Bookfullvn by van hoang dao

KHAM PHA THIEN NHIEN BANG NET BUT KHU DỰ TRỮ SINH QUYỂN THẾ GIỚI LANG BIANG

NATURE ART

FUN

NHẬT KÝ HÀNH TRÌNH CỦA :

LỚP: TRƯỜNG: BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

Bản quyền © 2018 JICA (Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản) Không phần nào trong tài liệu này được phép sao chép hay phát hành dưới bất kỳ hình thức hoặc phương tiện nào mà không có sự cho phép trước bằng văn bản của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản. Thiết kế bìa và minh họa: Đào Văn Hoàng In tại Việt Nam

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

KHAM PHA THIEN NHIEN BANG NET BUT KHU DỰ TRỮ SINH QUYỂN THẾ GIỚI LANG BIANG

NATURE ART

FUN BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

Vùng lõi

Vùng đệm

Vùng chuyển tiếp

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

Khu dự trữ sinh quyển thế giới Lang Biang thuộc tỉnh Lâm Đồng là nơi có đa dạng sinh học cao và là nơi có nhiều loài nguy cấp trong Danh lục sách Đỏ Quốc tế. Đây là một trong bốn trung tâm đa dạng sinh học quốc gia, với độ cao từ 650m đến gần 2.300m. Khu Dự Trữ Sinh Quyển (KDTSQ) chứa nhiều kiểu rừng khác nhau, bao gồm loại rừng lá rộng thường xanh, rừng hỗn giao lá rộng lá kim, rừng lá kim, rừng hỗn giao gỗ và tre nứa, rừng lồ ô, rừng nguyên sinh, rừng lùn núi cao... Có nhiều cây quý giá với niên đại cả ngàn năm. Khu DTSQ có tổng số 1.940 loài thực vật, trong đó có 64 loài được liệt kê trong Sách Đỏ Việt Nam và 34 loài có giá trị bảo tồn cao. Các loài thực vật đóng một vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và có ứng dụng cao trong ngành dược phẩm. Về động vật, tổng cộng có 89 loài động vật có vú, 247 loài chim, 46 loài bò sát, 46 loài lưỡng cư, 30 loài cá và 335 loài côn trùng đã được ghi nhận trong khu DTSQ. Về con người, nhóm dân số chính là người Kinh, sau đó là các cộng đồng dân tộc khác bao gồm K’Hor, Tày, Nùng và Chăm. Các nhà khoa học và các nhà khảo cổ đã phát hiện nhiều di tích trong các cuộc khai quật gần đây, bao gồm các di tích thời đồ đá tại suối Đậu Vò, Núi Voi, xã P’ro và ở xã Đa Đôn. Nơi đây là ngôi nhà của văn hoá cồng chiêng vùng Tây Nguyên Việt Nam, đã được UNESCO công nhận là di sản văn hoá phi vật thể thế giới. Cồng chiêng đại diện cho tiếng nói của tinh thần và linh hồn con người và được sử dụng để biểu lộ hạnh phúc, nỗi buồn và những cảm xúc khác trong công việc và các hoạt động hàng ngày. Chúng tôi rất hân hạnh chào đón các bạn đến khám phá, học tập tại khu Dự Trữ Sinh Quyển Thế Giới Lang Biang này. Chúc các bạn một chuyến tham quan thú vị . BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

LUU Y KHI THAM QUAN

TÔN TRỌNG THIÊN NHIÊN ĐỪNG ĐỂ LẠI BẤT CỨ DẤU VẾT GÌ CỦA BẠN TRONG RỪNG NHÉ, NHẤT LÀ CÁC TÚI NYLON, GIẤY BỎ VÀ ỐNG HÚT V.V... THẬM CHÍ HÃY GIÚP NHẶT RÁC NẾU BẠN BẮT GẶP TRÊN ĐƯỜNG ĐI.

TÔN TRỌNG VĂN HOÁ MỖI VĂN HOÁ CÓ NÉT ĐẶC SẮC RIÊNG. HÃY CHÚ Ý, QUAN SÁT VÀ LẮNG NGHE NHỮNG ĐIỀU MỚI LẠ KHI THAM QUAN CÁC THÔN LÀNG, BẠN SẼ NGẠC NHIÊN ĐẤY! VÀ ĐỪNG QUÊN, NẾU BẠN TÔN TRỌNG VĂN HOÁ NGƯỜI KHÁC, HỌ SẼ TÔN TRỌNG VĂN HOÁ CỦA BẠN.

TÔN TRỌNG NGƯỜI ĐI CÙNG HÃY LẮNG NGHE ÂM ĐIỆU CỦA THIÊN NHIÊN, TIẾNG CHIM, TIẾNG CÔN TRÙNG, TIẾNG SUỐI REO VÀ ĐỪNG GÂY NHIỀU TIẾNG ỒN VÌ NHỮNG NGƯỜI BẠN ĐI CÙNG CÓ LẼ CŨNG MUỐN THƯỞNG THỨC NHỮNG ÂM THANH ĐÓ.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

LUU Y KHI THAM QUAN

CẨN THẬN ĐỊA HÌNH LANG BIANG LÀ VÙNG ĐỒI NÚI, KHÔNG BẰNG PHẲNG. CẨN THẬN KHI BƯỚC CHÂN LÊN ĐÁ, KHI BƯỚC QUA SUỐI. CHỈ CẦN TRẬT MẮT CÁ HAY ĐẦU GỐI THÔI LÀ CHUYẾN ĐI CỦA BẠN SẼ KHÔNG TRỌN VẸN NỮA.

CẨN THẬN PHƯƠNG HƯỚNG NHỚ CHÚ Ý LUÔN BÁM SÁT ĐOÀN CỦA MÌNH. TUY LÚC NÀO ANH CHỊ HƯỚNG DẪN PHỤ CŨNG ĐI CUỐI CÙNG, NHƯNG ĐÔI KHI VÌ MẢI MÊ CHỤP HÌNH HAY QUAN SÁT THỨ GÌ ĐÓ MÀ BẠN CÓ THỂ BỊ LẠC ĐƯỜNG ĐẤY. NGỦ TRONG RỪNG QUA ĐÊM KHÔNG VUI CHÚT NÀO ĐÂU NHÉ!

CẨN THẬN SINH VẬT THIÊN NHIÊN SẼ THÂN THIỆN NẾU CHÚNG TA TÔN TRỌNG VÀ ĐỂ YÊN MỌI THỨ Ở CHỖ CỦA NÓ. KHÔNG HÁI HOA, KHÔNG BẮT BẤT CỨ CON GÌ VÀ CẨN THẬN KHI CHẠM VÀO NHỮNG HANG HỐC. BIẾT ĐÂU CÓ CON GÌ ĐÓ CÓ THỂ CẮN, ĐỐT... BẠN VÀ CHÚNG THƯỜNG CÓ ĐỘC ĐỂ TỰ VỆ. NHỚ, ĐỪNG ĐEM BẤT CỨ THỨ GÌ RA KHỎI RỪNG. BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

SU DUNG NHAT KY CUA BAN CUỐN TÀI LIỆU BẠN ĐANG CẦM TRÊN TAY KHÔNG PHẢI LÀ TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NÊN KHÔNG CÓ TỪ NGỮ HÀN LÂM, HỌC THUẬT NHƯ TRONG SÁCH GIÁO KHOA.

CUỐN SÁCH NÀY PHÙ HỢP VỚI NHỮNG BẠN CHƯA BIẾT NHIỀU VỀ

THẾ GIỚI TỰ NHIÊN, NÓ SẼ DÀNH CHO NHỮNG AI QUAN TÂM, YÊU

THÍCH HAY TÒ MÒ MUỐN DẠO MỘT CHUYẾN TRONG RỪNG. DO VẬY

TỪ NỘI DUNG ĐẾN HÌNH ẢNH, CHÚNG TÔI CỐ GẮNG TRÌNH BÀY BẰNG NGÔN NGỮ THÔNG DỤNG NHẤT, SỬ DỤNG NHỮNG NÉT VẼ NGUỆCH

NGOẠC - GIỐNG MỘT CUỐN NHẬT KÝ - ĐỂ MINH HOẠ NHỮNG CHỦ

ĐỀ RỘNG LỚN NHƯ KHÁI NIỆM HỆ SINH THÁI, TIẾN HOÁ... SAO CHO SINH ĐỘNG, GẦN GŨI VÀ DỄ HIỂU NHẤT CHO BẠN.

CUỐN SÁCH NÀY SẼ MANG BẠN ĐẾN VỚI NHỮNG SINH VẬT THÚ VỊ Ở VÙNG LANG BIANG. ĐÃ BAO GIỜ BẠN TRẢI NGHIỆM CẢM GIÁC NGÂM MÌNH TRONG NƯỚC BAN ĐÊM NHƯ MỘT CON ẾCH? HOẶC KHI BAY

TRÊN BẦU TRỜI, CẢM GIÁC TỰ DO HAY LUÔN HỒI HỘP BỊ ĐẠI BÀNG, DIỀU HÂU TẤN CÔNG?

HÃY THỬ HOÁ THÂN THÀNH MỘT CON SÓC, MỘT CON RUỒI VÀNG, CON CHUỒN CHUỒN HAY MỘT ĐÁM RÊU, DƯƠNG XỈ... BẠN SẼ HIỂU VỀ THẾ GIỚI NÀY HƠN.

CÙNG VỚI CÂY BÚT CHÌ VÀ NGƯỜI HƯỚNG DẪN, CHUYẾN ĐI CỦA BẠN ĐẾN VÙNG DỰ TRỮ SINH QUYỂN LANG BIANG SẼ TRỞ THÀNH MỘT

CHUYẾN ĐI LÝ THÚ, CUỐN TÀI LIỆU SẼ TRỞ THÀNH NHẬT KÝ HÀNH

TRÌNH RIÊNG CỦA BẠN. VÀ SAO LẠI KHÔNG GHI CHÉP BẰNG NGÔN NGỮ CỦA MÌNH, SAU ĐÓ THÌ VỀ KHOE LẠI VỚI ĐÁM BẠN VÀ GIA ĐÌNH CHỨ! NÀO HÃY CÙNG NGƯỜI BẠN NHỎ K’TAM BƯỚC VÀO KHÁM PHÁ THIÊN ĐƯỜNG LANG BIANG NHÉ!

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

TÊN TÔI LÀ K’TAM. NGƯỜI K’HO CHÚNG TÔI ĐÃ SINH SỐNG HÀI

HOÀ VỚI TẤT CẢ CÁC SINH VẬT TẠI VÙNG SINH

QUYỂN LANG BIANG NÀY TỪ BAO ĐỜI NAY, VÀ

KHÔNG AI HIỂU THIÊN NHIÊN HƠN CHÚNG TÔI.

HÃY CHUẨN BỊ SẴN CÂY VIẾT CHÌ, TÔI SẼ CÙNG

CÁC BẠN ĐI DẠO MỘT VÒNG VÀ ĐẢM BẢO

CÁC BẠN SẼ CÓ CÁI NHÌN KHÁC HẲN VỀ THIÊN NHIÊN, VÀ VĂN HOÁ CỦA CHÚNG TÔI. NÀO, LÊN ĐƯỜNG THÔI!

