DANST — 22
Out of the Toolbox 2021: een gesprek met curator Samir Calixto Out of the Toolbox 2021: “een dansworkshopfestival samengesteld met aandacht voor inclusie, diversiteit, het leren delen van ervaringen op een betekenisvolle manier, maar bovenal met veel liefde voor dans.” Aldus Samir Calixto, danser en choreograaf uit Brazilië, maker bij het Nederlandse dansproductiehuis Korzo, alsook curator van het festival. Wij zaten met hem samen om te praten over zijn filosofie op dans, curatorschap en kunst. —
T E KS T L A R A G R O E N E W E G F O T O D E S C H A A P J E S FA B R I E K
samir calixto
Wat zijn de verschillen tussen werken als
algehele kunstwereld, meer dan dat ik het zelf
danser in Brazilië en werken als danser in
echt ervaar. Het kwam wel eens voor dat mij
Nederland? Op werkgebied is het moeilijk voor
gevraagd werd om capoeira te doen. Maar ik
mij om de twee te vergelijken. Ik verhuisde
heb al van in het begin aangegeven dat dit mij
net aan het begin van mijn danscarrière naar
niet interesseerde.
Nederland. Mijn ervaringen in Brazilië bestonden vooral uit opleidingen in kleine academies en
Waren er veel uitdagingen bij het werken
studio’s, en stages bij kleine gezelschappen. In
in een interculturele werkomgeving? Ik zou
mijn generatie, ongeveer twintig jaar geleden,
dit niet direct ‘uitdagingen’ noemen, eerder
waren er nog geen formele hedendaagse
oefeningen. Contacten zijn altijd erg direct en
dansopleidingen in Brazilië. Toen ik in Nederland
vaak ook redelijk kort. Je komt als danser in
kwam, was mijn eerste jaar uiteraard onzeker.
een culturele context terecht die je niet kent.
Ik nam veel lessen en probeerde zoveel mogelijk
De oefening is dan om intuïtief te zijn. Eerst en
nieuwe mensen te ontmoeten. Voordat ik mijn
vooral moet je de situatie binnenstappen met
eerste contracten als danser kreeg, gaf ik
openheid en gevoeligheid. En dan is het verder
ook veel les, bijvoorbeeld Braziliaanse dans.
aan jou om uit te zoeken hoe je de situatie
Ook in Brazilië werkte ik graag als dansleraar.
gaat ‘vertalen’ voor mensen die de wereld
Dit gaf mij een zekere flexibiliteit als danser
op een compleet andere manier zien. Ik was
toen ik naar Nederland kwam, een land met
bijvoorbeeld een tijd geleden in Rusland en ik
een uitgewerkt welvaartsysteem. Het was een
probeerde om rustig op te warmen. Er was een
andere ervaring: mensen die dansten, gewoon
vertaler aanwezig, want de meesten onder hen
omdat ze dat wilden. Niet enkel om sociale
spraken geen Engels. Met mijn stem probeerde
problemen aan te kaarten, wat vooral het geval
ik een bepaalde sfeer van rust te creëren. De
was in Brazilië. Tegenwoordig zit het sociale
vertaler maakte de oefeningen naar mijn gevoel
aspect ook in Nederland meer verweven in
echter erg bruusk. Het was toen aan mij om
dans, maar toen ik net aankwam was dit nog
het mechanisme achter hun werkwijze beter
erg nieuw. Mijn werkervaring en mijn denkwijzen
te begrijpen. Voor mij is dit een kans om verder
zijn eigenlijk erg beïnvloed door Europa. Maar
te groeien als choreograaf. Op die manier
ik zal altijd de Braziliaanse achtergrond in mij
maakte ik veel gedenkwaardige momenten
dragen. De manier waarop ik beweging zie, de
mee, zoals bijvoorbeeld ook op een festival in
manier waarop ik dans zie.
