε τη Ζώνη της Ιππολύτης, ως ένα από τους άθλους του. Ο Θησέας κατά μία παράδοση άρπαξε την ίδια την Ιππολύτη ή την Αντιόπη την ίδια εποχή. Κι όταν ο Θησέας έκανε το γάμο του με τη Φαίδρα, η Ιππολύτη οργίσθηκε με την απιστία του και εμφανίσθηκε με ολόκληρη διμοιρία Αμαζόνων απειλώντας να σκοτώσει τους προσκεκλημένους. Επακολούθησε μάχη, κατά την οποία η Ιππολύτη σκοτώθηκε. Σύμφωνα με άλλη παραλλαγή, αιτία της εκστρατείας της Ιππολύτης στην Αθήνα ήταν η απελευθέρωση της αδελφής της Αντιόπης, γιατί εκείνη είχε αρπάξει ο Θησέας. Αλλά όταν οι Αθηναίοι νίκησαν τις Αμαζόνες, η Ιππολύτη κατέφυγε στα Μέγαρα, όπου και πέθανε από τη λύπη της για την αποτυχία της. Στην τραγωδία Φαίδρα, η Ιππολύτη έχει αποκτήσει με τον Θησέα ένα γιο, τον Ιππόλυτο.

Στο μεταξύ η Αίθρα απόκτησε κι εκείνη ένα γιο, που δεν ήταν άλλος από τον ήρωα

Θησέα. Όταν ο Θησέας έγινε 16 χρονών, ξεκίνησε από την Τροιζήνα για την Αθήνα για να ανταμώσει τον Αιγέα, χωρίς να γνωρίζει πως ήταν ο πατέρας του. Όταν έφτασε στο παλάτι, η Μήδεια αποφάσισε να τον δηλητηριάσει, αλλά όταν ο Αιγέας αναγνώρισε το γιο του από τα σανδάλια που φορούσε και το σπαθί (που ήταν δικά του), τον αγκάλιασε και έδιωξε από το παλάτι τη Μήδεια και τον Μήδο.

621. Ναός Ιππίου Ποσειδώνα και Ιππίας Αθηνάς Ο Ιππίος Κολωνός [1] βρισκόταν στα βόρεια του Διπύλου του Κεραμεικού και εκτεινόταν στη πεδιάδα του Κηφισού. Ήταν κατάφυτος με ελαιόδεντρα και κατοικούνταν από τη Λεοντίδα Φυλή. Σύμφωνα με τη μυθολογία, εκεί βρισκόταν ένα από τα σπήλαια που κατέβαιναν στον Άδη. Ο λόφος ονομάστηκε Ιππίος από τον ναό του Ιππίου Ποσειδώνα, που ήταν και προστάτης της περιοχής. Ο ναός αυτός καταστράφηκε από τον Αντίγονο Γονατά το 265 π.Χ., αλλά η περιοχή διατήρησε το όνομα της από τον παρακείμενο ναό της Ιππίας Αθηνάς.

Η αρχαία λέξη “Κολωνός” σημαίνει λόφος.

| Η Πόλη των Λόφων |

642

631. Ορχήστρα Διονυσιακού Θεάτρου Λίγο βορειότερα και πολύ κοντά στο αρχαϊκό ιερό του Διονύσου του Ελευθερέου, διαμορφώθηκε ένας κυκλικός χώρος για την τέλεση των θρησκευτικών τελετουργιών, τις οποίες παρακολουθούσαν οι πιστοί καθισμένοι στην νότια κλιτύ του λόφου. Ο χώρος ονομάστηκε “Ορχήστρα” και σε αυτή λάμβαναν χώρα τα Μεγάλα ή “εν Άστυ” Διονύσια, τελετή και λατρεία που είχε εισαχθεί από τον βοιωτικό (μετέπειτα αττικό) δήμο των Ελευθερών. Σε αυτό το χώρο και από αυτά τα δρώμενα γεννήθηκε το αρχαίο ελληνικό δράμα. 655. Ιερό της Εκάτης Τα ίχνη του μικρού ιερού βρέθηκαν πλησίον του Ελευσινίου του Άστεως, στη βόρεια πλευρά του σπουδαίου μνημείου, στο σημείο όπου βρίσκονται τα μεταγενέστερα διαμερίσματα του ναού (αποθηκευτικοί χώροι) και στη δυτική πλευρά της Αγοράς του Θησέως. Είναι το δεύτερο ιερό στην περιοχή το οποίο αφιερώνεται στην εν λόγο θεότητα, μετά το αντίστοιχο Τριγωνικό Ιερό της Εκάτης που βρίσκεται αντιδιαμετρικά, στην ανατολική πλευρά της Αγοράς του Θησέως. 656. Μέσο και Ανατολικό Ιερό Στα ανατολικά του Ιερού της Αφροδίτης και του Έρωτος, στα σπήλαια της βόρειας κλιτύος, βρίσκονται δύο δευτερεύοντα ιερά, τα ονομαζόμενα και ως Μέσο Ιερό, με λαξευμένες στο βράχο κόγχες και φυσικό σπήλαιο, και το Ανατολικό Ιερό, όπου έχει εντοπιστεί συστάδα έξι λαξευμένων κογχών. Ο ανασκαφέας O. Broneer και νεότεροι μελετητές τους αποδίδουν σε λατρευτική χρήση, λόγω των κογχών αλλά και λόγω των κτιστών μικρών κατασκευών (εν είδει βωμών) που αποκαλύφθηκαν στο σημείο. Δεν μπορεί κανείς να αποδώσει με βεβαιότητα κάποια συγκεκριμένη θεότητα ή να τα συσχετίσει άμεσα με το γειτονικό Ιερό της Αφροδίτης και του Έρωτα. [2]

2. Έκδοση Ένωσης Φίλων Ακροπόλεως - Βόρεια, Δυτική και Ανατολική Κλιτύς Ακροπόλεως - σελ. 27

Επάνω απεικονίζονται τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του μικρού Ιερού της Εκάτης, ενώ στο πίσω μέρος διακρίνονται οι αποθήκες του αθηναϊκού Ελευσινίου και λίγο πιο δεξιά τμήμα του κυρίως κτίσματος του ιερού.

Αθήνα 479-338 π.Χ. Γενικά Στοιχεία Περιόδου

νικηφόρος έκβαση των περσικών πολέμων στις Πλαταιές (479 π.Χ.) είχε καταλυτικές συνέπειες σε πολιτικό, πολιτιστικό και στρατιωτικό επίπεδο σε όλον τον ελληνικό κόσμο. Οι πόλεις όμως που είχαν κεντρικό ρόλο ήταν δύο, η Αθήνα και η Σπάρτη. Γύρω τους συσπειρώθηκαν όλες σχεδόν οι ανεξάρτητες πόλεις - κράτη σε δύο μεγάλους σχηματισμούς την Α' Αθηναϊκή Συμμαχία και την Πελοποννησιακή Συμμαχία. Ο ανταγωνισμός και η σύγκρουσή τους, που επεκτάθηκε σε όλον τον ελληνικό κόσμο από τη Μικρά Ασία έως τη Μεγάλη Ελλάδα (Πελοποννησιακός Πόλεμος, 431-404 π.Χ.), είχε ως αποτέλεσμα, παρά την στρατιωτική νίκη της Σπάρτης, την τελική εξασθένηση και των δύο. Τον 4ο αι. π.Χ., παρά την πρόσκαιρη αθηναϊκή ανάκαμψη, νέες στρατιωτικές δυνάμεις εμφανίζονται, όπως η Θηβαϊκή Ηγεμονία, με πρόσκαιρα όμως αποτελέσματα. Η σταδιακή ανάμειξη του μακεδονικού βασιλείου στα πολιτικά πράγματα της Νοτίου Ελλάδος, με τον Φίλιππο Β' και τον γιό του, Μέγα Αλέξανδρο είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια της ανεξαρτησίας και την τελική υποταγή των περισσοτέρων πόλεωνκρατών στους Μακεδόνες.

Το 323 π.Χ. (θάνατος του Αλεξάνδρου και διάσπαση της αχανούς αυτοκρατορίας του σε πολλά βασίλεια των Διαδόχων) αποτελεί το κατώτερο χρονικό όριο της κλασικής περιόδου και μας εισάγει σε στην ελληνιστική περίοδο. Χωρίς αμφιβολία η πολιτική και πολιτιστική κυριαρχία της Αθήνας, όχι μόνο κατά την διάρκεια της στρατιωτικής ηγεμονίας της (479-431 π.Χ.), αλλά καθ' όλο το χρονικό διάστημα που καλύπτει η κλασική περίοδος (479 π.Χ.-323 π.Χ.), υπήρξε καταλυτική όχι μόνο για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, αλλά και, μέσω της ρωμαϊκής τέχνης, για όλο τον σύγχρονο δυτικό κόσμο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ό όρος κλασικός (λατ. Classicus: αυτός που ανήκει στην υψηλότερη τάξη πολιτών, ο εξαιρετικός, ο εξέχων) χρησιμοποιήθηκε από τους ρωμαίους γραμματικούς του 2ο αι. π.Χ., για να αξιολογήσουν και ταξινομήσουν κατά σειρά σπουδαιότητας τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Έτσι, σε καλλιτεχνικό επίπεδο, ο όρος κλασικός ταυτίσθηκε από τους ιστορικούς της Τέχνης με την αισθητική τελειότητα, την αρμονία και την αυθεντία και τελικά με όλες τις εκφάνσεις της ελληνο-ρωμαϊκής αρχαιότητας. Η αρχαία Αθήνα υπήρξε ο κύριος μοχλός αυτού του φαινομένου. Η ίδρυση της αθηναϊκής δημοκρατίας από τον Κλεισθένη το 508 π.Χ., και η διεύρυνση των εξουσιών του σώματος των πολιτών από τον Περικλή και τον Εφιάλτη το 451π.Χ. γέννησε ένα νέο σύστημα διακυβέρνησης, το οποίο σήμερα θα μπορούσαμε να ονομάσουμε άμεση αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Από αυτό κατάγονται όλες οι παραλλαγές των σύγχρονων δημοκρατικών πολιτευμάτων. Η συμμετοχή στα κοινά οδήγησε με την σειρά της στην βαθύτερη αυτογνωσία του πολίτη και την κατανόηση του υπεύθυνου ρόλου του μέσα στην πολιτική και κοινωνική ζωή. Κατά την κλασική περίοδο η Αθήνα αναδεικνύεται σε πολιτιστικό και πνευματικό κέντρο όλου του ελληνικού κόσμου, όπου συρρέουν οι μεγαλύτεροι καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, φιλόσοφοι και ποιητές [1]. Με την έμπνευση και καθοδήγηση του Περικλή εξελίσσονται μεγαλεπήβολα οικοδομικά προγράμματα στην Ακρόπολη, με κορυφαίο την οικοδόμηση του Παρθενώνα. Στην Αθήνα παρουσιάζουν για πρώτη φορά τα θεατρικά έργα τους ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης και ο Αριστοφάνης. Εργάζονται σημαντικοί αρχιτέκτονες, όπως ο Μνησικλής, ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης, ζωγράφοι, όπως ο Μίκων και ο Πολύγνωτος, γλύπτες όπως ο Φειδίας, ο Αγοράκριτος, και στον 4ο αι. π.Χ. ο Πραξιτέλης. Διδάσκουν φιλόσοφοι όπως ο Πρωταγόρας, ο Σωκράτης, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης. Στις κατακτήσεις της φιλοσοφίας προτάσσεται ο Λόγος απέναντι στον Μύθο.

Τα έργα τέχνης διαπνέονται από ανθρωποκεντρική αντίληψη που δίδει ιδιαίτερη έμφαση στην αρμονική σύνδεση του ατόμου με το κοινωνικό σύνολο, και χαρακτηρίζονται από το λεγόμενο κλασικό ήθος συνοδευόμενο από εγκράτεια πάθους και γαλήνια πνευματικότητα. Βαθμιαία, όσο προχωρούμε στον 4ο αι., οι καλλιτέχνες κατακτούν και την τρίτη διάσταση του χώρου (Λύσιππος), φαινόμενο που εκδηλώνεται με μεγαλύτερη ένταση όσο πλησιάζουμε προς τα όρια της ελληνιστικής περιόδου και ταυτόχρονα μεταβάλλονται δραματικά οι φιλοσοφικές αντιλήψεις σχετικά με τη θέση του ατόμου απέναντι στο κοινωνικό του περιβάλλον. | Η Πόλη των Λόφων |

644

Χάρτης Περιόδου Αρχαιολογικές Αναφορές & Σημεία Ενδιαφέροντος

III

Πρ

Ιερά

εια ήμ αδ Ακ

Προπύλαια Ακροπόλεως Βήμα Πνυκός Ωδείο Περικλέους Ερέχθειο Παρθενώνας Ναός του Ηφαίστου Ιερό Αρίστης και Καλλίστης Δημόσια Σήμα Τέλμα Αθήνας ( Έλος Ηριδανού) Θόλος (Σκιάς) Φαληρικό Τείχος Θεμιστόκλειο Τείχος Αρχαίες Κατοικίες & Τάφοι

Οδό

040

ος

018 034 035 036 037 039 040 041 043 045 047 048 049

041

III

XI 049

III II

043

039

εσόγεια

265

048

Προς Μ

033

045

I I II III IV V VI VII VIII IX

049

VII 010

021

028

V 018

034

032

036 048

623

019

037

VII

VIII

035

031 598

014 015

Σημεία ενδιαφέροντος

VIII XIII

012

220

060

XII

Υφιστάμενη οχείρωση

1000μ.

XIII

500μ.

νιο

100μ.

Σού

047 Παλαιότερη οχείρωση

XIV

ος Πρ

Οδός ή μονοπάτι περιόδου αναφοράς

442

016

Χάρτης σύγχρονης πόλης

Κλασική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

40. Ιερόν Αρίστης και Καλλίστης Βρισκόταν έξω από τις Θριάσιαι Πύλαι, επί των σημερινών οδών Αγησιλάου και Γρανικού, βορείως του αρχαιολογικού χώρου του Κεραμεικού. Το ιερό δεν διασώθηκε αλλά η ύπαρξη του βεβαιώνεται από ευρήματα - που δεν έχουν διατηρηθεί στη θέση εύρεσης τους - όπως επιγραφές και αναθηματικά ανάγλυφα, που αποκαλύφθηκαν στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα μ.Χ. σε αυτό το οικόπεδο. Από αυτό ίδιο σημείο περνούσε κι ο " Έξω δρόμος" ή αλλιώς "Δημόσιο Σήμα" η οδός δηλαδή, η οποία ξεκινούσε από το Δίπυλο για να καταλήξει στην Ακαδημία του Πλάτωνα. Με το πλάτος του να φτάνει περίπου τα 40 μέτρα, εδώ διεξαγόταν Λαμπαδηδρομία προς τιμήν των νεκρών. Δεξιά και αριστερά από το δρόμο θάβονταν δημοσία δαπάνη οι επιφανείς άνδρες της Αθήνας αλλά και όσοι έπεφταν στον πόλεμο, Αθηναίοι ή σύμμαχοι. 43. Τέλμα Αθήνας (έλος Ηριδανού)

44. Πόρος (τριώροφο κτίσμα στο βράχο) Το γνωστότερο ενδιαίτημα των Μοιρών, των Καλοκυράδων, στην Αθήνα ήταν το τρίχωρο σπήλαιο του λόφου των Μουσών, γνωστό στην εποχή του Ντόντγουελ ως “λουτρά” ή “Φυλακές Σωκράτους”. Ο Πουκεβίλ δηλώνει ότι αδυνατεί να επιβεβαιώσει την άποψη ότι πρόκειται για τις φυλακές του Αρείου Πάγου. Οι λεγόμενες φυλακές του Σωκράτους (οι οποίες φαίνεται πλέον να μην έχουν σχέση με φυλακές) ήταν μεγάλο, διώροφο ή τριώροφο κτήριο, χτισμένο πλάι στον βράχο και με δωμάτια - αποθήκες σκαλισμένα μέσα στον βράχο. Αποτελεί ένα από τα σημεία στα οποία μέχρι πριν μερικές δεκαετίες πριν επικεντρωνόταν η μαγική παράδοση. Εδώ οι κοπέλες έφερναν στις μοίρες προσφορές με μέλι, για να μάθουν εάν θα παντρευτούν. (αναφέρουν τέτοια περιστατικά ο αρχαιολόγος Κυριάκος Πιττακής, ο Πουκεβίλ κ.α.) Ακόμη, μέσα από οπές τού βράχου περνούσαν τα ασθενικά παιδιά, για να αποβάλουν την ασθένεια τους.

Το Έλος του Ηριδανού βρισκόταν έξω από τις Διοχάρους Πύλαι, ακριβώς στα όρια της τότε οχύρωσης και στον χώρο του σημερινού Εθνικού Κήπου. Πιθανόν να αποτελεί μια πρώτη απόπειρα δημιουργίας τάφρου, γύρω από την υπάρχουσα οχύρωση. [1]

Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 75

| Η Πόλη των Λόφων |

646

Επάνω επισημαίνεται η πιθανή θέση του Ιερού της Αρίστης και της Καλλίστης, σημείο όπου βρεθήκαν αρκετά κατάλοιπα του αρχαίου ναού. Τοποθετείται βορείως του αρχαιολογικού χώρου του Κεραμεικού και επάνω στο Δημόσιο Σήμα (σημερινή οδός Πλαταιών).

Τα σπήλαια τα οποία είναι γνωστά ως “Φυλακές του Σωκράτους”, βρίσκονται εντός του ιστορικού περιπάτου και στη βόρεια κλιτύ του Λόφου των Νυμφών (Φιλοπάππου). Οι κόγχες στο βράχο δηλώνουν ξύλινο τύπο στέγασης, ενώ από το μνημείο απουσιάζουν ένας ή δύο όροφοι.

Κλασική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

60. Φρούριο Μακεδόνων Με το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου το 404 π.Χ., οι ηττημένοι Αθηναίοι υποχρεώθηκαν από τους Σπαρτιάτες να καταστρέψουν όλα τα τείχη της πόλης (του Άστεως, του Πειραιώς και τα Μακρά Τείχη), μεγάλο μέρος των οποίων ξαναχτίσθηκε μετά την επάνοδο της δημοκρατίας από τον Κόνωνα το 394 π.Χ. Ο κίνδυνος από την διαρκώς αυξανόμενη δύναμη των Μακεδόνων και τις νέες μεθόδους πολιορκίας που μετέρχονταν, κατέστησε αναγκαία την ενίσχυση των οχυρώσεων της Αθήνας στο β΄ ήμισυ του 4ου αι. π.Χ. Αρχικά επισκευάστηκαν τα παλαιά τείχη και στη συνέχεια δημιουργήθηκε δυτικά ένα δεύτερο τείχος, γνωστό ως Προτείχισμα, συνιστώντας μια δευτερεύουσα, εξωτερική γραμμή άμυνας γύρω από την κύρια οχύρωση, εκτεινόμενο δεξιόστροφα από τους βόρειους πρόποδες του λόφου των Νυμφών (Αστεροσκοπείο) μέχρι την ανατολική βάση του λόφου των Μουσών (Φιλοπάππου). Περί το τέλος του 4ου αιώνος π.Χ. κατασκευάσθηκε το Διατείχισμα, επί της κορυφογραμμής μεταξύ των δύο λόφων. Σύγχρονό του πρέπει να είναι και το Δίπυλον το υπέρ των πυλών, που γεφύρωνε τον χώρο ανάμεσα στο Μουσείο και στον λόφο της Πνυκός. Στους ελληνιστικούς χρόνους η πόλη δέχθηκε επανειλημμένα την εγκατάσταση μακεδονικών φρουρών, οπότε έγινε περαιτέρω αποκατάσταση των ζημιών και ενδυνάμωση των τειχών από τον Δημήτριο τον Πολιορκητή στα 307-304 π.Χ.· αυτή η οχύρωση βοήθησε τους Αθηναίους να αντισταθούν στην πολιορκία του Μακεδόνος Κασσάνδρου το 304 π.Χ. Γνωρίζουμε επίσης ότι για την προστασία της φρουράς του Δημητρίου του Πολιορκητού (294 π.Χ.) ανεγέρθηκε οχυρωματικός περίβολος πάνω στην κορυφή του λόφου των Μουσών [1]. Σήμερα σώζονται ίχνη από δύο πύργους του μνημείου.

186. Ηρώο Μουσαίου Το Ηρώο του Μουσαίου βρισκόταν εντός του 60.Φρουρίου Μακεδόνων. Ο Μουσαίος υπήρξε μυθικός ποιητής & θεραπευτής. Στο σημείο όπου βρίσκεται το μνημείο, συνήθιζε να ψέλνει και να απαγγέλνει, όπου και τελικά ενταφιάστηκε. Βρίσκεται λίγα μόλις μέτρα βορειότερα του Μνημείου του Φιλοπάππου. 220. Στωικά Οικοδομήματα Το Κοίλον (Δήμος Κοίλης) που δημιουργείται στη σύγκλιση των τριών δυτικών λόφων της Ακροπόλεως - Μουσών, Πνύκας, Νυμφών - αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες αρχαιολογικά περιοχές της Αθήνας. Στα κατηφορικά πρανή του Κοίλου σε διαμορφωμένα άνδηρα, ιχνηλατούνται δεκάδες λαξευτοί χώροι. Φαίνεται να είχαν χρήση στωικών κτισμάτων, για την καταφυγή των διερχομένων και για εμπορικές χρήσεις. 228. Στοά του Ελευθερέου Διός Η Στοά του Διός Ελευθερέου ήταν δωρική. Καθώς ήταν χτισμένη στο σημείο όπου βρισκόταν ο αρχαϊκός ναός του Δία, ήταν και αυτή αφιερωμένη στον Ελευθέριο Δία, προσωνύμιο που του δόθηκε μετά τους Περσικούς Πολέμους και τον βοιωτικό Δήμο Ελευθερών. Χτίστηκε γύρω στο 430 π.Χ. και χρησίμευε πιθανόν για συνεδριάσεις δικαστηρίων ή άλλων δημόσιων οργάνων (όπως αντίστοιχα και η Βασίλειος Στοά). Μπροστά της υπήρχε βωμός του Δία.

Στο Μακεδονικό Φρούριο εντάχτηκε αργότερα λατρευτική κατασκευή με κόγχες, γνωστή ως ”Ηρώο του Μουσαίου”.

| Η Πόλη των Λόφων |

648

Επάνω: τμήμα της οχύρωσης και του ΝΑ πύργου του Μακεδονικού Φρουρίου, επάνω στον Λόφο των Μουσών. Δεξιά: τα λαξεύματα στους βράχους ανήκουν στα Στωικά Οικοδομήματα του Δήμου Κοίλης και βρίσκονται στη νότια είσοδο του αρχαιολογικού χώρου (Πετράλωνα).

Κλασική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

246. Βωμός Ερεχθείου

252. Ναός Δήμητρος και Κόρης

Ο βωμός πιθανόν να εξυπηρετούσε τη συνέχεια της προϊστορικής λατρείας του Κέκρωπος. Ο Κέκροπας, γιος της Μητέρας Γης και μυθικός ιδρυτής της πρώτης πόλης των Αθηνών στην Ακρόπολη (που ονομαζόταν Κεκροπία εκείνο τον καιρό), είναι ο πρώτος αττικός ήρωας και χθόνια θεότητα, παρουσιαζόμενος συνήθως ως διφυής, από τη μέση και πάνω άνθρωπος και από τη μέση και κάτω φίδι Θεωρείται γενάρχης των Αθηναίων (Κεκροπίδες), ενώ πιστεύεται ότι ο τάφος του βρισκόταν στο βορειοδυτικό τμήμα της στοάς των Καρυάτιδων στο Ερέχθειο (Κεκρόπιο). Λατρευόταν κυρίως στην Ακρόπολη, έχοντας το δικό του ιερέα, ενώ σ' αυτόν αποδίδονται η θέσπιση διάφορων νόμων, η εφεύρεση της γραφής, η απογραφή του πληθυσμού, η κατάργηση των ανθρωποθυσιών, η ταφή των νεκρών, ο τρόπος οικοδόμησης οικιών αλλά η διαιτησία στη διαφωνία μεταξύ Αθηνάς και Ποσειδώνα για την κηδεμονία της πόλης. [1]

“…Συγρόνως με την ανέγερσιν των κτηρίων τούτων εν τη Αγορά επισκευάζεται εις το Ελευσίνιον ο υπό των Περσών καταστραδείς ναός της Δήμητρος και Κόρης και περιβάλλεται, ως δεικνύουν τα ανευρεθέντα νεώτερα θεμέλια, κατά τα δύο μόνον αυτού πλευράς, την ανατολικήν και την νότιαν, υπό ιονικών κιώνων, όπως ακριβώς εγένετο και εις τον ναόν της Σουνιάδος Αθηνάς”. [3]

251. Ευρυσάκιον Ο Ευρυσάκης (ευρύς σάκος = πλατιά ασπίδα) ήταν γιός του Αίαντα του Τελαμωνίου. Το ιερό έδωσε το όνομά του και στην κατά πολλών αιώνων μεταγενέστερη γειτονιά του Ευρυσακίου, η οποία απαλλοτριώθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα για χάρη της αρχαιολογικής ανασκαφής και της ανάδειξης του χώρου της αρχαίας Αγοράς του Σόλωνος. “…Μεταξύ των οικιών πλησίον του ναού του Ηφαίστου και κατά την νοτιοδυτικήν γωνίαν αυτού πιθανώς ευρίσκετο το Ευρυσάκιον, ως συμπεραίνεται εκ των ανευρεθεισών αντάυθα σχετικών προς το ιερόν επιγραφών”. [2]

256. Δικαστήριο επί Παλλαδίω Βρισκόταν βορείως του Ιερού του Κόδρου, στο Κουκάκι. Στην αρχαία Αθήνα με το όνομα Παλλάδιο ή αρχαία ελληνικά: "επί Παλλαδίω", ονομαζόταν ειδικό δικαστήριο όπου οι εφέτες δίκαζαν τους ακούσιους φόνους, την απόπειρα φόνου, τη λεγόμενη "βούλευσιν" καθώς και τους φόνους των δούλων, των μετοίκων και των ξένων. Η αθηναϊκή δημοκρατία διατηρούσε και επί της απονομής της δικαιοσύνης και τέτοια διάκριση. Μέλη του δικαστηρίου αυτού ήταν οι Ηλιαστές αντί των Εφετών των οποίων και προήδρευε ο άρχοντας Βασιλεύς. Κατά την παράδοση, στη προσπάθεια ερμηνείας της απόδοσης του ονόματος του δικαστηρίου αυτού σε συσχετισμό με το παλλάδιο της Αθηνάς, οι Αθηναίοι το απέδιδαν στο γεγονός ότι πρώτος που δικάστηκε σ΄ αυτό το δικαστήριο ήταν ο Δημοφών. Τούτο έγινε μετά από απαίτηση των Αργείων, που υποστήριζαν πως όταν ο Διομήδης επέστρεφε από τη Τροία έχοντας μαζί του ως λάφυρο και το παλλάδιο της Αθηνάς, κατέπλευσε στο Φάληρο. όπου και του επιτέθηκε ο Δημοφών σε νυκτερινή επιχείρηση εκλαμβάνοντας αυτόν και τους συντρόφους τους ως πειρατές. Στη συμπλοκή εκείνη εκτός του ότι φονεύθηκαν κάποιο σύντροφοί του Διομήδη ο Δημοφών άρπαξε και το παλλάδιο του Διομήδη.

Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 55

2. Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 65 3. Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 66-67 | Η Πόλη των Λόφων |

650

257. Περίβολος Δικαστηρίου Αυτός ο υπαίθριος περίβολος στα ανατολικά της Αγοράς (σήμερα κάτω από τη Στοά του Αττάλου) χρησίμευε πιθανότατα ως χώρος δικαστηρίου. Αργότερα καλύφθηκε από το Τετράγωνο Περιστύλιο, πριν τελικά καλυφτεί από την μεγάλη στοά. Η κάλπη με τις δικαστικές ψήφους βρέθηκε στην βόρεια πλευρά των θεμελίων της Στοάς του Αττάλου. 265. Ιερό Αρτέμιδος Αριστοβούλης Χρονολογείται στην περίοδο αμέσως μετά το τέλος των Περσικών Πολέμων (479/8 π.Χ.) και μάλλον εντασσόταν στα πλαίσια του θεμιστόκλειου οικοδομικού προγράμματος που εφαρμόσθηκε στην Αθήνα. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο ίδιος ο Θεμιστοκλής έχτισε ναό αφιερωμένο στην Αρτέμιδα Αριστοβούλη (= άριστη σύμβουλο), κάνοντας έτσι έμμεση μνεία στις πρόσφατες στρατιωτικές νίκες των Ελλήνων κατά των Περσών (π.χ. Ναυμαχία της Σαλαμίνος), που επετεύχθησαν υπό την καθοδήγηση του ιδίου. Η κίνηση αυτή θεωρήθηκε από τους πολιτικούς αντιπάλους του Θεμιστοκλέους ως μέσο προπαγάνδας, γι' αυτό και το ιερό εγκαταλείφθηκε - τουλάχιστον επίσημα - και καταστράφηκε μετά την εξορία του (472 π.Χ.). Ο ναός ξαναχτίσθηκε στο β΄ήμισυ του 4ου αι. π.Χ. (περί το 330). Σήμερα λείψανα του μικρού αυτού ιερού διατηρούνται στα δυτικά της Αγοράς, σε χώρο που καταλάμβανε ο αρχαίος δήμος της Μελίτης, στη διασταύρωση των σημερινών οδών Ηρακλειδών και Νηλέως.

Δεν είναι εύκολο να φανταστεί κανείς ότι σε έναν από τους πιο πολυσύχναστους δρόμους του Θησείου βρίσκονται τα αρχιτεκτονικά μέλη του Ιερού της Αρτέμιδος της Αριστοβούλης. Απεικονίζεται η θέση του μνημείου σε σχέση με το Ηφαιστείο (πάνω δεξιά) και τον ναό της Αγίας Μαρίνας.

Κλασική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

273. Στοές “Εκκλησίας του Δήμου”

376. Ταφικός Περίβολος Ηρακλειωτών

Το συγκεκριμένο έργο παρέμεινε ημιτελές. Οι δύο στοές ξεκίνησαν να κατασκευάζονται με σκοπό να στεγάσουν τα δικαστήρια που υπήρχαν στον λόφο του Αρείου Πάγου, αλλά με την άνοδο της δημοτικότητας της Αγοράς του Σόλωνος, τα δικαστήρια και η Εκκλησία του Δήμου μεταφέρθηκε σε κτίσματα αυτού του χώρου. Οι στοές ήταν παράλληλες και ερχόντουσαν σχεδόν σε επαφή με τις πλευρές του Διατειχίσματος του λόφου, ενώ “γεωγραφικά” βρίσκονταν πάνω από το βήμα της Πνύκας και μεταξύ των Μελίτιδων Πυλών και του Δίπυλου υπέρ των Πυλών. [1] 281. Ιερό Πολιέως Διός

Στον ταφικό περίβολο των Ηρακλειωτών, στο δυτικό τμήμα του αρχαιολογικού χώρου του Κεραμεικού και δίπλα στο ταφικό ανάγλυφο της συζύγου του, βρίσκεται ο ταφικός ναΐσκος του Αγάθωνα εξ Ηρακλειάς. Δυστυχώς, ο εντυπωσιακός γραπτός διάκοσμος, τον οποίο μελέτησε ο Τσίλερ τη δεκαετία του 1860, εξαφανίστηκε λίγο μετά την αποκάλυψη του μνημείου, εξαιτίας των κλιματικών συνθηκών, και σήμερα σώζεται μόνο σε σχέδια του Seveso. Ωστόσο, ο ναΐσκος βρέθηκε όρθιος και διατηρείται σε καλή κατάσταση, παρά τη φθορά του χρόνου, τις επιπτώσεις της ρύπανσης και τις όποιες αλλοιώσεις έχουν προκαλέσει στην αρχική εικόνα του οι παλαιότερες σωστικές επεμβάσεις με μεταλλικά στοιχεία.

Πρόκειται για ιερό χώρο Βορειοανατολικά του Παρθενώνος. Αποτελούνταν από μια ορθογώνια αυλή με είσοδο στα νοτιοδυτικά αποτελούσε τη μετάβαση στο καθαυτό τέμενος του Διός Πολιέως. Εντός του τεμένους βρισκόταν ναΐσκος αφιερωμένος στον θεό, με λίθινη θεμελίωση και ξύλινη ανωδομή. Στο κέντρο του είχε λαξευθεί βόθρος για τη συγκέντρωση της τέφρας των θυσιών, ενώ στο βόρειο τμήμα του, παράλληλα με την όψη του ναού, υπήρχε στενόμακρη τράπεζα όπου συγκεντρώνονταν οι συμμετέχοντες στην εορτή των Διιπολίων [2]. Ο περιηγητής Παυσανίας (2ος αι. μ.Χ.) αναφέρει την ύπαρξη δύο αγαλμάτων του Διός Πολιέως επάνω στην Ακρόπολη (ενός αρχαϊκού και ενός άλλου μεταγενέστερου, του 4ου αι. π.Χ., έργου του Λεωχάρους) και ενός βωμού, γύρω από τον οποίο πραγματοποιούσαν την τελετή. Προστατευτικός περίβολος γύρω από τον βωμό εμπόδιζε τη φυγή των ζώων που χρησιμοποιούνταν για το τελετουργικό. Σωζόμενη επιγραφή του 485-484 π.Χ. (που απαγόρευε τη ρίψη κοπριάς στα δυτικά του ναού) μας πληροφορεί ότι συντηρούνταν βόδια στην Ακρόπολη εκείνους τους χρόνους.

Η νέα μελέτη συντήρησης, που αποτελεί καρπό συνεργασίας της 'Γ ΕΚΠΑ και της Γερμανικής Αρχαιολογικής Σχολής, προβλέπει, μεταξύ άλλων, την αντικατάσταση του κατακερματισμένου θριγκού με αντίγραφο και τη μεταφορά του αυθεντικού στο μουσείο του χώρου. Να σημειωθεί ότι ο ταφικός περίβολος των Ηρακλειωτών, όπως λέγεται, δηλαδή μιας οικογένειας από την Ηράκλεια του Ευξείνου Πόντου, όπου είναι θαμμένοι οι αδελφοί Αγάθων και Σωσικράτης συγκροτείται από τρία μνημεία. Την μεσαία ψηλή στήλη που ανήκει στους δύο αδελφούς, τον οικίσκο που βρίσκεται αριστερά της (από την πλευρά του θεατή) και ανήκει στην σύζυγο του Σωσικράτη με το όνομα Κοράλλιον και τον οικίσκο του Αγάθωνα (στα δεξιά). Μάλιστα η στήλη του Αγάθωνα και του Σωσικράτη ήταν το πρώτο μνημείο που ανακαλύφθηκε, τυχαία, την άνοιξη του 1863 και ήταν η αφορμή της έναρξης ανασκαφών στον Κεραμεικό. Η χρονολόγηση του περιβόλου ανάγεται στα μέσα του 4ου π. Χ. αιώνα. Το σύνολο βρίσκεται στη δυτική περιοχή του αρχαιολογικού χώρου του Κεραμεικού και είναι φιλοτεχνημένο σε μάρμαρο Υμηττού.

Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξης των Αθηνών - σελ. 80 και 84

2. Η Γιορτή των Διπολίων διεξαγόταν προς τιμήν του Διός με σκοπό την ενίσχυση της καρποφορίας της γής στις 14 του αττικού μηνός Σκιροφοριώνος (τέλη Ιουνίου).

| Η Πόλη των Λόφων |

652

Στον χάρτη αποτυπώνεται η θέση του Ιερού του Διός, σε σχέση με τον Παρθενώνα, το Ερέχθειο και τα υπόλοιπα μνημεία του λόφου της Ακροπόλεως. Το προσονύμιο Πολιέος (της πόλεως) του δώθηκε σε αντιδιαστολή με το Ιερό του Διός στον Ιλισσό, τον Ναό του Ολύμπιου Δία (Ολυμπιείο).

Τμήμα των θεμελίων της μίας εκ των δύο στοών που έμειναν ανολοκλήρωτες στον λόφο της Πνύκας, της Ανατολικής Στοάς, όπως εκτίθεται στον αρχαιολογικό χώρο σήμερα.

Κλασική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

377. Ιερό Αρτέμιδος Σωτείρας

399. Νεκροταφείο Κλασικής Περιόδου

Το μικρό ιερό της Αρτέμιδος Σωτείρας βρίσκεται εντός του αρχαιολογικού χώρου του Κεραμεικού και βρίσκεται σε στάδιο αποκατάστασης (ΦΕΒ 2015). Στο σημείο βρέθηκε μεγάλη αναθηματική πλάκα του Μάρωνα, με επίγραμμα που αναγράφει το όνομα της Αρτέμιδος Σωτείρας. Το επίθετο αυτό είναι τυπικό για την Άρτεμις και δηλώνει την πίστη των ανθρώπων ότι η θεά, αλλά και το άγαλμά της, είχαν την δύναμη να παρέμβουν σωστικά σε κρίσιμες καταστάσεις. Η λατρεία της πιθανόν να προήλθε από τα Μέγαρα, όπου έχαιρε μεγάλης εκτίμησης. Στη Μεγαρίδα χώρα γινόντουσαν εορτές για την Άρτεμις Σωτείρα προς ανάμνηση της σωτηρίας και της νίκης των Μεγαρέων κατά των περσών του Μαρδονίου, στην ιστορική Μάχη των Πλαταιών, η οποία σήμανε και την αποχώρηση των περσικών στρατευμάτων από το λεκανοπέδιο.

Στην πλατεία Συντάγματος στο κέντρο της Αθήνας διαμορφώθηκε υπαίθριος εκθεσιακός χώρος που στεγάζει ευρήματα από δύο ταφικούς περιβόλους του 4ου αι. π.Χ. Από την περιοχή αυτή περνούσε επίσης διακλάδωση του ''Πεισιστρατείου'' υδραγωγείου των αρχών του 5ου αι. π.Χ., το οποίο μετέφερε πόσιμο νερό στην Αθήνα από πηγή στους πρόποδες του Υμηττού. Οι αρχαιότητες αυτές αποτελούν μικρό μόνο μέρος των σημαντικών ευρημάτων που έφερε στο φως η ανασκαφική έρευνα στο χώρο και τα οποία μαρτυρούν τη συνεχή χρήση της περιοχής από τον 11ο αι. π.Χ μέχρι και τον 19ο αι. μ.Χ. Στην περιοχή όπου βρίσκεται ο υπαίθριος εκθεσιακός χώρος της πλατείας Συντάγματος, με αφορμή την κατασκευή στη λεωφόρο Αμαλίας του σταθμού ''ΣΥΝΤΑΓΜΑ'' του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Αθηνών, πραγματοποιήθηκε το 1992 από τη Γ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Αθηνών ανασκαφική έρευνα. Κατά την ανασκαφή αποκαλύφτηκε τμήμα του παρόδιου νεκροταφείου, το οποίο αναπτύχθηκε στα βόρεια κράσπεδα της οδικής αρτηρίας που οδηγούσε προς τα Μεσόγεια και συγκεκριμένα δύο συνεχόμενοι ταφικοί περίβολοι του 4ου αι. π.Χ, οι οποίοι περιέκλειαν συστάδα συλημένων τάφων. Κατά την επανατοποθέτηση των τάφων έγιναν εκτεταμένες εργασίες, κατασκευάστηκε στέγαστρο προστασίας και τοποθετήθηκαν ενημερωτικές πινακίδες με κείμενα, σχέδια και φωτογραφίες.

| Η Πόλη των Λόφων |

654

426. Στοά των Αθηναίων Η Στοά των Αθηναίων βρισκόταν στην Αγορά του Σόλωνος, εντός του 230. Ιερού του Πατρώου Απόλλωνος. Συνδέεται πιθανόν με την αντίστοιχη στοά που βρίσκεται στους Δελφούς, μπροστά επίσης από το εκεί ιερό του Απόλλωνος. Στο χώρο τους φυλάσσονταν τα πολεμικά λάφυρα που αφιέρωσαν στον θεό Απόλλωνα οι Αθηναίοι και προέρχονταν κυρίως από τις ναυτικές τους επιτυχίες εναντίον των Περσών. Και οι δύο στοές αποτελούν έργο του οικοδομικού προγράμματος του Περικλή και χρονολογούνται μετά το 478 π.Χ., χρονιά κατά την οποία οι Αθηναίοι κατέστρεψαν την πλωτή γέφυρα που είχε κατασκευάσει ο Ξέρξης στον Ελλήσποντο για να περάσει με το στρατό του στην ευρωπαϊκή ακτή. Η ταύτιση των μνημείων είναι βέβαιη χάρη στην επιγραφή που ήταν χαραγμένη κατά μήκος του χαμηλότερου δόμου της βάσης του και όριζε το λόγο για τον οποίο είχε κτιστεί: ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΑΝΕΘΕΣΑΝ ΤΗΝ ΣΤΟΑΝ ΚΑΙ ΤΑ ΗΟΠΛΑ ΚΑΙ ΤΑΚΡΟΤΕΡΙΑ ΕΛΟΝΤΕΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΩΝ. Εδώ, δηλαδή, ήταν αφιερωμένα τα “ακρωτήρια”, δηλαδή τα ακρόπρωρα των περσικών πλοίων, και τα “όπλα”, δηλαδή τα σχοινιά που συγκρατούσαν τη γέφυρα. Στα επόμενα χρόνια προστέθηκαν λάφυρα πλοίων και από άλλες νικηφόρες ναυμαχίες των Αθηναίων. Ιερό Αρτέμιδος Σωτείρας

Στα σημεία αυτά βρέθηκαν αρχικά επιγραφές (οι οποίες υπέδειξαν έμμεσα και το σημείο) και στη συνέχεια τα λείψανα του μικρού Ιερού της Σωτείρας Αρτέμιδος. Σήμερα το μνημείο είναι σε διαδικασία αποκατάστασης.

Κλασική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

432. Πινακοθήκη Προπυλαίων

434. Περίβολος & Στοά Ιερών Διονύσου

Το 437 π.Χ., μέσα στα πλαίσια της εφαρμογής του Περίκλειου οικοδομικού προγράμματος, το μαρμάρινο πρόπυλο κατεδαφίστηκε και αντικαταστάθηκε από καινούριο, πολύ μεγαλύτερο μνημειώδες κτίσμα, έργο του Μνησικλέους. Το σχέδιο προέβλεπε τη διαμόρφωση κτιρίου αποτελούμενου από κεντρικό οικοδόμημα με δύο πλαϊνές πτέρυγες. Η βορειοδυτική πτέρυγα, γνωστή και ως «Πινακοθήκη» των Προπυλαίων, διαρθρωνόταν σε κεντρική αίθουσα (άξονας προς Ν) με προσθώο που στήριζαν 3 δωρικοί κίονες “εν παραστάσι”. Χρησιμοποιήθηκε μάλλον όχι ως αναπαυτήριο των επισκεπτών της Ακροπόλεως, όπως έχει υποτεθεί, αλλά το πιθανότερο ως χώρος έκθεσης έργων ζωγραφικής, ίσως δε και για τη στέγαση αναθημάτων. Ο περιηγητής Παυσανίας την κατονομάζει ως “οίκημα έχον γραφάς” (ζωγραφικές αναπαραστάσεις), δεν γνωρίζουμε όμως αν επρόκειτο για φορητούς πίνακες ζωγραφικής (ο τοίχος δεν παρουσιάζει οπές) ή για τοιχογραφίες. Στις περιόδους της Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας στέγασε καθολικό ναό και μικρό τέμενος.

Στο Ιερό του Διονύσου, που προϋπήρξε του γνωστού θεάτρου, γιορτάζονταν κάθε χρόνο τον μήνα Ελαφηβολιώνα, στα τέλη δηλαδή Μαρτίου με αρχές Απριλίου, τα Μεγάλα ή εν Άστει Διονύσια, η λαμπρότερη γιορτή προς τιμήν του θεού. Σήμερα διατηρούνται στο χώρο τα λείψανα κυρίως των κτηρίων που περιελάμβανε το ιερό κατά τον 4ο αι. π.Χ. Πρόκειται για τους δύο ναούς του Διονύσου, τον λατρευτικό βωμό, την ορχήστρα (η οποία αποτέλεσε τον πυρήνα του Θεάτρου του Διονύσου) μία στοά, καθώς και τον τοίχο του περιβόλου που περιέκλειε το τέμενος, με το πρόπυλο στο ανατολικό τμήμα του. Η στοά σχεδόν οριοθετούσε το βόρειο άκρο του ιερού, είχε μήκος 62μ. και πλάτος 8μ., η οποία εικάζεται ότι ήταν μονώροφη και δωρικού ρυθμού. Η στοά ανάγεται στην περίοδο της αναδιαμόρφωσης του ιερού από τον άρχοντα της Αθήνας Λυκούργο (γύρω στο 330 π.Χ.). Το τέμενος του Διονύσου περικλειόταν στις άλλες του τρεις πλευρές από έναν περίβολο από κογχυλιάτη λίθο, από τον οποίο σήμερα σώζεται μέρος του νότιου και ανατολικού τμήματός του. Στη νοτιοανατολική γωνία του ο τοίχος αυτός σχηματίζει μία εσοχή προκειμένου να παρακάμψει ένα προϋπάρχον μικρό παρόδιο ιερό. Στο ανατολικό τμήμα του περιβόλου υπήρχε το πρόπυλο του ιερού, σχήματος διπλού Π, στο οποίο κατέληγε η οδός των Τριπόδων. Σήμερα διακρίνονται τα θεμέλια του από κροκαλοπαγή λίθο, τα οποία αποκαλύφθηκαν πρόσφατα.

| Η Πόλη των Λόφων |

656

435. Χαλκουργεία Ίχνη τους έχουν βρεθεί δίπλα από το Ασκληπιείο, στη νότια κλιτύ του λόφου της Ακροπόλεως, και επισημαίνονται με ειδική αναφορά στον περίπατο του αρχαιολογικού χώρου. Πιθανόν να βρίσκονταν εκεί ώστε να καλύπτουν τις αυξημένες ανάγκες των ναών του Ιερού Βράχου. 439. Ιερό της Εργάνης Αθηνάς Το Ιερό της Εργάνης Αθηνάς ήταν ναός στην Ακρόπολη των Αθηνών, ανατολικά του Βραβρωνίου (ναός της Βραυρώνιας Αρτέμιδος). Ήταν ιωνικού ρυθμού και δεν σώζεται. Καταλάμβανε τον χώρο μεταξύ του Πελασγικού τείχος, του Κιμώνειου τείχους και ενός βράχου, στον οποίο ακουμπούσαν τα αφιερώματα. Ο ναός ήταν αφιερωμένος στην θεά Αθηνά, εφευρέτιδα και προστάτιδα των τεχνών. Ο Dorpfeld ερμήνευσε τον ναό αυτό ως τον παλαιό ναό της Πολιάδος Αθηνάς. 442. Σπήλαιο & Υπόγεια Στοά Αρδηττού Επάνω από την είσοδο της αρχαίας υπόγειας διόδου (κρυπτή) την οποία χρησιμοποιούσαν οι αθλητές για να εισέλθουν στον στίβο βρίσκεται σήμερα το αποδυτήριο, το οποίο κατασκευάστηκε για τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες. Μια σκάλα οδηγεί από το εσωτερικό του στη δίοδο, ενώ η δεύτερη είσοδός της βρίσκεται στη σημερινή οδό Αρχιμήδους. Η στοά φημολογείται ότι διανοίχθηκε από την εποχή του Λυκούργου. Έχει μήκος 57 μέτρα και πλάτος 4 μ.

Η επιγραφή που βρίσκεται στη νότια κλιτύ του ιερού βράχου δίνει στον επισκέπτη μια πλήρη εικόνα για τα τέσσερα χαλκουργία που ανεσκάπτησαν: τις εισόδους πρόσβασης, τους βοηθητικούς χώρους αυτών και τις εγκαταστάσεις χύτευσης ‹η διέλασης μετάλλων.

Κλασική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

448. Αγάλματα Ηφαίστου & Αθηνάς Στο εσωτερικό του σηκού του Ναού του Ηφαίστου υπήρχε δίτονη κιονοστοιχία σε σχήμα Π και στο βάθος του υπήρχε βάθρο, επάνω στο οποίο στέκονταν τα ορειχάλκινα λατρευτικά αγάλματα του Ηφαίστου και της Αθηνάς (Εργάνης?), έργα του γλύπτη Αλκαμένη, σύμφωνα με τον Παυσανία, τα οποία πρέπει να φιλοτεχνήθηκαν ανάμεσα στα έτη 421-415 π.Χ. 459. Ναός Αρτέμιδος Ευκλείας Το μικρό ιερό βρισκόταν κοντά στο Ελευσίνιο, στην μεριά της βόρειας κλιτύος της Ακροπόλεως και στον αρχαιολογικό χώρο της Αγοράς του Θησέως. Η οικοδόμησή του στα 468-461 π.Χ. σχετίζεται με τις μνήμες των Περσικών Πολέμων. Η Ευκλεία, θεά που προστάτευε την φήμη της πόλης και της οικογένειας, λατρευόταν συχνά στις αγορές των πόλεων (π.χ. στην Κόρινθο, στη Βοιωτία, στη Λοκρίδα κ.α.). Σχετικά με τη λατρεία της θεάς, αναφέρουμε πως μπροστά στο ναό της Αρτέμιδος Ευκλείας στη Βοιωτία, υπάρχει ένα λίθινο λιοντάρι, που, σύμφωνα με την παράδοση, ανέθεσε ο Ηρακλής ύστερα από τη νίκη του σε μια μάχη με αντίπαλους τους Ορχομένιους (Παυσ. 9.17.2).

480. Γλυπτά Εντός & Πέριξ Ναού Άρεως Ο Παυσανίας παραδίδει ονομαστικά ορισμένα από τα σημαντικότερα μνημεία που βρίσκονταν στην περιοχή του Ναού του Άρεως. Αναφέρεται στο λατρευτικό άγαλμα του θεού, που ήταν έργο του Αλκαμένη (5ος αι. π.Χ.), στην Αθηνά του Πάριου γλύπτη Λοκρού, στην Ενυώ, έργο των υιών του Πραξιτέλη (Κηφισόδοτου και Πραξιτέλη του νεότερου), και κυρίως στα δύο αγάλματα της θεάς Αφροδίτης. Ένα μαρμάρινο άγαλμα γυναικείας μορφής, το οποίο βρέθηκε χτισμένο στο υστερορωμαϊκό τείχος, απεικονίζει πιθανότατα τη θεά. Χρονολογείται στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. και δεν αποκλείεται να προέρχεται από το Ναό του Άρεως. Μια δεύτερη μορφή της θεάς ίσως επίσης να προέρχεται από τον ίδιο ναό. Ο Παυσανίας αναφέρεται επίσης σε μια σειρά αγαλμάτων και συμπλεγμάτων που πρέπει να είδε στο χώρο μεταξύ του ναού του Άρεως και του Ωδείου του Αγρίππα. Πρόκειται για τα αγάλματα του Ηρακλή, του Θησέα, του Απόλλωνα, του Καλάδη (άγνωστη μορφή σε εμάς) και του Πινδάρου. Πλησίον εκείνου του σημείου βρίσκονταν το σύμπλεγμα των Τυραννοκτόνων, του Αρμοδίου και του Αριστογείτονος. Γίνεται επίσης λόγος για τα αγάλματα των Αιγύπτιων βασιλέων (από τους οποίους κατονομάζονται ο Πτολεμαίος Λάγου ή Σωτήρ και ο Πτολεμαίος Φιλάδελφος με την αδελφή του Αρσινόη), του Φιλίππου, του Αλεξάνδρου, του Λυσιμάχου και του Πύρρου. Κανένα από τα έργα αυτά δεν έχει σωθεί ή ταυτιστεί με ακρίβεια με κάποιο από τα αναρίθμητα ρωμαϊκά αντίγραφα κλασικών και ελληνιστικών ελληνικών έργων. [1]

Εξαίρεση φυσικά αποτελεί το περίφημο σύμπλεγμα των Τυραννοκτόνων, δολοφόνων του τυράννου Ιππάρχου και πρώτων ηρώων της αθηναϊκής δημοκρατίας.

| Η Πόλη των Λόφων |

658

Πρέπει, τέλος, να αναφέρουμε και ένα αξιομνημόνευτο στοιχείο που διασώζει ο Βυζαντινός συγγραφέας Γεώργιος Κοδινός, σε έργο του σχετικό με τα μνημεία της Κωνσταντινούπολης. Αναφέρεται σε μια σειρά αναγλύφων διακοσμημένων με ελέφαντες που προέρχονται από το Ναό του Άρεως στην Αθήνα, τα οποία έστεκαν στη Χρυσή Πύλη, όπου τα τοποθέτησε ο Θεοδόσιος ο Μικρός και όπου σώζονται ακόμη. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι προέρχονται από το ναό της Αγοράς. Στο βόρειο τμήμα του ναού, γύρω από τη νοτιοανατολική γωνία του κτηρίου, είχε δημιουργηθεί μια εξέδρα πλάτους 6-8 μ., επί της οποίας βρέθηκαν αρκετά μέλη γλυπτών έργων, τα οποία όμως δεν ταυτίζονται με τα προαναφερθέντα. Πρόκειται για δεκάδες μορφές σε χαμηλό ανάγλυφο, που χρονολογούνται στο τελευταίο γ΄ του 5ου αι. π.Χ. 485. Μαγειρείο Θόλου Για το μικρό κτίσμα του μαγειρείου αναγνωρίζονται τέσσερις φάσεις κατασκευής. Αρχικά (φάση Ι) ήταν ένα μικρό τετράπλευρο κτήριο, εφαπτόμενο στη δυτική πλευρά της Θόλου, χτισμένο την ίδια περίοδο με αυτή. Σε σχέση με τη Θόλο, το έδαφος του μαγειρείου βρισκόταν 60 εκ. χαμηλότερα. Η στέγαση εξασφαλιζόταν από κεραμίδες ίδιου περίπου τύπου με αυτές της Θόλου. Το κτήριο καταστράφηκε στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. μαζί με τη Θόλο.

Το Μαγειρείο ξαναχτίστηκε σε διαφορετικό σχέδιο περίπου μισό αιώνα αργότερα (φάση ΙΙ). Η νέα θεμελίωση πατά σε πρωιμότερο τοίχο, η συνέχεια του οποίου χρησίμευε ως βόρειο όριο του περίβολου της Θόλου. Από το βόρειο τμήμα του τοίχου διατηρείται μόνο η κάτω σειρά της θεμελίωσης από ακατέργαστους ασβεστόλιθους της Ακρόπολης. Ο δυτικός τοίχος σώζεται ελάχιστα, καθώς υπέστη καταστροφές από μεσαιωνικές κατασκευές στη θέση αυτή. Η βορειοδυτική γωνία και ο ανατολικός τοίχος κατέρρευσαν κατά τη δημιουργία μεταγενέστερων κτηρίων. Η φάση ΙΙΙ χρονολογείται από την Πρώιμη Ελληνιστική περίοδο. Ο νότιος τοίχος τώρα ταυτίζεται (όπως και στη φάση ΙΙ) με τον κυκλικό εξωτερικό τοίχο της Θόλου. Ο δυτικός τοίχος, μήκους 5,15 μ., ξαναχτίζεται και εκεί ανοίγεται η πόρτα. Ο ανατολικός τοίχος ακολουθεί σε γενικές γραμμές τη χάραξη του αντίστοιχου τοίχου της φάσης ΙΙ και έχει συνολικό μήκος 12,30 μ. Μεταξύ της πόρτας και του νέου δυτικού τοίχου σχηματίζεται ένα δωμάτιο που πιθανόν να παρέμενε υπαίθριο. Η κατασκευή των τοίχων είναι από πολυγωνική τοιχοποιία, από μεγάλους ασβεστόλιθους της Ακρόπολης αδρά δουλεμένους. Σε σχέση με το δάπεδο της φάσης ΙΙ, το δάπεδο τοποθετείται σε λίγο ψηλότερο σημείο. Στη φάση ΙV αλλάζει εκ νέου σχήμα το μαγειρείο. βορειοανατολική γωνία μετακινείται, προκειμένου να περάσει από εκεί αγωγός. Χτίζεται ένας εγκάρσιος τοίχος που χωρίζει το εσωτερικό σε δύο δωμάτια. Τέλος φαίνεται πως το δυτικό τμήμα πρέπει να ήταν στεγασμένο, ενώ το ανατολικό υπαίθριο.

Κλασική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

486. Περίβολος Θόλου Στην πρώτη φάση της Θόλου (470-465 π.Χ.) ο περίβολος ξεκινά από τη νοτιοδυτική πλευρά της Θόλου με κατεύθυνση ΝΔ, αλλά αμέσως κάμπτεται προς τα ΒΔ. Στη γωνία του ανατολικού τοίχου ανοιγόταν η είσοδος στον περίβολο. Ο βόρειος τοίχος ήταν εφαπτόμενος στο νότιο τοίχο του μαγειρείου. Πιθανολογείται μία ακόμη είσοδος στον περίβολο, κάτω ακριβώς από το μαγειρείο. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία στα υλικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή του περίβολου. Δυτικά του μαγειρείου μάλλον δεν υπήρχε τοίχος του περίβολου ή τουλάχιστον δεν είναι τίποτε γνωστό γι' αυτόν. Στη νοτιοανατολική γωνία, όπου η κατασκευή είναι της ίδιας περιόδου με τη Θόλο, σώζεται μικρό τμήμα από αργούς ασβεστόλιθους της Ακρόπολης και μαλακούς πωρόλιθους, με συνδετικό κονίαμα πιο καθαρό καστανό πηλό. Στη συνέχειά του ο νοτιοανατολικός τοίχος πατά σε μια κρηπίδα με λίθους από μαλακό γκρίζο πωρόλιθο. Σταδιακά, το έδαφος στο εσωτερικό κατηφορίζει έως το επίπεδο της Θόλου. Συγχρόνως με την κατασκευή του Νέου Βουλευτηρίου, τον ύστερο 5ο αι. π.Χ., ο βόρειος τοίχος μετατοπίζεται κατά 5 μ. και στρέφεται προς τη Θόλο, ώστε να συμπεριλάβει το μαγειρείο. Ο τοίχος αυτός είναι σε χρήση έως τις αρχές του 3ου αι. π.Χ.

Στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. χτίζεται το πρόπυλο του Νέου Βουλευτηρίου και αλλοιώνεται η πορεία του βόρειου τοίχου, ο οποίος είναι πλέον παράλληλος με τη νότια πλευρά του Παλαιού Βουλευτηρίου. Και σε αυτό το σχέδιο εμπεριέχεται στον περίβολο το μαγειρείο. Στη νοτιοδυτική γωνία της Θόλου διαφοροποιείται επίσης η πορεία του περίβολου: ο νότιος τοίχος στρέφεται προς τη Θόλο, πριν φθάσει στην κλίμακα που οδηγεί στο Νέο Βουλευτήριο. Μετά το 22/21 π.Χ., σύμφωνα με την άποψη του Schmalz, χρονολογείται η επέκταση του περιβόλου σε ένα τριγωνικό χώρο, κατά 72 τ.μ. Στα νότια και νοτιοανατολικά χτίστηκε ένας νέος τοίχος, ο πρώτος μετά τον 3ο αι. π.Χ. Ο τοίχος αυτός πατά στην παλιότερη πορεία του μεγάλου αγωγού, που τώρα έχει μετατοπιστεί. Στη μέση αυτού του τοίχου ανοίχτηκε μνημειακή θύρα που περιλαμβάνει μνημειακό δωρικό πρόπυλο. Ο νοτιοανατολικός τοίχος στο νότιο τμήμα του περνά από τις βόρειες θεμελιώσεις του δωρικού πρόπυλου, ενώ ακολουθεί την πορεία του πρωιμότερου νοτιοανατολικού τοίχου και εφάπτεται με το πίσω τμήμα της εξέδρας. Η προσθήκη του δωρικού πρόπυλου, μετά το 22/21 π.Χ., είναι η σοβαρότερη παραποίηση του σχεδίου του χώρου. Στη φάση αυτή πρέπει να γκρεμίστηκε ολοσχερώς η ανωδομή του τοίχου που είχε επιδιορθωθεί στα μέσα του αιώνα, μετά την καταστροφή της Θόλου από το Σύλλα το 86 π.Χ. Xτίζεται πάνω σε αγωγό που δημιουργήθηκε μετά το 86 π.Χ., καθώς περιείχε υλικό από παλιότερη φάση της Θόλου. Το πρόπυλο αποτελείται από πρόσοψη με τέσσερις κίονες. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι έμοιαζε αρκετά με το πρόπυλο στον Πύργο των Αέρηδων.

| Η Πόλη των Λόφων |

660

487. Μνημεία εντός Περιβόλου της Θόλου Στο νοτιοανατολικό τμήμα του πρόπυλου, που εφάπτεται στον αρχικό περίβολο, υπάρχει μια βάση από γκρίζο πωρόλιθο. Το άνω τμήμα διαμορφώνεται ως τετράγωνο με πλευρά 1,7 μ. Θεωρείται σύγχρονη με την κατασκευή της Θόλου. Εφαπτόμενη σχεδόν με τη νοτιοδυτική γωνία της βάσης αυτής υπάρχει τετράπλευρη θεμελίωση 1,10 χ 1,40 μ., που στηρίζει ένα πώρινο ογκόλιθο. Ανατολικά του βόρειου τμήματος του πρόπυλου της Θόλου υπάρχουν δύο τετράπλευρα μνημεία ίδιων διαστάσεων της Ελληνιστικής περιόδου. Ανατολικά στην πρώιμη πλατεία συναντάται ακόμη ένα τετράπλευρο μνημείο, με διαστάσεις 1,20 χ 2,00 μ. Τον 1ο αι. π.Χ., ακριβώς μπροστά στη Θόλο, στα ΒΑ του ιωνικού πρόπυλου χτίζεται μια κρήνη, από την οποία σώζονται μόνο οι πώρινες θεμελιώσεις σε δύο στρώσεις λίθων και κάποια στοιχεία που προέρχονται από τις πρώιμες φάσεις της Θόλου. Η θεμελίωση έχει διαστάσεις 3,00 χ 3,41 μ. Φαίνεται πως το μνημείο συνδέεται με τη δημιουργία κάποιου κήπου στον περίβολο της Θόλου. Κατόπιν, κατά την ίδια περίοδο, ή ίσως τον 1ο αι. μ.Χ., προστίθεται και η εξέδρα, διαστάσεων 5,50 χ 9,50 μ., που εγγράφεται στη βορειοανατολική γωνία του περίβολου. Έχει σχήμα τετράπλευρο, και μια προσθήκη πόδιου σε σχήμα Π και ενός χαμηλού θρανίου ίδιου σχήματος στη βόρεια πλευρά. Πιθανόν να τοποθετούσαν επάνω αγάλματα. Η εξέδρα ακολουθεί τον προσανατολισμό του αναλημματικού τοίχου της Μέσης Στοάς.

Σχεδιαστική απεικόνιση ενός εκ των σημαντικότερων δημόσιων κτιρίων της Αγοράς, της Θόλου, με τον περίβολο, αλλά χωρίς το Πρόπυλο που κατασκευάστηκε περιμετρικά της εισόδου. Το μαγειρείο βρισκόταν στη πίσω πλευρά του κτιρίου. Απεικονίζονται επίσης το Νέο Βουλευτήριο, το Μητρώο και, στο βάθος, ο Ναός του Ηφαίστου.

Κλασική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

494. Πειραϊκή Οδός

509. Λουτρό Διοχάρους

Τα ίχνη της βρίσκονται νοτίως της Αγοράς του Σόλωνος, ξεκινάει από το Όρος που βρέθηκε σε εκείνο το σημείο (μεταξύ της Θόλου και του Δεσμοτηρίου) και είχε κατεύθυνση προς την Πνύκα. Εκεί διαχωριζόταν λόγω του πλατώματος και η συνέχειά της μπορεί να αποδοθεί, είτε μέσα από τις Μελίτιδες Πύλαι και την οδό που οδηγούσε στον Πειραιά, είτε μέσα από το Δίπυλο προ των Πυλών και την οδό που διερχόταν μέσα από τον Δήμο Κοίλης, τα σημερινά Πετράλωνα, με κατεύθυνση προς το Φάληρο (μέσω της Φαληρικής Οδού).

Το λουτρό βρισκόταν κοντά στις Διοχάρους Πύλαι, από όπου πήραν και το όνομά τους. Κάποιοι τοποθετούν το μνημείο στην αρχή της σημερινής οδού Μητροπόλεως, ενώ κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν, σύμφωνα με την περιγραφή του Στράβωνα, πως έξω από τις πύλες ήταν οι πηγές του Ηριδανού ποταμού και ότι οι πύλες και το Λουτρό του Διοχάρους βρισκόταν στο μέρος του τείχους προς τον Λυκαβηττό. Όταν ο Αδριανός διεύρυνε τα τείχη της Αθήνας, τις αντικατέστησε με άλλη πύλη, της οποίας τα ίχνη βρέθηκαν στο σημερινό Εθνικό Κήπο. Στη θέση αυτή παρέμεινε μέχρι την Τουρκοκρατία και λεγόταν Μεσογείτικη Πόρτα. Το υπέρθυρο της νεότερης πύλης βρίσκεται στον ακόμα στον Εθνικό Κήπο.

508. Παλαίστρα του Ταυρέα Τα λείψανα της παλαίστρας βρίσκονται εντός σύγχρονης οικίας, πολύ κοντά στο οικόπεδο Μακρυγιάννη, μέσα στο οποίο βρίσκεται το Νέο Μουσείο Ακρόπολης. Σε αυτή τη παλαίστρα συναντήθηκε ο Σωκράτης με τον έφηβο Χαρμίδη. Ο νεαρός παραπονιέται ότι υποφέρει από πονοκεφάλους και ρωτάει τον Σωκράτη αν ξέρει κάποιο φάρμακο. Ο τελευταίος μόλις έχει επιστρέψει από την Ποτείδαια, μια θρακική πόλη στον ισθμό της Χαλκιδικής, όπου είχε υπηρετήσει ως οπλίτης κατά την πολιορκία του 431 με 429 π.Χ., στη διάρκεια της οποίας η Αθήνα υπέταξε αυτήν την πόλη που είχε αμφισβητήσει την κυριαρχία της. Έχοντας υπηρετήσει λοιπόν στη Θράκη, κάνει λόγο στον Χαρμίδη για το φάρμακο και την επωδή που έφερε από εκεί.

511. Λουτρό (Βαλανείο) του Ισθμονίκου Αναφέρεται ότι βρισκόταν κοντά στις Ιτώνιαι Πύλαι και πιο συγκεκριμένα στη διασταύρωση των σημερινών οδών Μακρυγιάννη & Χατζηχρήστου. Αυτή η πύλη, σύμφωνα με μια επιγραφή του 418 π.Χ., ανοιγόταν επάνω στον δρόμο που οδηγούσε στο Βαλανείο (λουτρό) του Ισθμονίκου, κάτι που αποτελεί άμεσα μαρτυρία της θέσεως του Λουτρού.

| Η Πόλη των Λόφων |

662

517. Παρόδιο Ιερό Βρίσκεται πλησίον του ναού της Α. Παρασκευής, νοτίως του Θεάτρου Διονύσου. Δεν έχει ταυτιστεί ακόμα η λατρεία του μικρού ιερού (ίσως ήταν αφιερωμένο στην Εκάτη). Παρά το μέγεθος του, στάθηκε “αφορμή” για την δημιουργία μικρής παράκαμψης του περιβόλου που εμπεριείχε τα Ιερά, τον Βωμό και την Στοά του Διονύσου, κάτι που τονίζει την σημασία της λατρείας του ναΐσκου. Θεωρείται ο αρχαιότερος σηκόμορφος οίκος, ήταν κατασκευασμένος από πωρόλιθο και είχε νότια είσοδο. Σήμερα έχει καταχωθεί για λόγους προστασίας, αλλά υπάρχει στο σημείο μια επιγραφή που αναφέρει “Παρόδιο Ιερό”. 523. Ηλιακό Ρολόι Μέτωνος Στην Πνύκα, πάνω από το βήμα του ρήτορος, βρίσκονται τα θεμέλια του Ηλιοσκόπιου του Μέτωνα. Το ηλιοσκόπιο ήταν τετραγωνικός πύργος (4Χ4 μέτρα) που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι αστρονόμοι για την παρατήρηση της θέσης του Ήλιου, της Σελήνης και των άλλων ουρανίων σωμάτων. Με αυτές τις παρατηρήσεις ο αστρονόμος Μέτων ανακάλυψε την περιοδικότητα των 19 ετών με την οποία επαναλαμβάνονται οι φάσεις της Σελήνης [1] στο ίδιο σημείο του Ουρανού. Η Σελήνη έχει πολύπλοκη κίνηση ως αποτέλεσμα των δυνάμεων βαρύτητας που της ασκεί η Γη και ο Ήλιος. Η μια διαγώνιος του Ηλιοσκοπίου συμπίπτει με την κατεύθυνση Βορρά-Νότου και η άλλη με Ανατολή-Δύση. Η τελευταία διχοτομεί την Πνύκα, ώστε η ανατολή του Ηλίου να γίνεται κατά τις ισημερίες στη διχοτόμο της Πνύκας, που είναι και διαγώνιος του Ηλιοσκοπείου.

Ο Κάλλιππος, λίγα χρόνια αργότερα, ανακάλυψε την περιοδικότητα των 76 ετών του Ηλίου, της Γης και της Σελήνης που περιγράφει με μεγαλύτερη ακρίβεια την κίνηση της Σελήνης στον ουρανό, από την περιοδικότητα των 19 ετών.

Σήμερα διακρίνεται μόνο η βάση του Ηλιοσκοπίου ή του Ηλιοτροπίου του Μέτωνος, στο άνδηρο που βρίσκεται πάνω από το Βήμα της Πνύκας.

Κλασική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

560. Οικία Λισίου

577. Νοτιοδυτικός Ναός

Η οικία ανήκει σε έναν τύπο ιδιαίτερα διαδεδομένο στην Αθήνα: έχει ακανόνιστο εξωτερικά σχήμα ως προς την κάτοψη. Κατά πάσα πιθανότητα θα πρέπει να αποτελούνταν μόνο από το ισόγειο. Διαθέτει δύο δωμάτια, τα οποία ανοίγονταν σε μια εσωτερική αυλή, στην οποία υπήρχε πηγάδι (?). Είχε χρήση ως κομμωτήριο και βρισκόταν δίπλα στην Οικία του Σίμωνος, του ταπεινού τσαγκάρη που προνόησε να γράψει κάποιες από τις διαβόητες διαλέξεις που έδωσε εκεί ο Σωκράτης. Για την κατασκευή της χρησιμοποιήθηκαν ασβεστολιθικοί δόμοι, ενώ τα δάπεδα ήταν από πατημένο χώμα.

Η μία θεωρία αναφέρει πως ο μικρός ναός χτίστηκε στα ανατολικά της Θόλου κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ. Οι αρχαιολόγοι τον ονόμασαν απλά Νοτιοδυτικό Ναό, αφού η χρήση του ακόμα δεν έχει αποσαφηνιστεί. Κατά μια άλλη εκδοχή, το ιερό δεν κατασκευάστηκε εκεί, αλλά μεταφέρθηκε από αλλού σε αυτό το σημείο, όπως εικάζεται και για τον Νοτιοανατολικό Ναό, και είναι πρωιμότερος του 1ου αι. μ.Χ. (πιθανά ναός της κλασικής περιόδου). Σε ότι αφορά τη δομή του, έξι δωρικοί κίονες, παρμένοι από κτήριο στο Θωρικό (πιθανώς από το Ναό Δήμητρος και Κόρης που βρισκόταν εκεί) ενσωματώθηκαν στην πρόσοψή του, ενώ η Δωρική επιστύλια δοκός και η ζωοφόρος αρχικά αποτελούσαν τμήματα άλλων κτιρίων.

576. Νοτιοανατολικός Ναός 578. Ιερό Ιτωνίας Αθηνάς Τα ίχνη του Νοτιοανατολικού Ναού βρίσκονται κοντά στην Οδό Παναθηναίων και το Νομισματοκοπείο. Εικάζεται ότι έχει μεταφερθεί στην Αγορά του Σόλωνος, μαζί με πλήθος άλλων κτισμάτων, κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ. και κατά την διαδικασία ανάδειξης του χώρου σε χώρο αυτοκρατορικής λατρείας. Πιθανόν να αποτελεί κτίσμα της Κλασικής Περιόδου και να μεταφέρθηκε στην Αγορά από κάποιο σημείο της ευρύτερης ζώνης της Αττικής.

Πλησίον του Ιλισσού Ποταμού και του δήμου Κυνοσάργους, εντοπίζονται οι Ιτώνιαι Πύλαι (πιστεύεται πως το όνομά τους το πήραν από κάποιο κοντινό ιερό αφιερωμένο στην Ιτωνία Αθηνά), και συναντώνται στην αρχαία ελληνική γραμματεία, στον ψευδο-Πλατωνικό διάλογο “Αξίοχος”, όπου ο συγγραφέας παρατηρεί: “…στις Ιτώνιες πύλες - διότι έζησε κοντά στην πύλη δίπλα στην στήλη της Αμαζόνος”. Με βάση και τις αναφορές του Πλουτάρχου, πύλη και ιερό θα πρέπει να βρίσκονται στα αρχαιολογικά ευρήματα εντός σύγχρονης κατοικίας, επί της σημερινής οδού Ιωσήφ των Ρογών 8, στην αρχή της οδού Καλλιρόης, στο Κυνοσάργες.

| Η Πόλη των Λόφων |

664

ΝΔ Ναός

ΝΑ Ναός

Αρχιτεκτονικά μέλη του αναφερόμενου ως Νοτιοανατολικού Ναού, μπροστά από τον ναό των Αγίων Αποστόλων Σολάκη και την άνοδο της Οδού Παναθηναίων προς τον ιερό βράχο.

Χάρτης του αρχαιολογικού χώρου της Αγοράς του Σόλωνος, με τις θέσεις των δύο ναών: του Νοτιοδυτικού (μπροστά από τη Μέση Στοά) και του Νοτιανατολικού Ναού (δίπλα από το Μητρώο και την Οδό Παναθηναίων).

Κλασική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

592. Κυκλικός Περίβολος (Λουτρό)

598. Επτάθρονον

Ο Κυκλικός Περίβολος ή Λουτρό, αναφέρεται από τον Αριστοφάνη και τους ρήτορες του κατά τον 3ο αιώνα π.Χ. Αποκαταστάθηκε προσφάτως με τοποθέτηση υποστυλωμάτων από μεταλλικό σκελετό, μέθοδος που χαρακτηρίζεται από αναστρεψιμότητα, και βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, έξω από το Δίπυλο.

Το πέτρινο σκαλιστό ενιαίο Επτάθρονον βρίσκεται κοντά στα πλακόστρωτα του Δ. Πικιώνη και τον Ά. Δημήτριο τον Λουμπαρδιάρη, στον λόφο των Μουσών, γνωστό και ως λόφος του Φιλοπάππου, λίγο χαμηλότερα από το εν λόγω μνημείο. Είχε πιθανή δικαστική χρήση, αν και η χρήση του δεν έχει αποσαφηνιστεί. 611. Βαλβίδα Δρόμου

594. Εκατείον Αναφέρεται σε μικρό ιερό, αφιερωμένο στην θεά Εκάτη, και βρίσκεται δίπλα από τον τρίτο Όρο του αρχαιολογικού χώρου του Κεραμεικού. Το μνημείο συντηρήθηκε με καθαρισμούς, συμπληρώσεις και αντιστηρίξεις προσφάτως, από την Γερμανική Αρχαιολογική Σχολή.

Μόνο το εξασκημένο μάτι ενός ειδικού μπορεί να παρατηρήσει ότι στο σημείο γένεσης της σφενδόνης του Σταδίου, όπου βρίσκεται ένας αρράβδωτος κιονίσκος, έχουν απομείνει τα κατάλοιπα της σειράς των μαρμάρινων πλακών των βαλβίδων. Στις πλάκες αυτές που έφεραν δύο παράλληλες αυλακώσεις πατούσαν οι δρομείς στην αφετηρία των αγώνων δρόμου.

597. Κρήνη Διπύλου

619. Οικίες Κλασικής Περιόδου

Η Κρήνη του Διπύλου ήταν τμήμα του συγκροτήματος του Πομπείου. Τα δύο μνημεία (Πομπείο και Κρήνη) βρισκόντουσαν εκατέρωθεν ου Διπύλου. Μια από τις χρήσεις της κρήνης ήταν η υποδοχή και η ανάπαυση των επισκεπτών που διέρχονταν στην πόλη από τον βορρά.

Οι περισσότερες κατοικίες της περιόδου εντοπίζονται στον λόφο της Πνύκας (Πνυξ = πυκνός), όπου βρίσκονταν οι αρχαίοι Δήμοι Κοίλης και Μελίτης, καθώς και γύρω από το Ηρώδειο. “…Αλλά οι σπουδαιότεραι των ανασκαφών, κατά τας οποίας απεκαλύφθη ολόκληρο τμήμα συνοικίας της πόλεως, είναι αι υπό της Αμερικανικής Σχολής γενόμεναι προς δυσμάς του Αρείου Πάγου. Επί τη βάσει των ανευρεθέντων ενταύθα ερειπίων εμελετήθη το πρώτον η κατοικία των Αθηνών του 5ου αι. π.Χ. και γενικώς εγένετο γνωστή η μορφή της κατοικίας των κλασσικών χρόνων”.

| Η Πόλη των Λόφων |

666

622. Ιερός Βόθρος Ο Ιερός Βόθρος βρίσκεται εντός του συμπλέγματος του Ασκληπιείου και εντός της Δωρικής Στοάς. Είναι κατά βάση ένα φρέαρ, με πολυγωνική τοιχοδομία βρίσκεται σε ψηλότερο επίπεδο από αυτού του ισογείου της στοάς και χρονολογείται στον 5ο αιώνα π.Χ. Στον Ιερό Βόθρο τελούνταν τα Ηρώα, οι θυσίες προς τους χθόνιους θεούς και τους ήρωες. Σύμφωνα με την αναστηλωτική μελέτη ανατάσσονται, μετά την δομική αποκατάσταση τους, οι αρχαίοι λιθόπλινθοι των δύο τοίχων ενώ συμπληρώνονται, από νέο υλικό, ο δυτικός τοίχος του μνημείου σε ύψος τριών στρώσεων και ο βόρειος σε ύψος δύο στρώσεων. 627. Χροσοελεφάντινο Άγαλμα Διονύσου Στον Νεότερο Ναό του Διονύσου Ελευθερέος, στη νότια κλιτύ της Ακροπόλεως και νοτίως του Διονυσιακού Θεάτρου, στεγαζόταν το χρυσοελεφάντινο άγαλμα του θεού [1], έργο του γλύπτη Αλκαμένη. Το άγαλμα φαίνεται να μεταφέρθηκε σε αυτό το ναό από άλλο προγενέστερο κτίριο. Σήμερα σώζονται μόνο τα θεμέλια του ναού του Διονύσου και της βάσης του λατρευτικού αγάλματος, κατασκευασμένα από κροκαλοπαγή λίθο. [2] 628. Μικρό Ιερό Διός Υψίστου Το μικρό ιερό βρισκόταν λίγα μόλις μέτρα ανατολικώς του Βήματος του Ρήτορος στην Πνύκα, εντός του κοίλου συνάθροισης των ακροατών. Κατά τα ρωμαϊκά χρόνια μεταφέρθηκε, όπως και άλλοι ναοί του λεκανοπεδίου, στον χώρο της Αρχαίας Αγοράς. Τα νέα ίχνη του ανακαλύφθηκαν δίπλα από τον Ναό του Άρεως και αφιερώθηκε, όπως και το προαναφερθέν ιερό, στην αυτοκρατορική λατρεία.

Στο θέατρο βρισκόταν άλλο ένα γνωστό άγαλμα του Διονύσου, στην επίστεψη του Μνημείου του Θρασύλλου, το οποίο απομακρύνθηκε από τον λόρδο Έλγιν και σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.

2. Νότια Κλιτύς Ακροπόλεως, Έκδοση Ένωσης Φίλων Ακροπόλεως, σελ. 16-17

Ένα από τα πιο ιδιαίτερα, από μορφολογικής απόψεως, αρχαιολογικά ευρήματα του Λόφου των Μουσών (Φιλοπάππου), το Επτάθρονον, το οποίο πιθανόν να αποτέλεσε δικαστική έδρα της πλατείας που το περιβάλλει.

Κλασική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

629. Βάραθρο

641. Περιφερειακή Οδός

Δυτικά του Αστεροσκοπείου και επάνω στον Λόφο των Νυμφών τοποθετείται το περίφημο από τις αρχαίες πηγές Βάραθρο, όπου οι Αθηναίοι απέρριπταν τα πτώματα των καταδικασμένων σε θάνατο. Το Βάραθρο βρισκόταν εκτός των τειχών της αρχαίας πόλεως και έξω από την περιοχή των Δημίων Πυλών, μέσα από τις οποίες οδηγούνταν οι καταδικασμένοι στον τόπο της εκτέλεσης, στο ύψος της σημερινής οδού Ακάμαντος. Σήμερα το Βάραθρο είναι ορατό από τον περιφερειακό του Φιλοπάππου, στη διασταύρωση των οδών Στησικλέους και Ακάμαντος στο Θησείο και κάτω από το ύψωμα του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.

Στα τέλη του 4ου αιώνος π.Χ. κατασκευάζεται περιμετρικά της πόλης μια νέα εντυπωσιακή οχύρωση, με προτείχισμα, με τάφρο και με τείχη μεγαλύτερων διαστάσεων. Ανάμεσα στο προτείχισμα και το τείχος δημιουργήθηκε χώρος για έναν αμαξιτό δρόμο που ονομάστηκε Περιφερειακή Οδός, επειδή διέτρεχε εξωτερικά τον οχυρωματικό περίβολο σε όλη την περιφέρεια του. Μόνο οι τρεις δυτικοί λόφοι (Μουσών, Πνύκας και Νυμφών) δεν διέθεταν τέτοια πρόσβαση. Ο δρόμος διατηρήθηκε μόνο για έναν αιώνα, καθώς κατά το έτος 307 π.Χ. το τείχος ανακαινίζεται ξανά, κάτι που οδηγεί στην επίχωση της οδού. [2] 643. Κυκλικός Βωμός Ερκείου Διός, Ερμού και Ακάμαντος

630. Ναΐσκος Αίαντος και Ηρακλέους Κάτω από το ιερό του Αγίου Δημητρίου του Λουμπαρδιάρη, μπροστά από τον βόρειο πύργο του Διπύλου υπέρ των Πυλών και δίπλα στην αρχαία Οδό Κοίλης, αποκαλύφθηκε το 1956 μικρό ιερό σε μορφή ναΐσκου, διαστάσεων 2,23Χ2,19 μέτρων. Σύμφωνα με τα ευρήματα πρέπει να ήταν αφιερωμένο στον Ηρακλή (με την Αθηνά και τον Δήμο, καθώς και στον Αίαντα, ως επώνυμο ήρωα μιας εκ των δέκα φυλών της Αττικής. Αυτοί οι δύο ήρωες, κατά τη συνήθεια των αρχαίων, πιθανότατα προστάτευαν τη σημαντική αυτή πύλη της πόλεως και του Δήμου της Μελίτης, όπου η λατρεία τους ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη. Τα ευρήματα χρονολογούνται την ίδια εποχή που άρχισε να κτίζεται το Διατείχισμα (τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνος π.Χ.). [1]

Διασχίζοντας το Δίπυλο (Θριάσιαι Πύλαι) του Κεραμεικού, ο εισερχόμενος στην πόλη, αντίκριζε ανάμεσα στις δύο θύρες τον κυκλικό βωμό του Ερκείου Διός, του Ερμή και του Ακάμαντα. Ο Ζεύς Έρκειος ήταν ο προστάτης του “ Έρκους του Άστεως”, δηλαδή του τείχους της πόλης, ο Ερμής ήταν ο προστάτης των πυλών και ο επώνυμος ήρωας Ακάμας ήταν ο αρχηγός της Ακαμαντίδας φυλής, στην οποία ανήκε η περιοχή του Κεραμεικού. [3]

Λόφοι Φιλοπάππου - Πνύκας - Νυμφών, Έκδοση Ένωσης Φίλων Ακροπόλεως, σελ. 12-13

2. Κεραμεικός - Οδηγός των Μνημείων και του Μουσείου - 15 3. Νότια Κλιτύς - Έκδοση Ένωσης Φίλων Ακροπόλεως - 17 | Η Πόλη των Λόφων |

668

Λόφος Πνύκας

Λόφος Ακροπόλεως

Λόφος Μουσών Ιερό Αίαντος & Ηρακλέους

Ενδεικτική απεικόνιση της θέσης του μικρού ναού, μπροστά από τα κατάλοιπα του βόρειου πύργου του Διπύλου προ των Πυλών, ο οποίος βρίσκεται σήμερα κάτω από τον προαύλιο χώρο του Αγίου Δημητρίου του Λουμπαρδιάρη.

Η οχείρωση της κλασικής περιόδου, με τη θέση του προτειχίσματος, της τάφρου και της Περιφερειακής Οδού (πορτοκαλί χρώμα). Ίχνη της οδού διακρίνονται στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, στην Πλατεία Κοτζιά και σε άλλα σημεία της σύγχρονης πόλεως.