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NEU BAN LA THONG BA LA “HẠT TRẦN” (NGHE GIỐNG NHƯ TRẦN TRỤI ẤY) MỌI NGƯỜI THƯỜNG GỌI TÔI NHƯ THẾ, BẤT CHẤP TÔI CÓ THÍCH HAY KHÔNG. NHƯNG NẾU “TRẦN TRỤI” THÌ CÓ GÌ SAI CHỨ?! VỚI HẠT NẰM BÊN NGOÀI, ĐẠI GIA ĐÌNH CỦA TÔI ĐÃ SỐNG QUA NHIỀU THIÊN NIÊN KỶ THẬM CHÍ CÒN XUẤT HIỆN TRƯỚC THỜI KỲ KHỦNG LONG VÀ CHẮC CHẮN LÀ LÂU... LÂU ĐỜI HƠN RẤT NHIỀU SO VỚI LŨ “HOA LÁ” NGOÀI KIA. ĐỂ CÓ MÀU SẶC SỠ, QUYẾN RŨ NHỮNG LOÀI ONG BƯỚM, CHÚNG PHẢI TẬP TRUNG RẤT NHIỀU NĂNG LƯỢNG ĐỂ SẢN SINH RA NHỮNG BÔNG HOA VÀ THU HÚT NHỮNG LOÀI CÔN TRÙNG. CHÚNG TÔI THÌ LẠI CHỌN CÁCH SỐNG TINH TẾ, CHỮNG CHẠC HƠN, THẬM CHÍ THANH LỊCH HƠN HẲN. HỌ HÀNG NHÀ TÔI CÓ MẶT KHẮP TOÀN BỘ LANG BIANG NÀY, VÀ CHÚNG TÔI THÍCH SỐNG Ở NHỮNG MẢNH ĐẤT MỚI, NƠI CÓ CON NGƯỜI ĐÀO XỚI VÀ XÁO TRỘN. NHỜ CÓ TÔI MÀ NHỮNG SƯỜN ĐỒI TRỞ NÊN THƠ MỘNG HƠN VÀ CHỨNG KIẾN BAO NHIÊU CHUYỆN TÌNH THI VỊ TỪ KHI YERSIN KHÁM PHÁ RA MẢNH ĐẤT NÀY.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

2. Phác thảo các đường chéo theo chiều từ trái sang phải,

3. Tiếp tục phác thảo các đường chéo theo chiều ngược lại,

4. Vẽ chồng lên các đầu của cánh hạt,

5. Hoàn chỉnh tất cả các cánh hạt,

6. Tô bóng.

Thông 3 lá - Pinus kesiya

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

THONG 3 LA

1. Bắt đầu phác sơ đường viền quanh.

DISPERSAL

CÙNG VẼ TRÁI THÔNG

DIEU GI BAN CHUA BIET BẰNG CÁCH QUAN SÁT HẠT THÔNG BẠN CÓ THỂ DỰ ĐOÁN ĐƯỢC THỜI TIẾT. NẾU TRỜI KHÔ NẮNG VẢY CỦA QUẢ THÔNG (HAY NÓN THÔNG) TÁCH RA

ĐỂ HẠT CÓ THỀ PHÁT TÁN, VÌ PHẦN NGOÀI CỦA VẢY THÔNG KHÔ HƠN BÊN

TRONG. NẾU TRỜI ẨM ƯỚT THÌ NGƯỢC LẠI, TOÀN BỘ VẢY THÔNG SẼ CO LẠI ĐỂ BẢO VỆ HẠT THÔNG.

Pinus dalatensis THÔNG 3 LÁ LÀ LOẠI THÔNG CÓ PHÂN BỐ RỘNG NHẤT ĐÔNG NAM Á

Pinus kesiya

Pinus krempfii

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

THÔNG VÀ CHÚNG TA

Do gỗ thông mềm và nhẹ, chúng được sử dụng nhiều trong cuộc sống: dựng nhà, đóng bàn ghế, bào chế dược phẩm...

Bạn có biết dãy số Fibonacci là gì không? Có liên quan gì đến nón thông?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

THONG 3 LA

DISPERSAL

Riêng nhựa thông đã từng được khai thác và sử dụng nhiều trong thời kỳ thuộc địa trong các lĩnh vực khác nhau như nguyên liệu đốt, dược phẩm... Tuy nhiên, ngày nay việc khai thác nhựa thông đã bị nghiêm cấm trong các khu bảo tồn.

DIEU GI BAN CHUA BIET THÔNG BA LÁ KHÔNG PHẢI LÀ LOÀI HẠT TRẦN DUY NHẤT Ở LANG BIANG. NƠI NÀY LÀ NHÀ CỦA 14 LOÀI HẠT TRẦN, VÀ LÀ MỘT TRONG NHỮNG VÙNG SINH QUYỂN CÓ ĐA DẠNG SINH HỌC CAO NHẤT VIỆT NAM.

CÓ MỘT SỐ LOÀI BẠN KHÔNG TÌM THẤY Ở NƠI NÀO TRÊN THẾ GIỚI NHƯ THÔNG 2 LÁ DẸT VÀ THÔNG 5 LÁ.

HÃY TÌM XEM TẬN MẮT THÔNG 2 LÁ DẸT -

ĐẶC HỮU CỦA LANG BIANG, VÀ THÔNG 5 LÁ.

Thông 2 lá dẹt (Pinus krempfii)

Thông 5 lá (Pinus dalatensis)

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

4. CÂY CAO VẬY LÀM SAO BƠM NƯỚC ĐƯỢC LÊN CÁC TẦNG TÁN NHỈ?

5. YERSIN LÀ AI?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NATURAL RESOURCE

3. NHỮNG DẤU KHẮC ”Y” TRÊN CÂY THÔNG LÀ GÌ?

THONG 3 LA

2. CHÚNG TA CÓ THỂ TÌM THẤY LOÀI THÔNG 3 LÁ Ở ĐÂU KHÁC NGOÀI LANG BIANG KHÔNG ?

1. CHIM MỎ CHÉO CÓ GÓP PHẦN PHÁT TÁN HẠT THÔNG HAY KHÔNG?

NEU BAN LA SE THONG HONG VANG DÂN XEM CHIM TỪ KHẮP THẾ GIỚI ĐỔ XÔ VỀ ĐÂY CŨNG CHỈ ĐỂ CHỤP ĐƯỢC HÌNH TÔI THÔI ĐẤY! NHƯNG THẤY ĐƯỢC TÔI CŨNG LÀ CHUYỆN HÊN XUI, KHÔNG HỀ DỄ ĐÂU. MÀ BẠN CÓ BIẾT VÌ SAO TÔI ĐẶC BIỆT ĐẾN THẾ KHÔNG? VÌ TRÊN TRÁI ĐẤT NÀY TÔI CHỈ CHỌN MỖI VÙNG LANG BIANG ĐỂ SINH SỐNG, ĐỪNG MONG THẤY TÔI Ở BẤT CỨ NƠI NÀO KHÁC NHÉ! HỌ CÒN GỌI TÔI LÀ LOÀI “ĐẶC HỮU” HAY GÌ GÌ ĐÓ! DĨ NHIÊN TÔI ĐẸP, RẤT ĐẸP VỚI BỘ LÔNG ĐEN VÀ VÀNG, AI YA, BẠN CHƯA TIN PHẢI KHÔNG? HÃY TÌM TÔI VÀO LÚC SÁNG SỚM NHÉ, KHI NHỮNG TIA NẮNG CHIẾU VÀO, TÔI SẼ NỔI BẬT NHẤT TRONG KHU RỪNG. NGÀY ĐẦU TIÊN KHI NHÀ ĐIỂU HỌC NGƯỜI MỸ DELACOUR KHÁM KHÁ RA TÔI, CÓ LẼ ÔNG CŨNG BỊ MÊ HOẶC. ÔNG LÀ NGƯỜI ĐẦU TIÊN MÔ TẢ VÀ ĐẶT TÊN CHO TÔI.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NÀO CÙNG ĐI XEM CHIM, NHƯNG TRƯỚC HẾT PHẢI BIẾT HẾT CÁC BỘ PHẬN BÊN

Vietnamese greenfinch - Chloris monguilloti

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

SE THONG HONG VANG

ENDEMICITY

NGOÀI CƠ THỂ CỦA CHÚNG:

WOW, THẬT TUYỆT VỜI KHI MÌNH ĐƯỢC THẤY VÀ BIẾT HẾT CÁC KIỂU RỪNG Ở LANG BIANG

RỪNG HỖN HỢP TRE VÀ LÁ RỘNG

RỪNG TRỒNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP ĐẤT KHÔNG SỬ DỤNG

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

RỪNG THÔNG

ENDEMICITY RỪNG HỖN HỢP THÔNG VÀ LÁ RỘNG

RỪNG LÁ THƯỜNG XANH

RỪNG TRE

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

SE THONG HONG VANG

MỌI NGƯỜI ĐÃ RẤT TỰ HÀO CÓ TÔI Ở LANG BIANG NÊN ĐÃ CHỌN TÔI LÀM BIỂU TƯỢNG CHO CHƯƠNG TRÌNH TRUYỀN THÔNG GIÁO DỤC :-)!!!

GIẺ CÙI XANH

Cissa chinensis

Trochalopteron yersini

KHƯỚU ĐẦU ĐEN MÁ XÁM

GÀ TIỀN MẶT ĐỎ

Polyplectron germaini

Upupa epops

ĐẦU RÌU

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

Arborophila chloropus

Phaenicophaeus tristis

PHƯỚN

SẺ BỤI XÁM

Saxicola ferreus MI ĐẦU ĐEN

Heterophasia desgodinsi

Coracias benghalensis

SẢ RỪNG

Crypsirina temia

HOÉT VÀNG

Zoothera citrina

CHIM LANG BIANG

Carpococcyx renauldi

PHƯỚN ĐẤT

Myiomela leucura

OANH ĐUÔI TRẮNG

Copsychus malabaricus

CHÍCH CHÒE LỬA

ĐUÔI CỨNG

Certhia manipurensis meridionalis

Psarisomus dalhousiae

MỎ RỘNG XANH

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

Arborophila brunneopectus

Lophura diardi

GÀ LÔI HÔNG TÍA

KHƯỚU MỎ DÀI

Rimator danjoui

Chrysophlegma flavinucha flavinucha Gould

GÕ KIẾN XANH GÁY VÀNG

Harpactes erythrocephalus annamensis

KHƯỚU NGỰC CAM

Garrulax annamensis

CHIM LANG BIANG

Micropternus brachyurus annamensis

GÕ KIẾN NÂU

Chalcophaps indica

CU LUỒNG

VẸT MÁ VÀNG

©TuanTran

Psittacula eupatria siamensis

Niltava macgrigoriae

ĐỚP RUỒI TRÁN ĐEN

HOÉT ĐÁ BỤNG HUNG

©TuanTran

Monticola rufiventris

Rhyticeros undulatus

NIỆC MỎ VẰN

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

©TuanTran ĐỚP RUỒI HỌNG HUNG

©TuanTran

Ficedula strophiata

Lanius minor

BÁCH THANH NHỎ

©TuanTran

DIỀU LỬA

©TuanTran

Haliastur indus

ĐUÔI CỤT LAM

KHỨU VẢY CÁNH XANH

©TuanTran

©TuanTran BẠC MÁ MÀO

©TuanTran

Parus spilonotus

Aethopyga nipalensis

HÚT MẬT ĐUÔI XANH

©TuanTran BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

CHIM LANG BIANG

Actinodura strigula

KHỨU LÙN ĐUÔI HUNG

©TuanTran

NEU BAN LA RANG O PHUNG KHI BẠN ĐI DẠO TRONG RỪNG, BẠN SẼ PHÁT HIỆN RA TÔI GIỮA MẢNG XANH CỦA CÁC NHÁNH CÂY VÀ DÂY LEO ĐAN XEN CHẰNG CHỊT - Ở ĐỘ CAO TỪ 5 ĐẾN 10 MÉT. TÔI CÓ THỂ SỐNG CẢ TRÊN THÂN CÂY CAO HAY NGAY TRÊN MẶT ĐẤT, MIỄN LÀ TÔI CÓ CƠ HỘI THU GOM ĐƯỢC CÁC CHẤT HỮU CƠ TỪ TRÊN RƠI XUỐNG (NGON NGON!...). ĐỂ LÀM ĐƯỢC NHƯ VẬY, PHIẾN LÁ CỦA TÔI MỌC THEO HÌNH PHỄU HAY HÌNH TỔ CHIM (TÊN NGƯỜI TA ĐẶT CHO TÔI LÀ VÌ THẾ!). KHÔNG NHỮNG NUÔI SỐNG ĐƯỢC MÌNH, TÔI CÒN TẠO MÔI TRƯỜNG SỐNG MÀU MỠ CHO CÁC SINH VẬT BÉ NHỎ KHÁC NHƯ NHỆN, KIẾN, ONG, VÀ CÁC ẤU TRÙNG. TÔI ĐẠI DIỆN CHO MỘT NHÓM THỰC VẬT CÓ TÊN GỌI LÀ DƯƠNG XỈ, ĐA SỐ CÓ NHỮNG PHIẾN LÁ CÂN XỨNG, XẾP THEO HÌNH THÁP RẤT DUYÊN DÁNG.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

BIODIVERSITY BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

DUONG XI

Ráng Ổ Phụng (Asplenium nidus)

DIEU GI BAN CHUA BIET DƯƠNG XỈ LÀ MỘT TRONG NHỮNG LOẠI THỰC VẬT XUẤT HIỆN ĐẦU TIÊN TRÊN TRÁI ĐẤT, VÀ DĨ NHIÊN TỪ RẤT LÂU SO VỚI LỊCH SỬ LOÀI NGƯỜI.

