PORTA3 138

www.porta3.com.mk e-mail: porta3@porta3.com.mk тел: 3109 311, 3132 923, Факс: 3132 924

НајГОлем СОБиР На иНжеНеРите и НауЧНиците ОД целиОт СВет

број 138 петок 27.08.2010 година VI

АНТАГОНИЗАМ ПОМЕЃУ СТАКЛЕНА ЕЛИПСА И БЕТОНСКИ ЛИСТ AnTAGOnISM BeTween THe GLASS eLLIPSe AnD COnCreTe MeMBrAne

цена: 90 денари

ПОДЕМОТ И ПАДОТ НА КУЛАТА THe rISe AnD FALL OF THe TOwer BLOCK

ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

the BiGGest MeetiNG of eNGiNeers aND sCieNtists froM the eNtire WorlD

рубрика

ingredient of each construction

WATERPROOFING SYSTEM

Cement based

Acrylic based

1

No. in

IA

ON D CE

MA

www.ading.com.mk

2

Novoselski pat b.b., 1060 Skopje, R.Macedonia,Tel.: ++ 389 / 02 2034 840, 2034 822, Fax:++389 / 02 2034 821 ading@ading.com.mk

3

ПОРТА

18 јуни 2010

Од Редакцијата

Dear readers, Before you is the first bilingual edition of “Porta3”. Owing to the occasion, the grand convention of the elite of experts in earthquake engineering and engineering seismology which will take place in Ohrid, August 30th to September 3rd, we made an effort to prepare this journal edition in both Macedonian and English. This step means a lot to us. We hope we have produced a journal which will also be respectable for our readers abroad.

We are now convinced that in case of a future need, we could again offer our readers bilingual texts. the editorial staff

ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

цена: 90 денари БРОЈ 138 ПЕТОК 27.08.2010 година VI www.porta3.com.mk e-mail: porta3@porta3.com.mk Тел: 3109 311, 3132 923, Факс: 3132 924

АНТАГОНИЗАМ ПОМЕЃУ СТАКЛЕНА ЕЛИПСА И БЕТОНСКИ ЛИСТ ANTAGONISM BETWEEN THE GLASS ELLIPSE AND CONCRETE MEMBRANE

Во рацете го имате првото двојазично издание на „Порта3“. Благодарение на поводот, големиот собир на елитата за земјотресно инженерство и инженерска сеимологија кој од 30 август до 3 септември ќе се ` одржи во Охрид, се потрудивме овој број на списанието да го подготвиме на македонски и англиски јазик. Овој чекор за нас значи многу. Направиме списание кое, се надеваме, ќе биде респектабилно и за читателската публика надвор од нашата земја. Се уверивме дека и во иднина, доколку има потреба од такво нешто, на читателите можеме да им понудиме двојазични четива.

ПОДЕМОТ И ПАДОТ НА КУЛАТА THE RISE AND FALL OF THE TOWER BLOCK

Драги читатели,

НАЈГОЛЕМ СОБИР НА ИНЖЕНЕРИТЕ И НАУЧНИЦИТЕ ОД ЦЕЛИОТ СВЕТ

БРОЈ 138 ПЕТОК 27.08.2010

THE BIGGEST MEETING OF ENGINEERS AND SCIENTISTS FROM THE ENTIRE WORLD

Насловна страница/Front cover: San Marco, Skopje Архитект/Architect: Gjorgji Mojsov, Magos Design (GMS)

форум/forum 04

АРХИТЕКТУРАТА Е ФОРМА КОЈА ТРЕБА ДА Е УБАВА ARCHITECTURE IS A FORM THAT SHOULD BE BEAUTIFUL

градежништво/civil engineering 10

Една од најголемите странски инвестиции во земјава One of the greatest foreign investments in the country

градежништво/civil engineering 15 14 европска конференција по земјотресно инженерство

14 European conference on earthquake engineering

архитектура/ architecture 76

Антагонизам помеѓу стаклена елипса и бетонски лист Antagonism Between the Glass Ellipse and Concrete Membrane

експерт/expert 88

ПОДЕМОТ И ПАДОТ НА КУЛАТА THE RISE AND FALL OF THE TOWER BLOCK

рубрика

ГОДИНА VI

Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје Ул. Васил Ѓоргов број 21, влез 2, локал 9, 1000 Скопје Телефон: 3109 311; 3132 923; Факс: 3132 924 e-mail: porta3@porta3.com.mk Редакција: главен и одговорен уредник: Наталија НОВАКОВИЌ-ДОБРЕВСКА новинари: Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА Јулијана ГЕРАСИМОВСКА Сузана ВАСИЛЕВА Леонида Пенка БАША надворешни соработници: Елена КУЗМАНОВСКА Ангел СИТНОВСКИ Игор РИСТОВСКИ Сандра ДОНЧЕВА Владимир Б. ЛАДИНСКИ Трајче СТОЈАНОВ Натка ЌОСЕВА Сашо КУЗМАНОВСКИ Александра ПЕТРОВСКА Даниела МЛАДЕНОВСКА Билјана САВИЌ Драган РИСТОВ Дејан БУЃЕВАЦ Александра ШЕКУТКОВСКА Кире КИПРОСКИ Павлинка АТАНАСОВА Елена ПЕТРОВСКА графички уредник: Дејан ДАВИТКОВ фоторепортер: Кире ПОПОВ лектор: Костадинка Солева дизајн: БИРОПРОЕКТ Издавачки совет: Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл. инж. арх. - претс. проф. д-р Кокан ГРЧЕВ, дипл. инж. арх. проф. д-р Мери ЦВЕТКОВСКА, дипл. град. инж Вања ДОНЧЕВА, дипл.инж.арх. Сања ВЕЛИЧКОВСКА, дипл. инж. арх. Печати: Европа92 - Кочани Маркетинг: Биропроект biroproekt@biroproekt.com.mk marketing@porta3.com.mk Тел: 3243 790; 3243 797 Fax: 3243 796 Моб: 072 248 796 www.porta3.com.mk ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 1.500 ден. жиро с-ка: 300000001995035 во Комерцијална банка АД Скопје ЕДБ:4030004528485 Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година

форум/forum

АРХИТЕКТУРАТА Е ФОРМА КОЈА ТРЕБА ДА Е УБАВА после. А хаосот трае ли, трае...

Си мислам, кого ли го интересира што мислам?

Јас на проектот „Скопје 2014” му признавам две големини. Првата е ПАРИТЕ. Кога проектантите би зеле само 3% од вредноста на вкупната инвестиција, би било супер. Втората, ќе заборавев, е што сите се сетија дека ПОСТОИ АРХИТЕКТУРАТА, иако многумина заборавија дека со неа треба да се занимаваат архитектите.

какво е значењето на проектот за македонската архитектура?

Гoшо ХаЏи-ВаСилеВ,

дипл.инж.арх.

к

ако започна се? ` компјутерски Најпрвин се појави

оживеано филмче со име „Скопје 2014”. Беше под заштита на државата, која е ЗА. Веднаш го зеде „под свое” опозицијата, која е ПРОТИВ. Под итно го прифати јавноста, која е ЗА - ПРОТИВ. Преку ноќ стана најдискутираниот филм во Независна Република Македонија и во македонската кинематографија, воопшто. Во сиот хаос и врева, некаде на маргините, а некои велат - од подземјето, се појавија и зборовите архитектура и архитекти. Некои се појавија дури и лично, ама

Butterflies and Zebras аnd Moonbeams and fairy tales...?

П

ојавата на приказната Скопје 2014 започна со МАЛКУ зборови, а МНОГУ дела. Нормално, тоа би бил подобриот распоред на зборовите, ама тука нешто не е во ред. За кратко време (заради изведбата на проектот со брзина на светлината - за првпат!) редоследот на работите се менува – секаде се зборува, а за делата снемува финансии (исто: со брзина на светлината). Денес Скопје живее во конфузијата на неколку градови (времиња) и го чека моментот на ВРВОТ на процесот на себенегирање. Објекти, мостови, споменици и скулптури, архитектонски стилови, столбови, а сепак никаде урбанизам, ни архитектура. Повеќе звучи како нешто понудено на ТОП-ШОП што требало да се рекламира со зборовите: “Скопје 2014 – совршено решение за економските кризи, ефекти на

4

3

ПОРТА

27 august 2010

Големо. ГО-ЛЕ-МО! Го покажува резултатот од натпреварот што го игра во минатите дваесетина години, транзициското време против македонската архитектура. Купишта згради и урбани зафати, направени и кои се прават во минатите дваесетина години, во сите катчиња на нашата татковина, по овој урнек можат да се именуваат „(град-село) 2014”. Се сеќавате ли колку, во минатите неколку века, ние архитектите од планетата Земја, огнено дискутиравме за значењето на формата во архитектурата? Во Македонија, во изминатите дваесетина години таа дилема кристално се расчисти: АРХИТЕКТУРАТА Е ФОРМА. Исклучиво и само ФОРМА. Форма на цртеж, форма на основа, форма на фасада, форма на зграда. Од почеток глобалното затоплување, прашања на меѓучовечки односи, спорови за име, пост(?)транзициски комплекси (и многу повеќе?)... “ Ако функцијата на градскиот плоштад е да се избега од реалноста, тогаш со полна пареа се работи на случајот. Бранислав Мирковиќ во своето дело Основи на урбанизмот дефинира: “Плоштадот е сложен урбанистички елемент на градскиот ПРОСТОР и композиција, која во зависност од намената, положбата, обработката и сообраќајната важност во градот, ја добива својата одредена општествена функција.“ Плоштадот не се оформува со бесмислици, од нив се губи. Ludwig Mies van der Rohe рече и дека во архитектурата понекогаш помалку е повеќе! (Less is more!). Јас сметам дека и покрај инспирацијата за Скопје 2014 која можеби е црпена од (долго и внимателно настанатите) познати архитектонски стилови, проектот не успева (и не е возможно во толку кратко време!) да најде правилен начин за нивно искористување. (Дури и Lady Gaga може да љубомори на кичот што се гради на “нашиот“ плоштад).

до крај ФОРМА. А формата мора да биде УБАВА. У-БА-ВА! Толку.

Што понатаму?

Понатаму, драги колешки и колеги архитекти, простете, не ми е јасно. А ни вам, се обложувам. Тоа е затоа што не сме доволно едуцирани. Во интерес на дополнување на нашето образование, го давам својот скромен придонес со ПРИЛОГ за Речникот на македонската архитектура од крајот на 20 и почетокот на 21 век. (Опомена: Се наведено во Прилогот сум добивал како нарачка, сум го испроектирал, а понешто и сум наплатил) Модерна, именка (архитектонски стил во Р.М.) 1. Необарок и неокласична еклектика и сецесија и камп и постмодерна, се тоа на ЕДЕН еркер, повторен многу пати на една зграда, на многу згради од една ` улица, на многу улици од еден град во СИТЕ градови и села. 2. Исторична (не: историска) конфекција, “симната” од каталог достапен на Интернет. 3. Употреба на метал, стакло и хај-тек панели во рококо контекст. 4. Ретро-стил, ВО МОДА во локалното опкружување или во локално лоцирана глава. (вообичаена употреба: сакам да е Модерна.) Надворешен ентериер, именка.

1. фасада на зграда. 2. Уреден партер.

3. Уредена дворна површина

Но, проектот за нов(?) изглед на Скопје се развива, без да се обрне внимание на дискусиите, барањата за комисии од професионалци во полето за развој и градење на ГРАДОТ, реакциите на студентите по архитектура, и на засегнатите граѓани воопшто... Самоувереноста не е гаранција дека сме во право (брза кучка, слепи кучиња раѓа!), а докажувањето на правото е некако оневозможено (или неискористено!). Скопје е град осуден во својата граница да ја содржи својата дефиниција и својата негација, а виновен за што? За долговечно опстојување, борејќи се со окупаторства, земјотреси, поплави... Кој би претпоставил дека градот ќе го изгуби ГРАДСКОТО од себе заради неможноста на неговите граѓани да го заштитат? Вистинскиот граѓанин не го напаѓа безмилосно својот град. Но, како може да очекуваме дека градската архитектура ќе ги следи принципите на функција, форма, естетика и економичност, онаму каде што не се следат никакви човечки, природни и космички закони? Одличен пример и поттик

која е узурпирана од соседот Постмодерна, придав. (опишува архитектонски стил) светската МОДЕРНА, ама кај НАС. (вообичаена употреба: не сакам постмодерна зграда/ куќа/ настрешница/ тераса.) Разиграна, придав. (опишува омилен тип на зграда) 1. Зграда надуена до пукање од првиот кат нагоре. 2. Голем број на големи конзоли со големи испади надвор од урбанистичките услови. 3. Зграда со истуткан покрив низ кој обично продира вода (вообичаена употреба со многу ентузијазам: сакам да е разиграно.) Социјалистичка, придав. (опишува омрзнат тип на зграда/архитектонски стил) неубава, неразиграна, немодерна зграда која изгледа слично како многу белосветски згради од 21-ви век, а е направена кај нас пред 90-тите години на 20-ти век, или по грешка, после. Убава, придав.(омилен опис за зграда) 1. види модерна со додаток на камен, дрво и разигран покрив (вообичаена употреба со сонувачки поглед: сакам да е Најубава.) Функционална, придав. (“од око” критериум за неразбирливи делови на зграда) 1. Што помал број на што помали конструктивни елементи од што помала марка на бетон со

за идните архитекти и урбанисти – архитектура без архитекти, лажен град и урбана мафија. Супер.

irena atKoVsKa, student of architecture (UKIM)

T

he appearance of story Skopje 2014 began with LITTLE words, but MANY works. Normally, that would be the better arrangement of words but here something is not quite right. For a brief moment (because of the "light speed" project construction - for the first time) the words order changes-everywhere is being spoken about, but the funding for the works is diminishing (also: by light speed).

Today Skopje lives in confusion of several cities (times) and is waiting for the PEAK moment of the self negation process. Buildings, bridges, monuments and sculptures, architectural styles, columns, but nowhere urbanism, or architecture. It sounds more as something offered on TOP-SHOP which should have been advertised with the words: “Skopje 2014- perfect solution for the economic crisis, effects of global warming,

Architecture is A form that should be BEAUTIFUL што помалку бетонско железо. 2. Сервисните функции на зградата се изведуваат во некоја следна фаза. 3. Заедничките функции на зградата се димензионирани во САНТИМЕТРИ (должински, квадратни, просторни).

4. Просторот за паркирање е организиран кај соседот, гаражирањето е во вториот подрум кој се изведува во третата фаза.

Gosho HADZHI-VASILEV, grad.eng.arch.

H

ow did it all begin?

Firstly, it appeared as a computer animated film named “Skopje 2014”. It was supported by the state, who is FOR. The opposition has immediately taken “under it's wing” who is AGAINST. Urgently it was accepted by the public, who is FOR-AGAINST. By night it became the most discussed film in the independent Republic of Macedonia and in the Macedonian cinematography, in general. In this chaos and noise, somewhere in the margins, and some say- from the underground, the words architecture and architects appeared.

Some appeared even personally, but then. And chaos lasts, lasts..

I wonder, who is interested in What do I think?

I recognize two great things about the project “Skopje 2014”. The first one is issues of interpersonal relationships, name disputes, post (?) transitional complexes (and much more?)…”

If the function of a city square is to escape from reality then the work progresses full steam ahead. Branislav Mirkovic in his work Foundation of urbanism defines: “ The square is complex urban element of a city SPACE and composition, which depending on use, position, landscaping and traffic importance in a city, gets it's defined public function.“ The square is not created trough nonsense, from them one only loses. Ludwig Mies van der Rohe said that in architecture sometimes less is more!

I think that besides inspiration for Skopje 2014 that is maybe obtained from (long and carefully developed) known architectural styles, the project is not successful (and it is not possible in such a short time!) to find a correct way for their utilisation. (even Lady Gaga might get jealous to the Kitsch that is being built on “our” square). But, the project for a new (?) look of Skopje progresses, without taking any consideration of discussions, expert demands in panels for development and construction

MONEY. If designers would take only 3% from the investment value, would be excellent. The second, I would have forgotten that all remembered ACHITECTURE EXISTS, although many have forgotten that architects should be left to deal with it.

What is the importance of this project for the Macedonian architecture?

Great. GREAT! It shows the game result between the transitional time against Macedonian architecture played over the past 20 years. A lot of buildings and urban developments completed or in the process of completion over the last 20 years, throughout our country can simply be named “(city-village) 2014” based on the above example.

Do You remember how much, in the last centuries, we the architects from the planet Earth, have passionately discussed the importance of form in architecture?

In Macedonia, in the last twenty years this dilemma has been fully resolved: ARCHITECTURE IS FORM. It is only FORM. Form of drawing, form of layout, form of facade, form of building. From the beginning to the end FORM. And the form must be nice. NICE! That much.

What's next?

Please excuse me dear colleagues, as it is not clear to me what is next. And to You, I bet.

This is because we are not educated enough. In the interest of enhancing our education, I give my modest contribution with APENDIX for vocabulary of Macedonian architecture, from the end of 20Th and the beginning of the 21st century.

(Note: All stated in the Appendix I had received it as an order, I have designed it and I have received commission for some) Modern noun (architectural style in R.of M) 1. neo baroque and neo classic eclectic and secession and camp and post modern and all that on one ONE cantilever, repeated many times on one building, on many buildings on one street in ALL cities and villages.

2. historic (not historical) fashion line, “downloaded” from catalogue, available on the Internet 3. use of metal, glass and hi-tech panels in rococo context. 4. retro style, IN FASHION in local surrounding or in "local head" (customary use: I like to be Modern) Exterior interior noun 1. facade of building 2. hard and soft landscape 3. external yard usurped by the neighbor.

Postmodern pronoun (describes architectural style) , world MODERN, but in our country. (customary use: I do not like post modern building/house/eave/terrace).

Animated pronoun (describes

форум/forum favorite type of building) 1.building inflated up to blow from the first floor upwards 2. a lot of large cantilevers greatly breaking urban zoning code 3. building with leaking wrinkled roof (customary use with much enthusiasm: I would like to be animated) Socialistic pronoun (describes hated type of building/architectural style) ugly, not animated, not modern building which is similar as many world wide building of the 21 st century and is made in our country before 1990s, or by mistake, later on.

Beautiful pronoun (favorite description for a building) 1. see modern with addition of stone, wood and animated roof (customary use with dreamy outlook: I like to be the most beautiful) Functional pronoun ( “by free estimate” criterion for not understood parts of a building) 1.as small as possible load bearing elements with the least possible amount of concrete and even less reinforcement 2. building services are completed at a later date 3. the communal facilities of the building are designed in CENTIMETERS (length ,square, space) 4. parking space is provided with the neighbor, and the underground parking is in the lower basement to be completed in the third phase.

of the CITY, reactions of students in architecture, and participating citizens, in general... Self-confidence is not a guarantee that we are right (hasty bitch brings forth blind whelps!), and proving a point of law is somehow impossible (or not implemented!) .

Skopje is a city condemned within it's limits to contain it's definition and it's negation, and is guilty of what?

For long term existence, striving with occupiers, earthquakes, floods. Who would suppose that the city will lose the CITY characteristics by itself because of the inability of it's citizens to protect it? A true citizen does not attack mercilessly his city. But, how might we expect that the city architecture will follow principles of function, form, aesthetics and economics, where human, natural and universal laws are not being followed? It is an excellent example and inspiration for future architects and planers for architecture without architects, fake city and urban mafia, Great.

Ирена АТКОВСКА, студент на Архитектонскиот Факултет ( УКИМ)

3

27 august 2010 ПОРТА

5

инфо/info АДИНГ најеколошка компанија во Скопје

П

осебна комисија формирана од Градот Скопје, составена од претставници на вработените во секторите на Градот и претставници од невладини организации, во рамките на традиционалната акција на „Денови на пролетта - денови на екологијата“, ја додели наградата за најеколошка компанија на фирмата АДИНГ АД, со успешна примена на ИСО 14001 и придонес за зачувување на животната средина. Според Комисијата, компанијата води целосна грижа за заштита на животната средина, преку следење на евентуални штетни

ADING – the most eco- friendly company in Skopje

A

special panel, formed by the city of Skopje comprise of representatives from the employees in the various sectors of the City and representatives of non-governmental organizations awarded ADING A.D. the title of being the most Ecofriendly company. This award acknowledges the successful implementation of ISO 14001 and contribution to the preservation of the nature environment and was presented as a part of the traditional event "Spring day - ecology day".

14-та Европска конференција за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија во Охрид

О

д 30 август до 3 септември во Охрид ќе се одржи 14-та европска конференција за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија,

6

3

ПОРТА

27 august 2010

емисии, преку континуираниот мониторинг и подобрување на технолошките процеси. На тој начин таа ги штеди природните ресурси, необновливите видови енергија, се грижи за здравјето и безбедноста на вработените, се грижи за флората и создава здрава пријатна околина. АДИНГ работи според принципот „Интегрирано спречување и контрола на загадувањето“ и е во исчекување на добивање А-интегрирана еколошка дозвола од МЖСПП на РМ. Ова признание ја потврдува исправната цел на компанијата, да биде еколошки лидер во индустријата во Република Македонија.

Љ.Д.

According to the panel, the company takes care about the protection of the environment through monitoring of possibly harmful emissions, continuous supervision and technological process improvement. As a result they preserve natural resources, non-renewable energy sources, take care of the employees health and safety as well as natural habitat, and promote healthy natural environment.

ADING fallows the principles of integrated prevention and control of pollution and awaits the A - integrated ecologic permit by the Ministry of environment and spatial planning.

This award reafirms the company's vision to be the ecological leader in the Republic of Macedonia industry. чиј организатор е ИЗИИС. Директорот на Институтот, Михаил Гаревски, вели дека станува збор за еден од најголемите настани кои се случиле во Македонија, па дури и на просторите на поранешна Југославија. Целта на конференцијата е да се утврди состојбата на земјотресното инженерство во 21. век, како и сеизмичката сигурност на старите и на новите градби. За конференцијата се добиени 10.000

Втор симпозиум на архитектура алуминиум и стакло

В

о организација на архитектонско биро ТЕТРАКТИС, од 3 до 5 септември, во Охрид ќе се одржи Вториот сипозиум на архитектура - Алуминиум и стакло на тема: Светот во прочистена светлост, архитектура со неограничена можност (Aluminium & glass - The world in refined shine, limitless architecture) . Учесници на симпозиумот се : ALUCOMMERCE SYSTEMS, HYDRO BUILDING SYSTEMS – WICONA, PROVENTUSS & DOWN CORNING, KOGLAS, ALPOLIC-MITSUBISHI PLASTICS и AGC. Тие ќе ги презентираат своите новитети во производството и можностите во архитектурата . На овие предавања ќе имаат можност да присуствуваат околу 100 слушатели, главно архитекти и проектанти на поголеми фирми во регионот. Идејата и успешноста на оваа организација е да се соберат водечките фирми и проектанти од регионот како и да се приближат и претстват сите нови достигнувања на светските компании.

The second symposium of architecture aluminum and glass

O

rganized by the architectural studio TETRAKTIS, from 3- 5.September, in Ohrid will be held the Second symposium on architecture- Aluminum and glass with theme: The world in refined shine, limitless architecture). страници материјал од 2.500 научници од целиот свет, меѓу кои од Нов Зеланд, Јапонија, САД и од сите Европски земји. Конференцијата ќе има девет паралелни сесии кои ќе опфатат различни содржини од земјотресното инженерство и инженерската сеизмологија, а на пленарна седница ќе има девет клучни предавања на најеминентни научни имиња во светот.

The symposium participants are: ALUCOMMERCE SYSTEMS, HYDROBUILDING SYSTEMSWICONA, PROVENTUSS&DOWN CORNING, KO-GLASD, ALPOLICMITSUBISHI PLASTICS and AGC. They will present their new production lines in production and possibilities in architecture. About 100 architects and designers from the main architectural practice in the region will be able to attend this event. The aim of this symposium is to gather the key practices and designers from the region and present them whit the latest advances from these world renown companies.

инфо/info Седница на Управниот одбор на Градежна комора

П

редлог законите за градежно земјиште и за дивоградби треба да претрпат одредени измени и дополнувања. Ова беше заклучено на работниот состанок на Управниот одбор на Градежната комора при Сојузот на стопански комори на Македонија. Учесниците во расправата ги разгледаа сите предлози и забелешки кои беа доставени од страна на членките на ССК во врска со измените и дополнувањата на Предлог законот за градежно земјиште, Предлог законот за третман на бесправно изградени градби и предлозите

во врска со подобрување на деловната средина и системот на издавање на градежни дозволи. Сите конкретни предлози и забелешки, усвоени од страна на Управниот одбор, ќе бидат доставени до Министерството за транспорт и врски, што ќе се смета за став на Градежната комора во врска со овие предлог закони.

A Session of The Executive Board of The Construction Chamber

P

roposal laws of construction land and for unlicensed construction should undergo definite changes

and supplements. This was concluded at operating meeting of Board of directors of Building chamber at Association of economic chambers of Macedonia. The participants have considered all proposals and remarks which were delivered by the side of members of AEC regarding changes and supplements of Proposal law of construction land, Proposal law of treatment of unlicensed constructions and proposals regarding upgrading of business environment and building permits issue system.

All concrete proposals and remarks, approved by the Board of directors will be delivered to the Ministry of transport and links which will be considered as attitude of Building chamber with these proposal laws.

Македонскиот павилјон на биеналето во Венеција

The Macedonian pavilion at the Biennale in Venice

Учење архитектура

Learning architecture

М

The Macedonian pavilion at the 12th international architectural exhibition in Venice, to be held between 26th August and 11th November, will be represented with the project “Learning architecture”. The project curators are Minas Bakalchev and Mitko Hadzhi-Pulja.

15 participants and 101 students from the 1st year (generation 2009/2010) of the Faculty of Architecture at the University “Ss. Cyril and Methodius”. The organizer is the “City of Skopje Museum”. Their representative, Frosina Zafirovska reported that the pavilion promotion will take place from 27th August in the Artglierie dell Arsenale.

Zafirovska states that besides the tight timetable and the limited budget, they had succeeded to make it work, and hope to attract public attention. Theme of the Biennial this year, where Macedonia will be presented for the fourth time, is “People meet in architecture”.

акедонскиот павилјон на 12-тата интернационална архитектонска изложба во Венеција која ќе се одржи од 26 август до 11 ноември, ќе биде претставен со проектот „Учење архитектура“. Куратори на проектот се Минас Бакалчев и Митко Хаџи-Пуља, 15 учесници и 101 студент од прва година на факултетот за Архитектура при универзитетот „Кирил и Методиј“ од учебната 2009/2010 година. Организатор е Музеј на град Скопје. Комесарот Фросина Зафировска соопшти дека промоцијата на павилјонот ќе се одржи на 27 август во Artglierie dell`Arsenale. Зафировска вели дека и покрај краткот рок и ограничениот буџет, успеале да направат дело кое се надеваат ќе го привлече вниманието на публиката. Тема на годинашното Биенале на кое Македонија се претставува по четврти пат е „Луѓето се среќаваат во архитектурата“.

Ј.Г.

J. G.

АДИНГ ќе работи на коридорот „Западна Европа – Западна Кина” во Казахстан

АДИНГ

ќе учествува во реализацијата на проектот „Автопат - Тараз” во Казахстан. Станува збор за автопат во јужноказахстанската област Тараз, во должина од 57 километри, кој е дел од меѓународниот транзитен коридор „Западна Европа – Западна Кина” и е проект на Владата на Казахстан, потпомогнат од Светска банка. Договорот вреден повеќе од четири милиони евра, е склучен со казахстанската градежна компанија К-Дорстрои и претставува дел од нивниот договорен ангажман со вредност поголема од 135 милиони евра. Рокот за изведба на работите е 10 месеци, или до крајот на 2011 година. Македонската компанија ќе работи на контрола на изработка и вградување на цементнобетонски коловоз, со примена на Адингови материјали и адитиви. На пазарот на оваа природно богата и далечна евроазиска земја, АДИНГ е присутен повеќе од 15 години, и има учествувано на повеќе значајни инфраструктурни проекти.

Ading will take part on the project for the corridor”West Europe-West China” in Kazakhstan take part in Adingwill realization of the

14 th European Conference for Earthquake Engineering and Engineering Seismology in Ohrid

T

he 14th European Conference foe Earthquake Engineering and Engineering Seismology, organized by IZIIS, will take place in Ohrid between 30th

August and 3rd September. The Director of the institute, Mihail Garevski, says that this is one of the biggest scientific events ever happening in Macedonia, even within the area of former Yugoslavia. The conference aim is to establish the state of earthquake engineering in the 21st century, as well as the level of seismological safety for old and new buildings. 10.000 pages of material from 2500 scientists worldwide,

including those from New Zealand, Japan, USA, and from all European countries, were received for this event.

The conference will have nine parallel sessions covering different areas of earthquake engineering and engineering seismology, and plenary sessions will be delivered by the nine keynote speakers representing the most prominent scientists from all over the world.

подготви: Јулијана ГЕРАСИМОВСКА

project “Motorway-Taraz” in Kazakhstan. The 57 km long motorway section of the international transit corridor “West Europe – West China”, funded by the government of Kazakhstan with supported from the World Bank, is located in the south Kazakhstan region Taraz. The agreement has been reached with Kazakhstan’s construction company K-Dorstroy and represents part of their 135 million € contract.

The work is to be completed within 10 months, or by the end of 2011.

The Macedonian company will control the processing and application of cement-concrete motorway construction using Ading‘s materials and admixtures. Ading has been present at the market of this wealthy but distant Euro Asian country for more than 15 years and has taken part in a number of important infrastructure projects

3

27 august 2010 ПОРТА

7

инфо/info Отворено писмо од Асоцијацијата на архитектите на Македонија до градоначалникот на Општина Центар

Повторување на јавната презентација и анкета за дел од Малиот ринг Архитектите бараат Планот да биде вратен на преработка според новоизготвена Програмска задача со проверени и потврдени приоритети за централното градско подрачје

А

социјацијата на архитектите на Македонија упати отворено писмо до градоначалникот на Општина Центар Владимир Тодоровиќ, со кое бара повторување на јавната презентација и јавната анкета по Нацртот за изменување и дополнување на Деталниот урбанистички план на централното градско подрачје на градот Скопје „Мал ринг“, дел од блоковите 1, 4, 5, 6 и блокот 7 во Општина Центар. Во писмото меѓу другото се вели: Асоцијацијата на архитектите на Македонија (ААМ) ја поздравува секоја иницијатива за градење, меѓутоа таа да биде осмислена, проверена и потврдена од општата и стручната јавност. Интензивното репланирање на јавни простори е определба на актуелната политиката, но потсетуваме дека таа бара висока одговорност, почитување на правните и моралните принципи, методичност во пристапот, со еден збор мудрост. На 28 јули, од страна на Општина Центар, беше направен напор да се одржи јавна презентација на Нацрт Деталниот урбанистички план Мал ринг, меѓутоа условите не дозволија нејзино непречено одвивање, поради што, ние како Асоцијација на архитектите на Македонија (ААМ) Ви се обраќаме со следното барање: Јавната презентација повторно да се одржи со соодветно навремено огласување и да се одржи во прифатливи услови, како што се: • Централното градско подрачје на Скопје истовремено претставува и републички центар, односно јавен простор од извонредно значење, така што известувањето и презентацијата да не се ограничува само на жителите на централното градско подрачје.

• Терминот на одржување на јавната презентација да е по работното време, и по можност, по завршување на сезоната на годишни одмори.

• Јавната презентација да се одржува во просторија која може да ги прими сите заитересирани 8

3

ПОРТА

27 august 2010

граѓани, правни лица и новинари (за најмалку 100 лица).

• На јавната презентација, освен графичкиот дел, да биде достапен и текстуалниот дел на Планот со одредби за негово спроведување. Покрај нaведените неповолности во кои недостоинствено е одржана јавната презентација, ААМ сепак, ги изнесува следниве забелешки по Планот: • Со објекти да не бидат зафаќани простори кои се од јавен интерес покрај реката Вардар и подземните сообраќајници да не го допираат одбранбениот ѕид на реката Вардар, односно сообраќајното решение да се преиспита и измени, така што подземните т.н. сервисни улици да се рационализираат и преосмислат; • Со новите објекти и инфраструктура да не се загрозуваат спомениците на културата, каков што е случајот со подземниот паркинг до Камениот мост, кој не само што го допира мостот, туку и ги „отсекува“ неговите клунови; • Во одредбите за спроведување на планот, да не се условува новите објекти да употребуваат историцистички стилови и да не се предвидува преоблекување со историцистички фасади на веќе изградените модерни објекти. Таквата постапка го урива угледот и слободата на архитектонското творешто, но исто така покажува непочитување на постулатите на Интернационалната Унија на Архитекти – УИА во која Република Македонија членува и делува; • Идејата за подигање на триуфална порта е сосема несоодветна, бидејќи таа како производ на Римската империја нема никаква допирна точка ниту со традицијата на античка Македонија, ниту пак со нејзината понова историја. Нашата добронамерна сугестија би била: Планот да биде вратен на преработка според новоизготвена Програмска задача со проверени и потврдени приоритети за централното градско подрачје.

Open letter by the Association of architects of Macedonia to Mayer of municipality Center.

Repeating of public presentation and poll for part of Small Ring Architects require the Plan to be returned for working out according to the new prepared Program task with checked and confirmed priorities for the central city area

The

Association of architects of Macedonia sent the open letter to the Mayer of municipality Center Vladimir Todorovich requesting repeating of public presentation and public poll for part per Draft for change and supplement of Detailed urban plan of central area of city Skopje “ Small ring” part of blocks 1,4,5,6 and block 7 in municipality Center.

In the letter among other is stated: Association of architects of Macedonia (AAM) is greeting every initiative for building, but that should be justified, checked by the common and expert publicity. The intensive re planning of public spaces is determination of the current politics, but we remind that it requires high responsibility, respect of legal and moral principles methodical ness at approach with one word wisdom.

On 28 July by the side of Municipality center an effort was made to hold public presentation of Draft Detailed urban plan Small ring, but the conditions prevented its unhindered process, because of that we as Association of architects of Macedonia(AAM) turn to You with the following request: The public presentation to be hold again with appropriate on time advertisement and to be hold in acceptable conditions, as are; • Central city area of Skopje at the same time represents and republic center that is public space of extraordinary meaning so that notification and presentation should not be limited only to citizens of central city area.

• Term of maintenance of maintenance of public presentation should be after working hours and if possible after completion of season of summer holidays..

• The public presentation should be held in office where might be present all interested citizens, legal authorities

and journalists ( for at least 100 • At the public presentation besides graphical part should be available and the textual part of Plan with regulations for implementation.

Besides the above mentioned disadvantages in which unworthy was held public presentation, AAM states the following remarks per Plan: • With the structures should not to be comprised spaces of public interest by the river Vardar and underground traffic lines should not touch he defense wall of river Vardar that is traffic solution to be re examined and changed so that the underground that is service streets should be rationalized and re thought, • With new buildings and infrastructure should not be jeopardized culture monuments, such is the case with underground parking lot near Stone bridge, which not oly touches bridge, but “ cuts” his beaks.

• In regulations for plan conducting should not be conditioned the new structures to use historic stiles and no to be anticipated changing clothes with historic facades of the already built modern structures. Such procedure ruins the reputation and freedom of architectural creation, bu also shows disrespect of postulates of International Union of ArchitectsIUA in which Republic of Macedonia is the member and works.which • The idea of raising of triumphal arch is quite unsuitable, since it as product of Rome empire has no any points of contact nor with the tradition of antic Macedonia, nor with its more new history.

Our well mentioned suggestion would be: The plan should be returned for working out according to the newly built Program task with checked and confirmed priorities for the central city area.

рубрика

■ Истражување, испитување и атестирање на градежни материјали ■ Истражување и испитување од областа на геомеханиката, хидрогеологијата, геофизиката и инженерската геологија

ГРАДЕЖЕН ИНСТИТУТ “МАКЕДОНИЈА” Tel.: + 389 02 30 66 816; + 389 02 30 66 833 Fax: + 389 02 30 66 828 e-mail: gim@gim.com.mk gim-skopje@t-home.mk www.gim.com.mk

■ Санација на материјали и конструкции ■ Испитување на конструкции ■ Проектирање, надзор, ревизии, инженеринг, заштита на човековата околина и др

3

27 august 2010 ПОРТА

9

градежништво/civil engineering

тримо успешно ги заврши работите во сокомак - битола

Една од најголемите странски инвестиции во земјава

Фабриката за откуп, преработка и складирање на тутун Сокомак АД Битола, чија вредност е околу 40 милиони евра, е една од најголемите странски инвестиции во државава последниве години. Нејзината изградба беше предизвик, како од конструкциски, така и од градежен аспект. Генерален изведувач беше словенечката компанија ТРИМО, односно нејзината фирма во Македонија.

П

роизводствената хала е главниот објект во комплексот, кој е еден од најголемите од овој тип на Балканот. Има димензии 202.50 м/44.80 м и променлива височина од 8.30 м до 12.40 м. Во производствената хала се одвива целиот процес за обработка на тутунот. Таа со звучно отпорен ѕид кој спречува бучава од 85 Db, е поделена на две целини: бучен дел и дел каде што работат најголемиот дел од работниците. Халата има 4 влезови кон соседните магацини, влез кон нетутунскиот магацин и три влеза кон администрацијата. На североисточната страна објектот се граничи со филтерница. Нетутунскиот магацин кој е наменет за чување амбалажа, се наоѓа на североисточната страна од производствената

10

3

ПОРТА

27 august 2010

хала и е решен како анекс. Административниот блок претставува посебна функционална целина, со приземје и кат. Од него, преку прозорци ориентирани кон производствената хала може да се врши контрола на производствениот процес.

конструктивно решение Објектот има темели и подна плоча од армиран бетон, а вертикалната и покривната конструкција се изведени со челични носачи. Челичните столбови од различни челични профили од HEA, HEB до IPE (на пр.

HEB 450 и IPE 330HEA 160) имаат распон од 12.00 м и 16.00 м , а во подолжниот правец се 4.0 м до 4.50 м. Покривната конструкција е главно од IPE 400 и IPE 220. Плочата кај оперативната администрација над приземјето е од HIBOND систем со вкупна дебелина од 15 см. Таа налегнува на хоризонтални IPE 450 и IPE 400. Армиранобетонската подна плоча е со дебелина од 20 см со исклучок на делот кај пресата, каде таа е здебелена на 40 см. Во делот кај истата преса е направено подигнување во покривот со челична конструкција со кутијасти профили. Производствената хала е конструктивно поделена со дилатации широки 10 см, а дилатиран е и објектот на оперативната администрација.

Градежно занатски работи Фасадните ѕидови се изведени од панели тип ТРИМОТЕРМ FTV120 -12 см, составени од 2 профилирани поцинкувани боени метални лимови со исполна од незапалива повеќеслојна минерална волна од класата А1. Сите три слоја сочинуваат компактен сендвич елемент кој пружа потребна носивост и непропустливост. Јадрото на панелот од неговата минерална волна пружа одлична топлинска заштита и звучна изолираност на панелот, како и висока отпорност на пожари. Овие панели овозможуваат остварување на единствени решенија за голем број на современи архитектонски нацрти, било да се во прашање деловни, трговски, спортски или индустриски објекти. Исто така, дефинираните форми, грижливо одбраните материјали и техничките особини го скратуваат времето на градење на објектите и даваат одлични визуелни резултати. Панелите се поставени на монтажни АБ парапети со дебелина од 26 см (бетон + термоизолација) и висина од 150 см. Ѕидот што служи за звучна заштита и ја дели производствената хала на два дела, се состои од полна тула од 25 см на која од двете страни се поставени гипс картонски плочи на потконструкција и облога од лим. Ѕидот помеѓу администрацијата и производствената хала е од

керамички блокови од 20 см. Toj кон административниот блок е обложен со гипс, а кон производствената хала покрај ѕидот од керамички блокови се монтирани панели ТРИМОТЕРМ FTV12 со дебелина со 12 см. Во оперативната администрација, исто така се предвидени уште два типа преградни ѕидови и тоа од керамички блокови со дебелина од 12 см обработени со гипс картон или малтерисани, а предвиден е исто така и преграден ѕид тип КНАУФ W 112 со исполна од термоизолација. Над производствената хала, нетутунскиот магацин и филтерницата има покрив панели тип ТРИМОТЕРМ SNV 12 см составени од 2 профилирани поцинкувани боени метални лимови со исполна од незапалива повеќеслојна минерална волна од класата А1. Истите покривни панели со дебелина од 12 см и поставени на челични рожници се и кај оперативната администрација. Производствената хала, нетутунскиот магацин и филтерницата имаат индустриски под тип СИКА-ШАПДУ, поставен врз АБ плоча изолирана со ХИДРОМАЛ-ФЛЕКС. Приземјето е обработено со топол под тип ХОЈГА во парчиња од 60/60 см во канцелариите и керамички плочки од 0.8 см во ходникот и лабораторијата. На катот врз армиранобетонската плоча од 15 см е поставен пливачки под од стиропор од 2 см, полиетиленска фолија и цементна кошулка. 

градежништво/civil engineering

Илија Јакимоски: Градба изведена во еден здив Тримо е Словенечка компанија која се занимава со инженеринг и монтажа на челични објекти и е европски лидер во понудата на комплетни решенија во областа на изградба на објекти со челична конструкција. Формиран во далечната 1961 година, Тримо денес има сопствен пласман на производи и изградени објекти во преку 50 земји во светот и директно е присутен во 27 земји од Европа. Компанијата располага со сопствени фабрики за производство на челични конструкции и огноотпорни сендвич панели во Словенија, Русија, Србија и Обединети Арапски Емирати . Во Македонија Тримо има сопствена фирма од 2005 година која успешно се носи со предизвиците и спецификите на македонскиот пазар. Референтната листа на Тримо во Македонија се однесува на изградени објекти како што се : ТЕ-ТО гасна централа - Скопје, Скопски Саем Скопје, ЈИЕ – Штулов универзитет Тетово, Диамонд – Кавадарци, Здужение на Возачи Велес, Цермат- Битола, Рафинерија за растиелни масла Млин Стојчев - Битола, ИМБ – Битола, ТУШ – Штип, ТУШ – Куманово, и секако фабриката за откуп, преработка и складирање на тутун Сокомак ад. Битола – Битола каде Тримо е генерален изведувач на работите на оваа фабрика .