Κλασική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

653. Η Βιοτεχνική Περιοχή

657. “Ιερό των Σκυφών”

Αφήνοντας την περιοχή του νότιου hόρος (οροσήμου) της Αρχαίας Αγοράς και κάτω από την οικία του Σίμωνος, μπορεί κανείς να κατευθυνθεί προς τα νοτιοδυτικά, κατά μήκος ενός κοιλώματος που οδηγεί στην Πνύκα, στον χώρο συγκέντρωσης της Εκκλησίας του Δήμου. Τα ερείπια που συναντάμε ανήκουν σε μια οικιστική και εμπορική περιοχή που βρισκόταν σε χρήση για εκατοντάδες χρόνια. Η ανασκαφή των οικιών αποκάλυψε ότι εδώ εργάζονταν μεταλλουργοί, κατασκευαστές πήλινων ειδωλίων και γλύπτες. Αυτές οι αθηναϊκές οικίες είχαν μικρές διαστάσεις, διέθεταν προσόψεις προς τον δρόμο χωρίς ανοίγματα και οι χώροι του φωτίζονταν και αερίζονταν από μια εσωτερική αυλή. Οι τοίχοι είχαν λίθινα θεμέλια και ανωδομή από ωμόπλινθους. Στις στέγες τοποθετούνταν κεραμίδια, ενώ τα δάπεδα φτιάχνονταν από πατημένο χώμα και σπάνια κατασκευάζονταν ψηφιδωτά δάπεδα. Σε όλη τη περιοχή υπάρχει μόνο ένα μεγάλο κτίσμα των κλασικών χρόνων, το λεγόμενο Πώρινο Οικοδόμημα, το οποίο υπάρχει η σκέψη ότι ήταν Δεσμωτήριο, στο οποίο εκτελέστηκαν ο Σωκράτης και άλλοι καταδικασμένοι για πολιτικά εγκλήματα. Η χρονολόγηση του οικοδομήματος, η θέση και η διαρρύθμιση του ταιριάζουν σε αυτή τη θεωρία, αν και είναι εξίσου πιθανό το κτίριο να είχε κάποια εμπορική χρήση. Στην περιοχή πάντως βρίσκονται πλήθος φρεατίων και ταφικών λειψάνων από πολλές διαφορετικές χρονικές περιόδους (1500 π.Χ. και ύστερα), καθώς και πηγαδιών οικιών ή άλλων δομικών στοιχείων, από τα αρχαϊκά μέχρι και τα βυζαντινά χρόνια, κάτι που δηλώνει τη συνεχή χρήση της περιοχής καθ' όλη την αρχαιότητα. Εκτός από το Δεσμωτήριο, άλλα σημαντικά κατάλοιπα είναι η 495.Οδός των Μαρμαρογλυπτών, ο Μεγάλος Αγωγός της Αγοράς, η Οικία με το Ελληνικό Μωσαϊκό και αρκετά ίχνη των ρωμαϊκών χρόνων. [1]

Ανασκαφές που έγιναν μεταξύ του 1937-39 στο κατάφυτο πρανές της βόρειας κλιτύος του Ιερού Βράχου, αποκαλύφθηκαν φρέατα μεγάλου βάθους με σημαντικά ευρήματα (άφθονη κεραμική εξαιρετικής ποιότητας, μαζί με έναν κρατήρα του μεγάλου αγγειογράφου Εξηκία, ειδώλια, γλυπτά, επιγραφές, καθώς και πολλά όστρακα από τον εξοστρακισμό του Θεμιστοκλή το 472/1 π.Χ.). Επίσης βρέθηκε ένα βιοτεχνικό κτίριο της ύστερης αρχαιότητας και ένας χώρος, μη ορατός σήμερα, πιθανότατα λατρευτικής χρήσης, τον οποίο ο ανασκαφέας ονόμασε “Ιερό των Σκυφών”, λόγω της μεγάλης ποσότητας αυτών των αγγείων που βρέθηκαν εκεί (β' μισό του 4ου αι. π.Χ.). [2]

658. “Ιερά Αθηνάς Νίκης” Η Δυτική Κλιτύς αποτελούσε πάντα την κύρια άνοδο προς την κορυφή του λόφου της Ακροπόλεως. Στην περιοχή υπήρχαν πανάρχαια ιερά και πολλές λατρείες. Ο Παυσανίας αναφέρει την ύπαρξη του Ιερού της Πανδήμου Αφροδίτης, κατάλοιπα του οποίου βρεθήκαν αμέσως νότια του πύργου της Αθηνάς Νίκης, όπου πιστεύεται πως υπήρχε και μικρό ιερό αφιερωμένο στον μυθικό βασιλιά της Αθήνας, Αιγέα. Μερικά λαξεύματα στον βράχο υποδεικνύουν την ύπαρξη δύο μικρών σηκών, με τον δεύτερο να αποδίδεται σε ιερό αφιερωμένο στην Πειθώ, η λατρεία της οποίας εισήχθη μαζί με αυτή της Πανδήμου Αφροδίτης. Νοτιοδυτικά του πύργου της Αθηνάς Νίκης, πιθανολογείται η ύπαρξη ενός κοινού ή δύο γειτονικών ιερών προς τιμήν του Διός Φιλίου και του Διός Μειλιχίου. Υπάρχει επίσης, σύμφωνα με τον Παυσανία, Ιερό της Γης Κουροτρόφου και της Δήμητρας Χλόης. Οι επιγραφές μαρτυρούν ότι αυτό το ιερό ήταν κάτω από τα Προπύλαια, κοντά σε αυτό της Αθηνάς Νίκης. Υπάρχει και η άποψη ότι το ιερό αυτό βρισκόταν βορείως του Ηρωδείου, δυτικά του Ασκληπιείου. Το τέμενος πρέπει να ήταν κοινό, αλλά με χωριστούς βωμούς. [3]

Η Αγορά της Αρχαίας Αθήνας - Σύντομος Οδηγός ASCSA (Αμερικάνικης Αρχαιολογικής Σχολής) - σελ. 18-19

2. Έκδοση Ένωσης Φίλων Ακροπόλεως - Βόρεια, Δυτική και Ανατολική Κλιτύς Ακροπόλεως - σελ. 26 3. Έκδοση Ένωσης Φίλων Ακροπόλεως - Βόρεια, Δυτική και Ανατολική Κλιτύς Ακροπόλεως - σελ. 5 | Η Πόλη των Λόφων |

670

Επάνω: φωτογραφία των καταλοίπων του Πόρου (Δεσμωτηρίου), το οποίο βρίσκεται στα ΝΔ της Αρχαίας Αγοράς. Αποτελεί το πρώτο κτίσμα της Βιοτεχνικής Περιοχής και βρίσκεται στην “Οδό των Μαρμαρογλυπτών”. Δεξιά: χάρτης της περιοχής, προσανατολισμένος προς βορρά, με το σύνολο των κτισμάτων που έχουν βρεθεί στην περιοχή. Ο Πόρος είναι το μεγάλο κτίριο που σκιαγραφείται.

Αθήνα 338-86 π.Χ. Γενικά Στοιχεία Περιόδου

ατά την Ελληνιστική περίοδο η Αθήνα βρίσκεται υπό την κυριαρχία των Μακεδόνων. Με τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ., πολλές πόλεις της Ελλάδας, όπως και η Αθήνα, επαναστατούν κατά των Μακεδόνων. Ύστερα από διάφορες αποτυχημένες επιχειρήσεις, παραδίδονται εν τέλη στους κατακτητές τους.

Όταν ο Αλέξανδρος πέθανε, οι διάδοχοί του άρχισαν να πολεμούν για την κυριαρχία στην αυτοκρατορία. Οι Αθηναίοι έπρεπε να πάρουν το μέρος κάποιου από αυτούς. Επιλέγουν τον Κάσσανδρο, παρά τη θέληση τους, ο οποίος νωρίτερα κατέλαβε την Αίγινα και τη Σαλαμίνα. Οι Αθηναίοι επέλεξαν τον φιλόσοφο Δημήτριο τον Φαληρέα να διαπραγματευτεί με τον Κάσσανδρο, ο οποίος και τον διόρισε διοικητή της Αθήνας το 317 π.Χ.. Ο Δημήτριος πραγματοποίησε πολλά σπουδαία έργα για την πόλη. Ένα από αυτά είναι η απογραφή που έκανε, η οποία έδειξε ότι η Αθήνα είχε πληθυσμό 21.000 πολίτες (άνδρες άνω των 21), 10.000 ξένους κατοίκους και 400.000 σκλάβους. Το 307 π.Χ. ο γιος του Αντίγονου, ο Δημήτριος ο Πολιορκητής, κατέλαβε την Αθήνα και εξόρισε τον Δημήτριο τον Φαληρέα. Ο Πολιορκητής εγκαταστάθηκε στον οπισθόδομο του Παρθενώνα από όπου και κυβέρνησε τυραννικά. Το 301 π.Χ. ο Λαχάρης κατάφερε να διώξει τον Δημήτριο. Όμως ο Δημήτριος πολιόρκησε την πόλη από τον Πειραιά. ο Λαχάρης αναγκάστηκε να αφαιρέσει τον χρυσό από το άγαλμα της Αθηνάς στην Ακρόπολη για να πληρώσει τους στρατιώτες. Η πόλη όμως δεν άντεξε και σύντομα παραδόθηκε.

Η Αθήνα άλλαξε διάφορα διοικητικά χέρια και τελικά από τις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. απέκτησε μία σχετική ελευθερία. Διατήρησε την φήμη της και τις φιλοσοφικές σχολές της και έγινε το καλλιτεχνικό και φιλοσοφικό κέντρο της ηπειρωτικής Ελλάδας. Πολλοί ηγεμόνες των ελληνιστικών βασιλείων σπούδασαν εκεί και όταν ανέλαβαν εξουσία δώρισαν στην πόλη κτήρια και γλυπτά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Άτταλος Β' και ο Ευμένης Β' της Περγάμου, οι οποίοι δώρισαν τις ομώνυμες στοές, καθώς και ο Αριάθης Ε' που χρηματοδότησε τη Μεσαία Στοά στην Αγορά. Επίσης ο βασιλιάς της Καππαδοκίας Αντίοχος ο Δ' διέταξε το πέρας της κατασκευής του ναού του Ολυμπίου Διός που είχε μείνει ανολοκλήρωτος από την εποχή του Πεισίστρατου, με αρχιτέκτονα τον Ρωμαίο Κοσσούτιο. Το έργο είχε προχωρήσει αρκετά αλλά με τον θάνατο του Αντίοχου, το 163 π.Χ. σταμάτησε. Το σύμπλεγμα των κιόνων που βρίσκονται στα ανατολικά του Ολυμπιείου σήμερα, χρονολογούνται από εκείνη την περίοδο. Εκείνη τη περίοδο έδρασε και ο Ηρώδης ο Αττικός, ο οποίος ανασκεύασε το Παναθηναϊκό Στάδιο, το επένδυσε με μάρμαρο και έφερε σε πέρας πλήθος δημοσίων έργων. Άλλα σημαντικά μνημεία της περιόδου είναι το Πομπείο στην Ιερά Πύλη, τα Μνημεία του Λυσικράτους και του Θρασύλλου, τα Γυμνάσια του Διογένη και του Πτολεμαίου και η εν γένει ανανέωση της Αγοράς του Σόλωνος. Το 146 π.Χ. οι Ρωμαίοι κατατροπώνουν την Αχαϊκή Συμπολιτεία και αρχίζουν να εμπλέκονται στα πολιτικά πράγματα των Ελληνικών πόλεων. Το 88 π.Χ. οι Αθηναίοι ακολουθώντας τον Μιθριδάτη ΣΤ' του Πόντου επαναστατούν εναντίον των Ρωμαίων. Θα ακολουθήσει πολιορκία της πόλης από τον Ρωμαίο στρατηγό Σύλλα, ο οποίος θα την καταλάβει και θα την καταστρέψει το 86 π.Χ.

| Η Πόλη των Λόφων |

672

Χάρτης Περιόδου Αρχαιολογικές Αναφορές & Σημεία Ενδιαφέροντος

VI ος Πρ

040

Ακ

I II III IV V VI VII VIII IX

Ιερά

042

ια

Ναός Αγροτέρας Αρτέμιδος Παναθηναϊκόν Στάδιον Θέατρο Διονύσου Στοά Ευμένους Μνημείον Λυσικράτους Διογένειον Γυμνάσιον Στοά Αττάλου Πομπείον Κήπος Μουσών Μέση Στοά Πρόσβαση Σταδίου Μνημείο Θρασύλλου Μητρώο Αγροτέρας Διατείχισμα Λόφου Μουσών

ε ήμ

αδ

016 050 051 052 053 054 056 057 058 061 064 092 268 315

Οδό

III

049

III XII

057

XI 232

II 039 056 033

025

061

VI XIV

εσόγεια

VII

055 054

028 032

036 018

034

053 315

VII 221

Σημεία ενδιαφέροντος

VIII 052

064

051

014

VIII

Χάρτης σύγχρονης πόλης Οδός ή μονοπάτι περιόδου αναφοράς

016

XIII 060

268

XIV

ος

Πρ

XII

Υφιστάμενη οχείρωση

1000μ.

XIII

ν νιο

500μ.

Σού

Παλαιότερη οχείρωση

100μ.

Προς Μ

058

050

Ελληνιστική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

59. Εμπορική Αγορά (Νότια Πλατεία)

221. Νεκροταφείο Δήμου Κοίλης

Στο δεύτερο ήμισυ του 1ου αιώνα π.Χ. μια σημαντική αλλαγή που έγινε στην πόλη ήταν ο μετασχηματισμός της Αρχαίας Αγοράς. Συγκεκριμένα, η πλατεία της Αρχαίας Αγοράς, ο ομφαλός της πολιτικής, πολιτιστικής και εμπορικής ζωής, κατελήφθη από κτήρια. Εδώ μεταφέρθηκαν και στήθηκαν μνημεία από άλλες περιοχές, όπως ο ναός του Άρη και ο βωμός του Διός από την Πνύκα, ενώ χτίστηκε και ένα μεγάλο κτήριο, το Ωδείο του Αγρίππα, που πήρε το όνομά του από τον γαμπρό του Αυγούστου. Ως Νότια Πλατεία αναφέρεται ο χώρος που δημιουργήθηκε τον 2ο αιώνα π.Χ. μεταξύ της Νότιας Στοάς 2, της Μέσης Στοάς και του Ανατολικού Κτιρίου (πρώην Αιακείον). Η συγκεκριμένη εμπορική αγορά δεν μπορούσε τελικά να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες, καθώς η υπόλοιπη αγορά κατακλύστηκε όπως προαναφέρθηκε από μεγάλα κτίρια. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία της Ρωμαϊκής Αγοράς της επόμενης περιόδου, 80μ. ανατολικότερα της Αγοράς του Σόλωνος, του πρώτου εμπορικού κέντρου με τη σημερινή έννοια του όρου.

Τα πρώτα ίχνη κατοίκησης της ανατολικής πλευράς του λόφου του Μουσείου εντοπίζονται κατά τα πρωτοελλαδικά και μυκηναϊκά χρόνια, ενώ κατά τη γεωμετρική εποχή νεκροταφείο καταλαμβάνει την περιοχή. Αργότερα το “Κοίλο” γνώρισε μεγάλη άνθηση, καθώς συνέδεε το Κλεινόν Άστυ με τον Πειραιά και το Φάληρο. Η κατασκευή όμως του διατειχίσματος στα υψώματα των λόφων (τέλη 4ου αι. π.Χ.) μείωσε την έκταση της πόλης και οδήγησε στη σταδιακή εγκατάλειψη των δυτικών συνοικιών και τη μετατροπή τους σε εκτεταμένο νεκροταφείο κατά τους ύστερους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Κατά την παλαιοχριστιανική εποχή και μέχρι την Τουρκοκρατία η περιοχή των λόφων συνεχίζει να μένει ακατοίκητη, ενώ η περιοχή νοτιοανατολικά του μνημείου του Φιλοπάππου χρησιμοποιείται ως χριστιανικό νεκροταφείο “εντός περιβόλου”.

| Η Πόλη των Λόφων |

674

269. Ευμένους Ανδριάντας Τέθριππος Τρία ήταν τα σημαντικότερα αγάλματα - συμπλέγματα της περιόδου, επάνω στον ιερό βράχο. Εκτός από το ανάθημα του βασιλιά της Περγάμου Αττάλου Ά, υπήρχαν και δύο τέθριππα, στημένα πάνω σε γιγάντιους πεσσούς. Το ένα από αυτά ήταν ανάθημα του βασιλιά Ευμένη ΄Β της Περγάμου, για τη νίκη του στα Παναθήναια (το 178 π.Χ.) και βρισκόταν δυτικά από την πινακοθήκη των προπυλαίων, αριστερά από την άνοδο της οδού Παναθηναίων, όπου είναι ορατή η μαρμάρινη βάση μέχρι και σήμερα. Άλλο ένα πανομοιότυπο τέθριππο στήθηκε στη ΒΑ πλευρά του Παρθενώνα, καλύπτοντας όλη τη γωνιά του ναού. Εικάζεται ότι ήταν επίσης αφιερωμένο σε έναν από τους δύο βασιλιάδες της Περγάμου. Τέλος, ένα ιδίου τύπου ανάθημα στήθηκε την ίδια εποχή μπροστά από τη στοά του Αττάλου στην Αγορά του Σόλωνος. Στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. η αρχική επιγραφή από το τέθριππο των προπυλαίων αποξύστηκε και το μνημείο αφιερώθηκε εκ νέου στον Μάρκο Αγρίππα, δτρατηγό και γαμπρό του Οκταβιανού Αυγούστου, στον οποίο φυσικά “επανα-αφιερώθηκε” το αντίστοιχο ανάθημα του Παρθενώνος.

Κατάλοιπα επιτύμβιας εξέδρας και άλλων λειψάνων από το Νεκροταφείο της Κοίλης, τα οποία βρίσκονται εντός του σημερινού αρχαιολογικού χώρου - περιπάτου.

Ελληνιστική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

272. Προτείχισμα και Τάφρος

274. Μνημείο Δημοκρατίας

Πρόσφατες έρευνες απέδειξαν ότι το αρχικό σχέδιο της πύλης, που πρωτοχτίσθηκε αμέσως μετά τα περσικά (479 π.Χ.), διατηρήθηκε σχεδόν αναλλοίωτο κατά τις εργασίες ανακατασκευής της στα τέλη του 4ου αι. π.Χ., όπου απλά προστέθηκαν το προτείχισμα (χαμηλή οχύρωση) και η τάφρος. Τα σωζόμενα κατάλοιπα την αποκαθιστούν ως αρχιτεκτονική διαμόρφωση προστατευόμενη από δύο ζεύγη τετράγωνων πύργων στα άκρα ισχυρών τοίχων με πολεμίστρες στο άνω μέρος, μεταξύ των οποίων σχηματιζόταν αυλή που χρησιμοποιήθηκε για ποικίλες σκοπιμότητες· ο νότιος εξωτερικός πύργος προβαλλόταν αρκετά προς τα έξω σε σχέση με τον αντίστοιχο της βόρειας πλευράς. Ο τοίχος με τις δύο πύλες, που έκλεινε την βορειοδυτική (εξωτερική) πλευρά του Διπύλου, χτίσθηκε κατά πάσα πιθανότητα προς ενίσχυση των οχυρώσεων πριν από την ρωμαϊκή επίθεση του 86 π.Χ. από τον Σύλλα. Το παραπάνω Προτείχισμα δεν σχετίζεται με το προγενέστερο προτείχισμα του Λόφου της Πνύκας (το οποίο πλέον αναφέρεται ως Διατείχισμα). Η δεύτερη οχύρωση (Προτείχισμα) και η Τάφρος ξεκινούσαν από το Πομπείον και το Δίπυλον του Κεραμεικού, κινούνταν ανατολικώς προς το Λύκειο του Αριστοτέλους, “αγκάλιαζε” το Ολυμπίειον και περνώντας από τον Ιλισσό Ποταμό κατέληγε στους πρόποδες του Μουσείου (λόφος των Μουσών). Ουσιαστικά το μόνο τμήμα του τείχους που δεν είχε τάφρο ήταν η περιοχή των τριών δυτικών λόφων.

Το Μνημείο της Δημοκρατίας βρισκόταν δίπλα από το ιερό της Αφροδίτης Ουρανίας και πίσω από τη Βασίλειο Στοά και τη Στοά του Διός Ελευθερέου [1], στους πρόποδες του λόφου του Αγοραίου Κολωνού. Στην πραγματικότητα ήταν ένα μικρό ιερό “υπέρ του Δήμου και του Κράτους” και κατασκευάστηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. Η στήλη της Δημοκρατίας που βρέθηκε στην περιοχή, εκτίθεται στον μουσειακό χώρο της Στοάς του Αττάλου. Πρόκειται για μαρμάρινη στήλη όπου αναγράφεται ψήφισμα της Εκκλησίας του Δήμου. Πάνω από το κείμενο του ψηφίσματος υπάρχει ανάγλυφη παράσταση που απεικονίζει τη Δημοκρατία να στεφανώνει τον Δήμο των Αθηναίων. [2] 276. Βαλανείο Κεραμεικού Κυκλικό βαλανείο (λουτρό) που βρισκόταν εκτός των τειχών, πολύ κοντά στο Δίπυλο και την Ιερά Πύλη. Είχε εσωτερική διάμετρο 8μ. Στα κλασικά και μετέπειτα χρόνια οι λουτρικές εγκαταστάσεις που υπήρχαν έξω από τα τείχη της πόλης εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των ταξιδιωτών. Αντίστοιχα βαλανεία υπήρχαν στις Διοχάρους Πύλαι και το Λουτρό του Ισθμονικού στις Ιτώνιαι Πύλαι. 316. Βάθρα Τιμητικών Αναθημάτων Το Βάθρο των Τιμητικών Αναθημάτων ήταν κοινή πρακτική των μεγάλων ιερών, ως χώρος εναπόθεσης από τους πιστούς. Τέτοιο βάθρο βρέθηκε και στο συγκρότημα των Ιερών του Διονύσου στη νότια κλιτύ της Ακροπόλεως, πλησίον του Θεάτρου του Διονύσου.

Ι.Τραυλός - Πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 95

2. Πηγές Γνώσης, Πηγές Μνήμης - Υπουργείο Πολιτισμού & Τουρισμού - σελ. 2

| Η Πόλη των Λόφων |

676

325. Πύλη της Ιππομαχίας Το μήκος της διαδρομής όπου λάμβαναν χώρα οι ιππομαχίες καθοριζόταν από τον Βωμό των Δώδεκα Θεών της Αγοράς μέχρι και την σημερινή οδό Ευριπίδου, αφού διερχόταν μέσα από τη συνοικία του Ψυρρή. Κατέληγε στις Αχαρνικαί Πύλαι, κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της Πλατείας Κοτζιά. Ο Πύλη της Ιππομαχίας βρισκόταν στα όρια της αρχαίας αγοράς, στο νότιο τμήμα δηλαδή του δρόμου, και συνδύαζε την είσοδο στην αγορά με το μνημείο του ιππέα και τη χρήση του τόξου ως στοιχείου θριάμβου. Σε ότι αφορά το τελευταίο, αν η προτεινόμενη αναπαράσταση από τους αρχαιολόγους είναι σωστή, η αθηναϊκή πύλη μπορεί να θεωρηθεί πρωτοποριακό έργο, το οποίο προαναγγέλλει τις ρωμαϊκές θριαμβευτικές αψίδες, δύο σχεδόν αιώνες νωρίτερα. Η Πύλη της Ιππομαχίας δεν θα πρέπει να συγχέεται με τις Ιππάδες Πύλαι, που βρίσκονται στη νότια πλευρά του τείχους, κοντά στον Ιλισσό.

Βαλανείο (Λουτρό) Κεραμεικού

329. Ιερό Ηγεμόνης Αφροδίτης, Δήμου & Χαρίτων Το μικρό ιερό βρισκόταν πλησίον της Αφροδίτης Ουρανίας, στους πρόποδες του Αγοραίου Κολωνού [3], όπως μαρτυρούν ο ενεπίγραφος βωμός και διάφορα ενεπίγραφα βάθρα που βρέθηκαν στο σημείο, κατά την εκσκαφή και τη διάνοιξη της τάφρου του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου το 1891.

3. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 84

Σχεδιαστική απόδοση του Κεραμεικού κατά τα Ελληνιστικά χρόνια. Επισημαίνονται τμήμα της οχυρωματικής τάφρου, η οποία βρισκόταν περιμετρικά του προτειχίσματος (μαύρο περίγραμμα) και της Αθήνας, καθώς και το Βαλανείο των επισκεπτών της πόλεως.

Ελληνιστική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

436. Δωρική Στοά Στο συγκρότημα των οικοδομημάτων του Ιερού του Ασκληπιού και της Υγείας, περιλαμβάνονται ο ναός και ο βωμός του θεού, καθώς επίσης και δύο στοές, η Δωρική Στοά, που λειτουργούσε ως αρχαίο άβατον και εγκοιμητήριον, για τις διανυκτερεύσεις των ασθενών στο Ασκληπιείο και τη θαυματουργή (μέσω των ονείρων) θεραπεία τους από τον θεό Ασκληπειό και η Ιωνική Στοά (καταγώγιο), που χρησίμευε ως κατάλυμα και εστιατόριο των ιερέων ή και των επισκεπτών.

Στο ανατολικό τμήμα της η Δωρική Στοά συμπεριλάμβανε την Ιερά Κρήνη, μια μικρή σπηλιά μέσα στον βράχο στην οποία υπήρχε πηγή, εφόσον το νερό αποτελούσε πρωταρχικό στοιχείο της λατρείας του θεού, και στο δυτικό της άκρο, όπως προείπαμε, το διαμέρισμα του Ιερού Βόθρου. Ο Ιερός Βόθρος, ένα φρέαρ με πολυγωνική τοιχοδομία βρίσκεται σε ψηλότερο επίπεδο από αυτού του ισογείου της στοάς και χρονολογείται στον 5ο αιώνα π.Χ. Στον Ιερό Βόθρο τελούνταν τα Ηρώα, οι θυσίες προς τους χθόνιους θεούς και τους ήρωες. 437. Ιωνική Στοά

Η Δωρική Στα, που ιδρύθηκε σύμφωνα με την οικοδομική της επιγραφή το 300/299 π.Χ., ήταν διώροφη με 17 δωρικούς κίονες στην πρόσοψη της. Σε αυτή πραγματοποιούνται εργασίες αναστύλωσης και αποκατάστασης του δυτικού τμήματος της πρόσοψης της, καθώς και των περιμετρικών τοίχων του ενσωματωμένου σε αυτήν διαμερίσματος του Ιερού Βόθρου. Οι αναστηλωτικές εργασίες περιλαμβάνουν την αναστύλωση των τριών δυτικότερων κιόνων του ισογείου, καθώς και την τοποθέτηση, πάνω σε αυτούς, των αρχαίων μελών του θριγκού (των επιστυλίων), της δωρικής ζωφόρου, των γείσων και των κατώτατων σφονδύλων των κιόνων του ορόφου. Επίσης προβλέπεται η τοποθέτηση των τοίχων που έκλειναν τα τέσσερα δυτικότερα μετακιόνια της στοάς, μέχρι το ύψος των ορθοστατών και των δύο στρώσεων λιθοπλίνθων.

Στο συγκρότημα των οικοδομημάτων του Ιερού του Ασκληπιού και της Υγείας, περιλαμβάνονται ο ναός και ο βωμός του θεού, καθώς επίσης και δύο στοές, η Δωρική Στοά, που λειτουργούσε ως εγκοιμητήριον, για τις διανυκτερεύσεις των ασθενών στο Ασκληπιείο και η Ιωνική Στοά (καταγώγιο), που χρησίμευε ως κατάλυμα και εστιατόριο των ιερέων ή και των επισκεπτών του Ασκληπιείου. Αποτελούνταν από τέσσερα δωμάτια και σύμφωνα με τις θεωρίες κάποιων άλλων μελετητών, ήταν βοηθητικό κτίριο, που προοριζόταν για την αντιμετώπιση των αυξημένων αναγκών του ιερού.

| Η Πόλη των Λόφων |

678

Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του Εν Άστυ Ασκληπιείου, όπως φαίνονται από το πλάτωμα του λόφου της Ακροπόλεως. Διακρίνονται σε πρώτο πλάνο η Δωρική Στοά, δηλαδή το Άβατον του νοσηλευτικού κέντρου, μια επιμήκης κατασκευή που καλύπτει όλο το κάτω άκρο της φωτογραφίας. Στο μέσο περίπου διακρίνεται η βάση του βωμού του Ασκληπιείου (από γκρι πωρόλιθο), ενώ στα δεξιά και μπροστά από την τριπλή κιονοστοιχία, υπάρχει το περίγραμμα του ναού που ήταν αφιερωμένος στον Ασκληπιό και την Υγεία. Δίπλα από τη συστάδα των τεσσάρων δέντρων εμφανίζονται τα ελάχιστα λείψανα της Ιωνικής Στοάς του ιερού.

Ελληνιστική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

488. Ελληνιστικά Καταστήματα Αγοράς

644. Κτίριο Αποθηκών

Οι ανασκαφές στο χώρο της Αγοράς έχουν καταδείξει το τεράστιο φάσμα εμπορικών συναλλαγών που διατηρούσε η πόλη της Αθήνας. Μετά το 460 π.Χ., όταν η μεγάλη εμπορική δύναμη μετατράπηκε σε πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας, έμποροι από όλο τον αρχαίο κόσμο συνέρρεαν στο λιμάνι της, τον Πειραιά, και από εκεί μετέφεραν τα εμπορεύματά τους στην Αγορά. Εκτός από τα γνωστά εμπορικά κέντρα της αγοράς (Στοά Αττάλου, Μέση Στοά, Νότια Στοά Ι και ΙΙ), υπήρχαν και “υποδεέστερα” κτίρια για να καλύψουν τις ολοένα και αυξανόμενες ανάγκες, ίχνη των οποίων διακρίνονται στη βόρεια πλευρά, δίπλα από τις γραμμές του ηλεκτρικού στο Θησείο.

Το κτίριο του Πομπείου, που βρισκόταν δίπλα από την Ιερά Πύλη και συνδεόταν με την προπαρασκευή των πομπών για τη γιορτή των Παναθηναίων, καταστράφηκε ολοσχερώς το 86 π.Χ. από την επιδρομή του Σύλλα. Στη θέση του, το 138-161 μ.Χ., οικοδομήθηκε ένα νέο κτίριο, τρίκλιτο, με πλάτος 18 μέτρων, διώροφο και με την είσοδο του στα ανατολικά, που λειτουργούσε ως αποθήκη τροφίμων. Παρόμοια λειτουργία είχε και το Πομπείο, σε περιόδους “αδράνειας”. Η δυτική στενή πλευρά του Κτιρίου των Αποθηκών κάλυπτε μέρος του μεταπυργίου ανάμεσα στην Ιερά Πύλη και το Δίπυλο, γεγονός που μαρτυρεί πως η παλιά οχύρωση ήταν ερειπωμένη. Στους τοίχους που διαχώριζαν το μεσαίο κλίτος από τα πλαϊνά, διακρίνονται στον αρχαιολογικό χώρο σήμερα, τα κατάλοιπα των πεσσών που στήριζαν τον όροφο. Με τον βόρειο εξωτερικό τοίχο συνόρευαν στενοί θάλαμοι, στους οποίους υπήρχαν κλίμακες επικοινωνίας με τον άνω όροφο. Με την άλωση της Αθήνας από τους Έρουλους το 267 μ.Χ., καταστράφηκε και το Κτίριο των Αποθηκών και στα ερείπια του εγκαταστάθηκαν αρχικά δύο κάμινοι κεραμέων, και μετέπειτα δύο στοές με καταστήματα. [1]

614. Πρόπυλο Ελευσινίου Τα ίχνη του Προπύλου του Ελευσινίου βρίσκονται νοτίως του ιερού 10.Ελευσίνιον εν Άστυ, κάτω από την ανεσκαμμένη Βιβλιοθήκη του Πανταίνου. 615. Βάση Αναθηματικών Αττικών Στηλών

645. Χάλκινος Ανδριάντας Σωκράτους Τα ίχνη της Βάσης των Αναθηματικών Αττικών Στηλών βρίσκονται ανατολικά του ιερού 10.Ελευσίνιον εν Άστυ, κάτω από την ανεσκαμμένη σήμερα Βιβλιοθήκη του Πανταίνου, και αφορούσε στη λατρεία του εν λόγω ιερού.

Από διάφορες πηγές μας είναι γνωστό πως στο Πομπείο, το κτίριο που ήταν φορτισμένο με την προετοιμασία της πομπής των Παναθηναίων, υπήρχε Χάλκινος Ανδριάντας του Σωκράτη, έργο του Λυσίππου. [2]

Κεραμεικός - Οδηγός των Μνημείων και του Μουσείου - σελ. 27

2. Κεραμεικός - Οδηγός των Μνημείων και του Μουσείου - σελ. 23

| Η Πόλη των Λόφων |

680

Σχέδιο αποτύπωσης της αρχαιολογικής σκαπάνης και των ευρημάτων αυτής στην περιοχή της Αγοράς του Θησέως και του Ελευσινίου. Επισημαίνεται η θέση του μεταγενέστερου Προπύλου, σε σχέση με το πολύ σημαντικό αρχαϊκό ιερό, που βρίσκεται στον βορρά.

Ίχνη των Ελληνιστικών Καταστημάτων της Αρχαίας Αγοράς μπορεί κανείς να διακρίνει στη βόρεια πλευρά του αρχαιολογικού χώρου (ο οποίος περιβάλλει τις γραμμές του τρένου του ΗΣΑΠ) και επί της οδού Αδριανού.

Αθήνα 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. Γενικά Στοιχεία Περιόδου

υγκρίνοντας την δημιουργία της Ρωμαϊκής Εποχής με την εκτίναξη της ελληνικής δημιουργίας από τον 6ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ. τη θεωρούμε συχνά μια απομίμηση του ένδοξου παρελθόντος. Όμως αυτή η αντίληψη δεν είναι σωστή. Η Ρωμαϊκή περίοδος είναι μια από τις σημαντικότερες της ελληνικής ιστορίας. Είναι μοναδικό το ιστορικό φαινόμενο ενός λαού που πολιτικά κατακτημένος και στρατιωτικά εξουθενωμένος, κατορθώνει με την δημιουργική δύναμη του πολιτισμού του να κατακτήσει και να εκπολιτίσει τον κατακτητή του, όπως άλλωστε αναγνώρισε και ο Λατίνος ποιητής Οράτιος με την πασίγνωστη φράση του “Graecia capta ferrum victorem cepit et artes intulit agresti Latio” [1]. Η πόλη διδάσκει την φιλοσοφία της, τις τέχνες της, τα γράμματα της, δια του κατακτητού της στην ανθρωπότητα και τελικά προσφέρει και τη γλώσσα της για να διατυπωθεί και να διαδοθεί μέσω αυτής η διδασκαλία του Χριστιανισμού. Είναι σαφές ότι για τέτοια εποχή δεν είναι καθόλου εποχή παρακμής.

Η Αθήνα διατηρούσε την αίγλη των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων με τα λαμπρά μνημεία, τα γυμνάσια, τις επαύλεις και τους κήπους της έως το 86 π.Χ., οπότε ο Ρωμαίος στρατηγός Σύλλας, την πολιόρκησε και την κατέλαβε. Τα τείχη της πόλης και του Πειραιά κατεδαφίστηκαν, πολλά μνημεία καταστράφηκαν, ενώ σπουδαία έργα τέχνης διαρπάγησαν. Το λαμπρό παρελθόν της επηρέασε τους ρωμαίους κατακτητές της, αυτοκράτορες και πλούσιους φιλαθηναίους ιδιώτες, καθώς και βασιλείς άλλων χωρών, οι οποίοι πολύ ενωρίς άρχισαν να διαθέτουν μυθώδη ποσά για την επισκευή κατεστραμμένων μνημείων, την κατασκευή έργων κοινής ωφελείας, καθώς και λαμπρών νέων οικοδομημάτων και να συμβάλλουν στην ανόρθωση του μεγαλείου της πόλης.

O αυτοκράτορας Αύγουστος ήταν ο πρώτος που άρχισε συστηματικό οικοδομικό πρόγραμμα ανόρθωσης της πόλης. Έδειξε σεβασμό στην πολιτιστική κληρονομιά και σε όλα τα έργα του διακρίνεται ένα φιλάρχαιο πνεύμα. Νέες πολεοδομικές αντιλήψεις και νέοι αρχιτεκτονικοί τύποι εισήχθησαν στην Αθήνα. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του προγράμματος αφορούσε την Αρχαία Αγορά. Τον 1ου αι. π.Χ. η πλατεία της Αγοράς του Σόλωνος, ο ομφαλός της πολιτικής, πολιτιστικής και εμπορικής ζωής, κατελήφθη από κτήρια. Εδώ μεταφέρθηκαν και στήθηκαν μνημεία από άλλες περιοχές, όπως ο ναός του Άρη από την Παλλήνη και ο βωμός του Διός από την Πνύκα, ενώ χτίστηκε και το Ωδείο του Αγρίππα, που πήρε το όνομα του από τον γαμπρό του Αυγούστου. Αργότερα, λόγω ελλείψεως ζωτικού χώρου [2], παρέστη ανάγκη αλλαγής στη λειτουργία της Αγοράς, η απομάκρυνση από αυτήν και μετεγκατάσταση των εμπορικών δραστηριοτήτων σε έναν άλλον χώρο 100 μ. περίπου ανατολικά. Αναγείρεται η Ρωμαϊκή Αγορά, ένα ρωμαϊκό forum που εισήχθη για πρώτη φορά στην Αθήνα. Δημιουργείται δηλαδή για πρώτη φορά ένα εμπορικό κέντρο με τη σημερινή έννοια του όρου. Μετά το 146 π.Χ., οι Ρωμαίοι κυριάρχησαν πλήρως σε ολόκληρη την Ελλάδα. Όπως ήταν φυσικό, η ρωμαϊκή κυριαρχία έφερε στις ελληνικές πόλεις αλλαγές στη διακυβέρνηση, στην οικονομική ζωή, στους όρους διαβίωσης. Ο 1ος αι. π.Χ. είναι για την Αθήνα μια περίοδος πολιτικής και οικονομικής αστάθειας. Επειδή η πόλη τάχθηκε με το μέρος του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη κατά των Ρωμαίων, πολιορκήθηκε και λεηλατήθηκε από τα στρατεύματα του Ρωμαίου στρατηγού Σύλλα, το 86 π.Χ. Η ανάρρωση από την καταστροφή ήταν αργή και οδυνηρή. Ωστόσο, την καταθλιπτική αυτή περίοδο η Αθήνα υπήρξε πόλος έλξης επιφανών και πλουσίων Ρωμαίων, φιλοσόφων, συγγραφέων και ποιητών. Ο σεβασμός και η αγάπη τους για τα αρχαία μνημεία φαίνεται και από την προσπάθειά τους να τα διατηρήσουν και να τα αναστηλώσουν δίνοντας δωρεές.

Μτφρ: “Η κατακτημένη Ελλάς κατέκτησε τον σκληρό κατακτητή της και εισήγαγε τις τέχνες στο αγροίκο Λατίνο”.

2. Πρέπει να σημειωθεί ότι μετά το 80 π.Χ. συνέρρεαν στην Αθήνα όλο και περισσότεροι έμποροι, γιατί έκλεισε η μεγάλη αγορά της Δήλου που καταστράφηκε στον ΙΒ΄ Μιθριδατικό πόλεμο.

| Η Πόλη των Λόφων |

682

Χάρτης Περιόδου Αρχαιολογικές Αναφορές & Σημεία Ενδιαφέροντος ος Πρ

Ακ

040

Ιερά

042

ια

Ναός Θεάς Τύχης Τάφος Ηρώδη Αττικού Ρωμαϊκή Αγορά Ωδείον Ηρώδου Αττικού Ναός του Άρεως Ωρολόγιον του Κυρρήστου Ωδείο Αγρίππα Ασκληπιείον Περίβολος Ναού Ολυμπίου Διός Βιβλιοθήκη Αδριανού Μνημείο Φιλοπάππου Βιβλιοθήκη του Πανταίνου Δεξαμενή Αδριανού

ε ήμ

αδ

062 063 065 066 067 068 070 072 073 074 076 077 283

Οδό

XII

III 283

III 057

286 039

067

X I

I II III IV V VI VII VIII IX

074

εσόγεια

Προς Μ

XVI

070

065

VII

077 068

VI V 034

IV 066

VII

052

305

302

072 035

VIII

XVII

064 073

014

VIII

062 076

016

XIV

ος

Πρ Σού

500μ.

1000μ.

XIII

ν νιο

100μ.

063

050

Ρωμαϊκή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

23. Οδός Περιπάτου (Μικρή)

78. Παλαιοχριστιανική Βασιλική

Η Μικρή Οδός Περιπάτου, όπως αναφέρεται, αποτελεί ουσιαστικά ένα παρακλάδι της αρχαίας Οδού Τριπόδων. Επί της ουσίας ένωνε την Τριπόδων με το Θέατρο Διονύσου, πέρναγε μπροστά από το Ωδείο του Περικλέους και κατέληγε στο άνω διάζωμα του θεάτρου (επιθέατρο) και συνδεόταν με την κύρια Οδό Περιπάτου, γύρω από τον λόφο.

Ο ναός είναι γνωστός βάση θρύλων και ανάγεται στα πρώιμα χριστιανικά χρόνια, ίσως και στον 1ο αι. μ.Χ. Βρισκόταν πλησίον του Αγίου Λουκά, της σημερινής οδού Πατησίων. Τα ερείπια που ανακαλύφθηκαν ανήκαν σε μεγάλο ναό, αρκετά μεταγενέστερου πάντως από αυτό που αναφέρουν οι θρύλοι, του οποίου οι πτέρυγες ήταν επιστρωμένες με ψηφιδωτό, ενώ το ενδιάμεσο κλίτος ήταν επιστρωμένο με μάρμαρα από τον Υμηττό. Πιθανόν να ανήκει χρονολογικά στον 5ο αιώνα μ.Χ. [1]

73. Περίβολος Ναού Ολυμπίου Διός Ο Ναός του Ολυμπίου Διός ξεκίνησε να κατασκευάζεται τον 6ο αιώνα π.Χ. αλλά δεν κατόρθωσε να ολοκληρωθεί μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια. Οι τελευταίες καταστροφές στον χώρο προκλήθηκαν από τον Σύλλα, το 86 π.Χ. Τον εξωραϊσμό όλου του χώρου του ιερού και την αποπεράτωση του ναού ανέλαβε περίπου δύο αιώνες αργότερα, κατά την πενταετία 125-130 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Αδριανός. Στον σηκό φυλασσόταν το κολοσσιαίο λατρευτικό χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός και κοντά σε αυτό ανδριάντας του Αδριανού, που λατρεύτηκε επίσης ως θεός στον ίδιο ναό. Παράλληλα, ένας μεγάλος ορθογώνιος περίβολος, ενισχυμένος με αντηρίδες και με μνημειακή είσοδο με πρόπυλο στην βόρεια πλευρά του (κοντά στην βορειοανατολική γωνία), υψώθηκε προστατευτικά γύρω από τον ναό. Ο περίβολος με τις αντηρίδες και το Πρόπυλο (Πύλη του Αδριανού) είναι μέχρι και σήμερα ευδιάκριτα, από την λεωφόρο Βασ. Αμαλίας.

185. Μνημείο Φειδιππίδη Στην Άγρα και στον λόφο του Αρδηττού βρίσκονταν το μνημείο του Φειδιππίδη, όπου έπεσε νεκρός για να αναγγείλει το “Νενικήκαμεν”, τρέχοντας 42 χλμ. από τον Μαραθώνα. Το μνημείο φτιάχτηκε από τον Ηρώδη Αττικό με πεντελικό μάρμαρο στη κορυφή του λόφου γράφοντας επάνω: «ΕΡΩΙ ΤΩ ΜΑΡΑΘΩΝΙΩ». Για την ιστορία, ο Φειδιππίδης ήταν ο δρομέας-αγγελιοφόρος, που πήγε στη Σπάρτη τρέχοντας (έφτασε σε 2 μέρες) για να καλέσει τους Σπαρτιάτες να πολεμήσουν στο Μαραθώνα, δυστυχώς χωρίς αποτέλεσμα, επειδή κάποιος χρησμός τους εμπόδιζε να ξεκινήσουν από τη Σπάρτη πριν το γέμισμα της Σελήνης. Το όνομα του οπλίτη που έτρεξε Μαραθώνα-Αθήνα δεν είναι γνωστό. Μάλλον, επειδή ο Φειδιππίδης ήταν γνωστός αγγελιαφόρος, συγχέεται με τον άγνωστο τελικά μαραθωνοδρόμο.

Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 136

| Η Πόλη των Λόφων |

684

269. Μνημείο (Βάθρο) του Αγρίππα Πρόκειται για μεγάλο τετράγωνο βάθρο που υψώνεται δίπλα στην πλατιά σκάλα μπροστά στα Προπύλαια της Ακροπόλεως. Αποτελείται από το θεμέλιο ορθογώνιου σχήματος 4,5 μέτρων ύψους και διαστάσεων 3,31 μ. επί 3,80 μ. και από το κύριο τμήμα ύψους 8,91 μ. που προς τα πάνω γίνεται στενότερο. Έχει φτιαχτεί από γαλαζωπό μάρμαρο του Υμηττού. Η κορνίζα που προεξέχει, και η βάση φτιάχτηκαν από λευκό πεντελικό μάρμαρο. Το θεμέλιο φτιάχτηκε από κροκαλοπαγή λίθο και από πωρόλιθο. Η τοιχοδομία του κύριου τμήματος είναι η ψευδοϊσόδομος, συνήθης κατά τους ελληνιστικούς χρόνους. Πάνω στο βάθρο υπήρχε ένα χάλκινο τέθριππο άρμα. Στη δυτική πλευρά του βάθρου υπάρχει η ακόλουθη επιγραφή: (Ὁ δῆ)μος Μ(ᾶρκον) Ἀγρίππα(ν) / Λε(υκίου) υἱόν / τρὶς ὕ(πατ)ον τὸν (ἑ)α(τ)οῦ / ε(ὐερ)γέτη(ν). [2] Εντούτοις η αρχιτεκτονική του μνημείου παραπέμπει σε εποχή προγενέστερη της ρωμαϊκής. Σημειωτέον ότι κάτω από την προαναφερθείσα επιγραφή διακρίνονται τα ίχνη παλαιότερης. Σήμερα πιστεύεται ότι το βάθρο τοποθετήθηκε από τον Ευμένη τον 2ο, βασιλιά της Περγάμου, με αφορμή μια νίκη του στα Παναθήναια του 178 π.Χ. Πάνω σε αυτό ήταν ένα τέθριππο άρμα με τον Ευμένη και τον αδελφό του Άτταλο. Αντίστοιχα αναθήματα υπήρχαν δίπλα από τον Παρθενώνα και στην Αρχαία Αγορά, μπροστά από τη Στοά του Αττάλου. Περί το 27 π.Χ. το τέθριππο αυτό έδωσε τη θέση του σε εκείνο με τον Μάρκο Αγρίππα.

2. Μετάφραση: “Ηνίοχος στο άρμα ήταν ο Μάρκος Αγρίππας, φίλος της Αθήνας και γαμπρός του Αυτοκράτορα της Ρώμης Αυγούστου”.

Το μνημειώδες Βάθρο του Αγρίππα, όπως διακρίνεται λίγο πριν από τα Προπύλαια, κατά την άνοδο στον λόφο της Ακροπόλεως. Αρχικά ανήκε στον Ευμένη και τον Άτταλο, μαζί με τον τέθριππο ανδριάντα που ήταν τοποθετημένος εκεί.

Ρωμαϊκή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

277. Δεξαμενή Ηρωδείου

286. Γυμνάσιον Αδριανού

Τα κατάλοιπα της ρωμαϊκής Δεξαμενής του Ηρωδείου διακρίνονται μπροστά από τη κλίμακα ανόδου του Ωδείου του Ηρώδη του Αττικού, επί της σημερινής πεζοδρομημένης οδού Διονυσίου του Αρεοπαγίτου.

Μεταξύ της Στοάς του Αττάλου και της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Περιβάλλεται μεταξύ των σημερινών οδών Άρεως, Κλάδου, Βρυσακίου και Αδριανού. Η ανασκαφή του μνημείου δεν είναι εφικτή, καθώς άνωθεν αυτού βρίσκονται νεότερα μνημεία (Άγιος Θωμάς Βρυσακίου, η “Αυλή των Θαυμάτων” με την οικία Λογοθέτη, το εκκλησάκι του Αγίου Ελισαίου κ.α.). “…Υπό του Αδριανού επίσης οικοδομείται το κοινόν ιερόν των θεών, το Πάνθεον, την θέσιν του οποίου όμως δεν γνωρίζομεν, προς βορράν της Ρωμαϊκής Αγοράς η βιβλιοθήκη, της οποίας σώζονται μεγαλοπρεπή ερείπια, και το ομώνυμον του Γυμνάσιον, ευρισκόμενον κατά πάσαν πιθανότητα μεταξύ της Βιβλιοθήκης και της Στοάς του Αττάλου”. [1]

282. Βακχείον Το Βακχείον πιθανόν να βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο της νότιας κλιτύος του Ιερού Βράχου της Ακροπόλεως, παρά το Ιερό και το Θέατρο του Διονύσου. 285. Πάνθεον

288. Κλίμακα Ναού του Ηφαίστου “…Υπό του Αδριανού επίσης οικοδομείται το κοινόν ιερόν των θεών, το Πάνθεον, την θέσιν του οποίου όμως δεν γνωρίζομεν, προς βορράν της Ρωμαϊκής Αγοράς η βιβλιοθήκη, της οποίας σώζονται μεγαλοπρεπή ερείπια, και το ομώνυμον του Γυμνάσιον, ευρισκόμενον κατά πάσαν πιθανότητα μεταξύ της Βιβλιοθήκης και της Στοάς του Αττάλου”. [1]

Μετά τον 5ο αι. π.Χ. ο χώρος γύρω από τον ναό εξωραΐσθηκε με την δημιουργία ενός κήπου, όπως υπαινίσσονται οι σκαμμένοι λάκκοι στην κορυφή του λόφου που περιείχαν πήλινες γλάστρες. Τον 3ο αι. π.Χ. υψώθηκε ένας τετράπλευρος περίβολος με είσοδο στην νότια πλευρά του, απ' όπου η πρόσβαση ήταν ευκολότερη. Κατά τα τέλη του 1ου αι. π.Χ. μια μνημειακή κλίμακα στην ανατολική πλευρά του λόφου συνέδεσε τον ναό με τον χώρο της Αγοράς. Η κλίμακα διερχόταν μεταξύ του Ιερού του Απόλλωνος Πατρώου και του Βουλευτηρίου. Λόγω της επέκτασης των προαναφερθέντων, καθώς και του νέου Μητρώου, η άνοδος προς το μεγάλο ιερό ήταν δυσδιάκριτη, επομένως η κλίμακα φάνταζε απαραίτητη.

Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 111

| Η Πόλη των Λόφων |

686

289. ΝΑ Εξέδρα Βιβλιοθήκης Αδριανού Σε κάθε μία από τις μακρές πλευρές του οικοδομήματος, τη βόρεια και νότια, εντοπίζονται τρεις προεξέχουσες κόγχες (εξέδρες), δύο κυκλικές και μία ορθογώνια, με ζεύγη αράβδωτων κιόνων να στηρίζουν τη στέγαση τους. Η μία εξ' αυτών διακρίνεται εντός σημερινού οικοπέδου με την ονομασία “Καλάμια”, στην Πλάκα. 291. Αψίδα Αγοράς Η Αψίδα βρισκόταν μεταξύ της Στοάς του Αττάλου και της Βιβλιοθήκης του Πανταίνου και αποτελούσε την κύρια πύλη - μετάβαση από την Αρχαία Αγορά στην νέα Ρωμαϊκή Αγορά. Δίπλα σε αυτήν υπήρχε και δημόσιο αποχωρητήριο (περιρραντήριο), ενώ η αψιδωτή της κατασκευή δήλωνε και τη σημασία της. 293. Μνημείο Ευβουλίδου Τα λείψανα του μνημείου βρέθηκαν ΝΑ της Αγοράς Σόλωνος, στον Κεραμεικό, πλησίον του ναού Αγίων Ασωμάτων “…το οποίον, ως είναι γνωστόν εκ της περιγραφής του Παυσανίου, έκειτο πλησίον της από του Διπύλου προς την Αγοράν αγούσης οδού”. [2]

2. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 104

Σχεδιαστική αναπαράσταση της Αψίδας της Αγοράς από την Αμερικάνικη Αρχαιολογική Σχολή, τοποθετηένο μεταξύ της Στοάς του Αττάλου (αριστερά) και της Βιβλιοθήκης του Πανταίνου (δεξιά). Στο βάθος διακρίνεται το Πρόπυλο της Αρχηγέτιδος Αθηνάς, το οποίο στέκεται ακόμα στο σημείο.

Ρωμαϊκή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

294. Ελευσινιακός Κηφισός

296. Αδριανούπολις

Ο Ελευσινιακός ποταμός Κηφισός (Σαρανταπόταμος) που βρίσκεται στην είσοδο της πόλης της Ελευσίνας, σήμερα έχει στερέψει. Παρόλα αυτά διατηρείται η καλοδιατηρημένη πέτρινη γέφυρα μήκους 50 μ. και φάρδους 5,5μ. πάνω από τον Ελευσίνιο Κηφισό που είχε πλάτος 30μ. και ήταν “ορμητικός” [1].

Ως “Αδριανούπολη” αναφέρεται η περιοχή πέριξ του σημερινού Ζαππείου, του Εθνικού Κήπου και της Πλατείας Συντάγματος, στην οποία διέμενε αλλά και κατασκεύασε πλήθος έργων, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός. Στην ουσία αποτελούσε την νέα πόλη εκείνων των χρόνων, ήταν εκτός των τειχών, και περιελάμβανε την Πύλη του Αδριανού, το Ολυμπίειο και το Καλλιμάρμαρο. [2]

295. Γέφυρα Τετράτοξη Κηφισού 299. Γραφεία του Κράτους Η Ιερά Οδός συναντάει την κοίτη του Ελευσινιακού Κηφισού (σημερινού Σαρανταπόταμου), στα ανατολικά κράσπεδα της σημερινής Ελευσίνας. Εδώ ο αυτοκράτορας Αδριανός, κατασκεύασε τη μεγάλη λίθινη γέφυρα με διαστάσεις 50 μέτρα μήκος και 5,30 μέτρα πλάτος. Το πλάτος του ποταμού είναι 30 μέτρα περίπου και γεφυρώνεται από τέσσερα τόξα με διάμετρο των μεσαίων 6,90 μέτρα και των ακραίων 4,30 μέτρα. Το τμήμα της κοίτης κάτω απ' την γέφυρα, είναι στρωμένο με μεγάλους ορθογώνιους πωρόλιθους, πάνω στους οποίους εδράζονται τα βάθρα των τόξων της γέφυρας. Οι τοίχοι της, τα βάθρα και τα τόξα της, είναι κατασκευασμένα με σκληρούς πωρόλιθους του Πειραιά, που η επεξεργασία τους είναι τόσο επιμελημένη, ώστε νομίσθηκε κατ' αρχήν ότι ήταν έργο ελληνιστικών χρόνων. Η χρησιμοποίηση όμως ασβέστη, το σχήμα των συνδέσμων και οι λατινικοί αριθμοί, χρονολογούν τη γέφυρα στους ρωμαϊκούς χρόνους και μάλιστα στους χρόνους του Αδριανού. Προς τις ενδείξεις αυτές συμφωνούν και οι μαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων, που μας πληροφορούν, ότι ο Αδριανός όταν ήλθε στην Αθήνα και μυήθηκε στα Ελευσίνια Μυστήρια, κατασκεύασε και γέφυρα στον Ελευσινιακό Κηφισό. Επειδή είναι γνωστό, ότι ο Αδριανός μυήθηκε στα Μυστήρια μεταξύ των ετών 124-125 μ.Χ., τότε πρέπει να τοποθετηθεί και η κατασκευή της γέφυρας. Αφορμή της κατασκευής της γέφυρας, έδωσε μια πλημμύρα [1] του Κηφισού το φθινόπωρο του 125 μ.Χ.

Αλλιώς αναφέρονται και σαν Δημόσια Γραφεία. Κτίριο που βρισκόταν πλησίον Μεσαίας Στοάς και παλαιότερα περιγραφόταν ως άγνωστο ιερό, αλλά η χρήση του πρέπει να ήταν καθαρά διοικητική. Βρίσκεται απέναντι από το Στρατηγείο και την Θόλο. 301. Οχετοί και Φρεάτια Η Αρχαία Αγορά του Σόλωνος ήταν γεμάτη από οχετούς, οι οποίοι κατέληγαν στον Ηριδανό ποταμό, λίγο βορειότερα και έξω από τα τείχη. Επίσης από την αρχαιολογική σκαπάνη βρέθηκαν πολλά φρεάτια με πλήθος αρχαίων κοσμημάτων, αγγείων, νομισμάτων και άλλων πήλινων σκευών, από τον 6ο αιώνα π.Χ. μέχρι και το 1831 μ.Χ. Σημαντικά ευρήματα αποτελούν επίσης οι εξοστρακισμοί, τα ψηφοδέλτια και ένα μαρμάρινο κληρωτήριον, που χρησιμοποιούνταν από τα δικαστήρια και τη Βουλή την περίοδο των δέκα φυλών.

Η πληροφορία αυτή έκανε τον Παυσανία να χαρακτηρίσει το Ελευσινιακό ποτάμι, ως “βιαιότερον” του ομώνυμου αθηναϊκού.

2. Ι.Τραυλός / Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών / σελ. 112

| Η Πόλη των Λόφων |

688

301. Μεγάλος Αγωγός Ο Μεγάλος Αγωγός ήταν εξ' ολοκλήρου κατασκευασμένος από πηλό και διέρχονταν από βορρά προς νότο, δηλαδή από τον Κεραμεικό και τον Ηριδανό Ποταμό μέχρι τη Θόλο. Εντός του αρχαιολογικού χώρου διακρίνεται μεγάλο μέρος της τάφρου στην οποία εντασσόταν (στο Μνημείο των Επονύμων Ηρώων, στο ΝΑ Όρος, ατη Μέση Στοά κ.α). Ο αγωγός είχε πολλά παρακλάδια εντός του ιστορικού χώρου, και ένα εξ αυτών, διακρίνεται παράλληλα με το Μνημείο των Επωνύμων Ηρών και ένα άλλο, το ανατολικό παρακλάδι, διακρίνεται κάτω από την αυλή του νομισματοκοπείου. 302. Ρωμαϊκοί Κήποι, Κρήνες και Γυμνάσια Σημαντικά ευρήματα της περιόδου υπάρχουν στο νότιο τμήμα της αρχαίας πόλης, γύρω από τον Ιλισσό ποταμό, καθώς και εντός του σημερινού Εθνικού Κήπου. 304. Ρωμαϊκά Υδραγωγεία και Βαλανεία Σημαντικά ευρήματα της περιόδου υπάρχουν στο νότιο τμήμα της αρχαίας πόλης, γύρω από τον Ιλισσό ποταμό και την λεγόμενη “Αδριανούπολις”. Βαλανεία (λουτρά) μπορεί κανείς να παρατηρήσει στον αρχαιολογικό χώρο του Ολυμπίειου, στο Ζάππειο (επί της λεωφόρου βασ. Αμαλίας) και στη βόρεια πλευρά του Εθνικού Κήπου, ενώ υπάρχει και ένα μη προσβάσιμο, εντός του στρατοπέδου, επί της λεωφόρου βασ. Σοφίας.

Στην περιοχή του ποταμού Σαρανταπόρου στην Ελευσίνα διακρίνονται τα κατάλοιπα μιας γέφυρας ηλικίας 2000 χρόνων, της τετράτοξης γέφυρας του αρχαίου Κηφισού.

Ρωμαϊκή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

491. Άρτεμις Βουλαία

492. Ναός Ελευσινιακών Θεοτήτων

Το ιερό βρισκόταν πλησίον της Θόλου και του Ωδείου του Αγρίππα, εντός της Αρχαίας Αγοράς. Από επιγραφές του 3ου και του 2ου αι. π.Χ. που βρέθηκαν εντός της Θόλου, γνωρίζουμε πως οι πρυτάνεις θυσίαζαν σε διάφορες θεότητες, όπως: ο Απόλλων Προστατήριος, η Άρτεμις Βουλαία, η Άρτεμις Φώσφορος και οι γυναικείες θεότητες που αποκαλούνται Φώσφοροι. Επομένως το νέο ιερό που χτίστηκε στα ρωμαϊκά χρόνια φαίνεται να συμπλήρωνε την παλαιότερη λατρευτική ανάγκη. Ο λόγος όμως δεν ήταν η αύξηση της δημοτικότητας της Αρτέμιδος, αλλά του αυτοκράτορα Τιβέριου, που υπήρξε σημαντικός ευεργέτης της πόλεως. Και περισσότερο και από τον αυτοκράτορα οι Αθηναίοι τιμούσαν τη θετή του μητέρα, που ήταν και μητέρα του Αυγούστου (του προηγούμενου αυτοκράτορα), στήνοντας αγάλματά της ως “Άρτεμις Βουλαία” και “Αυγούστα Πρόνοια”.

Τα Ελευσίνια Μυστήρια απόκτησαν μεγάλη φήμη και αίγλη μετά τον πόλεμο της Ελευσίνας με την Αθήνα και την νίκη των δεύτερων, που είχε με αποτέλεσμα οι Αθηναίοι να αναλάβουν την διοίκηση και την εποπτεία τους. Μεγάλη ήταν σε αυτό η συμβολή των Πεισιστρατιδών, ωστόσο τα Ελευσίνια μυστήρια θεωρείται πως έφτασαν στο απόγειο της ακμής τους την εποχή του Περικλή. Ειδικό ψήφισμα των Αθηναίων την περίοδο αυτή όριζε την καταβολή χρηματικών ποσών υπέρ του τελεστηρίου της Ελευσίνας από τους Αθηναίους γαιοκτήμονες, τους συμμάχους και τους κληρούχους, ενώ παράλληλα όλοι οι Έλληνες καλούνταν σε προσφορές και δωρεές με αντάλλαγμα το δικαίωμα της ελεύθερης συμμετοχής στα μυστήρια. Ουσιαστικά, τα μυστήρια έγιναν από τότε ανοιχτά προς όλους τους Έλληνες, συμπεριλαμβανομένου και των δούλων και σε μεταγενέστερη περίοδο έγιναν ανοιχτά και στους Ρωμαίους. Ο μικρός ναός των Ελευσινιακών Θεοτήτων, ίχνη του οποίου βρέθηκαν δίπλα στο Ωδείο του Αγρίππα, δείχνει τη σημασία που έδιναν οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες στη τέλεση των Μυστηρίων, στα οποία και έλαβαν όλοι μέρος, εκτός από τον Νέρωνα, στον οποίο δεν επετράπη η συμμετοχή, λόγω των καταστροφών που προκάλεσε στη πόλη. Σε αυτόν λατρευόταν, εκτός από τη Δήμητρα και την Κόρη (Περσεφόνη), όλες οι Χθόνιες θεότητες (Εκάτη, Πλούτωνας, Γη, κ.α), έθιμο με ρίζες από το χθόνιο χαρακτήρα της λατρεία των Πελασγών.

| Η Πόλη των Λόφων |

690

493. Άγαλμα Γάιου Καίσαρα Είναι ένα από τα ελάχιστα αγάλματα που έχουν κατασκευαστεί αφιερωμένα στον Γάιο Καίσαρα, ή αλλιώς Καλιγούλα, ο οποίος συνέδεσε το όνομά του με τη φαυλότητα, τον σαδισμό και την “τρέλα” της εξουσίας. Βρέθηκε πλησίον του Ναού του Άρεως, ο οποίος ναός μεταφέρθηκε τον 1ο αιώνα π.Χ. στην αγορά και διετέλεσε καθήκοντα αυτοκρατορικής λατρείας κατά τα ρωμαϊκά χρόνια. 561. Βεσπασιανές (περιρραντήρια) “Πανταίνου” Το ένα εκ των περιρραντηρίων βρισκόταν στην οδό που συνέδεε την Αρχαία Αγορά με τη Ρωμαϊκή αγορά, πίσω από την αψιδωτή πύλη. Η χρήση τους, όπως και στα μεταγενέστερα χρόνια (επί τουρκοκρατίας) ήταν παρόμοια με τα δημόσια λουτρά (βεσπασιανές ή χαμάμ), καθώς βασικός σκοπός ήταν η συνάθροιση και οι δημόσιες σχέσεις. 562. Βεσπασιανές (περιρραντήρια) “Θόλου”

Ωδείο Αγρίππα

Ναός Ελευσινιακών Θεοτήτων

Το ένα εκ των περιρραντηρίων βρισκόταν στη δυτική πλευρά της αγοράς, στο ύψος της Μέσης Στοάς, μεταξύ του Στρατηγείου, της Θόλου και του Όρους, στο σημείο αυτό ξεκίναγε και η Φαληρική οδός. Η χρήση τους, όπως και στα μεταγενέστερα χρόνια (επί τουρκοκρατίας) ήταν παρόμοια με τα δημόσια λουτρά (βεσπασιανές ή χαμάμ), καθώς βασικός σκοπός ήταν η συνάθροιση και οι δημόσιες σχέσεις.

Τα Ελευσίνια Μυστήρια εξακολουθούσαν να τελούνται και κατά τα ρωμαϊκά χρόνια και γι΄αυτόν το σκοπό κατασκευάστηκε ο Ναός των Ελευσινιακών Θεοτήτων, ο οποίος στέγασε τη λατρεία όλων των χθόνιων θεοτήτων. Στον χάρτη επισημαίνεται η θέση του μνημείου, σε σχέση με την Οδό Παναθηναίων.

Ρωμαϊκή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

607. Αμφιθέατρο Αρδηττού

616. Δωμάτια Ελευσινίου

Μικρό αμφιθέατρο όπου ελάμβαναν χώρα μονομαχίες, θηριομαχίες και άλλα θεάματα. Ίχνη και θραύσματα που το ταυτίζουν βρέθηκαν στην ανατολική κλίτυ του λοφου του Αρδηττού, προς την μεριά δηλαδή της σημερινής συνοικίας του Παγκρατίου. Κάποιοι θεωρούν πως το Αμφιθέατρο του Αρδηττού ταυτίζεται με τη σφενδόνη του Σταδίου, η οποία είναι μεταγενέστερη του υπόλοιπου μνημείου και ότι το αμφιθέατρο δεν αποτέλεσε ξεχωριστή κατασκευή.

Τα “Δωμάτια του Ελευσινίου” βρίσκονται βορείως του αρχαϊκού ιερού Ελευσινίου του Άστεως (της πόλης των Αθηνών) και πιθανόν να σχετίζονται με τον ναό, με άγνωστη όμως ακόμα χρήση. Από κάποιους αρχαιολόγους αναφέρεται και αυτό ως “Ιερό”, βρίσκεται σε χαμηλότερη στάθμη από τον αρχαϊκό ναό και εντός του περιβόλου αυτού. 617. Στοά Ρωμαϊκής Περιόδου

608. Σαρκοφάγοι Μια μαρμάρινη σαρκοφάγος του 2ου αι. μ.Χ. που περιβάλλεται από κτιστό τοίχο και έχει εξαιρετική διακόσμηση αποκαλύφθηκε στον ανατολικό περιμετρικό διάδρομο του Σταδίου, πολύ κοντά στο σημείο όπου είχε εντοπισθεί από τον Α.Σκιά το 1904 η λεγόμενη σαρκοφάγος του Ηρώδη Αττικού. Από τις ανασκαφές αποκαλύφθηκαν επίσης τέσσερις κεραμοσκεπείς τάφοι και τρεις κτιστοί (τέλος του 3ου- αρχές του 4ου αι.μ.Χ.).

Τα ίχνη της βρίσκονται νοτίως του 10.Ελευσινίου του Άστεως, κάτω από τη Βιβλιοθήκη του Πανταίνου. Σηματοδοτούσε το νότιο όριο του αρχαϊκού ιερού. 620. Περίστυλη Στοά Επί βασιλείας του αυτοκράτορα Αυγούστου εμφανίστηκαν οι περίστυλοι οδοί στην Αθήνα. Ο Παυσανίας αναφέρει μια στοά κατά μήκος της Παναθηναϊκής Οδού ανάμεσα στην Αγορά και τον Κεραμεικό. Στην πραγματικότητα υπήρχαν περισσότερες στοές, εκατέρωθεν και κατά μήκος του τμήματος από τον Βωμό των Δώδεκα Θεών μέχρι τις Ηρίαι Πύλαι.

| Η Πόλη των Λόφων |

692

646. Βάση Ανδριάντα Στην εξωτερική πλευρά του Διπύλου (Θριάσιαι Πύλαι) του Κεραμεικού υπάρχουν ίχνη μιας τετράγωνης βάσης από την εποχή του αυτοκράτορα Αδριανού (2ος αιώνας μ.Χ.). Αυτή η Βάση πιθανά υποβάσταζε ένα ψηλό βάθρο, αντίστοιχο του Ευμένους και του Αττάλου (και αργότερα του Αγρίππα) στην Ακρόπολη και την Αγορά, που έφερε τον ανδριάντα του αυτοκράτορα. [1] 647. Ιερό Εκάτης Το ιερό της θεάς ιδρύθηκε κατά την εποχή της ρωμαιοκρατίας στο νοτιοδυτικό άνδηρο του Κεραμεικού και καταλάμβανε την μεγαλύτερη έκταση του. Τα ίχνη του βρίσκονται βορείως του σύγχρονου μουσείου και νοτίως της Οδού των Τάφων. Νότια του τεμένους υπάρχει ένα φρέαρ και μια κόγχη που περιβάλλει ένα βάθρο με τριγωνική υποδοχή, όπου στεκόταν ο πεσσός της Εκάτης. Από το βάθρο ακολουθεί μια άλλη τετράγωνη υπέργεια κατασκευή, στην πρόσοψη της οποίας διασώζεται μικρό αναθηματικό ανάγλυφο. [2]

Βάση Ανδριάντα

Ιερό της Εκάτης

Κεραμεικός - Οδηγός των Μνημείων και του Μουσείου - σελ. 19

2. Κεραμεικός - Οδηγός των Μνημείων και του Μουσείου - σελ. 42

Δύο από τα ελάχιστα κατάλοιπα των ρωμαϊκών χρόνων στον Κεραμεικό: το προσφάτως ανακαλυφθέν Εκατείο και η μνημειακή βάση του ανδριάντα του αυτοκράτορα, ο οποίος έστεκε σε μια από τις κύριες αρχαίες εισόδους της πόλης.

Αθήνα 267-408 μ.Χ. Γενικά Στοιχεία Περιόδου

καταστροφή το 267 μ.Χ. της πόλεως από τους Έρουλους ήταν τεράστια και η εντύπωση που έδιναν οι ζημιές σε όλο το μήκος και το πλάτος της Αθήνας ήταν τρομακτική, καθώς η πόλη είχε επεκταθεί πολύ κατά την άνθιση της τους προηγούμενους αιώνες. Τα πλείστα εκ των μεγαλοπρεπών κτισμάτων, των ιερών ναών και των υπολοίπων δημοσίων οικοδομημάτων, μετεβλήθησαν σε άμορφη σωρό ερειπίων. Σήμερα τα ίχνη της καταστροφής είναι φανερά παντού, όπου διεξήχθησαν ανασκαφές. Στο Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού, στο Ωδείο του Περικλέους και σε όλη την έκταση της Αγοράς του Σόλωνος ανασκάφθηκε παχύ στρώμα τέφρας, εντός της οποίας βρέθηκαν άφθονα αγγεία και νομίσματα αναγόμενα στους χρόνους της επιδρομής.

Κατά τον 4ο αιώνα η πόλη άρχισε να ακμάζει πάλι σταδιακά, κυρίως λόγω των φιλοσοφικών σχολών της που επαναλειτούργησαν. Η πρότερη φήμη που είχαν οδήγησε πλήθος φιλομαθών νέων να συρρεύσουν σε αυτές, ανεξαρτήτως θρησκείας ή έθνους. Εκείνη τη περίοδο σπούδασαν στην Αθήνα ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, ο Βασίλειος ο Μέγας και ο Ιουλιανός ο Παραβάτης. Σε αυτή τη νέα απόπειρα ανάπτυξης συνέβαλλαν σημαντικά και οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου, οι οποίοι ευνόησαν την Αθήνα, όχι μόνο υλικά, αλλά δείχνοντας και ανοχή έναντι των Εθνικών. Αυτό συνετέλεσε στην επέκταση της πόλεως εκτός των τειχών με νέα ιδρύματα και κτίρια σχετικών με αυτά. Ανεγείρονται σπουδαία οικοδομήματα, ιδιωτικές κατοικίες και επισκευάζονται ορισμένα εκ των παλαιοτέρων.

Μετά από αυτό το ισχυρό χτύπημα οι Αθηναίοι δεν είχαν την δυνατότητα να ανοικοδομήσουν τη πόλη εκ νέου και τα πρώτα στοιχειώδη έργα καταγράφονται πολύ μεταγενέστερα των Ερούλων. Το νέο τείχος που κτίσθηκε ήταν σαφώς μικρότερο και κάλυπτε μόνο το βόρειο εκ του λόφου της Ακροπόλεως τμήμα της πόλεως. Σε αυτό εντάχθηκαν ως οχυρωματικά στοιχεία η Στοά του Αττάλου, η Βιβλιοθήκη του Αδριανού και η Ρωμαϊκή Αγορά. Το νέο τείχος, γνωστό και ως υστερορωμαϊκό, είχε περιμετρικά πύργους και οι πύλες αυτού λιγοστές, μόνο πάνω στις σημαντικότερες οδικές αρτηρίες. Η νέα πόλη είχε έκταση περί το 1/14 της παλαιάς.

Στη Αγορά του Σόλωνος το μόνο διασωθέν, και ακέραιο μέχρι σήμερα, μνημείο ήταν ο Ναός του Ηφαίστου. Επισκευάζονται η Θόλος, το Μητρώο, τμήμα της Βιβλιοθήκης του Αδριανού, ενώ κατασκευάζεται μια αγνώστου χρήσεως “τρίκλιτη βασιλική” στα δυτικά. Στο κέντρο της αγοράς κατασκευάζεται Μεγάλο Γυμνάσιο και τα Αγάλματα των Τριτώνων και των Γιγάντων επαναχρησιμοποιούνται στη είσοδο του. Περιμετρικά του λόφου του Αρείου Πάγου βρέθηκαν λείψανα πλείστων άλλων εκπαιδευτηρίων και σχολών, καθώς και βαλανείων, οικιών και ίχνη οδών. Στα νότια του ιερού βράχου παρατηρούνται εργασίες αναστύλωσης μόνο στο Ασκληπιείο, ενώ τα νέα έργα σε εκείνη τη περιοχή περιλαμβάνουν επίσης γυμνάσια και εκπαιδευτήρια, λείψανα των οποίων βρίσκονται επί του πεζοδρόμου του Δ. Αρεοπαγίτου.

Από τη καταστροφή διεσώθη μόνο η Ακρόπολη και τα μνημεία της, η οποία μετατρέπεται σε φρούριο. Για την κάλυψη των αναγκών της σε πόσιμο νερό, κατασκευάσθηκε θολωτή δεξαμενή, όπισθεν των Προπυλαίων, στη θέση όπου υπήρχε μια αντίστοιχη δεξαμενή κατά τα ρωμαϊκά χρόνια.

Το σημαντικότερο όμως πνευματικό ίδρυμα της εποχής είναι το Γυμνάσιο της Ακαδημίας, το οποίο μέσω των νεοπλατωνικών φιλοσόφων καταλαμβάνει πάλι εξέχουσα θέση. Αν και η παλαιά αίγλη της Αθήνας δεν επανήλθε πλήρως, θεωρείται αξιοθαύμαστη η αναγέννηση της μέσα από την τέφρα, ιδιαίτερα σε μια εποχή όπου αναδεικνύεται ως νέο κέντρο του Ελληνισμού η Κωνσταντινούπολη.

| Η Πόλη των Λόφων |

694

Χάρτης Περιόδου Αρχαιολογικές Αναφορές & Σημεία Ενδιαφέροντος ος Πρ

Ακ

IX ια

Ρωμαϊκή Αγορά Βιβλιοθήκη Αδριανού Υστερορωμαϊκό Τείχος Τρίκλιτος Βασιλική Μητρώου Οικοδόμημα Αετίου Μέγα Γυμνάσιον Γυμνάσιον Ολυμπίου Διός ιδιωτικαί Σχολαί Ρωμαϊκή Έπαυλις

ε ήμ

αδ

066 074 081 084 085 086 087 309 490

Ιερά

III

Οδό

283

XII

XI 648

ΧΙΧ Πύλη Beule ΧΧΙΙΙ Βόρεια Πύλη Α

084

XVI

490

074

056

εσόγεια

Προς Μ

065

XXIII I II III IV V VI VII VIII IX

VI V 034

081

606

XIX

VII

087

XVII 073 086

014

VIII

062 016

1000μ.

XIII

ιον

500μ.

ούν

Σ ος

Πρ

100μ.

XIV

050

Υστερωμαϊκή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

80. Γυμνάσιον Αγοράς - Ανάκτορο των Γιγάντων

82. Θολωτή Δεξαμενή

Μετά την καταστροφή του Ωδείου του Αγρίππα και των υπόλοιπων κτισμάτων της Αρχαίας Αγοράς από τους Έρουλους, τμήματα του κτηρίου χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση του τεράστιου “Ανακτόρου των Γιγάντων”. Το Γυμνάσιο ή ανάκτορο των γιγάντων ήταν ένα ευρύ οικοδομικό συγκρότημα που κατέλαβε το μεγαλύτερο μέρος της πλατείας της Αγοράς μετά το 400 μ.Χ. Προσανατολισμένο στον άξονα Βορρά-Νότου, κάλυπτε παλαιότερα κτήρια, όπως το Ωδείο του Αγρίππα, τμήμα της Μεσαίας Στοάς και της Νότιας Στοάς ΙΙ. Περιελάμβανε δύο μεγάλες περίστυλες αυλές γύρω από τις οποίες διατάσσονταν πολυάριθμα δωμάτια, λουτρική εγκατάσταση και στα νότια κήπο. Κάλυπτε συνολική έκταση 13.500 τετραγωνικών μέτρων. Η μνημειώδης είσοδός του έβλεπε προς την οδό των Παναθηναίων. Αρχικά το κτήριο αυτό χαρακτηρίστηκε ως Γυμνάσιο εκπαιδευτήριο.

Τον 6ο αι. χτίστηκε δεξαμενή για την συλλογή του βρόχινου νερού στα ανατολικά της Πινακοθήκης και όπισθεν των Προπυλαίων της Ακροπόλεως. Η δεξαμενή αυτή είχε χρήση και σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, το κτήριο ήταν πολυτελής έπαυλη, η οποία χρησίμευε ως έδρα αυτοκρατορικού αξιωματούχου, ίσως του κυβερνήτη της Αθήνας. Είναι μάλιστα πολύ πιθανό να ήταν η κατοικία της οικογένειας της αυτοκράτειρας Ευδοκίας (5ος αι. μ.Χ.). Το κτήριο αυτό περιλάμβανε λουτρά και είχε πολλά δωμάτια, τα οποία ανοίγονταν σε δύο περίστυλες αυλές και στον ιδιαίτερα μεγάλο κήπο. Είχε τρία ανοίγματα διαμορφωμένα από τέσσερις κτιστούς πεσσούς, πάνω στους οποίους τοποθετήθηκαν τέσσερα από τα έξι υπερφυσικού μεγέθους αγάλματα των Τριτώνων (άνθρωποι-ψάρια) και των Γιγάντων (άνθρωποιφίδια) από το κατεστραμμένο Ωδείο του Αγρίππα. Οι τρεις σώζονται ακόμη στη θέση τους, ενώ έχουν βρεθεί διάφορα τμήματα από τους υπόλοιπους (δύο από τα κεφάλια βρέθηκαν στην Ελευσίνα). [1]

84. “Τρίκλιτος Βασιλική” Μητρώου “…Εκ των άλλων, των καταστραφέντων κτηρίων, επισκευάζονται η Θόλος και το Μητρώον, εις την μεγαλυτέραν αίθουσαν του οποίου, την βορείαν, οικοδομείται μια τρίκλιτος βασιλική, άγνωστον δια ποιον σκοπόν χρησιμοποιηθήσα”. [2] 85. Οικοδόμημα Αετίου Το 395 μ.Χ. στο θρόνο της βυζαντινής αυτοκρατορίας διαδέχτηκαν το Θεοδόσιο A' οι γιοι του Αρκάδιος και Ονώριος. Ο πρώτος ανέλαβε το ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας και ο δεύτερος το δυτικό. Από τότε το ανατολικό με το δυτικό κράτος δεν αποτέλεσαν ποτέ ξανά ενιαίο σύνολο. Το γεγονός ότι ο μεγαλύτερος γιος αναλάμβανε το ανατολικό κράτος δήλωνε μια μετατόπιση του κέντρου βάρους προς την Ανατολή. Αν και η αυτοκρατορία παρέμενε ενιαία (παντού γινόταν μνεία και των δύο αυτοκρατόρων και οι νόμοι εκδίδονταν στο όνομα και των δύο), οι γλωσσικές, οι θρησκευτικές και οι πολιτισμικές διαφορές των δύο τμημάτων σταδιακά μεγάλωναν. Στο όνομα αυτών των αυτοκρατόρων φαίνεται να κτίστηκε από τον Αέτιο και το μεγάλο οικοδόμημα στην Αθήνα: “…Ολίγον ανατολικότερον, πλησίων της Μητροπόλεως, υπό του υπάρχου Αετίου κτίζεται το 401 μ.Χ. προς τιμήν των αυτοκρατόρων Αρκαδίου και Ονορίου μέγα και σημαντικόν οικοδόμημα, ως εξάγεται εκ των ανευρεθέντων εις την θέσην αυτήν πολλών αρχιτεκτονικών μελών, ιδίως επιστυλίων, επί των οποίων εσώθη και σχετική επιγραφή”. [3]

Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 131

2. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 130-131 3. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 132 | Η Πόλη των Λόφων |

696

86. Μέγα Γυμνάσιον “…ενώ προς νότον του Ωδείου του Ηρώδου ανεγείρεται μέγα Γυμνάσιον του τύπου των προαναφερθέντων ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων, ερείπια του οποίου ανευρέθησαν κατά τας εσχάτως γενομένας εργασίας ανακατασκευής της σημερινής οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Εκ του Γυμνασίου τούτιυ, χρονολογουμ΄ςνου περί το 400 μ.Χ., ανεσκάφη τμήμα της μεγάλης αιθούσης διαλέξεων, ως και ολόκληρος η προς βορράν αυτής ευρισκομένη μεγάλη ημικυκλική αψίς. Τα δάπεδα αμφοτέρων είναι εστρωμένα δια ψηφιδωτών με αξιόλογα γεωμετρικά σχέδια”. [3] 87. Γυμνάσιον Ολυμπίου Διός Λείψανα του βρεθήκαν στα βόρεια του μνημείου, επί της Βασ. Αμαλίας, απέναντι και βορείως από το ανασκαφέν βαλανείο. Είχε ανεγερθεί και αυτό υπό του Αδριανού, το οποίο εκείνη την περίοδο επισκευάζεται και επαναχρησιμοποιείται. 307. Οικία Ιουλιανού “…Παρόμοιαν διάταξιν (με το Ανάκτορο των Γιγάντων και άλλα οικοδομήματα της περιόδου) θα είχε και η εν Αθήναις οικία του Ιουλιανού, η οποία περιελάμβανε θεατροειδήν χώρον, όπου εγίνοντο ομιλίαι και φιλοσοφικαί συζητήσεις, ως εξάγεται εκ της υπό του Ευναπίου διασωθείσης περιγραφής”. Η οικία είναι γνωστή μόνο από περιγραφές, αφού έως σήμερα δεν έχει βρεθεί. [3]

Το μεγάλο Οικοδόμημα του Αετίου βρίσκεται νοτίως της Πλατείας Μητροπόλεως, επί της οδού Θουκυδίδου, μεταξύ συγχρόνων κατοικιών και καταστημάτων.