LOÀI NGƯỜI XUẤT HIỆN

TRÊN TRÁI ĐẤT THÚ CÓ VÚ

KHỦNG LONG

THỰC VẬT TRÊN CẠN

BỌ BA THUỲ SỨA

SỰ SỐNG BẮT ĐẦU

NẾU LỊCH SỬ HÌNH THÀNH TRÁI ĐẤT ĐƯỢC GÓI GỌN TRONG 24 TIẾNG ĐỒNG HỒ, THÌ LOÀI NGƯỜI CHÚNG TA MỚI CHỈ XUẤT HIỆN Ở GIÂY CUỐI CÙNG LÚC 23:58’:43”

18 17 16

15 TẢO ĐƠN BÀO

OXYGEN BẮT ĐẦU

LÀM ĐẦY KHÍ QUYỂN

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

4 5

6 BẮT ĐẦU HIỆN

TƯỢNG QUANG HỢP

8 10

BỘ SƯU TẬP HÌNH

ĐỪNG QUÊN CHÚ

Ý CÁC HÌNH, KHỐI ĐƠN GIẢN TRONG

THIÊN NHIÊN ĐỂ VẼ

DUONG XI

LẠI NHÉ CÁC BẠN.

BIODIVERSITY

DƯƠNG XỈ LANG BIANG CỦA MÌNH

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

DƯƠNG XỈ VÀ CHÚNG TA

Dương xỉ có nhiều ý nghĩa trong văn hoá các nước trên thế giới. Người Slavic tin rằng dương xỉ nở hoa, và chỉ một lần trong năm vào ban đêm. Nếu ai thấy được hoa dương xỉ người đó sẽ may mắn và giàu có suốt phần đời còn lại. Trong văn hoá Phần Lan, ai tìm thấy được hạt giống của dương xỉ nở trong đêm hè sẽ có khả năng tàng hình và tìm được kho báu bí mật.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

1. DƯƠNG XỈ THÂN GỖ LÀ GÌ VÀ CÓ THỂ TÌM THẤY Ở ĐÂU TRONG LANG BIANG?

3. THAN ĐÁ VÀ DƯƠNG XỈ CÓ LIÊN QUAN VỚI NHAU NHƯ THẾ NÀO?

BIODIVERSITY

2. DƯƠNG XỈ CÓ MỌC Ở SA MẠC KHÔNG? TẠI SAO?

5. BẠN CÒN BIẾT THỰC VẬT PHỤ SINH NÀO KHÁC NGOÀI DƯƠNG XỈ KHÔNG?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

DUONG XI

4. NGHE NHIỀU, NHƯNG BẠN CÓ PHÂN BIỆT ĐƯỢC THỰC VẬT “TẦM GỬI” VÀ “PHỤ SINH” KHÔNG?

NEU BAN LA REU HẦU HẾT MỖI GIỌT MƯA NHỎ ĐỔ XUỐNG ĐẦU TÔI ĐỀU NẶNG NHƯ CẢ TẤN, NHƯNG CHÚNG TÔI RẤT THÍCH. CHÚNG TÔI TẠO NÊN HÌNH ẢNH XANH TƯƠI CỦA NHỮNG CÁNH RỪNG NHIỆT ĐỚI VÀ ÔN ĐỚI TRÊN TOÀN THẾ GIỚI, VÀ CHÚNG TÔI CÓ THỂ THÍCH ỨNG VỚI MỌI MÔI TRƯỜNG SỐNG KHÁC NHAU: TỪ PHIẾN ĐÁ, CÂY MỤC, VỎ CÂY, ĐẾN CÁC MẶT SỎI ĐÁ, VÁCH NÚI HAY VÙNG NƯỚC CHẢY; TỪ NHỮNG VÙNG NẮNG CHÓI CHANG ĐẾN NHỮNG GÓC TỐI TRONG BÓNG RÂM;

TỪ NHỮNG BẬC THỀM TRONG CÁC NGÔI NHÀ Ở THÀNH PHỐ ĐẾN NHỮNG VÙNG ĐẤT BỊ XÁO TRỘN... CHÚNG TÔI ĐỀU CÓ MẶT. CHỈ CẦN ĐƯỢC CÓ NƯỚC TRONG MỘT KHOẢNG THỜI GIAN NGẮN TỐI THIỂU TRONG NĂM LÀ TÔI CÓ THỂ SỐNG KHOẺ. NỂ CHƯA NÀO?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

CLIMATE CHANGE Rêu tại Lang Biang KHI BẮT ĐẦU VẼ, THAY VÌ ĐI SÂU

REU

VÀO CHI TIẾT, HÃY THỬ QUY VỀ CÁC HÌNH, KHỐI ĐƠN GIẢN NHƯ

VUÔNG, TAM GIÁC, TRÒN, HOẶC

KHỐI LẬP PHƯƠNG, CẦU, TRỤ V.V..

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

DIEU GI BAN CHUA BIET ĐỊA TIỄN VÀ GIÁC TIỄN: CÙNG THUỘC NHÓM VỚI RÊU, TUY NHIÊN DO HÌNH DẠNG VÀ CẤU TẠO NÊN CHÚNG CÓ TÊN GỌI KHÁ LÝ THÚ: “ĐỊA TIỄN” DO

CHÚNG MỌC CHỦ YẾU LÀ SÁT TRÊN MẶT ĐẤT, DẠNG TRÒN DẸP, GIỐNG LÁ GAN. CÒN “GIÁC TIỄN” VÌ LÁ CỦA CHÚNG TRÔNG NHƯ NHỮNG CHIẾC SỪNG NHƯ SỪNG HƯƠU, NAI.

GIÁC TIỄN KHÓ TÌM THẤY NHƯNG ĐỊA TIỄN RẤT DỄ NHẬN BIẾT VÌ CHÚNG THƯỜNG MỌC CHUNG VỚI CÁC LOẠI RÊU KHÁC.

ĐỊA TIỄN BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

GIÁC TIỄN

RÊU

2. KHI THIẾU NƯỚC RÊU SẼ THÍCH ỨNG THẾ NÀO?

3. RÊU CÓ HOA KHÔNG? CHÚNG SINH SẢN THẾ NÀO?

CLIMATE CHANGE

1. VÌ SAO RÊU LẠI ĐƯỢC CHỌN LÀM CHỈ SỐ ĐÁNH GIÁ Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG?

4. RÊU GIÚP HẠN CHẾ SÓI MÒN, ĐÚNG HAY SAI?

REU

5. VÌ SAO TUẦN LỘC THÍCH ĂN RÊU?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

CÓ THẬT LÀ RÊU GIÚP MÌNH ĐỊNH HƯỚNG KHI BỊ LẠC TRONG RỪNG KHÔNG?

RÊU VÀ CHÚNG TA

Rêu thường được sử dụng như vật liệu cách nhiệt cho nhà ở và quần áo, nhất là ở các vùng lạnh phía bắc châu Mỹ. Một số dân tộc còn dùng rêu để nhồi vào ủng và găng tay để chống lạnh. Rêu còn được sử dụng trong y học và công việc bếp núc. Một số bộ lạc ở bắc Mỹ dùng rêu để nhồi gối nằm, làm tã trẻ con, băng bó vết thương, hoặcålàm băng vệ sinh. Một số bộ lạc khác dùng rêu rửa sạch cá hồi trước khi phơi khô. Các rổ, sọt... đựng thực phẩm trước đây cũng hay được nhồi bằng rêu.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

TẠO MỘT TÁC PHẨM

NGHỆ THUẬT NHỎ VỚI

REU

CLIMATE CHANGE

NGUYÊN LIỆU THIÊN NHIÊN.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NEU BAN LA ECH MA CA RONG HÃY THỬ TƯỞNG TƯỢNG NẾU BẠN LÀ NGÔI SAO CỦA TRƯỜNG MÌNH?! THẬT THÍCH THÚ PHẢI KHÔNG? UHM... LÀ TÔI ĐÓ! NGƯỜI TA ĐẶT CHO TÔI CÁI TÊN NGHE RẤT GIẬT GÂN: ẾCH “MA CÀ RỒNG”! TÔI VÀ HỌ HÀNG CỦA MÌNH CÓ Ở MẢNH ĐẤT NÀY TỪ LÂU LẮM RỒI, NHƯNG CHỈ KHI TÊN VÀ HÌNH ẢNH TÔI ĐƯỢC CÁC NHÀ KHOA HỌC MÔ TẢ TRÊN CÁC TẠP CHÍ KHOA HỌC THÌ CHÚNG TÔI MỚI THỰC SỰ TOẢ SÁNG. ĐIỀU GÌ LÀM CHO TÔI ĐƯỢC CHÚ Ý ĐẶC BIỆT NHƯ VẬY? CHẮC CHẮN VÌ TÔI KHÔNG-GIỐNG-AI-CẢ: KHI CÒN LÀ NÒNG NỌC, TÔI CÓ HAI CÁI NƯỚU MỌC RA Ở MIỆNG GIỐNG NHƯ CÁI NANH, NÊN NGƯỜI TA NGHĨ NGAY ĐẾN CÁI TÊN “MA CÀ RỒNG”... CHƯA HẾT, TÔI NẰM TRONG NHÓM ẾCH BAY. NHƯNG KHÔNG PHẢI TÔI BAY NHƯ CHIM ĐÂU, MÀ TÔI LƯỢN NHỜ VÀO LỚP MÀNG GIỮA CÁC NGÓN CHÂN. TÔI THẬT SỰ SỐNG THẾ NÀO QUANH NĂM, TÔI YÊU AI VÀ YÊU THẾ NÀO... VẪN CÒN LÀ NHIỀU BÍ ẨN. NHƯNG LÀ NHÂN VẬT BÍ ẨN VÀ NỔI TIẾNG CŨNG SƯỚNG CHỨ PHẢI KHÔNG CÁC BẠN?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

EXTINCTION MÙA MƯA VÀ MANG THEO SẴN

MỘT CHIẾC ĐÈN PIN THÌ CHÚNG TA CÓ THỂ CÙNG NHAU ĐI SOI ẾCH,

Ếch Ma cà rồng (Rhacophorus vampyrus) © Jodi Rowley

NẾU BẠN ĐI LANG BIANG VÀO

HOẶC ÍT RA CŨNG NGHE ĐƯỢC

KHÚC GIAO HƯỞNG RÂM RAN CỦA CHÚNG QUANH KHU TRUNG TÂM.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

ECH NHAI

CÙNG NHAU ĐI SOI ẾCH

DIEU GI BAN CHUA BIET 1. ẾCH MA CÀ RỒNG MẸ TẠO RA MỘT TỔ BỌT NGAY BÊN TRÊN MẶT NƯỚC VÀ ĐẺ

ĐOÁN XEM CÁI GÌ ĐÂY?

TRỨNG VÀO ĐÓ. KHI NÒNG NỌC NỞ RA, CHÚNG TỰ RƠI XUỐNG VŨNG NƯỚC BÊN

DƯỚI VÀ SỐNG Ở ĐÓ ĐẾN KHI THÀNH ẾCH. 2. MỘT VÀI LOÀI ẾCH CÓ THỂ NHẢY CAO GẤP 20 LẦN SO VỚI CHIỀU DÀI CƠ THỂ

CHÚNG; NẾU SO SÁNH VỚI CON NGƯỜI THÌ CŨNG GIỐNG NHƯ BẠN ĐANG NHẢY CAO ĐẾN 30 MÉT VẬY.

