Îáèêíîâåí ï÷åëîÿä, Êàëèí Áîòåâ
ÁËÀÃÎÄÀÐÍÎÑÒÈ ÊÚÌ Ó×ÀÑÒÍÈÖÈÒÅ Áúëãàðñêîòî äðóæåñòâî çà çàùèòà íà ïòèöèòå (ÁÄÇÏ) èçêàçâà ñúðäå÷íè áëàãîäàðíîñòè íà âñè÷êè ó÷àñòíèöè â ìîíèòîðèíãà íà îáèêíîâåíèòå âèäîâå ïòèöè (ÌÎÂÏ). Ñúùî òàêà èçêàçâàìå áëàãîäàðíîñòè íà àäìèíèñòðàöèèòå íà çàùèòåíèòå òåðèòîðèè, ïàðòíüîðè ïî ïðîåêòà. Ñðåä òÿõ ñà ÄÏÏ „Ðèëñêè ìàíàñòèð“, ÄÏÏ „Ñòðàíäæà“, ÄÍÏ „Öåíòðàëåí Áàëêàí“. Áëàãîäàðíîñòè êúì ä-ð Ãåîðãè Ïîïãåîðãèåâ, Ñòîé÷î Ñòîé÷åâ, Åäèòà Äèôîâà, Jana Skorpilova, Petr Vorisek è âñè÷êè îñòàíàëè, äîïðèíåñëè çà àíàëèçà íà äàííèòå.
Ñíèìêà êîðèöà: Ðúæäèâîãóøî ëèâàäàð÷å, ñíèìêà: Áîðèñ Áåë÷åâ Ïðåïîðú÷èòåëåí íà÷èí íà öèòèðàíå: Õðèñòîâ, É. 2015. Øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíèòå ïòèöè â Áúëãàðèÿ: òåíäåíöèè çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã. Áúëãàðñêî äðóæåñòâî çà çàùèòà íà ïòèöèòå. Ïðèðîäîçàùèòíà ïîðåäèöà. Êíèãà 32 ÁÄÇÏ. Ñîôèÿ Òîçè äîêóìåíò å ðàçðàáîòåí è îòïå÷àòàí â ðàìêèòå íà ïðîåêò „Ïòèöèòå çà õîðàòà è õîðàòà çà ïòèöèòå: ñ äîáðà âîëÿ çà àêòèâíî îïàçâàíå íà ïðèðîäàòà“, ôèíàíñèðàí â ðàìêèòå íà Ïðîãðàìà BG03 â Áúëãàðèÿ ïî Ôèíàíñîâèÿ ìåõàíèçúì íà Åâðîïåéñêîòî èêîíîìè÷åñêî ïðîñòðàíñòâî 2009 – 2014 ã.“. Ïðîåêòúò å íà îáùà ñòîéíîñò 26 586 åâðî, êàòî ïðåäîñòàâåíàòà áåçâúçìåçäíà ïîìîù å â ðàçìåð îò 23 927 åâðî. Öÿëàòà îòãîâîðíîñò çà ñúäúðæàíèåòî íà äîêóìåíòà ñå íîñè îò Áúëãàðñêîòî äðóæåñòâî çà çàùèòà íà ïòèöèòå è ïðè íèêàêâè îáñòîÿòåëñòâà íå ìîæå äà ñå ïðèåìà, ÷å òîçè äîêóìåíò îòðàçÿâà îôèöèàëíîòî ñòàíîâèùå íà Ôèíàíñîâèÿ ìåõàíèçúì íà Åâðîïåéñêîòî èêîíîìè÷åñêî ïðîñòðàíñòâî è Îïåðàòîðà íà Ïðîãðàìàòà – Ìèíèñòåðñòâîòî íà îêîëíàòà ñðåäà è âîäèòå.
Ñåëñêà ëÿñòîâèöà, Éîðäàí Õðèñòîâ
ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ Íàêðàòêî Óâîä Ìåòîäè Ñúáèðàíå íà äàííèòå Àíàëèç íà äàííèòå Ïîêðèòèå 2015 ã. Êàêâî âèäÿõìå ïðåç 2015 ã.? Ñúñòîÿíèå íà ïòèöèòå â Áúëãàðèÿ 2015-2015 ã. Ïòèöèòå è çåìåäåëèåòî Àãðîåêîëîãè÷íèòå äåéíîñòè è ïòèöèòå Åôåêòúò îò ñóáñèäèèòå Ïòèöèòå è ãîðèòå Ïòèöè íà „äðóãè“ òèïîâå ìåñòîîáèòàíèÿ Óìåíèÿòà íà äîáðîâîëöèòå è êà÷åñòâî íà äàííèòå SmartBirds.org Çàêëþ÷åíèå
4 5 6 6 7 9 10 14 20 21 24 25 25 27 28 30
ÍÀÊÐÀÒÊÎ Îáùèÿò èíäåêñ íà 38 øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíè âèäà ïòèöè íàìàëÿâà ñ 9% çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã. Èíäåêñúò íà ïòèöèòå îò çåìåäåëñêèòå çåìè íàìàëÿâà ñ 18% çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã. Íàìàëÿâàùèòå âèäîâå ñà 21% îò âñè÷êè 71 îöåíåíè âèäà, à óâåëè÷àâàùèòå ñà 18%. Ïðåç 2014 ã. ñà ðåãèñòðèðàíè îáùî 153 âèäà ïòèöè.
Ñðåä âèäîâåòå ñ íàé-íåáëàãîïðèÿòíà òåíäåíöèÿ ñà ðúæäèâîãóøîòî ëèâàäàð÷å (–68%), ùèãëåöúò (–52%) è îáèêíîâåíèÿò ñêîðåö (–41%). Íàé-çíà÷èòåëíî óâåëè÷åíèå èìà ïðè ãîëÿìîòî áåëîãóøî êîïðèâàð÷å. Âèäîâåòå ñúñ ñòàáèëíî ñúñòîÿíèå ñà ãóãóòêàòà, êóêóâèöàòà, ñâðàêàòà, ñîéêàòà, ÷èíêàòà, ÷åðâåíîãúðáàòà ñâðà÷êà è ÷åðíîãëàâàòà îâåñàðêà. Ñðåä îñíîâíèòå çàïëàõè çà ñúñòîÿíèåòî íà ïòèöèòå â çåìåäåëñêèòå çåìè ñå î÷åðòàâàò ïðåìàõâàíåòî íà õðàñòèòå, ðàçîðàâàíåòî íà çàòðåâåíèòå ïëîùè è óïîòðåáàòà íà ïåñòèöèäè.
4
Ñèâî êàìåíàð÷å, Éîðäàí Õðèñòîâ
Îöåíåíî å ñúñòîÿíèåòî íà 71 âèäà ïòèöè çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã.
ÓÂÎÄ Ìîíèòîðèíãúò íà îáèêíîâåíèòå âèäîâå ïòèöè (ÌÎÂÏ) èìà çà öåë äà îöåíè ñúñòîÿíèåòî íà øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíèòå âèäîâå ïòèöè, êîèòî äà ïîñëóæàò êàòî èíäèêàòîð çà ïðîìåíèòå â ñðåäàòà, â êîÿòî æèâåÿò ïòèöèòå è õîðàòà. ×ðåç òîçè èíäèêàòîð ñå îöåíÿâà óñòîé÷èâîñòòà íà ïîëèòèêèòå è çåìåäåëñêèòå ïðàêòèêè â Áúëãàðèÿ è Åâðîïà.  Åâðîïà èíäåêñúò íà ïòèöèòå, îáèòàâàùè çåìåäåëñêèòå çåìè, ïîêàçâà, ÷å òå íàìàëÿâàò ñúñ çíà÷èòåëíè òåìïîâå êàêòî íà íàöèîíàëíî, òàêà è íà ðåãèîíàëíî íèâî. Íàñòîÿùàòà îöåíêà ïîêðèâà ðåçóëòàòèòå çà åäèíàäåñåòãîäèøåí ïåðèîä – îò 2005 äî 2015 ã. Äîêëàäúò âêëþ÷âà îïèñàíèå íà ïîëçâàíàòà ìåòîäèêà è òåíäåíöèèòå íà âèäîâåòå. Ïðåç 2015 ã. âúâåäîõìå ïîëçâàíåòî íà ìîáèëíî ïðèëîæåíèå SmartBirds Pro, ñ ÷èÿòî ïîìîù ñå ñúáèðàò ïî-òî÷íè äàííè çà íàáëþäàâàíèòå ïòèöè.
5
ÌÅÒÎÄÈ Ïðèëàãàíèÿò ïîäõîä çà ñúáèðàíå è àíàëèç íà äàííèòå çà ïòèöèòå å àäàïòèðàí îò ñõåìàòà çà ìîíèòîðèíã íà ãíåçäÿùèòå âèäîâå, èçïîëçâàíà âúâ Âåëèêîáðèòàíèÿ (Risely et al. 2010). Áðîåíåòî ñå îñúùåñòâÿâà îò äîáðîâîëöè â ò.íàð. ïëîùàäêè ñ ðàçìåð 1õ1 êì, èçáðàíè íà ïîëóñëó÷àåí ïðèíöèï â öÿëàòà ñòðàíà.
