Zo vrij als een vogel
DANST — 8
Interview met Rebecca Lenaerts In 2015 begon Rebecca Lenaerts spontaan veren op straat op te rapen. Enkele jaren later naaide ze de veren één voor één op een deken. Een monnikenwerk. Er ontstond een verenmantel en ‘Birdwoman’ werd geboren. In oude mythen is zij de poortwachtster tussen de mensen- en dierenwereld. Zo groeide Still a bird, een intieme solo performance zonder woorden, op de grens tussen theater, dans en beeldende kunst, waarin Lenaerts het spanningsveld bloot legt tussen verschijnen en verdwijnen, tussen de waarnemings- en verbeeldingswereld. —
TEKST LISE SURMONT FOTO SHANA BOOGERS
rebecca lenaerts
Op je Facebookpagina verwijs je naar
veren te rapen en ze te bewaren. Daar zorg
een citaat uit Het winterkoninkje van de
voor te dragen. En tegelijk zorg te dragen
Gebroeders Grimm. Ligt hier de basis voor
voor mezelf. Veren rapen was een ritueel. Ik
jouw voorstelling? Die zin komt uit het boek De
verzamelde er vooral die je in steden vindt:
mooiste vogelverhalen. Het is een verzameling
van duiven, kraaien, kauwen, eenden, ganzen
kortverhalen van verschillende auteurs met
... Toen kwam er een fase waarin ook vrienden
telkens een andere vogel in de hoofdrol. Ik heb
en familie mij veren begonnen te geven. Ik
die zin gekozen omdat het je meteen in een
kreeg pauwenveren, veren van fazanten en
andere tijd brengt. Een onbepaalde tijd zoals we
sierkippen, zeemeeuwen, een buizerdveer … Ik
die kennen in sprookjes en mythen.
kreeg geleidelijk aan het beeld van een soort
Uit het boek heb ik zinnen gehaald die mij
cape of mantel van vogelveren. Die ben ik dan
aantrekken en ze samengevoegd tot een tekst.
beginnen te naaien. Het vergde veel tijd om
Deze tekst werd de basis voor de bewegingen
uit te zoeken welke naald en draad, welk soort
en de choreografie. Het is een methode die
deken. Het afstemmen tussen handenarbeid en
ik via de Japanse Butoh leerde kennen. De
het hoofd werd iets meditatiefs. Dat doelloos
woorden zelf komen niet in de voorstelling aan
scheppen omwille van het ding an sich was een
bod, maar ze voeden de verbeelding om van
verademing. Pas door langzaam een verenkleed
daaruit te bewegen. Vanuit mijn achtergrond in
te zien ontstaan, ontstond ook de vraag wat ik
theater klopt het om zo te werken. Achter alles
ermee zou kunnen doen.
wat je ziet in Still in bird, schuilt een verhaal dat
Ondertussen zijn er al weer twee jaar verstreken
de toeschouwer niet woordelijk kan horen, maar
en heb ik er al veel mee gewerkt. De veren
dat wel doorschemert en voelbaar is.
vergaan na een tijdje en er is ook herstelwerk nodig. Ik ben nog altijd veren aan het rapen en
Vanwaar jouw interesse in Japanse Butoh voor
nieuwe op het deken aan het naaien. Op die
de bewegingstaal? Butoh is een kunstvorm die
manier blijft het kostuum transformeren. Net als
groeide uit de Japanse avant-garde scene van
de performance zelf trouwens.
de wereld uitdeinde. Van de Butoh performer
Je omschrijft de voorstelling als ‘een
wordt gezegd dat hij/zij beweegt van binnenuit:
ceremonie’. Wat bedoel je daarmee? In Butoh
“Je beweegt niet, je wordt bewogen.” In de
is de manier waarop de natuur beweegt en
meeste westerse kunstopleidingen word je net
de cyclische processen van openbloeien en
heel erg aangespoord om je naar buiten uit te
afsterven een bron van inspiratie. Een Butoh
drukken voor een publiek (to express). In Butoh
performance is een ervaring waar zowel de
valt de intentie om iets te moeten vertellen en
performer als de toeschouwer doorheen
uit te drukken weg. Het verhaal is al aanwezig
gaan. Door de traagheid kom je in een ander
in het lichaam en resoneert van binnen naar
bewustzijn, een andere frequentie. Het is
buiten. Ik vond het een opluchting om me te
alsof je naar iets kijkt dat al heel lang bezig
realiseren dat ik vooral minder mocht doen in
is en dat nog heel lang blijft duren. Maar
plaats van meer en beter. Het ego maakt plaats
ondertussen gebeurt er wel iets met je. Je
voor iets authentieks. Het lichaam wordt een
gaat als toeschouwer anders buiten dan dat
canvas waarop het publiek zijn eigen verhaal
je binnenkwam. Die transformatieve ervaring
kan projecteren. Die frictie tussen bewegen en
is voor mij de maatstaf van een goede
bewogen worden, zit heel erg in de performance
voorstelling. Performancekunst is ceremonie:
verweven. De vraag was dan ook: “Hoe doet dit
een moment van stilstand waarbij je in de
verendeken mij bewegen? Wat doet het met mij?”