Υστερωμαϊκή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

308. Ανδριάντας Ερκούλιου

489. Υστερορωμαϊκή Στοά

Ο Ανδριάντας του Ερκούλιου βρέθηκε πάνω στον Ιερό Βράχο, στο επισημότερο μέρος της πόλεως, δίπλα στο άγαλμα της Προμάχου Αθηνάς, το οποίο υπήρχε ακόμη κατά την υστερορωμαϊκή εποχή. Θεωρείται ότι στήθηκε εκεί από τον Απρωνιανό, προς τιμήν του προαναφερθέντα αυτοκράτορα, καθώς βοήθησε στην ανοικοδόμηση πολλών οικοδομημάτων της Αθήνας, αλλά κυρίως για την ανέγερση του μεγάλου γυμνασίου στην κατεστραμμένη Ακαδημεία Πλάτωνος. Το γυμνάσιο αυτό είχε της διαστάσεις του ανακτόρου της Αρχαίας Αγοράς, ίσως από εκεί προέκυψε και η σύγχυση ότι και τα δύο κάλυπταν εκπαιδευτικούς σκοπούς. Σημειώνουμε πως ο Απρωνιανός υπήρξε ένας “εκ των ηγετών της Ακαδημίας”. [1]

Τα ίχνη της φερόμενης ως “Υστερορωμαϊκή Στοά” είναι ορατά σήμερα στο ανεσκαμμένο τμήμα δίπλα από τις γραμμές του ηλεκτρικού στο Θησείο. 490. Υστερορωμαϊκή Έπαυλις - Οικία Η μεγάλη αυτή οικία βρέθηκε κοντά στη βασιλική του Βουλευτηρίου και, πιο συγκεκριμένα, βορείως των Αγαλμάτων των Γιγάντων και σε “επαφή” με το Ναό του Άρεως. Μια δεύτερη Ρωμαϊκή Έπαυλις διακρίνεται στο ΒΔ άκρο του σημερινού αρχαιολογικού χώρου, στο σημείο όπου βρισκόταν παλαιότερα ο Ναός και η Στοά του Διός Ελευθερέου. [3]

309. Ιδιωτικαί Σχολαί 496. Βορειοανατολικό Λουτρό “…Το σχέδιο αυτών παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά: πέριξ μιας αυλής, μετά περιστυλίου, είναι διατεταγμένα διάφορα δωμάτια χρησιμεύοντα πιθανώς δια την παραμονήν των μαθητων και διδασκάλων ή δι' άλλας ανάγκας, πάντοτε δε κυριαρχεί μια μεγάλη αίθουσα απολήγουσα εις ημικυκλικήν αψίδαν, εντός της οποίας ανοίγονται μικρότεραι κόγχαι προς τοποθέτησιν αγαλμάτων. Η μεγαλυτέρα αυτή αίθουσα εχρησίμευεν ως αίθουσα διαλέξεων και διδασκαλίας”. Είναι πολύ πιθανό, όπως και στη περίπτωση του Ανακτόρου των Γιγάντων, τα παραπάνω κτίσματα να μην ήταν όλα Ιδιωτικές Σχολές, αλλά οικίες επιφανών ρωμαίων της εποχής. [2]

Το Βορειοανατολικό Λουτρό διακρίνεται στο αντίστοιχο άκρο του σημερινού αρχαιολογικού χώρου της Αγοράς του Σόλωνος, δίπλα στην Υστερορωμαϊκή Έπαυλη, στο σημείο όπου βρισκόταν παλαιότερα ο Ναός και η Στοά του Διός Ελευθερέου.

Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 134

2. 2. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 130 3. 3. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 131 | Η Πόλη των Λόφων |

698

515. Κατοικίες Υστερορωμαϊκής Περιόδου Σε πολλά κτήρια της περιόδου παρατηρείται εκτεταμένη χρήση αρχιτεκτονικού υλικού από παλαιούς κλασικούς ναούς και ιερά, πράγμα που αφενός εξασφάλιζε μείωση τους κόστους κατασκευής, αφετέρου ανταποκρινόταν στις κλασικίζουσες ή αρχαϊζουσες προτιμήσεις των Ρωμαίων. Η πρακτική αυτή μαρτυρεί, ότι τα ιερά της Αθήνας αλλά και της υπόλοιπης Αττικής βρίσκονταν εγκαταλελειμμένα και σε κακή κατάσταση. Η Ρωμαϊκή Αγορά σταδιακά εγκαταλείπεται, καθώς μένει εκτός των νέων τειχών, και το εμπορικό κέντρο μεταφέρεται στη Βιβλιοθήκη του Αδριανού. Με την πάροδο των ετών ο χώρος της Αρχαίας Αγοράς προσχώθηκε σταδιακά και καταλήφθηκε από διάφορα κτήρια, οικίες, εργαστήρια και αργότερα από βυζαντινές κατοικίες και εκκλησίες. Εμφανίζονται τα πρώτα χριστιανικά αρχαιολογικά ευρήματα, όπως επιτύμβιες πλάκες με αδέξια χαραγμένες επιγραφές και πήλινοι λύχνοι με χριστιανικά σύμβολα, τα οποία χρονολογούνται στα μέσα του 4ου και στο πρώτο μισό του 5ου αιώνα και φανερώνουν τη βραδεία διείσδυση του χριστιανισμού στην πόλη και τη διάδοση του αρχικά στα κατώτερα στρώματα του πληθυσμού. 582. Προχριστιανικό Νεκροταφείο Αρδηττού Ουδείς από τους επισκέπτες του Σταδίου μπορεί να φαντασθεί σήμερα ότι εκεί όπου βρίσκεται το νέο κτίριο των χώρων υγιεινής (υπώρειες του Αρδηττού) υπήρχε ένα αρχαίο νεκροταφείο. Το έφεραν στο φως οι εργασίες συντήρησης του Σταδίου για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004,κατά τη διάρκεια των οποίων ανασκάφηκαν 31 τάφοι διαφόρων ειδών, οι οποίοι χρονολογούνται από τον 3ο-4ο αιώνα μ.Χ.

Φωτογραφία των λειψάνων της φερόμενης ως Ρωμαϊκής Στοάς, εντός της τάφρου του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου και δίπλα από τα ελληνιστικά καταστήματα. Η ανασκαφή σε αυτό το χώρο δεν έχει ολοκληρωθεί.

Υστερωμαϊκή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

606. Οικίες Νεοπλατωνικών Φιλοσόφων Οι τέσσερις επαύλεις Α, Β, C και D ανεγέρθηκαν περί το 400 μ.Χ. στη βόρεια κλιτύ του Αρείου Πάγου. Κοινά χαρακτηριστικά τους είναι το μεγάλο μέγεθος (1000 έως 1800 μ2 έκαστη), η πολυτέλεια των εσωτερικών χώρων και της διακόσμησης και η παρουσία ενός ευρύχωρου δωματίου με ημικύκλιο στη μια πλευρά. Οι επαύλεις αυτές ταυτίστηκαν με κατοικίες σοφιστών που δίδασκαν στους νέους της εποχής την κλασική φιλοσοφία. Ο συγγραφέας Ευνάπιος τον 4ο αι. μ.Χ. μας περιγράφει τέτοιες ιδιωτικές αίθουσες ακροάσεων, στις οποίες διδασκόταν η φιλοσοφία. Το πολυτελέστερο οικοδόμημα από την ομάδα των τεσσάρων είναι η οικία C, έκτασης 1800 μ2, γνωστή στην έρευνα ως “Οικία Ω”. Βρίσκεται νοτίως της Ανώτερης Νότιας οδού, σε τεχνητό κοίλωμα του βράχου, επάνω στα κατάλοιπα τριών οικιών της κλασικής περιόδου. Κατασκευάστηκε στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ., εγκαταλείφθηκε βιαίως στις πρώτες δεκαετίες του 6ου αι. μ.Χ. και κατοικήθηκε από νέους ιδιοκτήτες, μέχρι την τελική της καταστροφή στα τέλη του 6ου αι., πιθανόν κατά την επιδρομή των Σλάβων (582/3 μ.Χ.).

Το κτήριο αναπτύσσεται σε τρεις πτέρυγες. Κεντρικός χώρος κάθε πτέρυγας είναι η περίστυλη αυλή, γύρω από την οποία διατάσσονται τα επίσημα διαμερίσματα των ιδιοκτητών της. Ξεχωρίζουν η κεντρική περίστυλη αυλή με 12 μαρμάρινους ιωνικούς κίονες, το νυμφαίο: ένα τετράγωνο δωμάτιο με ημικυκλική απόληξη, το οποίο διαθέτει λουτήρα με πολύχρωμα επιχρίσματα και μαρμάρινη επένδυση στους τοίχους, το τρικλίνιο με ψηφιδωτό δάπεδο υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας, όπως επίσης και το μικρό λουτρό που εντάχθηκε στο τμήμα αυτό της οικίας στη δεύτερη κατασκευαστική της φάση. Στη δυτική πτέρυγα η οικία διέθετε ευρύχωρη ορθογώνια αίθουσα με πέντε κόγχες, για την τοποθέτηση αγαλμάτων. Την οικία κοσμούσε μεγάλη συλλογή γλυπτών, τα περισσότερα και πιο καλοδιατηρημένα από τα οποία βρέθηκαν μέσα σε δύο πηγάδια. Είναι πολύ πιθανόν ότι η Οικία Ω υπήρξε κατοικία και εκπαιδευτήριο ενός ευκατάστατου εκπροσώπου της Νεοπλατωνικής φιλοσοφίας. Το 529 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός με διάταγμά του απαγόρευσε τη λειτουργία των φιλοσοφικών σχολών της Αθήνας προς όφελος της νέας θρησκείας, του Χριστιανισμού. Φαίνεται πως ο ιδιοκτήτης της Οικίας Ω εκδιώχθηκε την εποχή αυτή και στην έπαυλη εγκαταστάθηκε ένα προεξάρχον μέλος της αναπτυσσόμενης χριστιανικής κοινότητας. Για τις ανάγκες του νέου ιδιοκτήτη το νυμφαίο μετατράπηκε σε βαπτιστήριο και η κεντρική ειδωλολατρική παράσταση του ψηφιδωτού του δαπέδου αντικαταστάθηκε με ένα σταυρό.

| Η Πόλη των Λόφων |

700

648. Στοές “Πομπείου” Κατά το δεύτερο μισό του 4ου αιώνος π.Χ., επί αυτοκράτορα Ιουλιανού, τα κατεστραμμένα κτίρια του Πομπείου (86 π.Χ.) και των Αποθηκών (267 μ.Χ.) αντικαταστάθηκαν από δύο μακρές στοές, τη μία παράλληλη προς την άλλη, που τις διαχώριζε ένας δρόμος. Στο ανατολικό άκρο τους, υπήρχε μια μνημειακή πύλη με τρία τοξωτά ανοίγματα αποτελούσε πρόσβαση σε αυτές. Η θέση των θεμελίων τους βεβαιώνει πως, όταν αυτές χτίστηκαν, το τείχος της πόλης και οι δύο ιστορικές πύλες δεν υπήρχαν πια. Σύμφωνα με τα ανασκαφικά ευρήματα, οι στοές πιθανόν να στέγαζαν καταστήματα, αλλά θα πρέπει, λόγω της θέσης, της μορφής τους και την ύπαρξη της μνημειακής πύλης, να έπαιζαν κάποιο ρόλο και στη γιορτή των Παναθηναίων, η οποία τελούνταν ακόμα κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ. [1]

Κεραμεικός - Οδηγός των Μνημείων και του Μουσείου - σελ. 27

Οι Νεοπλατωνικές Κατοικίες, μεταξύ του λόφου του Αρείου Πάγου και του Ανακτόρου των Γιγάντων, αποτέλεσαν την τελευταία απόπειρα διατήρησης της αρχαίας λατρείας, μέχρι το κλείσιμο τους το 529 μ.Χ. με το διάταγμα του Ιουστινιανού. Η νοτιότερη οικία (κτίριο C) είναι γνωστή και ως “Οικία Ω”.

Αθήνα 408-565 μ.Χ. Γενικά Στοιχεία Περιόδου

ιστορία της χριστιανικής Αθήνας αρχίζει το 53 μ.Χ., όταν ο απόστολος Παύλος κήρυξε στην Πνύκα μπροστά στα μέλη του συμβουλίου του Αρείου Πάγου τη νέα θρησκεία, συνοψίζοντας το πνευματικό της περιεχόμενο στην περίφημη φράση: ο θεός ουκ εν χειροποιήτοις ναοίς κατοικεί ουδέ υπό χειρών ανθρώπων θεραπεύεται. Το κήρυγμα του Παύλου δεν είχε μεγάλη απήχηση στους Αθηναίους, δημιουργήθηκε όμως από τότε μια μικρή χριστιανική κοινότητα με πρώτο επίσκοπο τον Διονύσιο Αρεοπαγίτη.

Στα μέσα του 4ου αιώνα η Αθήνα αποτελεί σημαντικό εκπαιδευτικό κέντρο, όπου φιλομαθείς νέοι από όλη την αυτοκρατορία, εμπνεόμενοι από τα ιδεώδη της κλασικής παιδείας, συρρέουν για να ακούσουν τη διδασκαλία φημισμένων δασκάλων. Στις σχολές της θα συναντηθούν ο νεαρός Ιουλιανός, που ως αυτοκράτορας θα επιχειρήσει την αποκατάσταση της αρχαίας θρησκείας, και οι μετέπειτα πατέρες της Εκκλησίας, ο Βασίλειος ο Μέγας και ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός. Στη διάρκεια του 5ου αιώνα η Ακαδημία θα γνωρίσει την τελευταία της ακμή, έχοντας επικεφαλής σημαντικούς νεοπλατωνικούς φιλοσόφους, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζει ο Πρόκλος. Η ανάπτυξη της πόλης τεκμηριώνεται, πάντως, από τη γρήγορη επέκταση της έξω από τα στενά όρια του υστερορωμαϊκού τείχους και την αναζωογόνηση της οικοδομικής δραστηριότητας. Στις αρχές του 5ου αι. η Ακαδημία, η Βιβλιοθήκη του Αδριανού, η σκηνή του Διονυσιακού Θεάτρου, η Θόλος και το Μητρώο επισκευάζονται και νέα οικοδομήματα ανεγείρονται: το επιβλητικό Γυμνάσιο της Αρχαίας Αγοράς, ένα οικοδόμημα προς τιμήν των αυτοκρατόρων Αρκαδίου και Ονωρίου στην περιοχή της σημερινής Μητρόπολης, και ιδιωτικές σχολές στις υπώρειες του Αρείου Πάγου και στα νότια της Ακρόπολης.

Σε όλη αυτή την περίοδο κυριαρχεί ο παγανιστικός χαρακτήρας και επιβιώνουν ορισμένοι θεσμοί της κλασικής πόλης και τελετές της αρχαίας λατρείας, όπως ο θεσμός του επώνυμου άρχοντα που διατηρήθηκε ως το 485 και η περίφημη πομπή των Παναθηναίων που εξακολούθησε να τελείται σε όλο τον 5ο αιώνα. Είναι ωστόσο φανερό ότι παρά τις επιβιώσεις η ελληνορωμαϊκή παράδοση δύει και πλάι της αναδύεται ο νέος χριστιανικός κόσμος [1]. Στα μέσα του 5ου αιώνα χρονολογούνται οι πρώτες χριστιανικές εκκλησίες της Αθήνας. Στο διοικητικό κέντρο της πόλης, στην Βιβλιοθήκη του Αδριανού, χτίζεται το Τετράκογχο, ένας περίκεντρος ναός, κτίσμα πιθανώς αυτοκρατορικό, και στη νησίδα του Ιλισσού, πλάι στον θάλαμο που στέγαζε τα λείψανα του επισκόπου της Αθήνας Λεωνίδη, μια μεγάλη τρίκλιτη βασιλική με ψηφιδωτά δάπεδα, γλυπτό διάκοσμο και ορθομαρμαρώσεις. Τα κατάλοιπα των δύο εκκλησιών που διασώζονται φανερώνουν τη λαμπρότητα των οικοδομημάτων και τη συνέχιση της ελληνορωμαϊκής παράδοσης. Η έρευνα έχει επισημάνει πέντε ακόμη βασιλικές εκτός των τειχών, ενώ υπάρχει σαφής ένδειξη ότι ο αριθμός των εκκλησιών ήταν ακόμη μεγαλύτερος. Η ίδρυση των πρώτων χριστιανικών εκκλησιών έχει συνδεθεί από την παράδοση με την αθηναία αυτοκράτειρα Ευδοκία, κόρη του σοφιστή Λεοντίου, ονομαζόμενη και Αθηναΐδα, η οποία ασπάστηκε τον χριστιανισμό. Πλέον η χριστιανική κοινότητα έχει αυξήσει σημαντικά την επιρροή της στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και διαχειρίζεται μεγάλους οικονομικούς πόρους. Ο παγανισμός και ο χριστιανισμός, συνέχιζαν να συνυπάρχουν ειρηνικά έως ότου ο Ιουστινιανός απαγόρευσε το 529 μ.Χ. στους ειδωλολάτρες να διδάσκουν, έκλεισε την Ακαδημία της Αθήνας, δημεύοντας πιθανότατα την περιουσία της. Οι φιλόσοφοι και οι σοφιστές εγκατέλειψαν την πόλη. Μολονότι η εκπαιδευτική δραστηριότητα δεν έσβησε εντελώς, τα μέτρα αποτέλεσαν βαρύ πλήγμα για την Αθήνα που στερήθηκε βασικούς οικονομικούς πόρους και την ακτινοβολία της.

Αυτή η αργή διαδικασία αντανακλάται στη διακόσμηση των λύχνων που βρέθηκαν στις ανασκαφές της Αρχαίας Αγοράς και του Κεραμεικού: τα παγανιστικά θέματα αντικαθίστανται βαθμιαία, μετά τα μέσα του 5ου αιώνα, από τα χριστιανικά σύμβολα, το χριστόγραμμα και τον σταυρό.

| Η Πόλη των Λόφων |

702

Χάρτης Περιόδου Αρχαιολογικές Αναφορές & Σημεία Ενδιαφέροντος ος Πρ

VII

Ακ

I II III IV V VI VII VIII IX

101 Ιερά

097

ια

095 096 097 099 134 255

Παναγιά στην Πέτρα Άγιος Γεώργιος Θησείου Βασιλική Λεωνίδη (Ιλισσού) Άγιος Νικόλαος “Ολυμπίειου” Βασιλική Κληματίου Παλαιοχριστιανικός Ναός “Αγίας Αικατερίνης” Εκκλησία Μεγάλης Παναγιάς Βασιλική “Αγοράς” Παλαιοχριστιανικός Ναός Βασιλική “Εθνικού Κήπου” Παναγιά Αθηνιώτισσα Βασιλική Αγίων Αναργύρων

ε ήμ

αδ

016 039 088 089 091 094

091

III

Οδό

101

XII

313

039

095

283

XVI

εσόγεια

Προς Μ

096 068

099

036

094 134

311

089

255

VII

090

XVII II 088

Σημεία ενδιαφέροντος

VIII

Χάρτης σύγχρονης πόλης

016

Οδός ή μονοπάτι περιόδου αναφοράς

XIV

Πρ ος

101

Υφιστάμενη οχείρωση

101

Σού

100μ.

500μ.

1000μ.

XIII

ν νιο

Παλαιότερη οχείρωση

050

Προχριστιανική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

89. Άγιος Νικόλαος “Oλυμπιείου”

91. Βασιλική Κληματίου

Ως ναός αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο φαίνεται να ήταν η τρίκλιτος Βασιλική, ίχνη της οποίας ανασκάφθηκαν στη βόρεια πλευρά του Ολυμπιείου. Τα θεμέλια και τμήμα του τείχους του ναού βρίσκονται εντός του αρχαιολογικού χώρου, στην ανατολική είσοδο του ναού και της αρχαίας πόλης, γνωστή και ως Αιγέως Πύλαι. Στη νότια πλευρά του Ναού του Ολύμπιου, κοντά στον Ιλισσό Ποταμό και στις Διόμιαι Πύλαι, υπάρχουν ίχνη και για άλλο χριστιανικό ιερό της περιόδου, αγνώστων όμως λοιπών στοιχείων. [1]

Ο ιερός ναός Βασιλικής Κληματίου, υπήρξε μεσαιωνική εκκλησία στην Αττική. Βρίσκονταν στις παρυφές του Λυκαβηττού, στη νότια πλευρά του λόφου, και ανακαλύφθηκε το 1888 μαζί με πλήθος τάφων στην αυλή σύγχρονου σπιτιού επί της οδού Τσακάλωφ αρ. 26. Στο κάλυμμα μίας από τις σαρκοφάγους υπάρχει η επιγραφή: “Ο εν οσίοις επίσκοπος Κλημάτιος”, που βρίσκεται στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών. Δεν μας είναι ξεκάθαρο το που ήταν αφιερωμένη η βασιλική, αλλά η ονομασία της προέρχεται σαφώς από την επιγραφή στην οποία αναφέρεται το όνομα του όσιου επισκόπου Κληματίου [2]. Ο ναός βασιλικού ρυθμού χρονολογείται από τα τέλη του 4ου ή τις αρχές του 5ου αιώνα.

90. Βασιλική “Διονυσιακού Θεάτρου” Η Βασιλική του Διονυσιακού Θεάτρου ήταν αφιερωμένη στην Αγία Παρασκευή. Σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο της Νότιας Κλιτύος διακρίνονται ξεκάθαρα τα θεμέλια της, στο όριο της περίφραξης με την πεζοδρομημένη Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Ήταν μονόχωρος παλαιοχριστιανικός κοιμητηριακός ναός, εξού και στο σημείο βρέθηκαν πολλοί τάφοι της περιόδου.

92. Παναγιά η Σπηλιώτισσα Τα πρώιμα χριστιανικά χρόνια επαναχρησιμοποιήθηκαν πολλοί αρχαίοι τόποι λατρείας για να στεγάσουν τη νέα θρησκεία. Το μικρό ιερό που βρέθηκε στη νότια κλιτύ του λόφου της Ακροπόλεως, στο σπήλαιο του Μνημείου του Θρασύλλου, ήταν αφιερωμένο στη Παναγία τη Σπηλιώτισσα. 94. Παλαιοχριστιανικός “Αγίας Αικατερίνης” “…υπό την εκκλησίαν της Αγίας Αικατερίνης, ένθα διάφοροι ενδείξεις επιτρέπουν την υπόθεσιν, ότι υπήρχε παλαιοχριστιανικός ναός”. Το ιερό θα πρέπει σαφώς να αναζητηθεί κάτω από τον σημερινό ναό της Αγίας Αικατερίνης, επί της οδού Αιόλου. [3]

Ι. Τραυλός - Η Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ.144

2. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 136 3. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 143 | Η Πόλη των Λόφων |

704

96. Παλαιοχριστιανικός Ναός “Αγοράς” Από τον Παλαιοχριστιανικό Ναό της αγοράς δεν σώζεται, ή δεν είναι ορατό σήμερα, τίποτα, καθώς όπως αναφέρεται από πηγές, βρισκόταν κάτω από τον μεταγενέστερο ναό του Αγίου Φιλίππου. Ο Άγιος Φίλιππος είναι ο μόνος ναός της Αρχαίας Αγοράς, μαζί φυσικά με τους Αγίους Αποστόλους του Σολάκη, που διασώζεται ως τις μέρες μας. Βρίσκεται εκτός του αρχαιολογικού χώρου, αλλά εντάσσεται στην γενικότερη περιοχή της Αγοράς και της απαλλοτριωμένης συνοικίας της Βλασσαρούς. Ο παλαιοχριστιανικός ναός δεν θα πρέπει να συγχέεται με την Ρωμαϊκή Βασιλική που βρισκόταν σε εκείνο το σημείο και ίχνη της διακρίνονται στις γραμμές του ηλεκτρικού του ΗΣΑΠ. 101. Νεκροταφεία Χριστιανικά Χριστιανικά νεκροταφεία, των πρώτων αλλά και των μετέπειτα περιόδων, έχουν βρεθεί: στη βόρεια πλευρά του Ωδείου του Ηρώδη του Αττικού (Άγιος Ανδρέας), νοτίως του Θεάτρου Διονύσου (βασιλική Αγίας Παρασκευής), στη βόρεια πλευρά του περιβόλου του Ναού του Ολυμπίου Διός (Βασιλική Ολυμπιείου), στους πρόποδες του λόφου του Αρδηττού (Παναγιά στην Πέτρα), στη νότια πλευρά του Λυκαβηττού (Βασιλική Κληματίου), στη βορειοδυτική πλευρά της οχύρωσης (σημερινή Ακαδημίας), στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού και στη νοτιοανατολική πλευρά της οχύρωσης, στους πρόποδες του λόφου των Μουσών (Κουκάκι). [4]

4. Ι. Τραυλός - Η Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - Τα νεκροταφεία σημειώνονται στον πίνακα VII

Δίπλα από το, υπό συντήρηση και ανάπλαση, Μνημείο του Θρασύλλου & κάτω από τους αρχαϊκούς χορηγικούς κίονες, διακρίνονται λαξεύματα στον βράχο, τα οποία έφεραν τοιχογραφίες από την παλαιοχριστιανική Παναγία Σπηλιώτισσα.

Προχριστιανική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

102. Υδρόμυλος Αγοράς

310. Αγία Τριάς

Εκτός από τις αρχαίες πηγές και δεξαμενές, η πόλη διέθετε πλέον και άλλες υδάτινες κατασκευές. Μια εξ' αυτών αποτελεί και ο υδρόμυλος της Αρχαίας Αγοράς, ο οποίος κατά τον Ι. Τραυλό, κινούνταν από τα νερά “…τα οποία ετροφοδότουν άλλοτε το Νυμφαίον ίσως δε και την Εννεάκρουνον, διοχετευθέντων καταλλήλως. Ο Υδρόμυλος, χρονολογείται κατά τας αρχάς του 6ου μ.Χ. αιώνος, είναι ο παλαιότερος γνωστός, αποτελών θαυμάσιον παράδειγμα προς επαλήθευσιν της υπό του Βιτρουβίου περιγραφής των τοιούτων κατασκευών, δικαίως δε θεωρείται ως σημαντικόν εύρημα”. [1]

Βρισκόταν πάνω στον ιερό βράχο, “…Εις την θέσιν του αρχαίου περιπτέρου ναού της Πολιάδος Αθηνάς, εκτίσθη άλλη μικρά εκκλησία επ' ονόματι της Αγίας Τριάδος”. [2]

134. Παναγία η Αθηνιώτισσα Ο ναός αυτός δεν είναι άλλος από το χριστιανικό ιερό που κατασκευάσθηκε εντός του Παρθενώνος, κατά τον 5ο αιώνα μ.Χ. Για τη χρήση αυτή ο ναός υπέστει αρκετές μετατροπές. Έκλεισε η ανατολική αρχαία είσοδος και ο πρόναος και ανοίχθηκε καινούργια στα δυτικά, ενώ το ιερό μεταφέρθηκε, όπως προστάζει η χριστιανική αρχιτεκτονική (και σε αντίθεση με την αρχαία λατρεία), στα ανατολικά. Σημαντικές αλλοιώσεις δέχθηκε ο Παρθενώνας με την προσθήκη καμπαναριού, του θόλου και της δίριχτης στέγης. Σήμερα εντός του μνημείου διακρίνεται ακόμα το κάτω μέρος της σκάλας του καμπαναριού, το οποίο τα μετέπειτα χρόνια χρησιμοποιήθηκε και ως μιναρές. 278. Βασιλική “Αγορανομείου” Το Αγορανομείο της Ρωμαϊκής Αγοράς μετατρέπεται πλέον σε χριστιανική εκκλησία, αλλά εκτός από τα πρωτοβυζαντινά κατάλοιπα δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες. [2]

311. Άγιος Ανδρέας Στη βορινή πλευρά του Ηρωδείου, υπήρχε χριστιανικός ναός, αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο. Από αναφορές φαίνεται πως στο ίδιο σημείο υπήρχε και μία μικρότερη εκκλησία, προς τιμήν του Αγίου Ανδρέα, το οποίο μετετράπη σε τεκέ τον 15ο αιώνα. 312. Άγιος Αθανάσιος Τα πρώιμα χριστιανικά χρόνια επαναχρησιμοποιήθηκαν πολλοί αρχαίοι τόποι λατρείας για να στεγάσουν τη νέα θρησκεία. Εντός του τριμερούς σπηλαίου του Πανός, στη βόρια κλιτύ του λόφου της Ακροπόλεως, δημιουργήθηκε ένας ναΐσκος αφιερωμένος στον Άγιο Αθανάσιο. Στην επιφάνεια του βράχου διακρίνονται λαξευμένες κόγχες για την υποδοχή αναθημάτων. [3] 314. Φρεάτια ή Δεξαμενές Ύδρευσης Καθ' όλη τη διάρκεια των ανασκαφών, ανακαλύπτονται φρεάτια διαφόρων περιόδων, με πολύ σημαντικό υλικό στο εσωτερικό τους. Κάποια από αυτά περιέχουν θραύσματα και κατάλοιπα από πολλές διαφορετικές περιόδους, λειτουργώντας ως ιστορική αναδρομή για τους μελετητές. Φρεάτια ή Δεξαμενές Ύδρευσης αυτής της εποχής μπορεί κανείς να δει σήμερα στον Περίπατο του λόφου τη Ακροπόλεως, στη νότια κλιτύ κυρίως, μεταξύ του Θεάτρου του Διονύσου, του Ηρωδείου και των Προπυλαίων.

Ι. Τραυλός - Η Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 148

2. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 138-139 3. Βόρεια, Ανατολική & Δυτική Κλιτύς Ακροπόλεως - Έκδοση Ένωσης Φίλων Ακροπόλεως - σελ. 20 | Η Πόλη των Λόφων |

706

333. Μαρμάρινα Πλαίσια Πύλης Δίπλα στην Εκκλησία της Υπαπαντής και εντός αυλής οικίας, επί της σημερινής οδού Αδριανού 80, ανευρέθηκαν μαρμάρινα πλαίσια από την φερόμενη ως Βόρεια Πύλη Ά, μία από τις βορεινές πύλες του υστερορωμαϊκού τείχους. 563. Ιουστινιάνιον (ή Βασιλικόν) Τείχος Είναι ο αρχαίος περίβολος που αποτελούσε ανέκαθεν το όριο έκτασης της πόλης και οφείλει πιθανότατα την ονομασία του στο ότι είχε επισκευασθεί επί Ιουστινιανού. Η γειτνίαση των χωραφιών με το τείχος και η μεγάλη τους έκταση φανερώνουν τον αγροτικό χαρακτήρα της πόλης και τη συγκέντρωση της καλλιεργούμενης γης στην περιφέρεια. Η Επάνω Πόρτα, μία από τις πύλες του τείχους, θα πρέπει να ταυτιστεί με την αρχαία πύλη του Διπύλου, την είσοδο στην Αρχαία Αγορά, περιοχή που καλύπτεται αυτή την εποχή (σύμφωνα με την περιγραφή του πρακτικού) από δάσος, μέσα στο οποίο υπάρχουν αρχαία κτίσματα και εκκλησίες. 564. Ναός Ταξιαρχών “Προπυλαίων” Το κεντρικό οικοδόμημα των Προπυλαίων της Ακροπόλεως μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία των Ταξιαρχών (Μιχαήλ και Γαβριήλ), από την οποία σώζονται ίχνη τοιχογραφιών των δύο αγίων. Αρχικά φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε μόνο η νότια πτέρυγα των Προπυλαίων, όπου διακρίνονται ακόμη τα ίχνη στηρίξεως των ποδιών της αγίας τραπέζης.

Σχεδιαστική αναπαράσταση (τομή και κάτοψη) του σπηλαίου της Πηγής της Κλεψύδρας και του Ασκητηρίου του Αγίου Αθανασίου. Επάνω διακρίνονται και οι κόγχες με τα χριστιανικά αναθήματα.

Προχριστιανική Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

565. Παλαιοχριστιανικός “Αρείου Πάγου” “…Κάτωθεν του Αρείου Πάγου, πλησίον των σωζόμενων ερειπίων της εκκλησίας του 17ου αιώνος, του Αγίου Διονυσίου του Αεροπαγίτου, πρέπει να ζητήσωμεν παλαιότερον χριστιανικόν ναόν, τα ερείπια του οποίου είδε και ανέφερε ο περιηγητής του 18ου αιώνος R, Chandler”. [1] 566. Γυμνάσια, Οικίες, Λουτρά, Ιδιωτικές Σχολές Στην διάρκεια των πρώτων έξι αιώνων της αυτοκρατορίας, που αποκαλείται “παλαιοχριστιανική περίοδος”, η Αθήνα δεν παρουσιάζει εκκλησιαστική ανοικοδόμηση, σε αντίθεση με την γενική ανάπτυξη του κράτους. Παραμένει άγνωστο, αν κατά τους πρώτους 4 αιώνες υπάρχουν χριστιανικοί ναοί, καθόσον δεν βρέθηκαν λείψανά τους. Πιθανόν να υπήρχαν “ευκτήρια”, που λέγονταν “ιεροί οίκοι” και λειτουργούσαν μέσα σε σπίτια χριστιανών δασκάλων. Μία αναφορά του Γρ. Ναζιανζηνού, που έζησε στην Αθήνα, όπου ολοκλήρωνε τις σπουδές του κατά τα έτη 350-357, επισημαίνει την ύπαρξη “ιερών οίκων” και τους “εντός αυτών δασκάλους”. Μόνο μετά το διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄, το 529 μ.Χ., οι αρχαίοι ναοί μετατρέπονται σε χριστιανικές εκκλησίες (αφού πρώτα “εξαγνιστούν με τον Σταυρό”).

Η πόλη είναι πλέον οργανωμένη σε συνοικίες και σε γειτονίες. Η γειτονία του Τζυκανιτζηρίου βρισκόταν πιθανώς στα βόρεια και πήρε το όνομα της από το τζυκανιστήριο, το γήπεδο όπου παιζόταν το τζυκάνιον, ένα είδος πόλο, παιχνίδι που ξέρουμε από άλλες βυζαντινές πόλεις ότι συνδεόταν με την αριστοκρατία. Στη συνοικία αυτή αναφέρονται τρεις εκκλησίες, του Προδρόμου, του Χριστού και της Παναγίας. Η γειτονία των Κογχυλαρίων όφειλε προφανώς το όνομά της στους αλιείς των κοχυλιών από τα οποία έβγαζαν την πορφύρα, πολύτιμη χρωστική ουσία για τη βαφή μεταξωτών υφασμάτων. Είναι γνωστό ότι οι κάτοικοι της Αθήνας επιδίδονταν από την αρχαιότητα στο είδος αυτό της αλιείας. Στρώματα κοχυλιών που είχαν βρεθεί σε παλιότερη ανασκαφή στην περιοχή του Ηρωδείου οδηγούν στην τοποθέτηση της γειτονιάς ανάμεσα στην Ακρόπολη και τον λόφο των Μουσών, όπου θα πρέπει να υπήρχαν τα εργαστήρια, πιθανώς και τα σπίτια, των Κογχυλαρίων. Τέλος η τοποθεσία της Έλάφου, περιοχή στην οποία αναφέρονται η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, η Μονή του Αγίου Διονυσίου και η εκκλησία του Αγίου Ισαύρου, πρέπει να βρισκόταν στα βορειοδυτικά της Ακρόπολης, κοντά στον λόφο των Νυμφών. Τα τείχη της Ακρόπολης περικλείουν τον περίφημο ναό της Παναγίας της Αθηνιώτισσας, την έδρα της μητρόπολης και την κατοικία του μητροπολίτη, ενώ το διοικητικό και οικονομικό κέντρο παραμένει μέσα στα όρια του υστερορωμαϊκού τείχους, όπου βρίσκονται πιθανότατα και οι κατοικίες της ανώτερης τάξης, των αξιωματούχων του κράτους και της Εκκλησίας και των μεγάλων γαιοκτημόνων. Έξω από το υστερορωμαϊκό και ως τα όρια του αρχαίου τείχους απλώνεται η πόλη με τις γειτονιές και τις εκκλησίες της, τις μικρές βιοτεχνίες και τα εργαστήρια ανάμεσα στα σπίτια. Οι δρόμοι ακολουθούν τις κυριότερες αρτηρίες του αρχαίου οδικού δικτύου, έχουν όμως γίνει στενοί και ακανόνιστοι, καθώς μέρος τους έχει καταληφθεί από τις κατοικίες των μεσαίων και των κατώτερων στρωμάτων.

Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 142

| Η Πόλη των Λόφων |

708

623. Σταυρωμένος Πέτρος Ο ναός φαίνεται να βρισκόταν ΝΑ του Παναθηναϊκού Σταδίου. Σε έναν αρχαίο βυζαντινό ιερό αναφέρονται διάφοροι περιηγητές, με την ονομασία του Σταυρωμένου Πέτρου. Δεν έχουμε στοιχεία για την ακριβή θέση, τη μορφή και την ιστορία του, σύμφωνα όμως με τον Πιττάκη στο εσωτερικό του ναού υπήρχε μωσαϊκό δάπεδο. Οι Σπον και Γουέλε (1678) επισκέφθηκαν την εκκλησία και αναγνώρισαν σε αυτήν λείψανα του αρχαίου ναού της Αρτέμιδος. Ο Aγγλος περιηγητής Oυίλιαμ Γκελ μας πληροφορεί τον χειμώνα του 1805-1806 για την ύπαρξη του ναού, ενώ λίγα χρόνια αργότερα, το 1821, η εκκλησία έχει καταστραφεί και ο Λίκε σημειώνει πως η τοποθεσία ήταν γεμάτη ενδείξεις. 624. Ναός Αγίου Ισαύρου Η εκκλησία του Αγίου Ισαύρου, πρέπει να βρισκόταν στα βορειοδυτικά της Ακρόπολης, κοντά στον λόφο των Νυμφών, στην τοποθεσία της Ελάφου (σημερινό Θησείο), πλησίον της Αγίας Μαρίνας και της Μονής του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη.

Κατάλοιπα της δεξαμενής που έχει βρεθεί μπροστά από το Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού και η οποία χρονολογείται στον 4ο αιώνα μ.Χ. Γύρω από αυτήν είχε αναπτυχθεί μια από τις πιο οργανωμένες συνοικίες της περιόδου, η συνοικία των Κογχυλαρίων.

Αθήνα 565-1204 μ.Χ. Γενικά Στοιχεία Περιόδου

τους πρώτους δύο αιώνες της περιόδου, τους λεγόμενους σκοτεινούς χρόνους, η Αθήνα θα βυθιστεί στην παρακμή που γνωρίζουν όλες οι βυζαντινές πόλεις. Η παρακμή σχετίζεται με τις σλαβικές και τις αραβικές επιδρομές, αλλά και με τις μεγάλες διοικητικές και οικονομικές μεταβολές που μεταμόρφωσαν τις πόλεις της ύστερης αρχαιότητας σε μεσαιωνικές πόλεις κάστρα. Οι αναφορές των ιστορικών και των χρονογράφων στην Αθήνα είναι σπάνιες. Πολύτιμη πηγή για την ιστορία αυτής της περιόδου αποτελούν τα χαράγματα του Παρθενώνα, αυτοσχέδιες επιγραφές που χαράχτηκαν στους κίονες του ναού κατά την παλαιοχριστιανική και τη βυζαντινή περίοδο. Οι επιγραφές μαρτυρούν την συνέχεια της ζωής στη πόλη και παρέχουν έμμεσες πληροφορίες για την εκκλησιαστική και τη διοικητική της οργάνωση. Ανάλογες πληροφορίες παρέχουν τα μολυβδόβουλα, οι σφραγίδες που χρησιμοποιούσαν οι εκκλησιαστικοί και οι κρατικοί αξιωματούχοι. Αυτές οι μαρτυρίες δηλώνουν ότι η Αθήνα σε αυτούς τους αιώνες παραμένει μικρό κέντρο πολιτικοστρατιωτικής και εκκλησιαστικής διοίκησης.

Τα τείχη της, που είχαν επισκευασθεί και ενισχυθεί με τετράγωνους πύργους από τον Ιουστινιανό, την καθιστούν αρκετά ασφαλή. Από τα μέσα του 9ου αιώνα αρχίζει για τη βυζαντινή αυτοκρατορία μια περίοδος γενικής ανασυγκρότησης. Η αποκατάσταση των συνόρων στη Μικρά Ασία και στη Χερσόνησο του Αίμου και η εξασφάλιση της θαλασσοκρατίας στην Μεσόγειο δημιουργούν ευνοϊκούς όρους για την ανάπτυξη της οικονομίας. Παράλληλα η αναγέννηση των γραμμάτων και η ειρήνευση της Εκκλησίας μετά την Εικονομαχία δίνουν στην αυτοκρατορία τη δυνατότητα να αυξήσει την επιρροή της στους γειτονικούς λαούς και να ασκήσει οικουμενική πολιτική. Η γενική αναδιοργάνωση βοηθά στην αναζωογόνηση των παλιών αστικών κέντρων, ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγεται η Αθήνα.

Διοικητικά η πόλη με την περιοχή της, το όριον Αθηνών ανήκε στο θέμα Ελλάδος, που είχε δημιουργηθεί στα τέλη του 7ου αιώνα με έδρα τη Θήβα. Ωστόσο είναι πιθανό ότι τον 9ο αιώνα έδρα του θέματος ήταν η Αθήνα, όπως συνάγεται από χάραγμα σε κίονα του Παρθενώνα που αναφέρεται στον Λέοντα στρατηγό Ελλάδος, ο οποίος πέθανε στην Αθήνα το 848 και τάφηκε πιθανότατα στην Ακρόπολη. Μπορούμε να υποθέτουμε ότι η πόλη ανακάμπτει με σχετικά γρήγορους ρυθμούς, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι στα τέλη του 9ου αιώνα έχουμε τις πρώτες μαρτυρίες οικοδομικής δραστηριότητας. Στα 871, στη βόρεια κλιτύ της Ακρόπολης, χτίζεται ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Μαγκούτη, μικρή τρίκλιτη βασιλική με ξύλινη στέγη, ενώ τα παλαιότερα κτίσματα του βυζαντινού οικισμού της Αγοράς του Σόλωνος χρονολογούνται στον 9ο-10ο αιώνα, ένδειξη για το ότι έχει ήδη αρχίσει η επέκταση έξω από το υστερορωμαϊκό τείχος. Την ίδια εποχή ο μετασκευασμένος Παρθενώνας, έχει γίνει φημισμένο προσκύνημα [1] της αυτοκρατορίας. Τα νομισματικά ευρήματα δηλώνουν επίσης την οικονομική ανάκαμψη [2]. Η οικονομική ανάπτυξη της πόλης, φθάνει στη μεγαλύτερη ακμή της τον 11ο και τον 12ο αιώνα, κάτι που τεκμηριώνεται από την οικοδόμηση μεγάλου αριθμού εκκλησιών ανάμεσα στο υστερορωμαϊκό τείχος, στον αρχαίο περίβολο και στα περίχωρα της Αθήνας. Οι εκκλησίες αυτές είναι μικρών διαστάσεων, έχουν αρμονικές αναλογίες και οι όψεις τους κοσμούνται με οδοντωτές ταινίες και κεραμοπλαστικά. Ορισμένες από τις εκκλησίες αυτές διατηρούνται σήμερα στην αρχική τους μορφή στο κέντρο της πόλης, όπως οι Άγιοι Απόστολοι της Αγοράς, η Καπνικαρέα, οι Άγιοι Θεόδωροι, οι Άγιοι Ασώματοι και η Γοργοεπήκοος. Άλλες έχουν αλλοιωθεί από μεταγενέστερες επεμβάσεις (π.χ. Άγιος Νικόλαος Ραγκαβά) και άλλες γίναν γνωστές από τις απεικονίσεις μεταγενέστερων περιηγητών (π.χ. Άγιοι Ασώματοι στα Σκαλιά).

Σε αυτόν έρχεται να προσκυνήσει το 910/11 ο δεκατετράχρονος όσιος Λουκάς, όπως γνωρίζουμε από τον Βίο του. Λίγο αργότερα, γύρω στα 970, στον περιώνυμο ναό της Θεομήτορος έρχεται να προσευχηθεί ο Νίκων ο Μετανοείτε, επιστρέφοντας από την Κρήτη. Το 1018 ο Βασίλειος Β' μετά την περιφανή νίκη του κατά των Βουλγάρων προσφέρει τα επινίκια στην Παναγία την Αθηνιώτισσα, και τα της νίκης χαριστήρια τη Θεοτόκω δούς, όπως γράφει ο Κεδρηνός, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη.

2. Τα προχριστιανικά χάλκινα νομίσματα αρχίζουν να εμφανίζονται πάλι τον 9ο αιώνα και γίνονται ολοένα πιο άφθονα στα τέλη του 10ου αιώνα. | Η Πόλη των Λόφων |

710

Χάρτης Περιόδου Αρχαιολογικές Αναφορές & Σημεία Ενδιαφέροντος ος Πρ

VIII

Ακ

αδ ε ήμ

121

Άγιος Ιωάννης στην Κολώνα Αγία Μαρίνα Σώτειρα Λυκοδήμου Παναγιά Γοργοεπήκοος Καπνικαρέα Άγιοι Θεόδωροι Άγιοι Ασώματοι Άγιοι Απόστολοι Σολάκη Άγιος Γεώργιος Αλεξανδρινός Αγία Δύναμις Θεοτόκου Άγιος Νικόλαος Ραγκαβά Άγιος Γεώργιος Καρύκη Άγιοι Ανάργυροι

097

ια

097 098 104 105 106 107 110 111 114 112 115 118 120

Ιερά

XII

091

III

120

118

110

113 318

117 106

096

039

095

εσόγεια

Προς Μ

X 111

I II III IV V VI VII VIII IX

107

Οδό

105

264

112

098

128

036

099

115

IV 311

104

116

094

319

134

089

VII

114

317

088

VIII I

016

ος

Πρ

XIV

Σού

500μ.

1000μ.

XIII

ν νιο

100μ.

Βυζαντινή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

96. Ναός Αγίου Αποστόλου Φιλίππου Ο σημερινός Ιερός Ναός του Αγίου Αποστόλου Φιλίππου βρίσκεται στην περιοχή της παλιάς Αθηναϊκής συνοικίας της Βλασσαρούς, ανάμεσα στο Μοναστηράκι και το Θησείο, απέναντι από την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Αγοράς. Οι περισσότερες επιστημονικές πηγές συγκλίνουν στο γεγονός ότι στην τοποθεσία του σημερινού ναού υπήρχε εκκλησία από τους πρώτους κιόλας αιώνες του χριστιανισμού. Κατά τους αρχαιολόγους, ο πρώτος ναός του αγίου Φιλίππου πρέπει να ήταν τρίκλιτη Βασιλική (με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος) του 9ου μ.Χ. αιώνα, η οποία είχε κτιστεί στη συμβολή της αρχαίας οδού «των Στοών» με το δυτικό άκρο της οδού Αδριανού. Η σημερινή οδός αγίου Φιλίππου, προέκταση της οδού Καραϊσκάκη, ακολουθεί τη χάραξη του αρχαίου δρόμου των Στοών που οδηγούσε από την Αγορά στις “Αχαρνικαί Πύλαι” και που αποτελούσε την κύρια αρτηρία τροφοδοσίας της αγοράς με τα αγροτικά προϊόντα. Κατά την πολιορκία των Αθηνών από τα στρατεύματα του Κιουταχή Πασά (1826 - 1827), ο ναός του αγίου Φιλίππου υπέστη ανεπανόρθωτες ζημιές οι οποίες έπληξαν τη λειτουργικότητά του, με αποτέλεσμα την εγκατάλειψή του. Μετά την επανάσταση ο ναός ήταν ημικατεστραμμένος, όμως επισκευάστηκε σύντομα και το 1858 συγκαταλεγόταν ανάμεσα στις είκοσι ενορίες των Αθηνών. Το 1866 ανακαινίστηκε εκ βάθρων και αλλοιώθηκε οριστικά η παλαιότερη μορφή του.

Το 1912 η ενορία του ναού συγχωνεύτηκε με την αντίστοιχη του παρακείμενου ναού της Παναγίας Βλασσαρούς, ο οποίος κατεδαφίστηκε το '30 ώστε να μπορέσουν να γίνουν οι αρχαιολογικές ανασκαφές στην αρχαία Αγορά. Πολλά από τα κειμήλια και τις φορητές εικόνες του ναού της Παναγίας μεταφέρθηκαν στο ναό του αγίου Φιλίππου, ο οποίος ήδη από το 1912 έφερε τη ονομασία “Άγιος Φίλιππος Βλασσαρούς”. Στον ναό μεταφέρθηκαν επίσης κειμήλια και από άλλους παρακείμενους κατεδαφισμένους ναούς, όπως της Υπαπαντής. Στα πρόσφατα μεταπολεμικά χρόνια ο ναός του αγίου Φιλίππου παρουσίασε πάλι σοβαρές και επικίνδυνες φθορές. Έτσι, το 1961 επισκευάστηκε ριζικά και, μετά από αφαίρεση των διαφόρων αυθαίρετων νεώτερων παρεμβάσεων, επανήλθε στην αρχική του μορφή ως τρίκλιτη, θολωτή βασιλική με απλό υπερώο στο δυτικό τμήμα και κωδωνοστάσιο στο νοτιοδυτικό άκρο. Ο ναός εορτάζει στις 14 Νοεμβρίου αλλά παράλληλα τιμά και τον άγιο νεομάρτυρα Μιχαήλ Πακνανά (9 Ιουλίου), ο οποίος κατοικούσε στη συνοικία της Βλασσαρούς (που βρισκόταν μέσα στη σημερινή Αρχαία Αγορά), ήταν κηπουρός και μαρτύρησε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός το 1771. 113. Αγία Θέκλα Ο ναός της Αγίας Θέκλας βρισκόταν βορείως της Αρχαίας Αγοράς, κοντά στον σημερινό Άγιο Φίλιππο της οδού Αδριανού και απέναντι από την Παναγία της Παντανάσσης στο Μοναστηράκι, επί της σημερινής οδού Ερμού. [1]

Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - Όπως σημειώνεται στον πίνακα VIII

| Η Πόλη των Λόφων |

712

114. Άγιος Γεώργιος ο Αλεξανδρινός Ο ναός βρισκόταν έξω από το Ριζόκαστρο, στα ανατολικά του Διονυσιακού Θεάτρου, πάνω από την Αγία Παρασκευή. Ήταν κατασκευασμένος με λιθοδομή και βυζαντινά κεραμίδια στη στέγη του. Στο εσωτερικό του υπήρχε εικόνα του Αγίου Γεωργίου που τον παρίστανε ως άραβα, εικόνα που προερχόταν από την Αλεξάνδρεια. Ο ναός χρησίμευε και ως κρυφή αποθήκη πυρομαχικών κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όπου και ανατινάχθηκε από μερικούς Έλληνες, οι οποίοι καταδιώκονταν από μεγάλο αριθμό Τούρκων. Στα απομνημονεύματα του ο Μακρυγιάννης, που πολεμούσε από την Χρυσοσπηλιώτισσα της Αιόλου, αναφέρει: “Πλάκωσε ένα πλήθος Τούρκων. Αρχίσαμεν τον πόλεμον, κάμαμεν ότι τζακιστήκαμεν. Τότε οι Τούρκοι μας πήραν στο κοντό. Είχαμεν την Χρυσοσπηλιώτισσα πιασμένη και το ριζό του κάστρου, είχαμεν ταμπούρια και πιάσαμεν εκεί. Αφού γιόμωσε η εκκλησία μέρα κι ως απάνου, στάθηκαν δυο γενναία παλικάρια, ο Μιχάλης Κουνέλης Αθηναίος κι ο Θωμάς Αργυροκαστρίτης ή Χορμοβίτης, αυτεινοί οι δυο γενναίοι και οι αθάνατοι, και βάλαν φωτιά... Και πήγε εις τον αγέρα η εκκλησία και οι Τούρκοι όλοι”. Σήμερα στο σημείο υπάρχει μεταγενέστερος ναός, πολύ μικρών διαστάσεων, θυμίζοντας μόνο τη θέση του βυζαντινού ναού. 121. Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος Ίχνη του εξαφανισμένου σήμερα ναού βρέθηκαν πολύ κοντά στο Άγιο Ιωάννη στην Κολώνα, στη βόρεια πλευρά της τότε πόλεως , στη σημερινή συνοικία του Μεταξουργείου. Πιο συγκεκριμένα το ιερό τοποθετείται κοντά στις Αχαρνικαί Πύλαι, στην αρχή της σημερινής οδού Παναγή Τσαλδάρη (Πειραιώς). [1]

Δεξιά απεικονίζεται ο ναΐσκος του Αγίου Γεωργίου του Αλεξανδρινού, στην σημερινή του κατάσταση, εντός του αρχαιολογικού χώρου της νότιας κλιτύος. Χτίστηκε στη θέση του παλαιότερου βυζαντινού ναού, ο οποίος καταστράφηκε ολοσχερώς κατά την Ελληνική Επανάσταση από έκρηξη πυρολαχικών .

Βυζαντινή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

122. Ριζόκαστρον Τείχος Η Αθήνα εκείνη τη περίοδο βρέθηκε να έχει τρεις οχυρώσεις. Η πρώτη κατασκευάστηκε από τον Ιουστινιανό, ως αποζημίωση για τους κίονες που μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη από την Αρχαία Αγορά, με σκοπό να οικοδομήσει την Αγία Σοφία. Η δεύτερη ήταν το υπάρχον υστερορωμαϊκό τείχος, το οποίο δεν εγκαταλείφθηκε, αλλά συντηρήθηκε. Λίγο μετά τα μέσα του 11ου αιώνα, παράλληλα με τις επισκευές του εσωτερικού τείχους, χτίστηκε το Ριζόκαστρο που περιέβαλε τον λόφο της Ακρόπολης. Τα πρώτα τμήματα του Ριζοκάστρου που ανασκάφθηκαν, θεωρήθηκαν ότι αποτελούσαν τμήμα του Βελεριάνειου τείχους, μια συνέχεια δηλαδή του Υστερορωμαϊκού τείχους προς τον νότο, κάτι που τελικά δεν υφίσταται, λόγω της διαφορετικής κατασκευής. Το Ριζόκαστρο ονομάστηκε έτσι διότι χτίστηκε στη ρίζα του λόφου, περιβάλλοντας, από τη νότια και την πιο ήπια πλευρά, τις τότε κατοικίες, οι οποίες βρίσκονταν μεταξύ Ηρωδείου και Θεάτρου Διονύσου. Σε ότι αφορά την περίοδο της κατασκευής του, μια επιγραφή που βρέθηκε στον λόφο του Αρείου Πάγου, αναφέρει την οικοδόμηση πύργου από τον μητροπολίτη των Αθηνών Λέοντα. Είναι πιθανόν ο πύργος να ταυτίζεται χρονικά με το Ριζόκαστρο, αφού το τείχος χρημάτισε ο ίδιος ο μητροπολίτης ( μεταξύ των ετών 1060-1069).

Σήμερα διασώζεται σχεδόν όλη η οχύρωση, έχει ακανόνιστο σχήμα, με συνολικό μήκος τα 1240μ. Περίκλειε εντός της μια έκταση 100.000 τ.μ. περίπου, μαζί με το πλάτωμα του λόφου της Ακροπόλεως. Στην δυτική πλευρά διακρίνονται και τα ίχνη της κύριας εισόδου προς την Ακρόπολη της εποχής εκείνης, κοντά στο Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού. Η Στοά του Ευμένους λειτούργησε ως τμήμα του αναλήμματος, ομοίως και τα τοιχώματα του Θεάτρου του Διονύσου και του Ωδείου του Περικλέους. Για την ενίσχυση του νότιου τμήματος χρησιμοποιήθηκαν αντηρίδες. Μεταξύ της Στοάς του Αττάλου και του Θεάτρου του Διονύσου βρέθηκε ακόμα μια πύλη, στο σημείο όπου σήμερα διατηρείται η μοναδική ατραπός που οδηγεί προ του χώρο του Ασκληπιείου. Μια ακόμη είσοδος υπήρχε στη συμβολή των σημερινών οδών Θέσπιδος και Επιμενίδου, δίπλα από το Ωδείο του Περικλέους. Στη βόρεια πλευρά υπήρχαν δύο ακόμα σημαντικές πύλες προς το “κάστρο”, η μία επί της Οδού Παναθηναίων και μία επί της σημερινής οδού Πανός, η οποία κατέληγε στο Ερέχθειο της Ακροπόλεως και αποτέλεσε και τους επόμενους αιώνες σημαντική επικοινωνία του οθωμανικού παζαριού με τον Ιερό Βράχο.

| Η Πόλη των Λόφων |

714

264. Βασιλική “Ρωμαϊκής Αγοράς” Τα ίχνη της παλαιάς Βασιλικής βρίσκονται κάτω από το Φετιχιέ Τζαμί (Τζαμί του Πορθητού), εντός του τούρκικου παζαριού και, πιο συγκεκριμένα, εντός της αρχαίας ρωμαϊκής αγοράς, από όπου προέρχεται και η προσφώνηση. Δεν έχει διασταυρωθεί το που είχε αφιερωθεί ο ναός, αλλά φαίνεται να είναι σύγχρονος των Αγίων Αποστόλων Σολάκη και της Καπνικαρέας. Σήμερα το ανατολικό τμήμα του ναού (η Αγία Τράπεζα) διακρίνεται κάτω από το τούρκικο μνημείο, ενώ πλέον γίνονται προσπάθειες αποκατάστασης και των δύο κτισμάτων. 317. Τέμενος Σαρακηνών Πειρατών Οι Σαρακηνοί Πειρατές έκαναν επιδρομή και λεηλασίες στην Αθήνα (και την υπόλοιπη Ελλάδα) κατά το έτος 943 μ.Χ., αλλά και μέχρι τον 12ο αιώνα. Το Τέμενος είναι απομεινάρι εκείνης της εποχής και τα ίχνη του βρέθηκαν εντός του περιβόλου του Oλυμπιείου. Η ύπαρξή του επιβεβαιώνεται από την εύρεση κουφικής επιγραφής στο σημείο, αλλά η κατασκευή του δεν οφείλεται σε πειρατές, οι οποίοι, μετά τις λεηλασίες των πόλεων και των χωριών, αναχωρούσαν για τα κρησφύγετα τους. Το τελειωτικό χτύπημα πάντως στην πόλη, που διέθετε εκείνη τη περίοδο τρία τείχη και έμοιαζε πανίσχυρη, το έδωσαν οι Σαρακηνοί πειρατές κοντά στο έτος 1182 μ.Χ., δίνοντας στους Φράγκους κατακτητές λίγα χρόνια αργότερα, μια ανοχύρωτη και υπό διάλυση πόλη.

Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της φερόμενης “Βασιλικήs της Ρωμαϊκής Αγοράς” βρίσκονται κάτω από τη σκιά του Φετιχιέ Τζαμί, στη διασταύρωση των οδών Πανός και Πελοπίδα. Δεν μας είναι γνωστό που ήταν αφιερωμένος ο ναός.

Βυζαντινή Περίοδος Υπόλοιπα Μνημεία

318. Βυζαντινός Συνοικισμός Αγοραίου Κολωνού

320. Βυζαντινός Συνοικισμός Ακροπόλεως

Παρά τις αλλεπάλληλες επιδρομές και τις καταστροφές που υπέστη η πόλη, η κατοίκηση και η δραστηριότητα στον ευρύτερο αστικό χώρο εξακολουθεί με αυξομειώσεις σε όλη τη βυζαντινή περίοδο. Οι ανασκαφικές έρευνες αποκάλυψαν την ύπαρξη βυζαντινών οικιών, εργαστηρίων και άλλων κτισμάτων, καθώς και ολόκληρων συνοικιών στις περιοχές της αρχαίας Αγοράς, του Αγοραίου Κολωνού, μεταξύ του λόφου των Νυμφών και του Αρείου Πάγου, νότια του Ριζόκαστρου και βόρεια του Oλυμπιείου. Στον χώρο της αγοράς ανασκάπτει εκτεταμένος βυζαντινός συνοικισμός, ο οποίος κάλυπτε όλη τη περιοχή, μαζί με τον Κολωνό τον Αγοραίο. Αυτό πιστοποιείται και από τα σποραδικά ευρήματα αγγείων και νομισμάτων στην περιοχή, πολλά από αυτά των προηγούμενων αιώνων (6ο - 7ο αιώνα μ.Χ.). Τα σημαντικότερα βυζαντινά ερείπια βρέθηκαν στα βόρεια του Κολωνού Αγοραίου, μεταξύ της τάφρου του ΗΣΑΠ και της οδού Αδριανού, δίνοντας γενικότερα σαφή συμπεράσματα και εικόνα για ολόκληρο τον βυζαντινό συνοικισμό. Η ζωή του συνοικισμού χωρίζεται σε δύο περιόδους: η πρώτη έχει διάρκεια από τον 9ο έως τον 10ο αιώνα, όπου και καταστράφηκε περί τα 1100 μ.Χ. και η δεύτερη από τον 11ο έως τον 12ο αιώνα, όπου είχε και την ιδία τύχη. Το ιδιαίτερο γνώρισμα των κατοικιών της περιόδου είναι η λεγόμενη “παστάδα”, μία στεγασμένη προέκταση του προαύλιου χώρου, η οποία διατηρείται για πολλούς αιώνες μετά, ακόμη και σήμερα.

Οι ανασκαφικές έρευνες αποκάλυψαν την ύπαρξη βυζαντινών οικιών, εργαστηρίων και άλλων κτισμάτων, καθώς και ολόκληρων συνοικιών στις περιοχές της αρχαίας Αγοράς, του Αγοραίου Κολωνού, μεταξύ του λόφου των Νυμφών και του Αρείου Πάγου, νότια του Ριζόκαστρου και βόρεια του Oλυμπιείου. Στη νότια πλευρά του Ριζοκάστρου, μεταξύ του Ηρωδείου και του Θεάτρου του Διονύσου, βρέθηκαν και πολλά ερείπια χριστιανικών ναών, γεγονός που δηλώνει τη διάρκεια της κατοίκησης της περιοχής αυτής. Η νότια πλευρά, για πρώτη φορά αποτέλεσε και την κύρια πλευρά εισόδου προς στον Ιερό Βράχο. Ο λόφος ήταν πλέον η ασφαλέστερη περιοχή της πόλεως, αφού διέθετε τρεις οχυρώσεις και μια ισχυρότατη άμυνα. Η ζωή του συνοικισμού χωρίζεται σε δύο περιόδους: η πρώτη έχει διάρκεια από τον 9ο έως τον 10ο αιώνα, όπου και καταστράφηκε περί τα 1100 μ.Χ. και η δεύτερη από τον 11ο έως τον 12ο αιώνα, όπου είχε και την ιδία τύχη. Το ιδιαίτερο γνώρισμα των κατοικιών της περιόδου είναι η λεγόμενη “παστάδα”, μία στεγασμένη προέκταση του προαύλιου χώρου, η οποία διατηρείται για πολλούς αιώνες μετά, ακόμη και σήμερα.

319. Βυζαντινός Συνοικισμός Ολυμπιείου Σε όλους τους χώρους περιμετρικά του Ναού του Ολυμπίου Διός υπάρχουν κατάλοιπα οικιών βυζαντινής περιόδου. Τα περισσότερα εξ' αυτών απαντώνται ΒΑ του αρχαίου μνημείου, πλησίον της πύλης του Αδριανού, καθώς και στη δυτική πλευρά του, κοντά στην όχθη του ποταμού Ιλισσού.

321. Εκκλησία “Πινακοθήκης” Ο ναΐσκος αριστερά των Προπυλαίων, ο οποίος αναφέρεται και ως Εκκλησία της Πινακοθήκης, βρισκόταν στη θέση του ολίγον μεταγενέστερου και ενετικού Αγίου Βαρθολομαίου. Αν και δεν υπάρχουν επαρκή ευρήματα για το βυζαντινό τέμενος, υπάρχουν αναφορές ότι στο σημείο προϋπήρξε χριστιανική λατρεία η οποία δεν διεσώθη.

| Η Πόλη των Λόφων |

716

452. Συναγωγή “Μπεθ Σαλόμ” Σήμερα επί της οδού Μελιδώνη στο Θησείο, στους αριθμούς 5 και 8, λειτουργούν δύο εβραϊκές συναγωγές. Η δεύτερη, που είναι και η μεγαλύτερη, φημολογείται ότι λειτουργεί στην Αθήνα από τα μέσα του 10ου αι. μ.Χ., χωρίς όμως να υπάρχουν άλλα στοιχεία επ' αυτού. 585. Άγιοι Απόστολοι Κλεψύδρας Τα πρώιμα χριστιανικά χρόνια επαναχρησιμοποιήθηκαν πολλοί αρχαίοι τόποι λατρείας για να στεγάσουν τη νέα θρησκεία. Το μικρό ιερό που βρέθηκε στο σπήλαιο της Πηγής Εμπεδούς, στη βόρεια κλιτύ του λόφου της Ακροπόλεως, ήταν αφιερωμένο στους Αγίους Αποστόλους. 589. Μεγάλο Οικοδόμημα Αγοράς Ίχνη του Μεγάλου Οικοδομήματος βρεθήκαν κάτω από τις γραμμές του ΗΣΑΠ, μεταξύ της τάφρου του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου και της οδού Αδριανού. Πιθανόν να αποτέλεσε βυζαντινό ενδιαίτημα μοναχών και ξενώνα. Η χρήση του δεν έχει πλήρως αποσαφηνισθεί. 625. Αγία Άννα στο Διονυσιακό Θέατρο Ο μικρός ναός της Αγίας Άννης βρισκόταν στα ανατολικά του επιθεάτρου του Θεάτρου του Διονύσου, κοντά στον Περίπατο του Λόφου και ακριβώς πίσω από τα απομεινάρια του Ωδείου του Περικλέους. Τα ίχνη της σήμερα στον αρχαιολογικό δεν είναι ευδιάκριτα.

Το “Λίθινο Χρονικό” της Πινακοθήκης των Προπυλαίων, καθώς και διάφορες αναφορές περιηγητών ή άλλες ιστορικές πηγές, μαρτυρούν την ύπαρξη βυζαντινού τεμένους εντός του αρχαίου μνημείου. Σήμερα δεν γνωρίζουμε που ήταν αφιερωμένο το ιερό.

Αθήνα 1204-1456 μ.Χ. Γενικά Στοιχεία Περιόδου

Αθήνα μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1204 μ.Χ. πέρασε στην δικαιοδοσία του Βονιφάτιου του Μονφερατικού, ο οποίος την παραχώρησε μαζί με τα Μέγαρα στον Όθωνα de La Roche της Βουργουνδίας, τον κύριο των Θηβών. Ο Όθων προχώρησε αμέσως στην οργάνωση της περιοχής της Αττικής κατά τα δυτικά φεουδαρχικά πρότυπα. Αμέσως μετά διορίστηκε στην πόλη Λατίνος Αρχιεπίσκοπος που τον αναγνώρισαν οι τοπικοί ιερείς μετά την αυτοεξορία στην Κέα του Έλληνα Επισκόπου Μιχαήλ Χωνιάτη. Η έδρα των πολιτικών και εκκλησιαστικών αρχών βρισκόταν πάνω στην Ακρόπολη που τα παλαιά της τείχη ενισχύθηκαν και της έδωσαν όψη μεσαιωνικού φράγκικου κάστρου. Τότε κτίστηκε και ο γνωστός ως τα μέσα του 19ου αιώνα, οπότε και γκρεμίστηκε, Φράγκικος Πύργος, ένα ψηλό οχυρό που επόπτευε όλο το λεκανοπέδιο.

Την εποχή εκείνη η κατοικημένη περιοχή των Αθηνών περιορίζονταν στο εσωτερικό του λεγόμενου Ύστερου Ρωμαϊκού τείχους, κάτω από την Ακρόπολη προς τα βόρεια. Στα μέσα του 13ου αιώνα κτίστηκε ένας χαμηλός οχυρωματικός περίβολος, το λεγόμενο Ριζόκαστρο, που προστάτευε την Ακρόπολη. Ο Δούκας κατοικούσε στα Προπύλαια, ο Λατίνος επίσκοπος εντός του Ερεχθείου και ο Παρθενώνας, που είχε από τους χρόνους του Ιουστινιανού μετατραπεί στον ναό της Παναγίας της Αθηνιώτισσας, έγινε καθολικός ναός. Τα πρώτα χρόνια της Φραγκοκρατίας υπήρξαν ειρηνικά και, με την εγκατάσταση και δραστηριοποίηση Βενετσιάνων και Γενοβέζων εμπόρων, αναπτύχθηκε η οικονομία της περιοχής με κυριότερο οικονομικό κέντρο τη Θήβα, όπου γινόταν παραγωγή μεταξιού. Αναπτύχθηκαν επίσης πολλά καλλιτεχνικά εργαστήρια που παρήγαγαν πολλά προϊόντα με δυτικότροπη μορφή, επηρεασμένα κυρίως από τα πρότυπα της Βουργουνδίας.

Τα χρόνια της ειρήνης και της ευημερίας έληξαν το 1311 όταν οι μισθοφόροι της Καταλανικής εταιρίας κατέλαβαν την Αθήνα και το υπόλοιπο Δουκάτο και παρέδωσαν την εξουσία στον βασιλέα της Αραγώνας. Έτσι τα καταλανικά έγιναν επίσημη γλώσσα της περιοχής, ο καθολικός επίσκοπος έκανε έδρα του την Θήβα και επίσημη νομοθεσία έγινε αυτή της Βαρκελώνης, που απαγόρευε σε όλους τους Αθηναίους την άσκηση των περισσοτέρων επαγγελμάτων. Στα 80 περίπου χρόνια της κυριαρχίας των Καταλανών η πόλη παράκμασε και η οικονομική δραστηριότητα ατόνησε. Το 1387 οι Φλωρεντινοί υπό τον Nerio Acciaiuoli κατέλαβαν την Ακρόπολη και την Αθήνα και, εκτός από ένα μικρό μεσοδιάστημα κυριαρχίας των Βενετσιάνων, κράτησαν την Αθήνα μέχρι το 1458, οπότε έπεσε στα χέρια των Οθωμανών του Μωάμεθ του Πορθητή. Ο Acciaiuoli μετέφερε πάλι την έδρα της εξουσίας στην Αθήνα και επιδόθηκε σε πολλά έργα ανάπτυξης και εξωραϊσμού της πόλης που γνώρισε μέρες σχετικής οικονομικής και κοινωνικής ακμής. Επισκευάστηκε το λιμάνι του Πειραιά, ανακαινίστηκε η καθολική εκκλησία Santa Maria de Setines του Παρθενώνα και συντηρήθηκαν πολλοί δρόμοι [1], γεγονός που ευνόησε την ανάπτυξη του εμπορίου. Ο Φλωρεντινός ηγέτης για να προσεταιριστεί το ντόπιο στοιχείο επανέφερε την χρήση των Ελληνικών και επέτρεψε την εγκατάσταση Ορθόδοξου επισκόπου που αποκαταστάθηκε. Αναπτύχθηκαν οικονομικά και κοινωνικά πολλές οικογένειες Αθηναίων, με προεξάρχουσα εκείνη των Χαλκοκονδύληδων. Την ίδια περίοδο εντοπίζουν οι ιστορικοί μελετητές την εγκατάσταση των Αρβανιτών στην περιοχή της Αττικής και της Θήβας. Τότε επισκέφτηκαν την Αθήνα και πολλοί περιηγητές από τις ευρωπαϊκές χώρες που, γυρίζοντας στην Δύση, διέδωσαν την εικόνα της παλιάς αίγλης της πάλαι ποτέ κραταιάς και σπουδαίας Αθήνας. Η σχετικά ανοδική αυτή πορεία διακόπηκε το έτος 1456, οπότε η Αθήνα καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς του Μωάμεθ του Πορθητή ΄Β.

Η σχετική ευημερία της πόλης δεν είναι άσχετη με την γενικότερη αναγέννηση των γραμμάτων και των τεχνών που είχε ήδη ξεκινήσει στις ιταλικές εμπορικές πόλεις, κυρίως στην Φλωρεντία. Η αγάπη των Φλωρεντινών για τα αρχαία γράμματα μεταφράστηκε και σε υλικό ενδιαφέρον για την ίδια την πόλη των Αθηνών που υπήρξε στους αρχαίους χρόνους το σημαντικότερο πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο ολόκληρου του τότε γνωστού κόσμου.

| Η Πόλη των Λόφων |

718

Χάρτης Περιόδου Αρχαιολογικές Αναφορές & Σημεία Ενδιαφέροντος ος Πρ

Ακ

I II III IV V VI VII VIII IX

Άγιος Γεώργιος Θησείου Μνημείο Φιλοπάππου Καπνικαρέα Ανάκτορα Φράγκων Δουκών Νότια Πύλη Φραγκικός Πύργος Προπυλαίων Ανατολικός Πύργος ή Belvedere Μεταμόρφωση του Σωτείρος Ναός Ταξιαρχών Προφήτης Ηλίας Κατοικίες Περιόδου Αγάλματα Τριτώνων & Γιγάντων Ναός Αγίου Φραγκίσκου

ια

ε ήμ

αδ

039 076 106 123 124 126 127 128 129 130 131 284 323

Ιερά

III

Οδό

XII

106 039 εσόγεια

Προς Μ

284 129 130

131

VI V

123 126

VII

127

124

323

II VIII I 076 ος

Πρ

XIV

Σού

500μ.

1000μ.

XIII

ν νιο

100μ.

Περίοδος Ενετοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

124. Νότια Πύλη

131. Κατοικίες Περιόδου

Εκείνη τη περίοδο γίνεται επανάχρηση της προϊστορικής εισόδου του λόφου της Ακροπόλεως, που βρισκόταν στη νότια κλιτύ. Περιείχε και ένα μικρό προτείχισμα με μια δεύτερη πύλη. Οι δύο πύλες διατηρούνται μέχρι και την περίοδο της Τουρκοκρατίας και είναι γνωστές ως “Πόρτα των Φυλάκων” (εξωτερική) και “Πύλη Αθηνάς Νίκης” (εσωτερική). Η Πύλη Beule' εγκαταλείπεται και καλύπτεται από προτείχισμα.

Οι ιδιωτικές κατοικίες, εκτός από την έκταση εντός του υστερορωμαϊκού τείχους, καταλαμβάνουν κατά τη βυζαντινή περίοδο και μικρή έκταση εντός του τείχους του Ριζοκάστρου, στη βόρεια και την ανατολική κλιτύ του λόφου της Ακροπόλεως. Η περίοδος αυτή του ελληνικού και αθηναϊκού μεσαίωνα και η έλλειψη συστηματικής ανοικοδόμησης της πόλεως από τους Γάλλους, Ισπανούς, Φλωρεντίνους και Ενετούς κατακτητές, περιόρισε το σύνολο των κατοικιών στις 1000, όπως αναφέρει ο περιηγητής Martoni το 1935. [3]

125. Νέα Πηγή Κλεψύδρας (με προτείχισμα) 321. Άγιος Βαρθολομαίος Η Πηγή της Κλεψύδρας, η οποία από τα χρόνια του Κίμωνος έχει υποστεί πολλές επισκευές και τροποποιήσεις πάνω στην αρχική της μορφή, περιβάλλεται από νέο οχυρωματικό τοίχο, το οποίο χρονολογείται στα 1250 μ.Χ. (λόγω των νομισμάτων που βρεθήκαν στο σημείο). Στον βόρειο αναλημματικό τοίχο ανοίγεται νέα θύρα με θολωτή δίοδο, η οποία εξασφαλίζει την δίοδο στο Κάστρο μέσω της αρχαίας πηγής. [1] 127. Ανατολικός Πύργος ή Belvedere

Από τα γραπτά κείμενα των Καταλανών τοποτηρητών, δεν μπορούμε να αποδώσουμε κανένα νέο έργο στους Ισπανούς Δούκες των Αθηνών (περίοδος 1311-1387 μ.Χ.), εκτός ίσως από την κατασκευή του ανακτόρου στα Προπύλαια και την εκκλησία που μνημονεύεται ως παρεκκλήσι του Αγίου Βαρθολομαίου, “La Capella de Sant Bartolemi del Palau del Castell de Cetines”, τα ερείπια του οποίου μπορούμε να ταυτίσουμε με τα σωζόμενα (έως τα μέσα του 19ου αιώνος) κατάλοιπα στην βόρεια πλευρά των Προπυλαίων. Ο καθολικός ναός αναφέρεται σε έγγραφο που στάλθηκε στις 13 του Σεπτέμβρη του 1380 μ.Χ. [2]

Στη δυτική πλευρά του λόφου της Ακροπόλεως και δίπλα από τον Ναό της Αθηνάς Νίκης, υπήρχε ψηλός πύργος που επόπτευε όλη τη περιοχή, μέχρι ακόμα το Φάληρο και τον Πειραιά. Ο πύργος επικοινωνούσε με σήματα μέσω άλλων φυλακίων, τα οποία βρίσκονταν σε καίρια σημεία. Για την εποπτεία της ανατολικής πλευράς, κατασκευάστηκε ο Ανατολικός Πύργος ή Belvedere, ο οποίος σώζεται μέχρι τις μέρες, με θέα στην υπόλοιπη πόλη. Αποτελείται ουσιαστικά από ένα υπερυψωμένο πλάτωμα, πάνω στο οποίο κυματίζει σήμερα η ελληνική σημαία. [2]

Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 164

2. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 166 3. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 172 | Η Πόλη των Λόφων |

720

322. Μεγάλος Προδέκτης Το ανάκτορο που κατασκεύασαν οι Φράγκοι κατακτητές, αποτέλεσε ανεξάρτητο, εντός της Ακροπόλεως, οχυρό, αφού υπήρχε η “υψηλή” προστασία του Φράγκικου Πύργου. Η ασφάλεια του ήταν ακόμα πιο ικανή, καθώς εντός αυτού συμπεριληφθεί και η υστερορωμαϊκή δεξαμενή των προπυλαίων, ο Μεγάλος Προδέκτης, όπως ονομαζόταν στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Η δεξαμενή αυτή μπορούσε να εξασφαλίσει σημαντική αυτονομία σε περίπτωση μακράς πολιορκίας του ανακτόρου, ακόμα και αν είχε καταληφθεί το υπόλοιπο Κάστρο της Ακροπόλεως. 323. Ναός Αγίου Φραγκίσκου Τον 14ο αιώνα παρατηρείται σημαντική οικοδομική δραστηριότητα, καθώς πολλές από τις χριστιανικές εκκλησίες επισκευάζονται, σε συνδυασμό με το χτίσιμο νέων καθολικών. Μία από αυτές, η οποία μνημονεύεται από περιηγητές και δεν είναι γνωστή από ανασκαφές, είναι ο Άγιος Φράγκος ή Φραγκίσκος, ο οποίος βρισκόταν δίπλα στην γέφυρα του Ιλισσού και απέναντι από το Καλλιμάρμαρο Στάδιο. [4] 568. Κλίμακα Προπυλαίων Η σπουδαία κλίμακα των Προπυλαίων του λόφου της Ακροπόλεως, καθώς και η Πύλη Beule, για πρώτη φορά καταργούνται, έπειτα από σχεδόν 2000 χρόνια και τη μνημειακή ράμπα που φτιάχτηκε επί Πεισίστρατου το 556 π.Χ. Αυτό το γεγονός δεν άλλαξε μέχρι και το πέρας της Τουρκοκρατίας και τις αρχαιολογικές ανασκαφές και αναστηλωτικές επεμβάσεις στον χώρο.

4. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 171

Στο δεξί άκρο του τείχους διακρίνεται ο Πύργος “Belvedere”, ο οποίος ουσιαστικά αποτελεί ένα υπερυψωμένο πλάτωμα με αναλημματικό τείχος, το οποίο παρείχε εποπτεία σε όλη την ανατολική πλευρά της πόλεως, μέχρι και τα Μεσόγεια.

Αθήνα 1456-1687 μ.Χ. Γενικά Στοιχεία Περιόδου

ετά την κατάκτηση της Αθήνας από τους Οθωμανούς την διετία 14561458, την πόλη επισκέφτηκε ο σουλτάνος Μωάμεθ ο Β΄ ο Πορθητής. Άνθρωπος με ευρεία μόρφωση και θαυμασμό για την αρχαία Ελλάδα, ήρθε στην Αθήνα για να θαυμάσει τα μνημεία του παρελθόντος για τα οποία είχε τόσα πολλά ακούσει. Σε συνδυασμό με το γεγονός πως οι Αθηναίοι παραδόθηκαν χωρίς αντίσταση στον Σουλτάνο, τους παραχώρησε αρκετά προνόμια και άφησε παρακαταθήκη στους νεώτερους να προστατεύουν και να τιμούν τα παλιά μνημεία της πόλης. Την διοίκηση της πόλης επέβλεπε ο Πασάς που έδρευε στο Νεγρεπόντε (την σημερινή Χαλκίδα), την τάξη εξασφάλιζε μικρό στρατιωτικό τμήμα Οθωμανών, που είχε την έδρα του στην Ακρόπολη και την δικαιοσύνη απένεμε ο Οθωμανός δικαστής που ονομαζότανε καδής.

Οι Αθηναίοι διατήρησαν τους δικούς τους τοπικούς άρχοντες με περιορισμένες εξουσίες, κυρίως για τα ζητήματα ανάμεσα στους χριστιανούς. Οι άρχοντες αυτοί ονομάζονταν δημογέροντες και προέρχονταν από τις αρχοντικές οικογένειες της πόλης. Ο υπόλοιπος λαός διακρινόταν σε γαιοκτήμονες (νοικοκυραίους), σε έμπορους και βιοτέχνες (παζαρίτες) και τους χωρικούς (ξωτάρηδες) που κατοικούσαν στα μικρά αραιοκατοικημένα χωριά της υπαίθρου γύρω από την πόλη σε ολόκληρη την Αττική, τα κατάλοιπα των Δήμων της εποχής της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Τα μέλη της κάθε κοινωνικής τάξης φορούσαν και διαφορετική ενδυμασία που τους διέκρινε μεταξύ τους. Σύντομα ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε τζαμί με ένα κτίσμα στο εσωτερικό του αρχαίου ναού. Οι Ορθόδοξοι Έλληνες λειτούργησαν τα παλιά μοναστήρια τους που είχαν κλείσει ή μετατραπεί σε καθολικά επί της κυριαρχίας των Λατίνων και ίδρυσαν και νεότερα, κυρίως στον Υμηττό και στην Πεντέλη. Σε εκείνη την εποχή έζησε και η περίφημη Ρηγούλα Μπενιζέλου [1], γόνος παλαιάς Αθηναϊκής οικογένειας, που λόγω του φιλανθρωπικού της έργου ανακηρύχτηκε αργότερα άγια από την Ορθόδοξη εκκλησία με το όνομα Φιλοθέη.

Οι ίδιοι οι Αθηναίοι ονομαζόμενοι από τον κατακτητή “ραγιάδες” πλήρωναν αρκετούς φόρους μεταξύ των οποίων επαχθέστερος ήταν ο κεφαλικός φόρος (χαράτσι) και το παιδομάζωμα του 16ο αιώνα. Τα σπίτια των πλέον ευκατάστατων αθηναϊκών οικογενειών ήταν διώροφα με μεγάλη εσωτερική αυλή που περιβαλλόταν από υψηλούς τοίχους γύρω-γύρω. Υπήρχαν πολλοί περιορισμοί για τους Αθηναίους, όπως ήταν η απαγόρευση να κτίζουν ψηλότερα σπίτια από των Μουσουλμάνων, να φέρουν όπλα, να ανεβαίνουν στην Ακρόπολη, να ιππεύουν άλογα και να φοράνε πολυτελή ρούχα. Τα περισσότερα στοιχεία που γνωρίζουμε για την ιστορία της πόλης αυτούς τους χρόνους προέρχονται από διάφορα τοπικά αρχεία και τις διηγήσεις πολλών επισκεπτών που έρχονταν στη πόλη για να θαυμάσουν τα αρχαία μνημεία και να γνωρίσουν από κοντά την παλαιά δόξα των αρχαίων Αθηνών. Από τους περιηγητές προήλθε και το όνομα Settines που διαβάζουμε σε χάρτες των δυτικών της εποχής [2]. Το 1667 επισκέφτηκε την πόλη και ο περίφημος τούρκος ταξιδευτής Εβλιά Τσελεμπί που στις αναμνήσεις του επαίνεσε πολύ την πόλη με την αρχαία αίγλη. Το 1645 ο έλεγχος των Αθηνών περιήλθε στον αρχιευνούχο του χαρεμιού που διατηρούσε ο Σουλτάνος στο παλάτι του στο περίφημο Τοπ Καπί. Αυτή την περίοδο η ζωή των Αθηναίων καλυτέρευσε αισθητά. Το 1656 ένας κεραυνός έπληξε τα Προπύλαια στην Ακρόπολη που ανατινάχτηκαν, καθώς εκεί φύλαγαν οι κατακτητές το μπαρούτι για τα κανόνια τους (ο θρύλος αναφέρει ως τιμωρό τον Άγιο Δημήτριο, τον Λουμπαρδιάρη). Την ίδια περίπου περίοδο, οι Γάλλοι μοναχοί του τάγματος των Καπουτσίνων ίδρυσαν καθολική μονή στην θέση που σήμερα βρίσκεται η Αγία Αικατερίνη και το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτους. Στις αναμνήσεις Καπουτσίνων μοναχών που δημοσιεύτηκαν στην Δύση μαθαίνουμε πως εκείνη την εποχή υπήρχαν και λειτουργούσαν πολλές μικρές εκκλησίες, οι οποίες είχαν κτιστεί κυρίως με υλικά των κατεστραμμένων αρχαιοτήτων.

Από το όνομα της αγίας πήρε και το όνομα της η σημερινή περιοχή της Φιλοθέης, γιατί εκεί υπήρχε ο τάφος της.