Ñúáèðàíå íà äàííèòå Âñÿêà ïëîùàäêà ñå ïîñåùàâà äâà ïúòè ãîäèøíî ïðåç ïåðèîäà 15 àïðèë – 15 þíè ñ åäèí ìåñåö èíòåðâàë ìåæäó ïîñåùåíèÿòà. Ïðåáðîÿâàíåòî íà ïòèöèòå ñå îñúùåñòâÿâà ïî äâå óñïîðåäíè ïúòåêè, íàðå÷åíè òðàíñåêòè. Íàáëþäàâàíèòå èíäèâèäè ñå çàïèñâàò ñïîðåä ðàçñòîÿíèåòî îò ïðåáðîèòåëÿ: ñúîòâåòíî 0 – 25 ì, 25 – 100 ì, 100 – 250 ì. Òîçè íà÷èí íà áðîåíå ñå èçïîëçâà è âúâ Ôèíëàíäèÿ, Èðëàíäèÿ, Ëàòâèÿ, Ïîëøà, Ñëîâåíèÿ è äð.
Ïúòåêèòå, ïî êîèòî ñå èçâúðøâà áðîåíåòî, ñà ðàçïîëîæåíè íà ðàçñòîÿíèå ïîíå 250 ì åäíà îò äðóãà. 6
Àíàëèç íà äàííèòå Çà èçãîòâÿíåòî íà òåíäåíöèèòå ñå ïîëçâàò ñòîéíîñòèòå çà íàáëþäàâàíèòå ïòèöè îò ïúðâîòî èëè îò âòîðîòî áðîåíå îò ïëîùàäêè, êîèòî ñà áðîåíè ïîíå òðè ãîäèíè. Çà âèäîâå, êîèòî ãíåçäÿò ðàíî, èçïîëçâàìå äàííè îò ïúðâîòî ïîñåùåíèå, à çà òåçè, êîèòî ñà ìèãðèðàùè è ïðèñòèãàò ó íàñ ïî-êúñíî ïðåç ãîäèíàòà, èçïîëçâàìå äàííèòå îò âòîðîòî áðîåíå èëè ìàêñèìàëíèòå ñòîéíîñòè îò äâåòå ïîñåùåíèÿ. Ñ ïîìîùòà íà òåçè êðèòåðèè ïðè èçáîðà íà äàííè öåëèì äà îòáåëåæèì íàé-áëèçêèòå ñòîéíîñòè íà ðåàëíî ãíåçäÿùèòå äâîéêè.
Ãîðà, Éîðäàí Õðèñòîâ
Ñúñòîÿíèåòî íà âèäîâå è òåõíèòå òåíäåíöèè ñå îöåíÿâàò ñúñ ñïåöèàëèçèðàí ïðîãðàìåí ïðîäóêò, íàðå÷åí BirdSTATs. Òåíäåíöèè ñå èçãîòâÿò ñàìî çà âèäîâåòå, çà êîèòî èìà äîñòàòú÷íî äàííè è êîèòî îòãîâàðÿò íà îïðåäåëåíè êðèòåðèè. Çà ïîëó÷àâàíå íà ôèíàëíàòà ñåëåêöèÿ îò âèäîâå íàëàãàìå äâà äîïúëíèòåëíè êðèòåðèÿ: 1) âèäúò äà å óñòàíîâåí â ïîíå 20 ïëîùàäêè è 2) ñòàíäàðòíàòà ãðåøêà ïðè òåíäåíöèÿòà äà å SE < 0,05. Âñè÷êè îöåíåíè âèäîâå ñå âêëþ÷âàò â ãðóïàòà „øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíè“ è 38 îò òÿõ ó÷àñòâàò â îáùèÿ èíäåêñ çà ñúñòîÿíèåòî íà îáèêíîâåíèòå âèäîâå ïòèöè â Áúëãàðèÿ. Òàçè ãðóïà „øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíè“ âèäîâå ñå ñúñòîè îò ïòèöèòå íà çåìåäåëñêèòå çåìè, ïòèöèòå íà ãîðèòå è ïòèöè íà äðóãè òèïîâå ìåñòîîáèòàíèÿ, âêëþ÷èòåëíî ãðàäñêà ñðåäà è âèäîâå, êîèòî îáèòàâàò ïîâå÷å îò åäèí òèï ñðåäà. ×ðåç ãåîìåòðè÷íà ïðîãðåñèÿ âêëþ÷âàìå äàííèòå çà âñÿêà ãðóïà ìåñòîîáèòàíèå, çà äà èçãîòâèì èíäåêñ íà ïòèöèòå îò ñúîòâåòíèÿ òèï ìåñòîîáèòàíèå.
7
Ãîðà, Éîðäàí Õðèñòîâ
ÏÎÊÐÈÒÈÅ 2015 Ã. Áðîÿò íà ïëîùàäêèòå, áðîåíè ïðåç ãîäèíèòå, å ïîñî÷åí âúâ ôèãóðà 1. Çà èçãîòâÿíåòî íà òåíäåíöèèòå çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã. ñà ïîëçâàíè äàííè çà 188 ïëîùàäêè, êîèòî ñà áðîåíè ïîíå òðè ãîäèíè. БРОЙ ПЛОЩАДКИ 180 155
160 140
129
129 119
120
107
108
131
111
107
97
100
83
80 60
Âñå îùå èìà íåäîñòèã íà ïëîùàäêè íà âèñîêà íàäìîðñêà âèñî÷èíà. Ðåçóëòàòè îò àíàëèçè ïîêàçâàò, ÷å ìíîçèíñòâîòî îò ïëîùàäêèòå ñà äî 1000 ì è èìà åäâà 12, êîèòî ñà íàä 1200. Òàçè ëèïñà íà ïîêðèòèå íå ïîçâîëÿâà îöåíÿâàíå íà ñúñòîÿíèåòî íà âèäîâåòå îò èãëîëèñòíè ãîðè, âèñîêîàëïèéñêè ëèâàäè è äðóãè ìåñòîîáèòàíèÿ íàä òàçè íàäìîðñêà âèñî÷èíà. Ãåîãðàôñêîòî ðàçïðåäåëåíèå íà ïðîáíèòå ïëîùàäêè ñå ïîäîáðÿâà çíà÷èòåëíî ñïðÿìî ïðåäõîäíàòà ãîäèíà.
40 20 0 2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Ôèãóðà 1. Áðîé íà èçñëåäâàíèòå ïëîùàäêè çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã.
24°0'0"E
25°0'0"E
26°0'0"E
27°0'0"E
28°0'0"E
42°0'0"N
42°0'0"N
43°0'0"N
43°0'0"N
44°0'0"N
44°0'0"N
23°0'0"E
Легенда
площадки за мониторинг броени поне 3 години в периода 2005 - 2015 23°0'0"E
24°0'0"E
25°0'0"E
26°0'0"E
27°0'0"E
28°0'0"E
9
ÊÀÊÂÎ ÂÈÄßÕÌÅ ÏÐÅÇ 2015 Ã.?
