Zo vrij als een vogel: Rebecca Lenaerts

Zo vrij als een vogel

DANST — 8

Interview met Rebecca Lenaerts In 2015 begon Rebecca Lenaerts spontaan veren op straat op te rapen. Enkele jaren later naaide ze de veren één voor één op een deken. Een monnikenwerk. Er ontstond een verenmantel en ‘Birdwoman’ werd geboren. In oude mythen is zij de poortwachtster tussen de mensen- en dierenwereld. Zo groeide Still a bird, een intieme solo performance zonder woorden, op de grens tussen theater, dans en beeldende kunst, waarin Lenaerts het spanningsveld bloot legt tussen verschijnen en verdwijnen, tussen de waarnemings- en verbeeldingswereld.

—

TEKST LISE SURMONT FOTO SHANA BOOGERS

rebecca lenaerts

Op je Facebookpagina verwijs je naar

veren te rapen en ze te bewaren. Daar zorg

een citaat uit Het winterkoninkje van de

voor te dragen. En tegelijk zorg te dragen

Gebroeders Grimm. Ligt hier de basis voor

voor mezelf. Veren rapen was een ritueel. Ik

jouw voorstelling? Die zin komt uit het boek De

verzamelde er vooral die je in steden vindt:

mooiste vogelverhalen. Het is een verzameling

van duiven, kraaien, kauwen, eenden, ganzen

kortverhalen van verschillende auteurs met

... Toen kwam er een fase waarin ook vrienden

telkens een andere vogel in de hoofdrol. Ik heb

en familie mij veren begonnen te geven. Ik

die zin gekozen omdat het je meteen in een

kreeg pauwenveren, veren van fazanten en

andere tijd brengt. Een onbepaalde tijd zoals we

sierkippen, zeemeeuwen, een buizerdveer … Ik

die kennen in sprookjes en mythen.

kreeg geleidelijk aan het beeld van een soort

Uit het boek heb ik zinnen gehaald die mij

cape of mantel van vogelveren. Die ben ik dan

aantrekken en ze samengevoegd tot een tekst.

beginnen te naaien. Het vergde veel tijd om

Deze tekst werd de basis voor de bewegingen

uit te zoeken welke naald en draad, welk soort

en de choreografie. Het is een methode die

deken. Het afstemmen tussen handenarbeid en

ik via de Japanse Butoh leerde kennen. De

het hoofd werd iets meditatiefs. Dat doelloos

woorden zelf komen niet in de voorstelling aan

scheppen omwille van het ding an sich was een

bod, maar ze voeden de verbeelding om van

verademing. Pas door langzaam een verenkleed

daaruit te bewegen. Vanuit mijn achtergrond in

te zien ontstaan, ontstond ook de vraag wat ik

theater klopt het om zo te werken. Achter alles

ermee zou kunnen doen.

wat je ziet in Still in bird, schuilt een verhaal dat

Ondertussen zijn er al weer twee jaar verstreken

de toeschouwer niet woordelijk kan horen, maar

en heb ik er al veel mee gewerkt. De veren

dat wel doorschemert en voelbaar is.

vergaan na een tijdje en er is ook herstelwerk nodig. Ik ben nog altijd veren aan het rapen en

Vanwaar jouw interesse in Japanse Butoh voor

nieuwe op het deken aan het naaien. Op die

de bewegingstaal? Butoh is een kunstvorm die

manier blijft het kostuum transformeren. Net als

groeide uit de Japanse avant-garde scene van

de performance zelf trouwens.

de wereld uitdeinde. Van de Butoh performer

Je omschrijft de voorstelling als ‘een

wordt gezegd dat hij/zij beweegt van binnenuit:

