PORTA3 144

Болид кој се гледа и од Месечината ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

Тајната на Големото Езеро на Пелистер цена: 90 денари БРОЈ 144 ПЕТОК 19.11.2010 година VI www.porta3.com.mk e-mail: porta3@porta3.com.mk Тел: 3109 311, 3132 923, Факс: 3132 924

КОНСТРУКЦИЈАТА како анатомија на

АРХИТЕКТУРАТА

The future of building The future of building

World’s Leading Trade Fair for World’s Leading Trade Systems Fair for Architecture, Materials, Architecture, Materials, Systems

Преку 1.900 изложувачи 180.000 m2 изложбена површина Преку 1.900 изложувачи 180.000посетители m2 изложбена површина 212.000 од 150 земји 212.000 посетители од 150 земји

DE international DOOEL Skopje • kao@ahk.mk • Tel. (02) 3228 824 • Fax (02) 3296 790 DE international DOOEL Skopje • kao@ahk.mk • Tel. (02) 3228 824 • Fax (02) 3296 790 D Messe München D Messe München GmbH GmbH •• info@bau-muenchen.com info@bau-muenchen.com •• Tel. Tel. (+49 (+49 89) 89) 99 49-113 49-113 08 08 •• Fax Fax (+49 (+49 89) 89) 99 49-113 49-113 09 09

БРОЈ 144 ПЕТОК 19.11.2010

Болид кој се гледа и од Месечината

ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ, Дали во Скопје се произведува малограѓанска радост на образованието? Високите уметнички вредности на некои јавни споменици во градот, сведочат за едно друго време кога се имаше повеќе слух и знаење за она што значи квалитет, вредност, мерка, смета Лилјана Неделковска, историчар на уметност. Oва наше постсоцијалистичко општество, наместо да покаже скептицизам кон секаков вид на потреба за монументализирање, идеализирање и митологизирање, всушност оваа потреба ја зацврсти и ја издигна до неверојатни размери. Архитектот треба да има конструктивно знаење и да размислува на инженерски начин при проектирањето на објектите. Од друга страна, инженерот статичар, конструкторот да биде малку и архитект со познавање на естетско уметнички принципи. Само така, нивниот меѓусебен дијалог ќе биде успешен, вели Љубомир Томиќ, професор на Архитектонскиот факултет при УКИМ, кој деновиве со свои средства го испечати второто дополнето издание на неговата книга „Инженерски конструкции во архитектурата“. Во словенечкиот град Камник неодамна ` се одржа архитектонска работилница во ` организација на Групата Штајн, КДПМ и Архитектонскиот факултет од Љубљана. Темата беше да се анимира целиот простор предвиден за традиционалниот фестивал „Камфест“, да се изработи урбан дизајн на различни делови од градот, плоштади, улици и во исто време да се поврзе целото место во една целина. Во работилницатa учествуваше и Владо Данаилов, студент при Архитектонски факултет на УКИМ. Ја крие ли Големото Езеро на Пелистер тајната на вонземниот живот? Порта3 разговараше со Бојан ПЕТКОВСКИ, инструктор по нуркање и член на нуркачкиот клуб „Врело“ од Скопје, кој беше дел од тимот што пред два месеца го посети Големото Езеро на Пелистер и притоа дојде до интересни откритија кои се можеби поврзани со живиот свет на ова место. Контактиравме и со Стефанка Пројчевска, дипл.шум.инж, раководител за заштита на НП Пелистер, која ни потврди, Големото Езеро сè уште не е доволно испитано и дека откривањето на неговата мистерија треба „да биде таргет за идните генерации“. Уметноста на Душан Перчинков останува и натаму едно од највпечатливите и најдоследни творештва на овдешната модерна и современа ликовна и културна сцена. Од една страна, тој претставува автентичен и усогласен сегмент на развојниот модернистички процес на македонската ликовна и културна стварност, а од друга страна со своето аналитичко и специфично творење и продлабочен однос за смислата на уметноста, тој отсекогаш се издвојувал како она што е нетипично за истата таква македонска ликовна хронологија.

ОД РЕДАКЦИЈАТА

ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

Тајната на Големото Езеро на Пелистер цена: 90 денари БРОЈ 144 ПЕТОК 19.11.2010 година VI www.porta3.com.mk e-mail: porta3@porta3.com.mk Тел: 3109 311, 3132 923, Факс: 3132 924

КОНСТРУКЦИЈАТА како анатомија на

АРХИТЕКТУРАТА Насловна страница: FERRARI WORLD, Yas Island, Abu Dhabi Дизајн: BENOY Architects

ФОРУМ 08

ЛИЛЕ НЕДЕЛКОВСКА: МАЛОГРАЃАНСКА РАДОСТ

ИНТЕРВЈУ 10

ЉУБОМИР ТОМИЌ: КОНСТРУКцИЈАТА КАКО АНАТОМИЈА НА АРхИТЕКТУРАТА

ГРАДЕЖНИШТВО 18

БРАНА КНЕЖЕВО

РАБОТИЛНИцА 27

УРБАН ДИЗАЈН НА КАМНИК

ЕКОЛОГИЈА 46

ТАЈНАТА НА ГОЛЕМОТО ЕЗЕРО НА ПЕЛИСТЕР

ЕНЕРГЕТИКА 50

ЛИБЕРАЛИЗАцИЈАТА И ПОВИСОКИТЕ цЕНИ НА СТРУЈАТА

ПОРТРЕТ 60

ДУШАН ПЕРЧИНКОВ: КУЛТУРАТА НА СЕЌАВАЊЕ

ИЗЛОГ 64

рубрика

ГОДИНА VI

Редакција: главен и одговорен уредник: аталија Е новинари: атерина П лијана ГЕ зана Е еони а Пен а

Т П

надворешни соработници: Елена н ел Т ор Т ан ра Е ла имир Трај е Т ат а Е а о ле сан ра ПЕТ аниела Е илјана ра ан Т ејан Е ле сан ра Е Т ире П Па лин а Т Елена ПЕТ графички уредник: ејан Т фоторепортер: ире П П лектор: оста ин а

Е

Издавачки совет: о Т дипл. инж. арх. - претс. ро р ери ЕТ дипл. град. инж а а Е дипл.инж.арх. а а Е дипл. инж. арх. Издавач: иро рес л асил ор о лез ло ал

о је рој о је

Телефон: Факс:

Печати: Е ро а

о ани

Маркетинг: иро рое т Тел о www.porta3.com.mk Г Е

П ЕТП Т иро с а омер ијална ан а

ен о о је

Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година

Дилатациони профили од алуминиум и нерѓосувачки челик за затварање на фуги, од грчкиот производител

ACP hellas

Бетонски одводни канали и шахти • универзални канали • рамни канали • стандардни канали • канали за поголеми оптоварувања • централен одвод • широки канали • тесни канали • метални фасадни канали made in austria

ПРОДАВНИЦА ул. Кузман Шапкарев Бр.5,1060 Скопје, Тел./Факс: +389 2 2033 350 КОМЕРЦИЈА и ДИРЕКЦИЈА Тел./Факс:+389 2 2035 170, +389 2 2035 149, info@bc-a.com.mk www.bc-a.com.mk

Biznis Centar

рубрика

Од основањето во 1997 год. па се до денес Торус инженеринг има изведено повеќе станбени, деловни, индустриски, спортско рекреативни објекти како и ентериери, реставрации и завршни работи. Торус инженеринг вработува одличен раководен кадар и тим на градежни работници кои на секој проект му пристапуваат со максимален ангажман, независно од големината и сложеноста на истиот. Во објектите кои ги изведува Торус инженеринг се вградуваат квалитетни материјали кои ги задоволуваат највискоите стандарди за градба.

Друштво за проектирање и изведување градежни и градежно занатски работи Т Е Е Г Е ул. Востаничка 51, Скопје Тел: 02/3110 847 02/3110 848 Факс: 02/3138 384 e-mail: torus.inzt@gmail.com torus.inz@t-home.mk

Зголемувањето на бројот на градежни работи кои ги изведува Торус инженеринг е проследено и со константен раст на бројот на ангажирани работници, на стручен кадар и секако, на градежна механизаија. Основни задачи во развојот на нашата фирма се постојано усовршување и напредок во сите фази на градба со примена на посовремени методи и опрема

19 ноември 2010

3

ОРТА

5

инфо Промовиран нов прирачник

Младите и урбанизмот

З

дружението на граѓани „Млади за млади“ денеска го промовираше прирачникот за урбанизам „Младите и урбанизмот“, во кој се презентирани правата што граѓаните ги имаат при изработка на урбанистичките планови во кои се третира нивниот имот и јавниот простор.

- Нашата цел е едукација и транспарентност во донесувањето урбанистички планови и подигнување на свеста кај граѓаните за влијанието на урбанизмот во начинот на нивното живеење. Доколку граѓаните ги дознаат своите права, нема да дозволат да бидат манипулирани и со своето знаење ќе можат ефикасно да влијаат врз својата средина - изјави координаторот на проектот Ивана Дамовска. Автори на прирачникот се архитектката Мила Искреновиќ и Ранко Петровиќ, независен советник во општина Карпош. Прирачникот ќе биде дистрибуиран во сите општини на Скопје, како и во Тетово, Гостивар, Кичево, Охрид и Битола, или вкупно 10.000 примероци на македонски и на албански јазик. (МИА)

Градежниците со понеповолни оценки за актуелната состојба

Финансиите сè полоши

О

ценката на градежниот сектор за економската состојба во третиот квартал од годинава е понеповолна во однос на претходниот квартал, како и во однос на третиот квартал од минатата година. Според податоците на Државниот завод за статистика, понеповолна е нивната оценка за финансиската состојба на нивните деловни субјекти во однос на вториот квартал од 2010 година, како и во споредба со истиот квартал од претходната година. Очекувањата за бројот на вработени во наредниот период се дека тој ќе се намалува. Оценката за сегашната состојба со нарачки е поповолна во споредба со претходниот квартал, а бројната состојба и

квалитетот на механизацијата и опремата и натаму е незадоволнителна и под нормалата, но со натамошна тенденција за подобрување. Во наредниот период се очекува продажните цени да се зголемат, а вкупните нарачки (договори) да се намалат. Најголемо влијание на ограничувањето за подобрување на сегашната градежна активност и натаму имаат зголемените трошоци за материјали со 16,1 отсто, немањето доволна побарувачка со 15,3 отсто, зголемените финансиски трошоци (камати) со 14,4 отсто и недостигот на опрема со 12,4 отосто.

Во третиот квартал од годинава

Зголемен бројот на одобренија за употреба на градежни објекти

С

Вредност на договорените и извршените градежни работи во странство

В

о периодот јануарисептември 2010 година, вкупната вредност на договорените градежни работи изнесува над 3,653 милијарди денари, што е за 21.6 насто повеќе во споредба со истиот период од претходната година, се вели во податоците на Државниот завод за статистика. Во наведениот период, градежната оператива од Република Македонија во странство извршила градежни работи во вкупна вредност од 1,441 милијарди денари, што е за 35.9 отсто помалку во споредба со истиот период од претходната година. Во наведениот период е забележан зголемен обем на договорените градежни работи во Украина, додека на другите пазари е регистриран намален обем. Како нови пазари се јавуваат Германија, Романија, Словачка, Полска, Словенија, Холандија, Италија и Австрија.

6

3

ОРТА

19 ноември 2010

поред податоците на Државниот завод за

статистика, во третото тримесечје од 2010 год. се издадени 228 одобренија за употреба на градежни објекти, што е за 9.1% повеќе во однос на истиот период од претходната година. Според издадените одобренија за употреба на градежни објекти, проценетата вредност на објектите изнесува околу 3,3 милијарди, што е за 207.5% повеќе во однос на истиот период претходната година. Според издадените одобренија за употреба на градежни објекти, 202 или 88.6 проценти од нивниот вкупен број се наменети за објекти од високоградба, седум или еден процент за објекти од нискоградба и 19 или 8.3 проценти за реконструирани објекти. Од вкупно 228 објекти, во 194 како инвеститори се јавуваат физички лица, а во 34 објекти инвеститори се деловни субјекти. Во истиот период издадени се одобренија за употреба за 428 станови, со вкупна површина од 36.248 м2.

Повеќе договорено - помалку извршено

инфо и 34, односно 12,7 проценти за објекти за реконструкција.

Во септември издадени 268 одобренија за градење

В

о септември 2010 год. се издадени 268 одобренија за градба што е за 13,6 насто повеќе

во однос на истиот месец од претходната година. Според издадените одобренија за градење, што ги соопштува Државниот завод за статистика предвидената вредност на објектите изнесува 3,059

Од вкупно 268 објекти, на 215 како инвеститори се јавуваат физички лица, а на 53 објекти инвеститори се деловни субјекти. Во извештајниот период е предвидена изградба на 541 стан со вкупна корисна површина од 49 770 м2. Овие податоци, за портпаролот на Министерството за транспорт и врски Драган Симоновски, се доказ за поголема градежна експанзија и предуслов за подобрување на економската состојба. Според него, Министерството за транспорт постојано презема активности за олеснување на процедурата за добивање одобренија за градење. Дел од нив е склучениот договор со Меѓународната финансиска корпорација ИФЦ при Светската банка. Експертите на ИФЦ веќе ги посетиле надлежните институции милијарди денари што е за 92,4 за издавање 1 0 .1 1 одобренија .2 0 1 0 за градење насто повеќе во однос на истиот и ја следат постапката во тој месец лани. Од вкупниот број наGodina/ сегмент .2 L 0 V 1 I 0I I длабинска Y 1 ea0 за.1 да r 1 X направат 2 издадени одобренија за градење, анализа во која ќе бидат дадени 221 или 82,5 отсто се наменети за конкретни Godina/ Y ea насоки r X L V како I I I да се 2 објекти од високоградба, 13 или олесни и подобри проецдурата за 4,8 отсто за објекти од нискоградба добивање одобренија за градење.

Broj/ N o: 6 .1 .1 0 .7 4 Broj/ N o: 6 .1 .1 0 .7 4

Vrednost na dogovorenite i izvr{enite grade`ni raboti vo stranstvo vo periodot I -I X 2010 godina a lu dogovorenite e of c ontr a c ted ia izvr{enite nd c omp leted grade`ni c ons tr u c tion w or ksvoa stranstvo b r oa d in thevop erperiodot iod of I - I X I -I X2 0 2010 1 0 VrednostV na raboti godina iljadi denari

V a lu e of c ontr a c ted a nd c omp leted c ons tr u c tion w or ks a b r oa d in the p er iod of I - I X 2 0 1 0

iljadi denari Dr`ava vo koja se izveduvaat grade`nite Dr`ava vo koja se raboti izveduvaat grade`nite raboti Vkupno Rusija Vkupno Ukraina Rusija Kosovo1) Ukraina Romanija Kosovo1) Hrvatska Romanija Germanija Hrvatska Albanija Germanija Slova~ka Albanija Al`ir Slova~ka Polska Al`ir Slovenija Polska Italija Slovenija Avstrija Italija Holandija Avstrija 1) Kosovo/ U N S C R 1 2 4 4 Holandija 1 ) 1) K osov o/ U N S C R Kosovo/ U N S C R 1 1 2 2 4 4 4 4 1 )

K osov o/ U N S C R 1 2 4 4

Dogovoreni raboti C ontracted works Dogovoreni raboti I - IX 2 0 1 0 C ontracted works I - IX 2 0 0 9 I - IX 2 0 1 0 ------------II -- II XX 22 00 10 09 I - IX 2 0 0 9 I - IX 2 0 1 0 ------------3 003 748 3 653 491 121.6 I - IX 2 0 0 9 5 658 3 003 748 3 653 491 121.6 1 509 828 1 804 461 119.5 5 658 273 605 39 884 14.6 1 509 828 1 804 461 119.5 104 170 273 605 39 884 14.6 809 814 556 083 68.7 104 170 52 890 809 814 556 083 68.7 392 500 11 134 2.8 52 890 74 000 392 500 11 134 2.8 12 343 74 000 978 771 12 343 20 000 978 771 8 098 20 000 2 100 8 098 1 900 2 100 1 900 -

Izvr{eni raboti C omp l eted works Izvr{eni raboti I - IX 2 0 1 0 C omp l eted works I - IX 2 0 0 9 I - IX 2 0 1 0 ------------II -- II XX 22 00 10 09 I - IX 2 0 0 9 I - IX 2 0 1 0 ------------2 248 026 1 441 094 64.1 I - IX 2 0 0 9 5 658 2 248 026 1 441 094 64.1 1 125 586 684 265 60.8 5 658 158 062 8 269 5.2 1 125 586 684 265 60.8 99 739 158 062 8 269 5.2 637 419 101 634 15.9 99 739 36 900 637 419 101 634 15.9 308 958 9 940 3.2 36 900 74 000 308 958 9 940 3.2 12 343 74 000 409 949 12 343 4 300 409 949 8 098 4 300 2 100 8 098 1 900 2 100 1 900 -

th ou sand denars

th ou sand denars C ou ntry wh ere constru ction activ ities are p erf ormed C ou ntry wh ere constru ction activ ities are p erf ormed T ota l R u ssia T ota l U kraine R u ssia K osov o1 ) U kraine R omania K osov o1 ) C roatia R omania G ermany C roatia A l b ania G ermany S l ov akia A l b ania A l g eria S l ov akia P ol and A l g eria S l ov enia P ol and I tal y S l ov enia A u stria I tal y N eth erl ands A u stria N eth erl ands 19 ноември 2010

3

ОРТА

7

форум

М

ајсторот се познава по своите граници“,  напишал Гете. Тоа значи способност да се воспостави рамнотежа, способност да се знае кога е нешто премногу, а кога премалку. Но, како да процениме дали е нешто премногу или премалку? И како да знаеме да процениме дали е нешто вредно или не е? Социологот Пјер Бурдије смета дека и покрај тоа што може да ни се чини дека искуствата на уметноста и вредностите што произлегуваат од тоа искуство подеднакво им се достапни на сите луѓе и дека добриот вкус е вроден. Сепак, естетското искуство, според него, е нешто што се учи, тоа е наследна привилегија посредувана со институциите на семејството и училиштето. На овoј став можеме да се надоврземе и да кажеме дека со учењето всушност се стекнува знаење. Но, дали е така? Дали учењето автоматски значи и стекнувaње на знаење? Дали

можеби учењето во себе не го содржи и ризикот на заглупување, или, како што вели Петер Слотердајк, ризикот да се учи во празно? Повикувајќи се на слоганот на социјалдемократите од крајот на 19 век „Знаењето е моќ“, Слотердајк укажува како еден погрешен приод ќе има сериозни последици по знаењето. Според него, овој слоган стави точка на традицијата на знаењето - љубов за вистината и вистина на љубовта - и доведе до производство на малограѓанска радост на образованието. Денеска е повеќе од очигледно дека не се учи за да се стекне знаење кое ќе нè поттикне да мислиме и ќе ни помогне да ги решаваме проблемите што сè повеќе се множат и зголемуваат околу нас (во нашето знаење го нема веќе полетот и екстазaта на разбирањето и на вистината), туку се учи практично за моќ, за стекнување позиција и статус во општеството.

Наместо место на национални вредности, културен конфликт Слоганот „Знаењето е сила, знаењето е моќ“, како дел од рекламната кампања на македонската влада, го прокламира токму овој практичен рецепт за стекнување на знаење. Како дел од оваа кампања се реализира и проектот Скопје 2014. Спомениците, што во градското јадро никнуваат како печурки после дожд, се дело на главно непознати млади луѓе со стекнато формално образование, како и на неколку професори. Овие „образовани“ луѓе со една неверојатна леснотија ја овоплотија суштината на рекламниот слоган, покажувајќи како функционира знаењето кога е поврзано со силата, со моќта: отсуство на мерка, вкус, непочитување на амбиентот, целосна противречност нè само со просторот во кој се поставени нивните скулптурите , туку и со

Лилјана НЕДЕЛКОВСКА,

историчар на уметност

времето во кое тие се создадени, и што е најважно, покажуваат елементарно неразбирање за функцијата на јавниот споменик. Единствената функција на овие нови споменици е да ја исполнат „образовната“ визија на нарачителот: да нè научат како да ја почитуваме сопствената историја, како да ги обожуваме историските личности, независно дали се тоа просветители, борци, комити, цареви, освојувачи, атентатори или лавови. Тие се тука за да создадат заедничко место околу кое ќе се развие и зацврсти заедничкиот национален идентитет, но и да пружат чувство на траење и моќ. Но, и во реализацијата на оваа функција тие потфрлија: наместо да бидат место на национални вредности и интереси, тие станаа место на културен конфликт.