Îò íà÷àëîòî íà ïåðèîäà íà ïðîâåæäàíå íà ìîíèòîðèíãà îò 2005 äî 2015 ã. ñà ðåãèñòðèðàíè 217 âèäà, èëè 52% îò îáùî 420 âèäà ïòèöè, óñòàíîâåíè â Áúëãàðèÿ. Âñÿêà ãîäèíà ó÷àñòíèöèòå ðåãèñòðèðàò ìåæäó 150 è 170 âèäà, êàòî ïðåç 2015 ã. ñà ðåãèñòðèðàíè îáùî 153 âèäà â 83 ïëîùàäêè. Íàé-ãîëÿì áðîé âèäîâå â ïëîùàäêà: 46 – Èçòî÷íè Ðîäîïè (LG9124) Íàé-ìàëúê áðîé âèäîâå â ïëîùàäêà: 4 – Ñîôèÿ (GN0154) Áðîé ïëîùàäêè ñ ïîâå÷å îò 30 âèäà: 15 Áðîé ïëîùàäêè ñ ïî-ìàëêî îò 5 âèäà: 3
Ñêîðåö, Áîðèñ Áåë÷åâ
Íàé-÷åñòî ñðåùàíèòå âèäîâå ïðåç 2015 ã. â 83 ïëîùàäêè ñà:
10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Най-често срещаните видове
брой площадки
Обикновен скорец Селска лястовица Южен славей Обикновена кукувица Сива овесарка Голям синигер Червеногърба сврачка Кос Авлига Сврака
49 47 45 43 42 42 41 41 40 39
Çà äà óñïååì äà îöåíèì òåíäåíöèÿòà â ïîïóëàöèÿòà íà äàäåí âèä, å íåîáõîäèìî òîé äà å ðåãèñòðèðàí â ïîíå 20 ïðîáíè ïëîùàäêè. Íàé-÷åñòî ñðåùàíèÿò âèä â 188 ïëîùàäêè, ïîëçâàíè çà àíàëèç å îáèêíîâåíàòà êóêóâèöà, ðåãèñòðèðàíà â 90% îò òÿõ. Äðóãèòå, íàé-÷åñòî ñðåùàíè âèäîâå ñà ñåëñêà ëÿñòîâèöà (â 86% îò ïëîùàäêèòå), îáèêíîâåí ñêîðåö (85%), ÷åðâåíîãúðáà ñâðà÷êà (81%), ñèâà îâåñàðêà (80%), ñâðàêà (80%), ïîëñêà ÷ó÷óëèãà (78%), þæåí ñëàâåé (78%), êîñ (76%), àâëèãà (75%)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Видове с най-малко наблюдения
брой площадки
Полска бъбрица Водна бъбрица Горска ушата сова Белоопашат мишелов Горска дърволазка Речен дъждосвирец Белобуза рибарка Степен блатар Качулата кукувица Гълъб хралупар
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
Ïîëñêà áúáðèöà, Éîðäàí Õðèñòîâ
Âèäîâåòå ñ íàé-ìàëêî íàáëþäåíèÿ ïðåç 2015 ã. â 83 ïëîùàäêè ñà:
Êóêóâèöà, Áîðèñ Áåë÷åâ
Êóêóâèöàòà å íàé-÷åñòî ñðåùàíàòà ïòèöà â ïëîùàäêèòå çà ìîíèòîðèíã, ðåãèñòðèðàíà â 90% îò âñè÷êè 188 ïëîùàäêè, ïîëçâàíè çà öåëèòå íà îöåíêàòà.
13
ÑÚÑÒÎßÍÈÅ ÍÀ ÏÒÈÖÈÒÅ Â ÁÚËÃÀÐÈß 2005 – 2015 Ã. Îáùèÿò áðîé îöåíåíè âèäîâå ïðåç 2015 ã. å 71, êîåòî å íàé-âèñîêèÿò áðîé îöåíåíè âèäîâå äî ìîìåíòà è ñ 9 ïîâå÷å îò 2014 ã. Òîâà ïîêàçâà ïîâèøàâàíå íà áðîÿ íàáëþäåíèÿ è ïîäîáðÿâàíå íà êà÷åñòâîòî íà äàííèòå. Èíäåêñúò çà ñúñòîÿíèåòî íà 38 âèäà ïòèöè â Áúëãàðèÿ, îáèòàâàùè çåìå-
äåëñêè çåìè, ãîðè è ãðàäñêà ñðåäà, íàìàëÿâà ñ 9% çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã. (ôèãóðà 2), äîêàòî ïðè ïðåäõîäíàòà îöåíêà ïðåç 2014 ã. ñïàäúò áå ñ 13%. Òîâà çàáàâÿíå íà íåãàòèâíèòå ïðîöåñè è òåíäåíöèè âñå îùå íå å äîñòàòú÷íî, çà äà ñå ñòàáèëèçèðà ñúñòîÿíèåòî èì.
ИНДЕКС (%)
Ñúñòîÿíèå íà øèðîêîðàçïðîñòðàíåíèòå âèäîâå ïòèöè â Áúëãàðèÿ 2005 - 20015 (çà 38 âèäà) 140 общо България
130 120
птици на земеделските земи
110
птици на горите
100 90
други местообитания
80 70 60 50 40 2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Ôèãóðà 2. Èíäåêñ çà ñúñòîÿíèåòî íà ïîïóëàöèèòå íà 38 øèðîêîðàçïðîñòðàíåíè âèäà ïòèöè â Áúëãàðèÿ çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã.
14 4
Ìîíèòîðèíã, Éîðäàí Õðèñòîâ
ÎÖÅÍÊÀÒÀ ÍÀ ÑÚÑÒÎßÍÈÅÒÎ ÍÀ ØÈÐÎÊÎÐÀÇÏÐÎÑÒÐÀÍÅÍÈÒÅ ÂÈÄÎÂÅ ÏÒÈÖÈ ÑÀ ÁÀÇÈÐÀ ÍÀ ÎÁÙÎ 3474 ÊÌ ÎÁÕÎÄÅÍÈ ÒÐÀÍÑÅÊÒÈ È 3244 ×ÀÑÀ ÄÎÁÐÎÂÎËÅÍ ÒÐÓÄ ÍÀ Ó×ÀÑÒÍÈÖÈÒÅ /405 ÐÀÁÎÒÍÈ ÄÍÈ/.
КАТЕГОРИИ НА ТЕНДЕНЦИИТЕ 2005 - 2015
Умерено намаляващи
18%
Умерено увеличаващи
38%
Стабилни
15%
Силно намаляващи Силно увеличаващи
3%
Неопределени
23% 3%
Ôèãóðà 3. Ðàçïðåäåëåíèå íà âèäîâåòå ñïîðåä êàòåãîðèèòå òåíäåíöèè â ÷èñëåíîñòòà íà ïîïóëàöèèòå èì (71 âèäà)
СРАВНЕНИЕ НА ТЕНДЕНЦИИТЕ ПРИ ВИДОВЕТЕ ПРЕЗ 2014 И 2015 Г.
45
50 % 40 % 30 %
38
27 23
21 15
20 %
18
2014 (n = 62)
13
2015 (n = 71)
10 % 0%
намаляваща
стабилна
нарастваща
неопределена
Ôèãóðà 4. Ñðàâíåíèå íà òåíäåíöèèòå ïðè âèäîâåòå ïðåç 2014 è 2015 ã.
16
Ïðåç 2015ã. ñå ðåãèñòðèðà ïîäîáðÿâàíå â ñúñòîÿíèåòî íà ïòèöèòå â ñðàâíåíèå ñ 2014 ã. Íàòðóïâàíåòî íà äàííè ïîçâîëÿâà äà ñå îöåíè ñúñòîÿíèåòî íà ïî-ãîëÿì ïðîöåíò âèäîâå è äà íàìàëåÿò òåçè ñ íåîïðåäåëåíà òåíäåíöèÿ îò 45% ïðåç 2014 äî 38% ïðåç 2015 ã. Âèäîâåòå, êîèòî ñå óâåëè÷àâàò ïðåç 2015 ã. (18%), ñà ñ 5% ïîâå÷å îò òåçè ïðåç 2014 ã. (13%). Âèäîâåòå, êîèòî íàìàëÿâàò, ñà ïî-ìàëêî ïðåç 2015 (21%) ñïðÿìî 2014 ã. (27%) (ôèãóðà 4).
Ïðåç 2015 ã. íàìàëÿâàùèòå âèäîâå ñà ñðàâíèòåëíî çíà÷èì ïðîöåíò îò îáùèÿ áðîé âèäîâå. Ïîëîæèòåëíîòî å, ÷å ïòèöèòå ñúñ ñòàáèëíà òåíäåíöèÿ â ïîïóëàöèÿòà ñà ïîâå÷å îò òåçè ïðåç 2014 ã. Ñðàâíèòåëíî âèñîêèÿò ïðîöåíò íà âèäîâåòå ñ íåîïðåäåëåíà òåíäåíöèÿ ïîêàçâà íåîáõîäèìîñòòà îò ïðîäúëæàâàíå è ðàçøèðÿâàíå íà ñõåìàòà çà ÌÎÂÏ çà íàòðóïâàíå íà îùå äàííè è ïîäîáðÿâàíå íà ïîêðèòèåòî íà âèäîâåòå, êàêâîòî ñå çàñâèäåòåëñòâà.
Äåáåëîêëþíà ÷ó÷óëèãà, Éîðäàí Õðèñòîâ
Îñâåí âêëþ÷åíèòå â èíäåêñà 38 âèäà óñïÿõìå äà îöåíèì ñúñòîÿíèåòî íà îùå 33 âèäà ïòèöè. Ïðåç 2015 ã. ñà äîáàâåíè äåâåò íîâè âèäà, êîèòî îòãîâàðÿò íà êðèòåðèèòå çà îöåíêà íà òåíäåíöèÿ â ïîïóëàöèÿòà èì: ïîñåâíà âðàíà, ãîðñêà áúáðèöà, ñèâà ìóõîëîâêà, îðåõ÷å, äåáåëîêëþíà ÷ó÷óëèãà, ìàëúê ÿñòðåá, èìåëîâ äðîçä, äúëãîîïàøàò ñèíèãåð è ÿñòðåáîãóøî êîïðèâàð÷å, äîñòèãàéêè îáùî 71 îöåíåíè âèäà – ðåçóëòàò îò äúëãîãîäèøíî íàòðóïâàíèòå äàííè è íàöèîíàëíîòî ïîêðèòèå íà ñõåìàòà çà ìîíèòîðèíã. Êàòåãîðèèòå íà òåíäåíöèèòå íà îöåíåíèòå âèäîâå ñà ãðóïèðàíè âúâ ôèãóðà 3.