2. Η ονομασία αυτή αποδίδεται στο γεγονός πως οι Έλληνες έλεγαν “στην Αθήνα” και από παραφθορά αυτής της φράσης προήλθε η εσφαλμένη ονομασία των Αθηνών στους χάρτες.

| Η Πόλη των Λόφων |

722

Χάρτης Περιόδου Αρχαιολογικές Αναφορές & Σημεία Ενδιαφέροντος ος Πρ

148

Ακ αδ

I II III IV V VI VII VIII IX

Άγιος Γεώργιος του Βράχου Άγιος Ιωάννης στις Κολώνες Άγιος Δημήτριος Λουμπαρδιάρης Τζαμί του Παρθενώνος Ά Φετιχιέ Τζαμί (του Πορθητού) Άγιος Σπυρίδων & Τίμια Ζώνη Άγιος Αθανάσιος του Κουρκούρη Άγιος Νικόλαος “Μητροπόλεως” Άγιος Γρηγόριος Μοναστήρι της Παντάνασσας Άγιοι Ανάργυροι Κολοκύνθη Άγιος Θωμάς Βρυσακίου Παναγία της Βλασσαρούς

ια

ε ήμ

108 132 133 134 139 143 144 145 150 151 169 173 328

172

Ιερά

120

144

170 151

106

328

εσόγεια

145 173

139

Προς Μ

150

149

098

III

458 119

595

Οδό

324

143

V 093

169

138

108

335

134

VII

133

137 132

161

Σημεία ενδιαφέροντος

VIII

Χάρτης σύγχρονης πόλης

Οδός ή μονοπάτι περιόδου αναφοράς

XIV

Πρ ος

Υφιστάμενη οχείρωση

Σού

100μ.

500μ.

1000μ.

XIII

ν νιο

Παλαιότερη οχείρωση

Ά Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

93. Μονή Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτη

132. Άγιος Ιωάννης στις Κολώνες (Κατεδαφίσθη)

Τα ίχνη της Μονής του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου βρίσκονται στους βόρειους πρόποδες του λόφου του Αρείου Πάγου, πάνω από το αρχαίο δικαστήριο. Στο σημείο αυτό υπήρχε παλαιότερος ναός, πρωτοχριστιανικών χρόνων. Για έναν αιώνα περίπου διέμενε εκεί ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών, μέχρι που καταστράφηκε η μονή από τον σεισμό του 1751 και μεταφέρθηκε η κατοικία του στη σημερινή Πλατεία Μητροπόλεως.

Το μικρό ιερό του Αγίου Ιωάννη στις Κολώνες βρισκόταν εντός των ορίων του Oλυμπιείου και πιθανόν ήταν εφαπτόμενο με τους εναπομείναντες στύλους, κατά την νοτιοανατολική πλευρά του ιερού. Σε αυτό το σημείο υπάρχει και εγχάρακτη επιγραφή του 1771, με το όνομα του μάρτυρα, και μετέπειτα Αγίου, Πακνανά Μιχάλη. [1] 135. Παναγιά Πυργιώτισσα (Κατεδαφίσθη)

120. Μονή Αγίων Αναργύρων Βρίσκεται στην οδό Αγίων Αναργύρων 19 στου Ψυρρή, και περικλείεται από τις οδούς Τάκη, Ρήγα Παλαμήδη και Κατσικογιάννη. Ανήκει στο μοναδικό στην Ελλάδα τύπο του σταυροειδούς ναού με διπλοθολικό τρούλο, και στην αρχική του μορφή ήταν κτίσμα πιθανώς του 11ου αιώνα. Το 1908, λόγω των ενοριακών αναγκών, μεγεθύνθηκε, με αποτέλεσμα να παραμορφωθεί αισθητά. Στις κρύπτες του στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 αποθηκεύονταν πολεμοφόδια, ενώ η ίδια η εκκλησία αποτελούσε και τόπο συνάντησης αγωνιστών, εξαιτίας μάλιστα του γεγονότος αυτού η γειτονική πλατεία ονομάστηκε “Πλατεία Ηρώων”. Επίσης, σύμφωνα με ευσεβή παράδοση, στην εκκλησία υπηρέτησε ως διάκονος μεταξύ των ετών 1882-1885 και ο άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως. Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου κατά καιρούς στην εκκλησία λειτουργούσε και εξομολογούσε και ο Παπα-Νικόλας Πλάνας, ενώ εκκλησιάζονταν τακτικά και ενίοτε έψαλλαν και οι Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και Αλέξανδρος Μωραϊτίδης. Μάλιστα, στη γωνία των οδών Σαρρή και Αγίων Αναργύρων βρισκόταν και το παντοπωλείο των Αδελφών Καχριμάνη, όπου σύχναζε ο Παπαδιαμάντης και όπου έγραψε σελίδες του λογοτεχνικού του έργου.

Ο ναός της Παναγίας της Πυργιώτισσας (αναφέρεται και ως Χρυσοπυργιώτισσα), βρισκόταν μέσα σε πύργο του Ιουστινιάνειου τείχους, στο νότιο άκρο της Στοάς του Αττάλου. Κατεδαφίσθη χάρην των ανασκαφών στην Αρχαία Αγορά. [2] 136. Παναγιά Κρυσταλιώτισσα (Κατεδαφίσθη) Ο μικρός ναός της Παναγιάς Κρυσταλιώτισσας ήταν εφαπτόμενος στη βορινή πλευρά της Στοάς του Αττάλου, αντιδιαμετρικά από την 135.Παναγιά Πυργιώτισσα. Σήμερα τα ίχνη της μπορούν να αναζητηθούν στη διασταύρωση των οδών Αδριανού και Ευρυσακίου. Κατεδαφίσθη χάρην των ανασκαφών στην Αρχαία Αγορά. [2]

Ι.Τραυλός - Πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών - χάρτης X

2. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 178

| Η Πόλη των Λόφων |

724

Σχεδιαστική απεικόνιση του ναού του Α. Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, της μονής που τον περιβάλλει, σε σχέση με τον λόφο του Αρείου Πάγου και τον παρακείμενο λόφο της Ακρόπολης. Για ένα διάστημα αποτέλεσε την Μητρόπολη των Αθηνών και σε αυτήν στεγαζόταν ο Αρχιεπίσκοπος, πριν μεταφερθεί στην σημερινή θέση και ομώνυμη πλατεία. Αριστερά, φωτογραφία του 19ου αιώνος των λειψάνων της εκκλησίας, από το σημείο όπου βρισκόταν το ιερό του ναού.

Ά Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

137. Προμαχών του Σερπεντζέ

141. Τζαμί “της Κολώνας” του Χατζή Αλή

Τον 13ο αιώνα ολόκληρος ο βράχος της Ακρόπολης περικλείστηκε από το τείχος του Ριζοκάστρου. Ο προμαχώνας του Σερπεντζέ, ήταν η μόνη οχύρωση που διατηρήθηκε, εκτός από των Προπυλαίων και του άνω πλατώματος, κατά την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας (1456-1687). Το τοίχος καταλάμβανε το τμήμα από το Ηρώδειο μέχρι το Διονυσιακό Θέατρο, όπου έστριβε προς τον βορρά, ορίζοντας την οχύρωση πάνω στον Ιερό βράχο και μέχρι το χορηγικό Μνημείο του Θρασύλλου. Στα χρόνια αυτά κατοικήθηκε και πάλι η Νότια Κλιτύς, η οποία είχε παραμείνει έρημη κατά την Φραγκοκρατία.

Το Τζαμί του Χατζή Αλή ή της Κολώνας υπήρχε στη διασταύρωση στων σημερινών οδών Αδριανού & Φλέσσα, στην Πλάκα, απέναντι από το Λουτρό (Χαμάμι) του Χατζή Αλή, επί των οδών Φιλοθέης και Νικοδήμου. Χτίζεται μεταξύ των ετών 16001650 μ.Χ. Κατά την περίοδο της επανάστασης έγινε δημόσια βιβλιοθήκη, μερικά χρόνια όμως αργότερα τα έγγραφα της βιβλιοθήκης χρησιμοποιηθήκαν, στο βωμό της τελευταίας πολιορκίας της Ακροπόλεως: “εις κατασκευήν φυσιγκίων, ελλείψει χάρτου”. Στο σημείο διασώζεται σήμερα ένα από τα δύο μεγάλα κυπαρίσσια που έδειχναν την χρήση του Τζαμιού ως νεκροταφείου. [1]

140. Κιουτσούκ Τζαμί - Τζαμί του Ουλά Μπέη

141. Λουτρό “Χαμάμι” του Χατζή Αλή

Τα ερείπια του μικροσκοπικού τζαμιού, που ακούει και στο όνομα “Τζαμί του Ουλά Μπέη”, βρίσκονται σε μια “άφαντη πλατεία”, στη διασταύρωση των σημερινών οδών Πανός και Λυσίου, στη νότια πλευρά της Ρωμαϊκής Αγοράς. Τα κατάλοιπα του μνημείου αναδείχθηκαν το 2004, μετά την πλακόστρωση και την συντήρηση της ευρύτερης περιοχής. Χτίζεται μεταξύ των ετών 1600-1650 μ.Χ.

Το Λουτρό (Χαμάμι) του Χατζή Αλή, βρισκόταν στη διασταύρωση των σημερινών οδών Φιλοθέης και Νικοδήμου, στη Πλάκα, απέναντι από το Τζαμί του Χατζή Αλή ή της Κολώνας, επί των οδών Αδριανού και Φλέσσα. Χτίζεται μεταξύ των ετών 16001650 μ.Χ. 142. Γενί Τζαμί ή της Μπέινας

140. Λουτρό “Χαμάμι” του Ουλά Μπέη Το Λουτρό (Χαμάμι) του Ουλά Μπέη βρισκόταν στην ΝΑ γωνιά της Ρωμαϊκής Αγοράς και διατηρείτο μέχρι και το 1890, όπου και κατεδαφίσθη, για τις ανάγκες των εκεί αρχαιολογικών ανασκαφών. Βρισκόταν πολύ κοντά στο ομώνυμο Τζαμί του Ουλά Μπέη, γνωστό και ως Κιουτσούκ Τζαμί. [1]

Το Γενί Τζαμί βρισκόταν εντός εκτεταμένου ελεύθερου χώρου, εντός του οικοδομικού τετραγώνου που περικλειόταν απ΄οτις οδούς Βουλής, Νικοδήμου, Θουκυδίδου & Απόλλωνος. Χτίζεται μεταξύ των ετών 1667-1687 μ.Χ. Τον 18ο αιώνα αναφέρεται και ως “Τζαμί του Ροδακιού”, από το όνομα της συνοικίας στην οποία βρισκόταν, το οποίο με τη σειρά της πήρε το όνομα από την Παναγία τη Ροδακιώτισσα που χτίστηκε εκεί. Υπήρξε σημαντικό οθωμανικό νεκροταφείο, ενώ στα χρόνια της απελευθέρωσης λειτούργησε ως σχολή.

1. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 184

| Η Πόλη των Λόφων |

726

Στο σχεδιάγραμμα απεικονίζονται το Κιουτσούκ Τζαμί και το Λουτρό, που έφεραν το όνομα του Ουλά Μπεή, και η θέση τους σε σχέση με τον Πύργο των Ανέμων (Ορολόγιον του Κυρρήστου).

Το νότιο τείχος των οθωμανικών χρόνων, γνωστό και ως Προμαχώνας του ερπεντζέ, το οποίο ξεκινούσε από τα Προπύλαια, ενσωμάτωνε το Θέατρο του Ηρώδη του Αττικού και κατέληγε μέχρι το Διονυσιακό Θέατρο (εκείνη τη περίοδο ήταν θαμμένο - διακρίνεται μόνο το μνημείο Θρασύλλου, στο άνω άκρο του αναλήμματος).

Ά Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

145. Άγιος Νικόλαος “Μητροπόλεως”

152. Μονή των Κιστερκιανών Μοναχών

Ο ναΐσκος του Αγίου Νικολάου βρισκόταν επί της σημερινής Πλατείας Μητροπόλεως, λίγα μόλις μέτρα βορειότερα από την Παναγία Γοργοεπήκοο. Τον 18ο αιώνα γειτνίασε με την κατοικία του Αρχιεπισκόπου, η οποία μεταφέρθηκε εκεί από τον λόφο του Αρείου Πάγου, ενώ το 1848 κατεδαφίσθη για να χτιστεί ο μεγάλος Μητροπολιτικός Ναός που έδωσε και το όνομα του στην πλατεία και τη γύρω περιοχή.

Πλησίον του καθολικού ναού του Α. Φραγκίσκου, στις όχθες του Ιλισσού ποταμού. “…Χαρακτηριστικόν της ανεξιθρησκείας των εδώ Τούρκων είναι η ύπαρξιν εν' Αθήναις και διαφόρων άλλων Μονών ξένων δογμάτων, ως η Μονή των Κιστερκιανών μοναχών παρά την εκκλησίαν του Αγίου Φράγκου, η οποία εβρίσκετω προ του Σταδίου και της εκεί γέφυρας του Ιλισού, και η Μονή των Καπουτσίνων, ιδρυθείσα το 1669 πέριξ του μνημείου του Λυσικράτους“. [2]

146. Άγιος Δημήτριος ο Τζιριτής

161. “Προσκύνημα Αραπάδων”

Ο μικρός ναός του Αγίου Δημητρίου του Τζιριτή βρισκόταν στη διασταύρωση των σημερινών οδών Ευπόλιδος και Απέλλου, κοντά στη Πλατεία Δημαρχείου.

Τον 16ο αιώνα δημιουργείται ένα υπαίθριο τζαμί, εντός του περιβόλου του αρχαίου ναού του Ολυμπίου Διός, στην νοτιοανατολική πλευρά του μνημείου, στο οποίο προσεύχονταν οι Τούρκοι μουσουλμάνοι, αλλά και οι Αιθίοπες που διέμεναν στην Αθήνα. Αποτελούνταν από μια τετράγωνη πλατεία, η οποία περιβάλλονταν από χαμηλό τοίχο. Στα νοτιοδυτικά αυτής ήταν χτισμένη ψηλή εξέδρα (το μιχράβ), με προσανατολισμό προς τη Μέκκα, η μόνη κατασκευή η οποία θύμιζε τη χρήση Τζαμιού. Το Τζαμί του Oλυμπιείου μοιάζει χαρακτηριστικά με την αυλή της οικίας του Μωάμεθ στην Μεδίνα, η οποία καθιερώθηκε από τον ίδιο ως τόπος προσευχής και αποτέλεσε το πρότυπο των ισλαμικών τζαμιών.

147. Αγία Σιών Ο ναΐσκος της Αγίας Σιών είναι μη σωζόμενη βασιλική. Bρισκόταν στο οικοδομικό τετράγωνο που σχηματίζουν οι σημερινοί οδοί Ερμού, Ευαγγελιστρίας, Περικλέους και Καλαμιώτου, απέναντι από την Παναγία τη Ρόμβη. 150. Άγιος Γρηγόριος Η μικρή εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου βρισκόταν στον χώρο της σημερινής πλατείας της Μητροπόλεως, ΝΔ και μπροστά από τις εισόδους της Παναγίας Γοργοεπηκόου και του Μητροπολιτικού Ναού. Είχε κοινό κήπο και “συστεγαζόταν” με την κατοικία του Μητροπολίτη, όταν αυτή μεταφέρθηκε από την βόρεια κλιτύ του Αρείου Πάγου και τη μονή του Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, μετά τις καταστροφές που υπέστη από τον σεισμό του 1751. [1]

Το υπαίθριο τέμενος φαίνεται να λειτουργούσε έως και τον 19ο αιώνα, όπως απεικονίζεται και στους πίνακες των περιηγητών. Χρησιμοποιούνταν από τους Τούρκους κυρίως κατά την γιορτή του Μπαϊραμίου και εκτάκτως σε εποχές ανομβρίας, όπου συναθροίζονταν με σκοπό να προσευχηθούν και να παρακαλέσουν τον Αλλάχ να βρέξει. Είναι εκπληκτική η σύμπτωση της επιλογής αυτού του χώρου, τον οποίο η αρχαία ελληνική παράδοση και οι μύθοι συνέδεσαν με τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα. [3]

Ι.Τραυλός - Πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 187

2. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 190 3. Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 209-210 | Η Πόλη των Λόφων |

728

Άγιος Νικόλαος

Άγιος Γρηγόριος Παναγία Γοργοεπήκοος

Το υπαίθριο τέμενος, γνωστό και ως “Προσκύνημα των Αραπάδων”, στο ξέφωτο των Στηλών του Ολυμπίου Διός. Χαρακτηριστική είναι η απεικόνιση της τρίτης κολώνας στο βάθος, η οποία κείτεται ξαπλωμένη σήμερα, μετά τον σεισμό του 1852.

Τα εκκλησάκια του Αγίου Γρηγορίου και Αγίου Νικολάου, όπως αποτυπώνονται σε σχέση με την Παναγία Γοργοεπήκοο και την κατοικία του Αρχιεπισκόπου (στο κέντρο με την αυλή). Το περίγραμμα του μεγάλου ναού δηλώνει τη θέση της σημερινής Μητρόπολης των Αθηνών.

Ά Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

311. Προσευχητήριο “της Κρεμάλας”

326. Τεκές του Χουσεϊν Εφέντη

Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά, κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα, κάνει αναφορά για όλα τα ελληνικά, ρωμαϊκά και οθωμανικά κτίσματα, δίνοντας μια ιδιαίτερη εικόνα της πόλεως, η οποία σε μεγάλο βαθμό είχε χαθεί από τους βομβαρδισμούς και τις καταστροφές. Αναφέρει ακόμα και ένα μικρό τζαμί, στο οποίο προσεύχονταν οι φύλακες του Κάστρου. Το τζαμί αυτό είχε καταλάβει τη θέση ενός βυζαντινού ναού που ήταν αφιερωμένος στον 311.Άγιο Ανδρέα. Αναφέρεται συνήθως ως “Τεκές της Κρεμάλας” (πιθανός τόπος εκτελέσεων?) και ήταν μικρό προσευχητήριο.

O Τεκές του Χουσεϊν Εφέντη βρισκόταν εντός τούρκικου νεκροταφείου στο Κουκάκι, γι' αυτό και ονομαζόταν τεκές του Καραμπαμπά ή της Κοπριάς. Από επιγραφή που βρέθηκε στο σημείο, η χρονολογία κατασκευής του ήταν το 2025 Εγίρας, ήτοι το 1616 μ.Χ. [2]

324. Λείψανα Συνοικιών Αθήνας Η έκταση της πόλεως κατά τη περίοδο αυτή είναι εξαπλάσια από των χρόνων της Φραγκοκρατίας. Το σύνολο του εμβαδού καταλαμβάνεται κυρίως από οικίες, εκτός από τον χώρο στου παζαριού. Η Αθήνα χωρίζεται σε οκτώ συνοικίες “πλατώματα” περιμετρικά του βράχου, οι οποίες είναι οι εξής: Πλάκα, Κοττάκη, Μονοκαλούφτη, Ρούμπη, Βορεία, Ψυρρή, Γερλάδα (Γιρλάντα) και Κόλυμπος. Πολλά από τα τοπωνύμια διατηρήθηκαν έως σήμερα, δίνοντάς την δυνατότητα να προσδιορίσουμε όλες τις περιοχές σήμερα. Η πόλη δεν περιβάλλεται πλέον από τοίχους. Αντί αυτού, οι μαντρότοιχοι και οι εξωτερικές πλευρές των σπιτιών έχουν συνενωθεί, σχηματίζοντας ένα είδος οχύρωσης, η οποία διακόπτεται μόνο στα σημεία όπου οι κύριες οδοί διέρχονται εκτός πόλεως. Μόνο η Ακρόπολη είχε δικό της ανάλλημα και αποτελεί κατά κάποιο τρόπο ανεξάρτητο από την υπόλοιπη πόλη φρούριο, όπου βρίσκουν κατάλυμα οι Τούρκοι αξιωματούχοι και οι στρατιώτες της φρουράς. [1]

327. Ναός Υπαπαντής Ο Ναός της Υπαπαντής βρισκόταν στην περιοχή “Ευρυσάκιον”, λίγο βορειότερα από τη Στοά του Αττάλου και την Αγία Άννα, επί της οδού Διοσκούρων. Στα μέσα του 18ου αιώνα ένα τείχος κτίστηκε με σκοπό να προστατέψει την πηγή της Κλεψύδρας, το οποίο ενσωμάτωσε την μικρή εκκλησία. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος το ανάλλημα ονομάστηκε “Τείχος της Υπαπαντής”. Κειμήλια από τον κατεδαφισμένο ναό της Υπαπαντής, όπως και από άλλες εκκλησίες που απαλλοτριώθηκαν στην Αρχαία Αγορά, μπορεί κανείς να δει στον παρακείμενο ναό του Αγίου Αποστόλου Φιλίππου (Θησείο). [3]

Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 178-180

2. Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 184 3. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 189 | Η Πόλη των Λόφων |

730

Σχεδιαστική αναπαράσταση του Ναού της Υπαπαντής (σε πρώτο πλάνο) από περιηγητή του 18ου αιώνα. Διακρίνονται κατάλοιπα του τείχους που πήρε το όνομα του ναού, ο ναΐσκος της Αγίας Άννας, ο οποίος διατηρείται ακόμα και στο βάθος ο Λυκαβηττός. Η Υπαπαντή ήταν σε κακή κατάσταση και τελικά απαλλοτριώθηκε για την ανάδειξη της Αρχαίας Αγοράς του Θησέως. Δεξιά, αναπαράσταση της πόλεως του 17ου αιώνα, με τον προμαχώνα της Ακροπόλεως και το μικρό ιερό βορείως του λόφου.

Ά Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

328. Παναγιά Βλασαρού

331. Μονή Αγίου Ανδρέου (Αρχιεπισκοπική)

Η Παναγία η Βλασαρού (αλλιώς: Βλασσαρού), βρισκόταν μεταξύ του Θησείου (Ναό του Ηφαίστου) και της Στοάς του Αττάλου και ήταν τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Κατά τον Φιλαδελφέα, τον 17ο και 18ο αι. επονομαζόταν Βλασταρού, ίσως από κτίτορά της με το όνομα Βλαστάρης. Στην απογραφή της 26ης Οκτωβρίου 1824, που έγινε υπό την επιστασία του στρατηγού Γκούρα, ο μαχαλάς (γειτονιά) της Παναγίας της Βλασσαρούς είχε 66 οσπίτια και 329 ψυχές. Ήταν δηλαδή ο πέμπτος ή έκτος σε μέγεθος μαχαλάς της Αθήνας (από τους 35 συνολικά). Σε αυτήν το 1834, για χάρη του νεοσύστατου κράτους, είχαν στεγαστεί το Πρωτοδικείο Αθηνών και ο Άρειος Πάγος. Η Βλασαρού κατεδαφίστηκε σταδιακά τη δεκαετία του 1930 από την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή προκειμένου να ανασκαφεί, όπως και όλη η γειτονιά που βρίσκονταν πάνω από την αρχαία αγορά. Σημαντικό είναι πως οι αρχαιολόγοι τράβηξαν πολλές φωτογραφίες των σπιτιών που απαλλοτρίωσαν, οι οποίες βρίσκονται στο αρχείο της σχολής στην Στοά του Αττάλου.

Βρίσκεται επί της σημερινής οδού Αγίας Φιλοθέης στην Πλάκα, νοτίως της Μητρόπολης των Αθηνών. “…Κατὰ θέλημα τοῦ ἁγίου Ἀνδρέα ποὺ εἶδε στὸν ὕπνο της, ἔχτισε ἕνα μοναστήρι μὲ ἐκκλησία στὄνομά του. Εἶναι ἡ ἐκκλησιὰ ποὺ σῴζεται ἀκόμα πλάγι στὸ μέγαρο τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς στὴν ὁδὸ Ἁγίας Φιλοθέης. Ἀφοῦ τελείωσε τὸ μοναστήρι, ἡ Ρεβούλα χειροθετήθηκε μοναχὴ μὲ τὄνομα Φιλοθέη”.

330. Ναός Αγίων Ηλία και Χαραλάμπους Ο μικρός ναός των Αγίων Ηλία και Χαραλάμπους βρισκόταν δυτικά της σωζόμενης εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων του Σολάκη, στον δρόμο προς το Θησείο. Κατεδαφίσθη υπό την εποπτεία της Αμερικάνικης Αρχαιολογικής Σχολής κατά την πρώτη περίοδο (δεκαετία του '30) των ανασκαφών στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας αγοράς.

458. Αγία Παρασκευή Το μικρό ιερό της Αγίας Παρασκευής βρίσκεται στην οδό Αιόλου αρ. 62, δίπλα στη μεγάλη Εκκλησία της Χρυσοσπηλιώτισσας. Ανήκει στον τύπο της μονόκλιτης καμαροσκέπαστης βασιλικής και έχει δύο τυφλά τόξα στη βόρεια και τη νότια πλευρά. Ο χρόνος ανέγερσής της τοποθετείται στην Τουρκοκρατία. Μεταγενέστερα ανοίχθηκαν τα τυφλά τόξα στη βόρεια πλευρά, όπου κτίσθηκε μικρή παράλληλη προσθήκη (διάδρομος), στη οποία έχει κατασκευασθεί μια αναπαράσταση του Φρικτού Γολγοθά, ενώ στη νότια πλευρά δημιουργήθηκαν μία θύρα και ένα μεγάλο παράθυρο. Ο Δημήτρης Καμπούρογλου αναφέρει ότι η Αγία Παρασκευή παλαιά ήταν παρεκκλήσιο της Χρυσοσπηλιώτισσας, αλλά το 1762 παραχωρήθηκε ως Μετόχι στη Μονή του Οσίου Μελετίου του Κιθαιρώνα, γεγονός που προέκυψε, κυρίως, από την ανάγκη να έχουν ένα κατάλυμα οι μοναχοί, όταν αναγκάζονταν να παραμείνουν για κάποιες ημέρες στην Αθήνα. Σημειώνεται πως οι μοναχοί του Οσίου Μελετίου περιέλαβαν με ιδιαίτερη τιμή την Αγία, παραλαύρειος μάλιστα ναός της υπήρχε και στη θέση Πουρνάρι Οινόης. Από το 1883 έως το 1928 η εκκλησία, καθώς η κυρίαρχη Μονή, προσαρτήθηκε στη Μονή Φανερωμένη Σαλαμίνας, ακολουθώντας την τύχη της Χρυσοσπηλιώτισσας, γι' αυτό και λεγόταν “Αιγινήτικο Μετόχι”. Σήμερα ανήκει πάλι στη Μονή του Οσίου Μελετίου.

| Η Πόλη των Λόφων |

732

Ένας από τους πιο σημαντικούς ναούς και ενορίες της περιόδου της Τουρκοκρατίας, ο οποίος έδωσε και το όνομα του στη συνοικία της Βλασσαρούς. Η φωτογραφία τραβήχτηκε λίγο πριν από την απαλλοτρίωση του, καθώς βρισκόταν εντός της Αρχαίας Αγοράς.

Ο επίσης απαλλοτριωμένος ναΐσκος, που ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Ηλία και Άγιο Χαράλαμπο, λίγο πριν από την κατεδάφιση του. Τις εργασίες ανάδειξης της Αγοράς του Σόλωνος έχει αναλάβει (μέχρι και σήμερα) η Αμερικάνικη Αρχαιολογική Σχολή.

Ά Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

497. Τέμενος Αγοράς

513. Βράχια Κουκουβάγιας

Τα ίχνη του μικρού υπαίθριου Τεμένους της Αρχαίας Αγοράς βρίσκονται μπροστά από τη Μέση Στοά, στο σημείο όπου βρισκόταν το Ωδείο του Αγρίππα, όπως μαρτυρεί μικρή επιγραφή που βρίσκεται σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο. Πιθανόν να είχε χρήση αντίστοιχη του Προσκυνήματος των Αραπάδων στον Ιλισσό ποταμό, εντός του Ολυμπιείου. Δεν γνωρίζουμε αν υπήρχαν άλλα υπαίθρια τζαμιά εντός της Αθήνας.

Ακριβώς πίσω από την δεξιά σιδερένια πόρτα του σταδίου μπορεί κανείς να δει την είσοδο σπηλιάς που υπήρξε κάποτε καταφύγιο του Βασιλιά Παύλου. Πολλοί νέοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι είναι μία από τις εισόδους για τις υπόγειες στοές της Αθήνας, για τον λόγω αυτό τα τελευταία χρόνια κάποιοι έκλεισαν την είσοδο με τσιμέντο, φράζοντας την είσοδο στους επίδοξους εξερευνητές. Η σπηλιά βρίσκεται στην βάση του βράχου της κουκουβάγιας. Ονομάζεται έτσι γιατί πιστεύεται ότι στο σημείο αυτό κάθισε για πρώτη φορά στην Αθήνα το πουλί της Σοφίας.

504. Κυλίστρα (ή Τσουλιάστρα) Η τοποθεσία Κυλίστρα ή Κυλήθρα ή Τσουλιάστρα βρίσκεται στα βράχια νοτίως της Αγίας Μαρίνας Αστεροσκοπείου και εντός του αρχαιολογικού χώρου, στα απομεινάρια του Ναού του Διός. Ο σπηλαιώδης ναίσκος της Αγίας Μαρίνας θεωρείται μια συνέχεια των αρχαίων λατρειών στην περιοχή. Άλλωστε, η επίκληση των γονιμοποιών και ανακουφιστικών από τους πόνους ιδιοτήτων των Νυμφών, της Αρτέμιδος και της Ειλειθυίας, φαίνεται να διατηρήθηκε και στα βυζαντινά και τα οθωμανικά χρόνια, από όπου προέρχεται και το έθιμο της “τσουλήθρας”. Στα λειασμένα βράχια δίπλα στην ΝΑ είσοδο του αρχαίου ιερού, οι γυναίκες γλιστρούσαν για να βρουν γονιμότητα ή για να διευκολυνθούν στη γέννα τους. Η ίδια η Αγία Μαρίνα θεωρείται προστάτιδα των εγκύων, των ετοιμόγεννων γυναικών, αλλά και των άρρωστων ή καχεκτικών παιδιών, συνεχίζοντας την αρχαϊκή παράδοση του λόφου των Νυμφών. [1]

516. Λείψανα Κατοικιών Αρδηττού Ίχνη οθωμανικών αλλά και προγενέστερων χρόνων, κυρίως όμως από κατοικίες της περιόδου, έχουν βρεθεί στην αριστερή και στη δεξιά πλευρά του λόφου του Αρδηττού. Η ουσιαστική εξάπλωση της πόλης προς τα νότια θα έρθει αρκετά χρόνια αργότερα, καθώς ο Ιλισσός αποτελούσε από την αρχαϊκή περίοδο μέχρι και τον 19ο αιώνα, φυσικό όριο των Αθηνών. 569. Άγιος Σπυρίδων Ο Άγιος Σπυρίδων βρισκόταν στην οδό Ευρυσακείου 16, στον άξονα και πολύ κοντά με τη Στοά του Αττάλου, πάνω από τη Βιβλιοθήκη του Πανταίνου. Απαλλοτριώθηκε την δεκαετία του '60 από την Αμερικάνικη Αρχαιολογική Σχολή, για χάρη των αρχαιολογικών ανασκαφών και την ανάδειξη του χώρου της Αρχαίας Αγοράς.

Λόφοι Φιλοπάππου - Πνύκας - Νυμφών, Έκδοση Ένωσης Φίλων Ακροπόλεως

| Η Πόλη των Λόφων |

734

Αριστερά απεικονίζεται ο Ιερός Βράχος, όπως φαίνεται από τα “Βράχια της Κουκουβάγιας” και τον λόφο του Αρδηττού. Επάνω, ο Άγιος Σπυρίδων, από το φωτογραφικό αρχείο της Αμερικάνικης Αρχαιολογικής Σχολής. Ο ναΐσκος βρισκόταν στον σημερινό αρχαιολογικό χώρο της Βιβλιοθήκης του Πανταίνου.

Ά Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

570. Υδραγωγείο του Κοντίτου

626. Πόρτα των Σκαλιών

Η γειτονιά γύρω από την πλατεία Φιλομούσου, που περιβάλλεται από τις οδούς Κυδαθηναίων, Φαρμάξη, Φιλομούσου Εταιρείας και Αγγέλου Γέροντα (από το Μνημείο του Λυσικράτους μέχρι τον ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος), ονομαζόταν Κουντίνο (= υδραγωγείο) ή Κοντίτο, από ένα υδραγωγείο του 16ου αιώνα (1506 μ.Χ.). Με αφετηρία το υδραγωγείο του Αδριανού κατέληγε στην Πλάκα, περνώντας κοντά από τον κατεδαφισμένο πλέον ναό του Αγίου Νικολάου, που τον αποκαλούσαν “του Κουντίτου”, από όπου πήρε και το όνομα του.

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο μαρμάρινος τοίχος της δυτικής προσόψεως της Βιβλιοθήκης του Αδριανού σωζόταν ολόκληρος και είχε ενταχθεί στον περίβολο της πόλεως. Η είσοδος του ρωμαϊκού μνημείου χρησιμοποιούνταν ως μια από τις κυριότερες εισόδους της Αθήνας. Ονομαζόταν Πόρτα των Σκαλιών, εξαιτίας των βαθμίδων του προπύλου της βιβλιοθήκης, ονομασία την οποία έλαβε και η εκεί χριστιανική ενορία, καθώς και ο ευρισκόμενος εις την πύλη ναός των Ασωμάτων “στα Σκαλιά”. Από την βυζαντινή περίοδο, δεν διασώζεται κάποια ειδική ονομασία της, οπότε αναφέρεται από τους αρχαιολόγους και ως “Βόρεια Πύλη ΄Β”.

595. Αγία Τριάς Κεραμεικού Η Αγία Τριάδα Κεραμεικού βρισκόταν στην οδό Πειραιώς 67β΄, δίπλα στη νεώτερη ομώνυμη εκκλησία, όπου και διατηρείται ακόμα η Αγία Τράπεζα της. Ήταν Μετόχι της Μονής Καισαριανής. Ήταν σταυρεπίστεγος ναός των χρόνων της 'Α Τουρκοκρατίας και κατεδαφίστηκε το 1957. Ο νέος ναός θεμελιώθηκε το 1940, αλλά παρέμεινε ημιτελής ως το 1954. Με την ολοκλήρωση του νέου σήμανε και το τέλος του παλαιού ναΐσκου.

637. Άγιος Νικόλαος του Κοντίτου Ο ναΐσκος του Αγίου Νικολάου βρισκόταν στην γειτονία “Κοντίτο” ή “Κουντίτο”, στην Πλάκα, από όπου πήρε και το όνομα του. Η γειτονιά ορίζεται μεταξύ της Μεταμορφώσεως του Σωτείρος, των οδών Τριπόδων και Θέσπιδος, βορείως του Μνημείου του Λυσικράτη. Στην συνοικία υπήρχε βυζαντινό υδραγωγείο (στα λατινικά κουντίτο), το οποίο χαρακτήρισε και τη περιοχή.

610. Ευαγγελίστρια Ο μεταβυζαντινός ναΐσκος βρισκόταν στην ανατολική πλευρά του λόφου του Αρείου Πάγου, προς τα νότια και επί της σημερινής οδού Μητρώου και, πιο συγκεκριμένα, μεταξύ των Αγίων Θεοδώρων Κοττάκη και της Υπαπαντής. Απαλλοτριώθηκε τον 19ο αιώνα, για χάρη των ανασκαφών.

| Η Πόλη των Λόφων |

736

Τα λείψανα αυτά ανάγονται στον 15ο-16ο αιώνα, βρίσκονται στην οδό Θέσπιδος στη Πλάκα και θεωρούνται κάποια από τα κατάλοιπα του Υδραγωγείου του Κοντίτου.

Το κατεδαφισμένο πλέον εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας και η βόρεια πλευρά της Οδού των Τάφων στον Κεραμεικό. Υδατογραφία του Otto Zaberer, κατά τις ανασκαφές του 1912 του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου.

Ά Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

638. Άγιοι Ισίδωροι Λυκαβηττού Εντός του ναού, υπάρχει μια πινακίδα με την ιστορία του ιερού: “Παλιότερα ο Λυκαβηττός ήταν γυμνός, γεμάτος σπηλιές. Φεύγοντας οι Τούρκοι από την Ελλάδα ήρθαν οι βασιλείς και άρχοντες και δεντροφυτεύτηκε. …Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ασκήτευε εδώ ένας ιερομόναχος, ο οποίος έφτιαξε και τα πηγάδια. Όταν κοιμήθηκε, βρέθηκε πάνω στο στήθος του η εικόνα των Αγίων Ισιδώρων. Γι' αυτό και κτίστηκε το εκκλησάκι μέσα στη σπηλιά κατά τον 15ο - 16ο αιώνα. Αργότερα επεκτάθηκε σε μονόκλιτη βασιλική.” Το εκκλησάκι είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ισίδωρο, στην Αγία Μυρόπη (Μερόπη), στον Άγιο Ισίδωρο τον Πηλουσιώτη και στον Άγιο Γεράσιμο. Ο κάθε ένας από τους αγίους έχει τη δική του ιστορία. Ο άγιος Ισίδωρος ήταν στρατιωτικός επί ρωμαϊκών χρόνων και θανατώθηκε επειδή προσηλυτίστηκε στον Χριστιανισμό. Το σώμα του έμεινε άταφο για παραδειγματισμό, μέχρι που το ενταφίασε κρυφά η Αγία Μυρόπη, κάτι που στοίχισε και την ζωή της ιδίας. Ο Άγιος Ισίδωρος ο “Πηλουσιώτης” ήταν μαθητής του Ιωάννου Χρυσοστόμου. Το προσωνύμιο οφείλεται στο όρος Πηλούσιον όπου και ασκήτευσε. Τέλος, ο Άγιος Γεράσιμος ο “Καψάλης” έκανε πολλά θαύματα και αναφέρεται σαν “ο φοβερός άγιος των πονηρών πνευμάτων”. Είναι χτισμένος κατά ένα μεγάλο μέρος μέσα στη σπηλιά και αναφέρεται περισσότερο ως ξωκλήσι παρά ως κανονικός ναός. Εξωτερικά ο ναός είναι ρυθμού μονόκλιτης βασιλικής, με μικρή αυλή, ενώ το εσωτερικό του είναι μερικώς “θαμμένος” εντός του σπηλαίου. Παρουσιάζει μια ιδιαίτερη απλότητα, καθώς, εκτός από το ιερό, οι τοίχοι δεν είναι διακοσμημένοι με εικόνες.

Η πινακίδα των ναού των Αγίων Ισιδώρων αναφέρει επίσης: "Η οπή που φαίνεται στο ιερό του παρεκκλησίου του Αγίου Γερασίμου, που κτίστηκε στα τέλη του 20ου αιώνα, οδηγούσε ως το Γαλάτσι και από εκεί μέσα από άλλη οπή έφθανε ως την Πεντέλη. Έτσι διέφευγαν οι Έλληνες την καταδίωξη των Τούρκων”. Η οπή αυτή σήμερα έχει βάθος μόνο λίγων μέτρων, δεν γνωρίζουμε αν έχει μπαζωθεί ή η αναφορά βασίζεται σε κάποιον από τους πολλούς παρόμοιους θρύλους που υπάρχουν στην Αθήνα. 639. Άγιος Νικόλαος Ηρωδείου Το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού είχε στην περίμετρό του (και εντός του) τέσσερις χριστιανικούς ναούς τουλάχιστον. Ο Άγιος Νικόλαος βρισκόταν στη βορινή πλευρά του μνημείου, σχεδόν συνέπιπτε με τον άξονα του Ηρωδείου, λίγο πριν την Πόρτα των Φυλάκων των οθωμανικών χρόνων. Απαλλοτριώθηκε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, όπως και οι υπόλοιποι ναΐσκοι, για χάρη των αρχαιολογικών ανασκαφών στην περιοχή. 640. Παναγία η Κρυσταλιώτισσα Ο ναός της Παναγίας της Χρυσαλιώτισσας ή της Κρυσταλιώτισσας βρισκόταν κοντά στο τούρκικο Παζαρι, ανατολικώς της Βιβλιοθήκης του Αδριανού και πλησίον της βόρειας πύλης του Ριζοκάστρου τείχους. Τα ίχνη της χάνονται κάτω από τη σημερινή Πλατεία Αγοράς, στην Πλάκα.

| Η Πόλη των Λόφων |

738

654. “Τα Θέατρα και Διδασκαλεία των Αθηνών” Η περιγραφή αναφέρεται σε έναν τουριστικό οδηγό που είχε συνταχθεί από κάποιο ανώνυμο Έλληνα, με αφορμή την επίσκεψη του Μωάμεθ στην Αθήνα. Το ιδιαίτερο του εγχειριδίου είναι πως περιέχει μια καθόλου επιστημονική, αλλά παράλληλα ενδιαφέρουσα, ιδέα της πόλεως: το Μνημείο του Λυσικράτη περιγράφεται ως ο “Λύχνος του Δημοσθένους” (αντί του Διογένους), ενώ πλησίον αυτού βρίσκονται τα κατάλοιπα των οικιών του Θουκυδίδη, του Σόλωνα και του Αλκμαίωνος. Το Ρολόι του Κυρρήστου αναφέρεται ως το “Διδασκαλείον του Σωκράτους”, το κτίριο στους πρόποδες του Φιλοπάππου αναφέρεται ως “Φυλακές του Σωκράτους” (άποψη που διατηρείται μέχρι και σήμερα), η Πύλη της Αρχηγέτιδος Αθηνάς μετατρέπεται σε “Παλάτι του Θεμιστοκλή”, το “Διδασκαλείον του Αριστοφάνους” εντάσσεται στο Ωδείο του Περικλέους και το Ηρώδειο αναφέρεται ως “Παλάτια του Κλεονίδους και του Μιλτιάδου”. Το Ολυμπίειο ήταν ένα μεγαλόπρεπο παλάτι (πιθανόν του Θεμιστοκλή και αυτό), το Λύκειο του Αριστοτέλη βρίσκεται πλέον στη θέση του Διονυσιακού Θεάτρου και η Ακαδημεία Πλάτωνος μεταφέρεται προς τα Πατήσια και πήραν την ονομασία τους από τον Πατισάχ, ο οποίος έστησε εκεί το στρατηγείο του. Παρόμοιες σχολές φαίνεται να υπάρχουν στο Κουκάκι, στον Υμηττό και στους Αμπελοκήπους, οι οποίοι Αμπελόκηποι πλέον βρίσκονταν νοτιοδυτικά του Αρδηττού, στον αρχαίο Δήμο Αλωπεκής (σημερινή Δάφνη). Αξιοσημείωτο είναι πως αυτά τα παράδοξα αναφέρονται και σε οδηγό που εμφανίζεται το 1628, με τίτλο “Περί της Αττικής”. Φαίνεται πάντως πως οι περίεργες αποκαλύψεις από τον ανώνυμο έχουν κάποια ιστορική βάση. Πρώτον οφείλονται στην αγραμματοσύνη των γηγενών του τόπου, μετά από τρεις αιώνες Φραγκοκρατίας και Μεσαίωνα. Και κατά δεύτερον βασίζονται σε “πραγματική” και διασωθείσα περιγραφή των Αθηνών, που εμπεριέχεται μέσα στις “Απόκρυφες Πράξεις” του Αγίου Αποστόλου Φιλίππου, ο οποίος διέμεινε στην Αθήνα για δύο έτη. Αποτέλεσμα αυτού, από τα ρωμαϊκά χρόνια μέχρι και το πέρας της Φραγκοκρατίας, οι περιηγητές να έχουν συνδυάσει τα μνημεία της πόλης με τις δοθείσες ονομασίες των πρωτοχριστιανικών χρόνων. [1] [2]

William Miller - Ιστορία της Φραγκοκρατίας εν Ελλάδι (1204-1566) Τόμος ΄Β - σελ. 158-161

2. Φερδινάνδος Γρηγορόβιος - Ιστορία της Πόλεως των Αθηνών κατά τους Μέσους Αιώνας - Τόμος ΄Β - σελ. 548-552

Το εσωτερικό του ναού των Αγίων Ισιδώρων, στον Λυκαβηττό. Το ιερό βρίσκεται στο στόμιο μιας σπηλιάς, η οποία θεωρείται μυστικό πέρασμα για το Γαλάτσι και την Πεντέλη, παρόλο που έχει βάθος μόλις τα 4 μέτρα. Η πινακίδα με την ιστορία της εκκλησίας στην είσοδο, δεν διστάζει να αναφέρει αυτήν την “ιδιαιτερότητα”.

Αθήνα 1687-1833 μ.Χ. Γενικά Στοιχεία Περιόδου

ι Βενετοί ουδέποτε αναγνώρισαν την κυριαρχία των Οθωμανών στο Αιγαίο και συνεχώς τους αμφισβητούσαν διάφορα κάστρα και νησιά, όπως στην περίπτωση της Αθήνας το 1464 και το 1687. Το 1687 οι Βενετοί κατόρθωσαν να καταλάβουν την Αττική, κατά την διάρκεια ενός από τους πολλούς πολέμους που διεξήγαγαν κατά των Τούρκων, και διατήρησαν την κυριαρχία τους για δυο σχεδόν χρόνια. Τότε καταστράφηκε και ο Παρθενώνας, στην προσπάθεια του Μοροζίνι να καταλάβει την πόλη, από μια βολή του βενετσιάνικου πυροβόλου κατά των Τούρκων που είχαν οχυρωθεί στον λόφο. Επίσης ο Μοροζίνι εγκαταλείποντας την Αθήνα στους Τούρκους το 1689, πήρε μαζί του και ένα μαρμάρινο λιοντάρι [1] από το λιμάνι του Πειραιά και το μετέφερε στην Βενετία, όπου το θαυμάζουν και σήμερα οι επισκέπτες της.

Μετά την εγκατάλειψη της πόλης από τους Βενετούς, οι περισσότεροι κάτοικοι κατέφυγαν σε περιοχές που κατείχαν ακόμα οι Βενετοί, στην Πελοπόννησο και τα Επτάνησα, καθώς επίσης και στην γειτονική Σαλαμίνα, όπως γινόταν τα αρχαία χρόνια σε εποχές εισβολών επικίνδυνων εχθρών. Για τρία ολόκληρα χρόνια η πόλη έμεινε εντελώς έρημη, μέχρι τελικά να επιστρέψει σημαντικό κομμάτι του αρχικού πληθυσμού, μετά και από την αμνηστία που έδωσε στους Αθηναίους ο Σουλτάνος. Μαζί τους επέστρεψε και μικρός αριθμός Τούρκων, οι οποίοι ποτέ δεν ξεπέρασαν σε αριθμό τους γηγενείς πολίτες. Οι Οθωμανοί δεν έκτισαν πολλά σε αριθμό καινούρια κτίρια, τα οποία ήταν κυρίως θρησκευτικού και διοικητικού χαρακτήρα. Το 1721 ιδρύθηκε ο Μενδρεσές, ένα θρησκευτικό Οθωμανικό ίδρυμα που προοριζόταν για την μελέτη των ιερών κειμένων τους. Το 1759 κτίστηκε το τζαμί Τζισδαράκη, μπροστά από τον σημερινό σταθμό στο Μοναστηράκι. Για το κτίσιμο του χρησιμοποιήθηκε και μια κολώνα από το ναό του Ολυμπίου Διός, η οποία αργότερα καταστράφηκε ολοσχερώς [2].

Από ελληνικής πλευράς αξίζει να αναφερθεί ο πλούσιος έμπορος Ντέκας, ο οποίος το 1750 έκτισε μια σχολή, για να μπορούν να φοιτούν τα παιδιά των φτωχών Αθηναίων. Πολλοί περιηγητές συνέχισαν να επισκέπτονται την πόλη, μεταξύ των οποίων οι Edward, Gibbon, Stuart και Revett, οι οποίοι δημοσίευσαν ένα περίφημο έργο για τις αρχαιότητες της πόλης με πολλές γκραβούρες. Μετά την δημοσίευση αυτού του περίφημου έργου έγιναν γνωστές στην υπόλοιπη Ευρώπη οι αρχαιότητες, γεγονός που προκάλεσε αύξηση των επισκεπτών. Τότε επισκέφτηκε την πόλη ο γνωστός Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και αργότερα στις αρχές του 19ου αιώνα ο γνωστός βρετανός ποιητής Λόρδος Μπάιρον. Το 1775 ο Χατζή Αλί Χασέκης διορίστηκε βοεβόδας των Αθηνών και ξεκίνησε την επιχείρηση του να βγάλει όσα περισσότερα μπορούσε από τους Αθηναίους. Το 1777 ορδές Τουρκαλβανών λυμαίνονταν την γύρω περιοχή (εκτός των τειχών) και ο Χασέκης έκτισε μια χαμηλή οχύρωση γύρω από την πόλη, τον Σερπετζέ, για να προστατεύεται η πόλη. Για το κτίσιμο του χρησιμοποιήθηκαν πολλά μαρμάρινα και πέτρινα τμήματα από τα αρχαία μνημεία. Η διοίκηση του Χασεκί διήρκεσε 20 σχεδόν χρόνια, μέχρι το 1792, οπότε ο Σουλτάνος τον έδιωξε από βοεβόδα και τον τιμώρησε παραδειγματικά, μετά από πολλά παράπονα των Αθηναίων. Αξιοσημείωτο από αρχαιολογικής απόψεως είναι πως μόνο μία αθηναϊκή κατοικία της περιόδου σώζεται έως σήμερα, η οποία βρίσκεται επί της οδού Αδριανού 96. Άλλο πολύ σημαντικό γεγονός στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν η κλοπή των μαρμάρινων γλυπτών του Παρθενώνα με την άδεια των Τούρκικων αρχών, από τον βρετανό Λόρδο Έλγιν. Τέλος, δεν συναντάμε σημαντικά νεκροταφεία εκτός των τειχών, καθώς οι μεν χριστιανοί έθαβαν τους νεκρούς τους στα προαύλια ή κάτω από τα δάπεδα των εκκλησιών, οι δε Τούρκοι κοντά στα τζαμιά τους. Τα κοιμητήρια των ξένων βρίσκονταν στη Μονή Καπουτσίνων και στον Άγιο Γεώργιο του Θησείου (Ηφαιστείο).

Από ένα παρόμοιο μαρμάρινο λιοντάρι ονομάστηκε το επίνειο των Αθηνών, ο Πειραιάς, Πόρτο Λεόνε.

2. Η κολώνα ανατινάχτηκε με δυναμίτη, με αποτέλεσμα ο Πασάς της Χαλκίδας, στην δικαιοδοσία του οποίου ανήκε η Αθήνα, τιμωρήθηκε από τον Σουλτάνο με μεγάλο πρόστιμο, καθώς παρέβη τις εντολές του Μωάμεθ του Πορθητή, που είχε ζητήσει από τους Τούρκους να προστατεύουν τα αρχαία μνημεία των Αθηνών. | Η Πόλη των Λόφων |

740

Χάρτης Περιόδου Αρχαιολογικές Αναφορές & Σημεία Ενδιαφέροντος XXXII

Α ος Πρ

“Μητρόπολις” Αθηνών Τζαμί Παρθενώνος ΄Β Άγιος Νικόλαος Τείχος του Χασέκη Βοεβοδαλίκι (Διοικητήριον) Τζαμί Τζισδαράκη Σχολή του Ντέκα Μενδρεσές (Ιεροσπουδαστήριον) Αρχοντικό Λογοθέτη Άγιος Ελισσαίος Ντάπια του Νερού Κουσέγιο Ναός Αγίας Ειρήνης

ια

με

δή

κα

093 134 154 155 158 160 165 168 174 175 178 342 378

Ιερά

XII III

155

Οδό

XXXI

374

182

378 151

163 160

XVI

039 339

179

XXXIII

068

093

154 178

XXIX VII

339 134

XVII

133

132

155

XXVIII Σημεία ενδιαφέροντος

εσόγεια

Προς Μ

168

175 174

165

342

158

XXX I II III IV V VI VII VIII IX

148

VIII

Χάρτης σύγχρονης πόλης

Οδός ή μονοπάτι περιόδου αναφοράς

XIV

Πρ ος

Υφιστάμενη οχείρωση

500μ.

1000μ.

XIII

100μ.

νιο Σού

Παλαιότερη οχείρωση

Β΄ Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

68. Τεκές Μπραΐμη

157. Τούρκικο Νεκροταφείο

Το μικρό μουσουλμανικό προσευχητήριο βρισκόταν εντός του Ορολογίου του Κυρρήστου, τους “Αερηδες”, στην Ρωμαϊκή Αγορά. Τους χριστιανικούς χρόνους μετατράπηκε σε παλαιοχριστιανική εκκλησία ή σε βαπτιστήριο γειτονικής εκκλησίας και στον περιβάλλοντα χώρο δημιουργήθηκε νεκροταφείο. Το 18ο αιώνα, μετά την αποχώρηση του Βενετού Μοροζίνη και την ανακατάληψη της πόλης από τους Τούρκους, μετετράπη σε τεκέ (τόπο προσευχής) των Δερβίσηδων, του Τάγματος των Μεβλεβήδων και ονομαζόταν Τεκές του Μπραΐμη. Τότε ο πύργος απέκτησε παράθυρα, τα οποία σήμερα έχουν σφραγιστεί.

Το πιο γνωστό Τούρκικο Νεκροταφείο της περιόδου, βρισκόταν εντός πόλεως και παρά της ΧΧΙΧ. Πόρτας του Κάστρου (των Μνημάτων). Η Πόρτα των Μνημάτων ήταν η παλιά άνοδος και είσοδος των Προπυλαίων, η οποία υποβαθμίστηκε σημαντικά, καθώς προτιμηθήκαν η βορινή και η νότια δίοδος για την μετάβαση στο πλάτωμα του λόφου. Κάλυπτε ουσιαστικά τον χώρο μεταξύ των λόφων Ακροπόλεως και Αρείου Πάγου.

93. “Μητρόπολις” Αθηνών

Το Κονάκι ή Βοεβοδαλίκι ήταν το τούρκικο “Διοικητήριον” και βρισκόταν εντός των ορίων της αγοράς του Σταροπαζάρου. Χτίστηκε το 1777 στον δυτικό τοίχο της Βιβλιοθήκης του Αδριανού, στο σημείο του αρχαιολογικού χώρου όπου σήμερα είναι ευδιάκριτα τα θεμέλια του. Ήταν ένα από τα σημαντικότερα κτίρια της πόλεως, καθώς χρησίμευε παράλληλα και ως κατοικία του Τούρκου διοικητή ή Βοεβόδα. Χτίστηκε πιθανόν από τον Χατζή Αλή Χασέκη και διατηρούντο μέχρι το 1931.

Κατά τον 17ο αιώνα ο ναός του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, στην βόρεια κλιτύ του Λόφου του Αρείου Πάγου, δέχθηκε σημαντικές τροποποιήσεις και προσθήκες, μετατράπηκε σε οργανωμένο μοναστήρι και συμπεριέλαβε στους χώρους του το μέγαρο του Αρχιεπισκόπου. Η Αθήνα προβιβάστηκε από αρχιεπισκοπή και ο Άγιος Διονύσιος στέγασε τον δεύτερο μητροπολιτικό ναό της πρωτεύουσας [1]. Η Μητρόπολη των Αθηνών παρέμεινε εκεί έως τα μέσα του 18ου αιώνα, οπότε και υπέστη εκτεταμένες ζημιές από τον μεγάλο σεισμό του 1751. Η Μητρόπολη μεταφέρεται λίγο βορειότερα του Παζαριού, στον Άγιο Παντελεήμονα, την μεγαλύτερη ενορία της περιόδου, έπειτα επί της οδού Αιόλου και την μητροπολιτική Αγία Ειρήνη, η οποία γι' αυτό το σκοπό ανακατασκευάστηκε, μέχρι τελικώς να καταλήξει στη σημερινή της μορφή και θέση. Η κατοικία του Αρχιεπισκόπου μεταφέρεται επίσης τον 18ο αιώνα στην σημερινή Πλατεία Μητροπόλεως, αλλά έναν αιώνα αργότερα κατεδαφίζεται για χάρη της σύγχρονης Μητροπόλεως των Αθηνών.

158. Κονάκι ή Βοεβοδαλίκι

159. Σοφτά Τζαμί Το Σοφτά Τζαμί ήταν γνωστό και ως Τζαμί του Απάνω Σιντριβανιού, βρισκόταν στο ανατολικό όριο του Σταροπαζάρου και, πιο συγκεκριμένα, εντός του παλιού ιεροδιδασκαλίου, του Μενδρεσέ, το οποίο, από τις αρχές του 18ου αιώνος έχει εγκαταλειφτεί.

Η πρώτη Μητρόπολις βρισκόταν (στον κατεστραμμένο πλέον ναό) της Μεγάλης Παναγιάς, εντός του Παζαριού.

| Η Πόλη των Λόφων |

742

162. Άγιος Παντελεήμων το Καθολικόν Ο Άγιος Παντελεήμονας ήταν μητροπολιτικός ναός και βρισκόταν μεταξύ των σημερινών οδών Μητροπόλεως, Αιόλου και Πανδρόσου, βορείως της Βιβλιοθήκης του Αδριανού και του Παζαριού. Ήταν ο σπουδαιότερος χριστιανικός ναός των Ελλήνων εκείνης της περιόδου και στέγασε για ένα διάστημα την Μητρόπολη των Αθηνών. Τα ίχνη του ναού χάνονται κάτω από σύγχρονες οικοδομές και επιχειρήσεις. 163. Παναγία της Πελεκαρίχης Ο ναΐσκος της Παναγίας της Πελεκαρίχης βρισκόταν στο Κάτω Παζάρι, βορείως της Βιβλιοθήκης του Αδριανού και πολύ κοντά στην Μονή Παντανάσσης και την σημερινή Πλατεία Μοναστηρακίου. Τα ίχνη του ναού χάνονται κάτω από σύγχρονες οικοδομές και επιχειρήσεις. 164. Φροντιστήριο Ελληνικών & Κοινών Μαθημάτων Η σχολή βρισκόταν πλησίον της Μεγάλης Παναγιάς, εντός της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Ιδρυτής της το 1720 και διδάσκαλος αυτής ήταν ο ιερομόναχος Γρηγόριος Σωτηριανός [2]. Δίδαξε σε αυτή για πέντε χρόνια. Όταν ο Γρηγόριος Σωτηριανός χειροτονήθηκε μητροπολίτης Μονεμβασίας (το 1726) δώρισε τη σχολή και τη βιβλιοθήκη της στην κοινότητα των Αθηνών, καθιστώντας εφόρους τους Δημογέροντες των Αθηνών (Κουσέγιο). Υπάρχει αναφορά ότι ο μισθός των δασκάλων ανερχόταν στα 200 δουκάτα το χρόνο, από προσωπικό του λογαριασμό στην Βενετία. Μερικά χρόνια όμως αργότερα το Φροντιστήριο Ελληνικών και Κοινών Μαθημάτων κλείνει, καθότι βρίσκεται απέναντι από τούρκικα καφενεία της Αγοράς.

2. Ο Γρηγόριος Σωτηριανός είχε σπουδάσει ελληνικά και λατινικά στην Βενετία, πριν εγκατασταθεί μόνιμα στην Ελλάδα.

Η αγορά της Αθήνας κατά τον 17ο αιώνα, με τα σημαντικότερα κτίσματα της περιόδου της Τουρκοκρατίας. Μεταξύ άλλων, διακρίνονται το Καθολικόν του Αγίου Παντελεήμονος και η Παναγιά της Πελεκαρίχης, καθώς και το Διοικητήριον (με την κατοικία του Βοεβόδα), που είχε την γενική εποπτεία της αγοράς. Στον χάρτη επισημαίνεται επίσης και η θέση του Μενδρεσέ, εντός του οποίου βρισκόταν το Σοφτά Τζαμί.

Β΄ Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

166. Πύργος (Ρολόι) Έσλιν

167. Παναγιά η Χρυσοκαστριώτισσα

Η μεταφορά των μαρμάρων του Παρθενώνος στην Αγγλία, προκάλεσε μεγάλη σύγχυση ακόμα και στην εκεί κοινότητα. Το House of Parliamnent αποφάσισε να δώσει στον Έλγιν 35.000 λίρες και οι ελληνικοί θησαυροί, αποτελώντας κρατική περιουσία, να τοποθετηθούν στο Βρετανικό Μουσείο. Πολλοί Άγγλοι βουλευτές, συνειδητοποιώντας ότι με την απόφασή τους αυτή νομιμοποιούσαν την ιεροσυλία του Έλγιν, υπέβαλαν την ακόλουθη τροπολογία, η οποία όμως δεν έγινε δεκτή: “Η Μεγάλη Βρετανία κρατεί αυτά τα μάρμαρα ως παρακαταθήκη μέχρις ότου της ζητηθούν από τους τωρινούς ή οποιουσδήποτε μελλοντικούς κυρίους της πόλης των Αθηνών. Μετά από ένα τέτοιο αίτημα αναλαμβάνει χωρίς διατυπώσεις ή διαπραγματεύσεις να τα επανατοποθετήσει, όσο είναι δυνατόν, στα μέρη απ' όπου είχαν αφαιρεθεί. Στο μεταξύ θα φυλάσσονται προσεκτικά στο Βρετανικό Μουσείο”. Ένας από τους βουλευτές που υποστήριξε με σθένος την τροπολογία αυτή ήταν ο Χιου Χάμερσλι (Εφημερίδα “Το Βήμα”, 2 Μαρτίου 2003). Ο Έλγιν, θέλοντας ίσως να μείνει στην ιστορία ως ευεργέτης της Αθήνας, δώρισε στη δημογεροντία της πόλης ένα μεγάλο ρολόι, κατασκευασμένο στο Λονδίνο. Οι κοινοτικοί άρχοντες των Αθηνών αποφάσισαν να το τοποθετήσουν στην παλιά αγορά, όπου και κατασκεύασαν ένα πύργο. Σ' αυτόν είχε εντοιχιστεί η αναθηματική πλάκα: “Ο Θωμάς κόμης Έλγιν δώρον δέδωκε τοις Αθηναίοις ωρολόγιον, ο δε Δήμος Αθηναίων και οι πολίται ήγειραν και έστησαν εν σωτηρίω έτει 1814”. Ο πύργος του ρολογιού στέγαζε για πολλές δεκαετίες άστεγους, ως την 8η Αυγούστου του 1884, όπου εξερράγη στην περιοχή μεγάλη πυρκαγιά, από την οποία καταστράφηκε και το ρολόι. Σύμφωνα με άλλη πηγή, το δώρο του Άγγλου λόρδου έπεσε και συντρίφτηκε λίγα χρόνια νωρίτερα, κατά τους μεγάλους σεισμούς που έγιναν στην Αθήνα το 1879.

Ο Ιερός Ναός της Παναγίας Χρυσοκαστριώτισσας είναι κτίσμα του 12ου αιώνα, αλλά έχει υποστεί σημαντικές αλλοιώσεις, ιδιαίτερα μετά τις μάχες κατά την Ελληνική Επανάσταση που σχεδόν την κατέστρεψαν. Ο τύπος της είναι καμαροσκέπαστη μονόκλιτος βασιλική, ενώ θεωρείται πως στον ίδιο χώρο κατά τους αρχαίους χρόνους υπήρχε ιερό της θεάς Εστίας. Αν και η προέλευση του ονόματος δεν είναι ακριβής, σύμφωνα με κάποιες παραδόσεις το έλαβε από την οικογένεια Καστριώτη που τον έκτισε, ενώ σύμφωνα με άλλες, το όνομα προήλθε λόγω της γειτνίασης του ναού με την Ακρόπολη που ήταν κάστρο τα χρόνια εκείνα. Σύμφωνα με την πιθανότερη εκδοχή, το όνομα προήλθε από το γεγονός πως μετά την κατάληψη της Αθήνας από τους Φράγκους και την μετατροπή του Παρθενώνα από Ορθόδοξο σε Καθολικό ναό, οι πιστοί μετέφεραν εδώ την εικόνα της Παναγίας της Αθηνιώτισσας. Στα προεπαναστατικά χρόνια, μπροστά από την εικόνα της Παναγίας, έκαιγε ακατάπαυστα η φλόγα ενός καντηλιού που οι πιστοί Αθηναίοι δεν άφηναν ποτέ να σβήσει, συνήθεια που συνεχίστηκε και μετά την Επανάσταση. Σήμερα η εκκλησία, που βρίσκεται στη διασταύρωση των σημερινών οδών Κλεψύδρας και Θρασυβούλου, βορείως της Ρωμαϊκής Αγοράς, γιορτάζει στις 15 Αυγούστου, ημέρα της Κοίμησης της Θεοτόκου.

| Η Πόλη των Λόφων |

744

176. Οικία Fauvel Ο L.F.S. Fauvel ήταν πρόξενος της Γαλλίας, ο οποίος έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στην Αθήνα. Αρχικώς διέμενε στην Οικία Γάσπαρη, η οποία βρισκόταν κοντά στην Πύλη της Αρχηγέτιδος Αθηνάς. Την ιδιόκτητη οικία του της έχτισε λίγα χρόνια αργότερα, και βρισκόταν μπροστά από Στοά του Αττάλου, στη γειτονιά που άκουγε στο όνομα “Βλασσαρούς”. Το κτίσμα αυτό δεν διεσώθη κατά την απελευθέρωση, αφού στην θέση της υπήρχε τον 19ο αιώνα μονοκατοικία, η οποία και με τη σειρά της αποξηλώθηκε για την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου. Οι δύο οικίες, του Γάσπαρη και του Fauvel, συχνά αναφέρονται (λανθασμένα) ως μία. Ο Fauvel είχε έντονο ενδιαφέρον για την ελληνική αρχαιολογία και τη ζωγραφική, μετατρέποντας το σπίτι του σε “μουσείο”, όπως χαρακτηριστικά περιγράφουν όσοι τον επεσκέφθησαν. Το μεγαλύτερο μέρος της αρχαιολογικής του συλλογής χάθηκε στη διάρκεια της Eλληνικής Eπανάστασης, αλλά η θέση της ταυτίστηκε με την “οικία υπ. Αριθμόν 3, του οικοδομικού τετραγώνου 637”, χάρη στην ανεύρεση διαφόρων αρχαιοτήτων από την ιδιωτική συλλογή του. [1]

Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 224

Άποψη της Ακροπόλεως από τον εξώστη της οικίας του Fauvel το 1819, κατά τον ζωγράφο Dupre. Στον πίνακα απεικονίζονται ο ίδιος ο πρόξενος μπροστά από το καβαλέτο του και διάφορα γλυπτά της συλλογής του.

Β΄ Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

178. Ντάπια του Νερού

180. Στακτοθήκες

Η πιο σημαντική φυσική πηγή της Ακροπόλεως, με χρήση από τα προϊστορικά χρόνια της πόλεως, δεν θα μπορούσε να εγκαταλειφθεί τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Η Κλεψύδρα (Πηγή της Εμπεδούς) έχοντας αποκτήσει προμαχώνα από την περίοδο του μεσαίωνα, εξακολουθεί να αποτελεί πηγή ύδατος αλλά και κεντρικό πέρασμα για το πλάτωμα του Ιερού Βράχου. Η “Πόρτα παρά της Κλεψύδρος” μετονομάζεται στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης σε Πόρτα της “Ντάπιας του Νερού” ή της “Ντάπιας του Δυσσέα”, καθώς χρησιμοποιείται για να παρέχει νερό στους πολιορκημένους Έλληνες. Ακόμη και σήμερα το νερό αναβλύζει επαρκώς, αφού, δεν ποτίζει απλώς τη φύτευση γύρω από την πηγή, αλλά τον χειμώνα η ποσότητα είναι τόση που το νερό φτάνει στην Αρχαία Αγορά. Στον αρχαιολογικό χώρο μπορεί κανείς να δει σήμερα το πλακόστρωτο της αυλής της Κλεψύδρας, πάνω στο οποίο φημολογείται ότι βρέθηκε δολοφονημένος ο Οδυσσέας Ανδρούτσος.

Οι λόφοι τέφρας που έχουν βρεθεί δίπλα στο Δίπυλο του Κεραμεικού, κοντά στην Αγία Τριάδα, και επί της σημερινής οδού Σταδίου, στην περιοχή της Παλαιάς Βουλής, δηλώνει και τη θέση των σαπωνοποιείων. Οι λεγόμενες “Στακτοθήκες” βρίσκονταν εκτός πόλεως και σχηματίζονταν από την απόρριψη της τέφρας από την κατεργασία του σαπουνιού.

179. Αλώνια Τα Αλώνια βρίσκονταν σε διάφορες περιοχές εκτός πόλεως, όπου από πηγές έχουμε αναφορά για τα εξής: στη βόρεια πλευρά και στην περιοχή Γεράνι, το Αλώνι του Σκλέπα, στη νότια, διάφορα αλώνια εντός και περιξ του Ολυμπιείου και στα δυτικά, τα Αλώνι του Κουρκούρη, πλησίον του Αγίου Αθανασίου του Κουρκούρη, στην σημερινή συνοικία Πετραλώνων. [1]

181. Συνοικία “Γεράνι” Στην περιοχή του Μεταξουργείου, στη γειτονιά που βρίσκεται δίπλα στην σημερινή Πλατεία Ομονοίας, υπάρχουν ίχνη ενός υδραγωγείου των ρωμαϊκών χρόνων που κατέληγε σε μια δεξαμενή. Το τρίγωνο που σχηματίζουν οι οδοί Αθηνάς και Πειραιώς, μέχρι και την παρακείμενη Ευριπίδου, με τα χρόνια ονομάστηκε “συνοικία Γεράνι”. Το υδραγωγείο μετέφερε νερό από τον Λυκαβηττό, καθώς το νερό του παρακείμενου Ηριδανού δεν ήταν πόσιμο. Σε εκείνο το σημείο υπήρχε γερανός για την ανύψωση του ύδατος στη δεξαμενή, από όπου και πήρε το όνομα της η συνοικία. Σήμερα η περιοχή αυτή θεωρείται η πιο αποσαθρωμένη, από πλευράς φυσικών και ανθρωπίνων πόρων, στη πόλη, και έχει ενταχθεί στο νέο σχέδιο αναβάθμισης του κέντρου της Αθήνας.

Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξης των Αθηνών - χάρτης ΧΙ

| Η Πόλη των Λόφων |

746

182. Αγία Κυριακή Η Αγία Κυριακή βρίσκεται στην οδό Αθηνάς αρ. 28. Είναι μικρή μονόκλιτη, καμαροσκέπαστη βασιλική. Στη βόρεια και νότια πλευρά έχει από ένα χαμηλό τυφλό τόξο. Η ανέγερση της τοποθετείται στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Μεταγενέστερα το νότιο τόξο ανοίχθηκε και έτσι η εκκλησία επικοινωνεί με νεότερη στενή προσθήκη, όπως μεταγενέστερο είναι και το μεγάλο παράθυρο της βόρειας πλευράς. Οι τοιχογραφίες του Ναού είναι νεότερες, έμπειρου, αλλά αγνώστου, αγιογράφου. Διακρίνονται για την τεχνική και τη θεματολογία τους. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τις 12 τοιχογραφίες της νότιας πλευράς, που είναι εμπνευσμένες από το Σύμβολο της Πίστεως και στη βόρεια πλευρά, αυτές που είναι εμπνευσμένες από τις εικοσιτέσσερις οίκους του Ακάθιστου Ύμνου. Σύμφωνα με την παράδοση, η εκκλησία της Αγίας Κυριακής ήταν ο κοιμητηριακός Ναός του νεκροταφείου που υπήρχε μεταξύ αυτής και της Παντάνασσας (Πλατεία Μοναστηρακίου). Σε αυτό ίσως συνηγορεί και η (νεότερη βέβαια) τοιχογραφία της Μέλλουσας Κρίσης που βρίσκεται εντός αυτής.

Ο ναΐσκος της Αγίας Κυριακής, επί της πολύβουης οδού Αθηνάς. Η Αγία απεικονίζεται σε προθήκη πάνω από το υπέρθυρο. Στα δεξιά του μνημείου υπήρχε σημαντικό χριστιανικό νεκροταφείο της περιόδου τουρκοκρατίας.

Β΄ Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

337. Νεκροταφεία Χριστιανών

339. Νεκροταφεία “Ξένων”

Τα Νεκροταφεία των Χριστιανών, όπως αντιστοίχως και τα μουσουλμανικά, τα συναντάμε συχνά σε προαύλια ή δάπεδα εκκλησιών. Γι' αυτό πολλές από αυτές αναφέρονται και ως κοιμητηριακές. Παράδειγμα κοιμητηριακού ναού είναι η Αγία Κυριακή επί της οδού Αθηνάς, η οποία συμπλήρωνε τις ανάγκες της Μονής της Παναγίας της Παντάνασσας, στο Μοναστηράκι. Πολλοί τάφοι έχοι βρεθεί στα δάπεδα, αλλά και στα υπόγεια σημαντικών εκκλησιών, όπως η Σωτείρα Λυκοδήμου, η Αγία Αικατερίνη, ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, η Καπνικαρέα και πλήθος άλλων μικρών ναών στην σινοικία της Πλάκας. Υπάρχουν όμως και πολλά σημαντικά νεκροταφεία παρακείμενα των ναών, όπως είναι το πρόσφατα ανεσκαμμένο νεκροταφείο κοντά στον Ιλισσό ποταμό, στην περιοχή του Μετς, πάνω από την οδό Αρδηττού και δίπλα από τα κατάλοιπα του ναού η Παναγιά στην Πέτρα (αρχαϊκό ιερό της Αγροτέρας Αρτέμιδος).

Η Αθήνα, εκτός από τα χριστιανικά και τα μουσουλμανικά νεκροταφεία, είχε και ορισμένα Νεκροταφεία Ξένων. Αυτά αφορούσαν του καθολικούς κυρίως κατοίκους ή επισκέπτες, οι οποίοι ήταν κατάλοιπα των Φραγκοκρατίας ή της πιο πρόσφατης επέλασης του Μοροζίνι. Το ένα από αυτά βρισκόταν στη Μονή των Καπουτσίνων Μοναχών, δίπλα από το Μνημείο του Λυσικράτη, ενώ άλλο σημαντικό νεκροταφείο βρισκόταν στον Άγιο Γεώργιο του Θησείου (αρχαίο Ναό του Ηφαίστου), πάνω στον λόφο του Αγοραίου Κολωνού. Ίχνη καθολικού νεκροταφείου υπάρχουν επίσης παρά τον Ιλισσό ποταμό, δίπλα από την Αγία Φωτεινή και πλησίον του Καλλιμάρμαρου Σταδίου, όπου εκείνη τη περίοδο υπήρχε η Μονή του Αγίου Φραγκίσκου. Σήμερα το Νεκροταφείο των Καθολικών συστεγάζεται με το Ά Νεκροταφείο Αθηνών, εντός του οποίου υπάρχει και αντίστοιχος ναός και λειτουργεί υπό την εποπτεία της Μεγάλης Βρετανίας, της Γερμανίας, της Δανίας και των λεγόμενων Κάτω Χωρών.

338. Νεκροταφεία Μουσουλμάνων 340. Δεξαμενές Λόφου Νεκροταφεία των Μουσουλμάνων, όπως αντιστοίχως και τα χριστιανικά, τα συναντάμε συχνά πλησίον ή εντός των αυλών των τζαμιών. Το σημαντικότερο όμως τούρκικο νεκροταφείο βρίσκεται στους ανατολικούς πρόποδες του λόφου της Ακροπόλεως, στην Πόρτα του Κάστρου ή την Πόρτα των Μνημάτων, όπου ενταφίασαν τους Τούρκους αξιωματούχους που διέμεναν στον Ιερό Βράχο.

Η αυτονομία του Κάστρου της Ακροπόλεως εξαρτιόταν σημαντικά από τα αποθέματα ύδατος. Εκτός από τη ρωμαϊκή δεξαμενή των Προπυλαίων στα δυτικά, η οποία ενσωματώθηκε πλήρως στα Ανάκτορα κατά τη Φραγκοκρατία και κατά την Ελληνική Επανάσταση ονομάστηκε “Μεγάλος Προδέκτης”, δημιουργήθηκε και άλλη μία δεξαμενή, στη δυτική πλευρά του Παρθενώνος. Μια Τρίτη δεξαμενή της ίδιας περιόδου έχει εντοπιστεί δίπλα από το Ερέχθειο, η οποία όμως να είχε ανοιχθεί από τους βυζαντινούς χρόνους. Γενικά η ύδρευση εξακολουθεί να γίνεται από τις δύο αρχαίες πηγές, της Κλεψύδρας και του Ασκληπιείου, των οποίων όμως τα ύδατα έχουν μετατοπιστεί με τη πάροδο των αιώνων και περισυλλέγονται από διάφορα σημεία. [1]

Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 202

| Η Πόλη των Λόφων |

748

341. Κατηλίκι Το Κατηλίκι ήταν το τούρκικο Δικαστήριο και βρισκόταν εκτός των ορίων της αγοράς του Σταροπαζάρου και ανατολικώς της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Αποτέλεσε την έδρα, αλλά και την οικία, του ιεροδικαστή (του Κατή). 342. Κουσέγιο Το Κουσέγιο χτίστηκε το 1777 και στέγασε τη Βουλή των Δημογερόντων Αθηναίων. Βρισκόταν μεταξύ του τούρκικου διοικητηρίου (Βοεβοδαλίκι) και του τούρκικου δικαστηρίου (Κατηλίκι), στην βορειοανατολική πλευρά της Βιβλιοθήκης του Αδριανού και λίγο βοριότερα της Μεγάλης Παναγιάς. [2] 343. Ντουάνα Η Ντουάνα ήταν το τελωνειακό κατάστημα, βρισκόταν εντός της αγοράς και είχε την εμπορική εποπτεία του χώρου του Σταροπαζάρου. Η θέση της δεν έχει εξακριβωθεί. 344. Κτήριο Φυλακών Το Κτήριο των Φυλακών βρισκόταν σε επαφή με το Κονάκι (Διοικητήριο), στην νοτιοδυτική πλευρά της Βιβλιοθήκης του Αδριανού, αντιδιαμετρικά του Τζαμιού του Τζισδαράκη. Ήταν μεταγενέστερο κτίσμα και κατά μία έννοια διχοτόμησε την αγορά.

2. Ι.Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ.209

Το κτίριο των φυλακών βρισκόταν στο υπερυψωμένο τμήμα και σε πρώτο πλάνο, στο κάτω μέρος της φωτογραφίας, δίπλα από το τούρκικο Διοικητήριο (Βοϊβοδαλίκι), το οποίο κάλυπτε το ξέφωτο δίπλα από τα κατάλοιπα της Βιβλιοθήκης του Αδριανού..

Β΄ Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

345. Απάνω Συντριβάνι

350. Χαμάμ Διοικητηρίου

Το Απάνω Συντριβάνι αποτελούσε το ανατολικό όριο του Σταροπαζάρου, βρισκόταν στη διασταύρωση των σημερινών οδών Πανδρόσου και Καπνικαρέας, μεταξύ του Σοφτά Τζαμιού και του Κατηλικίου (δικαστηρίου). [1]

Τα ίχνη του έχουν βρεθεί εντός των ορίων της Βιβλιοθήκης του Αδριανού και κάτω από το Τούρκικο Διοικητήριο (Κονάκι ή Βοαβοδαλίκι). 351. Χαμάμ λόφου Ακρόπολης

346. Κάτω Συντριβάνι Το Κάτω Συντριβάνι αποτελούσε το δυτικό όριο του Σταροπαζάρου και βρισκόταν στο τέρμα της σημερινής οδού Πανδρόσου, επί της Πλατείας Μοναστηρακίου και ακριβώς μπροστά από το τελευταίο εναπομείναν Τζαμί του Τζισδαράκη. [1] 347. Τεκές Φετιχιέ (του Πορθητή) Βρισκόταν σε μικρή απόσταση από τον Τεκέ του Μπραϊμη (Ρολόι του Κυρρήστου) στη Ρωμαϊκή Αγορά και χρησιμοποιήθηκε τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης ως Εκκλησία των Δυτικών. Σήμερα διασώζονται μόνο τα θεμέλια αφού κατεδαφίσθη το 1910. 349. Χάνι της Χουρμαδιάς Το Χάνι της Χουρμαδιάς (ξενώνας) βρισκόταν πλησίον της Μονή Παντανάσσης, στη βόρεια πλευρά της σημερινής Πλατείας Μοναστηρακίου, στη συνοικία Ψυρρή. [2]

Τα ερείπια του Λουτρού (Χαμάμ) της Ακροπόλεως έχουν βρεθεί πλησίον και στη δυτική πλευρά του Παρθενώνος, κοντά στη δεξαμενή που υπήρχε στο σημείο. 352. Τεκές Προπυλαίων Κατά τον 18ο αιώνα ο χώρος της Πινακοθήκης των Προπυλαίων (τα οποία έχουν μετατραπεί σε κατοικία του Τούρκου Διοικητή), χρησιμοποιήθηκε ως τεκές (προσευχητήριο) από τους Δερβίσηδες. 353. Άγιος Συμεών Ο Άγιος Συμεών είναι ένα μικρό εκκλησάκι, στη ΒΑ κλιτύ του λόφου της Ακροπόλεως, επί της οδού Θεωρίας, στη σημερινή συνοικία των Αναφιώτικων (πρώην Αρβανίτικα). Χτίστηκε τον 17ο αιώνα ως μονόκλιτη βασιλική με τρούλο, αλλά το 1847 ξαναχτίστηκε από τους κατοίκους της Ανάφης. Εντός του βρίσκεται σήμερα η εικόνα της Παναγίας της Καλαμιώτισσας. [3]

Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 211

2. Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 216 3. Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 205 | Η Πόλη των Λόφων |

750

354. Αγία Άννα Πολύ κοντά στην περίφραξη της Αγοράς του Θησέως, στην οδό Διοσκούρων, μπορεί κανείς να συναντήσει τη μικρή νεοκλασική εκκλησία της Αγίας Άννης. Ο ναός βρίσκεται βορείως του λόφου της Ακρόπολης, στον “άξονα” των Προπυλαίων, κοντά στην ιστορική Υπαπαντή (η οποία πλέον δεν υπάρχει) και πίσω από το σημερινό μεζεδοπωλείο “Διόσκουροι”. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, η Αγία Άννα: “βρίσκεται κοντά στην αρχαία Αγορά, στην ανατολική πλευρά της οδού Διοσκούρων, λίγα μέτρα πριν την οδό Θεωρίας. Η αρχική εκκλησία, διαστάσεων 6x6 μέτρων περίπου, ερειπώθηκε και ανοικοδομήθηκε μεταγενέστερα - μόχθω και δαπάνη Αθηνάς Η. Πολυγένους. Εορτάζει στις 9 Δεκεμβρίου”. Ο συγγραφέας της ιστοσελίδας αγνοεί ή αποκρύπτει ότι η εκκλησία εόρταζε, αλλά δεν εορτάζει πλέον, καθώς η στέγη της έχει καταρρεύσει. Αυτό δεν γίνεται αντιληπτό παρά μόνον εάν ανέβει κανείς στο ύψος της οδού Θεωρίας, στο μικρό πλάτωμα που βρίσκεται επάνω από την εκκλησία. Από εκεί φαίνεται και η πλήρης εγκατάλειψη του γραφικού ναού. Μετά την κατάρρευση της σκεπής αφαιρέθηκαν από το εσωτερικό του ναού τα κεραμίδια και τα ξύλινα στοιχεία. Έκτοτε παραμένει κατά το μεγαλύτερο μέρος του ασκεπής, έρημος και αλειτούργητος. Οι τοιχογραφίες στους τοίχους έχουν ξεπλυθεί πλέον από τη βροχή. Οι όψεις του ναού είναι σε καλύτερη κατάσταση, αλλά ναός ουσιαστικά δεν υπάρχει. Προσφάτως ξεκίνησαν κάποιες εργασίες αποκατάστασης, στα πλαίσια πιθανόν της γενικότερης ανάδειξης των ιστορικών χώρων. Η εκκλησία πιθανολογείται πως υπήρχε από τον 15ο αιώνα και, λόγω της Ενετοκρατίας, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο αρχικός βυζαντινού ρυθμού ναός ήταν κτίσμα των πρώτων χρόνων της Τουρκοκρατίας.

Ο ναΐσκος της Αγίας Άννης, στη σημερινή του κατάσταση, όπως διακρίνεται από την οδό Θεωρίας ή το πλάτωμα του λόφου της Ακροπόλεως, με την γκρεμισμένη στέγη, τα άφαντα ξύλινα στοιχεία και τις πλήρως αλλοιωμένες τοιχογραφίες.

Β΄ Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

355. Παναγία η Μπόλπαντζα

360. Κρεοπωλεία

Ο μικρός ναός της Παναγίας βρισκόταν ανατολικά του Πρώτου Πανεπιστημίου της Αθήνας, στην Πλάκα, μεταξύ της Οικίας Κλεάνθη - Σάουμπερτ και των Αγίων Αναργύρων Κολοκύνθη και κοντά στην Οδό Θεωρίας που οδηγεί στην Ακρόπολη.

“…Εις την περιοχήν της Ρωμαϊκής αγοράς προς νότον του Φετιχιέ τζαμί, επί της οδού της βαινούσης καθέτως προς την πρώτην και εις την κατά την διασταύρωσιν αυτών σχηματιζόμενην μικράν πλατείαν, ευρίσκοντο τα κρεοπωλεία, εκεί δε επί πλέον εγίνετο και το εμπόριον του σίτου, εξ ου και ολόκληρον το τμήμα τούτο της αγοράς ωνομάζετο Σιταροπάζαρον”. [1]

357. Καφενεία Παζαριού Τα καφενεία βρισκόντουσαν εκατέρωθεν της κυρίας οδού του τούρκικου Παζαριού (προέκταση της σημερινής οδού Πανός). Ο οδικός αυτός άξονας όριζε την αγορά από βορρά προς νότο, είχε είσοδο από τη σημερινή οδό Πανδρόσου (όπου υπάρχει και η χαρακτηριστική μεταλλική καγκελόπορτα). Κάποια από τα καφενεία αυτά υπήρχαν μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα. 358. Λαχανοπάζαρο Στο Κάτω Παζάρι και κατά μήκος του σωζόμενου μαρμάρινου τοίχου της Βιβλιοθήκης του Αδριανού βρισκόταν το Λαχανοπάζαρο, σε επαφή με την έξω πλευρά του οικοδομήματος. 359. Ψαραγορά Η Ψαραγορά του Παζαριού βρισκόταν στην εσωτερική πλευρά του σωζόμενου μαρμάρινου τοίχου της Βιβλιοθήκης του Αδριανού, επί της ΒΔ γωνιάς του χώρου.

