PORTA3 210

26 јули

1963 - 2013

90 денари / БРОЈ 210 / ПЕТОК 26.07.2013 година IX

ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

ПОЛИЕТИЛЕНСКИ И ПОЛИПРОПИЛЕНСКИ - ВОДОВОДНИ СИСТЕМИ - ГАСОВОДНИ СИСТЕМИ - KAНАЛИЗАЦИСKИ СИСТЕМИ ИНОВАТИВНА ТЕХНОЛОГИЈА ПО СИТЕ ИНТЕРНАЦИОНАЛНИ СТАНДАРДИ

Tel: 00 389 034 212 064 00 389 034 211 757 00 389 034 215 225 00 389 034 215 226 Fax: 00 389 034 211 964 e-mail: contact@konti-hidroplast.com.mk e-mail: hidropl@t-home.mk www.konti-hidroplast.com.mk Industriska bb 1480 Gevgelija MACEDONIA

ГОДИНА iX

БРОЈ 210 ПЕТОК 26.07.2013 Редакција:

ДраГи ЧитатеЛи, градење кај нас, и беше поттик за посигурна и побезбедна градба. Навистина е добро да си архитект, вели Аљоша Деклева од студиото „Dekleva Gregorič Arhitekti“ од Љубљана. Словенечкиот архитект беше еден од предавачите на најважниот настан од светот на дизајнот во регионот Belgrade Design Week 2013. Покрај презентацијата што ја одржа, гостинот од Словенија за нашето списание раскажа зошто словенечките архитекти имаат многу силна врска со Лондон, по што се одликува словенечката архитектура, зошто архитектурата е социјална наука, и која книга влијаела на него додека бил студент. Тажен ден за Росово Море. Дваесет и пет земји членки на Комисијата за конзервација на живите морски ресурси на Антарктикот, на специјална седница во германскиот град Бремерхафен, одлучуваа дали областите околу најјужниот континент ќе бидат заштитени од човековото влијание, а со тоа и зачувани во својата природна форма. За жал, не се донесе очекуваната одлука за прогласување на Росово Море за заштитена морска област во која ќе биде забранет риболовот. Одлуката е одложена за три месеци.

СЕЌАВАЊЕ 1963 - 2013 06

ОД реДаКЦиЈата

главен и одговорен уредник: Дејан БУЃЕВАЦ новинари: Катерина СПАСОВСКА-ТРПКОВСКА

Насловна страница: 5.17 ЧаСОт На 26 ЈуЛи 1963 ГОДиНа КАТАСТРОФАЛЕН МИГ ВО ЖИВОТОТ НА СКОПЈЕ

90 денари / БРОЈ 210 / ПЕТОК 26.07.2013 година IX

На денешен ден пред 50 години, во раните утрински часови, точно во 5.17 часот, Скопје доживеа катастрофа. Силен татнеж, тресење и нишање ги разбудија сонливите скопјани. Пискотници, прашина, урнатини. Целото население излезе на улици. Подземјето татнеше силно уште два пати, чиниш ќе се отвори земјата под тебе. Се урива и она што не беше паднато при првиот подземен удар. А потоа, почна потрагата по исчезнатите, повредените... Почна и пребројувањето, 1.070 загинати, 3.330 повредени. Страотниот земјотрес речиси го срамни градот. 80,7 проценти од вкупната изградена површина во Скопје беше разурната или тешко оштетена, вклучително со 75,1 отсто од изградената станбена површина во градот. 75 проценти од населението на Скопје, од околу 200.000 жители, остана без своите домови. Помошта дојде веднаш. Скопје стана град на меѓународната солидарност. Поставена беше и целта. Градот-феникс пак да се издигне од пепелта. Според некои експерти, најголемото достигнување во рамките на обновата на Скопје било „создавањето на еден од само неколкуте градови во светот, коишто се изградени како директен одговор на критериумите за земјотресен ризик“. Скопскиот земјотрес направи пресвртница во филозофијата на

ГРАДЕЖНИШТВО АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА

графички уредник: Дејан ДАВИТКОВ

26 јули

1963 - 2013

фоторепортер: Кире ПОПОВ

Старата жеЛеЗНиЧКа СтаНиЦа

06

36

СКОПЈЕ, 26 ЈУЛИ, ПЕТОК, 5.17 Ч.

ГРАДЕЖНИШТВО 14

ОД ТРАГЕДИЈА ДО ПРЕСВРТНИЦА ВО ФИЛОЗОФИЈАТА ЗА ГРАДЕЊЕ

ИНТЕРВЈУ 36

АРХИТЕКТУРА 41

Печати: Маркетинг:

АРХИТЕКТУРА 48

biroproekt@biroproekt.com.mk marketing@porta3.com.mk Тел: 3243 790; 3243 797 Fax: 3243 796 Моб: 072 248 796

41

ПОСЛЕДНИОТ ОКЕАН - ДА ГО ЗАШТИТИМЕ ИЛИ ДА ГО ЗАГУБИМЕ ЗАСЕКОГАШ

ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 1.500 ден. жиро сметка: 300000001995035 во Комерцијална банка АД Скопје ЕДБ: 4030004528485

ХОРТИКУЛТУРА 60

Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година

СОВРШЕНА СИМБОЛИКА

ДИЗАЈН 64

REX, КРАЛ НА СТОЛИЦИТЕ

Издавачки совет: Љупчо АТАНАСОВСКИ, дипл.инж.арх. - претседател проф. д-р Мери ЦВЕТКОВСКА, дипл.град.инж. Вања ДОНЧЕВА, дипл.инж.арх. Александра ПЕТРОВСКА дипл.инж.арх. проф. д-р Катерина ДОНЕВСКА дипл.град.инж.

Тел: 3109 311; 3151 311; Факс: 3132 924 e-mail: porta3@porta3.com.mk www.porta3.com.mk

48

АРХИТЕКТУРАТА КАКО ПЕРФОРМАНС - ПУЛСИРАЊЕ НА КРЕАТИВЕН ОХРИД

ЕКОЛОГИЈА 58

лектор: Костадинка СОЛЕВА

Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје Ул. Васил Ѓоргов број 21, влез 2, локал 9, 1000 Скопје

АЉОША ДЕКЛЕВА: „НАВИСТИНА Е ДОБРО ДА СИ АРХИТЕКТ“

СО „АКУПУНКТУРА“ ДО АРХИТЕКТУРА

надворешни соработници: Ангел СИТНОВСКИ Александар ПЕТРОВ Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ Александра ШЕКУТКОВСКА Анастасија НИКОЛОВСКА Андреа ЈАМАКОСКА Билјана САВИЌ Бојана ФИЛИПОВИЌ Биљана СТОЈАНОВИЌ Владимир Б. ЛАДИНСКИ (AНГЛИЈА) Даниела МЛАДЕНОВСКА Драган РИСТОВ Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА) Ивана ГРУПЧЕ Кате АНТЕВСКА Михаил ТОКАРЕВ Сандра ДОНЧЕВА ТЕОХАРОВА Сашо КУЗМАНОВСКИ Трајче СТОЈАНОВ Филип ФИЛИПОСКИ Франческо ЧИТРО (ИТАЛИЈА)

58

Редакцијата на Порта3, не се согласува со сите ставови објавени во списанието.

инфоИ з о л а ц и с к и п а н е л и

CE Glass отвора фабрика од најсовремен тип

„...изолациски материјал со високи перформанси, со херметички спојки и без празнини во меѓупросторот кои сите заедно ги унапредуваат термалните перформанси на обвивката на објектот. Ова значително ја намалува потрошувачката на енергија...“

Што претставува X-dekTM? Кровни решенија од рамен тип, кои се протегаат на голема површина, од Kingspan врз основа на концептот на композитни панели. Изолацискиот материјал е во вид на IPN пена и овозможува одлични термални и својства во случај на пожар.

Инвеститор: CE Glass Industries Архитект: Новак Епитезирода (Novák Építésziroda) Место: Затимаз (Szatymaz), Унгарија Добавувач на панелите: KS1000XM (Кровни панели од рамен тип кои се протегаат на голема површина) KS1150TL (

ѕидни решенија)

KS1000FA (акустични ѕидни панели)

4

3

ПОРТА

26 јули 2013

Како наследник на Зиланк (Szilánk), CE Glass Industries прерасна во една од најголемите фирми кои работат со големопродажба на стакло, негова обработка како и производство на машини во југоисточна Европа во последните 25 години. Брзиот развој на регионот ја наметна потребата од нова, современа фабрика која ги задоволува актуелните и идни барања за соодветен енергетски учинок. Производствениот капацитетот на фабриката изнесува 5 милиони квадратни метри стакло годишно. Kingspan беше вклучена во целиот процес на проектирање, изведба и примопредавање на производствената хала од 13.000 квадратни метри, салата за логистика од 8.000 квадратни метри како и на административниот објект со зелени карактеристики.

инфо „...инсталацијата на 21.000 квадратни метри кровни панели од типот X-dekTM беше направена за само 45 дена. За да може да го реализира овој многу краток рок, Kingspan употреби вакуум опрема за подигнување со цел забрзување на работата. Композитните панел системи може да се инсталираат при речиси секакви услови и нивната зависност од временските услови е значително намалена. Веднаш откако ќе бидат фиксирани, инсталираните панели обезбедуваат цврста платформска основа со што се придонесува кон реализирање на нашите зацртани цели во однос на здравјето и безбедноста…”

„...техничкиот тим на Kingspan обезбеди одлична поддршка во фазата на проектирање на објектот. Секогаш кога ни беше потребно тимот ни ги овозможи техничките параметри и деталите за нивна примена. Сите информации, потврди и друга документација ги добивавме од едно место...”

www.kingspan.com

3

26 јули 2013 ПОРТА

5

1963 - 2013

Скопје, 26јули, петок, 5.17 часот... Мишел Фурние д’Алб, бившиот директор на Одделот за природни науки на УНЕСКО, коментирајќи ги постигнувањата на професорот Адолф Цибировски и неговиот тим во однос на обновата и реконструкцијата на разурнатото Скопје, истакнал дека најголемото достигнување во рамките на обновата на Скопје било создавањето на еден од само неколкуте градови во светот, коишто се изградени како директен одговор на критериумите за земјотресен ризик д-р Владимир Б. Ладински, дипл.инж.арх. (Велика Британија) 200-илјадното население на Скопје по страотниот миг се најде на улиците

О

бновата на Скопје по земјотресот од 26 јули 1963 година се смета за еден од најдраматичните обиди за реконструкција во XX век [1], a урбанистичкото планирање и реконструкцијата на градот за најголемото достигнување на професорот

6

3

ПОРТА

26 јули 2013

Адолф Циборовски [2]. Мишел Фурние д’Алб, бившиот директор на Одделот за природни науки на УНЕСКО, коментирајќи ги постигнувањата на професорот Адолф Цибировски и неговиот тим во однос на обновата и реконструкцијата на разурнатото Скопје, истакнал дека најголемото достигнување во рамките на

обновата било создавањето на еден од само неколкуте градови во светот, коишто се изградени како директен одговор на критериумите за земјотресен ризик [2]. Скопје беше разурнато на 26 јули 1963 година од земјотрес со магнитуда 6,1 и интензитет од IX степени во 5.17 часот и два значителни последователни земјотреси

1963 - 2013 Граѓаните на Скопје масовно ја покажаа својата самопожртвуваност и снаодливост во давање помош на затрупаните

во 5.32 часот и 5.53 часот со магнитуда 4,2 и интензитет од VII степени од скопското епицентрално подрачје, кое се смета за еден од сеизмички најактивните реони на Балканот, карактеризирано со земјотреси со интензитет до IX степени. Скопскиот регион има долга историја на разорни земјотреси, и тоа во 518 год. кога Скупи било разурнато, во 1555 год. и во 1921 год. со епицентар во Витина, Косово. Се проценува дека сите овие три земјотреси биле со магнитуда 6,1 и интензитет од IX степени. По земјотресот од 1963 година сеизмичката активност во скопскиот регион полека се смирува и се сведува на приближно еден земјотрес со интензитет од околу V степени годишно [3,4]. Во земјотресот од 26 јули 1963 година настрадале 4.400 лица, од кои 1.070 загинале, а 3.330 биле повредени, од нив половина потешко повредени и завршиле со трајни последици [4]. Со околу 0,5 проценти загинати и околу 1,7 проценти повредени од вкупното население во градот, бројот на настрадани може да се смета за релативно мал, особено доколку се земе предвид нивото на разурнување предизвикано од земјотресот. Ваквата состојба се смета дека во голема мерка се

должи на фактот што земјотресот се има случено во раните утрински часови и во сезоната на годишни одмори кога дел од наслението се наоѓал надвор од градот.

80,7 проценти од вклупната изградена површина во Скопје била или разурната или тешко оштетена, вклучително со 75,1 отсто од изградената станбена површина во градот и 67,4 отсто од станбените единици, што придонело 75 проценти од населението на Скопје, од околу 200.000 жители, да остане без своите домови. Особено е значајно, дека меѓу другите објекти, осум основни и 11 средни училишта, 32 спортски објекти, девет поликлиники, три амбуланти и аптеки, 12 социјални установи и градинки биле разуранти или тешко оштетени во земјотресот [5], објекти во кои вообичаено се организира згрижување на наслението по катастрофи. Степенот на оштетување на градежниот фонд на Скопје при релативно среден по магнитуда земјотрес се смета дека е резултат на земјотрес со плиток епицентар во близина на градот, коешто во комбинација со карактеристиките на почвата придонело најниските објекти да бидат најмногу погодени од земјотресот. Дополнително, најголемиот број објекти

во градот бил изграден без да се земаат предвид принципите за градење на објекти отпорни на земјотреси. Исто така се смета дека поплавата во Скопје од 1962 година придонела за ослабување на темелите на објектите, коешто пак ја намалило нивната отпорност при земјотресот од 1963 година. Директните материјални штети од земјотресот се проценуваат на една милијарда американски долари [6], износ приближно еднаков на вкупниот годишен буџет на тогашна СФРЈ [7], или 15 % од бруто националниот доход на СФРЈ за таа година [8], со што не само што се надминал економскиот потенцијал на градот туку и оној на тогашната Социјалистичка Република Македонија [3]. Нивото на директните материјални штети од скопскиот земјотрес во голема мерка имаат придонесено тогашна СФРЈ да се најде на второто место, по САД, на листата на земји со најголеми материјални загуби од над еден милион американски долари по загинат во земјотрес во светот во периодот 1900 - 1979 година [9]. Организираните операции за ублажување на последиците од земјотресот, вклучително со оние за спасување и расчистување на урнатините, отпочнале во текот на 

3

26 јули 2013 ПОРТА

7

1963 - 2013 првиот час по земјотресот, предводени од службата за Цивилна заштита подпомогната од Милицијата, локалното насление и гарнизонот на ЈНА во Скопје чиишто единици биле надвор од објектите во моментот на земјотресот, што придонесло за нивното преживување и ангажирање во акциите за спасување со оглед на нивото на оштетувања на касарните. Брзото отпочнување на активностите за спасување коишто траеле три дена, овозможило од затрупаните 16.000 лица да бидат извлечени 6.000 од урнатините во рок од само неколку часа по земјотресот, а последното преживеано лице било спасено 80 часа по земјотресот [6,7]. Паралелно со акциите за спасување отпочнале и активностите за обезбедување на вонредни болнички капацитети, кои овозможиле во рок од само четири часа по земјотресот да отпочне со работа првата воена болница под шатори, проследена од уште неколку други до крајот на денот [5,7]. По земјотресот во Скопје отпочнала најголемата дотогаш преземена меѓународна акција за спасување и ублажување на последиците од земјотресот [7], при што особено е забележителен придонесот на САД и СССР. САД ја испратиле 8. Болница за евакуација на 7. Армија стационирана во Германија во двонеделна хуманитарна мисија. Болницата со капацитет од 120 легла ги примила првите пациенти по само три часа од пристигнувањето во Куманово на 28 јули 1963 година, а до крајот на денот биле примени веќе 78 пациенти [10]. СССР испратиле специјализирана инженерска

единица на советската армија која броела 500 војници и офицери, која заедно со локалната градежна оператива била вклучена во четворомесечните активности на расчистување на урнатините, уривање на нестабилните објекти и рачно уривање на постабилните објекти за да можат да се извадат градежните материјали коишто би се преупотребиле во санацијата на постојните и изградбата на нови објекти [6,7,11,12]. Учеството на воените единици на САД и на СССР во хуманитарна мисија во Скопје се смета дека било од исклучително политичко значење бидејќи на ова се гледало како на предзнак за подобрување на меѓусебните односи на овие две светски суперсили во екот на Студената војна. Во Скопје по првпат по ослободувањето на Во Скопје пристигна првата младинска работна бригада од 800 младинци - градители на ново Скопје

Шаторски населби никнаа во сите паркови, алеи и слободни плацови низ градот

Скопскиот гарнизон на ЈНА беше првиот кој организирано и масовно им дојде на помош на унесреќените луѓе 8

3

ПОРТА

26 јули 2013

1963 - 2013

Пристугнувањето на 8. болница за евакуација на 7. американска армија стационирана во Германија

Берлин воени единици на САД и СССР се сретнале и земале учество во иста мисија, и тоа овој пат во хуманитарна наместо воена. Во рок од 24 часа, 25 илјади жители на Скопје биле сместени под шатори објекти [13], а во текот на август и септември вкупно 40 илјади семејства биле смесени во 5 илјади шатори и 1.711 времени засолништа [6,14], при што само уште 104 живееле под шатор на 1 јануари 1964 година [6]. Паралелно со активностите за ублажување на последиците од земјотресот отпочнала масовната евакуација на населението, за период од шест до девет месеци, во која биле опфатени околу 140 илјади лица, вклучително мајки со деца помали од 18 години и лицата постари од 60 години. Преостанатите 60 илјади лица

биле вклучени во обновата на градот [5]. Ублажувањето на последиците од земјотресот било поткрепено со материјална и финансиска помош во износ од над 30 милиони долари од владата на СФРЈ, другите републики, 82 земји од светот и разни интернационални организации и агенции. Дополнителни 95,8 милиони долари биле понудени во кредити за обнова од САД, СССР, Полска, Чешка, Обединетото Кралство, Франција и Сојузна Република Германија, кои делумно биле искористени. Трогната од последиците на земјотресот во Скопје, меѓународната заедница преку декларација на Обединетите нации одлучила Скопје да биде обновено како гест на меѓународната солидарност. Обединетите нации обезбедиле техничка помош преку проектите за Урбанистичкиот план на град Скопје (1,5 милиони долари) и Регулација на реката Вардар (1,4 милиони долари), а дополнителни 474 илјади долари биле издвоени за Програмата за обука во градежништвото спроведена преку Меѓународната орагнизација на трудот [6,7]. И покрај исклучителната меѓународна помош, обновата на Скопје во најголема мерка била финансирана од граѓаните на тогашна СФРЈ. 7,5 проценти од средствата за реконструкција биле финансирани од сојузните резерви, 10,4 проценти биле преку издавањето на државни обврзиници, а најголемиот дел од вкупната цена на реконструкцијата, 82,1 отсто биле покриени преку воведување на дополнителни сојузни даноци. Фактот што тогаш Социјалистичка Република Македонија била дел од СФРЈ помогнал во 

На 22 август претседателот Тито во придружба на Никита Хрушчов повторно го посети Скопје

3

26 јули 2013 ПОРТА

9

1963 - 2013 Народната универзитетска библиотека која веќе не постои

надминување на последиците од земјотресот, со оглед на тоа што Федерцијата како целина имала значително поголема моќ да се справи со последиците на земјотресот [6]. По извршените сеизмички и други анализи, преку кои се разгледале и отфрлиле можностите за дислокација на градот, било одлучено Скопје да се обнови на истата локација со тоа што во процесот на реконструкција ќе се вградат мерки за ублажаување на сеизмичките ризици.