Ïàïóíÿê, Áîãäàí Áîåâ
ÍÀÐÀÑÒÂÀÙÀ ÒÅÍÄÅÍÖÈß Ãîëÿìî áåëîãóøî êîïðèâàð÷å Êîëõèäñêè ôàçàí Ãîëÿì ñèíèãåð Ãîðñêà çèäàðêà Ãîðñêà ÷ó÷óëèãà Åëîâ ïåâåö ×åðâåíîãðúäêà ×åðåí áúðçîëåò ×åðåøàðêà Þæåí ñëàâåé ßñòðåáîãóøî êîïðèâàð÷å
226.52 97.87 48.92 30.61 97.62 108.34 102.11 54.55 46.60 33.82 374.21
102 43 135 38 40 59 63 98 63 147 37
ÑÒÀÁÈËÍÀ ÒÅÍÄÅÍÖÈß Àâëèãà Ãîëÿì ïúñòúð êúëâà÷ Ãîëÿìî ÷åðíîãëàâî êîïðèâàð÷å Ãðàäñêà ëÿñòîâèöà Ãóãóòêà Ãóðãóëèöà Êîñ Îáèêíîâåí ìèøåëîâ Îáèêíîâåíà êóêóâèöà Îáèêíîâåíà ÷èíêà Ïàïóíÿê Ñâðàêà Ñîéêà ×åðâåíîãúðáà ñâðà÷êà ×åðíîãëàâà îâåñàðêà ×åðíîøèïà âåòðóøêà (Êåðêåíåç)
-5.44 -11.69 36.44 -6.62 -25.52 15.21 5.64 -4.05 -19.58 -16.65 -15.98 -18.07 -17.80 -16.37 -11.62 23.89
141 105 94 118 94 111 143 140 170 111 101 150 126 153 103 108
ÍÀÌÀËßÂÀÙÀ ÒÅÍÄÅÍÖÈß Áÿëà ñòúð÷èîïàøêà* Áÿë ùúðêåë Ãîðñêà áúáðèöà Äîìàøíî âðàá÷å Æúëòà ñòúð÷èîïàøêà Îáèêíîâåí ï÷åëîÿä* Îáèêíîâåí ñêîðåö Ïîëñêà ÷ó÷óëèãà Ðúæäèâîãóøî ëèâàäàð÷å Ñåëñêà ëÿñòîâèöà Ñèâà âðàíà Ñèâà îâåñàðêà Ñèâà ÷àïëà Ñèðèéñêè ïúñòúð êúëâà÷ ×àâêà Ùèãëåö Ïîñåâíà âðàíà
-54.02 -63.15 -74.02 -30.86 -29.31 -19.91 -40.56 -28.71 -67.96 -27.03 -48.52 -36.14 -51.43 -56.50 -55.92 -51.55 -92.69
68 113 31 128 112 121 159 148 66 162 112 151 49 69 57 108 57
ÍÅÎÏÐÅÄÅËÅÍÀ ÒÅÍÄÅÍÖÈß Ãðàäèíñêà îâåñàðêà Ãðèâÿê Äåáåëîêëþíà ÷ó÷óëèãà Äîìàøíà ÷åðâåíîîïàøêà Äúëãîîïàøàò ñèíèãåð Æúëòà îâåñàðêà Çåëåí êúëâà÷ Çåëåíèêà Çåëåíîãëàâà ïàòèöà Èìåëîâ äðîçä Èñïàíñêî âðàá÷å Êà÷óëàòà ÷ó÷óëèãà Ìàëêî áåëîãóøî êîïðèâàð÷å Ìàëúê ìàñëèíîâ ïðèñìåõóëíèê Ìàëúê ÿñòðåá Ìî÷óðíî øàâàð÷å Îðåõ÷å Ïîåí äðîçä Ïîëñêî âðàá÷å Ïúäïúäúê Ñèâà ìóõîëîâêà Ñèí ñèíèãåð Òðúñòèêîâî øàâàð÷å ×åðâåíîêðúñòà ëÿñòîâèöà ×åðâåíîãëàâà ñâðà÷êà ×åðíîãóøî ëèâàäàð÷å ×åðíî÷åëà ñâðà÷êà
19.23 82.73 -6.63 25.54 108.79 34.99 19.86 -45.69 74.58 12.79 119.93 -48.88 17.44 -64.27 8.24 38.07 -23.12 138.68 87.6 -54.23 -23.49 85.49 46.3 97.51 -40.84 -45.36 -30.31
71 53 23 32 46 53 67 104 47 34 45 93 72 33 46 33 33 79 111 110 48 49 41 52 40 41 82
Òàáëèöà 1. Òåíäåíöèè â ïîïóëàöèèòå íà âñè÷êè îöåíåíè âèäîâå çà ïåðèîäà 2005 - 2015 ã.
Ïîñî÷åíèòå öèôðè â òàáëèöàòà ñëåäâà äà ñå èíòåðïðåòèðàò ñ âíèìàíèå, îñîáåíî òåçè çà âîäîëþáèâèòå âèäîâå, êàòî ñèâà ÷àïëà è çåëåíîãëàâà ïàòèöà, êîèòî ÷åñòî ñå ðåãèñòðèðàò èçâúí ìåñòàòà çà ãíåçäåíå è ïî âðåìå íà ìèãðàöèÿ. Ðåçóëòàòèòå çà ðàííî ãíåçäÿùè âèäîâå, êàòî êúëâà÷èòå è íÿêîè ñèíèãåðè, ñúùî ñëåäâà äà ñå èíòåðïðåòèðàò ñ âíèìàíèå. Òåçè âèäîâå ñå ðåãèñòðèðàò ïî-òðóäíî ïðåç ìåñåöèòå íà áðîåíå èëè èìàò èçëåòåëè ìàëêè, êîèòî íå áè ñëåäâàëî äà ñå çàïèñâàò îò ïðåáðîèòåëèòå. Ñúùî òàêà ðåçóëòàòèòå çà òðóäíè çà ðàçïîçíàâàíå âèäîâå, êàòî ìî÷óðíîòî øàâàð÷å ñúùî ñëåäâà äà ñå èíòåðïðåòèðàò ñ âíèìàíèå, òúé êàòî âåðîÿòíî ñà ïîäöåíåíè. Âúïðåêè òåçè óòî÷íåíèÿ çà âúçìîæíè ïðîïóñêè â äàííèòå, óñòàíîâåíèòå òåíäåíöèè ñà íàé-ïðåäñòàâèòåëíèòå è íàé-äîáðèòå íàëè÷íè äàííè â ìîìåíòà, îïèñâàùè ñúñòîÿíèåòî íà øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíèòå âèäîâå ïòèöè ó íàñ. * Ïðè áÿëàòà ñòúð÷èîïàøêà è îáèêíîâåíèÿ ï÷åëîÿä ñå çàáàâÿ ñïàäúò â íåãàòèâíàòà òåíäåíöèÿ ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè.
19
Ïòèöèòå è çåìåäåëèåòî Ñúñòîÿíèåòî íà çåìåäåëñêèòå çåìè ñå ïðåäñòàâÿ ÷ðåç ñúñòîÿíèåòî íà 17 âèäà ïòèöè, ãðóïèðàíè â èíäåêñ. Òîé å åäèí îò îñíîâíèòå èíäèêàòîðè, îöåíÿâàùè Ïðîãðàìàòà çà ðàçâèòèå íà ñåëñêèòå ðàéîíè è óñòîé÷èâîñòòà íà çåìåäåëñêèòå ïîëèòèêè. Ñúùî òàêà èíäåêñúò å âêëþ÷åí â Íàöèîíàëíàòà ñèñòåìà çà ìîíèòîðèíã íà áèîëîãè÷íîòî ðàçíîîáðàçèå. ÁÄÇÏ ïîäãîòâÿ è ïðåäîñòàâÿ íà Èçïúëíèòåëíà àãåíöèÿ ïî îêîëíà ñðåäà (ÈÀÎÑ) åæåãîäíî èíôîð-
ìàöèÿ çà äàííèòå îò ìîíèòîðèíãà íà øèðîêîðàçïðîñòðàíåíèòå âèäîâå ïòèöè çà öåëèòå íà Íàöèîíàëíèòå äîêëàäè çà ñúñòîÿíèåòî è îïàçâàíåòî íà îêîëíàòà ñðåäà â Áúëãàðèÿ. Ïðè íàñòîÿùàòà îöåíêà èíäåêñúò íà ïòèöèòå îò çåìåäåëñêèòå çåìè ïðîäúëæàâà äà íàìàëÿâà äî –18%, äîêàòî ïðè ïðåäõîäíàòà îöåíêà çà ïåðèîäà 2005 – 2014 ã. òå íàìàëÿâàõà ñ –13% (ôèãóðà 4).