Наместо скепса, монументализација на идеалите Високите уметнички вредности на некои од добро познатите јавни споменици во Скопје, како што е споменикот на Иван Мирковиќ Ослободителите на Скопје пред Влада на Р. Македонија, или споменикот на Петар Хаџи Бошков Св. Климент Охридски пред Националната библиотека, или Меморијалниот комплекс во Бутел на Душан Пецоски и Јордан Грабул, сведочат за едно друго време кога се имаше повеќе слух и знаење за она што значи квалитет, вредност, мерка, за она што е достојно да го одбележи јавниот простор и градот. Но, тоа беше едно друго време, време на еден режим кој имаше потреба од херојски, самоидеализирачки споменици, режим кој своите идеали сакаше да ги монументализира и да ги направи бесмртни. Иронијата е во тоа што ова наше постсоцијалистичко општество, наместо да покаже скептицизам кон секаков вид на потреба за монументализирање, идеализирање и митологизирање, всушност оваа потреба уште повеќе ја зацврсти и ја издигна до неверојатни и зачудувачки размери.

ПРОИЗВОДСТВО НА МАЛОГРАЃАНСКА РАДОСТ НА ОБРАЗОВАНИЕТО 8

3

ОРТА

19 ноември 2010

• изработка на рекламен материјал • изработка на веб решенија • графички дизајн

Овластени за легализација на нелегални, бесправно изградени градби:

А и Б лиценци за проектирање А и Б овластувања за проектирање, ревизија, надзор

Е

Н ТИ

К АР

М

Васил Ѓоргов 21 вл.2, лок.8, 1000 Скопје Тел: + 389 2 3243 790 Факс: + 389 2 3243 796 biroproekt@biroproekt.com.mk

biroproekt.com.mk

• проектирање • ревизија • надзор • ентериери

Г

ПРОЕКТИРАЊЕ

• легализација на градби изградени на сопствено земјиште без потребни дозволи; • градби кои се изградени со пренамена на земјоделско земјиште во градежно; • градби изградени на државно земјиште и градби изградени на сопствено земјиште, но кои се наоѓаат во посебни заштитени зони; • легализација на базни станици (за правни лица чија дејност се телекомуникациски услуги).

интервју

КОНСТРУКЦИЈАТА како анатомија на

АРХИТЕКТУРАТА „Ако сакаш да бидеш добар лекар, мора да го познаваш човечкото тело. Ако сакаш да бидеш добар архитект, мора добро да ја владееш конструкцијата и структурата на објектот во нејзините најситни делови“, вели професорот Љубомир Томиќ, кој за конструкциите на архитектонските објекти се заинтересирал уште како студент во Загреб.

Д

ве години по пријавувањето на второто дополнето издание на книгата „Инженерски конструкции во архитектурата“, откако не добил никакво известување за одобрена сума финансии потребни за печатење и реализација од страна на Наставно научниот совет на Архитектонскиот факултет во Скопје, професорот Љубомир Томиќ одлучил во своја режија да испечати 250 примероци. По повод излегувањето на оваа книга, Порта 3 разговараше со овој наш еминентен македонски архитект, кој во јавноста е познат како исклучителен познавач на архитектонскиот детаљ и конструкциите.  Вашето прво дополнето поглавје за улогата на архитектот денес го започнавте со зборовите на Роберт Вентури: архитектурата станува премногу сложена за да може да и се пријде со недоволно знаење или со недоволно познавање на многу важни параметри. Која, според Вас, е границата на знаењето што го дели архитектот од градежниот инженер?

- Архитектот треба да има конструктивно знаење и да

10

3

ОРТА

19 ноември 2010

размислува на инженерски начин при проектирањето на објектите. Од друга страна, инженерот статичар, конструкторот треба да биде малку и архитект со познавање на естетско уметнички принципи. Само така, нивниот меѓусебен дијалог ќе биде успешен. Во историскиот развој на градењето на архитектонските објекти, големите имиња во архитектурата биле едновремено архитекти, конструктори и уметници. Тогаш вградената интуиција и проверените материјали и техника во практиката со релативно ограничени можности, сепак биле доволни да се остваруваат такви архитектонски дела каде што конструкцијата доминира. Одликата на тогашниот архитект беше тој да е „мајстор на занаетот“ или „мајстор градител“. Ото Фрај, на пример е и архитект и конструктор. Тој во пракса е непогрешлив во конципирањето на идејната конструктивна концепција, па дури и во приближното димензионирање на елементите и во предложената

технологија на реализација на Минхенскиот олимписки стадион. Денес, акцент се става на тимската работа на архитектот, инженерите, конструкторите, градителите-реализатори, планерите и таа гарантира успех во реализацијата на идејата.  Дали проектант на конструктивното решение треба да биде архитектот или градежниот инженер?

- Ова е дискутабилно прашање. Паметам, во времето кога јас уште бев студент, долго се водеа полемики кој всушност е автор на конструктивното решение - дали е тоа архитектот, или градежниот инженер. Тогаш се градеше стадионот Пољуд во Сплит чија конструкција се совладува со голема просторна решетка, која ја проектираше архитект, а ја конструираше градежен инженер. На крајот, Сојузот на архитектите на Хрватска одлучи дека проектант е сепак, архитектот.  Градењето мостови традиционално повеќе им припаѓа на архитектите отколку на инженерите. Меѓутоа, денес со нивно дизајнирање сè

повеќе се занимаваат архитектите. Што мислите за мостовите што се изградени кај нас во Македонија?

- Јас би ги споменал трите мостови кои се наоѓаат во строгиот центар на Скопје. Тие меѓу себе многу се разликуваат по своето обликовно и конструктивно решение. Камениот мост датира од римскиот период, а се карактеризира со примена на конструкција - сводови со релативно кратки распони на фундаментите. Армиранобетонскиот мост во близина на хотелот Холидеј Ин се одликува со значително поголеми распони и со примена на армиран бетон. Третиот мост е новиот мост „Гоце Делчев“, кој претставува преднапрегната армирано лушпеста конструкција, изграден по земјотресот. Секој од трите моста има свои карактеристични архитектонско-технички вредности. Факторот време, а со тоа и развојот на техничкотехнолошките можности се секако предуслов за оценката на нивниот квалитет. Во секој случај тие се интересни и од естетски и од конструктивен аспект.

интервју  Во книгата имате дел во кој се презентираат неколку современи архитектонски објекти кај нас и во светот, во кои се применети нови софистицирани технологии за совладување на големи распони. Тие имаат фантастични обликовни решенија со нагласена скулптуралност, решенија во кои „имагинацијата се преточува во реалност“.

- Лично сметам дека е потребно детално запознавање со објектите за да можеме да ги разбереме и дознаеме новите остварувања кај нас и во светот. Сведоци сме дека денес во објектите скулптуралноста е потенцирана до границата на егзибиционизам, атрактивност, дури и до примена на акробација. Во времето кога доминираа стаклените фасади во кои се рефлектираа околните објекти, тоа значеше збогатување на просторниот амбиент и во исто

време освојување на техниката на фасадните панели. Времето на натур бетонот со себе донесе проблем на нова техника на лиење на бетонот, гранулација на агрегатот, видот на оплатата, обработка, изолација , итн. Денес новата технологија овозможува моделирање на елементите на бетонот како скулптури од глина.  Каква треба да биде конструкцијата на архитектонските објекти?

- Во архитектурата секогаш мора да се бара некаква логика при проектирањето на конструкцијата. Ако конструкцијата е оптоварена со вертикален товар, треба да размислуваме на кој начин директно по најкраток пат ќе го пренесемо тој товар на темелите. Но има и исклучоци, ако сакаме да создадеме иновативни решенија.

Така на пример, во зградата на CCTV (China Central Television) архитектот Колхас намерно избрал една конструктивна нелогичност. На квадратна основа на теренот се поставени 2 кули во L форма кои се спојуваат на горните катови. Едната кула е со висина од 234 м (51 м) , а другата со висина од 210 м (45 м). Поради смелата и ризична конструкција од аспект на изведување (се работи за две наведнати кули во однос на вертикалата), објектот е наречен „хибрид“ на архитектонска и структурна форма или „реминисценција на гигантска скулптура“. Самиот Колхас вели „Светот на градежништвото радикално се измени во последниве 15 години. Слободата во архитектурата е поголема од порано. Важно е да се лиферуваат

амблеми и икони кои се обработуваат маркетиншки преку медиум - нарачателите се впуштаат во ризик и експерименти. Добрата архитектура мора да има подеднакво рационално и ирационално. За мене градењето значи истражување и форма за дополнително размислување како процес на учење.“ Проектот на OMA (The Office for Matropoliten Architecture) со кој беше предложена смела, невообичаена и ризична конструкција за објектот, претставуваше особен предизвик за инженерите и изведувачите од фирмата ARUP.  Што мислите за конструктивното решение на салата „Борис Трајковски“ во Скопје?

- Во салата „Борис Трајковски“ е применет сложен конструктивен

19 ноември 2010

3

ОРТА



11

интервју

спортска сала "Борис Трајковски", Скопје Соборен храм, Скопје

Во последните 20 до 30 години во архитектонските остварувања, сведоци сме на такви предлози, проекти и реализации кои не наведуваат на промена на пристапот на решавањето на архитектонските проблеми. Се отвора прашањето: дали е исправно да се следат таквите идеи и спектакуларности во градењето по секоја цена, а да се занемари на хуманата страна на живеењето? Всушност денес се поставува прашањето: кои се границите на можното, оправданото, хуманото? Овде се враќаме на важноста при вреднувањето на факторот време, а одговорот би можел да биде: информиран биди за вчера, проектирај за денес, а биди далекувиден и прогнозирај за утре.

12

3

ОРТА

19 ноември 2010

Камен мост, Скопје

Centre Georges Pompidou

Crown Hall for the School of Architekture and Design

Golden Gate Bridge

Golden Gate Bridge

интервју

проф. Љубомир Томиќ

Дипломирал на Архитектонскиот оддел на Техничкиот факултет во Загреб кај професор Стјепан Гомбош, на тема Фабрика за медицински учила. Потоа се вработил на Архитектонскиот факултет во Скопје како асистент по предметот Градежни конструкции. Својот работен век го поминал како редовен професор и се пензионирал како шеф на катедрата за Архитектонски конструкции. Престојувал на специјализација во САД и повеќе земји на Европа (Франција Холандија, Англија), бил раководител во изработката на повеќе научни теми, наставни програми и истражувања, изработил повеќе идејни и главни проекти и учествувал на јавни конкурси. Автор е на повеќе научни статии во Зборникот на Архитектонскиот факултет и бил негов одговорен уредник од 1984/85 година. За својата работа на полето на архитектонското творештво добил повеќе општествени признанија и награди. Неговата книга „Инженерски конструкции во архитектурата“ е сублимирано дело, кое е неопходно во работата на секој архитект, како креативец, така и практичар.  систем комбиниран со армирано

бетонски рамки и челична покривна конструкција. Тој содржи две конструктивни целини: голема сала во основа 85x68,4 метри и мала сала со димензии 30x52,2 метри. Се состои од два закривени челични просторно-решеткасти носачи со распон од 72,90 метри, а со стрела од 6,68 метри, поставени во надолжен правец. Потпирањето на носачите е на 4 сандачести армирано бетонски јадра преку специјално направени лежишта. Со поставувањето на главните просторни носачи на покривната носечка конструкција е зголемена нивната должина. Тоа значи дека е зголемен и распонот, а во исто време е избегнато лоцирањето на вертикални носечки столбови во просторот на главните трибини доколку би се пристапило спротивно. Оваа конструкција несомнено е добра, но при вакви објекти каде има голема концентрација на луѓе, треба да се размислува за цела просторна решетка, а не само решетка која е еднострана. Тоа го советуваат и статичарите.  Од статички аспект, не се препорачува ниту градењето на лушпести конструкции во Скопје. Меѓутоа, тие сепак се изведуваат. Соборниот храм е пример за тоа.

- Иако се смета дека православието има построги правила-канони, конкретно, овој храм се одликува со нов пристап

во идејното конципирање. Како архитектонски објект претставува интересно решение. Применета е армирано-бетонска лушпеста конструкција, а со тоа доби ново обликовно и просторно архитектонскоурбанистичко решение. Меѓутоа, лушпата е оценета како негативна конструкција во нашето трусно подрачје. Пред војната во Скопје имаше неколку објекти како Саемската хала, кои имаа куполи и се срушија во земјотресот во 1963 г. Така што со овој тип на конструктивни решенија треба да бидеме внимателни.  Еден дел од новите визуелни форми на современите објекти се добива по пат на аналогија на формите од растетителниот и животинскиот свет. Како Вие ја гледате биониката на архитектонските објекти?

- Новите визуелни форми честопати се добиваат по пат на аналогија перцепирајќи го светот околу нас: растителниот и животинскиот свет, па дури и облиците на микроорганизмите. Тоа се случува многупати свесно, но некогаш и несвесно. Ако прифатиме дека природата најчесто дава идеални форми, тогаш е разбирливо и настојувањето и истражувањето на нивните форми во кои распределувањето на структурата оди секогаш по еден логичен и совршен склад како во комбинацијата на масите на материјалот, така и на колоритот. Пајажината,

пчелиното саќе, птичјото гнездо, дрворедите, аеродинамичното тело на птици во лет, инсекти и нивните крилја, морските и речните организми со нивните совршени облици на телата за пробивање низ воздухот и водата. Споредувајќи неколку реализирани архитектонски објекти во кои облиците и формите се добиени по пат на аналогија со живите организми, можеме многу да научиме и да разбереме во насока на заштеда на материјал, а едновремено да постигнеме задоволителен ефект. Секако дека е потребна претпазливост преку која се оди во неоправдан формализам. Како пример ќе ја земам аеродромската зграда JFK во Њујорк, проектирана од финскиот архитект Еро Сааринен. Во овој објект е очигледна аналогијата со огромна птица која тукушто слетала на теренот. Објектот е без прави, вертикални или хоризонтални линии и без агли, што е видливо и во ентериерот. Со стопување на ѕидните криви површински линии со покривните е потенцирана динамичноста на објектот. Toa е во склад со функционалноста на објектот од ваков карактер.  Кој од објектите што ги проектиравте го сметате за најуспешен?

- Природонаучниот музеј „Никола Незлобински“ во Струга. Сметам дека овој објект е со најјасна и најчиста конструкција која сум ја реализирал, дека е тоа објект

со најдобар израз за нашата филозофија и нашите принципи.  Каква треба да биде едукацијата на архитектите денес?

- Наставната програма за архитекти треба да се заснова на принципот учењето и студирањето да одат во ширина, да има повеќе предмети, но со потенцирање на важечките параметри: прифаќање на конструктивната логика, познавањето на карактеристиките на применетите конструктивни материјали. Кaко што и статичарот-инженерот треба да има основни познавања од естетиката во архитектурата. Само интуицијата на архитектот не е доволна, без соодветно надградување на техничките науки од градежништвото. Во спротивно интуицијата станува сиромашна, неинвентивна и несовремена. Архитектурата во себе содржи и уметност и естетика и инженерство. Нивната заедничка цел треба да е единствена. Тие треба да одат по ист колосек, макар што инженерството се базира повеќе на егзактната наука, а архитектурата на чиста естетска сфера. Одењето по таков заеднички пат претставува елиминација на секаков вид превласт, на едната кон другата сфера Наталија НОВАКОВИЌ- ДОБРЕВСКА

19 ноември 2010

3

ОРТА

13

скопје ЃОРЧЕ ПЕТРОВ

Се продаваат индустриски плацови

М

инистерството за транспорт и врски распиша јавно наддавање за отуѓување државно градежно земјиште во општина Ѓорче Петров на 28 градежни парцели, сопственост на Република Македонија. На парцелите, според урбанистичкиот

ПРОЕКТИРАН БУЏЕТОТ ЗА 2011 ГОДИНА план, надвор од населено место, кај клучката во Стопански двор, е предвидена изградба на објекти со намена за лесна и незагадувачка индустрија, сервиси и стоваришта, се наведува во соопштението од Министерството за транспорт и врски. Почетната цена на градежните парцели е 61 денар за квадратен метар. Пријавите за учество може да се достават најдоцна до 22 ноември годинава до Министерството за транспорт и врски, а јавното наддавање ќе се одржи на 29 ноември, во 11 часот, во просториите на Министерството.

Градот планира да потроши 89,3 милиони евра

К

атни гаражи и сообраќајници, но и нова градска плажа и стационар за коњи се предвидени да се градат наредната година, со проектираниот градски буџет кој ќе изнесува 89,3 милиони евра, за 22 милиони поголем од тој за оваа година. Во 2011 година ќе почне проширување на булеварот Христијан Тодоровски-Карпош и проширување на улицата Теодосиј Гологанов од НИП Нова Македонија до студентскиот дом Гоце Делчев, за што ќе се потрошат околу 750.000 евра. Ќе почне изведба на првата фаза од изградбата на улица Индустриска, зад ФОН, а е планирано продолжување на градежните работи на булеварот Илинден, и тоа од Никола Парапунов во Карпош 4 до булеварот 8 Септември во Карпош 3. Ќе се реконструираат улиците Визбегово, Козле, Првомајска кај Маркова Река, Самоилова на Кале. Атмосферска канализација ќе добие месната заедница Бајрам Шабани, булеварот Христијан ТодоровскиКарпош, а во Горно Лисиче ќе се гради пумпна фекална станица, во Парк филтер-станица, а

пречистителна за реката Серава. Од капиталните проекти, се најавува реконструкција на пет фасади од проектот Скопје 2014, за кои ќе се потрошат 600 илјади евра, потоа двете катни гаражи кои градот доби обврска да ги изгради на улицата Мито Хаџивасилев Јасмин и кај ТЦЦ Плаза, да се направи паркинг за тешки товарни возила кај Транспортниот центар, како и да се продолжи реконструкцијата на Зоолошката градина. Со парите за наредната година треба да се финансираат и градежните работи почнати годинава, како што се проширувањето на булеварот Србија, потоа булеварот Македонска војска, градењето на нов мост кон Сарај и да се поправат неколку училишни згради и објекти на културни институции. Но, во буџетот се предвидени и новини, како што е нова градска плажа до мостот Гоце Делчев, под обновениот стар театар. Исто така, ќе се најде и решение за коњите што се пуштаат по улиците, односно за нив ќе се изгради посебен стационар во кој тие ќе се згрижуваат.

АЕРОДРОМ

елементи за споменикот на Сандански, а се подготвуваат и калапите во кои ќе се излее неговата статуа во бронза.

Зелен и воден плоштад ЦЕНТАР

И водоводџиите во барок

Л

инијата на нови барокни и неокласични објекти долж кејот на Вардар, што почнува од објектот на Министерството за надворешни работи пред Македонската опера и балет, ќе продолжи и спротивно по мостот Гоце Делчев, кај сегашните бараки на ЈП Водовод и канализација. Претпријатието таму ќе прави нова зграда за своите потреби, за која е распишан конкурс за идејно решение со фасади во барокен, класицистички или неокласицистички стил. Зградата ќе се гради на парцела со површина од над две илјади квадратни метри. Самата површина за градба изнесува 962 квадрати, а бруто површината ќе биде 5.772 квадрати. Максималната височина на објектот ќе биде 21 метар и ќе има приземје плус пет ката. Ќе се обезбедат 115 паркинг-плацови со подземен паркинг на две нивоа.

14

3

ОРТА

19 ноември 2010

О

пштината Аеродром в година ќе почне да гради нов плоштад, на површина од околу четири илјади квадратни метри на аголот меѓу булеварите Јане Сандански и Србија, најавуваат општинарите. Според нив, овој простор нема да се уреди обично, туку ќе биде модерен и урбан, зелен, хортикултурно богат, со езерца, фонтани, уредени патеки, модерна урбана опрема, клупи и канделабри. Централното место во него ќе го зазема споменикот на Јане Сандански. Од Аеродром велат дека сега се бара фирма која ќе ги изработи постаментот и светлосните

ГАЗИ БАБА

Три видиковци и една планинарска куќичка

В

о парк-шумата Гази Баба се поставени три нови видиковци и една планинарска куќарка. Од Градот информираат дека, освен тоа, екипите на Јавното претпријатие Паркови и зеленило во парк-шумата поставиле и единаесет комплети маси со клупи и три информативни табли на влезовите во  карактеристичниот пејзаж.