3. CÁC LOÀI ẾCH CÓ TẬP TÍNH ĐẺ TRỨNG Ở CÁC HỐC NƯỚC TRONG BỌNG CÂY, THƯỜNG NUÔI CON BẰNG CÁCH ĐẺ THÊM TRỨNG KHÔNG THỤ TINH CHO CON CHÚNG ĂN.

4. ĐA SỐ LƯỠNG CƯ HÔ HẤP QUA PHỔI VÀ

DA. DO VẬY CHÚNG PHẢI SỐNG TRONG MÔI TRƯỜNG ẨM ƯỚT ĐỂ HẤP THỤ OXY QUA

DA. (NẾU QUÁ KHÔ, CHÚNG SẼ KHÔNG THỂ THỞ VÀ CHẾT). HƠN NỮA, DA CHÚNG RẤT

NHẠY CẢM KHI TIẾP XÚC VỚI CÁC LOẠI HOÁ CHẤT NHƯ THUỐC XỊT MUỖI, XÀ BÔNG V.V... VÌ VẬY BẠN NÊN RỬA TAY TRƯỚC KHI TIẾP XÚC VỚI CHÚNG ĐỂ TRÁNH VÔ TÌNH LÀM HẠI MỘT SINH VẬT VÔ TỘI NHÉ!

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

OH, GÌ ĐÂY NHỈ?

1. ẾCH MA CÀ RỒNG CÓ HÚT MÁU KHÔNG?

3. CÁCH BAO NHIÊU LÂU CÁC BẠN ẾCH UỐNG NƯỚC MỘT LẦN?

EXTINCTION

2. CÓ MỘT LOẠI NẤM MÀ ẾCH SỢ NHẤT, ĐÓ LÀ NẤM GÌ?

5. ẾCH LÀ BIỂU TƯỢNG GÌ TRONG VĂN HOÁ CỦA NGƯỜI AI CẬP?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

ECH NHAI

4. ÂM THANH ẾCH PHÁT RA TRUYỀN ĐƯỢC BAO XA?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

Microhyla sp. Leptobrachium Leptobrachium sp

Philautus gryllus

Odorrana sp

Rhacophorus chuyangsinensis

Kurixalus baliogaster

ẾCH NHÁI, LƯỠNG CƯ VÀ CHÚNG TA Đùi ếch chiên bơ là món ăn truyền thống trong ẩm thực Pháp. Ở Trung Quốc và Việt Nam, ếch được nuôi nhiều để làm thực phẩm. Còn nước xuất khẩu thịt ếch nhiều nhất có lẽ là Indonesia, hơn 5.000 tấn mỗi năm, và hầu hết xuất sang các nước như Pháp, Bỉ và Luxembourg.

ECH NHAI

EXTINCTION

Một số loài ếch trên thế giới có chất độc trên da, và có ứng dụng cao trong nghành dược. Chất độc của ếch Nam Mỹ đang được các nhà khoa học nghiên cứu vì có tiềm năng ứng dụng trong y khoa.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NEU BAN LA NAM

MỌI NGƯỜI THƯỜNG CHỈ NHÌN THẤY VÀ CHÚ Ý ĐẾN MỖI PHẦN BỀ MẶT CỦA TÔI LÀ MŨ NẤM. NHƯNG THẬT RA, PHẦN CHÍNH BỌN NẤM CHÚNG TÔI LÀ CẢ MỘT HỆ THỐNG DÂY SỢI NGOẰN NGOÈO ĐAN XEN DƯỚI MẶT ĐẤT, GỖ MỤC... ĐA SỐ MỌI NGƯỜI SẮP CHÚNG TÔI CHUNG VỚI THỰC VẬT VÌ CÓ LẼ, CŨNG NHƯ CÂY CỎ, CHÚNG TÔI KHÔNG “DI CHUYỂN” MỘT CÁCH RÕ RÀNG NHƯ ĐÁM ĐỘNG VẬT! NHƯNG THẬT RA CHÚNG TÔI RẤT KHÁC VỚI CÂY CỎ, THỰC VẬT TỪ NHIỀU KHÍA CẠNH KHÁC NHAU! HÃY TÌM HIỂU THÊM VỀ CHÚNG TÔI.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

DƯỚI KÍNH HIỂN VI.

SYMBIOSIS

HÃY QUAN SÁT CHÚNG TÔI

NAM

Nấm tại Lang Biang

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NẤM TIẾT RA ENZYM VÀO LÁ KHÔ, CÂY MỤC, VÀ XÁC CHẾT ĐỘNG VẬT ĐỂ BIẾN CHÚNG TRỞ THÀNH NGUỒN THỨC ĂN. NẤM KHÔNG QUANG HỢP NHƯ THỰC VẬT.

DIEU GI BAN CHUA BIET 1. CŨNG NHƯ ĐỘNG VẬT, NẤM LÀ LOẠI DỊ DƯỠNG. CÁCH CHÚNG NUÔI SỐNG LÀ TIẾT ENZYM VÀO TRONG LÁ KHÔ, CÂY MỤC HOẶC XÁC CHẾT ĐỘNG VẬT... VÀ SAU ĐÓ HẤP THỤ CÁC PHÂN TỬ ĐÃ ĐƯỢC TAN RÃ.

2. NẤM ĐÓNG VAI TRÒ PHÂN HUỶ CHÍNH TRONG HỆ SINH THÁI. CHÚNG PHÂN HUỶ CÁC HỢP CHẤT HỮU CƠ VÀ LÀ THÀNH PHẦN KHÔNG THỂ THIẾU TRONG QUY TRÌNH TRAO ĐỔI CHẤT DINH DƯỠNG TRONG MÔI TRƯỜNG.

3. ĐỂ DI CHUYỂN TỪ NƠI NÀY SANG NƠI KHÁC, ĐA SỐ NẤM MỌC DÀI HỆ SỢI

CỦA CHÚNG VÀ VƯƠN RA XA KHẮP HƯỚNG. MỘT SỐ LOÀI KHÁC PHÁT TÁN NHỜ GIÓ HOẶC NƯỚC.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NẤM VÀ CHÚNG TA Con người dùng nấm để nấu và ướp thức ăn. Nuôi trồng và thu hoạch nấm đang là công nghiệp lớn ở rất nhiều nước trên thế giới. Nhiều loài nấm có chất kháng sinh hoặc hoạt chất sinh học nên chúng được nhân giống một cách công nghiệp để sản xuất các loại thuốc kháng sinh, giảm đau hoặc giảm cholesteron. Gần đây việc nhân giống còn được hỗ trợ bằng công nghệ biến đổi gien nhằm thúc đẩy sản xuất hiệu quả hơn các loại nấm có ích lợi cho con người.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NAM

TÌM HIỂU THỰC ĐƠN CỦA NẤM

SYMBIOSIS

VÌ VẬY, NẤM ĐƯỢC XEM NHƯ GẦN VỚI ĐỘNG VẬT HƠN LÀ THỰC VẬT.

CHUYẾN ĐI NGOẠI GIAO CỦA NẤM TÔI SẼ BẺ NHỎ CÁC VẬT THỂ MÀ BÌNH THƯỜNG BẠN KHÔNG THỂ HẤP THỤ, BIẾN CHÚNG THÀNH CHẤT DINH DƯỠNG CHO BẠN VÀ ĐƯA VÀO TẬN RỄ ĐỂ NUÔI BẠN.

TÔI SẼ BAO BỌC BẠN BẰNG HỆ SỢI CỦA TÔI, VÀ ĐEM NƯỚC, THỨC ĂN ĐẾN CHO BẠN.

TÔI HY SINH THÂN THỂ LÀM THỨC ĂN CHO BẠN

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

RỒI... VẬY THÌ BẠN MUỐN ĐỔI LẤY GÌ?

1. THỰC VẬT VÀ NẤM KHÁC NHAU THẾ NÀO? NẤM CÓ QUANG HỢP KHÔNG?

2. NẤM ÍCH LỢI GÌ ĐỐI VỚI CON NGƯỜI ?

4. NẤM SINH SỐNG Ở MÔI TRƯỜNG NÀO?

SYMBIOSIS

3. NẤM CÓ HẠI RA SAO?

NAM

5. TRONG Y HỌC NẤM CÓ TÁC DỤNG GÌ?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NEU BAN LA DOI... NGƯỜI PHÁP GỌI TÔI LÀ “CHUỘT HÓI ĐẦU”. THẬT KHÓ CHỊU, VÌ TÔI CŨNG CÓ LÔNG TÓC TRÊN ĐẦU ĐÀNG HOÀNG, VÀ TÔI CHẲNG CÓ LIÊN QUAN NHIỀU GÌ ĐẾN LŨ GẶM NHẤM CẢ! THẬM CHÍ TRÊN THỰC TẾ TÔI ĐẶC BIỆT HƠN NHIỀU. TÔI LÀ LOÀI THÚ CÓ VÚ DUY NHẤT BIẾT BAY - BAY THẬT SỰ (CHỨ KHÔNG LƯỢN NHƯ ĐÁM CHỒN, SÓC BAY), MÀ THẬM CHÍ CÒN BAY GIỎI NỮA CHỨ! TRONG NHÓM ĐỘNG VẬT CÓ VÚ, SAU NHÓM GẶM NHẤM THÌ DƠI ĐỨNG THỨ HAI VỀ SỐ LƯỢNG LOÀI. ĐA SỐ CHÚNG TÔI SỐNG VÀO BAN ĐÊM, SUỐT NGÀY THÌ NGỦ, TREO MÌNH TRONG HANG ĐỘNG HAY TRÊN NHỮNG CÀNH CÂY. ĐÚNG LÀ KHÔNG CÔNG BẰNG KHI MỌI NGƯỜI HẾT GỌI TÔI LÀ CHUỘT RỒI CHO TÔI LÀ MA CÀ RỒNG CHUYÊN HÚT MÁU. DĨ NHIÊN CHỈ CÓ MỘT VÀI LOÀI TRONG TỔNG SỐ 1,240 LOÀI DƠI TRÊN THẾ GIỚI MỚI LÀ LOÀI HÚT MÁU MÀ THÔI. NGƯỢC LẠI, TÔI ĐEM LẠI RẤT NHIỀU LỢI ÍCH CHO CON NGƯỜI VÀ MÔI TRƯỜNG SINH THÁI. HÃY TÌM HIỂU ĐỂ BIẾT VỀ TÔI HƠN NHÉ!

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

ADAPTATION mặt

bật mí: nạ,... uống

máu..

. ?? ?

BAT

đeo

Hipposideros pomona © Joe Chun-Chia Huang

HÃY KỂ T MỘT ÊN VÀI NHÂ VẬT N NỬA NGƯ NỬA Ờ I DƠI MÀ BẠN BIẾT

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

DƠI NHỎ NHẤT LÀ DƠI KITTI, CÒN GỌI LÀ DƠI BUMBLEBEE (Craseonycteris thonglongyai) . MỘT LOÀI DƠI RẤT MONG MANH. NÓ SỐNG Ở TÂY THÁI LAN VÀ ĐÔNG NAM MYANMAR, TRONG NHỮNG HANG ĐÁ VÔI DỌC THEO SÔNG. DƠI MŨI KITTI KHÔNG NHỮNG LÀ LOÀI NHỎ NHẤT TRONG NHÓM DƠI, MÀ CÒN ĐƯỢC CHO LÀ LOÀI THÚ CÓ VÚ NHỎ NHẤT THẾ GIỚI.