ИНДЕКС (%)
110 100 100
99,1
90
95,2
98,3
99,1 92,5
93,6
93,9
93,1 86,7
80
82,5
70 60 2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Ôèãóðà 5. Èíäåêñ íà ïîïóëàöèÿòà íà ïòèöèòå, îáèòàâàùè çåìåäåëñêèòå çåìè (17 âèäà) 1
Източник: Българско дружество за защита на птиците BirdLife Bulgaria | www.bspb.org/monitoring
ИНДЕКС НА ПТИЦИТЕ В ЗЕМЕДЕЛСКИТЕ ЗЕМИ 2005 - 2015 Г. (17 ВИДА)
 èíäåêñà ñà âêëþ÷åíè ñëåäíèòå 17 âèäà: áÿë ùúðêåë, ÷åðíîøèïà âåòðóøêà (êåðêåíåç), ïúäïúäúê, ãóðãóëèöà, ïàïóíÿê, êà÷óëàòà ÷ó÷óëèãà, ïîëñêà ÷ó÷óëèãà, ñåëñêà ëÿñòîâèöà, æúëòà ñòúð÷èîïàøêà, ãîëÿìî áåëîãóøî êîïðèâàð÷å, ÷åðâåíîãúðáà ñâðà÷êà, îáèêíîâåí ñêîðåö, ïîëñêî âðàá÷å, ùèãëåö, ãðàäèíñêà îâåñàðêà, ÷åðíîãëàâà îâåñàðêà è ñèâà îâåñàðêà. 1
20
Òåíäåíöèèòå ïðè âèäîâå ñå âëèÿÿò ñèëíî îò óïðàâëåíèåòî íà çåìåäåëñêèòå çåìè â ðåçóëòàò íà øèðîêî ïðèëàãàíèòå ïîëèòèêè, çàñÿãàùè ñúñòîÿíèåòî èì. Òàêàâà ïîëèòèêà å è àãðîåêîëîãè÷íàòà, êîÿòî îïðåäåëÿ ñóáñèäèè çà åäèíèöà ïëîù â çàâèñèìîñò îò ïðèëàãàíåòî íà ñúîòâåòíàòà àãðîåêîëîãè÷íà ñõåìà. Åäíà îò îñíîâíèòå ïðè÷èíè çà íàìàëÿâàíåòî íà âèäîâåòå å ðàçîðàâàíåòî íà çàòðåâåíèòå ïëîùè, îñíîâíî ñ öåë ïîëó÷àâàíå íà äèðåêòíèòå ïëàùàíèÿ íà ïëîù â ðàìêèòå íà Îáùàòà ñåëñêîñòîïàíñêà ïîëèòèêà (ÎÑÏ). Îò äðóãà ñòðàíà, îñêúäíàòà èíôîðìèðàíîñò íà çåìåäåëñêèòå ñòîïàíè è/èëè íåòî÷íàòà èíôîðìàöèÿ îòíîñíî ñðîêîâå è èçèñêâàíèÿ ïî ïðèëàãàíåòî íà àãðîåêîëîãè÷íèòå äåéíîñòè, âîäè äî ëèïñà íà èíòåðåñ îò ñòðàíà íà ôåðìåðèòå æèâîòíîâúäè ïî îòíîøåíèå íà àãðîåêîëîãè÷íèòå ñõåìè çà ïàñèùà è äî òÿõíî-
òî ñëàáî ïðèëàãàíå â áúëãàðñêîòî çåìåäåëèå. Åäíî ïî-àêòèâíî è ïî-øèðîêî ïðèëàãàíå íà àãðîåêîëîãè÷íèòå äåéíîñòè, ñâúðçàíè ñ îïàçâàíåòî è/èëè âúçñòàíîâÿâàíåòî íà åñòåñòâåíèòå ïàñèùà è ëèâàäè, êàêòî è îïàçâàíå è ñúçäàâàíå íà ïîäõîäÿùè ìåñòîîáèòàíèÿ çà ïòèöèòå, áè ìîãëî äà äîïðèíåñå ñúùåñòâåíî çà çàïàçâàíåòî è ïîäîáðÿâàíåòî íà ïîïóëàöèÿòà íà îáèêíîâåíèòå âèäîâå ïòèöè. Ñúùî òàêà å íåîáõîäèìî äà ñå îöåíè êàêâà å ðîëÿòà íà çàìÿíàòà íà çúðíåíî-æèòíèòå êóëòóðè ñ òåõíè÷åñêè êóëòóðè êàòî ðàïèöà è âëèÿíèåòî íà èíòåíçèôèêàöèÿòà â îáðàáîòâàåìèòå çåìè âúðõó ïòèöèòå îò çåìåäåëñêèòå çåìè.
Àãðîåêîëîãè÷íèòå äåéíîñòè è ïòèöèòå Àãðîåêîëîãè÷íèòå äåéíîñòè, ñóáñèäèðàíè îò Ïðîãðàìàòà çà ðàçâèòèå íà ñåëñêèòå ðàéîíè ïî ìÿðêà 10 „Àãðîåêîëîãèÿ è êëèìàò“, êàêòî è êîìïåíñàòîðíè ïëàùàíèÿ ïî ìÿðêà 12 „Ïëàùàíèÿ ïî Íàòóðà 2000 è Ðàìêîâàòà äèðåêòèâà çà âîäèòå“, öåëÿò óñòîé÷èâîòî ïîëçâàíå íà ïðèðîäíèòå ðåñóðñè â çåìåäåëñêèòå àãðîöåíîçè è ñà ðàçïðåäåëåíè â íÿêîëêî íàïðàâëåíèÿ: Âúçñòàíîâÿâàíå è ïîääúðæàíå íà çàòðåâåíè ïëîùè ñ âèñîêà ïðèðîäíà ñòîéíîñò (ÂÏÑ 1); Ïîääúðæàíå íà ìåñòîîáèòàíèÿòà íà çèìóâàùèòå âèäîâå ãúñêè è ëèâàäåí áëàòàð â îáðàáîòâàåìè çåìè ñ îðíèòîëîãè÷íî çíà÷åíèå;
Ïîääúðæàíå íà ìåñòîîáèòàíèÿòà íà öàðñêèÿ îðåë è åãèïåòñêèÿ ëåøîÿä â îáðàáîòâàåìè çåìè ñ îðíèòîëîãè÷íî çíà÷åíèå; Êîíòðîë íà ïî÷âåíàòà åðîçèÿ; Ïàñòîðàëèçúì (òðàäèöèîííà ïàøà); Îïàçâàíå íà çàñòðàøåíè îò èç÷åçâàíå ìåñòíè ïîðîäè, âàæíè çà ñåëñêîòî ñòîïàíñòâî; Îïàçâàíå íà çàñòðàøåíè îò èç÷åçâàíå ìåñòíè ñîðòîâå, âàæíè çà ñåëñêîòî ñòîïàíñòâî; Ìÿðêà „Плащания ïî Íàòóðà 2000“ – êîìïåíñàòîðíè ïëàùàíèÿ çà çåìåäåëñêè çåìè.
21
Íàé-ïîïóëÿðíà ñðåä çåìåäåëñêèòå ñòîïàíè å ìÿðêàòà çà Íàòóðà 2000, âêëþ÷âàùà êîìïåíñàöèè çà ñëåäíèòå çàáðàíè â çîíè îò åâðîïåéñêàòà åêîëîãè÷íàòà ìðåæà Íàòóðà 2000: 1) çàáðàíà çà ïðåìàõâàíå íà õàðàêòåðèñòèêèòå íà ëàíäøàôòà (ñèíîðè, åäèíè÷íè è ãðóïà äúðâåòà), ïðè ïîëçâàíåòî íà çåìåäåëñêè çåìè êàòî òàêèâà; 2. çàáðàíà çà êîñåíå íà ëèâàäèòå äî 1 þëè; 3. çàáðàíà çà êîñåíå íà ëèâàäèòå îò ïåðèôåðèÿòà êúì öåíòúðà, ñ áúðçîäâèæåùà ñå òåõíèêà è ïðåäè 15 þëè; 4. çàáðàíà çà êîñåíå íà ëèâàäèòå îò ïåðèôåðèÿòà êúì öåíòúðà, ïðåäè 15 þíè; 5. çàáðàíà
çà èçïîëçâàíåòî íà íåñåëåêòèâíè ñðåäñòâà çà áîðáà ñ âðåäèòåëèòå â ñåëñêîòî ñòîïàíñòâî; 6. çàáðàíà çà èçïîëçâàíåòî íà ïåñòèöèäè è ìèíåðàëíè òîðîâå â ïàñèùà è ëèâàäè. Âñè÷êè òåçè çàáðàíè îáëàãîäåòåëñòâàò âèäîâå êàòî ëèâàäíèÿ äúðäàâåö è ïòèöèòå, ñâúðçàíè ñ õðàñòè (ñâðà÷êè, îâåñàðêè, êîïðèâàð÷åòà è äðóãè), è ãðàáëèâè ïòèöè, õðàíåùè ñå ñ äðåáíè ãðèçà÷è (êåðêåíåç, ìèøåëîâ). Òàçè ìÿðêà áåëåæè ìíîãîêðàòåí ðàñòåæ â çàÿâÿâàíèòå ïëîùè, êàòî ñòàðòèðà ïðè 117 õèëÿäè õà, çàÿâåíè ïðåç 2012 ã., è äîñòèãà äî íàä 420 õèëÿäè õà ïðåç 2015 ã.