Според Илија Јакимоски, директор на Тримо ад Подружница Скопје, за објектот на Сокомак слободно може да се рече дека е еден од покомплексните проекти кои се изведуваат во поширокиот регион. „Тоа е една од поголемите градби кои годиниве се изградиле и слободно можам да кажам дека ова е една од најквалитетните градби на овие простори, градби изведени во еден здив, без застој, согласно проектната документација, барањата на инвеститорот и законски прописи. Директно од производствените капацитети на Тримо произведени се и монтирани на овој проект преку 2 200 тони челична конструкција и над 52 000 м2 Тримотерм огноотпорни сендвич панели за покрив, фасада и преградни ѕидови“, нагласува Јакимоски. „На административната зграда на Сокомак за првпат во Македонија го вградивме нашиот најнов модуларен фасаден систем Qbiss by Trimo кој стана хит фасада во Европа. Тримо има големи очекувања од Македонскиот пазар. Со нашата досегашна богата референца, посебно со проектот Сокомак – Битола, продолжуваме со реализација на нашиот план да станеме една од водечките фирми во Македонија во понудата на комплетни решенија во областа на изведба на челични монтажни објекти“, вели Јакимоски.

ilija Jakimoski: Construction carried out in one breath Инвеститор: Сокомак АД Битола Локација: Драгожане Битола: Проектанти: Методи Хаџи-Андонов, Љубица Будимовска- Динева

Trimo is Slovenian firm whose activity is engineering and assembly of steel structures and is the European leader in complete solutions offer in the field of construction of buildings with steel construction. It is founded in the distant 1961, Trimo nowadays has own sale of products and built structures in more than 50 countries all over the world and is present directly in 27 countries in Europe. The company has at its disposal own factories for production of steel constructions and fireproof sandwich panels in Slovenia, Russia and United Arabian emirates.

In Macedonia Trimo has own firm since 2005 which carries successfully with challenges and specifics of Macedonian market. The reference list of Trimo in Macedonia refers to built structures as are: TE¬To gas central¬Skopje, Skopje fair¬Skopje, JIE¬Shtulov university Tetovo, Diamond¬Kavadarci, Association of drivers Veles,Cermat¬Bitola, Refinery of mineral oils Mill Stojchev¬Bitola, IMB¬Bitola, TUSH_Shtip,TUSH¬Kumanovo, and of course purchase factory, processing and storing of tobacco Sokomakad. Bitola¬Bitola where Trimo is general performer of works of this factory.

According to Ilija Jakomoski manager of Trimo ad branch office Skopje, for Sokomak structure may be freely said that it is one of the more complex projects which are carried out in wider region. “ That is one of the biggest structures which are currently built and I may freely say that this is one of the most high grade constructions at these spaces, constructions carried out in one breath, without interruption, according to design documentation , investor’s demands and legal provisions. Directly from Trimo production facilities have been produced and assembled on this project above 2 200 tons steel construction and above 52 000 m2 Trimoterm

fireproof sandwich panels for roof, fa�ade and partition walls” emphasizes Jakimoski” “ In the administrative building of Sokomak we have placed for the first time our latest modular fa�ade system Qbiss by Trimo which has became popular fa�ade in Europe. Trimo has big expectations from the Macedonian market.

With our previous rich reference, specially with project Sokomak¬Bitola, we have continued with realization of our plan to become one of the leading firms in Macedonia in complete solutions offer in the field of carrying out of steel prefabricated structures” states Jakimoski.

3

27 august 2010 ПОРТА

11

градежништво/civil engineering

TrIMO has successfully completed works in SOKOMAK-Bitola

The 40 million €, factory for purchase, processing and storage of tobacco Sokomak AD Bitola, is one of the largest foreign investments in the country over the last few years. The construction of this building have been a challenge, not only from a structural, but also from building and finishing point of view. The finishing works are near completion in a small part of the building. The general contractor has been the Slovenian company TRIMO, i.e. its subsidiary in Macedonia.

One of the greatest foreign 

12

3

ПОРТА

27 august 2010

The

production hall is the main building in this complex, and of the largest of its kind in the Balkan. It is 202.50 m long and 44.80 m wide with height ranging from 8.30 m to 12.40 m. The production plant is where the whole tobacco production process is taking place. A sound reduction wall separates the hall into two: a noisy part and a part where most of the workers are located. The hall has 4 entrances leading to the neighbouring warehouses, one entrance to the non tobacco warehouse and three entrances towards the administration. The northeast side of the building abut the filter station.

The non tobacco warehouse annex

is located to the northeast side of the production hall and is used for storing of packaging. The separate administrative block has ground and first floor whilst windows overlooking the production hall allow for the overseeing of the production process to take place.

Construction The foundations and ground floor slab are made of reinforced concrete, whilst the vertical and roof construction are made of steel. The steel columns are from various steel profiles like HEA, HEB to IPE (e.g., HEB 450 and IPE 330HEA 160) with 12.00 m and 16.00 m spans, and 4.0 m to 4.50 m longitudinal spans. The

roof construction is mainly made of IPE 400 and IPE 220 elements.

The first floor slab to the operative administration is made of 15 cm thick HIBOND system. It is supported by horizontal IPE 450 and IPE 400 elements. The reinforced concrete ground floor slab is 20 cm thick with exception of the area under the press where it is 40 cm thick.

In the press area, the roof has been raised by using steel box sections.

The whole production hall construction is subdivided with 10 cm wide expansion joints; the operative administration is separated by expansion joint too.

finishing works

Јигит Тунчел: Челик наместо бетон „Нашиот оргинален дизајн беше од бетон, но требаше да направиме многу лакови и мостови и од Тримо предложија да го изведеме од челик. Од техничка гледна точка беше подобро решение. После чекање од неколку месеци почнавме со изградба. Сега имаме целосна конструкција од челик, освен административниот дел кој е од бетон.“, вели Јигит Тунчел генерален директор на Сокомак за Македонија. И додава, „тука сум веќе 2,5 години, ја сакам Македонија. Имате многу интересна култура, многу блиска со турската. Многу е возбудливо и многу убаво. Го пронајдов мојот живот тука. Инаку јас сум од Измир, бев проект менаџер за Сокотаб. Тука работев на дизајн, тендери, одобрувања, договори, унапредувања и друго. Претходно работев во фабрика за преработка на тутун во Бугарија.

Jigit tunchel: steel instead of concrete „Our original design anticipated concrete, which would have required constructing many arches and bridges, so Trimo suggested a steel design. This was a better solution from technical perspective. After several months’ delay, construction began. Now we have a fully steel construction, with the exception of the administrative part, which is made of concrete“, says Jigit Tunchel, General Manager of Sokomak for Macedonia. Furthermore, he adds „I have been here for 2,5 years now and I love Macedonia. You have a vibrant culture, quire similar to the Turkish one. It is very enticing and lovely. I have rediscovered my life here.

Otherwise, I am from Izmir, previously worked as Project Manager for Sokotab, working on design, tenders, approvals, contracts, promotions, etc. Prior to this I had worked at tobacco-processing factory in Bulgaria.“

investments in the country The fa÷ade wall is made from TRIMOTERM FTV 120-12 cm fa÷ade panels; composed from 2 profiled zinc coated powder coated metal sheets with infill from Class A1 incombustible multi layered mineral wool. All three layers provide a compact layered construction element providing the necessary load bearing and waterproof characteristics. The panel core made of mineral wool provides excellent thermal and sound insulation, as well as high level of fire resistance. This panels support realisation of contemporary architectural solutions for office, retail, sports or industrial buildings. Also, the predefined forms, the careful selection of materials and the technical

characteristics reduce construction time and provide excellent visual results.

The panels are installed over 150 cm high and 26 cm (concrete plus thermal insulation) thick prefabricated reinforced concrete short walls. The wall that provides the sound reduction and separates the production hall in two parts comprise of: 25 cm wide solid brickwork with plasterboard over sub frame and dressed with metal sheet on each side. The wall between the administration and the production hall is from 20 cm wide ceramic block. The wall face to the administration is finished with plasterboard, whilst the production hall side is finished with 12 cm thick wall mounted TERMO FTV12 panels.

Within the operative administration, there are additional two types of partition walls that comprise of 12 cm ceramic blocks finished with plasterboard or mortar. There is also, a Knauf W 112 partition wall with mineral wool infill.

The roof above the production hall, the non tobacco warehouse and the filter station is covered with 12 cm TRIMOTERM SNV roof panels made from 2 profiled zinc powder coated metal sheets with infill from Class A1 incombustible multi layered mineral wool. These 12 cm thick roof panels are laid over steel roof joists as well as in the operative administration.

The floors in the production hall, the non tobacco warehouse and the filter

station have SIKA-SHAPDUR industrial floor over reinforced concrete slab waterproofed with HIDROMALFLEKS. The ground floor is finished with 60/60 cm HEUGA carpet floor tiles in the offices, and 0.8 cm ceramic tiles in the corridors and the laboratory.

On the first floor, above the 15 cm reinforced concrete slab there is a floating floor construction made 2 cm polystyrene overlaid with polyethylene foil and 4 cm cement screed

Client: Sokomak Bitola Location: Dragozhane, Bitola Architects: Metodi Hadzi-Andonov Ljubica Budimovska-Dineva

3

27 august 2010 ПОРТА

13

тримо

Ïðåòñòàâíèøòâî çà Ìàêåäîíè¼à è Êîñîâî: Ìàãíîìåòàë ÄÎÎÅË óë. Àíòå ÕàŸèìèòêîâ áð. 7; Ñêîï¼å 1000; Ìàêåäîíè¼à Òåëåôîí: +389 2 3237-244; Ôàêñ: +389 2 3115-390; Ìîáèëåí: +389 78 272-856 e-mail: info@noe.com.mk; http://www.noe.com.mk

рубрика

Ñåäèøòå: NOE Schaltechnik GmbH+Co. KG Kuntzestr. 72 D-73079 Suessen Germany de Telephone: +49 7162 13-1 Fax: +49 7162 13-288 e-mail: info@noe.de www.noe.de

Ï ð å ò ñ à â í è ø ò â î ç à Ì à ê å ä î í è ¼ à è Ê î ñ â î : NOESchaltechnik: Ì à ã í î ì å ò à ë Ä Î Å Ë SimeonKovaèev ó ë . À í ò å Õ à Ÿ è ì ò ê î â á ð .

7 ; Ñ ê î ï ¼ å 1 0 ; Ì à ê å ä î í è ¼ à Bambergerst.4;A-940 Wolfsberg;Austria

www.noe.de

MS MODERN FORMWORK SYSTEMS

NOE Schaltechnik: Simeon Kovaèev Bambergerstr. 4; A-9400 Wolfsberg; Austria Telephone: +43 4352 4800; Fax: +43 4352 4879 Mobile: +49 171 640-1085; e-mail: noe-kaernten@aon.at

½èäíà îïëàòà NOEalu L NOE îïëàòà çà ñòîëáîâè ½èäíà îïëàòà NOElight Îïëàòà çà ïëî÷à NOEdeck Âèñòèíñêî òåõíîëîøêî Òðà¼íî ðåøåíèå çà Öâðñòà, è ìíîãó ñòàáèëíà âà Ñóïåðáðç ñèñòåì êî¼ ¼à íàäìèíóâà ðàáîòà áåç êðàí. Ñèëíà è ÷óäî. Âðâíà èçäðæëèâîñò êîíñòðóêöè¼à. Òåøêà îïëàòà êîíêóðåíöè¼àòà. Ëåñíî ðàøàëóâàœå àœå âî ëåñåí àëóìèíèóìñêè åêîíîìè÷íà. Ïîãîäíà çà çà ðàáîòà ñî êðàí. Îáëîãà à ïî ñàìî 3 äåíà áëàãîäàðåíèå íà âíàòðåøíè è íàäâîðåøíè ðàì. Åäíîñòàâåí, íî ïî èçáîð. Ëåñíî íàääàâàœå, åäèíñòâåíèîò ñèñòåì „ïàƒà÷êà ãëàâà“. ëàâà“. ¾èäîâè, îêíà çà ëèôòîâè, åôèêàñåí äèçà¼í, ñóïåð áðçà ìîíòàæà. Âèñîê Ëåñåí, íî öâðñò àëóìèíèóìñêè ðàì àì ïðèëàãîäëèâ ïî ïîòðåáà: êâàëèòåò è òðà¼íîñò, ïðåöèçíî îáëîæåí ñî øïåð ïëî÷à îä áðåçà. òåìåëè è ñòîëáîâè. à. Îáëîãà îä ôèíñêà áðåçà ¾èäîâè, ëèôòîâè, òåìåëè äîòåðóâàœå íà äèìåíçèè. Èíòåãðèðàíî ðåøåíèå çà ãðåäè. ñî ñî âðâíà çàøòèòà, êî¼à òðàå èëè ñòîëáîâè. Îáëîãà îä Åêñòðåìíî ëåñíà, áðçà ìîíòàæà ñî è äî 100 óïîòðåáè*. Íóäè ôèíñêà áðåçà ñî âðâíà åœå, ñàìî 1.6 äåëîâè/m2. Ëåñíî ÷èñòåœå, âîäîîòïîðíîñò. Äà¼òå ñè áåçãðèæíà ðàáîòà, ôèêàñíîñò Ìàëêó îäðæóâàœå. Ïîäîáðåíà åôèêàñíîñò çãîëåìåíà áðçèíà, ïîãîëåì ìèð âî ðàáîòàòà, çàøòåäåòå íà îáðò è äî 300%. ïðîôèò è ñóïåðèîðåí èìèŸ âðåìå è ïàðè, ïîäîáðåòå ãî èìèŸîò íà ôèðìàòà. íà êîìïàíè¼àòà.

0 NOEplast NOE ðåøåíè¼à çà ìîñòîâè Îïëàòà çà òóíåëè NOEtec îâðøåí Íà áåòîíîò Èíîâàòèâåí ïðèñòàï çà ãðàäåœå òóíåëè. Äîâåðåòå èì ãè Âàøèòå îäà. ìó äàâà òðåòà Ìàëêó ðàçëè÷íè äåëîâè è áðçà ìîíòàæà. ïðîåêòè íà ïðîôåñèîíàëöè. òå. äèìåíçè¼à. Íàøåòî îãðîìíî èñêóñòâî Ìíîãó ñèëíà è öâðñòà êîíñòðóêöè¼à. äèòå. Ñòðóêòóðíè Íà¼âèñîêà íîñèâîñò âî êëàñàòà. Äàëåêó èì ïîìîãíà íà ìíîãó ôèðìè î ÏÓ ìàòðèöè íàä êîíêóðåíòèòå. Öåëîñíà èíòåãðàöè¼à âî èçãðàäáàòà íà ìîñòîâè çà ïîâå å øèðóì ñâåòîò. Èíòåãðèðàíè ñî õèäðàóëè÷íè ñèñòåìè. Ëåñíî óïîòðåáè. å ðåøåíè¼à çà îïðåìà çà , íàïðåäóâàœå íèç òóíåëîò. Ìóëòè ïîäîáðà, ïîáðçà, ïîåôèêàñíà ãî èçäâîè ôóíêöèñêî ðåøåíèå çà ìíîãó äðóãè Âàøèîò áåòîí! è ïîåêîíîìè÷íà èçãðàäáà. óïîòðåáè.

14

3

ПОРТА

27 august 2010

Îïëàòà çà ïëî÷è NOE H20 Åêîíîìè÷íî ðåøåíèå çà ñîâðøåí ïðåìèí îä êëàñè÷íàòà ìåòîäà. ×èñòî è óðåäíî ãðàäèëèøòå. Ëåñíî èíòåãðèðàœå íà ãðåäèòå. Ïîöèíêóâàíè ïîòïèðà÷è ñî ãîëåìà íîñèâîñò.

*) Âî èäåàëíè óñëîâè. óìåðåíà êëèìà, óïîòðåáà íà îäîáðåíî îïëàòíî ìàñëî, ïðàâèëíî ÷èñòåœå è îäðæóâàœå.

четиринаесетта европска конференција по земјотресно инженерство

НајГОлем СОБиР На иНжеНеРите и НауЧНиците ОД целиОт СВет

Ч

етиринаесетата европска конференција по земјотресни инженерство (14ECEE) ќе се одржи во Охрид. Претходната европска конференција беше одржана во Женева во 2006 година. Пред Женева, последните неколку конференции беа организирани во Париз, Лондон и Лисабон. Овие конференции традиционално се одржуваат на секои четири години и претставуваат најголем собир на инженерите од оваа област од Европа, меѓутоа на овие собири присуствуваат и инженери и научници од целиот свет. На конференцијата во Женева, беа поднесени две кандидатури за организирање на 14ECEE, односно беше поднесена кандидатурата на Македонската асоцијација по земјотресни инженерство (МАЕЕ) и кандидатурата на Италијанската асоцијација по земјотресно инженерство (градот Рим се кандидираше да биде домаќин на оваа конференција). Со тајно гласање на националните претставници од европските земји и на Извршниот комитет на Европската асоцијација по земјотресно инженерство (ЕАЕЕ), беше одлучено 14ЕСЕЕ да се организира во Македонија во 2010. На 31 август, во Охрид, ќе се одлучува каде ќе се одржи 15ЕСЕЕ. Овој пат, кандидати се Истанбул и Виена.

14ЕСЕЕ ќе трае 5 дена. Свеченото отворање е на 30 август, а ќе заврши на 3 септември. Овие конференции имаат голема традиција бидејќи се одржуваат по 14 пат, а интересно е да се напомене дека првата конференција

(симпозиум) е одржана пред 46 години во Скопје, поточно во 1964 година. На овој симпозиум е донесена одлука за формирање на Европската асоцијација по земјотресно инженерство. Оригиналните записници од овој симпозиум се чуваат во библиотеката на ИЗИИС. Од првиот европски симпозиум по земјотресно инженерство па се до последната конференција, интересот за учество на научниците од целиот свет постојано расте. На првиот симпозиум, бројот на учесници бил помалку од 50, додека на 14ЕСЕЕ која ќе се одржи во Охрид, се очекува бројот на учесници да биде околу 1.000. Значењето на ЕСЕЕ и светските конференции по земјотресно инженерство (WCEE), кои исто така се организираат на секои четири години е многу големо поради потребата од намалување на жртвите и штетите од земјотресите кои се огромни. Бројот на жртвите од земјотреси е поголем од еден милион, а настанатите штети од земјотресите се поголеми од еден трилион долари. Со зголемување на бројот на жители во сеизмичките региони во светот, ризикот од зголемување на бројот на жртвите и материјалните штети постојано се зголемува. За помалку од две години, односно помеѓу светската конференција во Кина и оваа во Охрид, се случија три катастрофални земјотреси. Во 2009 година, се случи голем земјотрес во L’Aquila (Италија) кој предизвика многу жртви и направи големи оштетувања на културноисториските згради коишто ги има многу во овој град. Страшна катастрофа се случи и во Хаити (2010) кога поради слабиот квалитет на градба и големата густина на населението, земјотресот однесе околу 220.000 човечки животи. Огромната енергија (М = 8.8) која се ослободи како резулатат од земјотресот во Чиле (2010), доведе до големи оштетувања и рушења на објекти. На 14ЕСЕЕ, има голем број на статии кои ги разгледуваат овие последни катастрофални земјотреси. На оваа конференција е предвидена и специјална пленарна

сесија за земјотресот во Чиле. На конференцијата се предвидени усмени и постер презентации. На пленарните предавања поканети се девет клучни предавачи, односно еминентни професори – експерти од целиот свет. Првото клучно предавање, односно првото предавање на оваа конференција ќе го одржи професор Т. Tassios, од Националниот технички универзитет во Атина. Проф. Tassios е и првиот лауреат на наградата, која за првпат ќе почне да се доделува на оваа конференција. Предвидени се и усмени сесии на одделни теми кои ќе се одвиваат паралелно во девет сали. Усмено ќе бидат претставени повеќе од 600 трудови од страна на експерти од 84 земји во светот. И овие паралелни сесии ќе почнуваат со специјално повикани предавачи по теми. Повеќе од 300 труда ќе бидат презентирани во постер сесиите. За време на конференцијата, се предвидени и повеќе специјални сесии, а исто така ќе бидат одржани и неколку работилници поврзани со проектите од европската FP програма, како и од програмата на НАТО - Наука за мир. На конференцијата ќе има штандови со излагачи на светски производители на опрема за мерење на земјотреси и производители на опрема за редукција на сеизмичките сили, како и излагачи на компјутерски програми за анализа на конструкции од дејство на земјотреси. Штандови ќе имаат и две познати интернационални издавачки куќи. Тоа е холандскиот Springer и повеќе од 200 години старата американска издавачка куќа Wiley. Ќе има поставено и телевизиско студио (ИЗИИС ќе формира ТВ-quake) во кое се предвидени разговори со еминеннти експерти од целиот свет. Ова студио ќе им биде понудено на нашите телевизиски куќи доколку сакаат да направат интервју со учесниците на конференцијата. Производ на конференцијата ќе биде компајлиран материјал кој претставува донација од сите учесници на конференцијата со цел да му помогне на човештвото во анулирање на последиците од катастрофални земјотреси.

Материјалот од конференцијата кој ќе се подели на сите учесници се состои од: (1) книга од 22 презентации (560 страници) од клучните и тема предавачи. Книгата ја издаде Springer под наслов “Европско земјотресно инженерство“; (2) книга на апстракти (1200 страници), која претставува сиже на трудовите од останатите учесници на конференцијата; (3) DVD диск од околу 10.000 страници каде во целост се запишани статиите на останатите учесници на конференцијата. На учесниците во конференцијата ќе се подели и CD со 240 фотографии коишто проф.

N. Ambraseys ги снимил за врема на својот престој во Скопје после катастрофалниот земјотрес од 1963 година, како експерт на ОН. Надвор од конференцијата предвидени се голем број настани од коишто треба да се истакне концертот под мотото “Најдоброто од музиката и танцот од Македонија“. На него заедно ќе имаат свои изведби националниот ансамбл за народни игри Танец, етно-групата Синтезис како и новата ѕвезда на македонската забавна естрада – Влатко Лозановски. На крајот, би сакал да се заблагодарам на членовите на Локалниот организационен комитет кои континуирано, цели четири години, работеа за успешно организирање на оваа конференција. Понатаму, би сакал да се заблагодарам на Меѓународниот организационен комитет (всушност, тоа се членовите на Извршниот комитет на ЕАЕЕ) како и на сите вработени од ИЗИИС коишто вложија максимални напори за успешно организирање на оваа конференција. Исто така, се заблагодарувам и на главните спонзори, односно ИЗИИС (МК), DIGITEXX (САД), KINEMETRIKS (САД), MTS (САД), ARISA (Шпанија), Македонската комора на архитекти и инженери, АДИНГ (МК), ГП БЕТОН (МК), ЗИМ (МК), како и останaтите донатори без чиишто донации оваа конференција тешко ќе можеше да биде организирана. 

Проф. д-р михаил ГаРеВСки Претседател, 14еСее, 2010

3

27 august 2010 ПОРТА

15

The fourteenth european conference on earthquake engineering

The biggest meeting of engineers and scientists from the entire world 

16

T

he Fourteenth European Conference on Earthquake Engineering (14ECEE) will be held in Ohrid, R. Macedonia. The previous European conference was held in Geneva in 2006. The conferences prior to that in Geneva were held in Paris, London and Lisbon. These conferences are traditionally held at each four year period and represent the biggest meeting of engineers in this field in Europe. However, these meetings are also attended by engineers and scientists from the entire world. At the conference in Geneva, two candidacies for organization of the 14ECEE were submitted. These were the candidacy of the Macedonian Association for Earthquake Engineering (MAEE) and the candidacy of the Italian Association for Earthquake Engineering (the city of Rome was nominated to be the host of this conference). By secret voting of the national representatives of the European countries and the Executive Committee of the European Association for Earthquake Engineering (EAEE), it was decided that the 14ECEE be organized in Macedonia, in 2010.

On 31st August, the venue of the 15ECEE will be decided. This time, the candidates are Istanbul and Vienna.

The 14ECEE will last 5 days. The official opening is planned to take place on 30th August and the conference will last until 3rd September. For the needs of the Conference, a Congress Centre will be established. It will consist of halls in the Metropol hotel and tents covering a total area of 1500 m2 that will be placed on the parking lot within the Metropol hotel.

These conferences have become traditional since they are held for the fourteenth time. It is interesting to note that the first conference (symposium) was held in Skopje some 46 years ago. At this symposium, a resolution on establishment of the European Association for Earthquake Engineering, was passed. The original minutes from this symposium are kept at the IZIIS’ library.

Since the first European symposium on Earthquake Engineering until the last

3

ПОРТА

27 august 2010

conference, there has been an increasing interest of scientists from all around the world to attend the conference.

The number of participants in the first symposium was less than 50, while the number of participants of 14ECEE to be held in Ohrid is expected to be around 1000. All the capacities of Metropol, Turist, Bellevue. Granit, Gorica, Belvedere, Slavija, Klemetica and other smaller hotels are already completely full with participants of the conference.

The hotel of the Ss. Cyril and Methodius is completely booked, as well.

The importance of the ECEE and the World Conferences on Earthquake Engineering (WCEE) that are also organized at each four year period is great because of the huge needs for reduction of loss of lives and damage caused by earthquakes. The number of earthquake victims exceeds 1 million, while the damages incurred by earthquakes exceed 1 trillion dollars. With the increase of the population in seismically prone regions worldwide, the risk regarding the number of victims and material losses is permanently increased.

For less than two years, i.e., between the World Conference in China and this one in Ohrid, there occurred three catastrophic earthquakes. In 2009, a big one took place in L’Aquila (Italy) and caused many deaths and extensive damage to cultural historic buildings that are abundant in this city. A terrible catastrophe also hit Haiti (2010) and, due to the low quality of structures and great density of population, the earthquake death toll amounted to 220 000 human lives. The huge energy (M = 8.8) that was released as a result of the earthquake that took place in Chile (2010) inflicted extensive damage and collapse of structures. At the 14ECEE, there is a large number of papers that deal with these latest catastrophic earthquakes. A special plenary session at this Conference is dedicated to the earthquake in Chile.

Oral and poster presentations are anticipated for this conference. Nine keynote lecturers, i.e., eminent profes-

sors – experts from all around the world have been invited to the plenary sessions. The first keynote lecture, i.e., the first lecture at this Conference will be held by Prof. T. Tassios from the National Technical University of Athens. Prof.

Tassios is the first to receive the Distinguished Ambraseys Lecture Award that is established starting with this Conference. Parallel oral sessions per individual topics are anticipated to be held in nine halls. More than 600 papers will be presented orally by experts from 84 countries worldwide. These parallel sessions will also start with specially invited lecturers per topics. More than 300 papers will be presented at the poster sessions. A number of special sessions are anticipated to be held during the conference. Several workshops related to projects within the European FP7 programme and the NATO Science for Peace Programme will be held, as well.

At the Conference, there will be exhibit booths of world renowned producers of equipment for measuring ground motion and producers of equipment for reduction of seismic forces as well as exhibitors of computer programmes for analysis of structures exposed to earthquake effects. Two renowned international publishing houses will have their own exhibit booths, as well.

These are Springer from Holland and more than 200 year old American publishing house –Wiley. A television studio will be established (IZIIS will establish TV-quake) in which interviews with eminent experts from the world will be made. This studio will be offered to our TV houses, as well.

The product of the conference will be a compiled material that will represent a donation of all the participants of the conference aimed at helping humanity annul the consequences of catastrophic earthquakes. The Conference material to be distributed among all the participants consists of: (1) a book containing 22 state-of-the-art presentations (560 pages) of invited keynote and theme lecturers. The book will be published by Springer under

the title “Earthquake Engineering in Europe”; (2) a book of abstracts (1200 pages) containing the abstracts of the papers of all the participants in the Conference; (3) a DVD disc with about 10 000 pages containing the papers of all the participants in the Conference. The participants of the Conference will also get a CD with 240 photos taken by Prof. N. Ambraseys during his stay in Skopje as a UN expert after the catastrophic earthquake of 1963.

In addition to the huge number of scientific activities, the Conference will also have a rich social programme.

Anticipated are a large number of social gatherings noteworthy among which is the concert to be held in the antique theatre in Ohrid on 30th August. At the concert to be held under the motto “The Best Music and Folk Dances from Macedonia”, performance will be given by the national ensemble for folk dances – TANEC, the ethno music group Synthesis as well as the new star among the Macedonian stage performers – Vlatko Lozanovski.

Finally, I would like to express my gratitude to the members of the Local Organizing Committee, who have continuously worked on the organization of this conference for four years.

Recognition is also accorded to the International Organizing Committee (in fact, the members of the EAEE Executive Committee) as well as all the IZIIS’ employees that have put maximum efforts and have contributed to the successful organization of this conference. In addition, I would also like to thank the main sponsors, i.e., IZIIS (M), DIGITEXX (USA), KINEMETRIKS (USA), MTS (USA), ARISA (Spain) as well as the Macedonian Chamber of Architects and Engineers, ADING (MK), construction company Beton (MK) and ZIM (MK) company as well as other donors, without whose contribution, the organization of this conference would have been much more difficult.

prof. Dr. Mihail GareVsKi Chairman, 14eCee, 2010

расадник

рубрика

070 387 535 070 385 585

liting@t-home.mk

Fax: 00389 23064412 Mob: 00389 78256273 e-mail: beta_beko@yahoo.com

Trimo Makedonija dooel Skopje t: +389 23 22 15 46, m: +389 71 85 19 42 trimomakedonija@trimo.com.mk, www.trimo.si

канцелариски материјал друштво за производство трговија и услуги

„ГВ“ ДООЕЛ

Друштво за инжинеринг и изведба на објекти

ќ“ лам.2, 1/1-2 Ковачеви Ул. „Саваре он 77, Скопје

15 , 2720-2 2720-214 Тел: 02 акс: 2720-216 Ф

Димитрије Чуповски 2, 1000 Скопје Република Македонија Телефон: 389 2/ 3111200, Факс: 389 2/ 3111701, 3112606 E-mail: pelagskp@pelagonija.com.mk , pelagskp@mol.com.mk

3

27 august 2010 ПОРТА

17

стратеГии за зГолемување на безбеДност во сеизмички поДрачја

Намалување на бројот на жртвите од земјотреси – глобален предизвик

За предизвикот

П

оследната декада беше најлошата досега ако се земат предвид жртвите од земјотреси. Кумулативната загуба на животи од настаните кои се случија во оваа декада, вклучувајќи го Bhuj 2001, Bam 2003, Јужна Азија 2004, Пакистан 2005 и Венчуан 2008, ја надмина бројката од половина милион. По неколку недели од новата декада се случи ужасната катастрофа во Хаити која уби уште 200,000.

18 ПОРТА 27 august 2010

3

Постојат загрижувачки знаци на нагорен тренд во глобалните стапки на смртност од земјотреси поради урбанизацијата во која се користат субстандардни материјали кои ги ставаат милиони луѓе во ризик секоја година. И додека бројот на жртви од земјотреси претставува најочигледен индикатор за силината на ударот на некој земјотрес, придружните физички штети и економски загуби при такви настани го кочат напредокот во економскиот развој на погодените подрачја.

Посебно трогателен аспект на многу од поновите трагедии е дека многу од жртвите се деца на училишна возраст кои загинаа поради тоа што нивните училишта беа недоволно отпорни да се спротивстават на земјотрес. Земјотресот во Кашмир во Пакистан во октомври 2005, уби најмалку 17.000 ученици во школите и сериозно повреди уште 50.000 при што остави многу инвалиди. Од земјотресот во Венчуан во Кина во мај 2008, загинаа повеќе од 7.000 деца во нивните училишта при

што беа руинирани околу 7.000 училници. Иако немаме прецизни бројки, изгледа дека децата од училишна возраст се несразмерно присутни меѓу жртвите во многу други понови настани. Не постои поочигледен пример за опструкција во развој од неибежната смрт на дете кое учи за да придонесе кон економскиот развој на својата земја. Сепак, изгледа дека нема на повидок јасна и остварлива глобална стратегија за намалување и

да имаат корист од истите. Поради сето ова, потребни се нови стратегии.

Глобални разлики За да се намали ризикот од земјотреси, мора да се идентификуваат подрачјата со најголем ризик. Ризикот од земјотрес, во споредба со други причини за смрт, е мал во глобални рамки. Смртта од земјотрес изнесува околу 200 на секој милион загинати во светски рамки, што очигледно претставува мал процент за оние што се занимаваат со планирање на јавното здравство. Ризикот од земјотрес не е подеднаков во сите региони во светот. Стапките на смртност во богатите земји се релативно ниски со 1 на 100 милиони и истите понатаму се намалуваат, додека оние во посиромашните земји остануват многу високи со околу 15 на еден милион население, и што е уште позагрижувачко, овој долгорочен тренд изгледа дека оди уште повисоко. Денес, постои однос од 1500 спрема 1 што се однесува на ризикот во врска со смрт од земјотрес меѓу сиромашните и богатите земји.

елиминирање на такви деструктивни загуби. Овие настани се случуваат на крајот од половина век во кој е постигнат значителен напредок во науката за земјотреси и технологијата: причините за ризикот од земјотреси се доста добро познати, мапирањето на ризикот од земјотреси станува се` подобро, практичните кодови за градење во земјотресни подрачја стануваат подетални и посеопфатни, а техниките за мапирање и оцена на идните загуби брзо се развиваат. Но без оглед на тоа каков локален успех

забележале ваквите проучувања, станува јасно дека истите имаат малку или никакво влјание врз очигледно се` поголемите загуби од земјотреси. Знаењатa за ризикот не допираат до оние што се соочуваат со тој ризик, а подобрените практични кодови (на пример во Турција, Алжир и Кина) не го елиминираат проблемот на градење на згради со екстремно висока повредливост. Прирачниците за асеизмичко проектирање повеќе не влијаат, освен врз малкумина кои би можеле

За да има напредок во намалување на ризикот од земјотреси, мора да се идентификуваат подрачјата со најголем ризик. Активностите усмерени кон намалување на ризикот потврдуваат дека ризикот од земјотрес, во споредба со други причини за смрт, е мал во глобални рамки. Смртта од земјотрес изнесува околу 200 на секој милион загинати во светски рамки, што очигледно претставува мал ризик за оние што се занимаваат со планирање на јавното здравство. Сепак, ризикот од земјотрес не е подеднаков, а во некои подрачја во светот секако е многу поголем. Денес, стапките на смртност во богатите земји се релативно ниски со 1 на 100 милиони и истите понатаму се намалуваат, додека оние во посиромашните земји остануват многу високи со околу 15 на еден милион население, и што е уште позагрижувачко, овој долгорочен тренд изгледа дека оди уште повисоко. Денес, постои однос од 1500 спрема 1 што се однесува на ризикот во врска со смрт од земјотрес меѓу сиромашните и богатите земји. Секако дека самата сиромаштија како и придружниот недостаток на средства и свест за земјотрсите претставува голем придонесувачки фактор. Постои тесна врска меѓу повредливоста на земјотрес и приход по глава на жител во многу земји во светот. Но, разликата во приход не ја објаснува целата разлика во ризикот од земјотрес. Други локални фактори играат важна улога. Еден од овие фактори е местото каде луѓето бираат да градат во рамките на регион подложен на земјотреси. Во Иран (со годишната стапка на смртност која надминува 2 на илјада жители во последните 25 години, има највисока стапка на смртност од земјотрес од која било друга голема земја), традиционалната шема на населување опфаќа локации на главни сеизмички раседи. Но, ова не е случајно. Во оваа сува и планинска земја, достапноста на водата ги одредува локациите на кои луѓето можат да градат населби. Активните раседи создаваат зголемени нивоа на вода кои вешто се експлоатираат преку традиционалното инженерство со векови, за да обезбедат иригација на пустинскиот регион и да овозможат обработка на земјиште. Од друга страна, овие наводнувани зони

довеле до развој на големи градови. Градовите Табас и Бам што беа опустошени од земјотресите во 1978 и 2003 во кои настрада голем дел од нивното население, се лоцирани во близина на такви активни раседи поради наводнувањето. Техеран, со население кое денес ја надминува бројката од 10 милиони, исто така е лоциран покрај таков еден расед. Во подрачјата како што се овие, каде планинската топографија е создадена главно со придвижување на сеизмичките раседи, населбите се концентрираат на рабовите од планините бидејќи тие локации се на трговските патишта, или во близина на извори на вода, при што овие исти локации најверојатно директно ќе бидат погодени од големи земјотреси. Земјотресот во Кашмир (Пакистан) од 2005 и земјотресот во Венчуан во Кина се случија во такви региони. Сепак, иако загубата на човечки животи беше енормна, истата лесно можеше да биде и поголема зашто ниту еден од овие земјотреси директно не погоди голем град. Начините на кои зградите традицинално се изградени претставува друга индикација за екстремната повредливост на подрачјата. Поради нивната доминантна улога во обезбедување заштита на природните сили, во светот постои тенденција зградите да се градат во облик кој добро одговара на преовладувачката клима. Ова, како и локалната достапност на градежни материјали, во голема мера ги диктира низата традиционални облици на градба кои се среќаваат во светот. Сепак, облиците на градба што се развиени на овој начин, можат да бидат со добра или слаба отпорност на земјотреси. Во некои сеизмички активни региони, лесната конструкција која обично се состои од дрвени рамки доминира кај станбените згради. Повеќето од овие региони се меѓу побогатите – Јапонија, Западна Америка, Нов Зеланд, но исто така се вклучени и посиромашните земји како што се Филипини, Папуа-Нова Гвинеа, како и делови од Индонезија. Во повеќето региони во светот кои се најмногу изложени на опасност од земјотреси – Средниот Исток, Централна Азија, Централна и Јужна Америка, доминираат тешките конструкции кои доведуваат до поголем ризик од поголема повредливост на тие конструкции со летални последици при нивно рушење. За повеќето земјотрси кои предизвикуваат големи загуби на



3

27 august 2010 ПОРТА

19

рубрика

Haiti



Во светот постои тенденција зградите да се градат во форма која е приспособена на климата на поднебјето. Ова, како и локалната достапност на градежни материјали, во голема мера ги диктира низата традиционални облици на градба кои се среќаваат во светот. Сепак, облиците на градба што се развиени на овој начин можат да бидат со добра или слаба отпорност на земјотреси. Во некои сеизмички активни региони, лесната конструкција која обично се состои од дрвени рамки доминира кај станбените згради. Повеќето од овие региони се меѓу побогатите – Јапонија, Западна Америка, Нов Зеланд, но исто така се вклучени и посиромашните земји како што се Филипини, Папуа Нова Гвинеа како и делови од Индонезија. Во повеќето региони во светот кои се најмногу изложени на опасност од земјотреси – Средниот Исток, Централна Азија, Централна и Јужна Америка, доминираат тешките конструкции кои доведуваат до поголем ризик од поголема повредливост на тие конструкции со летални последици при нивно рушење. човечки животи, постои комбинација на објаснувачки фактори: активни раседи кои создале услови за населување, клима која условува користење на тешки материјали, ниско ниво на приход (честопати помалку од 3 долари дневно), што значи дека луѓето немаат средства да градат поотпорни конструкции. Брзата и неконтролирана урбанизација ги прави работите уште потешки. Со добивање на подобри сознанија за регионите во кои доаѓа до комбинација на овие фактори, станува можно да се предвиди каде најверојатно ќе се случат катастрофи во блиска иднина, дури и ако не можеме да го предвидиме точното време на големите настани.

Japan

Како да се постигне напредок?

20

3

ПОРТА

27 august 2010

За да се постигне напредок во намалувањето на ризикот од земјотреси, добро би било да се учи од здравствените програми кај кои се забележуваат радикални подобрувања во однос на ризикот од болести во временски распон од десетици години. Американските 

ПРОТИВПОЖАРНИ СЕНДВИЧ ПАНЕЛИ Компанијата Kingspan е водечка светска компанија во областа на дизајнот, производството и продажбата на изолационите покривни и ѕидни висококвалитетни системи за градежништво

Kingspan е препознатлив пред сè по својата

посветеност на иновациите, дизајнот, квалитетот и техничката стручност. Компанијата, со седиште во Ирска, денеска може да се пофали со својата работа во Северна Америка, на Далечниот Исток, како и во Европа.

Kingspan производите се осмислени така што во потполност ги задоволуваат потребите на купувачите. Тие, исто така, ги намалуваат и трошоците на буџетот, го подобруваат квалитетот на работните услови при изградба или обновување постоечки објекти, а кои пред сè се однесуваат на брзината на градба, одличната термоизолација и огноотпорност.

Kingspan може да се пофали со широка палета на своите производи. Тој е единствен произведувач кој располага со термоизолациски ѕидни и покривни сендвич панели со три вида исполна : полиуретан, камена волна, IPN. Сите овие фасадни и покривни панели можат да бидат со скриено или видливо закачување, во зависност од желбата на купувачот, односно проектантот. Особена гордост на Kingspan е Isophenic Firesafe (IPN) панелот, кој е составен од огноотпорен материјал и претставува оптимално решение при изградбата на сите видови објекти кај кои се бара висок степен на противпожарна заштита. Ова револуционерно решение, благодарејќи им на своите технички особини, придонесува за поголема безбедност и заштита пред сè на човечките животи.

Kingspan изолационите покривни, ѕидни и фасадни системи за амбиенти со контролирана температура, овозможуваат високи перформанси на контрола на температурата и хигиенското опкружување во ентериерот. Особено се погодни за објекти од прехрамбената индустрија, различните видови складишта, ладилници и зградите во фармацевската индустрија, односно за објекти каде се бараат прецизни температурни и хигиенски услови. tel. +381 65 597 2005

3

21 27 www.kingspan.rs august 2010 ПОРТА

рубрика

FIRE PROTECTION S A N D W I C H PA N E L S Kingspan is the leading world company in the field of design, production and sales of insulated roof and wall high grade construction systems.

Kingspan is the recognized first of all by dedication to innovations, design, quality and technical skill. Company with main office in Ireland , today may be proud with its work in North America, Middle east, and in Europe.

Kingspan products are intended to meet in whole customer needs. They also decrease budget expenses, improve quality of work conditions during construction or renewal of current structures, which refer only to speed of construction, excellent thermal insulation and fireproof ness.

Kingspan may be proud with a wide palette of products. It is the only producer which has at his disposal thermal insulating wall and roof sandwich panels with three types of filling: polyurethane, rock wool, IPN. All façade and roof panels might have hidden or visible hanging, depending on the customer or the designer. A special pride of Kingspan is Isophenic Firesafe (IPN) panel which is composed of fireproof material and represents the optimal solution at construction of all types of structures where is required high degree of fire protection. This revolutionary solution thanks to the technical properties, contributes to greater safety and protection of human lives.

Kingspan insulated roof, wall and façade systems for environments with controlled temperature,enable high performances for control of temperature and hygienic interior encirclement. They are specially suitable for food industry facilities ,various sorts of warehouses, freezers and pharmaceutical industry buildings, that is structures where are required exact temperatures and hygienic conditions.

3

27 august 2010 tel.ПОРТА +381 65 597 2005

22

www.kingspan.rs

Robin Spence

е градежен инженер и emeritus професор по архитектонско инженерство на Универизтетот во Кембриџ. Тој е исто така ко-директор на Интердисциплинарнот центар за ризик во изградени средини (CURBE), член на колеџот Magdalene и директор на Cambridge Architectural Research Ltd. Тој бил активен во областа на ублажување на ризикот од земјотреси повеќе од 30 години. За тоа време, учествувал во многу мисии на теренски истражувања и бил еден од основачите на EEFIT, тим за теренски истражувања во областа на земјотресното инженерство на Обединетото Кралство во 1983 год. Раководел со бројни истражувачки проекти за оцена на повредливост на земјотрес, оцена на загуби и ублажување на последиците од катастрофи и е автор на многу книги, статии и извештаи на тие теми. Честопати бил консултант на меѓународни агенции, влади и осигурителни компании во врска со оцена и ублажување на последиците од земјотрес и вулкански хазарди. Од 2002 до 2006, бил претстедател на Европската асоцијација за земјотресно инженерство како и потпретседател во периодот 2006 – 2010.