Во прилог на ваквата одлука биле и согледувањата за постојната состојба, коишто укажале дека во 1962 година 35 отсто од индустријата на тогашна Социјалистичка Република Македонија била сконцентрирана во Скопје и придонесувала со 43 отсто во приходот на републиката [6], како и фактот што 80 отсто од социјалниот и финансискиот капитал на Скопје сè уште бил оперативен. Ова овозможило активностите да се насочат кон обновување на диспропорцинално оштетениот станбен фонд [1,13,15]. Привремента евакуација на населението овозможила 25 илјади градежни работници од 150 претпријатија да се вклучат во изградбата на 14.095 нови и санација на 16 илјади оштетени станбени единици.

82 проценти од новите станбени единици биле произведени во СФРЈ, при што секоја од тогашните републики на СФРЈ финансирала и изградила по една станбена населба за 15 илјади жители. Ова овозможило во текот на 1963 и 1964 година да се изградат 18 нови станбени населби со станбени единици со проектирана трајност од 20 до 30 години. Најголемиот број од монтажни станбени единици бил изграден во период од осум месеци, а станбената изградба била дополнително потпомогната со донацијата на Фабрика Карпош за изградба на бетонски монтажни објекти од страна на СССР [5,6,9,13]. Паралелно со работата на обновата на станбениот фонд во периодот 1963 - 1966 година се работело на урбанистичкото планирањето на градот преку проектите за Урбанистичкиот план на Скопје и за Регулацијата на реката Вардар. Вториот проект фокусирал на заштитата на градот од идни поплави, со оглед на сомневањата

Најголемата хала на скопското сајмиште по земјотресот (денес СРЦ Кале)

10

3

ПОРТА

26 јули 2013

дека поплавата од 1962 година придонела за нивото на оштетување на објектите при земјотресот, додека првиот, пак, фокусирал на изготвувањето и усвојувањето на Урбанистичкиот план на градот Скопје од 1965 година со кој се утврдил идниот развој на градот до 1980 година. Изготвувањето на овој план било доверено на меѓународниот тим експерти предводени од професор Адолф Циборовски во соработка со Градскиот завод за урбанизам и архитектура на Скопје и Урбанистичката служба на градот. Дополнително, во 1965 година бил распишан и првиот меѓународен конкурс за урабнистички план на централното градско подрачје, кој бил спонзориран од Обединетите нации и тогашната сојузна влада на СФРЈ. Првата награда на овој конкурс ја споделиле бирото на прочуениот јапонски архитект Кензо Танге (60 %) и Хрватскиот институт за урбанистичко планирање од Загреб (40 %). Иако предлозите биле значително различни во својот концепт, било одлучено да се развие компромисно решение базирано на двата наградени конкурсни трудови. За раководител на проектот бил назначен архитектот Војислав Мачкиќ, а во тимот биле вклучени претставници од обата наградени тимови. Новиот Урбанистички план за централното градско подрачје на Скопје бил завршен во јули 1966 година и во голема мерка го вклучувал концептот на Танге за централно јадро на градот опкружено со Градски ѕид за домување и Градска порта како сообраќен и административен центар [1,13, 16,17]. Локалните власти потпомогнати од републичката и сојузната влада, и врвни меѓународни експерти покажале големо ниво на визионерство во своите одлуки. Фокусот на решавањето на станбени потреби овозможил да се развие Урбанистички план за централно градско подрачје на Скопје базиран на анализа на почвата, истажувања на локалните сеизмички услови и меѓународниот урбанистичко-архитектонски конкурс. Истовремено, потребата за брза изградба на нови станбени единици придонела да се изберат локации на кои било најлесно и можело најбрзо да се гради – монтажни објекти претежно на рамно земјоделско земјиште, што предизвикало и несакани последици. Се смета дека ова можеби негативно влијаело од два аспекта. Првин ги одвлекло ресурсите и вниманието од постојните објекти и градското јадро, од една страна, што веројатно влијаело на тоа што не може во целост да се реалзира процесот на реконструкција по земјотресот. Вториот аспект е сврзан со разбивањето на постојните социјални структури, нарушената кохезивност на постојните 

1963 - 2013

3

26 јули 2013 ПОРТА

11

1963 - 2013 соседства, и туѓата културно непозната природа на новоизградените објекти во време кога на луѓето, од психолошки аспект, најмногу им била потребна фамилијарност и можност на заедниците да воспостават ниво на нормалност во секојдневното живеење.

98 отсто од финансиските средства наменети за обновата на Скопје по земјотресот, за периодот 1963 1970 година, биле потрошени во периодот 1963 - 1973 година, но некои од преземените решенија придонеле одредени проекти никогаш да не бидат реализирани. Така, стопанството на градот добило 5,3 пати поголеми средства за реконструкција од вистинските загуби, во очекување дека ова ќе овозможи генерирање на дополнителни средства за обнова на градот и ќе го зајакне стопанството на градот и републиката. Ваквиот пристап придонел вработувањето да се зголеми за 74 насто во периодот од 10 години по земјотресот. Земјоделието, иако изгубило 1.000 хектари плодно земјиште во скопската долина, три пати го зголемило производството. Градежната индустрија доживеала 70 насто зголемување во однос на бројот на вработени, што овзоможило од 1966 година скоро во целост да ги преземе активностите сврзани со реконструкцијата на градот. Истовремено, реализацијата на одредени проекти свесно била одложена бидејќи Фондот за реконструкција и развој на Скопје ценел дека ќе може да ја финансира нивната изградбата од своите приходи во периодот 1971 - 1980 година. Иако се отпочнало со изградбата на скоро сите одложени проекти, повеќето од нив не биле реализирани во целост, како на пример Градскиот транспортен центар, Градската порта, Јужниот булевар и други [6]. Ваквиот пристап делумно придонел за некои од проблемите со кои градот се соочува по земјотресот. Наглиот прилив на финансиски средства, во период кога СФРЈ била во економска криза, го направил Скопје атрактивна дестинација за вработување и населување, што придонело за 16 проценти да се надминат проекциите за порастот на населението веќе во 1971 година, само шест години по донесување на урбанистичкиот план од 1965 година [18]. Ова, во комбинација со стопанство кое не ги исполнило очекувањата по однос на приходот што ќе се генерира, и кое требало да биде и носител и двигател на идниот развој, има придонесено за создавањето на еден неодржлив еквилибриум кој само дополнително бил обременет со проблемите со кои СФРЈ се соочила во 80-тите години. Официјално, обновата и реконструкцијата на разурнатото Скопје требало да заврши во 1970 година, но таа делумно била одложена до 1980 година. Дел од активностите преминале и во 80-тите години, период во кој земјата почна да се соочува со распаѓањето на СФРЈ, кое во раните 90-ти години доведе до создавање на суверена Република Македонија и отпочнување на долгиот процес на транзицијата. Педесетгодишнината од земјотресот ни дава можност не само да се потсетиме на оние што го загубија својот живот во оваа катастрофа, туку и да оддадеме соодветна почит и благодарност на меѓународната заедница и на сите оние што со своите несекојдневни напори го помогнале ублажувањето на последиците од земјотресот, и ги зацртале плановите за идната обнова и реконструкција на градот.  12

3

ПОРТА

26 јули 2013

Во раните утрински часови подземните удари го претворија Скопје во урнатини Скопското Кале по земјотресот

Урнатини од гимназијата „Цветан Димов“

Додека на многу места низ градот се минираа и уриваа тешко оштетените здради...

1963 - 2013 Литература

Урнатини во населбата „Карпош“

Урнатини на улицата „Маршал Тито“ (денес Ул. Македонија)

1. Lagorio, HJ (1990): Earthquakes: An Architect’s Guide to Nonstructural Seizmic Hazard, John Willey and Sons: New York.

2. Lewis, J. (2010): Some Precedents for Post-Earthquake Reconstruction: A bibliography of the Work of Adolf Ciborowski. Radical Interpretations of Disaster: Radix.

Online (03.07.2013) http://www.radixonline.org/haiti.html 3. Mihailov, V and Talaganov, K (1985): ‘Seizmic Hazard of Skopje Area’, Edilizia Popolare, No.187, 11-17.

4. Милутиновиќ, З, Михаилов, В, Талаганов, К, Арсовски, М, Трендафиловски, Г, Олумчева, Т, Шешов, В, Јордановски, Љ, Хаџиевски, Д, Пекевски, Л, Чајковска, В и Черних, Д (1998): Просторен план на Република Македонија – Услови за појава и заштита од сеизмички катастрофи, Извештај ИЗИИЗ 98-29, Институт за земјотресно инженерство и земјотресна сеизмологија и Сеизмолошка обсерваторија при Природно математичкиот факултет, Универзитет Св. Ќирил и Методиј: Скопје.

5. Milutinovic, Z, Trendafilovski, G and Olumceva, T (1995): ‘Disaster Preparedness Planning for Small and Medium Size Hospitals in Based on Structural, Nonstructural and Functional Vulnerability Assessment’, Report IZIIZ 95-68, Institute of Earthquake Engineering and Engineering Sesimology, University St Cyril and Methodius, Skopje and Wold Health Organisation, Regional Office for Europe, Copenhagen: Skopje.

6. Јордановски, К (1993): Скопје: Катастрофа – Реконструкција – Искуство, Матица Македонска, Скопје.

7. Verney, P (1979): The Earthquake Handbook, Paddington Press: New York.

8. Petrovski, J and Milutinovic, Z (1988): ‘Vulnerability and Seismic Risk Assessment of Old Towns’, in Proceedings of the 1st International Seminar on Modern Principles in Conservation and Restoration of Urban and Rural Cultural Heritage in Seismic-Prone Regions, RZZSK - IZIIS - ICCROM: Skopje, 153-164.

9. Coburn, A and Spence, R (1992): Earthquake Protection, John Wiley and Sons: Chichester.

10. Office of Medical History (2009): Chapter 8 - Activism Abroad: Foreign Disaster Relief, 1945 - 1976, US Army Medical Department, (14.07.2013) http://history.amedd,army.mil 11. Arsovski, T (1985): ‘Reconstruction of the Centre of Skopje’, Edilizia Popolare, No.187, 26-37.

12. Škartov, K and Stojkov, T (1985): ‘Reconstruction and Construction of Skopje after the Catastrophic July 26, 1963 Earthquake’, Edilizia Popolare, No.187, 5-10.

13. Davis, I (1975): ‘Skopje Rebuilt: Reconstruction Following the 1963 Earthquake, Architectural Design, No.11, 660-663.

14. Alexander, D (1995): Natural Disasters, UCL Press: London.

15. Арсовски, Т (1989): Скопје: Урбанистичко планирање и архитектура: 1945-1985, Книга 3, Собрание на град Скопје: Скопје.

16. Greene, MR (1987): ‘Skopje, Yugoslavia: Seismic Concerns and Land Use Issues During the First Twenty Years of Reconstruction Following a Devastating Earthquake’, Earthquake Spectra, No,1, 10-19.

17. Kultermann, U (1970): Kenzo Tange - 1946-1969 Architecture and Urban Design, Pall Mall Press: London.

18. Ladinski, V (1997): ‘Post 1963 Skopje Earthquake Reconstruction: Long Term Effects’, in Awotona A (Ed.): Reconstruction after Disaster: Issues and Practices, Ashgate: Aldershot, 73-107. Голема благодарност до Димитар Белчев за отстапените фотографии

3

26 јули 2013 ПОРТА

13

1963 - 2013

Од трагедија до пресвртница во филозофијата за градење

В

проф. д-р Милорад Јовановски, о светло на одбележувањето на 50-годишнината од скопскиот земјотрес асист. м-р Игор Пешевски, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“, кој се случил на 26 јули 1963 година, вредно е да се потенцира значењето Градежен факултет, Скопје на овој настан не само како несомнена трагедија, туку и од аспект на поттикот што е наметнат после тоа за посигурна и побезбедна градба кај нас. Затоа, целта на овој напис е стручната но и пошироката јавност да се потсетат на овој настан. Воопшто, се знае дека во геолошките науки, инженерската сеизмологија и во градежништвото, посебно внимание се посветува на изучување на современите ендогени движења кои имаат директно или индиректно влијание врз однесувањето на инженерските објекти или теренот. Тука секако се најзначајни појавите на земјотреси кои се производ на повеќе меѓузависни процеси дефинирани со еден општ термин - сеизмичност на теренот. Земјотресите се и најочигледен доказ дека формирањето на земјината кора не е завршено и во денешни дни, т.е. дека Земјата е динамичен систем во движење. Овој факт е несомнено потврден со самите случувања пред 50 години во Скопје.

ОСНОВНИ ПОДАТОЦИ ЗА СЕИЗМИЧНОСТА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Територијата на Република Македонија е дел од сеизмички активниот простор на Балканскиот Полуостров, односно Алпскохималајскиот сеизмички појас. Ова се потврдува со бројните катастрофални земјотреси случени во последните 1.500 години. Се карактеризира со висока сеизмичка активност и релативно честа појава на силни и катастрофални земјотреси. Најчесто магнитудата достигнува до М=5,5 а интензитетот од I -VIII степени Табела 1 Случени силни и катастрофални земјотреси кај нас по MCS-скалата. Поретко има и појави на посилни земјотреси. врз основа на историски записи Појавата на земјотресите во Македонија е поврзана за движења по должина на активните тектонски структури, што значи дека во најголем дел Година на појава Епицентрално подрачје се од тектонски карактер. Познати се повеќе епицентрални подрачја на 400 Градско-Стоби силни катастофални земјотреси и тоа: Скопско, Валандовско, Пехчевско, Тетовско, Битолско, Дебарско, Охридско, Мрежичко и др. Покрај наведените 518 Скопје-Скупи подрачја на силни земјотреси, на територијата на Македонија постојат уште 527 Пештани-Охрид-Струга многу други епицентрални подрачја со појава на послаби земјотреси, а е 896 Пехчево-Кресна изложена на силни сеизмички дејства, кои потекнуваат од епицентралните подрачја пошироко во регионот на Балканот. Локации на епицентри мерени 1555 Скопје во последните 40 години се прикажани на сликата 1, а хронолошки приказ на 1755 Урошевац-Качаник некои силни или катастрофални земјотреси е прикажан во табелите 1 и 2. Табела 2 Случени силни и катастрофални земјотреси во последните 100 години

Датум на појава

Длабочина h во km

Интензитет во степени I

Магнитуда М

Подрачје

4. 4. 1904

30

X

7,8

Пехчево

22. 3. 1910

16

VIII

5,5

Мрежичко (Тиквеш)

18. 2. 1911

25

IX

6,7

Јуж.брег Охридско Ез.

30. 3. 1921

15

IX

5,8

Дебар

7.12. 1922

18

VIII

5,7

Дебар

8. 3. 1931

20

X

6,7

Валандово

27. 8. 1942

15

IX

6,0

Дебар

12. 3. 1960

15

VIII

5,6

Тетово

26. 7. 1963

5

IX

6,1

Скопје

30. 9. 1967

30

IX

6,5

Дебар

21.12. 1990

17

VIII

5,5

Гевгелија

1. 9. 1994

23

VII-VIII

5,4

Битола

Според историски записи, како најсилен и многу карактеристичен бил пехчевскиот земјотрес од 1904 година, кој се карактеризирал со силни разрушувања и разни пропратни ефекти. По некои автори, овој земјотрес веројатно е досега најсилниот земјотрес на територијата на цела Европа. Вреди да се истакне и Валандовското епицентрално подрачје, каде што исто така се познати чести појави на земјотреси со силни интензитети.

14

3

ПОРТА

26 јули 2013

1963 - 2013 ОСНОВНИ ЕЛЕМЕНТИ ЗА СКОПСКИОТ ЗЕМЈОТРЕС ОД 1963 ГОДИНА

Слика 1 Епицентрална карта на Р. Македонија со приказ и на основните раседни структури

Поврзано со скопскиот земјотрес, мора да се укаже дека во тоа време ефектите од него се ценат на ниво на вистинска катаклизма. Ова произлегува од фактот што градот претрпел сериозни материјални и човечки загуби. Според определени податоци, од земјотресот биле срушени 15.302 стана, 12.246 тешко оштетени, а 8.102 биле полесно оштетени. Тогаш во Скопје имало 36.758 станови. Од 72 училишни згради 22 биле срушени, а 30 биле тешко оштетени. Сериозно биле оштетени: улиците, водоводот, канализацијата и мостовите. Биле регистрирани: пукнатини во почвата, избивање на подземна вода, песок и појава на голем број свлечишта во околните терени. Од земјотресот загинале 1.199, а 3.300 лица биле повредени. Земјотресот бил почувствуван на целата територија на Македонија и во околните држави (Слика 2).

Основна карактеристика на овој земјотрес е дека предизвикал многу силни оштетувања иако гледано од аспект на вредноста на магнитудата тој не е во категоријата на најсилни земјотреси. Во литературата може да се сретнат различни податоци за магнидудата, од М=6,1 до М=6,3. Причини за големите оштетувања лежат во фактот што се работи за многу плиток земјотрес со длабина на појава која се проценува на околу 5 км, а секако дека голем удел имале и карактеристиките на градбите од тој период. Појавата на плитки земјотреси може да се смета и како општа карактеристика на земјотресите кај нас (Слика 3).

Слика 2 Карта на изосеисти на скопскиот земјотрес од 1963 година

ЗНАЧЕЊЕ НА СКОПСКИОТ ЗЕМЈОТРЕС ЗА РАЗВОЈ НА НАУЧНАТА МИСЛА КАЈ НАС

Слика 3 Епицентрална карта на Скопска котлина

Вообичаено е насекаде во светот, искуствата од преживеаните катаклизми или големи разрушувања од различен карактер, да бидат на некој начин и пресвртница во филозофијата на размислување, така што после разрушувањата, обично следи период на развој и примена на современи пристапи за проектирање и градба. Ако може да се зборува за некоја придобивка од земјотресот, тогаш тоа секако е на полето на развој на научната мисла кај нас поврзана со градбата во сеизмички активни подрачја. Така, во Македонија, систематските истражувања на сеизмичноста се поврзани со периодот по појавата на скопскиот земјотрес од 1963 година. Ова се реализирало преку развој и на центри за анализа на динамичките влијанија врз објектите при Градежниот 

3

26 јули 2013 ПОРТА

15

1963 - 2013 Поради овие факти, скопскиот земјотрес и ден-денес се цитира во стручната литература како еден од значајните појави (Слика 4).

факултет, Инститиутот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија, Сеизмолошката опсеравторија, Геолошкиот завод и други научно-истражувачки центри. На пример, после деталните геолошки, геотехнички и сеизмолошки истражувања, со анализа и синтеза на податоците, изработени се голем број на карти за сеизмичка реонизација на Р. Македонија, карти на т.н. сеизмичка микрореонизација и др. Примери за различни видови на карти се дадени на следните слики.

Слика 4 Приказ на пет најразрушувачки земјотреси на Балканот за период од 1900 до 2010 година (Аболмасов, Јовановски и др., 2011)

Слика 5 Карта на очекувани интезитети за повратен период од 100 години (Сеизмолошка опсерваторија, Скопје, 1996)

Слика 5 Карта на интензитети на Македонија за повратен период од 500 години (дел од карта на сеизмички интензитети на СФРЈ, 1990)

Слика 7 Карта на очекувани забрзувања на ниво на територијата на Р. Македонија за повратен период од 100 години (Милутиновиќ и др. 1998) 16

3

ПОРТА

26 јули 2013

Согласно ваквите анализи, извршени се и прогнози на идни можни случувања. На пример, по одделните епицентрални подрачја, се очекуваат следните максимални магнитуди (Милутиновиќ и др. 1996): Скопје (Мmax= 6,5) Валандово (Мmax= 6,9) Мрежичко (Мmax= 6,1) Тетово-Гостивар (Мmax= 6,1) Дебар-Пешкопеја (Мmax= 6,9) Пештани-Охрид-Струга (Мmax= 6,1) Северен дел на Охридско Езеро (Мmax= 6,9) Битола (Мmax= 6,1) Пехчево-Кресна (Мmax= 7,9) Ваквата состојба е јасен показател дека на нашата територија е неопходна доследна примена на прописите за антисеизмичка градба на градежните објекти, за да се сведат ризиците од појава на земјотресите на прифатлив минимум. Тука мора да се истакне дека современото градежништво овозможува изведба на комплицирани градби скоро во сите услови, но притоа доследната примена на сите законски и структурни аспекти е императив и неопходност. На крајот на овој напис, ќе се потецира дека штедењето на средства за истражувања и проектирање кај градбите е лоша економска и инженерска политика, добар проект е основа за добра градба, а добро изведената градба ги сведува идните оштетувања на објектите и при екстремни влијанија од силни земјотреси на прифатлив минимум. Поуките добиени од скопскиот земјотрес во 1963 година не смеат да бидат заборавени. 