ха
ЗАЯВЕНИ ПЛОЩИ ЗА ПОДПОМАГАНЕ ПО МЯРКА “ПЛАЩАНЕ ПО НАТУРА 2000” 450000 Източник: Държавен фонд земеделие по данни за заявяваните площи по мярката през годините
400000 350000 300000 250000 200000 150000 100000 50000 0 2012
2013
Ôèãóðà 6. Çàÿâåíè ïëîùè çà ïîäïîìàãàíå
22
2014
2015
Àãðîåêîëîãè÷íàòà äåéíîñò çà ïîääúðæàíå íà ìåñòîîáèòàíèÿòà íà öàðñêèÿ îðåë è åãèïåòñêèÿ ëåøîÿä â îáðàáîòâàåìè çåìè ñ îðíèòîëîãè÷íî çíà÷åíèå å åäíà îò íàé-íåïîïóëÿðíèòå äåéíîñòè ñðåä çåìåäåëñêèòå ñòîïàíè. Òÿ âêëþ÷âà ïðåâðúùàíå íà îáðàáîòâàåìèòå çåìè, êîèòî ñà ìåñòîîáèòàíèÿ íà öàðñêèÿ îðåë (Aquila heliaca) èëè åãèïåòñêèÿ ëåøîÿä (Neophron percnopterus), â ïàñèùà è ïîñëåäâàùîòî èì åêñòåíçèâíî ïîääúðæàíå. Çàÿâåíèòå ïëîùè ïî òàçè ìÿðêà íå íàäõâúðëÿò 300 õà çà âñÿêà îò ãîäèíèòå ïðåç ïåðèîäà 2012 – 2015 ã. Òàçè àãðîåêîëîãè÷íà äåéíîñò èìà îãðîìåí ïîòåíöèàë çà îñèãóðÿâàíå íà õðàíèòåëíà áàçà è ãíåçäîâè ìåñòîîáèòàíèÿ íà ãîëÿì áðîé âèäîâå õèùíè ïòèöè, îñâåí çà ñâåòîâíî çàñòðàøåíèòå – öàðñêè îðåë è åãèïåòñêè ëåøîÿä.
ÐÀÁÎÒÀÒÀ Ñ ÔÅÐÌÅÐÈ Å Ñ ÖÅË ÃÀÐÀÍÒÈÐÀÍÅ ÍÀ ÓÑÒÎÉ×ÈÂÎÒÎ ÏÎËÇÂÀÍÅ ÍÀ ÇÅÌÅÄÅËÑÊÈÒÅ ÇÅÌÈ È ÎÏÀÇÂÀÍÅ ÍÀ ÁÈÎËÎÃÈ×ÍÎÒÎ ÐÀÇÍÎÎÁÐÀÇÈÅ Â ÒßÕ. Òß Å ÑÐÅÄ ÎÑÍÎÂÍÈÒÅ ÏÐÈÎÐÈÒÅÒÈ ÍÀ ÁÄÇÏ.
Ïðèëàãàíåòî íà àãðîåêîëîãè÷íèòå äåéíîñòè îò Ïðîãðàìàòà çà ðàçâèòèå íà ñåëñêèòå ðàéîíè áåëåæè âèñîê èíòåðåñ åäâà ïðåç 2015 ã. ïðè ñòàðòèðàíåòî íà íîâèÿ ïðîãðàìåí ïåðèîä ÏÐÑÐ 2014 – 2020 ã. Êàòî íÿêîè îò íàé-âàæíèòå àãðîåêîëîãè÷íè äåéíîñòè çà ïîääúðæàíå íà òðåâíèòå ìåñòîîáèòàíèÿ âñå îùå èìàò òâúðäå ñëàáà ïîïóëÿðíîñò ñðåä çåìåäåëñêèòå ñòîïàíè è ñà ñúïðîâîäåíè ñ ìíîæåñòâî ïðåäèçâèêàòåëñòâà çà òÿõ.
Åêñòåíçèâíî çåìåäåëèå, Éîðäàí Õðèñòîâ
Àãðîåêîëîãè÷íèòå äåéíîñòè, âêëþ÷âàùè ïîääðúæêà íà òðåâíèòå ìåñòîîáèòàíèÿòà ÷ðåç ïàøà èëè êîñåíå, ñà ñðàâíèòåëíî ïîïóëÿðíè ñðåä ñòîïàíèòå è åæåãîäíî ñå çàÿâÿâàò ìåæäó 7 è 20 õèëÿäè õà. Äàííèòå îò çàÿâåíèòå ïëîùè ïîêàçâàò, ÷å íÿìà ÿñíî èçðàçåíà ðàçëèêà â ïðåäïî÷èòàíèÿòà íà ñòîïàíèòå äà ïîääúðæàò ìåñòîîáèòàíèÿòà ÷ðåç ïàøà èëè êîñåíå. Ïîääúðæàíåòî íà çàòðåâåíèòå ïëîùè ãè ïðåäïàçâà îò ñóêöåñèÿ, à òðåâíîòî ìåñòîîáèòàíèå ñå ïîëçâà îò ëàëóãåðè è íàçåìíî ãíåçäÿùè ïòèöè, êàòî îò êëþ÷îâî çíà÷åíèå å îñòàâÿíåòî íà ìîçàå÷íî ðàçïîëîæåíè õðàñòè è äúðâåòà.
Åôåêòúò îò ñóáñèäèèòå Îöåíêà íà âúçäåéñòâèåòî íà ïðîìåíèòå â ñåëñêîñòîïàíñêèòå ïðàêòèêè è äåéíîñòè â ðåçóëòàò íà Îáùàòà ñåëñêîñòîïàíñêà ïîëèòèêà (ÎÑÏ) å âúçìîæíà íàé-âå÷å ïðè ïëàíèðàíå è ïðîâåæäàíå íà ñïåöèôè÷íî ïðîó÷âàíå. Òàçè îöåíêà å âúçìîæíà ïðè îñèãóðÿâàíå íà íóæíîòî ôèíàíñèðàíå çà ïðîâåæäàíå íà öåëåíàñî÷åíî ïðîó÷âàíå ñ èçáîð íà äîñòàòú÷íî ïëîùàäêè â êîíêðåòíè ðàéîíè îò ñòðàíàòà ñ ïðèëàãàíè àãðîåêîëîãè÷íè ñõåìè. Ïî îòíîøåíèå íà ïðèëàãàíåòî íà äèðåêòíèòå ïëàùàíèÿ íà ïëîù ïî I ñòúëá ðåçóëòàòèòå âå÷å ñà âèäèìè. Ñ öåë ïîëó÷àâàíå íà ñóáñèäèèòå ìíîæåñòâî çåìåäåëñêè ñòîïàíè ðàçîðàâàò çàòðåâåíè ïëîùè, êîèòî ñà îðíè çåìè ïî íà÷èíà íà òðàéíî ïîëçâàíå, íî ñà áèëè èçîñòàâåíè ïðåç ïîñëåäíèòå äåñåòèëåòèÿ è ñà ñå ïðåâúðíàëè â çàòðåâåíè ïëîùè. Ïî òîçè íà÷èí ñå óíèùîæàâàò öåííè ìåñòîîáèòàíèÿ çà áèîëîãè÷íîòî ðàçíîîáðàçèå â ðàìêèòå íà åâðîïåéñêàòà åêîëîãè÷íà ìðåæà Íàòóðà 2000. Êîíòðîëúò, êîéòî ñå óïðàæíÿâà â ðàìêèòå íà Íàòóðà 2000, å íà áàçà íà÷èí íà òðàéíî ïîëçâàíå íà çåìèòå è êîíòðîëèðàùèòå èíñòèòóöèè íÿìàò èíñòðóìåíò, ñ êîéòî äà ñïðàò òîâà óíèùîæàâàíå íà áèîëîãè÷íîòî ðàçíîîáðàçèå â çîíèòå îò Íàòóðà 2000. Ïðîó÷âàíå íà ÁÄÇÏ â ðàéîíèòå íà çàùèòåíà çîíà BG0002021 „Ñàêàð“ è çàùèòåíà çîíà BG 0002057 „Áåñàïàðñêè ðèäîâå“ ñî÷è, ÷å çàòðåâåíèòå ïëîùè ñà íàìàëåëè ñ 19% è ñúîòâåòíî ñ 10% çà ïåðèîäà 2007 – 2011 ã. Ñðåä íàé-ñèëíî ïîâëèÿíèòå âèäîâå ñà ñâúðçàíèòå ñ îòêðèòè ïðîñòðàíñòâà – íàé-âå÷å ãðàáëèâè ïòèöè, ñâðà÷êè, îâåñàðêè, ÷ó÷óëèãè, ÷èíêîâè, åâðîïåéñêèÿ ëàëóãåð è ñóõîçåìíèòå êîñòåíóðêè. 24