ceremonie’. Wat bedoel je daarmee? In Butoh

“Je beweegt niet, je wordt bewogen.” In de

is de manier waarop de natuur beweegt en

meeste westerse kunstopleidingen word je net

de cyclische processen van openbloeien en

heel erg aangespoord om je naar buiten uit te

afsterven een bron van inspiratie. Een Butoh

drukken voor een publiek (to express). In Butoh

performance is een ervaring waar zowel de

valt de intentie om iets te moeten vertellen en

performer als de toeschouwer doorheen

uit te drukken weg. Het verhaal is al aanwezig

gaan. Door de traagheid kom je in een ander

in het lichaam en resoneert van binnen naar

bewustzijn, een andere frequentie. Het is

buiten. Ik vond het een opluchting om me te

alsof je naar iets kijkt dat al heel lang bezig

realiseren dat ik vooral minder mocht doen in

is en dat nog heel lang blijft duren. Maar

plaats van meer en beter. Het ego maakt plaats

ondertussen gebeurt er wel iets met je. Je

voor iets authentieks. Het lichaam wordt een

gaat als toeschouwer anders buiten dan dat

canvas waarop het publiek zijn eigen verhaal

je binnenkwam. Die transformatieve ervaring

kan projecteren. Die frictie tussen bewegen en

is voor mij de maatstaf van een goede

bewogen worden, zit heel erg in de performance

voorstelling. Performancekunst is ceremonie:

verweven. De vraag was dan ook: “Hoe doet dit

een moment van stilstand waarbij je in de

verendeken mij bewegen? Wat doet het met mij?”

donkerte van de zaal in verbinding bent met jezelf en jouw plaats in het grote geheel. In

In 2015 startte je met veren rapen. Is het

onze maatschappij, waarin kloktijd, planningen,

lange creatieproces vooral verbonden met

agenda’s en doelstellingen zo belangrijk zijn,

het maken van het kostuum? Ik ben niet

zijn we dat soort van tijdservaringen aan het

begonnen aan dit ‘project’ met het doel een

verliezen. We leren het af om vertrouwen te

performance te maken. Ik ben begonnen met

hebben in wat op ons afkomt.

DANST — 9

de jaren vijftig en de afgelopen 60 jaar over

Die kruisbestuiving tussen performance en

van het mogelijke tracht ik Tijen in die transitie

ceremonie is iets wat ik graag nog verder wil

te blijven betrekken.

onderzoeken. In veel niet-westerse culturen is dans verbonden aan de seizoensfeesten, aan

Merk je dat er het afgelopen jaar veranderingen

overgangsrituelen binnen de gemeenschap of

ontstaan zijn in de seizoenswerking binnen

aan een eerbetoon voor goden of koningen.

de cultuursector? Een mooie evolutie van het

Dans wordt gezien als medicijn om los te

afgelopen jaar is dat er meer ingezet wordt

komen van jezelf en in verbinding te komen met

op residenties en artistiek onderzoek, zonder

iets hogers. Om die reden koos ik om samen

dat er per se iets getoond moet worden.

te werken met een Dafspeler. De Daf is een

Kunstenaars kunnen ook zonder publiek blijven

trommel die vooral in suficeremonies gebruikt

werken. Niet alles wat gemaakt wordt, moet

wordt om dat proces van transcenderen

ook getoond worden. Veel cultuurhuizen hebben

muzikaal te begeleiden.

hun deuren opengezet om kunstenaars ruimte

DANST — 10

te bieden om te werken. Ik denk dat het goed Voor dit project werkte je samen met

is dat de cultuursector wakker geschud werd

Tijen Lawton, een professionele danseres,

om te beseffen in wat voor productiesystemen

performer en docent. Welke rol speelde zij in

ook deze sector verzeild geraakt is. Er werd

het creatieproces? Tijen was van in het begin

snel duidelijk dat de kunstenaar veelal aan het

bij het creatieproces betrokken. Ze benadert

kortste eind trekt. Die situatie was al voor de

het lichaam altijd vanuit het potentieel, de

uitbraak van de pandemie onhoudbaar. Het

mogelijkheden, om daar schoonheid en kwaliteit

denken in culturele seizoenen is veelal in functie

uit te halen. Ze gaf me veel vertrouwen in het

van de planning, en de programmabrochure

ontwikkelen van mijn bewegingstaal. Ik ben

die op tijd gedrukt moet worden. Creatie is

niet opgeleid als danser en voor mezelf was dit

een proces dat zich niet in seizoenen laat

een heel groeiproces om mijn lichaam en mijn

vastzetten. Voor mij mag de programma-

fysieke aanwezigheid zo centraal te zetten.

brochure volledig op de schop. Het laat

Ondertussen voel ik dat ik vrijer ben, waardoor

programmatoren toe om flexibeler te zijn in hun

de kwaliteit van de bewegingen nog steeds

programmatie en korter op de bal te spelen in

evolueert. In vergelijking met een jaar geleden

plaats van alles al twee jaar op voorhand vast

is het meer dans geworden. Ik vind het fijn dat

te leggen.