BÀN TAY DƠI (CÁNH DƠI) CÓ NHIỀU NGÓN TAY, CÒN CÁNH CHIM CÓ NHIỀU LÔNG, THEO BẠN CON NÀO BAY GIỎI HƠN?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

ADAPTATION DOI

DƠI NẶNG NHẤT LÀ MỘT SỐ LOÀI TRONG NHÓM PTEROPUS VÀ DƠI QUẠ KHỔNG LỒ VÀNG, (Acerodon jubatus) , VỚI TRỌNG LƯỢNG LÊN ĐẾN 1,6 KG VÀ SẢI CÁNH ĐẾN 1,7 M.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

DIEU GI BAN CHUA BIET “TRẠNG THÁI HÔN MÊ”: KHI KHAN HIẾM THỨC ĂN, HOẶC THỜI TIẾT THAY

ĐỔI - MƯA HOẶC LẠNH - MỘT SỐ LOÀI DƠI CÓ KHẢ NĂNG TỰ RƠI VÀO MỘT TRẠNG THÁI GỌI LÀ “TORPOR”, TẠM GỌI LÀ “HÔN MÊ”. TRONG TRẠNG THÁI NÀY, DƠI GIẢM THÂN NHIỆT VÀ QUÁ TRÌNH CHUYỂN HOÁ CỦA MÌNH NHẰM GIẢM VIỆC MẤT NĂNG LƯỢNG.

“GIẤC ĐÔNG MIÊN”: MỘT SỐ LOÀI DƠI KHÁC TRẢI QUA GIẤC ĐÔNG MIÊN,

TRẠNG THÁI NGỦ HÔN MÊ DÀI HƠN, CÓ THẾ QUA SUỐT MÙA ĐÔNG CHO CÁC LOÀI DƠI VÙNG ÔN ĐỚI.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

1. DƠI DÙNG THỊ GIÁC, KHỨU GIÁC HAY THÍNH GIÁC ĐỂ ĐỊNH VỊ?

3. DƠI NGỦ DỐC NGƯỢC ĐẦU VẬY CÓ BAO GIỜ BỊ TUỘT CHÂN RƠI XUỐNG KHÔNG?

ADAPTATION

2. VÌ SAO DƠI KHÔNG BỊ CHÓNG MẶT KHI DỐC NGƯỢC ĐẦU?

5. DƠI CÓ LỢI GÌ CHO CON NGƯỜI ? BẠN CÓ BAO GIỜ NGHE ĐẾN “ĐẢO PHÂN” CHƯA?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

DOI

4. BƯỚM ĐÊM - CON MỒI CỦA DƠI - DÙNG CHIẾN LƯỢC GÌ ĐỂ TRÁNH BỊ DƠI PHÁT HIỆN?

PHÂN DƠI LÀ LOẠI DƯỠNG CHẤT HỮU CƠ TỐT NHẤT

TRONG TRỒNG TRỌT. MỘT

SỐ NÔNG DÂN LÀM CHÒI ĐỂ THU PHÂN DƠI LÀM PHÂN BÓN CHO CÂY TRỒNG.

DƠI VÀ CHÚNG TA

Trong đa số văn hoá trên thế giới, dơi thường gắn với hình ảnh của bóng tối, phù thuỷ, chết chóc và những điềm xấu. Trong biểu tượng của văn hoá Aztec, dơi là biểu tượng của vùng đất chết, sự huỷ hoại và thối rữa. Tuy nhiên ở Việt Nam, dơi được xem là biểu tượng của hạnh phúc, niềm vui và may mắn. Ta còn gọi dơi là 5 điều lành như trường thọ, sung túc, sức khoẻ, yêu thương và bình an.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

DOI

ADAPTATION

VÀI LOÀI DƠI CỦA KHU DỰ TRỮ SINH QUYỂN LANG BIANG

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NEU BAN LA RAN ROI...

CÓ BAO GIỜ BẠN TỰ HỎI LÀM SAO TÔI CÓ THỂ TỒN TẠI, DI CHUYỂN VÀ SĂN MỒI NHƯ NHỮNG LOÀI THÚ KHÁC MÀ LẠI CHẲNG CÓ TAY CHÂN KHÔNG? BẠN QUÊN RẰNG TỪ KHI CÓ MẶT TRÊN TRÁI ĐẤT CÁCH ĐÂY 145 TRIỆU NĂM TRƯỚC, CHÚNG TÔI BẮT ĐẦU CUỘC SỐNG LUỒN LẮT TRONG NHỮNG CÁNH RỪNG RẬM RẠP, CÂY CỐI CHẰNG CHỊT, NÊN VIỆC CÓ TAY CHÂN CHỈ THÊM VƯỚNG BẬN MÀ THÔI. ĐỂ THÍCH ỨNG VỚI MÔI TRƯỜNG SỐNG, TAY CHÂN BIẾN MẤT LÀ MỘT LỢI THẾ. MỘT THÍCH NGHI KHÁC NỮA LÀ TÔI CÓ HÀM MIỆNG CỰC KỲ CO GIÃN, ĐỂ CÓ THỂ NUỐT TRỌN NHỮNG CON MỒI TO HƠN CẢ CÁI ĐẦU CỦA MÌNH. RỒI ĐỂ HỖ TRỢ CHO VIỆC SĂN MỒI, CHÚNG TÔI DÙNG NỌC ĐỘC ĐỂ LÀM TÊ LIỆT CON MỒI PHÒNG KHI CHÚNG CHỐNG TRẢ. CHƯA HẾT, TÔI CÓ THỂ SỐNG NHIỀU TUẦN MÀ KHÔNG CẦN ĂN. CUỐI CÙNG, CHÚNG TÔI CÒN CÓ KHẢ NĂNG NGUỴ TRANG TUYỆT VỜI, LẪN MÌNH VÀO NỀN XANH CỦA RỪNG HOẶC VÀO NỀN ĐẤT LÁ ÚA MÀ KHÔNG KẺ THÙ NÀO PHÁT HIỆN NỔI.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

TÌM CHÚ RẮN ROI ẨN

NICHE AND HABITAT

TRONG BỤI NÀY.

RAN

Oriental whip snake (Ahaetulla prasina)

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

MỘT VÀI LOÀI THẰN LẰN KHÔNG CÓ CHÂN - GỌI LÀ THẰN LẰN KHÔNG CHÂN. VẬY CÓ GÌ KHÁC NHAU GIỮA THẰN LẰN KHÔNG CHÂN VÀ RẮN NHỈ?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NẾU BẠN SỢ RẮN THÌ

CHỌN HÒN ĐẢO NÀO ĐỂ

Iceland

Greenland

Hawaii

Sri lanka

Borneo

RAN

Ireland

NICHE AND HABITAT

DU LỊCH?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

DIEU GI BAN CHUA BIET RẮN ROI CÓ NHIỀU MÀU, TỪ XANH, CAM VÀNG ĐẾN MÀU XÁM XANH. RẮN ROI SINH RA CON, NHƯNG CŨNG CÓ NHỮNG LOÀI RẮN KHÁC ĐẺ TRỨNG, RỒI MỚI NỞ RA CON.

NỌC ĐỘC CỦA MỖI LOÀI RẮN ĐỀU CÓ HIỆU LỰC KHÁC NHAU. VÍ DỤ NỌC ĐỘC CỦA NHÓM HỔ MANG TÁC ĐỘNG ĐẾN HỆ THẦN KINH, VÀO TRONG MÁU VÀ GÂY NGHẸT THỞ. NHÓM RẮN LỤC THÌ NỌC ĐỘC THƯỜNG HUỶ HOẠI HỒNG HUYẾT CẦU VÀ CÁC CƠ.

RẮN THUỘC HỌ PAREIDAE CHUYÊN ĂN ỐC NÊN CHÚNG CÓ NHIỀU RĂNG Ở

HÀM BÊN PHẢI HƠN BÊN TRÁI VÌ VỎ CỦA ỐC THƯỜNG XOÁY THEO CHIỀU KIM ĐỒNG HỒ.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

2. HỔ MANG CHÚA ĂN GÌ?

3. RẮN CÓ THỂ SỐNG DƯỚI BIỂN KHÔNG?

NICHE AND HABITAT

1. LOÀI RẮN NÀO TO VÀ NẶNG NHẤT TRÊN THẾ GIỚI?

5. RẮN VÀ THẰN LẰN LOÀI NÀO XUẤT HIỆN TRƯỚC TRÊN TRÁI ĐẤT?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

RAN

4. KHÔNG CÓ CHÂN, RẮN DI CHUYỂN BẰNG CÁCH NÀO?

RẮN RÌNH RẬP TRÊN NHỮNG CÀNH CÂY VÀ CHỈ ĐỢI ĐỀ TẤN CÔNG BẠN, ĐÚNG HAY SAI?

RẮN CẢM NHẬN ĐƯỢC ÂM NHẠC VÀ THÍCH ÂM THANH CỦA SÁO, ĐÚNG HAI SAI?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

UỐNG MÁU RẮN (PHA VỚI RƯỢU) SẼ TĂNG CƯỜNG SINH LỰC, ĐÚNG HAY SAI?

RẮN VÀ CHÚNG TA

Với người Hy Lạp, rắn là thần chữa bệnh Asclepius. Chúng ta vẫn nhìn thấy biểu tượng ở nhà thuốc tây. Và chắc hẳn bạn biết rằng hình ảnh rắn quấn mình quanh chiếc ly là biểu tượng của ngành y.

RAN

Theo lịch Maya và Aztec, ngày thứ năm trong tuần được gọi là Ngày Rắn.

NICHE AND HABITAT

Rắn chiếm biếu tượng quan trọng trong đạo Hindu. Tại Lễ hội Nag Panchami, thần dân thờ hình ảnh thần Rắn Nagas qua hình ảnh rắn khổ mang chúa sống.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NEU BAN LA CUON CHIEU...

TÊN CỦA TÔI TRONG TIẾNG ANH GỌI LÀ NGÀN CHÂN “MILLIPEDE” (MILLI NGHĨA LÀ MỘT NGÀN), NHƯNG ĐÓ CHỈ LÀ PHÓNG ĐẠI, CÓ NGÀN CHÂN CHẢ ĐỂ LÀM GÌ CÒN THÊM VƯỚNG VÍU. NHƯNG PHẢI THỪA NHẬN CHÚNG TÔI VẪN CÓ RẤT NHIỀU CHÂN! CÓ NGƯỜI ANH EM HỌ CỦA TÔI CÓ ĐẾN HƠN 700 CÁI CHÂN, ANH ẤY CHẮC PHẢI CHẠY NHANH LẮM! CHÚNG TÔI LÀ MỘT TRONG NHỮNG SINH VẬT ĐẦU TIÊN RỜI KHỎI MÔI TRƯỜNG NƯỚC VÀ SINH SỐNG TRÊN CẠN, Ở THỜI KHỞI ĐIỂM MÀ THỨC ĂN KHAN HIẾM, CHỈ CÓ RÊU VÀ CÁC LOÀI THỰC VẬT CÓ MẠCH NGUYÊN THUỶ LÀM THỰC PHẨM. THẾ GIỚI CỦA TÔI ẨM ƯỚT, ĐEN TỐI VÀ ĐẦY MÙI ẨM MỐC, QUANH TÔI LÀ LÁ MỤC VÀ CÁC CHẤT THỐI RỮA. THẾ ĐÓ, NHƯNG TÔI LÀ NHÂN LỰC KHÔNG THỂ THIẾU TRONG VÒNG TUẦN HOÀN CỦA THIÊN NHIÊN. CÔNG VIỆC CỦA TÔI LÀ PHÂN HUỶ VÀ TÁI TẠO NĂNG LƯỢNG CHO THẾ GIỚI. NGƯỜI THÌ NHỎ XÍU MÀ TRỌNG TRÁCH THẬT NẶNG PHẢI KHÔNG CÁC BẠN!

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

QUAN SÁT KỸ NỀN ĐẤT RỪNG, BẠN

SẼ KHÁM PHÁ NÀO LÀ NHỮNG TRÁI

LẠ, HOA LẠ RƠI TỪ CAO XUỐNG, NÀO LÀ CÁC MŨ NẤM

MÀU SẮC TÍ HON, ĐÔI KHI LẠI CÓ CHÚ NHỆN, CHÚ SÂU. HÃY

Cuốn chiếu tại Lang Biang

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

CUON CHIEU

CYCLING ENERGY

GHI LẠI KỶ NIỆM NHỮNG CUỘC GẶP GỠ NÀY Ở ĐÂY.

NÀY, TỦ GIẦY CỦA TÔI ĐỒ SỘ GẤP ĐÔI CỦA CHỊ ĐẤY!