Íåîáõîäèìè ñà ñïåøíè ìåðêè ñà ñïèðàíå íà òîçè ìàùàáåí êàçóñ. Âòîðèÿò ìàùàáåí êàçóñ, îêàçâàù ñåðèîçåí íàòèñê âúðõó áèîðàçíîîáðàçèåòî, å ìàñîâîòî ïðåìàõâàíå íà õðàñòèòå îò ïàñèùàòà ñ öåë ïîëó÷àâàíå íà ñóáñèäèè çà òÿõíîòî ïîääúðæàíå. Ñúãëàñíî êðèòåðèèòå çà äîïóñòèìîñò íà çåìåäåëñêèòå ïëîùè çà ïîäïîìàãàíå ïî ñõåìè è ìåðêè íà ïëîù, äîïóñòèìè çà ïîäïîìàãàíå ñà ïîñòîÿííî çàòðåâåíèòå ïëîùè, êîãàòî íà òÿõ èìà íå ïîâå÷å îò 100 áðîÿ äúðâåòà è/èëè õðàñòè íà õåêòàð.  çàòðåâåíè ïëîùè îò ìðåæàòà Íàòóðà 2000 è äðóãè çåìè ñ âèñîêà ïðèðîäíà ñòîéíîñò, êúäåòî ñå ïðèëàãàò àãðîåêîëîãè÷íè äåéíîñòè å äîïóñòèìî äà ñå îñòàâÿò ìîçàå÷íî äî 25% îò õðàñòèòå è äúðâåòàòà â ïëîùèòå, ïîäëåæàùè íà ïîäïîìàãàíå.  ïî-ãîëÿìà ÷àñò îò ñëó÷àèòå îáà÷å çåìåäåëñêèòå ñòîïàíè ïðåìàõâàò 100% îò õðàñòèòå, ïîðàäè îïàñåíèÿ äà íå áúäàò îáåêò íà ñàíêöèîíèðàíå. Òîâà å íåãàòèâåí îïèò çà çåìåäåëñêèòå ñòîïàíè ñòîïàíèñâàùè ïàñèùà, ïðîèçòè÷àù îò ïðåäõîäíèÿ ïðîãðàìåí ïåðèîä. Îò äðóãà ñòðàíà, õðàñòè ñå ïðåìàõâàò îò òåðèòîðèè ñ ïëúòíè õðàñòîâè îáðàñòâàíèÿ, çà äà ñå îòêðèÿò ïî-ãîëåìè ïëîùè çà ñóáñèäèðàíå. Òðåòèÿò ìàùàáåí êàçóñ å ñâúðçàí ñ ìàñîâîòî ïîëçâàíå íà áúðçîïîäâèæíà òåõíèêà çà êîñåíå â ïåðèîäà íà ãíåçäåíå íà ïòèöèòå. Òåçè òðè çàïëàõè ñà îñíîâíèòå è ìàùàáíè êàçóñè, îêàçâàùè çíà÷èì íàòèñê íå ñàìî âúðõó ïòèöèòå, íî è âúðõó âñè÷êè æèâè îðãàíèçìè, ñâúðçàíè ñ îòêðèòèòå ïðîñòðàíñòâà è çåìåäåëñêèòå çåìè.
Ïòèöèòå è ãîðèòå Ãîðñêèòå ìåñòîîáèòàíèÿ ñà âñå îùå ñëàáî çàñòúïåíè â îáõâàíà íà ïðîãðàìàòà çà ÌÎÂÏ. Ïîðàäè òîâà, íå å âúçìîæíà ÿñíà è êàòåãîðè÷íà îöåíêà çà ñúñòîÿíèåòî íà ãîðñêèòå âèäîâå ïòèöè. Çà îöåíêà íà ñúñòîÿíèåòî íà ãîðñêèòå âèäîâå å íåîáõîäèìî äà ñå ñúáåðàò äîñòàòú÷íî äàííè çà òÿõ, êàêâèòî ëèïñâàò êúì ìîìåíòà è íå å âúçìîæíî òî÷íà îöåíêà íà êàòåãîðè÷íè òåíäåíöèè. Íåîáõîäèìî å öåëåíàñî÷åíî ðàçøèðÿâàíå íà ïîêðèòèåòî íà ìîíèòîðèíãà â ãîðñêè ìåñòîîáèòàíèÿ, çà äà ìîæå äà ñå äîáèå ïî-ÿñíà ïðåäñòàâà çà ðåàëíèòå ïðîìåíè â òîçè òèï ìåñòîîáèòàíèÿ îñîáåíî â ñòàðèòå
Ôèãóðà 7. Ïòèöè íà ãîðèòå
øèðîêîëèñòíè è èãëîëèñòíè ãîðè. Ñëàáîòî ïîêðèòèå íà ãîðñêèòå ìåñòîîáèòàíèÿ â ñõåìàòà íà ÌÎÂÏ çàòðóäíÿâà èíòåðïðåòàöèÿòà íà ðåçóëòàòèòå îò àíàëèçèòå. Ñëåäâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å ìàêàð è âèäîâåòå â òàçè ãðóïà äà îáèòàâàò ãîðè, òî ïîâå÷åòî îò òÿõ ñà â èçâåñòíà ñòåïåí ãåíåðàëèñòè, ò.å. ìîæå äà ñå ñðåùíàò ÷åñòî â ðàçíîîáðàçíè ìåñòîîáèòàíèÿ, âêëþ÷âàùè äîðè åäèíè÷íè èëè ìàëêà ãðóïà äúðâåòà, ñòèãà äà ñà íàëè÷íè ïîäõîäÿùè ãíåçäîâè óñëîâèÿ. Çà ïî-ÿñíîòî îïðåäåëÿíå íà ïðè÷èíèòå çà òåíäåíöèèòå íà ïîïóëàöèèòå ñà íåîáõîäèìè äîïúëíèòåëíè ñïåöèàëèçèðàíè ïðîó÷âàíèÿ – íå ñàìî ðàçøèðÿâàíå íà ïîêðèòèåòî íà ÌÎÂÏ â ãîðñêèòå ìåñòîîáèòàíèÿ, íî è âçåìàíå ïîä âíèìàíèå íà èçèñêâàíèÿòà êúì ìåñòîîáèòàíèÿòà íà êîíêðåòíèòå âèäîâå, âêëþ÷åíè â èíäåêñà.
Ôèãóðà 8. Äðóãè ìåñòîîáèòàíèÿ
Ïòèöè íà „äðóãè“ òèïîâå ìåñòîîáèòàíèÿ Âèäîâåòå, êîèòî íå ñà ïðèâúðçàíè êúì åäèí êîíêðåòåí òèï ìåñòîîáèòàíèå è ñå ñðåùàò â ðàçëè÷íè òàêèâà, áåç äà ñà òÿñíî ñâúðçàíè ñ íÿêîå îò òÿõ, ñà îòäåëåíè â òðåòà êàòåãîðèÿ – „äðóãè“.  òàçè ãðóïà ñå âêëþ÷âàò è âèäîâå, ñâúðçàíè ñ ãðàäñêàòà ñðåäà. ×àñò îò âèäîâåòå äåìîíñòðèðàò çíà÷èòåëíà ïðèâúðçàíîñò êúì íàñåëåíèòå ìåñòà èëè ïúê íàâëèçàò âñå ïîâå÷å â òÿõ ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè –
íàïðèìåð ñèâàòà âðàíà, ñâðàêàòà, äîðè ïîñåâíàòà âðàíà. Åòî çàùî ñà íåîáõîäèìè äîïúëíèòåëíè êîíêðåòíè ïðîó÷âàíèÿ îòíîñíî ïðè÷èíèòå çà ïîñî÷åíèòå òåíäåíöèè, êàêòî è äàëè òåçè ïðîìåíè ñå äúëæàò íà îáõâàòà íà ÌÎÂÏ, èëè íà îïðåäåëåíè åêîëîãè÷íè ïðîìåíè ñ âúçìîæíè ïîñëåäñòâèÿ è âúðõó äðóãè âèäîâå è âúðõó îêîëíàòà ñðåäà êàòî öÿëî. 25
Óìåíèÿòà íà äîáðîâîëöèòå è êà÷åñòâî íà äàííèòå Ïðåç ïîñëåäíèòå ÷åòèðè ãîäèíè Áúëãàðñêîòî äðóæåñòâî çà çàùèòà íà ïòèöèòå ïðîâåæäà îáðàçîâàòåëåí ïîëåâè êóðñ çà ðàçïîçíàâàíå íà ïòèöè ñúâìåñòíî ñ Íîðâåæêèÿ óíèâåðñèòåò „Íîðä“.  ðåçóëòàò íà êóðñà ñà îáó÷åíè íàä 70 äóøè, êîèòî ñà ïîëó÷èëè ñúîòâåòíèÿ ñåðòèôèêàò, èçäàäåí îò óíèâåðñèòåòà, óäîñòîâåðÿâàù óìåíèÿòà íà ó÷àñòíèöèòå äà ðàçïîçíàâàò ïòèöè.