центри за контрола на болести дефинираа три типа активности кои се неопходни за успешни програми за контрола на болести: 1. Широка примена на познати технологии 2. Развој и примена на нови технологии 3. Создавање на култура за безбедност Секој од овие типови на активности има свое значење во пристапот кон проблемот на глобално намалување на ризикот од земјотреси што навистина може да се смета како тип на здравствена програма.

Примена на познати технологии Сега постои големо знаење за тоа како безбедно да се проектираат згради во сеизмички подрачја и како за таа цел да се користат армиран бетон, ѕидарија, челик, дрво и други материјали. Навистина, секоја земја има свои специјалисти за земјотресно инженерство, обучува инженери за тоа како да ги користат вообичаените инженерски материјали и има практични кодови за градење во сеизмички подрачја. Дел од решението претставува изнаоѓање на подобри начини за градителите на згради да градат според кодовите. Сепак, овие кодови се применливи главно на нови згради и модерни материјали, згради од кои многу малку можат да се сретнат вон големите градови каде куќите на луѓето се градат како одговор на климата и со користење на какви било достапни материјали. Програмите за градење на сигурни згради успешно се реализираат во многу рурални подрачја кои биле опустошени од земјотреси како што се тие во Јемен, Еквадор, Перу, Индија и Пакистан. Истите се поддржани од програми за обука на руралните градители при што се донесени и одлични прирачници за обука. За жал, до денес, само малку од овие програми се раширени во подрачјата што се во соседство на тие што беа погодени од најновите земјотреси, односно подрачјата за кои постои дури уште поголема веројатност дека ќе бидат

погодени од следниот земјотрес.

Совладување на нови технологии За жал, големиот напредок во технологијата на земјотресното инженерство во последната половина од минатиот век немаше големо влијание врз начинот на кој се градени живеалиштата и работните места на повеќето од светската популација. Системите за активна и пасивна контрола, базната изолација, новите материјали и техники на проектирање не се проектирани ниту пак се достапни за оние што во моментот се најповредливи на земјотреси. Досега многу малку е работено во врска со проблемот на изнаоѓање и демонстрирање на евтини техники кои се погодни за подобрување на ѕидарија со мала јакост или армиран бетон од лош квалитет, така што постои итна потреба од повеќе истражувања во ова поле. Оцената на загуби претставува важна алатка во дефинирањето на подрачјата изложени на ризик, планирање и правдање на трошоците во врска со ублажувањето на последиците како и поддржување на осигурителните шеми, при што се обезбедуваат информации за веројатност на појава на загуби кои ќе стимулираат на поединечни и колективни активности. Во поново време, методите за оцена на загуби брзо се развиваат иако многу од несигурностите остануваат, особено нашата способност да ги предвидиме движењата на тлото од даден настан, да ја процениме штетата како резултат од истото и да дадеме веродостојни оценки за бројот на жртвите. Останува да се извршат уште многу истражувања, посебно за подобро разбирање на рапидно зголемените национални инвентари на згради и други постројки изложени на ризик. Во 2008 година беше инициарана нова програма за Глобален сеизмички модел (ГЕМ) со цел да се создаде независен стандард за моделирање, мониторинг и сооштување на ризикот од земјотреси во светски рамки. Истиот

потенцијално ќе претставува моќна алатка во подигнувањето на свеста за ризикот, ќе придонесе кон добивање на добри податоци за планирање на ублажувањето на ризикот и ќе помогне во развојните текови во периодот после катастрофите

(www.globalearthquakemodel.org).

Создавање на култура на безбедност Која било од активностите за ублажување на последиците што е дефинирана од инженерската и научната јавност како неопходна, тешко ќе успее без претходни активности за промоција на сите општествени нивоа, на свеста за потенцијалната опасност од земјотресите и верување дека нешто би можело да се стори во врска со тоа. Во повеќето делови од светот, катастрофални земјотреси не се јавуваат толку често при што интервалите меѓу настаните изнесуваат половина или повеќе од век. Во вакви услови, најверојатно постои ниска свест на јавноста во врска со ризикот од земјотреси. Ова укажува на неопходноста од инволвирање на научната и инженерската заедница која има подобри познавања во врска со хазардот и можното влијание на идните земјотреси, во активностите за подигнување на јавната свест. Ова може да вклучи едукација и инволвирање на сите нивоа, од ученици, преку градители до сопственици на имоти како и деловни и политички лидери. Во секоја агенда за општествена безбедност, најголем приоритет треба да се даде на безбедноста на учениците. Јасно е дека постои потреба од инженерска интервенција, почнувајќи со оцена на сите школи во сеизмички подрачја, идентификација на оние што се изложени на ризик, а потоа уривање или замена или зајакнување на оние што се неадекватни. Но, за да се создадат услови за реализација на такви програми, потребни се активности

за потенцирање и квантифицирање на проблемот, негово поставување на врвот на агендата за акција на одговорните тела и политичари како и обезбедување на средства. Добро основана осигурителна шема за земјотреси претставува клучен елемент во формирањето на културата за безбедност бидејќи ги поттикнува сопствениците да се соочат со ризиците. Добро воспоставена пракса кај многу типови осигурување е плаќање на премијата по пониска цена доколку осигуреникот може да покаже дека се преземени разни мерки за заштита – на пример, брави и алармни системи при осигурување од кражби, аларми за дим при осигурување од пожар, итн. – при што истиот приод треба да се примени и во осигурувањето од земјотреси. Осигурителните заводи можат да бараат да се задоволат минимални стандарди на надзор врз проектирањето и градењето пред да понудат осигурување. Осигурувањето од земјотреси е се уште премногу скапо за повеќето од домаќинствата во светски рамки и е ограничено на разни национални компензациски шеми во периодот после катастрофата, но истото треба да се доработи. Зголемувањето на бројот на жртвите од земјотрес не е неизбежно. Ако смртта од инфективни болести може драматично да се намали со заеднички здравствени кампањи, така можат да се намалат и загубите и жртвите од земјотреси – обете можат сосема да се одбегнат со техничките средства кои се на располагање. Во моментов е потребна политичка волја за да се доделат неопходните средства за ова да стане реалност

(Делови од овој напис претставуваат скратена верзија од Глава 4 од книгата Земјотреси и цунами, Танкут - уредник, Спрингер 2009, и се репродуцирани со дозвола) Robin Spence

3

27 august 2010 ПОРТА

23

Reducing future earthquake death tolls – the global challenge

Haiti

Efforts to reduce risk must also acknowledge that earthquake risk is, by comparison with other causes of death, very low at a global scale. Earthquake deaths constitute only about 200 in every million deaths on a worldwide basis, an apparently small risk for public health planners. However, earthquake risk is not uniform, and in some areas of the world it is of course very much higher than this.

Today death rates in the affluent countries are relatively low at 1 per 100 million, and are reducing, while those in the poorer countries remain very high at around 15 per million population, and more worryingly the long term trend seems upwards. Today there is a ratio of 1500 to 1 between the risk of death from earthquakes in poor and rich countries.

The challenge The last decade was the worst in a century in terms of earthquake casualties. The cumulative death toll from the events of that decade, including Bhuj, 2001, Bam, 2003, 24

3

ПОРТА

27 august 2010

South Asia 2004, Pakistan, 2005 and Wenchuan 2008 exceeded half a million. And a few weeks into the new decade we had the terrible disaster of Haiti, which killed a further 200,000. There are worrying signs that there is now an upward trend in global earthquake death rates

as urbanisation using substandard materials puts millions more at risk each year. And while earthquake death tolls are the most clearly observable measure of the impact of an earthquake, the accompanying physical damage and economic losses in such events has had a devastating

impact on the progress of economic development in the affected areas.

A particularly poignant aspect of many of the recent tragedies is that many of the victims were school children, who died because their schools had insufficient resistance to withstand

rapidly. But whatever local success such studies have had, it is now clear that they have made little or no impact on the apparently increasing surge of earthquake losses. Understanding of risk did not reach those who face that risk; and improved codes of practice (eg in Turkey, Algeria, and in China) did not eliminate construction of buildings of extremely high vulnerability; and earthquake-resistant design manuals did not affect more than a tiny minority of those who might have benefited from them. New strategies are needed.

Global disparities To make progress in reducing earthquake risk, those areas with greatest risk must be identified and targeted. Efforts to reduce risk must also acknowledge that earthquake risk is, by comparison with other causes of death, very low at a global scale.

Earthquake deaths constitute only about 200 in every million deaths on a worldwide basis, an apparently small risk for public health planners. However, earthquake risk is not uniform, and in some areas of the world it is of course very much higher than this.

Today death rates in the affluent countries are relatively low at 1 per 100 million, and are reducing, while 

Haiti the earthquake shock. The Kashmir earthquake in Pakistan of October 2005 killed at least 17,000 students in schools and seriously injured another 50,000, leaving many disabled; in the Wenchuan earthquake in China in May 2008, more than 7,000 children were killed in their schools and an estimated 7,000 classrooms were destroyed.

And although we do not have precise numbers it seems that schoolchildren have been disproportionately represented amongst the victims in the many other recent events. There could be no clearer example of an obstruction to development than the avoidable death of a child as s/he is learning the skills to contribute to that economic development for the community.

But a clear and achievable global strategy to reduce and eliminate such devastating losses does not appear to be in sight. These events have come at the end of a half century during which substantial progress in earthquake science and technology have been acieved: the reasons for earthquake risk have become very well-understood, mapping of the earthquake risk has become increasingly more refined, codes of practice for building in earthquake areas have become more detailed and comprehensive, and techniques for mapping and estimation of future losses have developed

Haiti

3

27 august 2010 ПОРТА

25

Robin Spence

is a Structural Engineer and Emeritus Professor of Architectural Engineering at Cambridge University.

He is also, co-Director of the Interdisciplinary Centre for Risk in the Built Environment (CURBE), a Fellow of Magdalene College and a Director of Cambridge Architectural Research Ltd. He has been active in the field of earthquake risk mitigation for over 30 years. During that time he has taken part in many field reconnaissance missions, and was one of the founders of EEFIT, the UK earthquake engineering field investigation team, in 1983. He has also directed numerous research projects on earthquake vulnerability assessment, loss estimation and disaster mitigation and is the author of many books, papers, and reports on these subjects. He has frequently been a consultant to international agencies, national governments and insurance companies on the assessment and mitigation of earthquake and volcanic hazards. From 20022006 he was President of the European Association for Earthquake Engineering, and is Vice-President 2006-2010.



those in the poorer countries remain very high at around 15 per million population, and more worryingly the long term trend seems upwards.

Today there is a ratio of 1500 to 1 between the risk of death from earthquakes in poor and ricj countries.

Of course poverty itself, and the accompanying lack of resources and lack of earthquake awareness is a big contributory factor; there is a close relationship between earthquake vulnerability and per capita income across many countries in the world.

But income disparity does not explain all of the variation in earthquake risk.

Other local factors play an important role. One of these factors is where, within an earthquake region, people choose to build. In Iran (which, with an annual death rate exceeding 2 per thousand over the last 25 years has the highest rate of earthquake deaths

of any major country), the traditional pattern of settlement can be shown to relate very closely to the location of major earthquake faults This is no accident; in this dry and mountainous country, the availability of water determines the locations where people can build settlements. Active faults create elevated water tables which have been skillfully exploited through traditional engineering over many centuries to provide irrigation to the desert region, and enable cultivation to take place. These irrigated zones have in turn led to the development of large towns; Tabas and Bam, cities devastated in earthquakes in 1978 and 2003, killing high proportions of their populations, have been located close to just such active faults for reasons of irrigation. Tehran with a population today exceeding 10 million, is also located astride such a fault.

In areas such as these where the mountainous topography is largely created by earthquake fault movement, settlements tend to concentrate on the mountain edges because these locations are on the trade routes, or near to water supplies, and these are the very locations most likely to be hit directly by large earthquakes.

Both the 2005 Kashmir earthquake in Pakistan and the 2008 Wenchuan earthquake in China struck such regions. Yet, although the deaths tolls were huge, they could easily have been much worse; neither earthquake directly affected a major city.

The ways in which buildings are traditionally built provides another pointer to areas of extreme vulnerability.

Because of their dominant role in providing protection from the elements, buildings tend to be built throughout the world using a form

Sichuan, China

which responds well to the prevailing climate. This, and the local availability of building materials, largely dictates the range in traditional forms of construction found across the world; but building forms developed in this way may have a good or a poor resistance to earthquakes. In a few of the seismically active regions, lightweight construction – usually based on timber frames – predominates for residential buildings: most of these regions are among the richer nations – Japan, the western USA, New Zealand, but also include poorer countries including the Philippines and Papua New Guinea and parts of Indonesia. In most of the world’s most seismically hazardous regions – the Middle East, Central Asia, Central and South America, heavyweight construction dominates, leading to a greater risk of the construction being of high vulnerability, and also lethal when it does collapse.

In most earthquakes which create high death tolls there is a combination of explanatory factors: active faults which have encouraged settlement; a climate which encourages the use of heavyweight materials; and low income levels (often less than $3 per day), which mean that people do not have the means to build in more resistant form. Rapid uncontrolled urbanisation makes matters worse. By developing a better understanding of the regions in which these factors combine, it is now possible to predict where disasters are likely to occur in the near future, even if we cannot predict the timing of large events.

Making progress

26

3

ПОРТА

To make progress in earthquake risk reduction, it is valuable to learn from public health programmes, which over timespans of decades have created radical improvements in the risk from disease. The US Centres for Disease Control have identified three types of action needed for successful programmes of disease control: 1. Wide application of known technologies 27 august 2010

Haiti

рубрика

Building for safety programmes have been successfully carried out in many rural areas which have been devastated by earthquakes, in Yemen, Ecuador, Peru, India, and Pakistan. These have been supported by training programmes for rural builders, and excellent training manuals have been produced. Sadly, few of these programmes have, to date, been extended into the areas adjacent to those affected by the most recent earthquake, the areas which may be even more likely to be affected by the next one.

2. Development and application of new technologies 3. The creation of a safety culture.

Each of these types of action has relevance in approaching the problem of global earthquake risk reduction – which can indeed be considered as a type of public health programme.

Application of known technologies A great deal is now known about how to design and build buildings safely in earthquake areas, and how to utilise reinforced concrete, masonry, steel, timber and other materials for this purpose. Virtually every country has its earthquake engineering specialists, and trains engineers in how to use the common engineering materials, and has a Code of Practice for construction in earthquake areas. One part of the solution is to find better ways to ensure that homebuilders build according to the codes.

Nevertheless, these Codes are applicable essentially to new buildings

in modern materials, buildings which may be few outside the cities and large towns, where peoples houses are built as a response to the climate and using whatever materials are available.

Building for safety programmes have been successfully carried out in many rural areas which have been devastated by earthquakes, in Yemen, Ecuador, Peru, India, and Pakistan. These have been supported by training programmes for rural builders, and excellent training manuals have been produced. Sadly, few of these programmes have, to date, been extended into the areas adjacent to those affected by the most recent earthquake, the areas which may be even more likely to be affected by the next one.

Harnessing new technology The great advances in the technology of earthquake engineering over the

last half century have unfortunately made little impact on the way in which the dwellings and workplaces of most of the world’s population are built. Active and passive control systems, base isolation, new materials and new techniques for design are neither designed for, nor affordable by, those who currently are most vulnerable to earthquakes. Little work to date has addressed the problem of finding and demonstrating low-cost techniques suitable for upgrading low-strength masonry or poor-quality reinforced concrete, and there is an urgent need for more research to address these topics.

Loss estimation is an essential tool to identify areas at risk, plan and justify mitigation expenditure, as well as to support insurance schemes, providing the kind of information on likely losses which can stimulate individual and collective action. Loss estimation methods have been developing rapidly in recent years although many

uncertainties remain, especially in our ability to predict ground motions from a given event, estimate the resulting damage, and produce reliable estimates of casualties. Much research remains to be done, not least to obtain a better understanding of rapidly expanding national inventories of buildings and other facilities at risk. In 2008, a new programme for a Global Earthquake Model (GEM) was launched, with the aim of building an independent standard for modelling, monitoring and communicating earthquake risk worldwide. Potentially it will be a powerful tool to raise risk awareness, contribute good information for risk mitigation planning, and help post disaster development (www. globalearthquakemodel.org).

Creating a safety culture None of the mitigation actions which the engineering and scientific community identifies as being needed are likely to succeed without prior

3

27 august 2010 ПОРТА

 27

• изработка на рекламен материјал san francisco, usa • изработка на веб решенија • графички дизајн • изработка на рекламен материјал • изработка на веб решенија • графички дизајн

Г

Е

• легализација на објекти

28

А и Б лиценци за пректирање А и Б лиценци за пректирање А Аи иБ Б овластувања овластувања за за проектирање, проектирање, ревизија, ревизија, надзор надзор ПОРТА3 27 august 2010

М

ПРОЕКТИРАЊЕ ПРОЕКТИРАЊЕ

• проектирање • ревизија •• проектирање надзор • ревизија •• ентериери надзор •• легализација на објекти ентериери

К Р А

М

Васил Ѓоргов 21 вл.2, лок.8, 1000 Скопје Васил Ѓоргов 21 Тел:лок.8, +389 1000 2 3243 790 вл.2, Скопје Факс: +389 2 3243 3243 790 796 Тел: + 389 2 Факс: + 389 2 3243 796 biroproekt@biroproekt.com.mk biroproekt@biroproekt.com.mk

Г

Н ТИ

Е

К АР

bb i r iorpor oper kot .ec o km t .. c mo km.mk

Н И Т

рубрика

haiti

 efforts to promote, at all levels of society, an awareness of the potential threat from earthquakes, and the belief that something can be done about it. In most parts of the world, damaging earthquakes occur only infrequently, with intervals between events of half a century or more; in this situation public awareness of the earthquake risk is likely to be very low. This makes it essential for the scientific and engineering community, who have a better understanding of the hazard and of the possible impact of future quakes, to become involved in activities to raise public awareness. This can involve education and outreach at all levels, from schoolchildren, through builders and propertyowners to business and political leaders.

culture, because it encourages the owners of property to understand the risks they face. It is a well-established practice in many types of insurance that the premium paid is lower if the insured can show that various protection measures have been taken – locks and alarm systems for theft insurance, and smoke alarms for fire insurance, for example – and the same approach could be applied to earthquake insurance. Insurers can also demand that minimum standards of design and construction supervision are required before insurance can be offered. Insurance for earthquakes is still too expensive for more than a small proportion of householders worldwide, and is inhibited by various national post-disaster compensation schemes, but it should be extended.

On any society’s safety agenda, the safety of schoolchildren must have a high priority. There is clearly a need for engineering intervention, beginning with assessment of all schools in earthquake-prone areas, identifying those at risk, and then either demolishing and replacing or strengthening those found to be inadequate.

But in order to create the conditions for such programmes to take place, efforts are needed to highlight and quantify the problem, bring it to the top of the action agenda of the responsible agency, and of politicians, and ensure that the funds are made available.

Growing earthquake death tolls are not inevitable. If death from infectious diseases can be dramatically reduced by concerted public health campaigns, so too can earthquake losses and casualties: both are entirely avoidable with the technical means at our disposal. It now needs the political will to devote the resources needed to make it a reality

A soundly based earthquake insurance scheme is a key part of the creation of a safety

haiti

[parts of this article are abridged from Chapter 4 in earthquakes and tsunamis ed tankut, springer 2009, and reproduced with permission] robin speNCe

3

27 august 2010 ПОРТА

29

Во период од повеќе од 40 години континуирано делување на планот за заштита на градителското наследство, во ИЗИИС се реализирани значајни научно-истражувачки проекти кои вклучуваат експериментални и аналитички проекти кои вклучуваат експериментални и аналитички истражувања, теренски испитувања на историските објекти и апликација на сознанијата во земјотресната заштита на културните споменици.

К

ултурно-историското наследство е клучен елемент од историјата и идентитетот на едно општество, придонесувајки кон неговата економска и севкупна добробит. Природните и технолошките катастрофи, заедно со воените дејствија отсекогаш биле извори на деструкција и деградација на културното наследство и причиниле сериозни оштетувања или исчезнување на голем број историски објекти, археолошки локалитети, уметнички колекции или библиотеки насекаде во светот. Листата на овие традиционални хазарди, со кои културното наследство се соочува во последно време, секако треба да се дополни и со актуелните климатски промени. Оштетувањето причинето од случените земјотреси на денешните модерни конструкции достигнува исклучително високи вредности, но оштетувањето на историските објекти е ненадоместиво. Оттука морална и законска обврска на денешната цивилизација е да го заштити културното наследство со цел истото да се сочува за сегашните, и пренесе во сета негова изворност на идните генерации. Затоа, во рамки на истражувачките активности на ИЗИИС, покрај асеизмичкото проектирање и земјотресната заштита на современите објекти, посебно место заземаат и искуствата во полето на заштитата на објектите од културно историско наследство. Во период од повеќе од 40 години континуирано делување на овој план, во Институтот се реализирани значајни научноистражувачки проекти кои вклучуваат експериментални и аналитички истражувања, теренски испитувања на историски објекти и апликација на сознанијата во земјотресната заштита на значајни културно историски објекти и споменици. Веднаш по основањето во 1965 година, Институтот се вклучил во брзата реконструкција на градот Скопје по доживеаниот земјотрес. Во тој период, со тогашните познавања и расположиви градежни материјали се санирани и реконструирни

30

3

ПОРТА

27 august 2010

голем дел од спомениците во централното и поширокото градско подрачје, (црква Св. Пантелјмон XII век, црква Св. Никита XIV век, црква Св. Андреа XIV век, ДаутПашин амам XV век, Мустафа Паша џамија XV век, Куршумли-Ан XVI век итн.) токму од страна на младите инженери тукушто вработени во Институтот, за кои ова биле првични искуства. Водени од желбата за постигнување на што поголема сеизмичка сигурност на објектите, тогаш најчесто применувале инјкетирање на пукнатините со цементна смеса и вметнување на армирано бетонски серклажи. Во последователните години, паралелно со добивањето на заслуженото место на спомениците во полето на науката и легислативата, се збогатуваат и сознанијата и искуствата на Институтот преку бројните активности од кои позначајни се проектите за обнова на старите градски јадра долж обалата на Јадранското море после Црногорскиот земјотрес, меѓународниот проект за постземјотресна реставрација на спомениците во Паган, Бурма, реализиран во соработка со УНДП и УНЕСЦО, како и проектот за конструктивна консолидација и конзервација на истрискиот град Ангкор во Камбоџа, реализиран во соработка со Њорлд Монумент Фунд. Во рамки на овие проекти Институтот реализираше обемни теренски, експерментални и аналитички студии за изнаоѓање на најсоодветни методи за санација на специфичните објекти, посебно на историските згради и сакралните објекти. Нов квалитет не само во националниот приод во заштитата на историски споменици лоцирани во сеизмички подрачја, беше заснован со повеќегодишните мултидисциплинарни, специфични и оригинални научноистражувачки проекти за развивање на најсоодветна методологија за конзервација, реставрација, санација и сеизмичко зајакнување на Византиските цркви (9-14 век), реалзирани во континуитет од 1990-2000 година во соработка со

The Getty Conservation Institute, GCI, USA; PHARE Cultural development program и Републички завод за заштита на спомениците на културата на Македонија, РЗЗСК. Ефективноста на традиционалните наспроти современите методи на зајакнување беа истражувани преку комплексни екпериментални испитувања на сеизмичка виброплатформа на модел на прототип црква во крупен геометриски размер, што всушност се случи за првпат во светот. Потврда за вредноста и несомнениот придонес на резултатите од оваа повеќегодишна активност е објавувањето на научната монографија со наслов "Цонсерватион анд сеисмиц стренгтхенинг оф Бѕзантине цхурцхес ин Мацедониа", од авторите П. Гавиловиќ, Њ.С. Гинелл, В. Шендова и Л. Шуманов, издадена од страна на ГЦИ ЛА, УСА на англиски јазик во 2004 година. Наскоро доаѓа и признанието од домашната научна јавност, највисоката државна награда "Гоце Делчев" за научни остварувања од посебен интерес за Република Македонија во 2004 година. После реализирањето на овие проекти, ИЗИИС стана партнер на националните институции за заштита на културното наследство во Макеодонија, што овозможи директна примена на сознанијата и резултатите од долгогодишните научно-истражувачки активности во реални услови и за конкретни историски споменици. Преку запознавањето на научната и стручната јавност за улогата на градежните инженери во земјотресната заштита на културноисториските објекти, Институтот се вклучи во низа апликативни проекти во оваа област, помеѓу кои позначајни се: Саат-кулата во Прилеп (XIX век); црквата Св. Никола во Прилеп (XIV век); Возобновување на црквата Св. Пантелејмон, Плаошник (IX век); Реконструкција, санација и сеизмичко зајакнување на манастирската црква Св. Атанасие во Лешок; Возобновување на црквата Св. Богородица во Скопје (XIX век); Санација и зајакнување на црквата Св. Петар и Павле во с. Мешеишта (XIX век) Охрид;

Плаошник, ОХРиД Конструктивна консолидација на црквата во манастирскиот комплекс Трескавец (XIV век) и други. Како резултат на повеќедецениските искуства, може да се каже дека Институтот се гордее со фактот што основа еден интегриран мултидисциплинарен пристап при сеизмичката заштита на исклучително важни културноисториски објекти. Тој пред се подразбира почитување на основните реставраторски и конзерваторски барања и принципи кои се наоѓаат во повеќе меѓународни документи и декларации, како и почитување на процедурите и законската регулатива за објектите од висока категорија. Согласно овој приод, критериумите на сеизмичка сигурност и методот на

искуства на изиис

Заштита на

културното наследство

од зајакнување треба да се дефинираат врз основа на проучувањето на одговорот на конструкцијата на очекувани земјотреси и нејзината сеизмичка стабилност, земајќи ги предвид основните карактеристики и уметничко-историската вредност. Составен дел на овој интегриран пристап е експерименталното испитување на динамичките карактеристики на објектите со техниката на амбиент вибрации, потребни за добивање на личната карта на секој споменик и особено за уточнување на понатамошните анализи. На овој план Институтот има особено богато искуство како во национални, така и во меѓународни рамки преку реализираните истражувања на  бројни споменици во нашата земја,

земјотреси

Плаошник, ОХРиДОХРиД

3

27 august 2010 ПОРТА

31



потоа во Италија, Турција, Бурма, Канада, Азербејџан и други. Покрај ова, при секоја интервенција кај овој тип конструкции треба да се почитува и основнот принцип за обезбедување на максимална заштита на конструкцијата со примена на минимални интервенции. Во исполнувањето на овие барања стручњаците постојано се предизвикани од брзиот развој и подобрените перформанси на новите материјали и техники. Последните години во светот се повеќе се наметнува потребата за примена на композитните материјали во санација на културно историски објекти и споменици. И на ова поле Институтот има

32

3

ПОРТА

27 august 2010

постигнато значајни резултати. Имено, во рамки на проектот ПРОХИТЕЦХ, "Еартхљуаке Протецтион оф Хисторицал Буилдингс бѕ Реверсибле Миџед Тецхнологиес", од 6-тата Европска рамковна програма во Институтот беа извршени експериментални испитувања на сеизмичка виброплатформа на три специфични споменици за чие сеизмичко зајакнување беа применети современи материјали и техники. Моделот на Мустафа-пашината џамија од Скопје и моделот на Фосановата катедрала од Италија, беа испитувани во оригинална состојба и зајакнати со примена на композитни материјали зајакнати со карбонски влакна, додека за моделот на црквата Св. Никола -

Псача беше применета оригинална методологија за сеизмичка базна изолација. Несомнено добрите резултати добиени од комплексната експериментална програма за сите три типови на споменици претставуваат императив за нивна имплементација и во реални услови. Кон неколкуте културно-историски споменици зајакнати со композитни материјали во Италија, Турција, Шпанија, од неодамна се приклучи и Репубика Македонија. Токму охрабрени од ефективноста на применетата метода во рамки на проектот ПРОХИТЕЦХ, во Институтот е изготвен проект за санација и зајакнување на Мустафа-пашината џамија во Скопје со композитни ЦФРП материјали, кој се реализира

во соработка со Министерството за култура и туризам на Република Турција, Министерството за култура на Република Македонија и Националниот конзерваторски центар во Скопје. Почитувајќи го целосно усвоениот интегриран приод, со зајакнување на конструкцијата на Мустафапашината џамија, е извршено подигнување на нивото на сигурноста и сеизмичката стабилност на конструкцијата на објектот, без притоа да се применуваат деструктивни методи или наруши автентичноста на споменикот. Споменатите научноистражувачки и апликативни проекти во ИЗИИС се реализирани во одделот за конструкции на згради и материјали,

earthQuaKe proteCtioN of Cultural heritaGe - iZiis’ eXperieNCe -

C

ultural-historic heritage is the key element of the history and identity of a society, contributing to its economic and total welfare. The natural and technological catastrophes along with the military actions have always been the reason of destruction and degradation of the cultural heritage and have caused serious damage or disappearance of a large number of historic structures, archaeological sites, fine art collections or libraries worldwide.

The list of these traditional hazards that have lately threatened the historic heritage should certainly be amended by the current climatic changes.

Damages to the present modern structures caused by earthquakes have been extremely high, but damage to the historic structure is irreparable. Hence, it is a moral and legal obligation of the present civilization to protect cultural heritage for the purpose of preserving it for the present generations and transfer it, with all its authenticity, to the future generations.

Therefore, within the frames of the research that has been done

by IZIIS, in addition to seismic design and protection of modern structures, particularly noteworthy is the experience acquired in the field of protection of structures pertaining to the cultural historic heritage. In a period of more than 40 years of continuous activities in this sphere, important scientific research projects have been realized by the

манастир трескавец

Institute. These projects have involved experimental and analytical studies, field surveys of historic structures and application of knowledge in seismic protection of important cultural historic structures and monuments.

Immediately after its foundation in 1965, the Institute was involved in the fast reconstruction of the Skopje city after the catastrophic earthquake. In that period and with the then knowledge and available construction materials, a large number of monuments in the central and wider city (the church of St. Panteleimon, XII century, the church of St. Nikita, XIV century, the church of St. Andreas, XIV century, theDaut-Pasha Turkish bath, XV century, the Mustafa Pasha Mosque, XV century, Kursumli-An, XVI century, etc) were repaired and reconstructed by the young engineers, who were fresh employees of the Institute at that time and for whom this was the first experience acquired.

Led by the desire to achieve as greater as possible safety of structures, the most frequently applied technique was injection of the cracks with cement mixture and incorporation of reinforce concrete belt courses.

In the years after, with the placement of the monuments in their deserved place in the field of science and legislation, the knowledge and the experience of the Institute was enriched through the numerous activities noteworthy among which are the projects on renovation of the old town cores along the Adriatic Sea coast after the Monte Negro earthquake, the international project on post-earthquake restoration of the monuments in Pagan, Burma realized in cooperation with UNDP and UNESCO as well as the project on structural consolidation and conservation of the

historic city of Angkor in Cambodia realized in cooperation with the World Monument Fund. Within the frames of all these projects, the Institute realized ample field, experimental and analytical studies for finding the most appropriate methods for repair of the specific structures, particularly historic buildings and sacral structures.

A new quality, not only in the national approach to protection of historic monuments located in seismic areas, was established with the multidisciplinary, specific and original scientific research projects for development of the most appropriate methodology for conservation, restoration, repair and seismic strengthening of Byzantine churches (9 – 14 century) realized in continuity from 1990 to 2000 in cooperation with the Getty Conservation Institute, GCI, USA, PHARE Cultural Development Programme and the Republic Institute for Protection of Cultural Monuments of Macedonia, RZZSK. The effectiveness of the traditional versus modern methods of strengthening was investigated through complex experimental seismic shaking table tests of a model of a prototype church to a large geometrical scale, which was realized, in fact, for the first time in the world.

Confirmation of the value and the undoubted contribution of the results from this activity that lasted many years was the publication of the scientific monograph entitled “Conservation and Seismic Strengthening of Byzantine Churches in Macedonia” (authors: P. Gavrilovic, W.S. Ginell, V. Shendova and L. Shumanov) published by GCI LA, USA in English language in 2004.

Soon, there came the recognition by the domestic scientific public, the highest state award “Goce Delcev” for scientific achievement 

во сорабокта со Лабораторијата за динамички испитувања, потоа одделот за геотехника и специјални објекти и одделот за природни и технолошки хазарди и екологија. Специфичното сеизмичко зајакнување на објектите од културното наследство, кое ќе обезбеди потребна носивост и деформабилност на објектот за прифатливо ниво на сеизмички ризик, но и сочувување во сета негова изворност за идните генерации, ќе биде мотивација и предизвик за вработените во ИЗИИС и во иднина

проф. д-р Вероника ШеНДОВа, раководител на Оддел: Конструкции на згради и материјали, анализа, проектирање и тестирање

манастир лешок

3

27 august 2010 ПОРТА

33



of special interest for the Republic of Macedonia for the year 2004.

After the realization of these projects, IZIIS became partner of the national institutions for protection of cultural heritage in Macedonia which enabled direct application of the knowledge acquired and the results from the long year scientific-research activities in actual conditions and on specific cultural historic monuments. Through the familiarization of the scientific and professional public with the role of the civil engineers in earthquake protection of cultural historic structures, the Institute got involved in a number of applicative projects in this field noteworthy among which are: the Clock Tower in Prilep (XIX century), the church of St. Nicholas in Prilep (XIV century), the restoration of the church of St. Panteleimon, Plaoshnik (IX century), reconstruction, repair and seismic strengthening of the monastic church of St. Athanasius in Leshok, restoration of the church of the Holy Virgin in Skopje (XIX century), repair and strengthening of the church of St. Peter and Paul in v. Mesheishta (XIX century), Ohrid, structural consolidation of the church in the monastic compound Treskavets (XIV century) and other.

As a result of the many decades of experience, it can be said that the Institute is proud of the fact that it has established and integrated multidisciplinary approach to seismic protection of extraordinarily important cultural historic structures. This, first of all, means observation of the principal restoration and conservation requirements and principles that are contained in a number of international documents and declarations as well as observation of the procedures and legislative regulations for the high

category structures. In accordance with this approach, the seismic safety criteria and the strengthening method should be defined on the basis of a study of the response of the structure to expected earthquakes and its seismic stability taking into account the main characteristics and the artistic historic values. A constituent part of this integrated approach is the experimental testing of the dynamic characteristics of the structures by using the ambient vibration technique necessary for the creation of the identity card of each monument and particularly for exact specification of further analyses. To that effect, the Institute particularly has extensive experience in both national and international frames acquired through realized investigations on numerous monuments in our country, Italy, Turkey, Burma, Canada, Azerbaijan, etc. In addition, at each intervention on this type of structures, the main principle of providing maximum protection to the structure by minimal interventions, should be respected.

In satisfying these requirements, the experts are permanently challenged by the fast development and improved performances of the new materials and techniques. For the last years, there is an increasing need for application of composite materials in repair of cultural historic structures and monuments worldwide.

In this field also, the Institute has achieved important results, Namely, in the frames of PROHITECH project “Earthquake Protection of Historical Buildings by Reversible Mixed Technologies” within the 6th European Framework Programme, experimental shaking table investigations were performed at the Institute on three specific monuments, whose seismic

strengthening was performed by modern materials and techniques.

The model of the Mustafa Pasha mosque from Skopje and the model of the Fossanova cathedral from Italy were tested in their original state and the state of being strengthened by application of composite materials strengthened by carbon fibers, whereas an original methodology of seismic base isolation was applied on the model of the St. Nicholas church from Psacha. Undoubtedly, the good results obtained by applying this complex experimental programme on all three types of monuments is an imperative for their implementation in reality.

The Republic of Macedonia has recently joined the trend of strengthening of cultural historic monuments by composite materials as practiced in

Italy, Turkey and Spain. Encouraged by the effectiveness of the application of this method in the frames of PROHITECH project, a project on repair and strengthening of the Mustafa Pasha mosque in Skopje by use of composite CFRP materials was elaborated at the Institute and is being realized in cooperation with the Ministry of Culture and Tourism of the Republic of Turkey, the Ministry of Culture of the Republic of Macedonia and the National Conservation Centre in Skopje. Respecting thoroughly the adopted integral approach, with the strengthening of the Mustafa Pasha mosque, the level of safety and seismic stability of the structure was raised without applying destructive methods or disturbing the authenticity of the monument.

The mentioned scientific research and applicative projects at IZIIS were realized at the Department of Building Structures and Materials in cooperation with the Dynamic Testing Laboratory, the Department of Geotechnics and Special Structures and the Department of Natural and Technological Hazards and Ecology.

Specific seismic strengthening of the structures belonging to the cultural heritage which will provide the necessary bearing capacity and deformability of the structures for the acceptable level of seismic risk and preservation of their entire authenticity for the future generations will be motivation and challenge of the IZIIS’ employees also in future

Prof. Dr. Veronika Shendova 34

3

ПОРТА

Head of Department: Building Structures and Materials: Analysis, Design and Testing 27 august 2010

veronika

35

3

ПОРТА

27 august 2010

рубрика

3

27 august 2010 ПОРТА

35

земјотресот во Abruzzi од 6 април 2009

Голем предизвик за италијанската Служба за национална цивилна заштита

aвионски снимки на два кампа 36

3

ПОРТА

30 јули 2010

На 6-ти април 2009, во раните утрински часови (3:32), земјотрес со Mw 6.3 го погоди градот L’Aquila и подрачјето околу него во централна Италија при што предизвика 308 жртви. Земјотресот се карактеризираше со максимален интензитет од MCS IX-X и максимално забрзување на тлото од 0.66 g. Главниот удар беше проследен со илјадници афтер шокови. Во рамките на првите три недели, се појавија преку 4,000 афтер шокови, од кои седум беа со магнитуда поголема од Mw 5.0.

В

о рок од половина час од случувањето на настанот, симулирачкото сценарио, подготвено од страна на Одделот за цивилна заштита (DPC), јасно укажа на сериозните последици во однос на бројот на лицата настрадани во рушењето на зградите, 200 - 2.200, бездомни луѓе, 8.700 - 54.000, срушени или неупотребливи згради, 4.000 - 24.000. Реалните бројки не беа многу поголеми од просечните. Вредностите на епицентралните максимални забрзувања на тлото од 0.37g до 0.66g, добиени во текот на првиот час од националната мрежа на инструменти за регистрирање силни движења, како и првите податоци од самото место, ги потврдија драматичните последици од земјотресот. За помалку од еден час по главниот удар, тимови експерти дојдоа во епицентралното подрачје за да извршат оцена на дистрибуцијата на штети. На 7-ми април беше исцртано макросеизмичкото поле на поголемиот дел од оштетеното подрачје.

Влијанијата беа разорнувачки поради густината на населението во погоденото подрачје при што епицентарот беше лоциран на само неколку километри од центарот на L’Aquila, град со околу 75.000 жители и важен историски центар. Многу повредливи згради беа сериозно оштетени или срушени при што голема штета претрпе и историското наследство. Уште повеќе, бидејќи L’Aquila е главен град на регионот Abruzzi, со рушењето на многу државни згради, беа нарушени и клучните активности во регионот.

Националната служба за цивилна заштита (SNPC) беше веднаш активирана под раководство на DPC. Сите министерства, региони, провинции и општини претставуваат компоненти на SNPC и соработуваат во случај на вонредна ситуација на национално ниво. Оперативните структури како што се Националната бригада за гаснење пожари, полицијата, армијата, морнарицата, воздушните сили, карабиниерите, националните шумарски служби и финасиската полиција учествуваат во активностите на SNPC. Компаниите поврзани со патниот и железничкиот транспорт, доставување на електрична енергија и телекомуникациите, исто така се дел од системот. Треба да се напомене и силната врска со академската заедница. Утрото во 4.40 часот, Оперативниот комитет со сите компоненти на SNPC, се состанаа во Рим. Веќе во 9:00 часот, во школата на Финансиската полиција во L’Aquila, беше формирана Командно-контролна дирекција (DiComaC). Вкупниот број на оператори во рамките на главните оперативни компоненти на SNPC (пожарникари, војска, полиција, Црвен Крст, доброволци) изнесуваше 8.000 уште првиот ден, 10.000 вториот ден и 12.000 во наредните денови и во текот на многу месеци. Операциите за трагање и спасување започнаа неколку часа по настанот и траеја една недела. Од рушевините на паднатите згради

беа извлечени 308 мртви тела и повеќе од стотици живи луѓе. Уште од првите моменти беше активирана помош до населението од аспект на обезбедување на соодветни засолништа за бездомните луѓе. Беа замислени две решенија: шатори за луѓето што сакаа да останат во близина на нивниот дом, а хотели за другите. Во L’Aquila и во соседните подрачја, уште во првите денови, беа веднаш поставени многу кампови и шатори. Максималниот број на шатори и кампови беше 5.957 и 171, соодветно. Во еден шатор беа сместени максимален број од осум луѓе. Максималниот достигнат број на луѓе на кои им беше пружена помош беше 67.459. Во шаторите беше обезбедена електрична енергија, греење и клима (за време на летото), а во тоалетите беше обезбедена проточна вода како и тушеви. За време на првите два месеца беа организирани 107 отворени кујни и 47 медицински станици. На населението исто така му беше обезбедена и психолошка и социолошка помош. Неколку технички активности започнаа веднаш по земјотресот и беа извршени во наредните недели и месеци како поддршка на управувањето со вонредната ситуација и фазата после катастрофата, со инволвирање на стотици истражувачи. Собирањето и обработката на податоци од мрежата на инструменти за регистрирање на силни движења продолжи во текот на неколку месеци. Научните инситутици инсталираа многу сеизмометри и акцелерометри кои обезбедуваа регистрации на афтер шоковите за последователните истражувања за микрореонирање и идни научни истражувања. На многу конструкции беа инсталирани привремени акцелерометарски системи кои вршеа мониторинг на однесувањето на важни згради. Макросеизмичките истражувања продолжија во текот на неколку недели после настанот. На крајот беа истражени 315 локации. За две села погодени со локална амплификација беше припишан максимален интензитет од IMCS = IX-X, додека четири локалитети беа изложени на интензитет од I¬MCS=IX. Повеќе од 130 локалитети кои припаѓаат на 57 општини беа погодени со IMCS ≥VI . Оцената на штети и употребливост на јавните и приватните згради претставуваше најтешка техничка активност од аспект на потребни ресурси (околу 6.000 експерти). Таа имаше големо влијание врз управувањето со вонредната ситуација и фазата на реконструкција.