361. Σιταροπάζαρον “…Εις την περιοχήν της Ρωμαϊκής αγοράς προς νότον του Φετιχιέ τζαμί, επί της οδού της βαινούσης καθέτως προς την πρώτην και εις την κατά την διασταύρωσιν αυτών σχηματιζόμενην μικράν πλατείαν, ευρίσκοντο τα κρεοπωλεία, εκεί δε επί πλέον εγίνετο και το εμπόριον του σίτου, εξ ου και ολόκληρον το τμήμα τούτο της αγοράς ωνομάζετο Σιταροπάζαρον”. [1] 362. Σιδηρουργία & Χαλκουργία Στο ΒΔ τμήμα της πόλεως, πέριξ της εκκλησίας των Αγίων Ασωμάτων και πλησίον της Πόρτας του Μωριά ή της Γύφτικης Πόρτας, όπου και κατέληγε η σπουδαία, των αρχαίων χρόνων, Ιερά Οδός, βρισκόντουσαν τα Σαγματοποιεία [2] και τα “Γύφτικα” (Χαλκουργεία). Τα εργαστήρια ήταν τοποθετημένα εκατέρωθεν της εντός της πόλεως οδού, φτάνοντας μέχρι και το Κάτω Παζάρι. Η οδός αυτή διατηρείται ακόμα και φέρει κατά σειρά τα ονόματα: Τουρναβίτου, Λεωκορίου, Άστιγγος και Ηφαίστου, σε τμήματα της οποίας είναι εγκατεστημένα και σήμερα τα εργαστήρια μετάλλου.

Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 218

2. Τα Σαγματοποιεία ήταν τα σαμαροποιεία και τα σιδηρουργεία. Αρχ. Σάσσω < μεταγ. Σάτ τω = Φορτώνω

| Η Πόλη των Λόφων |

752

363. Κεραμοποιεία Τα Κεραμοποιεία βρίσκονταν πλησίον της Ιεράς Οδού, μετά το σημερινό Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην περιοχή του Κηφισού ποταμού (Ελαιώνα). 364. Σαπονοποιεία / Μεταξουργεία / Ελαιοτριβεία Οι λόφοι τέφρας που έχουν βρεθεί δίπλα στο Δίπυλο του Κεραμεικού, κοντά στην Αγία Τριάδα, και επί της σημερινής οδού Σταδίου, στην περιοχή της Παλαιάς Βουλής, δηλώνει και τη θέση των σαπωνοποιείων. Οι λεγόμενες “Στακτοθήκες” βρίσκονταν εκτός πόλεως και σχηματίζονταν από την απόρριψη της τέφρας από την κατεργασία του σαπουνιού. Πλησίον της σημερινής οδού Ηφαίστου συναντούσε κανείς τα Μεταξουργεία και τα Βαφεία. Τα Υφασματάδικα και τα είδη Ρουχισμού βρίσκονταν στα πέριξ της Παναγίας της Παντάνασσας, στην σημερινή Πλατεία Μοναστηρακίου, κάτι που θυμίζει πολύ τη σημερινή εικόνα των οδών Πανδρόσου, Ερμού και Ηφαίστου. Τέλος, τα Ελαιοτριβεία, των οποίων ο αριθμός ήταν αρκετά μεγάλος, καθώς ο ελαιώνας των Αθηνών κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος της πεδιάδας, βρισκόντουσαν διάσπαρτα σε όλη τη πόλη. 365. Βυρσοδεψεία Τα Βυρσοδεψία βρισκόντουσαν στη νότια πλευρά της πόλης, παρά τον Ιλισσό ποταμό και κοντά στους καταρράκτες και τον ναό της Αγίας Φωτεινής.

Η κεντρική οδός του Σταροπαζάρου των Αθηνών, των χρόνων της Τουρκοκρατίας, όπως απεικονίζεται σε πίνακα του Dodwell το 1805. Διακρίνονται, δεξιά, ένα από τα καφενεία της αγοράς και στο βάθος, ο μιναρές του Φετιχιέ Τζαμί και το Κάστρο της Ακρόπολης.

Β΄ Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

366. Παναγία Καντήλη Η μονόκλιτη βασιλική της Παναγίας ή “της Κυράς” του Καντήλη βρισκόταν απέναντι ακριβώς από το Μνημείο του Λυσικράτη και πλησίον της Αγίας Αικατερίνης, πιο συγκεκριμένα, στη διασταύρωση των σημερινών οδών Λυσικράτους και Βύρωνος, στην Πλάκα. 367. Παναγία Κιμινιάτισσα Ο μη σωζόμενος ναός της Παναγίας της Κιμινιάτισσας ή Μισοσπουρίτισσας, βρισκόταν πλησίον του Ναού του Σωτείρος (επί της Κυδαθηναίων), και πιο συγκεκριμένα, στην ανατολική συμβολή των σημερινών οδών Γέροντα και Αγγ. Χατζημιχάλη (πρώην Υπερείδου), στη Πλάκα.

369. Άγιος Δημήτριος Κατηφόρη Ο Άγιος Δημήτριος Κατηφόρης ήταν χριστιανικός ναός στην Πλάκα, στις σημερινές οδούς Ερεχθέως και Διογένους, ανατολικά του Πύργου των Ανέμων και μεταξύ του Αγίου Ιωάννη Μαγκούτη (ή Μαγκούφη) και την Μονής των Αγίων Αναργύρων του Κολοκύνθη. Ο ερειπωμένος ναός ήταν κτισμένος πάνω στα ερείπια του αρχαϊκού Ιερού του Θησέως, τα οποία ανακαλύφθηκαν επί των σημερινών οδών Ερεχθέως και Διογένους. Στην περιοχή της απαλλοτριωμένης πλέον εκκλησίας, διενήργησε ανασκαφή η Aρχαιολογική Eταιρεία κατά τα έτη 1861-63. Σκοπός της ανασκαφής ήταν η αποκάλυψη αρχαίου κτίσματος, την θέση του οποίου υπεδείκνυε τοίχος παλαιός, τον οποίον απέδιδαν, άλλοι στο Πρυτανείο, άλλοι στον ναό του Σαράπιδος. Από την ανασκαφή φάνηκε ότι ο τοίχος ήταν τμήμα του υστερορρωμαϊκού τείχους.

368. Παναγία Δουβέργαινα Η μικρή εκκλησία που ήταν αφιερωμένη στην Παναγία, βρίσκονταν στη Πλάκα, στην συνοικία Γιρλάντα, πλησίον του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά και επί της σημερινής οδού Χιλλ. Έχει πάρει το όνομά της πιθανόν από τον κτίτορά της (αλλιώς: Παναγία Δουβέργινα, πιθανόν από το όνομα Δουβέργης) και ήταν ενοριακός ναός, μαζί με τον Άγιο Νικόλαο του Ραγκαβά, έχοντας κατά την επίσημη απογραφή του Οκτώβρη του 1824: “31 σπίτια και 107 ψυχές”.

Kατά την διάλυσή του ήλθαν στο φως αρχιτεκτονικά μέλη, θραύσματα γλυπτών και άφθονες επιγραφές [1], πολλές από τις οποίες αφορούσαν στην εκπαίδευση των εφήβων κατά την ύστερη ελληνιστική και την ρωμαϊκή περίοδο. H έρευνα βασιζόμενη στα ευρήματα αυτά, αναζητά στην περιοχή του Αγίου Δημητρίου του Kατηφόρη το Διογένειο Γυμνάσιο, το Θησείο (το οποίο φημολογείται πως περιέχει τα οστά του Θησέα, του ιδρυτή της πόλεως των Αθηνών), καθώς και το Γυμνάσιο του Πτολεμαίου, για το οποίο γνωρίζουμε ότι γειτνίαζε με το Θησείο.

Μέσα σε όλα τα μέλη που βρέθηκαν, υπάρχουν δύο εφηβικές επιγραφές, προερχόμενες από το Διογένειο γυμνάσιο, τρεις επιγραφές με ψηφίσματα τιμητικά των μέσων του 2ου αι. π.X. για αγωνοθέτες των Θησείων και καταλόγους των νικητών στους αγώνες αυτούς, καθώς και δύο κορμοί από αγάλματα του Θησέως και του Mινώταυρου, αντίγραφα κλασσικής σύνθεσης.

| Η Πόλη των Λόφων |

754

370. Άγιος Νικόλαος Καλογριώνη Ο μη σωζόμενος ναΐσκος του Αγίου Νικολάου βρισκόταν ανατολικώς της Βιβλιοθήκη Αδριανού, κοντά στην σημερινή Πλατεία Αγοράς και μεταξύ των οδών Αδριανού και Πανδρόσου. Όπως είναι σύνηθες την εποχή εκείνη, έχει πάρει το όνομα της από τον κτίτορα της. 371. Άγιοι Ασώματοι Χειλά Οι Άγιοι Ασώματοι του Χειλά, είναι μη σωζόμενη εκκλησία των χρόνων της Τουρκοκρατίας και βρίσκονταν πλησίον της Παναγίας Γοργοεπηκόου, κοντά στη σημερινή Πλατεία Μητροπόλεως. 372. Παναγιά Αγγέλου (Μπενιζέλου) Η μη σωζόμενη πλέον εκκλησία, που ήταν αφιερωμένη στη Παναγία, χτίστηκε από την ιστορική οικογένεια των Μπενιζέλων (από όπου προήρθε και η Αγία Φιλοθέη) και βρισκόταν πλησίον της Πλατείας Μητροπόλεως, επί της σημερινής οδού Φωκίωνος. 373. Άγιος Νικόλαος Βοριά Ο μη σωζόμενος χριστιανικός ναός, λεγόταν και Άγιος Νικόλαος “του Κτενά”, από τον κτίτορά του και βρισκόταν πλησίον της Μονής των Αγίων Αναργύρων Κολοκύνθη.

Το περιφραγμένο οικόπεδο - αρχαιολογικός χώρος, στο οποίο βρισκόταν ο Ά. Δημήτριος Κατηφόρη, φαίνεται να κρύβει πολύ σημαντικά λείψανα των αρχαίων χρόνων, γεγονός που μαρτυρούν και τα μέλη των γλυπτών με αναφορά στον Θησέα, που βρέθηκαν στο σημείο. Στο βάθος διακρίνεται και η προσφάτως ανακαινισμένη Οικία Μπενιζέλου.

Β΄ Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

374. Άγιος Δημήτριος Νέος

378. Ναός Αγίας Ειρήνης

Ο Ιερός ενοριακός ναός του Αγίου Δημητρίου Ψυρρή, βρίσκεται στο νοτιοδυτικό κέντρο της παλαιάς πόλης των Αθηνών, στη διασταύρωση των οδών Α. Δημητρίου και Μελανθίου, μεταξύ του Δημαρχιακού Μεγάρου της Αθήνας και της Πλατείας Μοναστηρακίου. Ο ναός ανεγέρθη στο σημείο που παλαιότερα υπήρχε ναός που κατεδαφίσθηκε από άγνωστη αιτία. Ήταν ήδη ενοριακός πριν τη μεταφορά της πρωτεύουσας της Ελλάδος απο το Ναύπλιο στην Αθήνα (1834). Όπως αναφέρει ο έγκριτος ιστοριογράφος της Αθήνας Δημήτριος Καμπούρογλου, ονομάσθηκε Άγιος Δημήτριος “ο Νέος”, λόγω του γεγονότος ότι στο εσωτερικό του ναού δέσποζε η παράσταση του Αγίου, ορθίου, νέου με δόρυ και θώρακα και όχι όπως απεικονίζεται συνήθως έφιππος. Όπως αναγράφει η κτητορική επιγραφή στο πίσω μέρος του δεξιού παγκαριού, ο ναός: “...ανοικοδομήθηκε το 1845…, εμεγενθύθη ο κυρίως ναός και ο τρούλος το 1901 εφημερευόντων..., το 1912 εκοσμήθη υπό των ιδίων ιερέων, ...εξωραϊσθη το 1963 ιερατεύοντος π. Διονυσίου Ξένου - Μποζίκη...”. Η ενορία του Αγίου Δημητρίου συμπαραστάθηκε ενεργά στους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922, παρέχοντας τους φιλοξενία για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στο Ναό υπάγονται τα παρεκκλήσια της Αγίας Κυριακής της οδού Αιόλου, του Αγίου Ιωάννη της οδού Ευριπίδου και της Αγίας Μαύρας [1]. Σήμερα στο ναό του Αγίου Δημητρίου φυλάσσεται το προσκυνητάρι των Αγίων. Στον Άγιο Δημήτριο επίσης υπάγεται και ο Άγιος Ιωάννης της Κολώνας, επίσης επί της οδού Ευριπίδου. Ο ναός είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα της νεοελληνικής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής των μέσων του 19ου αιώνα. Είναι ρυθμού σταυρεπίστεγου μετά τρούλου. Κατά μήκος των πλαγίων πλευρών του υπάρχουν μεγάλα ανοίγματα που δίνουν στο ναό μια φωτεινότητα και αναδεικνύουν τις τοιχογραφίες διακεκριμμένων ζωγράφων των αρχών του 20ου αιώνα (Ν. Αργυρόπουλος, Τιμ. Κονσολάκης, Δ. Σούτσος, κ.α).

Ο μεσαιωνικός ναός της Αγίας Ειρήνης, που υπήρχε επί της σημερινής οδού Αιόλου αρ.36, παρά τις φθορές που είχε υποστεί κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, παρέμενε ο σημαντικότερος ναός στην Αθήνα, όταν η τελευταία ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα της απελευθερωμένης Ελλάδας. Σε αυτόν τελούνταν οι επίσημες εκκλησιαστικές τελετές, παρόντος του βασιλιά Όθωνα. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας δεν υπήρχαν τα δύο κωδονοστάσια, ούτε ήταν τρίκλιτη βασιλική με τρούλο, προσθήκες αρκετά μεταγενέστερες. Στον προαύλιο χώρο επί της σημερινής οδού ΑθηναΪδος, μπορεί κανείς να διακρίνει κάποια από τα κατάλοιπα του βυζαντινού ναού.

379. Σωτείρα Δικαίου Ο μη σωζόμενος σήμερα ναός της Σωτείρας Δικαίου ή της Δικαίας, βρισκόταν στη συνοικία του Ψυρρή, πλησίον του Αγίου Αθανασίου, αλλά και των Αγίων Ασωμάτων του Θησείου. 421. Οικία Church Το πυργοειδές κτίριο στην Πλάκα με την εσωτερική κλίμακα, οικοδομήθηκε κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας, γύρω στα 1701 μ.Χ., ενώ στη συνέχεια επισκευάστηκε και τροποποιήθηκε μεταξύ των ετών 1830-35, όταν αγοράστηκε από τον Σκωτσέζο ιστορικό George Finlay, ο οποίος έλαβε μέρος στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 και στη συνέχεια έζησε στην Ελλάδα. Εκεί κατοίκησε ο συμπολεμιστής του Ιρλανδός στρατηγός Richard Church, μέχρι τον θάνατό του (το 1873), γεγονός που έκανε το κτίριο ευρύτερα γνωστό ως "πύργο του Τσωρτς". Αναφερόμενη πλέον ως "οικία Διαλισμά" το 1928, απετέλεσε θέμα γνωστού πίνακα του Γιάννη Τσαρούχη.

Το ναϊδριον των Αγίων Τιμοθέου και Μαύρας επί της οδού Αθηνάς, πλησίον της Αγίας Κυριακής, κατεδαφίσθηκε για τη κατασκευή του υπόγειου ηλεκτρικού σιδηρόδρομου.

| Η Πόλη των Λόφων |

756

572. “Παλαιό Χάνι” Κατά τον Εβριά, τον Τούρκο περιηγητή, υπήρχαν δύο Ξενώνες στην Αθήνα. Τον έναν μπορούμε να τον ταυτίσουμε με αυτόν που αναφέρεται σε έγγραφα τις επαναστάσεως ως “Παλαιό Χάνι”, το οποίο βρισκόταν πλησίον του Τζαμιού του Σταροπαζάρου (Φετιχιέ Τζαμί). 573. Άγιος Νικόλαος “στα Μαγκανάρια” Ο Άγιος Νικόλαος “στα Μαγκανάρια”, ή αλλιώς Άγιος Νικόλας “ο Μαγκαναρίας” βρισκόταν επί της σημερινής οδού Ηφαίστου, κοντά στην Πλατεία Αβησσυνίας, ανάμεσα στα μεταξουργεία και τα βαφεία της εποχής. 609. Άγιος Αθανάσιος του Μπιλιανάκη Ο Άγιος Αθανάσιος του Μπιλιανάκη βρισκόταν βορείως του λόφου του Αρείου Πάγου, πλησίον της Μονής του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου και επάνω από τα λείψανα του Αρχαίου Δεσμωτηρίου και του Τριγωνικού Ιερού της Εκάτης (στο ΝΔ άκρο της Αρχαίας Αγοράς). Απαλλοτριώθηκε τον 19ο αιώνα, για χάρη των ανασκαφών.

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου του Νέου, ο οποίος βρίσκεται πλησίον της πλατείας του Ψυρρή, τα τελευταία χρόνια περιβάλλεται από σκαλωσιές, καθώς βρίσκεται σε διαδικασία συντήρησης, εργασίες όμως που προχωρούν με πολύ αργούς ρυθμούς.

Β΄ Περίοδος Τουρκοκρατίας Υπόλοιπα Μνημεία

635. Άλλοι Χριστιανικοί Ναοί Εκτός από τις εκκλησίες που έχουμε ήδη περιγράψει, υπάρχει πλήθος ακόμα ιστορικών ναών, των οθωμανικών, των βυζαντινών ή και των προγενέστερων ετών, που αξίζουν να αναφερθούν. Ερείπια ή ίχνη πρωτοβυζαντινού ιερού συναντάμε εντός του Διονυσιακού Θεάτρου, της φερόμενης ως “Βασιλικής” (δεν πρέπει να συγχέεται με την Αγία Παρασκευή), ίδιας περιόδου με τις άλλες βασιλικές του Ιερού Βράχου (Ερεχθείου, Προπυλαίων, Ασκληπιείου κ.α.). Γειτνίαζε με χριστιανικό νεκροταφείο του 5ου αιώνος και μπορεί να υποθέσει κανείς ότι η βασιλική αυτή χτίστηκε σε άμεση σχέση με την πλατεία του Θεάτρου του Διονύσου, για να τιμήσει χριστιανούς που είχαν μαρτυρήσει μέσα στον χώρο αυτό, ο οποίος είχε λειτουργήσει ως χώρος θηριομαχιών. Σημαντικές εκκλησίες των επόμενων αιώνων μπορούν να θεωρηθούν ο Σταυρωμένος και η Παναγία του Σαρρή στην Πλάκα, ο Σωτήρ και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στην Βασιλίσσης Αμαλίας, η Αγία Κυρά και η Ευαγγελίστρια πλησίον της Υπαπαντής, οι οποίες δεν σώζονται πλέον. Επίσης στο Θησείο, ο Άγιος Νικόλαος και η Αγία Παρασκευή, στην Αρχαία Αγορά οι δύο συνονόματοι τους, πλησίον του Μνημείου του Λυσικράτη ο Άγιος Αντώνιος και ο Άγιος Αθανάσιος, και δίπλα στην Παναγία Γοργοεπήκοο (Πλατεία Μητροπόλεως) ο Άγιος Δημήτριος, ο Σωτήρ, η Παναγία Ροδίτισσα και η Παναγία Χρυσορροΐδαινα. [1]

Αξίζει να αναφέρουμε την συνοικία του Ψυρρή, όπου συγκεντρώνονται οι περισσότεροι ναοί εκτός Πλάκας, παραπλεύρως της οδού Αθηνάς, όπως τον Άγιο Νικόλαο του Κτενά, την Αγία Παρασκευή, τον ναΐσκο του Αγίου Τιμοθέου και της Αγίας Μαύρας [2], καθώς και την Παναγία του Μπάμπαρη. Από τις εκκλησίες αυτές ελάχιστες πληροφορίες υπάρχουν, ενώ δεν υπάρχουν ορατά λείψανα ή κατάλοιπα, καθώς είναι εξαφανισμένες κάτω από την σύγχρονη πόλη. Ίχνη τοιχογραφιών μη σωζόμενων ναών, μπορεί κανείς να βρει στον Άη Γιώργη τον Ακαμάτη (εντός του Ναού του Ηφαίστου), στην Παναγία την Αθηνιώτισσα (Παρθενώνας), στους Αγίους Ασωμάτους στα Σκαλιά (Βιβλιοθήκη Αδριανού), στον Σωτήρα Χριστό και στους Αγίους Αναργύρους (εντός του Ασκληπιείου), στους Ταξιάρχες - Αρχάγγελους (Προπύλαια Ακρόπολης) κ.α. Τέλος, σημαντικό είναι και το πλήθος των επιγραφών και των χαραγμάτων που βρίσκονται επάνω σε κίονες και μετώπες των αρχαίων ναών (γνωστά και ως Λίθινο Χρονικό), τα οποία είναι και οι βασικές πηγές που μαρτυρούν την ύπαρξη αυτών των ιερών. [1]

Ι. Τραυλός - Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - σελ. 259-260

2. William Miller, Σπ. Λάμπρου (Μ) - Ιστορία της Φραγκοκρατίας εν Ελλάδι - Τόμος Ά, σελ. 259. Η Αγία Μαύρα είναι μια άλλη ονομασία της νήσου Λευκάδας, η ρίζα της οποίας είναι άγνωστη σήμερα.

| Η Πόλη των Λόφων |

758

649. Χαρέμι Ερεχθείου Το χαρέμι αναφέρεται από ελάχιστες πηγές και πιθανόν να υπήρχε από τη πρώτη περίοδο της τουρκοκρατίας, ήτοι τον 16ο αιώνα. Εντός του αρχαίου ναού διακρίνονται ίχνη μόνο της βυζαντινής περιόδου και της μετατροπής του ιερού σε εκκλησία. Ο Μωάμεθ, μετά την επίσκεψη του το 1456 στην Αθήνα, διέταξε να μην πειραχθούν τα μνημεία της πόλεως και, μέχρι την επιδρομή του Μοροζίνι το 1687, η Αθήνα έχαιρε πολλών προνομίων. Η κακή διαχείριση των μνημείων και οι καταστροφές ξεκίνησαν με την ωμή διοίκηση του Χατζή Αλή Χασέκη, ο οποίος ήταν μόνο ο διοικητής, αλλά και ο Μαλικιανές (Ιδιοκτήτης) της πόλεως, αφού είχε δώσει το μεγαλύτερο ενοίκιο για να αποκτήσει το αττικό “οικόπεδο”. Παρόλα αυτά, το Χαρέμι του Ερεχθείου φαίνεται να υπάρχει ήδη κατά την επίσκεψη του Μωάμεθ, καθώς αποτελούσε όπως φαίνεται βασικό στοιχείο της οθωμανικής κοινωνίας. [3]

3. Εφημερίδα “Καθημερινή” - Αθήνα: Μνήμες Βυζαντινές Δεκέμβριος 1995

Πλήθος χαραγμάτων απαντώνται, όχι μόνο στα μάρμαρα του “βυζαντινού” Παρθενώνα, αλλά και στα υπόλοιπα μνημεία, όπως τη Βασιλική του Ερεχθείου και την εκκλησία των Ταξιαρχών στα Προπύλαια. Τα περισσότερα από αυτά θεωρούνται ότι έχουν χαραχθεί από τον ίδιο άνθρωπο.

Μεσοπερίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

Γενική Περιγραφή Περιόδου Η απελευθέρωση βρίσκει την Ελλάδα με έναν ελληνικό εμφύλιο, μετάξύ των ετών 1823-1825. Έλαβε ουσιαστικά χώρα εν μέσω της ελληνικής επαναστάσεως, ως ανταγωνισμός ισχύος για την ηγεσία της επανάστασης, αλλά και την ηγεσία του υπό διαμόρφωση νέου ελληνικού κράτους. Από τους πρώτους κιόλας μήνες έγινε φανερό το χάσμα μεταξύ Φιλικών, που αποτελούσαν την δημοκρατική πολιτική παράταξη της επαναστατημένης Ελλάδας, και Κοτζαμπάσηδων του Μοριά, που με κύριο όργανο εξουσίας την Πελοποννησιακή γερουσία αλλά και τις τοπικές δημογεροντίες, εκπροσωπούσαν την ολιγαρχική παράταξη. Η άρνηση των τελευταίων να δεχτούν τις προτάσεις του Δημητρίου Υψηλάντη, με τις οποίες απαιτούσε από τους κοτζαμπάσηδες τον πλήρη έλεγχο της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της επανάστασης, πόλωσε το ήδη τεταμένο κλίμα. Ακολούθησε η εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου με την οποία επισφραγίστηκε η ήττα των Φιλικών, οι οποίοι και παραμερίστηκαν εντελώς από την πολιτική εξουσία. Το μεγαλύτερο ίσως από τα δεινά αυτή της σύγκρουσης δεν ήταν η νέα (ολιγοετής) κατάκτηση της Ελλάδος από τους Τούρκους, αλλά η διαμάχη μεταξύ των σημαντικότερων ιστορικών και πολιτικών προσώπων της περιόδου, μερικοί εκ των οποίων είναι οι: Παπαφλέσσας, Κολοκοτρώνης, Κουντουριώτης, Ανδρούτσος, Γκούρας, Καραϊσκάκης, Καποδίστριας, Υψηλάντης, Κωλλέτης, Ζαΐμης, Μακρυγιάννης κ.α.

Στις 23 Ιανουαρίου του 1825 όλα έχουν τελειώσει. Ο Κολοκοτρώνης, ο Γρίβας, ο Νοταράς, οι Δεληγιανναίοι και μερικοί άλλοι φυλακίζονται στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στην Ύδρα. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός συνελήφθη και αφού οδηγήθηκε στη Γαστούνη, προχώρησε πεζός μέχρι το κελί του, γεγονός πρωτάκουστο για κληρικό τέτοιου αξιώματος. Την ίδια εποχή ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, νομίζοντας ότι θα του δοθεί αμνηστία, παραδίνεται στις αρχές και φυλακίζεται στην Αθήνα. Εκεί, αφού βασανίστηκε, ρίχτηκε από την Ακρόπολη στις 26 Ιουνίου 1825. Στον λαό διαδόθηκε ότι πήγε να δραπετεύσει και τσακίστηκε ή ότι αυτοκτόνησε. Υπεύθυνος για τον θάνατο του ήταν το άλλοτε πρωτοπαλίκαρό του, ο Γκούρας. Ο Κιουταχής, μετά πολυάριθμων στρατευμάτων, πολιορκεί από τις 28 Ιουνίου του 1826 και για έναν χρόνο την Αθήνα, μέχρι την κατάληψη της Ακροπόλεως και την ολοκληρωτική καταστροφή της πόλεως. Κατά το σύντομο διάστημα της ελευθερίας της η Αθήνα έχει να επιδείξει πολλά πολιτιστικά έργα και υποδειγματική οργάνωση, κάτι που συνετέλεσε σημαντικά στο να χρισθεί μερικά χρόνια αργότερα πρωτεύουσα. Άρχισαν να περισυλλέγονται οι αρχαιότητες, ιδρύθηκε πρόχειρο μουσείο και έγιναν οι πρώτες απαλλοτριώσεις για την ανάδειξη των μνημείων. Στεγάστηκαν τα πρώτα σχολεία και η Δημόσια Βιβλιοθήκη σε μουσουλμανικά τεμένη, ενώ τα υπόλοιπα τούρκικα οικοδομήματα κρίθηκαν διατηρητέα, με σκοπό να στεγάσουν τη Βουλή, το αστυνομικό τμήμα, το τυπογραφείο, νοσοκομεία κ.α. κάτι που τελικά δεν κατέστη δυνατό.

| Η Πόλη των Λόφων |

760

139. Σχολείον Το Τζαμί του Σταροπαζάρου ή αλλιώς το Φετιχιέ (του Πορθητή) Τζαμί, είναι ίσως το σημαντικότερο οθωμανικό κατάλοιπο της πόλεως των Αθηνών. Βρίσκεται δυτικά του Πύργου των Ανέμων, εντός της Ρωμαϊκής Αγοράς και ήταν αυτό που επιλέχθηκε για να στεγάσει το πρώτο Ελληνικόν Σχολείον, κατά τη σύντομη μεσοπερίοδο της απελευθέρωσης. 141. Δημόσια Βιβλιοθήκη Το Τζαμί του Χατζή Αλή ή της Κολώνας υπήρχε στη διασταύρωση στων σημερινών οδών Αδριανού & Φλέσσα, στην Πλάκα. Κατά την περίοδο της επανάστασης στέγασε τη Δημόσια Βιβλιοθήκη, μερικά χρόνια όμως αργότερα τα έγγραφα της βιβλιοθήκης χρησιμοποιηθήκαν, στο βωμό της τελευταίας πολιορκίας της Ακροπόλεως: “εις κατασκευήν φυσιγκίων, ελλείψει χάρτου”. Στο σημείο διασώζεται σήμερα ένα από τα δύο μεγάλα κυπαρίσσια που έδειχναν την χρήση του Τζαμιού ως νεκροταφείου. 142. Σχολείο Επιστημών & Βοτανικός Κήπος Το Σχολείο Επιστημών στεγάστηκε στο Γενί Τζαμί, το οποίο βρισκόταν εντός εκτεταμένου ελεύθερου χώρου και εντός του οικοδομικού τετραγώνου που περικλειόταν από τις οδούς: Βουλής, Νικοδήμου, Θουκυδίδου & Απόλλωνος. Χτίζεται μεταξύ των ετών 1667-1687 μ.Χ. Τον 18ο αιώνα αναφέρεται και ως “Τζαμί του Ροδακιού”, από το όνομα της συνοικίας στην οποία βρισκόταν. Υπήρξε σημαντικό οθωμανικό νεκροταφείο, συνέπεια του οποίου ήταν η δημιουργία του Βοτανικού Κήπου της επιστημονικής σχολής. Σήμερα το κτίριο της σχολής και ο κήπος δεν υπάρχουν.

Στη φωτογραφία απεικονίζεται το Φετιχιέ (του Πορθητού) Τζαμί, το οποίο για λίγα χρόνια φιλοξένησε το πρώτο ελληνικό σχολείο, ενώ σήμερα στεγάζει αρχαιότητες της γύρω περιοχής και της Ακροπόλεως.

Μεσοπερίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

571. Φιλόμουσος Εταιρεία Με το όνομα Φιλόμουσος Εταιρεία φέρονται δύο φιλολογικές εταιρείες που δημιουργήθηκαν επί τουρκοκρατίας λίγο πριν την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Κύριος στόχος και των δύο ήταν η ανάπτυξη του πνευματικού επιπέδου των Ελλήνων. Και οι δύο συνέβαλαν όμως στην ανάπτυξη του φιλελληνισμού. Αυτές ήταν οι εξής: η Φιλόμουσος Εταιρεία Αθηνών, που ιδρύθηκε από Αθηναίους προκρίτους το 1813, με τη βοήθεια των Άγγλων, και η Φιλόμουσος Εταιρεία Βιέννης, που ιδρύθηκε από τον Ιωάννη Καποδίστρια το 1814, υπό την αιγίδα του Τσάρου Αλέξανδρου Α΄ της Ρωσίας. Αφορμή της δημιουργίας αυτών των Εταιρειών (σωματείων) στάθηκε αναμφίβολα η πτώση του Μ. Ναπολέοντα, στον οποίον και είχαν αποθέσει πολλοί Έλληνες τις ελπίδες τους για ανεξαρτησία, καθώς και οι καταστροφές των ελληνικών αρχαιοτήτων της υπαίθρου που συνέβαιναν, περισσότερο από άγνοια. Αφορμή επίσης υπήρξε και από τα κείμενα του "Ανώνυμου", που καλούσε τους Έλληνες από το 1806 να στηριχτούν στις δικές τους δυνάμεις. Σκοπός των ιδρυτών ήταν “νά ίδωσι τάς επιστήμας να επιστρέψωσι πάλιν εις το Λύκειον και την αρχαίαν Ακαδημίαν των”. Πράγματι την εποχή εκείνη πολλοί λόγιοι εμπνέονταν με την ιδέα να υψώσουν το πνευματικό επίπεδο των συμπατριωτών τους με την ίδρυση σχολείων, την περισυλλογή, διαφύλαξη και μελέτη των μνημείων, που με πόνο έβλεπαν να καταστρέφονται ή και να λεηλατούνται από τους διάφορους Ευρωπαίους. Στη πλήρωση αυτών των αρχικά πολιτιστικών προσδοκιών απέβλεψε η ίδρυση της Εταιρείας αυτής που μέσω του Α. Χωματιανού, του οποίου μέλη της οικογενείας του διατελούσαν πρόξενοι της Αγγλίας στην Αθήνα, τέθηκε υπό την υποστήριξη των Άγγλων που ενδιαφέρονταν παράλληλα για την εξάπλωση της επιρροής τους στη Μεσόγειο.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας, λαμβάνοντας υπόψη ότι η Φιλόμουσος Εταιρεία των Αθηνών τελούσε υπό την αγγλική προστασία, άδραξε την ευκαιρία να δημιουργήσει άλλη ομώνυμη, Φιλόμουσο Εταιρεία στη Βιέννη και να τη θέσει υπό την προστασία του Τσάρου, γεγονός που ο Αλέξανδρος Α΄ της Ρωσίας αποδέχθηκε, αντισταθμίζοντας έτσι την αγγλική επιρροή στον ελλαδικό χώρο. “Οι Άγγλοι ίδρυσαν ήδη εν Αθήναις εταιρείαν με τον φαινομενικόν σκοπόν της συλλογής και της διατηρήσεως των αρχαιοτήτων. Ας ακολουθήσωμεν το παράδειγμα τούτο, εφαρμόζοντες αυτό ουχί προκειμένου περί του παρελθόντος, αλλά περί του παρόντος και του μέλλοντος και παρέχοντες βοήθειαν τινά εις τους πτωχούς Έλληνας νέους τους διψώντας παιδείαν”. Οι ιδρυτές της Αθήνας βέβαια δεν δέχθηκαν καμία συζήτηση για συγχώνευση και καμία σημασία δεν έδωσαν στη συνέχεια για την Εταιρεία της Βιέννης. Γενικά η Φιλόμουσος Εταιρεία των Αθηνών έδρασε με μια ελάχιστη διακοπή το 1821, και στη συνέχεια καθ΄ όλη τη διάρκεια της Επανάστασης μέχρι της εισβολής του Κιουταχή το 1825. Από τον κατάλογο των συνδρομητών της Εταιρείας, που δημοσιεύτηκε το 1814, φέρονταν ήδη μέλη της πλήθος λογίων, αγωνιστών, εμπόρων και κληρικών καθώς και επιφανείς ξένοι, ιδιαίτερα Άγγλοι, όπως ο λόρδος Γκίλφορντ κ.ά. Το 1816 επισκέφθηκε την Αθήνα η Πριγκίπισσα της Ουαλίας Καρολίνα μεταφέροντας τον ενθουσιασμό πολλών Άγγλων ευγενών της εποχής της. Η Φιλόμουσος Εταιρεία των Αθηνών άκμασε κυρίως την περίοδο 1824 - 1825, οπότε όλες οι οικονομικές εισφορές των μελών της δόθηκαν για την ίδρυσή της και στον αγώνα των Ελλήνων.

| Η Πόλη των Λόφων |

762

588. Κατάλογος Μαχαλάδων & Κατοίκων Κατά τη τετραετία αυτή διενεργήθησαν δύο απογραφές, η μία τον Οκτώβρη του 1822, όπου έγινε καταγραφή μόνο των ενοριών και των οικιών της πόλεως, και μία τον Οκτώβρη του 1824, η οποία συμπεριέλαβε και τον πληθυσμό των κατοίκων. Τα αποτελέσματα ήταν τα εξής: 36 ενορίες και 1235 οικίες (και εργαστήρια) εκ της πρώτης, 35 ενορίες, 1605 οικίες (και εργαστήρια) και 9040 κάτοικοι εκ της δεύτερης απογραφής. Ο σημαντικός αυτός “Κατάλογος των Μαχαλάδων, οσπιτίων, εργαστηρίων, κατοίκων και παροίκων της πόλεως των Αθηνών” φυλάσσεται στα Γενικά Αρχαία του Κράτους, στο Υπουργείο Αστυνομίας. Στους κατοίκους δεν συμπεριελήφθησαν οι στρατιώτες, οι οποίοι διέμεναν επί της Ακροπόλεως. Ομοίως, οι οικίες του λόφου δεν καταμετρήθηκαν. Πολύ σημαντική επίσης ήταν η εκπόνηση το 1826, υπό του στρατηγού Γκούρα, σχεδίου της πόλεως των Αθηνών. [1]

Γράμμα της Φιλόμουσου Εταιρείας των Αθηνών, το οποίο συνυπογράφει και ο Δημήτριος Καλλιφορνάς (ή Καλλιφρονάς), μετέπειτα Δήμαρχος των Αθηνών. Παραλήπτης της επιστολής είναι ο Edward Blaquiere, ιδρυτής της Επιτροπής Φιλελλήνων του Λονδίνου, μέλος της οποίας υπήρξε και ο Λόρδος Βύρων.

Αθήνα Περίοδος Απελευθέρωσης Γενικά Στοιχεία Περιόδου

ποτελεί κοινό τόπο της ιστοριογραφίας για την Αθήνα των νεωτέρων χρόνων, η επισήμανση της ασημαντότητας της πόλης, προτού επιλεγεί ως πρωτεύουσα του ελευθέρου κράτους. “Όταν έγινε η επιλογή της ως Πρωτεύουσας, η Αθήνα ήταν ένα χωριό 4.000 κατοίκων και ο Πειραιάς μια ασήμαντη ιχθυόσκαλα” ή “Ήσαν δε τότε [εν έτει 1834] αι Αθήναι κωμόπολις 10 ή 12.000 κατοίκων, πλήρης ερειπίων, ολίγας οικίας παρά τους πρόποδας της Ακροπόλεως έχουσα”. Εντούτοις, οι μαρτυρίες της εποχής υποδηλώνουν ότι αυτή η εντύπωση δεν ανταποκρίνεται στα πράγματα. Φτάνοντας με τον Λόρδο Βύρωνα στην Αθήνα το 1810 ο Βαρώνος Hobhouse και ακούγοντας τον οδηγό τους να λέει “αφέντη, να η χώρα”, νόμιζε ότι άκουσε “να το χωριό”, αλλά “έκπληκτοι είδαμε σε μια πεδιάδα, σε μεγάλη από μας απόσταση, μια μεγάλη πόλη γύρω από ένα περίοπτο ύψωμα, πάνω στο οποίο μπορέσαμε να διακρίνουμε κάποια οικοδομήματα, και πέραν αυτής της πόλεως, τη θάλασσα”.

Σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η Αθήνα όχι μόνο παρέμεινε πόλη, αλλά παρέμεινε σταθερά η μεγαλύτερη πόλη της Στερεάς Ελλάδας, ενώ παρουσίασε μια αισθητή γεωγραφική επέκταση, εκτός των μεσαιωνικών της ορίων. Έδρα Μητρόπολης καθώς και Οθωμανικού Κάζα, ανέπτυξε την ειδίκευση της σε μια σειρά από δραστηριότητες αστικού χαρακτήρα [1], όπως η βιοτεχνία μεταξωτών υφασμάτων, η σαπωνοποιία και η βυρσοδεψία. Μεταξύ των πόλεων της κατόπιν ελευθέρας Ελλάδος, η προεπαναστατική Αθήνα ερχόταν τρίτη στην ανάδειξη της ως νέας πρωτεύουσας, μετά την Τρίπολη και την Πάτρα. Τον Οκτώβριο του 1824, επί φρουραρχίας Γκούρα, πραγματοποιήθηκε μια καταγραφή στην επαναστατημένη Αθήνα, σύμφωνα με την οποία στην Πόλη υπήρχαν 9.040 κάτοικοι και 1.605 σπίτια, που κατανέμονταν σε 35 ενορίες. Την εποχή εκείνη, η πράγματά μεγαλούπολη Θεσσαλονίκη, είχε περί τις 60.000 κατοίκους, η δε Τρίπολη και η Πάτρα από 15.000 περίπου.

Οι περιγραφές όμως είναι πράγματι αποκαρδιωτικές όταν μιλούν για την Αθήνα μετά τις περιπέτειες του απελευθερωτικού πολέμου. Aναφωνεί τον Αύγουστο του 1832 ο Λουδοβίκος Ρος: “Αυτό δεν είναι αι ιοστεφείς και περίφημοι Αθήναι. Αυτό είναι μονάχα ένας θεόρατος σωρός ερείπια, μια άμορφη [...] γκριζωπή μάζα στάχτης και σκόνης, απ' όπου ξεπροβάλλουν μια δωδεκάδα φοίνικες και κυπαρίσσια, τα μόνα που αντιστέκονται στην καθολική ερήμωση”. Την ίδια περίπου εποχή (1832-1833) επισκέπτεται την Αθήνα και ο αποσπασμένος στο εκστρατευτικό σώμα του Στρατηγού Maison, J.L. Lacour: “Η καρδιά σφίγγεται φτάνοντας στην Αθήνα. Νέα ερείπια καλύπτουν τα αρχαία, τα καταχωνιασμένα μέσα στη γη. [...] Στενά, σκοτεινά, λασπώδη, ακανόνιστα δρομάκια. Βρώμικα, καπνισμένα και δυσώδη μαγαζιά, με πραμάτειες που θα τις περιφρονούσαν ως και οι πλανόδιοι πωλητές στα χωριάτικα πανηγύρια, κι όλα αυτά περικυκλωμένα από ένα χονδροειδές τοιχίο, να τι έχει αντικαταστήσει το Ωδείο του Περικλέους, το Ελευσίνιο, το Λύκειο, τους Κήπους και τον Ναό της Αφροδίτης, τις Πύλες του Ερμού, [...] και τα λοιπά μνημεία, των οποίων μόνον τα ονόματα έχουν απομείνει”. Ενώ ο Thomas Abbet-Grasset παρατηρεί τον Οκτώβριο του 1834: “Δεν υπάρχουσιν όμως πλέον Αθήναι. Εις τον τόπον της ωραίας δημοκρατίας απλούται σήμερον πενιχρά πολίχνη, μαύρη εκ των καπνών, σιωπηλή ως φύλαξ των νεκρών μνημείων, με στενούς και ασύμμετρους δρομίσκους”. Είναι προφανές ότι οι αυτόπτες μάρτυρες αποτύπωναν στα λόγια τους όχι μόνο τη θλίψη τους για ότι έβλεπαν, αλλά και την απογοήτευση τους για ότι δεν έβλεπαν. Είναι γεγονός ότι η πόλη είχε υποστεί σοβαρότατες καταστροφές, ιδιαίτερα στο διάστημα της ενδεκάμηνης πολιορκίας της από τον Κιουταχή, μεταξύ Ιουνίου 1826 και Μαΐου 1827. Μέχρι την απελευθέρωση της πόλης το 1833 και τη σύσταση του νέου κράτους, πέρασε πάνω από μια δεκαετία πολέμων και καταστροφών.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, όταν τον Οκτώβριο του 1833, συντάσσεται ο κατάλογος των προς απαλλοτρίωση κτιρίων, χάριν ανασκαφών, καταγράφονται 400 σπίτια, 7 φούρνοι και 103 εργαστήρια, μεταξύ των οποίων 2 ελαιοτριβεία και 2 σαπουντζίδικα, μόνο στην περιοχή την οριζόμενη από τις κατοπινές οδούς Ηφαίστου, Μητροπόλεως, Νίκης, Αμαλίας και Λυσικράτους, δηλαδή στο ήμισυ περίπου της παλαιάς πόλης.

| Η Πόλη των Λόφων |

764

Χάρτης Περιόδου Αρχαιολογικές Αναφορές & Σημεία Ενδιαφέροντος

XII

382 632

191

405

IX Οδ

468

192

ιόλου Οδός Α

θηνάς

ίου ημ

ιστ επ

118

110

473

193

XVII

471

106

398 194

039

Λόφος Αρδηττού Ιλισσός ποταμός Ηριδανός ποταμός Λόφος Ακροπόλεως Άρειος Πάγος Λόφος Νυμφών Λόφος Πνύκας Λόφος Μουσών Λόφος Λυκαβηττού Θησείο Περιοχή Μετς Αναφιώτικα Πλάκα

410

αν

119

X I II III IV V VI VII VIII IX XII XVIII XIX XX

401 391 Π ός

189

Οδ

III

Οδός Α

XII

190

υ δίο

Ζάππειον Μέγαρον Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Σιναία Ακαδημία Αθηνών Εθνική Βαλλιάνειος Βιβλιοθήκη Μέγαρο Παλαιάς Βουλής Πλατεία Ανακτόρων (Σύνταγμα) Παλαιά Ανάκτορα (Νέα Βουλή) Νέα Ανάκτορα (Προεδρ. Μέγαρο) Αστεροσκοπείον Παλαιό Μουσείο Ακρόπολης Μπυραρία “Μετς”

Στα ός

188 189 190 191 193 194 197 199 383 441 450

409

197 198

Οδός Β

.Σοφία

112

111 098

XX 383

XXI XIX

199

419 441

VII

413

460

425

IV XV

188 386

133

Σημεία ενδιαφέροντος

VIII

498

Χάρτης σύγχρονης πόλης

399

415

XVI

500 411

Οδός ή μονοπάτι περιόδου αναφοράς

450

XIV

Υφιστάμενη οχείρωση

XXII

XVII

Παλαιότερη οχείρωση

XIII 100μ.

500μ.

1000μ.

408

050

198. Μνημείο Αγνώστου Στρατιώτη Γενικά Στοιχεία

Το Μνημείο του άγνωστου στρατιώτη βρίσκεται στην πλατεία Συντάγματος, μπροστά από το κτίριο της Βουλής των Ελλήνων. Κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1930 και είναι ένα κενοτάφιο προς τιμή των πεσόντων πολέμου. Η απόφαση για την ανέγερση ενός μνημείου στον άγνωστο στρατιώτη ελήφθη επί δικτατορίας του Θεόδωρου Πάγκαλου. Στις 3 Μαρτίου 1926 προκηρύχθηκε διαγωνισμός στην εφημεριδά Εσπέρα “διά την υποβολήν μελέτης ανεγέρσεως τάφου Αγνώστου Στρατιώτου εις την έμπροσθεν των Παλαιών Ανακτόρων Πλατείαν, καταλλήλος προς τούτο διαρρυθμιζομένην”. Το Υπουργειο Στρατιωτικών ενέκρινε κατά πλειοψηφία την μελέτη του αρχιτέκτονα Μανώλη Λαζαρίδη. Η θέση του Μνημείου είχε υποδειχθεί από τον ίδιο τον αρχιτέκτονα εντός των Παλαιών Ανακτόρων (σημερινή Βουλή των Ελλήνων), αλλά και από τον ίδιο τον Θ. Πάγκαλο, ο οποίος επιθυμούσε στο κτίριο να στεγαστεί το Υπουργείο Στρατιωτικών. Όμως, μετά από έντονες αντιδράσεις και συνεχείς συνεδριάσεις, το 1929 αποφάσισε ότι η καλύτερη θέση ήταν η Πλατεία Ανακτόρων, θεωρώντας ότι το μνημείο πρέπει να είναι στο κέντρο της πόλης, όπως το αντίστοιχο της Γαλλίας. Αρχικά είχε προταθεί, από τον γλύπτη Θωμά Θωμόπουλο, ως κεντρικό γλυπτό η παράσταση γιγαντομαχίας όπου, μια μορφή αγγέλου που θα συμβόλιζε την Ελλάδα, θα παραλάμβανε στοργικά τον νεκρό στρατιώτη. Τελικά επιλέχθηκε άλλο θέμα για το έργο, σε πρόταση του γλύπτη Φωκίωνα Ροκ, με έναν οπλίτη “εκτάδην κείμενο” (ξαπλωμένο στο έδαφος). Την πρόταση χαρακτήρισε ταιριαστή, επειδή προσδίδει ηρεμία και απλότητα. Το γλυπτό βρίσκεται στο βάθος και κεντρικά του όλου έργου. Αριστερά και δεξιά υπάρχουν δύο πλευρικές κλίμακες ενώ στο κέντρο υπάρχει ένας τάφος σε παραλληλόγραμμο πλαίσιο και ανυψωμένος.

Το γλυπτό παριστάνει μια γυμνή ανδρική μορφή ενός νεκρού πολεμιστή ξαπλωμένη σε κάποια έξαρση του εδάφους. Ο νεκρός πολεμιστής στο αριστερό χέρι κρατάει κυκλική ασπίδα, στο κεφάλι φοράει αρχαίο κράνος με το πρόσωπο γυρισμένο από τα πλάγια να θυμίζει αρχαίο νόμισμα. Η απόδοση του σώματος του νεκρού από τον καλλιτέχνη δίνει την εντύπωση στο θεατή ότι ο Άγνωστος Στρατιώτης αναπαύεται ζωντανός, έτοιμος να σηκωθεί. Αριστερά και δεξιά της παράστασης έχουν χαραχτεί φράσεις από το έργο του Θουκυδίδη: ΜΙΑ ΚΛΙΝΗ ΚΕΝΗ ΦΕΡΕΤΑΙ ΕΣΤΡΩΜΕΝΗ ΤΩΝ ΑΦΑΝΩΝ από την περιγραφή της ταφικής τελετής πριν την εκφώνηση του Επιταφίου του Περικλή (2.34) αριστερά και στα δεξιά ΑΝΔΡΩΝ ΕΠΙΦΑΝΩΝ ΠΑΣΑ ΓΗ ΤΑΦΟΣ από τον επιτάφιο (2.43). Στο μέσο του κενοταφίου χαράχτηκε με μικρότερα γράμματα η φράση: ΕΙΣ ΑΦΑΝΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ. Τον τοίχο περιβάλουν εκατέρωθεν πωρόλιθοι όπου είναι χαραγμένα τα ονόματα των τόπων που έδωσε πολύνεκρες μάχες ο ελληνικός στρατός στην νεότερη ιστορία. Στα αριστερά της σύνθεσης περιλαμβάνονται οι μάχες του Α' Βαλκανικού Πολέμου. Στο κέντρο του μνημείου, στους πωρόλιθους που υπάρχουν στις κλίμακες, περιλαμβάνονται μάχες του Β` Βαλκανικού Πολέμου και της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Στα δεξιά της σύνθεσης συγκρούσεις του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού στη Ρωσία. Μετά την απελευθέρωση το 1944 πάνω στο κενοτάφιο προστέθηκαν τα πεδία των μαχών του Β` Παγκοσμίου Πολέμου και αργότερα οι επιχειρήσεις στην Κορέα. Το 1994 με απόφαση της Βουλής των Ελλήνων προστέθηκε και το όνομα “Κύπρος”.

| Η Πόλη των Λόφων |

766

Με την δημιουργία του γλυπτού διαμορφώθηκε και όλος ο χώρος της πλατείας μπροστά από την Βουλή, δίνοντας έτσι στο έργο μνημειακό χαρακτήρα σε όλο τον χώρο της πλατείας που κατασκευάστηκε. Το έργο παρουσίασε πολλές καθυστερήσεις λόγω των χωματουργικών εργασιών, εξαιτίας της υψομετρικής διαφοράς, αλλά και λόγω της δυσκολία της επεξεργασίας του πωρόλιθου. Ειδικοί τεχνίτες ήρθαν από την Γαλλία το οποίο και ανέβασε το κόστος της κατασκευής δημιουργώντας πολλά αρνητικά σχόλια. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν στις 25 Μαρτίου 1932 με μεγάλη επισημότητα και συμμετοχή πολλών ξένων αντιπροσωπειών. Τότε μεταφέρθηκε και φως από το μοναστήρι της Αγίας Λαύρας για την αφή της ακοίμητης καντήλας που βρίσκεται στο μέσο του κενοταφίου. Την τιμητική φύλαξη του μνημείου ανέλαβε ειδικός στρατιωτικός λόχος της Φρουράς του Προέδρου της Δημοκρατίας, ο οποίος και μετονομάστηκε σε Φρουρά του μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη. Το 1935 με την επάνοδο του Γεωργίου Β΄ ο λόχος ονομάστηκε σε Βασιλική Φρουρά, ενώ από το 1974 ονομάστηκε επίσημα Προεδρική Φρουρά.

Το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, ένα μνημείο που δεν απουσιάζει από καμία μεγάλη πρωτεύουσα, υπάρχει για να τιμήσει τους πεσόντες πολέμου αλλά και να μας θυμίσει το παρελθόν και την ιστορία του τόπου.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

64. Καταρράκτες και Πέρασμα Ιλισσού

183. Άρειος Πάγος

Ο Ιλισσός είχε συστηματική χρήση μέχρι και τον 19ο αιώνα, με το πιο πρόσφατο έργο να εκπονείται επί βασιλείας Όθωνος. Η ιστορική βασιλική γέφυρα που κατασκευάστηκε το 1852, βρίσκεται εγκιβωτισμένη κάτω από τη σημερινή γέφυρα από μπετόν, στη διασταύρωση των οδών Καλλιρόης, Βουλιαγμένης και Αρδηττού. H επιγραφή που έχει χαραχθεί πάνω από το μεσαίο τόξο, μας υπενθυμίζει ότι: “ΕΠΙ ΟΘΩΝΟΣ Ά / ΔΗΜΑΡΧΟΥΝΤΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΟΝΙΑΡΗ Ο ΔΗΜΟΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΤΗΝ ΓΕΦΥΡΑΝ ΕΠΟΙΗΣΕΝ”.

Ο Πρώην Ναός του Χριστοκοπίδη (Χριστού Κοπίδη) βρίσκεται μεταξύ των οδών Χριστοκοπίδου και Αισώπου, στο Ψυρρή. Χτίστηκε τον 17ο αιώνα και πήρε το όνομα του από τον δωρητή του, Κοπίδη. Εξαιτίας της έλλειψης δημοσίων κτιρίων όταν η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα της Ελλάδος το 1834, ο ναός χρησιμοποιήθηκε για κάποιο διάστημα για τη στέγαση του Αρείου Πάγου, του ανώτερου ελληνικού δικαστηρίου. Ο Δανός αρχιτέκτονας Christian Hansen ορίστηκε υπεύθυνος για τις αναγκαίες διαφοροποιήσεις για τη νέα χρήση του ναού.

168. Φυλακές

328. Πρωτοδικείο

Το τούρκικο κτίριο του Μενδρεσέ (ιεροδιδασκαλείον) πριν γκρεμιστεί, λειτούργησε κατά τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης ως δημόσια φυλακή. Τα κατάλοιπα του μνημείου βρίσκονται κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς και σήμερα έχει απομείνει μόνο η μεγάλη ξύλινη πόρτα.

Η Παναγία η Βλασαρού βρισκόταν εντός της Αρχαίας Αγοράς και ήταν τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Κατά τον Φιλαδελφέα, τον 17ο και 18ο αι. επονομαζόταν Βλασταρού, ίσως από τον κτίτορα της που είχε το όνομα Βλαστάρης. Σ' αυτή το 1834 είχαν στεγαστεί το Πρωτοδικείο Αθηνών. Κατεδαφίστηκε το 1931 για χάρη της αρχαιολογικής έρευνας.

172. Δημοτικόν Σχολείον 347. Εκκλησία των Δυτικών Κατά τη σύσταση την πρωτεύουσας και μέχρι την κατασκευή νέων κτιρίων, το Δημοτικόν Σχολείον στεγάστηκε στον ναό του Αγίου Αθανασίου, που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Ευρυπίδου & Αριστοφάνους, στη συνοικία του Ψυρρή.

Το τούρκικο κτίσμα του Φετιχιέ Τεκέ, βρισκόταν ανατολικά του Παζαριού και του Ρολογιού του Κυρρήστου και χρησιμοποιήθηκε τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης ως Εκκλησία των Δυτικών.

| Η Πόλη των Λόφων |

768

375. Παλαιό Κακουργιοδικείο Στη διασταύρωση των οδών Αγία Ελεούσης αρ. 4 και Κακουργιοδικείου, στην περιοχή του Ψυρρή, βρισκόταν επί Τουρκοκρατίας ο ενοριακός ναός της Αγίας Ελεούσας, εκκλησία "ευρύχωρη και καλοκτισμένη", της οποίας η στέγη κατέρρευσε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Το 1835 χρησιμοποιήθηκε ως έδρα του Κακουργιοδικείου, λόγω της μεγάλης έλλειψης δημοσίων κτιρίων στην πρωτεύουσα του νεοπαγούς Ελληνικού κράτους (ανάλογη και η περίπτωση του "Χριστού του Κοπίδη", που στέγασε τον Άρειο Πάγο). Για τον σκοπό αυτό οικοδομήθηκε, μεταξύ των ετών 1835-1837, το σημερινό διώροφο νεοκλασικό κτίριο, βάσει σχεδίων του Δανού αρχιτέκτονα Christian Hansen (1803-1883), χωρίς ωστόσο να κατεδαφισθεί πλήρως η εκκλησία, το ιερό της οποίας διασώζεται ακόμη στο βάθος του ισογείου του νεοκλασικού. Μετά τη μετεγκατάσταση του Κακουργιοδικείου, στεγάστηκαν διαδοχικά στο κτίριο της Αγία Ελεούσας αστυνομικός σταθμός (μαρτυρείται το 1902) και υπηρεσίες του Ληξιαρχείου, ενώ χρησιμοποιήθηκε και ως ενοικιαζόμενος χώρος γραφείων και αποθηκών. Το 1955 περιήλθε στην Εκκλησία της Ελλάδος και φιλοξένησε αρχικά την Χ.Ε.Ε.Ν. και διάφορες φιλανθρωπικές και ιεραποστολικές οργανώσεις (διάστημα κατά το οποίο ο χώρος του ιερού λειτούργησε και πάλι ως εκκλησία). Από το 1972 το κτίριο παρέμεινε αχρησιμοποίητο, ενώ στη συνέχεια χαρακτηρίστηκε ιστορικό μνημείο και κρίθηκε διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού και το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.Το 2001 πραγματοποιήθηκε μια πρώτη έρευνα και επακολούθησε πλήρης μελέτη αποκατάστασης, με στόχο να αναδειχθούν οι δύο αρχιτεκτονικές φάσεις του κτιρίου. Λίγο αργότερα πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες εργασίες, με δωρεά του ιδρύματος "Σταύρος Σ. Νιάρχος", έκτοτε όμως το έργο παραμένει ανολοκλήρωτο.

Δεξιά απεικονίζεται η άνυδρη κοίτη του Ιλισσού και η γέφυρα του Όθωνος, στην σημερινή του κατάσταση. Σε λίγα μέτρα μόλις απόσταση βρισκόταν οι καταρράκτες, αλλά και το “Βατραχονήσι”, το οποίο αποτελούσε ένα ρηχό και φυσικό πέρασμα του ποταμού.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

378. Νέος Ναός Αγίας Ειρήνης

382. Δημοτικό Μέγαρο

Ο μεσαιωνικός ναός της Αγίας Ειρήνης, που υπήρχε στην οδό Αιόλου αρ.36, παρά τις φθορές που είχε υποστεί κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, παρέμενε ο σημαντικότερος ναός στην Αθήνα, όταν η τελευταία ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα της απελευθερωμένης Ελλάδας και σε αυτόν τελούνταν οι επίσημες εκκλησιαστικές τελετές, παρόντος του βασιλιά Όθωνα. Καθώς τα σχέδια ενός νέου μητροπολιτικού ναού καθυστερούσαν, οι επίτροποι της Αγίας Ειρήνης ανέθεσαν στον αρχιτέκτονα Λύσανδρο Καυταντζόγλου (1811-1885) να σχεδιάσει αρχικά την επέκταση και εν τέλει την ανοικοδόμησή της, με στόχο να ανταποκριθεί στις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες. Εκείνος σχεδίασε μια τρίκλιτη βασιλική με τρούλο και δύο κωδονοστάσια, νεοκλασικού ρυθμού, με αναγεννησιακές αλλά και βυζαντινές επιδράσεις, σε μια πρωτότυπη, ωστόσο, σύνθεση. Η ανέγερση ξεκίνησε το 1847, με χρήση υλικών από παλαιές κατεδαφισμένες Αθηναϊκές εκκλησίες (αλλά και από τα ερείπια της Ακρόπολης), και ο νέος ναός εγκαινιάστηκε το 1850, χωρίς την εσωτερική διακόσμηση, που ολοκληρώθηκε μεταξύ των ετών 1879-1892. Η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού προχώρησε στην πλήρη αποκατάσταση και στερέωση του ναού, μεταξύ των ετών 1995-1997 (βάσει μελέτης της αρχιτέκτονος Α. Μπουλαμάκη-Θωμοπούλου).

Η ανέγερση του Δημοτικού Μεγάρου στην νέα πρωτεύουσα, επί της οδού Αθηνάς αρ. 61-63, αποφασίστηκε το έτος 1871, επί δημαρχίας Π. Κυριακού. Η μελέτη και τα σχέδια εκπονήθηκαν το 1872 από τον αρχιτέκτονα Παναγιώτη Κάλκο και η οικοδομή είχε ολοκληρωθεί το 1874. Επρόκειτο για ένα διώροφο (αρχικά) κεραμοσκεπές κτίριο, με συμμετρική μορφολογική οργάνωση και δωρικό πρόπυλο, αυστηρού νεοκλασικού ρυθμού, έντονα επηρεασμένο από την αρχιτεκτονική των Ανακτόρων της πλατείας Συντάγματος (σημερινής Βουλής) και σε συνάφεια με το γειτονικό Βαρβάκειο (επίσης έργο του Κάλκου, που δεν υπάρχει πλέον). Οι πρώτες μεταρρυθμίσεις πραγματοποιήθηκαν ήδη το 1901 (επί δημαρχίας Σπ. Μερκούρη), ενώ το 1935-1937 (επί δημαρχίας Κ. Κοτζιά και Α. Πλυτά), προστέθηκε ο τρίτος όροφος, αφαιρέθηκαν μια σειρά από διακοσμητικά στοιχεία των όψεων και επενδύθηκε η βάση του κτιρίου με μαρμάρινες πλάκες. Το κτίριο κηρύχθηκε διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1989 και το 19941995 πραγματοποιήθηκε η αποκατάστασή του, συμπεριλαμβανομένης της επαναφοράς ορισμένων μορφοπλαστικών στοιχείων του 19ου αιώνα (γεισών, πλαισίων, κορνιζών και παραστάδων) στον πρώτο όροφο και της διατήρησης του δευτέρου, που κρίθηκε ότι εκφράζει μια φάση της ιστορίας του Δημαρχείου Αθηνών (βάσει μελέτης του αρχιτέκτονα Μ. Δανιήλ).

379. Αποθήκη Αχύρων Πρώην Σωτείρα Δικαίου. Εξαιτίας της έλλειψης δημοσίων κτιρίων όταν η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα της Ελλάδος το 1834, ο ναός που εδρεύει στο Ψυρρή χρησιμοποιήθηκε για κάποιο διάστημα για την αποθήκευση αχύρων.

| Η Πόλη των Λόφων |

770

393. Αρχοντικό Κουμουνδούρου Το νεοκλασικό Αρχοντικό του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, σημαντικής προσωπικότητας της πολιτικής ζωής της χώρας, είχε χτιστεί στα μέσα του 19ου αιώνα. Βρίσκεται στην πλατεία που έχει σήμερα το όνομά του, την Πλατεία Κουμουνδούρου (νυν Πλατεία Ελευθερίας), στο σύνορο που χωρίζει την παλιά πόλη της Τουρκοκρατίας από τη νεότερη της οθωνικής εποχής. Το Αρχοντικό του Κουμουνδούρου ήταν κέντρο κοινωνικής επαφής της πολιτικής και πνευματικής ελίτ της Αθήνας, γνωστό για τις περιβόητες δεξιώσεις και τις χοροεσπερίδες. Απέναντι από το Μέγαρο του Κουμουνδούρου, στην οδό Κραναού αριθ. 5, είναι και το αρχοντικό που χτίστηκε το 1840 από τον Γεώργιο Αργυρόπουλο, γόνο βυζαντινής οικογένειας, που σώζεται μέχρι σήμερα. Πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο έως το 1973, το μέγαρο του Κουμουνδούρου στέγασε το 9ο Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών, από το οποίο αποφοίτησαν αξιόλογα πρόσωπα της δημόσιας και πνευματικής ζωής της χώρας. Ανάμεσά τους ο Δημήτριος Κόρσος, καθηγητής του Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης, καθηγητής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο Σταμάτιος Πατάπης, καθηγητής φυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο Σταύρος Πάνος, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, ο Ευάγγελος Φλωράτος, αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου και άλλοι. Το ιστορικό αρχοντικό του Κουμουνδούρου κατεδαφίστηκε το 1978. Μερικοί τοίχοι του υπάρχουν ακόμα, σαν απομεινάρια μιας άλλης εποχής. Στο σπίτι αυτό της Πλατείας Κουμουνδούρου πέθανε ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος στις 26 Φεβρουαρίου 1883 και τάφηκε στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.

Λεπτομέρεια της εισόδου του κτιρίου του Δημοτικού Μεγάρου επί της οδού Αθηνάς, με τον χαρακτηριστικό νεοκλασικό ρυθμό και το δωρικό πρόπυλο.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

396. Πτωχοκομείο Αθηνών

403. Παλαιόν Νομισματοκοπείον

Με το όνομα Πτωχοκομείο Αθηνών αναγέρθηκε στην Αθήνα επί Βασιλέως Γεωργίου Α΄ ευαγές ίδρυμα της Ελεήμονος Εταιρείας. Ιδρύθηκε το 1864 και μετά από πολλές αναζητήσεις χώρου στέγασης αναγέρθηκε τελικά το 1875 σε ιδιόκτητο κτήριο επί οικοπέδου που πρόσφερε η Μονή Ασωμάτων, γνωστότερη ως Μονή Πετράκη, σε δαπάνη του Ανδρέα Συγγρού. Το ίδρυμα αργότερα μετονομάστηκε "Γηροκομείο" και μεταφέρθηκε σε άλλο χώρο. Το κτήριο αυτό κατεδαφίστηκε το 1932 και στη θέση του ανεγέρθηκε πολυτελής έπαυλη που έγινε κατοικία του Ελευθερίου Βενιζέλου, η οποία στη συνέχεια κατέληξε να είναι η σημερινή πολυτελέστατη οικία του Άγγλου Πρέσβη, παρά τη Αγγλική Πρεσβεία της Αθήνας, που βρίσκεται επί της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας & Λουκιανού 2, στο ύψος και απέναντι του Βυζαντινού Μουσείου. Δίπλα στο κτήριο αυτό είχε ανεγερθεί ο μικρός ναός του άλλοτε Πτωχοκομείου αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο, που υφίσταται και σήμερα ως ξεχωριστός, ελεύθερα προσβάσιμος γωνιαίος χώρος του ιδίου αρχικού οικοπέδου.

Το Βασιλικό Νομισματοκοπείο και Σφραγιστήριο ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της Αντιβασιλείας του Όθωνα. Ως νόμισμα του Βασιλείου είχε μόλις οριστεί η δραχμή με την παράλληλη κατάργηση του φοίνικα. Η κοπή των νομισμάτων γινόταν στο νομισματοκοπείο του Μονάχου. Η έδρα του Νομισματοκοπείου ήταν στο Υπουργείο Οικονομικών, στην πλατεία Υπουργείου Οικονομικών ή Πλατεία Νομισματοκοπείου (σημερινή πλατεία Κλαυθμώνος) και ανήκε στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Οικονομικών. Το κτίριο του Νομισματοκοπείου είχε χτιστεί το 1834 στο Βορειοανατολικό τμήμα του κήπου και είχε σχεδιαστεί από τον αρχιτέκτονα Έντουαρτ Σάουμπερτ.

402. Στρατιωτική Φαρμακαποθήκη Βρισκόταν στη διασταύρωση των σημερινών οδών Ακαδημίας & Βασιλίσσης Σοφίας. Το 1853 ιδρύθηκε η Κεντρική Στρατιωτική Φαρμακαποθήκη, η οποία προμήθευε από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης της φαρμακοεπιδεσμικό υλικό, που παρασκεύαζαν τα στρατιωτικά εργαστήρια φαρμακευτικών προϊόντων.

Ο κύριος εξοπλισμός του είχε κατασκευαστεί στο Μόναχο, αλλά χρησιμοποιήθηκαν και όσα μηχανήματα μεταφέρθηκαν στην Αθήνα από την Αίγινα, παρόλο που αναφέρεται ότι δυο από τις μηχανές δόθηκαν στο Οπλοστάσιο στο Ναύπλιο για άλλη χρήση. Έγινε παραγγελία τριών νέων μηχανημάτων στον Μεχάνικους Έρτελ. Υπεύθυνος για την κοπή των νομισμάτων διορίστηκε ο Έρλε (Oerle). Ο Έρλε απεβίωσε στην Ελλάδα πριν την αποπεράτωση του νέου κτηρίου. Για την ανεύρεση διευθυντή, το υπουργείο οικονομικών απευθύνθηκε στο βασιλικό οπλοστάσιο στο Ναύπλιο, το οποίο πρότεινε τον Βαυαρό Christoph Reichenbach, ο οποίος διορίστηκε Βασιλικός Διευθυντής του Νομισματοκοπείου [1]. Πρώτος χαράκτης ορίστηκε ο Αυστριακός Konrad Lange, χαράκτης επίσης του Νομισματοκοπείου της Βιέννης.

Το 1839 ο Christoph Reichenbach ήταν ακόμη διευθυντής του Νομισματοκοπείου, όπως προκύπτει από παρασημοφόρησή του με τον Αργυρό Σταυρό των Ιπποτών. Διοικητικά είχε τη θέση υπολοχαγού του Πυροβολικού.

| Η Πόλη των Λόφων |

772

Το ελασματοποιείο στεγαζόταν σε ξεχωριστό κτήριο κοντά στο Νομισματοκοπείο. Οι κλίβανοι του χυτηρίου ήταν κτισμένοι από πυρίμαχο πηλό από την Θήβα και θερμαίνονταν με λιγνίτη από την Κύμη. Κατά το 1844 αναφέρεται ως Διευθυντής του Νομισματοκοπείου ο υπολοχαγός του Πυροβολικού Ι. Καρπούνης. Η παραγωγή του εργοστασίου ανερχόταν στα 20.000 χάλκινα νομίσματα ημερησίως. Παρά τις προσπάθειες, το Νομισματοκοπείο δεν πήρε άδεια να κόβει και αργυρά νομίσματα, διότι ο Γάλλος Regnier, που είχε την επίβλεψη των ελληνικών οικονομικών, δεν έδινε τη συγκατάθεσή του. Η άδεια δόθηκε μετά τον θάνατο του Regnier, και έτσι άρχισε και η παραγωγή αργυρών νομισμάτων των 25 και 50 λεπτών. Μια χημική ανάλυση του μετάλλου όμως έδειξε ότι ο άργυρος επειδή προερχόταν από την Τουρκία δεν ήταν καθαρός, αλλά περιείχε και μείγμα χρυσού, με αποτέλεσμα το μέταλλο να πηγαίνει πρώτα στην Γαλλία για να εμπλουτιστεί πριν χρησιμοποιηθεί για την κοπή των νομισμάτων. Το 1843 (με το διάταγμα της 7ης Απριλίου), το Βασιλικό Νομισματοκοπείο επιτρεπόταν να κόβει αργυρά νομίσματα για λογαριασμό ιδιωτών που θα προσκόμιζαν είτε άργυρο, είτε αργυρά νομίσματα, κάτι που έδειχνε την οικονομική δυσκολία του κράτους την εποχή εκείνη. 407. Στρατώνες Οι πρώτοι Στρατώνες της νεοσύστατης πρωτεύουσας στεγαστήκαν στις περιοχές: Μονή Οσίας Φιλοθέης, στο Μετόχι, στη Μονή Πεντέλης, αλλά και στο κτίριο του Φετιχιέ Τζαμί και στο Κονάκι.

Ο Άηιος Νικόλαος του Πτωχοκομείου είναι το μόνο από τα κτίσματα του ιδρύματος που έχει διασωθεί μέχρι σήμερα. Βρίσκεται απέναντι από το Βυζαντινό και το Πολεμικό Μουσείο, στη συνοικία του Κολωνακίου.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

410. Ναός Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου

413. Μέγαρο Μαξίμου

Ο ναός του Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, αφιερωμένος στον πρώτο επίσκοπο και πολιούχο άγιο της Αθήνας, βρίσκεται στο Κολωνάκι, στην οδό Σκουφά, μεταξύ των οδών Λυκαβηττού και Δημοκρίτου. Η τοιχοποιία και η διακόσμηση του είναι εκλεκτιστικές (συνδυάζουν στοιχεία από διάφορες περιόδους και τύπους κατασκευής ναών), καταδεικνύοντας την αναζήτηση μιας σύγχρονης ελληνικής πολιτιστικής ταυτότητας, έπειτα από τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922. Στην ίδια τοποθεσία βρισκόταν μικρός ναός από το 1886 έως και το 1900, οπότε και κατεδαφίστηκε για να χτιστεί μεγαλύτερος, εξαιτίας του αυξανόμενου πληθυσμού. Οι εργασίες κατασκευής ξεκίνησαν το 1923 και ολοκληρώθηκαν το 1931. Ο ναός σχεδιάστηκε από τον Αναστάσιο Ορλάνδο. Η διακόσμηση του ναού (1935-1939) είναι έργο του αρχιτέκτονα Γεωργίου Νομικού, ενώ η αγιογράφηση του εσωτερικού έγινε από τονζωγράφο Σπύρο Βασικείου και τα καλλιτεχνικό του εργαστήριο μεταξύ των ιδίων ετών. Τα μωσαϊκά στις κόγχες της εντυπωσιακής σκεπαστής εισόδου είναι έργο του Σωτηρίου Βαρβογλή την περίοδο 1972-73). Ο ναός έχει σταυροειδές εγγεγραμμένο σχήμα με εντυπωσιακό εσωτερικό διακοσμημένο με μωσαϊκά και καλοδουλεμένη μαρμάρινη επικάλυψη. Οι αγιογραφίες και το ξύλινο τέμπλο είναι επηρεασμένα από τη θρησκευτική τέχνη της Μακεδονίας και των νησιών. Τέλος, πολλές από τις εικόνες είναι δωρεές εξεχουσών οικογενειών.

Το Μέγαρο Μαξίμου οικοδομήθηκε το 1924, στην οδό Ηρώδου Αττικού αρ. 19, βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Χέλμη. Ανήκε στον Δημήτριο Μάξιμο, ο οποίος εργάστηκε ως οικονομολόγος, διοικητής της Εθνικής Τραπέζης, γερουσιαστής και εξωκοινοβουλευτικός πρωθυπουργός κυβέρνησης συνασπισμού. Μετά τον θάνατό του περιήλθε στο Ελληνικό Δημόσιο και μεταξύ των ετών 1968-1972 στέγασε τον στρατηγό Γεώργιο Ζωιτάκη, στον οποίο το δικτατορικό καθεστώς είχε αναθέσει την αντιβασιλεία, μετά τη φυγή του βασιλέως Κωνσταντίνου. Μεταπολιτευτικά λειτούργησε ως ξενώνας υψηλών φιλοξενουμένων και από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 άρχισε να χρησιμοποιείται, στην αρχή περιστασιακά και από την δεκαετία του 1990 συστηματικά, ως έδρα του εκάστοτε πρωθυπουργού. 416. Άγιος Νικόλαος Πτωχοκομείου Το Πτωχοκομείο των Αθηνών ιδρύθηκε από την "Ελεήμονα Εταιρεία" και απέκτησε μόνιμη εγκατάσταση το 1876 στη συμβολή των οδών Β. Σοφίας & Πλουτάρχου, χάρις σε σχετική δωρεά του Ανδρέα Συγγρού. Το κτίριο του ιδρύματος δεν υπάρχει πια αλλά διασώζεται ο ναός του Αγίου Νικολάου που είχε οικοδομηθεί τότε στο εσωτερικό του περιβόλου του, βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Παναγιώτη Κάλκου. Πρόκειται για μια εκκλησία του τύπου σταυροειδούς μετά τρούλου, με εμφανή αργολιθοδομή, πλίνθινο διάκοσμο και αξιόλογες αναλογίες, διαπνεόμενες από "αισθητικήν συγκίνησιν", που την κατατάσσουν στον Νεοβυζαντινό ρυθμό.

| Η Πόλη των Λόφων |

774

418. Πύργος Μαυρομιχάλη Ο πύργος του στρατηγού Μαυρομιχάλη, επί της οδού Αλκιβιάδου αρ.5, κοντά στην αρχή της οδού Αχαρνών, οικοδομήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, βάσει σχεδίων του στρατιωτικού μηχανικού Αγαμέμνονα Πάλλη. Εκλεκτικιστικό κτίσμα, με γοτθικά ανοίγματα και άλλα μορφολογικά στοιχεία εμπνευσμένα από παλαιότερους ρομαντικούς ρυθμούς, ανήκει σήμερα στην Ευαγγελική Εκκλησία (μαζί με το γειτονικό του αρχοντικό Καρατζά). 424. Άγιος Γεώργιος Ορφανοτροφείου Χατζηκώστα (Μεταξουργείου) Το Ορφανοτροφείο Χατζηκώνστα οικοδομήθηκε το 1890 στην “είσοδο” του Μεταξουργείου, στην οδό Πειραιώς, μεταξύ των οδών Μυλλέρου και Θερμοπυλών, με κληροδότημα του ομογενούς εμπόρου του Γεωργίου Χατζηκώνστα. Το κτίριο του ιδρύματος δεν υπάρχει πια αλλά διασώζεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου που είχε ανεγερθεί μεταξύ των ετών 1899-1901 στο εσωτερικό του περιβόλου του, βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Ernst Ziller, με δωρεά της Ελένης Δημητρίου, συζύγου του εγγονού του Χαντζηκώνστα. Πρόκειται για μια εκκλησία του λεγόμενου "νεο-ρωμανικού" ρυθμού, με τους χαρακτηριστικούς πυργίσκους στις εξωτερικές του ακμές.

Λεπτομέρεια της κατασκευής και του διακόσμου του Αγίου Γεωργίου στην οδό Πειραιώς, ναός που υπαγόταν στο συγκρότημα του Ορφανοτροφείου Χατζηκώστα και σχεδιάστηκε από τον Ernst Ziller.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

440. Μέγαρο “Υπατία” / Μέγαρο Λιβιεράτου Tο Μέγαρο Λιβιεράτου είναι ένα πολυτελές κτίριο στη συμβολή των οδών Πατησίων και Ηπείρου, πολύ κοντά στην Πλατεία Αιγύπτου και στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, απέναντι από το Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Ανήκε στον κεφαλλονίτη επιχειρηματία, βιομήχανο εξ Αιγύπτου, Γεράσιμο Λιβιεράτο και είναι έργο του αρχιτέκτονα και καθηγητή του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, Αλέξανδρου Νικολούδη. Οικοδομήθηκε το 1909, έχει συνολική επιφάνεια 1.240 τ.μ. και είναι τεσσάρων ορόφων. Η σχεδιαστική αισθητική του προσχωρεί στα πομπώδη μορφολογικά στοιχεία της neo-baroque γαλλικής σχολής ΒeauxΑrts και απομακρύνεται φανερά από την κυρίαρχη τότε μορφολογία των αστικών κατοικιών του αθηναϊκού νεοκλασικισμού. Η γαλλική επιρροή του μεγάρου αποτυπώνεται στη γωνιακή ημικυκλική εσοχή του πρώτου ορόφου και την προεξοχή με το μπαλκόνι στο δεύτερο όροφο, που καταλήγει σε μια κομψή στεφάνη (cartouche) [1]. Είναι πρόσφατα ανακαινισμένο, υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Θανάση Κυρατσού, ο οποίος επανέφερε το εγκαταλελειμμένο επί πολλές δεκαετίες μέγαρο, στην αρχική νεομπαρόκ μορφή του. Το κτίριο είχε υποστεί επιπροσθέτως εκτεταμένες φθορές από τον σεισμό του 1981. Ο Α. Νικολούδης ακολούθησε την τριμερή κατανομή, που θέλει τους δημόσιους χώρους να τοποθετούνται στο ισόγειο, τους ιδιωτικούς στον όροφο και τους χώρους του προσωπικού στο ημιυπόγειο. Μπαίνοντας από το επιβλητικό θύρωμα εισόδου στην οδό Ηπείρου και περνώντας στο υπερυψωμένο ισόγειο, ο επισκέπτης συναντά το σαλόνι, το καθιστικό και την τραπεζαρία, που πλαισιώνεται από τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες με γραμμικά σύμβολα. Το γραφείο και η βιβλιοθήκη δεσπόζουν επίσης στο ισόγειο, όπως και το καπνιστήριο - επίσης με τοιχογραφίες - που έχει τις ρίζες του στις αγγλικές λέσχες και είναι το “αρχαιότερο” της Αθήνας.

Ανεβαίνοντας τη σκάλα που οδηγεί στην αίθουσα μπιλιάρδου, το βλέμμα στέκεται στο μεγάλο βιτρό, επάνω από το ενδιάμεσο πλατύσκαλο, λίγο προτού στραφεί το βλέμμα του στον θόλο. Ο όροφος αυτός φιλοξενεί τα υπνοδωμάτια, με εκείνο της οικοδέσποινας να ξεχωρίζει, καθώς είναι το μεγαλύτερο και διαθέτει και μπουντουάρ. Το Μέγαρο Λιβιεράτου - γνωστό σήμερα και ως Υπατία - άλλαξε αρκετές φορές φυσιογνωμία. Φιλοξένησε τη μαιευτική κλινική στην οποία εργαζόταν και ο Γρηγόρης Λαμπράκης, ενώ για ένα διάστημα υπήρξε έδρα της ιαπωνικής πρεσβείας. Το 1932 πραγματοποιήθηκε και η πρώτη ανακαίνιση όπου, τα λουδοβίκεια μοτίβα που στόλιζαν το ταβάνι και δεν ήταν πλέον στη μόδα, “κρύφτηκαν” και η οροφή κατέβηκε κατά ένα μέτρο. Σε μια κρίσιμη στιγμή, τη δεκαετία του '70, εκδόθηκε άδεια για να μεταμορφωθεί το μέγαρο σε πολυκατοικία, ωστόσο η παρέμβαση της Μελίνας Μερκούρη για τα διατηρητέα κτίρια αποδείχθηκε σωτήρια. Τα τελευταία χρόνια το Μέγαρο Λιβιεράτου έχει φιλοξενήσει και διάφορες εκδηλώσεις - ανάμεσά τους εκθέσεις της UNESCO. Το κτίριο, που χαρακτηρίζεται κλασικό στο είδος του, έχει περάσει στα χέρια του Κωνσταντίνου Ρουτζούνη. Η τελευταία ανακαίνισή του, η οποία πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2006-2009 με υποδειγματικό τρόπο, επανέφερε το εγκαταλελειμμένο μέγαρο, που είχε υποστεί και εκτεταμένες φθορές από τον σεισμό του 1981, στην αρχική μορφή του. Χαρακτηριστική προσθήκη, το άγαλμα της Υπατίας στην είσοδο, από ιταλό γλύπτη του 17ου αιώνα. Αυτό είναι και το άγαλμα που χάρισε στο μεγαλοπρεπές κτίριο το νέο όνομά του.