1963 - 2013

Б

3

26 јули 2013 ПОРТА

17

градежништво

ПЛАНИРАЊЕ НА РУШЕЊЕТО (2 ДЕЛ)

Биљана Стојановиќ, дипл.град.инж.

Безбедност при работа

Р

азличните типови на рушење како и услугите кои паралелно се потребни, беа опишани во претходниот број на „Порта 3“. Во ова претставување ќе се задржиме исклучиво на самиот процес на планирање на рушењето како дел од подготвителните работи на една комплексна градба, а дополнително, во третото продолжение, ќе бидат претставени и некои нови технологии на демолирање на постоечките градби.

Теренски истражувања

Истражувањата и евалуацијата на теренските услови се од есенцијално значење за добивање на квалитетен проект за рушење. Овој аспект од планирањето на процесот вклучува теренска посета на локација каде ќе се изведува рушењето и запознавање со видот на градба која ќе биде вклучена во процесот на рушењето. При тоа облигаторно е да се земат 18

3

ПОРТА

26 јули 2013

сите потребни информации поврзани со објектот и теренот каде ќе се руши. Како водич може да послужи следната листа, која ги покрива сите потребни аспекти на теренското истажување.  Генерални информации: • Име на проектот • Локација • Сопственик / Инвеститор • Проектант • Главен изведувач • Лице за контакт  Обем на рушење (Ако е познат) • Делови кои ќе се рушат • Делови од имотот кои ќе се зачуваат  Употреба на објектот • Моментална употреба • Претходна употреба • Делови кои ќе се употребуваат за време на рушењето  Опис на теренските услови • Површина • Топографија

• Еко зона која треба да се заштити • Потпорни ѕидови • Водни површини (бари, езера, и др.)

• Број на конструкции • Помошни конструкции • Инсталации под и над земја • Влез/излез во градилиштето  Опкружување • Соседни градби (нивна локација и состојба) • Водни површини, реки, езера, канали и др.

• Инсталации  Опис на градбата (се изработува за секоја градба посебно во случај на повеќе градби вклучени во процесот на рушење) • Приближна година на градба • Број на надземни катови • Број на подземни катови • Генерална состојба • Тип на конструкција (бетонска, челична, дрвена, композитна)  Вградени материјали

градежништво Идентификација на материјалите за секој дел од конструкцијата посебно односно: • Потконструкција • Надградба • Кров • Надворешни ѕидови • Внатрешни ѕидови / преградни • Структурни системи • Инсталации и др...  Опрема и механизација • Инсталирана • Подвижна/пренослива • Делови кои можат да се зачуваат  Опасни состојки Во случај постоењето на опасни состојки да е очигледно, потребно е дополнително испитување на опасните метаријали • Азбестни • Токсични хемикалии • Биолошки хазарди • Други  Структурални хазарди • Делови од конструкцијата кои се претходно напрегнати • Оштетени структурални компоненти • Конзоли • Ослабнати подови/кровови/ѕидови • Пасажи  Материјали за рециклирање • Бетон • Челик, бакар, алуминиум • Дрвени елементи  Работни рестикции • Рестрикции во однос на работни часови • Рестрикции во однос на прашина, бука и вибрации • Сезонски ограничувања  Законски регулативи и стандарди-кодови • Градежни кодови • Кодови за заштита од пожар • Кодови за заштита на животната средина  Достапна документација • Цртежи на изведена состојба и спецификација на материјали • Порценки на градежниот имот • Испитувања на почвата • Имотни листови и други правни документи Постоечките документи како што се цртежите на изведена состојба, теренските извештаи и испитувањата на објектите можат многу да придонесат за осознавање на целокупната моментална состојба на објектот. Од постојната документација можат да се добијат информации поврзани со почвените слоеви и нивната носивост, дозволената носивост на конструкцијата, како и важни информации за структуралните елементи на објектите. Една од поважните информации, кои можат да бидат извлечени од овие документи, е секако потенцијалната контаминација која, со

вклучување на соодветно планирање на процесот на рушење, би била избегната. При теренската посета, пожелно е фото и видео документирање на посоечката состојба, со што би се овозможило подетално запазување на сите детали при разработката на планот за рушење.

Анализа на теренските услови Наодите од теренските истражувања се анализираат како би се одредиле условите и соодветниот пристап кон процесот на рушење. Во оваа фаза се одредуваат и опремата и механизацијата со која би се одвивала работата, а можат да бидат условени од повеќе фактори меѓу кои и просторот за работа, бучавата, прашината, опасните материјали и др. Исто така се детерминира трасата на постоечката или евентуално нова инсталација која е потребна или за услужување на самиот процес на рушење или пак е заедничка во услужувањето со некои околни објекти. Влезот и излезот во градилиштето мора точно да бидат определени, со предизвикување на минимални можни нарушувања на околниот сообраќај. Добрата комуникација

и консултација со локалните власти во текот на планирањето на процесот, може да придонесе за изработка на квалитетен и издржан проект план за рушење.

Регулаторни анализи

Планирањето на рушењето треба да соодветствува со локалните закони кои се однесуваат на потребни дозволи, простор за депонирање на шут, барања во поглед на рецклирање и др. Заштитата на градилиштето од пристап на надворешни лица е круцијална, независно дали се работи за градилиште надвор од населено место или пак строг центар на град. Обично, се препорачува формирање на заштитени пешачки коридори и поставување на скеле заштитено со соодветна заштитна ткаенина. Заштитата на работниците во текот на рушењето е законска обврска на изведувачот и треба дополнително да биде потенцирано во текот на планирањето на процесот на рушењето.

Динамички план и гантограм Должината на периодот на извршување на рушењето се одредува така што може логички да се вклопи во целосниот 

Заштитено скеле со платно

3

26 јули 2013 ПОРТА

19

Thermokleber градежништво

Addi

Малтер за лепење стиропор (EPS) динамичен план за целот градежен зафат. плочи, 25 kg Пешачки коридор

Акрилен фасаден малтер

Одредувањето на реалното време на

Измазнета структура 1,5 mm 2 mm 3 mm 2,3 2,7 3,6

2 изведба на овие5работи е сложен процес кој Потрошувачка: kg/m

опфаќа детално планирање на секој аспект. Времето потребно за рушење би било пократко ако постојат услови за вклучување на смени (прва, втора, трета смена) или пак теренот дозволува вклучување на паралелни фази и операции во исто време.

Conni

Силиконски фасаден малт

ПрОеКтираЊе На БуџетОт

Вклучувањето на чинењето на повеќе елементи од процесот доведува до формирање на единствен буџет на фазата рушење. Тука се вклучуваат трошоците на изведувачот на работите во поглед на персонал и механизација, како и трошоците за изработка на потребните проекти. Следната листа ги содржи генералните 2 Потрошувачка: 5 kg/m точки кои треба да бидат покриени при формирање на буџетот на рушењето: • Дозволи • Мобилизација на опрема и механизација и нејзина демобилизација • Инженерски услуги • Истражувања во поглед на животната средина • Заштита на градилиштето • Инсталациони работи • Персонал за рушење и опрема • Персонал за безбедност и заштита • Потребен набавен материјал • Трошоци за складирање на материјал • Трошоци поврзани со Потрошувачка: депонирање на отпад 2 за лепење: ca.

5 kg/m • Земјени работи • Чистење наca. градилиштето за армирање: 6 kg/m2 • Нови конструкции • Генерални и административни трошоци • Подизведувачи

Измазнета структура Загреба 1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm Thermokleber 2,3 2,7 3,6 2,4 Малтер за лепење стиропор (EPS)

Styrokleber

Малтер за лепење на стиропорни (EPS) плочи, 25 kg

KlebeSpachtel

Kati

Силикатен фасаден малте државен инвеститор, и во двата случаи се користат соодветни претквалификации за одредување на изведувач на работите во фазата рушење. Оваа фаза обично се состои од објавување на тендер во кој се наведуваат условите што изведувачот треба да ги задоволи. Следуваат некои од најчестите барања: • Соодветно искуство на компанијата во вршење на ваков вид на работи • Референци и препораки • Соодветно искуство од страна на назначениот кадар • Квалификации од сферата на заштита и безбедност при работа • Финансиска состојба

СКЛаДираЊе На ОтПаДОт и реЦиКЛираЊе

KlebeSpachtel M

Малтер за лепење, армирање и глетување на плочи и ламели од камена волна, 25 kg

ОДреДуВаЊе На КВаЛифиКуВаНи иЗВеДуВаЧи

Независно дали се работи за приватен или 20

3

ПОРТА

26 јули 2013

плочи, 25 kg

Потрошувачка: 5 kg/m2

Малтер за лепење на стиропор (EPS) армирање и глетување, 25 kg

Во самиот проект, обично, секогаш е специфицирано дека изведувачот е задолжен за складирање на отпадот и целиот шут во текот на изведувањето. Кај нас сè уште не постои закон или локални регулативи со кои се обврзуваат изведувачите да рециклираат одредени видови на материјали, но во случај тие да постојат, тоа прецизно треба да биде наведено во самиот проект. Рециклирањето Потрошувачка: на демолираниот отпаден за лепење: ca. 6 kg/m2 материјал може да ја зголеми или да ја намали вкупната 2 за армирање: ca. 7наkg/m вредност на чинење проектот, зависно од условите на пазарот и видовите на материјали кои се рециклираат.

Загреба 2 mm 2,4

• Поседување на осигурување Измазнета структура Загреба • Соодветни банкарски гаранции 1,5заmm 2 mm 3 mm 2 mm • Изјава сериозност По изборот на соодветен изведувач, се 2,3 2,7 3,6 2,4 Styrokleber преминува кон потпишување на договор Малтер за лепење на стиропорни (EPS) помеѓу инвеститорот и изведувачот. плочи, kg што веќе е изготвен Планот на25 рушење Thermokleber Потрошувачка: 5 kg/m од проектантот, се дава 2на преглед кај за лепење стироп изведувачот, кој може со своиМалтер коментари плочи, 25 kg да изврши подобрување. Овој преглед на Потрошувачка: 5 kg/m2 планот пред започнувањето на рушењето овозможува идентификација на некои можни недоразбирања и потенцијални проблеми, 2 Потрошувачка: 0,3со–што 0,5 и се овозможува нивна корекција се kg/m KlebeSpachtel добива квалитетна подлога за изведување Малтер заи навремен лепењепроект. на стиропор (EPS) на успешен  Styrokleber армирање и глетување, 25 kg

Putzgrund Fassade

Подлога пред нанесување завршни фасадни малтер

Малтер за лепење на сти

Потрошувачка:Рушење на постоечка плочи,зграда 25 kg за лепење: ca. 5 kg/m2 Потрошувачка: 5 kg/m2 за армирање: ca. 6 kg/m2

Mosaic

Малтер за цокле, 25 kg Потрошувачка: 0,3 – 0,5 kg/m2 KlebeSpachtel

Малтер за лепење на сти армирање и глетување, 2

KlebeSpachtel M

Потрошувачка:

за лепење: ca. 5 kg/m Малтер за лепење, армирање и за армирање: ca. 6 kg/m глетување на плочи и ламели од камена волна, 25 kg 2

2

Потрошувачка:

лепење: ca. 6 kg/m Кнауф дооелзаСкопје, за армирање: ca. 7 kg/m KlebeSpachtel M бул. Александар Македонски бб, Малтер за лепење, армир глетување на плочи и лам 1000 Скопје, Македонија камена волна, 25 kg Тел: 02 3235750, Потрошувачка: за лепење: ca. 6 kg/m info@knauf.com.mk, за армирање: ca. 7 kg/m www.knauf.com.mk Kn 2

2

2

2

2,3

плочи, 25 kg Thermokleber

Потрошувачка: 5 kg/m

2

Малтер за лепење стиропор (EPS) Putzgrund Fassade плочи, 25 kg

Kati

Подлога пред нанесување на Потрошувачка: 5 kg/m завршни фасадни малтери, 20 kg 2

25 лтер, kg 25 kgПотрошувачка: KlebeSpachtel

0,3 – 0,5 kg/m2

Малтер за лепење на стиропор (EPS)

Styrokleber армирање и глетување, 25 kg агребана а структура структура Малтер за лепење на стиропорни (EPS) Потрошувачка: плочи, 25 kg лепење: ca. 5 kg/m mm3 mm 3за mm Mosaic за армирање: ca. 6 kg/m 4 3,0 3,0 Малтер за цокле, 25 kg 2

Потрошувачка: 5 kg/m

2

2

Потрошувачка: 0,3 – 0,5 kg/m2 Малтер за лепење на стиропор (EPS) армирање и глетување, 25 kg

3,0

Малтер Малтер заза лепење лепење нана стиропор стиропор (EPS) (EPS) армирање армирање и глетување, и глетување, 2525 kgkg

Putzgrund Putzgrund Fassade Fassade

Addi

Подлога Подлога пред пред нанесување нанесување нана завршни завршни фасадни фасадни малтери, малтери, 2020 kgkg

Потрошувачка: Потрошувачка: Акрилен фасаден малтер, 25 kg 2 2 за за лепење: лепење: ca.ca.

5 kg/m 5 kg/m Силикатен фасаден малтер, 25 kg 2 2 за за армирање: армирање: ca. ca.

6 kg/m 6 kg/m Измазнета структура Загребана структура 1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm Измазнета структура Загребана структура 2,3 2,7 3,6 2,4 3,0

2 2 Потрошувачка: Потрошувачка: 0,30,3 – 0,5 – 0,5 kg/m kg/m

градежништво

1,5 mm 2 mm 3 mm 2 mm 3 mm 2,3 2,7Conni 3,6 2,4 3,0 Фасаден систем со плочи од Силиконски фасаден малтер, 25 kg KlebeSpachtel KlebeSpachtel M M стиропор (EPS)

Mosaic Mosaic

Малтер Малтер заза цокле, цокле, 2525 kg Фасаден систем соkgплочи од Потрошувачка: Потрошувачка: 0,30,3 – 0,5 – 0,5 kg/m kg/m камена волна 2

Малтер Малтер заза лепење, лепење, армирање армирање и Измазнета структура Загребанаиструктура

глетување глетување нана плочи плочи и2 ламели од Putzgrund 1,5 mm Fassade 2 mm 3 mm и ламели mm 3од mm

камена камена волна, волна, 25 25 kgkg 2,4 на 3,0 Подлога пред нанесување 2,3 2,7 3,6 Потрошувачка: Потрошувачка: завршни фасадни малтери, 20 kg 1 за за лепење: лепење: ca.ca.

6 kg/m 6 kg/m 2

Кнауф Кнауф дооел дооел Скопје, Скопје, бул. бул. Александар Александар Македонски Македонски бб,бб, 1000 1000 Скопје, Скопје, Македонија Македонија Тел: Тел: 0202 3235750, 3235750, info@knauf.com.mk, info@knauf.com.mk, www.knauf.com.mk www.knauf.com.mk

Силикатен фасаден малтер, 25 kg 2

Минер Кнауф Кнауф

2

малтер

Системи Системисос и истиропор стиропо Преднос

1

2

2 2 2 Kati за за армирање: армирање: 70,5 kg/m 7 kg/m Потрошувачка: 0,3ca.–ca. kg/m

• Пароп • Економ • Довер • Едност

2

Кнауф фасаден систем

Mosaic

KlebeSpachtel

KlebeSpachtel M

2,7 3,6 2,4 KlebeSpachtel KlebeSpachtel

Измазнета структура 1,5 mm 2 mm 3 mm 2,3 2,7 3,6

Загребана структура 2 mm 3 mm 3 2,4 3,0

3

Knauf Knauf Macedonia Macedonia

Малтер за цокле, 25 kg

Системи со плочи од Кнауф камена волна фасаден систем 4 и стиропор (EPS) Системи со плочи од камена волна

Putzgrund Fassade Потрошувачка: 0,3 пред – 0,5нанесување kg/m2 Подлога на

завршни фасадни малтери, 20 kg 4

Потрошувачка: за лепење: ca. 5 kg/m2 армирање и за армирање: ca. 6 kg/m2

за лепење, ер, малтер, 25 kgМалтер 25 kg глетување на плочи и ламели од

Потрошувачка: 0,3 – 0,5 kg/m2

камена волна, 25 kg

Потрошувачка: Thermokleber Thermokleber Thermokleber Thermokleber 2 лепење: ca. 6Малтер kg/m Малтер заза лепење Малтер лепење Малтер стиропор застиропор за лепење лепење (EPS) стиропор (EPS) стиропор (EPS) (EPS) Кнауф дооелзаСкопје, Кнауф дооел Скопје, за армирање: ca.

7 kg/m22525 плочи, плочи, kg плочи, kg плочи, 2525 kgkg KlebeSpachtel M бул. Александар Македонски бб,

Mosaic Addi Addi

Addi Addi

и стиропор (EPS)

5

5

6 Малтер за цокле, 25 kg агребана а структура структура Акрилен Акрилен фасаден Акрилен фасаден Акрилен малтер, фасаден малтер, фасаден 25Кнауф 25 малтер, kgмалтер, kg 25 25 kgkg фасаден систем бул. бб, Измазнета Измазнета структура структура Измазнета Измазнета структура Загребана структура Загребана структура структура Загребана структура структура 1. Styrokleber * 1.Загребана KlebeSpachtel Малтер за лепење, армирање и Александар Македонски mm 3 mm 3 mm Потрошувачка: Системи со плочи одMкамена волна Потрошувачка: Потрошувачка: 5Потрошувачка: kg/m 5 kg/m 5 kg/m 5иkg/m 1000 глетување на плочи ламели од Скопје, Македонија 2. Stiropor (EPS) волна* 1000 Скопје, Македонија 1,51,5 mmmm2 mm 2 mm 1,51,5 3mm mm 3mm mm 2 mm 22mm mm 2 mm 3 mm 3 mm 3стиропор mm 322.mm 2Камена mm (EPS) 3 mm 3 mm и камена волна, 25 kg Тел: 02 3235750, Addi 3. KlebeSpachtel со мрежичка 3. KlebeSpachtel M со мрежичка 02 3235750, 2,3 2,7 2,7 2,3 2,3 3,6 3,6 2,7 2,7 2,4 2,4 3,6 3,6 3,0 3,0 2,4 2,4 3,0 3,0 4Тел: 3,0 3,0Addi info@knauf.com.mk, 4. Putzgrund2,3 Fassade 4. Putzgrund Fassade АкриленАкрилен фасаденфасаден малтер, малтер, 25 kg 25 kg 2

2

2

Потрошувачка: 0,3 – 0,5 kg/m2

2

Потрошувачка:

за лепење: ca. 6 kg/m www.knauf.com.mk info@knauf.com.mk, 5. Addi ** Knauf Macedonia Кнауф дооел Скопје, за армирање: ca. 7 kg/m бул. Александар Македонски бб, www.knauf.com.mk Knauf Macedonia Conni Conni Conni Conniи Thermok* За лепење ЕРЅ плочи може да се употреби 1000 Скопје, Македонија ИзмазнетаИзмазнета структура структура ЗагребанаЗагребана структура структура 2

2

1,5 mm 2 mm 1,5 mm3 mm 2 mm 2 mm 3 mm 2,3 2,7 2,3 3,6 2,7 2,4 3,6 Styrokleber Styrokleber Styrokleber Styrokleber

малтер, р, 25 kg 25 kg

Тел: 02 3235750, leber. Kaj Styrokleber-от кај објекти со висина до 8m Силиконски Силиконски Силиконски фасаден Силиконски фасаден малтер, фасаден малтер, фасаден 25*25 малтер, kgмалтер, kg од25 25 kgkg Кај плочите камена волна неопходно е