ФАСАДНО СКЕЛЕ

ÈÍÆÅÍÅÐÈÍÃ ÈÍÆÅÍÅÐÈÍÃ ÊÎÍÑÀËÒÈÍÃ ÊÎÍÑÀËÒÈÍÃ

ÈÍÂÅÑÒÈÖÈÎÍÈ È ÈÍÂÅÑÒÈÖÈÎÍÈ È 16 € ÇÀÂÐØÍÈ ÐÀÁÎÒÈÐÀÁÎÒÈ ÇÀÂÐØÍÈ /m²

цена без ДДВ

• производство EU • сертификат DIN EN 12810-1:2003 ul. Kuzmen [apkarev 5 ul. Kuzmen [apkarev br. 5 br. tel: tel: 2 ++389 ++389 2050 8092 2050 809 Бул.Александар Македонски ББ, Скопје • во цената се вклучени комплетна конструкција, тел/факс: и 2580-852 investa@t-home.mk Skopje, R.Makedonija faks: ++389 2 2050 264 2535-099investa@t-home.mk Skopje, R.Makedonija faks: ++389 2 2050 264 AKUSTIK водоотпорни подови, огради, нивелирачки ногари... e-mail: info@akustik.com.mk

региони

стра а е ис ит а е и атестира е на ра е ни материјали стра а е и ис ит а е о о ласта на еоме ани ата и ро еоло ијата ео изи ата и ин енерс ата еоло ија

Г

Е Е

Т Т Т

Е

ана ија на материјали и онстр ии с ит а е на онстр ии Прое тира е на зор ре изии ин енерин за тита на о е о ата о олина и р

TОНДАХ Македонија АД, ИГМ Пролетер бр. 1, МК- 2310 Виница, Тел.: ++389/ (0)33 361 332, Факс: ++389/ (0)33 361 780, office@tondach.com.mk

16

3

ОРТА

19 ноември 2010

скопје

СКОПЈЕ

Се делат дрвца на јавни установи

Г

радот ќе им додели 3.000 садници (листопадни, зимзелени, грмушки) на сите заинтересирани урбани и месни заедници, здравствени, културни, образовни и јавни установи. Заинтересираните установи треба да поднесат барање за доделување садници до секторот за комунални работи во Градот, од 27 октомври до 8 ноември. Во барањето треба да ги наведат видот и бројот на садниците, како и локацијата на која планираат да ги засадат дрвцата. По одобрувањето на барањето, заинтересираните субјекти ќе можат да ги подигнат садниците од расадникот "Парк" на Јавното претпријатие "Паркови и зеленило", од 10 до 12 ноември.

ААМ

организира презентација на тема: Актуелниот момент во Република Македонија, на полето на енегетска ефикасност во градежништвото улогата на архитектот. Подготвена од Д-р Петар Николовски со учество на претставниците на Агенцијата за енергетика на Република Македонија, УНДП и Светска банка, која ќе се одржи во понеделник на 29.11.2010 во Музејот на град Скопје со почеток во 19:00 часот.

Г



ЦЕНТАР

Асфалтиран паркингот кај МРТ

www.porta3.com.mk

раѓаните што имаат потреба да вадат лични документи или да завршат некоја работа во судовите веќе нема да мораат да ги оставаат своите автомобили во кал, откако градските власти го асфалтираа просторот кај зградата на Македонската радио телевизија. Поставени се осум сантиметри асфалт, работите ги изведе Јавното претпријатие Улици и патишта, а сето тоа, со тампонирањето, чинело околу 50 илјади евра. Вкупната површина е 2.800 метри квадратни, што значи дека капацитетот ќе биде околу 130 паркингплацови. Сепак, тие веќе нема да бидат бесплатни, како досегашните правливи и калливи локации. За паркирање таму ќе се наплаќа 25 денари од час. подготви: Катерина СПАСОВСКА ТРПКОВСКА

градежништво

Е Е

Прва камено-насипна П

рвата насипна брана со машинско вградување на асфалтна дијафрагма беше изградена во Германија во 1962 гoдина. Сè до 1970 година само такви јадра, вградувани во слоеви, беа користени кај големите насипни брани. Ваквата машинска постапка не бара користење на метална оплата. Како варијација на овие методи,

18

3

ОРТА

19 ноември 2010

сосема различна техника е користена во Русија во 90тите години од минатиот век. Повеќето од браните со асфалтно јадро изградени во тој период се фундирани на дебели компресибилни алувиални депозити, кои би можеле да предизвикаат големи диференцијални слегнувања и деформации во телото на

браната. Асфалт-бетонската мешавина со битуменска содржина од 10-12%, беше лиена во 1 м високи метални оплати, поставени на претходниот слој. Оплатите се вадени откако асфалтната мешавина ќе се излади на приближно 45°C, а потоа беа вградувани соседните преодни зони. Асфалтното јадро кое е максимално заситено со

битумен, не би можело ефективно да се збива. Единствената причина за користење на оваа техника за разлика од слоевито вградување со збивање, се екстремно студените услови и потребите од дополнителна дуктилност. Освен тоа овие техники на вградување не бараат некоја специјализирана опрема за вградување и збивање на јадрото.

НОВАТА ТЕХНОЛОГИЈА КАКО ПРЕДИЗВИК ЗА НАШИТЕ ГРАДИТЕЛИ

Во тек е градбата на два нови хидротехнички системи: хидросистемот „Злетовица“ со браната „Кнежево“ и хидросистемот ХЕЦ „Св. Петка“. Првата е наменета за формирање акумулација на вода за водоснабдување, наводнување и производство на електрична енергија, а втората ќе акумулира вода само за производство на електрична енергија. Карактеристично за браната „Кнежево“ од хидросистемот „Злетовица“ е тоа што таа е камено-насипна брана со асфалтно јадро и е прва од тој тип на нашите простори. Во текот на 2010 година заврши изградбата на браната, а се доработуваат евакуационите органи, кои се очекува да бидат готови до крајот на годинава

брана во Македонија

Новина на Балканот

Постапката со машинско вградување што за првпат сега е употребена во Македонија и на Балканот вклучува вградување и збивање на јадрото со соседните преодни зони. Единечните трошоци значително се намалени, што моментално претставува конкурентна алтернатива дури

и кога глинените материјали локално се достапни. Исто така, потенцијални оштетувања на природниот пејзаж би се избегнале од големите глинени позајмишта. Споредено со глинените јадра, вградувањето и збивањето на асфалт-бетонското јадро е помалку осетливо на неповолни временски услови што овозможува изведувачот да ја

продолжи градежната сезона и да спроведува речиси континуална градежна активност, следејќи го предвидениот динамички план. Ова придонесе да се намали рокот на изведбата на браната. Асфалт-бетонот е материјал кој практично е водонепропустлив, флексибилен, отпорен на ерозија и стареење, обработлив и вградлив, и нуди можност за

спојна конструкција на јадрото. Кога асфалт-бетонската мешавина е соодветно дизајнирана, нејзините високоеласто-пластични и дуктилни особини обезбедуваат способност на „самозалекување” (самозатнување) на евентуалните пукнатини кои би се појавиле на асфалтното јадро. Тенкото асфалт-бетонско јадро треба да ги следи и да се приспособува на  19 ноември 2010

3

ОРТА

19

градежништво  поместувањата и деформациите

наметнати од насипот како целина. Овие деформации мора да бидат прифатени од асфалт-бетонот без појава на пукнатини или значајни торзиони дилатации, кои би можеле да водат кон зголемување на водопропустливоста. За намалување на можноста од појава на пукнатини во јадрото како резултат од статички или динамички деформации и поместувања, насипот треба да биде оптимално вградуван - збиен.

Фундирање на карпа Речиси повеќето од каменонасипните брани се фундирани на цврста карпеста основа. Базирано на досегашните искуства, ова барање не е повеќе приоритетен проектен критериум. За идните случаи на каменонасипните брани фундирани на компресибилни речни депозити, дополнителна флексибилност и дуктилност на јадрото би требало да биде обезбедена со збогатување на асфалт-бетонската мешавина. Рецептурата со битуменска содржина од 5-6% дава оптимална густина, а исто така и користењето на помек, помалку вискозен битумен кој ја зголемува „самозатнувачката” особина и дозволува пониска работна температура за време на вградувањето.

ICOLD Билтенот 84 (1992 година) ги претставува по хронолошки ред од 1984 година до 1991 година, постоечките насипни брани со битуменизирано јадро од различен тип, рачно и машински вградувано и ги дава препораките за изградба на ваков тип брани. Процедурата на вградување што беше успешно применета во Европа на неколку брани, е “stonebitumen” методата. Јадрото се состои од униформно градуирани, кршени камења или чакал импрегнирани до заситување со битумен. Метални оплатни лимови се користени по должина на двете страни од јадрото, што е градено во последователни хоризонтални слоеви од 0.2-0.3 м. Слојната оплата најпрвин е полнета со чист и сув камен материјал кој треба прецизно да биде израмнет по цела должина на слојот пред 20

3

ОРТА

05 ноември 2010

врелиот битумен да биде испумпан во оплатата. За да се избегне вовлекување на вода и воздух, полнењето на битумен почнува од крајот. Со “stone bitumen” методата, соседните преодни зони доаѓаат до израз и се од значајна важност затоа што мора да бидат непропустливи на битумен. Преодот мора да биде со таква конзистентна финост и збиеност, што битуменот не може да биде истиснат на кое било место од страна на водениот притисок од акумулацијата. Реверзибилната постапка со вибрирање на чакал во асфалтен мастикс исполнет меѓу оплата по должина на страните од јадрото, се покажала како помалку сигурна и затоа е послабо прифатена во светската пракса.

Вода за 100 000 жители, наводнување на 4500 ha и струја од 48 GWh Хидросистемот „Злетовица“ се наоѓа во североисточниот дел на Република Македонија. Објектите од овој систем се лоцирани во сливната површина на Злетовска Река во планинскиот терeн на Осоговските Планини кој има регионално и повеќенаменско значење и претставува заокружување на водостопанското користење на водите од најсушниот дел на нашата земја. Хидросистемот „Злетовица“ е важен поради тоа што со неговата изградба ќе се реализира и определбата во просторното планирање за максимално користење на изворите на вода и синхронизирана изградба на водостопански објекти со кои се овозможува голем број корисници да се снабдуваат со квалитетна вода. Реализацијата на овој проект значи создавање акумулација од која ќе се обезбеди вода за снабдување на 100.000 жители, наводнување на 4.500 ха и производство на електрична енергија од 48 GWh , обезбедување биолошки минимум на реката Злетовица, намалување на опасноста од поплави и контрола на наносот. Повеќенаменскиот хидросистем „Злетовица“ се состои од повеќе заеднички и посебни објекти за водоснабдување, наводнување и енергетика. Тој е наменет

за водоснабдување на 100.000 жители во регионот. За таа цел се изградени зафати и доводни цевководи за водоснабдување во должина од 57 км до општините Пробиштип, Штип, Свети Николе, а во изградба се доводните цевководи за Лозово и Карбинци во должина од 15 км. Проектот ХС „Злетовица“ се реализира во три фази. Првата е водоснабдување, втората изведба на системи за наводнување на 4.500 ха земјоделска обработлива површина во регионот, а третата градење на објекти за производство на електрична енергија.

Јадро со константна дебелина Браната „Кнежево“ e клучен објект од регионалниот повеќенаменски хидросистем „Злетовица“, а се изведува според главниот проект на ЕМО-ХЕП во 1996 година. Браната за чија реализација ќе бидат употребени 1.550.000 м3 градежен материјал е висока 75 м. Со неа ќе се регулира и употребува годишниот воден потенцијал на реката Злетовица од 60.000.000 м3 вода. Се наоѓа на надморска височина од 1.000 м, а под неа е изведена едноредна инјекциона завеса која има за задача да ја намали филтрацијата и да ги подобри физичкомеханичките карактеристики во контактната зона. Со браната ќе биде формирана акумулација со волумен од 23.500.000 м3. Одведување на големите води се врши преку преливна шахта. Водонепропустливоста на браната првобитно беше планирана да се оствари со глинено јадро. Како погодно најблиско позајмиште на глина е дефинирано позајмиштето на 1 км југозападно од Злетово, односно на околу 20 км од профилот на браната. Ова позајмиште во 2005 година е оценето како неподобно и нерационално и како такво придонесе за преиспитување на водозатнувачкиот дел на камено-насипната брана. Сега водонепропустливоста на браната е осигурана со централно и вертикално асфалтно јадро со две филтерски зони од дробен камен, и од низводната

страна и спротивно од неа. Асфалт-бетонското јадро ја обезбедува водонепропустливоста на браната. Јадрото е вградувано со константна дебелина од основата до врвот. За браната „Кнежево“, со максимална висина од 80 м лоцирана во сеизмичко подрачје, асфалтбетонското јадро е проектирано како централно и вертикално јадро со широчина од 60 см. Јадрото се фундира на бетонска подлога (плинт) фундирана во централниот темелен праг достигнувајќи здрава карпа. За подобра атхезија се нанесува асфалтен мастикс на допирната површина помеѓу бетонскиот плинт и првиот слој од асфалтбетонското јадро, што е поврзано со проширувањето на основата на јадрото. Бетонскиот плинт е анкеруван во карпата и го прави консолидациското инјектирање под својата основа полесно заедно со инјектирањето на завесата, проширувајќи ја водонепропустливоста во централниот дел на браната во темелот.

Вградување на асфалтбетонско јадро Техниката на вградување на асфалт-бетонското јадро во однос на изминатите години е многу подобрена и со сегашната врвна технологија е постигната со машина за вградување која се движи по дијафрагмата и дозволува вградување на врелиот асфалт-бетон за дијафрагмата заедно со неговата гранична ситна преодна зона која игра улога на потпора. За набивање на дијафрагмата и граничните преодни зони се користени три самоодни мазни вибрациони валјаци. Во долните секции на браната и кон боковите е вршено рачно вградување бидејќи финишерот не може да достигне, и постои проектирано локално дополнително проширување. Два слоја од асфалт-бетон може да се вградат за 24 часа. Вградувањето на асфалтбетонското јадро е независно од климатските влијанија. Високиот термички капацитет на врелата битуменска маса овозможува

градежништво вградувањето да се одвива и под неповолни временски услови. Оваа карактеристика е особено значајна бидејки локацијата на браната „Кнежево“ е во планински терен и има многу карактеристични временски услови, па со тоа се овозможува продолжување на периодот за вградување бидејќи се овозможува и насипување на потпорните тела и за време и после дождовен период.

Техничко набљудување на браната Мониторингот на браната „Кнежево“ е со цел да се контролира однесувањето на браната при градба, првото полнење на резервоарот и за време на експлоатацијата. Предвидено е да се набљудуваат општото однесување на браната и придружните објекти, поместувањата, притисоците во контактот брана-фундамент, филтрационите појави, сеизмичките појави итн. Слегнувањата на браната ќе бидат анализирани преку набљудување на поместувањето на геодетските белези поставени на телото на браната. Дополнителни информации ќе се обезбедат преку DSM системот. Овие уреди поставени на два различни дела на браната ќе овозможат мерење на внатрешното поместување во телото на браната, кои би настанале поради природното слегнување на камениот насип. Со вградувањето на инклинометрите од круната на браната ќе се овозможи следење на свиткувањето на асфалт-бетонското јадро и изведување на корелации помеѓу поместувањето на јадрото и варијациите на водното ниво во резервоарот. Свиткувањето на јадрото се следи поради евентуалната појава на пукнатина на асфалтот, а со тоа и евентуално протекување на вода низ него. За следење на евентуалните поместувања во бетонските елементи на придружните објекти, е предвидено да се вградат по две мерни точки на преливната шахта, брзотокот и отскочниот праг, така што поместувањето ќе се следи со геодетски методи. Од овие причини ќе се постават



19 ноември 2010

3

ОРТА

21

градежништво

 различни типови опрема за оскултација за време на градбата на браната и со очитувањето ќе се започне веднаш по поставувањето бидејќи овие податоци при градбата на браната се користат за да се оцени однесувањето на браната. Покрај оптичкиот кабел, се вградуваат и пиезометри, инклинометри, сеизмички станици, хидрометеоролошка станица и др. Со предвиденото техничко набљудување се планира извршување на следните мерења: мерење на деформации по површината на браната (геодетско набљудување); мерење на порните притисоци под телото на браната; мерење на хоризонтални и вертикални поместувања во телото на браната, мерење на притисокот на водата пред и по инјекционата завеса; мерење на филтрационите води и набљудување на филтрационите појави низ браната и околу браната; сеизмички мерења; хидрометеоролошки мерења.

Реализирани работи од хидросистемот „Злетовица“

22

3

ОРТА

19 ноември 2010

Досега е започната реализацијата на фаза 1. Во оваа фаза се гради пристапниот пат во должина од 20 км од Злетово до браната „Кнежево“ кој е асфалтиран со широчина од 5,5 м. Во рамките на фаза 1 е и изградбата на зафати со доводни цевководи за водоснабдување на општините Пробиштип, Штип, Свети Николе, Лозово и Карбинци. Досега се изградени двата зафата за водоснабдување и доводни цевководи за Пробиштип, Штип, Свети Николе, Лозово и Карбинци, како и за наводнување на долната зона. Поставен е челичен доводен цевковод за водоснабдување на Штип во должина од 35 км, а исто така е поставен и полиестерски доводен цевковод за водоснабдување на Пробиштип во должина од 20 км и за Свети Николе во должина од 25 км. Изграден е тиролски зафат 1 - зафат за водоснабдување на Пробиштип и Злетово кој се наоѓа на надморска височина од 776,00 м, со пресметан истек од 120 м3/с, со преливен праг со височина од 4 м и слапиште од 10 м. Тиролскиот зафат 3 - зафат за водоснабдување на Штип, Свети Николе, Карбинци и Лозово, како и за наводнување

градежништво на долната зона (1.500 ха) на земјоделската површина во атарот на Пробиштип, се наоѓа на надморска височина од 496,00 м, со пресметан истек од 127 м3/с, со преливен праг со височина од 3,5 м и слапиште од 10 м. Браната „Кнежево“ е изградена, а се доградуваат евакуационите органи, како и електромеханичката опрема со што ќе може да почне и полнењето на акумулацијата. Реализацијата на првата фаза се одвива со помош на кредит од Јапонската банка за меѓународна соработка (JBIC). Изградбата се врши со помош на домашни градежни фирми (Бетон, Гранит) и странски фирми за јадро од асфалт-бетон (Kolo Veidekke a.s.

Oslo, Norway), а под надзор и консултантство на меѓународен консултантски тим (PCEJV), составен од надворешни експерти од Pacific Consultants International-Japan, Coyne Et Belier-Francija, Electric Power

Development Co.Ltd-Japan и локални експерти од Градежниот институт „Македонија“ и Градежниот факултет - Скопје.

Искуства од градбата на браните со јадро од асфалтбетон и нивна иднина Примерот на изградбата на браната „Кнежево“ и досегашното успешно педесетгодишно искуство ги заокружува добрите перформанси на насипните брани со асфалтна дијафрагма. Меѓу сите досегашни изградени брани, нема случај на појавени протекувања низ асфалтната дијафрагма. Последните анализи и документирани теренски истражувања покажуваат дека асфалт-бетонот е многу отпорен на сеизмички товарења, строгите барања за квалитетот на агрегатот користен во асфалтната мешавина можат да бидат повеќе релаксирачки и

асфалтните дијафрагми можат да бидат подигнати на повисока конструктивна вредност одошто беше практикувано кај првоизградените брани со асфалтна дијафрагма. Исто така, праксата покажува дека може да се користи камен насип со послаб квалитет од досега применуваниот. Лоцирано во внатрешноста на браната асфалт-бетонското јадро се наоѓа во реални идеални услови. Прилично константната температура, без променливо изложување на сонце, придонесува богато заситената асфалтна мешавина да не е подложна на оксидација и стврднување во текот на времето. Покрај тоа, денес можат да се користат неколку видови битумени и адитиви за подобрување на карактеристиките на асфалт-бетонската мешавина, и пред сè да задоволат специјални проектни барања. Компаративните студии за неколкуте нови проекти

покажуваат дека асфалтбетонското јадро кај насипните брани е многу конкурентна опција. Кина на пример, изгради и моментно гради уште неколку насипни брани со асфалтна дијафрагма, а пред неколку години ја изгради 125 м високата брана Yele, која е фундирана на дебел алувијален слој во високо сеизмичен регион и во тешки климатски услови. На повидок е изградбата на 200 метарската брана Houziyan во Кина. Шпанија и Иран пред неколку години изградија по две, а наскоро ќе се гради уште една насипна брана со асфалтна дијафрагма. Во 2008 год. Канада почна да ја гради својата прва брана од овој тип, а и неколку проекти за каменонасипни брани со асфалтна дијафрагма во Квебек се во завршна фаза и чекаат на својата реализација м-р Славко МИЛЕВСКИ, дипл. град.инж.