Senegal. Tijdens de opvoering was het publiek erg enthousiast. Als er een deel was dat het
Was er dan geen culturele barrière? Op cultureel
publiek goed vond, stonden ze allen recht uit
vlak was het leven in Nederland natuurlijk
hun stoel, begonnen ze te roepen en deden
erg anders dan het leven in Brazilië. Maar
ze gewoon mee. Dit was tijdens werk dat niet
eigenlijk is Brazilië nogal verwesterd. Daarbij
participatief bedoeld was, maar dit was hoe
is in het onderwijs in Brazilië de geschiedenis
mensen reageerden.
professioneel vlak werkte mijn Braziliaanse
Jouw werk is erg filosofisch. Welke filosofen
achtergrond in Nederland vooral in mijn
inspireerden je het meest en waarom? De
voordeel, mensen waren er nieuwsgierig
ideeën van Nietzsche komen vaak terug in mijn
naar. De schoonheid van dans is dat niemand
werk. Een andere grote inspiratiebron voor mij
vasthangt aan woorden. Net doordat de
is de visie van het Japanse zenboeddhisme
verbale communicatie niet altijd slaagt, kunnen
op ‘eenheid’. Volgens het zenboeddhisme
dansers elkaar vinden in beweging. Bij dans
maken alle vormen van polariteit deel uit van
moet je niet afhangen van het betreden pad,
één groot geheel. Het is een erg non-binaire
of bang zijn voor wat ongekend is. Mijn eigen
manier van kijken naar de wereld. Maar ondanks
werk als choreograaf was altijd een dialoog
mijn filosofische vooronderzoek, is het niet
tussen mijn Braziliaanse achtergrond en mijn
mijn bedoeling om mijn werk ‘intellectueel’ en
Nederlandse werkervaring. Ik heb soms wel
ontoegankelijk te maken. Ik wil niet vastlopen
een algemener eurocentrisme gevoeld in de
op een puur verstandelijk niveau. Dit geeft het
DANST — 23
van de inheemse cultuur fel onderbelicht. Op
risico om vooral conceptueel werk te creëren,
het niet mijn bedoeling is om werk te maken
dit is niet mijn bedoeling. Ook bij het cureren
dat mij persoonlijke voldoening geeft, dat ik
van dit festival hield ik het idee dat mensen de
mooi vind, dat enkel mij raakt, dat afhangt van
noodzaak hebben om terug te gaan naar wat
mijn persoonlijke ervaring. Ik wil dat mijn werk
dans voor hen waardevol maakt, ongeacht het
communiceert. Als ik mijn werk niet universeel
niveau, in mijn achterhoofd. Kennis is voor mij
kan maken, heeft het voor mij weinig waarde.
geen manier van denken, het is ervaring.
Het is gemakkelijk om toe te geven aan gevoelens en verlangens, om dingen te doen
Kun je meer vertellen over je artistieke visie?
op een manier die mij aanstaan.
DANST — 24
In mijn visie is kunst geen geïsoleerd gegeven. Kunst bestaat in relatie en in dialoog met het
Is het niet erg moeilijk om universaliteit in jouw
geheel. Dit geheel, deze grotere structuur,
werk na te streven? Het is zeker vermoeiend,
dit macroniveau, noem het de natuur of het
het is een constante oefening op alertheid.
universum, of hoe je dit ook wilt benoemen.
Maar als je diep genoeg zoekt, dan vind je dat
Wat zich hier manifesteert, manifesteert zich
waar iedereen zich in herkent. Neem nu opnieuw
ook op microniveau. Er zijn altijd parallellen.
het voorbeeld van relaties: ik kan een werk
Wanneer ik bijvoorbeeld nieuw werk maak
maken over verschillen en twistpunten tussen
over twee personen, kies ik er niet voor om
mensen. Maar specifieke voorvallen zeggen
mij te focussen op de relatie tussen deze
niets over wat universeel is aan een ervaring.
twee mensen, maar eerder op de connectie
Wanneer een dochter kwaad is op haar moeder,
tussen de relatie van deze twee mensen met
gaat dit er heel anders uitzien in China dan in
de macrosfeer. Voor mij ontstaat kunst in het
Nederland. Sterker nog, ook binnen hetzelfde
vacuüm tussen het tastbare en het ontastbare.
land, binnen dezelfde stad, hetzelfde dorp,
Het gaat zo zijn eigen leven leiden, ontwikkelt
kan deze situatie er compleet anders uitzien.
zijn eigen logica.