donkerte van de zaal in verbinding bent met jezelf en jouw plaats in het grote geheel. In
In 2015 startte je met veren rapen. Is het
onze maatschappij, waarin kloktijd, planningen,
lange creatieproces vooral verbonden met
agenda’s en doelstellingen zo belangrijk zijn,
het maken van het kostuum? Ik ben niet
zijn we dat soort van tijdservaringen aan het
begonnen aan dit ‘project’ met het doel een
verliezen. We leren het af om vertrouwen te
performance te maken. Ik ben begonnen met
hebben in wat op ons afkomt.
DANST — 9
de jaren vijftig en de afgelopen 60 jaar over
Die kruisbestuiving tussen performance en
van het mogelijke tracht ik Tijen in die transitie
ceremonie is iets wat ik graag nog verder wil
te blijven betrekken.
onderzoeken. In veel niet-westerse culturen is dans verbonden aan de seizoensfeesten, aan
Merk je dat er het afgelopen jaar veranderingen
overgangsrituelen binnen de gemeenschap of
ontstaan zijn in de seizoenswerking binnen
aan een eerbetoon voor goden of koningen.
de cultuursector? Een mooie evolutie van het
Dans wordt gezien als medicijn om los te
afgelopen jaar is dat er meer ingezet wordt
komen van jezelf en in verbinding te komen met
op residenties en artistiek onderzoek, zonder
iets hogers. Om die reden koos ik om samen
dat er per se iets getoond moet worden.
te werken met een Dafspeler. De Daf is een
Kunstenaars kunnen ook zonder publiek blijven
trommel die vooral in suficeremonies gebruikt
werken. Niet alles wat gemaakt wordt, moet
wordt om dat proces van transcenderen
ook getoond worden. Veel cultuurhuizen hebben
muzikaal te begeleiden.
hun deuren opengezet om kunstenaars ruimte
DANST — 10
te bieden om te werken. Ik denk dat het goed Voor dit project werkte je samen met
is dat de cultuursector wakker geschud werd
Tijen Lawton, een professionele danseres,
om te beseffen in wat voor productiesystemen
performer en docent. Welke rol speelde zij in
ook deze sector verzeild geraakt is. Er werd
het creatieproces? Tijen was van in het begin
snel duidelijk dat de kunstenaar veelal aan het
bij het creatieproces betrokken. Ze benadert
kortste eind trekt. Die situatie was al voor de
het lichaam altijd vanuit het potentieel, de
uitbraak van de pandemie onhoudbaar. Het
mogelijkheden, om daar schoonheid en kwaliteit
denken in culturele seizoenen is veelal in functie
uit te halen. Ze gaf me veel vertrouwen in het
van de planning, en de programmabrochure
ontwikkelen van mijn bewegingstaal. Ik ben
die op tijd gedrukt moet worden. Creatie is
niet opgeleid als danser en voor mezelf was dit
een proces dat zich niet in seizoenen laat
een heel groeiproces om mijn lichaam en mijn
vastzetten. Voor mij mag de programma-
fysieke aanwezigheid zo centraal te zetten.
brochure volledig op de schop. Het laat
Ondertussen voel ik dat ik vrijer ben, waardoor
programmatoren toe om flexibeler te zijn in hun
de kwaliteit van de bewegingen nog steeds
programmatie en korter op de bal te spelen in
evolueert. In vergelijking met een jaar geleden
plaats van alles al twee jaar op voorhand vast
is het meer dans geworden. Ik vind het fijn dat
te leggen.