19 ноември 2010

3

ОРТА

23

архитектура НОРВЕШКА

M

Е Е

aнастирот на островот Таутра претставува необична интерпретација на традиционалните форми во модерен дух. Изграден на локација на која веќе постоел реформаторски црковен комплекс од 1207 година, новиот објект нуди животен простор за 18 монаси, црква и придружни простории неопходни за одржување на сопствената економија. По внимателно проучување на животот во манастир, архитектите од студиото “Jansen & Skodvin Arhitektkontor” одлучиле да ги исфрлат коридорите

Т

Т

што обично одземаат до 30% од вкупната површина на овој тип објекти. Ваквата организација бара внимателно проектирање, при што дури и најситните детали мора да се разгледуваат со особено внимание. Заедничките простории на објектите се проектирани како гравитациони центри на хоризонтален план, кои овозможуваат највисоко ниво на комуникација. Тие претставуваат комбинација од работна и станбена зона. Другите содржини се групирани во зони за престој, производство, работа.

П

3

Т

ТЕ П ТЕ П ТТ Т Т

А

Е Т

Т

мериканскиот оддел при Националната лабораторија Argonne неодамна отвори интердисциплинарен центар за истражувања поврзани со висококвалитетен компјутерски софтвер. При изградбата на објектот во кој е сместен Центарот, беше акцентирана потребата од простор кој ќе ги инспирира луѓето да работат заедно во решавање на научните, енергетските, еко-социјалните и безбедносните проблеми и предизвици на денешницата. Новиот објект наречен TCS - Theory and Computing Sciences building е проект на Аnimate. Просторот е соодветен да

24

3

ОРТА

19 ноември 2010

Г Е

LHD се проектанти на идната највисока кула во Загреб. „Кула 123“ се нарекува зданието што од висина од 123 метри ќе бдее над главниот град на Хрватска и ќе го краси градскиот хоризонт. Трапезоидната зграда е интересна од конструктивен аспект бидејќи носивиот систем се состои од челична мрежа која ги распоредува товарите на ѕидовите, овозможувајќи слободен простор во ентериерот. Просторот на сите катови е флексибилен и може да се пренаменува по потреба. Во екстериерот пак, акцентот е ставен на елеганцијата на структурната фасада на ѕидовите, нагласувајќи ја витоста на објектот што со леснотија се извишува над хоризонтот. Во оваа елитна зграда која набрзо ќе се издигне над Загреб се планирани деловни простории и канцеларии, а на приземјето ќе има продавници. На врвот, на највисокиот кат ќе биде инсталирана опсерваторија од 360 степени, која е замислена како дел од музејот посветен на урбанистичкиот развој на Загреб, а над неа ќе се простира хелиодром.

САД

Г

Е Т

обедини над 600 истражувачи во различни компјутерски и научни дисциплини. „Иновацијата е предводена од обединување на повеќе перспективи на истиот предизвик. Главната цел при проектирањето на TCS беше да се создаде средина која ќе ги инспирира вработените на соработка “, вели Рик Стивенс, еден од менаџерите во Центарот. Седумкатницата со вкупна површина од над 18 600 м2, претставува отворен и флексибилен работен простор кој го поттикнува протокот на идеи и ја зголемува мотивацијата за ефективност во работата.

ХРВАТСКА

ДАНСКА

Т

очно 476 станбени единици се сместени во оваа спектакуларно изведена зграда, наречена „8“. Сите тие гледаат кон две предворја со над 500 м2 јавен простор за социјализација и рекреација. Становите во приземјето пак, потсетуваат на рурални куќи, распоредени покрај пешачка уличка. Целиот објект е проектиран така што инсолацијата е рамномерна и е овозможено максимално

Т

Е Е

подготви: Леонида Пенка БАША

архитектура

MBC

СИНГАПУР

Г

искористување на дневната светлина во сите простории. Но, најинтересниот елемент во оваа композиција претставуваат двата покривни паркови. Освен естетската и рекреативната, тие ја заштитуваат средината со „впивање“ на топлината, бидејќи доколку на покривот му било дадено класично решение, целиот објект ќе претставувал само уште еден голем „урбан остров“ – емитер на топлина.

Г

Т

(Mapletree Business City) е добитник на наградата Building and Construction Authority’s (BCA) Green Mark Platinum Award за оваа година за својот бизнис град наречен „Јавор“ . Објектот е дизајниран да ги поддржи, оствари и надмине потребите на модерниот бизнис свет, притоа свесно вложувајќи во добробитот на средината. Овој бизнис-град се наоѓа во коридорот Alexandra / Telok Blangah спроти пристаништето, на само 10 минути од Central Business District во Сингапур. Претставува бизнис објект од А класа, составен од 4 блока распослани на 184.000 м2. Тој освен сали и канцеларии, е исполнет со различни просторни целини обликувани за повеќе намени. Комплексот е енергетски ефикасен објект, со помош на специјални апаратури тој придонесува во економичната потрошувачка на вода во градот. Најголемиот дел од материјалите што се користени за негова изградба се од сингапурската зелена листа на материјали за градење и имаат ниска емисија на штетни суптанции.

19 ноември 2010

3

ОРТА

25

Trimo Makedonija dooel Skopje t: +389 23 22 15 46, m: +389 71 85 19 42 trimomakedonija@trimo.com.mk, www.trimo.si

liting@t-home.mk

070 387 535 070 385 585

Mob: 071 673 895 e-mail: beta_beko@yahoo.com

канцелариски материјал друштво за производство трговија и услуги

„ГВ“ ДООЕЛ

Друштво за инжинеринг и изведба на објекти

ќ“ лам.2, 1/1-2 Ковачеви Ул. „Саваре он 77, Скопје

15 , 2720-2 2720-214 Тел: 02 акс: 2720-216 Ф

26

3

ОРТА

19 ноември 2010

Димитрије Чуповски 2, 1000 Скопје Република Македонија Телефон: 389 2/ 3111200, Факс: 389 2/ 3111701, 3112606 E-mail: pelagskp@pelagonija.com.mk , pelagskp@mol.com.mk

архитектонска работилница

Д

а се споредува Камник со кој било друг град во регионот и пошироко е непотребно, бидејќи Камник е мал град со своја специфична убавина лоциран на брегот на реката Бистрица. Камник е место каде што патината на крововите, црковните кули и остатоците од некогашните замоци се прелеваат со зеленилото на околните ридови и полиња, граничејќи со венецот на Камнишките Алпи. Ова се компонентите што ја даваат душата на градот и сведочат за богата историја на Камник и неговите жители, кои успеале да ги зачуваат културата и јазикот и покрај римските, германските и унгарските влијанија. Камник живеел и сè уште живее на раскрсница на важни патишта, што го прават неговото значење големо во рамките на мозаикот на Словенија. Во овој прекрасен град неодамна се одржа архитектонска работилница во организација на Групата Штајн, КДПМ и Архитектонскиот факултет од Љубљана, а целиот проект е координиран од словенечката архитектка Ања Јутраз. Темата на оваа работилница беше да се анимира целиот простор

УРБАН ДИЗАЈН НА КАМНИК

предвиден за традиционалниот фестивал „Камфест“, да се изработи урбан дизајн на различни делови од градот, плоштади, улици, и во исто време да се поврзе целото место во една целина. Според организаторите, целта беше да се изнајдат решенија и да се разработат сите детали кои се вклучени во проектот, значи од дизајнирање на просторот за седење до сценскиот простор за настапи, што ќе бидат обединети во една единствена композиција. Самата тема беше разработена низ три вида интервенции насловени како „Сообраќај“, „Главен плоштад“ и „Сцени“. Според првата интервенција, на влезот од јавниот простор определен за фестивалот, беше пренаменета една улица со тоа што стана едносмерна, користејќи ја другата лента како простор за интервенција. Овој простор беше проширен и со површината на неколку околни продавници, како и просторот пред нив, со цел да се добие слободна површина на која беа поставени одредени активности

кои го анимираа подрачјето. Од друга страна, „ Главниот плоштад“ го претставува срцето на фестивалот, место на кое се добиваат главните информации за случувањата - точка на сите средби. На ова место беа поставени штандови за храна, пијалак и сувенири од фестивалот. За тука бил предвиден дизајн за четири продажни штандови кои го анимираат овој простор со својот специфичен и интересен дизајн. Предизвикот бил тие да се мултифункционални и да постои можност да се користат и по завршувањето на овој фестивал. За третиот вид на интервенција „Сценски простор“ биле предвидени две различни сцени, една во паркот – главна сцена, и другата лоцирана во „Мали Град“ во функција на вечерна сцена на која се изведувале перформанси од различен карактер во рамките на фестивалот. Задачата на учесниците во оваа група била да го дизајнираат просторот за седење за двете сцени и да го

анимираат просторот зад сцените. Како дополнителна задача на која требаше да се работи на оваа работилница, беа и елементите на урбаната опрема како што се корпи за отпадоци, цветни аранжмани, инфо штандови и слично. Материјалите дозволени за изведба на овие задачи биле исклучиво од еко материјали, природни, стари и рециклирани – се употребувало сè што може да се искористи без поголеми финансиски инвестиции. Во рамките на оваа работилница учествуваа студенти од Шпанија, Белорусија, Србија, Турција, Чешка, Мароко, Италија, Словенија и наш претставник од Македонија, Владо Данаилов, студент при Архитектонски факултет на УКИМ. Сите тие соработувале заедно со цел да одговорат на зададените задачи, но и да споделат едно незаборавно искуство кое го надгради нивното знаење од областа на архитектурата и ги соочи со интересен предизвик.  19 ноември 2010

3

ОРТА

27

архитектонска работилница

28

3

ОРТА

05 ноември 2010



Владо Данаилов, студент на Архитектонски Факултет, Скопје

Камник - поинакво искуство во споредба со други работилници Учеството на работилницата во Камник претставува значајно искуство за мене од повеќе аспекти. Прво, работев со колеги - студенти по архитектура од различни земји (Словенија, Италија, Шпанија, Мароко, Чешка, Турција), и притоа имав можност да споредувам. Сметам дека компарацијата е потребна за да се лоцира човек - да види каде е, какви се условите во кои се студира и работи, па според тоа до каде е со своите знаења, како во однос на теоријата, така и во практична смисла. Од аспект на практичност - концептот на работилницата беше проектот на кој работиш првите три дена, да го изведуваш во следните пет дена. Имавме одредена количина на расположливи материјали и моравме да завршиме со изградбата пред почетокот на фестивалот. Тоа беше дополнителна причина многу сериозно да се пристапи кон работата. За разлика од други работилници на кои имам учествувано досега, каде се работи на проект и на крај се презентира решението, и тука се завршува - овде искуството е друго. За мене беше голем предизвик да се работи во место како што е Камник. Пред се, ` да се задоволат барањата и потребите од организаторите, и да се обезбеди она што е неопходно

за да се одвива фестивалот Камфест, а воедно и да се внимава на околината и да се зачува духот и традицијата на местото, каде што Плечник ги поставил клучните белези кои го дефинираат градот. Во многу кус период за промислување моравме да донесеме одлуки за тоа каква урбана опрема ќе поставиме на главниот плоштад - срцето на случувањата за време на фестивалот. Трите штанда на коишто се продаваа храна и пијалаци ги направивме со склопување на повеќе дрвени палети, кои претходно ги премачкавме со премази за заштита на дрвото и потоа ги обоивме. За инфо-пункт искористивме стар автомобил кој го обоивме во исти бои како и штандовите - розова со сини цветови, (по сугестија на спонзорите и нивното лого) и тоа го привлече вниманието на посетителите што доаѓаа на централниот плоштад за да добијат информации во врска со фестивалот. Урбаниот мебел кој го изработивме го поставивме на повеќе локации во градот. Столчиња од искористени гуми, клупи од палети, корпи за отпадоци, настрешница за чување на велосипеди - корисна опрема која им припаѓа на локалните жители и се` уште се користи од нивна страна. Архитектурата сета им припаѓа на луѓето. Тоа е заклучокот кој го донесов по завршувањето на работилницата. Можеби не монументални и бајковити, но, мали и функционални инсталации кои ги подготвивме, ги овозможи токму фестивалот. Архитектурата беше тука за нив, за посетителите!

архитектонска работилница



19 ноември 2010

3

ОРТА

29

архитектонска работилница

подготвија: Елена ПЕТРОВСКА Павлинка АТАНАСОВА

30

3

ОРТА

19 ноември 2010



Ања Јутраз, координатор на работилницата

Квалитетно дизајнирање на фестивалскиот простор Работилницата Камфест беше интернационално и интердисциплинарно случување базирано на идејата на студенти по архитектура, пејсажна архитектура и графички дизајн од целиот свет, да се сретнат во Камник и заедно да работат на иста тема. Работилницата всушност почна пред да пристигнат студентите во Камник, односно ние им дадовме информации претходно и потоа заедно го дискутиравме проблемот на дизајнирање на фестивалскиот простор преку дигиталните алатки Freeforum, Skype и Google Wave. Со таквиот начин на организација овозможивме студентите да дојдат подготвени во Камник. По пристигнувањето работата беше поделена во два дела: прво се одржаа предавања за урбан

дизајн каде што партиципантите имаа шанса да дискутираат за зададената задача и да добијат некои нови идеи од професорите од Архитектонскиот Факултет од Љубљана, што ги одржаа овие предавања. Најважниот дел од работата беше изведбата на замисленото, односно градењето на фестивалскиот простор. Студентите имаа за задача да го изградат она што го дизајнираа во првиот дел од работилницата, а притоа беа ограничени со изборот на материјали. Јас бев навистина задоволна со завршниоит дизајн, и мислам дека по една недела интензивна работа ние успеавме комплетно да го промениме овој простор и да го претвориме во нешто спектакуларно. На луѓето што дојдоа да го посетат фестивалот Камфест, оваа интервенција во просторот многу им се допадна, а тоа најдобро се виде по нејзината употреба. Секој елемент кој го изработивме и поставивме беше искористен за време на целиот фестивал, а со тоа всушност ја добивме вистинската оценка на сработеното

архитектонска работилница

Äóðè è ïî 100 ãîäèíè íàøàòà âèçè¼à íåìà äà çàñòàíå. Íîâè ïîãëåäè êîí ñâåòîò, çàñåêîãàø. Ãåðìàíñêè îêîâè çà ïðîçîðöè è âðàòè.

part of Gretsch Unitas Gruppe Óë. 29 Íîåìâðè 60 1000 Ñêîï¼å, Ìàêåäîíè¼à Òåë.: + 389 (0)2 3246-586 Ôàõ: + 389 (0)2 3246-586 kaeski@gu-skopje.com.mk

3

BMW Welt- Ìóçå¼îò íà ÁÌ âî Ìèíõåí, Ãåðìàíè¼à 19 ноември 2010 ОРТА

31

STO VENTEC Fassade - ФАСАдеН архитектура СИСтем Со зАдНИНСко ПроветрувАње, без ФуГИ Голема работа - голема добивка

Без разлика дали е санација или новоградба, StoVentec е совршен во двата случаи. Благодарение на неговите посебни градежно-физички својства системот што се обработува без фуги е оптималното решение. При санацијата на стари градби StoVentec често пати се покажува како единствена можност во навидум безнадежните случаи да се постигне нов лик во најкусо време.

Срцето на фасадниот систем -StoVentec Срцето на StoVentec е носечката плоча од иновативен гранулат од дувано стакло, рециклирано старо стакло чии исклучителни својства ги убедија планерите и инвеститорите во целиот свет. Нискиот коефициент на ширење на носечката плоча и оптимираниот површински слој овозможуваат површини без фуги дури и црни површини до 30 х 30 m без опасност од пукнатини.

Предности на фасадниот систем StoVentec

Слобода во оптичкото креирање – Најголема разновидност на бои и структури, можност за темни бои и црна, погодно за заоблени површини, Sto Deco профили, керамички облоги, стаклен мозаик и Sto природен камен. Функција – Совршено рамнење и покривање на нерамнини, мошне висока безбедност од пукнатини, без фуги, подобрување на звучната изолација до 10 db, висока топлинска изоалација, негорив систем, враќање на влагата преку кружење на воздухот Едноставна обработка – Ниска тежина на носечката плоча од 6 kg/m2, едноставна и брза монтажа.

1 Подконструкција: Подконструкција од алуминиумски профили за прицврстување на носечките плочи. Се прицврстува во подлогата со типли што се општо одобрени од градежната контрола.

2 Изолација: Sto плоча од кaмена волна VHF, негорлива. Дебелината варијабилна, во зависност од барањата за топлинска изолација.

3 Носечка плоча на системот: StoVentec носечка плоча од рециклирано стакло (гранулат од дувано стакло), двострано армирано со платно, дебелина 12mm, големина 1,20 х 0,80m и 1,20 х 2,40m; тежина ca. 6kg/m2, тешко запалива (B1 според DIN 4102), отпорна на замрзнување.

4 Армирачки малтер: StoArmat Classic, органска маса за лепење и армирање, подготвена за обработка. Висока растегливост, отпорна на пукнатини, висока отпорност на механички оптоварувања.

5 Армирачко платно Sto Glaswasergewebe, мрежица од стаклени влакна отпорнa на алкалии, обезбедено од лизгање сo оптимирано примање на силата.

6 Површински слој: Најразлични можности за изведување: Органски малтери(Stolit), со опционални премази(пр.StoLotusan Color), декоративни фасадни премази (пр.Stolit Effect), природен камен, клинкер плочки, панелно стакло, стаклен мозаик и најразлични комбинации. Н.Рибароски, дипл.инж. • Алпос-СТО

Sto

Градете свесно.

Н

екаде помеѓу филозофското прашања зошто живееме и зошто постои светот, лебди убавината, причината за постоењето на светот и суштината на нашиот живот. Во друга крајност, естетиката се сфаќа како формален аспект во секојдневното живеење на човекот и се подразбира како затворен систем сличен на одредена комјутерска алатка, кој не комуницира со другите аспекти од животот, спротивно на суштината на убавината. Затоа, естетиката не може да се издвои како посебен организам и така да дејствува самата за себе и самата од себе. Таа не е битие самата за себе, таа е продукт и преносител, поточно претставител на доброто. За разлика од другите уметности, архитектурата претставува единство на науката, занаетот и убавината така што тука, издвојувањето на естетиката во затворен систем ќе има неминовни последици врз квалитетот на архитектурата, најчесто кај нас манифестирани преку формалното обликување на фасадите, што навистина збунуваат, како и во недостигот на повеќедимензионалното значење и повеќезначноста на обликот и просторот, конструкцијата и функцијата заедно со нивната меѓусебна поврзаност и условеност.