23mm mm 2,4 3,0

3 info@knauf.com.mk, mm нема потреба за типлување, додека при употреба на типлувањето со типли со челично јадро www.knauf.com.mk Thermokleber-от секогаш е потребно типлување. Измазнета Измазнета структура структура Измазнета Измазнета структура Загребана структура Загребана структура структура Загребана Загребана структура структура 3,0 Наместо SP 260 и егализациска боја може да се 1,51,5 mmmm2 mm 2 mm 1,51,5 3mm mm 3mm mm 2 mm 22mm mm 2 mm 3 mm 3 mm 3 mm 32**mm 2 mm 3 mm 3 mm Knauf Macedonia

** Наместо Addi може да се нанесат и други завршни

2

2

2

2

Kati Kati

Силиконски Силиконски фасаденфасаден малтер, малтер, 25 kg 25 kg

стиропор (EPS) eе(EPS)

Kati

2,7 2,3 3,6 2,7 2,4 3,6 2,4 3,0 KlebeSpachtel KlebeSpachtel KlebeSpachtel KlebeSpachtel Addi

3,0

/m2

S)

Addi

Малтер Малтер заза лепење, Малтер лепење, Малтер за армирање за армирање лепење, лепење, армирање иструктура армирање иЗагребанаиструктура и Измазнета структура Измазнета структура Загребана глетување глетување глетување наглетување на плочи плочи на ламели и2 на ламели плочи плочи и ламели и2 ламели од 1,5 mm 2 mm 1,5 3mm mm 2иmm mm 3 mmод 3од mm mm 3од mm камена камена волна, волна, камена камена 25 25 kg волна, kg волна, 25 kgkg порни е на стиропорни (EPS) (EPS) Подлога Подлога пред нанесување пред нанесување на на 3,0 2,3 2,7 2,3 3,6 2,7 2,4 25 3,6 3,02,4

m2

kg

/m2

Putzgrund Putzgrund FassadeFassade

Подлога Подлога пред пред Подлога Подлога нанесување нанесување пред пред нанесување на нанесување на нана завршни завршни фасадни завршни фасадни завршни малтери, фасадни малтери, фасадни 20 малтери, 20 kg малтери, kg 2020 kgkg

2

2

4

2 2 2 2 Потрошувачка: Потрошувачка: Потрошувачка: 0,3 Потрошувачка: 0,3 – 0,5 – 0,5 kg/m kg/m 0,3 0,3 – 0,5 – 0,5 kg/m kg/m

5

Mosaic Mosaic Mosaic Mosaic

Малтер Малтер заза цокле, Малтер цокле, Малтер 25 за 25 kg за цокле, kg цокле, 2525 kg Фасаден Фасаден систем со систем плочи соkg од плочи од Минерални Минерални завршни зс Кнауф Кнауф Кнауф Кнауф фасаден фасаден фаса фас 1.kg/m Styrokleber * 1. Kleb Потрошувачка: Потрошувачка: Потрошувачка: 0,3 Потрошувачка: 0,3 – 0,5 – 0,5 kg/m kg/m 0,30,3 – 0,5 – 0,5 kg/m 2. Stiropor (EPS) каменакамена волна волна малтери малтери 2. Кам 2

2

2

2

3. KlebeSpachtel Системи соСистеми мрежичка 3. Kleb со Системи со Системи плочи плочиод со од со камена плочи камена плочи од во 4. Putzgrund Fassade 4. Putz и и стиропор стиропор и и стиропор (EPS) стиропор (EPS) (EPS) (EPS) 5. Addi ** 5. SP 2 Предности Предности на минерални на ми 6. Егал

Потрошувачка: Потрошувачка: Потрошувачка: Потрошувачка: завршни завршни фасадни фасадни малтери,малтери, 20 kg 1 20 kg 1 за за лепење: лепење: ca.ca. за 6 за kg/m лепење: 6 kg/m лепење: ca.ca.

6 kg/m 6 kg/m 2

2 3

Потрошувачка: Потрошувачка: Потрошувачка: АкриленПотрошувачка: фасаден Акрилен малтер, фасаден 25 малтер, kg 25 kg 2 2 2 2 за за лепење: лепење: ca.ca. за 5 за kg/m лепење: 5 kg/m лепење: ca.ca.

5 kg/m 5 kg/m Силикатен Силикатен фасаден фасаден малтер, малтер, 25 kg 25 kg 2 2 2 2 за за армирање: армирање: за ca. за ca. армирање: 6 армирање: kg/m 6 kg/m ca. ca.

6 kg/m 6 kg/m Измазнета структура Измазнета структура Загребана структура Загребана структура 1,5 mm 2 mm 1,5 3mm mm 2 mm 2 mm 3 mm 3 mm 2 mm 3 mm ИзмазнетаИзмазнета структура структура Загребана Загребана структура структура 2,3 2,7 2,3 3,6 2,7 2,4 3,6 3,02,4 3,0

1,5 mm 2 mm 1,5 mm3 mm 2 mm 2 mm 3 mm 23mm mm 3 mm 2,3 2,7 2,3 3,6 2,7 2,4 3,6 2,4 3,0 3,0 Conni Conni со Фасаден Фасаден систем систем плочи со од плочи од Силиконски Силиконски фасаден малтер, фасаден 25 малтер, kg 25 kg KlebeSpachtel KlebeSpachtel KlebeSpachtel KlebeSpachtel MM (EPS)MM стиропор стиропор (EPS)

1

Putzgrund Putzgrund Putzgrund Fassade Putzgrund FassadeFassade Fassade

на вање на лтери, , 20 kg 20 kg

m2

Kati Kati

Измазнета Измазнета структура структура Измазнета Измазнета структура Загребана структура Загребана структура структура Загребана Загребана структура структура 1,51,5 mmmm2 mm 2 mm 1,51,5 3mm mm 3mm mm 2 mm 22mm mm 2 mm 3 mm 3 mm 3 mm 32 mm 2 mm 3 mm 3 mm 2,32,3 2,72,72,32,3 3,63,62,72,7 2,42,43,63,6 3,03,0 2,42,4 3,03,0

Малтер Малтер заза лепење Малтер лепење Малтер на зана за лепење стиропор лепење стиропор на(EPS) на стиропор (EPS) стиропор (EPS) (EPS) армирање армирање армирање и армирање глетување, и глетување, и глетување, и25 глетување, 25 kgkg 2525 kgkg

Kati

* За лепење ЕРЅ плочи може да се употреби и Thermok1 Styrokleber-от кај 1 објекти со висина до 8m leber. Kaj

2

* Кај пло • Паропропустливост • Паропропустл Кнауф Кнауф дооел дооел Кнауф Скопје, Кнауф Скопје, дооел дооел Скопје, Скопје, нема потреба за типлување, додека при употреба на типлувањ 2Александар бул. Александар бул. бул. Македонски Александар Македонски Александар бб, Македонски бб, Македонски бб,бб, Thermokleber-от секогаш2е• потребно типлување. Силикатен Силикатен фасаден малтер, фасаден 25 малтер, kg 2 25бул. kg Економичност • Економичност 2 1000 1000 Скопје, Скопје, 1000 Македонија 1000 Македонија Скопје, Скопје, Македонија Македонија ** Намес • Доверливост • Доверливост Измазнета структура Измазнета структура Загребана структура Загребана структура Тел: Тел: 0202 3235750, 3235750, Тел: Тел: 0202 3235750, 3235750, ** Наместо Addi може да се нанесат и други завршни употреб фасадни нанесувања (Kati, Conni или SP 260, односно info@knauf.com.mk, info@knauf.com.mk, info@knauf.com.mk, info@knauf.com.mk, силиконс • Едноставна • Едноставна употреба упо 1,5 mm 2 mm 1,5 3mm mm 2 mm 2 mm 3 mm 3 mm 2 mm 3 3 mm 3 RP 240 3 со егализациска 3 боја) 240 во к www.knauf.com.mk www.knauf.com.mk www.knauf.com.mk www.knauf.com.mk Knauf Knauf Macedonia Macedonia Knauf Knauf Macedonia Macedonia

2 2 2 2 2ca.

2 Kati Kati за за армирање: армирање: ca. ca. армирање: 70,5 армирање: kg/m 7 kg/m 70,5 kg/m 7 kg/m Потрошувачка: Потрошувачка: 0,3за –за kg/m 0,3ca.– kg/m

2,3

Кнауф Кнауф фасаден фасаден систем систем 2,7

Mosaic Mosaic

2,3 3,6

2,7 2,4

3,6

3,02,4

3,0

SP 260

Системи Системи со плочи со плочи од Кнауф камена од Кнауф камена волна волна фасаден фасаден систем систем системи 4 4 и стиропор и стиропор (EPS) (EPS)Системи Системи со ѕид. плочи соод плочи камена од камена волна волна со изолација од камена волна и паропропусност на целиот фасаден Конечно можете да го добиете посакуваниот5 квалитет5 на живот ивостиропор Вашиот и стиропор (EPS) дом.

(EPS) Mosaic

Mosaic

Малтер за цокле, Малтер25 заkg цокле, 25 kg 2

2

бул. бул. Македонски Македонски бб, бб, * 1. Styrokleber 1. Styrokleber * ње е, армирање и Александар и Александар 1000 Скопје, 1000 Скопје, Македонија очи ли од и ламели одМакедонија 2. Stiropor 2.

(EPS) Stiropor (EPS) 5Тел: kg 02 3235750, Тел: 02 3235750, 3. KlebeSpachtel 3. KlebeSpachtel со мрежичка со мрежичка бул. Александар бул.Македонски Александарбб, Македонски бб,

5

5

6

6

Кнауф Кнауф фасаден фасаден систем систем

RP 240

Гранулација Гра 2 mm 2m 2,5 mm 2,5

4. Putzgrund 4. Putzgrund Fassade Fassade 5. SP 260 **5. SP 260 ** 6. Егализациска 6. Егализациска (изедначувачка) (изедначувачка) боја боја

f Macedonia Knauf Macedonia * За лепење ЕРЅ * Заплочи лепење може ЕРЅда плочи се употреби може да исеThermokупотреби и Thermok1000 Скопје, 1000 Македонија Скопје, Македонија

Тел: 02 3235750, 3235750, leber.Тел: Kaj 02 Styrokleber-от leber. Kaj Styrokleber-от кај објекти сокај висина објекти до со 8mвисина до 8m * Кај плочите*од Кајкамена плочите волна од камена неопходно волнае неопходно е info@knauf.com.mk, немаinfo@knauf.com.mk, потребанема за типлување, потреба задодека типлување, при употреба додека при на употреба на типлувањето типлувањето со типли со челично со типлијадро со челично јадро www.knauf.com.mk www.knauf.com.mk Knauf Macedonia Knauf Macedonia Thermokleber-от Thermokleber-от секогаш е потребно секогаштиплување. е потребно типлување.

RP

МинераленМи за фасаден малт фа структура, стр 25

1. KlebeSpachtel 1. KlebeSpachtel M M Системи со Системи плочи од со камена плочи од волна камена волна 2. Камена2. волна* Камена волна* и стиропор и стиропор (EPS) (EPS) 3. KlebeSpachtel 3. KlebeSpachtel M со мрежичка M со мрежичка

info@knauf.com.mk, info@knauf.com.mk, 4. Putzgrund 4. Putzgrund Fassade Fassade www.knauf.com.mk www.knauf.com.mk 5. Addi **дооел 5. Addi ** Knauf Macedonia Knauf Macedonia 2 Кнауф дооел Кнауф Скопје, Скопје,

/m

Гранулација Гра 1,5 mm 1,5 2 mm 2m

2 Потрошувачка: Потрошувачка: 0,3 – 0,5 kg/m0,3 – 0,5 kg/m2

Кнауф дооел Кнауф Скопје, дооел Скопје, Потрошувачка: Потрошувачка: 0,3 – 0,5 kg/m0,3 – 0,5 kg/m M

2

SP

МинераленМи за фасаден малт фа структура, стр 25

Малтер за Малтер цокле, засистеми 25 цокле, kg 25контактна kg пор е на(EPS) стиропор (EPS) Дозволете им на нашите фасада, трајно да Ви покажат Putzgrund Putzgrund Fassade за Fassade kg ување, 25 kg 2 2 Потрошувачка: Потрошувачка: 0,3 – 0,5 kg/m 0,3 – 0,5 kg/m дека "Изгор лето-кочан зима" не е опис и за Вашиот дом. Подлога пред Подлога нанесување пред нанесување на на 4 20 kg 4 завршни фасадни завршни малтери, фасадни 20 малтери, kgовозможена 2 Вдишете голема доза чист и свеж воздух, од единствените Кнауф

/m2

Фаса каме

стиропор (EPS)

Силикатен Силикатен Силикатен фасаден Силикатен фасаден малтер, фасаден малтер, фасаден 2525 малтер, kgмалтер, kg 2525 kgkg

mm3 mm 3 mm ИзмазнетаИзмазнета структура структура ЗагребанаЗагребана структура структура 4 3,0 3,01,5 mm 2 mm 1,5 mm3 mm 2 mm 2 mm 3 mm 23mm mm 3 mm 2,3

употребат и силикатно завршно нанесување Knauf Kati,

Малтер Малтер заза лепење Малтер лепење Малтер на зана за лепење стиропорни лепење стиропорни нана стиропорни (EPS) стиропорни (EPS) (EPS) (EPS) 2,32,3 (Kati,2,7 2,72,3 2,3 3,6 2,7односно 2,7 2,42,43,63,6 3,03,0 2,4 2,4 3,03,0 нанесување Knauf Conni или RP фасадни нанесувања Conni или SP3,6 260, силиконско завршно Фасаден систем со плочи од RP 240 со егализациска боја) 240 во комбинација со егализациска боја. плочи, плочи, 2525 kg плочи, kg плочи, 2525 kgkg

ConniПотрошувачка: ConniПотрошувачка: Потрошувачка: 5 Потрошувачка: kg/m 5 kg/m 5 kg/m 5 kg/m агребана а структура структура

EPS)

5. SP 260 ** 6. Егализациска (изедначувачка) боја

3

26 јули 2013 ПОРТА

** Наместо SP **260 Наместо и егализациска SP 260 и егализациска боја може дабоја се може да се

21

Силиконска Си егализациск ега

градежништво

Проектирање конструкции

Добар статичар, пари вреди Не е тајна дека во последниве години сè повеќе инвеститори на градби се поплакуваат од непрофесионалното работење на статичарите. Поплаките, главно, се однесуваат на задоцнета изработка на проектната документација, со што се пробиваат роковите за започнување на изградбата, па сè до оние посериозните, дека нешто не е во ред со проектот за конструкцијата или народски кажано „нешто не е во ред со статиката на објектот“. м-р Влатко Коцевски, дипл.град.инж., Предавач на Факултет за архитектура и дизајн при Универзитет Американ Колеџ, Скопје

В

о секоја струка има и „добри“ и „лоши“ стручњаци. Во полето на медицината, на пример, има и „подобри“ и „полоши“ лекари, во полето на правните науки има и „подобри“ и „полоши“ адвокати, судии, а има „подобри“ и „полоши“ автоменахичари и така натаму и така натаму. Следствено на ова, слободно

22

3

ПОРТА

26 јули 2013

Детаљ од објект во Бунарџик

можеме да констатираме дека и во нашата фела имаме „добри“ и „лоши“ инженери. Да пообјаснам, кога велам „добри“ и „лоши“, мислам на тоа дека некои од нив многу одговорно, педантно, ангажирано и пред сè професионално си ја извршуваат работната обврска, впрочем и како што се очекува од нив. Но секако, постојат и такви стручњаци кои истото ова го прават и не така добро и не така исполнително,

а пред сè непрофесионално. Листата со причините за ова нивно однесување е преголема и јас овде не би навлегувал во нивното набројување и евентуална анализа. Она што сакам да го изнесам во овој текст се всушност последиците на таквото нивно (не)стручно и (не)професионално или полупрофесионално однесување. Не е тајна дека во последниве години сè повеќе инвеститори на градби кои нарачале

градежништво Објект во Гостивар

проект кај некои од погоре посочените (не)стручњаци, се поплакуваат од нивното непрофесионално работење. Поплаките, главно, се однесуваат на задоцнета изработка на проектната документација, со што се пробиваат роковите за започнување на изградбата, па сè до оние посериозните, дека нешто не е во ред со проектот за конструкцијата или народски кажано „нешто не е во ред со статиката на објектот“. Генерално може да се подвојат две групи на поплаки во врска со проектот - статика, и тоа: 1. Целата конструкција или нејзини делови во проектот не се детално анализирани и статички издржани, па постои реална опасност кога тие така би се извеле, да се доведе во прашање сигурноста и стабилност на објектот или некој негов дел.

2. Целата конструкција или нејзини делови се „предимензионирани“ или просто кажано, со проектот е предвидено претерано многу количина на материјалите од кои се изведува носечката конструкција (бетон, арматура, челик). Се поставува прашањето како би можело да се дојде до овие две аномалии, кога нели законски секој проект го изработува стручно лице - проектант со големо искуство, а потоа го контролира (ревидира) исто така стручно лице со (по правило) уште поголемо искуство од проектантот. Но, за жал, тоа не е секогаш така. Aко некој сака да аплицира за да добие, на пример, „Б“ овластување за проектант, потребно е да приложи дека изработил (верувале или не) само три проекти во последните две години;

додека за „А“ овластување потребно е да приложи исто така само три проекти во последните пет години. Кога го прочитав ова првиот пат, мислев дека станува збор за печатна грешка и дека се бараат 30 (триесет), а не 3 (три) изработени проекти, што некако ќе беше во ред. Вака, со три проекти, од кои може да се тоа една куќа и две поткровја (бидејќи проект си е проект), на идниот проектант му се овозможува да изработува и проекти за облакодери, бидејќи и за поткровјето и за облакодерот се бара само „Б“ овластување!!?? Не знам тогаш какви биле размислувањата кога се носел Правилникот, но испаѓа дека проектирањето објекти е толку лесно, толку брзо и едноставно, па небаре се работи за изработка (нека ми извинат) на грнци, па со само три изработени грнчиња, и тоа во рок од пет години, чиракот - грнчар, сега ќе може сам да ги изработува. Да не говориме за нелогичноста на тоа дека, ако еден проект трае генерално еден месец, а три проекти - три месеци, тогаш што правел проектантот во останатите 21 месец (со Б овластување), односно 57 месеци (со А овластување). Исто така, никаде не е потенцирано дали во овие две или пет години барателот на овластување за проектирање се занимавал со оваа дејност или можеби работел сосема нешто друго што нема врска со проектирањето. На пример, работел и продавал градежни материјали (цигли и арматура) во некоја градежна компанија и еднаш годишно правел по некое проектче. Во тој случај, тој

Куќа во Соње

прави големи паузи и има дисконтинуитет во својата обука за проектирање. Секој што малку повеќе се разбира во ова проблематика, знае дека проектирањето објекти е високо софистицирана работа, за која треба многу работа, многу труд, континуирано работење, постојано усовршување, следење на прописи и што е најважно, здобивање со поголема практика и искуство, работејќи во тимови со проектанти со веќе стекнато големо  Објект во Лисиче

3

26 јули 2013 ПОРТА

23

градежништво искуство. За жал, со распаѓањето на големите градежни компании кај нас во Македонија се раскина оваа нишка на примопредавање на искуството и практиката од поискусен на помлад проектант. Сега младите инженери лесно добивајќи ги погоре посочените овластувања, на најрегуларен законски начин секојдневно сами „вежбаат“ проектирање. Затоа и нека нè не навредува нас инженерите, кога ќе слушнеме во кулоарите дека објектите изградени во 70-тите и 80-тите се статички посигурни и сеизмички побезбедни од денешните. Ако ги погледнеме условите за добивање овластувања за ревизии на проекти, ситуацијата е иста, дури и полоша. Наместо условите за добивање овластување за ревидент да се, ако не многу, барем малку поригорозни од оние за проектирање, тие се буквално исти, па испаѓа дека некој во исто време со само 3 (три) ревидирани проекти и со две години стаж, може веднаш да си стане и ревидент. Но, да се навратам на основната поента на овој мој текст... Така „сработените“ проекти од страна на „искусните“ проектанти и секако уште „поискусните“ ревиденти, после извесно време, сакале или не, реално доаѓаат и до нивна реализација. При ова се појавуваат две различни