Maar ergens is er een rode draad. Hoe geef je
Ik ben van mening dat onze visie, eenmaal
die universaliteit weer? Waar komt dit gevoel
geconsolideerd, opnieuw voort moet kunnen
vandaan? Komt dit gevoel uit verlangens,
vloeien. Ik wil geen karikatuur worden van
of uit verwachtingen? Zijn we gefrustreerd
mezelf. Wanneer je visie ‘af’ is, is het tijd om
omdat wij zelf deze verwachtingen creëren?
weer verder te gaan. Er moet openheid zijn om
En waarom creëren we deze verlangens dan?
je visie steeds opnieuw aan te passen. Dat is
Er zijn zaken waaraan een sociale context erg
acceptatie van het vergankelijke. Eén van mijn
weinig verandert. Dat is wat mij interesseert.
hoekstenen is de alertheid voor een drang naar
Deze vragen zijn relevant voor iedereen.
voldoening van de eigen noden. Dit is een hele mondvol, maar eigenlijk bedoel ik hiermee dat
samir calixto
Van filosofie over naar curatorschap. Hoe
niveaus, zodat ze samen met hen de liefde
gaat het eraan toe achter de schermen?
voor dans kan (her)ontdekken. We proberen
Voor mij was de eerste stap om beter te
de variatie er zoveel mogelijk in te houden met
begrijpen wat er zo succesvol was aan het
workshops Afrikaanse dans en Urban.
Out of the Toolbox-festival in eerdere edities,
Verder hebben we een module die gefocust
om te praten met de organisatie en beter te
is op inclusiviteit. Ook deze module zal erg
begrijpen waar ze naar zochten. Wat de sterke
boeiend worden, met lessen van Andrew
punten waren van het festival en de filosofie
Greenwood en Candoco Dance Company.
erachter. Het was mijn doel om een succesvolle
Beiden zijn vooraanstaand op gebied van
samenwerking op te starten en mijn eigen stem
inclusiviteit in de dans op wereldniveau. Het
en visie toe te voegen in plaats van deze op te
werk van Andrew Greenwood focust zich
leggen. Ik wou iets organiseren voor mensen
vooral op neurodegeneratieve ziekten, en
die willen werken rond beweging, mensen die
Candoco Dance Company maakt vooral werk
instrumenten willen verzamelen om beter les
met mensen met een beperking. De kers op de
te kunnen geven, mensen van verschillende
taart in het programma is voor mij Compagnia
achtergronden, en mensen die geïnteresseerd
Zappalà Danza uit Sicilië. Dit gezelschap
zijn in het creatieve proces. Het was belangrijk
bestaat al meer dan dertig jaar, en heeft
om een balans te creëren van workshops die
eigenhandig de dansscene in Italië compleet
meer fysiek zijn en informatieve workshops.
veranderd. Zij startten de politieke beweging MoDem (Movimento Democrático) door nauw
Waar heb je je op gebaseerd bij de selectie?
samen te werken met de verschillende gemeen-
Het festival gaat niet (enkel) over techniek
schappen in Sicilië (zoals de vluchtelingen uit
bijschaven, maar over mensen de instrumenten
Catania). Het programma is niet alleen open
aanreiken om hun grenzen te verleggen als
voor iedereen, maar dus ook erg gevarieerd.
dansers. Deze standaard heb ik gehanteerd
Het werd gecreëerd vanuit een zoektocht
bij mijn zoektocht naar begeleiders van de
naar diversiteit.