Истражувањето беше координирано од страна на DPC со користење на добро воспоставена постапка, со значителна поддршка од регионите, провинциите, ошштините, пожарникарите, воените корпуси и истражувачките институции, како и националните совети од професионалци. Во периодот од два месеца после земјотресот, беа извршени околу 50.000 инспекции, а до 28 септември, бројот на извршените инспекции се зголеми на повеќе од 72.000. Дневното ажурирање на резултатите од истражувањето овозможи дневна оцена на глобалните штети врз основа на достапните статистички податоци. Повеќе од 50% од зградите посетени од инспекциските тимови беа употребливи веднаш (категорија А), додека околу ÷ од вкупниот број беа тешко оштетени (или срушени) така што истите не можеа да се користат пред да се изврши санација и реконструкција (категорија Е). Категориите Б и Ц беа припишани на зградите за кои беа неопходни мали санации и истите изнесуваа 16% од зградите, додека 5% од зградите не можеа да се користат поради надворешни ризици (категорија Ф). Културното наследство заслужуваше посебно внимание поради сложеноста на неговото однесување. За црквите и старите палати беа користени различни и подетални инспекциски формулари. Беа извршени скоро 1.800 инспекции. Релевантните статистики ја покажаа многу поголемата сеизмичка повредливост на спомениците. Покрај инспекцијата на зградите и другите конструкции, беа извршени и многу истражувања (околу 130) за верифицирање на геолошките и хидрогеолошките критични услови со цел да се донесат брзи одлуки и контра мерки. Тие главно се однесуваа на лизгање на земјиште активирано со главниот удар и афтер шоковите. После првото организирање во шатори или хотели, за повеќето што беа далеку од епицентралното подрачје, мораше да се пронајде решение за привремено долгорочно сместување во близна на градовите и селата. Беа замислени четири различни решенија за околу 30.000 бездомници. Едно од решенијата се засновуваше врз сместување во неупотребени апартмани, второто вклучуваше помош во пари за семејства кои требаа самите да најдат живеалиште. Ове две решенија можеа само да го ограничат, но не и да го избегнат градењето 

3

27 august 2010 ПОРТА

37



на нови префабрикувани згради преку проектите C.A.S.E. и M.A.P. Проектот C.A.S.E. беше осмислен за изградба на трајни и комфорни трикатни згради, со подземен паркинг, во опкружување со зеленило, со ограничено користење на земјиште. Тој беше усвоен само за внатрешноста на општината L’Aquila за да реши повеќе од 50% од вкупното побарување за привремено долгорочно сместување за околу 15.000 луѓе. Проектот C.A.S.E. се карактеризира со најнапредни решенија на индустријата за градење на префабрикувани згради во однос на сеизмичка сигурност, комфор, одржливост и еко-компатибилност. Секако дека брзината на градење беше главен предуслов, при што целта беше да се изградат околу 4.500 станови во рок од 6 – 9 месеци. Техничкото решение кое гарантира максимална сеизмичка сигурност се засновува врз сеизмичка изолација. Изолатори од типот на клатно се поставуваат меѓу зградата и нејзниот фундамент. Конфигурацијата усвоена за C.A.S.E. е сосема оригинална и дава максимален бенефит во однос на проектирањето, конструктивните и функционалните потреби. Таа се карактеризира со две идентични армирано бетонски плочи со големина од 21x57x0.50 m. Долната плоча претставува фундамент, додека горната плоча која лежи на 40 столбови и 40 изолатори на врвот од столбовите, ја претставува основата на зградите. Меѓу двете плочи има паркинг со 32-34 места. За 185 згради во рамките на проектот беа усвоени 16 различни типови згради, при што се добија прифатливи архитектонски варијации. 50% од нив беа дрвени конструкции, 30% беа армирано бетонски конструкции и 20% беа челични конструкции. Беа изградени 19 населби со по 3 до 25 згради. Тие зафаќаат 1.200.000 квадратни метри земја. 4.449 апартмани имаат вкупна корисна површина од 330.000 квадратни метри, додека на површина од 220.000 квадратни метри од плочите, поместени се околу 6.000 паркинг места. Со зелени површини се покриени 600.000 квадратни метри. Употребени се 7.400 изолатори од типот на клатно што резултира со најголема примена на сеизмичка изолација во светот. Работите почнаа на 8 јуни, а првите 4.000 апартмани беа предадени на 29 септември. На 19 февруари, сите 185 згради беа предадени на нивните станари. Во почетокот, проектот M.A.P. имаше

38

3

ПОРТА

27 august 2010

за цел да реализира мали независни куќи со ограничен век на траење. Ова решение значи окупација на голема земјишна површина. Беше замислено тоа да ги опфати луѓето од малите села, вон општината L’Aquila. Проширувањето на проектот M.A.P. на некои села од општината L’Aquila бараше двокатно мултимодуларно решение кое покрива многу помалку земјишна површина. Во 141 подрачје беа реализирани вкупен број од 3.535 M.A.P.-ови, од кои 19 во селата на општината L’Aquila, со вкупно 1.273 модули и 121 во другите општини, со вкупен број од 2.262 модули. Вкупниот број на згрижени луѓе во рамките на M.A.P. е околу 8.500. M.A.P. претставуваат дрвени куќи со добри стандарди во однос на комфорот и големината. Освен некои M.A.P. населби, финансирани со донации, кои беа завршени во август и септември, првиот повик за тендери беше објавен на 18 јуни, а првите M.A.P.-ови беа предадени на населението вон L’Aquila на 21 октомври. Во внатрешноста на општината L’Aquila, проектот започна подоцна, а првото предавање се случи на 30 декември 2009. По земјотресот, училиштата во оштетеното подрачје останаа затворени. Редовното започнуање на новата учебна година на 21 септември уште веднаш стана една од стратешките цели, кои требаше да се постигнат за да им овозможи на многу семејства да се вратат од хотелите и куќите на брегот. Поради тоа беа вложени големи напори за да се обнови целиот капацитет во однос на бројот на ученици пред настанот. Беше донесена посебна стратегија за неопходните работи за рехабилитирање на оштетените училишта и градење на нови привремени префабрикувани школски модули, наместо тешко оштетените школски згради. Програмата започна во мај 2009 и практично беше завршена до крајот на септември 2009. Таа се состоеше од санација и зајакнување на 35 лесно до средно оштетени школски згради за околу 7.000 ученици во L’Aquila и 24 вон L’Aquila, како и изградба на 32 префабрикувани школски згради (MUSP) за 6.000 ученици, со високи стандарди во однос на комфорот. Во фазата после катастрофата, за споменичните згради главно беа извршени привремени работи за да се спречи понатамошно оштетување, да се обезбеди сеизмичка сигурност за време на идните реставраторски работи, и во некои случаи, да се овозможи нивна

непосредна употреба. Рационални интервенции беа извршени од страна на пожарникарите, при што, често се користеа затеги место потпирачи. Добиени се неколку предности од кои најважната е што улиците и местата пред фасадите на зградите беа ослободени. Привремени работи беа извршени на околу 200 згради, главно цркви. Големи напори беа вложени особено за двете најважни цркви во L’Aquila кои беа тешко оштетени. За нивна делумна повторна употреба, беа извршени сложени привремени работи. Однесувањето на инфраструктурата во подрачјето L’Aquila (односно, патната мрежа, водоводната, гасоводната, електричната мрежа, водоводот и канализацијата, телекомуникациите) може генерално да се смета за добро, доколку се спореди со обемните штети на зградите. Сепак, се појавија штети и застој во услугите што бараше итни поправки . Од извештаите може да се заклучи дека управувањето со инфраструктурните мрежи во вонредна ситуација обезбеди брз одговор на земјотресот. Тоа е поради тоа што: (1) пристапот до главните оштетени површини после земјотресот беше забранет и (2) управувањето со вонредна ситуација беше ефективно во однос на ограничувањето на прекинот на основните услуги. Почеток на реконструкцијата Премиерот издаде декрети за санација и реконструкција на приватните оштетени згради неколку месеци по земјотресот, односно на 6-ти јуни 2009, за згради со категорија на употребливост „А“, „Б“, „Ц“, на 9-ти јули за згради од категоријата „Е“ и на 12 ноември за ѕидани згради. Во моментот, посебна грижа задаваат комплицираните проблеми поврзани со нарушувањата на историскиот центар на L’Aquila и некои помали градови. По настанот, забележани се значителни амплификации, како и влијанија од нестабилност на тло. DPC промовира мултидисциплинарни студии за сеизмичко микрореонирање, веднаш после првата фаза на вонредната состојба за да ги стави мапите на микрореонирање достапни за реконструкција на повеќето подрачја во кои беа забележани оштетувања. Беше вклучена група од 200 истражувачи и експерти. Активностите беа извршени во согласност со Инструкциите за микрореонирање. Тие започнаа во јуни, а завршија во ноември 2009.

Надворешен изглед на зграда во населбата Cese di preturo.

Сеизмички изолатор кај C.a.s.e зграда

Зајакнување на надворешните врски меѓу гредите и столбовите со користење на јаглеродни влакна

авионски снимки на една населба од проектот C.a.s.e. (Bazzano) од 29 октомври, 2009, изградени се 21 зграда и населени со околу 1600 луѓе Мапите сега се достапни преку веб страницата www.protezionecivile.it. Земјотресот во Abruzzi од 6 април 2009, беше голем предизвик за капацитетот на одговор на италијанската Служба за национална цивилна заштита. Активностите во вонредната ситуација и во времето по истата наполно ја постигнаа нивната цел. На населението навремено му беа обезбедени краткорочни засолништа како и долгорочни привремени и комфорни решенија за домување. Исто така, процесот на реконструкција започна неколку месеци после настанот, со цел да се забрза конечното враќање во нормална состојба за најмалку дел од населението. Најсложените проблеми во

врска со реконструкцијата сега се однесувааат на историските центри и културното наследство. Проблемите што треба да се решат се многу и различни. Земајќи ги предвид овие добро познати проблеми, привремените решенија за домување, кои се замислени и реализирани во фазата веднаш после катастрофата, се комфорни и трајни така што на населението му се вратени нормалните животни услови

Долче МАУРО

Статистика на категориите на употребливост од истражувањата за оцена на штетите/ употребливост на зградите

Макросеизмичко поле добиено како резултат од истражувањата

3

27 august 2010 ПОРТА

39



The April 6,2009 Abruzzi Earthquake At 3:32 a.m. on April 6, 2009, a Mw 6.3 earthquake struck the town of L’Aquila and the surrounding in Central Italy, causing 308 casualties.

The shake was characterized by maximum MCS Intensity IX-X and maximum peak ground acceleration 0.66g. The mainshock was preceded by a swarm, started at the end of 2008. The mainshock was followed by thousands of aftershocks. Within the first three weeks, over 4,000 aftershocks occurred, 7 of which with magnitude greater than Mw 5.0.

The effects were devastating, due to the population density in the stricken area, the epicenter being located just few kilometers far from the centre of L’Aquila, a city with about 75000 inhabitants and an important historical centre.

Many vulnerable buildings were severely damaged and collapsed, with a tremendous impact on the cultural heritage. Moreover, L’Aquila being the capital of the Abruzzi Region, the main public activities were interrupted or spoiled by the collapse of many public buildings.

Emergency Management The simulation scenario prepared by the Civil Protection Department (DPC) in half an hour from the event made it clear the serious consequences in

terms of number of persons involved in building collapses, 200 ÷2200, homeless people, 8700 ÷ 54000, collapsed or unusable buildings, 4000 ÷ 24000. The real figures turned out to be not much higher than the average.

The values of the epicentral peak ground accelerations, from 0.37g up to 0.66g, collected in the first hour from the national strong motion network (RAN), as well as the first information from site, confirmed the dramatic consequences of the quake. Less than a hour after the mainshock, teams of experts moved to the epicentral area to carry out a survey of the damage distribution. At the end of the 7th April the macroseismic field of the most damaged area was depicted.

The National Civil Protection Service (SNPC) was immediately activated under the coordination of DPC. All the ministries, regions, provinces and municipalities are components of SNPC and cooperate in case of a national emergency. Operational structures, such as National Fire-fighters, Police, Army, Navy, Air Force, Carabinieri, State Forest Corps and Financial Police contribute to SNPC actions. Companies of road and railway transportation, electricity, telecommunication are also part of the system. Worth to mention is the strong link to the academic community. At 4.40 a.m. the Operational Committee with all the components of SNPC, was convened in Rome. At 9:00 a.m. the Direction of Command and Control (DiComaC) was established at the Financial Police school of L’Aquila. The total number of operators of the main operational components of SNPC (firefigthers, army, police, redcross, volunteers) was about 8000 the first day, 10000 the second day, then 12000 in the following days and for many months.

Search and rescue operations

started few hours after the event and lasted one week. 308 corps were retrieved and more than hundred alive people were extracted from the ruins of collapsed buildings.

The assistance to the population was activated since the first moments to provide suitable shelters for homeless people. Two solutions were conceived: tents for people willing to stay near home, hotels for the others. Many camps of tents were immediately set up in L’Aquila and in the nearby municipalities since the first days. The maximum reached number of tents and camps was, respectively, 5957 and 171. Tents for maximum 8 people were used. The maximum reached number of assisted people was 67459. Electricity, heating and air conditioning (during summer) were provided in tents, running water in toilets and showers.

107 field kitchen and 47 advanced medical posts were arranged during the first two months. Psychological and sociological assistance was also provided to the population.

Several technical activities were started soon after the quake and carried out in the following weeks and months to support the management of the emergency and the post-emergency phase, with hundreds of researchers fully involved. The collection and processing of data from the strong motion network continued for some months. Many seismometers and accelerometers were installed also by scientific institutions, producing aftershock records for the subsequent microzonation studies and future scientific studies. Many structures were also monitored with temporary accelerometric systems monitoring the behavior of important buildings.

Macroseismic surveys continued for some weeks after the event. At the end, 315 localities were surveyed.

The maximum intensity value IMCS = IX-X was assigned to two villages affected by local amplification, whereas four localities suffered an intensity I¬MCS=IX. More than 130 localities, belonging to 57 municipalities, experienced IMCS ≥VI. The damage and seismic usability assessment of public and private buildings was the most demanding technical activity in terms of needed resources (about 6000 experts).

It has a strong impact on the management of the emergency and on the reconstruction phase. The survey was coordinated by DPC using a well established procedure, with a substantial support from Regions, Provinces, Municipalities, Firemen Corps, and research institutions, and the national councils of professionals.

Two months after the quake, about 50,000 inspections had already been carried out, increasing up to more than 72,000 by September 28. A day by day updating of the survey results enabled a daily global damage assessment based on the available statistical data. Final results are summarized in fig. 3. More than 50% of the inspected buildings were immediately usable (cat. A), while about ¼ of the total resulted so severely damaged (or collapsed) that they cannot be used before important repair or reconstruction works are made (cat. E). Intermediate situations (cats.

B and C), needing minor repair works, are relevant to 16% of the building population, while 5% cannot be used because of external risks (cat. F).

Cultural heritage deserved a special attention, due to the complexity of their behavior. Different and more detailed inspection forms were used for churches and ancient palaces. Almost 1800 inspections were carried out.

Relevant statistics are reported in Fig. 4, showing the much higher seismic vulnerability of monumental buildings.

Besides the inspections of buildings and other structures, so far described, many surveys, about 130, were carried out to verify geological and hidrogeological critical conditions, aimed at taking immediate decision on countermeasures. They were mainly related to landslides activated by the mainshock and aftershocks.

Post-Emergency

The collapse of the dome of the Basilica of Santa Maria di Collemaggio in L’Aquila 40

3

ПОРТА

27 august 2010

After the first arrangement in tents or in hotels, most of which far from the epicentral area, a solution for a temporary long term housing arrangements near the original towns and village had to be found.

Four different solutions were conceived for the about 30000 homeless people. One is based on

the requisition of unused apartments, the second is based on a monetary contribution to families to find autonomous lodging arrangements.

These two solutions could only limit, not to avoid, the construction of new prefabricated buildings, through the projects C.A.S.E. and M.A.P..

The Project C.A.S.E. was conceived to realize durable and comfortable threestory buildings, with an underground parking, in a green environment, with a limited land consumption. It was only adopted inside the municipality of L’Aquila, to solve more than 50% of the total temporary long-term housing demand, i.e. for about 15000 people.

The Project C.A.S.E. is characterized by the most advanced solutions of the prefabricated building construction industry, in terms of seismic safety, comfort, sustainability and ecocompatibility. Obviously construction speed was a primary prerequisite, the objective consisting of realizing about 4500 apartments, in 6-9 months.

The technical solution to guarantee the maximum seismic safety is based on seismic isolation. Isolators of the pendulum type are arranged between the building and its foundation. The configuration adopted for C.A.S.E. is quite original and maximizes the benefits, related to design, constructive and functional exigencies.

It is characterized by two identical reinforced concrete plates, whose size is 21x57x0.50 m. The lower plate is the foundation structure, while the upper plate, supported by 40 columns and 40 isolators on top of the columns, is the basement of the buildings. Between the two plates there is a parking with 32-34 car places. 16 different building types have been adopted for the 185 buildings of the Project, thus producing an agreeable variety of architectures. 50% of them has timber structure, 30% reinforced concrete structure and 20% steel structure.

19 settlements, each with 3 to 25 buildings, have been realized. They occupy 1.200.000 sqm of land. The 4449 apartments have a total dwelling surface of 330000 sqm, while in the 220000 sqm of plates about 6000

parking car places are arranged. About 600000 sqm are devoted to green areas. 7400 pendulum isolators have been used, resulting in the hugest application of seismic isolation in the world. The works started on June 8 and the first 400 apartments were delivered on September 29. On February 19 all the 185 buildings were delivered to their inhabitants.

The Project M.A.P. was initially aimed to realize small independent houses, with a limited lifetime. This solution implies a large land occupation, so that it was conceived to host people of small villages, outside the municipality of L’Aquila. The extension of the M.A.P. Project to some villages of the Municipality of L’Aquila required a two-story multimodule solution , which is much less land-consuming. A total number of 3535 M.A.P.’s has been realized in 141 areas, 19 of which in the villages of the Municipality of L’Aquila, with a total of 1273 modules, and 121 in other municipalities, with a total of 2262 modules. The total number of people to be hosted in M.A.P.’s is about 8500. M.A.P.’s are timber houses with good comfort standards and size. Apart from some M.A.P. settlements funded by donations, that were completed in August and September, the first call for tender was made on June 18, and the first M.A.P.’s were delivered to the population on October 21 outside L’Aquila. Inside L’Aquila Municipality, the Project was started later and the first deliver was on December 30, 2010.

After the earthquake, schools remained closed in the damaged area. The regular start of the new scholar year on September 21 appeared immediately to be one of the strategic objectives to achieve in order to enables many families to return from the coast hotels and houses. Therefore a big effort was made in order to reset the full capability with respect to the number of students before the event. A specific strategy for the works needed to rehabilitate damaged schools and construct new temporary prefabricated scholar modules in place of the severely damaged school buildings was set up.

The program was started in May 2009

and was practically completed by the end of September 2009. It consisted of works for repair and strengthening of 35 slightly or moderately damaged school buildings for about 7000 students in L’Aquila and 24 out of L’Aquila, and the construction of 32 prefabricated temporary school buildings (MUSP) for 6000 students, with high comfort standards.

Monumental buildings in the postemergency phase were mainly subjected to the execution of provisional works, in order to avoid further damage, assure seismic safety during future restoration works and, in some cases, allow for their immediate use. Rational interventions were realized by firefigthers, very often using tendons instead of shoring. Several advantages are obtained, the most important one being that streets and spaces in front of the building façades are free.

About 200 buildings, mainly churches, have been subjected to provisional works. A big effort was made for the two most important churches in L’Aquila, that were severely damaged.

Complex provisional works have been made for their partial re-use.

Performance of lifelines in the L’Aquila area (i.e., road network, water distribution, gas distribution, power distribution, water distribution and treatment, telecommunications) may be considered generally good if compared to the extended losses in buildings. Nevertheless damage and service downtime, which required recovery and emergency management, occurred. From the reported investigations it is concluded that the emergency management of the lifelines networks provided a rapid and resilient response to the earthquake. This is because: (1) the main damaged areas were evacuated after the earthquake and their access was prohibited; and (2) the emergency management was effective in limiting the downtime of essential services.

Reconstruction start Ordinances of the Prime Minister for the repair and the reconstruction of

private damaged buildings were set up and promulgated few months after the earthquake, on June 6, 2009, for buildings with usability grade “A”, “B”, “C”, on July 9, 2009 for “E” buildings, and on November 12, 2009 for masonry building complex. A specific concern is now deserved by the complicated problems determined by the disruption of the historical centre of L’Aquila and some small towns.

Significant amplifications, as well as soil instability effects, were detected after the event. DPC promoted seismic microzonation multidisciplinary studies soon after the first emergency phase, to make microzonation maps available for the reconstruction in the most damaged areas. A group of about 200 researchers and experts were involved.The activities were carried out in compliance with the Guidelines for Microzonation. They started in June 2009 and ended by November 2009. Maps are now available through the web site www.protezionecivile.it.

The April 6, 2009 Earthquake of Abruzzi was a big challenge for the response capability of the Italian National Civil Protection Service. The emergency and post-emergency activities have fully achieved their objectives. Short term shelters and long term temporary comfortable housing solutions have been timely provided to the population. Also the reconstruction process started a few months after the event, with the aim of speeding up the final recovery of normality for at least a part of the population.

The most complex problems for the reconstruction are now relevant to the historical centers and to the cultural heritage. The difficulties to be solved and overcome are many and multiform. Taking into account these well-known difficulties, the temporary housing solutions conceived and realized in the post-emergency phase are comfortable and durable, so that the normal life conditions are now recovered by the population

Dolce Mauro

3

27 august 2010 ПОРТА

41

ИЗЗИС во рамковната програма FP7

Проект УРЕДИТЕМЕ - Обновување на истражувачките

капацитети У

ште од објавата на програмата FP7, Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија – ИЗИИС зема активно учество, односно аплицира со предлог проекти на повиците објавени од страна на Европската комисија. Треба да се нагласи дека во почетокот на оваа програма, македонските научноистражувачки институции не можеа да бидат координатори, односно носители на проект. Откако Македонија стана полноправен член на оваа програма, се отворија уште поголеми можности за пристап кон европските фондови. Во истиот момент, ИЗИИС се вклучи во аплицирањето за проекти и тоа мошне успешно. ИЗИИС беше меѓу првите институции од Македонија на кои им беше одобрен проект за финансирање од FP7 програмата во кој беше координатор – носител на сите проектни активности. Проектот се однесува на REG-POT програмата за подигнување и обновување на истражувачките и кадровските капацитети. Предлог проектот беше оценет со највисоки оценки, 14.5 од можни 15 и беше започнат процесот на преговарање. По успешните преговори, проектот беше одобрен за финансирање. Проектот УРЕДИТЕМЕ (Обновување на истражувачката опрема за динамичко тестирање на модели во голем размер) е предвиден да се реализира во времетраење од 30 месеци, почнувајќи од април 2009 година. Основна цел на овој проект е обновување на истражувачките капацитети на ИЗИИС.

42

3

ПОРТА

27 august 2010

Со реализирање на проектните активности се планира да се постигне следново: обновување на постојниот аналоген контролен систем на биаксијалната вибро платформа. Тој треба да се замени со дигитален контролен систем при што се очекуваат подобри перформанси на вибро платформата и нејзина фунционалност во наредните 20 години. Вибро платформата е, и ќе биде главна експериментална постројка која ќе се предлага за соработка во рамките на FP7 и други предлог проекти кои ќе ги финансира Европската комисија, како и за соработка со индустријата во истражувања за нивните развојни проекти. Потоа, унапредување на Лабораторијата за динамика на почви и фундаменти: активностите на оваа лабораторија главно се извршуваат преку лабораториски тестови, истражувања на лице место и нумерички анализи. Треба да се напомене дека ова е единствена лабораторија на територијата на Република Македонија која првенствено се занимава со истражување на динамиката на почвите и сеизмичките геотехнички хазарди. Целта на овој проект е подигнување на квалитетот на постојната опрема. Во лабораторијата се инсталира нов триаксијален систем за статичко и динамичко тестирање на почвени примероци. Системот е со извонредни технички карактеристики кои овозможуваат реализација на огромен опсег на тестови. Покрај елемент тестови

кои можат да се вршат со новата триаксијална опрема, се планира да се конструира и т.н.“ламинарен контејнер на смолкнување”. Овој контејнер ќе го зголеми капацитетот на лабораторијата и ќе овозможи динамичко тестирање на големи гео-модели на вибро платформата, придобивка со која за сега може да се пофалат само мал број истражувачки центри во светот. Со обновувањето и надоградувањето на постојните истражувачки капацитети целта е да се премости јазот во техничките можности во однос на европските и светските истражувачки центри. Со реализацијата на овој проект, ИЗИИС de facto и de jure ќе стане активен член на европската истражувачка заедница. И конечно, ангажирање на помладиот кадар и нивно инфицирање со таканаречениот „вирус на научно истражување“ и спречување на одливот на млади научни кадри надвор од Македонија. За да се зголеми соработката во главната сфера на активности на ИЗИИС, ќе се создаде мрежа на истражувачки центри од земјите членки на ЕУ. Во овој проект, нивната улога ќе биде да придонесат во зајакнувањето на соработката како и размената на знаења и искуства преку транс-национални двосмерни привремени мисии на истражувачки кадар од селектираните истражувачки центри и ИЗИИС. Учество во проектот земаат следните центри : Европска лабораторија за оцена на конструкции – ELSA, Испра, Италија (http://elsa.jrc.it). Истражувачки центар

за земјотресно инженерство – EERC, Оддел за градежно инженерство, Универзитет во Бристол, Обединето Кралство (http://www.bris.ac.uk/ civilengineerig/research/dynamics/eerc/). Laboratorio Nacional de Engenharia Civil (LNEC), Лисабон, Португалија (wwwt.lnec.pt). Селектираните мрежни партнери и нивниот одличен историјат, како и сличните научни интереси на истражувања со ИЗИИС, гарантираат генерирање на едно исклучително ниво на квалитет во проектот. Можен начин за зајакнување на истражувачкиот потенцијал на ИЗИИС е мобилизирање на човековите ресурси меѓу селектираните мрежни партнери и ИЗИИС преку организирање на размена на кадар и ширење на резултатите од истражувањата. На крајот од проектот, во ИЗИИС ќе бидат организирани работилници за државната администрација и професионалците од нашата земја, како и искусни истражувачи од соседните земји и странство, како и семинар за обука на млади истражувачи од лабораториите за тестирање на конструкции од соседните земји при што истите ќе бидат насочени кон запознавање со оваа технологија на истражувања, планирање на заеднички проекти и зајакнување на соработката. Исто така, се очекува експерти од партнер лабораториите во ЕЗ да земат учество во работилницата и семинарот како предавачи.

Влатко Шешов

IZZIS joins Seventh Framework Programme

Project UREDITEME - Renewal of Research Capacity

S

ince the announcement of the FP7 Programme, the Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology - IZIIS has been taking active part, i.e., has been applying with its project proposals to the calls announced by the European Commission. It should be pointed out that, in the beginning of the FP7 programme, the Macedonian scientific research institutions could not have the role of coordinators, i.e., principal investigators of a project. Once Macedonia became equal member of the FP7 programme, opportunities for access to the Europen funds were opened. At that very moment, IZIIS got involved in application for projects and was very successful. IZIIS was among the first institutions from Macedonia to be approved a project to be financed within the FP7 programme as coordinator – leader of all the project activities. The project refers to the REG-POT programme for upgrading and renewal of research and personnel capacities. The project proposal was given the highest grade of 14.5 out of possible 15 and the negotiating process began. After the successful negotiations, the project was approved for financing. The UREDITEME (Renewal of research equipment for dynamic testing of large scale models) project is anticipated to be realized within a period of 30 months, starting from April 2009.

The basic aim of this project will be improving the IZIIS’ R&D capacities.

Therefore, by realization of this project, the following will be obtained: • Renewal of existing analog control system of the bi-axial shaking table. This replacement should be done by digital control system expecting that the shaking table will have improved performance and will be operational in the next 20 years. The shaking table is and will be the main experimental facility proposed for cooperation within the FP7 and other project proposals to be funded from EC, as well as for cooperation with industry in performing research for their development projects.

• Upgrading of the Laboratory for Dynamics of Soils and Foundations: The activities of this laboratory are mainly carried out through laboratory tests, on-site investigations and numerical analyses. It should be pointed out however that this is the main laboratory in the territory of Republic of Macedonia dealing with soil investigation to seismic geotechnical hazards. The objective of this project is upgrading of the existing equipment. New state-of-the-art triaxial system for static and dynamic testing of soil specimen will be installed at the laboratory. Apart from element tests that can be performed with the new triaxial equipment also laminar shear box is planned to be constructed. This

box will increase the capacity of the laboratory and enable to perform dynamic testing on large geo-models on shaking table.

• The renewal and the upgrading of the existing RTD capacities is meant to overcome the gap of technical possibilities in respect to the European and World research centers. With the realization of this project, IZIIS will de facto and de jure become active member of the European research area.

• To extend the cooperation that IZIIS have so far with the partners from Member States, improve it to a higher level and enable communication on equal technical-technological bases.

• Engagement of junior staff and their infection with the „virus“ – the so called „scientific research“.

In order to strengthen the cooperation in the main area of IZIIS’ activities, a network of research centers from EU Member States listed bellow will be created. Their role, in this project, will be to assist in strengthening of the cooperation, as well as exchange of knowhow and experience through trans-national two-way secondments of research staff between the selected research entities and IZIIS. The following centres have expressed their readiness to participate in the project: European Laboratory for Structural Assessment – ELSA, Ispra, Italy, (http://elsa.jrc.it) Earthquake Engineering Research CentreEERC, Department of Civil Engineering, University of Bristol, UK, (http://www.bris.ac.uk/ civilengineering/research/dynamics/eerc/) The Laboratorio Nacional de Engenharia Civil (LNEC), Lisbon, Portugal, (wwwt.lnec.pt) The selected network partners with their excellent background in the subject and similar scientific interests with IZIIS guarantee generation of added values in the project.

One possible mode of reinforcement of the IZIIS research potential will be through mobilization of human resources between the selected network partners and IZIIS, through organizing exchange of personnel and dissemination of research results.

At the end of the project, a workshop for state administration and professional practitioners from our country as well as experienced researches from neighboring countries and abroad, as well as a training seminar for the young researchers from the structural testing laboratories of neighboring countries, will be organized at IZIIS introducing them with this technology of research, planning of joint projects and strengthening of cooperation. It is also expected that experts from EU partner laboratories take part on the workshop and seminar as lecturers.

Vlatko SHESHOV

3

27 august 2010 ПОРТА

43

рубрика Дилатациони профили од алуминиум и нерѓосувачки челик за затварање на фуги, од грчкиот производител

ACP hellas

Бетонски одводни канали и шахти • универзални канали • рамни канали • стандардни канали • канали за поголеми оптоварувања • централен одвод • широки канали • тесни канали • метални фасадни канали made in austria

44

ПРОДАВНИЦА ул. Кузман Шапкарев Бр.5,1060 Скопје, Тел./Факс: +389 2 2033 350 КОМЕРЦИЈА и ДИРЕКЦИЈА Тел./Факс:+389 2 2035 170, +389 2 2035 149, info@bc-a.com.mk www.bc-a.com.mk ПОРТА 27 august 2010

3

Biznis Centar

андријана рубрика

Од основањето во 1997 год. па се до денес Торус инженеринг има изведено повеќе станбени, деловни, индустриски, спортско рекреативни објекти како и ентериери, реставрации и завршни работи. Торус инженеринг вработува одличен раководен кадар и тим на градежни работници кои на секој проект му пристапуваат со максимален ангажман, независно од големината и сложеноста на истиот. Во објектите кои ги изведува Торус инженеринг се вградуваат квалитетни материјали кои ги задоволуваат највискоите стандарди за градба.

Друштво за проектирање и изведување градежни и градежно занатски работи ТОРУС ИНЖЕНЕРИНГ ДООЕЛ ул. Востаничка 51, скопје Тел: 02/3110 847 02/3110 848 факс: 02/3138 384 e-mail: torus.inzt@gmail.com torus.inz@t-home.mk

зголемувањето на бројот на градежни работи кои ги изведува Торус инженеринг е проследено и со константен раст на бројот на ангажирани работници, на стручен кадар и секако, на градежна механизаија. Основни задачи во развојот на нашата фирма се постојано усовршување и напредок во сите фази на градба со примена на посовремени методи и опрема

3

27 august 2010 ПОРТА

45

Расадник

Наставно образовна дејност на ИЗИИС

за инженерски кадри

З

емјотресите се природни феномени чие дејство врз севкупните општествени процеси и стопански системи, најчесто е катастрофално. Загубите можат да бидат или директни, изразени преку бројот на загинати и рушење на објектите, или индиректни изразени како прекини во функционирањето на модерните технолошки и инфраструктурни системи. Според расположивите статистички податоци случените земјотреси опфаќаат околу 10 отсто од вкупните случени природни катастрофи во светот. Имајќи го предвид фактот што Балканскиот регион е познат како регион со висока сеизмичка активност, намалувањето на сеизмичкиот ризик не претставува само национален, туку и регионален проблем. Затоа се неопходни мултидисциплинарни активности за намалување на сеизмичкиот ризик со цел заштита на човекови животи, технолошки и инфраструктурни системи и друга сопственост, како и намалување на физичките и економските штети на општествено-економскиот систем.

Бидејќи земјотресното инженерство е релативно млада научна дисциплина, која се развива во последниве неколку декади, сите земји треба да направат напори за обука на кадри во оваа специјализирана област. Во обидите за превенција и намалување на последиците од земјотресите, инженерите играат значајна улога. Тие се одговорни за развивање на техничка регулатива за проектирање и изведба на асеизмички конструкции и за создавање на услови за нејзина практична апликација. Оттука, една од најефикасните, едновремено и најевтина мерка за заштита од катастрофалните ефекти на земјотресите е високото ниво на едукација на професионалци и соодветен трансфер на знаења во оваа област на помладиот 46

3

ПОРТА

27 august 2010

универзитетски (академски) кадар.

Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија, ИЗИИС, од своето основање (1965 год.) па до денес посветува големо внимание на образованието на кадри во специјализираните дисциплини во областа на земјотресното инженерство и инженерската сеизмологија. Во научните области кои се поврзани со развојот и унапредувањето на модерната технологија за контрола и намалување на сеизмичкиот ризик, ИЗИИС како членка на Универзитетот Св. Кирил и Методиј Скопје, веќе 45 години врши континуирана едукација на кадри од земјата и од странство за највисоки академски звања како што се магистер и доктор на технички науки. Последипломските магистерски и докторски студии отсекогаш биле меѓународни и наставата се одвива на англиски јазик со учество на еминентни домашни и светски професори од оваа област. Во рамките на повеќегодишната активност во наставно-образовната дејност, последипломските магистерски студии во Институтот ги посетувале над 434 студенти, а до денес со степен магистер на технички науки се здобиле 166 кандидати. Во изминатите 45 години во Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија, ИЗИИС, 36 кандидати од земјата и странство се имаат стекнато со звање доктор на технички науки од областа на земјотресното инженерство. Голем е и бројот на кандидатите што го посетувале специјализираниот 12-неделен меѓународен курс за асеизмичко проектирање и изградба на згради (CADAC), во чие финансирање учествуваат владите на Кралството Холандија и на Република

Македонија. Низ 26 години континуирано постоење, CADAC има обучено над 520 учесници од 74 земји во развој од целиот свет. Последипломски магистерски студии од областа на земјотресното инженерство

Наставниот план и програма на последипломските магистерски студии во Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија се изготвени врз основа на сопственото искуство и искуствата на други универзитети во светот, посебно со земјите со развиено земјотресно инженерство, а сепак усогласени со согледаните потреби и искуства за кадрите од нашата земја и земјите од регионот. Оваа наставна програма во изминатиот период повеќе пати е корегирана и надградена согласно најновите светски сознанија од оваа област. Во периодот од 2001 до 2008 година, во рамките на ДЅНЕТ проектот и преку ДААД фондацијата, Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија обезбеди финансиска поддршка за покривање на дел од материјалните трошоци за организирање на последипломски меѓународни магистерски студии

од областа на земјотресното инженерство, како и стипендии за над 80 најдобри студенти од земјите од регионот и тоа: Албанија, Босна и Херцеговина, Хрватска, Словенија, Бугарија, Србија, Црна Гора и Македонија. Треба да се напомене дека во текот на 1991 година последипломските студии во ИЗИИС беа организирани во рамките на програмата на Европската економска заедница од областа на образованието - ТЕМПУС, а во учебната 2002-2004 година беа организирани ИЗИИС-ТЕМПУС меѓународни магистерски студии од конзорциум од Европската Унија (Катедра за геологија, Универзитет во Трст, Италија; Катедра за градежништво, Универзитет во Бристол, Обединето Кралство; Катедрата за градежништво, Универзитет во Бохум, Германија и бенефицирани институциичленки (Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија, Универзитет Св. "Кирил и Методиј", Скопје, Република Македонија; Политехничкиот универзитет во Тирана, Албанија и Факултетот за наука, Катедра за геофизика, Универзитет во Загреб, Хрватска. Во оваа програма учество земаа над 20 кандидати од Албанија, Хрватска и Република Македонија.

Проф. д-р Голубка НЕЧЕВСКА ЦВЕТАНОВСКА

Заменик директор и одговорна за последипломски магистерски и докторски студии во ИЗИИС

Prof. Dr. Golubka NECEVSKA CVETANOVSKA Deputy Director at IZIIS

Постојната програма за последипломски магистерски студии во ИЗИИС се состои од две студиски програми и тоа: (1)Конструктивно инженерство со асеизмичко проектирање (2)Земјотресно инженерство Програма (1): Конструктивно инженерство со асеизмичко проектирање Основна цел на магистерските студии по конструктивно инженерство со асеизмичко проектирање е да се овозможи образование на кандидати во доменот на конструктивното инженерство во областа на градежништвото вклучувајќи изучување на современи методи за анализа, проектирање и евалуација на конструктивните системи од влијание на генерални класични и сеизмички товари, како и други специфични видови на статички и динамички товари. Студиите се модулирани така да биде покриен широк спектар на специфични подобласти од областа на градежното конструктивно инженерство и асеизмичкото проектирање. Програмата овозможува покривање на објекти од типот на згради со различни конструктивни системи (армиранобетонски, челични, ѕидани, мешовити и др.) како и голем број сложени инженерски објекти од различни категории (мостови, брани, специјални конструкции, инфраструктурни системи и др.). Програмата вклучува предавања од областа на најсовремени генерални нумерички методи за анализа, експертиза и проектирање на конструкциите, како и адекватно базично образование од областа на современото земјотресно инженерство. Програма (2): Земјотресно инженерство

Основната цел на магистерските студии по земјотресно инженерство е да овозможи образование

на кандидати во доменот на современото земјотресно инженерство. Кандидатите се оспособуваат за примена на нови современи методи за проектирање и градење на сеизмички сигурни објекти. Студиите се модулирани така да опфаќаат широк спектар на градежни објекти од типот на згради (армиранобетонски, челични, ѕидани и др.) како и комплексни инженерски објекти: мостови, брани, инфраструктурни системи, специјални објекти и слично. Програмата опфаќа предавања од областа на модерното земјотресно инженерство со посебно фокусирање на модерните теоретски концепти и нумеричките методи за сеизмичка анализа и проектирање на сеизмички сигурни објекти. Студиските програми на последипломските магистерски студии во ИЗИИС се усогласени со Европскиот Кредит Трансфер Систем (Еуропеан Цредит Трансфер Сѕстем) ЕЦТС и Правилникот на Универзитетот "Св. Кирил и Методиј" Скопје. Студиите траат три семестри и се обезбедуваат 180 кредити според ЕЦТС. На студии може да се запишат студенти кои имаат освоено 180 или 240 кредити според ЕКТС, односно завршен Градежен Факултет или други сродни технички факултети. Докторски студии од областа на земјотресното инженерство Во Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија, ИЗИИС, од формирањето до денес континуирано изработувале докторски дисертации голем број студенти од земјата и странство. Од 2007 година во ИЗИИС за првпат на Универзитетот "Св. Кирил и Методиј" - Скопје, и во Република Македонија се воведени докторски студии, согласно Болоњската декларација и правилата на ЕЦТС (Еуропеан Цредит Трансфер Сѕстем). Истата програма сега е усогласена и со најновиот

правилник за докторски студии што е донесен на Универзитетот "Св. Кирил и Методиј"- Скопје.

на однесувањето на конструкциите од дејство на различни видови на статички и динамички товари и тоа:

Треба да се напомене дека од 2004 год. во ИЗИИС се реализираат докторски студии и во рамки на програмата на Меѓународниот центар на Југоисточна Европа за докторски студии од областа на инженерството при Универзитетот "Св. Кирил и Методиј" - Скопје, формиран во соработка со Универзитетот во Бохум - Германија и Градежниот Факултет од Скопје во рамки на Пактот за стабилност на Југоисточна Европа (СЕЕФОРМ) и со обезбедена стипендија од ДААД фондацијата за над 20 најдобри студенти од целиот регион.

Лабораторија за динамичко тестирање - стратешка улога во оваа лабораторија има двокомпоненталната сеизмичка платформа која се користи за динамичко тестирање на конструкции, опрема, подконструкции итн. Исто така лабораторијата е опремена и со две помали вибро-платформи, опрема за квази-статичко тестирање на материјали, елементи, подконструкции и конструкции, како и со систем за аквизиција и процесирање на податоците.

Студиската програма за докторските студии се состои од шест семестри и притоа кандидатите треба да освојат 180 кредити кои се добиваат од: (А) обука за истражување (Б) изработка на докторска дисертација (А)Обуката за истражување опфаќа:

Геофизичка лабораторија - наменета е за специјализирани теренски мерења во областа на инженерската сеизмологија и геофизика, како што се истражувања со сеизмичка рефракција, рефлексија и директно прозрачување, мерење на микротремори и геоелектрична отпорност.

(Б)Изработката на докторската дисертација опфаќа:

Лабораторија за динамика на почви - обезбедува податоци за динамички карактеристики на почвите, кои се неопходни во дефинирањето на динамичката јакост и стабилност, потенцијалот за ликвифакција на тлото и интеракција меѓу тлото и конструкцијата. Во соработка со другите лаборатории на ИЗИИС, во истата на лице место се извршуваат тестирања на модели во голем размер како и други специфични тестирања во полето на динамика на почви и фундаменти.

1 Подготовка на тези - оригинално истражување на кандидатот 2 Пријавување на тези и нивна одбрана 3 Работа на дисертацијата 4 Поднесување на извештаи за прогресот во работата 5 Оценка на дисертацијата 6 Јавна одбрана на дисертацијата

Лабораторија за силни земјотреси - овозможува одржување на националната мрежа за силни земјотреси, собирање, обработка и архивирање на регистрираните податоци за силни земјотреси, како и одржување на инструментите, инсталирани постројки од капитално значење во земјата и регионот.

Кандидатот ги избира предметите во договор со менторот од листата на предмети од студиската програма.

Мобилна лабораторија за недеструктивни тестови и мерење на вибрации - овозможува мерење на сопствените фреквенции на осцилирање на реални објекти и модели преку техники на амбиент и принудни вибрации и идентификација на конструктивните системи со квалитет и квантитет на вграден материјал.