Зграда во Охрид

ситуации, кои кога не би биле толку сериозни, би рекол дека се комични. Првата ситуација: Со проектот-статика е сè во ред, сè додека во еден момент изведувачот одбива да изработи извесна позиција, како на пример, бетонирање греда со распон од 6 м која според проектот е предвидена да се армира само со 3 (три) прачки арматура ф12!? Изведувачот одбива затоа што нормално смета дека според неговото искуство (иако не е проектант) таа арматура е премалку. И тука се вклучува црвеното светло за аларм, дека со проектот-статика нешто не е во ред. Втората ситуација: Со проектот-статика е сè во ред, сè додека во еден момент изведувачот не му се обрати (дискретно) на инвеститорот со назнака: „мисли дека конструкцијата е предимензионирана затоа што во неговата досегашна работа на изведба на објекти, столбовите на приземен објект со само еден кат, не видел да се армираат со арматура со пречник ф25!?“ Нормално, и во овој случај повторно се запалува црвеното светло за аларм, дека со проектот-статика нешто не е во ред. Инвеститорот, потоа видно збунет, некој избезумен, а некој и агресивно расположен од новонастанатата и за него непланирана ситуација, втрчува во вашето проектантско 24

3

ПОРТА

26 јули 2013

градежништво

биро и бара „спас“ во вас, заради тоа што некој претходно ве препорачал. Го смирувате, колку што можете да направите, во зависност од карактерот на човекот, но воедно и обратно пропорционално од степенот до каде е дојдена изведбата на неговиот објект во тој момент. Топло му препорачувате дека за вакви ситуации, постапката е дека ќе биде потребно да се направи уште една контрола (ревизија) врз неговиот проект, со која ќе се утврдат (не) основаните сомневања на изведувачот. За

жал, од нашите досегашни случаи во 95% сомневањата на изведувачот се потврдија. Во контекст на оваа проблематика, сакам да го истакнам и ова: Во делот на проектирањето објекти, фаза архитектура, на некој начин, одговорноста за тоа дали објектот на крај ќе биде поскап или поевтин ја споделуваат проектантот-архитект заедно со инвеститорот. Тоа е така затоа што, генерално, при поголемиот дел на позициите од архитектонскиот проект, архитектот и инвеститорот заедно седнуваат

и одбираат какви материјали, и пред сè материјали со каква цена ќе вградат во неговиот објект. Па на крај и да излезе со предмерот и пресметката нешто поскап објектот, секогаш може пред па дури и за време на градбата некои од материјалите да се заменат со други поевтини. Но, кај проектирањето конструкции, тоа не е така. Инвеститорот е комплетно „неук“ во делот на конструкции, па носечката конструкција, што генерално влече значаен дел од инвестицијата, се остава на знаењето или незнаењето на младиот проектантконструктивец, односно на совесноста или несовесноста на искусниот проектантконструктивец. Овој вториот, пак, генерално заради сè уште „рачната“ изработка на проектите, а во интерес на своето драгоцено време, се „дрзнува“ зихерашки да усвојува отповеќе арматура, што се вели и кај што треба и кај што не треба, со (не) морално покритие „нека има, статика е во прашање“. Секој што барем малку е упатен во проектирањето конструкции, знае дека не е само да „наставаш“ бетон и арматура, затоа што и преголемото количество арматура, влијае негативно на правилното вградување (обвиткување) бетон околу неа. Како илустрација на погоре изнесеното, а во врска со предимензионирањето на конструкциите приложувам две табели. Во едната табела се гледа разликата во количини (бетон и арматура) пред и по оптимизацијата на конструктивниот систем. Во втората табела, може да се видат проектите во изминативе години врз кои е извршена суперревизија, односно оптимизација на конструктивните системи за пооделни објекти. 

3

26 јули 2013 ПОРТА

25

градежништво

Македонски комитет за големи брани

Домашното инженерство за брани - силен столб на водостопанската инфраструктура Лачната брана „Св. Петка“, најновата голема брана во Македонија, изградена во 2011 година со конструктивна височина од 64 метри предизвикува голем интерес кај експертите. Тоа воопшто не е случајно, со оглед на тоа што кај нас последен пат е изградена висока лачна брана во далечната 1972 година. Тоа е „Глажња“, со височина од 80 метри. Катерина Спасовска Трпковска

ХЕ Св. Петка

П

рашањата како кои методи се најдобри за да се испита сеизмичката стабилност на браните, колку изградбата на браната „Св. Петка“ придонесе за да се стекнат

26

3

ПОРТА

26 јули 2013

нови научни искуства, како се проверува однесувањето на една брана со помош на невронски мрежи и кој е најдобриот начин да се справиме со ненадејно загадување, се дел од најактуелните теми со кои се занимаваат научните кадри, чијашто потесна

специјалност се големите брани. Со нив професорите и инженерите се занимаваа на третиот конгрес на Здружението „Македонски комитет за големи брани“ што се одржа неодамна во Струга. Сознанијата и заклучоците од конгресот ни

градежништво Ново раководство на МКГБ Професорот Љупчо Петковски е избран за нов претседател на Здружението „Македонски комитет за големи брани“, магистерот Славко Милевски е нов генерален секретар, а досегашниот претседател, професорот Љубомир Танчев, ја доби титулата почесен претседател. Избрано е и ново претседателство составено од 11 членови. Како што нагласува новиот претседател Петковски, новоизбраното раководство ќе треба да го одржи континуитетот и да го унапреди високиот праг поставен од претходниците, а ќе се концентрира на основната мисија - следење на најновите сознанија и размена на искуства од практичен и теориски аспект за истражување, проектирање, градење и одржување на браните. Особено ќе се обрне внимание да се одржат повеќе манифестации, да се зајакне соработката со другите национални комитети за големи брани од регионот, но и активно да се учествува во Европскиот клуб и во Меѓународната комисија за големи брани. За новото претседателство е особено важно што во инженерството за брани, како во ретко која друга техничка дисциплина, се преклопуваат градежни експерти за конструкции, геотехника и патишта, но и од областите машинство и електротехника, геологија и геодезија, како и од економија, социологија и екологија, а улогата на хидротехничарите, покрај рамноправниот третман со останатите, а поради интеракцијата на објектите со водните ресурси, е од сите активности да направат коректна и складна целина за браните со придружните објекти, како основни столбови на водостопанската инфраструктура.

ХЕ Св. Петка

ги претстави професорот Љупчо Петковски од Градежниот факултет во Скопје. Во врска со истражните работи и подлоги за проектирање и современи методи за анализа на брани, јаловишта и на придружни објекти, посебно интересни се In-situ испитувањата на бетонски брани што се вршеле во Канада, со примена на метода на амбиент вибрации. Исто така, вредни сознанија се добиени со експерименталните истражувања на насипната брана „Козјак“, каде беа презентирани резултатите добиени на физички модел и со испитување на реалниот објект со техниката на принудни вибрации. Основна цел на

овој тип истражувања е да се добие што појасна слика за материјалните динамички параметри, што придонесува за намалување на неодреденоста на нумеричките експерименти за потврдување на сеизмичката отпорност на браните. „Лачната брана ’Св. Петка‘, најновата голема брана во Македонија, изградена во 2011 година со конструктивна височина од 64 метри предизвикува голем интерес кај експертите. Тоа воопшто не е случајно, со оглед на тоа што кај нас последен пат е изградена висока лачна брана во далечната 1972 година. Тоа е „Глажња“, со височина од 80 метри. Ова се ретки и специфични 

ХЕЦ Тиквеш

3

26 јули 2013 ПОРТА

27

градежништво Шахтен преливник на хидројазел Глобочица

објекти кај нас, па затоа со отпечатените реферати за проектирањето и градењето на ’Св. Петка‘ се обезбедува трајно знаење и исклучително драгоцено искуство за идните

генерации“, вели професорот Петковски. Кога е во прашање примената на специфични современи технологии и материјали, значаен пример е

каменонасипната брана со бетонски екран „Печинеагу“, со височина од 107 м. Поради големите деформации од тежината на насипот, комбинирани со поместувањата ХЕЦ Шпиље

28

3

ПОРТА

26 јули 2013

градежништво Посета на Глобочица и на Шпилје

Учесниците на конгресот имаа можност да ги посетат хидроелектричните централи „Глобочица“ и „Шпилје“. На обиколките на објектите на преградните профили им претходеше презентација на иновираниот систем за оскултација, реализирана од стручната служба на ЕЛЕМ, од хидроенергетскиот систем на реката Црн Дрим. Здружението ѝ се заблагодарува на државната компанија за електрани (ЕЛЕМ) за организацијата на теренска посета, како и на сите фирми и институции (докажани пријатели на МКГБ), кои со својата несебична финансиска поддршка ја обезбедија реализацијата на конгресот за брани.

предизвикани од хидростатичкиот притисок, станала критична водонепропустливоста на бетонскиот екран со дебелина 0,3-1,2 м. Затоа, целата површина на екранот била покриена со PVC геомембрана, со дебелина од 2,5 мм во горна зона (до 57 м под круната) и 3,0 мм во долна зона, до спојот со инјекционата галерија во низводната ножица на браната. Што се однесува до искуствата од оскултација на брани и на јаловишта, пак, како и до проблемите кај изградени брани и јаловишта и реконструкцијата на брани и на придружни хидротехнички објекти, солидни сознанија се обезбедени од оскултационите работи на контрафорната брана „Гура Лаурои“ во Романија, каде е применета софистицирана алатка базирана на невронски мрежи за проверка на однесувањето на браната. „На крајот, околу влијанието на браните и јаловиштата врз животната средина и мерките за заштита, подвлечено е дека вештачките езера имаат значајни позитивни и негативни влијанија на еколошкото и социјалното опкружување. Но особено е важно да се подвлече дека во случај на инцидентно низводно загадување, единствената активна

мерка за намалување на концентрацијата на контаминирани материи, односно за елиминирање на еколошката катастрофа, е испуштањето чиста вода од низводна акумулација“, заклучува Петковски. Конресот се одржа од 13 до 15 јуни и со него се продолжи традицијата здружението „Македонски комитет за големи брани“ да организира вакви собири на секои четири години. Главната цел беше исполнета размена на искуства и трансфер на знаења во доменот на инженерството за брани. Беа презентирани вкупно 46 реферати од кои 10 од странство. Тие беа рецензирани од професори и хидротехнички експерти од Македонија, Австрија, Романија, Словенија, Србија и од Бугарија, а на конгресот имаше учесници и од Италија, Кина, Црна Гора и од Босна и Херцеговина. На темата „Истражување и проектирање брани и јаловишта“, беа презентирани 13 реферати, девет на темата „Градење на брани и јаловишта“, додека за „Оскултација и санација на брани и јаловишта“ тринаесет, и единаесет реферати за четвртата тема „Влијание врз животната средина, регулатива, планирање и користење на хидросистемите“. 

3

26 јули 2013 ПОРТА

29

интервју

Андреј Андреев, сертифициран инженер за пасивни куќи во „Цивкон“, Скопје

Пасивна куќа е стандард на градење

Станбена колективна зграда, едносемејна куќа, административен објект, хотел, индустриски објект, училиште, градинка, болница или кој и да е објект со различна намена, може да се изгради со стандард на пасивна куќа. Овој стандард во моментов е највисокиот енергетски ефикасен и комфорен стандард во светот, кој покажува економска логика да се инвестира во него. Катерина Спасовска Трпковска сме згрешиле, и нè мотивира развојот на „Цивкон“ да го продолжиме во овој правец. Со поддршка на шведските и германските фирми-партнери, како и од Центарот за пасивни куќи во Шведска и Институтот за пасивни куќи од Германија, пред две години ја основавме фирмата и започнавме со имплементирање на најновите технологии и материјали во градежништвото, со акцент на енергетската ефикасност и мини-системите за искористување на т.н. зелена енергија. И нормално, како врв на сето ова дојдоа пасивните објекти. Имам една омилена фраза, која мислам дека многу одговара да ја употребам во овој момент: „Возот тргнува, па кој нема да се качи ќе остане на станицата... “

Што е тоа пасивна куќа? Терминот во последно време е многу употребуван, па да ни објасните што тоа всушност значи?

Како дојдовте до тоа да се занимавате со концептот на пасивна куќа на овие простори?

 Уште пред 10 години почнав да се интересирам за напредните технологии и материјали во градежништвото. Во тој период станав дел од тим во Шведска кој работеше на иновирање и имплементирање на врвни технологии во градежните објекти, од аспект на екологија, 30

3

ПОРТА

26 јули 2013

енергетска ефикасност и искористување на алтернативни извори на енергија. Идејата да започнеме со овој концепт во Македонија, потекнува токму од моите соработници во Шведска. Иако на почетокот бев скептичен, интересот што деновиве го гледам кај медиумите, институциите и банките, големиот број јавувања од сограѓани и наши градежници низ светот, ми кажува дека не

 Најважно од сè е да се разграничи дека пасивна куќа не е куќа ниту некаков објект. Пасивна куќа е стандард на градење и секој градежен објект може да биде изграден со ваков стандард. Станбена колективна зграда, едносемејна куќа, административен објект, хотел, индустриски објект, училиште, градинка, болница или кој и да е објект со различна намена, може да се изгради со стандард на пасивна куќа. Овој стандард во моментов е највисокиот енергетски ефикасен и комфорен стандард во светот, кој покажува економска логика да се инвестира во него. За еден објект да биде пасивна куќа, најпрво треба да ги задоволи основните критериуми според кои објектот се сертифицира пред пуштање во употреба, а тоа се: потребите од енергија за греење/ладење да не надминат 15 kWh/ m2 годишно, вкупните потреби од енергија

интервју или т.н. потреби од примарна енергија да не надминуваат 120 kWh/m2 годишно, промената на воздух при т.н. Blower Door Test при притисок од 50 Pa да не надминува 0,6 h-1 и прегревањата во летниот период не смеат да надминат 10 отсто. Кога ќе се исполнат овие услови, објектот по автоматизам ќе го исполни и највисокиот комфорен стандард во светот означен како ASHRAE Class A Comfort Standard. Овој стандард, меѓу другото, подразбира и промена на целиот воздух на секои три часа и тоа без провев, прочистен од CO2, прашина, честички, габи и бактерии, потоа константна влажност и температура и целосно елиминирани топлински мостови. Или наједноставно кажано, разбирливо за секој, пасивна куќа е објект со високо ниво на комфор и мала потрошувачка на енергија. А името „пасивна“ доаѓа оттаму што во објектот се применети пасивни методи за греење и ладење, за разлика од стандардните активни методи како радијатори, климатизери и слични системи на нив.

Пасивна куќа во Дармштат, Кранихштајн

Што е потребно да поседува една куќа за да биде пасивна?

 Основни елементи кај еден пасивен објект, кои воедно го прават специфичен и различен од останатите, се обвивката на објектот, системот за вентилација и воздухонепропустливиот слој. Исклучително економичниот систем на т.н. крос вентилација, како најважен елемент кај пасивната куќа, го носи свежиот воздух во главните простории, а од санитарните јазли, кујната и помошните простории го извлекува искористениот воздух. Воздухот што се доведува со овој систем се користи за доставување на потребната топлина во објектот, но и за регулирање на влажноста. Од него се бара да работи под полн капацитет и при надворешна температура од минус 15 Целзиусови степени. За да се овозможи беспрекорно функционирање на системот за вентилација, но и да се избегне неконтролирана размена на воздухот внатре-надвор, кај пасивните објекти се пристапува кон речиси потполна херметизација. Воздухопропустливоста е најкарактеристичниот елемент кај пасивната куќа и се постигнува со посебни материјали и постапки и со прецизна изведба на деталите. Херметичноста е лимитирана на 0,6 h-1, а се мери при подпритисок или надпритисок од 50 Паскали. Ваквиот притисок во објектот соодветствува со притисокот што го создава ветер од 45 километри на час кога би дувал истовремено во сите фасади на објектот. Топлата санитарна вода не е еден од

елементите што ја сочинуваат пасивната куќа, но дефинитивно таа е многу важен фактор при постигнувањето на бараниот стандард. Кога имате објект со толку мали потреби од енергија за греење и ладење, топлата санитарна вода станува доминантен потрошувач на енергија. Токму заради тоа, кај пасивните куќи најчесто се користат соларните панели како еден од познатите

алтернативни извори на енергија. Ние во фирмата располагаме и со други т.н. мини куќни системи за искористување на енергијата од ветрот, земјата, подземната вода, па дури и од отпадната фекална вода.

Има ли недостатоци овој објект?

 Насекаде каде што може нешто да се прочита за овие објекти, мислењата 

3

26 јули 2013 ПОРТА

31

интервју се исклучително позитивни. Нормално, доколку сè е изведено според стандардите и прописите. Можеби единствен недостаток е што сите кои работат на изградба на вакви објекти треба да се добро обучени и истренирани. Инженерите треба да имаат широки мултидисциплинарни познавања, додека работниците треба исклучително прецизно да ги изведуваат работите. Бидејќи најголемата тајна кај пасивните објекти е токму во проектирањето и изведбата на деталите. Ова подразбира дополнителни школувања и обуки на сите учесници во процесот, што автоматски значи и дополнителни трошоци за компаниите. Но, со жалење може да заклучам дека овој т.н. недостаток важи исклучиво за балкански простори, бидејќи во напредните земји квалитетот на изведба е на исклучително високо ниво, а високата енергетска ефикасност е наметната со прописите за градење.

помали. Нашите животни навики се дополнителен мотив да се инвестира во ваков тип на објекти. Имено, рокот на економска исплатливост на еден пасивен објект се движи помеѓу три и седум години, мерено според цените на енергенсите во ЕУ. Кај нас тоа е нешто подолг рок, но сигурен сум дека многу набрзо ќе го достигне европскиот просек. Додека во развиените земји просечниот период на живеење на иста локација и во ист објект е околу шест години, кај нас тој период изнесува 15 и повеќе години. Често се случува и по две генерации да живеат во истиот објект. Животниот век на материјалите и системите во пасивната куќа се проценуваат на 90 години, со една сосема мала инвестиција за освежување на системот за вентилација. Тоа би требало позитивно да влијае на побарувачката на вакви објекти кај нас.

Постои ли во Македонија интерес за изградба на пасивни објекти?

Дали материјалите што се употребуваат за изградба на пасивен објект поседуваат некои посебни карактеристики?

 Вака на прв поглед, изгледа дека денес интересот е огромен, но времето ќе покаже. Со оглед на фактот што во следните неколку години цените на енергенсите ќе растат, очекуваме и пораст на интересот за овој тип на објекти. Во моментов сè уште имаме прифатлива цена за енергенсите, но експертите предвидуваат дека цените ќе се изедначат со оние во ЕУ. Тогаш секој инвестотор при економската пресметка предвид ќе ја зема идната вредност на инвестицијата, а не моменталната како што е сега. Трошоците за греење и ладење кај пасивната куќа се и за 30 пати помали од оние кај објектите што се градат кај нас. Дополнително на ова, се очекува дека и нашите институции ќе донесат и ќе применуваат регулатива со која ќе се подигне нивото на енергетската ефикасност кај градежните објекти, а со тоа разликата во инвестиција до пасивен објект ќе стане сосема мала. А потребите за енергија и понатаму ќе бидат за 10 до 15 пати

Со оглед на фактот што во следните неколку години цените на енергенсите ќе растат, очекуваме и пораст на интересот за овој тип на објекти 32

3

ПОРТА

26 јули 2013

 Дел од материјалите се сосема стандардни, но дел се многу специфични и со извонредно висок квалитет. Некои од материјалите и опремата досега не се видени на нашите простори, но сепак поголемиот дел се веќе познати за оние што работат во градежниот сектор. За изолационите материјали е важно да имаат што помала топлопроводливост и што поголем топлински капацитет, за стаклата е важно покрај добрите изолациони својства да имаат и висок степен на пропустливост на сончевата светлина, а за влезната врата да ги задоволува највисоките стандарди означени како Extreme. Има две работи кои се заеднички за сите материјали и опрема кои се употребуваат при изградбата на пасивна куќа, а тоа се константноста на квалитетот со години и можноста за рециклирање. Во светот постојат неколку готови монтажни и полумонтажни системи за пасивни куќи, кои во голема мерка го олеснуваат градењето, но интересно е што ниту еден од нив не е предвиден за нашето сеизмичко подрачје. Ние веќе година и пол дена работиме на еден таков систем и се надеваме дека во догледно време ќе го сертифицираме во Интитутот за пасивни куќи во Дармштат.