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

3. CHÚNG CÓ THỂ LỚN ĐẾN CHỪNG NÀO?

4. RẾT VÀ CUỐN CHIẾU KHÁC NHAU THẾ NÀO? 6. PHÂN CỦA LOÀI CUỐN CHIẾU CÓ LIÊN QUAN GÌ ĐẾN CARBON DIOXIDE (CO2)?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

CUON CHIEU

2. CUỐN CHIẾU TỰ VỆ THẾ NÀO?

CYCLING ENERGY

1. CHÚNG CÓ CẮN NGƯỜI KHÔNG?

CUỐN CHIẾU VÀ CHÚNG TA

Một số văn hoá trên thế giới quan sát cuốn chiếu để biết thời tiết. Ở Nigeria, người ta dùng cuốn chiếu để trị sốt và co giật ở trẻ em. Ở Zambia,cuốn chiếu được chà nát để sát trùng vết thương, và ở Cameroon, cuốn chiếu được dùng cđể trị đau tai. Trong một vài bộ lạc ở Himalaya, cuốn chiếu phôi khô hun khói để trị bệnh trĩ. Các bộ lạc dân tộc ở Mã Lai nhuộm đầu mũi tên bằng chiết xuất cuốn chiếu làm tên độc.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

DIEU GI BAN CHUA BIET MỘT SỐ LOÀI CUỐN CHIẾU HÌNH THÀNH QUAN HỆ CỘNG SINH

VỚI LOÀI KHÁC HOẶC QUAN HỆ HỘI SINH. VÀI LOÀI CUỐN CHIẾU

* (CỘNG SINH LÀ MỐI QUAN HỆ MÀ TRONG ĐÓ CẢ HAI CÙNG CÓ LỢI) * (QUAN HỆ MÀ TRONG ĐÓ MỘT LOÀI THÌ CÓ LỢI, CÒN LOÀI KIA KHÔNG CÓ LỢI CŨNG KHÔNG CÓ HẠI)

CUỐN CHIẾU VÀ RÊU:

RÊU SỐNG TRÊN LƯNG CUỐN CHIẾU, CÓ LẼ RÊU GIÚP CUỐN

CHIẾU DỄ NGUỴ TRANG VÀ NGƯỢC LẠI, CUỐN CHIẾU GIÚP PHÁT

CUON CHIEU

TÁN RÊU.

CYCLING ENERGY

CÒN CÓ QUAN HỆ CỘNG SINH VỚI KIẾN

VÀI LOÀI VƯỢN CÁO Ở MADAGASCAR HAY BẮT CUỐN CHIẾU RỒI CHÀ XÁT VÀO LÔNG CỦA MÌNH ĐỂ DÙNG CHẤT ĐỘC CỦA CUỐN CHIẾU LÀM “THUỐC” ĐUỔI MUỖI.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NEU BAN LA CHUON CHUON...

SỐNG

MỘT CUỘC ĐỜI SÔI NỔI,

LÀM CHỦ VÀ THỐNG TRỊ CẢ BẦU TRỜI, ĐÓ LÀ TÔI. CHẲNG CÔN TRÙNG NÀO SO TÀI ĐƯỢC VỚI TỐC ĐỘ HAY KỸ THUẬT BAY CỦA TÔI... NHƯNG NÀO CÙNG LÙI LẠI VÀI BƯỚC TRONG CÂU CHUYỆN, VÀ BẮT ĐẦU VỚI CUỘC ĐỜI DƯỚI MẶT NƯỚC CỦA TÔI - NƠI TÔI TRẢI QUA THỜI KỲ ẤU TRÙNG ĐÔI KHI ĐẾN 4-5 NĂM, DÀI GẤP NHIỀU LẦN SO VỚI GIAI ĐOẠN TRƯỞNG THÀNH CỦA TÔI. DƯỚI MẶT NƯỚC, TÔI LÀ SÁT THỦ SĂN MỒI KHÔNG CÁNH CHE MẶT NẠ - VŨ KHÍ LỢI HẠI NHẤT CỦA TÔI. NHỮNG ẤU TRÙNG NHỎ CỦA BỌN MUỖI, NÒNG NỌC, THẬM CHÍ CÁ CŨNG KHÔNG LÀ GÌ SO VỚI TÔI, TÔI XƠI HẾT!!! SAU MỘT THỜI GIAN CHÁN CHƯỜNG VỚI CUỘC SỐNG DƯỚI NƯỚC, TÔI BẮT ĐẦU LÊN BỜ - CHỌN BAN ĐÊM ĐỂ LỘT BỎ VỎ BỌC ẤU TRÙNG CỦA MÌNH VÀ TRỞ THÀNH PHI SIÊU NHÂN. BẤY GIỜ, BẦU TRỜI LÀ CỦA TÔI. MỘT VÀI HỌ HÀNG CỦA TÔI CÒN BAY XA, VƯỢT CẢ ĐẠI DƯƠNG ĐỂ THIÊN CƯ NHƯ CHIM.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

INDICATOR SPECIES TƯ THẾ ĐẬU CỦA CHUỒN CHUỒN KIM

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

CHUON CHUON

TƯ THẾ ĐẬU CỦA CHUỒN CHUỒN ỚT

ẤU TRÙNG CỦA CHUỒN CHƯỜN (CÒN GỌI LÀ BÀ MỤ) VÀ CÁCH BẮT MỒI CỦA CHÚNG BẰNG CÁI HÀM “MẶT NẠ”

ĐÚNG HAY SAI?

CHUỒN CHUỒN KHÔNG THỞ BẰNG MIỆNG MÀ BẰNG ĐUÔI! ĐÚNG HAY SAI?

CHUỒN CHUỒN CÓ THỊ GIÁC TỐT HƠN CON NGƯỜI. ĐÚNG HAY SAI?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

CÂU CA SAU VỀ DỰ BÁO THỜI TIẾT: “CHUỒN CHUỒN BAY THẤP THÌ MƯA, BAY CAO THÌ NẮNG, BAY VỪA THÌ RÂM”. ĐÚNG HAY SAI?

2. VÌ SAO GỌI CHUỒN CHUỒN LÀ SÁT THỦ SĂN MỒI?

3. ĐÔI MẮT CỦA CHÚNG CÓ GÌ ĐẶC BIỆT?

INDICATOR SPECIES

1. CON BÀ MỤ (ẤU TRÙNG CỦA CHUỒN CHUỒN) DÙNG “MẶT NẠ” LÀM GÌ?

Ở châu Âu và Nam Mỹ, chuồn chuồn mang ý nghĩa tiêu cực, thậm chí là điềm gở. Nhưng ở một số nước khác, chuồn chuồn lại là biểu tượng của nguồn nước sạch, sự nhanh nhẹn, năng động và tái tạo sau một tình huống xấu. Ở châu Á, chuồn chuồn cũng được xem là biểu tượng tốt. Người Nhật lấy chuồn chuồn làm biểu tượng của lòng dũng cảm, sức mạnh, hạnh phúc. Ông bà chúng ta có câu “chuồn chuồn bay thấp thì mưa, bay cao thì nắng, bay vừa thì râm”, rõ là chuồn chuồn cũng giúp chúng ta đoán thời tiết đấy!

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

CHUON CHUON

CHUỒN CHUỒN VÀ CHÚNG TA

DIEU GI BAN CHUA BIET MẮT CHUỒN CHUỒN CỰC LỚN VÀ DÀN Ở HAI BÊN ĐẦU. MẮT CHÚNG CÓ ĐẾN 30 NGÀN THẤU KÍNH GIÚP CHÚNG CÓ THỊ GIÁC TỐT HƠN BẤT CỨ LOÀI CÔN

TRÙNG NÀO. BIÊN ĐỘ MÀU SẮC CHÚNG CẢM NHẬN ĐƯỢC RẤT RỘNG, CHÚNG CÒN THẤY CẢ TIA CỰC TÍM NỮA MÀ.

KHÔNG LOÀI VẬT NÀO, THẬM CHÍ CẢ MÁY MÓC CỦA CON NGƯỜI, CÓ THỂ VỖ

NGỰC MÀ NÓI BAY GIỎI HƠN CHUỒN CHUỒN. THẬT VẬY, CHÚNG CÓ KHẢ NĂNG BAY CỰC SIÊU PHÀM: CHÚNG CÓ THỂ ĐỘT NGỘT QUAY PHẢI, QUAY TRÁI, RA

PHÍA TRƯỚC, LUI PHÍA SAU, THẬM CHÍ CÒN LỘN NGƯỢC CHỈ TRONG GIÂY LÁT. CHUỒN CHUỒN CÓ THỂ ĐIỀU KHIỂN TRÁI PHA GIỮA 2 CÁNH TRƯỚC VÀ 2

CÁNH SAU, VÀ ĐIỀU KHIỂN ĐƯỢC TỐC ĐỘ BAY, HOẶC BAY TẠI CHỖ. VÀ CHẮC

CHẮN ĐỂ VIẾT VỀ KỸ THUẬT VÀ NGHỆ THUẬT BAY CỦA CHUỒN CHUỒN THÌ CÓ ĐẾN CẢ CUỐN SÁCH DÀY CỘM!

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

CHUON CHUON

CHUỒN CHUỒN THẤY ĐƯỢC NHỮNG MÀU NÀO?

INDICATOR SPECIES

CON NGƯỜI THẤY ĐƯỢC NHỮNG MÀU NÀO?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NEU BAN LA NHEN...

TÔI LÀ KẺ RẤT KIÊN NHẪN, CẢ NGÀY CHỈ NGỒI CHỜ, CHỜ VÀ CHỜ THỨC ĂN ĐẾN VỚI MÌNH. TUY NHIÊN ĐÓ KHÔNG PHẢI LÀ CÁCH SĂN SĂN MỒI DUY NHẤT CỦA NHÓM NHỆN CHÚNG TÔI: CÓ ANH THÌ ĐUNG ĐƯA SỢI TƠ CÓ HẠT DÍNH Ở ĐẦU VÀ QUĂNG VÀO CON MỒI, CÒN CÓ CHỊ THÌ NĂNG NỔ CHẠY SUỐT, RƯỢT BÁM THEO CON MỒI... CUỘC SỐNG VÀ SĂN BẮT CỦA CHÚNG TÔI PHỤ THUỘC NHIỀU VÀO TƠ. TƠ CỦA CHÚNG TÔI XEM VẬY MÀ DAI HƠN THÉP GẤP NHIỀU LẦN. ĐÁM CƯỚI CỦA CHÚNG TÔI BẮT ĐẦU VỚI ĐIỆU NHẢY TĂNG-GÔ LÃNG MẠN NHƯNG SAU ĐÓ THƯỜNG KẾT THÚC VỚI CÁI CHẾT DƯỚI TAY NGƯỜI VỢ MỚI CƯỚI. SAU KHI XƠI TÁI NGƯỜI CHỒNG (MAY MẮN LÀ KHÔNG PHẢI EM NÀO CŨNG THẾ), CÔ ẤY SẼ CHO RA ĐỜI HÀNG TRĂM ĐỨA CON TRONG NHỮNG CÁI KÉN. VÌ LÝ DO NÀO ĐÓ, CÓ RẤT NHIỀU NGƯỜI SỢ LOÀI NHỆN CHÚNG TÔI - NHƯNG ĐÓ CHỈ LÀ NHỮNG NỖI SỢ KHÔNG CĂN CỨ, VÌ CHỈ CÓ MỘT VÀI LOÀI NHỆN GÂY NGUY HIỂM CHO CON NGƯỜI. TỐT HƠN HẾT LÀ ĐỪNG GÂY SỰ VỚI CHÚNG TÔI.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

ECOSYSTEM NHEN

HÃY HỎI BẠN MÌNH: LOÀI VẬT NÀO CÓ NHIỀU LÔNG, 8 MẮT VÀ 8 CHÂN?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

TÓM TẮT MẠNG LƯỚI THỨC ĂN CỦA LOÀI NHỆN

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

1. NHỆN CÓ TAI KHÔNG? CHÚNG NGHE BẰNG CÁCH NÀO?

3. TƠ CỦA NHỆN KHÁC TƠ CỦA SÂU TẰM NHƯ THẾ NÀO?

ECOSYSTEM

2. NHỆN CÓ PHẢI LÀ CÔN TRÙNG KHÔNG?

6. LOÀI NHỆN RẤT NHỎ, LÀM SAO CHÚNG PHÂN BỐ ĐƯỢC TRÊN TOÀN THẾ GIỚI?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NHEN