op die manier de performance blijft veranderen
Ik denk dat het ook goed is om na te denken
en mee evolueert. Op een paar ankerpunten na,
over andere manieren van productie en van
ligt de voorstelling niet vast. Ik kan mij inbeelden
ontmoeting tussen kunstenaar en publiek.
dat de performance op een gegeven moment
Het publiek zien als noodzakelijk deel van een
afsterft en overgaat in iets nieuws. In de mate
voorstelling, zou al een mooie evolutie zijn. De
rebecca lenaerts
laatste jaren voelde ik me vaak afhaken tijdens
Die verschillende manieren van omgaan met
voorstellingen omdat ik mij niet betrokken
een situatie zijn net interessant. Het moet ook
voelde met wat er daar op het podium
mogelijk zijn om als toeschouwer weg te gaan. Ik
gebeurde.
vind het boeiend om de codes van het theater uit te dagen. Het is niet de bedoeling dat ik op
Heeft jouw idee om de performance meermaals
het einde ga buigen en dat was het dan. Ik kan
binnen de programmatie van eenzelfde
ook niet voorspellen hoe lang de performance
cultuurhuis aan te bieden daar ook mee te
exact gaat duren. Veel hangt af van de context
maken? Dat programmeren in seizoenen zorgt
en het moment. Processen in de natuur zijn
ervoor dat voorstellingen snel afgeschreven zijn.
ook niet klokvast. Alles heeft zijn eigen tijd. We
Het is alles behalve duurzaam. De inspanning om
zijn het zo verleerd om iets te laten gebeuren,
tot creatie te komen, ook financieel, staat niet
zonder aan een bepaalde tijdspanne vast te
in verhouding tot de duur dat de voorstelling
hangen.
kan spelen in het professionele circuit. Dat projectgebonden werken is uitputtend. Ik verken
Kies je daarom ook voor een niet-klassieke
op het moment een meer cyclische manier
opstelling binnen de blackbox? De klassieke
van werken waarin het ene project het andere
verdeling tussen podium en tribune zorgt voor
kan overlappen en het ene uit het andere
veel afstand terwijl ik net de verbinding wil. Het
voortvloeit. Proces en resultaat wisselen elkaar
publiek mag ook van plaats veranderen en, net
zo voortdurend af.
als bij een sculptuur in een museum, een ander
Vroeger streek een circus voor maanden neer
standpunt nemen. Maar na enkele try-outs blijkt
in een stad. Als de griot, de verhalenverteller,
dat mensen uiteindelijk toch snel hun plekje
een Afrikaans dorp bereikt had, verspreidde
kiezen en zich dan niet meer verroeren.
het nieuws zich als een lopend vuurtje en kwam
Kinderen doen dat niet. Afhankelijk van de
de gemeenschap bij volle maan samen om te
context zou je deze performance net zo goed
luisteren. Ik vind dat inspirerende voorbeelden.
in een white cube kunnen laten zien. Het is
Kunstenaars langdurig aan een huis verbinden of
perfect mogelijk om de performance enkele
voorstellingen terugkerend programmeren, laat
keren na elkaar te herhalen als een doorlopende
toe mond-tot-mond reclame z’n werk te laten
installatie. Het zou fijn zijn mochten dat soort
doen. Als je iets moois gezien hebt, vertel je het
van vrijheden kunnen. Ik wil dat liever niet
verder. Misschien kom je de volgende maand nog
afbakenen op voorhand, maar open laten
eens kijken. Still a bird is een performance die je
naargelang de mogelijkheden zich aandienen.
gerust meerdere keren kan zien omdat ze altijd anders zal zijn. Omdat je er als toeschouwer ook
—
telkens anders zal bij zitten. Alles is voortdurend in verandering. Je hebt ook een voorkeur voor een intergenerationeel publiek, van kinderen tot senioren. Waarom is dit belangrijk? Die programmabrochure leidt er ook toe dat
DANST — 11
voorstellingen in categorieën en rubrieken moeten passen. Ik wil mij niet vastpinnen op het maken van voorstellingen voor kinderen of volwassenen, voor dans of theater. Kinderen reageren anders dan volwassenen. Ze willen de veren aanraken. Ze willen weten wat eronder zit en komen kijken. Sommigen zijn bang en willen weg. Sommige toeschouwers krijgen het
rebeccalenaerts.net
snel lastig met de traagheid terwijl anderen
instagram.com/rebeccalenaerts
net gefascineerd zijn door het minimalisme.
facebook.com/stillabirdwoman