Какви треба да бидат прозорците, вратите и кровната конструкција, за да ги исполнат стандардите за пасивен објект?  Обвивката или т.н. топлинска обвивка е составена од фасадни ѕидови, кров,

подна плоча, прозорци, врати и топлински мостови. Преносот на топлина низ сите овие елементи е строго ограничен со прописите за пасивни куќи, а тие вредности се веќе добро познати на поголемиот дел од градежниците и оние што работат во градежната индустрија. U-вредноста на ѕидовите, кровот и подната плоча не смее да надмине 0,15 W/(m2K), додека U-вредноста на монтираните прозорци и врати не смее да надмине 0,85 W/ (m2K). Топлинските мостови кај пасивната куќа се целосно елиминирани, како кај конструктивните елементи, така и при монтажата на прозорците и вратите. Прозорците се многу важен елемент, а посебно застаклувањето. Покрај потребната изолирачка способност, од стаклата се бара да имаат и висок коефициент на соларна пропустливост или истиот да е поголем од 50 отсто. Со тоа се овозможува во зимскиот период, преку прозорците да се добијат дури 30 отсто од потребната топлинска енергија. Но исто така треба да се преземат разни мерки за засенчување на застаклените површини во летниот период за да се избегне прегревањето на објектот, но за тоа одлично погодува различниот агол под кој паѓаат сончевите зраци во лето и во зима. Надворешно и на прв поглед, речиси е невозможно да се препознае дали еден објект е пасивна куќа, но со сигурност може да се препознае објект кој не ги задоволува потребните услови.

Дали може да се каже дека на некој начин концептот на пасивна куќа е еден вид свртување кон градителските традиции од минатото, кога пред многу

интервју векови луѓето во старите цивилизации многу добро знаеле како да направат силни самоодржливи објекти?

 Дефинитивно да. Пасивната куќа ги користи основните постулати на природата, врз кои се темелеле и знаењата на старите градители: што помала изложена површина кон надворешноста и добра изолација со изложеност на сончевите зраци во зима и сосема спротивно во летните периоди. Иако пасивната куќа ваква каква што денес ја познаваме датира од 1991 година, всушност првата пасивна куќа е направена цел еден век порано. И не била куќа, туку брод изграден во 1983 година за потребите на една истражувачка мисија на Арктикот, која ја предводел Fridtiof Nansen, кој бил и конструктор на бродот. Ѕидовите биле изработени од филц со катран, подлога од плута, дебел слој од филц, слој за херметизирање од линолеум и внатрешен завршен слој од дрвени плочи. Таваните биле со дебелина од околу 40 сантиметри, а на таванот имало само еден прозорец изработен од три слоја на стакло. Во внатрешноста за цело време на мисијата температура била константни 18 Целзиусови степени, при надворешни од -22 до 22 Целзиусови степени. Печката се покажала како непотребна, бидејќи просторот се затоплувал само од

газиената ламба. Нансен во својата книга за истражувањето, покажува огромна зачуденост и воодушевување од бродот. Занемарувајќи ги овие вековни постулати, сега човештвото е пред голем испит како да се избори за опстанок на планетата. Бидејќи околу 40 отсто од потрошувачката на енергија во светот отпаѓа на непроизводствените објекти, доколку се започне со нивно адаптирање во високо енергетско-ефикасни или пасивни објекти, потрошувачката на енергија на светско ниво би се намалила во голема мерка. А со тоа и емисијата на CO2. Како за илустрација, според статистичките податоци од 2002 година, во Македонија имало 700.000 живеалишта и доколку само 10 отсто од нив би се адаптирале во пасивни, емисијата на CO2 би се намалила за 400.000 тони годишно. Нормално, намалениот увоз на електрична енергија би донел и дополнителен финансиски ефект за економијата.

Со оглед на тоа што во европските држави многу одамна има пасивни куќи и нивната изградба одлично функционира, кој е следниот тренд на ова поле што Европа веќе го применува?  Веќе подолго време се работи на т.н.

Zero House или објект без потреба од

дополнителна топлина. Направени се и неколку прототипи во развиените земји уште пред десетина години и функционираат без никаков проблем, но заради високата цена на чинење сè уште нема комерцијална употреба. Во умерените климатски зони, во последно време многу се вложува во развој на објекти кои според изолационите елементи се многу блиску до пасивните, во кои се применуваат разни системи на крос вентилација, со природно струење на воздухот со отворање на прозорци, или со оставање на отвори низ кои природно струи воздухот. Но овие системи не се применливи во климатски зони во кои има големи дневни или годишни температурни разлики. Во секој случај, имајќи го предвид брзиот развој на индустријата за градежни материјали и сè поголемата комерцијализација на вселенска технологија за потребите на останатите индустрии, вклучувајќи ја и градежната, очекувам брз и драстичен напредок во овој сегмент. Цврсто сме решени и понатаму да го следиме и применуваме сè она што е најново во светот. Сакаме да дадеме силен придонес кон подобрувањето на условите за живот во објектите во Македонија и да го подигнеме нивото на она што значи комфорно живеење со минимални трошоци. 

ПАРКИНГ СИСТЕМИ адреса: ул. Никола Карев бр. 20, 1000 Скопје, п. фах: 356 тел./факс: +389 2 2465 467 e-mail: izgradba@gmail.com www.parkingsistemi.com.mk www.facebook.com/izgradba 26 јули 2013 ПОРТА

3

33

градежништво

План за управување со отпад од експлоатација на минерaлни суровини

Олгица Мицевска,

м-р по менаџмент за животна средина, ГЕИНГ Кребс унд Кифер Интернешнл и др. ДОО - Скопје

Љубомир Петковски,

дипл.инж. по заштита на животна средина, ГЕИНГ Кребс унд Кифер Интернешнл и др. ДОО - Скопје

Рудник за мермер Сивец

Р

епублика Македонија, поради потребата од остварување на целите и приоритетите во делот на управување со отпадот, што произлегуваат од усвоените стратешки и плански документи, цели кон воведување на одржлив систем за управување со отпад. Еден од главните видови на отпад кој се продуцира во нашата држава е отпадот од експлоатација на минерални суровини, за кој во моментот не постои имплементиран систем на третман, ниту депонии кои ги задоволуваат стандардите за негово складирање. Количината на продуциран отпад од истражувања, експлоатација, физички и хемиски третман на минерални суровини изнесува 17.246.000 т/год. Согласно барањата на Законот за минерални суровини (Сл. весник на РМ бр. 136/2012), еден од

34

3

ПОРТА

26 јули 2013

условите за добивање на концесија за експлоатација на минерални суровини е и изработка на План за управување со отпад од минерални суровини. Предмет на анализа во овој план е: - видот и количините на отпад што ќе се генерираат при процесот на експлоатација на минералната суровина; - влијанието на продуцираниот отпад врз основните медиуми и области на животната средина; - предлог мерки за соодветно управување со генерираниот отпад на локацијата каде што е предвидена експлоатацијата на минералната суровина. Целта на Планот за управување со отпад е да се воспостави еден интегриран концепт на управување со генерираниот отпад од процесот на експлоатација и да се

ПК Брод Гнеотино

градежништво

Внатрешно складиште за отпад од ископ на минерална суровина

Технологија на експлоатација на минерални суровини

намалат сите потенцијални негативни влијанија врз животната средина. Генерираниот отпад од технологијата на експлоатација на минерални суровини ги манифестира следните влијанија врз животната средина: - влијание врз пејзажот од пренамена на просторот – зафаќање на земјиште за привремено складирање на отпадот или формирање на т.н. складиште за отпадот што се создава при експлоатација на минерална суровина; - фугитивна емисија на прашина, разнесување на лесниот (со релативно мала тежина) материјал со ветер; - влијанија врз почва; - потенцијално влијание врз подземни води, доколку се појават при процесот на експлоатација; - појава на бучава зависно од употребената технологија на експлоатација; При управувањето со овој вид на отпад треба да се примени еден т.н. хиерархиски пристап (примена на адекватна технологија, повторна употреба, рециклирање), при кој последна опција ќе биде безбедно складирање на неупотребливите фракции на отпадот на т.н. привремени складишта за отпад, кои треба да се рекултивираат по завршување на периодот на експлоатација. Адекватниот пристап при управувањето со отпадот што се генерира од процесот на експлоатација на минерални суровини со примена на основните постулати –начелата на одржлив развој, интегрираност, превенција и претпазливост, ќе овозможи пред сè заштита на животната средина, животот и здравјето на луѓето, економски придобивки и социјален напредок.

3

26 јули 2013 ПОРТА

35

интервју

Студио „Dekleva Gregorič Arhitekti“, Љубљана, Словенија

Навистина е добро да си архитект Словенечкиот архитект Аљоша Деклева беше еден од предавачите на најважниот настан од светот на дизајнот во регионот - Belgrade Design Week 2013. Покрај презентацијата што ја одржа, гостинот од Словенија за нашето списание раскажа зошто словенечките архитекти имаат многу силна врска со Лондон, по што се одликува словенечката архитектура, зошто архитектурата е социјална наука, и која книга влијаела на него додека бил студент. м-р Ѓорѓе Јокиќ, дипл.инж.арх. (СРБИЈА)

Можете ли за почеток да ни кажете нешто повеќе за Вашето архитектонско студио?

 Студиото го основавме пред десет години кога Тина и јас се вративме од Лондон каде ги завршивме мастер студиите, после студирањето архитектура во Љубљана. Почнавме да работиме заедно од самиот почеток. Нашата амбиција е да бидеме мало и флексибилно архитектонско студио, затоа што од наша перцепција тоа дава квалитет.

Го споменавте Лондон, многу словенечки архитекти на некој начин се поврзани со Лондон, особено преку студии, откаде тоа?

36

3

ПОРТА

26 јули 2013

 Кога бевме во Лондон беше актуелен „словенечкиот феномен“ кој ги интригираше Англичаните, беа пет Кинези и двајца Словенци на година, а разликата за замјите е очигледна, зарем не? Кога ние студиравме ги немаше сите тие размени на студенти како што е програмата Ерасмус, така што постоеше потреба да се оди надвор и да се видат други перспективи, да се види што работат другите, па заради тоа нашата генерација беше многу поамбициозна да оди надвор од границите на својата земја. Покрај тоа, Љубљана е многу мала, па кога си млад ти се чини дека со задоволство

би живеел некаде на друго место, во некој град кој може да ти пружи многу повеќе отколку твојата мала Љубљана. Третата работа, Министерството за култура во тоа време финансираше со стипендии студенти кои заминуваа на мастер студии. Јас и Тина имавме стипедија од Министерството и од Британскиот совет.

На што работите моментално?

 Моментално работиме една индивидуална куќа која се гради, една која е при крај со проектирање и една куќа која само што почнавме да ја создаваме.

интервју

Ksevt - „Културниот центар на Европски вселенски технологии“

Индивидуалните куќи на некој начин се основа за експериментирање, кои веднаш даваат повратна информација. Многу работиме и на нови конкурси како и на големи проекти, кои исто така ги добивме на конкурсите пред некои пет години, на пример Универзитетскиот кампус Приморска и Универзитетот во Изола.

разлика, освен техничките разлики, но „мала Словенија“ е интересна зашто во еден момент ти се чини дека веќе сè познаваш, а во другиот момент тоа ти изгледа како еден „затворен систем“ каде веќе ретко нешто позитивно ќе те изненади.

Каква е архитектонската состојба во Словенија, како изгледа да се работи архитектура во Словенија?

 Едноставно, со еден збор, ние велиме дека работиме комбинација на "research and respond" (истражување и одговор). На почетокот на секој проект правиме истражување на повеќе нивоа и потоа

 Јас мислам дека тоа е исто како и на другите места, не гледам некоја битна

Како би го дефинирале пристапот кон архитектурата?

даваме одговори на она што сме го научиле и она што го гледаме. Исто така многу ни е важен „социјалниот аспект“ затоа што имаме амбиција архитектурата да ја наречеме социјална наука, бидејќи корисниците се многу битни, архитектурата без корисници не постои. Следната битна работа е да работиме со специфични материјални карактеристики, на самиот почеток од процесот на проектирање ги дефинираме материјалите, додека идеите се свежи, сакаме изградената куќа да има некоја патина, тој пристап кон материјалите ни е многу битен. 

3

26 јули 2013 ПОРТА

37

интервју Што е архитектура?

 Архитектурата е многу комплексна работа, може да биде социјална наука но исто така и правење на преубави објекти со празно влијание. Јас скоро завршив една работилница со студентите на унивезитетот во Трст, и уште на почетокот на младите студенти по архитектура им направив дефиниција за архитектура - дека тоа е однос помеѓу просторот, корисникот и материјалите.

Каква е позицијата на архитектите во општеството, во Словенија?

 Никогаш не сум гледал на ова што го

работам каков статус ќе има во општеството, не ни беше тоа важно, треба да работиш она што сакаш да го работиш, со тоа оди и одговорот на ова прашање. Навистина е добро да си архитект кога тоа те интересира, кога се забавуваш додека го работиш тоа и сакаш да го работиш тоа. Ако како архитект влезеш во некоја насока која треба да ја направиш секој ден, некоја квота, тогаш тоа веќе не е архитектура. За време на работилницата во Италија, зборувавме за тоа дека таму нема млади клиенти бидејќи сите што имаат финансиска можност нешто да направат се постари луѓе. Во Словенија, заради таа некоја транзиција, финансиска

XXS house

38

3

ПОРТА

26 јули 2013

и политичка, можноста некои луѓе да направат нешто е некако распоредена исто и на млади луѓе, така што тие можат да се идентификуваат и ангажираат со младите архитекти. Во тој поглед архитектурата е популарна во Словенија. Сакам да мислам дека ја поминавме фазата кога автомобилот беше статусен симбол, има и примери кога во примарниот фокус е некоја куќа или стан. Можеби не статусен симбол во таа погрдна смила, туку напротив, луѓето тоа го почитуваат.

Кои беа Вашите архитектонски примери за време на студиите?

интервју  Ние никогаш немавме примери на архитекти, и овој систем "stararchitect" е нешто што не сум сигурен дека функционира. Секогаш имавме некои примери и референци како изградени куќи или литература. Еден од тие примери беше Јоже Плечник и словенечката архитектура од шеесеттите и седумдесеттите години. Можеби Плечник изгледа чудно, но можеше многу да се научи. Кога бевме студенти интересен беше и Рем Колхас, кој не искажуваше некој „стил“, туку проектите на ОМА беа одраз на некоја мисла и интелегенција. Многу интересна ни беше книгата "Community and Privacy"

од Шермаев и Александер. Во таа книга се наоѓа идејата дека архитектурата е социјална наука, и во 1963 година кога ја напишале книгата, користеле компјутери за да пресметаат нешто, тоа бил почетокот на параметричното проектирање.

Кога сфаќате дека ќе станете архитект, може ли тоа да се дефинира?

 Никогаш не сум размислувал за ова, но очигледно дека постои некоја транзиција од неархитект во архитект, некој може да има 65 години и да биде далеку од архитект, а некој како Џузепе Терањи, кој најдобрите куќи ги направил кога имал

само 22 години, во Комо и Милано. Добро, во тоа време современата архитектура имала поддршка од тогашната држава. Но, од друга страна во Трст е изградена зградата на Квестура, која е направена пред римскиот амфитеатар, една ужасна зграда, а работена е во тој ист дух на модернистичката идеја на новата држава.

Кој би можел да биде советот за младите архитекти?

 Сигурно, советот дека треба да се работи многу, ако не се работи тогаш нема прогрес, да се учи преку работата, ако не работите тогаш и не учите. 

Housing Perovo

Clifftop house maui

3

26 јули 2013 ПОРТА

39

рубрика

DVORNIK

Лична заштитна опрема од 1990 8 Mарт, бр. 2, 1000 Скопје Тел.: +389 2 3110 624 +389 2 3110 901 info@dvornik.com.mk Факс: +389 2 3110 546 www.dvornik.com.mk

40

3

ПОРТА

26 јули 2013

www.liting.mk Архитектонска подготовка и изведба Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА; +389 2 3114 360 Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака;

Летна школа по архитектура на Факултетот за архитектура и дизајн при Американ колеџ

архитектура

Архитектурата како перформанс и пулсирање на креативен Охрид Под мотото „Креативен Охрид - сега“, студентите на Факултетот за архитектура и дизајн при Американ колеџ од Скопје осмислуваа одредени точки во градот на еден специфичен начин Ивана Групче, дипл. инж. арх. фото: Владимир Георгиев

Н

а почетокот од јули, Охрид дишеше во ритамот на архитектурата. За прв пат, после долга пауза, овој наш туристички бисер ја имаше таа чест да биде домаќин на првата Летна школа по архитектура, организирана од Факултетот за архитектура и дизајн при Американ колеџ - Скопје, а под закрила на Охридско лето, општина Охрид и НУ Завод и Музеј - Охрид. По дефиниција на креативните индустрии, под широкиот дијапазон на мотото „Креативен Охрид-сега“, таа вброи 30 учесници, многу професори, ментори со еминентни имиња, асистенти и предавачи, кои помогнаа сите програмски содржини да течат беспрекорно, како студентите и учесниците би нашле најсоодветно решение за можните сценарија на проблематиките што се обработуваа. Креативниот Охрид овој пат беше зафатен на три локации на кои се истражуваше и работеше, со една поширока тематска одредница - „Архитектурата како перформанс“, за која раководителот на оваа школа, проф. д-р Кокан Грчев објасни: „Под мотото што претставуваше тематска преокупација на оваа школа, стартувавме со насловот ’Креативен Охрид - сега‘, чиј контекст нуди можности за развивање на пошироки тематски рамки

произлезени од желбата да се реанимира креативниот потенцијал во функција на севкупната културна ревитализација на Охрид, применувајќи методологија која низ дизајнот и урбанизмот како креативни индустрии, вклучувајќи и мултимедија, ќе овозможи осмислување на одредени точки во градот на еден специфичен начин. Насловот ’Архитектурата како перформанс‘, пак, произлезе од перцепцијата на културните збиднувања и културното наследство, која е изменета во однос на претходните децении. Имајќи предвид дека секоја активност, која се презема во одреден простор за да се нагласи неговото својство, станува перформативно дејство, кое укажува на местото, на локацијата, па и на пошироката локација, можеме слободно да кажеме дека секое такво проектирано дејство, треба да се сложува, да го реанимира тој простор, да изведе флуидност, концентрација на нови интереси поттикнати од квалитетите претходно согледани на локацијата. Самиот чин на присуство на тие места и сите активности преземени таму: работата на студентите, постојаното фотографирање, цртање, скицирање, снимањето на кратки мултимедијални клипови и содржини, предизвикаа интерес кај граѓаните: што прават, зошто прават, кому тоа му треба,

и на тој начин иницираа перформанс со кој отпочна подигнувањето на свеста за значењето на тоа место, што е едно од главните начела на заштитата“. Летната школа и работилница се одржуваше седум дена со учество на 30 студенти кои беа поделени во три групи со три подгрупи, распоредени на три исклучително интересни локации низ Охрид, за чиј избор професорот Грчев истакна: „Локациите не се избрани случајно. Просторот не е непознат, точно знаеме кој дел од градот заслужува поинакво внимание. Наместо да се фокусираме на она што веќе ни е познато, на големите, монументалните објекти кои веќе добиле некое значење, ние се одредивме на нешто поразлично, сакајќи да ги откриеме идентитетите на малите места, кои во себе носат некаква кондензирана меморија, а кои со текот на времето ја изгубиле својата атрактивност. Ние, лично, бевме убедени дека е добро тоа да се дисперзирани точки во старото јадро, со силен потенцијал за креирање на културен идентитет, а со нивно меѓусебно поврзување да продуцираат движење низ градот кое ќе присили постојано осознавање, откривање и реоткривање на просторот. Избравме три точки, првата, плоштадот кај Чинарот, едно исклучително место, кое заради прекумерна концентрација 