workshops. Ik heb niet gezocht naar lesgevers die puur technische lessen konden geven,
Was het moeilijk om het programma gevarieerd
maar naar lesgevers die het beste uit de
te houden voor alle niveaus? De uitdaging
dansers naar boven willen brengen. Ik ken
bestond vooral in het verzekeren dat alle
dansers die fantastisch repertoire zouden
lesgevers duidelijk begrepen wat de essentie
kunnen geven, maar daar draait het bij dit
van het festival is. Ik heb elke keer sterk
festival niet om. Ik wou dansers vinden die niet
benadrukt dat het festival open was voor alle
enkel wat te zeggen hadden, maar ook iets
niveaus en open voor iedereen met een liefde
konden overbrengen.
voor dans. Vervolgens zocht ik lesgevers die
We hebben bijvoorbeeld de module nourishing
hier enthousiast over waren. Ik heb in mijn
tools. Bij deze module ligt de focus op het
communicatie ook benadrukt dat er bij iedere
meegeven van instrumenten voor het geven
workshop mensen aanwezig kunnen zijn met een
van danslessen, maar de module wordt ook
beperking en dat de lesgevers hier bewust mee
een beetje breder genomen. Er zullen drie
moeten omgaan.
de lesgevers werkt momenteel bijvoorbeeld
Wat was voor jou het meest uitdagende
met pilates, maar zij heeft ook een carrière
aspect? Cureren kwam voor mij eigenlijk vanzelf.
als danseres achter de rug. Zij begrijpt
Ik hou van organisatie en communicatie. Ik zie
daarom deze transitie en geeft pilates niet
het als een verlengde van mijn werk. Ik denk
als een geïsoleerde techniek. Er zal ook een
dat mijn werkervaring als lesgever ook erg
danseres zijn die danste bij de compagnie van
waardevol is geweest. Wanneer ik werk met
Pina Bausch en de originele versie van Rite of
dansers, vind ik mijn werk pas geslaagd als ik
Spring heeft uitgevoerd. Ze is het gewend om
hen ervaringen heb kunnen meegeven. Zelfs in
met professionelen te werken, maar wil voor
theorie, als het werk dat ik maak op een pure
dit festival heel graag samenwerken met alle
catastrofe zou uitdraaien, zou de ervaring van
DANST — 25
experten deze workshops begeleiden. Eén van
de dansers het belangrijkste zijn voor mij. Het
spannendste is om te zien wat het resultaat zal
cureren van een festival gaf mij de kans om een
zijn van de samenwerkingen tussen de hopelijk
werkproces aan te bieden zonder eindresultaat,
erg diverse groep dansers. We hopen op een
waarbij de focus ligt op het groeien en de
festival dat staat voor inclusiviteit, diversiteit
evolutie van de dansers. Het doel staat vrij van
en simpelweg samen dansen. Ik heb dit festival
de druk die komt kijken bij een eindpresentatie.
niet gecureerd als choreograaf, maar als
Er zullen misschien korte toonmomenten zijn
iemand die gelooft in dans als instrument voor
waarop mensen hun creatieve experimenten
verandering. Daar streven we naar.
kunnen delen, maar er is geen focus op het uitwerken van een performance. Dit voelde voor
—
mij erg natuurlijk aan. En wat was het meest lonende? Het meest lonende tot nu toe vond ik om opnieuw contact op te nemen met collega’s en om hun ontwikkeling als artiest te mogen ervaren. Maar ik denk ook dat het beste nog moet komen, ik
DANST — 26
Foto: Chris Yang
kijk erg uit naar het festivalmoment zelf. Het
BLIJVEN DANSEN.
ONZE CURSUSSEN IN APRIL EN MEI VOLG JE ONLINE OF BUITEN. GEEN CORONASTRESS, WEL ZALIG VEEL DANSPLEZIER!