Естетика, прагматичност и архитектура Архитектурата како медиум на човечката конкретизација се движи како замислена синусоида помеѓу крајните граници на уметноста од една страна, и прагматичноста од друга страна. Главните карактеристики кои ја издвојуваат од другите уметности од аспект на естетското прашање се: функцијата, специфичноста на местото – локацијата, како и нејзиниот јавен и социјален карактер. Единството на прагматичниот (функционален) дел и естетскиот (духовен) дел на архитектурата и нивната меѓусебна условеност, како и доживувањето на функционалното како естетско, потоа комуникацијата со архитектурата преку естетското со функционалното и обратно, се од големо значење за нејзиниот квалитет, како и за идеалот за движење „кон вистинската архитектура”. Оттука, можеме да заклучиме дека границата помеѓу функционалното и естетското е многу тенка. Ако ја земеме смислата на човековото постоење, на пример неговата среќа и задоволство од уживањето на предметите и просторите, како и осмисленоста на самиот свет, првенствено како естетска творба изразена, на пример, најдиректно во вкусот и изгледот на храната (убаво), потоа во сите тие различни бои и нијанси, сите тие различни форми и на крај во целокупната осмисленост, укажува на примарната улога на естетското,

архитектура

На граница помеѓу функција и естетика Естетиката треба да биде како воздухот, треба да проникнува во се` и да биде причинител на се. ` Таа не треба да се издвојува во организам кој постои одвоено сам за себе, туку треба целосно да се интегрира со останатите аспекти на постоењето. Таа е причинител на секое постоење, па затоа треба да биде причина за постоењето на секоја творба, вклучувајќи ја и архитектурата. Всушност, можеме да зборуваме за естетска прагматичност, естетика на рационалното

односно на тоа дека функционалното е во улога на естетското, дека естетското претставува крајна цел на физичкото и духовното постоење. Можеби е и погрешна постапката во одредувањето на посебна категорија на естетското, подобро би било да се каже дека естетското е идентично на духовното. Крајната цел на духовното е среќата, односно апсолутната среќа, апсолутното блаженство кое, пак, претставува чисто естетска сосотојба, па така и естетиката не би постоела, таа е идентична на духовното. Тука, под духовно се подразбира се она што е поврзано со душата, со она што е надвор од рационалното, различно од материјалното, сè она што предизвикува радост, среќа, убавина. Естетиката не треба да се издвојува во организам кој постои одвоено сам за себе, таа треба целосно да се интегрира со останатите аспекти на постоењето. Таа е причинител на секое постоење, па затоа таа треба да биде причина за секоја творба, вклучувајки ја и архитектурата. Така можеме да зборуваме за естетска прагматичност, естетика на рационалното. Естетиката треба да биде како воздухот, треба да проникнува во сè и да биде причинител на сè.

Поетика на просторот Многу често естетиката во архитектурата се сведува на изгледот на објектот. Тоа е противречно на нејзината повеќезначна природа. Архитектурата не се состои само од изглед, таа не е само сценографија. Естетиката во архитектурата има повеќе димензии поради нејзината комлексна природа, така што естетиката претставува спој на различни видови естетика. Најчесто, изгледот на објектот се поврзува со формата, а архитектурата се восприема најчесто само преку надворешниот изглед. Но, она што е факт е дека судот за естетскиот квалитет сведен само на надворешниот изглед на архитектурата не може да се смета за легитимен. Внатрешноста на архитектурата претставува нејзиниот суштински дел наспроти надворешниот изглед. Кај нас, многу малку се зборува за убав простор. Најчесто, ставовите се сведуваат на убава зграда, убава фасада и многу поретко, убава архитектура. Просторот, најосновниот медиум со кој работи архитектот и кој е најсуштинскиот елемент  во архитектурата, многу често се

3

19 ноември 2010 ПОРТА

33

архитектура

 занемарува поради неговата

нематеријална и невидлива природа. Во суштина, целиот процес на создавање архитектура се сведува на креирање простори со различни карактери и намени. Материјата претворена во прегради и конструкции, а на урбано ниво во објекти, го дефинира и слави просторот, примарниот елемент во архитектурата и градот. Сите тие конструкции, сета таа материја, сите тие структури се во служба на неговото височество – Просторот. Во таа смисла просторот добива физичка димензија, своја големина, облик, пропорции кои ќе бидат од голема корист во неговото егзактно дефинирање на естетската категорија. Разгледувајќи ги различните аспекти на архитектурaта: прагматичност, конструкција, изглед, просторност, внатрешност, надворешност, дијалектика помеѓу внатрешното и надворешното, социјалниот карактер, значењето, конкретизација на човековото постоење итн., заклучуваме дека нејзината естетска димензија ќе се заснова на единството и рамнотежата на сите овие играчи ставајќи го акцентот на нејзините суштински одредици како што сe: просторот, внатрешноста, социјалниот карактер, етичноста и вистинитоста.

Поистоветување на убавото со доброто

34

3

ПОРТА

Објективно - субјективните својства на естетската категорија честопати се разгледуваат еднострано. Така, многу луѓе сметаат дека прашањето на естетиката е исклучиво од субјективна природа, дека сè зависи од вкусот на човекот, односно дека за еден човек нешто е убаво, а за друг не е. На пример, Умберто Еко во неговата книга „Историја на убавината” тргнува од тоа дека убавината не била нешто апсолутно и непроменливо, туку дека таа попримила различни белези во однос на времето и просторот. Не можеме еднострано да ги прифатиме овие гледишта, ни тоа дека убавината е одредена исклучиво од субјективноста, ни тоа дека таа зависи исклучиво од конкретното време, простор и култура, но исто така ни тоа дека таа е апсолутна и не 19 ноември 2010

условена од ништо. Естетиката колку е субјективна, толку е и објективна. Исто така, таа содржи надвременски, натпросторни, наткултурни вистини кои се најрелевантните елементи во одредувањето на убавината. Поистоветувањето на убавото со доброто, претставува основниот релевантен елемент истовремено присутен во различни култури, различни времиња, различни учења. Тоа би значело дека естетиката е тесно поврзана со етиката, односно дека убавото е во улога на претставител на доброто. Тука веднаш се поставува прашањето за тоа што е доброто, заедно со сомнежот за неговата релативност. Колку и да постојат релативни условености, сепак истовремено постојат и апсолутни категории кои не зависат од времето и просторот, на пример усогласеноста на поединечните субјекти или делови и нивното единство, при што не постои конфликт, а добросостојбата е општа. Поврзано со овој постулат во антиката, убавото почивало на пропорцијата на поединечните делови, нивниот меѓусебен сооднос, како и усогласеноста на секој дел со целината.

Архитектура и вистинитост Вистинитоста претставува еден од основните елементи во естетската димензија на архитектурата поради нејзината комплексност. Кај нас многу често изгледот на објектот не соодветствува со неговата внатрешност. Не укажува на намената и не ја изразува идејата и значењето, туку се труди изолирано да биде спектакуларен сам по себе. Сведоци сме на лажни обвивки, на кои вниманието е посветено само на нивната коплексност, додека внатрешноста и просторот добиваат секундарно значење. Естетиката на функцијата, естетиката на конструкцијата, естетиката на просторот, естетиката на значењето изостануваат. Не постои залагање за нивно единство кое ќе резултира во крајниот физички изглед или естетски ќе се доживува во користењето, престојувањето или значењето на просторот Јордан ТАСЕВСКИ,

дипл.инж.арх.

архитектура

19 ноември 2010

3

ОРТА

35

Урбани правила

36

3

ПОРТА

19 ноември 2010

како предизвик О архитектура

птималното решение на семејна куќа која ќе овозможи индивидуален живот за секој нејзин член, мора да одговори на некои базични барања како што се поволна ориентација, добро осветлување и проветрување, решение на основите. Сето ова ќе обезбеди непречено течење на просторот од еден во друг, флексибилност и воспоставување контакт со надворешниот свет. Сите овие барања, архитектите Мишко Ралев и Викторија Еремеева од студиото „ЕРРА ДИЗАЈН“, ги исполниле во овој објект за домување кој се наоѓа на Водно, во мирна станбена зона на индивидуални куќи опкружени со зеленило. Архитектите во проектот исполниле и други, посуптилни параметри кои се исто така важни. Поточно, токму со односот кон параметрите: меморија на местото, интеракција на куќата и околината, интеракција на одделни делови од куќата меѓусебно, специфичниот животен стил на клиентите, архитектите го дефинирале квалитетот на новата градба. Куќата, што се истакнува со својот карактеристичен архитектонски израз, складните пропорции и ритамот на своите волумени, е одредена пред сè со формата на локацијата и урбаните правила. Ограничената површина за градба не дозволувала да се развие тема која разработува поинакви просторни односи од оние пропишаните со планската документација. Умешноста на архитектите и покрај ограничувањата, е што создале волумен во кој се гледа дека ги истражувале и преиспитувале своите идеи.Теренот во пад претставувал во исто време и камен за сопнување и предизвик за архитектите. Прагматичноста на урбаните правила архитектите ги искористиле како предност и создале некој вид микроурбанизам на градежната парцела. Целта на авторите била да се направи куќа која ќе биде богата, но истовремено умерена и рационална. Функционалната шема на објектот  19 ноември 2010

3

ОРТА

37

архитектура Сите ние што се занимаваме со креирање на објекти, знаеме дека убавината на создавање архитектура е во тоа што во секој нов објект ја доживуваме радоста кога ќе ја видиме трансформацијата на добрите идеи во изведени дела со највисок квалитет. Таков е и случајот овде, во куќата на Водно, што ја проектирале архитектите Мишко Ралев и Викторија Еремеева од студиото „ЕРРА ДИЗАЈН“. Куќата се истакнува со својот карактеристичен архитектонски израз, складните пропорции и ритамот на своите волумени, одредена со формата на локацијата и урбаните правила. Таа е и богата и умерена и рационална во исто време  се состои од подрум, приземје,

кат и поткровје, поврзани со добро позиционирани скали кои тргнуваат од влезното антре. Од него, преку библиотеката се влегува во гостинската дневна соба. Веднаш до скалите, прилепени до калканскиот ѕид, се наоѓаат кујната и оставата, што имаат директна врска со трпезаријата и дневната соба. Во оваа дневна соба се наоѓа лифт кој води кон подрумот, катот и поткровјето. На приземјето има уште една трпезарија и дневна соба наменети за гости.

38

3

ОРТА

19 ноември 2010

архитектура

Куќата има два влеза. Едниот е од североисточната страна и до него стигнувате качувајќи се по скалите во градината. Од задниот дел на куќата, ориентиран на југозапад, доаѓате со моторно возило директно до влезот. И од овој влез се влегува во претсобје кое е поврзано со двете дневни соби и гостинската трпезарија. На катот се организирани спални соби со гардеробери, бањи и санитарии, а во поткровјето се сместени гостински спални соби со бањи, како и кујна. Особен естетски квалитет претставува големата тераса, покриена со дрвена пергола, од која се пружа прекрасен поглед кон околината. Во подрумот е лоцирана гаража за леки

коли до која со возило се стигнува преку бетонска рампа. Тука се и техничките простории, оставите, пералната и сауната. Најголемиот дел од подрумот го зафаќа покриениот базен кој е сместен вон габаритот од куќата. Базенот се осветлува преку светлосни куполи кои се поставени во југозападниот дел од дворот . Материјализацијата на подовите и ѕидовите е според идеја на архитектите, а ентериерот сопствениците го уредиле сами. Надворешноста на куќата е дефинирана со цврсти и правилни облици, а својата убавина ја достигнува без какви било украсувања со скапи материјали или комплексни технолошки решенија и облици.

Оваа куќа е синтеза на широко поставена почетна анализа, но длабоко навлезена во македонската стварност. Од таква навлезеност може да се излезе со изведени елементи на одамна заборавени вредности, но кои употребени во денешницата и во моментот на создавање и даваат нова вредност. Сите ние што се занимаваме со креирање на објекти, знаеме дека убавината на создавање архитектура е во тоа што во секој нов објект ја доживуваме радоста кога ќе ја видиме трансформацијата на добрите идеи во изведени дела со највисок квалитет Ангел СИТНОВСКИ,

дипл.инж.арх.

19 ноември 2010

3

ОРТА

39

спортски храмови

ФАКТИ ЗА "ИНЧЕОН АЗИАД СТАДИОН" - Кореја Капацитет: 70.000 места Период на изградба (реконструкција): 2010 - 2014 Проект менаџер: Ендру Џејмс (ХОК СПОРТ) Архитекти: Heerim Architects and Planners

Фудбал во арена која танцува е н о

А

рхитектите од ХОК СПОРТ победија на конкурсот за дизајн на големиот стадион на кој во 2014 година треба да се одржат Азиските Игри. Корејскиот град Инчеон ја доби организацијата на настанот, а за таа пригода домаќините се нафатија со изградба на супермодерен стадион со капацитет од 70.000 места. Вредноста на изградбата надминува 400 милиони долари. Ова е прва голема победа на дизајнерите на ХОК СПОРТ на азискиот континент, затоа што со години наназад се јавуваат како главни дизајнери на спортските убавици низ Европа.

40

3

ОРТА

19 ноември 2010

он

Стадионот „Инчеон Азиад“ ќе биде повеќенаменски, а со доизградбата треба да прерасне во вистински спортски комплекс. Тој е лоциран меѓу аеродромот во овој јужнокорески град и престолнината Сеул. ХОК СПОРТ објави дека веќе го формирала тимот од 10 архитекти кои ќе работат на изградбата на оваа спортска убавица, а најголемиот дел од нив доаѓаат од азиската филијала на компанијата. Идејата на ХОК СПОРТ е да се изгради еден крајно функционален спортски комплекс, кој ќе има отворен пристап за сите луѓе во регионот. Со тоа ќе се постигне поврзување на комплексот

со потребите на луѓето во Инчеон и околните градови и обезбедување на долга одржливост на комплексот што треба да биде од витално значење. Мултифункционалниот стадион ќе биде првиот објект кој ќе може да се забележи при патување од Сеул кон Инчеон. Особено оние што ќе заминуваат на аеродромот. Дизајнот на "Инчеон Азиад" се заснова на асиметрична конфигурација со објекти за корпорации и канцелариски простор лоциран на западната страна. По завршувањето на Азиските Игри во 2014 година, стадионот треба да добие втора фаза од

изградбата во која истиот треба да добие намален капацитет од 30.000 места и да биде отворен како парк-простор за луѓето од Инчеон. Симболиката на корејската култура јасно се забележува и на дизајнот на овој спортски храм. Дизајниран според танцот и музичката традиција, како и традиционалниот будистички ритуален танц "Сеунг Мо Монк", стадионот е вистинско совршенство и типично отсликување на формата и просторот со динамичното живеење во оваа азиска земја. Сашо КУЗМАНОВСКИ

ГЕ

МИхАИЛ ТОКАРЕВ: Г Е ТЕ Т

Книга 2: Достигнувањата на одделните земји – резимирани извадоци

наука

Б. Таут. Стаклениот павилјон на изложбата Веркбунд, Келн

Х. Херинг. Селското стопанство, Гаркау. Основа

Ото Хезлер. Училиштето во Целе. Основи

Б

рзата индустријализација и големиот прираст на населението во втората половина на XIX век, во Германија создаваат безизлезна состојба, особено поради немањето претходни примери за градење фабрики, стоковни куќи и големи станбени згради. Дури нема ниту архитекти со желба да ги прифатат новите задачи, како што тогаш има на пример во Велика Британија, Франција и САД. Челикот и армираниот бетон, како градежни материјали во Германија се применуваат дури по 1910 година. Југендстилот, како почеток на напредните движења, ја насочува својата активност кон малите приватни објекти. Дури и Петер Беренс својата реформаторска архитектура ја започнува преку проектирање на индивидуални станбени објекти. Усогласеноста меѓу материјалот, функцијата и формата уште повеќе е потенцирана во следните архитектонски изложби, а особено по основањето на здружението Веркбунд во 1907 година, во кое земаат учество најзначајните претставници на југендстилот. Изложбата Веркбунд во Келн (1914), на која се претставени: примерната фабрика на Валтер

Гропиус и стаклениот павилјон на Бруно Таут (1880 -1938); прикажува една нова естетика, во која тесно се преплетуваат функционалноста на објектот и неговиот експресионистички облик. Оваа карактеристика станува својствена за германската архитектура во 20-тите години од минатиот век, кога речиси сите познати архитекти поминуваат низ една експресионистичка фаза. Експресионизмот во тој период е силно присутен и во проектите за административно-деловни објекти на Мис ван дер Рое, создадени според принципот ,,коски и кожа”. Голем пробив на модерната архитектонска мисла во Германија настанува со формирањето на уметничките здруженија Новембер групе и Работничкиот совет за уметност, кои под раководство на Хуго Херинг во 1925 година се обединуваат во здружението Ринг. По основањето на школата Баухаус (1919) во Вајмар, под раководство на Валтер Гропиус решавањето на архитектонските проблеми се поврзува со актуелните социјални услови. Преку активноста на оваа школа, германската архитектура започнува постепено да поминува од експресионизам

Х. Херинг. Селското стопанство, Гаркау. Изглед

Е. Мај. Населбата Франкфурт-Ромерштат

кон рационалистичка насока и функционализам. Возобновениот Веркбунд (1924) станува втор важен центар за оформување на рационалистичката насока во германската архитектура. Тоа особено се докажува со одржувањето на архитектонската изложба на станбени објекти Вајзенхоф кај Штутгарт (1927). И во другите градови на Германија започнува да се применува рационалистичкото решавање на објектите, кое понекогаш се спроведува на многу креативен начин. Така на пример, кај училиштето во Целе (1927-29) на Ото Хезлер (1880-1962), училниците се распоредени околу зенитално осветлениот централен простор кој е повеќенаменски, така што покрај за комуникации, тој служи и за гимнастички вежби, а по потреба се адаптира и за одржување на претстави. Истовремено со водечкото рационалистичко движење, во германската архитектура се развиваат и други иноваторски насоки, од кои позначаен е т.н. биолошки функционализам, попознат како органска архитектура. Претставници на тоа движење се: Хуго Херинг со објектот на селското стопанство во Гаркау и Ханс Шароун со

вилата Шминке во Лебау (1932), како и со еден хотел за самци и за штотуку венчани, подигнат за изложбата Веркбунд во Бреслау (Вроцлав, 1929). Од друга страна, делата на Ерих Менделсон се наоѓаат меѓу рационализмот и биолошкиот функционализам со експресионистички призвук. Тоа покажува дека во услови на различни модерни тенденции и традиционални влијанија, во Германија се развива разновидна архитектура, при што разновидноста е присутна и во делата на одделни автори. Станбената изградба добива широки размери со подигање на објекти врз општествено градежно земјиште, при што во периодот од 1919 до 1931 година се создаваат цели станбени населби. За нивното проектирање се формираат посебни научноистражувачки институции, кои ја обработуваат и социјалната компонента во домувањето. При градењето на тие објекти, започнуваат да се користат и префабрикувани монтажни елементи. Во согласност со наведените принципи е создадена населбата Франкфурт-Ромерштат (1925-30), според проектите на Ернст Мај (1886-1970).

Х. Шароун. Вилата основи Шминке, Лебау. Изглед

19 ноември 2010

3

ОРТА

41

екологија

АРКТИК

Зголемениот обем на поморски сообраќај го интензивира топењето на ледот

К

ако резултат на економскиот подем во изминатите години се зголеми бројот на комерцијалните поморски тури, а исто така и обемот на сообраќајот. Денес, заканите по климатските промени предизвикани од овој сектор воопшто не се за занемарување, особено од поморските

сообраќајни врски кои минуваат низ Северниот Леден Океан, едно од климатски најчувствителните подрачја во светот. Тим од американски и канадски научници неодамна направија истражувања на овој феномен, т.е на влијанието на новите комерцијални тури во поморскиот сообраќај врз покачувањето на

температурите и топењето на ледот на Арктикот. Главниот проблем е лоциран во јаглеродни честички во издувните гасови на дизел агрегатите. Истражувањата покажаа дека овие честички ја зголемуваат емитираната топлина во околината за 17-18%. „Бродовите што сообраќаат во Арктичкиот Океан или во близина

ГЕРМАНИЈА

Зелени технологии

S

iemens во 2014 година, има намера да ги надмине приходите од 40 милијарди долари остварени од зелените технологии. Според нивното соопштение, Siemens во деловната 2010 година остварил приход од околу 28 милијарди евра на еколошки производи и решенија во споредба со нешто помалиот износ од 27 милијарди евра во 2009 година. Така, целта од пред неколку години за остварување

42

3

ОРТА

19 ноември 2010

на тоа подрачје, користат напредни дизел машини кои испуштаат јаглеродни честици, и тоа во едно од најчувствителните подрачја од светот погоден од климатските промени” – изјави James J. Corbett професор по поморски науки на University of Delaware, USA. (www.alternative-energy-news.info)

на приход од барем 25 милијарди евра во 2011 година е постигната порано отколку што се планирало. Во текот на 2010 година најголемото поединечно намалување на емисиите на CO2 се реализирани благодарение на електраните со висока ефикасност и со комбиниран циклус, со надградба и модернизација на постоечките електрани со електрани на ветер, со енергетски ефикасни системи на расветлување и еколошки соодветни возови. На овој план, Siemens очекува нарачки од вкупно 6 милијарди евра до крајот на 2014 година.