1 следење предмети за стекнување знаења од методологија на истражувањето и за стекнување генерички знаења 2 предмети од подрачјето, предмети од полето на истражување, специфични предмети од потесната област 3 докторски семинари

За реализирање на оригиналните истражувања на кандидатите, докторантите во ИЗИИС им стојат на располагање еминентни и светски признати професори, од кои голем број имаат докторирано во странство, современа библиотека, училници и компјутерски центар, како и пет лаборатории кои се користат за развивање на експериментални методи и техники за истражување

Голупка ЦВЕТАНОВСКА Михаил ГАРЕВСКИ

3

27 august 2010 ПОРТА

47

Leading in professional development of engineers

IZIIS’ EDUCATIONAL ACTIVITIES E

arthquakes are natural phenomena, whose effect upon social processes and economic systems is most frequently catastrophic. The loss can be direct, expressed through number of deaths and failed structures, or indirect, expressed as disrupted functioning of modern technological and infrastructural systems. According to the available statistic data, the occurred earthquakes account for 10% of the total occurred natural catastrophes worldwide.

Taking into account the fact that the Balkan region is known as a region of high seismic activity, seismic risk reduction is not only national but also regional problem. Multidisciplinary activities toward seismic risk reduction are therefore necessary for the purpose of protection of human lives, technological and infrastructural systems and other property as well as reduction of physical and economic losses pertaining to the social-economic system.

Taking into account the fact that earthquake engineering is a relatively recent scientific discipline that has been developed for the last several decades, all countries should make efforts toward training of staff in this specialized field.

In the attempts aimed at prevention and reduction of earthquake consequences, engineers play a significant role. They are responsible for development of technical regulations for design and construction of seismically resistant structures and creation of conditions for their application in practice.

Hence, one of the most efficient and cheapest measure of protection against catastrophic effects of earthquakes is the high level of education of professional staff and corresponding transfer of knowledge in this field to the younger university (academic) staff.

Since its establishment in 1965, the Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology, IZIIS, has been paying much attention to education of staff in the specialized disciplines in the field of earthquake engineering and engineering seismology. It is already for 45 years that IZIIS, as member of the “SS Cyril and methodius” University – Skopje, has permanently been dealing with education of staff from the home country and abroad for award of the highest academic titles as are master and doctor of technical sciences in the scientific fields related to the development and advancement

48

3

ПОРТА

27 august 2010

of the modern technology for control and reduction of the seismic risk.

The post graduate master and doctoral studies have always been of an international character. The lecturing process has been performed in English language and with participation of eminent domestic and world renowned professors in this field.

For many years of activities in the lecturing-educational field, the post-graduate master studies at IZIIS have been attended by over 434 students. Until now, 166 candidates have acquired the degree of master of technical sciences.

the experience of other universities worldwide, particularly countries with developed earthquake engineering , but is still harmonized with the conceived needs and experiences of the staff in our country and the countries from the region. In the past period, this curriculum was corrected and upgraded several times in accordance with the latest world knowledge in this field.

In the period 2001 to 2008, within the frames of the DYNET project and through the DAAD foundation, the Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology provided financial support to coverage of part of

For the last 45 years, at the Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology (IZIIS), 36 candidates from the home country and abroad have been awarded the title of doctor of technical sciences in the earthquake engineering field.

A big number of candidates have attended the specialized 12 Week International Course on Seismic Design and Construction of Buildings (CADAC), which was financed by the governments of the Royal Netherlands and the Republic of Macedonia. For the period of 26 years of permanent holding of this course, 520 participants from 74 developing countries worldwide have been trained.

the material expenses for organization of post-graduate international master studies in the field of earthquake engineering as well as fellowships for over 80 best students from the following countries in the region: Albania, Bosnia and Herzegovina, Croatia, Slovenia, Bulgaria, Serbia, Monte Negro and Macedonia.

Post-graduate Master Studies The curriculum of the post-graduate studies held at the Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology has been prepared on the basis of own experience and

It should be noted however that, in the course of 1991, the post-graduate studies at IZIIS were organized in the frames of the TEMPUS programme of the European Economic Community in the field of education, while in the academic 2002 – 2004, the IZIISTEMPUS international master studies were organized by the EU Consortium (Department of Geology, University of Trieste, Italy; Department of Civil Engineering, University of Bristol, UN; Department of Civil Engineering, University of Bochum, Germany) and the privileged member-institutions (Institute of Earthquake Engineering

and Engineering Seismology, “Ss. Cyril and Methodius” University, Skopje, Republic of Macedonia; Polytechnical University in Tirana, Albania and the Faculty of Science, Department of Geophysics, University of Zagreb, Croatia. Over 20 candidates from Albania, Croatia and the Republic of Macedonia took part in this programme.

The existing programme of the post graduate master studies at IZIIS consists of two study curricula as follows:

(1) Structural Engineering and Seismic Design (2) Earthquake Engineering Curriculum (1): Structural Engineering and Seismic Design The main objective of the master studies in structural engineering and seismic design is to enable education of candidates in the domain of structural engineering including study of recently developed methods of analysis, design and evaluation of structural systems exposed to the effects of general traditional and seismic loads as well as other specific types of static and dynamic loads. The studies are modulated such that a wide spectrum of specific subfields in the field of structural engineering and seismic design are covered . The curriculum covers structures of the type of buildings of different structural systems (reinforced concrete, steel, masonry, mixed, etc.) as well as a large number of complex engineering structures of different categories (bridges, dams, special structures, infrastructure systems, etc.).

The curriculum involves lectures in the field of most recently developed general numerical methods of analysis, expertise and design of structures as well as adequate basic education in the field of modern earthquake engineering.

Curriculum (2): Earthquake Engineering

The main purpose of the master studies in earthquake engineering is to enable education of candidates in the domain of modern earthquake engineering. The candidates are trained in application of new modern methods of design and construction of seismically safe structures. The studies are modulated such that they involve a wide spectrum of engineering structures of the type of buildings (reinforced concrete, steel, masonry, etc.) as well as complex engineering structures: bridges, dams, infrastructure stystems, special structures and alike.

The programme involves lectures in the field of modern earthquake engineering with a particular emphasis on modern theoretical concepts and numerical methods of seismic analysis and

design of seismically safe structures.

The study curricula of the postgraduate master studies at IZIIS are harmonized with the European Credit Transfer System (ECTS and the Rulebook of the “Ss. Cyril and Methodius” University, Skopje).

The studies last three semesters and provide 180 credits according to ECTS. Students who already have acquired 180 or 240 credits according to ECTS, i.e, students with diploma from the Civil Engineering Faculty or other related technical faculties can be enrolled in these studies.

Doctoral Studies in the Field of Earthquake Engineering Since the establishment of IZIIS unitil today, doctoral dissertations have permanently been elaborated by a great number of students from the country and abroad. In 2007, at IZIIS and for the first time at the “Ss. Cyril and Methodius” University, Skopje and in Republic of Macedonia, doctoral studies were introduced in accordance with the Bologna Declaration and the rules of the European Credit Transfer System.

The same curriculum has also been harmonized with the latest rulebook on doctoral studies passed by the “Ss. Cyril and Methodius” University.

It should be mentioned that,since 2004, doctoral studies have also been realized at IZIIS within the frames of the programme of the International Centre of Southeast Europe for doctoral studies in the engineering field at the “Ss. Cyril and Methodius” University, Skopje, established in cooperation with the University of Bochum, Germany and the Civil Engineering Faculty, Skopje, within the frames of the Stability Pact of Southeastern Europe (SEEFORM) and with provided DAAD Foundation fellowship for the best 20 students from the entire region.

The curriculum of the doctoral studies consists of six semesters wherat the candidates should acquire 180 credits from:

(A) Training for research; (B) Elaboration of doctoral dissertation.

(A) Training for research includes: • Attending individual subjects for the purpose of acquireing knowledge in methodology of research and generic knowledge; • Subjects in the field, subjects in the field of research, specific subjects in the narrower field; • Doctoral seminars.

(B) The elaboration of doctoral dissertation invloves: • Preparation of theses – original research done by the candidate;

• Submittal of theses and their defense • Work on the dissertation; • Submittal of progress reports; • Evaluation of the dissertation; • Public defense of the dissertation.

The candidate selects the subjects from the list of subjects in the curriculum in agreement with the mentor.

To realize their original research, the candidates for Ph. D. Diploma are provided the availability of eminent and world renowned professors many of whom have obtained their Ph. D. award abroad, modern library, teaching rooms and computer centre as well as five laboratories that are used for development of experimental methods and techniques for investigation of the behaviour of structures under the effect of different types of static and dynamic loads as follows: Dynamic Testing Laboratory. The two-componental seismic platform used for dynamic testing of structures, equipment, substructures, etc. has a strategic role in this laboratory.

The laboratory is also equipped with two smaller shaking tables, equipment for quasi-static testing of materials, elements, substructures and structures as well as a system for acquisition and processing of data.

Geophysical laboratory. This laboratory is intended for specialized field measurements in the field of engineering seismology and geophysics as are investigations by seismic refraction, reflection and direct illumination, measurements of microtremors and geoelectric resistivity.

Laboratory for Soil Dynamics. This laboratory provides data on the dynamic characteristics of soils that are necessary for definition of the dynamic strength and stability, soil liquefaction potential and soil – structure interaction. In cooperation with the other IZIIS’ laboratories, in this laboratory, tests on large scale models as well as other specific tests in the field of dynamics of soil and foundation are performed in situ.

Strong Motion Laboratory. This laboratory enables maintenance of the national strong motion network, acquisition, processing and archiving of recorded data on strong earthquakes as well as maintenance of the instruments installed on structures of capital importance in the country and the region.

Mobile Laboratory for Non-destructive Tests and Measurement of Vibrations.

This laboratory enables measurement of natural frequencies of vibration of actual structures and models through ambient and forced vibration techniques as well as identification of structural systems by quality and quantitity of built-in material.

Golupka CVETANOVSKA Mihail GAREVSKI

3

27 august 2010 ПОРТА

49

Институт за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија - ИЗИИС

С

ледејќи ја актуелната потреба од ургентна и ефикасна реконструкција на разрушеното Скопје по катастрофалниот земјотрес од 1963 година, како и современите текови во светската научна мисла во областа на земјотресното инженерство, во Скопје во 1965 година се формира Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија - ИЗИИС во рамките на Универзитетот "Св. Кирил и Методиј", Скопје. Во текот на својот 45 годишен развој Институтот израсна во меѓународно призната и препознатлива институција од областа на земјотресното инженерство и инженерската сеизмологија. Денес, примарна мисија на Институтот е заштита на населението, сопственоста како и интегралниот социо-економски систем на Република Македонија од дејство на земјотреси и други природни катастрофи. Идентификуван како еден од неколкуте национални центри на извонредност, Институтот бил, и е од посебен интерес за државата. Следејќи ја својата стратешка ориентација, активностите на Институтот генерално опфаќаат три области: научноистражувачки активности, применети истражувања - апликација и наставно-образовна активност. Научноистражувачките активности на Институтот се ориентирани базично кон изнаоѓање можности и утврдување основи за намалување на сеизмичкиот ризик и ризикот од други природни катастрофи. Во текот на своето постоење Институтот реализирал голем број национални научни проекти со огромен придонес во правец на градење и јакнење на институционалните капацитети за менаџирање на природните ризици. За време на својот 45 годишен растеж Институтот развива и перманентно одржува интензивна соработка на меѓународен план. Реализирани се голем број на билатерални проекти со САД, Кина, Германија, Бугарија, Албанија, Хрватска, Словенија итн. За истакнување е учеството на Институтот во низа проекти финансирани од НАТО во рамките на програмата "Наука за мир". Досега, ИЗИИС успешно реализирал 4 вакви проекти во соработка со земји членки на НАТО и партнер земји. ИЗИИС е една од водечките научни институции

50

3

ПОРТА

27 august 2010

во државата која партиципира во рамковните програми финансирани од Европската Комисија, уште од нивниот почеток. Како резултат на активното учество Институтот е една од ретките членки на УКИМ која се јавува во улога на координатор на проект во рамките на ФП7 програмата. Наставно-образовната активност на Институтот датира уште од периодот на неговото формирање. Првите последипломски студии на Универзитетот "Св. Кирил и Методиј", на англиски јазик од областа на техничките науки се реализирани на ИЗИИС во 1966 год. Од тогаш до денес овие последипломски студии континуирано се одржуваат и истите имаат меѓународен карактер, (ТЕМПУС, ДААД итн.). Треба да се истакне дека за првпат на Универзитетот "Св. Кирил и Методиј", на ИЗИИС се отпочнати и докторски и постдокторски студии од областа на техничките науки. Вкупната бројка на студенти кои на Институтот се стекнале со степен магистер и доктор на технички науки е повеќе од 450. Во рамките на образовната дејност Институтот одржува и краткорочни и долгорочни специјалистички курсеви и тренинг програми во склад со неговата стратешка ориентација. Еден од најзначајните е специјалистичкиот курс CADAC кој е препознатлив во светски рамки и кој цели 26 год. беше финасиран од Владата на Кралството Холандија и Владата на Република Македонија. Во рамките на овој курс на ИЗИИС се обучуваа повеќе од 520 кандидати од преку 74 земји во развој од целиот свет. Преку овој курс Институтот одигра клучна улога во креирањето на високопрофесионални кадри од областа на земјотресното инженерство и придонесе кон намалување на сеизмичкиот ризик и ризикот од други природни катастрофи, во земјите во развој. И во својата трета основна дејност, применети истражувањаапликација, Институтот интензивно е ангажиран. Присутен е на полето на проектантски, и консултантски услуги во државата, а и на меѓународниот пазар, (Канада, Австрија, Германија, Абу Даби итн.). Активно учествува и во низа експерстки мисии по случени земјотреси во Мексико, Пакистан, Турција, Црна Гора, Бања Лука и др. Истражувачките и развојните, како и консултативните активности на Институтот за земјотресно инженерство и инженерска

сеизмологија се организирани во шест специјализирани оддели за истражување и тоа:

• Оддел : Природни и технолошки хазарди, екологија со лабораторија за силни земјотреси • Оддел : Конструкција на згради и материјали - проектирање, анализа и испитување • Оддел : Инженерски објекти • Оддел : Ризик, менаџмент на катастрофи и стратешко планирање • Оддел : Геотехника и специјални објекти со лабораторија за почви и фундаменти • Лабораторија : Лабораторија за динамички испитувања и Информатика Денес во научноистражувачката, во апликативната дејност и во наставнообразованиот процес на Институтот се вклучени повеќе од 40 научни и високостручни работници, од кои 20 се со степен доктор на науки,

а 9 со степен магистер на науки. Од нив 11 се редовни професори, 5 се вонредни професори, 3 виши научни соработници, 3 се доценти или научни соработници и 10 се асистенти. Од 1981 година, Институтот е сместен во нов институтски комплекс на објекти и лаборатории. Лабораториите на Институтот се опремени со современа опрема за лабораториски и теренски испитувања кои во голема мера ги покриваат потребите за експериментални истражувања во земјотресното инженерство. За истакнување е Динамичката лабораторија на ИЗИИС која располага со една од најголемите и најексплоатираните сеизмички платформи во светот. Еден од големите успеси на Институтот е и фактот што во соработка со МАЕЕ е организатор на 14 Европска конфeренција на земјотресно инженерство која ќе се одржи од 30 август до 3 септември во Охрид. Таа претставува научен форум од светски ранг

на кој ќе присуствуваат повеќе од 1500 истакнати професори и истражувачи од областа на земјотресното инженерство.

проф. д-р Михаил ГАРЕВСКИ директор на ИЗИИС

проф. д-р Голубка НЕЧЕВСКА ЦВЕТАНОВСКА

заменик директор

Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology -

IZIIS

Following the then current needs for urgent and efficient reconstruction of the ruined Skopje after the catastrophic earthquake of 1963 as well as the modern trends in world scientific thought in the field of earthquake engineering, the Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology (IZIIS) was established within the frames of the „SS. Cyril and Methodius“ University in Skopje in 1965.

In the course of 45 years of development, the Institute has grown into an internationally recognized and renowned institution in the field of earthquake engineering and engineering seismology. Today, the primary mission of the Institute is protection of the population, ownership as well as the integral socio-economic system of the Republic of Macedonia against the effect of earthquakes and other natural catastrophes. Identified as one of the several national centres of excellence, the Institute was and is still of a particular importance for the republic.

Following its strategic orientation, the activities of the Institute generally involve three fields: scientific-research activities, applied research – application and lecturing-educational activities.

The scientific-research activities of the Institute are basically oriented toward finding possibilities and definition of bases for reduction of the seismic risk and the risk pertaining to other natural catastrophes. In the course of its existence, the Institute has

realized a large number of national scientific projects that have given a huge contribution to building and strengthening of institutional capacities for management of natural risks. During 45 years of its existence, the Institute has developed and has permanently maintained intensive cooperation at international level. A large number of bilateral projects with the USA, China, Germany, Bulgaria, Albania,Croatia, Slovenia, etc. Have been realized.

Noteworthy is also the participation of the Institute in a number of projects financed by NATO within the “Science for Peace” programme. So far, IZIIS has successfully realized 4 such projects in cooperation with NATO member- and partner- countries. IZIIS is one of the leading scientific institutions in the state that has participated in the framework programmes financed by the European Commission since their beginning. As a result of its active participation, the Institute is one of the rare members of UKIM that plays the role of project coordinator within the FP7 programme.

The lecturing-educational activities of the Institute date back to the period of its foundation. The first post-graduate studies in technical sciences at the “Ss. Cyril and Methodius” University, carried out in English language, were realized at IZIIS in 1966. Since then, post-graduate studies have continuously been held and have been of an international character (TEMPUS, DAAD, etc.). It should be pointed out that, for the first time at the “Ss. Cyril and Methodius” University, doctoral and postdoctoral studies in the field of technical sciences began at IZIIS. The total number of students that have acquired master and doctoral degree at the Institute is more than 450.

Within the frames of the educational activities, the Institute holds short- and long- term specialized courses and training prgrammes in compliance with its strategic orientation. One of the more important is the specialized course CADAC, which is recognizable in world frames and has been financed, for 26 years, by the Government of the Royal Netherlands and the Government of the Republic of Macedonia. Within the frames of this course, more than 520 candidates from oveer 74 developing countries worldwide have been trained. Through this course, the Institute has played a key role in the formation of highly professional staff in the field of earthquake engineering and has contributed to the reduction of the seismic risk and the risk pertaining to other natural catastrophes in the developing countries.

The Institute has also been intensively engaged in its third main activity – applied research – application. It is provider of design and consulting services on the domestic and

the international market (Canada, Austria, Germany, Abu Dhabi, etc.). It has actively taken part in a number of expert missions after the earthquakes in Mexico, Pakistan, Turkey, Monte Negro, Banja Luka, etc.

The research and developmental as well as the consulting activities of the Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology are organized in six specialized research departments as follows:

• Department of Natural and Technological Hazards, Ecology with Strong Motion Laboratory; • Department of Building Structures and Materials – Design, Analysis and Testing; • Department of Engineering Structures; • Department of Risk, Disaster Management and Strategic Planning; • Department of Geotechnics and Special Structures with Laboratory for Soils and Foundations; • Laboratory for Dynamic Tests and Informatics.

Presently involved in the scientificresearch, applicative and lecturing –educational activities of the Institute are more than 40 scientific and highly professional staff out of whom 20 with a degree of doctor of sciences and 9 with the degree of master of sciences. Out of these, 11 are full time professors, 5 are associate professors, 3 are senior scientific collaborators, 3 are docents or scientific collaborators and 10 are assistants.

Since 1981, the Institute has been housed in a new compound of buildings and laboratories. The Institute’s laboratories are equipped with modern equipment for laboratory and field tests that extensively cover the needs for experimental research in earthquake engineering.

Noteworthy among these is the IZIIS’ Dynamic Testing Laboratory with one of the largest and mostly used seismic shaking tables in the world.

One of the big achievements of the Institute is that, along with MAEE, it is the organizer of the 14 European Conference on Earthquake Engineering that will be held in Ohrid, in the period 30.08.2010 to 3.09.2010. It represents a scientific forum of a world rank expected to be attended by more than 1500 eminent professors and researchers in the earthquake engineering field.

Prof. Dr. Mihail GAREVSKI Director of IZIIS

Prof. Dr. Golubka NECEVSKA CVETANOVSKA Deputy Director

3

27 august 2010 ПОРТА

51

НОВ ПеШаЧки мОСт „ОкО“ На Река ВаРДаР ВО цеНтаРОт На СкОПје

М

остовите спаѓаат во оние типови инженерски конструкции за кои проектантите - градежните инженери во потполност можат креативно да се изразат, како на конструктивен план, така и на планот на просторното и естетско обликување, за разлика кај објектите од високоградбата, за чие просторно, архитектонско и функционално обликување главниот збор сепак им припаѓа на инженерите-архитекти. Имајќи ја предвид атрактивноста на локацијата и планираната функција, новопроектираниот мост „ОКО“ на реката Вардар во центарот на Скопје претставува олицетворение на еден успешен спој на архитектонскиот израз на просторот. Проектот е изработен од ИНПУМА ДОО Скопје, како носител на проектантските работи, во соработка за конструктивниот систем со Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија (ИЗИИС) во Скопје. На конечното конструктивно и естетско решение влијаеја повеќе проектни ограничувања пропишани од страна на Инвеститорот, Општина Центар. Покрај другото, тоа се однесува на ограничувањето на нивелетата на мостот, како и на просторните ограничувања од двете страни на мостот каде во

52

3

ПОРТА

моментот се градат други објекти. Интересна невообичаена карактеристика на мостот е што на горната пешачка плоча се предвидуваат два поголеми и шест помали панорамски отвори со поглед надолу кон реката, покриени со проѕирно градежно стакло. Поради специфичноста на конструктивниот систем, кој претставува 3Д мешан систем на лакови и рамки, за прифаќање на хоризонталните поместувања во средните потпори, посебно од влијанието на сопствената тежина, корисниот товар, температурните влијанија и влијанијата од течењето на бетонот, темелите на средните столбови се конструирани како системи на коси и вертикални армиранобетонски колови Ф180 cm со должина од 15 m, вклештени во темелна армиранобетонска плоча со дебелина 2 m. Ова решение на темелење е усвоено како најоптимално, од страна на Проектантите (ИН-ПУМА Скопје и ИЗИИС Скопје), Инвеститорот (Општина Центар) и Изведувачот („Konstruktor In`eneering Split”), од вкупно пет предложени варијанти за темелење. Изведувачките работи веќе се започнати, од страна на „Konstruktor In`eneering Split”. Се предвидува изградбата да трае околу 18 месеци. По изградбата на мостот се

превидува поставување на фонтана во средината на пешачката плоча, како и скулптури по должината на мостот. Со својата содржина и функција, овој мост, покрај камениот мост, треба во иднина да претставува ново обележје и симбол на градот Скопје.

Д-р Виктор ХРиСтОВСки

“oKo” - NeW peDestriaN BriDGe oVer VarDar riVer DoWNtoWN sKopJe Bridges belong to those types of engineering structures in which the creative power of design engineers – the civil engineers fully comes to the fore from both structural aspects and the aspects of physical and aesthetic shaping, unlike high rise structures whose spatial, architectonic and functional shaping is still definitely decided by the engineers – architects.

Taking into account the importance of the location and the anticipated function, the newly designed “OKO” bridge over Vardar river, downtown Skopje, represents an incarnation of a successful union of structural and aesthetic expression as a result of the synergy of the mentioned related professions. Namely, based on the preliminary project about the appearance and the functioning of the upper pedestrian deck of the bridge as well as the insisting of the Client on arched structure of the bridge, the project of the bridge was elaborated by Dr. Viktor Hristovski, grad. civil eng., professor at the Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology (IZIIS), Skopje, in cooperation with his team from IZIIS (M.Sc. Blagojce Stojanoski and M. Sc. Igor Gjorgjiev) and with the support of the IZIIS’ director – Prof. Dr. Mihail Garevski.

The final structural and aesthetic solution was developed under the influence of a number of design limitations prescribed by the Investor, “Centar” municipality,

27 august 2010

i.e., IN-PUMA Ltd., Skopje, as the principal design engineer. Among other things, the limitations referred to the vertical alignment of the bridge as well as the spatial limitations on both sides of the bridge where other structures are presently being built.

Due to the specific character of the structural system that represents a 3D mixed system of arches and frames to sustain horizontal displacements at the middle supports, particularly the effect of dead load, life load, temperature effects and the effects of yielding of concrete, the foundations of the middle piers are constructed as systems of oblique and vertical piles (÷ 180 cm) with a length of 15 m, fixed into the foundation RC slab with a thickness of 2 m. This solution for the bridge foundation was adopted by the Design Engineer (IZIIS, Skopje), the Reviewer (GIM, Skopje), the Investor (“Centar” municipality) and the Contractor (“Constructor Engineering Split”) as the most optimal from among a total of five proposed variant solutions for the foundation.

An interesting and unusual characteristic of the bridge is that two large and six smaller panoramic openings covered with transparent construction glass overlooking the river, are planned to be constructed.

The analysis and proportioning of the bridge structure were done by use of the original FELISA/3M software package developed at IZIIS, Skopje. The illustrations show the computational model of the bridge created with this software package.

The construction works have already been started by “Constructor Engineering Split”. The construction of the bridge is anticipated to last 18 months. After the construction of the bridge, a fountain is planned to be built in the middle of the pedestrian plate and sculptures are planned to be placed along the bridge. With its contents and function, this bridge will represent the new symbol of the Skopje city alongside the Stone Bridge.

D-r Viktor hristoVsKi

3

27 august 2010 ПОРТА

53

РЕМИНИСЦЕНЦИЈА

НА ЕДНО ВРЕМЕ В

о текот на повеќевековната историја на човечката цивилизација времето се мери, обично, според некој настан што тешко се заборава. Така историјата глобално се дели на две ери, односно на онаа пред раѓањето на Исус Христос и онаа по неговото раѓање, со тоа што годините од првата ера се бројат ретроактивно. Во помала мерка истото се прави и со настаните сврзани со некое помало и поограничено место. Тоа се однесува и на градот Скопје, престолнината на Република Македониј каде што принципиелно неговата историја се истоветува со времето пред земјотресот од 26 јули 1963 година и консеквентно по овој катастрофално болен настан, што се врежа во меморијата на генерациите, сведоци на овој настан. Ова што го потенцираме ќе се обидеме да го објасниме од аспект на нашата реминисценција сврзана со настанот, бидејќи бевме и сме непосредни сведоци на она време. Зошто жителите на Скопје го делат времето на “време пред земјотресот“ и “време по земјотресот“. Пред земјотресот, градот се развиваше економски и културно со бавно темпо така што во периодот од четириесетите до шеесетите години на 20-от век порасна од скромни 80-тина илјади до околу 150-тина илјади жители. Тогаш се случи катастрофалниот земјотрес, којшто по својата природа настана ненадејно, без предупредување и во мошне краток период од само 15-16 секунди направи, речено со народен јазик, дар-мар со градот, рушејќи околу 80% од градежниот фонд, одземајќи 1.073 човечки животи (официјална статистика), ранувајќи околу 3.500 луѓе, а бројот на ментално ранетите никогаш не е утврден, но се шпекулира со бројка од 5.000-6.000. Стопанската штета е проценета на 10% од годишниот бруто национален доход на тогашната наша заедничка држава СФРЈ. Нормално, тоа беше голем шок не само за граѓаните на Скопје и Македонија, туку и за оние од целата

54

3

ПОРТА

27 august 2010

поранешна држава Југославија. При една ваква состојба, сите се најдоа, подобро речено се најдовме, во безизлезна ситуација, народот, политичарите и заедно со нив планерите, изгубени беа и стручните и квазистручните кадри на државата и републиката. Оваа последна категорија стручни лица, од која најмногу се очекуваше да даде свој полн придонес во совладувањето и санирањето на последиците, беше најмногу избезумена и шокирана. Тоа се должеше на фактот што стручната фела од сферата на конструктивното инженерство во Југославија и Македонија беше тотално неедуцирана токму во тоа во кое најмногу се очекуваше, а тоа е како треба и мора да се третираат градежните конструкции од секаков вид на дејство на земјотреси, како во сферата на проектирањето, така и во сферата на градењето. Во тогашните курикули на градежните факултети и институти ва земјата не постоеше, или некаде бегло постоеше поимот земјотресно инженерство. Токму заради тоа стана неопходна стручна помош од меѓународни експерти од оваа област на “know-how“. Помош беше потребна, пред с÷ и за други работи. Требаше да се згрижат ранетите, а за тоа медицинските центри беа десеткувани. За да се спречи евентуална епидемија, се јави потреба итно и соодветно да се третираат загинатите во смисла на нивна идентификација и погреб. Особено битно е да се потенцира фактот што настанот се случи среде лето при енормно високи температури. Секако дека не треба да се заборави потребата за отстранување на шутот од урнатините и да се овозможи непречен сообраќај низ улиците на градот. На крајот, требаше да се мисли, како и во кој период може да се создадат услови за минимална активност на гратските установи и претпријатија. Среќна околност, во сета несреќа, беше тоа што градската сообраќајна, водоснабдувачка и енергетска инфраструктура не претрпе речиси никакви штети. Сите овие работи, а

и оние што не се споменати, не би можеле да се завршат без помош од страна, бидејќи залакот беше енормно голем за да го проголтаат Скопје и Македонија. Потребна беше помош од страна и таа не изостана. Пристигна од сите краишта на Југославија, но и од многу држави во светот. Во расчистувањето на урнатините зеде учество здружената градежна оператива на СФРЈ и онаа на нејзината армија. Меѓутоа, тоа што претставува куриозитет за тоа време е заедничката, рамо до рамо, соработка на армиите на САД и тогашниот СССР, двете спротивставени светски велесили, настан што влезе во историјата како незамислив за тоа време. Катастрофата на Скопје ги инспирира овие спротвставени држави тесно да кооперираат во една хуманитарна акција. Беше мошне пријатно да се види како “Јенките“ и “Баќушките“ непосредно соработуваат едни со други, а не преку нишаните на пушките, топовите, па и преку најсовремените ракетни оружија. Ваквата координирана акција доведе до брзо расчистивање на урнатините и создавање на услови за интензивна обнова на девастираниот град. Меѓународната помош не престана само со тоа што се споменува погоре. Така американската армија експресно инсталира теренска болница во блискиот на Скопје град Куманово, каде што сите сложени и обични операции на повредените беа итно изведувани. Со тоа се спасени многу повредени Скопјани од најлошото. Вредно е да се споменат придонесите на одделни држави во обновата на градот како што се СССР, кој донираше фабрика за изградба на монтажни станови, на Романија со комплетен медицински објект што и ден денес го носи името “Букурешт“. Потоа, Бугарија со средношколското училиште по име “Георги Димитров“ и една универзална сала за изведба на културни манифестации. Швајцарија го донираше училиштето “Песталоци“, познато по вградените елементи за изолација на вибрации предизвикани од земјотреси. Не

треба секако да се испушти и да не се спомне прилогот на владата на тогашната Чехословачка, која го удостои градот со еден училишен објект наименуван како “Јан Амос Коменски“ и една серија од индивидуални куќи во една од најпрестижните локации на градот. Заслужува да се спомне и дарот на полската држава и народ на градот Скопје, односно прекрасниот објект на Музејот на современа уметност, опремен со дарувани експонати од познати светски уметници, меѓу кои се наоѓа и една слика на големиот Пикасо. Во оваа серија на донации не се спомнуваат подетално прилозите од останатите југословенските републики за да не се оптовари текстот. Помошта од таа страна се состоеше во финансиски и материјални добра за која цел беше распишан и народен заем, популарно познат како скопски кредит. Со цел да се спроведе рационална и ефикасна обнова на разурнатото Скопје, од непроценлива вредност стана помошта на Организацијата на Обединетите Нации (ООН), односно нејзиниот отсек за домување (United Nations Housing Department). Ова доведе до ангажирање на врвни експерти во сферата на планирањето, проектирањето и организацијата на градење, кои го формираа таканаречениот Консултативен комитет за реконструкција и развој на градот. Покрај останатите членови на тој Комитет беа и, познатите во тоа време, корифеи на науката, од кои според нашето паметење заслужуваат да се наведат следните: Adolf Ciborowski, познат архитектурбанист обновувач на разурнатата во текот на Втората светска војна, Варшава; Сергеј Василевич Медведев, таткото на инженерската сеизмологија; N. N. Ambraseys, член на Кралската академија на науките од Велика Британија и докажан светски експерт по земјотресно инженерство, но и голем пријател на Македонија; N. M. Deperou, француски експерт и хуманитарен деец; Vit Karnik, светски познат сеизмолог, коавтор на европската

скала на сеизмички интензитети, подоцна позната по името MSK64. Малку подоцна, кон оваа група се приклучи и надалеку позната јапонска тројка на експерти во состав на Kiyoshi Muto, Shunzo Okamoto и Toshihiko Hisada, чиишто придонес никако не треба да се занемари. По препорака на овој Комитет, експресно се изготви, но мошне квалитетно, соодветен урбанистички план со чија имплементација во градењето непосредно раководеше Adolf Ciborowski. По наше скромно мислење, најголем придонес од страна на веќе споматиот Консултативен комитет е во сферата на науката и образованието. Имено, знаејќи ја не така надежната состојбата кај нас во тоа време, посебно онаа во едукацијата на инженериспецијалисти по инжененерска сеизмологија и земјотресно инженерство, Комитетот предложи формирање на посебна научна институција во оваа област на науката. Властите на Република Македонија, односно нејзиниот Извршен совет (читај Влада), веднаш ја прифатија оваа сугестија и ја донесоа соодветната законска регулатива. Така буквално од урнатините на градот како фениксптица никна познатиот сега Институт за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија (ИЗИИС) во рамките на Универзитетот во Скопје. Целта на формирањето беше оваа научно-истражувачка институција да ја отпочне својата света мисија во школување на стручни кадри мошне потребни за обновата на разурнатото Скопје, но и за забрзување на развојот на Републиката, нарушен од стихијата. Формирањето на Институтот течеше на следниот начин. Прво Ректорската управа на Универзитетот формира Матична комисија на чие чело беше одреден проф. д-р Јордан Миладинов. Комисијата доби задача да регрутира кадри за работа во Институтот и да организира почеток на настава на ниво на постдипломски студии по земјотресно инженерство

и инженерска сеизмологија. Паралелно со ова, Извршниот совет на Македонија го назначи за прв директор на Институтот проф. Тиберие Киријас, кој заслужено се здоби со името основач на Институтот. Од друга страна, пак, можеби звучи како куриозитет, но први вработени стручни лица во оваа институција се составувачите на овој текст. Инаку Институтот претрпе неколку промени на своето име. Првото име му беше Институт за општа и инженерска сеизмологија. Бргу потоа, го променува името во Институт за сеизмологија, земјотресно инженерство и урбанистичко планирање, име што траеше малку подолго за да го добие својот конечен облик во Институт за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија (ИЗИИС). Како првовработени добивме задача да го координираме процесот на донесување на соодветна научна програма за предметите на планираните постдипломски студии. Бидејќи немавме никакво искуство, ниту во сеизмологијата, ниту во земјотресното инженерство, стана мошне тешко да се договори каква било наставна програма за кој било предмет, така што единствена база ни беше да се потпреме на каквотаквото искуство на проф. д-р Јордан Миладинов. Тој, според своето знаење и искуство, составуваше соодветни прелиминарни наставни програми за предвидените предмети, а ние ги праќавме на одредените од страна на Консултативниот комитет, меѓународни експерти со молба критички да се осврнат кон овие наши програми. Меѓу првите меѓународни експерти од кои побаравме таква помош беа и членовите на Консултативниот комитет - Сергеј Василевич Медведев и N. N. Ambraseys. Од друга страна, пак, преку поштенска писмена комуникација, побаравме сугестии од познати светски експерти од разни земји во светот, коишто секако заслужуваат нотирање во рамките на овој реминисцентен такст. Така од САД се консултирани

G. W. Housner, R. W. Clough, N, M. Newmark, D. E. Hudson, Joe Pensien и други; од поранешниот СССР - Н. В. Шебалин, Ш. Г. Напетваридзе, А. Г. Назаров, К. С. Завриев, С. В. Полјаков и други; од Јапонија - K. Muto, Sh. Okamoto, M. Izumi и други; од Индија - Jai Krisha; од Мексико - E. Rosenblueth, а последниот е познат и по тој куриозитет што во одговорот, во неговото писмо, во адресата, наместо Скопје, Југославија или Македонија е напишано Скопје - Романија што не беше причина писмото да не пристигне на вистинското место. Одговорот на нашите барања во сите овие писма беше речиси идентичен. Секаде беше присутно одобрување на нашите предлози, но со мотивација за нивно подобрување, Добивавме сосема нови наставни програми, се разбира модерни и современи. Тоа ја покажува големината и културата на овие пријатни личности. Така се создадени благопријатни услови за почеток на планираните постдипломски студии. Треба да се потенцира уште еден факт дека овие студии беа мошне напорни и со траење од две академски години. Првата генерација на студии по овие програми отпочна во академската 1965/66 година, а заврши во академската 1966/1967 година кога се промовирани и првите магистри по земјотресно инженерство во Југославија. Составувачите на предметниов текст ја имаа таа среќа да припаднат кон оваа група. Студентите од првата генерација на овие студии ја имаа таа среќа да бидат едуцирани од наjпознатите во тоа време, а ние имаме задача и чест поименично да ги цитираме:

1. Експерти од странските земји беа како што следува: N. V. Shebalin, S. V. Medvedev и Sh. G. Napetvaridze од СССР; M. Izumi и K. Kubo од Јапонија; N.N. Ambraseys од Англија; Jai Krishna од Индија; A. Ciborowski од Полска; Joe Penzien од САД.

2. Експерти од Македонија: Јордан Миладинов од Градежниот факултет;



3

27 august 2010 ПОРТА

55

 Геoрги Чупона од Природно-

математичкиот факултет; Бранко Трпеновски од Електро-техничкиот факултет, сите од Скопје. Трендот за регрутирање меѓународни експерти како професори во рамките на овие пост-дипломски студии продолжи и за следните генерации. При тоа се вклучувани и други експерти од странство. И тие со својот придонес заслужуваат да бидат посебно цитирани:

1. Експерти од странски земји: A. G. Nazarov од СССР, M. Wakabayashi, K. Baba, M. Hakuno, Y. Osawa, M. Hattori, H. Kobayashi, T. Katayama, H. Kameda, S. Okada, K. Toki и H. Iemura од Јапонија; N. M. Newmark, J. G. Bowkamp, H. Shah, A.K. Chopra, P.S. Jennings, R. D. Borsherlt и A.G. Brady од САД; A. Arya и A.R. Chandrasekaran од Индија; A. Cesmegin и E. Titaru од Романија; L. Finn и M. Novak од Канада; I. Skinner од Нов Зеланд и други.

2. Од Македонија: Петар Серафимов и Драган Хаџиевски. Овој тренд на континуирани студии траеше додека не израснаа сопствени експерти во Македонија, особено во рамките на ИЗИИС, кои целосно ги презедоа овие трансформирани студии во свои раце и тие продолжуваат да се водат, но сега согласно Болоњската декларација. Во меѓувреме се воведоа специјалистички и докторски студии. Чувствуваме за почесен долг длабоко да се заблагодариме на овие прекрасни луѓе, на повеќето од нив и постхумно, за сето тоа што го сторија за Институтот посебно и за Македонија во целина. Тоа ќе го направиме со едно големо благодариме и ГосподБог да ги благослови и им пружи вечен покој на починатите. Во сферата на научноистражувачката дејност, во почетната фаза на развојот на Институтот, вработените може да се каже дака поминуваа низ Сцила и Харибда. Математичките операции во првите истражувачки проекти се извршуваа со помош на шибер (логаритмар), кој за чудо едно беше од типот на Faber-Castel, апарат (ако така може да се каже) најсовремен на пазарот во тоа време. Компјутерското програмирање во рамките на предметот на Masanori Izumi се вршеше графички на парче хартија без можност за проверка, дали тоа е исправно изготвено. Меѓутоа, со добивањето на првиот дигитален компјутер од типот на IBM 1130 се создаде револуционерен бум во истражувачката дејност. Така релативно брзо беа направени 56

3

ПОРТА

27 august 2010

и првите докторати од страна на вработените магистри во Институтот. Од таа фаза на развојот, забрзувачки се разви базната инфраструктура на ИЗИИС со добивање на голем број инструменти за регистрација на силни земјотреси, перманентно осовременување на компјутерската инфраструктура и секако гордоста на Институтот - современата двокомпонентна вибро-платформа. Описот на понатамошната квалитативна експанзија на Институтот оставаме да ја надополнат активните вработени кадри на институцијата. Меѓутоа, редно е да истакнеме еден факт дека ИЗИИС во текот на својот перманентен развој постепено постанува култно место во Македонија кое го посетувале и го посетуваат не само видни научни фигури од светот, туку и мошне видни авторитети од политичката елита. Доволно е да потсетиме дека на Институтот, во текот на неговиот активен мандат, му укажа чест со лична посета третиот Генерален секретар на Организацијата на Обединетите Нации, неговата екселенција - U Thant од Бурма, односно Мианмар. Во Скопје, Август 2010 година

Проф, д-р Трифун Паскалов

Проф. м-р Димитар Петровски

REMINISCENCE OF A TIME PASSED

In

the course of the centuries old history of the human civilization, time has usually been measured in respect to an event that cannot be forgotten. So, history is globally divided into two eras, i.e., the era before Christ and the era after Christ, with the years of the first era being counted retroactively. To a somewhat lesser extent, the same holds for the events connected with smaller places such as the city of Skopje, the capital of the Republic of Macedonia. Its history is divided into time prior to the earthquake of 26.07.1963 and time after this catastrophic event that is painfully engraved in the memory of the generations, who witnessed this event.

We shall try to explain what we would like to point out from the aspect of our reminiscence of this event since we were direct witnesses of that time. In its rich history, Skopje has experienced such catastrophes a number of times.

Events of this type are mentioned in the 5th and the 15th century of the new era, but these happened so long ago in respect to the event of the 20th century that have faded away from the memory of the people. Let us go back

to why the citizens of Skopje distinguish between “time prior to the earthquake” and “time after the earthquake”. Prior to the earthquake, the economic and cultural development of the city was very slow. In the forties and until the sixties of the 20th century, the number of its inhabitants grew from the modest 80 000 to about 150 000 citizens.

Then, the catastrophic earthquake took place without any warning. Within only 15-16 seconds, it resulted in a complete chaos, i.e., destruction of about 80% of the building fund, loss of 1073 human lives (official statistic) and 3500 injured. The number of mentally injured has never been established, the speculative number ranging from 5000 to 6000. The economic losses were estimated at 10% of the gross national income of our then existing common state –SFRY. Normally, it was a big shock not only for the citizens of Skopje and Macedonia, but also for the entire Yugoslavia.

In such conditions, we found ourselves, in a hopeless situation. The people, the politicians along with the planners were desperate, while the professional and quasi-professional staff of the State and the Republic were completely lost. This last category of professionals, who were most widely expected to give their contribution to the overcoming and elimination of the consequences, was the most deranged and shocked. This was due to the fact that structural engineers in Yugoslavia and Macedonia were not educated at all in the sphere of treatment of engineering structures in respect to earthquake effects. This referred to both design and construction. In the then existing curricula of the civil engineering faculties and institutions in the country, earthquake engineering was not mentioned at all or was scarcely mentioned. Professional assistance to be provided by international experts in this field was therefore necessary.