3

26 јули 2013 ПОРТА

41

архитектура

на различни функции, практично го изгубило своето значење на збирно место и станува транзитен центар. Следно, просторот кон некогашното училиште Св. Сава, доста интересна точка заради минувањето на алтернативна улица со неколку сукцесивно поставени платоа кон самото училиште, што има исклучителен потенцијал за развивање на разновидни интервенции. Местото е извонредно, поседува прекрасни визури и позиција и претставува еден мал меандар на едно движење во тоа густо јадро во Охрид, овозможувајќи лесен пристап кон горниот дел на градот, каде патеката нужно ве води кон Античкиот театар, но исто така ве поврзува и со црквата Св. Софија и Долни Сарај. Со тоа, фактички, ја утврдивме и третата точка на дејствување - Долни Сарај, место со митски димензии. Тука се приказните за Сарајот, испреплетени со таинственост со која е обвиткан целиот тој простор, но со забележлив ефект на просторните интервенции кои му го одземаат оној дух и поетичност што местото навистина ги поседува. Сето тоа иницираше размислувања, како посоодветно да се афирмира таквиот простор, да му се даде ново значење, токму преку трите точки на дејствување кои логично го заокружуваат целото движење“. Летните школи по вокација покануваат врвни имиња од фелата на архитектурата, па така на оваа прва година од школата, со своето присуство, знаење и искуство голем придонес дадоа познатите хрватските архитекти Винко Пеназиќ и Крешимир Рогина, како ментори и одлични познавачи на методолошките и практичните организациски вештини во водење на 42

3

ПОРТА

26 јули 2013

интернационални летни школи во Хрватска. За нивната посветеност на оваа школа, посведочија крајните успеси од завршната презентација на проектите, но најмногу од сè пленеше нивната отвореност и несебичност во предавање на своите искуства и знаења. За текот на процесот, хрватскиот архитект Винко Пеназиќ за „Порта 3“ ќе каже: „Самата школа беше одлично организирана и целиот процес помина одлично. Студентите, што всушност е и главната цел, многу осознаа, стекнаа многу искуства, работеа интензивно и кондензирано, така што може да се каже дека овие седум дена поминаа како забрзан семестар. Целиот тој работен процес од ваков ранг, се движeше од почетните, воведни предавања, теоретските разглобувања на зададената тема ’Архитектурата како перформанс‘, преку анализа на трите комплексни локации, препознавање на скриените елементи и нивните потенцијали до конечните проектни решенија. Јас сум многу задоволен од нивната работа, мислам дека понудија одлични решенија кои би можеле и практично да се искористат кон подобрување на квалитетите на животот во градот. Идејата на работилницата беше да се оди до крајни граници, да се истражува, да се усвојат нови методи на работа кои ќе поттикнат различни проекти, различни идеи и мисли за просторот, а воедно и различни пристапи кон избистрување на одредена ситуација. Овие проекти не целеа кон реализација, но апсолутно претставуваат една фантастична низа од анализи и испитувања на можните сценарија, како една локација би се подобрила во корист на граѓаните“. Неговиот колега, хрватскиот архитект

Крешимир Рогина за „Порта 3“, исто така, ги изнесе своите впечатоци: „Јас сум многу задоволен од резултатот што е постигнат на оваа летна школа, со оглед што е прв пат, и би истакнал дека за сите нас ова е новост, бидејќи колку и да го знаеме Охрид, поинаку човек гледа на просторот кога живее тука, поинаку гледаме ние како архитекти, но ете, кога се работи на конкретна тема, сосем сигурно гледаме низ призмата на таа тема. За мене од исклучително значење е сознанието, кое го стекнав низ изминатиот период во мојот работен стаж, дека најдобрите согледувања на архитектонските идеи се токму на овие летни работилници, каде за многу кратко време, на еден концентриран начин, низ теоретски увид и практичен труд, се применуваат теми со универзален карактер, врзани за одредено место. За мене, најважен беше тој аналитички дел, па затоа инсистирав преку таа моќна лупа на анализата да се набљудува просторот. По самата реализација, студентите прифатија дека архитектурата е еден континуиран процес на истражување и стигнување до резултатот, никако давање на готови одговори“. Програмскиот дел беше збогатен со низа предавања кои им овозможија на учесниците длабоко проникнување во материјата. Едно интересно запознавање со фотографијата како медиум за подобро согледување на архитектурата одржа менторот по фотографија, Румен Ќамилов, под наслов „Гледање архитектура - приказна од место“. Тој ја истакна инспирацијата за овој наслов, нагласувајќи: „’Гледање архитектура‘ имаше цел да биде едно необично предавање како увид во тоа како архитектурата може да се гледа. Овој наслов излезе од еден убав проект на Борис Чипан за Долни Сарај и една историска фотографија снимена од Студенчица кон Охрид, каде точно можат да

архитектура се видат тие древни контури на стариот Сарај, за кој е врзана една интересна приказна за Џеладин-бег и робинката Ташула. Всушност, целата таа сторија требаше да им помогне на архитектите да научат да гледаат нешто друго во фотографиите и да бараат приказна во секоја фотографија. Со студентите имавме сериозен пристап кон локациите, ги истражувавме и фотографиравме, сè со цел да направат подобри архитектонски концепти, бидејќи фотографијата е многу важна за архитектурата“. Владимир Георгиев, како претставник на студентите и документатор на настанот, под менторство на Румен Ќамилов, ги пренесе импресиите и видувањата од агол на учесник: „Како студент, лично, со мојот проект сум инволвиран на еден поинаков начин во архитектурата, истражувајќи еден друг елемент - визуелниот, преку фотографијата како медиум. Од разговорите со другите мои колеги, заклучокот е еден, се дружевме, учевме, дискутиравме и се збогативме со сознанија, пред сè од соработката со архитектите од Хрватска, што предизвика кај сите нас да се чувствуваме како многу подобри архитекти“. Во склоп на програмата се одржа и посета на ателјето за филигран на Марта Пејовска, дипломиран инженер архитект од Охрид, каде на необична локација, во дворот на нејзината куќа, во опуштена атмосфера го одржа своето предавање „Дизајнот како архитектура, занаетот како алатка“. Таа ни раскажа: „Моето предавање повеќе беше замислено како разговор односно запознавање со мене како млад архитект кој се занимава со нешто друго, манифестирајќи ја својата архитектура преку дизајн и изработка на филигран. Не случајно предавањето беше кај мене во двор, само поради тоа да се види и почувствува еден поинаков Предавање на хрватскиот архитект Винко Пенезиќ

контекст, односно целата таа атмосфера во која јас работам и творам“. Програмата ја збогатија и музичките настани предвидени во делот за дружење и забава, каде млади музички уметници ги покажаа своите способности, а истовремено професорите имаа можност да ја тестираат акустиката на сцената на Долни Сарај, како еден вид на акустичен експеримент. После сите напори, нервози, дружби, солзи и смеа, кои одат пропратно со проектите, пристигна и седмиот, последниот ден, денот за презентација на крајните трудови на учесниците. Возбудата растеше како што се приближуваше часот за презентација во Галеријата при Куќата на Уранија, завршната точка на свечената изложба на проектите и макетите. По деталните изложувања на учесниците, професорите и менторите можеа да здивнат задоволни, а студентите побогати за едно големо искуство. Затворањето на првата Летна школа во организација на Факултетот за дизајн и архитектура при Американ колеџ - Скопје, беше окончано со свечен чин на доделување на благодарници до сите инволвирани фактори со чија добра волја и поддршка се реализира целиот настан и секако до самите учесници, како една мотивација и награда за целокупниот труд. Организаторите најавија публикација на сите презентирани трудови по завршетокот на Летната школа, ветувајќи уште подобра средба за следната година. На крај, искусниот архитект, проф. д-р Мартин Гулевски, ни откри еден интересен историјат за првите сесии на Летната школа по архитектура на тогаш единствениот, државниот Архитектонски факултет, во далечните 70-ти години токму во Охрид

која, за жал, после три одржани сесии, од материјални причини и недостаток на локална и институционална поддршка, ја прекинува својата работа за да по подолга пауза се обнови во 90-тите години одржувајќи се во континуитет секоја година, традиционално во прекрасниот Св. Јоаким Осоговски кај Крива Паланка. Тој ја изрази својата радост за постоењето на две паралелни летни школи, кои треба да се надополнуваат една со друга, старата, во организација на Архитектонскиот факултет при УКИМ, и оваа, новата, на Факултетот за дизајн и архитектура при Американ колеџ, притоа сумирајќи заклучок од потребата за нивно одржување: „Во принцип, секоја архитектонска школа која претендира кон сериозност и зрелост, треба да одржува летни школи, односно да има некоја активност по завршувањето на редовната семестрална настава, каде што ќе може на порелаксиран начин да се презентира нивната дејност. Го избравме Охрид како град идеален за вакви почетоци, инспиративен за студентите со неговите убавини и интересните локации. Бенефитот за сите студенти и учесници е бесценет. Задачата на летната школа не е да претендира кон реализација, туку да се одберат најдобрите решенија од сето тоа архитектонско анкетирање, од повеќето варијанти кои ги изработија студентите за конкретното место, што би оделе кон натамошно разработување. Ова е само материјал кој треба да поттикне разговор, што треба да се направи и дали воопшто ни треба да го направиме тоа. Архитектурата тешко се поправа, затоа треба многу да внимаваме какви интервенции правиме во просторот“. 

3

26 јули 2013 ПОРТА

43

архитектура

Два века од раѓањето на Андреја Дамјанов

Еден од најголемите Иако немал академско образование, Дамјанов успеал да се покаже како еден од најголемите градители на Балканот во 19 век, оставајќи зад себе голем творечки опус во кој влегуваат црквите: „Св. Пантелејмон“ во Велес, „Св. Јоким Осоговски“ кај Крива Паланка, „Св. Илија“ во Печењевац, „Св. Ѓорги“ во Смедерево, соборната црква во Ниш, соборната црква во Сарaево и многу други Кате АНТЕВСКА, историчарка на уметност фото: Ангел Ситновски

Внатрешноста на црквата „Св. Пантелејмон“ во Велес

П

ознат по објектите што денес претстатвуваат бисер на сакралната архитектура од 19 век, Андреја Дамјанов и денес предизвикува восхит кај почитувачите на неговото дело. Годинава се одбележаа двеста години од неговото раѓање, од раѓањето на човекот кој изгради повеќе од четириесет сакрални и профани објекти ширум Балканот и стана едно од клучните градителски имиња во тоа време. Дамјанов потекнува од познатото мијачко семејство Рензови-Дамјанови, од кое се раѓаат познати резбари, архитекти,

44

3

ПОРТА

26 јули 2013

градители и зографи. Меѓу нив најистакнат е токму Андреја. Градителскиот занает го учел во тајфата на дедото Јанкула и таткото Дамјан и на свои 22 години бил назначен да раководи со градењето на црквата „Св. Богородица“ во Скопје, која всушност ќе биде прва во низата објекти на кои ќе работи. Дамјанов работел во Македонија, но и надвор од неа. Зрелата фаза од неговото творештвото е главно врзана за Србија и Босна и Херцеговина. Во науката е познато дека Дамјанов имал важна улога во создавањето на специфичниот стил во архитектурата во Србија. Работата на

различните географски простори, пак, придонела Дамјанов да биде во тек со тогашните современи архитектонски движења во западна и централна Европа. Познавачите на делото на Дамјанов неговата архитектура ја определуваат како симбиоза на византиски и западно или центалнонеобарокни, неоренесансни, неоромански и исламски елементи. На 27 години тој ја изградил црквата „Св. Пантелејмон“ во Велес, позната како еден од најграндиозните сакрални споменици на Балканот. Андреја е препознатлив по изградбата на трикорабни цркви, карактеристичен тип на сакрални објети во западниот свет,

архитектура

градители на Балканот повеќе отколку во источно-православниот. Во покривните партии, базиликалниот концепт го трансформира во еднокуполен, петкуполен или повеќекуполен, со што создава простор кој е погоден за големите православни црковни служби. Наспроти надворешата едноствна конфигурација, ентериерот на црквите е раскошен и сложен. Новиот елемент кој се појавува во неговите сакрални градби е појавата на два сценографски простори, наместо

единстевниот иконостас пред олатрот. Се работи за раскошните галерии поставени на западната страна од црквата, лачно поврзани столбови кои се преплетуваат, создавајќи тантелеста структура. Светлината од куполите и прозорците што паѓа врз нив прави амбиентот да биде величествен. Во ентериерното уредување заедно со Дамјанов работеле и неговите браќа, зографот Ѓорѓи и резбарот Никола. Иако немал академско образование,

Дамјанов успеал да се покаже како еден од најголемите градители на Балканот во тоа време, оставајќи зад себе голем творечки опус кој опфаќа многу цркви но и профани објекти. Меѓу нив се: „Св. Пантелејмон“ во Велес, „Св. Јован“ во Кратово, „Св. Јоким Осоговски“ кај Крива Паланка „Св. Богородица“ во Ново Село, „Св. Илија“ во Печењевац, „Св. Ѓорги“ во Смедерево, соборната црква во Ниш, соборната црква во Сарaево и многу други.

Да Се иЗГраДи СПОМеНиК На ДаМЈаНОВ ВО ВеЛеС

Со панихида и поклон Асоцијацијата на архитекти на Македонија и општина Велес одбележаа два века од раѓањето на Андреја Дамјанов, еден од најзначајните македонски градители. Чествувањето се одржа во непосредна близина на црквата „Св. Пантелејмон“ во Велес.

- Дамјанов е голем градител на просторот од Балканот и го помниме по тоа што оставил. Затоа е потребно да се воведе награда за балканско архитектонско дело оти тој градел низ целиот Балкан, но и да се изгради споменик во Велес, каде што тој се упокоил. Така ќе го одбележиме човекот кој е најмаркантна фигура на своето време - рече архитектот Трајко Димитров. Гробот на Дамјанов се наоѓа на гробиштата од црквата „Св. Пантелејмон“ во Велес.

3

26 јули 2013 ПОРТА

45

архитектура

Хостел "La Buena Vida", Мексико Сити

Атрактивна алтернатива

Х

остелот „Добар живот“ (La Buena Vida) е лоциран во La Condesa, популарна област во Мексико Сити. Проектиран е од архитектите на ARCO (Arquitectura Contemporanea). Поставеноста на хостелот во овој дел од градот го прават совршено место за секој патник, кој е во потрага по прифатливо место за престој во возбудливиот мексикански главен град. Станбениот развиток во La Condesa започнал уште во раните години на 46

3

ПОРТА

26 јули 2013

минатиот век. Во дeнешно време, интересот на жителите и посетителите на Мексико Сити повторно е свртен кон овој дел од градот, заради добрата поставеност и големиот економски раст на оваа област. Земајќи го сето ова предвид, како и интересот на туристите и посетителите, инвеститорите решиле да изградат хостел на улицата Mazatlan. Целата населба има хомоген архитектонски стил и намерата на архитектите била нивниот објект да се издвои со примена на вентилирана фасада, која ќе ја намали бучавата од

улицата и ќе ја подобри топлинската заштита. Фасадата е изведена со бои и текстури кои го прават хостелот видлив од која и да е точка на улицата, со запазување на правилата и прописите, како и со почитување на изгледот и пропорциите на соседните згради. Атрактивните геометриски форми на фасадата се смела комбинација на различни нијанси на магента, која е позната и како „мексиканско розова“, која нè воведува во архитектонската алегорија и која евоцира спомени на

архитектура

за урбан патник

мексиканскиот стил на обвивки на бонбони, а е надополнет и со смиреноста и топлината на решетките изработени од еден вид на локално дрво. Хостелот е атрактивна алтернатива за современиот урбан патник и ги повикува посетителите да ги пополнат празните места во просторот, кој дефинитивно не наликува на ниеден хостел што пред тоа го посетиле! Во фоајето се наоѓа рецепцијата и од него се оди кон горните нивоа каде што се наоѓаат сервисните услуги; од собата со машини за перење, кујната и

трпезаријата, дневната соба со интернетзона, терасата со место за сончање до собите за спиење. Во осум заеднички соби сместени се вкупно 48 кревети, кои се направени како двокатни. Капацитетот на собите е четири до осум легла. Секоја соба има сопствена бања, а секој кревет има свое шкафче, кое овозможува приватност на гостите и безбедност за нивните лични работи за време на престојот. Бојата е многу важен елемент во обликувањето на целиот проект, особено за ентериерот во кој е ставена палета

Ангел Ситновски, дипл.инж.арх.

од пет различни бои. Акцентот на боите, заедно, и на ѕидовите и на мебелот, бил комбиниран со големи мурали, со модели кои го продолжуваат концептот на традиционалните мексикански мурали, како еден од нивните најрепрезентативни елементи во уметноста. Хостелот ”La Buena Vida“ го изненадува посетителот со целосното искуство во комбинирање и создавање на единствена атмосфера, со еден вид предлог на изведен проект, кој е сместен во контекст на трендовското Мексико Сити!

3

26 јули 2013 ПОРТА

47

архитектура

Признание за студентите од СтАрС во Англија

Со „акупунктура“ до

П

роектот на тимот СтАрС (студенти од Архитектонскиот факултет Скопје), освои награда на интернационалниот архитектонски студентски

48

3

ПОРТА

26 јули 2013

конкурс за Истражувачки центар за посетители во Јужен Кедбери, Англија, насловен ”Camelot Research and Visitors Center“, организиран од ”ArchMediumstudent competitions“, Барселона, Шпанија. Тимот на СтАрС го сочинуваат

Александра Шулевска и Методија Ѓорѓиев, студенти на Архитектонскиот факултет во Скопје, при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, а нивен ментор беше Јован Ивановски, асистент на истиот факултет. Од пристигнати 343 трудови од целиот

архитектура

архитектура Под менторство на Јован Ивановски, асистент на Архитектонскиот факултет во Скопје, Александра Шулевска и Методија Ѓорѓиев, студенти на истиот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“,освоија награда на интернационалниот архитектонски студентски конкурс за Истражувачки центар за посетители во Јужен Кедбери, Англија, насловен ”Camelot Research and Visitors Center“.