(Siemens Global Website)

ИТАЛИЈА

Мафијата се богати од профитабилните проекти за ветерни електрани

П

ривлечени од поволните субвенции кои имаат за цел поттикнување на обновливите извори на енергија, припадниците на еко-мафијата во Италија започнаа со измама да собираат милиони евра и` од италијанската влада и` од Европската Унија.

„Ништо не носи таква заработка како ветерните фарми”, вели Edoardo Zanchini стручњак за заштита на животната средина, кој ја истражуваше вмешаноста на мафијата во оваа индустрија. Италијанските криминалци не се единствени кои го забележале овој потенцијал за коруптивни активности. Неодамнешното истражување спроведено од компанијата Kroll, откри повеќе вакви примери низ цела Европа, каде што средствата наменети за „чиста енергија” биле употребени за незаконско богатење на поединци. Во некои случаи се работи за ветерни фарми кои остануваат запуштени и вон погон, или пак никогаш и не биле

изградени, а во други случаи пак, објектите се користат за перење пари стекнати преку криминални активности. Индикативен е случајот што во меѓувреме се појави во Шпанија, а се однесува на постројка за соларна енергија, која за чудо произведувала енергија и ноќе. Инспекцијата утврдила дека наместо од соларните панели, електрична енергија се произведувала од дизел генератор. Се разбира, намерата на сопствениците била да се искористат поволностите, т.е субвенциите за соларниот систем.

ГЛОБАЛНО ЗАГРЕВАЊЕ

Последиците низ бројки  Температурата на Земјата во последните 100 години се зголемила за 10°C. Причините за загревањето во последните 50 години се лоцираат исклучиво во човечкиот фактор.  За време на изминатите 100 години, нивото на морињата се зголемило за 10-20см.  САД се одговорни за 20% од емисијата на стакленички гасови на светско ниво во 1997  Некои прогнози за локални промени најавуваат исклучително топли лета и интензивни бури (www.alternative-energy-news.info )

екологија

(www.mojaenergija.hr )

ЕУ

Натпревар U4Energy

Е

вропската Комисија започна со спроведување на меѓународен натпревар со цел промоција на енергетската ефикасност во училиштата. Натпреварувањето е можно во 3 категории: примена на енергетската ефикасност во училиштата, педагошки активности на полето на ефикасното користење на енергијата и подигање на свеста за енергетската ефикасност. Натпреварот е отворен за учество на ученици и наставници од 31 европска земја, т.е 27-те земји членки на ЕУ и дополнително Норвешка, Исланд, Лихтенштајн и Хрватска. (www.mojaenergija.hr )

ГЕРМАНИЈА

Апел за контрола на експанзијата на соларни електрани

П

ретседателот на германската агенција за енергетика DENA, Stefan Kohler, кој е советник за енергетика на германската влада, предупреди дека експанзијата на соларни електрани во земјата може да доведе до колапс на електроенергетската мрежа. „Постојаниот пораст на бројот и моќноста на соларните електрани се голем товар за постоечкиот капацитет и состојба на националната електроенергетска мрежа. Затоа експанзијата на соларните електрани мора да се редуцира брзо и драстично ”, изјави Kohler за весникот Berliner Zeitung. Експертите предвидуваат инсталација на нови соларни електрани со моќност 8-10 GW, што е еквивалентно на десет големи термоелектрани на јаглен. Во 2009 година се инсталирани само 4 GW. Ако продолжи овој тренд на пораст, се очекува до 2013 година Германија да има речиси 50 GW вкупен инсталиран капацитет од соларни електрани. „Тоа би било катастрофално за мрежата. Германската влада мора да најде начин како да ја ограничи инсталацијата на нови соларни електрани на годишно ниво, за во 2020 година да ја достигнеме одредницата од 30 GW”, потенцира Kohler. (www.powergenworldwide.com)

подготви: Даниела МЛАДЕНОВСКА

19 ноември 2010

3

ОРТА

43

екологија

Нови откритија за живиот свет на планетата

нае ли не ој ол не има

Новооткриените растителни и животински видови се нови за официјалната наука, но локалните жители кои живеат во нивното опкружување ги познаваат и имаат свои имиња за нив. Откривањето нови видови е макотрпен и долготраен процес кој отвора нови страници во книгата на биодиверзитетот. Таа книга, се чини е на самиот почеток од испишувањето.

Н

а планетата Земја досега се откриени над 1,4 милиони животински и растителни видови. Но, научниците што го проучуваат биодиверзитетот сметаат дека живиот свет е многу поголем отколку што мислиме. Колку вкупно живи видови се наоѓаат во границите на нашиот свет е прашање на кое научниците многу тешко можат да дадат точен одговор. Според некои од нив конечната бројка се движи приближно 100 милиони видови, некои тврдат дека има околу 2 милиони, а некои над 10 милиони видови. Истражувачките тимови постојано откриваат нови растенија и животни. Само во последниов месец на пример, имаше неколку значајни откритија во полето на биодиверзитетот. Откриени се осум нови растенија во Националниот парк Мадиди во северна Боливија, необичен мајмун во северните делови на Мјанмар и непозната риба во Атлантскиот Океан која живее на длабочина од 7.000 метри.

Liparids

Осум нови билки во Мадиди Rhinopithecus strykeri

44

3

ОРТА

19 ноември 2010

Ботаничарите од Ботаничката градина на Мисури опишаа осум нови растенија собрани во Националниот парк Мадиди, кој се простира на источните падини на Андите во северна Боливија. Како што пренесува магазинот ScienceDaily, научниците ги опишуваат видовите Prestonia leco, Passiflora madidiana, Siphoneugena minima, Siphoneugena glabrata, Hydrocotyle apolobambensis, Weberbauerocereus madidiensis, Styloceras connatum и Meriania horrida. Новите видови се собрани како дел од проектот Мадиди, десетгодишен проект со кој се

екологија прави обид да се запишат сите растенија кои го населуваат тој национален парк, студентите да искусат практична настава и да се направи еколошки инвентар на паркот. Некои од новите видови се пронајдени во многу специфични делови од националниот парк и се означени како „ранливи“, според стандардите на Меѓународната унија за заштита на природата (IUCN).

- Пред да го почнеме овој проект, во 2000 година, овој ботанички богат регион беше бела област на мапата, речиси неистражен. За време од една деценија документиравме повеќе од 7.000 видови - вели доктор Петер Јоргенсен од Ботаничката градина на Мисури. Од почетокот на проектот Мадиди ботаничарите откриле 132 нови видови растенија. Зоната што се истражува вклучува различни хабитати, од планински врвови прекриени со глечери до дождовни шуми по течението на реката Туичи.

Мајмун кој кива кога врне Последниов месец донесе уште едно интересно откритие од областа на биодиверзитетот. Меѓународен тим приматолози открија нов вид мајмун во северните делови на Мјанмар. Нивното истражување е објавено во магазинот American Journal of Primatology, каде што е опишан видот Rhinopithecus strykeri, мајмун со сплескан прчест нос поради што тој кива кога врне. Врз основа на неколку пријави од ловци за чуден вид мајмун со сплескан нос, научниците направиле истражување на теренот на кој е откриена мала популација од новиот вид мајмун. Тој се карактеризира со црно крзно со бели делови околу ушите и на брадата и многу долг опаш. Мајмунот името го добил според Џон Страјкер, претседател и основач на Arcus Foundation, фондацијата што го поддржала проектот.

Магазинот ScienceDaily објавува дека иако видот е нов за официјалната наука, локалните жители на Мјанмар добро го познаваат и тврдат дека тој лесно може да се најде во природата зашто кива кога дождовницата ќе му влезе во прчестото носе. За да го спречат навлегувањето на дождовницата во носот, овие мајмуни дождливите денови ги поминуваат со главата меѓу колена. Проценките велат дека популацијата на новиот вид мајмун брои околу 330 единки и влегува во групата „критично загрозени“, според стандардот на IUCN. Според ловците, летните месеци мајмунот ги поминува во шумите, на поголеми надморски височини, а со доаѓањето на зимата тој се спушта поблиску до селата во потрага по храна.

Светлина од најдлабокиот океан Тим морски биолози од Абердин, Токио и од Нов Зеланд во

длабочините на Атлантскиот Океан, по бреговата линија на Перу и Чиле, открија нова риба на длабочина од 7.000 метри. Во истражувањето е користена специјална технологија за подводно снимање на ултраголеми длабочини во рововите на морското дно. Експедицијате е дел од проектот HADEEP што го спроведуваат Универзитетот на Абердин и Институтот за истражување на океаните при Универзитетот на Токио, поддржан од Националниот институт за вода и атмосферски истражувања од Нов Зеланд. Новооткриената риба е наречена Liparids и живее на најголемата длабочина на којашто досега е откриен живот во океаните. Научниците веруваат дека овој вид не е осамен на морското дно и се надеваат дека понатамошното истражување на големи длабочини ќе даде и нови откритија. Елена КУЗМАНОВСКА

екологија

Дали Големото Езеро на Пелистер ја крие тајната на вонземниот живот?

46

3

ПОРТА

19 ноември 2010

екологија

Постојат ли на Земјата живи форми кои потекнуваат од други галаксии е прашањето на кое научниците со децении се обидуваат да дадат одговор преку своите истражувања. Одговорот можеби лежи во бактериите што денес можат да се сретнат во водите на глацијалните езера, како што е езерото Diamante на северозападот на Аргентина, во кое во август годинава научниците од Consejo Nacional de Investigaciones Cientificas y Tecnicas (CONICET) пронајдоа колонии на супербактерии способни да преживеат во екстремно тешки услови слични на оние на Земјата кога таа не била населена со жив свет. DNK на овие бактерии мутирал, така што тие можат да поднесат високо ниво на ултравиолетово зрачење и многу низок степен на кислород карактеристичен за високи надморски височини. „Факт е дека ваквите езера претставуваат еден вид прозорец во нашето минато, но и за истражување на животот на другите планети“, вели Maria Eugenia Farias членка на тимот што ги откри животните форми во Diamante на северозападот на Аргентина. Големото Езеро на Пелистер, според мислењето на експертите, е исто така едно од глацијалните езера кое можеби содржи вакви живи организми и затоа треба во него да се направат истражувања. Истражувања се можеби потребни и на целиот екосистем поради влијанието на оружјето од Првата и Втората светска војна кое лежи на дното веќе неколку децении и влијае на него.

Глацијалното езеро, како што е Големото Езеро, е тип на езеро кое се јавува најчесто во високопланинските предели. Нивното настанување е поврзано со претходна ерозивна или акумулативна работа на ледниците. Се образува со преградување на природниот водотек со ледничкиот јазик или со самиот ледник. Ваквите езера се карактеристични за постглацијални предели, долини на ледници и високи планини кои биле или се зафатени со глацијација.

19 ноември 2010



3

ОРТА

47

екологија



Стефанка ПРОЈЧЕВСКА, дипл. шум. инж, раководител за заштита на НП Пелистер. Живиот свет во Големото Езеро сè уште не е доволно истражен. Тоа треба да се направи што поскоро, или да биде таргет за идните генерации кои се надевам дека ќе успеат да ја одгонетнат мистеријата на ова „Горско око“. Истражувачите го регистрираа амфиподното ракче Niphragus pancini peristericus, кое важи за пелистерски ендемит, досега пронајден само во ова езеро. Исто така, само во водите на Горски Очи се среќава харпактикоидното ракче Arcticocampus macedonicus, пелистерски ендемичен вид. Езерото е населено со по неколку претставници од 6 животински групи (Turbellaria, Bivalvia, Oligochaeta, Hirudinea, Crustacea i Insecta), од кои најбројна е групата на инсекти, со над 25 видови. Во Националниот парк се констатирани и проучени 8 планински езера, меѓу кои и Големото – реликт на некогашната глацијација. Тоа зафаќа површина од 4,20 хектари и има неправилен облик. Долго е 223, широко 162 и длабоко до 14,5 метри. Со вода се полни од топењето на снегот и од пролетните дождови. Инаку, планинските езера во Националниот парк „Пелистер“ се наоѓаат во североисточниот високопланински дел од планината Баба, во изворишните делови на реките Сапунчица, Езерска Река и Црвена Река, на височина помеѓу 2039 и 2218 метри на која висина е токму Големото Пелистерско Езеро. Тоа, според површината, длабочината и зафатнината на водата се вбројува во редот на поголемите езера нè само во Националниот парк, туку и во Република Македонија. Бидејќи нема површински истекувања, се класифицира во редот на неистечни езера, а самото ниво се регулира преку подземното истекување на водата низ моренските седименти. Во Големото езеро се откриени школки Bivalvia, членконоги црви Oligochaeta, ракови Crustacea, трепкасти црви Turbellaria и пијавици Hirudinea

КАКВО БИО БОГАТСТВО СЕ КРИЕ ВО НАЦИОНАЛНИОТ ПАРК ПЕЛИСТЕР? Во 1948 година, територија од околу 11.000 хектари на северниот дел од планината Баба, дом на многу ретки и ендемични растителни и живoтински видови, се прогласува за Национален парк Пелистер. Заштитената зона опфаќа десет планински врвови повисоки од 2000 метри, од кои највисок е Пелистер (2601 м). Од хидрографски аспект, покрај седум планински реки и изобилство со планински извори и потоци, препознатлив орнамент на паркот претставуваат двете глацијални езера - Пелистерски очи. Биолошката разновидност во флората и фауната е уште една голема и признаена гордост на Пелистер. Вишите растенија се сретнуваат во над 1050 таксони, од кои најзначајна и најпрепознатлива е пелистерската молика. Овде опстојуваат и растенија кои се наоѓаат на Светската црвена листа на загрозени видови (IUCN Red List of threatened species, 1998), како што се Пелистерски каранфил (Dianthus myrtinevrius), Чуваркуќа (Sempervivium octopodes), Различник (Centaurea deustiformis), Планинска темјанушка (Viola eximia), како и Alkanna pulmonaria, Fritillaria gussichiae, Malus florentina, Pedicularis limnogena, и Pinus peuce. На Пелистер се сретнуваат и деветстотини цветни (скриеносемени) растенија. Во рамките на НП Пелистер опстојуваат и голем број реликтни и ендемични примероци од фауната, кои значително придонесуваат за биолошката разновидност на просторот и на државата. Покрај разновидните ретки видови инсекти, тврдокрилци, и пеперутки, НП Пелистер е живеалиште на 10 видови водоземци, 91 вид птици, 15 вида влечуги и 35 различни видови цицачи. Карактеристична исклучиво за горните текови на неколку од реките во паркот, Злокуќанска, Сапунџиска и Ротинска река, е поточната пастрмка (Salmo pelagonicus), која претставува уште еден скапоцен ендемичен вид во Пелистер. Инаку, најголем дел од ендемичните видови кои се сретнуваат овде се од групите на без'рбетни организми, како што е Вилинско ракче (Chirocephalus diaphanus carinatus), жител на Малото пелистерско езеро, како и ендемитот Niphargus pancici peristericus амфиподно ракче, кое е регистрирано само во ова езеро и никаде на друго место. Уште еден ендемичен жител на обете езера е Arcticocampus macedonicus - Харпактикоидно ракче.

48

3

ОРТА

19 ноември 2010

П

екологија 3

орта разговараше со Бојан ПЕТКОВСКИ, инструктор по нуркање и член на нуркачкиот клуб „Врело“ од Скопје, кој беше дел од тимот што пред два месеца го посети Големото Езеро на Пелистер за да земе податоци за добивање седиментација од водите за потребите на хидрометеоролошкиот завод и притоа дојде до интересни откритија кои се можеби поврзани со живиот свет на ова место. Контактиравме и со Стефанка Пројчевска, дипл.шум. инж, раководител за заштита на НП Пелистер, која ни потврди дека за жал, Големото Езеро сè уште не е доволно испитано и дека откривањето на неговата мистерија треба „да биде таргет за идните генерации“.

Diamante ја открива тајната на вонземниот живот Пред неполни два месеца откритието на научниците што го истражуваа езерото Diamante на северозападот на Аргентина, одекна како бомба во светската јавност. Истражувачите пронајдоа колонии супербактерии кои живеат во многу екстремни услови, слични на оние што би можеле да постојат на многу планети надвор од Сончевиот систем. Аргентинските стручњаци

Бојан ПЕТКОВСКИ, инструктор по нуркање и член на нуркачкиот клуб „Врело“ од Скопје

Нашата нуркачка експедиција составена од осум искусни членови на нуркачкиот клуб „Врело“ од Скопје, пред два месеца го посети Големото Езеро на Пелистер за да земе податоци за добивање седиментација од водите за потребите на хидрометеоролошкиот завод. Во текот на дводневното истражување пронајдовме големи количества остатоци од пешадиско оружје. На дното од езерото имаше 3 пушки, бајонети,

открија дека микробите успеваат да преживеат во водите на езерото сиромашни со кислород во средиштето на вулканскиот кратер кој се простира на околу 4700 метри надморска височина. Оваа средина е многу слична на примитивната Земја на која сè уште немало развиено рани форми на организми. Водата во кратерот е исклучително богата со арсен и алкални соединенија. Експертите сметаат дека бактериите што живеат во ова езеро би можеле да преживеат и на Марс. Исклучително отпорните организми, таканаречените екстремофили, се откриени и во други делови на Земјата, меѓутоа, Maria Eugenia Farias членка на тимот што ги откри животните форми во Diamante на северозападот на Аргентина, истакнува дека овие полиекстремофили се посебни затоа што преживуваат во најтешките услови кои постојат на нашата планета. Езерото е единствено и по тоа што во него владеат многу екстремни услови на едно место, смета Farias, која е микробиолог во Consejo Nacional de Investigaciones Científicas y Técnicas (CONICET) во покраината Tucuman. Концентрацијата на арсенот во водите на Diamante е 20 000 пати поголема од онаа што е допуштена во водата за пиење,

шлемови, делови од гранати и бомби кои со децении лежат таму. Според стручни извори, дел од остатоците се од Првата светска војна, а дел од Втората светска војна, што лесно се утврдува според обликот и изгледот на оружјето. Според локални извори пак, во текот на војните на тоа место имало фронт, па оние што се повлекувале по изгубената битка го фрлале оружјето во вода за истото да не биде искористено против нив. Пронајдените остатоци ги пријавивме во надлежни институции, во Дирекцијата за заштита и спасување, како и во

а температурите се најчесто под нулата. Но, бидејќи водата е петпати посолена од морската, езерото никогаш не се заледува.

DNK на бактериите мутирал, така што тие можат да поднесат високо ниво на ултравиолетово зрачење и многу низок степен на кислород карактеристичен за високи надморски височини.

Мистерија на црвената вода Речиси паралелно со истражувањето на езерото Diamante, експедиција составена од осум искусни членови на нуркачкиот клуб „Врело“ од Скопје, нурна во Големото Езеро на Пелистер за да земе податоци за добивање седиментација од водите за потребите на хидрометеоролошкиот завод. Рутинската постапка на нуркачите го потврди она што секој може да го слушне од локалните жители - езерото има свои тајни чија мистерија треба дури допрва да се открива. Она што го забележаа нуркачите е бојата на водата. Таа наместо сино-зелена е црвена поради зголеменото присуство на црвен планктон. Видливоста на водата, што треба да биде околу 12 метри, е намалена на 3 до 4 метри. Зошто е тоа така, ние не успеавме да дознаеме сè до затворањето на овој број на Порта3. Нуркачите

полицијата. За нивно отстранување и евентуално понатамошно истражување потребно е да се ангажира тим обучен за подводно деминирање. Во водите забележавме пастрмка. Ни беше кажано дека езерото е вештачки порибено пред десетина години. Од локалните жители слушнавме и дека во езерото живее некој вид ендемичен рак, кого не го сретнавме во водата. Она што го забележавме е присуство на некаков вид црвен планктон кој ја намалуваше подводната видливост на три до четири метри, а на водата

исто така, со голо око можеле да забележат само неколку пастрмки и дека во езерото скоро и да нема други жители. Велат дека виделе траги од полжави кои се движат по дното, а дека не го сретнале ендемичниот рак кој живее во оваа вода.