4. BẠN BIẾT CHỮ “ARACHNE” LIÊN QUAN GÌ ĐẾN LOÀI NHỆN KHÔNG?

THẦN THOẠI HY LẠP KỂ RẰNG, A-RAC-NAY LÀ MỘT CÔ GÁI VÙNG LYDIA CÓ TÀI DỆT VẢI, TIẾNG TĂM KHẮP NƠI. MỘT HÔM CÔ DÁM THÁCH THỨC NỮ THẦN ATHENA THI DỆT TRANH TÀI. KẾT CỤC, ARACNAY THẮNG CUỘC VÀ ĐIỀU NÀY LÀM CHO ATHENA TỨC GIẬN VÀ BIẾN CÔ THÀNH CON NHỆN. VÀ TỪ ĐÓ, TÊN A-RAC-NAY ĐƯỢC ĐẶT CHO NHÓM NHỆN. HÃY ĐẾN THĂM NHỮNG NGƯỜI THỢ DỆT GIỎI CỦA LÀNG K’HO

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

ECOSYSTEM NHỆN VÀ CHÚNG TA

Chứng sợ nhện là chứng sợ vô cớ, giống như người sợ không gian kín, sợ độ cao, sợ động vật có lông vũ... Người ta thống kê có khoảng 50% phụ nữ trên thế giói mắc chứng sợ nhện, con số ở đàn ông khiêm tốn hơn: 10%.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NHEN

Trong một vài nền văn hoá nhện là biểu tượng của sự kiên nhẫn do tập tính giăng tơ và ngồi đợi bắt con mồi.

4. RỚT XUỐNG TỪ MÂY

5. CHẢY TRÊN MẶT ĐẤT

6. NGẤM VÀO ĐẤT VÀ CHẢY DƯỚI ĐẤT

MỖI GIAI ĐOẠN NƯỚC THAY ĐỔI TRẠNG THÁI ĐỀU CÓ MỘT TÊN

GỌI. BẠN CÓ BIẾT HẾT CÁC TÊN

GỌI ĐÓ KHÔNG? HÃY ĐIỀN VÀO

CÁC MẢNH GIẤY NHỎ TRÊN ĐÂY.

5. DÒNG CHẢY MẶT

6. THẤM

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

CHU KY CUA NUOC 3. BAY TRONG TẦNG KHÍ QUYỂN

2. BAY LÊN VÀ TỤ LẠI THÀNH MÂY

NUOC

1. BỐC LÊN DO SỨC NÓNG MẶT TRỜI

1. BỐC HƠI 2. NGƯNG HƠI 3. LƯỢNG TRỮ TRONG KHÍ QUYỂN 4. GIÁNG THUỶ

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

DIEU GI BAN CHUA BIET TRONG TOÀN BỘ LƯỢNG NƯỚC TRÊN BỀ MẶT TRÁI ĐẤT, CHỈ CÓ CHƯA ĐẾN 1 % LÀ CON NGƯỜI SỬ DỤNG ĐƯỢC. CHẮC CHẮN, NGUỒN NƯỚC NGỌT ÍT ỎI NÀY NGÀY NÀO ĐÓ SẼ CẠN KIỆT NẾU TA KHÔNG BIẾT TIẾT KIỆM VÀ SỬ DỤNG NÓ MỘT CÁCH CÓ Ý THỨC. HÃY CÙNG TÌM HIỂU XEM 99% PHẦN CÒN LẠI NẰM Ở ĐÂU NHÉ!

96.5

TỔNG KHỐI LƯỢNG NƯỚC TRÊN TRÁI

1.7%

ĐẤT NẰM Ở BIỂN VÀ ĐẠI DƯƠNG

NẰM Ở THỂ BĂNG VÀ NÚI BĂNG

0.001%

1.7%

NẰM DƯỚI DẠNG MÂY VÀ MƯA

NẰM TRONG CÁC MẠCH NƯỚC NGẦM ĐÂY LÀ

TỔNG KHỐI LƯỢNG

NƯỚC TRÊN HÀNH TINH

CHÚNG TA

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

71%

BỀ MẶT TRÁI ĐẤT ĐƯỢC BAO PHỦ BẰNG NƯỚC

2.5%

LƯỢNG NƯỚC NÀY LÀ NƯỚC NGỌT

TRONG ĐÓ HẾT

98.8%

NẰM TRONG

CÁC MỎM BĂNG VÀ SÔNG BĂNG

0.3%

NẰM TRONG

CÁC SÔNG HỒ MÀ CHÚNG

TA SỬ DỤNG

NUOC

ĐƯỢC

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

RỪNG LANG BIANG GIÚP ĐIỀU HOÀ NGUỒN NƯỚC VÀ NGĂN NGỪA LŨ LỤT NHƯ THẾ NÀO?

NƯỚC RƠI XUỐNG

NƯỚC XUYÊN QUA KẼ LÁ

NƯỚC TRONG XỚ TẾ BÀO CÂY

NƯỚC NGẤM VÀO ĐẤT

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NUOC

CÓ BAO NHIÊU CÁCH BẠN CÓ THỂ TIẾT KIỆM NƯỚC?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

VAI NET VE TOI

BẠN BIẾT LÀM SAO TÔI CÓ THỂ ĐẶT MÌNH VÀO CUỘC SỐNG CỦA TỪNG SINH VẬT TRONG RỪNG, VÀ CẢM NHẬN ĐƯỢC NHỮNG GÌ CHÚNG THẤY KHÔNG? ĐÓ LÀ TÌNH YÊU ĐÓ BẠN. QUẢ VẬY, TÔI MAY MẮN LỚN LÊN TRONG MỘT NGÔI LÀNG Ở KDTSQTGLB* LUÔN CÓ THIÊN NHIÊN XUNG QUANH, TÔI HIỂU RÕ VÀ YÊU MẾN TỪNG SINH VẬT MỘT, DÙ KHÔNG NHIỀU BẰNG ÔNG CỐ NỘI, NHƯNG CŨNG ĐỦ ĐỂ TÔN TRỌNG CHÚNG NHIỀU. VĂN HOÁ CỦA CHÚNG TA PHỤ THUỘC VÀO THIÊN NHIÊN RẤT NHIỀU. NẾU CHÚNG BIẾN MẤT, SỰ SỐNG CỦA CHÚNG TA CŨNG BỊ ĐE DỌA, VÀ NỀN VĂN HOÁ CỦA CHÚNG TA BỊ MAI MỘT. VĂN HOÁ K’HOR CÓ NHIỀU Ý NGHĨA VÀ BIỂU TƯỢNG LẤY CẢM HỨNG TỪ THIÊN NHIÊN. HÃY CÙNG VỚI TÔI KHÁM PHÁ BẢN LÀNG NHÉ!

* KDTSQTGLB: KHU DỰ TRỮ SINH QUYỂN THẾ GIỚI LANG BIANG BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

KIEN TRUC K HOR BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

54 DÂN TỘC VIỆT NAM, ĐỐ

BẠN TÌM THẤY NGƯỜI K’HOR TRONG BẢNG NÀY.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

DAN TOC K HOR

CHÚNG TÔI LÀ MỘT TRONG

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

ĐÂY LÀ BÀ CỦA BÀ NỘI MÌNH, TỪ KHI MÌNH SINH RA ĐÃ THẤY BÀ Ở ĐÓ VÀ BÀ LÀ NGƯỜI QUYẾT ĐỊNH MỌI THỨ TRONG NHÀ. BÀ GIÀ NHƯNG VẪN CÒN SÁNG SUỐT VÀ NẤU ĂN RẤT NGON . CÁC BẠN HÃY THỬ ĐẾN LÀNG VÀ THỬ MÓN ĂN CỦA BÀ NẤU NHÉ!

ĐÂY LÀ ÔNG GIÀ LÀNG K'RAN, ÔNG LÀ NGƯỜI RẤT THÔNG THÁI VÀ MỌI CÔNG VIỆC Ở TRONG LÀNG ÔNG ĐỀU LÀ NGƯỜI QUYẾT ĐỊNH. ÔNG LÀ MỘT KHO TÀNG VỀ CÁC CÂU TRUYỆN VÀ TRUYỀN THUYẾT CỦA VĂN HOÁ K’HOR.

ĐÂY LÀ DANI, CHỊ HỌ CỦA MÌNH. CHỊ LÀ NỘI TRỢ NHƯNG CŨNG LÀ MỘT THỢ DỆT GIỎI. HÃY ĐẾN LÀNG ĐỂ XEM CÁC SẢN PHẨM CỦA CHỊ NHÉ!

CÒN ĐÂY LÀ K’MIN, ANH TỪNG LÀ THỢ SĂN GIỎI NHƯNG BÂY GIỜ ANH CHỈ THÍCH TRỒNG TRỌT VÀ CHƠI NHẠC THÔI. HÃY ĐẾN VÀ ANH SẼ CHỈ CHO BẠN NGHE NHỮNG ĐIỆU NHẠC RẤT ĐẶC BIỆT CỦA DÂN TỘC K’HOR.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NGUOI K HOR

HÃY ĐẾN VÀ NGHE ÔNG KỂ CHUYỆN NHÉ!

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

2. NHÀ DÀI VÀ NHÀ Ở THÔNG THƯỜNG CỦA NGƯỜI K’HOR CÓ GÌ KHÁC NHAU?

3. CÁI CHÒI NÀY DÙNG ĐỂ LÀM GÌ? 4. VẬT NÀY DÙNG ĐỂ LÀM GÌ? BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

KIEN TRUC K HOR

1. "HÌU RỌT" LÀ GÌ - NHÀ CỬA HAY CÁCH SẮP XẾP TRONG NHÀ?

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

HÃY TÌM HIỂU THÊM CHÚNG TA LÀM GÌ, KHÔNG NÊN LÀM GÌ ĐỂ TRÁNH LÀM CHO BÀ THỨC DẬY HOẶC NỔI CƠN THIÊN ĐÌNH. BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

K HOR TIN NGUONG

ĐÂY LÀ THẦN LÚA. MỘT TRONG NHỮNG VỊ THẦN QUYỀN LỰC NHẤT TRONG VĂN HOÁ K’HOR. CÁC VỤ MÙA LÚA PHỤ THUỘC RẤT NHIỀU VÀO TÂM TRẠNG CỦA BÀ.

100

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

LE HOI K HOR

HÃY CÙNG NHAU VẼ ĐIỆU NHẢY VÀ NHẠC CỤ K’HOR NHÉ!

101

LOM BIENG COI NGUON CUA CAC DAN TOC NGÀY XỬA NGÀY XƯA CÓ MỘT TRẬN LỤT LỚN ĐÃ DIỄN RA TRÊN TRÁI ĐẤT (DA KO LAM U LAM TIAHKOHO), LOM BIENG LÀ NƠI DUY NHẤT CÒN LẠI MÀ CON NGƯỜI CÓ THỂ SỐNG ĐƯỢC. SAU KHI NƯỚC LỤT RÚT ĐI, PÀNG KONG VÀ PÀNG HỒNG LÀ NHỮNG NGƯỜI ĐẦU TIÊN RỜI KHỎI LOM BIENG ĐỂ TÌM ĐẤT TỐT LÀM NƯƠNG RẪY – HỌ ĐƯỢC XEM LÀ TỔ TIÊN CỦA CÁC DÂN TỘC ANH EM. SAU ĐÓ, CON NGƯỜI CÀNG NGÀY CÀNG ĐÔNG ĐÚC. HỌ TIẾP TỤC TẢN RA CÁC NƠI ĐỂ TÌM ĐẤT TỐT LẬP LÀNG, CANH TÁC (KIS MƠ MIR GỢI, HALA SA BRE) HỌ ĐI TỪ NƠI NÀY ĐẾN NƠI KHÁC THEO NHIỀU HƯỚNG KHÁC NHAU, TÌM ĐẾN NHỮNG VÙNG ĐẤT MỚI, LÀM QUEN VÀ CÙNG SINH SỐNG VỚI NHỮNG CON SUỐI, CON SÔNG MỚI, ĐIỀU NÀY DẪN ĐẾN SỰ ĐA DẠNG TRONG NGÔN NGỮ VÀ PHONG TỤC CỦA HỌ. NHƯNG CÓ MỘT ĐIỀU SẼ MÃI KHÔNG QUÊN RẰNG CỘI NGUỒN CỦA HỌ LÀ LOM BIENG

102

MR. HA NINH & MR. KƠ SÁ HA HAI - DA BLAH/ DA NHIM

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

TRUYEN THUYET K HOR

TÊN “BIDOUP” ĐẾN TỪ ĐÂU?