Τα ιδιαίτερα στοιχεία της όψεως, τα οποία κάνανε το μέγαρο ευρέως γνωστό, είναι σαφώς ευδιάκριτα στην δεξιά φωτογραφία.

| Η Πόλη των Λόφων |

776

461. Μέγαρο Μελά Το 1873 ο μεγαλέμπορος Βασίλειος Μελάς αγόρασε το οικοδομικό τετράγωνο που περικλείεται από τις οδούς Αιόλου, Σοφοκλέους, Στρέιτ και Κρατίνου, στη νοτιοανατολική γωνία της τότε πλατείας Λουδοβίκου (σημερινής πλατείας Δημαρχείου / Κοτζιά) και ανέθεσε στον γνωστό αρχιτέκτονα Ernst Ziller τη μελέτη οικοδόμησης διώροφου μεγάρου με υπόγειο [2]. Επρόκειτο για το μεγαλύτερο Αθηναϊκό ιδιωτικό κτίριο της εποχής, του οποίου η ανέγερση το 1874 κόστισε το υπέρογκο ποσό του 1.000.000 δραχμών. Αν και αναφέρεται αρχικά ως "Grand Hotel d'Αthenes", είναι αμφίβολο αν λειτούργησε ποτέ ως ξενοδοχείο. Το 1881 στεγάστηκε εκεί για ένα μικρό διάστημα το Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών και αργότερα η Αθηναϊκή Λέσχη. Με τη διαθήκη του το 1883, ο Β. Μελάς είχε ορίσει ότι "την μεγάλην οικίαν μου την επί της πλατείας Λουδοβίκου κειμένην, [...] κληροδοτώ μετά την αποβίωσιν της συζύγου μου, όπως εκ των ετησίων αυτής προσόδων, [...] δαπανώσι προς ίδρυσιν και συντήρησιν νηπιαγωγείων". Μετά τον θάνατο του Β.Μελά και της συζύγου του, εγκρίθηκε το 1893 με Βασιλικό Διάταγμα το καταστατικό του “Νηπιακού Επιμελητηρίου Μελά” για τη διαχείριση του κληροδοτήματος, το οποίο υπάρχει ακόμη. Το 1897 μια πυρκαγιά προκάλεσε σοβαρές καταστροφές στο μέγαρο, η επισκευή του οποίου ολοκληρώθηκε το 1899 από τον μηχανικό Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη. Το 1909 προστέθηκε τρίτος όροφος προς την πλατεία και την οδό Σοφοκλέους, ο οποίος αποπερατώθηκε το 1932 προς τις οδούς Αιόλου και Στρέιτ. Μεταξύ των ετών 1900-1973, στεγάστηκε εκεί το κεντρικό Ταχυδρομείο των Αθηνών. Το κτίριο κηρύχθηκε το 1974 διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού και το 1979 μισθώθηκε από τη Εθνική Τράπεζα, η οποία ανέλαβε, μεταξύ των ετών 1983-1988, την αποκατάστασή του στην αρχική του μορφή, με κατεδάφιση της προσθήκης του τρίτου ορόφου.

2. “Οι πολυεδρικές επιφάνειες των προσόψεων, η έγχρωμη και γλυπτή διακόσμηση, τα τοξωτά ή ευθύγραμμα γωνιαία θυρώματα, τα θωράκια, οι επιστέψεις και οι ευθύγραμμες κορνίζες, είναι όλα στοιχεία που επιλεκτικά χρησιμοποιεί ο Ziller", όπως αναφέρει και ο αρχιτέκτονας, Δ. Βλαχόπουλος.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

462. Οικία Finlay Η λιτή αλλά επιβλητική οικία στη διασταύρωση των οδών Κέκροπος και Θουκυδίδου, θεωρείται κτίσμα της Τουρκοκρατίας που κατά τη δεκαετία του 1830 επισκευάστηκε και τροποποιήθηκε από τον Σκωτσέζο ιστορικό George Finlay, ο οποίος έλαβε μέρος στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, ακολουθώντας τον λόρδο Βύρωνα στην Ελλάδα, και στη συνέχεια έζησε στην Ελλάδα ώς τον θάνατό του. Ο Finlay, που διετέλεσε ως χρονικογράφος της επανάστασης, κατείχε επίσης μια οικία στην οδό Σχολείου (κατοικία του στρατηγού Church) και άλλη μια στην οδό Αδριανού. Στα 1834, ο Φίνλεϊ σε μια επιστολή σε φίλους του έγραφε "Αι Αθήναι είναι ένα μεγάλο χωριό και κατέχουν τόσο χώρο, που θα μπορούσε να περιλάβει, αν πάρουμε υπ' όψει την πυκνότητα του πληθυσμού των ευρωπαϊκών πόλεων, 25.000 κατοίκους. Έχουν πολλούς ελικοειδείς δρομάκους, από καμιά όμως δεν διασχίζονται οδό κατάλληλη για οχήματα. Ένας μόνον σχεδόν δρόμος υπάρχει, αλλά και αυτός ξεκινά από το Θησείο και φθάνει στο σπίτι του βοεβόδα (Μεγάλο Κονάκι) και από κεί στην Πύλη του Αδριανού". Αυτή ήταν η εικόνα της Αθήνας στα 1834, όταν άρχισε να διαμορφώνεται το οικιστικό περιβάλλον της Πλάκας με τις πρώτες ιδιωτικές κατοικίες. Η Πλάκα του 1833-34 ήταν η πιο κεντρική συνοικία της Αθήνας. Η οδός Αδριανού, που άρχιζε από την πλατεία του Αγίου Φιλίππου και κατέληγε στην Πύλη του Αδριανού, ήταν τότε ο πιο κεντρικός και πιο πολυσύχναστος δρόμος. Τα σπίτια που κτίζονταν στην Πλάκα από το 1832 και στα επόμενα χρόνια της οθωνικής Αθήνας, ακολουθούν την ίδια ρυθμολογία και αρχιτεκτονική φυσιογνωμία, με κεραμοσκεπές, παραστάδες, κυμάτια και ακροκέραμα.

Εκείνη την εποχή, μαζί με τους Έλληνες, πολλοί ξένοι αγοράζουν μεγάλες εκτάσεις, είτε για εκμετάλλευση είτε για να οικοδομήσουν τα σπίτια τους. Ανάμεσα σ' αυτά τα πρώτα σπίτια της Πλάκας ήταν το σπίτι του Αμερικανού ιεραπόστολου Ιωνά Κινγκ, το οποίο φιλοξένησε για πολλές δεκαετίες τον Φίνλεϊ. Σ' αυτό το σπίτι της οδού Αδριανού (που δεν υπάρχει σήμερα) γράφτηκαν τα περισσότερα από τα ιστορικά βιβλία του Finlay "Η Ελλάδα υπό τους Ρωμαίους", "Η ιστορία της Βυζαντινής και Ελληνικής Αυτοκρατορίας" και το κλασικό έργο του "Η ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως" (1861). Η Οικία της οδού Κέκροπος 8 θεωρείται κτίσμα της Τουρκοκρατίας, το οποίο επισκευάστηκε το 1835 και για να φιλοξενήσει τον Finlay μέχρι το θάνατο του το 1875. Το 1972, όπως αναγράφεται σε εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα, το σπίτι φιλοξένησε τη Σωτηρία Μπέλλου και την ορχήστρα της. 463. Κτίριο “Παρνασσός” Ο Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός είναι ο αρχαιότερος πολιτιστικός σύλλογος της Αθήνας. Ιδρύθηκε στις 24 Ιουνίου 1865 στην Αθήνα από τα τέσσερα παιδιά του νομισματολόγου Παύλου Λάμπρου με σκοπό την πνευματική κοινωνική και ηθική βελτίωση του λαού μέσα από διάφορες εκδηλώσεις. Του έδωσαν το όνομα “Παρνασσός”, καθώς κατά την παράδοση ο Παρνασσός ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα και τις Μούσες και ήδη από το 1869-70 ο σύλλογος εξελισσόταν σε πανελλήνιο πνευματικό κέντρο με δράση εκπροσώπων της πνευματικής, ακαδημαϊκής, πολιτικής, δικαστικής και στρατιωτικής ηγεσίας του τόπου.

| Η Πόλη των Λόφων |

778

Ο σύλλογος απέκτησε φήμη και κύρος πραγματικής "Ακαδημίας" που λειτουργούσε κατά τμήματα, όπως φιλολογικό, αρχαιολογικό, νομικό, καλλιτεχνικό ακόμα και φυσιογνωστικό. Επτά χρόνια από την ίδρυσή του δημιουργήθηκε, κατόπιν πρότασης του Σ. Βασιλειάδη, νυκτερινή σχολή για άπορα παιδιά. Ειδικά με την είσοδο νέων μελών όπως του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, τότε πρύτανη, στον οποίο προτάθηκε η θέση του επίτιμου προέδρου, την οποία και δέχθηκε. Στις 17 Μαρτίου 1875 επήλθε και η επίσημη αναγνώριση του από το κράτος. Πρώτος πρόεδρος του συλλόγου ήταν ο Μιχαήλ Λάμπρος. Από το 1877 άρχισε να εκδίδεται και το περιοδικό του συλλόγου με τον τίτλο Παρνασσός. Ο σύλλογος σήμερα στεγάζεται από το 1890 σε ιδιόκτητο μέγαρο επί της πλατείας Αγίου Γεωργίου (Καρύτση 8). Το μέγαρο θεμελιώθηκε από τον διάδοχο Κωνσταντίνο Α΄ σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ιφικράτη Κοκκίδη. Ο σύλλογος διαθέτει αξιόλογη βιβλιοθήκη καθώς και πινακοθήκη με 250 έργα Ελλήνων ζωγράφων. Το ιστορικό τριώροφο κτίριο του Παρνασσού ανεγέρθη το έτος 1890. Στο ισόγειο βρίσκεται η γραμματεία, το εντευκτήριο για τους επισκέπτες και η πλούσια βιβλιοθήκη του συλλόγου, με περισσότερους από 60.000 τίτλους στο ενεργητικό της. Στους υπόλοιπους ορόφους βρίσκονται αίθουσες τελετών, εκδηλώσεων, γραφεία, καθώς και η επίσημη αίθουσα συνεδριάσεων. Στον δεύτερο όροφο βρίσκεται επίσης η συλλογή εικαστικών έργων, ενώ στον τρίτο φιλοξενούνται εικαστικές εκθέσεις ή άλλες εκδηλώσεις.

Στη φωτογραφία διακρίνεται η βορεινή πλευρά της Οικίας George Finlay, στη Πλάκα, ο οποίος, όπως αναφέρει και η επίτοιχη επιγραφή, υπήρξε σημαντικός ιστορικογράφος της Ελληνικής Επανάστασης.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

468. Μέγαρο Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους

474. Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο

Το μέγαρο του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, στη γωνία των οδών Πανεπιστημίου αρ. 37 και Κοραή, οικοδομήθηκε το 1934, βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη, απόφοιτου της γαλλικής Ecole des BeauxArts, σχεδιαστή, μεταξύ των άλλων, και του Μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη. Τα κύρια χαρακτηριστικά του κτιρίου είναι η αυστηρή οργάνωση των προσόψεων του και η μίξη ενός εξορθολογισμένου κλασικισμού με τον "αρχαΐζοντα γεωμετρικό διάκοσμο" της Art Deco.

Το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών (Deutsches Archäologisches Institut - DAI, Abteilung Athen) είναι ένα από τα 17 ξένα αρχαιολογικά ινστιτούτα που βρίσκονται στην Αθήνα. Ιδρύθηκε το 1874, και ήταν το δεύτερο ξένο αρχαιολογικό ινστιτούτο της Αθήνας. Σήμερα αποτελεί ένα από τα διάφορα εξειδικευμένα τμήματα του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου. Με το πρόγραμμα ερευνών του, την πλούσια βιβλιοθήκη του με τους 75.000 τόμους, και το μεγάλο φωτογραφικό του αρχείο, το γερμανικό ινστιτούτο της Αθήνας είναι ένας σημαντικός συντελεστής για τη μελέτη της ελληνικής αρχαιολογίας. Το γερμανικό ινστιτούτο συμμετείχε σε πολλές ανασκαφές όπως αυτές στη Λευκάδα, στην Ιθάκη, στον Ορχομενό, στη Θήβα, στο Μενίδι, στην Ελευσίνα και στις Αμύκλες (Λακωνία). Οι τρέχουσες δράσεις του ινστιτούτου περιλαμβάνουν ανασκαφές στο Καλαπόδι, Τίρυνθα, στον Κεραμεικό, στην Αρχαία Ολυμπία, και στο Ηραίον της Σάμου.

471. Μέγαρο Κούπα Το νεοκλασικό Μέγαρο Κούπα που υψώνεται επί της οδού Πανεπιστημίου αρ. 6, μεταξύ των οδών Κριεζώτου και Βουκουρεστίου, οικοδομήθηκε κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Ernst Ziller. Επρόκειτο για ένα από τα μεγαλύτερα και πολυτελέστερα κτίρια της εποχής, και ανήκε στον βιομήχανο Αχιλλέα Κούπα, ιδιοκτήτη μηχανουργείου στον Πειραιά. Ανακαινίστηκε πρόσφατα.

Το τετραώροφο νεοκλασικό κτίριο στη συμβολή των οδών Χαριλάου Τρικούπη και Φειδίου αρ.1, οικοδομήθηκε από το 1887 έως το 1897, δίπλα στην οικία φον Όστεν η οποία χρονολογείται από τη δεκαετία του 1830. Το μέγαρο χτίστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Τσίλερ και από την πρώτη μέρα στεγάζει το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διακόσμηση της ζώνης του δευτέρου ορόφου, όπου ο Τσίλερ χρησιμοποιεί ορθογώνιες επιφάνειες με βαθύ κόκκινο χρώμα, όπως επανέλαβε αργότερα και στα σύγχρονα κτίρια του στην πλατεία Ομονοίας (Ξενοδοχεία “Μέγας Αλέξανδρος” και “Μπάγκειον”). Πρόσφατα το κτίριο ανακαινίστηκε και συνεχίζει να αποτελεί ένα ακόμα εντυπωσιακό κομμάτι από το αρχιτεκτονικό παρελθόν της πόλης.

| Η Πόλη των Λόφων |

780

Το Μέγαρο Μελά είναι ένα από τα πρώτα κτίσματα που διακρίνει κανείς κατά την είσοδό του στην οδό Πανεπιστημίου. Βρίσκεται απέναντι από το ξενοδοχείο “Μεγάλη Βρετάνια”.

Άποψη του κτιρίου που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Χαρ. Τρικούπη και Φειδίου, το οποίο στεγάζει το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Στον τέταρτο όροφο διακρίνεται το πορφυρό χρώμα, κοινό του γνώρισμα με τα ξενοδοχεία της Πλατείας Ομονοίας.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

507. Αγία Σωτείρα

525. Νοσοκομείο “Ευαγγελισμός”

Ο μικρός ναός που είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτείρος, βρίσκεται στη συνοικία των Άνω Πετραλώνων, στον περιφερειακό του Φιλοπάππου, εντός του αρχαιολογικού χώρου του αρχαίου Δήμου Κοίλης. Χτίστηκε μετά το 1922, από τα χέρια προσφύγων, όπως και πολλές κατοικίες παράγκες που διασώζονται ακόμα, λίγο μετά την μικρασιατική καταστροφή.

Ο κεντρικός πυρήνας του μετέπειτα κτιριακού συγκροτήματος του Θεραπευτηρίου "Ευαγγελισμός" οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1881-1884, βάσει σχεδίων του στρατιωτικού μηχανικού Αναστάσιου Θεοφιλά, επί της λεωφόρου Βασ. Σοφίας και Υψηλάντου, αρ.45-47. Το 1888 προστέθηκε το Α΄ Χειρουργείο, ενώ το 1897-1898 κτίστηκε ο οίκος των αδελφών νοσοκόμων. Το θεραπευτήριο ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της βασίλισσας Όλγας, ενώ στην ανέγερση και κατόπιν στη συμπλήρωση των διαφόρων πτερύγων, συνεισέφεραν οικονομικά ο τσάρος Αλέξανδρος Β', η Μονή Ασωμάτων (Πετράκη) και γνωστοί Έλληνες επιχειρηματίες όπως ο Ανδρέας Συγγρός, ο Γεώργιος Δρομοκαΐτης, ο Μ. Κοργιαλένιος, ο Δ. Θεοδωρίδης, κ.ά. Για πάνω από μισό αιώνα, παρέμεινε το μεγαλύτερο νοσοκομείο της πρωτεύουσας, δυνάμεως 425 κλινών.

519. Δημοτική Σχολή (2ο Δημοτικό Σχολείο) Το κτίριο της "Δημοτικής Σχολής" στην οδό Αδριανού 106-108 στη Πλάκα, οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1875-1876, όπως αναφέρει και η εγχάρακτη επιγραφή στο μάρμαρο της μετώπης του κτιρίου, βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Παναγιώτη Κάλκου. Είναι το πρώτο δημόσιο σχολείο του νεοσύστατου κράτους που βασίζεται στη μέθοδο της εσωτερικής διδασκαλίας. Το μνημειακό πρόπυλο με τους δύο δωρικούς κίονες, το λιτό κλασικό αέτωμα, τις μαρμάρινες παραστάδες και την επιβλητική κεντρική είσοδο, συνιστά μια αξιοσημείωτη αντίθεση με τη μικρή σχετικά κλίμακα του οικοδομήματος. Ξεχωρίζουν επίσης η κυβόσχημη περίφραξη με τα σφυρήλατα κάγκελα, τα ακροκέραμα και ο μικρός κήπος με τους δύο ψηλούς φοίνικες και τα φυτεμένα παρτέρια. Το σχολείο είναι γνωστό και ως “Σχολείο του Καμπάνη”, δασκάλου και μετέπειτα διευθυντή των πρώτων χρόνων λειτουργίας του, στον προαύλιο χώρο του οποίου βρίσκεται και η χάλκινη προτομή του. Σήμερα, στο κτίριο στεγάζεται το 74ο Δημοτικό Σχολείο, καθώς και μερικοί ιδιώτες - καταστήματα.

| Η Πόλη των Λόφων |

782

Η κύρια είσοδος του μικρού Ναού της Σωτείρας, η οποία βρίσκεται κάτω από τη γέφυρα του περιφερειακού του Φιλοπάππου.

Η 2η Δημοτική Σχολή Αθηνών που βρίσκεται στην Πλάκα, αποτελεί ένα από τα πρώτα εκπαιδευτικά ιδρύματα της περιόδου της απελευθέρωσης, με ιστορία σχεδόν 140 χρόνων. Οι εγκαταστάσεις λειτουργούν κανονικά μέχρι και σήμερα.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

526. Ιπποκράτειο Νοσοκομείο

527. Αρεταίειο Νοσοκομείο

Το επί της Λεωφόρου Βασ. Σοφίας 114 κτίριο του Ιπποκρατείου Νοσοκομείου Αθηνών κτίσθηκε στο τέλος του 19ου αιώνος και στέγασε το Μαράσλειο Χημείο μέχρι τις αρχές του Α' Βαλκανικού πολέμου (1912). Το οίκημα αυτό σύμφωνα με τις "Αναμνήσεις" του Μαρίνου Γερουλάνου "είχε μετατραπεί εις προσωρινόν Νοσοκομείον και είχεν αποκτήσει επαρκείς εγκαταστάσεις χειρουργείων και άλλων χώρων. Αυτό επετεύχθη [...] με την αμέριστον φροντίδα της Πριγκιπίσσης τότε Σοφίας, του Διαδόχου και του μηχανικού Αλεξάνδρου Ζαχαρίου, όστις παρέσχεν αμέσως εκ του καταστήματός του όλας τας αναγκαίας εγκαταστάσεις υδραυλικών, ηλεκτρικών ειδών, κ.τ.λ. Ωργανώθη ούτως εξαίρετον Νοσοκομείον όπου εγκατεστάθη η Αποστολή του Γερμανικού Ερυθρού Σταυρού. [...] Μετά την αναχώρησιν του Γερμανικού Ερυθρού Σταυρού, παρέμεινεν τούτο καθ όλα τα μετέπειτα έτη, ως Στρατιωτικόν Νοσοκομείον υπό στρατιωτικήν διοίκησιν.”

Η ίδρυση του Αρεταίειου Νοσοκομείου το 1898 έδωσε μεγάλη ώθηση στην ιατρική εκπαίδευση της Ελλάδος, καθώς είναι το πρώτο πανεπιστημιακό νοσοκομείο. Χιλιάδες φοιτητές της Ιατρικής, μετέπειτα γιατροί που άσκησαν το λειτούργημά τους στη χώρα μας ή διέπρεψαν στο εξωτερικό, μυήθηκαν σε αυτό στην ιατρική επιστήμη. Σήμερα, έναν αιώνα και πλέον μετά, εξακολουθεί να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή, όσον αφορά στις ιατρικές αλλά και εκπαιδευτικές υπηρεσίες που προσφέρει. Το Αρεταίειο είχε αρχικώς τέσσερις θαλάμους νοσηλείας, οι οποίοι βρίσκονταν εκατέρωθεν του κεντρικού διαδρόμου και έχουν ονομασθεί εις μνήμην των μεγάλων ευεργετών: Θεοδώρου Αρεταίου, Ελένης Αρεταίου, Μαγγίνα και Φωκά. Σήμερα το σύνολο σχεδόν του Νοσοκομείου έχει πλήρως ανακαινισθεί, ενώ οι θάλαμοί του έχουν μετατραπεί σε νοσηλευτικά δωμάτια.

Το έτος 1922 μετά την Μικρασιατική καταστροφή επιτάσσεται το προαναφερθέν Δ' Στρατιωτικό Νοσοκομείο και με βασιλικό Διάταγμα ιδρύεται εις τον ίδιο χώρο το "Νοσοκομείο Προσφύγων Αθηνών". Το Νοσοκομείο Προσφύγων Αθηνών συγκέντρωσε τότε πολλούς ιατρούς με μεγάλη εμπειρία από τα Νοσοκομεία της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης. Την Διεύθυνση του Νοσοκομείου Προσφύγων Αθηνών από της ιδρύσεώς του, την οποίαν διατήρησε επί μίαν 25ετία, ανέλαβε ο Απόστολος Ορφανίδης, Επίατρος, τέως διευθυντής του Στρατιωτικού Νοσοκομείου της Σμύρνης, ο οποίος διετέλεσε και Υπουργός Υγιεινής, Πρόνοιας και Αντιλήψεως. Με πρόσφατη απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιπποκρατείου, μετά από εισήγηση του Διοικητού, ο προαύλιος χώρος του νοσοκομείου φέρει επισήμως το όνομά του. Με το Διάταγμα της 21 Ιουλίου 1935, τερματίσθηκε η ιστορική διαδρομή του Νοσοκομείου Προσφύγων Αθηνών, το οποίο μετονομάζεται πλέον σε "Ιπποκράτειον Νοσοκομείον Αθηνών".

Η Βιβλιοθήκη του Αρεταίειου στεγάζεται σε χώρο παραπλεύρως του μικρού Αμφιθεάτρου. Υπολογίζεται ότι διαθέτει πλέον των 2.800 συγγραμμάτων και πλέον των 3.800 περιοδικών. Στο χώρο της Βιβλιοθήκης βρίσκονται καθίσματα τα οποία παλαιότερα κοσμούσαν στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το νοσοκομείο διαθέτει δύο αμφιθέατρα. Το μεγάλο αμφιθέατρο είναι 400 θέσεων και διαθέτει όλα τα σύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα διδασκαλίας, ενώ είναι δυνατή η σύνδεση με το χειρουργείο, ώστε οι φοιτητές να μπορούν να παρακολουθούν σε πραγματικό χρόνο εγχειρήσεις ή άλλες επεμβατικές πράξεις. Το 1925, με τη φροντίδα του καθηγητή Κ. Λογοθετόπουλου, μεταρρυθμίστηκε και το μικρό αμφιθέατρο του χειρουργείου σε αμφιθέατρο μαθημάτων.

| Η Πόλη των Λόφων |

784

Το Ιπποκράτειο Νοσοκομείο κατασκευάστηκε, όπως τα περισσότερα κτίρια της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας, λίγο πριν την είσοδο του 19ου αιώνα. Για ένα διάστημα ονομαζόταν Νοσοκομείο Προσφύγων Αθηνών και διετέλεσε σημαντικό ρόλο μετά την μικρασιατική καταστροφή.

Το Αρεταίειο Νοσοκομείο, κτισμένο το 1898, αποτεlεί και αυτό ένα από τα πολλά δημόσια κτίρια - νοσοκομεία της Βασ. Σοφίας. Βρίσκεται απέναντι από τον Ευαγγελισμό και πλησίον του ξενοδοχείου “Hilton”.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

528. Δημοτικό Βρεφοκομείο

529. Αιγινήτειο Νοσοκομείο

Το Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 1859 στην οδό Πειραιώς αρ. 51, με σκοπό τη φιλοξενία και περίθαλψη των εγκαταλελειμμένων βρεφών και νηπίων, την αποκατάστασή τους καθώς και την προστασία της μητέρας (έγγαμης και άγαμης). Για επτά χρόνια μετά την έναρξη της λειτουργίας του υπήρξε το μοναδικό τέτοιο Ίδρυμα στην Ελλάδα. Η ίδρυση και η λειτουργία του είχε μεγάλη απήχηση στην κοινωνία της εποχής και πολλοί έσπευσαν να το ενισχύσουν οικονομικά στο έργο του. Αποτέλεσε τον πυρήνα της παιδιατρικής περίθαλψης στη χώρα μας καθώς και το πρώτο κέντρο εκπαίδευσης φοιτητών και ιατρών για την απόκτηση της ειδικότητας της παιδιατρικής. Υπολογίζεται ότι στο Βρεφοκομείο φιλοξενήθηκαν συνολικά, κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του, περίπου πενήντα χιλιάδες παιδιά.

Το Αιγινήτειο Νοσοκομείο ιδρύθηκε στον οδό Βασ. Σοφίας 72-74 με πρωτοβουλία του πρώτου καθηγητή Μιχαήλ Κατσαρά, το 1904 χάρη στο κληροδότημα του Διονυσίου και της Ελένης Αιγινήτου (βασιλικό διάταγμα 19/7/1904). Αρχικά στέγαζε την έδρα της Νευροψυχιατρικής και αργότερα μετά τον διαχωρισμό των δύο εδρών (1963), την έδρα της Νευρολογίας και της Ψυχιατρικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ).

Το 1964 δημιουργήθηκε εντός του κτιριακού συγκροτήματος του Δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών, ο πρώτος Παιδικός Σταθμός. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 το Δημοτικό Βρεφοκομείο ανταποκρίνεται στην επιτακτική ανάγκη για λειτουργία Παιδικών Σταθμών. Έτσι συμπληρώνεται ο σκοπός του με την ίδρυση Βρεφικών και Παιδικών Σταθμών για την εξυπηρέτηση των εργαζομένων μητέρων. Σήμερα στο Ίδρυμα ανήκουν 77 παιδικοί σταθμοί, που λειτουργούν εντός των ορίων του Δήμου Αθηναίων. Σήμερα ο Δήμος Αθηναίων διαθέτει το μεγαλύτερο δίκτυο Παιδικών Σταθμών στη χώρα μας και τα Βαλκάνια και ένα από τα σημαντικότερα της Ευρώπης. Φιλοξενεί καθημερινά περίπου πέντε χιλιάδες πεντακόσια παιδιά.

530. Ναός Αγίου Κωνσταντίνου Ο ναός θεμελιώθηκε το 1871 με πρωτοβουλία του Δήμου Αθηναίων, κοντά στην Πλατεία Ομονοίας, για να τιμηθεί η γέννηση του διαδόχου Κωνσταντίνου, αλλά ολοκληρώθηκε πολλά χρόνια αργότερα, το 1905. Υπέστη μεγάλες καταστροφές από τους δύο σεισμούς της Αθήνας, το 1981 και το 1999, οι οποίες σε συνδυασμό με τη φυσική φθορά των υλικών και κάποιες κατασκευαστικές αστοχίες, είχαν ως αποτέλεσμα σειρά μεγάλων προβλημάτων. Σήμερα, ο ναός υποστηρίζεται από μεταλλικά υποστυλώματα στο εσωτερικό του και περιβάλλεται από ικριώματα, που μαζί με τις σκισμένες λινάτσες της όψης δημιουργούν μία θλιβερή εικόνα. Τον Φλεβάρη του 2013 ξεκίνησαν τελικά οι εργασίες αποκατάστασης του, οι οποίες και συνεχίζονται ακόμα (Φεβ. 2015). Ο ναός, έργο του Λύσανδρου Καυτατζόγλου, εκφράζει τις αντιλήψεις του αρχιτέκτονα για τον εξευρωπαϊσμό της ορθόδοξης ναοδομίας, που οδήγησαν σε ένα οικοδόμημα με νεοκλασικό χαρακτήρα. Παρότι σήμερα η απόπειρα δεν κρίνεται ιδιαίτερα επιτυχής, ο ναός δεν παύει να αποτελεί ένα ξεχωριστό μνημείο. Το πιο επιβλητικό στοιχείο του μάλιστα είναι η πρόσοψή του, στην οποία συνδυάζονται στοιχεία νεοκλασικής και αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής ρυθμολογίας.

| Η Πόλη των Λόφων |

786

Η βρεφοδόχος βρισκόταν στην είσοδο του Δημοτικού Βρεφοκομείου, η οποία χωρούσε μέχρι και δύο βρέφη. Όταν οι μητέρες τοποθετούσαν το μωρό στο κιβώτιο, ένα ηλεκτρικό κουδούνι ανήγγελλε στο προσωπικό την “πράξιν της εγκαταλείψεως”.

Το Αιγινήτειο Νοσοκομείο, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, πριν τις μεταγενέστερες προσθήκες που είναι ορατές σήμερα.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

531. Άγιος Νικόλαος Έπαυλης Θων (και Έπαυλη) Το μικρό ιερό του Αγίου Νικολάου βρισκόταν εντός του κτήματος της έπαυλης Θων, στη συμβολή των οδών Κηφισίας και Αλεξάνδρας. Η έπαυλη ήταν καλοκτισμένη με ορατή λιθοδομή, με μαρμάρινα περιθώρια στα παράθυρα, με μαρμάρινη απλόχωρη βεράντα και ωραία στέγη. Στο επάνω πάτωμα υπήρχε ένα μεγάλο τζάκι. Χαρακτηριστικός ήταν ο πράσινος κωνικός πυργίσκος με το αλεξικέραυνο και τα παράθυρα με τα θαυμάσια βιτρό. Ανάμεσα στη βλάστηση από πεύκα, φοίνικες, οπωροφόρα, καλλωπιστικά και παρτέρια με εξωτικά φυτά και λουλούδια, υπήρχαν οκτώ γλυπτικές συνθέσεις και δεκάδες προτομές αγωνιστών, φιλελλήνων, πολιτικών. Το 1921 οι κληρονόμοι του Ν. Θων πούλησαν ολόκληρο το συγκρότημα σε δύο Έλληνες επιχειρηματίες. Στη δεκαετία του '30 μια πτέρυγα λειτούργησε για λίγο ως κλινική και θεραπευτήριο ενώ από το 1936 εγκαταστάθηκε εκεί το εκπαιδευτήριο του Γεώργιου Νεστορίδη. Τον 20οαιώνα στον κήπο του κτήματος δημιουργήθηκε μπυραρία που ήταν από τις πιο φημισμένες της Αθήνας. Οι θαμώνες της μπορούσαν να έχουν μαζί τους φαγητά, ενώ το κέντρο διέθετε τυριά, σαλάτες και μπύρα χύμα σε μεγάλα ποτήρια. Το 1918 εγκαταστάθηκε εκεί το τάγμα ασφαλείας του Παύλου Γύπαρη, του πιο έμπιστου συνεργάτη του Ελευθέριου Βενιζέλου. Το υπόγειο της έπαυλης χρησιμοποιήθηκε τότε ως φυλακή. Σε αυτόν τον χώρο έγινε η σύλληψη του διπλωμάτη Ίωνα Δραγούμη, το απόγευμα της θερμής Παρασκευής στις 31 Ιουλίου του 1920. Το 1921, οι κληρονόμοι του Ν. Θων πούλησαν ολόκληρο το συγκρότημα σε δύο Έλληνες επιχειρηματίες, τον Πλάτωνα Ανδριτσάκη και τον ξάδερφό του Νικόλαο Ι. Ηλιόπουλο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 μια πτέρυγα λειτούργησε ως κλινική του Καράμπελα.

Το 1932 λειτούργησε, στον ίδιο χώρο για λίγα χρόνια, το “Θεραπευτήριο Αμπελοκήπων - Έπαυλις Θων” με εσωτερική νοσηλεία και 15 εξωτερικά ιατρεία. Το 1936 χρησιμοποιήθηκε από τον Γεώργιο Νεστορίδη ως εκπαιδευτήριο. Στη διάρκεια των Δεκεμβριανών του 1944, το κτήμα Θων ανατινάχθηκε από τη μία παράταξη των αντιμαχομένων. Καταστράφηκε το μεγαλύτερο μέρος της έπαυλης, ενώ διασώθηκε ο μικρός ναός του Αγίου Νικολάου. Το 1946 άρχισε η εκκαθάριση και ανεγέρθηκε ένα τεράστιο συγκρότημα πολλών καταστημάτων με πρόσοψη στη Λ. Αλεξάνδρας και στη Λ. Κηφισίας. Ο Άγιος Νικόλαος είναι ο μόνος κυκλικός ναός που έχουμε στην Αθήνα, αφού σχεδιάστηκε κατά παλαιότερα ευρωπαϊκά πρότυπα, ενώ υπάρχει και δίδυμός του ναΐσκος στη Σαλαμίνα. “Τα βιτρό κι έναν χρυσό σταυρό τα είχε φέρει ο Θων από τη Ρωσία, ενώ η καμπάνα είχε φτιαχτεί από το ελληνικό πυριτιδοποιείο”. Το έργο του Τσίλερ μετά τον πόλεμο δεν ευτύχησε. Η έπαυλη, που είχε βομβαρδιστεί και υποστεί πολύ σοβαρές ζημιές κατά τη διάρκεια του πολέμου, αφέθηκε στην τύχη της και μερικά χρόνια αργότερα γκρεμίστηκε. Όσο για τη μοίρα που είχαν τα γλυπτά που κοσμούσαν τον περίβολο, αυτή αγνοείται. Επίσης, οι πληγές που σήμερα φέρει ο ναΐσκος χρονολογούνται στο πολύ πρόσφατο παρελθόν, καθώς μέχρι πριν από μερικά χρόνια βρισκόταν στο κέντρο ενός υπαίθριου γκαράζ που λειτουργούσε στο πρώην κτήμα. Το 1979, με ομόφωνη απόφαση του δημοτικού συμβουλίου της Αθήνας, το κτήμα Θων είχε χαρακτηριστεί χώρος πρασίνου. Η απόφαση όμως δεν εγκρίθηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ, ώστε να κατοχυρωθεί ως κοινόχρηστος χώρος, ενώ τα κτίρια εντός της περιμέτρου έχουν κριθεί αυθαίρετα.

| Η Πόλη των Λόφων |

788

532. Άγιος Γεώργιος Ριζαρείου Σχολής (και Σχολή) Το Ίδρυμα της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής (Ριζάρειο Ίδρυμα) ιδρύθηκε το 1841 από τους Αδελφούς Μάνθο και Γεώργιο Ριζάρη επί της λεωφόρου Βασ. Σοφίας 24. Οι ιδρυτές του κατάγονταν από το Μονοδένδρι, ξενιτεύτηκαν από μικρή ηλικία στη Ρωσία, όπου δημιούργησαν περιουσία από εμπορικές επιχειρήσεις, την οποία διέθεσαν εξ ολοκλήρου στο ελληνικό έθνος, μετά την ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Στήριξαν παράλληλα ενεργώς την Φιλική Εταιρεία με μεγάλα χρηματικά ποσά κατά την περίοδο 1814-1824. Ο Μάνθος Ριζάρης υπήρξε από τα πρώτα μέλη της Φιλικής Εταιρείας και ήταν γνωστός στους Φιλικούς με το συνθηματικό όνομα "Πρόθυμος". Σήμερα στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή λειτουργεί γενικό εκκλησιαστικό λύκειο, εκκλησιαστικό γυμνάσιο και εκκλησιαστικό Ι.Ε.Κ όπου παρέχονται ιερατικές σπουδές. Η σχολή στεγάζεται σε σύγχρονες εγκαταστάσεις στο Χαλάνδρι (όπου έχει μεταφερθεί από το 1961), στις οποίες λειτουργεί και Οικοτροφείο. Στους σπουδαστές παρέχεται δωρεάν σίτιση, ένδυση, στέγαση, εκπαιδευτικό υλικό, καθώς και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Παρότι το κτίριο του ιδρύματος μεταφέρθηκε σε νέες εγκαταστάσεις, διασώζεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου που είχε οικοδομηθεί το 1849 στο εσωτερικό του περιβόλου του, βάσει σχεδίων του δημοτικού αρχιτέκτονα Αρμόδιου Βλάχου. Πρόκειται για μια εκκλησία του τύπου σταυροειδούς μετά τρούλλου, που συνδυάζει νεοβυζαντινά στοιχεία (δίλοβα και τρίλοβα παράθυρα, κ.α.) με κλασικιστικού ρυθμού στοιχεία (γλυπτά μαρμάρινα μέλη ή κυμάτια), που την κατατάσσουν στον Ελληνοβυζαντινό ρυθμό.

Στη φωτογραφία απεικονίζεται η διαστάυρωση των λεωφόρων Αλεξάνδρας και Κηφισίας, λίγο μετά το πέρας του ΄Β Παγκοσμίου Πολέμου. Διακρίνεται σε πρώτο πλάνο το εμπορικό κέντρο με την επωνυμία “Siera”.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

533. Ξένες Αρχαιολογικές Σχολές

535. Οικία Ι. Καρατζά

Η συνεργασία της Ελλάδας με τις ξένες αρχαιολογικές σχολές έχει διάρκεια περίπου 170 χρόνων, από τα μέσα δηλαδή του 19ου αιώνος. Υπάρχουν συνολικά 17 αρχιτεκτονικές σχολές ή ινστιτούτα, με τις περισσότερες από αυτές να εδρεύουν στην Αθήνα. Η πρώτη ξένη σχολή που συμμετείχε σε ανασκαφές επί του ελληνικού (και δη του αθηναϊκού) εδάφους ήταν η Γαλλική, το 1846. Από το 1873 και έπειτα κρίθηκε σκόπιμη η συμμετοχή ολοένα και περισσότερων αποστολών, καθώς η Ελλάδα παρουσιάζει μεγάλο εύρος ερευνητικού πεδίου, ενώ για πρώτη φορά επιλέγονται χώροι με γνώμονα το εθνικό συμφέρον και το επιστημονικό ενδιαφέρον. Οι σχολές αυτές σήμερα έχουν περιορισμό ως προς το σύνολο των ανασκαφών που μπορούν να διαχειρίζονται μέσα σε ένα χρόνο και ως προς τη συμμετοχή τους σε άλλες αρχαιολογικές έρευνες ή σε επιφανειακές μελέτες.

Το διώροφο αρχοντικό Καρατζά, επί της οδού Αλκιβιάδου αρ.3, κοντά στην αρχή της οδού Αχαρνών, οικοδομήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Κτίσμα του ύστερου κλασικισμού, εμφανίζει αρκετά εκλεκτικιστικά ρυθμολογικά στοιχεία. Ανακαινισμένο σήμερα, ανήκει (μαζί με τον γειτονικό του πύργο Μαυρομιχάλη), στην Ευαγγελική Εκκλησία.

Αναφορικά, οι κυριότερες περιοχές δράσης των σχολών αυτών είναι οι παρακάτω: η Αρχαία Αγορά των Αθηνών και η Κόρινθος (Αμερικανική Σχολή), η Ολυμπία, η Τύρινθα και ο Κεραμεικός (Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο), η Τορώνη Χαλκιδικής (Αυστραλιανό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο), το Θορικό Λαυρίου (Βελγική Σχολή), το Λευκαντί, το Μενελαίο Σπάρτης, το Κουφόβουνο Λακωνίας και η Κνωσός (Βρετανική Σχολή), τοΑργος, οι Δελφοί, η Θάσος, και τα Μάλια Κρήτης (Γαλλική Σχολή), η Ερέτρια (Ελβετική Σχολή), το Λιμάνι της Ζέας, η Χαλκίδα Αιτωλίας και η Αρχαία Καλυδώνα (Ινστιτούτο της Δανίας), ο Αργιλος, το Κάστρο Μυτιλήνης, καθώς και μία υποβρύχια έρευνα στον Αθω (Καναδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο), η Λήμνος, η Γόρτυνα και η Φαιστός (Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή), η Θεισόα - Λάβδα Αρκαδίας, η Νέα Αλως Μαγνησίας και το Γεράκι Λακωνίας (Ολλανδικό Ινστιτούτο), η Ασέα Αρκαδίας και ο Πύργος (Σουηδικό Ινστιτούτο), η Τεγέα (Νορβηγικό Ινστιτούτο) και, τέλος, η Αρέθουσα Θεσσαλονίκης (Φινλανδικό Ινστιτούτο).

536. Οικία Λασσάνη Η διώροφη οικία στην αρχή της οδού Διογένους με τον μεγάλο κήπο, παραπλεύρως του Μενδρεσέ στους "Αέρηδες", οικοδομήθηκε στα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση, μεταξύ των ετών 1833-1837, μόλις η Αθήνα επιλέχθηκε ως πρωτεύουσα του νεοσύστατου κράτους. Κτισμένη προτού ακόμη κυριαρχήσει ο νεοκλασικισμός, διατηρεί αρκετά παραδοσιακά στοιχεία, ταυτόχρονα όμως παρουσιάζει μια όψη περισσότερο εξωστρεφή και μεγαλύτερων αξιώσεων, με αναλογίες και ρυθμικά τοποθετημένα ανοίγματα. Ανήκε στον Κοζανίτη Ιερολοχίτη Γεώργιο Λασσάνη (1796-1870), ο οποίος επί της βασιλείας του Όθωνα ανέλαβε διάφορα διοικητικά αξιώματα (διευθυντής Υπουργείου Οικονομικών, Γενικός Οικονομικός Έφορος, Νομάρχης Αττικής, κ.τ.λ.). Σήμερα έχει ανακαινιστεί και στεγάζει το Μουσείο Μουσικών Οργάνων.

| Η Πόλη των Λόφων |

790

537. Οικία Κουτζαλέξη Το τριώροφο νεοκλασικό κτίριο που υψώνεται στη γωνία των οδών Διογένους και Μνησικλέους, διαθέτει ένα αρχικό πυρήνα των οθωμανικών χρόνων (1801). Το 1833 υπήρχε ήδη το σημερινό ημιυπόγειο, ένα λιτό κτίσμα, με απλές γραμμές και αρκετά παραδοσιακά μορφολογικά στοιχεία, το οποίο φαίνεται ότι ήταν τότε ισόγειο. Το κτίσμα αυτό αγόρασαν το 1836 οι αδελφοί Αλέξιος και Ιωάννης Κουτσαλέξης, οι οποίοι στο επόμενο διάστημα, έως το 1868, προσέθεσαν τους επιπλέον ορόφους, προσδίδοντας στο όλο κτίσμα το νεοκλασικό ύφος που διατηρεί μέχρι σήμερα. Το 1898 οικοδομήθηκε τριώροφη προσθήκη στο νοτιοδυτικό τμήμα του κυρίως κτιρίου, καθώς και ορισμένα μικρά ισόγεια δωμάτια στη δυτική αυλή (τα τελευταία κατεδαφίστηκαν τη δεκαετία του 1980). Το κτίριο στέγασε αρχικά τη Γραμματεία (Υπουργείο) των Ναυτικών (1837) και έκτοτε άλλαξε διάφορους ιδιοκτήτες, χρησιμοποιούμενο κυρίως ως κατοικία, με εξαίρεση τις δεκαετίες '60 και '70, όταν το ημιυπόγειο φιλοξένησε τη μπουάτ “Κατακόμβες” και στο ανώγειο εγκαταστάθηκε το κέντρο “Ταβάνια” (τίτλος εμπνευσμένος από τις αξιόλογες ταβανογραφίες που το κοσμούν). Το ημιυπόγειο χρησιμοποιήθηκε επίσης και ως αποθήκη υφασμάτων (όταν ανήκε στην οικογένεια Τσαντίλη).

Η Οικία Λασσάνη βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς. Στα δεξιά του βρίσκεται το Ρολόι του Κυρρήστου (Πύργος των Ανέμων), ενώ στα αριστερά βρίσκεται η ξύλινη είσοδος του Μενδρεσέ (ιεροσπουδαστηρίου) των οθωμανικών χρόνων.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

538. Οικία Προβελέγγιου

539. Οικία Νικολάου Δραγούμη

Το διώροφο κτίριο που υψώνεται "πανταχόθεν ελεύθερο" στη γωνία των οδών Μυλλέρου και Κεραμεικού, οικοδομήθηκε περί το 1835 στην έρημη τότε περιοχή "Χεσμένο Λιθάρι". Το χαρακτηρίζει η λιτότητα των πρώτων αθηναϊκών οικοδομών, αμέσως μετά την απελευθέρωση. Ανήκει σε μια σειρά κτιρίων (όπως η γειτονική οικία Καντακουζηνού, το σημερινό Μεταξουργείο και η οικία Βλαχούτζη, επί της οδού Πειραιώς), που ανεγέρθηκαν εσπευσμένα, εν όψει της ευελπιστούμενης γειτνίασης με τα μελλοντικά βασιλικά ανάκτορα [1].

Η οικία της παρόδου στην οδό Κλάδου 8, στην περιοχή της Πλάκας, οικοδομήθηκε το έτος 1835, για λογαριασμό του Νικολάου Μ. Δραγούμη (18091879), ο οποίος έλαβε μέρος στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 και επί της βασιλείας του Όθωνα ανέλαβε διάφορα διοικητικά αξιώματα (υπουργός Εξωτερικών το 1862), ενώ παράλληλα εξέδιδε το περιοδικό "Πανδώρα" και συνέγραψε σημαντικές "Ιστορικές Αναμνήσεις". Πρόκειται για ένα απλό κτίριο χωρίς ιδιαίτερο διάκοσμο, εκτός από δύο μικρά αετώματα στις όψεις του, δείγμα πρώιμης νεοκλασικής αρχιτεκτονικής των χρόνων αμέσως μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας. Στο μπαλκόνι (που δεν σώζεται) σημειωνόταν το έτος ανέγερσης (1835), ενώ στη μαρμάρινη κρήνη της αυλής αναφέρεται το έτος κατασκευής της (1837). Ένα από τα ελάχιστα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της πρώτης δεκαετίας του ελεύθερου Ελληνικού κράτους, ερειπώνεται καθημερινά εγκαταλελειμμένο εδώ και δεκαετίες.

Υπάρχει μια ασάφεια γύρω από τον αρχικό ιδιοκτήτη, που ενδεχομένως να ήταν ο Ιταλός "κόντε Μποτσάρι", ο οποίος: "εις Αθήνας ελθών, ηγόρασε πολλά οικόπεδα και αγρούς", διέθετε δε σπίτια σε διάφορα σημεία (οδός Σαρρή, οδός Καπνικαρέας κ.ά.). Το 1865, πάντως, το κτίριο αναφέρεται ως "οικοδομή Δημητρίου Βότσαρη", ενώ αργότερα περιήλθε στην οικογένεια Προβελέγγιου. Στα τέλη του 20ού αιώνα διετέλεσε επί μακρόν υπό κατάληψη ομάδας νέων (γνωστή ως "Κατάληψη της Κεραμεικού"), με ευμενή στάση του τότε ιδιοκτήτη και γνωστού πρωτοπόρου αρχιτέκτονα Αριστομένη Προβελέγγιου. Μετά τον θάνατο του τελευταίου, το κτίριο εκκενώθηκε και πρόσφατα ανακαινίστηκε, με προσθήκη δώματος και νεοκλασικών διακοσμητικών στοιχείων, που δεν προσιδιάζουν στην αρχική, στιβαρή και απέριττη μορφή του.

Τα πρώτα πολεοδομικά σχέδια τοποθετούσαν τα Ανάκτορα μεταξύ Ομόνοιας και Κεραμεικού. Τελικά επιλέχθηκε η τοποθεσία κοντά στον Εθνικό Κήπο (Βασιλικό Κήπο) και την Πλατεία Συντάγματος (Πλατεία Ανακτόρων).

| Η Πόλη των Λόφων |

792

540. Οικία Μαυρομιχάλη Το τριώροφο νεοκλασικό μέγαρο στη γωνία της λεωφόρου Αμαλίας 8 με την οδό Ξενοφώντος, οικοδομήθηκε περί το 1870, βάσει σχεδίων του Δανού αρχιτέκτονα Theophil Hansen. Ανήκε στον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη (εγγονό του ομώνυμου ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης), βουλευτή Οιτύλου από το 1879, επανειλημμένα υπουργό από το 1895 κ.ε. και πρωθυπουργό για ένα μικρό διάστημα (1909-1910), μετά το κίνημα του Γουδή. Το μέγαρο έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο με αποφάσεις του Υπουργείου Πολιτισμού και του ΥΠΕΧΩΔΕ και σήμερα στεγάζει την αντιπροσωπεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Αθήνα. Υπέστη ζημιές από τον σεισμό του 1999, οι οποίες αποκαταστάθηκαν μεταξύ των ετών 2004-2007, βάσει μελέτης των αρχιτεκτόνων Νίκου Χατζηκυριάκου και Γρηγόρη Χατζηδημητρίου. [2] 541. Οικία Βλαχούτζη Το κτίριο της οδού Πειραιώς αρ. 35 στον Κεραμεικό οικοδομήθηκε το 1834-1835, για λογαριασμό των εύπορων Φαναριωτών αδελφών Βλαχούτζη. Στην αρχική του μορφή ήταν διώροφο (ο τελευταίος όροφος προστέθηκε το 1845) και το χαρακτηρίζει η λιτότητα των πρώτων αθηναϊκών οικοδομών, αμέσως μετά την απελευθέρωση. Η ανέγερσή του στο σημείο εκείνο έγινε εν όψει της ευελπιστούμενης γειτνίασης με τα βασιλικά ανάκτορα, που τα πρώτα πολεοδομικά σχέδια τα τοποθετούσαν μεταξύ Πλατείας Ομονοίας και Κεραμεικού. Αρχικά στέγασε τα γραφεία της Βαυαρικής Αντιβασιλείας (1835), ύστερα το Σχολείο των Τεχνών (πριν μετεξελιχτεί σε Πολυτεχνείο) και στη συνέχεια το Ωδείο Αθηνών. Ανακαινισμένο σήμερα, φιλοξενεί τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου.

2. Μ. Γ. Μπίρης, Αθηναϊκή αρχιτεκτονική 1875-1925, σ. 24, 170-172 Φωτογραφία δεξιά: η Οικία Μαυρομιχάλη, απέναντι από την Πλατεία Συντάγματος, η οποία στεγάζει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

542. Μέγαρο Δεληγιώργη Το τριώροφο αρχοντικό στη διασταύρωση της Ακαδημίας με την οδό Κανάρη αρκετοί το καταχωρούν στην ιδιοκτησία του Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός της χώρας επί σειρά ετών, αλλά στην πραγματικότητα ανήκε στον αδελφό του. Γόνος πολιτικής οικογένειας, ο Λεωνίδας Δεληγιώργης γεννήθηκε το 1839 στο Μεσολόγγι και σπούδασε νομικά στην Αθήνα. Ήταν φανατικός αντίπαλος του τότε βασιλιά Οθωνα και για τη μαχητική του αρθρογραφία είχε διωχθεί και για ένα μικρό διάστημα είχε φυλακιστεί στην Κύθνο. Τα προσωπικά του σχέδια άλλαξαν λόγω του αιφνίδιου θανάτου του αδελφού του και πρωθυπουργού, Επαμεινώνδα Δεληγιώργη. Το 1890 ανέλαβε το Υπουργείο Εξωτερικών και πέντε χρόνια αργότερα πέτυχε μεγάλη νίκη στις βουλευτικές εκλογές απέναντι στον Χαρίλαο Τρικούπη. Το μέγαρο άρχισε να χτίζεται το 1890, στη συμβολή των οδών Ακαδημίας και Κανάρη, τη χρονιά που έλαβε το πρώτο δημόσιο αξίωμα. Το οικόπεδο, που φτάνει ως την οδό Πινδάρου, βρισκόταν στην τότε ανερχόμενη περιοχή “βορείως των Ανακτόρων”, πολύ κοντά στα αρχοντικά σημαντικών οικογενειών της πολιτικής και οικονομικής ζωής, που είχαν φροντίσει να αγοράσουν ακίνητα κατά μήκος της τότε λεωφόρου Κηφισιάς (της σημερινής Β. Σοφίας), καθώς και γύρω από την πλατεία Συντάγματος. Ως το 1850 το Κολωνάκι, ήταν “εκτός των τειχών” της παλιάς πόλης. Υπήρχαν λίγα σπιτάκια, τα ξωκλήσια των αγίων Ισιδώρων και Γεωργίου και κυρίως χωράφια όπου έβοσκαν γιδοπρόβατα. Η πρώτη ένταξη στο σχέδιο έγινε με το βασιλικό διάταγμα του 1846 και περιλάμβανε μόνον το μικρό τμήμα μεταξύ των οδών Ακαδημίας, Σόλωνος και Λυκαβηττού. Ακολούθησε το διάταγμα του 1850, με το οποίο διευρύνθηκε η περιοχή ένταξης, φτάνοντας “μέχρι του ημίσεως της αποστάσεως από Αθηνών ως τους Αμπελοκήπους” με σκοπό να αναβαθμιστούν και τα μεγάλα ακίνητα της Μονής Πετράκη.

Το Μέγαρο Δεληγιώργη συγκαταλέγεται και αυτό στα έργα του Τσίλερ στην Αθήνα. Φιλοξένησε για χρόνια την Κινηματογραφική Λέσχη και μετά από εργασίες ανακαίνισης, προβλέπεται να στεγάσει την Πινακοθήκη της Βουλής. Το μέγαρο Δεληγιώργη είναι έργο της ωριμότητάς του και ακολουθεί τις επιταγές της γαλλικής art nouveau. Η βάση του ισογείου έχει ντυθεί από μεγάλες πέτρες, ενώ η κύρια είσοδος τοποθετήθηκε προς την οδό Κανάρη, παρόλο που ήταν υποδεέστερη σε σχέση με την Ακαδημίας. Ελάχιστα είναι τα στολίδια της πρόσοψης, σε αντίθεση με τα υπερφορτωμένα αρχοντικά της εποχής. Τα χαρακτηριστικά στοιχεία του μεγάρου είναι το υπερυψωμένο πρόστυλο της εισόδου και οι τοξωτοί θόλοι στα παράθυρα. Προς την οδό Ακαδημίας υπάρχει μια σοφίτα με τριγωνική στέγη. Το μέγαρο από το 1965 και για περισσότερα από τριάντα χρόνια στέγασε την Ταινιοθήκη της Ελλάδος. Στη διάρκεια της δικτατορίας η λέσχη απειλήθηκε με έξωση, καθώς το Ταμείο ήθελε να αξιοποιήσει το γωνιακό οικόπεδο. Τα σχέδια προέβλεπαν την κατεδάφιση του νεοκλασικού και την ανέγερση πολυώροφου κτιρίου γραφείων. Τα σχέδια είχαν δημοσιευτεί σε εφημερίδες της εποχής, αλλά δεν προχώρησαν. Η Κινηματογραφική Λέσχη αναγκάστηκε να μετακομίσει το 1997, μετά από μια πυρκαγιά που προκάλεσε σοβαρές ζημιές στο νεοκλασικό κτίριο. Χρειάστηκε να περάσουν άλλα 12 χρόνια για να υπογραφεί η συμφωνία με τη Βουλή και να ξεκινήσει η αποκατάσταση του αρχοντικού που προβλέπεται να φιλοξενήσει πλέον την Πινακοθήκη της εθνικής αντιπροσωπείας.

| Η Πόλη των Λόφων |

794

543. Οβρελλοποιειο Τσιμωνιδη - Τσολάκη Το διώροφο νεοκλασικό κτίριο που βρίσκεται στη βορειοδυτική γωνία των οδών Αιόλου αρ. 77 και Ευριπίδου, οικοδομήθηκε το 1850. Ήδη από το 1877 εγκαταστάθηκε εκεί το “αρχαιότερον εν Ελλάδι Μέγα Εργοστάσιο Ομβρελλών” του Ζήση Τσιμωνίδη. Μέχρι την περίοδο εκείνη (τουλάχιστον) το κτίριο έφερε αγάλματα στη στέψη, ενώ υψωνόταν και βιομηχανική καμινάδα στο άκρο προς την οδό Ευριπίδου. Το 1923 η επιχείρηση είχε περιέλθει στον Αναστασιάδη και τον συνέταιρό του Α. Θεοφίλου. Αργότερα το εργοστάσιο περιήλθε στον Α. Τσολάκη, η οικογένεια του οποίου είχε παλαιότερα στον Βόλο και αργότερα στην Αθήνα ανταγωνιστικό ομβρελλοποιείο σε παρακείμενο κτίριο, επί της Αιόλου αρ. 70. Ας σημειωθεί ότι και το τρίτο ομβρελλοποιείο της εποχής εκείνης, του Δ. Δημόπουλου, βρισκόταν επίσης στην ίδια περιοχή (Αιόλου αρ. 89). Επί της Αιόλου 77, από το 1908 και μέχρι τουλάχιστον τα τέλη της δεκαετίας του 1950 στεγαζόταν, πλην του ομβρελλοποιείου, και το κατάστημα οικιακών σκευών Παπαθανασίου (επιχείρηση του κατοπινού προέδρου του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου). Από πλευράς ιδιοκτησίας το κτίριο ανήκε στον Άγγελο Ηλιάδη, ο οποίος με τη διαθήκη του όρισε τα ακίνητά του να διανεμηθούν με κλήρωση στο Θεραπευτικό Ίδρυμα “Ευαγγελισμός” και τα Ορφανοτροφεία “Αμαλίειον” και “Χατζηκώστα”. Βάσει της κλήρωσης που έλαβε χώρα το 1904, το κτίριο περιήλθε στον Ευαγγελισμό, στην ιδιοκτησία του οποίου παραμένει έκτοτε. Με απόφαση του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. το 1985 κηρύχθηκε διατηρητέο, ενώ το 1996 πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποκατάστασης και αφαιρέθηκε η μέχρι τότε διατηρούμενη επιγραφή “Εργοστάσιον Ομβρελλών”. Έκτοτε το κτίριο στεγάζει νεότερες ιδιωτικές επιχειρήσεις.

Στη φωτογραφία απεικονίζεται η κύρια είσοδος της πρώην Λέσχης (και μουσείου) Κινηματογράφου, επί των οδών Ακαδημίας και Κανάρη στο Κολωνάκι.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

544. Γραφεία Εφημερίδος “Εστία”

546. Κτίριο “Κωστής Παλαμάς”

Το τριώροφο κτίριο επί της οδού οδός Ανθίμου Γαζή 7, οικοδομήθηκε το έτος 1876. Βρίσκεται στην Πλατεία Κολοκοτρώνη, δίπλα από την Παλαιά Βουλή των Ελλήνων. Αποτελεί τυπικό δείγμα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, με βάση, κορμό και στέψη στη συμμετρική πρόσοψη και μαρμάρινο εξώστη στον πρώτο όροφο. Τα ανοίγματα του ισογείου περιβάλλονται από μαρμάρινους πεσσούς με κορινθιακά κιονόκρανα, ενώ από πεσσούς περιστοιχίζονται και τα ανοίγματα των ορόφων. Από την ανέγερσή του και εξής, το κτίριο στεγάζει τα γραφεία και το τυπογραφείο της εφημερίδας "Εστία". Το 2004 εγκρίθηκε μια διαδικασία αποκατάστασής του, βάσει μελέτης του αρχιτέκτονα Μιχάλη Τυλιανάκη.

Το νεοκλασικό κτήριο "Κωστής Παλαμάς" ανεγέρθη το 1857 στη συμβολή των οδών Ακαδημίας αρ.48 & Σίνα και αρχικά λειτούργησε ως ιδιωτικό λύκειο με την ονομασία "Ελληνικό Εκπαιδευτήριο". Το 1870 το κτήριο αγοράστηκε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, για να στεγασθούν σ' αυτό Εργαστήρια Ιατρικών και Φυσικών Επιστημών, αίθουσες διδασκαλίας και αργότερα Πανεπιστημιακά Μουσεία. Το 1981, με δωρεά του καθηγητή της Ιατρικής Σχολής Δ. Αντωνόπουλου και της συζύγου του και με οικονομική ενίσχυση από το Υπουργείο Πολιτισμού και το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το κτήριο ανακαινίσθηκε για να χρησιμοποιηθεί ως Εντευκτήριο, Βιβλιοθήκη και χώρος για επιστημονικές συναντήσεις των Πανεπιστημιακών. Το κτήριο εγκαινιάσθηκε το 1985, επί Πρυτανείας Μιχαήλ Σταθόπουλου, με την ονομασία "Κωστής Παλαμάς". Το 2002, με δωρεά του Ιδρύματος "Σταύρος Νιάρχος", αποφασίστηκε η ριζική ανακαίνιση και η εσωτερική αναμόρφωση των χώρων του κτηρίου, προκειμένου να αποτελέσει χώρο φιλοξενίας πολιτιστικών δράσεων και χώρο συνάντησης των μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας.

545. Πολυκατοικία Πεσμαζόγλου Το επιβλητικό τετραώροφο μέγαρο εκλεκτικιστικού ρυθμού επί της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας αρ. 4, που διέθετε και όψη και προς την οδό Ηρώδου Αττικού, οικοδομήθηκε γύρω στα 1900, βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Ernst Ziller. Ανήκε στον Ι. Πεσμαζόγλου και εντάσσεται στην κατηγορία των μεγάλων οικοδομών "εκμετάλλευσης", με κυρία επιδίωξη την ενοικίαση πολυτελών διαμερισμάτων σε ξένους εγκατεστημένους πρόσκαιρα στην Αθήνα. Με το κτίριο αυτό και το σύχρονό του "Νέο Αρσάκειο" της οδού Σταδίου (που χαρακτηρίζονται αμφότερα από τους πυργοειδείς τρούλλους στις ελεύθερες γωνίες), ο Ziller εισάγει, για πρώτη φορά, την μεγάλη κλίμακα στην Αθήνα του 1900. Η προς την οδό Ηρώδου Αττικού δυτική πτέρυγα του μεγάρου κατεδαφίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960, επιβιώνει ωστόσο η ανατολική πτέρυγα ως αυτοτελής πολυκατοικία.

Η ανακαίνιση αποπερατώθηκε το 2004 και το Πολιτιστικό Κέντρο - Εντευκτήριο εγκαινιάσθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2005. Την εκπόνηση της μελέτης της αναμόρφωσης και του εξοπλισμού των εσωτερικών χώρων ανέλαβε ο έγκριτος μελετητής ιστορικής σημασίας χώρων κος Κωνσταντίνος Στάικος. Κύρια πλέον χρήση του Κέντρου είναι η φιλοξενία πολιτιστικών εκδηλώσεων, όπως εικαστικές εκθέσεις, διαλέξεις, παρουσιάσεις βιβλίων, διοργάνωση ημερίδων, παράθεση δεξιώσεων, κ.α. Παράλληλα, το Κέντρο λειτουργεί ως χώρος συνάντησης και συνεργασίας των πανεπιστημιακών, ως Εντευκτήριο με ειδικά διαμορφωμένους χώρους ανάγνωσης, συζήτησης και ενημέρωσης. Στο Κέντρο λειτουργεί επίσης σε καθημερινή βάση εστιατόριο με την επωνυμία "Το Καποδιστριακό".

| Η Πόλη των Λόφων |

796

Το κτίριο “Κωστής Παλαμάς” στην οδό Ακαδημίας λειτουργεί σήμερα ως πολιτιστικός χώρος και στεγάζει εκθέσεις, διαλέξεις, δεξιώσεις και πλήθος άλλων εκδηλώσεων.

Το κτίριο των γραφείων της Εφημερίδας “Εστία” βρίσκεται κοντά στην οδό Σταδίου. Η Εστία είναι η μοναδική καθημερινή εφημερίδα που δεν ακολούθησε τη μεταρρύθμιση της ελληνικής ορθογραφίας που έγινε το 1982 και γι' αυτό ακόμα χρησιμοποιεί το πολυτονικό σύστημα.

547. Προσφυγικές Κατοικίες Γενικά Στοιχεία

Το Σεπτέμβριο του 1922 το μέτωπο της Μικράς Ασίας κατέρρευσε. Τότε ξεκίνησε ο ξεριζωμός εκατοντάδων προσφύγων που εγκατέλειπαν πανικόβλητοι τα σπίτια τους για να γλιτώσουν από τη μανία των Τούρκων. Όσοι πρόσφυγες τα κατάφεραν, στοιβάχτηκαν σε πλοία με προορισμό την Ελλάδα. Έως το 1924, έφτασαν στη χώρα 1,5 εκατομμύριο πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Η άφιξη των προσφύγων βρήκε απροετοίμαστο το ελληνικό κράτος, που ανέλαβε την αποκατάσταση των ξεριζωμένων και τη διατήρηση της κοινωνικής ομαλότητας. Οι βαλκανικοί πόλεμοι και στη συνέχεια ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος, είχαν λυγίσει οικονομικά, κοινωνικά και ψυχικά την ελληνική κοινωνία. Ο αριθμός των προσφύγων ήταν πολύ μεγάλος και οι υποδομές σχεδόν ανύπαρκτες. Δεν είχαν σπίτια, περίθαλψη, επαγγελματική αποκατάσταση και η αγροτική παραγωγή δεν έφθανε για όλους. Ο πληθυσμός που υπήρχε και οι χιλιάδες που ήρθαν, έπρεπε να μοιραστούν τη φτώχεια. Η σύγκρουση γηγενών και προσφύγων ήταν αναπόφευκτη. Στήθηκαν πρόχειροι καταυλισμοί σε διάφορα σημεία της Αθήνας, ενώ πολλοί πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε δημόσια κτίρια, όπως σχολεία, εκκλησίες, αποθήκες [1]. Το 1923 και ενώ η ανέγερση του γηπέδου του Παναθηναϊκού ήταν σε εξέλιξη, εκδόθηκε προεδρικό διάταγμα, μέσω του οποίου ο χώρος απαλλοτριώθηκε υπέρ του Εργατικού Συνεταιρισμού, για την ανέγερση εργατικών κατοικιών. Ο αθλητικός σύλλογος είχε ήδη είχε ξοδέψει 150 χιλιάδες δραχμές, για να κάνει τον βοσκότοπο γήπεδο. Οι φίλαθλοι της ομάδας έγιναν έξαλλοι και καθημερινά συγκρούονταν με τους πρόσφυγες, για την κυριότητα του χώρου. Καμιά πλευρά δεν έκανε πίσω. Από τη μια, οι ταλαιπωρημένοι Μικρασιάτες, που είχαν ξεριζωθεί από τα σπίτια τους και από την άλλη οι οπαδοί του σωματείου. Ο δήμος Αθηναίων, με σημαντική καθυστέρηση, παρενέβη για να δώσει λύση. Παραχώρησε το γήπεδο στον Παναθηναϊκό και έδωσε τη δυνατότητα στους πρόσφυγες, να στήσουν τις παράγκες τους στο απέναντι χωράφι.

Η ανέγερση των προσφυγικών πολυκατοικιών στην λεωφόρο Αλεξάνδρας 165170 άρχισε το 1933, δηλαδή 11 ολόκληρα χρόνια μετά την έλευση τους στην Ελλάδα. Ο οικισμός, αποτελείται από οχτώ πολυκατοικίες τοποθετημένες η μία δίπλα στην άλλη, παράλληλα με τη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Συνολικά διαθέτει 228 διαμερίσματα των περίπου 50 τετραγωνικών μέτρων το καθένα. Το συγκρότημα παραδόθηκε το 1936. Οι προσφυγικές πολυκατοικίες φέρουν μέχρι σήμερα τα σημάδια από τα πυρά που δέχτηκαν κατά τα Δεκεμβριανά. Ήταν η περίοδος που οι δυνάμεις της αριστεράς συγκρούονταν σφοδρά με τις Βρετανικές και κυβερνητικές δυνάμεις στην Αθήνα. Πολλοί αριστεροί μαχητές είχαν βρει καταφύγιο στα προσφυγικά, έτσι οι πολυκατοικίες υπέστησαν πολλές ζημιές από τις οβίδες των Βρετανών, που χτυπούσαν από το Λυκαβηττό. Με τα χρόνια, τα κτίρια που στέγασαν εκατοντάδες οικογένειες προσφύγων εγκαταλείφθηκαν. Οι Μικρασιάτες είχαν ενταχθεί πια στην ελληνική κοινωνία και είχαν αρχίσει να ευημερούν, οπότε αρκετοί μετακόμισαν σε πιο άνετα διαμερίσματα. Σήμερα τα 137 από τα 228 διαμερίσματα ανήκουν στο δημόσιο και είναι εγκαταλελειμμένα. Σε αρκετά ζουν μετανάστες, τοξικομανείς αλλά και μέλη του “αντιεξουσιαστικού” χώρου. Οι απόγονοι των προσφύγων είναι 51 οικογένειες. Το 2009 το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο χαρακτήρισε το συγκρότημα μνημείο, αναφέροντας πως “τα συγκεκριμένα κτίρια έχουν ιδιαίτερη κοινωνική και ιστορική σημασία”. Παρόλο που η σημερινή εικόνα των κτιρίων είναι αυτή της κατάρρευσης, το συγκρότημα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά κέντρα του 20ου αιώνα στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με τα τότε στοιχεία, τον πρώτο χρόνο πέθανε στην Ελλάδα το 20% των προσφύγων. Παρόλο που η αποκατάσταση των προσφύγων ήταν μείζον ζήτημα για το ελληνικό κράτος, οι προσπάθειες για οργανωμένη στέγαση, άργησαν να ξεκινήσουν.

| Η Πόλη των Λόφων |

798

Τα σχεδόν ερειπωμένα σήμερα Προσφυγικά της Λεωφόρου Αλεξάνδρας συμπληρώνουν την άχαρη εικόνα της σύγχρονης πόλης, αλλά ταυτόχρονα γοητεύουν. Εξακολουθούν να στεγάζουν 50 περίπου οικογένειες προσφύγων, οι οποίες δεν κατάφεραν να ορθοποδήσουν τις προηγούμενες δεκαετίες, αλλά και αρκετούς μετανάστες ή τοξικομανείς. Αν και δεν έχουν κλείσει ογδόντα χρόνια ζωής, αποτελούν ένα σημαντικό μνημείο της πρόσφατης ιστορίας.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

548. Παλατάκι

550. Αιγυπτιακή Πρεσβεία

Οι πρώτοι βασιλείς, ο Όθωνας και η Αμαλία, εγκαταστάθηκαν στην νέα τους κατοικία στην Πλατεία Ανακτόρων (σημερινή Πλατεία Συντάγματος) στις 25 Ιουλίου 1843. Η μόνη νέα κατασκευή από τότε ήταν η ανέγερση το 1925 ενός μικρού κτίσματος στον περίβολο των Παλαιών Ανακτόρων, γνωστό σήμερα ως "Παλατάκι", το οποίο χτίστηκε δίπλα στα Ανάκτορα του Όθωνα το 1925, επί της Βασ. Σοφίας αρ. 2 και κοντά στη ιστορική Πύλη της Μπουμπουνίστρας (Μεσογείτικη Πύλη). Πλέον λειτουργεί ως χώρος φιλοξενίας και ενημέρωσης για τα δημοσιογραφικά επιτελεία.

Το νεοκλασικό μέγαρο της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας 3, αρχικά γνωστό ως Μέγαρο Ψύχα, οικοδομήθηκε περί το 1885, βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Ernst Ziller. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο εγκαταστάθηκε εκεί (και εξακολουθεί να στεγάζεται) η Αιγυπτιακή Πρεσβεία.

549. "Petit Palais" (Ιταλική Πρεσβεία) Το μέγαρο στη γωνία της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας με την οδό Σέκερη οικοδομήθηκε περί το 1885, επάνω σε σχέδια του αρχιτέκτονα ErnstZiller, για λογαριασμό του Στέφανου Ψύχα. Το 1903 αγοράστηκε από τον γιο του βασιλιά Γεώργιου Α', πρίγκιπα Νικόλαο, ο οποίος, αφού προέβη σε ορισμένες μεταρρυθμίσεις, βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Αναστ. Μεταξά, εγκαταστάθηκε εκεί το 1904, με τη σύζυγό του Ρωσίδα Μεγάλη Δούκισσα Ελένη. Μετά την έξωση της βασιλικής δυναστείας, το 1923, το μέγαρο νοικιάστηκε προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως παράρτημα του ξενοδοχείου "Μεγάλη Βρετανία" και μετασκευάστηκε σε ένα μικρό πολυτελές ξενοδοχείο δυναμικότητας 60 κλινών, το οποίο λειτούργησε έως το 1933, υπό την ονομασία Petit Palais. Αργότερα εγκαταστάθηκε και εξακολουθεί να στεγάζεται εκεί η Ιταλική Πρεσβεία.

551. Γαλλική Πρεσβεία Το μέγαρο της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας 7, οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1893-1895, βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Μεταξά, που υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες εκπρόσωπους του όψιμου νεοκλασικού ρυθμού. Αρχικά ανήκε στον εγκατεστημένο στην Ελλάδα Βρετανό επιχειρηματία Κάρολο Μέρλιν, ο οποίος το έκτισε το 1893 με σκοπό να το νοικιάσει στη Γαλλική Πρεσβεία, η οποία και στεγάστηκε πράγματι εκεί από το 1896. Το κτίριο αγοράστηκε τελικώς από το Γαλλικό δημόσιο το 1914 και φέρει έκτοτε την ονομασία Hôtel Merlinde Douai, προς τιμήν του Γάλλου προγόνου του αρχικού ιδιοκτήτη. Επισκευάστηκε επανειλημμένα κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, το 1930, το 1985-1986 και ιδίως μεταξύ των ετών 1993-1995, οπότε και ανακαινίστηκαν πλήρως οι προσόψεις και το εσωτερικό του, υπό την επίβλεψη του Γάλλου αρχιτέκτονα και διακοσμητή, Christian Duval.

| Η Πόλη των Λόφων |

800

Παραμονές των εκλογών του 1946 και στη γωνία Σέκερη και Βασιλίσσης Σοφίας είχε εγκατασταθεί η έδρα των συμμαχικών παρατηρητών για την ομαλή διεξαγωγή των εκλογών. Από το τέλος του ΄Β Παγκοσμίου Πολέμου και έπειτα, το κτίριο στεγάζει την Ιταλική Πρεσβεία, ενώ παλαιότερα ήταν το ανάκτορο του πρίγκιπα Νικολάου και για ένα διάστημα, γύρω στα 1930, είχε μεταφερθεί η "Μεγάλη Βρετανία".

Το κτίριο της Γαλλικής Πρεσβείας χρειάστηκε αρκετές ανακαινίσεις μέχρι να φτάσει στη σημερινή του μορφή. Βρίσκεται, όπως και η Ιταλική και η Αιγυπτιακή Πρεσβεία, απέναντι από τα πρώην Βασιλικά Ανάκτορα (σημερινή Βουλή των Ελλήνων).

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

552. Εθνικό Χημείο

553. Σταθμός Λαρίσης

Στις οδούς Σόλωνος 104, Μαυρομιχάλη και Χαριλάου Τρικούπη βρίσκεται ένα σημαντικό μνημείο της πόλης των Αθηνών, το κτήριο όπου στεγαζόταν το Παλαιό Χημείο. Ο αρχιτέκτων Ερνέστος Τσίλερ σχεδίασε το αρχικό κτήριο, το οποίο θεμελιώθηκε το 1885 και η επίσημη έναρξη των μαθημάτων έγινε το 1890. Το 1911 κάηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος του και το 1918 ξανακτίστηκε. Στο Παλαιό Χημείο στεγάστηκαν το Εθνικό Χημείο, το Γενικό Χημείο του Κράτους, το Εθνικό Γραφείο Μέτρων και Σταθμών, η Γεωδαιτική Επιτροπή, η Θαλασσογραφική Εταιρεία, το Βοτανικό Μουσείο κ.ά., ενώ στο Μέγα Αμφιθέατρο του Χημείου δίδαξαν μεγάλα ονόματα των θετικών επιστημών.

Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός Αθηνών, ο οποίος είναι γνωστός με το όνομα “Σταθμός Λαρίσης”, είναι ο κεντρικός σιδηροδρομικός σταθμός της Αθήνας. Ο σταθμός εξυπηρετεί και δρομολόγια του Προαστικού Σιδηροδρόμου, όπως και άλλοι σταθμοί στην ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας. Ανήκει στον Οργανισμό Σιδηροδρόμων Ελλάδoς (ΟΣΕ). Την τρέχουσα περίοδο ο σταθμός ανακατασκευάζεται και τα σχετικά έργα αναμένεται να ολοκληρωθούν το 2016. Ο σταθμός εγκαινιάστηκε στην αρχική του μορφή στις 30 Ιουνίου 1884 με ένα κτήριο που έγινε γνωστό με το όνομα “Σταθμός Πελοποννήσου” λόγω της περιοχής που εξυπηρετούσε σιδηροδρομικώς. Ο σταθμός ανήκε στους Σιδηροδρόμους Πειραιώς - Αθηνών - Πελοποννήσου (ΣΠΑΠ). Το 1904, σε πολύ μικρή απόσταση από τον Σταθμό Πελοποννήσου, εγκαινιάστηκε ο λεγόμενος “Σταθμός Λαρίσης”, αρχικός ιδιοκτήτης του οποίου ήταν οι Σιδηρόδρομοι Ελληνικού Κράτους (ΣΕΚ). Ονομάστηκε έτσι (ανεπίσημα) επειδή αυτός εξυπηρετούσε τη σιδηροδρομική σύνδεση Αθηνών και Λαρίσης. Η Λάρισα αποτελούσε τη σημαντικότερη πόλη κοντά στο βόρειο άκρο της σιδηροδρομικής γραμμής εκείνα τα χρόνια (τότε ακόμη η Θεσσαλονίκη ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία), αλλά το βόρειο άκρο της γραμμής ήταν στην πραγματικότητα ο οικισμός Παπαπούλι, κοντά στα τότε ελληνοτουρκικά σύνορα. Τον Αύγουστο του 2005 ο Σταθμός Πελοποννήσου έκλεισε μόνιμα και οι δραστηριότητες του μεταφέρθηκαν στον παρακείμενο Σταθμό Λαρίσης, ο οποίος φέρει πλέον το όνομα “Σιδηροδρομικός Σταθμός Αθήνας”.

Το μνημείο, ιδιοκτησίας Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει κηρυχθεί διατηρητέο μαζί με τον εξοπλισμό του (όργανα που χρονολογούνται από το 1850) από το Υπουργείο Πολιτισμού και το ΥΠΕΧΩΔΕ. Η κατάσταση διατήρησης του κτηρίου είναι κακή και χρήζει συντήρησης και αποκατάστασης. Οι αλλοιώσεις, οι προσθήκες, η εικόνα εγκατάλειψης δεν μπορούν να κρύψουν τις αρχιτεκτονικές του αξίες. Η μελέτη αποκατάστασης έχει ολοκληρωθεί εδώ και πολλά χρόνια και έχουν προταθεί νέες χρήσεις, όπως μουσείου ιστορίας φυσικών επιστημών, βιβλιοθήκης, πολιτιστικών δραστηριοτήτων κ.α. Τίποτα όμως από όλα όσα έπρεπε να γίνουν δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα και το κτίριο παραμένει εκτεθειμένο στη φθορά, η οποία όσο περνά ο καιρός γίνεται όλο και πιο ανελέητη. Σημαντικές προσπάθειες έγιναν και εξακολουθούν να γίνονται τον τελευταίο καιρό από διαφόρους φορείς, με σκοπό την ευαισθητοποίηση των αρμόδιων υπηρεσιών και των πολίτες, ώστε να αλλάξει οριστικά η τύχη του κτηρίου.

| Η Πόλη των Λόφων |

802

554. Σταθμός Πελοποννήσου Ο Σιδηροδρομικών Σταθμός των Αθηνών εγκαινιάστηκε στην αρχική του μορφή στις 30 Ιουνίου 1884, με ένα κτήριο που έγινε γνωστό με το όνομα “Σταθμός Πελοποννήσου”, λόγω της περιοχής που εξυπηρετούσε σιδηροδρομικώς. Ο σταθμός ανήκε στους Σιδηροδρόμους Πειραιώς - Αθηνών - Πελοποννήσου (ΣΠΑΠ). Χτίστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ τον 19ο αιώνα και αποτελεί διατηρητέο κτίριο ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αξίας. Αποτελεί μικρογραφία με μικρές διαφοροποιήσεις του Σιδηροδρομικού Σταθμού Σιρκετσί της Κωνσταντινούπολης. Από τον σταθμό Πελοποννήσου, μία γραμμή οδηγούσε προς τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Αττικής των Σιδηροδρόμων Αττικής, περνώντας ανισόπεδα πάνω από τη σιδηροδρομική γραμμή Αθήνας - Λάρισας. Η συνδετήρια αυτή γραμμή δε χρησιμοποιούταν από συρμούς που εκτελούσαν δρομολόγια, αλλά μόνο από κενούς ή υπηρεσιακούς και κυρίως για ανταλλαγές τροχαίου υλικού μεταξύ των δύο δικτύων (Σ.Α. και Σ.Π.Α.Π.), τα οποία διέθεταν το ίδιο εύρος γραμμής (1 μέτρο). Η γραμμή αυτή καταργήθηκε το 1931. Τον Αύγουστο του 2005 ο Σταθμός Πελοποννήσου έκλεισε μόνιμα και οι δραστηριότητες του μεταφέρθηκαν στον παρακείμενο Σταθμό Λαρίσης, ο οποίος φέρει πλέον το όνομα “Σιδηροδρομικός Σταθμός Αθήνας”.

Η είσοδος του μερικώς ανακαινισμένου Σταθμού Πελοποννήσου, με την χαρακτηριστική αρχιτεκτονική που εισήγαγε ο Ernst Ziller στην Αθήνα. Σήμερα, λίγο πριν λειτουργήσει ξανά ως Μουσείο Σιδηροδρόμων, φιλοξενεί (σπανίως) θεατρικές ή άλλες παραστάσεις.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

555. Μαρμάρινο Γεωδαιτικό Βάθρο

593. Βόρειος & Νότιος Λόφος

Το σημείο που έχει επιλεγεί για την γεωγραφική μέτρηση της Αθήνας είναι ένα μαρμάρινο γεωδαιτικό βάθρο εμπρός από το αστεροσκοπείο Αθηνών, στον Λόφο των Νυμφών, με εγχάρακτη την ένδειξη Greenwich των Αθηνών, και απέχει περίπου 5 χιλ. από τη θάλασσα.

Οι δύο τεχνητοί λόφοι βρίσκονται εντός του σημερινού αρχαιολογικού χώρου. Αναφέρονται ως “Βόρειος Λόφος” και “Νότιος Λόφος” και αποτελούν στην πραγματικότητα επιχώσεις αρχαιολογικών ευρημάτων (για λόγους προστασίας). Καλύπτουν μεγάλους τύμβους του 6ου αιώνος π.Χ., καθώς και προγενέστερες ταφές του 8ου και του 7ου αιώνος.

567. Μέγαρο Αμβροσίου Ράλλη 595. Ναός Αγίας Τριάδας Ο Σταμάτης Κλεάνθης δημιούργησε μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα του ρομαντισμού στην Ελλάδα, όπως το Μέγαρο του Αμβροσίου Ράλλη, στην πλατεία Κλαυθμώνος, επί της Δραγατσανίου αρ. 6. Το 1926. Το μέγαρο στέγασε την Βρετανική Πρεσβεία από τα μέσα του 19ου αιώνος μέχρι το 1936. Το Μέγαρο Ράλλη κατεδαφίστηκε το 1938, αφού η σκέψη για επισκευή του νεοκλασικού σπιτιού εγκαταλείφθηκε όταν, μετά τον θάνατο του Βενιζέλου, η Ελενα Σκυλίτση εξέφρασε την επιθυμία να πουλήσει το σπίτι της επί της οδού Κηφισιάς (σημερινή Βασ. Σοφίας) στο βρετανικό κράτος.

Η παλαιά Αγία Τριάδα Κεραμεικού βρισκόταν επί της οδού Πειραιώς 67β, δίπλα στη νεώτερη ομώνυμη εκκλησία, στο σημείο όπου βρίσκεται σήμερα η Αγία Τράπεζα. Ήταν Μετόχι της Μονής Καισαριανής. Ήταν σταυρεπίστεγος ναός των χρόνων της Τουρκοκρατίας. Κατεδαφίστηκε το 1957. Ο νέος ναός θεμελιώθηκε το 1940 και έμεινε ημιτελής ως το 1954. Εγκαινιάστηκε στις 12-12-1955 από τον τότε επίσκοπο Ευρίπου (κατόπιν Ζακύνθου), Αλέξιο.

| Η Πόλη των Λόφων |

804

612. Παρεκκλήσι Τριών Ιεραρχών Ιασίου Η Μονή των Τριών Ιεραρχών Ιασίου, στη Ρουμανία, θεωρείται ως ένα από τα πιο όμορφα χριστιανικά κτίσματα και θεμελιώθηκε τον 17ο αιώνα. Τυγχάνει σημαντικής αναγνώρισης από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και αυτός είναι ο λόγος που έχουν δημιουργηθεί παρεκκλήσια του ναού σε διάφορα μέρη, όπως είναι και ο ναΐσκος στη διασταύρωση των οδών Ιβύκου & Ερατοσθένους, στο Παγκράτι, απέναντι από τον Άγιο Σπυρίδωνα. 618. Μέγαρο Παλαμήδη Η πρώτη κατοικία που χτίστηκε επί της οδού Πανεπιστημίου ανήκε στον πολιτικό Ρήγα Παλαμήδη. Ήταν διώροφη με ευρύχωρα δωμάτια και μεγάλη αυλή. Την κατοίκησε ως το 1848 η πολυμελής οικογένεια του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Εκεί συγκεντρώνονταν αγωνιστές της Επανάστασης καθώς και μετέπειτα πολιτικές προσωπικότητες. Ακολούθως κατοίκησε σ' αυτή η οικογένεια του Ρήγα Παλαμήδη. Στη συνέχεια το σπίτι πουλήθηκε (τη δεκαετία του 1880) στον Ευστάθιο Λάμψα, τον ιδιοκτήτη του παρακείμενου ξενοδοχείου “Μεγάλη Βρετανία”, και ενσωματώθηκε σε αυτό.