- Како и останатите планински езера, така и Големото Пелистерско Езеро се одликува со специфичен температурен режим на водата и боја која главно е сино-зеленикава со проѕирност од околу 12 метри. Температурата на водата зависи од сплет на низа фактори и тоа: самата надморска височина, неговата длабочина, вкупната зафатнина, годишното време и друго, и на површинскиот слој во текот на месеците јули и август се движи помеѓу 13-17°С. Во текот на зимскиот период, поради ниските температури на воздухот, површината на водата замрзнува и кај ова езеро вели Стефанка Пројчевска, дипл. шум. инж, раководител за заштита на НП Пелистер. Останува мистерија дали во оваа средина живеат организми кои би можеле да преживеат во суровите услови кои не овозможуваат живот на другите планети. Идните истражувања на научниците можеби ќе ни помогнат да го разоткриеме велот на оваа тајна подготви: Леонида Пенка БАША

и даваше изразита црвена нијанса. Општиот впечаток беше дека во езерото нема други жители, или ако има, тие се присутни со многу мала популација. Ние како нуркачки клуб им стоиме на располагање на надлежните институции за каква било активност за која сме соодветни. Но, езерото од оружје треба да го исчисти тим за подводно деминирање, ние не сме обучени за тоа. Исто така не смееме да земаме примероци од живиот свет, освен ако тоа не е по барање на институт.

19 ноември 2010

3

ОРТА

49

енергетика

али ли ерализа ијата на азарот зна и и о исо и ени на стр јата Со спроведувањето на Договорот за основање на Енергетската заедница, од 2015 година ќе се воведе пазарна цена за електричната енергија и природниот гас нe` само за индустриските потрошувачи, туку и за домаќинствата. Во меѓувреме ќе расте цената на електричната енергија и за домаќинствата и постепено ќе се затвора јазот помеѓу реалната пазарна цена и регулираната цена на електрична енергија.

50

3

ОРТА

19 ноември 2010

П

ромените на цената на енергијата и финансиските ризици поврзани со тоа, добиваат сè позначаен третман во светски рамки во услови на либерализиран пазар. Во наредниот период, нестабилноста во цените се очекува да биде поизразена како резултат на следните аспекти: зголемување на влијанието на feed in тарифите од обновливите извори на енергија,

намалување на резервите од фосилни горива, како и напредок во теоретски и научно базираната трговија со енергетските добра. Нестабилноста на пазарната цена на енергијата се должи, исто така, и на уникатноста на физичките својства на електричната енергија, т.е неможноста за складирање, како и нестабилноста и нефлексибилноста во поглед на побарувачката

Либерализацијата ќе донесе и позитивни движења: компетитивност меѓу снабдувачите, ефикасност, поквалитетна услуга и слично, што на подолг рок мора да резултира со поголема стабилност на цените.

енергетика

на енергетскиот пазар.

Трендови на eвропскиот енергетски пазар Ако се анализира периодот 2009/2010 цената на суровата Brent нафта која е мерило за европските цени на нафтата, ќе се забележи нејзин пораст од 50$ за барел во мај 2009 на 80$ за барел во мај 2010. Од друга страна, односот €/$ во периодот јануари мај 2010 падна од 1,45 на 1,22 како резултат на кризата во ЕУ. Овие фактори доведоа до пораст на цената на електричната енергија и тоа токму од април 2010. Притоа, споредено со 2009 година, Финска остварила најголемо покачување на цената од 20%, додека Италија е на второ место со покачување од 8,7%, но сепак задржувајќи го приматот на земја со највисока цена на електричната енергија во ЕУ. Интересно е дека најниско покачување на цената за разгледуваниот период забележува Австрија, од само 0,6%. Енергетскиот пазар во Австрија е целосно либерализиран`и за индустријата `и за домаќинствата. Тој има над 130 компании - снабдувачи со електрична енергија, што резултира со поголема ефикасност, компетитивност и ниво на квалитет на услугата. Цените на преносот и дистрибуцијата се прилично стабилни во последните години, а исто така и во нарениот период како резултат на одржливиот економски развој не се очекуваат значителни поместувања.

Состојбата во Македонија Во Македонија, процесот на дерегулација и либерализација на пазарот со електрична енергија е условен и со спроведувањето

на Договорот за основање на Енергетската заедница, според кој од 2015 година ќе се воведе пазарна цена за електричната енергија и природниот гас нè само за индустриските потрошувачи, туку и за домаќинствата. До 2015 година се предвидува т.н постепен модел на либерализација во електроенергетскиот сектор, при што одредени категории на потрошувачи постепено би преминувале од класата на тарифни потрошувачи во класата на квалификувани потрошувачи, кои самостојно би го избирале на пазарот својот снабдувач. Треба да се истакне дека за индустриските т.н директни потрошувачи овој процес започна уште во 2007 година со тогашните измени во Законот за Енергетика, со кои оваа група потрошувачи премина од категоријата тарифни (регулирани) потрошувачи во квалификувани потрошувачи со обврска самостојно да си ја обезбедуваат електричната енергија на слободниот пазар. Долгогодишното одржување на нереална и депресирана цена на електричната енергија во Република Македонија, веќе испорачува негативни (краткорочни и долгорочни) економски импликации во доменот на производството и потрошувачката на електрична енергија и во доменот на развојот на електроенергетскиот сектор. Ваквиот став по однос на цената на електричната енергија пред сè се должи на третманот на енергијата како општо добро, лесно достапно за секоја категорија потрошувачи, т.е битна е социјалната, а не пазарната димензија.

Ваучери за социјалците Пазарната цена на електричната

енергија е предуслов за поинтензивна инвестициона активност во енергетскиот сектор, намалување на потрошувачката на електрична енергија, воведување на природниот гас во домаќинствата, комерцијалниот и во услужниот сектор, како и доминантно користење на други извори на топлинска енергија наместо електрична енергија. Долгогодишната егзистенција на ниска цена на електричната енергија, односно третирањето на електричната енергија како социјална категорија, во претходниот систем, но и долго потоа, имаше за цел да го штити стандардот на домаќинствата, односно стандардот на граѓаните. Но, сега е извесно дека од 2015 година Македонија ќе мора да воведе пазарна цена и за домаќинствата. Исто така, извесно е дека во меѓувреме ќе расте цената на електричната енергија и за домаќинствата и постепено ќе се затвора јазот помеѓу реалната пазарна цена и регулираната цена на електрична енергија. Фактот што дел од домаќинствата нема да можат да го издржат товарот на порастот на цената, налага потреба од воведување соодветни механизми за заштита на социјално ранливите категории граѓани. Македонија веќе се одлучи за спроведување на еден од двата познати механизми во практиката, а тоа е механизмот на таргетирани субвенции, односно обезбедување ваучери за плаќање на електричната енергија на социјано загрозените слоеви. Но, од друга страна пак, не смее да се заборават позитивните движења кои ќе ги донесе либерализацијата: компетитивност меѓу снабдувачите, ефикасност, поквалитетна услуга и слично, што се разбира на подолг рок мора да резултира со поголема стабилност на цените. Сепак, едно е сигурно, најпрво мора да се надмине јазот помеѓу вистинската пазарна цена на енергијата, и онаа со години субвенционираната и депресираната. Колку порано тоа се случи, толку побезболно ќе се прифатат новите услови кои ќе ги донесе либерализацијата. подготви: Даниела МЛАДЕНОВСКА 19 ноември 2010

3

ОРТА

51

експерт

ем имаш своја струја, ем штедиш пари

Од земја на ситни трговци на почетокот на 20 век, во 21 век Велика Британија ќе стане земја на микро енергетичари

52

3

ОРТА

19 ноември 2010

Според British Gas, се очекува дека стандарден систем на соларни ќелии за производство на електрична енергија со максимална инсталирана моќност од 1,68 киловати би можел да генерира доволно електрична енергија да покрие 40% од потребите за ваква енергија на просечно домаќинство. Притоа набавката и инсталацијата на системот би чинела околу 10.500 британски фунти (околу 750.000 денари) со пресметан ддв, а инвестицијата би се исплатила во рок од 15 години врз основа на загарантираниот надомест, така што во преостанатите 10 години се предвидува дека инвеститорот би остварил вкупно бруто заработка од околу 6.930 британски фунти (околу 500.000 денари)

З

а да се поттикнат граѓаните да произведуваат сопствена ниско јагленородна енергија од обновливи извори, Владата на Обединетото Кралство воведе програма позната под имињата: „Враќање на пари за чиста енергија“ (Clean Energy Cash-back) и „Тарифа за хранење (на енергетскиот систем)“ (Feed-In Tariff). Станува збор за тригодишна национална програма која започна во април годинава, а ќе трае до крајот на март 2013 година. Со неа, им се дава можност на правните и физичките лица да добијат 0,413 британски фунти (околу 30 денари) за секој киловатчас (kWh) енергија која ќе ја генерираат од обновливи извори дури и доколку истата во целост ја потрошат, а за секој киловатчас енергија која ќе ја „извезат“ во „Националната (енергетска) мрежа“ (National Grid) за период од најмалку 20 години дополнително ќе им биде платено 0,03 британски фунти (околу 2 денари). Програмата го поддржува производството на енергија од различни обновливи ресурси, како на пример: соларни ќелии за производство на електрична енергија (Solar Photovoltaic (PV) Panels), соларни термички системи за производство на топла вода (Solar Thermal Systems), системи базирани по принципот на биомаса (Biomass Systems), системи за комбинирано микро генерирање на греење и електрична енергија (Micro Combined Heating and Power (CHP) Systems), системи за црпење топлина од земјата (Ground Source Heat Pumps), системи за црпење топлина од воздухот (Air Source Heat Pumps), микро хидроелектрани (Micro Hydro Power), микро ветерници за генерирање електрична енергија (Micro Wind Power), итн. За разлика од фиксниот износ на надомест за секој киловатчас енергија која ќе се произведе и извезе во националната енергетска мрежа, надоместот за микро генерирање на енергија која се користи од производителот варира во зависност од избраниот систем за генерирање на чиста енергија од обновливи извори и инсталираната моќност на

експерт системот. Исто така, должината на плаќање на надоместот зависи исклучиво од видот на избраниот систем и изнесува 20 години за сите системи, со исклучок на системот за соларни ќелии за генерирање електрична енергија, кој се плаќа 25 години. Надоместот за производство на чиста енергија од обновливи извори е загарантиран за период од 20 или 25 години, што овозможува да се исплати почетната инвестиција во инсталацијата на системот. Се проценува дека најголемиот број инсталирани системи ќе се исплатат за период од околу 10 до 15 години, по што во наредениот период сопственикот на системот ќе може и да заработи. Надоместот ќе биде корегиран во зависност од инфлацијата, што уште повеќе ја зголемува атрактивноста на програмата. За оние што сакаат да ги инсталираат најпопуларните соларни панели за генерирање на електрична енергија, важно е објектот да не е културно историски споменик, заштитен објект од градителско наследство и да не се наоѓа во заштитена амбиентална средина или во рамките на локација на светско наследство, бидејќи за овој вид локации или објекти не ќе може да се добие дозвола за инсталирање на ваков систем. Осенчени и северно ориентирани покриви исто така го прават објектот несоодветен за инсталација на соларни ќелии. Според еден од инсталатерите на British Gas, се очекува дека стандарден систем на соларни ќелии за производство на електрична енергија, кој има максимална инсталирана моќност од 1,68 киловати, би можел да генерира доволно електрична енергија да покрие 40% од потребите за ваква енергија на просечно домаќинство. Притоа набавката и инсталацијата на системот би чинела околу 10.500 британски фунти (околу 750.000 денари) со пресметан ддв, а инвестицијата би се исплатила во рок од 15 години врз основа на загарантираниот надомест, така што во преостанатите 10 години се предвидува дека инвеститорот би остварил вкупно бруто заработка од

околу 6.930 британски фунти (околу 500.000 денари). Инвестицијата потребна за инсталација на ваков систем е многу голема за британските услови и претставува над 60% од просечната нето годишна плата во земјата. Оттука, досетливите претприемачи и банки нудат повеќе можности за реализација на вакви проекти од програмата. На пример, постои можност да се земе кредит од банка за инсталација на систем, да речеме со рок на отплата од 15 години, при што сопственикот на објектот за првите 15 години од инсталацијата на системот ги препишува загарантираниот надомест за генерираната енергија на банката, со што ќе се исплати кредитот. Во текот на преостанатите 10 години сопственикот на објектот ќе го добива надоместот, а во текот на сите 25 години ќе ја добива бесплатно сета локално генерирана електрична енергија. Друга опција е покривот да се изнајми за 25 години на фирма која ќе ја финансира инсталацијата и ќе го прими загарантираниот надомест, при што за целиот овој период сета локално генерирана електрична енергија сопственикот на објектот бесплатно ќе може да ја користи. Во следниве три години веројатно ќе се исплати да се има покрив и да се стане „микро енергетичар“, како за сопствениците на станбени објекти, така и за оние со индустриски или слични објекти со илјадници квадратни метри покривна површина, или пак за фирмите и организациите што имаат голем број објекти чии покриви можат да ги изнајмат за генерирање на електрична енергија која бесплатно ќе ја користат во следните 25 години. Поминаа само шест месеци од почетокот на програмата, па е прерано да се коментира за успешноста на истата. Се чини дека британците се на најдобар пат масовно да станат „микро енергетичари“ на чиста енергија од обновливи ресурси преку едноставно изнајмување на нивниот покрив во замена за бесплатна електрична енергија. д-р Владимир Б. ЛАДИНСКИ,

дипл. инж. арх.

19 ноември 2010

3

ОРТА

53

совети

В

о станот треба да се создаде атрактивен амбиент кој го одразува современиот и урбан дух на станарите и овозможува удобно живеење. Тежиштето на станот е отворениот дневен простор со кој се остварува концептот за модерно уреден дом. Ви предлагам две решенија. Отворената варијанта предвидува, лево од влезната врата да се постави гардеробен плакар со шибер врати, а до него елемент кој ќе се користи од страна на кујната како елемент за фрижидер и складишен простор. Во кујната, идеално е распоредот од лево кон десно да почнува со фрижидер, работна површина, садопер, работна површина, шпорет, површина за сервирање. Во вашата кујна, местото на шпоретот подобро да е по работната површина, а пред садоперот. Вака поставена, еднолиниска кујна од отворен тип остава доволно простор за трпезариска маса. Полукружниот ѕид оформува простор кој е идеален за сместување на поголема кружна маса која по потреба со расклопување станува елипсеста. Доколку сакате кујната да биде затворена, впечатокот на отвореност на просторот може да остане и понатаму, но кујната ќе се затвори со стаклени панели и заоблен ѕид од гипс-картон плочи. Во овој случај, кујната ќе биде поголема, модерна, транспарентна, а сепак одделена од трпезаријата. Покрај ѕидот што води кон дневната соба поставете комода, а над неа масивно огледало со впечатлива сребрена рамка. Спроти неа, сместете плакар со огледални шибер врати. Десно од влезната врата, со триаголен плакар со полици ќе го дефинирате влезот, а воедно ќе оформите и мал дегажман пред тоалетот. Во ентериерот употребете природни материјали, мебел со мирни беж тонови и чисти површини. Дијагоналното движење од влезот кон трпезаријата и дневниот престој може да се искористи како динамичен акцент.

"Наскоро се вселувам во стан во потполно нова зграда на ул. Огњан Прица. Станот има добра ориентација, одличен распоред и доволно простор за четиричлено семејство. Единствено не ми се допаѓа решението на кујната и претсобјето. Би сакал да ми предложите модерно и функционално уредување на овој дел од станот."

- Дејан Талевски од Скопје

Билјана СТЕВКОВСКА-САВИЌ, дипл.инж.арх.

Решение за кујна во трособен стан 3 bibisavic@yahoo.com

54

ОРТА

19 ноември 2010

Н

а голема радост на сите љубители на спортски автомобили во светот, пред две недели во Абу Даби се отвори првиот тематски парк Ferrari. Забавниот парк се простира на 200.000 квадратни метри и е препознатлив по огромниот црвен покрив од 86 000 квадратни метри чија форма е идентична со двојно закривениот Ferrari GT болид, а преку него се наоѓа логото на Ферари. За изградбата на придружните објекти се потрошени 40 милијарди долари.

Ferrari World Abu Dhabi ја репрезентира страста, квалитетот, перформансите и техничката супериорност, што Ferrari ги изгради во текот на изминативе години. Се наоѓа во непосредна близина на тркачката патека Yass Marina, на која се одржува Гран при Abu Dhabi во Формула 1. Лоциран е на островот Yass, што според планот Abu Dhabi 2030, треба да стане туристичка атракција број 1 во оваа богата арапска земја. Најголема атракција на паркот претставува најбрзиот ролеркостер на светот кој се движи со брзина од 240 километри на час и дава чувство како да се возите во Формула 1. Посетителите на забавниот парк можат да испробаат врвни симулатори на трките исти како оние што се користат во Ferrari F1 тимот, да ѕирнат во срцето на Ферариевиот мотор со помош на интерактивна 4Д технологија и да почувствуваат како во стварноста делува огромната G-sila, доколку имаат храброст да седнат во направата што ќе ги исфрли 62 метри во височина, до покривот на забавниот парк и назад, за само неколку секунди. Два ролеркостери се дизајнирани во духот на Ferrari - GT и Formula Rossa. Првиот претставува „тркачки“ ролеркостер - на две паралелни, виулести патеки на кои се поставени два идентични вагони (реплики на Ferrari F430 Spider), кои се движат истовремено и се тркаат до крајот на патеката. Formula Rossa, од друга страна е пак, нешто посебно - вагоните се реплики на Ferrari F1 болидот, максималната брзина која достигнува 240 km/h., забрзувањето од 0 до 100 km/h изнесува само две секунди, а патниците на своја кожа можат да ја искусат магијата на брзината.

најчудните градби на светот

Болид кој се гледа и од Месечината

3

19 ноември 2010 ПОРТА

55

наука ИЗРАБОТ А НА СИТЕ ВИДОВИ ОДОВИ У

Т

а

0 н 0 0

www.kb.com.mk

С 4 0

Контакт-центар: (02) 3 296 800

56

3

ОРТА

19 ноември 2010

Б

технологии

П

роектантите што работат во архитектурата, инженерските и градежните индустрии ќе можат да заштедат време, да ја подобрат соработката и да ги скратат контролните циклуси, со користење на првото решение за печатење на голем формат - достапно уште денес.

на кој проектантите управуваат со процесот на работење во еден проект. Достапна преку адресата www.hp.com/go/eprintandshare, HP ePrint & Share им овозможува на архитектите, инженерите и градежните експерти директно да испраќаат скенирани документи „во облак“, брз пристап и печатење на планови за време на службено

проекти лесно скенирање и снимање на веб, односно печатење на цртежи во кое било време.

Решенија од Autodesk за заокружен процес на работење HP заедно со Autodesk, водечки производител на софтвер за 3D дизајн, овозможуваат

овозможува целосно скенирање и векторизација на скици, отпечатени планови и проекти, е една од водечките растер апликации за проектанти кои мораат да користат скенирани цртежи на хартија и да ги конвертираат, анализираат и едитираат тие слики во AutoCAD и други апликации

ePrint & Share - решение за соработка наменето за проектанти Повеќенаменскиот печатач HP Designjet T2300 ќе се испорачува во пакет со технологии на Autodesk Новите решенија HP ePrint & Share и повеќенаменскиот печатач HP Designjet T2300 (eMFP) им овозможуваат на проектантските тимови лесен пристап, споделување и печатење на проектна документација преку интернет, кога било и каде било . Исто така, во програмата за партнери HP Graphics Solutions, HP ги прошири софтверските пакети кои се испорачуваат заедно со печатачот HP Designjet T2300 eMFP, со цел да се поедностави и подобри процесот на техничко проектирање. „Во септември, HP оствари пробив во начинот на кој професионалните дизајнери можат да соработуваат и споделуваат информации, преку платформата ePrint & Share и новиот HP Designjet T2300 eMFP,“ изјави Сантјаго Морера, потпретседател и генерален менаџер, HP Designjet Large-Format Solutions, HP. „Денес HP го овоможува ова иновативно решение кое им овозможува на проектантите да ги скратат контролните циклуси и да ја ослободат својата креативност.“

„Најсоработливото“ решение за печатење Платформата HP ePrint & Share го револуционализира начинот

базирани на AutoCAD. „Со новиот HP Designjet T2300 eMFP, архитектите и проектантите можат да скенираат цртежи и планови, а потоа да ги растеризираат и векторизираат со помош на AutoCAD Raster Design, за да ги пренесат во AutoCAD за обработка,” изјави Ејми Бушел, виш директор во AutoCAD Products, Autodesk. „Да се започне еден проект со CAD датотека, наместо рачно да се прецртува во AutoCAD од хартиени документи е многу поефикасен процес.“

Пробни верзии на програмата Scan2CAD од Softcover патување, размена на планови со тимови на други локации и транспарентна соработка со копроектанти ширум светот.