êîÿòî äà íè ïîêàæå äîêîëêî å çíà÷èìà ðàçëèêàòà â òåíäåíöèèòå ïðè ïîëçâàíå íà äàííè ñàìî îò èçáðàíè ó÷àñòíèöè ñ óäîñòîâåðåí îïèò è îò âñè÷êè äîáðîâîëöè â èíèöèàòèâàòà. Îíëàéí òåñòúò ñå íàìèðà íà ñàéòà www.birdid.no è îò 2016 ã. å âàæíî óñëîâèå çà âñåêè, æåëàåù äà ó÷àñòâà â èíèöèàòèâàòà.
Ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè áèõìå æåëàëè âñè÷êè ó÷àñòíèöè â ìîíèòîðèíãà äà ïîëó÷àò òàêúâ ñåðòèôèêàò èëè äà ìîãàò äà óäîñòîâåðÿò óìåíèÿòà ñè çà ðàçïîçíàâàíå íà ïòèöè ïî äðóãè íà÷èíè, êàòî î÷àêâàìå òîâà äà ïîâèøè äîâåðèåòî êúì ðåçóëòàòèòå. Ñúùåâðåìåííî ïðåäâèæäàìå íîâà íàó÷íà ðàçðàáîòêà,
SmartBirds ПЛОЩАДКИ ЗА МОНИТОРИНГ НА ШИРОКОРАЗПРОСТРАНЕНИТЕ ВИДОВЕ ПТИЦИ
Çàÿâåòå âàøàòà íîâà ïëîùàäêà íà SmartBirds.org è òåñòâàéòå íîâîòî íè ïðèëîæåíèå SmartBirds Pro. 26
SmartBirds.org Ïðåç 2016 ã. ñòàðòèðàìå íîâà ïëàòôîðìà, ÷èÿòî öåë å äà íàïðàâè ó÷àñòèåòî â èíèöèàòèâàòà îùå ïî-äîñòúïíî. Ñ ïîìîùòà íà íîâàòà ïëàòôîðìà ó÷àñòíèöèòå ùå ìîãàò ëåñíî äà èçáåðàò ñâîÿòà ïëîùàäêà îò ïðåäâàðèòåëíî ñúñòàâåí ñïèñúê ñúñ ñëó÷àéíî èçáðàíè ìåñòà â öÿëàòà ñòðàíà. Òàçè ïðåäâàðèòåëíà èçâàäêà öåëè äà ñå ïîñòèãíå ñðåäíîñòàòèñòè÷åñêà ïðåäñòàâèòåëíîñò íà ïîëó÷åíèòå ðåçóëòàòè è íà ïîêðèòèåòî íà ìåñòîîáèòàíèÿòà â ñòðàíàòà.
Îñâåí äèðåêòíî ÷ðåç ñòðàíèöàòà ó÷àñòíèöèòå ùå ìîãàò äà çàïèñâàò ñâîèòå íàáëþäåíèÿ è ÷ðåç íîâîòî íè ïðèëîæåíèå SmartBirds Pro. Ñ ïîìîùòà íà GPS â ìîáèëíèòå óñòðîéñòâà íàáëþäàòåëèòå ùå ìîãàò äà çàïèñâàò òî÷íèòå êîîðäèíàòè íà âñÿêà ïòèöà è äà âèæäàò íà åêðàíà ñè ãðàíèöèòå íà ñâîåòî ìÿñòî. Ïîëçâàòåëèòå íà ïðèëîæåíèåòî ùå ìîãàò äà „êà÷àò“ â áàçàòà äàííè ñâîèòå íàáëþäåíèÿ ñàìî ñ åäèí áóòîí, áåç äà ñå íàëàãà äà îòäåëÿò äîïúëíèòåëíî âðåìå çà îáîáùàâàíå íà ñâîèòå çàïèñè.
Ñèðèéñêè ïúñòúð êúëâà÷, Ìèðîñëàâ Ñëàâ÷åâ
Ñðåä îñíîâíèòå ôóíêöèîíàëíîñòè íà ïëàòôîðìàòà å âúçìîæíîñòòà âñåêè ó÷àñòíèê ñàì äà âúâåäå ñâîèòå íàáëþäåíèÿ îíëàéí. Ïî òîçè íà÷èí öåëèì äà íàìàëèì ïîëçâàíàòà õàðòèÿ è äà óñêîðèì ïðîöåñà ïî ñúáèðàíå íà äàííè. Òîâà îò ñâîÿ ñòðàíà ùå íè îñèãóðè ïîâå÷å âðåìå çà àíàëèç íà ñúáðàíàòà èíôîðìàöèÿ.
Þæåí ñëàâåé, Áîãäàí Áîåâ
ÇÀÊËÞ×ÅÍÈÅ Â äúëãîñðî÷åí ïëàí ñå çàòâúðæäàâà íåãàòèâíàòà òåíäåíöèÿ ïðè ïîïóëàöèèòå íà øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíèòå âèäîâå ïòèöè. Îáùèÿò èíäåêñ íà ñúñòîÿíèåòî íà ïîïóëàöèèòå ïîêàçâà ñïàä ñ 9% è èíäåêñúò çà ñúñòîÿíèåòî íà ïòèöèòå, îáèòàâàùè çåìåäåëñêè çåìè, ïîêàçâà ñïàä ñ 18% çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã. Çà èçÿñíÿâàíå íà êîíêðåòíèòå ïðè÷èíè ñà íóæíè äîïúëíèòåëíè ïðîó÷âàíèÿ èëè äðóã òèï èçñëåäâàíèÿ è äà ñå îòäåëè ïîâå÷å âíèìàíèå íà âèäîâåòå çåìåäåëñêè ïðàêòèêè, çà äà ñå èçáåãíå ñóáñèäèðàíåòî íà îíåçè îò òÿõ, êîèòî âëèÿÿò íåãàòèâíî âúðõó ñúñòîÿíèåòî íà áèîðàçíîîáðàçèåòî. Ñúùî òàêà å íåîáõîäèìî ïî-øèðîêî ïðèëàãàíå íà ðàçëè÷íèòå àãðîåêîëîãè÷íè ìåðêè, çà äà ñå ïîñòèãíå îñåçàåì åôåêò îò òÿõ. Ñúùåñòâóâàùèòå àãðîåêîëîãè÷íè ìåðêè ìîãàò äà âëèÿÿò ïîëîæèòåëíî âúðõó ñúñòîÿíèåòî íà ðåäèöà îò îöåíÿâàíèòå âèäîâå è ñâåòîâíî çàñòðàøåíè âèäîâå êàòî ÷åðâåíîãóøàòà ãúñêà, öàðñêèÿ îðåë è åãèïåòñêèÿ ëåøîÿä. Ðàçøèðÿâàíåòî íà ïîêðèòèåòî íà ñõåìàòà òðÿáâà äà áúäå çíà÷èòåëíî óñêîðåíî è äà å íàñî÷åíî öåëåâî êúì îïðåäåëåíè òèïîâå ìåñòîîáèòàíèÿ è ðàéîíè, êîèòî äà äàäàò ïî-ÿñíà è ïúëíà ïðåäñòàâà çà îáùèòå è ñïåöèôè÷íèòå òåíäåíöèè â ïîïóëàöèèòå íà îáèêíîâåíèòå âèäîâå ïòèöè. Çà îöåíÿâàíå âëèÿíèåòî íà ïåñòèöèäèòå âúðõó òåíäåíöèèòå íà ïòèöèòå ñà íåîáõîäèìè äîïúëíèòåëíè ñïåöèôè÷íè èçñëåäâàíèÿ è àíàëèçè, êîèòî äà äîêàæàò òÿõíàòà ðîëÿ ñ êîíêðåòíè öèôðè. Ðåçóëòàòèòå â íàñòîÿùèÿ äîêëàä ãîâîðÿò çà ïðîäúëæàâàùà íåãàòèâíà òåíäåíöèÿ íà ïòèöèòå â çåìåäåëñêèòå çåìè. Ñúáèðàíåòî íà èíôîðìàöèÿ å íåîáõîäèìî äà ïðîäúëæè, çà äà ñå èçÿñíÿò òåíäåíöèèòå ïðè ðåäèöà âèäîâå ñ íåîïðåäåëåíî ñúñòîÿíèå. Òîâà íà ñâîé ðåä ùå äàäå ïî-ïúëíà è ÿñíà ïðåäñòàâà çà ïðîòè÷àùèòå ïðîöåñè â îêîëíàòà ñðåäà è â ïðèðîäàòà íà Áúëãàðèÿ.
29
www.bspb.org/monitoring