Ο φερόμενος και ως “Νότιος Λόφος”, εντός του αρχαιολογικού χώρου του Κεραμεικού, κάτω από τον οποίο βρίσκονται κατάλοιπα πολλών αιώνων (για προστασία ή για μελλοντική έρευνα και καταχώρηση).

632. Δημοτικό Θέατρο Αθηνών Γενικά Στοιχεία

Η ιστορία του Δημοτικού Θεάτρου Αθηνών ξεκινάει όταν ο Γρ. Καμπούρογλου εκφράζει την ανάγκη να αποκτήσει η Αθήνα ένα Εθνικό και την επιθυμία να αναλάβει αυτός την ανέγερσή του. Οι φιλικές σχέσεις που διατηρούσε με την Βασιλική Αυλή, επηρέασαν θετικά προς αυτή τη κατεύθυνση. Βέβαια υπήρξαν και πολλές αντιδράσεις όμως τελικά, το 1856, εγκρίνεται η κατασκευή ενός τέτοιου θεάτρου στη πρωτεύουσα. Ο κατάλληλος χώρος βρέθηκε στη σημερινή πλατεία Κοτζιά (πρώην Πλατεία Λουδοβίκου ή Πλατεία Λαού). Οι εργασίες ξεκινούν το 1857, σε σχέδια ήταν του Γάλλου αρχιτέκτονα Francois F. Boulanger. Τα σχέδια έπρεπε να επικυρωθούν τυπικά από τον Όθωνα, όμως αυτά "χάθηκαν" κάπου στη διαδρομή, ενώ οι ανταγωνιστές του Καμπούρογλου κάνουν απόπειρες ώστε οι εργασίες να διακοπούν λόγω μη ύπαρξης εγκεκριμένων σχεδίων.

Μεγάλο πλήγμα δέχεται το Δημοτικό Θέατρο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Το κτίριο χρησιμοποιείται για τη στέγαση προσφύγων, με αποτέλεσμα το θέατρο να υποστεί μεγάλες ζημιές. Εκατοντάδες πρόσφυγες φιλοξενήθηκαν στα θεωρεία του ενώ και όλοι οι υπόλοιποι χώροι είχαν μετατραπεί για τις ανάγκες διαβίωσης τους σε μαγειρεία, σε πλυσταριά κλπ. Οι φθορές πλέον ήταν εκτεταμένες. Διάφορα υλικά καταστρέφονταν συστηματικά ώστε να εξυπηρετούν άλλους σκοπούς (ξύλα για θέρμανση ή τα βελούδα για πατσαβούρες). Η παραμονή των προσφύγων διήρκεσε για πολλά χρόνια, μέχρι το 1927, οπότε και ο τότε δήμαρχος Αθηναίων Σπ. Πάτσης ενδιαφέρθηκε για την αποκατάσταση του Δημοτικού Θεάτρου. Έτσι, από το 1928 ξεκινάνε οι εργασίες για την ανακαίνιση του με υπεύθυνο μηχανικό τον Ε. Λαζαρίδη.

Τελικά ο Καμπούρογλου καταφέρνει να εκδοθεί Βασιλικό Διάταγμα που να εγκρίνει τις εργασίες κατασκευής. Παρόλα αυτά η κατασκευή του θεάτρου δε θα ολοκληρωθεί, μετά τη πτώχευση του Καμπούρογλου. Από το 1871 έγιναν διάφορες προσπάθειες για την ολοκλήρωση του έργου, πάντα όμως χωρίς επιτυχία. Εν τω μεταξύ είχαν γίνει νέα σχέδια για το θέατρο αυτή τη φορά με την υπογραφή του Ερνέστου Τσίλλερ . Από το 1886 και έπειτα, ο Ανδρέας Συγγρός συνέστησε μια μετοχική εταιρία με σκοπό την αποπεράτωση του θεάτρου. Οι εργασίες ξεκίνησαν άμεσα με αποτέλεσμα το κτίριο να έχει ολοκληρωθεί ως το Νοέμβριο του 1888. Πολύ σύντομα η διαχείριση του θεάτρου πέρασε στον δήμο, ενώ ο Συγγρός ζήτησε μόνο να παραχωρηθεί ισοβίως ένα θεωρείο για την οικογένεια του. Στο κτίριο του θεάτρου είχε αποφασιστεί να στεγάζονται και καταστήματα για καλύτερη εκμετάλλευση, πράγμα το οποίο δεν ήταν το ενδεδειγμένο, ενώ είχαν γίνει παραχωρήσεις στις τεχνικές προδιαγραφές, με πιο χαρακτηριστική τη μικρή σκηνή που διέθετε, βάθους μόλις 12.5 μέτρων.

Μαζί με την επισκευή του διακόσμου, των καθισμάτων και όλων των απαραίτητων εργασιών, αυξήθηκε και το μέγεθος της σκηνής. Όμως όλα αυτά είχαν ιδιαίτερα υψηλό κόστος. Μετά το καλοκαίρι του 1929 αναλαμβάνει δήμαρχος ο Σπ. Μερκούρης. Παρά τη έως τότε πρόοδο των εργασιών, οι οικονομικές δυσκολίες είναι μεγάλες, με αποτέλεσμα να αποφασιστεί η διακοπή τους. Ήδη είχαν δαπανηθεί 4.5 εκατομμύρια δραχμές (ποσό εξαιρετικά σημαντικό για εκείνη την εποχή). Έκτοτε άρχισε και η παρακμή του θεάτρου, εφόσον πλέον αφήνεται στη μοίρα του με συνέπεια να ρημάξει. Αργότερα, η ιδέα για τη κατεδάφιση του κτιρίου μπαίνει στην ατζέντα. Λέγεται ότι εμπνευστής της ιδέας ήταν ο τότε διοικητής της Εθνικής Τράπεζας Ι. Δροσόπουλος, ο οποίος και τη μετέφερε στον δήμαρχο Κ. Κοτζιά (μετέπειτα διοικητή Πρωτευούσης). Έτσι, μετά από εισήγηση, το Δημοτικό Συμβούλιο αποφασίζει τη κατεδάφιση του άτυχου θεάτρου στις 16 Μαΐου 1939. Η πλατεία που δημιουργήθηκε έχει μείνει γνωστή με το όνομα του ανθρώπου, που ήταν υπεύθυνος για τη κατεδάφιση του Δημοτικού Θεάτρου Αθηνών.

| Η Πόλη των Λόφων |

806

Υδατογραφία του Ernest Ziller που αναπαριστά το Δημοτικό Θέατρο των Αθηνών (1888). Αποτελεί χαρακτηριστικό έργο του εκλεκτικιστικού ιστορισμού, ενός τρόπον τινά φτωχού συγγενή του ρεύματος που καθιέρωσαν οι ομότεχνοί του, Th. Hansen και G. Semper. Στην τελική του μορφή απλοποιήθηκε αρκετά, ως προς τον διάκοσμο τους (κυρίως τα γλυπτά), αλλά και την γεωμετρία του (η τετράριχτη στέγη με τα αετώματα δεν κατασκευάστηκε ποτέ).

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

633. Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών H Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών που εδρεύει στο Κολωνάκι, στην οδό Σουηδίας αρ. 54, έχει αφοσιωθεί στη συστηματική μελέτη του ελληνικού πολιτισμού από την αρχαιότητα έως σήμερα και θεωρείται ένας από τους κορυφαίους ερευνητικούς και εκπαιδευτικούς φορείς σε όλο τον κόσμο. Ιδρύθηκε το 1881 και έκτοτε προσφέρει μια φιλόξενη βάση για μελέτη και έρευνα στην Ελλάδα σε μελετητές και μεταπτυχιακούς φοιτητές από περίπου 170 συμβεβλημένα κολέγια και πανεπιστήμια της Βόρειας Αμερικής. Σε αυτήν συστεγάζεται η μία από τις δύο σημαντικές βιβλιοθήκες της σχολής, η Blegen, μια διεθνούς φήμης βιβλιοθήκη αφιερωμένη στις κλασικές σπουδές. Η δεύτερη βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση και είναι η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, με εξειδίκευση στην Ελλάδα μετά το τέλος της αρχαιότητας. H Αμερικανική Σχολή πραγματοποιεί ανασκαφές σε δύο από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις του αρχαίου κόσμου. Από το 1896, η Σχολή ανασκάπτει στην Αρχαία Κόρινθο, ένα εκτεταμένο αστικό κέντρο στη βόρεια Πελοπόννησο, με μακρά και ενδιαφέρουσα ιστορία, το οποίο έχει αποτελέσει πεδίο εκπαίδευσης για τις γενεές των αμερικανών αρχαιολόγων. Επίσης, από το 1931, η Αμερικανική Σχολή ξεκίνησε να ανασκάπτει μια δεύτερη θέση στην καρδιά της Αθήνας: τις Αγορές του Σόλωνος και του Θησέως, τα πολιτικά και οικονομικά κέντρα της αρχαίας πόλης. Η ανασκαφή η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα, υποστηρίζεται από ένα δραστήριο ερευνητικό κέντρο που στεγάζεται στη Στοά του Αττάλου, μαζί με το Μουσείο του χώρου. Τέλος, πολλές άλλες αμερικανικές ανασκαφές, καθώς και προγράμματα επιφανειακής έρευνας, πραγματοποιούνται κάθε χρόνο υπό την αιγίδα της Σχολής, σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού.

Το Γραφείο Δημοσιεύσεων της Αμερικανικής Σχολής αναλαμβάνει τη δημοσίευση επιστημονικών μονογραφιών και μελετών για το ευρύ κοινό, έργων που συνάδουν με την αποστολή της. Μία από τις σημαντικότερες δραστηριότητες της Σχολής είναι η δημοσίευση των τελικών πορισμάτων των ανασκαφών στην Κόρινθο και την Αρχαία Αγορά. Το επιστημονικό περιοδικό Hesperia εκδίδεται τέσσερις φορές το χρόνο, από το 1932, και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έντυπα για τις Ελληνικές Σπουδές διεθνώς. 634. Γεννάδειος Βιβλιοθήκη Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, άνοιξε τις πύλες της το έτος 1926 για να φυλάξει τη σημαντική δωρεά 26.000 τόμων βιβλίων του διπλωμάτη και βιβλιόφιλου Ιωάννη Γεννάδιου, ενώ κατέχει σήμερα μία μοναδική ερευνητική συλλογή, η οποία περιλαμβάνει περισσότερους από 120.000 τόμους βιβλίων, καθώς και σπάνιες βιβλιοδεσίες, αρχεία, χειρόγραφα και έργα τέχνης που αναφέρονται στην ελληνική παράδοση και τους γείτονες πολιτισμούς. Η Βιβλιοθήκη στεγάζεται σε ένα κτήριο ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής σημασίας, ακριβώς απέναντι από τις κεντρικές κτηριακές εγκαταστάσεις της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών. Έχει αναδειχθεί σε ένα διεθνώς αναγνωρισμένο κέντρο μελέτης της ελληνικής ιστορίας, λογοτεχνίας και τέχνης από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή. Συμμετέχει επίσης σε ερευνητικά προγράμματα καθώς και σε προγράμματα ψηφιοποίησης. Σε συνδυασμό με τη λειτουργία της ως βιβλιοθήκη και ερευνητικό κέντρο, “το Γεννάδειον” συμμετέχει ενεργά στην πολιτιστική ζωή της Αθήνας με διαλέξεις, σεμινάρια, εκθέσεις και εκδόσεις. Ανήκει, μαζί με τη Βιβλιοθήκη Blegen, στην Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών.

| Η Πόλη των Λόφων |

808

636. Μέγαρο Αντωνίου Δημητρίου Το Μέγαρο Αντωνίου Δημητρίου βρισκόταν επί της οδού Βασ. Γεωργίου 2, απέναντι από τη Πλατεία Συντάγματος. Οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 18421844, σε σχέδια του Δανού αρχιτέκτονα Theophil Hansen. Το μέγαρο κατεδαφίσθη το 1957 για λόγους "ριζικής ανακαίνισης". Για 17 χρόνια (1856-1873) θα στεγάσει την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή των Αθηνών και το μέγαρο αποκαλείται “Maison Lemnienne”, καθώς ο Αντ. Δημητρίου ήταν Λημνιός στην καταγωγή. Η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή θα μεταφερθεί το 1874, στο ιδιόκτητο κτήριο επί της Διδότου 6 και Σίνα. 650. Θέατρο Κωμωδιών Το Θέατρο των Κωμωδιών είχε την πολυτελέστερη χειμερινή αίθουσα στην τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, μετά το Δημοτικό Θέατρο της Πλατείας Κοτζιά. Χτίστηκε το 1891-1892 στην οδό Προαστίου, την σημερινή Εμμανουήλ Μπενάκη, από τον Α. Μπαλάνο. Ήταν ηλεκτροφωτισμένο, ανήκε στον εμπορικό τύπο του θεάτρου ποικιλιών της Ευρώπης και με τον θόλο και την εσωτερική του διακόσμηση μιμούνταν τα γαλλικά πρότυπα. Για τη κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν δομικά στοιχεία από σίδερο και η σκηνή του ήταν εξοπλισμένη με σύγχρονα μέσα. Η όψη του κτιρίου ήταν ιδιαίτερα απλοϊκή, χωρίς ακριβή μορφολογική αξία. Ήταν επηρεασμένη από τον εκλεκτικισμό που μεσουρανούσε στην Ευρώπη, όπου συνυπήρχαν στοιχεία κλασικισμού με μπαρόκ λεπτομέρειες. Λίγα χρόνια αργότερα μετονομάστηκε σε “Πολυθέαμα”. Παρά την νεοτερικότητα και την πολυτέλειά του, η αδυναμία του θεατρικού κοινού της πρωτεύουσας να συντηρήσει περισσότερα από δύο χειμερινά θέατρα, υποχρέωσε τον ιδιοκτήτη του να το μετασκευάσει, εφτά μόλις χρόνια αργότερα, και να το νοικιάσει ως κτίριο καταστημάτων, γραφείων και κατοικιών. [1] [2]

Η Αρχιτεκτονική του Νεοελληνικού Θεάτρου - Φέσσα-Εμμανουήλ Ελένη - σελ. 279-280

Η είσοδος της Γενναδίου Σχολής, βρισκόμενη επί της οδού Σουηδίας, στους πρόποδες του λόφου του Λυκαβηττού.

Περίοδος Απελευθέρωσης Υπόλοιπα Μνημεία

651. Θέατρο Μπούκουρα

652. Υπαίθρια Θέατρα Αθήνας

Το χειμερινό Θέατρο του Μπούκουρα βρισκόταν στη συνοικία “Γεράνι”, επί της σημερινής οδού Μενάνδρου, στην Πλατεία Θεάτρου. Ήταν η σημαντικότερη σκηνή της οθωνικής Αθήνας, μέχρι την κατασκευή του (κατεδαφισμένου σήμερα) Δημοτικού Θεάτρου, στην πλατεία Κοτζιά, και του Βασιλικού (Εθνικού) Θεάτρου, στην οδό Βασιλέως Κωνσταντίνου. Αρχικά η ανάληψη της κατασκευής έγινε το 1838 από τον Ιταλό εργολάβο J. Camillieri, η οποία δεν ολοκληρώθηκε λόγω έλλειψης πόρων, ο V.Sansoni που τον διαδέχθηκε το ολοκλήρωσε, αλλά χρεοκόπησε, με αποτέλεσμα να περάσει έπειτα από πλειστηριασμό στα χέρια του Μπούκουρα. Το διάγραμμα του κτιρίου είχε σχήμα σταυρού, με το τμήμα προς την Μενάνδρου να αποτελεί την κύρια είσοδο, από όπου δύο σκάλες οδηγούσαν στον άστεγο εξώστη. Η αίθουσα ήταν ιταλικού τύπου, αλλά ακαλαίσθητη και φτωχική. Το βασιλικό θεωρείο ήταν πολύ κοντά στη σκηνή, λόγω της βαρηκοΐας του Όθωνα. Η σκηνή ήταν αρκετά ευρύχωρη και εξοπλισμένη με πολλές σκηνογραφίες, έργα του ειδικού τεχνίτη Fornaro. Ο προθάλαμος της εισόδου ήταν επίσης ευρύχωρος και οδηγούσε στην πλατεία. Μέχρι την ανακαίνιση του, ο φωτισμός ήταν ελλιπέστατος και γινόταν με κεριά τοποθετημένα σε κηροπήγια στα τοιχώματα των θεωρείων. Εξωτερικά το Θέατρο Μπούκουρα δεν είχε κάποιο αρχιτεκτονικό ρυθμό και “ωμοίαζε προς μεγάλον περιστερώνα εντός απεράντου αγρού”. Πάντως, για πενήντα χρόνια, και μέχρι τη κατασκευή του Δημοτικού Θεάτρου, κατείχε το μονοπώλιο στα χειμερινά δρώμενα, καθώς μόλις το 1886 άρχισε να αλλάζει ριζικά το σκηνικό στην πρωτεύουσα, κάτι που οδήγησε τελικά και στο κλείσιμο και την κατεδάφιση του το 1897. [1]

Η αρχιτεκτονική του θεάτρου στην μετεπαναστατική Αθήνα άρχισε ταπεινά και αυτοσχέδια, παρά τις προθέσεις της βασιλείας για ένα εντυπωσιακό ξεκίνημα, βασισμένο στο ιδεώδες του ευρωπαϊκού θεάτρου. Το 1836 κάνει την εμφάνιση της η πρώτη υπαίθρια σκηνή, του Σκοντζόπουλου, στην αρχή της Αιόλου, στην παραλίγο “Πλατεία Ανακτόρων” (Πλατεία Ομονοίας). Από τότε και για περισσότερα από 80 χρόνια, οι σκηνές “με στέγην τον αττικόν ουρανόν” θα είναι το κυρίαρχο αρχιτεκτονικό είδος του αθηναϊκού θεάτρου. Σημαντικό είναι πως δεν απείχε ούτε η εξουσία από τις παραστάσεις, καθώς: “κατέναντι της σκηνής το θεωρητήριον του βασιλέως, υψηλόν και μεμονωμένον ως περιστερεών, και εις τα τρεις πλευράς του θεάτρου σειρά θεωρητηρίων δια τους πληρόνοντας μίαν και ημίσειαν δραχμήν”. Τα θέατρα δεν υπήρξαν καρπός κάποιας πολιτιστικής βούλησης. Ήταν δημιούργημα της ανάγκης των Αθηναίων για φτηνή θερινή ψυχαγωγία και ιδιωτική επιχειρηματική πρωτοβουλία. Το μόνο ιεραρχημένο που είχαν τα τετειχισμένα οικόπεδα (μάντρες) ή τα παραπήγματα και οι εξέδρες, ήταν η τυπική διάταξη των θεατών και η στεγασμένη σκηνή. Άλλα υπαίθρια θέατρα ήταν του Σκορπάρου, επίσης επί της Ομονοίας, στην αρχή της οδού Αθηνάς, καθώς και πλήθος σκηνών στα πέριξ του Ιλισσού, όπως: το “Άντρον των Νυμφών”, το “Θέατρο των Ιλισιάδων Μουσών” (αργότερα: “o Παράδεισος”), το “Θέατρο των Ολυμπίων” ή αλλιώς “Ολύμπια” και το “ Απόλλων”. Τα δύο τελευταία μάλιστα, κατεδαφίζονται το 1886 για τη δενδροφύτευση του κήπου του Ζαππείου.

Φέσσα-Εμμανουήλ Ελένη - Η Αρχιτεκτονική του Νεοελληνικού Θεάτρου - σελ. 277-279

| Η Πόλη των Λόφων |

810

Το “Ολύμπια” ήταν το μόνο από τα υπαίθρια θέατρα που η σκηνή του μελετήθηκε και σχεδιάστηκε από αρχιτέκτονα, και μάλιστα, τον Ερνέστο Τσίλλερ, με αποτέλεσμα την μεγάλη αντιπαράθεση της μνημειακής ιταλίζουσας σκηνής με τον ανοιχτό χώρο των θεατών και τα “θρανία”. Πάντως, το περικαλλές θέατρο του Αναστ. Τσόχα με τον νεοπλουτισμό του, έγινε στέκι του “ωραίου κόσμου” της πρωτεύουσας, όπως μας ενημερώνει ο τύπος της εποχής. Άλλα γνωστά και λίγο μεταγενέστερα θέατρα της περιόδου ήταν το “Θέατρο της Ομόνοιας” (στην οδό Ίωνος, στη θέση του νεότερου “Μαρίκα Κοτοπούλη”), ο “Ορφεύς” στην 'Γ Σεπτεμβρίου (Πλατεία Βικτωρίας), ο “Κήπος του Ορφανίδη” στην λεωφόρο Αμαλίας, των “Ποικιλιών” ή “Βαριετέ” στην οδό Σταδίου, της Νεάπολης και το, ακόμα εν λειτουργία, “Αθήναιον”, επί της Πατησίων. Αξίζει να αναφερθεί το ξύλινο υπαίθριο Θέατρο των 2000 θέσεων του αρχαιολόγου και αρχιτέκτονα Dorpfeld, που στήθηκε για την ολυμπιακή έκθεση του Ζαππείου. Υπήρχε επίσης και πλήθος μουσικών σκηνών που προσέφεραν άρτο και θέαμα, τα Καφέ-σαντάν και τα Καφέ-αμάν (ωδικά καφενεία δυτικού και ανατολίτικου ρεπερτορίου αντίστοιχα), με την χαρακτηριστική περιφορά του δίσκου από τους ιδίους τους καλλιτέχνες. Σημαντικό ρόλο στη διασκέδαση του λαού έπαιξαν τα ανδρείκελα του Φασουλή, αλλά και το Θέατρο Σκιών με τον ανατολίτη Καραγκιόζη (Κάραγκιοζ), παραστάσεις πολιτικά καυστικές, αλλά λαϊκές και αγνές, που είχαν ως αποτέλεσμα: “την απόλαυσιν και την χαράν και την αληθή ζωήν κόσμου ολοκλήρου, μη ζητούντος περισσότερα πράγματα και αρκουμένου εις την δροσεράν αύραν της νυκτός, και το ανέξοδον εκείνο θέαμα, και ευτυχίζει και μακαρίζει την ολιγάρκειαν των αγαθών εκείνων ανθρώπων…”. [2]

2. Η Αρχιτεκτονική του Νεοελληνικού Θεάτρου - Φέσσα-Εμμανουήλ Ελένη - σελ. 245-273/410-412

Φωτογραφία του 1860 με τις υπαίθριες αυτοσχέδιες παράγκες που είχαν στηθεί στο ξέφωτο του Ναού του Ολυμπίου Διός, καθώς και στην γύρω περιοχή. Το τοπίο του Ιλισσού φάνταζε ειδυλλιακό για τέτοια θεάματα.

Λίστα Μνημείων Σύντομη Περιγραφή Δομής & Χρήσης Πινάκων

τις σελίδες που ακολουθούν παρατίθενται λίστες που εμπεριέχουν όλα τα μνημεία που περιλαμβάνονται στο παρόν λεύκωμα. Καθότι το ΄Γ μέρος θεωρείται ανεξάρτητο από τα άλλα δύο, οι ίδιοι πίνακες βρίσκονται και στο τέλος του ΄Β μέρους, ενώ όλα τα τεύχη ακολουθούν την ίδια δομή και λογική για καλύτερη σαφήνεια και διασταύρωση στοιχείων μεταξύ τους.

Όπως αναφέρεται και στην εισαγωγή των προηγούμενων μερών, η έρευνα ξεκίνησε από διψήφιο αριθμό μνημείων και κατέληξε αισίως στα 658. Για την καλύτερη οργάνωση της έρευνας χρειάστηκε να κατηγοριοποιηθούν σε λίστες, όπου μπορεί κανείς να βρει όλα τα μνημεία που “ανακαλύφθηκαν” κατά τη διάρκεια της έρευνας. Η πόλη διαθέτει πλήθος αρχιτεκτονικών λειψάνων, ιχνών και δομικών καταλοίπων, αλλά και ορατών διαχρονικών κτισμάτων. Τα μνημεία έχουν καταχωρηθεί σε δύο ειδών πίνακες: ταξινομημένα ανά περίοδο (όπως βρίσκονται και στο εγχειρίδιο) στις σελίδες 813-837 και ταξινομημένα κατά αύξοντα αριθμό, από τη σελίδα 838 έως την σελίδα 846. Η δεύτερη λίστα θα βοηθήσει σημαντικά στην ανάγνωση των χαρτών και τη άμεση ανεύρεση των μνημείων τους. Οι χάρτες του ΄Γ μέρους είναι μερικώς προσαρμοσμένοι στη πληροφορία που εμπεριέχεται σε αυτό. Η χρήση λοιπόν των πινάκων της Λίστας Μνημείων, εκτός από την αναζήτηση των μνημείων, μπορεί να δώσει και πληροφορίες για τα μνημεία που αναφέρονται στο Ά ή το ΄Β μέρος του λευκώματος. Ο διαχωρισμός τους έχει γίνει με τη χρήση μίας μαύρης κουκίδας, η οποία επισημαίνει τα μνημεία που περιγράφονται εντός του συγκεκριμένου τεύχους. Όσα δεν επισημαίνονται εδώ, συνεπάγεται αυτομάτως πως βρίσκονται στα υπόλοιπα δύο τεύχη.

Ιδιαίτερο επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζουν η τρίτη και η τέταρτη στήλη των περιοδικών πινάκων, στις οποίες παρουσιάζεται εν συντομία η θέση και κάποια γενικά στοιχεία του μνημείου που συνοδεύουν (όπως για παράδειγμα το μνημείο: “411. Ιερό της Εκάτης”, για το οποίο αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι βρίσκεται κάτω από το Ιερό της Αγίας Φωτεινής στον Ιλισσό ποταμό). Αντίστοιχη παραπομπή υπάρχει και στο “411. Αγία Φωτεινή”, όπου αναφέρεται η ακριβής θέση του ναού, στη συμβολή των οδών Αρδηττού και Αθανασίου Διάκου. Θα πρέπει να τονιστεί πως η αρίθμηση των μνημείων είναι “τυχαία”, αφού ο αύξων αριθμός που τους δόθηκε έχει να κάνει αποκλειστικά και μόνο με τη σειρά της “ανακάλυψης” και καταχώρησής τους στη λίστα. Αν αυτό φαντάζει πολύπλοκο, η απάντηση βρίσκεται στο ότι το πρώτο ζητούμενο σε αυτή την έρευνα ήταν (και είναι) η αρχειοθέτηση και όχι η ακριβής ταξινόμηση. Επίσης, σκεφτείτε πόσο πιο επίπονο (και μάταιο τελικά) θα ήταν αν, σε μια νέα προσθήκη στη λίστα, ενός μνημείου της Κλασικής Περιόδου για παράδειγμα, έπρεπε να αλλάξει η αρίθμηση όλων των υπολοίπων κατά μία θέση κ.ο.κ. Άλλωστε η τωρινή μορφή ξεκίνησε από μια τέτοια κατάσταση, αφού τα πρώτα διακόσια περίπου μνημεία αποτελούσαν αρχικά μια “συμπαγή” λίστα, μέχρι την ένταξη σε αυτή των υπολοίπων 460 περίπου προσθηκών. Τέλος, η λίστα περιέχει μία ακόμη σημαντική πληροφορία: όσα μνημεία τονίζονται διακριτικά με κάποιο χρώμα (αποχρώσεις του καφέ), σημαίνει ότι εμφανίζονται ιστορικά σε περισσότερες από μια χρονικές περιόδους, όπως ακριβώς συμβαίνει και με το παραπάνω παράδειγμα, σχετικά με το Ιερό της Εκάτης και το ναό της Αγίας Φωτεινής στον Ιλισσό.

| Η Πόλη των Λόφων |

812

3500 - 600 π.Χ. Ι. Προϊστορική Περίοδος 1 2 3 4 4 5 5 6 8 9 10 11 12 13 21 27 201 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 411

Εννεάπυλον Πελαργικό Τείχος (Κυκλώπειον) Μυκηναϊκό ανάκτορο Προϊστορική Αγορά (Αγορά Θησέως) Κατοικίες προϊστορικής περιόδου Προϊστορικά & Γεωμετρικά Λείψανα Τάφοι προϊστορικής περιόδου Θαλαμοειδείς & Λακκοειδείς Τάφοι Κλεψύδρα (πηγή Εμπεδώ) Τάφος Κέκρωπος Πρυτανείον Ελευσίνιον εν Άστυ Βουλευτήριον Ιερόν Κόδρου, Νηλέως και της Βασιλής Πάνοπος κρήνη Εννεάκρουνος Νεκροταφείο Κεραμεικού Νότια πηγή ή Κρήνη της Αλκίππης Πύθιον Ακροπόλεως Βωμός Εισόδου Ακροπόλεως Ιερό Πανδήμου Αφροδίτης Ιερόν Γης Κουροτρόφου Ανάκιον (Ιερόν Διόσκουρων) Άντληση Ύδατος Ιερόν εν Λίμναις Διονύσιον Πύργος Ακρόπολης Θεσμοφόριον Αρχαίο νεκροταφείο Τριγωνικό Ιερό της Εκάτης Κυλωνείον Θεσμοθετείον Βουζίγιον Βουκολείον Ιερό Μειλίχιου Διός Ιερό της Εκάτης

Επισήμανση Μνημείου / Επανεμφάνιση σε δύο ή περισσότερες ιστορικές περιόδους, όχι πάντα με την ίδια χρήση ή όνομα.

Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Αγορά Θησέως Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Αγορά Θησέως “Αγορά Σόλωνος” “Αγορά Σόλωνος” Κουκάκι Αθήνα Αγορά Θησέως Κεραμεικός Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης “Αγορά Σόλωνος” “Αγορά Σόλωνος” “Αγορά Σόλωνος” Λόφος Αρείου Πάγου Αγορά Θησέως Αγορά Θησέως Αγορά Θησέως Λόφος Νυμφών Ιλισσός Ποταμός

ήτοι: Πελασγικόν τείχος Θέση: ΝΔ του Ερεχθείου Διαφοροποιείται από το Πρυτανικόν με το Άσβεστο Πυρ Πλησίον της Βιβλιοθήκης του Πανταίνου Μητρώο Ελληνιστικών χρόνων Ροβέρτου Γκάλι, Καρυατιδών & Καλισπέρη Πηγή του Ηριδανού ποταμού (πλ. Συντάγματος) Από τους Πεισιστρατίδες / Πιθανόν: η ΝΑ Κρήνη της Αγοράς Σόλωνος Πλησίον του Ασκληπιείου Βορείως, εντός των σπηλαίων Ανατολικά του Ιερού Βράχου, πλησίον Σπηλαίου της Αγλαύρου Υπόγεια δίοδος με τη πηγή Αγλαύρου Κάτω από το Θέατρο Διονύσου Θέση: ναός Αθηνάς Νίκης Ανατολικά του Ιερού Βράχου, πλησίον Σπηλαίου της Αγλαύρου Ανατολικά του Ιερού Βράχου, πλησίον Σπηλαίου της Αγλαύρου Ανατολικά του Ιερού Βράχου, πλησίον Σπηλαίου της Αγλαύρου Πλησίον Αγίας Μαρίνας / οδός Οτρυδών Κάτω από ναό Αγίας Φωτεινής

3500 - 600 π.Χ. | 600 - 479 π.Χ. Ι. Προϊσοτρική Περίοδος - ΙΙ. Αρχαϊκή Περίοδος

444 580 559 587 613

Ι. Προϊστορική Περίοδος Θησείον (Ιερό) Βωμός Ερκείου Διός Θησαυρός του Χαλκέως Πελασγικό Υδραγωγείο Ιερό του Πλούτωνος

Αρχαία Αγορά Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Αθήνα “Αγορά Σόλωνος”

Υπό του Κίμωνος / Πλησίον του Διογένειου Γυμνασίου Εντός του Ιερού της Πανδρόσου, δίπλα από το Ερέχθειο Μετέφερε νερό από τον Υμηττό Δεν έχει διασταυρωθεί / κάτω από τη Βιβλιοθήκη του Πανταίνου

14 15 16 17 18 19 20 22 23 24 25 26 28 29 30 31 32 33 83 112 143 212

ΙΙ. Αρχαϊκή Περίδος Ιερόν Ολυμπίου Διός (Ολυμπίειον) Ιερόν του Απόλλωνος Πυθίου Ναός Δήμητρος και Κόρης Εκατόμπεδον (Προπαρθενών) Προπύλαια Ναός Αθηνάς Νίκης Αρχαϊκό Ιερό Διονύσου Οδός Παναθηναίων Οδός Τριπόδων Αιακίον Nαός Μητρός Θεών Ακαδημεία Πλάτωνος Γυμνάσια Αθηνών Ιερό Αθηνάς Πολιάδος Ίχνος Αρχαίας οδού Ιερόν των Νυμφών Ιερόν Ηρακλέους Παγκρατούς Αρχαία Αγορά (Αγορά Σολωνός) Ναός Πανός, Αχελώου & Μουσών Μικρό Ιερό Ηρακλέους Βωμός Βάκχου (Διονύσου) Δια Κοίλης Οδός

Ιλισσός ποταμός Ιλισσός ποταμός Λόφος Άγραι Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος Πλάκα Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αθήνα Αθήνα Λόφος Ακρόπολης Αθήνα Λόφος Νυμφών Ιλισσός ποταμός Αγορά Σόλωνος Ιλισσός ποταμός Αθήνα Πλάκα Δήμος Κοίλης

Υπό του Πεισίστρατου - εώς περίοδο Αδριανού Αλλιώς: Παριλίσσιον Πύθιον / Λεμπέση & Ιωσήφ των Ρωγών Περίπτερος ναός Αθηνάς Πολιάδος Θέση: Θέατρο Διονύσου Από Ωδείο Περικλέους εως οδό Παναθηναίων Για άλλους Δικαστήριο Ηλιαίας (όχι αποδεδειγμένα) σελ. 35 Κυνοσάργες / Λύκειο / Ακαδημία Μπροστά από το Αστεροσκοπείο Αθηνών Κάτω από ναό Αγία Δύναμις στην Μητροπόλεως Θέση: ναός Αγίου Σπυρίδωνος & Αγίας Ζώνης - οδός Λυσίου 4 -

| Η Πόλη των Λόφων |

814

600 π.Χ. - 479 π.Χ. ΙΙ. Αρχαϊκή Περίοδος 219 222 223 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 263 313 336 348 427 428 429 430 443 445 449 453 457

Περιοχή “Σκαλάκια” Τάφος Δευκαλίωνα Ιερό & Βωμός Αφροδίτης Ουρανίας Βωμός Δώδεκα Θεών Εσχάρα Λεωκόρειον Ιερό & Βωμός Διός Ελευθερέου Ιερό & Βωμός Διός Αγοραίου Ναός του Πατρώου Απόλλωνος Πρυτανικόν Περίβολος τάφων Όρος Αγοράς Αγάλματα Τυραννοκτόνων Ορχήστρα Στοά των Ερμών (Ερμαϊκές Στήλες) Νοτιοανατολική Κρήνη Ιερόν Διονύσου Ληναίου Κήποι γυμνασίων Πεισιστράτειον υδραγωγίον Ιερό Αφροδίτης εν Κήποις Ιερόν Βραβρωνίας Αρτέμιδος Βασίλειος Στοά Ιερό Μητρός Περίβολος Δικαστήριον Επί Δελφινίω Ναός του Βορέα και των Αμαζόνων Ναός Αρείας Αθηνάς Έδρες " Ύβρεως" και "Αναιδείας” Ναός της Ημέρας Συγρότημα Κτιρίων C,D & F Ναός Δελφίνου Απόλλωνα Τριτοπατρείον Ιερό Νύμφης “Ηρωδείου” Οικία Σίμωνος

Δήμος Κοίλης Ιλισσός ποταμός Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αθήνα Παγκράτι ιλισσός Ποταμός Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος Λόφος Μουσών Περιμετρικά της πόλης Ιλισσός ποταμός Λόφος Αρείου Πάγου Λόφος Αρείου Πάγου Λόφος Αρείου Πάγου Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Ιλισσός ποταμός Κεραμικός Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος

Αγορά και κατοικίες Δήμου Κοίλης Πλησίον Ολυμπίειου σελ. 62 Βωμός του Ελέου / σελ. 35 Κυκλικό οικοδόμημα - πλησίον του Βωμού 12 θεών Αναφέρεται στην Ι. Προϊστορική Περίοδο, μαζί με το 9.Πρυτανείον Σύμπλεγμα Αρμόδιου & Αριστογείτονος Πλησίον Ορχήστρας Κυνοσάργες / Λύκειο / Ακαδημία Πλησίον του Ολυμπίειου Αλλιώς: Βορειοανατολική Στοά Μαρμάρινες έδρες κατηγορούμενου και κατηγόρου Εντός της Βασιλείου Στοάς Πλησίον Ολυμπίειου Απέναντι από την είσοδο του Ωδείου Ηρώδου του Αττικού Υποδηματοποιείο

600 - 479 π.Χ. ΙΙ. Αρχαϊκή Περίοδος 477 478 501 503 505 506 510 514 518 520 522 524 556 557 558 574 575 579 581 583 584 586 596 599 601 602 603 604 605 621 631 655 656

Ελιά Πλάτωνος Σεμναί Ιερόν Θέμιδος Ναός του Ελικώνος Ποσειδώνα Αμαζόνιος Στήλη Βωμός των Ελικωνίων Μουσών Πηγή Καλλιρόης “Ιλισσού” O Τάφος του Νίσου Ιερό Εμπεδούς Ηράκλειον του Κυνοσάργους Συνέδριον Αρχαϊκαί Κρήναι Ιππόδρομος Βάση του Βρυάξιδος Ιερό Γης “Ολυμπίειου” Ναός Υπερβόρειας Ειλείθυιας Βωμός Ζεφείρου & Ναός Δήμητρος και Κόρης Οικία Αιγέως Βάση Ιερού Πλοίου Κρήνη Δήμου Κοίλης “Καλλιρρόη” Ιερό Χαλκόδωντος Υδραγωγείο Πνύκας Ακαδήμεια Οδός Ιερό Πανός Λόφου Πνύκας Χάλκινος Ίππος του Σίμωνος Ιερό Ευμενίδων Μνημείο της Λεοντίδος Φυλής Ιερό του Αιγέα Ιππολύτειο (Ιερό της Ιππολύτης) Ναός των Ιππίων Ποσειδώνα και Αθηνάς Ορχήστρα Διονυσιακού Θεάτρου Ιερό της Εκάτης Μέσο & Ανατολικό Ιερό

Ακαδημεία Λόφος Αρείου Πάγου Λόφος Ακρόπολης Λόφος Αρδηττού Ιλισσός Ποταμός Ιλισσός Ποταμός Ιλισσός Ποταμός Ιλισσός Ποταμός Λόφος Ακρόπολης Κυνοσάργες Αγορά Σόλωνος Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Ιλισσός Ποταμός Αθήνα Κεραμεικός Ιλισσός Ποταμός Λόφος Αρδηττού Λόφος Μουσών Θησείο Λόφος Νυμφών (Πνύκα) Κεραμεικός Λοφός Πνύκας Κεραμεικός Λόφος Αρείου Πάγου Αγορά Σόλωνος Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Κεραμεικός Λόφος Ακρόπολης Αγορά Θησέως Λόφος Ακρόπολης

Ήτοι: Ναός Θρυών Ελικώνας: αρχαία ονομασία για Κυνοσάργες Άλσος Ελικωνίων Μουσών Πηγή Κλεψύδρας Άγνωστη θέση Πλησίον Πατρώου Απόλλωνος Παρά του Περιπάτου Βόρειο τμήμα Οδού Παναθηναίων Μνημείο ιππικού αγώνος (στην Αγορά Ήλιδος) Παρά το Πύθιον Κάτω από τη Μητρόπολη Αθηνών Κάτω από τον Άγιο Σάββα Πλησίον Αιγέως ή Ιππάδων Πυλών Επιμήκης πέτρινη κατασκευή για πλοίο πομπής Παναθηναίων Πλησίον Δυτικής Πύλης, επί της σημερινής οδού Απ. Παύλου Μυθικός ήρωας / Κάτω από Άγιο Αθανάσιο Κουρκούρη Αρχαότερο του Πεισιστράτειου Προεκτείνεται στη σημερινή οδό Πλαταιών Ορατό από πεζόδρομο Αποστόλου Παύλου Όρος, παρά το Ελευσίνιον Βόρειοι πρόποδες Επάνω στον Ιππίο Κολωνό (λόφο) Προγενέστερη του θεάτρου Πλησίον του Ελευσινίου του Άστεως Βόρεια κλιτύς, πλησίον Ιερού Αφροδίτης & Έρωτος

| Η Πόλη των Λόφων |

816

479 π.Χ. - 338 π.Χ. ΙΙΙ. Κλασική Περίοδος 7 20 34 35 36 37 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 49 60 67 72 186 202 220 224 228 243 244 245 246 247 248

Ιερόν σπηλαίου της Αγλαύρου Νέο Ιερό Διονύσου & βωμός Βήμα Πνυκός Ωδείο Περικλέους Ερέχθειο Παρθενώνας Μνημειακή Κλίμαξ Άγαλμα Προμάχου Αθηνάς Ναός του Ηφαίστου Ιερόν Αρίστης και Καλλίστης Δημόσιο Σήμα Βωμός Διός Φρατρίου και Αθηνάς Φρατρίας Τέλμα Αθήνας (έλος Ηριδανού) Πόρος (“Φυλακές του Σωκράτους”) Θόλος Ποικίλη Στοά Φαληρικόν τείχος Θεμιστόκλειο τείχος Αρχαίες κατοικίες & τάφοι Οικοδόμημα ΄Ζ Φρούριο Μακεδόνων Ναός του Άρεως Ιερόν Ασκληπιού και Υγείας Ηρώο Μουσαίου Μακρά Τείχη Στωϊκά Οικοδομήματα Ιερό Πανδίωνος Στοά του Ελευθερέου Διός Χαλκοθήκη Οίκημα Αρρηφόρων Πανδρόσειον Βωμός Ερεχθείου Ιερόν & σπήλαιον Πανός Ιερόν & σπήλαιον Έρωτος και Αφροδίτης

Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Πνύκας Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Κολωνού Αγοραίου Θριάσιαι πύλαι Θριάσιαι πύλαι Αγορά Σόλωνος Διοχάρους πύλαι Λόφος Μουσών Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Κυνοσάργες Αθήνα Αθήνα Αθήνα Λόφος Μουσών Αθήνα Λόφος Ακρόπολης Λόφος Μουσών Αττική Δήμος Κοίλης Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης

Θέση: Θέατρο Διονύσου Κλίμακα Παρθενώνος / χρήση για τοποθέτηση αναθημάτων Χρυσοελεφάντινο άγαλμα σελ. 35 Νεκροταφείο επιφανών & πεσόντων ανδρών Πιθανή παλαιά απόπειρα δημιουργίας οχυρωματικής τάφρου Παλαιά Λουτρά ή Αρχαίο δεσμωτήριο Η "Σκιάς" / σελ. 62 Πεισιάνακτος Στοά / σελ. 131 Εβρέθει πύργος βορείως του Ολυμπίειου Μεταφέρθηκε στην αγορά τον 1ο αι. π.Χ. Παρά το Θέατρο Διονύσου / σελ. 61 Εντός Φρουρίου Μακεδόνων / Μυθικός ποιητής & θεραπευτής Οχείρωση από την Πνύκα εώς τον Πειραιά Μυθικός βασιλιάς της Αθήνας / θέση: 441.Παλιό Μουσείο Ακρόπολης Στη θέση του ιερού του Διός σελ. 55 σελ. 55 σελ. 55 σελ. 55 σελ. 55 σελ. 55

479 - 338 π.Χ. ΙΙΙ. Κλασική Περίοδος 249 250 251 252 253 256 257 258 259 260 261 262 265 266 267 273 280 281 332 376 377 381 399 426 432 433 434 435 438 439 446 447 448 459

Ιερόν & σπήλαιον Απολλωνος Υποκραίου Ιερόν & σπήλαιον Ολυμπίου Διός Ευρυσάκιον Ναός Δήμητρος και Κόρης Έξω Δρόμος (προς τιμή των νεκρών) Δικαστήριον επί Παλλαδίω Περίβολος δικαστηρίου Νέον Βουλευτήριον Μνημείο Επωνύμων Ηρώων Στρατηγείον (?) Νοτιοδυτική Κρήνη Νότια Στοά - Τράπεζαι Ιερό Αρτέμιδος Αριστοβούλης Βωμός Ναού Άρεως Αργυροκοπείον Στοές “Εκκλησίας του Δήμου” Χορηγικό Μνημείο Νικίου Ιερό Πολιέως Διός Επιτύμβια Στήλη του Δεξίλεω Ταφικός Περίβολος Ηρακλειωτών Ιερό Αρτέμιδος Σωτείρας Οδός Περιπάτου Νεκροταφείο Κλασικής Περιόδου Στοά των Αθηναίων Πινακοθήκη Προπυλαίων Κιμώνεια μνήματα Περίβολος & Στοά Ιερών Διονύσου Χαλκουργεία Τάφος Λακεδαιμονίων Ιερό της Εργάνης Αθηνάς Ιππαρχείον Δεσμοτήριον Δημόσιον Αγάλματα Ηφαίστου & Αθηνάς Ναός Αρτέμιδος Ευκλείας

Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Αγοραίου Κολωνού Αγορά Θησέως Θριάσιαι πύλαι Κουκάκι Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αθήνα Αγορά Σόλωνος Λόφος Νυμφών (Πνύκα) Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Θριάσιαι πύλαι Κεραμεικός Κεραμεικός Λόφος Ακρόπολης Πλατεία Συντάγματος Αγορά Σόλωνος Λόφος Ακρόπολης Λόφος Φιλοπάππου Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Κεραμεικός Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Λόφος Κολωνού Αγοραίου Λόφος Ακρόπολης

Παρά του Ναού του Ηφαίστου Βορείως του Ιερού του Κόδρου Δωμάτια - εστιατόρια (τράπεζαι) Δήμος Μελίτης / Νηλέως & Ηρακλειδών Ημιτελείς Πλησίον θεάτρου Διονύσου Πλησίον υπήρχε μάντρα με βόδια για τις θησίες Εντός του Δημοσίου Σήματος Περιέχει τη Στήλη του Αγάθωνος Στην δυτική έκταση του αρχαιολογικού χώρου Εντός του χώρου του ΜΕΤΡΟ Εντός του: 230.Ιερό του Πατρώου Απόλλωνα Αριστερά εκ της ανόδου Ολυμπιονίκης, πατέρας Μιλτιάδη και Θουκιδίδη Θέση: Θέατρο Διονύσου Δίπλα από το Ασκληπειίο “Εγκάρσια Οδός” Κεραμεικού / 403 π.Χ. Πλησίον της Προμάχου Αθηνάς Αλλιώς: Πόρος Εντός του Ηφαιστείου -

| Η Πόλη των Λόφων |

818

479 - 338 π.Χ. ΙΙΙ. Κλασική Περίοδος 479 480 485 486 487 494 495 508 509 511 517 523 560 576 577 578 592 594 597 598 611 619 622 627 628 629 630 641 643 653 657 658

Κτίρια Α, Β, C, D & Ε Γλυπτά Εντός & Πέριξ Ναού Άρεως Μαγειρείο Θόλου Περίβολος Θόλου Μνημεία εντός Περιβόλου της Θόλου Πειραϊκή Οδός “Οδός Μαρμαρογλυπτών” Παλαίστρα του Ταυρέα Λουτρό Διοχάρους Λουτρό Ισθμονικού Παρόδιο Ιερό Ηλιακό Ρολόι Μέτωνος Οικία Λισίου Νοτιοανατολικός Ναός Νοτιοδυτικός Ναός Ιερό Ιτωνίας Αθηνάς Κυκλικός Περίβολος (Λουτρό) Εκατείον Κρήνη Διπύλου Επτάθρονον Βαλβίδα Δρόμου Οικίες Κλασικής Περιόδου Ιερός Βόθρος Χρυσοελεφάντινο Άγαλμα Διονύσου Μικρό Ιερό Διός Υψίστου Βάραθρο Ναϊσκος Αίαντος και Ηρακλέους Περιφερειακή Οδός Βωμός Ερκείου Διός, Ερμή και Ακάμαντα Η Βιοτεχνική Περιοχή “Ιερό των Σκύφων” Ιερά “Αθηνάς Νίκης”

Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Ιλισσός Ποταμός Αθήνα Κουκάκι Λόφος Ακρόπολης Λόφος Νυμφών (Πνύκα) Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Κυνοσάργες Κεραμεικός Κεραμεικός Κεραμεικός Λόφος Μουσών Λόφος Αρδηττού Αθήνα Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Πνύκας Λόφος Νυμφών Λόφος Πνύκας Αθήνα Κεραμεικός Αγορά Σόλωνος Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης

ΒΔ της Αγοράς και Λόφος Αρείου Πάγου Νοτίως της Αγοράς Σόλωνος Εντός Σύγχρονης Οικίας Διοχάρους Πύλαι / Αρχή Μητροπόλεως Ιτόνιαι Πύλαι / Μακρυγιάννη & Χατζηχρήστου Παρά τον ναό της Αγίας Παρασκευής - Θέατρο Διονύσου Ηλιοτρόπιο Μέτωνος/ Πάνω από το Βήμα Δίπλα στην οικία Σίμωνος - αρχαίο κομμωτήριο Κοντά στην Οδό Παναθηναίων και το Νομισματοκοπείο Ανάμεσα στη Θόλο και το Ωδείο Αγρίππα Πλησίον Ιτωνίων Πυλών Λουτρική εγκατάσταση μπροστά από Θριάσιαι Πύλαι Για την υποδοχή και ανάπαυση των επισκεπτών Πλησίον μνημείου Φιλοπάππου - Πιθανή δικαστική χρήση Έντός Παναθηναϊκού Σταδίου Άρειος Πάγος, λόφος Πνύκας, Ηρώδειο κ.α. Εντός του συμπλέγματος του Ασκληπιείου Εντός Νέου Ιερού Διονύσου Ελευθερέος Μεταφέρθηκε στην Αγορά κατά την ρωμαϊκή περίοδο Τόπος εκτέλεσης, παρά των Δημίων Πυλών Πλησίον Διπύλου προ των Πυλών & Α. Δημήτρη Λουμπαρδιάρη Περιμετρικά της τάφρου και της οχύρωσης Σε επαφή με το Δίπυλο Νοτιοδυτικά του Όρους και της Θόλου, στην Πειραϊκή Οδό Βόρεια κλιτύς Μεταξύ του ναού των Προπυλαίων και του Ηρωδείου

338 - 86 π.Χ. IV. Ελληνιστική Περίοδος 16 25 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 61 64 92 221 254 262 268 269 270 271 272 274 275 276 290 300 315 316 325 329 436

Ναός Αγροτέρας Αρτέμιδος Μητρώο Παναθηναϊκόν Στάδιον Θέατρο Διονύσου Στοά Ευμένους Μνημείον Λυσικράτους Διογένειον Γυμνάσιον Γυμνάσιον Πτολεμαίου Στοά Αττάλου Πομπείον Κήπος Μουσών Εμπορική Αγορά (Νότια Πλατεία) Μεσαία Στοά Πρόσβαση Παναθηναϊκού Σταδίου Χορηγικό Μνημείο Θρασύλλου Νεκροταφείο Δήμου Κοίλης Χορηγικοί Κίονες Νότιας Κλιτύος Νότια Στοά Μητρώο Αγροτέρας Ευμένους Αδριάντας Τέθριππος Κλεψύδρα Αγοράς Βήμα στοάς Αττάλου Προτείχισμα και Τάφρος Μνημείο Δημοκρατίας Ανατολική στοά Βαλανείον Κεραμεικού Πρόπυλο & Κρήνη Βουλευτηρίου Ελληνιστική Πύλη Διατείχισμα λόφου Μουσών Βάθρα Τιμητικών Αναθημάτων Πύλη της Ιππομαχίας Ιερό Ηγεμόνης Αφροδίτης, Δήμου & Χαρίτων Δωρική Στοά

Δήμος Άγραι Αγορά Σόλωνος Λόφος Αρδηττού Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Πλάκα Αθήνα Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Κεραμεικός Παγκράτι Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Ιλισσός Ποταμός Λόφος Ακρόπολης Δήμος Κοίλης Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος Ιλισσός Ποταμός Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Τείχος Αθήνας Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Κεραμεικός Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Λόφος Μουσών Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος Λόφος Αγοραίου Κολωνού Λόφος Ακρόπολης

Ναός Δήμητρος και Κόρης Παλιό Βουλευτήριο (Ναός Μητρός των Θεών) Καλλιμάρμαρον Επίσης: Φανάρι Διογένους Ερεχθέως και Ανδριανού Βορείως του Ελευσινίου, πλησίον ιερού Θησέως Θριάσιαι πύλαι Κήπος Θεοφράστου Υπό τον Ηρώδη τον Αττικό Αργότερα: Παναγιά Σπηλιώτισσα Χρήση μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια Πάνω από το Μνημείο του Θρασύλλου Διατηρείται η μαρμάρινη βάση στα Προπύλαια Μπροστά από Αιακείο Υδραγωγείο - Εκτός των Τειχών Πλησίον ναού Ηφαίστου Από Μελίτιδαι πύλαι μέχρι φρούριο Μακεδόνων Θέση: Θέατρο Διονύσου Από Βωμό 12 Θεών εώς Ευριπίδου Πλησίον Αφροδίτης Ουρανίας Παρά το Ασκληπειίο / Εγκοιμητήριον

| Η Πόλη των Λόφων |

820

338 - 86 π.Χ. IV. Ελληνιστική Περίοδος 437 442 483 484 488 614 615 644 645

Ιωνική Στοά Σπήλαιο & Υπόγεια Στοά Αρδηττού Σκευοθήκη (ή Οπλοθήκη) Τετράγωνο Περιστύλιο (Δικαστήριο?) Ελληνιστικά καταστήματα αγοράς Πρόπυλο Ελευσινίου Βάση Αναθηματικών Αττικών Στηλών Κτίριο Αποθηκών Χάλκινος Ανδριάντας Σωκράτους

Λόφος Ακρόπολης Λόφος Αρδηττού Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Κεραμεικός Κεραμεικός

Παρά το Ασκληπειίο Αριστερή πλευρά, κάτω από το Στάδιο Πλησίον ναού Ηφαίστου Κάτω από τη Στοά του Αττάλου / Ημιτελές Θησείο - στις γραμμές του ηλεκτρικού Νοτίως του 10.Ελευσινίου του Άστεως Ανατολικά του 10.Ελευσινίου του Άστεως Στη θέση του Πομπείου Εντός του Πομπείου

86 π.Χ. - 267 μ.Χ. V. Ρωμαϊκή Περίοδος 22 23 24 35 51 62 63 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 185 269 277 278 279 282 283 284 285 286 287 288

Νέα Οδός Παναθηναίων Οδός Περιπάτου (Μικρή) Νέο Δικαστήριον Ηλιαίας Νέο Ωδείο Περικλέους Επιθέατρο Διονύσου Ναός Θεάς Τύχης Τάφος Ηρώδη Αττικού Ρωμαϊκή Αγορά Ωδείον Ηρώδου Αττικού (Ηρώδειο) Ναός του Άρεος Ωρολόγιον Ανδρονίκου του Κυρρήστου Αδριάνειο τείχος Ωδείο Αγρίππα Ναός της Ρώμης & του Αυγούστου Νέο Ασκληπιείον Περίβολος ναού Ολυμπίου Διός Βιβλιοθήκη Αδριανού Αδριάνειο υδραγωγείο Μνημείον Φιλοπάππου Βιβλιοθήκη του Πανταίνου Παλαιοχριστιανική βασιλική Βαλεριάνειον τείχος Μνημείο Φειδιππίδη Μνημείο (Βάθρο) του Αγρίππα Δεξαμενή Ηρωδείου Αγορανομείον ή Σεβαστείον Βεσπασιανές Βακχείον Δεξαμενή Αδριανού Αγάλματα Τριτώνων και Γιγάντων Πάνθεον Γυμνάσιον Αδριανού Βασιλική (Διοικητικόν Κτίριον) Κλίμακα ναού του Ηφαίστου

Αγορά Σόλωνος Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Αρδηττού Λόφος Αρδηττού Ρωμαϊκή Αγορά Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος Ρωμαϊκή Αγορά Αθήνα Αγορά Σόλωνος Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Ιλισσός ποταμός Ρωμαϊκή Αγορά Αθήνα Λόφος ΜουσώνΑγορά Σόλωνος Οδός Πατησίων Αθήνα Λόφος Αρδηττού Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Ρωμαϊκή Αγορά Ρωμαϊκή Αγορά Λόφος Ακρόπολης Λόφος Λυκαβηττού Αγορά Σόλωνος Αθήνα Ρωμαϊκή Αγορά Αγορά Σόλωνος Λόφος Κολωνού Αγοραίου

Μέχρι οδό Τριπόδων Από την οδό Τριπόδων μέχρι το θέατρο Διονύσου Υπό του Σύλλα Αλώσεως Προσθήκη Άνω διαζώματος Αέρηδες (υδραυλικός μηχανισμός) Επέκταση Θεμιστόκλειου τείχους / Βασ. Σοφίας & Πανεπιστημίου Ανατολικά του Παρθενώνος Αφιερωμένο στον γιατρό Άμυνο Στη θέση του 10.Ελευσινίου 1ος αι. μ.Χ. - Πλησίον του Αγίου Λουκά (βάση θρύλων) Λείψανα: Σπ. Δόντα & Φαλήρου / Βούρβαχη & Λ. Συγγρού Από Ηρώδη Αττικό / “Ερώι το Μαραθώνιω” Βάθρο με τέθριππο - Μνημείο Ευμένη & Αττάλου Μπροστά από την κλίμακα του ωδείου Εν αναμονή ολοκλήρωσης της αρχαιολογικής έρευνας Πρώτα δημόσια αποχωρητήρια Ιερό Διονύσου Υποστηλώματα ωδείου Αγρίππα Κοινό ιερό Θεών - άγνωστη θέση Πίσω από τη Στοά του Αττάλου Πλησίον Στοάς Αττάλου Περιβαλλόμενη από κήπο

| Η Πόλη των Λόφων |

822

86 π.Χ. - 267 μ.Χ. V. Ρωμαϊκή Περίοδος 289 291 292 293 294 295 296 297 298 299 301 301 302 303 303 304 305 306 475 476 481 482 491 492 493 561 562 607 608 616 617 620 646 647

ΝΑ Εξέδρα Βιβλιοθήκης Αδριανού Αψίδα αγοράς Νυμφαίον Αργυροκοπείου Μνημείο Ευβουλίδου Ελευσινιακός Κηφισός Γέφυρα τετράτοξη Κηφισού “Αδριανούπολις” Άγαλμα Αδριανού Μονόπτερος ναός Γραφεία του Κράτους Οχετοί και φρέατα Μεγάλος Αγωγός Ρωμαϊκοί Κήποι, Κρήναι και Γυμνάσια Ρωμαϊκές κατοικίες & Κτίσματα Νότια Ρωμαϊκή Οικία Ρωμαϊκά Υδραγωγεία και Βαλανεία Ρωμαϊκό λουτρό Ζαππείου Μνημείο “Τω Αγνώστω Θεώ” Ναός του Κρόνου και της Ρέας Ναός του Πανελληνίου Διός Στοά Αδριανού Νοτιοανατολική Στοά Άρτεμις Βουλέα Ναός Ελευσινιακών Θεοτήτων Άγαλμα Γάιου Καίσαρα Βεσπασιανές “Πανταίνου” Βεσπασιανές “Θόλου” Αμφιθέατρο Αρδηττού Σαρκοφάγοι Λόφου Αρδηττού Δωμάτια Ελευσινίου Στοά Ρωμαϊκής Περιόδου Περίστυλη Στοά Βάση Ανδριάντα Ιερό Εκάτης

Ρωμαϊκή Αγορά Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Κεραμεικός Αθήνα Αθήνα Ιλισσός Ποταμός Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αθήνα Αγορά Σόλωνος Αθήνα Αθήνα Αγορά Σόλωνος Αθήνα Αθήνα Λόφος Αρείου Πάγου Ιλισσός ποταμός Ιλισσός ποταμός Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Λόφος Αρδηττού Λόφος Αρδηττού Αγορά Θησέως Αγορά Θησέως Αγορά Σόλωνος Κεραμεικός Κεραμεικός

Οικόπεδο “Καλάμια” Μεταξύ στοάς Αττάλου και βιβλιοθήκης Πανταίνου Θέση Αγίων Αποστόλων - 11ος αι. ΝΑ της Αγοράς / Πλησίον Αγίων Ασωμάτων Υπό Αδριανού Υπό Αδριανού Πέριξ του Ζαππείου, του Εθνικού Κήπου & της Πλατείας Συντάγματος Μπροστά από το Βουλευτήριο Πλησίον της στοάς του Αττάλου Αλλιώς: Δημόσια Γραφεία - Πλησίον Μεσαίας Στοάς Καταλήγοντες εις τον Ηριδανόν ποταμόν βλ: Εθνικός Κήπος και στρατόπεδο Σπύρου Δοντά & Φαλήρου / Βούρβαχη & Συγγρού Νοτίως της Αγοράς Σόλωνος, στην “Αγορά του Θησέως” Αντιστοίχως σε: Φάληρο, Ολυμπία, Λόφο Πνυκός κ.α. Πλησίον του Ολυμπίειου Πλησίον του Ολυμπίειου Πλησίον Ποικίλης Στοάς Πλησίον Βιβλιοθήκης Πανταίνου Πλησίον Ωδείου Αγρίππα Πλησίον Ωδείου Αγρίππα Πλησίον Ναού Άρεως Δυτικά, προς την Παζαρόπορτα ΝΑ, παρά το όρος της Αγοράς Μικρό θέατρο όπου λάμβαναν χώρα θηριομαχίες και άλλα θεάματα Βορείως του 10. Ελευσινίου του Άστεως Κάτω από τη Βιβλιοθήκη του Πανταίνου Στην Οδό Παναθηναίων Βάση αγάλματος Αυτοκράτορα Μεταξύ Τριτοπατρείου και Νότιου Λόφου

267 - 408 μ.Χ. VI. Υστερορωμαϊκή Περίοδος 45 80 81 82 84 85 86 87 284 307 308 309 455 456 489 490 496 515 582 606 616 617 648

Νέα Θόλος Γυμνάσιον Αγοράς - “Ανάκτορο των Γιγάντων” Υστερορωμαϊκό τείχος Θολωτή δεξαμενή “Τρίκλιτος Βασιλική” Μητρώου Οικοδόμημα Αέτιου Μέγα Γυμνάσιον Γυμνάσιον Ολυμπίου Διός Αγάλματα Τριτώνων και Γιγάντων Οικία Ιουλιανού Ανδριάντας Ερκούλιου Ιδιωτικαί σχολαί Κτίριο Χ Κτίριο Ω Υστερορωμαϊκή Στοά Υστερορωμαϊκή Έπαυλις - οικία Βοριοανατολικό Λουτρό Κατοικίες Υστερορωμαϊκής Περιόδου Προχριστιανικό Νεκροταφείο Αρδηττού Οικίες Νεοπλατωνικών Φιλοσόφων Δωμάτια Ελευσινίου Στοα Ρωμαϊκής Περιόδου Στοές “Πομπείου”

Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Ρωμαϊκή Αγορά Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αγορά Σόλωνος Αθήνα Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος Λόφος Αρείου Πάγου Λόφος Αρείου Πάγου Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Αθήνα Λόφος Αρδηττού Λόφος Αρείου Πάγου Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Κεραμεικός

Στη θέση του Ωδείου Αγρίππα και της Μέσης στοάς Από λόφο Ακρόπολης, μέχρι βιβλιοθήκη Αδριανού Όπισθεν των Προπυλαίων Παλιό Βουλευτήριο και Μητρώο Προς τιμή Αρκαδίου και Ονωρίου / Πλησίον Μητροπόλεως Νοτίως του ωδείου Ηρώδου Αττικού (Δ. Αρεοπαγίτου) Βόρεια, εκ της Λεωφόρου Βασ. Αμαλίας Επανάχρηση στο πρόπυλο του Γυμνασίου Πλησίον αγάλματος Προμάχου Αθηνάς Θησείο - στις γραμμές του ηλεκτρικού Πλησίον Βασιλικής Κάτω από τους σημερινούς χώρους υγιεινής του Σταδίου Βορείως του 10.Ελευσινίου του Άστεως Κάτω από τη Βιβλιοθήκη του Πανταίνου Στη θέση του Πομπείου & του Κτιρίου των Αποθηκών

| Η Πόλη των Λόφων |

824

408 - 565 μ.Χ. VΙΙ. Προχριστιανική - Πρωτοχριστιανική Περίοδος 16 36 39 68 88 89 90 91 92 94 95 96 97 99 100 101 102 134 255 278 310 311 312 314 333 563 564 565 566 623 624

Παναγιά στην Πέτρα Βασιλική “Ερεχθείου” Άγιος Γεώργιος Θησείου Χριστιανική εκκλησία Ωρολογίου Κυρρήστου Βασιλική Ιλισσού Άγιος Νικόλαος “Ολυμπίειου” Βασιλική “Διονυσιακού θεάτρου” Βασιλική Κληματίου Παναγιά η Σπηλιώτισσα Παλαιοχριστιανικός “Αγίας Αικατερίνης” Εκκλησία Μεγάλης Παναγιάς Παλαιοχριστιανικός Ναός “Αρχαίας Αγοράς” Παλαιοχριστιανικός “Κεραμεικού” Βασιλική “Εθνικού Κήπου” Χριστιανικοί Ναόι Νεκροταφεία Χριστιανικά Υδρόμυλος Αγοράς Παναγιά Αθηνιώτισσα Βασιλική Αγίων Αναργύρων Βασιλική “Αγορανομείου” Αγία Τριάς Άγιος Ανδρέας Ασκητήριον Αγίου Αθανασίου Φρεάτια ή Δεξαμεναί Ύδρευσης Μαρμάρινα Πλαίσια Πύλης Ιουστινιάνιον (ή Βασιλικόν) Τείχος Ναός Ταξιαρχών “Προπυλαίων” Παλαιοχριστιανικός “Αρείου Πάγου” Γυμνάσια, Οικίαι, Λουτρά, Ιδιωτικαί Σχολαί Σταυρωμένος Πέτρος Ναός Αγίου Ισαύρου

Λόφος Άγραι Λόφος Ακρόπολης Θησείο Ρωμαϊκή Αγορά Ιλισσός ποταμός Ιλισσός ποταμός Λόφος Ακρόπολης Λόφος Λυκαβηττού Λόφος Ακρόπολης Πλάκα Ρωμαϊκή Αγορά Αγορά Σόλωνος Κεραμεικός Εθνικός Κήπος Αθήνα Αθήνα Αγορά Σόλωνος Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Ρωμαϊκή Αγορά Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Αθήνα Αθήνα Αθήνα Λόφος Ακρόπολης Λόφος Αρείου Πάγου Αθήνα Παγκράτι Λόφος Νυμφών

Ναός Αγροτέρας Αρτέμιδος Ερέχθειο Ναός Ηφαίστου Χρήση ως βαπτιστήριον Τόπος μαρτυρίου Αγίου Λεωνίδη Τρίκλιτος βασιλική Ναός Αγίας Παρασκευής Νοτίως του λόφου, περιέχον τάφο επισκόπου Κληματίου Εντός σπήλαιου μνημείου Θρασύλλου Θέση : Αγία Αικατερίνη Εντός βιβλιοθήκης Ανδριανού Θέση: ναός Αγίου Φιλίππου Σοζώμενενος κίωνας Πρωτοχριστιανικής εποχής (?) Σημειωμένα στον πίνακα VII Ο παλαιότερος γνωστός υδρόμυλος Βασιλική Παρθενώνος / διατηρείται η ελικοειδής κλίμαξ Ασκληπιείο / ναός αφιερωμένος αρχικά στον Σωτείρα Χριστό Θέση: περιπτέρου Αθηνάς Πολιάδος Βορείως του Ηρωδείου / Μετετράπη σε τεκέ τον 15ο αιώνα Εντός του Σπηλαίου Πανός Αυλή οικίας, Ανδριανού 80 / Εκκλησία Υπαπαντής Δεν έχει βρεθεί, αναφέρεται απο περιηγητές Στην τοποθεσία Ελάφου (σημερινό Θησείο)

565 - 1204 μ.Χ. VIIΙ. Βυζαντινή Περίοδος 94 95 96 98 103 104 105 106 107 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 120 121 122 128 156 184 264 317 318 319 320 321 452

Αγία Αικατερίνη Τρίκλιτος Βασιλική Μεγάλης Παναγιάς Άγιος Απόστολος Φίλιππος Αγία Μαρίνα Άγιος Ιωάννης Μαγκούτη Σωτείρα Λυκοδήμου Παναγιά Γοργοεπήκοος Καπνικαρέα Άγιοι Θεόδωροι Άγιος Ιωάννης Θεολόγος Άγιοι Ασώματοι Άγιοι Απόστολοι Σολάκη Αγία Δύναμη Θεοτόκου (Παναγία Ροδακιώτισσα) Αγία Θέκλα Άγιος Γεώργιος ο Αλεξανδρινός Άγιος Νικόλαος του Ραγκαβά Σωτείρα Κοττάκη Αγιά Ειρήνη (Ρηνάκι) Άγιος Γεώργιος του Καρύκη Άγιοι Ανάργυροι Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος Ριζόκαστρον Τείχος Μεταμόρφωση του Σωτήρος Λείψανα Βυζαντινών Οικιών Ταξιαρχών Πετράκη Βασιλική “Ρωμαϊκής Αγοράς” Τέμενος Σαρακηνών Πειρατών Βυζαντινός Συνοικισμός Αγοράς Βυζαντινός Συνοικισμός Αγοραίου Κολωνού Βυζαντινός συνοικισμός Ακροπόλεως Εκκλησία “Πινακοθήκης” Συναγωγή “Μπεθ Σαλόμ”

Πλάκα Ρωμαϊκή Αγορά Αγορά Σόλωνος Λόφος Νυμφών Πλάκα Πλάκα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Θησείο Αγορά Σόλωνος Αθήνα Αθήνα Κουκάκι Πλάκα Πλάκα Πλάκα Αθήνα Ψυρρή Μεταξουργείο Λόφος Ακρόπολης Πλάκα Αθήνα Αθήνα Ρωμαϊκή Αγορά Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Λόφος Ακρόπολης Κεραμεικός

Σώζεται το τετράστωο του αρχαίου ναού Εντός βιβλιοθήκης Ανδριανού - Πρώτη Μητρόπολη Εντός σπηλαίου (εντός αρχαίας δεξαμενής) 871 μ.Χ. Ρώσικη Εκκλησία - Φιλελλήνων (Παλαιό βαλανείο) Αλλιώς: Άγιος Ελευθέριος / Δίπλα στη Μητρόπολη Πλατεία Κλαυθμώνος Θεμέλια Ιερού Ηρακλέους (?) / Μητροπόλεως 15 & Πεντέλης Σωτείρος, Κόδρου & Κυδαθηναίων Ναυάρχου Νικοδήμου 28 & Αγίας Φιλοθέης Κατεδαφίσθη / Σήμερα: Άγιος Γεώργιος Καρύτση Περιτείχισμα Ακροπόλεως Αλλιώς: Σωτηράκης Θέσπειδος & Ραγκαβά - Αναφιώτικα, Ολυμπίειο, Αγορά κ.α. Μονή, αφιερωμένη στους Αρχαγγέλους - Πλησίον Ευαγγελισμού Θέση Φετιχιέ Τζαμιού - μερικώς σωζόμενη 9ος - 12ος αι. μ.Χ. Από Ηρώδειο εώς θέατρο Διονύσου Αργότερα: καθολικός του Αγίου Βαρθολομαίου Ευραϊκή συναγωγή του 10ου αι. μ.Χ. - Μελιδώνη 8

| Η Πόλη των Λόφων |

826

565 - 1204 μ.Χ. | 1204 - 1456 μ.Χ. VIII. Βυζαντινή Περίοδος - ΙΧ. Περίοδος Ενετοκρατίας (Μεσαίωνας) VΙΙI. Βυζαντινή Περίοδος 585 Άγιοι Απόστολοι στα Μάρμαρα 589 Μεγάλο Οικοδόμημα Αγοράς 625 Αγία Άννα στο Διονυσιακό Θέατρο

103 123 124 125 126 127 129 130 131 134 321 322 323 568

ΙΧ. Περίοδος Ενετοκρατίας Άγιος Ιωάννης Μαγκούτη Καθολικών Ανάκτορα Φράγκων Δουκών Νότια Πύλη Νέα Πηγή Κλεψύδρας (με Προτείχισμα) Φραγκικός Πύργος Προπυλαίων Ανατολικός Πύργος ή Belvedere Ναός Ταξιαρχών Προφήτης Ηλίας Κατοικίες Περιόδου Ναός Παρθένου Μαρίας Άγιος Βαρθολομαίος Μεγάλος Προδέκτης Ναός Αγίου Φραγκίσκου Κλίμακα Προπυλαίων

Λόφος Ακρόπολης Λόφος Κολωνού Αγοραίου Πλάκα

Αλλιώς: Άγιοι Απόστολοι Κλεψύδρας / εντός του σπηλαίου Κάτω από τις γραμμές ΗΣΑΠ / Ενδιαίτημα μοναχών και ξενώνας Επί των οδών Διοσκούρων & Μητρώου

Πλάκα Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Ρωμαϊκή Αγορά Ρωμαϊκή Αγορά Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Ιλισσός ποταμός Λόφος Ακρόπολης

Ξαναχτίζεται ως Εκκλησία των Δυτικών Προπύλαια Προϊστορική είσοδος λόφου Aλλιώς: ο Κουλάς / κατεδαφίστει το 1875 Υπερυψωμένο πλάτωμα Βόρεια και Ανατολικά του βράχου Ο Παρθενώνας μετατρέπεται σε Εκκλησία των Δυτικών Εκκλησία Φράγκων - Προπύλαια Υστερορρωμαϊκή δεξαμενή εντός του ανακτόρου Παρά της γέφυρος σταδίου -

1456 - 1687 μ.Χ. Χ. Ά Περίοδος Τουρκοκρατίας 39 93 97 104 108 119 120 132 133 134 135 136 137 138 139 140 140 141 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 154 161 169 170 171

Μονή Αγίου Γεωργίου Μονή Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτη Άγιος Ιωάννης στην Κολώνα Μονή Σωτείρας Λυκοδήμου Άγιος Γεώργιος του Βράχου Παναγιά Χρυσοσπηλιώτισσα (βυζαντινή) Μονή Αγίων Αναργύρων Άγιος Ιωάννης στις Κολώνες Άγιος Δημήτριος Λουμπαρδιάρης Τζαμί του Παρθενώνος Ά Παναγιά Πυργιώτισσα Παναγιά Κρυσταλλιώτισσα Προμαχών του Σερπεντζέ Κατοικίες Ακρόπολης Φετιχιέ (του Πορθητού) Τζαμί Κιουτσούκ Τζαμί - Τζαμί του Ουλά Μπέη Λουτρό "Χαμάμι" Ουλά Μπέη Τζαμί “της Κολώνας” του Χατζή Αλή Λουτρό "Χαμάμι" Χατζή Αλή Γενί Τζαμί ή της Μπέινας Άγιος Σπυρίδων (και Τίμια Ζώνη) Άγιος Αθανάσιος ο Κουρκούρης Άγιος Νικόλαος “Μητροπόλεως” Άγιος Δημήτριος ο Τζιρίτης Αγία Σιών Άγιος Γεώργιος Λυκαβηττού Σωτείρα της Παζαρόπορτας Άγιος Γρηγόριος Μοναστήρι Παναγιάς Παντάνασσας Μονή των Κιστερκιανών μοναχών Άγιος Νικόλαος ή Σεραφείμ Προσκύνημα Αραπάδων Άγιοι Ανάργυροι Κολοκύνθη Παναγία της Ρόμβης "Παρακκλήσι" Αγίου Δημητρίου

Λόφος Αγοραίου Κολωνού Λόφος Αρείου Πάγου Κεραμεικός Αθήνα Λόφος Ακρόπολης Αθήνα Ψυρρή Ιλισσός ποταμός Λόφος Πνύκας Λόφος Ακρόπολης Αγορά Σόλωνος Αγορά Σόλωνος Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Ρωμαϊκή Αγορά Πλάκα Πλάκα Πλάκα Πλάκα Αθήνα Πλάκα Θησείο Αθήνα Αθήνα Κολωνάκι Λόφος Λυκαβηττού Ρωμαϊκή Αγορά Αθήνα Μοναστηράκι Ιλισσός ποταμός Λόφος Ακρόπολης Ιλισσός ποταμός Πλάκα Αθήνα Πλάκα

Πέριξ του Ηφαιστείου Θέση: Δικαστήριο / Βόρειοι πρόποδες λόφου Θέση παλαιοχριστιανικού ναϊσκου Πέριξ του ιερού Αναφιώτικα Αιόλου 62 Αγίων Αναργύρων 19 Εντός του Ολυμπίειου Ετυμολογία: Λουμπάρδα (κανονιά) Ισμαϊνδή Τζαμί (με μιναρέ) Εφαπτώμενη ΝΔ της Στοάς του Αττάλου Εφαπτώμενη Βορείως της Στοάς του Αττάλου Από Ηρώδειο εώς θέατρο Διονύσου Τζαμί του Σταροπαζάρου Τζαμί Ουλά Μπεή - οδός Πανός Τζαμί Χατζή Αλή - Αδριανού & Φλέσσα Νικοδήμου & Φιλοθέης Βουλής, Νικοδήμου, Θουκυδίδου, Απόλλωνος 16ος αι. μ.Χ. - Λυσίου 4 Κάτω από τη Μητρόπολη, επί της ομόνυμης πλατείας σελ. 211 Πλατεία Μητροπόλεως σελ. 188 / σελ. 211 Πλησίον του Αγίου Φραγκίσκου Βρίσκεται εντός των τειχών του Ριζοκάστρου Υπαίθριο τζαμί - εντός Ολυμπίειου / σελ. 214 "Αγιοταφίτικο Μετόχι" / Εξαρχία Πανάγιου Τάφου - Ερεχθέως Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου - Ευαγγελιστρίας 10 Οδός Επιμενίδου 5-7, πλησίον Αγίας Αικατερίνης

| Η Πόλη των Λόφων |

828

1456 - 1687 μ.Χ. Χ. Ά Περίοδος Τουρκοκρατίας 172 173 177 187 311 324 326 327 328 330 331 334 335 356 458 497 504 513 516 569 570 595 610 626 637 638 639 640 654

Άγιος Αθανάσιος Άγιος Θωμάς Βρυσακίου Αρχοντικό Μπενιζέλων Παζάρι - Σταροπάζαρο Προσευχητήριο “της Κρεμάλας” Λείψανα Συνοικιών Αθήνας Τεκές του Χουσεϊν Εφέντη Ναός Υπαπαντής Παναγιά Βλασσάρου Ναός Αγίου Χαραλάμπους (και Ηλία) Μονή Αγίου Ανδρέου Άγιοι Ασώματοι στα Σκαλιά Μονή των Καπουτσίνων Λουτρό Αέρηδων - Αμπίντ Εφέντη Αγία Παρασκευή Τέμενος Αγοράς Κυλίστρα (ή Τσουλιάστρα) Βράχια Κουκουβάγιας Λείψανα Κατοικιών Αρδηττού Άγιος Σπυρίδων Υδραγωγείο του Κοντίτου Αγία Τριάς Κεραμεικού Ευαγγελίστρια Πόρτα των Σκαλιών Άγιος Νικόλαος του Κοντίτου Άγιοι Ισίδωροι Λυκαβηττού Άγιος Νικόλαος Ηρωδείου Παναγία η Κρυσταλιώτισσα “Τα Θέατρα και Διδασκαλεία των Αθηνών"

Ψυρρή Θησείο Πλάκα Ρωμαϊκή Αγορά Λόφος Ακρόπολης Αθήνα Κουκάκι Αθήνα Αθήνα Ρωμαϊκή Αγορά Πλάκα Μοναστηράκι Πλάκα Ρωμαϊκή Αγορά Αθήνα Αγορά Σόλωνος Λόφος Νυμφών Λόφος Αρδηττού Λόφος Αρδηττού Ρωμαϊκή Αγορά Λόφος Ακρόπολης Κεραμεικός Αγορά Θησέως Σταροπάζαρο Πλάκα Λόφος Λυκαβηττού Λόφος Ακρόπολης Πλάκα Αθήνα

“Αιγινίτικο Μετόχι” - Αριστοφάνους 32 Σήμερα: υπό αναστήλωση Οδός Αδριανού 96 - Η μόνη σωζόμενη της περιόδου Έκταση: Ρωμαική αγορά (65) & βιβλιοθήκη Ανδριανού (74) Τεκές - πλησίον Ηρωδείου / Θέση: Άγιος Ανδρέας Οχτώ "πλατώματα" περιμετρικά του βράχου [*] Τεκές του Καραμπαμπά / Τεκές της Κοπριάς / σελ. 184 Οδός Αγίας Φιλοθέης Πλησίον μνημείου Αέρηδων Αιόλου 62 Μπροστά από Μέση Στοά Πλησίον Αγίας Μαρίνας Αστεροσκοπείου Αριστερή & δεξιά πλευρά του λόφου Πλησίον Αγίου Ανδρέα “του Κοντίτου” Εντός του αρχαιολογικού χώρου, δίπλα από σύγχρονο ναό Ανατολικά του λόφου του Αρείου Πάγου Κεντρική είσοδος της Βιβλιοθήκης του Αδριανού Στην περιοχή "Κοντίτο” Πλησίον Αγίου Γεωργίου Βορείως του Ηρωδείου Πλησίον βόρειας πύλης Ριζοκάστρου (στη σημερινή Πλατεία Αγοράς) Τουριστικός οδηγός των χρόνων της τουρκοκρατίας

.[*] Πλάκα / Κοττάκη / Μονοκαλούφτη / Ρούμπη / .Βορειά / Ψυρρή / Γερλάδα (Γιρλάντα) / Κόλυμπος

1687 - 1833 μ.Χ. ΧΙ. ΄Β Περίοδος Τουρκοκρατίας 68 93 134 142 153 155 157 158 159 160 162 163 164 165 166 167 168 174 175 176 178 179 180 181 182 183 337 338 339 340 341 342 343

Τεκές Μπραϊμη “Μητρόπολις” Αθηνών Τζαμί του Παρθενώνος 'Β Τζαμί του Ροδακιού Τείχος της Υπαπαντής Τείχος του Χασέκη Τούρκικο νεκροταφείο Κονάκι ή Βοεβοδαλίκι Σοφτά Τζαμί Τζαμί Τζισδαράκη Άγιος Παντελεήμων - Καθολικόν Παναγία της Πελεκαρίχης Φροντιστήριο Ελληνικών & Κοινών Μαθημάτων Σχολή του Ντέκα Πύργος (Ρολόι) Έσλιν Παναγιά η Χρυσοκαστριώτισσα Μενδρεσές Αρχοντικό Λογοθέτη Ναός Προφήτου Ελισσαίου Οικία Fauvel Ντάπια του Νερού Αλώνια Στακτοθήκες Συνοικία “Γεράνι” Αγία Κυριακή Ναός Γεννήσεως του Χριστού (Χριστοκοπίδη) Νεκροταφεία Χριστιανών Νεκροταφεία Μουσουλμάνων Νεκροταφεία “Ξένων” Δεξαμενές λόφου Κατηλίκι Κουσέγιο Ντουάνα

Ρωμαϊκή Αγορά Λόφος Αρείου Πάγου Λόφος Ακρόπολης Αθήνα Λόφος Ακρόπολης Περιμετρικά της πόλης Λόφος Ακρόπολης Βιβλιοθήκη Αδριανού Μοναστηράκι Μοναστηράκι Μοναστηράκι Μοναστηράκι Βιβλιοθήκη Αδριανού Αθήνα Πλάκα Ρωμαϊκή Αγορά Ρωμαϊκή Αγορά Μοναστηράκι Μοναστηράκι Αγορά Σόλωνος Λόφος Ακρόπολης Αθήνα Αθήνα Μεταξουργείο Αθήνα Ψυρρή Αθήνα Αθήνα Αθήνα Λόφος Ακρόπολης Πλάκα Βιβλιοθήκη Αδριανού Βιβλιοθήκη Αδριανού

Εντός του Ορολόγιου του Κυρρήστου Μονή του Αγίου Διονύσου Αρεοπαγίτου (εως 1751) Ξαναχτίστηκε μετά τον βορβαδισμό του Μοροζίνι (χωρίς μιναρέ) Τζαμί της Μπέινας, πλησίον Παναγιάς Ροδακιώτισσας Από Σερπεντζέ μέχρι σπήλαιο Αγλαύρου / Πλήρως σωζόμενο Παρά της ΧΧΙΧ.Πόρτας του Κάστρου (των Μνημάτων) Διοικητήριον - σώζονται τα θεμέλια Παλαιός Μενδρεσές - Απάνω συντριβάνι Μητροπολιτικός ναός Πλησίον Μεγάλης Παναγιάς Οδοί Ντέκα, Ευαγγελιστρίας / Απέναντι από Μητρόπολη Δωρεά του Έσλιν Ιεροσπουδαστήριον "Αυλή των θαυμάτων" - Οδός Άρεως 14 (Κάτω συντριβάνι) "Αυλή των θαυμάτων" - Οδός Άρεως 14 Οικία Γάσπαρη - Μπροστά από στοά του Αττάλου Αλλιώς: Ντάπια του Δυσσέα - Οχυρό Κλεψύδρας Για σαπωνοποιεία - Σταδίου & Αγορά Σόλωνος Στην σημερινή οδό Αθηνάς αρ. 28 Πλησίον Αγίου Αθανασίου Προάυλια ή δάπεδα εκκλησιών Πλησίον τζαμιών Μονή Καπουτσίνων ή Α. Γεώργιος Θησείου 1.Μεγάλος Προδέκτης (βλ. 322) - 2.Ανατολική Δικαστήριον Βουλή Δημογερόντων Αθηναίων Τελωνειακά Καταστήματα

| Η Πόλη των Λόφων |

830

1687 - 1833 μ.Χ. ΧΙ. ΄Β Περίοδος Τουρκοκρατίας 344 345 346 347 349 350 351 352 353 354 355 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 378 379 421