op die manier de performance blijft veranderen

Ik denk dat het ook goed is om na te denken

en mee evolueert. Op een paar ankerpunten na,

over andere manieren van productie en van

ligt de voorstelling niet vast. Ik kan mij inbeelden

ontmoeting tussen kunstenaar en publiek.

dat de performance op een gegeven moment

Het publiek zien als noodzakelijk deel van een

afsterft en overgaat in iets nieuws. In de mate

voorstelling, zou al een mooie evolutie zijn. De

rebecca lenaerts

laatste jaren voelde ik me vaak afhaken tijdens

Die verschillende manieren van omgaan met

voorstellingen omdat ik mij niet betrokken

een situatie zijn net interessant. Het moet ook

voelde met wat er daar op het podium

mogelijk zijn om als toeschouwer weg te gaan. Ik

gebeurde.

vind het boeiend om de codes van het theater uit te dagen. Het is niet de bedoeling dat ik op

Heeft jouw idee om de performance meermaals

het einde ga buigen en dat was het dan. Ik kan

binnen de programmatie van eenzelfde

ook niet voorspellen hoe lang de performance

cultuurhuis aan te bieden daar ook mee te

exact gaat duren. Veel hangt af van de context

maken? Dat programmeren in seizoenen zorgt

en het moment. Processen in de natuur zijn

ervoor dat voorstellingen snel afgeschreven zijn.

ook niet klokvast. Alles heeft zijn eigen tijd. We

Het is alles behalve duurzaam. De inspanning om

zijn het zo verleerd om iets te laten gebeuren,

tot creatie te komen, ook financieel, staat niet

zonder aan een bepaalde tijdspanne vast te

in verhouding tot de duur dat de voorstelling

hangen.

kan spelen in het professionele circuit. Dat projectgebonden werken is uitputtend. Ik verken

Kies je daarom ook voor een niet-klassieke

op het moment een meer cyclische manier

opstelling binnen de blackbox? De klassieke

van werken waarin het ene project het andere

verdeling tussen podium en tribune zorgt voor

kan overlappen en het ene uit het andere

veel afstand terwijl ik net de verbinding wil. Het

voortvloeit. Proces en resultaat wisselen elkaar

publiek mag ook van plaats veranderen en, net

zo voortdurend af.

als bij een sculptuur in een museum, een ander

Vroeger streek een circus voor maanden neer

standpunt nemen. Maar na enkele try-outs blijkt

in een stad. Als de griot, de verhalenverteller,

dat mensen uiteindelijk toch snel hun plekje

een Afrikaans dorp bereikt had, verspreidde

kiezen en zich dan niet meer verroeren.

het nieuws zich als een lopend vuurtje en kwam

Kinderen doen dat niet. Afhankelijk van de

de gemeenschap bij volle maan samen om te

context zou je deze performance net zo goed

luisteren. Ik vind dat inspirerende voorbeelden.

in een white cube kunnen laten zien. Het is

Kunstenaars langdurig aan een huis verbinden of

perfect mogelijk om de performance enkele

voorstellingen terugkerend programmeren, laat

keren na elkaar te herhalen als een doorlopende

toe mond-tot-mond reclame z’n werk te laten

installatie. Het zou fijn zijn mochten dat soort

doen. Als je iets moois gezien hebt, vertel je het

van vrijheden kunnen. Ik wil dat liever niet

verder. Misschien kom je de volgende maand nog

afbakenen op voorhand, maar open laten

eens kijken. Still a bird is een performance die je

naargelang de mogelijkheden zich aandienen.

gerust meerdere keren kan zien omdat ze altijd anders zal zijn. Omdat je er als toeschouwer ook

—

telkens anders zal bij zitten. Alles is voortdurend in verandering.

Je hebt ook een voorkeur voor een intergenerationeel publiek, van kinderen tot senioren. Waarom is dit belangrijk? Die programmabrochure leidt er ook toe dat

DANST — 11

voorstellingen in categorieën en rubrieken moeten passen. Ik wil mij niet vastpinnen op het maken van voorstellingen voor kinderen of volwassenen, voor dans of theater. Kinderen reageren anders dan volwassenen. Ze willen de veren aanraken. Ze willen weten wat eronder zit en komen kijken. Sommigen zijn bang en willen weg. Sommige toeschouwers krijgen het

rebeccalenaerts.net

snel lastig met de traagheid terwijl anderen

instagram.com/rebeccalenaerts

net gefascineerd zijn door het minimalisme.

facebook.com/stillabirdwoman