HP ePrint & Share е достапен за сите купувачи на HP Designjet, а пристапот ќе биде овозможен и преку дисплејот на HP Designjet T2300 eMFP – за првпат во компјутерската индустрија, печатач за голем формат, оспособен за интернет и со можности за скенирање, печатење и фотокопирање. Приспособен кон денешниот тимски и мобилен стил на работење, новиот печатач им овозможува на изработувачите на технички

целосно интегрирани решенија за работните процеси, кои ја подобруваат ефикасноста на проектантите, нивната соработка и продуктивност во секој проект, од почеток до крај. Со секој купен печатач HP Designjet T2300 eMFP се испорачува во пакет со софтверски решенија од Autodesk: Нов HP ePrint & Share plug-in, кој го поедноставува печатењето директно од AutoCAD, водечки софтвер во индустријата кој содржи моќни алатки за истражување на концепти на проектирање и го забрзува изготвувањето на документација.

AutoCAD® Raster Design, кој

Со секој HP Designjet T2300 eMFP се испорачува и 30-дневна пробна верзија на Scan2CAD од Softcover International. Покрај тоа, купувачите на HP Designjet T2300 eMFP имаат право на голем попуст на софтверот Scan2CAD, верзија 8. Повеќе информации за најновите производи од асортиманот на HP Designjet можат да се најдат на www.hp.com/go/collaborate. Видео записи и коментари од бета корисници на HP Designjet T2300 eMFP и HP ePrint & Share можат, исто така, да се погледнат на Фејсбук, www.facebook.com/HPdesigners.

19 ноември 2010

3

ОРТА

57

арт инфо СКОПЈЕ

Месечеви приказни

В

о изложбениот салон на КИЦ е отворена изложбата на сликарот Рубенс Корубин насловена како „Месечеви приказни“. Се работи за презентација на ликовен опус, по повод 35 години од неговото ликовно творештво и три децении од неговата прва ликовна изложба во КИЦ. Поставката се состои од 30 слики и цртежи создадени во последните десет години и неколку необјавени дела од подоцнежниот творечки опус. Според зборовите на самиот автор, „сликите се повеќеслојни и во нив се мешаат сонот, јавето, емоцијата, мислата во една интегрална слика“.

ЊУЈОРК

JR добитник на TED наградата за 2011

П

арискиот анонимен уметник и фотограф, познат под псевдонимот JR, е добитник на TED наградата од 100.000 долари. Овој 27-годишен уметник е препознатлив по големите фотографии на лица на сиромашни луѓе со кои ги декорира ѕидовите на напуштените згради во предградијата. „Одам во локални заедници кои се преполни со антагонизми и се обидувам да ги разбудам“, изјави уметникот за The Independent. Во

својот најнов проект JR инсталираше бројни фотографии од серијата насловена „Women are Heroes“ на згради во еден дел од градот Пном Пен, вклучувајќи ја и онаа на француската амбасада. Годишната награда TED се доделува од 1984 година и тоа на исклучителни личности од областа на технологијата, забавата и дизајнот. Со паричната награда на добитникот му се исполнува и „желбата што ќе го измени светот“, односно таа со помош на спонзорите на TED, во следните шест месеци станува и реализирана. Меѓу досегашните добитници на наградата се и Bono Vox, Bill Clinton, а минатата година беше и познатиот готвач Jamie Oliver.

ПАРИЗ

One Glass for Every Drink

S

58

3

ОРТА

19 ноември 2010

ven Milcent и агенцијата Utopik Design Lab дизајнираа чаша која има повеќенаменска улога. Чашата, чије име е „One Glass for Every Drink“, може да се користи за четири видови пијалаци, а тоа се вода, коњак, вино и шампањ. Таа е наменета за секого, „ја користи истата глава и различни основи“, односно нејзината база се менува во зависност од тоа кој пијалак треба да се послужи.

арт инфо

ЛОНДОН

Цртеж на Banksy продаден за 30.000 фунти

Ц

ртежот на бар-код во форма на морско куче на уметникот Banksy достигна цена од 30.000 фунти на неодамнешната аукција на дела од современата уметност, која се одржа во Bloomsbury во Лондон. Делото на светски познатиот графичар е продадено на анонимен купувач. Цртежот од Damien Hirst, кој до неодамна важеше за еден од најскапите современи уметници во светот, беше продаден за само 260 фунти, 500 фунти помалку од очекуваната цена. На самата аукција е остварена заработувачка од вкупно 200.000 фунти, а тоа е помалку од сумата што ја очекуваа нејзините организатори. Изложбата ќе трае до 27 март 2011 година.

СКОПЈЕ

Цртежи на Илија Прокопиев

В

о Отвореното графичко студио при Музејот на град Скопје, во тек е изложбата на цртежи на младиот македонски уметник Илија Прокопиев. Изложбата содржи цртежи изработени со молив и графитна техника на различни видови и големини на хартија. Прокопиев на изложбата се претставува со портрети на свои блиски личности, секојдневни предмети/ситуации, сцени од филмови, пејзажи... Цртањето, како и сликањето се основни форми на изразување на овој уметник, што тој ги негува паралелно со своето уметничко дејствување во други ликовни и визуелни дисциплини. Изложените дела се одликуваат со прецизна обмисленост, чистина на изразот, но и со груби, брзи и променливи потези на моливот. Илија Прокопиев дипломирал на Факултетот за ликовни уметности (2003-2008), а досега има остварено две самостојни и повеќе групни изложби во Македонија и во странство.

СКОПЈЕ

„Со чело на прст“ во галерија ОКО

Д

ваесет дела од творечкиот циклус „Со чело на прст“ на авторот Мирослав Масин се изложени во скопската галерија ОКО. Станува збор за цртежи изработени наменски за оваа изложба, кои во себе ја носат веќе препознатливата симболика на јајцето и мајмунот, а преку нив и сите нивни можни фигурации, наративи и варијанти кои имплицираат ликовни претстави до сосема апстрактни форми, препознатливи за творештвото на овој автор. Цртежите претставуваат авторско толкување на можните еволутивни дијалози за потеклото, смислата и иднината со акцент на емотивните и мисловни состојби.

ШАНГАЈ

Инсталација од дигитални ангели

С

ветлосна инсталација под името New Angles е најново дело на реномираната дизајнерска и уметничка компанија Super Nature, специјализирана

за интерактивен дизајн и визуелни комуникации. Нивната дефиниција за добар дизајн е „Creating moments of engagement“. Претставува интерактивна LED инсталација која човечкото движење го претвора во светлосна слика. Инсталацијата функционира така што го фотографира човечкото движење, и потоа

фотографиите се обработуваат во компјутерска програма и се пренесуваат на LED матрица. Кога нема луѓе во близина на дисплејот, тогаш свети однапред програмирана анимација. Инсталацијата „New Angels“ за првпат е претставена на јавноста пред неколку месеци на „2010 Shanghai International Science & Art Festival“.

подготви: Дејан Буѓевац 19 ноември 2010

3

ОРТА

59

портрет

Културата на сеќавање како изострена ликовна форма Колку што творештвото на Перчинков е автентичен дел од историјата на македонската модерна уметност, толку тој се издвојува од таквата ликовна историографија 60

3

ОРТА

19 ноември 2010

У

метноста на Душан Перчинков (1939, Скопје) останува и натаму едно од највпечатливите и најдоследни творештва на овдешната модерна и современа ликовна и културна сцена. Повеќе од пет децении, со својот непрекинат континуитет во уметничката продукција, Перчинков предизвикува со својот тивок и ненаметлив ликовен јазик. Од една страна, тој претставува автентичен и

усогласен сегмент на развојниот модернистички процес на македонската ликовна и културна стварност, а од друга страна со своето аналитичко и специфично творење и продлабочен однос за смислата на уметноста, тој отсекогаш се издвојувал како она што е нетипично за истата таква македонска ликовна хронологија. Исто така, мора да се спомне и дека неговиот опус, почнувајќи од крајот на седумдесеттите години на минатиот век, на еден мошне суптилен и квалитетен

начин го динамизирал и проблематизирал развојниот пат на македонската модерна и современа критика на уметноста.

Три творечки фази поврзани со психо-социјална одредница Опусот на Душан Перчинков може да се подели во три фази: сликарство (1963 – 1975), графика (1975 - 1985) и графички мапи (1985 – 2003). Неговата тематска и содржинска практика ја карактеризираат нагласени

портрет

Душан ПЕРЧИНКОВ, сликар и графичар

геометризирани форми од урбани мотиви, „апстрактнофигуративни“ структури (третирани во изминатите децении од асоцијативни описи до чисто пластични нарации) измешани од природното и урбаното убаво, од нивните меморирани претстави. Покрај урбаниот контекст, тука треба да се споменат и ликовните сензации и дела поврзани со мотивот на предградието, со тематизирање на поимот за околина, со чистиот предтекст, со карактеристичните копи сено, со доживувањето и треперењето на пределите, со сонцето, флората и водната енергија, кои за Перчинков претставуваат клучен

внатрешен императив. Сите овие мотиви и тематизизирања ги поврзува една одредница, една, да речеме, психо-социјална одредница – а тоа е културата на сеќавање. Во прашање е една наталоженост од одредени визуелни впечатоци и доживувања од минатото и сегашноста, која во согласност со фигуративната и асоцијативната преокупација се потпира на есенцијалните искуства од историјата на апстрактната уметност. Сето тоа кај Перчинков креира една специфична ликовна медитеранска атмосфера без географска описност и фактичка даденост, еден носталгичен копнеж сместен во една

постисториска определба, едно доловување на имагинативното во своето доживување како изострена ликовна форма. Тука треба да се спомене и колоритот, што во творештвото на Перчинков уште од самите почетоци е секогаш одмерен и значително редуциран, доведен речиси до хроматски ефект, додека самата боја заради истражувачкиот карактер на авторот, е на ниво - замена за светлината. Од 2000 година, Перчинков во ликовната јавност се појавува со дела од графичката мапа „Дизајн за некролог“, каде што ликовно се соочува со феноменот на смртта и човечката конечност

како најинтимно прашање. Во последниот период, Перчинков работи на објекти, еден вид ситна пластика, интерес пројавен уште од 1981 година, за кој како што вели самиот, „во прашање е пластичен медиум кој континуирано се вкрстувал со графичките работи и кој ме доближува до изразот на чиста пластичност“. Со својата строга и дистанцирана творечка биографија, Перчинков останува исклучителен автор во македонската ликовна историографија, но и пошироко. Дејан БУЃЕВАЦ 19 ноември 2010

3

ОРТА

61

арт и дизајн

Канадските архитекти и урбанисти Renée Daoust и Réal Lestage се основачи на студиото DAOUST LESTAGE inc., во 1988 година

мала ноќна 62

3

ОРТА

19 ноември 2010

Проектот La Place des Festivals во Монтреал, Канада, на студиото DAOUST LESTAGE inc., претставува урбана и културна регенерација на познатиот монтреалски театарски кварт кој долго време бил еродиран. Овој проект беше еден од оние што влегоа во потесниот избор на наградата за урбан дизајн WAN AWARDS 2010

П

музика...

Студиото DAOUST LESTAGE inc. со седиште во Монтреал, е една од најреноминираните фирми за архитектура и дизајн во Канада и во Северна Америка. Денес тоа претставува признат мултидисциплиниран субјект кој покрива широка гама активности вклучувајќи сеопфатно планирање, урбан дизајн, пејзажна архитектура, архитектура, ентериер, дизајн, индустриски и дизајн на мебел. Нивниот пристап на проектирање се базира на темелно анализирање на одредениот простор со

арт и дизајн

роектот La Place des Festivals на архитектонското и дизајнерско студио DAOUST LESTAGE inc. што успеа да го разбуди заборавениот театарски кварт на Монтреал, покажува дека со создавање места за културни активности може да се поттикне урбаниот развој и во запуштените квартови на градот. Овој прв чекор за урбана регенерација на овој значаен историски и културен дел на Монтреал, според архитектите од ова студио, се состои од повеќе фази и ги враќа луѓето во старите урбани јадра. Со ревитализацијата се креира постојан простор за фестивали и културни настани, како што се International Jazz Festival и Just for Laughs Festival, а со еден континуиран простор за културни настани инспириран од театарското наследство се оживува културното јадро на Монтреал. Целиот простор на историскиот „црвен кварт“ на Монтреал ги изразува контрастите меѓу мекиот зелен пејзаж и тврдата црна и бела површина на плоштадот како еден артикулиран јазик. Новото градско плато од 12.000 квадратни метри, способно да прими 25.000 луѓе, од една страна функционира како официјална сцена за фестивали опремени со светла, жици и кабли, но и како сцена за општествениот живот во текот на останатите периоди од годината. Најголемата интерактивна фонтана во Канада, со театрални завеси од вода и светлина, се состои од 235 млазеви и 470 светилки. Централна точка на платото е фонтаната што се издига 12 метри над површината на La Place des Festivals. Црвени и бели водни завеси се издигаат на 2.2 метри креирајќи необична атмосфера. Фонтаните, програмирани да реагираат на движење, светлина и звук, предизвикуваат вистинска интеракција со публиката. Дејан БУЃЕВАЦ

сите историски и сегашни карактеристики (genius loci), а со цел предложените интервенции да се во согласност со внатрешните квалитети на самата околина. Студиото фавовизира реализации кои се инспирирани од воспоставени архетипови, но се изградени според правилата на современ јазик на обликување. Препознатливи со својата едноставност и трезвеност, креациите на ова студио се однесуваат на архитектонски и дизајнерски проекти од различна естетска природа и обем.

19 ноември 2010

3

ОРТА

63

Модерни лустери од финското студио

Полици од квадратни модули кои се спојуваат еден во друг. Претставени се од

64

3

ОРТА

19 ноември 2010

Прототип на стол на

.

Се состои од челични профили кои се мултиплицирани со геометриските операции на копирање и ротирање околу вертикална оска

Органска форма инспирација од морето. Дизајнот е на

ИЗ

ЛО

Г

подготви: Сандра ДОНЧЕВА дипл.инж.арх.

презентира иновативен систем од флексибилни елементи поставени на алуминиумска шина со можност секој корисник да ги поместува согласно потребите (кревет, двосед или фотелји со маса помеѓу). Ногарките на овој систем се од стакло 19 ноември 2010

3

ОРТА

65

јавни набавки Е Г

Е Е

Г

Е

ази на о о орниот ор ан Агенција за државни патишта, ул. “Даме Груев“ бр. 14, 1000, Скопје. П Е ЕТ Изработка на проект за Инфраструктура, Основен проект и Изведбен проект за регионален пат К1 – Р – 303, врска на регионален пат Р-303, врска на регионален пат Р-303 со населбата Сончев Град. онта т тел а с ли е за онта т а лина те ано с а о ано с а а но от ора е на он ите на ен о

ази на о о орниот ор ан ЈЗУ Клиничка болница Битола, ул. “Партизанска“ бб, 7000, Битола. П Е ЕТ Градежни работи. онта т тел а с ли е за онта т о а и но с а а но от ора е на он ите на ен о

ази на о о орниот ор ан Град Скопје, бул. “Илинденска“ бб, 1000, Скопје. П Е ЕТ Изработка на проектна документација за рекултивација и уредување на просторот на поранешната градска депонија Вардариште во Источната индустриска зона Гази Баба, Скопје. онта т тел а с ли е за онта т арија Петро а ла е с а а но от ора е на он ите на ен о

ази на о о орниот ор ан АД Електрани на Македонија – Скопје, ул. “11 Октомври“ бр. 9, 1000, Скопје.

П Е ЕТ Изработка на студија за проценка на влијанието на животната средина и проценка за општественото влијание на проектот хЕ Бошков Мост. онта т тел а с ли е за онта т и ола тојано с и а но от ора е на он ите на ен о

Е Г

Е Е

Г

Е

ази на о о орниот ор ан Агенција за млади и спорт, ул. “Френклин Рузвелт“ бр. 34, 1000, Скопје. П Е ЕТ Вршење на надзор при изведување на градежни работи во проектот за изградба на 100 (сто) Повеќенаменски спортски терени. онта т тел а с ли е за онта т о Трај е а но от ора е на он ите на ен о

ази на о о орниот ор ан ОУ “Орце Николов“ – с. Ињево, 92420, с. Ињево. П Е ЕТ Набавка на работи – Изведување на градежни и градежно – занатски работи (продолжување со градба на основно училиште “Орце Николов“ во село Злеово, општина Радовиш). онта т тел а с ли е за онта т ите о ано а но от ора е на он ите на ен о

Е Г

Г

Е Е

Е

ази на о о орниот ор ан Народна банка на Република Македонија, бул. “Кузман Јосифовски Питу“ бр. 1, 1000, Скопје. П Е ЕТ Работи за завршување на објект – техничка заштита на просторот на резервна локација. онта т тел а с ли е за онта т имитар Геор ие с и а но от ора е на он ите на ен о

ази на о о орниот ор ан Државен универзитет “ГОцЕ ДЕЛЧЕВ“ Штип, ул. “Крсте Мисирков“ бб, 2000, Штип. П Е ЕТ Санација и адаптација на простории на Медицински факултет при Универзитетот “Гоце Делчев“ Штип. онта т тел а с иолета а ле а а но от ора е на он ите на ен о

ази на о о орниот ор ан АД Електрани на Македонија – Скопје, ул. “11 Октомври“ бр. 9, 1000, Скопје. П Е ЕТ Реконструкција на објект – “Тиквешка Вила“ во Сретеново – Дојран. онта т тел а с ли е за онта т и ола тојано с и а но от ора е на он ите на ен о

ази на о о орниот ор ан Град Скопје, бул. “Илинденска“ бб, 1000, Скопје. П Е ЕТ Изградба на декоративно осветлување на два моста. онта т тел а с ли е за онта т арија Петро а ла е с а а но от ора е на он ите на ен о

ДООЕ ТАТ АНА

ази на о о орниот ор ан Јавно претпријатие за стопанисување со станбен и деловен простор на Република Македонија, ул. “Орце Николов“ бр. 138, 1000, Скопје. П Е ЕТ Градежни работи за изградба на објект Катна гаража 5.13 Мал ринг во Скопје – градежен дел. онта т тел а с ли е за онта т и ија и е а а но от ора е на он ите на ен о

ази на о о орниот ор ан Јавно претпријатие за стопанисување со станбен и деловен простор на Република Македонија, ул. “Орце Николов“ бр. 138, 1000, Скопје. П Е ЕТ Градежни работи за изградба на објект катна гаража 5.13 Мал ринг во Скопје – машински дел. онта т тел а с ли е за онта т и ија и е а а но от ора е на он ите на ен о

ази на о о орниот ор ан ЈП Улици и Патишта – Скопје, ул. “Коле Неделковски“ бр. 38, 1000, Скопје. П Е ЕТ Реконструкција на асфалтна база WIBAU 30. онта т тел а с ли е за онта т асил а и оло с а а но от ора е на он ите на ен о

ази на о о орниот ор ан ЈОУДГ “РОСИцА“ – Ѓорче Петров – Скопје, ул. “Исаија Мажовски“ бр. 35, 1000, Скопје. П Е ЕТ Реконструкција на кровни површини. онта т тел а с ли е за онта т иолета аи а но от ора е на он ите на ен о

Тел.: 02 3122284 alchimica.mk@gmail.com www.alchimica.mk

H YP E RD E SM O® 66

3

ОРТА

ТРАЈНО ЕЛАСТИЧНА ЛЕСНО ЗА ИЗВЕДБА ЕЛАСТИЧНА на - 40С УВ - СТАБИЛНА 19 ноември 2010

рубрика

19 ноември 2010

3

ОРТА

67

состојка на секоја градба

ХИДРОЗИМ-Т

АДИТИВИ ЗА ЗИМСКО БЕТОНИРАЊЕ www.ading.com.mk

Новоселски пат бб, 1000 Скопје, Р.Македонија, Тел: ++ 389 / 02 2034 840, 2034 820, Факс:++389 / 02 2034 821 ading@ading.com.mk