Κτίριο Φυλακών Απάνω Συντριβάνι Κάτω Συντριβάνι Τεκές Φετιχιέ (του Πορθητή) Χάνι της Χουρμαδιάς Χαμάμ Διοικητηρίου Χαμάμ λόφου Ακρόπολης Τεκές Προπυλαίων Άγιος Συμεών Αγία Άννα Παναγία η Μπόλπατζα Καφενεία παζαριού Λαχανοπάζαρο Ψαραγορά Κρεοπωλεία Σιταροπάζαρον Σιδηρουργία & χαλκουργία Κεραμοποιεία Σαπονοποιεία / Μεταξουργεία / Ελαιοτριβεία Βυρσοδεψεία Παναγία Καντήλη Παναγία Κιμινιάτισσα Παναγία Δουβέργαινα Άγιος Δημήτριος Κατηφόρη Άγιος Νικόλαος Καλογριώνη Άγιοι Ασώματοι Χειλά Παναγιά Αγγέλου (Μπενιζέλου) Άγιος Νικόλαος Βοριά Άγιος Δημήτριος Νέος Αγία Ελεούσα (Κακουργιοδικείου) Ναός Αγίας Ειρήνης Σωτείρα Δικαίου Οικία Church

Βιβλιοθήκη Αδριανού Πλάκα Μοναστηράκι Ρωμαϊκή Αγορά Μοναστηράκι Βιβλιοθήκη Αδριανού Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Λόφος Ακρόπολης Βιβλιοθήκη Αδριανού Βιβλιοθήκη Αδριανού Βιβλιοθήκη Αδριανού Ρωμαϊκή Αγορά Ρωμαϊκή Αγορά Ψυρρή Κεραμεικός Αθήνα Ιλισσός ποταμός Πλάκα Αθήνα Πλάκα Πλάκα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Ψυρρή Αθήνα Ψυρρή Πλάκα

σελ. 211 σελ. 211 Μετατράπη σε εκκλησία / Σήμερα: μόνο θεμέλια Πλησίον του Παρθενώνος Αναφιώτικα Πλησίον Υπαπαντής Πλησίον Αγίων Αναργύρων Κολοκύνθη Εκατέρωθεν κυρίας οδού (προέκτασις οδού Πανός) Εξωτερικά του σωζόμενου τείχους Βορειανατολικά του παζαριού σελ. 218 σελ. 218 Οδοί: Τουρναβίτου, Λεωκορίου, Άστιγγος, Ηφαίστου Κοντά στους καταρράκτες Πλησίον Αγίας Αικατερίνης Πλησίον Σωτείρας Λυκοδείμου Πλησίον Α.Νικόλαου Ραγκαβά Πλησίον Α.Ιωάννη Μαγκούτη Πλησίον Παναγιάς Γοργοεπήκοου Πλησίον Παναγιάς Γοργοεπήκοου Πλησίον Παναγιάς Γοργοεπήκοου Πλησίον Αγίων Αναργύρων Κολοκύνθη Στην οδό Αγ. Δημητρίου, στο Ψυρρή Πλησίον Αγίου Αθανασίου Μητροπολιτικός ναός Αθηνών / Αιόλου 36 Πλησίον Αγίου Αθανασίου Επιχάρμου & Σχολείου 5

1687 - 1833 μ.Χ. ΧΙ. ΄Β Περίοδος Τουρκοκρατίας 425 572 573 590 609 635 649

Παραδοσιακές Κατοικίες Περιόδου “Παλαιό Χάνι” Άγιος Νικόλαος “Στα Μαγκανάρια” Ξενοδοχείο “Ευρώπη” Άγιος Αθανάσιος του Μπιλιανάκη Άλλοι Χριστιανικοί Ναοί Χαρέμι Ερεχθείου

Αθήνα Ρωμαϊκή Αγορά Μεταξουργείο Αθήνα Λόφος Αρείου Πάγου Αθήνα Λόφος Ακρόπολης

Γραφικές γειτονιές της πόλεως Εντός του Σταροπαζάρου Οδός Ηφαίστου Θουκιδίδου 13 / Πρώην οθωμανική κατοικία ΒΔ του λόφου Καταγεγραμμένες εκκλησίες περιόδου -

139 141 142 571 588

1824-1826 μ.Χ. | Η “ανεπίσημη” Απελευθέρωση και τα πρώτα ελληνικά δημόσια κτίρια Σχολείον Δημόσια Βιβλιοθήκη Σχολείο Επιστημών & Βοτανικός κήπος Φιλόμουσος Εταιρεία Κατάλογος Μαχαλάδων και Κατοίκων

Βιβλιοθήκη Αδριανού Πλάκα Αθήνα Αθήνα Αθήνα

Τζαμί Σταροπάζαρου ή Φετιχιέ Τζαμί της Κολώνας Τζαμί Ροδακιού - πλησίον Παναγιάς Ροδακιώτισσας Η “Φ.Ε. Αθηνών”, ιδρυθήσα το 1814, και η “Φ.Ε. Βιέννης” Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών - Ι. Τραυλού / σελ. 232

| Η Πόλη των Λόφων |

832

1833 μ.Χ. - 20ος αι. ΧΙΙ. Περίοδος Απελευθέρωσης 64 98 118 168 172 183 188 188 189 190 191 192 193 193 194 195 196 197 198 199 200 328 347 375 378 379 380 382 383 384 385 386 386

Καταράκτες & Πέρασμα του Ιλισσού Βασιλική Αγίας Μαρίνας Άγιος Γεώργιος Καρίτση Φυλακές Δημοτικόν σχολείον Άρειος Πάγος Ζάπππειον Μέγαρον Σιντριβάνι Ζαππείου Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Σιναία Ακαδημία Αθηνών Εθνική Βαλλιάνειος Βιβλιοθήκη & Μουσείο Ίλιον Μέλαθρον Οικία Κοντόσταυλου Μέγαρο Παλαιάς Βουλής Πλατεία Ανακτόρων Πλατεία Όθωνος Αρχοντικό Δεκόζη Βούρου Παλαιά Ανάκτορα Μνημείο Αγνώστου Στρατιώτη Νέα Ανάκτορα Εθνικό Αρχαιολογικό μουσείο Πρωτοδικείο Εκκλησία των Δυτικών Παλαιό Κακουργιοδικείο Νέος ναός Αγίας Ειρήνης Αποθήκη Αχύρων Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο Δημοτικό Μέγαρο Αστεροσκοπείον Μέγαρο Τσίλλερ Μέγαρο των Ιλισσίων Οικία Α Κωστή Παλαμά Οικία Β Κωστή Παλαμά

Ιλισσός Ποταμός Θησείο Αθήνα Ρωμαϊκή Αγορά Ψυρρή Ψυρρή Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αγορά Σόλωνος Ρωμαϊκή Αγορά Ψυρρή Αθήνα Ψυρρή Αθήνα Αθήνα Λόφος Νυμφών Αθήνα Αθήνα Πλάκα Πλάκα

Κατασκευή γέφυρας επί Όθωνος Θέση: άγιος Γεώργιος Καρύκη Πρώην Μενδρεσές Πρώην Άγιος Αθανάσιος - Ευρυπίδου & Αριστοφάνους 32 Πρώην Ναός Χριστοκοπίδη Η “κατάχρηση” του νερού υποδήλωνε την οικονομική ανάπτυξη Οδός Πανεπιστημίου 30 Οδός Πανεπιστημίου 28 Οδός Πανεπιστημίου 32 “Μέγαρο Σλήμαν”, Νομισματικό Μουσείο Πρώτη κατοικία Όθωνος - Οδοί Σταδίου & Κολοκοτρώνη Οδοί Σταδίου & Κολοκοτρώνη Πλατεία Συντάγματος Πλατεία Ομονοίας Δεύτερη κατοικία Όθωνος - Παπαρρηγοπούλου 7, Κλαυθμώνος Τρίτη κατοικία Όθωνος - Βουλή των Ελλήνων Πλατεία Συντάγματος Προεδρικό Μέγαρο - Ηρώδου Αττικού Λεωφόρος Πατησίων Πρώην Παναγία Βλασάρου Πρώην Φετιχιέ τεκές Πρώην Αγία Ελεούσα Προσωρινός μητροπολιτικός ναός, οδός Αιόλου 36 Πρώην Σωτείρα Δικαίου Πατησίων & Στουρνάρη Πρώτο Δημαρχείο / Αθηνάς 61-63 “Πύργος Αγίας Τριάδας” - Παρατηρητήριο στον λόφο της Πνύκας Μαυρομιχάλη 6 (απέναντι από Εθνική Λυρική Σκηνή) Βυζαντινό Μουσείο Περιάνδρου 5, Πλάκα Ασκληπειού 3 / Κατεδαφίσθη

1833 μ.Χ. - 20ος αι. ΧΙΙ. Περίοδος Απελευθέρωσης 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420

Οικία Κλεάνθη - Σάουμπερτ Αρχοντικό Σερπιέρη Οικία Χατζηκυριάκου Μέγαρο Σταθάτου Οικία Δημήτριου Ράλλη Μέγαρο Πρόκες - Όστεν Αρχοντικό Κουμουνδούρου Μέγαρο Καντακουζηνού Ξενοδοχείο “Βύρων” Πτωχοκομείο Αθηνών Μέγαρο Αθηνογένους Βασιλικοί σταύλοι Πολιτικόν νοσοκομείον Οφθαλμιατρείον Στρατιωτική φαρμακαποθήκη Παλαιό Νομισματοκοπείον Παλαιό Βασιλικόν (Εθνικό) Τυπογραφείον Αρσάκειον Μέγαρον Βαρβάκειος Σχολή (Λύκειον) Στρατώνες Ά Νεκροταφείο Αθηνών Νέα Μητρόπολις Αθηνών Ναός Αγίου Διονύσου Αρεοπαγίτου Αγία Φωτεινή Εξαρχία Παναγίου Τάφου Μέγαρο Μαξίμου Καθολικός ναός Αγίου Διονύσου Μερόπειον Ίδρυμα Άγιος Νικόλαος Πτωχοκομείου Ναός Ζωοδόχου Πηγής Πύργος Μαυρομιχάλη Αρχοντικό Παπαρρηγόπουλου Οικία Σεφεριάδη

Πλάκα Αθήνα Πλάκα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Θησείο Μεταξουργείο Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Λόφος Αρδηττού Αθήνα Αθήνα Ιλισσός ποταμός Πλάκα Αθήνα Αθήνα Λόφος Ακρόπολης Αθήνα Αθήνα Αθήνα Πλάκα Πλάκα

Παλιό Πανεπιστήμιο - Μουσείο Ιστορίας, Θόλου 5 Αγροτική Τράπεζα, Πανεπιστημίου & Εδουάρδου Λω Μάρκου Αυρηλίου 1 Μουσείο Κυκλαδίτικης Τέχνης, Βασ. Σοφίας & Ηροδότου Πλατεία Κοραή & Πανεπιστημίου Παλιό Ελληνικό Ωδείο, Ζωοδόχου Πηγής & Φειδίου 3 Πλατεία Κουμουνδούρου, απέναντι από Κραναού 5 / Κατεδαφίσθη Στην οδό Μ. Αλεξάνδρου / “Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων” "Η Ανατολή" - Αιόλου 38, πλατεία Α. Ειρήνης Νην Οικία Ελευθερίου Βενιζέλου - Βασ. Σοφίας & Λουκιανού 2 Σταδίου 50 Νην Μετοχικό Ταμείο Στρατού - αρχή οδού Σταδίου Λεωφόρος Ακαδημίας Πανεπιστημίου 26 & Σίνα Ακαδημίας & Βασ. Σοφίας Νην Υπουργείο Οικονομικών, πλατεία Κλαυθμώνος / κατεδαφίσθη Νην Πρωτοδικείο - Οδοί Σταδίου, Αρσάκη & Σανταρόζα Πανεπιστημίου 49 - Εθνική Κτηματική Τράπεζα Πρώην: Οσία Φιλοθέη, Μετόχι, Μονή Πεντέλης, Φετιχιέ Τζαμί, Κονάκι Ευαγγελισμός της Θεοτόκου Κολωνάκι, Λυκαβηττού & Δημοκρίτου Κοίτη ποταμού, λεωφόρος Αρδηττού & Αθ. Διάκου Πρώην Βασιλικοί κήποι - Ηρώδου Αττικού 19 Πανεπιστημίου & Ομήρου 9 Ναός Αγίας Σοφίας / Πεζόδρομος Διονυσίου Αεροπαγίτου Βασ. Σοφίας, Πλουτάρχου & Λουκιανού 2 Ακαδημίας & Γενναδίου Αχαρνών & Αλκιβιάδου 5 "Ρούγα του Αλίκοκκου" - Κυδαθηναίων 27 Κυδαθηναίων 9

| Η Πόλη των Λόφων |

834

1833 μ.Χ. - 20ος αι. ΧΙΙ. Περίοδος Απελευθέρωσης 422 423 424 431 440 441 450 451 454 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 498 499 500 502 507 512 519 521 525

Οικία Κωλέττη Οικία Βαλταδώρου Αγίος Γεώργιος Ορφανοτροφείου Χατζηκώστα Κτίριο Weiler (Βάιλερ) Μέγαρο Υπατία Παλαιό Μουσείο Ακρόπολης Μπυραρία ‘Μετς” Σχολή Χιλλ Εγοστάσιο μπύρας “Φιξ” Αγγλικανική Εκκλησία Άγιος Παύλος Μέγαρο Μελά Οικία Finley Κτίριο “Παρνασσός” Ξενοδοχείο “Μέγας Αλέξανδρος” Ξενοδοχείο “Μπάγκειον” Αρσάκειον Παρθεναγωγείον Ξενοδοχείο “Excelsior” Μέγαρο Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους Οικία Ορφανίδη Ξενοδοχείον “Παλλάδιον” Μέγαρο Κούπα Εθνικό Θέατρο Αθηνών Αρχαιολογική Υπηρεσία Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Βαρβάκειος Αγορά Ανοικτό Θέατρο Μπαστιά Εργοστάσιο Φωταερίου Πλατεία Κοτζιά Αγία Σωτείρα Σιδηροδρομικός Σταθμός Μοναστηρακίου Δημοτική Σχολή (2ο Δημοτικό Σχολείο) Πιλοποιείο Πουλόπουλου Νοσοκομείο “Ευαγγελισμός”

Πλάκα Πλάκα Κεραμεικός Κουκάκι Αθήνα Λόφος Ακρόπολης Λόφος Αρδηττού Πλάκα Κουκάκι Αθήνα Αθήνα Πλάκα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Λόφος Φιλοπάππου Γκάζι Αθήνα Λόφος Φιλοπάππου Μοναστηράκι Πλάκα Θησείο Αθήνα

Πολυγνώτου 13 Πολυγνώτου 10 Θερμοπυλών & Αγησιλάου Οικόπεδο Μακρυγιάννη - πρώην στρατιωτικό νοσοκομείο Αλλιώς: Μέγαρο Λιβιεράτου / Πατησίων 55 & Ηπείρου 2 Στη θέση του Ιερού Πανδίωνος & Μυκηναϊκών λειψάνων Πρώτη μπυραρία - του Γιόχαν Φουξ Πρότυπος Σχολή Θηλέων Του Καρόλου Φουξ Οδός Φιλελλήνων 37 Πλατεία Κοτζιά Χρονικογράφος της Ελληνικής Επανάστασης Πλατεία Καρύτση Πλατεία Ομονοίας Πλατεία Ομονοίας Πανεπιστημίου 47 Πανεπιστημίου 68 - Κτίριο Εθνικής Τράπεζας Πανεπιστημίου 37 & Κοραή Λεωφόρος Αμαλίας 56 Πανεπιστημίου 54 & Μπενάκη Πανεπιστημίου 6 Αγίου Κωνσταντίνου 22 Πανεπιστημίου 24 Φειδίου 1 Οδός Αθηνάς / Αλλιώς: Δημοτική Αγορά Οδός Αρακύνθου / εντός αρχαίου Δήμου Κοίλης Σημερινή “Τεχνόπολις” Αλλιώς: Πλατεία Λουδοβίκου Μεταμόρφωση του Σωτήρος / Άνω Πετράλωνα Άρεως 2 & Πλατεία Μοναστηρακίου Αδριανού 106-108 / 74ο Δημοτικό Σχολείο "Πιλ-Πουλ" / Θεσσαλονίκης 19 & Ηρακλειδών 66Α -

1833 μ.Χ. - 20ος αι. ΧΙΙ. Περίοδος Απελευθέρωσης 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 567 591 593

Ιππκράτειο Νοσοκομείο Αρεταίειο Νοσοκομείο Δημοτικό Βρεφοκομείο Αιγινίτειο Νοσοκομείο Ναός Αγίου Κωνσταντίνου Άγιος Νικόλαος Έπαυλης Θων (και Έπαυλις) Άγιος Γεώργιος Ριζαρείου σχολής Ξένες Αρχαιολογικές Σχολές Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο Οικία Ι. Καρατζά Οικία Λασσάνη Οικία Κουτζαλέξη Οικία Προβελέγγιου Οικία Νικολάου Δραγούμη Οικία Μαυρομιχάλη Οικία Βλαχούτζη Μέγαρο Δεληγιώργη Οβρελλοποιειο Τσιμωνιδη - Τσολάκη Γραφεία Εφημερίδος “Εστία” Πολυκατοικία Πεσματζόγλου Κτίριο "Κωστής Παλαμάς” Προσφυγικές Κατοικίες “Παλατάκι” Petit Palais (Ιταλική Πρεσβεία) Αιγυπτιακή Πρεσβεία Γαλλική Πρεσβεία Εθνικό Χημείο Σταθμός Λαρίσης Σταθμός Πελοποννήσου Μαρμάρινο Γεωδαιτικό Βάθρο Μέγαρο Αμβροσίου Ράλλη Συνοικίες και Κατοικίες Περιόδου Βόρειος & Νότιος Λόφος

Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Πειραιάς Αθήνα Πλάκα Πλάκα Κεραμεικός Πλάκα Αθήνα Κεραμεικός Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αμπελόκηποι Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Λόφος Νυμφών Αθήνα Αθήνα Κεραμεικός

Βασ. Σοφίας 76 Πειραιώς 51 Βασ. Σοφίας 72 Απέναντι από Εθνικό Θέατρο Λεωφόρος Κηφισίας 1-3 Βασ. Σοφίας 24 17 στον αριθμό, μαζί με την 474.Γερμανική και την 633.Αμερικάνικη Αχαρνών & Αλκιβιάδου 3 Διογένους 1-3 / πλησίον Μενδρεσέ - Μουσείο Λαϊκών Οργάνων Μνησικλέους 18 & Διογένους 12 Μυλλέρου 24 & Κεραμεικού Κλάδου 8 Λ. Αμαλίας 8 & Ξενοφώντος Πειραιώς 35 Ακαδημίας & Κοραή / “Ταινιοθήκη της Ελλάδος” Αιόλου & Ευριπίδου Ανθίμου Γαζή 7 Λ. Βασιλίσσης Σοφίας 4 Ακαδημίας & Σίνα / Πολιτιστικό Κέντρο Λ. Αλεξάνδρας 165-170 Μέγαρο Βουλής / Είσοδος από Βασ. Σοφίας Βασ. Σοφίας & Σέκερη 2 / Κατοικία Στέφανου Ψυχά Βασ. Σοφίας 3 / Κατοικία Νικολάου Ψυχά Βασ. Σοφίας 7 & Ακαδημίας / κατοικία Καρόλου Μέρλιν Σόλωνος & Χαριλάου Τρικούπη Οδός Σιδηροδρόμων Προ του Αστεροσκοπείου / Ένδειξη Greenwich Αθηνών Δραγατσανίου 6, Πλατεία Κλαυθμώνος Επίχωση αρχαιολογικών ευρημάτων

| Η Πόλη των Λόφων |

836

1833 μ.Χ. - 20ος αι. ΧΙΙ. Περίοδος Απελευθέρωσης 595 600 612 618 632 633 634 636 642 650 651 652

Αγία Τριάς Κεραμεικού Νέο Μουσείο Ακρόπολης Παρεκκλήσι Τριών Ιεραρχών Ιασίου Μέγαρο Παλαμήδη Δημοτικό Θέατρο Αθηνών Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών Γεννάδειος Βιβλιοθήκη Μέγαρο Αντωνίου Δημητρίου Μέγαρο Συλλόγου Εμποροϋπαλλήλων Αθήνας Θέατρο Κωμωδιών Θέατρο Μπούκουρα Υπαίθρια Θέατρα Αθήνας

Κεραμεικός Λόφος Ακρόπολης Παγκράτι Αθήνα Πλατεία Κοτζιά Κολωνάκι Κολωνάκι Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα Αθήνα

Εντός του αρχαιολογικού χώρου, δίπλα στον σύγχρονο ναό Οικόπεδο Μακρυγιάννη - Πάνω σε λείψανα αρχαίων κατοικιών Το πρώτο κτίσμα επί της οδού Πανεπιστημίου Οδός Ερατοσθένους - απέναντι από Άγιο Σπυρίδωνα Επί της πλατείας, κατεδαφίσθη από τον Κοτζιά / ΑΝΘ 280-302 Σουηδίας 54, συστεγάζει την Βιβλιοθήκη Blegen Σουηδίας 61, ανήκει στην Αμερικάνικη Αρχαιολογική Σχολή Βασ. Γεωργίου 2, στέγασε την Γαλλική Αρχαιολογική Υπηρεσία Πλατεία Μητροπόλεως, πίσω από Γοργοεπήκοο Έτος: 1891 - Εμμανουήλ Μπενάκη Έτος: 1838 - Πλατεία Θεάτρου & Μενάνδρου, συνοικία "Γεράνι” Πέριξ του Ζαππείου και άλλων ανοιχτών χώρων

Λίστα Μνημείων | 001-063 Άυξουσα Σειρά - Αρίθμηση . 1 2 3 4 4 5 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 16 16 17 18 19 20 20 21 22 22 23 23 24 24 25 25 26 27 28 29 30 31

Εννεάπυλον Πελαργικό Τείχος (Κυκλώπειον) Μυκηναϊκό ανάκτορο Προϊστορική Αγορά (Αγορά Θησέως) Κατοικίες Προϊστορικής Περιόδου Προϊστορικά & Γεωμετρικά Λείψανα Τάφοι Προϊστορικής Περιόδου Θαλαμοειδείς & Λακοειδείς Τάφοι Κλεψύδρα (πηγή Εμπεδώ) Ιερόν σπηλαίου της Αγλαύρου Τάφος Κέκρωπος Πρυτανείον Ελευσίνιον εν Άστυ Βουλευτήριον Ιερόν Κόδρου, Νηλέως και της Βασιλής Πάνοπος κρήνη Ιερόν Ολυμπίου Διός (Ολυμπίειον) Ιερόν του Απόλλωνος Πυθίου Ναός Δήμητρος και Κόρης Ναός Αγροτέρας Αρτέμιδος Παναγιά στην Πέτρα Εκατόμπεδον (Προπαρθενών) Προπύλαια Ναός Αθηνάς Νίκης Αρχαϊκό Ιερό Διονύσου Νέο Ιερό Διονύσου & βωμός Εννεάκρουνος Οδός Παναθηναίων Νέα Οδός Παναθηναίων Οδός Τριπόδων Οδός Περιπάτου (Μικρή) Αιακίον Νέο Αιακίον Nαός Μητρός Θεών Μητρώο Ακαδημεία Πλάτωνος Νεκροταφείο Κεραμικού Γυμνάσια Αθηνών Ιερό Αθηνάς Πολιάδος Ίχνος Αρχαίας Οδού Ιερό των Νυμφών

3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 479-338 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 338-86 π.Χ. 408-565 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 479-338 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 600-479 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 338-86 π.Χ. 600-479 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ.

σελ. 058 060 062 064 064 064 064 066 156 068 070 070 072 074 624 084 632 086 086 086 090 092 094 096 096 076 098 098 098 684 100 100 072 072 102 624 104 106 632 108

32 33 34 35 35 36 36 37 37 38 39 39 39 40 41 42 43 44 45 45 46 47 48 49 49 50 51 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63

Ιερόν Ηρακλέους Παγκρατούς Αρχαία Αγορά (Αγορά Σολωνός) Βήμα Πνυκός Ωδείο Περικλέους Νέο Ωδείο Περικλέους Ερέχθειο Βασιλική "Ερεχθείου” Παρθενώνας Μνημειακή Κλίμαξ Άγαλμα Προμάχου Αθηνάς Ναός του Ηφαίστου Άγιος Γεώργιος Θησείου Μονή Αγίου Γεωργίου Ιερόν Αρίστης και Καλλίστης Δημόσιο Σήμα Βωμός Διός Φρατρίου και Αθηνάς Φρατρίας Τέλμα Αθήνας (έλος Ηριδανού) Πόρος (τριόροφο κτίσμα στο βράχο) Θόλος Νέα Θόλος Ποικίλη Στοά Φαληρικόν Tείχος Θεμιστόκλειο Tείχος Αρχαίες κατοικίες & τάφοι Οικοδόμημα Ζ΄ Παναθηναϊκόν Στάδιον Θέατρο Διονύσου Επιθέατρο Διονύσου Στοά Ευμένους Μνημείον Λυσικράτους Διογένειον Γυμνάσιον Γυμνάσιον Πτολεμαίου Στοά Αττάλου Πομπείον Κήπος Μουσών Εμπορική Αγορά (Νότια Πλατεία) Φρούριο Μακεδόνων Μεσαία Στοά Ναός Θεάς Τύχης Τάφος Ηρώδη Αττικού

600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 408-565 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 408-565 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 267-408 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 479-338 π.Χ. 338-86 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ.

σελ. 110 112 158 160 160 162 162 164 164 168 170 170 170 646 172 176 646 646 178 178 180 182 184 186 186 228 230 230 232 234 236 236 238 242 244 674 648 246 270 272

| Η Πόλη των Λόφων |

838

Λίστα Μνημείων | 064-126 Αύξουσα Σειρά - Αρίθμηση . 64 64 65 66 67 67 68 68 68 69 70 71 72 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 92 93 93 94 94 95

Πρόσβαση Παναθηναϊκού σταδίου Καταράκτες & Πέρασμα του Ιλισσού Ρωμαϊκή Αγορά Ωδείον Ηρώδου Αττικού (Ηρώδειο) Ναός του Άρεως Ναός του Άρεως Ωρολόγιον Ανδρονίκου του Κυρρήστου Χριστιανική Εκκλησία Ωρολογίου Κυρρήστου Τεκές Μπραϊμη Αδριάνειο τείχος Ωδείο Αγρίππα Ναός της Ρώμης & του Αυγούστου Ιερόν Ασκληπιού και Υγείας Νέο Ασκληπιείον Περίβολος ναού Ολυμπίου Διός Βιβλιοθήκη Αδριανού Αδριάνειο υδραγωγείο Μνημείον Φιλοπάππου Βιβλιοθήκη του Πανταίνου Παλαιοχριστιανική βασιλική Βαλεριάνειον τείχος Γυμνάσιον Αγοράς - “Ανάκτορο των Γιγάντων” Υστερορωμαϊκό Τείχος Θολωτή δεξαμενή Ναός Πανός, Αχελώου & Μουσών "Τρίκλιτος Βασιλική" Μητρώου Οικοδόμημα Αέτιου Μέγα Γυμνάσιον Γυμνάσιον Ολυμπίου Διός Βασιλική Ιλισσού Άγιος Νικόλαος "Ολυμπίειου” Βασιλική "Διονυσιακού θεάτρου” Βασιλική Κληματίου Χορηγικό Μνημείον Θρασύλλου Παναγιά η Σπηλιώτισσα Μονή Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτη "Μητρόπολις" Αθηνών Παλαιοχριστιανικός "Αγίας Αικατερίνης” Αγία Αικατερίνη Εκκλησία Μεγάλης Παναγιάς

338-86 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 267-408 μ.Χ. 267-408 μ.Χ. 267-408 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 267-408 μ.Χ. 267-408 μ.Χ. 267-408 μ.Χ. 267-408 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 338-86 π.Χ. 408-565 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 408-565 μ.Χ.

σελ. 250 768 274 276 190 190 278 742 278 280 282 284 192 192 684 286 288 290 292 684 280 696 316 696 114 696 696 697 697 322 704 704 704 252 704 724 742 334 704 324

95 96 96 97 97 98 98 99 100 101 102 103 103 104 104 105 106 107 108 109 110 111 112 112 113 114 115 116 117 118 118 119 120 120 121 122 123 124 125 126

Τρίκλιτος Βασιλική Μεγάλης Παναγιάς Παλαιοχριστιανικός Ναός "Αρχαίας Αγοράς" Άγιος Απόστολος Φίλιππος Παλαιοχριστιανικός "Κεραμεικού" Άγιος Ιωάννης στην Κολώνα Αγία Μαρίνα Βασιλική Αγίας Μαρίνας Βασιλική "Εθνικού Κήπου" Χριστιανικοί Ναοί Νεκροταφεία Χριστιανικά Υδρόμυλος Αγοράς Άγιος Ιωάννης Μαγκούτη Άγιος Ιωάννης Μαγκούτη Καθολικών Σωτείρα Λυκοδήμου Μονή Σωτείρας Λυκοδήμου Παναγιά Γοργοεπήκοος Καπνικαρέα Άγιοι Θεόδωροι Άγιος Γεώργιος του Βράχου Άγιος Ιωάννης Θεολόγος Άγιοι Ασώματοι Άγιοι Απόστολοι Σολάκη Μικρό Ιερό Ηρακλέους Αγία Δύναμη Θεοτόκου (Παναγία Ροδακιώτισσα) Αγία Θέκλα Άγιος Γεώργιος ο Αλεξανδρινός Άγιος Νικόλαος του Ραγκαβά Σωτείρα Κοττάκη Αγιά Ειρήνη (Ρηνάκι) Άγιος Γεώργιος του Καρύκη Άγιος Γεώργιος Καρίτση Παναγιά Χρυσοσπηλιώτισσα (βυζαντινή) Άγιοι Ανάργυροι Μονή Αγίων Αναργύρων Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος Ριζόκαστρον τείχος Ανάκτορα Φράγκων Δουκών Νότια πύλη Νέα πηγή Κλεψύδρας (με προτείχισμα) Φραγκικός πύργος προπυλαίων

565-1204 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 1204-1456 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 1204-1456 μ.Χ. 1204-1456 μ.Χ. 1204-1456 μ.Χ. 1204-1456 μ.Χ.

σελ. 324 705 712 378 378 326 326 328 328 705 706 336 336 338 338 340 342 344 380 336 346 348 632 350 712 713 352 354 356 358 358 382 360 724 713 714 372 720 720 372

Λίστα Μνημείων | 127-193 Άυξουσα Σειρά - Αρίθμηση

127 128 129 130 131 132 133 134 134 134 134 135 136 137 138 139 139 140 140 141 141 141 142 142 143 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157

Ανατολικός πύργος ή Belvedere Μεταμόρφωσις του Σωτήρος Ναός Ταξιαρχών Προφήτης Ηλίας Κατοικίες περιόδου Άγιος Ιωάννης στις Κολώνες Άγιος Δημήτριος ο Λουμπαρδιάρης Παναγιά Αθηνιώτισσα Ναός Παρθένου Μαρίας Τζαμί του Παρθενώνος Ά Τζαμί του Παρθενώνος 'Β Παναγιά Πυργιώτισσα Παναγιά Κρυσταλλιώτισσα Προμαχών του Σερπεντζέ Κατοικίες Ακρόπολης Φετιχιέ (του Πορθητού) Τζαμί Σχολείον Κιουτσούκ Τζαμί - Τζαμί του Ουλά Μπέη Λουτρό "Χαμάμι" Ουλά Μπέη Τζαμί “της Κολώνας” του Χατζή Αλή Λουτρό “Χαμάμι” του Χατζή Αλή Δημόσια Βιβλιοθήκη Γενί Τζαμί ή της Μπέινας ή του Ροδακιού Σχολείο Επιστημών & Βοτανικός κήπος Βωμός Βάκχου (Διονύσου) Άγιος Σπυρίδων (και Τίμια Ζώνη) Άγιος Αθανάσιος ο Κουρκούρης Άγιος Νικόλαος “Μητροπόλεως” Άγιος Δημήτριος ο Τζιρίτης Αγία Σιών Άγιος Γεώργιος Λυκαβηττού Σωτείρα της Παζαρόπορτας Άγιος Γρηγόριος Μοναστήρι Παναγιάς Παντάνασσας Μονή των Κιστερκιανών μοναχών Τείχος της Υπαπαντής Άγιος Νικόλαος ή Σεραφείμ Τείχος του Χασέκη Λείψανα Βυζαντινών Οικιών Τούρκικο νεκροταφείο

1204-1456 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 1204-1456 μ.Χ. 1204-1456 μ.Χ. 1204-1456 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 1204-1456 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1824-1826 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1824-1826 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1824-1826 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ.

720 362 374 374 720 724 384 330 330 330 330 724 724 726 386 388 761 726 726 726 726 761 726 761 632 390 392 728 728 728 392 390 728 394 728 418 396 418 364 742

158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 168 169 170 171 172 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 183 184 185 186 187 188 188 189 190 191 192 193

Κονάκι ή Βοεβοδαλίκι Σοφτά Τζαμί Τζαμί Τζισδαράκη Προσκύνημα Αραπάδων Άγιος Παντελεήμων - Καθολικόν Παναγία της Πελεκαρίχης Φροντιστήριο Ελληνικών & Κοινών Μαθημάτων Σχολή του Ντέκα Πύργος (Ρολόι) Έσλιν Παναγιά η Χρυσοκαστριώτισσα Μενδρεσές Φυλακές Άγιοι Ανάργυροι Κολοκύνθη Παναγία της Ρόμβης "Παρακκλήσι" Αγίου Δημητρίου Άγιος Αθανάσιος Δημοτικόν σχολείον Άγιος Θωμάς Βρυσακίου Αρχοντικό Λογοθέτη Ναός Προφήτου Ελισσαίου Οικία Fauvel Αρχοντικό Μπενιζέλων Ντάπια του Νερού Αλώνια Στακτοθήκες Συνοικία “Γεράνι” Αγία Κυριακή Ναός Γεννήσεως του Χριστού (Χριστοκοπίδη) Άρειος Πάγος Άγιων Ασώματων Ταξιαρχών Πετράκη Μνημείο Φειδιππίδη Ηρώο Μουσαίου Παζάρι - Σταροπάζαρο Ζάπππειον Μέγαρον Σιντριβάνι Ζαππείου Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Σιναία Ακαδημία Αθηνών Εθνική Βαλλιάνειος Βιβλιοθήκη & Μουσείο Ίλιον Μέλαθρον Οικία Κοντόσταυλου

1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ.

742 742 420 728 743 743 743 422 744 744 424 768 398 400 402 402 768 404 426 428 745 406 746 746 746 746 747 366 768 368 684 648 408 436 438 440 442 444 446 448

| Η Πόλη των Λόφων |

840

Λίστα Μνημείων | 193-269 Αύξουσα Σειρά - Αρίθμηση

193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 228 229 230 231

Μέγαρο Παλαιάς Βουλής Πλατεία Ανακτόρων Πλατεία Όθωνος Αρχοντικό Δεκόζη Βούρου Παλαιά Ανάκτορα Μνημείο Αγνώστου Στρατιώτη Νέα Ανάκτορα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νότια πηγή ή Κρήνη της Αλκίππης Μακρά Τείχη Πύθιον Ακροπόλεως Βωμός Εισόδου Ακροπόλεως Ιερό Πανδήμου Αφροδίτης Ιερόν Γης Κουροτρόφου Ανάκιον (Ιερόν Διόσκουρων) Άντληση Ύδατος Ιερόν εν Λίμναις Διονύσιον Πύργος Ακρόπολης Θεσμοφόριον Δια Κοίλης Οδός Τριγωνικό Ιερό της Εκάτης Κυλωνείον Θεσμοθετείον Βουζύγιον Βουκόλειον Ιερό Μειλιχίου (Υψίστου) Διός Περιοχή "Σκαλάκια” Στωϊκά Οικοδομήματα Νεκροταφείο Δήμου Κοίλης Τάφος Δευκαλίωνα Ιερό & Βωμός Αφροδίτης Ουρανίας Ιερό Πανδίωνος Βωμός Δώδεκα Θεών Εσχάρα Λεωκόρειον Ιερό & Βωμός Διός Ελευθερέου Στοά του Ελευθερέου Διός Ιερό & Βωμός Διός Αγοραίου Ναός του Πατρώου Απόλλωνος Πρυτανικόν

1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 479-338 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 600-479 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 600-479 π.Χ. 479-338 π.Χ. 338-86 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 479-338 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 479-338 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ.

448 450 452 454 456 766 458 460 624 182 624 624 068 624 625 625 626 626 626 116 078 626 627 628 628 080 116 648 674 632 118 194 120 120 122 124 648 126 128 633

232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 262 263 264 265 266 267 268 269 269

Περίβολος τάφων Όρος Αγοράς Αγάλματα Τυραννοκτόνων Ορχήστρα Στοά των Ερμών (Ερμαϊκές Στήλες) Νοτιοανατολική Κρήνη Ιερόν Διονύσου Ληναίου Κήποι γυμνασίων Πεισιστράτειον υδραγωγίον Ιερό Αφροδίτης εν Κήποις Ιερόν Βραβρωνίας Αρτέμιδος Χαλκοθήκη Οίκημα Αρρηφόρων Πανδρόσειον Βωμός Ερεχθείου Ιερόν & σπήλαιον Πανός Ιερόν & σπήλαιον Έρωτος και Αφροδίτης Ιερόν & σπήλαιον Απολλωνος Υποκραίου Ιερόν & σπήλαιον Ολυμπίου Διός Ευρυσάκιον Ναός Δήμητρος και Κόρης Έξω Δρόμος (προς τιμή των νεκρών) Χορηγικοί Κίονες Νότιας Κλιτύος Βασιλική Αγίων Αναργύρων Δικαστήριον επί Παλλαδίω Περίβολος δικαστηρίου Νέον Βουλευτήριον Μνημείο Επωνύμων Ηρώων Στρατηγείον (?) Νοτιοδυτική Κρήνη Νότια Στοά - Τράπεζαι Νοτια Στοά ΙΙ Βασίλειος Στοά Βασιλική "Ρωμαικής Αγοράς" Ιερό Αρτέμιδος Αριστοβούλης Βωμός Ναού Άρεως Αργυροκοπείον Μητρώο Αγροτέρας Ευμένους Ανδριάντας Τέθριππος Μνημείο (Βάθρο) του Αγρίππα

600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 338-86 π.Χ. 408-565 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 338-86 π.Χ. 600-479 π.Χ. 565-1204 μ.X. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ.

130 130 132 132 134 136 633 633 138 140 142 194 196 196 650 198 198 198 198 650 650 172 252 192 650 651 202 204 208 210 212 254 144 715 651 190 214 244 675 685

Λίστα Μνημείων | 270-342 Άυξουσα Σειρά - Αρίθμηση

270 271 272 273 274 275 276 277 278 278 279 280 281 282 283 284 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 301 302 303 303 304 305

Κλεψύδρα Αγοράς Βήμα στοάς Αττάλου Προτείχισμα και Τάφρος Στοές "Εκκλησίας του Δήμου” Μνημείο Δημοκρατίας Ανατολική στοά Βαλανείον Κεραμεικού Δεξαμενή Ηρωδείου Αγορανομείον ή Σεβαστείον Βασιλική "Αγορανομείου” Βεσπασιανές Χορηγικό Μνημείον Νικίου Ιερό Πολιέως Διός Βακχείον Δεξαμενή Αδριανού Αγάλματα Τριτώνων και Γιγάντων Αγάλματα Τριτώνων και Γιγάντων Πάνθεον Γυμνάσιον Αδριανού Βασιλική (Διοικητικόν Κτίριον) Κλίμακα οδηγούσα εις τον ναόν του Ηφαίστου ΝΑ Εξέδρα Βιβλιοθήκης Αδριανού Πρόπυλο και κρήνη Βουλευτηρίου Αψίδα αγοράς Νυμφαίον Αργυροκοπείου Μνημείο Ευβουλίδου Ελευσινιακός Κηφισός Γέφυρα τετράτοξη Κηφισού "Αδριανούπολις” Άγαλμα Αδριανού Μονόπτερος ναός Γραφεία του Κράτους Ελληνιστική Πύλη Οχετοί και φρέατα Μεγάλος Αγωγός Ρωμαϊκοί Κήποι, Κρήναι και Γυμνάσια Ρωμαϊκές Κατοικίες & Κτίσματα Νότια Ρωμαϊκή Οικία Ρωμαϊκά Υδραγωγεία και Βαλανεία Βαλανείο Λ. Αμαλίας

338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 479-338 π.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 267-408 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 87 π.Χ. - 267 μ.Χ. 338-86 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 338-86 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ.

256 240 676 652 676 258 676 686 294 706 294 216 652 686 288 282 282 686 686 296 686 687 260 687 298 687 688 688 688 204 300 688 262 688 689 689 302 302 689 304

306 307 308 309 310 311 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 321 322 323 324 325 326 327 328 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342

Μνημείο "Τω Αγνώστω Θεώ” Οικία Ιουλιανού Ανδριάντας Ερκούλιου Ιδιωτικαί σχολαί Αγία Τριάς Άγιος Ανδρέας Προσευχητήριο "της Κρεμάλας” Ασκητήριο Αγίου Αθανασίου Ιερό Μητρός Φρεάτια ή Δεξαμεναί Ύδρευσης Διατείχισμα λόφου Μουσών Βάθρα Τιμητικών Αναθημάτων Τέμενος Σαρακηνών Πειρατών Βυζαντινός συνοικισμός Αγοράς Βυζαντινός συνοικισμός Ολυμπίειου Βυζαντινός συνοικισμός Ακροπόλεως Εκκλησία "Πινακοθήκης” Άγιος Βαρθολομαίος Μεγάλος προδέκτης Ναός Αγίου Φραγκίσκου Λείψανα Συνοικίων Αθήνας Πύλη της Ιππομαχίας Τεκές του Χουσεϊν Εφέντη Ναός Υπαπαντής Παναγιά Βλασσάρου Πρωτοδικείο Ιερό Ηγεμόνης Αφροδίτης, Δήμου & Χαρίτων Ναός Αγίου Χαραλάμπους (και Ηλία) Μονή Αγίου Ανδρέου Επιτύμβια Στήλη του Δεξίλεω Μαρμάρινα Πλαίσια Πύλης Άγιοι Ασώματοι στα Σκαλιά Μονή των Καπουτσίνων Περίβολος Νεκροταφεία Χριστιανών Νεκροταφεία Μουσουλμάνων Νεκροταφεία "Ξένων” Δεξαμενές λόφου Κατηλίκι Κουσέγιο

86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 267-408 μ.Χ. 267-408 μ.Χ. 267-408 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 408-565 μ.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 1204-1456 μ.Χ. 1204-1456 μ.Χ. 1204-1456 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 338-86 π.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 338-86 π.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 408-565 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ.

306 697 698 698 706 706 730 706 634 706 264 676 715 716 716 716 716 720 721 721 730 677 730 730 732 768 677 732 732 174 707 410 412 634 748 748 748 748 749 749

| Η Πόλη των Λόφων |

842

Λίστα Μνημείων | 343-416 Αύξουσα Σειρά - Αρίθμηση

343 344 345 346 347 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 375 376 377 378 378 379

Ντουάνα Κτήριο Φυλακών Απάνω Συντριβάνι Κάτω Συντριβάνι Τεκές Φετιχιέ (του Πορθητή) Εκκλησία των Δυτικών Δικαστήριον Επί Δελφινίω Χάνι της Χουρμαδιάς Χαμάμ Διοικητηρίου Χαμάμ λόφου Ακρόπολης Τεκές Προπυλαίων Άγιος Συμεών Αγία Άννα Παναγία η Μπόλπατζα Λουτρό Αέρηδων - Αμπίντ Εφέντη Καφενεία παζαριού Λαχανοπάζαρο Ψαραγορά Κρεοπωλεία Σιταροπάζαρον Σιδηρουργία & Xαλκουργία Κεραμοποιεία Σαπονοποιεία / Μεταξουργεία / Ελαιοτριβεία Βυρσοδεψεία Παναγία Καντήλη Παναγία Κιμινιάτισσα Παναγία Δουβέργαινα Άγιος Δημήτριος Κατηφόρη Άγιος Νικόλαος Καλογριώνη Άγιοι Ασώματοι Χειλά Παναγιά Αγγέλου (Μπενιζέλου) Άγιος Νικόλαος Βοριά Άγιος Δημήτριος Νέος Αγία Ελεούσα (Κακουργοδικίου) Παλαιό Κακουργιοδικείο Ταφικός Περίβολος Ηρακλειωτών Ιερό Αρτέμιδος Σωτείρας Ναός Αγίας Ειρήνης Νέος ναός Αγίας Ειρήνης Σωτείρα Δικαίου

1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ.

749 749 750 750 750 768 146 750 750 750 750 750 751 752 414 752 752 752 752 752 752 753 753 753 754 754 754 754 755 755 755 755 756 430 768 652 654 756 770 756

379 380 381 382 383 384 385 386 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 411 412 413 414 415 416

Αποθήκη Αχύρων Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο Οδός Περιπάτου Δημοτικό Μέγαρο Αστεροσκοπείον Μέγαρο Τσίλλερ Μέγαρο των Ιλισσίων Οικία Α Κωστή Παλαμά Οικία Β Κωστή Παλαμά Οικία Κλεάνθη - Σάουμπερτ Αρχοντικό Σερπιέρη Οικία Χατζηκυριάκου Μέγαρο Σταθάτου Οικία Δημήτριου Ράλλη Μέγαρο Πρόκες - Όστεν Αρχοντικό Κουμουνδούρου Μέγαρο Καντακουζηνού Ξενοδοχείο "Βύρων» Πτωχοκομείο Αθηνών Μέγαρο Αθηνογένους Βασιλικοί σταύλοι Νεκροταφείο Κλασικής Περιόδου Πολιτικόν νοσοκομείον Οφθαλμιατρείον Στρατιωτική φαρμακαποθήκη Παλαιό Νομισματοκοπείον Παλαιό Βασιλικόν (Εθνικό) Τυπογραφείον Αρσάκειον Μέγαρον Βαρβάκειος Σχολή (Λύκειον) Στρατώνες Ά Νεκροταφείο Αθηνών Νέα Μητρόπολις Αθηνών Ναός Αγίου Διονύσου Αρεοπαγίτου Ιερό της Εκάτης Αγία Φωτεινή Εξαρχία Παναγίου Τάφου Μέγαρο Μαξίμου Καθολικός ναός Αγίου Διονύσου Μερόπειον Ίδρυμα Άγιος Νικόλαος Πτωχοκομείου

1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ.

770 462 218 770 464 466 468 470 470 472 474 476 478 480 482 771 484 486 772 488 486 654 490 492 772 772 490 494 496 773 498 500 774 502 502 398 774 504 504 774

Λίστα Μνημείων | 417-496 Άυξουσα Σειρά - Αρίθμηση

417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456

Ναός Ζωοδόχου Πηγής Πύργος Μαυρομιχάλη Αρχοντικό Παπαρρηγόπουλου Οικία Σεφεριάδη Οικία Church Οικία Κωλέττη Οικία Βαλταδώρου Αγίος Γεώργιος Ορφανοτροφείου Χατζηκώστα Συνοικίες & Παραδοσιακές κατοικίες περιόδου Στοά των Αθηναίων Ναός του Βορέα και των Αμαζόνων Ναός Αρείας Αθηνάς Έδρες " Ύβρεως" και "Αναιδείας” Ναός της Ημέρας Κτίριο Weiler (Βάιλερ) Πινακοθήκη Προπυλαίων Κιμώνεια μνήματα Περίβολος & Στοά Ιερών Διονύσου Χαλκουργεία Δωρική Στοά Ιωνική Στοά Τάφος Λακεδαιμονίων Ιερό της Εργάνης Αθηνάς Μέγαρο Υπατία Παλαιό Μουσείο Ακρόπολης Σπήλαιο και υπόγεια στοά Αρδηττού Συγρότημα Κτιρίων C,D & F Θησείον (ιερό) Ναός Δελφίνου Απόλλωνα Ιππαρχείον Δεσμοτήριον Δημόσιον Αγάλματα Ηφαίστου & Αθηνάς Τριτοπατρείον Μπυραρία "Μετς” Σχολή Χιλλ Συναγωγή Μπεθ Σαλόμ Ιερόν Νύμφης "Ηρωδείου” Εγοστάσιο μπύρας "Φιξ” Κτίριο Χ Κτίριο Ω

1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 338-86 π.Χ. 600-479 π.Χ. 3500 - 600 π.Χ. 600-479 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 600-479 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 267-408 μ.Χ. 267-408 μ.Χ.

506 775 508 508 756 510 510 775 432 655 634 634 634 634 512 656 220 656 657 678 678 220 657 776 514 657 148 080 146 208 222 658 150 516 518 717 108 516 318 318

457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496

Οικία Σίμωνος Αγία Παρασκευή Ναός Αρτέμιδος Ευκλείας Αγγλικανική Εκκλησία Άγιος Παύλος Μέγαρο Μελά Οικία Finley Κτίριο "Παρνασσός” Ξενοδοχείο "Μέγας Αλέξανδρος” Ξενοδοχείο "Μπάγκειον” Αρσάκειον Παρθεναγωγείον Ξενοδοχείο "Excelsior” Μέγαρο Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους Οικία Ορφανίδη Ξενοδοχείον "Παλλάδιον” Μέγαρο Κούπα Εθνικό Θέατρο Αθηνών Αρχαιολογική Υπηρεσία Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Ναός του Κρόνου και της Ρέας Ναός του Πανελληνίου Διός Ελιά Πλάτωνος Σεμναί Κτίρια Α, Β, C, D & Ε Γλυπτά Εντός & Πέριξ Ναού Άρεως Στοά Αδριανού Νοτιοανατολική Στοά Σκευοθήκη (ή Οπλοθήκη) Τετράγωνο Περιστύλιο (Δικαστήριο?) Μαγειρείο Θόλου Περίβολος Θόλου Μνημεία εντός Περιβόλου της Θόλου Ελληνιστικά καταστήματα αγοράς Υστερορωμαϊκή Στοά Υστερορωμαϊκή Έπαυλις - οικία Άρτεμις Βουλέα Ναός Ελευσινιακών Θεοτήτων Άγαλμα Γάιου Καίσαρα Πειραϊκή Οδός "Οδός Μαρμαρογλυπτών” Βοριοανατολικό Λουτρό

600-479 π.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 338-86 π.Χ. 267-408 μ.Χ. 267-408 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 267-408 μ.Χ.

152 732 658 520 777 778 778 522 522 524 526 780 528 526 780 530 532 780 308 308 635 636 224 658 300 310 266 256 659 660 661 680 698 698 690 690 691 662 222 698

| Η Πόλη των Λόφων |

844

Λίστα Μνημείων | 497-576 Αύξουσα Σειρά - Αρίθμηση . 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536

Τέμενος Αγοράς Βαρβάκειος Αγορά Ανοικτό Θέατρο Μπαστιά Εργοστάσιο Φωταερίου Ιερόν Θέμιδος Πλατεία Κοτζιά Ναός του Ελικώνος Ποσειδώνα Κυλίστρα (ή Τσουλιάστρα) Αμαζόνιος στήλη Βωμός των Ελικωνίων Μουσών Αγία Σωτήρα Παλαίστρα του Ταυρέα Λουτρό Διοχάρους Πηγή Καλλιρόης "Ιλισσού” Λουτρό Ισθμονικού Σιδηροδρομικός Σταθμός Μοναστηρακίου Βράχια Κουκουβάγιας Ο Τάφος του Νίσου Κατοικίες Υστερορωμαϊκής Περιόδου Λείψανα κατοικιών Αρδηττού Παρόδειο Ιερό (της Εκάτης?) Ιερό Εμπεδούς Δημοτική Σχολή (2ο Δημοτικό Σχολείο) Ηράκλειον του Κυνοσάργους Πυλοποιείο Πουλόπουλου Συνέδριον Ηλιακό Ρολόι Μέτωνος Αρχαϊκαί Κρήναι Νοσοκομείο "Ευααγγελισμός” Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Αρεταίειο Νοσοκομείο Δημοτικό Βρεφοκομείο Αιγινίτειο Νοσοκομείο Ναός Αγίου Κωνσταντίνου Άγιος Νικόλαος έπαυλης Θων (και Έπαυλη) Άγιος Γεώργιος Ριζαρείου σχολής Ξένες Αρχαιολογικές Σχολές Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο Οικία Ι. Καρατζά Οικία Λασσάνη

1456-1687 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 600-479 π.Χ. 479-338 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 267-408 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 600-479 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 479-338 π.Χ. 600-479 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ.

. 734 534 536 538 636 540 140 734 636 636 782 662 662 636 662 542 734 636 699 734 663 636 782 637 538 637 663 637 782 784 784 786 786 786 788 789 790 476 790 790

537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576

Οικία Κουτζαλέξη Οικία Προβελέγγιου Οικία Νικολάου Δραγούμη Οικία Μαυρομιχάλη Οικία Βλαχούτζη Μέγαρο Δεληγιώργη Οβρελλοποιειο Τσιμωνιδη - Τσολάκη Γραφεία Εφημερίδος "Εστία” Πολυκατοικία Πεσματζόγλου Κτίρο "Κωστής Παλαμάς’ Προσφυγικές Κατοικίες “Παλατάκι” Petit Palais (Ιταλική Πρεσβεία) Αιγυπτιακή Πρεσβεία Γαλλική Πρεσβεία Εθνικό Χημείο Σταθμός Λαρίσης Σταθμός Πελοποννήσου Μαρμάρινο Γεωδαιτικό Βάθρο Ιππόδρομος Βάση του Βρυάξιδος Ιερό Γης "Ολυμπίειου” Θησαυρός του Χαλκέως Οικία Λισίου Βεσπασιανές "Πανταίνου” Βεσπασιανές "Θόλου” Ιουστινιανόν (ή Βασιλικόν) Τείχος Ναός Ταξιαρχών "Προπυλαίων” Παλαιοχριστιανικός "Αρείου Πάγου” Γυμνάσια, Οικίαι, Λουτρά, Ιδιωτικαί Σχολαί Μεγαρο Αμβροσίου Ράλλη Κλίμακα Προπυλαίων Άγιος Σπυρίδων Υδραγωγείο του Κοντίτου” Φιλόμουσος Εταιρεία "Παλαιό Χάνι” Άγιος Νικόλαος "Στα Μαγκανάρια” Ναός Υπερβόρειας Ειλείθυιας Βωμός Ζεφείρου & Ναός Δήμητρος και Κόρης Νοτιοανατολικός Ναός

1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 3500-600 π.Χ. 479-338 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1204-1456 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1824-1826 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 479-338 π.Χ.

791 792 792 793 793 794 795 796 796 796 798 800 800 800 800 802 802 803 804 638 638 638 628 664 691 691 707 707 708 708 804 721 734 736 762 757 757 638 638 664

Λίστα Μνημείων | 577-658 Άυξουσα Σειρά - Αρίθμηση . 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617

Νοτιοδυτικός Ναός Ιερό Ιτωνίας Αθηνάς Οικία Αιγέως Βωμός Ερκείου Διός Βάση Ιερού Πλοίου Προχριστιανικό Νεκροταφείο Αρδηττού Κρήνη Δήμου Κοίλης “Καλλιρρόη” Ιερό Χαλκόδωντος Άγιοι Απόστολοι στα Μάρμαρα Υδραγωγείο Πνύκας Πελασγικό Υδραγωγείο Κατάλογος Μαχαλάδων και Κατοίκων Μεγάλο Οικοδόμημα Αγοράς Ξενοδοχείο “Ευρώπη” Συνοικίες & Κατοικίες Περιόδου Κυκλικός Περίβολος (Λουτρό) Βόρειος & Νότιος Λόφος Εκατείον Αγία Τριάς Κεραμεικού Ναός Αγίας Τριάδας Ακαδήμεια Οδός Κρήνη Διπύλου Επτάθρονον Ιερό Πανός Λόφου Πνύκας Νέο Μουσείο Ακρόπολης Χάλκινος Ίππος του Σίμωνος Ιερό Ευμενίδων Μνημείο της Λεοντίδος Φυλής Ιερό του Αιγέα Ιππολύτειο (Ιερό της Ιππολύτης) Οικίες Νεοπλατωνικών Φιλοσόφων Αμφιθέατρο Αρδηττού Σαρκοφάγοι Λόφου Αρδηττού Άγιος Αθανάσιος του Μπιλιανάκη Ευαγγελίστρια Βαλβίδα Δρόμου Παρεκκλήσι Τριών Ιεραρχών Ιασίου Ιερό του Πλούτωνος Πρόπυλο Ελευσινίου Βάση Αναθηματικών Αττικών Στηλών Δωμάτια Ελευσινίου Στοά Ρωμαϊκής Περιόδου

479-338 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 3500-600 π.Χ. 600-479 π.Χ. 267-408 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 565-1204 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 3500-600 π.Χ. 1824-1826 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 600-479 π.Χ. 21ος Αιώνας 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 267-408 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 20ος αιώνας 3500-600 π.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ.

. 664 664 638 628 638 699 639 640 717 640 628 763 717 432 544 666 804 666 736 804 640 666 666 640 546 640 640 641 642 642 700 692 692 757 736 666 805 628 680 680 692 692

618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658

Μέγαρο Παλαμήδη Οικίες Κλασικής Περιόδου Περίστυλη Στοά Ναός του Ιππίου Ποσειδώνα και της Ιππίας Αθηνάς Ιερός ΒόθροςΣταυρωμένος Πέτρος Ναός Αγίου Ισαύρου Αγία Άννα στο Διονυσιακό Θέατρο Πόρτα των Σκαλιών Χρυσοελεφάντινο Άγαλμα Διονύσου Μικρό Ιερό Διός Υψίστου Βάραθρο ΝαΪσκος Αίαντος και Ηρακλέους Ορχήστρα Διονυσιακού Θεάτρου Δημοτικό Θέατρο Αθηνών Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών ΣπουδώνΓεννάδειος Βιβλιοθήκη Άλλοι Χριστιανικοί Ναοί Μέγαρο Αντωνίου Δημητρίου Άγιος Νικόλαος του Κοντίτου Άγιοι Ισίδωροι Λυκαβηττού Άγιος Νικόλαος Ηρωδείου Παναγία η Κρυσταλιώτισσα Περιφερειακή Οδός Μέγαρο Συλλόγου Εμποροϋπαλλήλων Αθήνας Βωμός Ερκείου Διός, Ερμή και Ακάμαντα Κτίριο Αποθηκών Χάλκινος Ανδριάντας Σωκράτους Βάση Ανδριάντα Ιερό Εκάτης Στοές "Πομπείου” Χαρέμι Ερεχθείου Θέατρο Κωμωδιών Θέατρο Μπούκουρα Υπαίθρια Θέατρα Αθήνας Η Βιοτεχνική Περιοχή “Τα Θέατρα και Διδασκαλεία των Αθηνών” Ιερό της Εκάτης Μέσο & Ανατολικό Ιερό “Ιερό των Σκύφων” Ιερά “Αθηνάς Νίκης”

1833-1920 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 479-338 π.Χ. 408-565 μ.Χ. 408-565 μ.Χ. 565-1204 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ. 600-479 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 338-86 π.Χ. 338-86 π.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 86 π.Χ. - 267 μ.Χ. 267-408 μ.Χ. 1687-1833 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 1833-1920 μ.Χ. 479-338 π.Χ. 1456-1687 μ.Χ. 600-479 π.Χ. 600-479 π.Χ. 479-338 π.Χ. 479-338 π.Χ.

805 666 692 642 667 709 709 717 736 667 667 668 668 643 806 808 808 758 809 736 738 738 738 668 809 668 680 680 693 693 701 759 809 810 810 670 739 643 643 670 670

| Η Πόλη των Λόφων |

846

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Μια από τις πιο όμορφες διαδρομές που μπορεί να κάνει κανείς σήμερα, σε μια από τις πλέον ιστορικές οδούς και, μάλιστα, στην καρδιά της πρωτεύουσας. Η Δια Κοίλης Οδός, η οποία διερχόταν μέσα από τον αρχαίο Δήμο Κοίλης και ένωνε την Πνύκα και την Αθήνα με το λιμάνι του Πειραιά. Είχε τεράστια σημασία σε εμπορικό και σε στρατηγικό επίπεδο, καθώς αποτελούσε αρτηρία διαφυγής και τροφοδοσίας. Το ύψωμα αριστερά είναι ο Λόφος Μουσών (Φιλοπάππου), ενώ το ύψωμα που στέκεται ο παρατηρητής είναι ο Λόφος Νυμφών (Αστεροσκοπείου).

Φωτογραφικό Λεύκωμα Το Μνημείο των Μνημείων

Πάνω: εργασίες αποκατάστασης και συντήρησης του Παρθενώνα, καθώς και μεταφοράς των μαρμάρων από το Παλαιό στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Φωτογραφία τραβηγμένη μέσα από το προσωρινό κέντρο ελέγχου και συντονισμού πάνω στον λόφο. Απέναντι: Οι μαρμάρινες μετώπες του μνημείου, αναρτημένες στο ειδικά σχεδιασμένο κέλυφος του σύγχρονου μουσείου. Οι κολώνες και οι γενικές διαστάσεις του οικοδομήματος αντιστοιχούν σε αυτές του ναού της Αθηνάς στον ιερό βράχο.

| Η Πόλη των Λόφων |

848

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Εργασίες Συντήρησης και Αποκατάστασης

Επάνω: ένας από τους χώρους στους οποίους εργάζονται καθημερινά οι υπεύθυνοι συντήρησης του μνημείου και, πιο συγκεκριμένα, οι γλύπτες της ΥΣΜΑ (Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως). Διακρίνονται σε πρώτο πλάνο οι πόντες μετρήματος των πρωτότυπων μαρμάρινων στελεχών και τα γύψινα καλούπια τους. Απέναντι: η θέα από την δυτική όψη του Παρθενώνα προς το λεκανοπέδιο είναι μαγευτική. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη από το μέσο περίπου του συνολικού ύψους του τέταρτου κίονα, κάτι που δηλώνει έμεσα κια το εντυπωσιακό μέγεθος του μνημείου.

| Η Πόλη των Λόφων |

850

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Οχυρωματικά Έργα Ακροπόλεως

Το πλάτωμα του λόφου της Ακροπόλεως αποτελούσε ανέκαθεν το καλύτερα προστατευμένο τμήμα της αρχαίας πόλης των Αθηνών. Από τα μυκηναϊκά χρόνια μέχρι και τον 19ο αιώνα παρέμενε σχεδόν απόρθητη και με τις λιγότερες φθορές ή λεηλασίες. Ακόμα και όταν κατακτήθηκε από τους Ενετούς ή τους Τούρκους, διατήρησε αρκετή από την αίγλη της, με ορισμένες μόνο μετατροπές στην δομή της. Οι βασικοί λόγοι επιβίωσης της ήταν, αφενός ο σεβασμός και ο θαυμασμός από τους εκάστοτε κατακτητές προς τα μνημεία, της κλασικής κυρίως περιόδου και, αφετέρου, οι φυσικές πηγές πόσιμου νερού που διέθετε ο βράχος, με κυριότερη εξ΄ αυτών την Κλεψύδρα (πηγή Εμπεδώ). | Η Πόλη των Λόφων |

852

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Ο βράχος περιβάλλεται μέχρι και τις μέρες μας από ισχυρή οχυρωματική περίμετρο. Σήμερα διακρίνονται κατάλοιπα όλων των ιστορικών περιόδων του λόφου. Στη φωτογραφία διακρίνεται τμήμα του Θεμιστόκλειου τείχους, το οποίο χτίστηκε εν ριπή οφθαλμού αμέσως μετά την ισοπέδωση της πόλης από τους Πέρσες, το 480 π.Χ. Για εξοικονόμηση χρόνου χρησιμοποιηθήκαν δομικά στοιχεία από τους κατεστραμμένους ναούς, εξού και διακρίνονται κυλινδρικά αρχιτεκτονικά μέλη, ορατά από τη πλευρά της Πλάκας και της οδού Θεωρίας.

Φωτογραφικό Λεύκωμα Αρχαία Αγορά (Αγορά Σόλωνος)

Η Αγορά του Σόλωνος ήταν η δεύτερη κατά σειρά αρχαία αγορά της Αθήνας, μετά την προϊστορική Αγορά του Θησέως. Ο αρχαιολογικός χώρος έχει πλήθος εκθεμάτων, βρίσκεται ακριβώς δίπλα από την πολύβουη οδό Αδριανού, αλλά συχνά περνάει απαρατήρητος. Τα οικοδομήματα που δεσπόζουν σε αυτόν είναι η Στοά του Αττάλου (δεξιά φωτογραφία) και ο Ναός του Ηφαίστου. Η σημερινή Αθήνα έχει το μοναδικό (ίσως παγκοσμίως) προνόμιο να διέρχεται κυριολεκτικά μέσα από τα αναρίθμητα μνημεία της, μέσα από οδικές αρτηρίες και συγκοινωνίες, αλλά και μέσα από τα πρόσφατα έργα ανάπλασης και ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων. | Η Πόλη των Λόφων |

854

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Ένα Μνημείο με Χρήση 2500 Ετών

Ο Ναός του Ηφαίστου (ή αλλιώς Ηφαιστείο), το καλύτερα διατηρημένο ιερό της κλασικής περιόδου, όπως το συναντάμε στην σημερινή του κατάσταση. Εκτός από αρχαιολογική αξία, έχει και τεράστια συμμετοχή στην ιστορία της πόλης των Αθηνών, καθώς ήταν ένα από τα λίγα μνημεία που είχε συνεχή χρήση μέχρι και τα τέλη του 19ου αι. μ.Χ. (!) και ταλαιπωρήθηκε ελάχιστα από τις επιδρομές. Η παρακείμενη αγορά καταστράφηκε και ξαναχτίστηκε πολλές φορές, την ίδια τύχη είχε ο λόφος της Ακροπόλεως και οι γύρω περιοχές, όχι όμως και το Ηφαιστείο. Το 1854, ως ναός του Αγίου Γεωργίου, φιλοξένησε την ορκομοσία του τέως βασιλιάς Όθωνα, κατά την ανάλυψη των καθηκόντων του. | Η Πόλη των Λόφων |

856

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Ωδείο Ηρώδη του Αττικού

Ένα από τα σημαντικότερα έργα του Ηρώδη του Αττικού, το Ωδείο στον πεζόδρομο του Διονυσίου Αρεοπαγείτου. Ο Ρωμαίος ύπαρχος, μεταξύ άλλων, εκσυγχρόνισε το Παναθηναϊκό Στάδιο (το έντυσε με μάρμαρο, έφτιαξε τη σφενδόνη και έχτισε μεγαλοπρεπή γέφυρα στην είσοδο του), έκτισε δεξαμενές, δημόσια λουτρά, μνημεία (Ναός Θεάς Τύχης, Μνημείο Φειδιππίδη κ.α.) και όλα αυτά προς τιμήν μιας γυναίκας, της Ριγίλλης. Το θέατρο χρησιμοποιείται ακόμα για παραστάσεις κατά τους θερινούς μήνες, γεγονός που επιβαρύνει το μνημείο σημαντικά, όπως τονίζουν οι αρχαιολόγοι.

| Η Πόλη των Λόφων |

858

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Θέατρο Διονύσου

Το Θέατρο κατασκευάσθηκε δίπλα στο αρχαϊκό Ιερό του Διονύσου, αποθέτωντας φόρο τιμής σε μια θεότητα που λατρεύτηκε στη γύρω περιοχή από τον 7ο αιώνα π.Χ. Οι χθόνιες θεότητες είχαν την τιμητική τους σε όλο το λεκανοπέδιο, αλλά και περιμετρικά του Ιερού Βράχου της Ακροπόλεως, αφού στα σπήλαια του λατρεύονταν ο Πάνας, η Αφροδίτη, ο Έρωτας και οι Μούσες. Δεξιά απεικονίζεται ένα από τα πιο πολυσύχναστα σπήλαια της αρχαιότητας, το οποίο φιλοξένησε, μεταξύ άλλων, το Μνημείο του Θρασύλλου και την Παναγία τη Σπηλιώτισσα. Οι χορηγικοί κίονες που διακρίνονται στη φωτογραφία είναι δύο από τα πιο πρωτότυπα και πιο άρτια κατασκευαστικά έργα του 4ου αιώνος π.Χ. Έχουν σπουδαία τεχνική εφαρμογή, διασώζονται σε πολύ καλή κατάσταση, ενώ διατηρούνται ακόμα επάνω τους ίχνη των αρχικών χρωμάτων. | Η Πόλη των Λόφων |

860

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Έσω & Έξω Κεραμεικός

Η συνοικία του Κεραμεικού φαίνεται να πήρε το όνομα της από τον αρχαίο ήρωα Κέραμο. Στην πραγματικότητα αναφερόμαστε σε δύο περιοχές: τον Έσω και τον Έξω Κεραμεικό. Οι δύο περιοχές διαχωρίζονταν μεταξύ τους με το Θεμιστόκλειο Τείχος (διακρίνεται πάνω αριστερά) και είχαν σπουδαία ιστορική και θρησκευτική αξία. Επικοινωνούσαν μεταξύ τους μέσω της Ιεράς Πύλης, του Διπύλου και του ποταμού Ηριδανού. Ο Έσω Κεραμεικός φιλοξενούσε στην οδό Παναθηναίων τη μεγάλη πομπή που ερχόταν από την Ελευσίνα και την Ιερά Οδό, ενώ ο Έξω Κεραμεικός φιλοξενούσε πλήθος νεκροταφείων, με σημαντικότερο αυτών το Δημόσιο Σήμα, όπου γινόταν η ταφή των επιφανών Αθηναίων και των πεσόντων πολέμου. Σε αυτούς ανήκει και ο Δεξίλεω, του οποίου η επιτύμβια στήλη διακρίνεται στη δεξιά φωτογραφία, απέναντι από την Αγία Τριάδα. | Η Πόλη των Λόφων |

862

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Λύκειο Αριστοτέλη

Η ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου του Λυκείου του Αριστοτέλους έλαβε χώρα τα τελευταία χρόνια και από το 2014 και έπειτα είναι ανοιχτός στο κοινό. Έχουν εντοπιστεί οι τρεις πλευρές του κτιρίου, ενώ η νότια εκτείνεται έξω από τα όρια του οικοπέδου, κάτω από το Ωδείο των Αθηνών (σύγχρονο κτίριο στη φωτογραφία). Σε πρώτο πλάνο περιγράφεται το “Εφηβείον”, χώρος με καθίσματα προορισμένος για διαλέξεις, πίσω από αυτό το “Ελαιοθεσίον”, όπου οι αθλητές άλειφαν με λάδι το σώμα τους πριν από τη προπόνηση, ενώ στο βάθος αριστερά διακρίνεται η “Παλαίστρα”, η οποία αποτελεί και τον βασικό χώρο προπόνησης των αθλητών. Στην απέναντι σελίδα απεικονίζεται το ένα από τα δύο λουτρά του κτιρίου, το Ανατολικό Λουτρό. Το συγκρότημα διατηρήθηκε για περίπου επτά αιώνες, μέχρι τις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ., οπότε και εγκαταλείφθηκε οριστικά. | Η Πόλη των Λόφων |

864

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Ρωμαϊκή Αγορά

Η Ρωμαϊκή Αγορά κατασκευάστηκε ως το αντίπαλο δέος της Αρχαίας Αγοράς του Σόλωνος. Σταδιακά η Αγορά του Σόλωνος απέκτησε πιο διοικητική και οικιστική λειτουργία, ενώ η Ρωμαϊκή Αγορά ήταν ο κύριος τόπος συνάντησης πολιτικών και επιχειρηματιών της εποχής. Έκτοτε είχε συνεχή εμπορική χρήση, μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα, όπου μια πυρκαγιά κατέκαψε το μεγαλύτερο μέρος της και η εμπορική δραστηριότητα μεταφέρθηκε μόνιμα στη σημερινή Βαρβάκειο Αγορά.

| Η Πόλη των Λόφων |

866

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Στο Πανόραμα διακρίνονται από αριστερά προς τα δεξιά: η Πύλη της Αρχιδέτιδος Αθηνάς (το Δυτικό Πρόπυλο της Αγοράς), η νότια κιονοστοιχία της Ρωμαϊκής Αγοράς, τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα από το Χαμάμι (Λουτρό) του Ουλά Μπέη, στο μέσο το Φετιχιέ (του Πορθητού) Τζαμί, σε πρώτο πλάνο (επάνω) η βάση και οι κολώνες του Ανατολικού Προπύλου και εντός ικριωμάτων (σκαλωσιάς) βρίσκεται το Ρολόι του Κυρρήστου (Πύργος των Ανέμων).

Φωτογραφικό Λεύκωμα Πύργος των Ανέμων & Σταροπάζαρο

Επάνω διακρίνονται τα μνημεία της ανατολικής πλευράς της Ρωμαϊκής Αγοράς, που δεν είναι άλλα από το Αγορανομείο (αριστερά). το Φετιχιέ Τζαμί και οι Βεσπασιανές (δεξιά) και το Ρολόι του Κυρρήστου (στο μέσο). Το υδραυλικό ρολόι είναι κυρίως γνωστό ως “Πύργος των Ανέμων”, εξαιτίας των οχτώ ανάγλυφων παραστάσεων στο άνω μέρος του. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας χρησιμοποιούνταν ως κύρια είσοδος η εικονιζόμενη εκ δεξιών, επί της οδού Πανδρόσου, καθώς η εγκάρσια τότε οδός διέσχιζε όλο το Παζάρι από Βορρά προς Νότο και κατέληγε στους πρόποδες του ιερού βράχου, μέσα από την Πλάκα και στην κύρια τότε είσοδο της Ακρόπολης, την Ντάπια του Λιονταριού (πλησίον της πηγής της Κλεψύδρας). | Η Πόλη των Λόφων |

868

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Λείψανα Χριστιανικών Ναών

Οι παραπάνω εκκλησίες, μαζί με την Βασιλική του Ιλισού (Βασιλική Λεωνίδη), αποτελούν μερικούς από τους αρχαιότερους ναούς της Αθήνας. Επάνω διακρίνεται η Αγία Παρασκευή, τα λείψανα της οποίας βρίσκονται απέναντι από το Θέατρο Διονύσου. Δεξιά απεικονίζονται δύο γειτονικοί ναοί, επί της Βιβλιοθήκης του Αδριανού: η Μεγάλη Παναγιά, η οποία αποτέλεσε και τον πρώτο Μητροπολιτικό ναό των Αθηνών, μαρμάρινος με αρκετά ψηφιδωτά κατάλοιπα. Στην είσοδο της βιβλιοθήκης βρίσκονται τα ίχνη των Αγίων Ασωμάτων στα Σκαλιά, όπου διακρίνεται ακόμα η τοιχογραφία.

| Η Πόλη των Λόφων |

870

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Ναοί με Ειδικό Διάκοσμο

Δύο από τις πιο όμορφες εκκλησίες της Αθήνας: ο Άγιος Δημήτριος ο Λουμπαρδιάρης, ο πιο διάσημος ίσως εν λειτουργία ναός του ιστορικού κέντρου, και η Παναγιά η Γοργοεπήκοος, η οποία βρίσκεται στη σκιά της μεγάλης Μητροπόλεως, στην ομόνυμη πλατεία. Ο πρώτος έχει δεχτεί προσφάτως καλοπιστικές επεμβάσεις στο εξωτερικό του περίβλημα, από τον αρχιτέκτονα Πικιώνη, στα πλαίσια της γενικής ανάπλασης της περιοχής. Βρίσκεται μεταξύ των λόφων Μουσών, Νυμφών, Πνύκας, Ακροπόλεως, Κολωνού Αγοραίου και Αρείου Πάγου και όλοι οι μεταξύ τους δρόμοι οδηγούν σε αυτόν. Ο διάκοσμος του δευτέρου ιερού είναι ακόμα πιο ιδιαίτερος, αφού απαρτίζεται εξ΄ ολοκλήρου από μαρμάρινα κατάλοιπα αρχαιότερων μνημείων, ελληνικών, ρωμαϊκών, αιγυπτιακών, αποτελώντας με αυτό το τρόπο μια μόνιμη υπαίθρια έκθεση γλυπτών. Το διδακτικό αυτό “μουσείο” διαθέτει πάνω από 90 εκθέματα... | Η Πόλη των Λόφων |

872

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Άγιοι Απόστολοι Σολάκη

Ένας από τους πλέον όμορφους και ιστορικούς ναούς των Αθηνών, οι Άγιοι Απόστολοι του Σολάκη, ενταγμένος στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Αγοράς (Αγοράς του Σόλωνος). Ο πρόσφατα ανακαινισμένος ναός, βρίσκεται δίπλα σε ένα από τα πιο “στρατηγικά” και ιστορικά σημεία της παλιάς πόλης, την Εννεάκρουνο. Η προϊστορικών χρόνων κρήνη (διακρίνεται απέναντι, στα αριστερά της εκκλησίας) ταυτίστηκε πρόσφατα και αποτελούσε την δεύτερη σημαντική πηγή πόσιμου νερού, μετά την Κλεψύδρα του λόφου της Ακροπόλεως.

| Η Πόλη των Λόφων |

874

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Απαλλωτριώσεις στην Αρχαία Αγορά

Η σημασία των αρχαιολογικών ευρημάτων στην Αγορά του Σόλωνος ήταν τόσο μεγάλη, όπου χρειάστηκε η απομάκρυνση ολόκληρων κτισμάτων ή ακόμα και συνοικιών, για την ανάδειξή τους. Θύματα αυτής της απαλλωτρίωσης έπεσαν κυρίως η συνοικίες της Βλασσαρούς και του Ευρυσακίου. Οι εργασίες ξεκίνησαν στις 25 Μαΐου του 1931, υπό την εποπτεία της Αμερικάνικης Σχολής Κλασσικών Σπουδών (απέναντι σελίδα). Επάνω, διακρίνονται με τη σειρά: τα Αγάλματα των Γιγάντων, κατοικίες στην Οδό Παναθηναίων και ο Άγιος Σπυρίδωνας. Στην κάτω σειρά: κτίρια στην είσοδο της Αρχαίας Αγοράς, κατοικία πίσω από τη Στοά του Αττάλου, ο ναός της Παναγίας και η συνοικία της Βλασσαρούς και τοιχογραφίες από τον Ά. Σπυρίδωνα (οι οποίες έχουν μεταφερθεί στον “μουσειακό” ναό των Αγίων Αποστόλων Σολάκη. | Η Πόλη των Λόφων |

876

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Πλατεία Μοναστηρακίου

Τις προηγούμενες δεκαετίες ήταν η Πλατεία Ομονοίας, έπειτα η Πλατεία Συντάγματος, αλλά το πραγματικό κέντρο της πρωτεύουσας ήταν ανέκαθεν η Πλατεία Μοναστηρακίου. Εκτός από την σπουδαία εμπορική της αξία (με τη Μονή της Παντανάσσης, την Αδριανού και το Σταροπάζαρο κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας), έχει και μια μοναδικότητα: ο επισκέπτης με μια ματιά έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί στις σημαντικότερες ιστορικές περιόδους της Αθήνας. Μπορεί να δει την Ρωμαϊκή Αγορά, τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού, τα λείψανα του πρώτου μητροπολιτικού ναού, της Μεγάλης Παναγιάς του 5ου αιώνος μ.Χ., το Τζαμί Τζισδαράκη και το Φετιχιέ Τζαμί, τον λόφο της Ακροπόλεως, τον πρώτο “προαστιακό” που ένωσε ατμοκίνητα την πόλη με τον Πειραιά, ενώ παράλληλα, μέσω των παρακείμενων οδών, μπορεί να βρεθεί στην Πλάκα, στην Αρχαία Αγορά και τον Κεραμεικό. | Η Πόλη των Λόφων |

878

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Άποψη της Αθήνας του προηγούμενου αιώνα, με την Πλατεία Μοναστηρακίου να φιλοξενεί κάρα και άμαξες μεταφοράς. Η πλατεία, όπως προαναφέρθηκε, είναι ένα σημαντικό εμπορικό σημείο, με ιστορία τεσσάρων και πλέον αιώνων. Πολλά από τα μικρομάγαζα που διατηρούνται και σήμερα έχουν ρίζες στον 17ο αιώνα, όταν και η Μονή της Παναγίας της Παντάνασσας τροφοδότησε τους περίοικους με εμπορεύματα όπως: υφαντά, πλεκτά και σκεύη, τα οποία παρήγαγαν οι ίδιες οι καλόγριες. Σταδιακά αναπτύχθηκε δραστηριότητα περιμετρικά της Μονής, με πλήθος μικρών εμπόρων να κατακλίζουν την Αδριανού και τους γύρω δρόμους.

Φωτογραφικό Λεύκωμα Η Αθήνα του 19oυ αιώνα

Επάνω: μια σπάνια λήψη στην οποία απεικονίζονται μερικές από τις πιο “μαγικές” & άγνωστες πτυχές της νεότερης ιστορίας της πρωτεύουσας. Διακρίνεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου (εντός του Ηφαιστείου) και το νεκροταφείο των καθολικών, στον ιερό βράχο διακρίνεται ο ενετικός πύργος των προπυλαίων και το κάστρο του λόφου και στο κέντρο ο Λόφος των Νυμφών: η σπηλαιώδης Αγία Μαρίνα (η είσοδος του ναού γίνεται από το πλάι του βράχου) και το Ιερό των Νυμφών, εν έτει 1860. Ο παρατηρητής βρίσκεται στη θέση του σημερινού Αστεροσκοπείου. Απέναντι: το Ολυμπίειο περιβάλλεται από άμαξες και τραπεζάκια, σε μια τυπική ηλιόλουστη μέρα της Αθήνας. | Η Πόλη των Λόφων |

880

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Επιστήμη & Τεχνολογία

To Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών θεωρείται, ακόμη και σήμερα, ως το πιο σύγχρονο ερευνητικό κέντρο των Βαλκανίων. Πάνω αποτυπώνεται η όψη του σε αρχιτεκτονικό σχέδιο που εκπονήθηκε από τον Theophil Hansen το 1842. Δεξιά, η ανανεωμένη και νεοσύστατη πρωτεύουσα, βρίσκεται σε ρυθμούς ανάπτυξης σε όλους τους τομείς. Μια από τις μονάδες που διέπρεψαν στις αρχές του 20ου αιώνα, το εργοστάσιο Πιλ-Πουλ (Πιλοποιείο Πουλόπουλου) στην Ηρακλειδών, με μια από τις εσωτερικές εγκαταστάσεις της.

| Η Πόλη των Λόφων |

882

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Το “Σημείο Μηδέν”

Το Παναθηναϊκό Στάδιο ή Καλλιμάρμαρο, αποτελεί μέχρι και σήμερα ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του αθλητισμού και του πολιτισμού. Πολλές τελετές παίρνουν σάρκα και οστά στον στίβο εντός του, με σημαντικότερη την παράδοση της φλόγας κάθε τέσσερα χρόνια στη χώρα που αναλαμβάνει την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων. Παράλληλα αποτελεί, για κάθε δρομέα ανά τον κόσμο, όνειρο ζωής, ο τερματισμός και η διάκριση στον κλασικό μαραθώνιο της Αθήνας, ο οποίος τερματίζει εντός του Σταδίου.

| Η Πόλη των Λόφων |

884

Φωτογραφικό Λεύκωμα

Φωτογραφικό Λεύκωμα Αθηναϊκή Τέχνη

Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, καθώς και αρκετά ακόμη μουσεία της πρωτεύουσας, έχουν καταγεγραμμένο και αρχειοθετημένο τεράστιο όγκο κεραμικής, από την προϊστορική κιόλας περίοδο. Η σημασία των συγκεκριμένων εκθεμάτων - ανασκαφών είναι τεράστια: αποτελούν τον καλύτερο μάρτυρα της κάθε εποχής, καθώς ο πηλός είναι το πιο έγκυρο και εύκολο υλικό ως προς την χρονολόγηση. Επίσης είναι το βασικό υλικό (που επιβιώνει στους αιώνες) που χρησιμοποιήθηκε για σκεύη, δηλώνοντας μας έμμεσα την χρήση του ιδίου του μνημείου. Οι λέκιθοι και τα δοχεία για παράδειγμα που απεικονίζονται επάνω ανήκουν σε νεκρικές προσφορές και σε ταφικά μνημεία του 6ου αιώνος π.Χ. | Η Πόλη των Λόφων |

886

Η Πόλη των Λόφων | Οδοιπορικό στα σημαντικότερα μνημεία της Αθήνας