Assistance was also needed for other things. The injured had to be taken care for, while the health care centres were highly reduced in number. To prevent possible epidemics, there was a need for urgent identification and burial of the dead. It is particularly important to note that the event took place in the midst of summer, under extremely high temperatures. There was also a need for elimination of the debris in order to enable undisturbed traffic through the city streets. Finally, consideration was to be given to how and within which period, conditions for minimal functioning of the town institutions and firms could be provided. An extenuating circumstance in these difficult times was that the town traffic, water and power supply infrastructure

scarcely suffered any damage. All these things and those unmentioned could not have been completed without assistance since the task was too big to be done by Skopje and Macedonia alone. Assistance was needed from all parts of Yugoslavia and other countries and it was provided indeed. The ruins were cleared out jointly by the construction companies of SFRY and its army. However, the strangest thing that happened at that time was the cooperation, shoulder to shoulder, of the armies of the USA and former USSR, the two opposing world major powers – an event that is recorded in history as unimaginable for that time. The Skopje catastrophe inspired these opposing countries to cooperate closely in a humanitarian action. It was very pleasant to see how the “yenkees” and “bachuskas” directly cooperate with each other, not targeting at each other by guns. Such a coordinated action resulted in fast clearing of the ruins and creation of conditions for intensive renovation of the devastated city.

The international aid was not limited to the above. The American army immediately installed a field hospital in Kumanovo, a town in the vicinity of Skopje, where complex and simple surgical operations of the injured were promptly performed. They saved many of the injured Skopje citizens from the worst. Noteworthy are the contributions of individual countries to the renovation of the city as those of the USSR, which donated a factory for construction of prefabricated buildings, Romania, which donated a complete hospital that has borne the name “Bucharest” until present. Then, Bulgaria donated the secondary school building “ Georgi Dimitrov” and the “Univerzalna sala” for performance of cultural manifestations.

Swiss donated the “Pestalozzi” school building known for the built-in elements for isolation against vibrations caused by earthquakes. We should not also forget the contribution of the government of the then existing Czechoslovakia in the form of a school building named ”Jan Amos Komenski” and a series of individual houses in one of the most prestige locations in the city. Worthy to mention is also the donation of Poland and its people to the city of Skopje, i.e., the magnificent building of the Museum of Modern Arts along with the exhibits associated with world renowned painters and sculptors among which is a painting by the great Picasso. In this series of donations, the contributions of the former Yugoslav republics are not mentioned due to lack of space. The assistance consisted of financial and material goods for which purpose a national loan, referred to as the Skopje credit, was announced.

To carry out a rational and efficient renovation of the devastated Skopje, the UN assistance, i.e., the assistance of the UN Housing Department, was invaluable. This included engagement of the most eminent experts in the sphere of planning, design and organization of construction that formed the so called Consultative Board for Reconstruction and Development of the city. Members of this Board were, inter alia, renowned leaders of science of that time among whom were: (i) Adolf Ciborowski, known architecturban planner, restorer of Warsaw devastated by the Second World Walr; (ii) Sergej Vasilevich Medvedev, father of engineering seismology; (iii) N.N. Ambraseys, member of the Royal Academy of Sciences in UK and eminent world expert in earthquake engineering, but also a great friend of Macedonia; (iv) N. M. Deperou, French expert and humanitarian; (v) Vit Karnik, world renowned seismologist, co-author of the European Scale of Seismic Intensity, later known as the MSK-64 scale. Somewhat later, the renowned Japanese trio of experts joined the group. These were: Kiyoshi Muto, Shunzo Okamoto and Toshihiko Hisada, whose contribution cannot be neglected. Upon the recommendation of this Board, a corresponding high quality urban plan was prepared.

The implementation of this plan was directly headed by Adolf Ciborowski.

According to our modest opinion, the greatest contribution of the above mentioned Consultative Board was given in the sphere of science and education. Namely, knowing the not so promising situation in our country at that time, particularly the situation with the education of engineers in engineering seismology and earthquake engineering, the Board proposed establishment of a special scientific institution in this field of science. The authorities of the Republic of Macedonia, i.e., its Executive Council immediately accepted this suggestion and passed the corresponding legislative regulations. So, literary, from the ruins of the city, as a phoenix, there arose the presently renowned Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology (IZIIS) within the frames of the University in Skopje.

The objective of the establishment of this scientific-research institution was to start a holy mission of education of professional staff that were very much in need for the resurgence of the devastated Skopje and also accelerating the development of the Republic disturbed by the disaster.

The institute was established through the following procedure. First of all, the Rector’s Office of the University

established a commission headed

by Prof. Dr. Jordan Miladinov. The Commission had to recruit staff for the Institute and organize beginning of lectures at the level of post-graduate studies in earthquake engineering and engineering seismology. Parallelly, the Executive Council of Macedonia appointed Prof. Tiberie Kirijas first director of the Institute. Prof. Tiberie Kirijas is deservedly called the founder of the Institute. On the other hand, it may sound as a curiosity, but the first employees of this institute were the authors of this text. The Institute’s name was changed several times. Its first name was Institute for General and Engineering Seismology. Soon afterwards, its name was changed into Institute of Seismology, Earthquake Engineering and Urban Planning – name that lasted slightly longer and was further and finally changed into Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology (IZIIS).

As the first employees, we got the task of coordinating the process of passing of a corresponding curriculum for the subjects of the planned postgraduate studies. Since we didn’t have any experience neither in seismology nor in earthquake engineering, it was very difficult to stipulate any curriculum for any subject so that the only thing we could do was to rely on the experience of Prof. Dr. Jordan Miladinov. With his knowledge and experience, he composed the corresponding preliminary curricula for the anticipated subjects and we sent them for critical review to international experts appointed by the Consultative Board. Among the first international experts to be asked for assistance were the members of the Consultative Board – Sergej Vasilevich Medvedev and N.N. Ambraseys. Through mail, renowned world experts from different countries worldwide were asked for opinion. All of them deserve to be mentioned in this reminiscence text.

From the USA, we consulted G. W. Housner, R. W. Clough, N. M. Newmark, D.E. Hudson, Joe Pensien and others; from the former USSAR - N. V. Shebalin, Sh. G. Napetvaridze, A. G. Nazarov, K. S. Zavriev, S. V. Poljakov and others; from Japan - K. Muto, Sh. Okamoto, M. Izumi and others; from India - Jai Krisha; from Mexico – E Rosenblueth, the last one is known for the curiosity that he addressed his letter to Skopje, Romania instead of Skopje, Yugoslavia or Macedonia, but despite this, the letter arrived at the right place. The letters received as response to our requirements were almost identical.

They all contained approval of our proposals and motivation for their improvement. We received quite 

3

27 august 2010 ПОРТА

57



new curricula, which were certainly the latest of that time. This shows the grandeur and the culture of these pleasant persons. In this way, conditions were created for the beginning of the planned post-graduate studies. Another fact should also be pointed out, namely that these studies were very strenuous and with duration of two academic years. The first generation of studies per these curricula began in the academic 1965/66 and ended in the academic 1964/1967 when the first masters in earthquake engineering in Yugoslavia were promoted. The authors of this text had the honor to belong to this group.

The students of the first generation of these studies had the advantage to be educated by the most renowned world experts, among which there were the following:

1. Experts from foreign countries: N. V. Shebalin, S. V. Medvedev and Sh. G. Napetvaridze from USSR; M. Izumi and K. Kubo from Japan; N.N. Ambraseys from UKl Jai Krishna from India; A. Ciborowski from Poland; Joe Penzien from the USA. 2. Experts from Macedonia: Jordan Miladinov from the Civil Engineering Faculty; Georgi Cupona from the Faculty of Natural Sciences and Mathematics and Branko Trpenovski from the Faculty of Electrical Engineering, all from Skopje.

The recruiting of international experts as professors within the frames of these post-graduate studies continued for the next generations, as well. Other foreign experts were involved as follows:

1. Experts from foreign countries: A. G. Nazarov from the USSR, M. Wakabayashi, K. Baba, M. Hakuno, Y. Osawa, M. Hattori, H. Kobayashi, T. Katayama, H. Kameda, S. Okada, K. Toki and H. Iemura from Japan; N. M. Newmark, J. G. Bowkamp, H. Shah, A.K. Chopra, P.S. Jennings, R. D. Borsherlt and A.G. Brady from the USA; A. Arya and A.R. Chandrasekaran from India; A. Cesmegin and E. Titaru from Romania; L. Finn and M. Novak from Canada; I. Skinner from New Zealand, and other.

2. Experts from Macedonia: Petar Serafimov, Dragan Hadzievski.

This trend of continuous studies lasted until they gave rise to Macedonian experts, particularly within the frames of IZIIS who thoroughly took these transformed studies in their own hands and continued to hold these studies in compliance with the Bologna Declaration. In the meantime, advanced training and doctoral studies were introduced.

We are indebted to these wonderful people, most of whom are not among 58

3

ПОРТА

27 august 2010

the living, for all that they have done for the Institute and Macedonia as a whole. We are extending our gratitude to them. Let God bless them and give peace to the souls of those who are not among us anymore.

In the beginning of the development of the Institute in the sphere of scientific-research activity, it can be said that the employees were between Scylla and Charibdis. The mathematical operations for the first research projects were carried out by means of a slide rule, which by some miracle, was of the type of Faber-Castel, an apparatus (if it can be named as such) that was the most modern at the market of that time. Computer programming within the frames of the subject taught by Prof.

Masanori Izumi was done graphically on a piece of paper, without the possibility of checking its accuracy. However, the obtaining of the first digital computer type IBM 1130 meant a revolutionary boom of research activities. So, the first doctoral theses were elaborated by the employed masters of science at the Institute with a relatively fast speed. Starting with this phase of development, the main infrastructure of IZIIS has increasingly been developed with the obtaining of a large number of strong motion instruments, permanent upgrading of the computer infrastructure and certainly, the pride of the Institute, the modern two-componental shaking table.

We are leaving to the active staff of the Institute to present the further qualitative expansion of the Institute.

However, it should be pointed out that, in the course of its permanent development, IZIIS has gradually become a cult place in Macedonia that was and is visited not only by eminent scientists from all around the world but also eminent politicians. It is sufficient to remind ourselves that the Institute was honored by the visit of the third Secretary General of UN, his Excellency U Thant from Burma, i.e, Myanmar, during his active mandate In Skopje, August 2010

Prof. Dr. Trifun Paskalov Prof. M. Sc. Dimitar Petrovski

ПРОФ. Д-Р јаким ПетРОВСки

В

о оваа прилика, 14ЕСЕЕ, не може, а да не се напише нешто за проф. Јаким Петровски кој е основоположник на земјотресното инженерство во Република Македонија. Проф. Петровски за време на своите три мандата како директор на ИЗИИС успеа најмногу да придонесе за репутацијата што ја има Институтот денес. Неговите идеи и нивната реализација во пракса се актуелни и до ден денес. Идејата за поставување сеизмичка платформа во ИЗИИС, која и денес е една од најсовремените во светот, како и идејата да се изгради модерен институт по углед на најдобрите во светот, е негова. Поставувањето на тридимензионалната мрежа за силни земјотреси во Охрид која и ден денес е функционална, претставуваше практично поставување на првата тридимензионална мрежа во Европа. Проф. Петровски не забележа успеси само како директор на ИЗИИС, туку и како ректор на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ и е еден од најзаслужните за поставување на

универзитетската МАРНЕТ мрежа. Во текот на неговиот мандат како ректор се изградени и универзитетските станови за магистранти и докторанти. Покрај извонредните менаџерски способности, проф. Петровски беше познат научник со многу трудови публикувани насекаде во светот. Проф. Петровски беше и член на издавачкиот одбор на најпознатиот меѓународен часопис по земјотресно инженерство (Earthquake Engineering and Structural Dynamics– Земјотресно инженерство и динамика на конструкции) како и член на Директорскиот борд на Светската асоцијација за земјотресно инженерство. Тој беше експерт на УНЕСКО во многу мисии во разни подрачја од светот погодени од земјотрес. Зa жал, проф. Петровски не е меѓу нас на оваа конференција, иако беше еден од најзаслужните за развојот на земјотресното инженерство. Тој почина на 18.12.2006.

проф. д-р михаил ГаРеВСки претседател, 14ЕСЕЕ, 2010

prof. Dr. JaKiM peroVsKi

O

n thе occasion of the 14ECEE, we cannot but write something about Prof. Jakim Petrovski, the founder of the earthquake engineering in the Republic of Macedonia.

During his three mandates as director of IZIIS, he contributed the most to the reputation that the Institute has today.

His ideas and their realization in practice have been very much of interest until today. The idea about the installation of the shaking table at IZIIS which is still one of the most modern worldwide as well as the idea for building a modern institute following the manner of the best institutes worldwide is his.

The installed three-dimensional strong motion network in Ohrid which is still functional today was practically the first three-dimensional network in Europe.

Still, he has not only been successful as director of IZIIS, but also as rector of the “Ss. Cyril and Methodius” University who is among those who have contributed the most to the installation

of the university MARNET network.

In the course of his mandate as rector, the university flats for the master and doctoral students were built. In additon to his extraordinary managing capabilities, Prof. Petrovski was a renowned scientist, who published many papers worldwide.

Prof. Petrovski was member of the editorial board of the most renowned international journal of earthquake engineering (Earthquake Engineering and Structural Dynamics) as well as member of the Board of Directors of the International Association for Earthquake Engineering.

He was expert of UNESCO in many missions in different areas struck by earthquakes worldwide.

Unfortunately, Professor Petrovski is not among us at this conference, although he was the most meritorious for the development of earthquake engineering in our country. He died on 18.12.2006.

prof. Dr. Mihail GareVsKi Chairman, 14ECEE, 2010

3

27 august 2010 ПОРТА

59

РЕТРОСПЕКТИВНО ЗА ПОЧЕТОЦИТЕ НА ИЗИИС

З

абелешките дадени во понатамошниот текст се напишани 40 години по настаните кои ги опишуваат. Тие се однесуваат на настани од раните денови на ИЗИИС на кои ме потсетија старите пријатели од Скопје како поквалификуван да говорам за нив. Сепак, како аутсајдер, можам само накратко да го сумирам раѓањето на ИЗИИС . Во 1963 година го посетив Скопје за првпат на пилот мисија во почетокот на август, две недели по земјотресот од 26 јули 1963. Посетата при која бев придружуван од мојот колега Norbert Morgenstern и којашто траеше само девет дена и беше под покровителство на Кралското друштво во Лондон имаше за цел да се оценат штетите предизвикани од рушење на фундаменти, лизгање на земјиште како и влијанието на земјотресот врз браните. Кон крајот на август, бев повикан од страна на УНЕСКО на состанок во Париз со цел да се истражат начините на кои УНЕСКО би можел да им помогне на Социјалистичка Федеративна Република Југославија, посебно Скопје, да ги надоградат студиите и истражувањата во областа на асеизмичко проектирање и градење на инженерски конструкции. Мојата задача беше да обезбедам врски меѓу локалните власти во Скопје, УНЕСКО и Канцеларијата на ОН во Белград во врска со потребите и приоритетите во тие подрачја. На 8ми септември, се вратив во Скопје за да ја испитам ситуацијата со помош и поддршка на Градското собрание и колегите и пријателите од Геолошкиот институт, Градежен факултет на Универзитетот во Скопје. Во септември, добив предупредување од страна на УНЕСКО за тоа дека во ОН во Њујорк се поставува прашањето дали градот Скопје треба да се релоцира на посигурна локација. Ова беше план кој беше изложен пред ОН од страна на експерти на ОН кои го посетија Скопје. На УНЕСКО итно му беше потребен технички извештај од самиот терен за да ја оцени изводливоста на овој предлог. Мислењата на геолозите, сеизмолозите, инженерите и политичарите во Скопје варираа што создаваше нелагоден притисок врз донесувачите на одлуки од разни места кои требаа да го

60

3

ПОРТА

27 august 2010

прифатат или одбојат повторното градење на градот на нова локација коешто решение беше фаворизирано од страна на ОН. На состанокот од 4 октомври, во седиштето на ОН во Белград, од страна на Ernest Weissmann, директорот на Развојната програма за домување и планирање на ОН, бев информиран дека прелиминарното решение требаше да се донесе во Њујорк и дека имаме само уште 10 дена за да го поднесеме нашиот извештај пред ОН да го одобри барањето на југословенската влада за техничка помош, односно за задоволување на долгорочните потреби на градот Скопје. Мојот прелиминарен извештај во врска со овој предлог кој во име на УНЕСКО го доставив до Sudhir Sen, резидентен претставник на ОН во Белград беше краток и во него беше нагласено дека не постојат валидни научни и економски основи за промена на локацијата под услов: • да се регулира реката Вардар и да се спречи нејзиното излевање кое може да ги ослабне фундаментите на зградите во Скопје, • сите нови згради во градот да се проектираат и изградат како сеизмички отпорни, • да се формира истражувачки институт за земјотресно инженерство кој ќе помогне и ќе ја гарантира исправноста во градењето. Постоеше извесна дебата во врска со последното, односно дали треба да постојат повеќе од еден институт формирани во другите републики. На 14 октомври, ОН го одобри барањето за техничка помош кое вклучуваше обука за регулација на реката Вардар и формирање на истражувачки институт, работи кои требаше да ги имплементира УНЕСКО. Во јануари 1964, се вратив во Скопје каде останав неколку месеци за подетално да го проучам регионалниот сеизмички хазард во соработка на, сега веќе починатиот, Alois Zatopek и со помош на Милан Арсовски. Во меѓувреме, нашиот конечен извештај кој го поднесовме до УНЕСКО потврди дека сегашната локација на Скопје не е изложена на земјотреси повеќе од било која можна алтернативна локација во регионот. Сите ние живеевме во монтажни

куќи лоцирани северно од Карпош, меѓу уништени и оштетени згради кои беа тестирани од страна на природата и служеа како потсетник за тоа што може истата да направи. Тоа беше единствена прилика да се проучуваат ефектите од скопскиот земјотрес на лице место, со недели и месеци. Кон крајот на март, од Белград пристигнаа добри вести дека Меѓународниот консултативен комитет одлучил да се започне со формирање на институт за земјотресно инженерство во Скопје. За среќа, Michael Fournier, директор на УНЕСКО, не само што се согласи дека тоа беше вистинскиот начин да се продолжи понатаму, туки и вон тоа, им помогна на научниците и инженерите од Скопје да се обучат во странство. Овие научници заедно со кадарот на Универзитетот беа првиот наставен кадар на Институтот. Ни стана јасно дека помошта на една земја осакатена од земјотрес најмногу зависи од напорите на нејзиниот сопствен народ и системот во кој живеат. Во почетокот на 1965 гдина, се преселивме од монтажните куќи во така наречените “бараки “, а Институтот за сеизмологија и земјотресно инженерство кој требаше да врши обука и истражувања се пресели во соодветна зграда која му припаѓаше на Универзитетот во Скопје и започна со своите наставни активности. Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија (ИЗИИС) беше формиран на први октомври 1965 врз основа на препораките на Меѓународниот консултативен комитет за реконструкција на Скопје и одлуката на Владата на Народна Република Македонија, како автономен отсек на универзитетот “Св. Кирил и Методиј“ во Скопје, со основна улога да помага и врши надзор врз реконструкцијата на градот Скопје во периодот после земјотресот како и да обезбеди обука и едукација на специјалисти во областа на земјотресното инженерство и инженерската сеизмологија со помош на експерти на УНДП и УНЕСКО за после-дипломски студии. Јас не бев инволвиран во создавањето на Статутот на Институтот, но други научници и

инженери, така наречени “УНЕСКО експерти“, кои тогаш предаваа во Институтот, помогнаа во создавањето на модерна програма (1966) за обука во областа на инженерската сеизмологија и земјотресното инженерство, при што ги поврзаа науките за земјата со инженерството, лабораториските со теренските истражувања. Важно е да се напомене дека V. Karnik (Чехословачка) и A. Zatopek (Чехословачка) придонесоа за сеизмологијата, Н. Шебалин (СССР) и С. Медведев (СССР) за сеизмотектониката, A. Izumi (Јапонија) за динамиката на конструкции, и авторот (Англија) придонесе за инженерската сеизмологија. ИЗИИС започна да работи во раната есен на 1965 година со Тиберие Киријас како прв директор. Првите вработени во институтот беа: Миодраг Велков, Трифун Паскалов, Димитар Петровски и Јаким Петровски кои беа избрани од страна на универзитетот “Св. Кирил и Методиј“, како и други соработници како што беа Милан Арсовски од Геолошкиот институт и Драган Хаџиевски од Сеизмолошката станица во Скопје. Во годините потоа, кадарот на ИЗИИС меѓу кои беше Јаким Петровски и Трифун Паскалов беа на академски престој во Imperial College во Лондон како истражувачи додека други се придружуваа на теренските мисии на колеџот после земјотреси. Ете, така почна првиот Институт за земјотресно инженерство во Европа пред поеќе од 40 години. Како што се зголемува нашето знаење за сложениот карактер на земјотресите, стануваме се повеќе свесни за ограничувањата кои природата ни ги дала во однос на нашата способност да ги предвидме, чисто врз теоретски основи, движењата на тлото, однесувањето на инженерските конструкции, однесувањето на самото тло и што е уште поважно, однесувањето на луѓето. ИЗИИС им даде единствена можност на своите вработени да се здобијат со детални познавања на реална ситуација создадена од земјотрес и пред се, познавање на реалното споредено со теоретското кое бара донесување на брзи или долгорочни решенија. Ваквите познавања едноставно не можат да

се добијат преку предавања, читање извештаи или сурфање по Интернет или пак присуство на конференции. ИЗИИС го должи своето постоење на духот на шеесетите од минатиот век кога посветени луѓе ја презедоа одговорноста на идните генерации да им овозможат да живеат побезбедно во земја изложена на земјотреси.

N. ambraseys 12.07.2009

The very early days of IZIIS revisited

T

he following notes are written more than 40 years after the events they describe. They include incidents I was reminded recently by old friends from Skopje, better qualified to put on record the early days of IZIIS. I can only summarize the birth of IZIIS as an outsider.

1963 I visited Skopje for the first time on a pilot mission early in August, two weeks after the earthquake of 26 July 1963. The purpose of the visit, in which I was accompanied by my colleague Norbert Morgenstern, and which lasted only nine days was under the auspices of the Royal Society in London, the purpose of which was to assess damage caused by foundation failures, landslides and the effect of the earthquake on dams.

Late in August, I was called up by UNESCO for a meeting in Paris, the purpose of which was to examine ways in which UNESCO could assist the Socialist Federal Republics of Yugoslavia, and in particular Skopje, to upgrade teaching and research in the earthquake resistant design and construction of engineering structures.

My terms of reference were to provide a link between the local authorities in Skopje, UNESCO and the UN office in Belgrade regarding the required needs and priorities in these areas.

On 8 September I was back in Skopje surveying the situation with the help and support of Gradsko Sobranje and from colleagues and friends from the Geological Institute, the Civil Engineering Department of the University of Skopje.

In September, I was warned by UNESCO that a question had arisen at the UN in New York of whether the city of Skopje should be relocated on a safer site. This was a plan put forward to the UN by a team of UN experts who had visited Skopje. UNESCO urgently needed a technical field report on the viability of this proposal.

Opinions among geologists, seismologists, engineers and politicians in Skopje varied and one could feel uncomfortable with the pressure put on decision makers from different quarters for or against rebuilding the city on a new site which was favoured by the UN. At the meeting on 4 October, at the Headquarters of UN in Belgrade, I was informed by Ernest Weissmann, the Director of the UN Development Programme for Housing and Planning, that a preliminary decision was to be taken in New York and that we had only 10 days left to submit our report before the UN approved the request of the Yugoslav Government for technical aid in meeting Skopje’s long-term needs.

My preliminary report, on behalf of UNESCO to Sudhir Sen, the Resident Representative of UN in Belgrade regarding this proposal was short, stressing that there was no valid scientific and economical grounds for a change of site, provided that: -The River Vardar is regulated to prevent its flooding from weakening the foundations of Skopje’s buildings, -All new buildings in the city are designed and built to resist earthquakes and -A Research Institute for Earthquake Engineering is established in Skopje to assist and guarantee proper reconstruction. There was some debate on the last point of whether there should be more than one institute established in other Republics.

On 14 October the UN approved the request for technical aid, which included the training of the River Vardar and the establishment of a Research Institute, tasks which fell on UNESCO to implement.

1964 In January 1964 I returned to Skopje, where I stayed for some months to make a fuller study of the regional seismic hazard in collaboration with the late Alois Zatopek and with the help of Milan Arsovski. In the mean time our final report to UNESCO confirmed that Skopje’s present site was no more subject to earthquakes than any possible alternative in the region.

We all lived in Nissen huts, located north of Karpos, in the midst of destroyed and damaged buildings which had been tested by nature and offered a reminder of what nature has in store. A unique opportunity to study in situ for weeks and months

the effects of the Skopje earthquake.

By the end of March the good news arrived from Belgrade that the International Consultative Board had given the go ahead for the running of the Earthquake Engineering Institute in Skopje. It was fortunate that Michael Fournier dale, the director of UNESCO, who not only had agreed that this was the right way to proceed, but also who went out of his way to help scientists and engineers from Skopje to be trained abroad. These scientists together with the staff of the University composed the first teaching staff of the Institute. It became clear to us that the relief of a country crippled by an earthquake largely depends on the efforts of its own people and the system they lived in.

1965 So, early in 1965 we moved out of the Nissen huts, the so-called “barakas” and the Training and Research Institute for Seismology and Earthquake Engineering moved to a proper building belonging to the University of Skopje, and started tuition.

The Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology (IZIIS) was established on 1st October 1965 based on the recommendations of the International Consultative Board for reconstruction of Skopje and the decision of the Government of the N. R. of Macedonia, as autonomous department of the University “St Cyril and Methodius” in Skopje, with the primary mandate to assist and supervise post-earthquake reconstruction of the city of Skopje and to provide training and education of specialists in the field of engineering seismology and earthquake engineering with assistance of UNDP and UNESCO experts on postgraduate studies.

I was not involved in the writing up of the Constitution of the Institute but other scientists and engineers, the so-called “UNESCO experts” who were now teaching at the Institute, helped to draft a modern (1966) curriculum for training in Engineering Seismology and Earthquake Engineering, thus linking earth sciences with engineering, and laboratory with field work. Notably

V. Karnik (Czech.) and A. Zatopek (Czech.) contributed to Seismology, N. Shebalin (USSR) and S.Medvedev (USSR) to seismotectonics, A.Izumi (Japan) to structural dynamics, and the writer (UK) to engineering seismology.

IZIIS started running early in the autumn of 1965, with Tiberia Kirijas as its first director. Its first staff members included Miodrag Velkov, Trifun Paskalov, Dimitar Petrovski and Jakim Petrovski, elected by the University of “St Cyril and Methodius” as well as collaborators such as Milan Arsovski of the Geological Institute and Dragan Hadzievski of the Seismological Station in Skopje.

In the years that followed staff members of IZIIS, among others Jakim Petrovski and Trifun Paskalov, spent their sabbatical at Imperial College in London as Research Fellows, while others joined College field missions after earthquakes.

And this is how Europe’s first Institute for Earthquake Engineering started more than 40 years ago.

As our knowledge of the complexity of earthquakes has increased, we become more and more aware of the limitations which nature has imposed in our capability to predict, on purely theoretical bases, ground motions, the performance of engineering structures, of the ground itself but what is more important, of a community.

IZIIS offered a unique opportunity to its staff to develop an intimate knowledge of the actual situation created by an earthquake and above all an understanding of the real as compared with the theoretical, which need immediate or long-term solution.

Such an understanding that cannot be gained simply from lectures, reading reports, by "surfing" the Internet or attending conferences.

IZIIS owes its existence to the spirit of the 1960s, when dedicated people took it upon themselves to see that future generations will live safer in an earthquake country.

N. ambraseys 12.07.2009

Trimo Makedonija dooel Skopje t: +389 23 22 15 46, m: +389 71 85 19 42 trimomakedonija@trimo.com.mk, www.trimo.si

3

27 august 2010 ПОРТА

61

STO DECO ПРОФИЛИ АКТУЕЛЕН ДИЗАЈН ЗА ВЕКОВНА ЕЛЕГАНЦИЈА Фасадните украсни елементи изработени од камен не се трајно отпорни на атмосферските влијанија, а нивната изработка е премногу скапа. Истите тие изработени од бетон се осетливи на оштетување, влага, представуваат топлински мостови и дополнително статички го оптоваруваат објектот. Благодарение на STO DECO профилите,ваквите проблеми не постојат, старите фасади добиваат нов сјај, а на тој начин се креира една современа архитектура која сигурно опстанува неклолку десетлетија. Составот на STO DECO фасадните профили е од инзворедниот материјал VEROFILL®- Хомогена маса од шупливи силикатни микрокругчиња. Без разлика на тоа дали проектантот и инвеститорот се одлучиле за класични облици, со чија помош треба да биде извршена репродукција, или индивидуален дизајн на STO DECO профилите, ваквиот материјал овозможува апсолутна слобода при проектирањето и изведувањето, па така безмалку секоја замисла на дизајнерот може да биде остварена , преку изрботка на филигрантски профили до масивни капители, 3Д елементи, лакови, прозoрски симсови, натписи па дури и повеќеделни шупливи елементи. Материјалот, истотака, допушта безпрекорни технички решенија, па така профилите може да се перфорираат и спајаат со типли, а при монтирањето тие и се лепат. Ако се работи за елементи кои волуменски се тешки или кои се високо оптеретени (пр. прозоркси симсови) неминовна е употреба на соодветна конструкција за статичко зајакнување на истите. Кај посложените профили, изработката е со помош на повеќе делни елементи, кои се спајаат во еден профил, без притоа местата на спојување да представуваат проблем, поради многу малиот коефициент на истегнување. На крајот, вистинскиот сјај на елементите се постигнува со специјални завршни бои и премази, а површината овозможува глатко премачкување, рапава структура или изглед на природен камен.

КАРАКТЕРИСТИКИ НА STO DECO ПРОФИЛИТЕ • Лесни по тежина (550 kg/m3) , едноставни за обработка • Отпорност на атмосферски влијанија • Голема отпорност на оштетување • Масивна хомогена маса отпорна на притисок • Мал коефициент на должинско истегнување (1/20 од полистиролот) , па према тоа и мала склност на пукање • Водонепропусни, оштетување од смрзнување не постои • Отпорни на удари, стабилност, способност за репрофилирање • Многу брзо и точно монтирање • Неспоредливо кратки рокови на испорака.

Sto

Градете свесно.

Н.Рибароски, дипл.инж. • Алпос-СТО

3

27 august 2010 ПОРТА

63

Научно-техничка соработка на ИЗИИС

Афирмација во Канада и во светот

В

о изминатите години ИЗИИС оствари успешна научнотехничка соработка со многу земји, меѓу кои најзначајна е соработката со компании од Канада, Австрија, Германија, Абу Даби итн. Посебно се издвојува соработката со големата канадска фирма Hidroquebec во периодот од 2006-2010 година. Во рамките на таа соработка експертите на ИЗИИС извршија експериментални испитувања на различни типови конструкции во рамките на системот на хидроелектрани, трафостаници и нуклеарни електрани во најголемата канадска провинција Квебек, применувајќи современи методи на мерење на динамичките карактеристики на објектите, како што е методата на амбиентални вибрации. Со оваа популарна експериментална метода се дефинираат динамичките карактеристики на објектите во природна големина како што се: резонантните фреквенции, тоновите форми и коефициентите на пригушување. Од овие динамички карактеристики, кои претставуваат лична карта на објектот, во многу зависи динамичкото однесување на објектите во услови на земјотрес. Освен динамичките испитувања на лице место, во рамките на истата соработка и во именуваниот период, се извршени и испитувања на модели во намален размер на

сеизмичката платформа на ИЗИИС, кои се однесуваа на ѕидови од ѕидарија со тули. Врз основа на овие експериментални резултати, инженерите на Хидрољуебец понатаму развиваа софистицирани нелинеарни нумерички модели за анализа на сеизмичката сигурност на најважните објекти на компанијата. Оваа соработка се одвиваше со успешна логистика на компаниите Thebar и Qalitas од Montreal.

Испитувања на погонски хали кај хидроелектраните Новите канадски сеизмички прописи наметнале повисоки критериуми за сеизмичка сигурност на објектите, поради што се појавила потребата од ре-евалуација. Таа ре-евалуација подразбира да се направат дополнителни анализи на сигурноста на постоечките изградени објекти. За таа цел беа потребни експериментални мерења за утврдување на актуелната состојба на објектите и нивната стабилност. Така, во периодот од 2006-2008 година, од страна на специјалистичкиот тим на ИЗИИС беа испитани неколку погонски згради како што се: Погонската зграда на хидро-електраната Beauharnois, Погонската зграда на Chute Hemmings, Погонската зграда на La Tuque и Погонската зграда на хидро-електраната Paugan.

на Beauharnois

Испитувања на хидроелектрани Испитувања со техниката на амбиентални вибрации беа реализирани на 3 бетонски гравитациони брани во провинцијата Quebec: браните Beauharnois, La Tuque и Sartigan.

Испитување на нуклеарната електрана Gentilly 2 Едно од најзначајните испитувања реализирано во Канада, е испитувањето на објектите на нуклеарната електрана Gentilly 2 во 2008 година. Главна цел на проектот беше дефинирање на катните спектри на одговор на реакторската зграда и помошните згради на нуклеарната електрана. Применетата методологија претставува комбинација од експериментални и нумерички анализи, при што трансфер функциите се дефинираат експериментално, а катните спектри на одговор-аналитички. Овој метод е нов пристап во нуклеарното инженерство и е развиен целосно во ИЗИИС во соработка со Hidroquebec.

Испитување на модел во намален размер на ѕид од погонската зграда

Покрај теренските испитувања во Канада, во Лабораторијата за динамички испитувања при ИЗИИС, се извршени испитувања на модели во намален размер во периодот 2006-2007 година. Моделите беа оригинални по својот изглед и претставуваа сегменти од високите ѕидови на погонската зграда на хидро-електраната Beauharnois. Врз основа на механизмот на оштетување утврден со моделите, предложено е решение на зајакнување со анкердампери, производ на фирмата ДЦ-90 од Белград. Ова решение е применето на реалниот објект во хидроелектраната Beauharnois, што претставува голем успех на ИЗИИС и ДЦ-90 ако се знае колку е голема конкуренцијата меѓу фирмите во Канада и строгите барања на Канадските прописи. На крајот треба да се нагласи големото залагање и стручност на експертскиот тим од ИЗИИС кој ги реализираше гореспоменатите активности: проф. д-р Љубомир Ташков, проф. д-р Лидија Крстевска и проф. д-р Михаил Гаревски, во сите наведени активности, како и научниот соработник д-р Катерина Манова и проф. д-р Зоран Милутиновиќ, во дел од активностите, кои придонесоа за значајна афирмација на ИЗИИС во Канада, како и пошироко во светот.

Хидро-електрана Beauharnois/Beauharnois power house

Beauharnois Barrage Sartigan Dam

64

3

ПОРТА

27 august 2010

La Tuque, QC Canada

Manicouagan

Chute-Hemmings

Scientific and Technical Cooperation with Canada

been further used for verification and improving of the numerical models for non-linear analyses and evaluation of the seismic stability of these structures.The cooperation with Hydroquebec was realized by the assistance of Thebar company, as a representative office of IZIIS in Canada.

W

In situ testing of Power Houses of Hydro Power Plants

ithin the cooperative projects realized during the last 4 years between the Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology (IZIIS), "Ss. Cyril and Methodius" University, Skopje, Republic of Macedonia and Hydroquebec, Quebec, Canada, different type of structures as a part of several hydro power plants as well as of one nuclear power plant have been tested applying ambient vibration testing method in order to define the dynamic characteristics: natural frequencies, mode shapes and damping coefficients. The shake-table tests on reduced scale models of the brick-masonry walls were also performed at Dynamic testing laboratory of IZIIS. The obtained experimental results have

For verification of the refined nonlinear analytical models developed for evaluation of the seismic stability of the powerhouses according to new Canadian codes made by Hydroqebec design group, several powerhouses have been tested in-situ in the period 2006 to 2008 for determination of their dynamic characteristics by the team of specialists from IZIIS: The powerhouse of Beauharnois hydro power plant, Fig.1; the powerhouse of Chute Hemmings hydro power plant, fig. 2; the powerhouse of La Tuque hydro power plant, fig.3; and the powerhouse of Paugan hydro power plant, fig.4

In situ testing of dams In-situ testing applying ambient vibration testing method for definition of the structural dynamic characteristics was performed on three concrete gravity dams in Quebec: the dam of Beauharnois power plant, Fig. 8; the dam of La Tuque power plant, Fig. 9; Sartigan Dam in St. George, Fig.10.

In situ testing of NPP Gentilly 2 In situ testing of the nuclear power plant Gentilly 2 in Quebec was realised by ambient vibration measurements in 2008. The main objective of the project was to evaluate the floor response spectra of the reactor building as well as the auxiliary buildings at the power plant. The methodology applied for project realisation represented a combination of experimental and numerical analysis which is a new approach in the field of nuclear engineering. The new approach is related to experimental definition of transfer functions between a

particular floor and the base level by performing ambient vibration tests.

Shake-table test of reduced scale model of a wall of Beauharnois Powerhouse Besides in-situ testing at Canada, the shake-table test of a models in reduced scale were performed in the period of 2006-2007, at the Dynamic Testing Laboratory of IZIIS. The model tests were related to definition of the damage mechanism of the brick masonry walls of the Beauharnois power house in order to provide an adequate strengthening solution (Fig.11).

Based on these tests, a strengthening solution by DC-90 anchor-dampers has been provided ( Fig.12) Contribution: The above mentioned activities have been realized by the IZIIS team: Prof. Dr. Ljubomir Tashkov, Prof.

Dr. Lidija Krstevska., Prof. Dr. Mihail Garevski, Sc. Researcher Dr. Katerina Manova, Prof. Dr. Zoran Milutinovic.

3

27 august 2010 ПОРТА

65

26 години од интернационалниот курс CADAC П

очнувајки од 1965 година, кога за првпат во Република Македонија се одржани интернационални последипломски студии во областа на техничките науки, па се` до денес, кога ги заснова и модернизираните последипломски, докторски и постдокторски студии, Институтот за земјотресно инженерство и инженерса сеизмологија континуирано врши едукација и тренинг на млади инженери и млад академски кадар во областа на земјотресното инженерство и инженерската сеизмологија. Сепак, најпрепознатлив и светски признат обид на ИЗИИС на полето на едукацијата и намалувањето на сеизмичкиот ризик во земјите во светот е Интернационалниот курс за

66

3

ПОРТА

27 august 2010

асеизмичко проектирање и градба. Имено, во далечната 1982 година, во рамките на билатералната научна и технолошка соработка помеѓу Владите на поранешна Југославија и Кралството Холандија, ИЗИИС го основа првиот меѓународен курс наменет за надоградување на професионалните знаења на инженерите конструктори од земјите во равој, денес препознатлив во светот под името CADAC (Course on Aseismic Design and Construction). Овој курс беше главно спонзориран од Одделот за меѓународна едукација на Министерството за надворешни работи на Кралството Холандија, потоа од Министерството за образование и наука на Република Македонија, од ИЗИИС како и од Советот на Европа во последните

години. Со основна цел - трансфер на знаењето од областа на земјотресното инженерство на помладиот универзитетски наставен кадар од земјите во развој - овој курс се одржуваше во континуитет 26 години. Земајќи го предвид фактот што земјотресното инженерство е научна дисциплина која се развива во последниве неколку децении, сите земји треба да прават напори за обука на кадри во оваа специјализирана област. Во обидите за превенција и намалување на последиците од земјотресите, инженерите играат значајна улога. Тие се одговорни за развивање на техничка регулатива за проектирање и изведба на асеизмички конструкции и за создавање на услови за

нејзина практична апликација. Токму затоа, за предвидениот тромесечен период, преку предавања, лабораториски и компјутерски вежби, учесниците на курсот се запознаваа со основните принципи за проектирање, анализа и градење на сеизмички отпорни објекти од високоградба со различни конструктивни системи и материјали, сеизмички отпорни инженерски и инфраструктурни објекти. Покрај основните предавања од страна на наставниот кадар на Институтот, секоја од дваесет и шесте генерации имаа можност да ги слушнат најновите достигнувања и од поканети професори од најпознатите универзитети во светот. Исто така, за секоја генерација беше организирана научна екскурзија низ нашата земја,

и постојано се подобруваше. За досегашните 26 години континуирано постоење, CADAC има обучено 520 учесници од 72 земји во развој од Латинска Америка, Азија, Африка и Европа. Така учесниците на CADAC програмата станаа дел од светската мрежа на мисионери кои придонесуваат за зголемување на сеизмичката стабилност и благосостојбата на нивните земји. Применувајќи го искуството и знаењето стекнато со учеството на курсот CADAC, тие заминаа од Македонија подготвени да се справат со различните проблеми кои произлегуваат од секојдневната инженерска пракса и академските истражувања. Многумина од нив денес се истакнати членови на академското општество, почитувани професионалци и носители на одлуки. Сепак, не може, а да не се спомене и социјалната компонента по која овој курс ќе остане длабоко во сеќавањата кај сите што учествуваа во него, како кај наставниот кадар и сите вработени во Институтот, така и кај сите 520 учесници. Тие на крајот на курсот несомнено заминуваа со збогатени знаења, со што целта на курсот беше постигната, но заминуваа и со еден силен впечаток за Македонија, како "земја во која доживуваа прекрасни, незаборавни моменти, стекнуваа нови пријателства со припадници на други народи и религии, земја во која некој за првпат виде снег, некој за првпат испи чаша пиво, или ја сретна љубовта на својот живот, земја со специјално место во нивните срца". На разделбата со курсот CADAC, со ИЗИИС и со Македонија, овие емоции често пати се преточуваа во поезија... Ценејќи ја едукацијата и транферот на знаење како еден од основните при што учесниците се запознаваа како со производствените капацитети и специфичните и значајни градби од конструктивен аспект, така и со убавините на Република Македонија. Посебната грижа и континуираниот контакт со учесниците за време на нивниот престој, беше задача на менаџментот на курсот, одговорен за едукативниот, социјалниот и административниот аспект на курсот. И покрај сложената економска ситуација и сите турбуленции кои ги засегнаа земјите од Балканот во деведесеттите години од минатиот век, Институтот успеа да го одржи континуитетот на CADAC цели 26 години. Преку неговата постојана евалуација од страна на експерти од Холандија и Република Македонија, квалитетот на курсот се одржуваше

предуслови за намалување на последиците од природните катастрофи, организирањето на традиционалниот курс CADAC може да се смета за најголем придонес на владите на Република Македонија и Кралството Холандија во намалувањето на сеизмичкиот ризик во земјите во развој и пошироко во светот. Независно од сите други активности и достигнувања на Институтот, Канцеларијата на УНДП-Скопје му оддаде признание на курсот CADAC како исклучителен, ефикасен и меѓународно признат инструмент, кој ја промовира културата за превенција од ризици, намалување и ублажување на последиците од непогоди во земјите во развој. Во согласност со актуелната политика на Холандската влада, нивното финансирање на овој курс престана во 2007 година, па CADAC 2007 беше последниот курс финансиран на овој начин, со покривање на целокупните трошоци на учесниците по системот "од дома - до дома". За земјите во развој што се наоѓаат во сеизмички активни региони, постоењето на вакви курсеви е од особено значење, со оглед на создавањето услови за сеизмички сигурни градби, а со тоа намалување на ризикот од човечки жртви и огромни економски штети за време на земјотересни дејствија. Затоа организирањето на вакви курсеви кои овозможуваат перманентно подобрување на знаењето во областа на земјотесното инженерство, мора да продолжи. Институтот за земјотресно инженерство и инжненерска сеизмологија, со сите свои расположиви капацитети и можности, во смисла на наставен кадар,

училници, техничка опременост и лаборатории, е секогаш подготвен за организирање на курсот и во иднина.