CÙNG TÌM HIỂU CÂU CHUYỆN NHÉ!

103

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

CHUYEN VEÊ NGUOI KHONG LOKO LUT VA CAC GIA SUC THEO NHỮNG NGƯỜI GIÀ Ở XÃ LÁT, NGƯỜI KHỔNG LỒ KƠ LÚT VỐN LÀ NGƯỜI ANH TRAI CỦA BÀ KỒNG, TRONG KHI BÀ KỒNG LÀ MỘT NGƯỜI TÀI GIỎI LÀM NHỮNG VIỆC MÀ CHƯA AI LÀM ĐƯỢC THÌ KƠ LÚT LÀ LÀ MỘT NGƯỜI LƯỜI BIẾNG. MỘT HÔM NỌ, KHI CÂY ĐA VÀNG SẮP BỊ CHẶT HẠ, VÌ MỘT KHI CÂY ĐA VÀNG NGÃ, NHỮNG CON THÚ NUÔI SẼ CHẠY HẾT NÊN AI AI CŨNG LO LÀM CHUỒNG, LẤY DÂY CỘT NHỮNG LOÀI THÚ NHƯ GÀ, VỊT, HEO, TRÂU, CHÓ… NHƯNG NGƯỜI KHỔNG LỒ KƠ LÚT VÌ LƯỜI CHỈ NẰM MỘT CHỖ KHÔNG LO LÀM CHUỒNG TRẠI CHO THÚ VẬT NUÔI CỦA MÌNH. VÀ KHI CÂY ĐA NGÃ XUỐNG, NHỮNG CON THÚ CỦA KƠ LÚT SỢ ĐÃ CHẠY TÁN LOẠN KHẮP NƠI VÀO RỪNG NÊN MỚI CÓ THÚ HOANG NHƯ: HEO RỪNG, TRÂU RỪNG, GÀ RỪNG,… CÒN NHỮNG CON THÚ ĐÃ ĐƯỢC GIỮ TRONG CÁC CHUỒNG HAY CỘT LẠI TRỞ THÀNH NHỮNG VẬT NUÔI TRONG NHÀ NHƯ NGÀY NAY. ĐÓ LÀ SỰ TÍCH VỀ THÚ NUÔI TRONG NHÀ VÀ THÚ RỪNG HOANG.

104

MR. HA NINH & MR. KƠ SÁ HA HAI - DA BLAH/ DA NHIM

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

TRUYEN THUYET K HOR

DIEU GI BAN CHUA BIET PHỤ NỮ K’HOR TRƯỚC KIA KHÔNG MẶC ÁO MÀ CHỈ QUẤN VÁY. VÁY

TRUYỀN THỐNG CỦA HỌ ĐƯỢC TRANG TRÍ VỚI HOA VĂN ĐẬM MÀU, DỆT

NHỮNG HÌNH ẢNH LẤY CẢM HỨNG TỪ CÁC SINH VẬT TRONG THIÊN NHIÊN NHƯ CÂY CỎ, MUÔNG THÚ

LỄ ĐÂM TRÂU VẪN ĐƯỢC TỔ CHỨC TRONG VĂN HOÁ K’HOR ĐỂ CẦU

THẦN NDU VÀ CÁC VỊ THẦN KHÁC. TRONG LỄ HỘI, NGƯỜI K’HOR DÙNG NHIỀU NHẠC CỤ KHÁC NHAU.

105

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

CUNG XAY DUNG CUON TU DIEN K HOR ANH VIET CUA BAN

106

Niam sa!

Hello

Xin chào

On ngai!

Thank you

Cảm ơn!

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

NGON NGU K HOR 107

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

BAN TUONG QUAN VOI NHUNG LOAI KHAC NHU THE NAO

108

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

SONG CUNG NHAU 109

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

LEXICON

Khu dự trữ sinh quyển thế giới: Theo định nghĩa của UNESCO, khu dự trữ sinh quyển thế giới là những khu vực hệ sinh thái bờ biển hoặc trên cạn giúp thúc đẩy các giải pháp điều hòa việc bảo tồn sự đa dạng sinh học với việc phát triển bền vững khu vực đó có giá trị nổi bật, được quốc tế công nhận. Đa dạng sinh học: Đa dạng sinh học là sự phong phú về nguồn gen, về giống, loài sinh vật và hệ sinh thái trong tự nhiên. Ở cấp quần thể đa dạng sinh học bao gồm sự khác biệt về gen giữa các loài, khác biệt về gen giữa các nhóm sống cách ly nhau về địa lý cũng như khác biệt giữa các cá thể cùng chung sống trong một quần thể. Loài nguy cấp: là một trạng thái bảo tồn của sinh vật được quy định trong Sách đỏ IUCN. Một loài hoặc giống bị xem là “Nguy cấp” khi nó phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng trong tự nhiên rất cao trong một tương lai rất gần.

110

Sách đỏ VN: Sách Đỏ là danh sách về tình trạng bảo tồn và đa dạng của các loài động vật và thực vật trên thế giới. Danh sách này được giám sát bởi Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, IUCN). Dựa trên các tiêu chuẩn đó, chính phủ Việt Nam cũng công bố Sách Đỏ Việt Nam để hướng dẫn, thúc đẩy công tác bảo vệ tài nguyên sinh vật thiên nhiên. Đây cũng là tài liệu khoa học dược sử dụng vào việc soạn thảo và ban hành các quy định, luật pháp của Nhà nước về bảo vệ tài nguyên sinh vật thiên nhiên, tính đa dạng sinh học và môi trường sinh thái. Di sản văn hoá: Di sản văn hóa là di sản của các hiện vật vật lý và các thuộc tính phi vật thể của một nhóm hay xã hội được kế thừa từ các thế hệ trước, đã duy trì đến hiện nay và dành cho các thế hệ mai sau. Di sản văn hóa bao gồm tài sản văn hóa (như các tòa nhà, cảnh quan, di tích, sách, tác phẩm nghệ thuật, và các

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

hiện vật), văn hóa phi vật thể (như văn hóa dân gian, truyền thống, ngôn ngữ và kiến thức) và di sản tự nhiên (bao gồm cảnh quan có tính văn hóa quan trọng và đa dạng sinh học). Di sản văn hóa không chỉ dừng lại ở các đền tháp và các bộ sưu tập hiện vật mà nó còn bao gồm các truyền thống và các biểu đạt sống do cha ông để lại như các truyền thống truyền khẩu, các loại hình nghệ thuật biểu diễn, các phong tục xã hội, các nghi lễ, lễ hội, tri thức và các phong tục tập quán liên quan đến thiên nhiên và vũ trụ, hay các tri thức và kỹ năng để làm ra các sản phẩm thủ công truyền thống. Di tích khảo cổ: Di: là những gì của quá khứ còn để lại, lưu lại. *Di tích khảo cổ: các loại dấu vết, vết tích của quá khứ con người còn lưu lại được khảo cổ học nghiên cứu. Nhiệm vụ của nhà khảo cổ học là phát hiện và nghiên cứu những di tích khảo cổ học, từ đó phục dựng lại cuộc sống của xã hội loài người trong quá khứ.

Khai quật: Đào bới để tìm ra, lấy lên cái chôn vùi trong lòng đất. Thời đồ đá: Thời kỳ đồ đá là một thời gian tiền sử dài trong đó con người sử dụng đá để chế tạo nhiều đồ vật... Vẫn còn nhiều tranh cãi trong việc định khoảng thời gian thời kỳ này bắt đầu và chấm dứt, tuy nhiên, mọi người tin rằng thời kỳ này đã bắt đầu vào khoảng 3 triệu năm trước. Đặc hữu: Đặc hữu là một tình trạng trong sinh thái học khi một sinh vật chỉ sinh sống tự nhiên ở một vị trí địa lý nhất định, ví dụ như một hòn đảo, quốc gia hoặc một khu vực nhất định khác, hoặc một dạng sinh cảnh nào đó; sinh vật là loài bản địa của một nơi nào đó thì không phải loài đặc hữu nếu như nó cũng xuất hiện ở nơi nào đó khác. Nghĩa ngược lại của đặc hữu là phân bố toàn cầu. Quang hợp: Quang hợp là quá trình thu nhận năng lượng ánh sáng Mặt trời của thực vật, tảo và một số vi khuẩn để tạo ra

hợp chất hữu cơ phục vụ bản thân cũng như làm nguồn thức ăn cho hầu hết các sinh vật trên Trái Đất. Dị dưỡng: Một sinh vật dị dưỡng là một nhóm sinh vật tiêu thụ hoặc hấp thụ cacbon hữu cơ (thay vì cacbon cố định từ các nguồn vô cơ ví dụ như cacbon dioxit) để có thể sản xuất năng lượng và tổng hợp các hợp chất để duy trì sự sống. Các hợp chất cacbon bị khử này có thể được sử dụng làm nguồn năng lượng cho quá trình tự dưỡng và cung cấp năng lượng ở dạng thực phẩm được tiêu thụ bởi các sinh vật dị dưỡng. Tảo: Tảo (tiếng La Tinh là cỏ biển) là một nhóm lớn và đa dạng, bao gồm các sinh vật thông thường là tự dưỡng, gồm một hay nhiều tế bào có cấu tạo đơn giản, có màu khác nhau, luôn luôn có chất diệp lục nhưng chưa có rễ, thân, lá. Hầu hết tảo sống trong nước. Đây là những sinh vật mà vách thân chứa xenluloza, là những sinh vật tự dưỡng vì chứa diệp lục, quang hợp nhờ ánh sáng và CO2.

Hạt trần: Thực vật hạt trần hay thực vật khỏa tử (Gymnospermatophyta) là một nhóm thực vật có hạt chứa các hạt trên các cấu trúc tương tự như hình nón (còn gọi là quả nón, mặc dù chúng không phải là quả thực thụ) chứ không phải bên trong quả như thực vật hạt kín. Đơn bào : Sinh vật đơn bào là các sinh vật mà cơ thể chỉ được cấu tạo từ một tế bào. Một số sinh vật đơn bào có thể hợp tác với nhau để phát triển thành tập đoàn. Tầm gửi: Loài cây có diệp lục, lá màu lục sẫm, sống bám ký sinh trên cành các cây khác. Enzym: Enzym hay enzim (tiếng Anh: enzyme) hay còn gọi là men là chất xúc tác sinh học có thành phần cơ bản là protein. Như vậy, enzym là các protein xúc tác các phản ứng hóa học.

Trích dẫn từ các nguồn Wikipedia.

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

111

112

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

Chuyên gia Quốc tế Giáo dục Môi trường Biên tập, vẽ minh hoạ và thiết kế Trợ lý biên tập Trợ lý thiết kế

Masanori Shintani Đào Văn Hoàng Lê Quỳnh Huệ Phạm Mai Trang

Tư vấn chuyên môn Nguyễn Trần Vỹ Lưu Hồng Trường Lương Văn Dũng Joe chun-chia Huang Ảnh chụp Trâm Lê Nguyễn Minh Tuấn Hạnh Dung Tăng A Pảu Trần Anh Tuấn anh Nguyễn Hoài Bão Đào Văn Hoàng

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018

113

BẢN THẢO - DRAFT - LƯU HÀNH NỘI BỘ - T.4/2018