д-р Вероника ШеНДОВа, координатор на курсот (2003-2007)

26 Years of iNterNatioNal CADAC Course

S

tarting from 1965 when international post-graduate studies in the field of technical sciences were held for the first time in the Republic of Macedonia until today when modernized postgraduate, doctoral and post-doctoral studies have been established, the Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology, IZIIS, has continuously been educating and training young engineers and junior academic staff in the field of earthquake engineering and engineering seismology. Still, the most recognizable and world acknowledged attempt of IZIIS in the field of education and seismic risk reduction in the countries worldwide is the International Course on Aseismic Design and Construction.

Namely, in the far distant 1982, within the frames of the bilateral scientific and technological cooperation between the governments of former Yugoslavia and the Royal Netherlands, IZIIS established the first international course intended for upgrading of professional knowledge of structural engineers from the developing countries, presently recognizable worldwide under the name CADAC (CADAC – Course on Aseismic Design and Construction). 

Координатори на CADAC 1982 - 1984 1985 - 1991 1992 - 1998 1999 - 2002 2003 - 2007 1982 - 2007

проф. д-р Димитар Јуруковски проф. д-р Предраг Гавриловиќ проф. д-р Коста Талаганов проф. д-р Михаил Гаревски проф. д-р Вероника Шендова вон. проф. Драги Дојчиновски помошник координатор Елизабета Лапе, секретар

3

27 august 2010 ПОРТА

67



This course was mainly sponsored by the Department for International Education at the Ministry of Foreign Affairs of the Royal Netherlands, then the Ministry of Education and Science of the Republic of Macedonia, IZIIS and, during the last years of holding the course, the Council of Europe. With the main goal of transferring knowledge in the field of earthquake engineering to junior university lecturing staff from the developing countries, this course was continuously held for 26 years.

Taking into account the fact that earthquake engineering is a scientific discipline that has been developed for the last several decades; all countries should make efforts toward training of staff in this specialized field. In the attempts aimed at prevention and mitigation of earthquake consequences, the engineers play a significant role.

They are responsible for development of technical regulations for design and construction of seismically resistant structures and creation of conditions for their practical application.

For the anticipated three-month period, through lectures, laboratory and computer workshops, the participants in the course were familiarized with the main principles of design, analysis and construction of seismically resistant high rise structures of different structural systems and materials, seismically resistant engineering and infrastructure facilities. In addition to the main lectures given by the lecturing staff of the Institute, each of the twenty six generations had the opportunity to learn about the latest achievements from invited professors from the most renowned universities worldwide. Also, for each generation, a scientific trip in our country was organized whereat the participants were familiarized with the production capacities, the specific and important structures from structural aspects as well as the beauties of the Republic of Macedonia. The Course management body that was responsible for the educative, social and administrative aspects of the Course was permanently taking care of and in contact with the participants during

this poem is dedicated to the Macedonian lovely people You can’t say good bye When you close your eyes and want to see the beautiful things around, You can’t When you close your ears and want to hear the significant poem of bard, you can’t When you close your ears and want to hear the angel Toshe sound, You can't When you see Macedonia, you feel the kindness the love …... you feel nothing bad When you see Macedonia and want to lift up your hand to say bye- bye, you can’t You feel you are happy.....feel not you are sad You feel it is like your home ......you feel it is like your land You feel everyone is helpful and works hand in hand When you see Macedonia and want to lift up your hand to say byebye

their stay.

You can’t ...you can’t....you can’t Despite the different Waleed olimat, 8-11-2007 complicated problems Closing Ceremony- CaDaC economic arising from the situation and all the everyday engineering turbulences that affected the countries practice and academic research. Today, in the Balkan in the nineties, the most of them are eminent members of Institute succeeded in maintaining the academic society, highly respected the CADAC continuity for 26 years. professionals and decision makers.

Through its permanent evaluation Still, one cannot but also mention the by experts from the Netherlands social component, which will remain and the Republic of Macedonia, the deep in the memories of all those quality of the course was maintained who participated in CADAC, i.e., the and permanently improved. For the lecturing staff, the Institute’s employees 26 years of continuous existence, and all of the 520 participants. At the 520 participants from 72 developing end of each course, the candidates countries from Latin America, Asia, undoubtedly went to their countries Africa and Europe were trained through with enriched knowledge, which was CADAC. In this way, the participants in the objective of the course, and nice the CADAC programme became part impressions about Macedonia as “a of the world network of missionaries, country in which they had beautiful, who contribute to the increase of the unforgettable moments, made friends seismic stability and the welfare of their with other peoples and religions, a countries. Applying the experience country in which some of them saw and the knowledge acquired through snow for the first time, some drank a the participation in the CADAC course, glass of beer for the first time or met the they left Macedonia ready to face the love of his/her life, a country which took

special place in their hearts”. At parting with CADAC, IZIIS and Macedonia, these emotions were often versified……

Considering education and transfer of knowledge as one of the main prerequisites for mitigation of consequences of natural disasters, the organization of the traditional CADAC course can be considered the greatest contribution of the governments of the Republic of Macedonia and the Royal Netherlands toward reduction of the seismic risk in the developing countries and beyond. Irrespective of all other activities and achievements of the Institute, the UNDP office in Skopje accorded recognition to the CADAC course as an extraordinary, efficient and internationally recognized instrument that promotes the culture of prevention of risks, reduction and mitigation of the consequences of disasters in developing countries.

In accordance with the present policy of the Government of the Royal Netherlands, their financing of this course ceased in 2007, so CADAC 2007 was the last course financed in this way, by coverage of total expenses of the participants according to the “from home to home” system. For the developing countries situated in seismically active regions, the existence of such courses is of a particular importance considering the creation of conditions for construction of seismically safe structures and hence reduction of the risk related to loss of human lives and huge economic losses during earthquake effects. Therefore, the organization of such courses that enable permanent upgrading of knowledge in the earthquake engineering field must be continued.

The Institute of Earthquake Engineering and Engineering Seismology is always ready to organize this course in future with all its available capacities and possibilities in the sense of teaching staff, classrooms, technical equipment and laboratories

Dr. Veronika sheNDoVa CADAC Course coordinator (2003-2007)

CADAC course coordinators: Prof. Dr. Dimitar Jurukovski (1982 – 1984) Prof. Dr. Predrag Gavrilovic (1985 – 1991) Prof. Dr. Kosta Talaganov (1992 – 1998) Prof. Dr. Mihail Garevski (1999 – 2002) Prof. Dr. Veronika Shendova (2003 – 2007) Permanent members of the CADAC management (1982 – 2007) Assoc. Prof. Dragi Dojcinovski, principal assistant Elizabeta Lape, secretary 68

3

ПОРТА

27 august 2010

рубрика

3

27 august 2010 ПОРТА

69

рубрика

70

3

ПОРТА

27 august 2010

рубрика

3

27 august 2010 ПОРТА

71

рубрика

72

3

ПОРТА

27 august 2010

рубрика ИЗРАБОТКА НА СИТЕ ВИДОВИ ПОДОВИ Ул. „Љубо Петровик“ 33, Скопје Тел/Факс: 02 26 27 391 Мобилен: 070 311 470

Б

www.kb.com.mk

Контакт-центар: (02) 3 296 800

www.porta3.com.mk

3

27 august 2010 ПОРТА

73

градежништво/civil engineering

РОВОкОПаЧ - НатОВаРуВаЧ

VeNieri Vf 10.33B ПРеДНОСти На кОмБиНиРаНата маШиНа VeNieri Vf 10.33B VENIERI VF Ѕ.р.а. е најголем италијански производител на ровокопачи – натоварувачи и натоварувачи на тркала. Компанијата VENIERI е основана 1947 година од Ferdinando Venieri . Од 1954 година па се` до денес, компанијата VENIERI со своите производствени погони е стационирана во гратчето Луго. Во производствената палета на VENIERI има комплетна програма натоварувачи со моќност од 54 кс и 174кс, како и ровокопачи – натоварувачи со моќност од 54 кс и 117кс. Значајно место во производствената програма на VENIERI има комбинираната машина ровокопач - натоварувач VENIERI VF 10.33B. VENIERI VF 10.33B е машина која како концепт на работа користи искуства кои се применуваат кај многу посложени и поголеми машини.

VENIERI VF 10.33B има голем број предности над комбинираните машини кои

како погонска трансмисија употребуваат хидродинамичка POWER SHIFT трансмисија. Најважните главни предности на VENIERI VF 10.33B се: хидростатичка трансмисија, трансверзална поставеност на моторот и Z – кинематика на натоварувачот.

ХиДРОСтатиЧка тРаНСмиСија Погонот на машината при оваа трансмисија се остварува преку хидромотори и автоматска хидропумпа, а не преку запчаници и хидродинамички спојки. Со оваа трансмисија моќноста на моторот е искористена до максимум и е со многу мали загуби. Предности на хидростатичката трансмисија: • Максимално искористена моќност на моторот при ниски брзини на движење на машината.

• Максимална влечна моќност при низок број вртежи.

• Оптимална дистрибуција на моќноста помеѓу погонот и хидрауликата.

• Супер бавна брзина при

Генерален застапник на Vf VeNieri за македонија е ГРаДител - аДиНГ 74

3

ПОРТА

27 august 2010

придвижување на специјални алатки.

• Редуцирано трошење на сопирачките (хидростатичката трансмисија сама ја застанува машината).

• Движење наназад без претходно застанување на машината.

• За најголема предност се смета фактот што со помош на оваа трансмисија, на машината можат да се приклучуваат уреди кои можат единствено да се придвижат со нејзина помош, а тоа се: ровокопач - тркало, распрскувач на песок, косилка за трева, фреза за асфалт и бетон, ножици за гранки и дрва, канало-чистач и др.

тРаНСВеРЗалНа ПОСтаВеНОСт На мОтОРОт Фактот што поради хидростатичката трансмисија нема значење каква ќе биде ориентацијата и поставеноста на моторот, кај VENIERI VF 10.33B, моторот е поставен трансверзално и под кабината. Тоа овозможува поголема стабилност на машината затоа што тежиштето е поставено значително подолу, а и распределбата на тежината по

двете оски е изедначена. Ваквата поставеност на моторот овозможува поголема прегледност за ракувачот и многу поголема достапност до моторот при одржувањето и сервисирањето на машината. Треба да се напомене дека ваквата поставеност на моторот овозможува влез на почист воздух, затоа што ладилникот е поставен странично, а не од страната каде се работи.

Z – киНематика На НатОВаРуВаЧОт Со трансверзалната ниска поставеност на моторот на машината и` се дава уште една голема предност, која се употребува кај стандардните натоварувачи, а која кај другите комбинирани машини е невозможна затоа што кај нив моторот е поставен напред, па употребуваат паралелна кинематика.

Z – кинематиката се одликува со тоа што освен прегледноста како предност, има и многу поголема моќност на кинење на товарната корпа (кај VENIERI VF 10.33B 9100kg) и е во просек 30-40% поголема од машините што употребуваат паралелна кинематика.

градежништво/civil engineering ADVANTAGES OF COMBINED MACHINE VENIERI VF 10.33B VENIERI VF Ѕ.р.а. is the biggest Italian manufacturer of trench excavatorsloaders and loaders of wheels..

The company VENIERI was founded in 1947 by Ferdinado Venieri. Since 1954 up to now, the company VENIERI with its production plants is located in city Lugo.

In he production palette of VENIERI is comprised a comprized a complete program of loaders at capacity of 54 ks and 174ks, as well as trench excavators –loaders at capacity of 54 ks and 117ks.

The important role in the production program of VENIERI has the combined machine trench excavator-loader VENIERI VF 10.33B. VENIERI VF 10.33B is a machine which as operation concept uses experiences which are applied at most more complex and bigger machines.

VENIERI VF 10.33B has a lot of

advantages regarding combined machines which as driving transmission use hydrodynamic POWER SHIFT transmission..

The most important main advantages of VENIERI VF 10.33B are: hydrostatic transmission, transversal setting of engine and Z – engine kynematicsk of loader.

HYDROSTATC TRANSMISSION The machine drive at this transmission is achieved by hydro motors and automatic hydro pump but not by gears and hydrodynamic junctions.

With this transmission the engine power is used maximally and with very small losses.

Advantages of hydrostatc transmission: • Maximal used engines power at low speeds of machine movements.

• Maximal dragging power at low number of turns.

• Optimal distribution of power between engine and hydraulics.

• Super slow speed at

special tools moving.

• Reduced consumption of brakes (hydrostatic transmission itself stops the machine.

• Movement to back without any previous machine stopping.

• The greatest advantage is the fact that by means of this transmission, appliances may be attached to machine which might simply move by its assistance and these are: • Trench excavator-wheel, sand sprayer, mowing the grass, milling machine for asphalt and concrete, scissors for branches and trees, channel cleaner and etc.

TRANSVERSAL SETTING OF ENGINE The fact that because of hydrostatic transmission it is regardless what will be orientation and setting of engine, at VENIERI VF 10.33B, the engine is set transversally and under the cabin.

It permits bigger machine stability

because the gravity center is set pretty lower, and the weight distribution along wo axles is equilized. Such engine setting enables greater operator lucidity and accessibility to engine during maintenance and machine servicing.

It should be noted that such engine setting enable entrance of more pure air, since the freezer is set side way, and not from the side of its operation.

Z – KINEMATICS OF LOADER With transversal low setting of machine engine is get another greater advantage, which is used at standard loaders, and which at other combined machines is impossible because their engine is set forward, so parallel kinematics is used.

Z – kinematics is distinquished with that besides lucidity as advantage, has very bigger tearing power of loading basket (at VENIERI VF 10.33B 9100kg) and is averagely 30-40% bigger than machine which use parallel kinematics.

3

30 јули 2010 ПОРТА

75

Антагонизам помеѓу стаклена елипса и бетонски лист

архитектура/architecture

ситуација/location plan

автор: Ѓорѓи Мојсов, Магос Дизајн ( ГМС) консултант: Оливија Мојсова технички соработници: Виолета Бошковска, Ленче Тошевска изведувачи:„Илинден“, „Актива“Штип и „Торакс“-Скопје надзор:„Реминг Инженеринг“ 76

3

ПОРТА

27 august 2010

К

ако се градат објекти кои стануваат нови репери во својата околина, покажува примерот на објектот „Сан Марко“ во Скопје чиј автор е архитектот Ѓорѓи Мојсов. Зградата се наоѓа во строгиот центар на градот, во непосредна близина на Телеком, Градскиот плоштад и Камениот мост. Овој дел од градот претставува микс на објекти со различни намени, a на архитектите им нуди голем број предизвици поради техничките прашања кои произлегуваат од локациските услови, економските прашања поврзани со сопственоста на дел од објектите и нерешени имотно- правни прашања, инфраструктурните барања кои се резултат на зголемената густина на новоизградените објекти, како и естетските критериуми. Инспириран од геометријата, авторот Ѓорѓи Мојсов создал биоморфна елиптична структура од стакло, бетон и челик, која е совршено интегрирана во овој контекст. Објектот има вкупно 5.400 метри квадратни современ деловен простор. Висок е 29 метри и содржи осум надземни нивоа и потпокрив, како и две подземни нивоа.

Подземниот паркинг простор е со капацитет од 24 возила и е решен со лифт платформа. Секој надземен кат има океанска канцеларија со големина од 400 метри квадратни и широк панорамски поглед. Просторот внатре и надвор од објектот е поврзан со транспарентноста на масата на стаклените површини, проткаени во ритмичниот континуитет на елипсоидната крива. Антагонизмот помеѓу нежната стаклена површина и грубата рапава обвивка на страничните платна претставува испитување на визуелните доживувања преку истражување на формата. Со страничните платна се добива ефект на лист кој се отвора, односно подвиткува кон задниот дел на елипсата што продира низ задната фасада и го води погледот до главниот влез во објектот. Транспарентната елипса која продира низ целиот објект не е само форма што воспоставува дијалог со околните објекти и плоштадот, туку таа ја детерминира функционалната шема на просториите во ентериерот. Во централниот простор се лоцирани двострано ориентирани

океански канцеларии, додека странично кон платната се организирани сите помошни функции: двете скалишни јадра, тоалетите, кујната како и директорската канцеларија. Во двата пара шлицови што се создаваат помеѓу овие две тела се предвидени четири мали лоѓи на секој од катовите кои служат за природна вентилација на просториите. „Сан Марко“ има богатство на осмислени архитектонски детали, како што се хоризонталните брисолеи од надворешната страна на застаклената елиптична структура. Фасциниран од структурата на формалната едноставност, Мојсов смета дека секоја зграда не мора да биде роб на својата функција и дизајн, туку инсистира на избор на минимални елементи со кои се постигнува добробит на работното место, покажувајќи интерес за комуникациите на вработените, идејата за третирање на вработените како големо семејство и создавање на простор за работа кој не само што ќе биде функционален, туку и ќе биде пријатен за око. 

Наталија НОВАКОВИЌ-ДОБРЕВСКА

Деловен центар „Сан Марко“

фото: Катја ШТРКОВА

архитектура/architecture

3

27 august 2010 ПОРТА

77

архитектура/architecture

The new office "San Marko" in Skopje

Antagonism Between the Glass Ellipse and Concrete Membrane

последен кат/top floor

карактеристичен кат/typical floor layout

приземје/ground floor plan

пресек/section

78

3

ПОРТА

27 august 2010

architect: Gjorgji Mojsov, Magos Design (GMS) consultant architect: Olivija Mojsova architectural assistants: Violeta Boshkovska, Lenche Toshevska contractors: "ILINDEN, "AKTIVA" Shtip and "TORAKS" - Skopje site supervision: "Reming Inzenering"

архитектура/architecture



photo: Katja SHTRKOVA

T

he "San Marko" building

by George Mojsov sets up the new architectural benchmark for Skopje.

Located in close proximity of the Telecom with the Stone Bridge on the other side of the river this building is facing the City Square. This part of the city, characterised by a mixed use, pose many challenges for any architects aiming to resolve prescribed zonning codes, difficult land-ownership issues, high services demand as a result of increased densites as well as esthetic requirements.

Inspired by geometry, the author has created a biomorph elliptical structure in glass, concrete and steel, that blends perfectly within the existing context.

The building provides 5.400 square meters of centemporary office space.

This 29 meters building compraises of 8 storeys and an attic level above and two underground levels. The undeground parking has a capacity of 24 spaces accessible by a platform lift.

Every floor contain a 400 square meter open office offering panoramic view.

The link between the outdoor and the indoor space is achieved through the transparency of the glass surfaces interwoven through the rithmic continuity of the ellipsoid curve. The antagonism between the delicate glass surface and the rough and textured finish of the side membranes represents examination of the visual experiences through exploration of the form. The

side membranes provide an effect off an opening page or bend towards the end of the elipse that penetrates the rear facade and guide the eye to the main entrance of the building.

The transparent ellipse that penetrates through the entire building is not only the form that establishes a dialogue with the surrounding building and the square but also determines the layout of the space within the building. The central core house the open plan office with two aspects, whilst the two other facing the membranes provide accommodation for the auxiliary functions like the two staircases, toilets, kitchen and the director's office. The two recesses formed by these two bodies provides for four small loggias on each floor allowing for natural ventilation of the space.

"San Marko" is rich with well considered details, like the horizontal brise-soleils on the external face of the glazes eliptical structure.

Fascinated by the structure of the formal simplicity, Mojsov's view is that every building should not be a 'slave' to its own function and design, and insists on selecting the minimal elements necessary to the well-being of the workplace, demonstrating respect for staff comunication, the idea of a campus and the notion of workplace as a big family

Natalija NOVAKOVIC-DOBREVSKA

3

27 august 2010 ПОРТА

79

екологија/ecology

саД/uSA

Високоенергетски биогорива кои чинат колку бензин

Н

аучниците од компанијата Gevo од Колорадо, пронајдоа нов начин за претворање на растителни отпадоци во гориво за млазни мотори. Според нив, високоенергетските горива можат да се добијат и од обновливи извори на енергија, поточно од биомаса. Компанијата пронајде квасец кој помага за трансформирање на целулозата од стеблата на билките и дрвените струготини во бутанол (состојка на бензинот). Потоа, тој лесно може да се модифицира во гориво за авиони.

- Целулозата е најголем извор на шеќер на планетата. Проблемот е

80

3

ПОРТА

27 august 2010

во тоа што е потешко да се дојде до целулоза и да се добие од неа шеќер, отколку да се произведе шеќер од пченка - вели Mike Cleary, директор на National Bioenergy Center при National Renewable Energy Laboratory. За разлика од конвенционалните биогорива како што е етанолот на пример, бутанолот ослободува 30% повеќе енергија, согорува поефективно и овозможува да се помине поголем пат со помалку гориво. Истражувачите биогоривото го произведоа со помош на бактерии од квасецот кои го претвораат скробот од билките во шеќери, а потоа ферментираат. Процесот е едноставен затоа што бутанолот може едноставно да се ферментира во хемиски продукти поради својата молекуларна структура. Технологијата е веќе спремна за комерцијална продукција, а наскоро продуктот ќе

биде пласиран на пазарот по цена конкурентна на бензинот и етанолот.

renewable Biomass Creates high energy fuels at Gasoline prices

S

cientists at Gevo, a startup company in Colorado, have found a new way to turn plant scrap into jet fuel. According to them, high-energy fuels can be made from renewable biomass.

The company has engineered yeast that helps transform the cellulose found in plant stalks and wood chips into butanol (an ingredient of gasoline). After this process, researchers claim they can modify the butanol into jet fuel.

“Cellulose is the biggest source of sugars on the planet. The difficulty is, it’s harder to get at that cellulose and get at those sugars than it is to get the

sugars from corn kernels,” says Mike Cleary, director of the National Bioenergy Center at the National Renewable Energy Laboratory. Unlike conventional biofuel (such as ethanol), butanol has 30 percent more energy and burns more efficiently, being able to deliver more miles per gallon.

To make biofuel, the company uses yeast or bacteria to digest plant starch into sugars, which are then fermented. Besides this, butanol can be readily converted into chemical products due to its molecular structure. Today, refineries obtain chemical products from petroleum fuels.

Gevo’s technology has yet to be demonstrated at commercial scale, after which the product can be launched into the market at a cost that is competitive with gasoline and ethanol.

(ecofriend/technology review)

45% percent of portugal's energy Четириесет и пет проценти енергија од Comes from обновливи извори renawable sources портуГалија/ POrTuGAL

П

ред 5 години, португалската влада им вети на своите граѓани дека до 2010 година, 45% од енергијата во земјата ќе се обезбедува преку обновливи извори (тогаш, само 17% од вкупната енергија доаѓаше од обновливи извори на енергија). Звучи невозможно, но тоа стана вистина. Португалската влада ги приватизираше и ги реструктуираше сите стари енергетски објекти и создаде мрежа адекватна за обновливи извори на енергија. Најголем дел од зелената енергија во оваа земја потекнува од енергијата на водата и ветерот. Португалија сега е извозник на фарми со ветерници во помалку развиените земји во овој сектор како што е САД. Најголемата португалска енергетска компанија “Energias de Portugal”, на пример, поседува фарми со ветерни електрани во Тексас и Ајова, преку својата американска подружница Horizon Wind Energy. Владата најавува дека до крајот на 2010 година, Португалија ќе обезбедува 60% енергија од обновливи извори на енергија. Според експертите, ако се земе предвид забрзаниот развој и инвестициите што го надминаа планот за 28% во последниве 5години, овој процент ќе биде надминат за 15%.

велика британија/uK

F

ive years ago, Portugal’s government promised that by 2010, 45% of the country’s energy will come from renewable sources (then, only 17 percent of Portugal’s grid came from renewables).

Sounds impossible, but it’s true.

The green energy is mostly extracted from hydro and wind resources. The Portuguese government privatized and restructured former state energy utilities to create a grid better suited to renewable power sources.

Now, Portugal and Scotland have signed an agreement to start the development of wave energy. It set a feed-in tariff of 260 euros per megawatt/hour for the first 20 MW installed.

Portugal is now exporting wind farms to less developed nations in this sector, such as the USA. Portugal’s largest energy company, “Energias de Portugal”, owns wind farms in Texas and Iowa, through its American subsidiary, Horizon Wind Energy.

Government officials claim that by the end of 2020, Portugal will retrieve 60% of its power needs from renewables and it’s not impossible to add 15% more power in 10 years if we look at the achieved performance of adding 28% in only 5 years.

(Cleantechnica)

Ветропарк вреден две милијарди евра ќе се гради во заливот ливерпул

G

wynt Y Mor е името на ветропаркот вреден две милијарди евра, што rwe Innogy, Stadtwerke München и Siemens заедно ќе го градат во заливот Liverpool, на 18 километри од брегот на Nord Wales. Ветропаркот чие име на велшки значи „морски ветер“ ќе се простира на површина од 79 квадратни километри и ќе содржи 160 ветротурбини со моќност од дури 576 мегавати. Кога ќе биде довршен ќе биде еден од најголемите ветропаркови од овој вид во светот . Неговата изведба ќе започне кон крајот на 2011 година, а ќе заврши во 2014 година.

the wind turbine park worth two billion euros will be built in liverpool Bay

G

wynt Y Mor is the name of the wind turbine park worth two billion euros which rwe Innogy, Stadtwerke München and Siemens will jointly build in the Gulf Liverpool, 18 km from the coast of Nord Wales.

Park, whose Welsh name meaning "wind sea" will be located on an area of 79 square kilometers and contains 160 wind turbines a power of 576 MW. When completed, it will be one of the largest parks of this kind in the world.

Its construction will begin in late 2011 and will end in 2014.

(alternative-energy-news.info)

3

27 august 2010 ПОРТА

81

екологија/ecology

саД/uSA бидејќи со него можат да се прекриваат големи површини. Според компанијата, тој би можел да се користи и за обложување на покривите на соларните автомобили и за полнење на нивните батерии. Оваа технологија ќе стане достапна за широка потрошувачка најдоцна за пет години.

- Истражувањето на овој фотоволтаик покажа дека тој е поефикасен за 20% во однос на сите постоечки соларни панели - велат претставниците на EnSol AS.

ensol's new transparen coating turns your windows into solar cells норвеШка/ nOrwAY

Новата фолија на ensol ги претвора прозорците во соларни колектори Во блиска иднина прозорците на нашите куќи ќе можат да се претворат во сончеви колектори со помош на тенка фотонапонска фолија. Норвешката компанија EnSol AS во соработка со истражувачите од University of Leicester веќе работи на развојот на материјалот што ќе ги обвиткува како филм стаклата на прозорците, со што прозорците на зградите ќе можат да создаваат електрична струја.

- Материјалот дизајниран од тимот на EnSol AS се базира на нано-честички кои можат да бидат синтетизирани во Leicester. Фотонапонските ќелии работат врз нов оперативен принцип. За да се избегне преголемото количество светлина во ентериерот, прозорците би можеле да бидат благо затемнети вели професорот Chris Binns, од Leicester University. За разлика од другите конвенционални уреди, новиот фотонапонски филм ќе биде поевтин

Norwegian company EnSol AS in collaboration with researchers at the University of Leicester are working to develop a new type of solar cell material that can be coated as a thin film onto window glass, so that windows in buildings can generate electricity on a large scale.

“The material has been designed by EnSol AS and is based on nano-particles that can be synthesised in Leicester. The work is important since the solar cells are based on a new operating principle. Obviously some light has to be absorbed in order to generate power but the windows would just have a slight tinting.” said Prof Binns, of Leicester University Unlike other conventional devices, the new thin film could become cheaper due to its property of being able to be coated onto large areas. According to the company, it can also be used on the roofs of vehicles to charge batteries. Researchers claim the new transparent solar cell technology could be available within five years.

“The basic cell concept has been demonstrated, and it will be the objective of this research and development project to systematically refine this PV cell technology to achieve a cell efficiency of 20% or greater,” said a spokesperson for EnSol AS.

како да ги наполните батериите за само 30 минути?

NEC

Corp и Portland General Electric Co (PGE) ќе започнат со тестирање на новиот брз полнач за електрични возила кој го направи подружницата на компанијата Takasago Ltd. Полначот е инсталиран во седиштето на PGE во Portland, Oregon, каде овие две компании ќе ги изложат електричните автомобили на Nissan’s Leaf. Брзиот полнач има моќност од 50kW и може да ги наполни батериите на електричните возила за само 20 до 30 минути. Со волтажа од 500V и со максимална едносмерна струја од 125А, ги задоволува сите стандарди на Japan’s CHAdeMO Council. Тестот е дел од опширниот проект "EV" во кој учествуваа eTec, US-based company, Nissan и други големи компании, кои планираат да изградат инфраструктура за полнење на EV низ сите држави на САД. За овој проект US Department of Energy, издвои околу 100 милиони долари.

(Cleantechnica)

how to fill the Batteries in Just 30 Minutes?

In

partnership with Portland General Electric Co (PGE), NEC Corp will start testing a new rapid charger for electric vehicles that has been created by Takasago Ltd, a subsidiary of the company.

The charger has been installed at the headquarters of PGE, located in Portland, Oregon, where these two companies will make a demonstration by charging Nissan’s Leaf electric car.

The rapid charger has a maximum output of 50kW and is able to recharge electric vehicle batteries in just 20 to 30 minutes.

Having a maximum voltage of 500V and a maximum direct current of 125A, it is based on the standard promoted

by Japan’s CHAdeMO Council.

The test is part of a large-scale project called “EV Project,” that eTec, a US-based company, Nissan, and other big companies have been engaged in. They are planning to build an EV charging infrastructure throughout the entire US. For this project, the US Department of Energy has allocated about $100 million.

82

3

ПОРТА

27 august 2010

(techon)

jule

ДООЕЛ ТАТЈАНА

Тел.: 02 3122284 alchimica.mk@gmail.com www.alchimica.mk

H YP E RD E SM O®

ТРАЈНО ЕЛАСТИЧНА ЛЕСНО ЗА ИЗВЕДБА ЕЛАСТИЧНА на - 40С УВ - СТАБИЛНА

3

27 august 2010 ПОРТА

83

екологија/ecology

Глобално затоплување или вообичаени климатски екстреми

Планетата го возвраќа ударот?! Налетот на монсуните во Азија, рекордниот топлотен бран во Русија и во источните делови на САД, земјотресите во Тихиот океан и сушите во Австралија и во Африка, ја раздвижија научната јавност од која се бара одговор што се случува со планетата Земја ова лето.

Д

одека жителите на Пакистан вложуваат натчовечки напори да спасат жива глава пред налетот на водената стихија од последните поплави, дождот што предизвика излевање на реките не престанува. Врне и во Кина која жали за 1.200 животи загубени под калта од свлечиштето што се создаде над градот Џучу. Нешто посеверно, во Русија, каде што беснеат досега невидени шумски пожари, се молат за неколку капки дожд кој ќе им помогне во совладувањето на огнената стихија. Но, таму никако да заврне. Во земјата позната по

84

3

ПОРТА

27 august 2010

студените руски зими и свежите лета, месецов е топло како во некое одморалиште на Медитеранот. Што се промени во глобалните климатски шеми? Дали се соочуваме со глобално затоплување, или ова се вообичаени климатски екстреми? Зошто досега нема математичка скала која ќе ги мери ризиците од топлотните бранови, сушите и поплавите? Научниците се согласуваат дека глобалното затоплување ги "покажува забите", но исто така тврдат дека не може само човековите некотролирани активности да се обвинуваат за

екстремните временски услови кои го зафатија светот ова лето. Во пресрет на глобалната климатска конференција на Обединетите нации во мексиканскиот град Канкун која ќе се одржи во декември, еве како планетата го возврати "ударот" ова лето. Хуманитарните агенции на Обединетите нации деновиве обезбедуваат помош за стотиците илјади настрадани во најлошите поплави кои го зафатија Пакистан во последниве неколку децении. Поплавите се предизвикани од

непрестајните поројни врнежи во сезоната на монсуните, што на почетокот на овој месец предизвикаа излевање на реките. Во невремето загинаа 1.600 луѓе и се уништени илјадници домови. Под вода е речиси третина од Пакистан. Се очекуваат и нови поплави во провинцијата Синд, каде што се наоѓа и главниот град на Пакистан, Карачи. Поплавите во оваа азиска земја ги загрозија животите на 20 милиони луѓе, што е околу 12 проценти од популацијата на Пакистан. Шест милиони луѓе се` уште страдаат за вода и засолниште. Обединетите

екологија/ecology Потребна е нова скала

Моментно постојат скали за мерење на моќта на ураганите и на квалитетот на воздухот, но не постои скала која ќе го измери ризикот од топлотен бран, поплави и суши кои во последниве години стануваат се поизразени како резултат на глобалното затоплување. Општ е заклучокот дека големината, разорноста и времетраењето на овие екстремни услови ќе бидат поизразени. Треба да развиеме стандарди, исто како и кога ја мериме јачината на ураганите ¬ вели за агенцијата Ројтерс, Гасем Асрар, директор на истражувачката програма за светската клима при Светската Метеоролошка Организација. Асрар ја најавува новата конференција на СМО која ќе се одржи од 27 до 29 септември во Париз, а на која ќе учествуваат повеќе од 100 климатолози и аналитичари. Целта на конференцијата е да се преведат постојните научни модели за екстремни временски услови во квантитативна скала која јавноста ќе може лесно да ја разбере.

Јули - најтоплиот месец

Јули беше прогласен за еден од најтоплите месеци во изминатите повеќе од сто години, откако се вршат метеоролошки набљудувања, соопштија научници од американската Национална агенција за океани и атмосфера (НОАА). Според НОАА, просечната температура во светот во јули изнесувала 16,5 степени. Повисока просечна температура е измерена само во 1998 година. Во првите седум месеци од оваа година просечната температура изнесува 14,5 степени, што е нов рекорд во историјата на метеорологијата. нации потврдија и појава на колера во северозападниот дел од Пакистан. Пакистанските власти, како што пренесоа светските медиуми, нагласуваат дека на земјата ќе и бидат потребни милијарди долари за повторна изградба на теренот, кога водата ќе се повлече. Агенцијата Ројтерс пренесе и дека пакистанската влада деновиве е мета на обвинувања дека премногу бавно реагира на катастрофата и дека жртвите главно се потпираат на помошта што ја добиваат од војската и од странските хуманитарни организации. Во оваа земјоделска земја, стапката на криминал рапидно се зголеми, а насадите на пченица, памук и шеќерна репка претрпеа огромни загуби.

- Повеќе од 500 шумски пожари беснеат низ централна и западна Русија во летото во кое живата во термометарот се искачи највисоко во историјата на оваа земја. Официјални претставници на Русија објавија дека досега во пожарите животот го загубиле 52 лица. Уништени се илјадници домови, а житните посеви збришани. Снимките од вселената покажуваат дека чадот од пожарите се протега во должина од 3.000 километри над Европа.

Интернет-порталот на Гласот на Америка пренесува дека последните статистики на руската влада покажале дека во Русија има само 10.000 активни пожарникари. Кремлин сега регрутира илјадници волонтери за да се борат со огнените јазици. Порталот пренесува и дека надлежните признаваат оти не можат да се справат со огнената стихија. Властите вложуваат дополнителни напори огнот да не стигне до регионот Бријанск од каде што во атмосферата може да се ослободат радиоактивни честички закопани во почвата по нуклеарната катастрофа во Чернобил, во 1986 година. Густи облаци чад од разбеснетите пожари ги населија руските градови и села во зафатените подрачја, вклучително и Москва. На жителите им се препорачува да останат во затворено, да ја сведат на минимум физичката активност и да носат хируршки маски преку лицата. Авионскиот сообраќај е пренасочен. Официјални претставници на градската власт во Москва објавија дека концентрациите на загадувачките материи во воздухот (јаглеродниот моноксид) се четирипати повисоки. Лекарите ја споредуваат дневната изложеност

на загадениот воздух во Москва со неколку испушени кутии цигари.

- На 15 август, земјотрес со интензитет од 6,3 степени според Рихтеровата скала ја потресе островската држава Папуа - Нова Гвинеја, во Тихиот океан. Нема податоци за жртви и причинети материјални штети.

- Околу 50 шумски пожари беснеат во Португалија. Зафатени се централниот и северниот дел од земјата, а досега двајца пожарникари го загубија животот. За гасење на пожарите се ангажирани 1.500 луѓе. Проценките велат дека со огнената стихија се зафатени 18.000 хектари шума. Температурата на воздухот во Португалија во текот на овој месец го достигна 40-от Целзиусов степен.

- Градот Џучу во кинеската провинција Гансу, во северозападниот дел на земјата, на почетокот на овој месец беше зафатен од силни врнежи кои предизвикаа лизгање на земјиштето од блиската планина. Под калта од свлечиштето што го затрупа градот, животите ги загубија повеќе од 1.200 лица. За исчезнати се водат 505 лица. Во провинцијата Гансу дождот не престанува да паѓа.

- Од природни катастрофи ова

лето не беше поштедена ниту централна Европа. Поројните врнежи предизвикаа реките да се излеат од своите корита, а една брана да напукне по што беа поплавени повеќе градови во југозападна Полска. Животите ги загубија 15 луѓе. Поплави ги зафатија и Чешка и Германија, а голема бура предизвика прекин на електричната енергија во Литванија и хаос на улиците. Во трите земји се пријавени смртни случаи како последица на невремето. Оваа година е на добар пат да стане најтоплата откако се врши мерење на глобалната температура на воздухот, најмногу заради натрупувањето на стакленички гасови во атмосферата од согорувањето фосилни горива, според податоците на Светската Метеоролошка Организација.

- Секогаш ќе има климатски екстреми. Но, изгледа климатските промени ги засилуваат ефектите на тие екстреми. Сепак, премногу е рано да се покаже прст само кон човековите активности вели за Ројтерс Омар Бадур, од  седиштето на СМО во Женева.

Елена КУЗМАНОВСКА

3

27 august 2010 ПОРТА

85

екологија/ecology

Global warming or usual extremes



86

The Planet Strikes Back?!

W The extreme monsoon in Asia, the record heat wave in Russia and in the east parts of USA, earthquakes in the Pacific and droughts in Australia and in Africa have risen questions for the scientific community on what is happening with planet Earth this summer. The scientists agree that the main culprit is the global warming, but claim that uncontrolled human activities can not be the only one responsible for the catastrophe.

3

ПОРТА

27 august 2010

hilst the people of Pakistan attempt to save their lives in the face of the recent floods, the rains that fuel the rivers overflow do not stop. It rains and in China too, which mourns for 1.200 citizens lost under mudslides affecting Djuchu city. In the north, previously unseen forest fires are raging in Russia whilst people are praying for the rain to stop the fire spread. But there, is no rain at all. As a country known for cold winters and fresh summers, this month in Russia is as hot as in some Mediterranean resort. What has changed in the global climate? Whether we face a global heat wave or are the above usual examples of climate extremes?

Why up to now there is no scale which will measure the risks from heat waves, droughts and floods? The scientists agree that the global warming “shows teeth”, but they also claim that uncontrolled human activities are not the only culprits for the extreme weather conditions this summer all over the world.

In the eve of the next United Nations global climate conference, to be held in December this year, in the Mexican city Kankun, pay attention to how planet Earth 'stroke back' this summer. The United Nations humanitarian agencies these days provide assistance to hundreds thousands affected by the worst floods in Pakistan, in the last few decades. The floods are caused by continuous heavy rains in the monsoons season that resulted rivers to flood, at the beginning of this months. Under water is almost a third of Pakistan. New floods are expected in the province Sind where, the capital of Pakistan, Karachi is located.

Ń‚he WarMest MoNth

This July was announced as one of the warmest months in the last hundred years, since records begin, reported scientists from the American National Agency for Oceans and Atmosphere (NOAA).

According to NOAA, the average temperature in the world in July was 16.5 degrees. The higher average temperature have been measured only in 1998. In the first seven months of this year the average temperature amounts to 14.5 degrees, which is a new record in the history of meteorology.

Floods in this Asian country jeopardized lives of 20 million people, which is around 12 percentages of Pakistan population. Six million people still have no access to potable water or refuge space. The United Nations confirmed cases of cholera in the northwest part of Pakistan. As reported by world media, the Pakistan authorities indicate that one milliard dollars will be required for reconstruction after the water retreat.

The agency Router reports that the government of Pakistan is condemned for reacting to slow to the catastrophe and that victims mainly rely on aid received from the army and foreign humanitarian organizations. In this agricultural country, the crime rate has rapidly increased, whilst wheat, cotton and sugar beets production had suffered enormous losses.

More than 500 forest fires rage through central and western Russia this summer characterised by the highest ever recorded temperatures. The official representatives of Russia announced that 52 lives were lost so far. Thousand homes have been destroyed and wheat crops wiped out. The satellite photos show that fires generated smoke extend about 3000 km above Europe. The Internet portal of the Voice of America states there are only 10.000 active firefighters in Russia based on the latest government statistics. Kremlin recruits now thousand of volunteers to fight the fires. The portal reports that the

authorities acknowledge being unable to cope with the fire. The authorities make additional efforts to prevent fire reaching Brijansk region where there is a danger for radioactive particles buried after the 1986 Chernobyl nuclear disaster to be released from the soil into the atmosphere. Thick smoke fire generated clouds had settled over the Russian cities and villages affecting regions, including Moscow. The citizens are advised to stay indoors, to reduce physical activity and to wear surgical masks over their faces. The air traffic has been diverted.

The official representatives of the city administration in Moscow announced that the concentration of air pollutants (carbon dioxide) are four times over the limit. Doctors compare daily exposure to polluted air in Moscow with smoking several packets of cigarettes a day.

On 15th August an earthquake with Magnitude 6.3 per Richter scale stroke the peninsula country Papua-New Guinea, in the Pacific. There are no data on victims and material losses.

About 50 forest fires rage in Portugal. The central and north part of the country were affected, and two firefighters had lost their life so far. 1500 people are engaged in the efforts to fight the fires. According to estimates, 18.000 hectares of forest were engulfed in these fires. The air temperature in Portugal during this month reached 40 degrees Celsius.

City Djuchu in the province Gansy, in northwest part China, suffered from heavy rain that caused earth slides from the near mountain this month. 1200 lives were lost and 505 are reported missing under the mudslide. In Gansy province rain did not stop falling.

From natural catastrophes this summer was not spared even central Europe.

The heavy rains caused river flooding, one dam was damaged and many cities had been flooded in southeast Poland. 15 people lost their lives. Czech republic and Germany were affected by floods too, and huge storm caused loss of electric power in Litvania and chaos on the streets. In these three countries casualties were reported as a consequence of the bad weather.

According to the World Meteorological Organisation, this year is about to become the warmest on the record, mostly due to concentration of green gas emission as a result of burning fossil fuels. There will always be climate extremes, but it appears that climate change amplifies the effects of these extremes. Nevertheless, it is too early to pint finger only to human activities, - says for Reuter Omar Badur, from the main office of WMO in Genevaď Ž

elena KuZMaNoVsKa

експерт/expert

ПОДЕМОТ И ПАДОТ НА

КУЛАТА

Три 99 катни кули се предвидуваат за девет хектарската реперна парцела во Општината Центар наспроти хотелот „Холидеј Ин“ во Скопје. Тие треба да обезбедат станбен, јавен, комерцијален и деловен простор на оваа локација, веќе наменета за облакодери по урбанистичкиот план на Танге. Другата локација е во Општината Аердром, која треба да овозможи изградба на кули со најмалку 33 катови, но не повеќе од 125 катови височина со главно станбена и деловна намена. Дури и да има доволно финансиски средства да се изградат, постои загриженост дали ќе има доволно финансиски средства за одржување на објектите во наредните години. Доколку нема континуиран прилив на средства, овие објекти од самиот почеток се осудени на бавно и неизбежно пропаѓање.

Р

ечиси и да нема град во Република Македонија во кој нема изградено барем една „мини“ кула во текот на 50-тите и 60-тите години од минатиоит век, без оглед на тоа што тие биле повеќе висококатни згради отколку „вистински“ кули или „облакодери“. По скопскиот земјотрес од 1963 година, дојде до распространување на висококатните згради, иако некои од нив беа преполовени во висина кога биле изградени, како на пример станбените кули изградени како дел од се уште целосно нереализираниот, Урбанистички план на централното градско подрачје на Скопје од 60-тите години, според идеите на Кензо Танге. Овие аспирации за висококатни објекти во Скопје беа стивнати со Измените и дополнувањата на урбанистичкиот план на Град Скопје од 80-тите години, со кои беше ограничена висината на објектите на најмногу 8 ката. Помеѓу другите, имашe и многу прагматични причини за ова ограничување: имало само едно противпожарно возило способно да ги достигне овие објекти. Како што скоро бесконечно продолжува политичката, економската и социјалната транзиција во изминатите 20 години, така се

88

3

ПОРТА

27 august 2010

појавуваат нови корпорациски, и јавни и приватни ентитети, подготвени повторно да го отпочнат освојувањето на урбаното небо над Македонија. Локалните медиуми во земјата известуваат за амбициите на опшините Центар и Аердодром, обете дел од Градот Скопје, да обезбедат сцена или лансирна рампа за оваа вертикална експанзија. Според локалните медиуми, три 99 катни кули се предвидуваат за девет хектарската реперна парцела во Општината Центар наспроти хотелот „Холидеј Ин“ во Скопје. Тие треба да обезбедат станбен, јавен, комерцијален и деловен простор на оваа локација, веќе наменета за облакодери во претходно споменатиот урбанистички план на Танге. Другата локација е во Општината Аердром и се наоѓа до бензиската станица на „Макоил“ каде се очекува три кули да се изградат на градежна парцела од околу 2 хектарa. Според Деталниот урбанистички план, локацијата треба да овозможи изградба на кули со најмалку 33 катови, но не повеќе од 125 катови височина со главно станбена или деловна намена. Воопшто не се сомневам дека напредокот во светот во многу случаи зависи од храбрите напори на неколку лица со визија и токму заради тоа е потребно да се поддржуваат овие напори, колку што е реално можно повеќе, од страна на општеството како целина. Исто така, важно е реализацијата на овие визии да биде од поширок интерес за општеството и во целост да ги поддржува определбите на концептот за „јавно добро“. За да може ова да се реализира, неопходно е сите ние да се издигнеме над дневната политика, да бидеме и внимателни и реалистични за поширокото опкружување пред да отпочнеме да ги разгледуваме предностите на предложените градежни зафати на позитивен, но критичен начин. Од 26-ти јули 2013 година, денот кога ќе се одбeлежи 50-годишнина од скопскиот земјотрес во 1963 година, не делат помалку од три години. 50 години се долг период и сеќавањата лесно бледнеат за случката што од темел го смени градот Скопје засекогаш. Бидејќи постојат индикации, дека меѓународниот научно-истражувачки интерес за лекциите научени од овој земјотрес се зголемуваат, се чини дека ние во Македонија го правиме токму спротивното, не само занемарувајќи ги овие лекции, туку исто така и преку лежерниот пристап кон реалноста дека живееме во

регион подложен на земјотреси. Во текот на дваесетиот век територијата на Република Македонија била подложена на 12 земјотреси ( во просек 1 на секои 8,3 години) со магнитуда 6 или поголема, кои резултирале со директни материјални штети како последица од нив, од над една милијарда американски долари (според проценките од 1990 година). Во доцните 90-ти години на минатиот век, 28% од населението, 45% од производтсвото и 34% од вработените во Република Македонија биле лоцирани во Скопје. Во 1991 година, по над 25 години напори за обнова и изградба, само околу 29% од станбените единици во Скопје биле изградени според тогаш последните градежни прописи за асеизмичко градење од 1980 година. По скопскиот земјотрес од 1963 година, со цел да се намали сеизмичката повредливост, властите ја зголемиле урбаната зона на градот за трипати. Со Измените и дополнувањата на урбанистичкиот план на Град Скопје од 1980 година било дозволено да се зголемат густините, но овој тренд има продолжено уште повеќе оттогаш. Во моментов постои нестабилна мешавина на зголемени густини, невработеност и сиромаштија, намалена свест за земјотреси, веројатно помалку ригорозен надзор врз проектирањето и изградбата, де факто непостоечко осигурување од земјотрес, слаба економија и јавни власти со ограничени ресурси на нивно располагање за да се справат со која било вистинска кризна состојба. Во овој контекст, станува тешко да се согледа колку може да биде одржлива за Скопје и Република Македонија денес, опцијата за изградба на шест кули во Скопје. Не се сугерира да се скршат соништата и сопре иднината, но сите ние треба да разгледаме дали сега е навистина вистинското време да се изградат шест облакодери во Скопје. Некој може да рече дека нема соодветна инфраструктура на местото за нивната реализација, и оваа инфраструктура не ги вклучува кои било нерасчистени имотно правни односи, што се бара со Деталниот урбанистички план,

политичката волја, или дали има соодветни финасиски средства за проектирањето и изградбата на овие објекти. Инфраструктурата на која се мисли е уште пофундаментална. Какви ќе бидат краткорочните и долгорочните последици од овие објекти на локалитетот? Колку повеќе патувања, пешачење, со јавен сообраќај или со автомобили, ќе се генерираат како резултат од изградбата? Дури и да има доволен број на паркинг места на овие парцели, луѓето што ќе работат тука ќе треба да дојдат и да заминат од нив, создавајќи уште поголем сообраќаeн метеж. Дали има доволно слободен капацитет во постоечката градежно инсталациона инфраструктурна мрежа (на пр., вода, дождовна и фекална канализација, електрична енергија, итн.), за да одговори на побарувањата од илјадници лица кои ќе живеат или работат на овие локации? Според кои градежни 88-89 прописи овие облакодери ќе бидат испроектирани и изгрaдени, и од кого? Постојните прописи веројатно се соодветни за ниско до средно високи објекти, но спeциаjaлизирани прописи се потребни за оние високите, особено во однос на противпожарната заштита. Истражување на „Нациoналниот истражувачки совет на Канада“ од 1977 година укажало дека околу 3% од вработените во висококатни деловно-админстративни објекти или не можат или не смеат да бидат евакуирани преку противпожарните скали во овие објекти. Тука спаѓаат

Сонот за скопскиот „Менхетен“ ќе може да се реализира само доколку има исклучително богати лица подготвени да ги плаќаат високите месечни сметки за одржување.

експерт/expert работоспособни лица кои не можат да се евакуираат заради срцеви заболувања, неодамнешни операции или повреди. Како овие 3% од 6-те облакодери ќе бидат евакуирани само со едно противпожарно возило, кое може да достигне само до 8-от кат, доколку тоа се уште е случај. По евакуација од вистински пожар во 21 висококатен деловно-админстративен објект во Канада, 9% од лицата лоцирани во највисоките делови на објектот не биле во состојба да се евакуираат до нивото на теренот во еден обид без застанување. Во зависност од конечната намена на површините, илjадници и илjадници луѓе ќе живеат во овие објекти. На девет или дво хектарските градежни парцели речиси ќе нема место за овие лица да се соберат, а притоа да се овозможи да се одвиваат сите потребни противпожарни и спасувачки дејствија. Врз основа на примери низ светот, постојат и пасивни и активни технoлогии кои можат да понудат дополнително ниво на заштита на висoкокатните објекти од земјотреси. Основната цел на проектирањето на објекти во земјотресни подрачја е тие да бидат проектирани на таков начин носечката конструкција на објектот да може да го издржи ударот. Ова вообичаено не го спречува можното рушење на неносивите градежни елементи. Како резултат на ова, опкружувањето на објектите веројатно ќе биде ризична зона за рушeње дури и во случај кога

конструкцијата на објектот не е загрозена. Големината на ризичната зона може значително да се зголеми во случај на појава на експлозија или пожар во објектот, а како последица на земјотресот. Дури и да има доволно финансиски средства да се изградат, постои загриженост дали ќе има доволно финансиски средства за одржување на објектите во наредните години. Хјуз и др. (2004), утврдиле дека просечниот сооднос помеѓу чинењето на изградбата наспроти чинењето на одржувањето и тековната употреба на објектот наспроти чинењето на работењето на претпријатието е 1:0,4:12, врз основа на просек од три деловноадминситративни објекти со површина помеѓу 4.000 и 20.000 квадратни метри со 300 до 1.600 вработени, за времетраење на 25-годишниот животен век на објектот. Ако се земат предвид слични соодноси, за секое 1 евро за изгрaдба треба да се извојат дополнителни 40 центи за одржување и тековна употреба на објектот за наредните 25 години. Доколку нема континуиран прилив на средства овие објекти од самиот почеток се осудени на бавно и неизбежно пропаѓање. А потребни се години и чини милиони да се преселат, испразнат и да се срушат кулите. Погледајте ги примерите на многу локални власти во Обединетото кралство кои се обидуваат да ги срушат висoкокатните станбени кули кои веќе влегле во циклусот на пропаѓање и неодржување, како резултат на несоодветно финансирање за капитално одржување и немоќноста на станарите да придонесат повеќе за нивното одржување. Сонот за скопскиот „Менхетен“ ќе може да се реализира само доколку има исклучително богати лица подготвени да ги плаќаат високите месечни сметки за одржување. Не е издржано да се градат облакодери за во нив да живеат оние што се послабо ситуирани, од проста причина што тие нема да бидат способни да ги платат потребните месечни сметки за одржување. Исто така, не може да се очекува дека ќе

биде исплатливо за јавните служби да ги изнајмуваат или да бидат сопственици на овие објекти, со оглед на тоа што е тешко да се види како ќе бидат финансирани од даночниот обврзник, веројатно најскапите простори во градот. Објектите од овој вид претставуваат огромен товар на сегашните и идните ресурси, особено во однос на потрошувачката на енергија. Затоа е важно тие да бидат проектирани со почитување на принципите на енергетска ефикасност и еколошкиот пристап. Неодамна завршената 42-катна „Страта тауер“ во Лондон со 420 стана, наменета да обезбеди еколошки одржливо и финансиски пристапно домување, е позната по трите големи турбини на ветер на врвот на објектот што треба да произведат 8% од електричната енергија потребна на станарите, кога ветерот дува од соодветната насока. Веројатно ќе биде добро да се разгледаат подетално овој и слични примери кои ги комбинираат принципите на енергетска ефикасност со станбена намена, за да се утврди како тие се однесуваат во текот на одреден временски период и поуките што произлегуваат од ова да се земат предвид при носењето на идни одлуки, наместо да се учи од сопствените искуства. Според појдовните извештаи во медиумите, изгледа дека „Страта тауер“ не е без проблеми во првите два месеца по завршувањето на објектот чија конструкција чинела 113 милиони фунти. Сакале или не, денес, Република Македонија не е богата земја и ние треба да го признаеме ова соодветно преку високи аспирации и ниска градба, барем во догледна иднина.

Д-р Владимир Б. Ладински Three 99 storeys high towers are envisaged for the Municipality Centar's 9 hectares landmark site opposite 'Holiday Inn' hotel in Skopje. They are to provide residential, public, retail and office accommodation on site already earmarked for 'skyscrapers' in the Tange's Master Plan. The other site is in the Municipality Aerodrom, where tower blocks are to be built that are at least 33 storeys but not more than 125 storey high aimed predominantly for residential and office accommodation. Even if there is a funding to construct them, the concern remains whether there would be a sufficient funding to maintain them over the years.

If there is no ongoing funding these buildings are condemned to a slow but inevitable decline from the beginning.

THE RISE AND FALL OF THE TOWER BLOCK

T

he Eiffel Tower in Paris, the Empire State Building in New York and many other skyscrapers have been built to win the prestigious title of being the tallest building in the world. They are symbols of corporate power and prestige as well as subject of aspiration and express human endeavour to conquer the nature. Some even dream of a modern world 'inhabited' by towers like Archigram or Sir Peter Cook's visually stunning recent works.

There is hardly a town in the Republic of Macedonia that has not built at least one 'mini' tower in the 1950s or 1960s, regardless that they are more of high rise buildings than a 'real' tower or a 'skyscraper'. After the 1963 Skopje earthquake there was a spree of high rise buildings, although some of them were halved in height when they were actually built, like the residential tower blocks constructed as a part of the Kenzo Tange's, still not completed, 1960s Master Plan for the Skopje City Centre. These high rise aspirations in Skopje were subdued by the 1980s Revision of the City of Skopje Urban Plan that limited building height to a maximum of 8 storeys high. Among others there was also a very pragmatic reason too for this restriction: there was only a single fire tender in the whole city able to reach buildings that high.

As political, economic and social transition continues almost endlessly over the past 20 years, new corporate, both public and private, entities emerge ready to start conquering the urban sky over Macedonia again. The local media in the country have been reporting on the ambitions of the Municipalities of Centar and Aerodrom, both part of the City of Skopje, to provide the staging ground or the launching pad for this vertical expansion.

According to local Medias, three 99 storeys high towers are envisaged for the Municipality Centar's 9 hectares landmark site opposite 'Holiday Inn' hotel in Skopje. They are to provide residential, public, retail and office accommodation on site already earmarked for 'skyscrapers' in the Tange's earlier mentioned Master Plan. The other site in the Municipality Aerodrom is adjacent to the 'Macoil' petrol station where three tower blocks are to be built on about 2 hectares development site. According to the local Master Plan the site is to host towers that are at least 33 storeys but not more than 125 storey high  aimed predominantly for residential and office accommodation.

3

27 august 2010 ПОРТА

89

експерт/expert

There is no doubt that the progress in the world in many instances depend on the courageous endeavours of few visionary individuals and it is, therefore, important to support these efforts as much as reasonably possible by the society as a whole. Equally, it is also important that realisation of these visions is of a wider benefit for the society and in full support for the concept of 'public good'. In order to achieve this, all of us need to raise above daily politic, be both prudent and realistic about the wider context before we start looking into the merits of the proposed developments in a positive but critical manner.

We are less than a three years away from 26th July 2013, the day that commemorates the 50 year anniversary



of the 1963 Skopje Earthquake. 50 years is a long period, and memories fade easily about the event that profoundly changed the City of Skopje forever. As the international research interest appears to grow about lessons learned from this earthquake, it appears that we are doing quite the opposite in Macedonia by not only ignoring these lessons but also being casual about the reality that we live in an earthquake prone region.

In the 20th Century the territory of the Republic of Macedonia has been subjected to 12 earthquakes (on average 1 every 8.3 years) with magnitude 6 or above resulting in over 1,000 million US dollars of direct earthquake related damage (based on 1990s estimates). In the late 1990s, 28% of the population, 45% of the production and 34% of the employed 90

3

ПОРТА

27 august 2010

workforce in the Republic of Macedonia were located in Skopje. In 1991, after over 25 years of reconstruction and rebuilding efforts, only about 29% of the dwellings in Skopje were built in accordance with the than latest 1981 earthquake related building regulations. Following the 1963 Skopje Earthquake, in order to minimise seismic vulnerability authorities have enlarged the city's urban zone three times. The 1980s Amendments to the Skopje Master Plan allowed for increased densities but these trends have continued even further since than.

At present, there is a volatile mix of increased densities, unemployment and poverty, reduced earthquake awareness, potentially less onerous design and construction supervision, de facto nonexistent earthquake related insurance, weak economy and public authorities with limited resources on their disposal to deal with any real emergency, earthquake or otherwise related, shrouded in a global environment characterised by worldwide economic crisis and potentially unknown consequences of climate change processes affecting the planet. In this context, it is difficult to consider how building 6 towers in Skopje can be a sustainable option for Skopje or the Republic of Macedonia at present.

There is no suggestion that we destroy the dreams and stop the future, but we should all consider if this is really the right time to build 6 'skyscrapers' in Skopje. One can argue that there is no real infrastructure in place for their construction, and the infrastructure in mind do not consider any outstanding land ownership issues, what the Area Master Plan stipulates, political will, or available funding to design and construct these buildings.

The infrastructure in mind is a more basic one. What will be the short and long term impact of these building on the area? How many more cars, public transport or pedestrians journeys are going to be created as a result? Even if there is a sufficient number of car park spaces provided on these sites, people working in these buildings would still have to access and depart from them creating even larger traffic congestion than it already exists. Is

there a sufficient spare capacity within the existing service infrastructure (e.g., water, surface and foul drainage, power, etc.) to cope with the demand of thousands of people living and working in this areas? To what building regulations these 'skyscrapers' are going to be designed and constructed, and by whom? The current regulations are probably sufficient for low to medium rise buildings, but specialised regulations are required for high rise one, especially in relation to fire safety. The National Research Council of Canada own research in 1977 has found that about 3% of the employed in a high rise office block are either unable or cannot be evacuated using fire staircase in these buildings. This includes people who are fit to work but unable to evacuate because of underlying heart condition, recent surgery or injury. How these 3% from the 6 'skyscrapers' are going to be rescued with a single fire tender able to reach only 8 storeys high, if this is still the case. Following a real fire evacuation in a 21 storeys high office block in Canada, 9% of those located in the highest parts of the building were unable to evacuate to the ground in one go. Depending on the final use allocation, there will be thousand and thousands of people living in these building. On a 9 hectares or 2 hectares building sites there will be hardly any place left for these people to decant whilst allowing for any necessary fire fighting or rescue operation to take place.

Based on examples from across the world, there is technology available, both passive and active, to provide enhanced level of earthquake protection for high rise buildings. The predominant objective when designing buildings in earthquake prone areas are for them to be designed in such a manner that the load bearing structure of the building withstands the event.

This does not usually preclude failure of building elements that are not structural in nature. As a result the area around the buildings is likely to be at risk from fallen debris even when the building structure remains in place. This unsafe zone can greatly increase in instances where there is an outbreak of a post earthquake explosion or fire within the building.

Even if there is a funding to construct them, the concern remains whether there would be a sufficient funding to maintain them over the years. Hughes et al. (2004), have identified that the an average ratio between the construction cost vs the maintenance and the building operating costs vs the business operating costs to be 1:0,4:12 based on average of three office buildings between 4,000 and 20,000 square meters in size with 300 and 1600 occupant over the 25 years life span

of the buildings. Assuming similar relationships, for each 1 euro for the initial construction additional 40 cents would have to be made available for maintenance and building operation costs over the next 25 years. If there is no ongoing funding these buildings are condemned to a slow but inevitable decline from the beginning. And it takes years as well as costs millions to decant, empty and demolish towers.

Look at the examples of many Local Authorities in the UK attempting demolishing high rise residential tower blocks that have entered the cycle of decline and disrepair due to insufficient funding for capital maintenance and the inability of the tenants to contribute more for their upkeep.

The dream of Skopje's 'Manhattan' can only be built if there is a sufficient supply of exceptionally wealthy people prepared to pay significant monthly maintenance costs in order to live in a penthouse apartment with a view. It is not plausible to build a 'skyscrapers' for the less well off to live in them, for the very simple reason that they would not be able to afford the necessary ongoing maintenance fee. Equally, it is unlikely to be feasible for public bodies to rent or own these buildings, as one cannot see being in the public interest for probably the most expensive accommodation in town to be funded by the general taxpayer.

Buildings of this nature pose enormous burden on the current and future resources, especially in relation to energy consumption, as they are energy dependent for most of their functions. Therefore, it is important that they are designed with energy efficiency and eco-friendliness in mind.

The recently completed 42 storeys high 'Strata Tower' in London with 420 flats intended to provide eco-sustainable and affordable living is noted for its 3 large wind turbine built in at the top of the building with a view to provide 8% of the residents electricity, subject to favourable winds. It might be a worth while looking in detail into this or similar examples that combine both energy efficiency issues and predominantly residential accommodation to look into how they perform over a period of time and these lessons in order to inform future decisions rather than learning of their own experiences.

Based on initial reports in the media, it appears that the 'Strata Tower' is not without problem in the initial two months after its completion at a cost of 113 million pounds.

Like it or not, the Republic of Macedonia is not a wealthy country. We should acknowledge this accordingly by aiming high and building low, at least for the foreseeable future

Dr Vladimir B. Ladinski

јавни набавки/public supplies СЛУЖБЕН ВЕСНИК БР. 107/2010 ОГЛАСИ ЗА ДОДЕЛУВАЊЕ НА ДОГОВОР ЗА ЈАВНА НАБАВКА БРОЈ: 79/2010 Назив на договорниот орган: Град Скопје, бул. “Илинденска“ бб, 1000, Скопје. ПРЕДМЕТ: Реконструкција на тротоари во централно градско подрачје. Контакт тел/факс: 3297-222, 3297-292, лице за контакт: Марија Петрова Блажевска. Јавно отворање на понудите на ден 10.09.2010 год. БРОЈ: 118/2010 Назив на договорниот орган: Град Скопје, бул. “Илинденска“ бб, 1000, Скопје. ПРЕДМЕТ: Изградба, третман на исцедокот и санација на дренажата призма-Дризла – II фаза. Контакт тел/факс: 3297-222, 3297-292, лице за контакт: Марија Петрова Блажевска. Јавно отворање на понудите на ден 07.09.2010 год. БРОЈ: 16/2010 Назив на договорниот орган: Општина Охрид, ул. “Димитар Влахов“ бр. 57, 6000, Охрид. ПРЕДМЕТ: Изработка на ДУП за урбани модели, урбани блокови, урбани единици, урбанистички план за село, урбанистички план вон населено место и општ акт за село. Контакт тел/факс: 046 262-493, 046 262-545, лице за контакт: Лилјана Симоноска. Јавно отворање на понудите на ден 06.09.2010 год. БРОЈ: 17/2010 Назив на договорниот орган: Општина Охрид, ул. “Димитар Влахов“ бр. 57, 6000, Охрид. ПРЕДМЕТ: Изработка на геодетски елаборати за ажурирање на геодетски подлоги комплет со набавка на званични подлоги од катастарска евиденција. Контакт тел/факс: 046 262-493, 046 262-545, лице за контакт: Лилјана Симоноска. Јавно отворање на понудите на ден 06.09.2010 год. БРОЈ: 18/2010 Назив на договорниот орган: Општина Охрид, ул. “Димитар Влахов“ бр. 57, 6000, Охрид. ПРЕДМЕТ: Изработка на стручна ревизија за ДУП, урбанистички план за село, урбанистички план вон населено

место, и општ акт за село и ЛУПД. Контакт тел/факс: 046 262-493, 046 262-545, лице за контакт: Лилјана Симоноска. Јавно отворање на понудите на ден 06.09.2010 год. БРОЈ: 17/2010 Назив на договорниот орган: Општина Зелениково, Станица Зелениково, 1053, Скопје. ПРЕДМЕТ: Изградба на фекална канализација во Ст. Зелениково и с. Зелениково. Контакт тел/факс: 02 2717-238, лице за контакт: Злате Гиевски. Јавно отворање на понудите на ден 06.09.2010 год.

СЛУЖБЕН ВЕСНИК БР. 108/2010 ОГЛАСИ ЗА ДОДЕЛУВАЊЕ НА ДОГОВОР ЗА ЈАВНА НАБАВКА БРОЈ: 19/2010 Назив на договорниот орган: Министерство за култура, ул. “Ѓуро Ѓаковиќ“ бр. 61, 1000, Скопје. ПРЕДМЕТ: Изведба на мермерна фасада на објект “Театар Велес“ во Велес. Контакт тел/факс: 02 3240-535, 02 3226-920, лице за контакт: Бранко Костовски. Јавно отворање на понудите на ден 10.09.2010 год. БРОЈ: 06/2010 Назив на договорниот орган: МЈП ПРОАКВА, Кеј “8 Ноември“, 6330, Струга. ПРЕДМЕТ: Хидроградежни работи за изведување на резервоар 150м³ и на потисен цевковод од ППС до резервоар до с. Трпејца. Контакт тел/факс: 046 250-122, 046 250123, лице за контакт: Дијана Мошоска. Јавно отворање на понудите на ден 06.09.2010 год. БРОЈ: 06/2010 Назив на договорниот орган: Општина Бутел, бул. “Босна и Херцеговина“ бб, 1000, Скопје. ПРЕДМЕТ: Изработка – лиење на скулптура на поетот и револуционер Никола Јонков Вапцаров. Контакт тел/факс: 02 2616-868, 02 2616-864, лице за контакт: Богица Златановска. Јавно отворање на понудите на ден 04.10.2010 год.

OFFICIAL LIST NUMBER. 107/2010 Advertisements giving of public supply contract NUMBER: 79/2010 Name of contractual authority City Skopje, Boul” Ilindenska “ bb,1000 Skopje SUBJECT: Reconstruction of pavements in the central city area Contact: tel/fax: 3297-222, 3297-292, Contact: Marija Petrova Blazevska Public opening of offers: on 10.September.2010 NUMBER: 118/2010 Name of contractual authority City Skopje, Boul” Ilindenska “ bb,1000 Skopje SUBJECT: Construction, dewatering treatment and renovation Of drainage prism –Drizla- II phase Contact: tel/fax: 3297-222, 3297-292, Contact: Marija Petrova Blazevska Public opening of offers: on 7.September.2010 NUMBER: 16/2010 Name of contractual authority Municipality Ohrid. Str. “Dimitar Vlahov” number 57 6000, Ohrid SUBJECT: Processing of DUP for urban models ,urban blocks, urban units, urban plan for village, urban plan out of inhabited place and common act for village Contact: tel/fax: 046 262-493,046 262-545 Contact: Liljana Simonoska Public opening of offers: on 6.September.2010 NUMBER: 17/2010 Name of contractual authority Municipality Ohrid. Str. “Dimitar Vlahov” number 57 6000, Ohrid SUBJECT: Processing of geodetic elaborates for speeding up of geodetic basis data complete with official basic data supply from cadastre evidence Contact: tel/fax: 046 262-493,046 262-545 Contact: Liljana Simonoska Public opening of offers: on 6.September.2010 NUMBER: 18/2010 Name of contractual authority Municipality Ohrid. Str. “Dimitar Vlahov” number 57 6000, Ohrid SUBJECT: Processing of expert audit for DUP, urban plan for village,

urban plan out of inhabited place and common act for village and LUPD Contact: tel/fax: 046 262-493,046 262-545 Contact: Liljana Simonoska Public opening of offers: on 6.September.2010 NUMBER: 17/2010 Name of contractual authority Municipality Zelenikovo,Station Zelenikovo,1053 Skopje SUBJECT: Processing of waste water drainage in station Zelenikovo and village Zelenikovo expert audit for DUP, urban plan for village, urban plan out of inhabited place and common act for village and LUPD Contact: tel/fax: 02 2717-238 Contact: Zlate Gievski Public opening of offers: on 6.September.2010

OFFICIAL LIST NUMBER. 108/2010 Advertisements giving of public supply contract NUMBER: 19/2010 Name of contractual authority Ministry of culture str “Gjuro Djakovic number 61 1000 Skopje SUBJECT: Construction marble facades at structure “Theatre Veles” in Veles Contact: tel/fax: 02 3240-535, 02 3226-920 Contact: Branko Kostovski Public opening of offers: on 10.September.2010 NUMBER: 06/2010 Name of contractual authority MJP PROAKVA, Quau “8 Noemvri” 6330 Struga SUBJECT: Hydro building works for carrying out of reservoir 150 m3 and on thrust pipeline of PPS up to reservoir to village Trpejca Contact: tel/fax: 046 250-122, 046 250-123 Contact: Dijana Mishoska Public opening of offers: on 6.September.2010 NUMBER: 06/2010 Name of contractual authority Municipality Butel, str. Boul. “Bosna and Hecegovina bb 100, Skopje SUBJECT: Processing – casting of poet sculpture and revolutionary Nikola Jonkov Vapcarov Contact: tel/fax: 02 2616-868, 02 2616-864 Contact: Bogica Zlatanovska Public opening of offers: on 4. October.2010

TОНДАХ Македонија АД, ИГМ Пролетер бр. 1, МК- 2310 Виница, Тел.: ++389/ (0)33 361 332, Факс: ++389/ (0)33 361 780, office@tondach.com.mk

3

27 august 2010 ПОРТА

91

на архитектите

СОФТВЕРСКИТЕ „муСкули“

технологии/technologies

92

3

ПОРТА

27 august 2010

Архитектите се професионалци од кои се бара познавање на најголем број софтвери. Тие работат во расчекор меѓу инженерството и уметноста, па затоа им се потребни различни софтвери за претставување на архитектонските дела. Архитектите секаде во светот се едни од најпоткованите професионалци со ИТ знаење и умешност. Во Македонија, тие декларираат високо ниво на ИТ умешност поради непречениот пристап до секакви пиратски софтвери во минатото

A

utocad, Archicad, Microstation, SketchUp, MS Project, MS PowerPoint, Revit Architecture, 3DS Max, Photoshop, Illustrator, Artlantis, Indesign, CorelDraw, VectorWorks, TurboCad, Bentley Architecture, Maya, After Effects... Ова е дел од листата на софтвери кои се сретнуваат при работните процеси во архитектонските бироа низ светот. Со некои од нив се проектира или моделира, со други се прави проектна документација, со трети се работи визуелизација, со четврти се планира градба итн. Навистина, понекогаш помислувам дека архитектите се професионалци од кои се бара познавање на најголем број софтвери. И сосема логично. Архитектите работат во расчекор меѓу инженерството и уметноста, па логично е и двете лица да се претстават преку различни софтвери. Затоа архитектите се едни од најпоткованите со ИТ знаење и умешност. Или барем така би требало. Во отсуство на статистички податоци за тоа колку и кои софтвери ги користи едно проектантско биро или еден архитект во просек, не може со сигурност да се изведат заклучоци. Лично, скоро сите колеги кои ги познавам користат повеќе од две -три различни апликации со различен степен на нивно знаење и користење. Некои од нив имаат мошне интересен процес на проектирање кој опфаќа користење на повеќе не толку познати апликации, кои ги совладале благодарејќи на својата упорност и љубопитност. Ако се погледнат поставените биографии на архитектите што бараат работа преку Вработување.ком (www. vrabotuvanje.com), ќе забележиме дека од 18 поставени биографии од областа на Архитектурата, две лица навеле дека работат во дури шест популарни дизајнерски програми,

додека три лица не навеле познавања на ниту еден од професионалните дизајнерски софтвери. Некаков си просек од оваа група на податоци е три професионални софтвери наведени од пет лица кои поставиле своја биографија. Од наведените софтвери, 12 лица користат Autocad, 11 лица користат Archicad, 7 користат Photoshop, 4 CorelDraw, а по тројца користат 3DS Max и SketchUp. Од друга страна пребарувањето по професионалната мрежа LinkedIN (www.linkedin.com) која има над 75 милиони членови од 200 земји од светот, покажува дека 16890 членови кои работат во областа на архитектурата и планирањето користат Autocad, 6791 член користи Revit Architecture, 4880 професионалци користат SketchUp, 1570 користат Microstation, 1514 користат Archicad, 789 користат VectorWorks итн. За жал, на веб страната не е можно да се добие статистичка анализа за тоа по колку професионални софтвери наведуваат архитектите дека познаваат. Сепак од некои случајни пребарувања може да се види дека некои поединци навеле дека работат и во над 15 „сериозни“ апликации. Прашањето што се поставува е дали ваквата способност на архитектите за совладување и користење на голем број апликации е поттикната од личната љубопитност и упорност или е тоа реално барање на пазарот? Што бара пазарот? За таа цел извршив пребарување на огласите за работа на една од најдобрите Британски веб страни за регрутирање, Рид (www.reed.co.uk) која прикажува огласи за работа низ целиот свет. Во делот на архитектонските услуги беа прикажани 47 огласи во кои се бараа архитекти со најразлични способности за работа претежно во Велика Британија, но и во Хонг Конг, Катар, Египет, Саудиска Арабија. Од 47 огласи за работа, 20 (или 43%) не спомнуваат никакви компјутерски вештини како услов за рангирање на кандидатите, односно во описот на потребните квалификации стојат барања кои се посуштински од компјутерските вештини, што не значи дека од успешните кандидати нема да се бара работа со компјутер. Веројатно најбаран оглас е оној во кој се бара постар архитект кој меѓу другото треба да ги владее софтверите како Autocad, 3DS Max, SketchUp, Photoshop, Indesign, Illustrator, PowerPoint и Revit. Во друг пак, не се наведуваат програмите, но јасно стои дека кандидатот треба да има познавања од сите клучни дизајнерски апликации. Од увидот може да се види дека повеќето (18) огласи од кандидатот бараат познавање на 1 професионален софтвер, а тоа е дефинитивно

Autocad кој се појави како услов во огласите далеку пред кој било друг софтвер. Второто место на најбарани софтвери го делат SketchUp и Photoshop со четири спомнувања, пред VectorWorks кој се сретнува во три наврати. Останатите софтвери се Microstation, Revit, 3DS Max, Illustrator, Indesign, PowerPoint итн. Навистина, пред да се изведе некаков заклучок од сето погоре споменато, треба да се знае дека изворите што се користени не можат сами по себе да бидат доволни за да се изведе меродавен заклучок. Сепак, некои трендови кои провејуваат низ податоците потврдуваат некои очигледни трендови во реалноста (со мои коментари на нив), а тоа се: • Компаниите бараат Autocad „описменети“ архитекти како основен услов (често пати со наведувањето на Autocad како софтвер, всушност се кажува за софтверската ориентираност во компанијата кон Autodesk – овите софтвери кои ги има над 50); • Kомпаниите ги подредуваат компјутерските вештини на кандидатот во втор план (во услови на ограничен простор за презентација на огласите, логично е компаниите во преден план да ја опишат работата што се нуди и кои квалитети се бараат, пред се` оние архитектонските или организациските. Компјутерската умешност се подразбира или дополнително ќе се бара); • Архитектите владеат повеќе софтвери, повеќе отколку што тоа реално компаниите го бараат (работењето во повеќе компании со различен работен процес им дава софтверско искуство повеќе во биографиите); • Македонските архитекти декларираат високо ниво на ИТ умешност (непречениот пристап до секакви софтвери во минатото, создаде леснотија во достапноста и користењето на најразлични професионални апликации). И покрај се, ` познавањето на повеќе софтверски апликации не може во никој случај да биде на штета на архитектите, напротив шансите за успех се поголеми. Архитектонското дело мора да се претстави и објасни најдобро што може, а тоа се прави со комбинација на софтвери за визуелизација и презентација. Како доказ, проверете ги победничките прилози на следниот архитектонски конкурс. Секогаш во нив се гледа умешноста на авторите во користењето на најразлични професионални софтвери за што подобро претставување на објектите. Сепак софтверите се во функција на проектирањето, а не обратно.

Трајче СТОЈАНОВ, дипл.инж.арх.

The architects

software “MUSCLE” Architects are experts which need to have a knowledge of great number of software aplications. They work in between engineering and art, that is why they need different software aplications for representation of architectural works. The architects all over the world are one of the most well versed experts with IT knowledge and skill. In Macedonia they declare a high level of IT skill because of uninterrupted approach to pirate software in the past.

A

utocad, Archicad, Microstation, SketchUp, MS project, MS powerPoint, Revit Architecture, 3DSMax, Photoshop, Illustrator, Artlantis, Indesign, CorelDraw, VectorWorks, TurboCad, Bentley Architecture, Maya, After Effects. This is part of list of software which may be found at work in architectural practices around the world. Some of them are used for design or modelling, others for project documentation, or to produce visualization , as well as to

program building works. Of course, I think sometimes that architects are experts who need to have a knowledge of great number of software and quite logically so. Architects work in between engineering and arts, and is logically that two persons are represented through different software. Because of that architects are one of the most IT proficient. In absence of statistical data about what and which software are used on average by a design practices or an architect, it is not possible 

3

27 august 2010 ПОРТА

93

технологии/technologies 

to come to a reliable conclusion.

Personally, almost all colleagues which I know use more than two-three different applications with different degree of their knowledge and usage.

Some of them have very interesting design processes whereby the use of some less known applications, which they have learned by trial and error. If architects biographies are examined by looking through job vacancies at www. vrabotuvanje.com we may establish that out of18 architects, two stated that use even six popular design programs, while three did not state knowledge of CAD software. An average five architects appear to be familiar with three software packages. From the stated software, 12 persons use Autocad, 11 persons use Archicad, 7 use Photoshop, 4 CorelDraw, and three use either 3DSMax or SketchUp. On the other side, searching the professional network LinkedIN (www.linkedin.com) within over 75 million members from 200 countries worldwide, indicate that 16.890 members with architectural or planning background use Autocad, 6.791 Revit Architecture, 4.880 SketchUp, 1.570 Microstation,1.514 Archicad, 789 use VectorWorks and so on. Unfortunately, on this website

there are no statistical data available on how many professional software packages each professional use. Based on some random searches it can be established that some individuals claim to be able to use even more than 15 “serious” applications. The question arises if architects acquire such level of familiarity because of personal curiosity or market place demand? What does the market require? In order to establish that I have searched job advertisements on one of the best British recruitment web sites www.reed.co.uk which covers the worldwide market. There were 47 advertisements within the architectural section asking for various abilities for vacancies mostly in Great Britain and in Hong Kong, Qatar, Egypt, Saudi Arabia.

Out of 47 job advertisements, 20 (or 43%) do not mention any computer skills as a condition for candidates rating, based on the description of qualifications and skills required, which does not mean that computer skills will not be asked for from the successful candidates. Probably the most popular advertisement is the one for an experienced architect which among other skills should have working knowledge of Autocad, 3DS Max, SketchUp, Photoshop, InDesign,

ÈÍÆÅÍÅÐÈÍÃ ÈÍÆÅÍÅÐÈÍÃ ÊÎÍÑÀËÒÈÍÃ ÊÎÍÑÀËÒÈÍÃ

Illustrator, PowerPoint and Revit. In other, no specific software skills are stated, but it;s clear that a candidate should have knowledge of key design applications. The investigation indicates that most (18) advertisements require from the candidate knowledge of one professional software, which is usually Autocad. SketchUp and Photoshop appear to be on the second place being required in four ads, closely followed

by VectorWorks with three requests.

Other applications of interest are Microstation, Revit, 3DS Max, Illustrator, InDesign, PowerPoint and etc.

Before any conclusions are drawn, it should be known that the sources used in this research are not sufficient to make a valid conclusion. Nevertheless, some trends emerge (with my comments about them), and these are: - The companies demand AutoCad “literate “architects as a baseline (usually stating the practice orientation towards Autodesk applications of which there are more than 50); - Due to a limited advertisement space, companies primarily describe type of projects within the practice and architectural/ management qualities required whilst IT skills are usually assumed

but not always specifically stated; - Architects aperto know more applications, that companies really require (experience in different companies let them acquire additional software skills that enhance their biographies); - Macedonian architects declare high level of IT skills ("unlimited" access to a variety of software in past, has promoted a development of a range of skills.

Nevertheless, knowing more software applications can not in any case be harmful for architects, on the contrary, it increases the chances for success.

It is an imperative that architectural projects are presented and explained in the best possible way, trough a combination of visualization software and presentation. As proof, you can check the awarded projects at the next architectural competition. They always demand high level of skills by the authors and use of different software applications to produce the best possible competition entries. Software applications are always in function of the design and not vice versa

trajce stoJaNoV, grad.eng.arch.

ÈÍÂÅÑÒÈÖÈÎÍÈ È ÈÍÂÅÑÒÈÖÈÎÍÈ È ÇÀÂÐØÍÈ ÐÀÁÎÒÈÐÀÁÎÒÈ ÇÀÂÐØÍÈ

ul. Kuzmen [apkarev 5 ul. Kuzmen [apkarev br. 5 br. tel: tel: 2 ++389 ++389 2050 8092 2050 809 investa@t-home.mk investa@t-home.mk Skopje, R.Makedonija faks:2 ++389 264 Skopje, R.Makedonija faks: ++389 2050 2642 2050

рубрика

3

27 august 2010 ПОРТА

95

suggestions „wave“ (бран), претставува композиција составена од мијалник, славина, огледало и елемент, се во рамките на многу мал простор од 50 см. Дизајнот е на meneghello paolelli Associati.

стол dSW, vitra, дизајн на Charles & Ray Eames (1950 год.). Претставува култно столче на минатиот век. , Casa Italia, цена: 12.365 ден. тел: 02/2400 430.

Chair dSW, vitra, designed by Charles & Ray Eames (1950). you may buy it in Casa Italia in Skopje, price : 12.365 den, tel: 02/2400 430.

96

3

ПОРТА

27 august 2010

Ѕиден часовник , Casa Italia, цена: 2.200 ден. тел: 02/2400 430. wall clock Casa Italia, price: 2.200den. tel: 02/2400 430.

The wave system is comprised of a washbasin, taps and fittings, mirror and cabinet all contained within a very small space of 50 sm.

Designed by meneghello paolelli Associati.

И ON З

ЛP О

Трпезариска маса и стол од Marcello Ziliani.

Dining table and chair

by Marcello Ziliani.

мијалник и када „Love“ (Љубов) на Novello. washbasin and bathtub „Love“ by Italian bathroom furniture and accessories company Novello.

DIS

LA

Г Y

Огледалото „Пеперутка“ од diamantini & domeniconi, носи „дел од летото“ во дневниот простор, го разигрува просторот и неприметно го воведува трендот на ѕидна уметност во Вашиот дом.

The diamantini & domeniconi „Butterfly Clock“ brings a little bit of summer to your living space and seamlessly introduces the current trend for wall art to your home.

подготви: Сандра ДОНЧеВа дипл.инж.арх.

3

27 august 2010 ПОРТА

97

рубрика

UNIQ 98

3

ПОРТА

27 august 2010

рубрика

QA 3

27 august 2010 ПОРТА

99

рубрика

100

3

ПОРТА

18 јуни 2010