свет, проектот на СтАрС се најде меѓу првите осум проекти кои беа издвоени од комисијата, како еден од оние што го поставиле критериумот на натпреварот и најдобро одговориле на задачата од повеќе аспекти. Проектот беше награден со еден

од петте доделени "honorable mentions". Зададената локацијата за центарот за посетители е South Cadbury Hill, ридот за кој се верува дека била некогашната позиција на замокот на славниот крал Артур од легендата за Камелот. Комисијата во своето излагање ја нагласи тежината на поставениот предизвик да се работи во контекст без постојна урбана мрежа и со многу богато историско значење. Задачата отвора повеќе прашања, пред сè, за приодот кон локацијата и за начинот на третирање на објектот што треба да се постави на неа. Членовите на СтАрС сметаа дека присуството на ридот South Cadbury Hill, чие име е дел од многу прераскажани приказни, е доволно силно што еден нов објект не би требало да се обидува да се натпреварува со него. Па така, наместо „зграда“, која би ја променила силуетата на раскажуваните легенди, овој проект создава една нова поставка по целата зададена територија, употребувајќи концепт на „акупунктура на местото“, каде преку стимулирање на повеќе точки од површината на локацијата со различни дразби, атмосфери, енергии... би се оформило едно поле, кое постепено ќе ги раскажува приказните. Така, посетителите би поминале низ еден процес на откривање и интеракција со местото. Проектот остава простор за преклопување на природата и изграденото, остава недоискажани мисли, кои предизвикуваат првите интуитивни перцепции да се тие што ќе надвладеат, правејќи ги посетителите дел од самата нарација. Преку додавање на оваа поставка и преку едно засилување на слоевите што ги носи самото место, на трагите што времето би можело да ги остави, преку засилување на вибрациите на територијата и поставувањето на епицентар - објектот,

се формира една сценографија за процесот на раскажување, кое никогаш не би било исто. Проектот, вклучувајќи ја и димензијата на времето, всушност создава една нова археологија на местото. Стручната комисија под раководство на Карл Тарнер, архитект и професор од Англија, како особени квалитети на проектот ги издвојува, пред сè, концептот да се третира целата територија, генерирајќи рационалност во архитектонскиот предлог преку пејзажот, а понатаму и сите вклучени пејзажни елементи кои го прошируваат доживувањето на посетителот надвор од рамките на објектот. Самиот објект се материјализира како серија од рампи, кои се дел од прошетката на посетителот низ целата територија. Според комисијата, се работи за храбро решение со јасна стратегија. Александра Шулевска и Методија Ѓорѓиев

3

26 јули 2013 ПОРТА

49

1963

2013

50 ГОДИНИ ОБНОВА И ИЗГРАДБА НА СКОПЈЕ

Михаил Токарев ИСТОРИСКО-КРИТИЧКИ ПОГЛЕД НА АРХИТЕКТУРАТА (12)

Напори за совладување на кризата Рафаил и Наташа В'лчевски. Палатата Македонија. Основа и изглед

трудови“(!?). Меѓутоа, инвеститорот не го почитува ниту овој проект, така што целата оваа нерегуларна постапка завршува со невкусна јавна полемика. Дефинитивното оформување на овој значаен агол е направен според проектот на Ра­фаил и Наташа В’лчевски, под името Палата Маке­до­ни­ја (1997), со упот­реба на високосјајни материјали, при што во Првата половина од 90-тите години на ХХ век во македонската архи­тек­тура останува запаметена по објавувањето на неколку значајни конкурси, особено на урбанистичко ниво. Иницијативата започнува со конкурсот за повеќенаменски објект на аголот меѓу киното Кул­тура и киното Вардар (1991). Како инвеститор и распишувач се јавува АД Алумина, која со про­гра­­мата налага во новиот објект да биде сместен експрес-ресторан на Мек­до­налдс. Одѕивот на конкурсот е на завидно ниво и со разновидни предлози, но првата награда не е доделена, пред сѐ поради недодефинираната проектна про­грама. Иако првопласираниот труд (втора награда) му припаѓа на Петар Муличкоски, инвеститорот одлучува проектот да го изработи составувачот на програмата, Живко Поповски, ,,со право да користи предлози од подне­сените 50

3

ПОРТА

28 јуни 2013

архитектура го­ле­ма мера се по­­читуваат постојните објекти и пешачки текови. Треба да се наг­ла­си дека Р. В’лчевски поголемиот дел од својата про­фе­сио­нална активност го има пос­ве­те­но на урбанистичкото планирање и проектирање, при што се јавува како член на значајни меѓународни тимови, кои работат врз обновата на Скопје по земјотресот од 1963 година. Во 1993 година се одбележува 30-годишнината од катастрофалниот зем­­­јо­трес, при што се сумираат и резултатите од постземјотресната обнова и изградба. По тој повод се об­ја­ву­ва книгата Скопје- катастрофа, об­нова, искуство (Матица македонска, 1993) на Коле Јор­дановски, своевремено ра­ ководител на Генералната дирекција за обнова и изградба на Скопје. Него­ви­те опсервации за ,,дилемите и грешките во обновата и изградбата“ заслужуваат посебно внимание бидејќи нудат корисни поуки од таа област. Потсетувањето на постземјотресното искуство веројатно придонесува за распи­шу­ва­ње на неколку конкурси од областа на урбанизмот. Обновената иницијатива започнува од строгиот центар на Скопје, со об­јавениот ан­кетен конкурс за урбанистичко-

М. Грчев, В. Коробар и Ј. Сиљаноска. Урбанистичко-архитектонското решение на просторот околу Камениот мост. Аксонометрија

М. Грчев, В. Коробар и Ј. Сиљаноска. Детален урбанистички план за Малиот ринг

архитектонско решение на прос­­­­торот око­лу Камениот мост (1993). Сепак, судејќи од прилозите што ги бара, очигледно е дека распишувачот од овој конкурс очекува многу повеќе. Без доде­лу­вање на првата награда, втората награда им припаѓа на М. Грчев, В. Ко­ро­бар и Ј. Сиљаноска, а трета награда добиваат два тима: А. То­карев со В. Поповиќ и Б. Колев со В. Арсовски, Д. Зафиров и Т. По­пов­ски. Заеднички именител на трите предлози претставува трагањето по изгубениот идентитет на градот околу плоштадите на двата брега на реката Вардар. Првопласираниот труд, за разлика од другите два, со поднесените при­ло­зи излегува надвор од конкурсниот опфат, така што нуди решение за ре­чи­си целиот простор, подоцна познат како Мал ринг. Но, тој исто така нуди и тридимензионално решение за објектите, во кои јасно се препознаваат волу­ме­ните на позначајните објекти исчез­на­ти во земјотресот. Овие познати факти, заедно со многу други непознати, придонесуваат авторите на првопласираниот анкетен конкурсен труд да добијат можност за изработка на Деталниот урбанистички план за Малиот ринг (1997). Оваа нерегу­лар­но­ст во процедурата предизвикува големи полемики и забелешки во струч­ни­те и јавните кругови, така што овој ДУП по долго одол­го­вле­ку­ва­ ње, на еден невообичаен начин е потврден од надлежниот ,,министер на заминување“. 

3

26 јули 2013 ПОРТА

51

архитектура

Илија и Моника Стојчевски. Архитектонскоурбанистичкото решение на комплексот Стара Железничка станица. Макета Б. Колев, В. Арсовски, Т. Поповски. Архитектонскоурбанистичкото решение на комплексот Стара Железничка станица. Макета и перспективен пресек

Решението за реинтеграција на просторот, двата првопласирани трудови оправдано го бараат во вкопувањето на Јужниот булевар, додека третопласи­ра­ ниот труд, само преку негово делумно премостување. За жал, и покрај успешноста на конкурсот, овој значаен потег за Скопје останува неуреден и во идните десетина години.

Нов пристап кон обновата Во 1994 година се одвива конкурсот за урбанистичкоархитектонско ре­­ше­ние на просторот за Републичкиот центар на источниот дел од по­тес­ното градско подрачје на површина од околу 15 ha, сместени меѓу т.н. Мал и Голем ринг на два­та брега од реката Вардар. Од учесниците се бара ,,со своите идеи да соз­да­дат предуслови за брза реализација и за целосно офор­му­ва­­ње на овој

значаен простор“, но проектната програма што им е дос­та­вена не е целосно де­фи­ни­рана. Бараната уникатна содржина придонесува поголемиот број учесници овој простор во поголем степен да го третираат самостојно, без надоврзување на постојната урбана матрица, како и без соодветни сообраќајни врски. Прво­пла­сираниот труд, со освоена втора награда е на ав­то­рите В. Арсовски, Д. За­фи­ров и В. Поповиќ, додека третата награда ја д ­ е­лат три посебни предлози. Општественоекономските услови придонесуваат ниту една од поднесените идеи да не биде операционализирана, така што и овој значаен простор дол­ го време останува неуреден. Кон барањето нов пристап во обновата и изградбата на Скопје, придонесува и архитектонски конкурс за станбено-деловниот ансамбл во Дебар Маало (1996), сместен западно од ансамблот на Архитектонскиот

В. Арсовски, Д. Зафиров и В. Поповиќ. Урбанистичкоархитектонското решение на просторот за Републички центар. Конкурсен труд

Големо внимание на стручната јавност во 1993 година привлекува кон­кур­сот за урбанистичко-архитектонско решение на просторот околу Старата же­­лезничка станица, односно северно и јужно од делумно изградениот Јужен бу­левар. Од учесниците се бара да ја определат новата физиономија на овој де­градиран простор, со цел тој да се реинтегрира во градската структура. Пр­ва­та награда ја добива Благоја Колев со В. Арсовски и Т. Поповски, втората ја до­би­ваат Илија и Моника Стојчевски, а третата ателјето Ајвар.

52

3

ПОРТА

26 јули 2013

Мирослав Грчев и Влатко П. Коробар. Станбено-деловниот ансамбл во Дебар Маало. Аксонометрија од конкурсниот проект

архитектура и Градеж­ни­от факултет. Главната дилема око­лу која се натпреваруваат учесниците е напуштањето или повторното навраќање на пери­ метралниот град­ски блок. Во ситуација кога Дебар Маало има ортогонална улична мрежа и ма­­ли блокови со мали внатрешни дворови, најдобро се пласираат трудовите кои се поблиски до таа концепција. Сепак, оценувачката комисија не е целос­ но задоволна од ниту еден пред­лог, па не доделува ниту прва, ниту втора на­града, туку три трети награди.

Билјана Филиповска. Културниот центар Мала станица. Основа на приземје и основа на кат со театар (од конкурсниот проект 1995)

Љубен Андреев и Љубинка Маленкова. Станбено-деловниот објект Порта Буњаковец

Дека посебно внимание заслужува секој изграден простор кој содржи извесна меморија и има градежна вредност, се потврдува низ при­ме­рот на Културниот центар Мала станица (1995). Со свои предлози за обнова и ревитализација на некогашниот воен магацин, изграден во 20-тите годи­ни на ХХ век, учествуваат четворица архитекти. Согласно со прог­ра­мата, од нив се бара да создадат пригоден простор за две основни намени: културен, со главна намена за театар, и комерцијален со трговски и бизнис центар. Сите понудени решенија се цврсто аргументирани и теориски поткрепени, но во ус­лови на не­дефинирана прог­ра­ма, тие се тешко споредливи. На слободна про­­ценка на учесниците е оставено да одлучат за степенот на архи­тек­тон­ска­та ин­тер­вен­ци­ја, која може да се движи од адаптација, преку дог­радба, па сè до надградба. Архитектонските, па и политичките копја околу овој објект, ќе се кршат и во следните неколку години. Пред средината на последната деценија од ХХ век, како резултат на оп­штествено-еко­ном­ската состојба, во македонската архитектура сè уште вла­­­­дее затишје, во чии рамки пос­те­пено се прави подготовка за бранувањата што ќе се случат во втората половина на де­це­ни­јата. Во рамките на скром­на­та архитектонска продукција, одбележана на изложбата БИМАС VIII (1995), најзабележливо е довршувањето

на неколку значајни објекти, кои во тес­ ната кон­ку­рен­ција ги собираат наградите. И станбената изградба, како и другите области на архитектурата, бе­ле­­жи скромна продукција како во областа на колективното така и во областа на индивидуалното домување. Истражувањето нови можности во оваа нај­ма­сов­на архитектонска продукција сè уште изос­танува. Големиот станбено-деловен ансамбл на аголот на булеварот Партизански одреди и бу­леварот Св. Климент Охридски, кој без никаква логика е наречен Порта Буњаковец (1989-94), покажува една некохерентност како во просторно-волуменските односи така и во ар­хи­тектонскиот израз. Авторите Љубен Андреев и Љубинка Маленкова, веројатно поради несоодветно решените имотно-правни односи, не успе­ваат да направат до­стој­но обли­кување на аголот на овие два значајни булевари во Скопје. Миодраг и Лиљана Митровиќ, со индивидуално-станбе­ни­от об­јект во Де­бар Маало (1993), настојуваат да се приближат до регионалниот архитектонски израз, трансформирајќи но и позајмувајќи одделни еле­менти од тра­ди­ционалната ар­хитек­тура, што претставува една од по­с­тав­ките на пост­модер­ната архи­тек­ту­ра.  Миодраг и Лиљана Митровиќ. Индивидуалниот станбен објект во Дебар Маало

3

26 јули 2013 ПОРТА

53

експерт

ИДНИНАТА НА ОСИГУРУВАЊЕТО ОД ПОПЛАВИ ВО АНГЛИЈА

д-р Владимир Б. Ладински, дипл.инж.арх. (Велика Британија)

П

оплавите се сметаат за најголемиот природен предизвик со кој британскиот остров и неговите жители се соочуваат, а овој ризик е во пораст во изминатиот период. За ваквата состојба укажуваат и податоците од Асоцијацијата на британските осигурители, според кои во текот на 90-тите години на минатиот век се случиле само две големи поплави, во кои обештетувањето исплатено од страна на осигурителните компании било поголемо од 180 милиони евра. За разлика од ова, во првата декада на 21 век се случиле пет поплави, од кои најголемата во 2007 година кога загинале неколку лица, а биле причинети материјални штети во износ од 4,8 милијарди евра, што резултирало во обештетувања од дури 3,6 милијарди евра кои биле исплатени од страна на осигурителните компании. Втората декада од овој век се истакнува со минатогодишната поплава, заради која осигурителните компании во земјата исплатиле околу 713 милиони евра по однос на обештетување.

ДОПОЛНИТЕЛНИ МЕРКИ

Нивото на оштетувања предизвикани од поплави во земјата лесно може да се 54

3

ПОРТА

26 јули 2013

разберат ако се земат предвид податоците за Англија и Велс од Агенцијата за животна средина. Според нив, над пет милиони лица живеат или работат во реони подложни на поплави, додека околу 5,5 милиони или 17 проценти од сите станбени единици се изложени на ризикот од поплави. Притоа 2,4 милиони имоти се под ризик од поплави предизвикани од реки и морето, а дополнителни 2,8 милиони имоти се изложени на ризик од поплави предизвикани од атмосферска вода. Последниве најчесто се јавуваат во оние случаи кога количината на врнежи е поголема од апсорпционата моќ на почвата или пак онаму каде нема доволно слободни (зелени) површини за апсорбирање на врнежите. Ова е особено случај во урбаните средини заради нивото на изграденост и ограничениот капацитет на инсталацијата за атмосферска канализација. Според Асоцијацијата на британските осигурители, зголемувањето на ризикот од поплави во Обединетото Кралство се должи на климатските промени, непромислената урбанизација, и постепеното ослабнување на системите за заштита од поплави како резултат на недоволно инвестирање во нивното одржување и подобрување. Се разбира, резултатите се катастрофални за оние домаќинства кои биле зафатени со

Во Велика Британија преку пет милиони лица живеат или работат во реони подложни на поплави, додека околу 5,5 милиони или 17 проценти од сите станбени единици се изложени на ризикот од поплави. Притоа 2,4 милиони имоти се под ризик од поплави предизвикани од реки и морето, а дополнителни 2,8 милиони имоти се изложени на ризик од поплави предизвикани од атмосферска вода. поплава, особено зашто поплавувањето во просек завршува со барања за обештетување во износ од 24 до 48 илјади евра, износ кој значително ја надминува платежна моќ на мнозинството домаќинства во земјата. Затоа осигурувањето од поплави е значајна мерка за ублажување на последиците од нив, и тоа особено кога станува збор за домаќинства кои, доколку дојде до поплава, најчесто остануваат, барем времено, без својот дом. Со оглед на севкупната ситуација, веројатно е разбирливо зошто осигурителните компании не се премногу расположени да го покријат ризикот од поплави, особено за станбените единици кои се наоѓаат во зони на висок ризик од поплави, и зошто постојано ги покачуваат осигурителните премии. Ваквата комбинација создава ситуација во која граѓаните или не можат да најдат осигурителна полиса која би го покрила ризикот од поплава, или пак осигурителната полиса е толку скапа што граѓаните не

експерт можат да си дозволат да се осигураат. Во моментов, осигурувањето од поплави во Обединетото Кралство се нуди врз основа на таканаречената Изјава за принципи. Станува збор за привремен договор помеѓу осигурителната индустрија и Владата на Обединетото Кралство постигнат во 2000 година, според кој осигурителната индустрија се обврзува да нуди осигурување од поплави на имотите лоцирани во зоните на ризик од поплави, како и да продолжи да ги осигурува имотите што се наоѓаат во реони кои се под значителен ризик за поплавување. За возрат на ова, Владата ветила дека ќе спроведе дополнителни мерки за подобрување на менаџментот на ризикот од поплави, и дека во рок од пет години ќе изгради системи за заштита од поплави во оние реони кои се наоѓаат во значителен ризик. Овој договор беше продолжен неколку пати, за конечно да истекува на крајот на овој месец, со што се има овозможено да се договори нов начин како осигурителната индустрија и Владата на Обединетото Кралство ќе го организираат осигурувањето од поплави во земјата.

НОВ ОСИГУРИТЕЛЕН ФОНД

На 27 јуни оваа година, Асоцијацијата на британските осигурители и Владата на Обединото Кралство меѓусебно постигнаа Меморандум за разбирање за нов пристап преку кој ќе се сочува осигурувањето од поплави во земјата. Според новиот договор, понатамошното осигурување од поплави за имотите лоцирани во зони на висок ризик ќе биде реализирано со

помош на новоформираната непрофитна организација за реосигурување "Flood Re". Станува збор за нов осигурителен фонд во кој осигурителните компании во земјата ќе треба да го уплаќаат делот од осигурителните премии собрани за покривање на ризикот од поплави. Истовремено, во овој фонд ќе се слева и фиксниот надомест од околу 13 евра по секоја издадена осигурителна полиса за домаќинствата во земјата. Овој износ на надоместок е еднаков на постојниот износ за субвенционирање, кој осигураните домаќинства кои живеат во зони на низок ризик од поплави го плаќаат за покривање на евентуалното обештетување на оние што живеат во зоните со висок ризик од поплави. На овој начин, домаќинствата што живеат во зоните на низок ризик од поплави нема да се соочат со зголемување на своите осигурителни премии, додека оние што живеат во зоните на висок ризик од поплави ќе останат осигурани и тоа главно по поповолни услови отколку досега. Новото решение се однесува само за имотите на физичките лица. Според договореното, ‘Flood Re’ треба да стане оперативен од летото 2015 година, и ќе биде уште едно времено решение за период од 20 до 25 години, додека не се најде некое подолгорочно решение. Во текот на целиот овој период, осигурителната индустрија во земјата ќе треба да плаќа околу 12 милиони евра годишно за формирање и управување на фондот, додека Владата се обрзува да ги подобри ситемите за заштита од поплави во истиот период. Според проценките

на Агенцијата за животна средина, во периодот од 2011 до 2035 година ќе треба да се обезбеди 80-процентно зголемување на финансиските средства издвоени за оваа цел, само за да се сочува сегашното ниво на ризик од поплави. Според постојните решенија, полисите за осигурување на домаќинствата лоцирани во зони на ризик од поплави во просек чинат околу 1.200 евра годишно и се приближно четири пати поголеми отколку истите полиси за оние домаќинства кои се лоцирани во зони кои не се подложни на поплави. Од имплементацијата на новиот систем на реосигурување се очекува осигурителната премија и износот на франшизата да се лимитираат на поподносливите 650 евра годишно за премија и 650 евра франшиза по оштетување од поплава, при што цената на осигурувањето ќе биде базирана на годишниот данок на имот кој домаќинството го плаќа. Новодоговореното решение, иако привремено, претставува големо олеснување за сите оние домаќинства коишто живеат во реони изложени на ризик од поплави, бидејќи во спротивно нивните постојни осигурителни полиси ќе престанеа да важат на крајот на овој месец. Истовремено, ова решение може да биде пример за тоа како можеби можат да се ублажат последиците од природни катастрофи и елементарни непогоди преку создавање на систем, кој ќе овозможи релативно достапно осигурување од ризиците со кои се соочуваат домаќинствата во една земја.

3

26 јули 2013 ПОРТА

55

еко инфо тираНа

Нов хидроенергетски проект во албанија

Норвешката електроенергетска компанија Statkraft објави дека започнува со изградба на хидроенергетскиот проект Devoll во Албанија. Се работи за изградба на три хидроцентрали, при што најпрво треба да бидат изградени две со вкупна инсталирана моќност од 240 MW. Инвестиционите вложувања изнесуваат 714 милиони долари, а централите треба да бидат завршени до 2018 година.

(HydroWorld)

СиДНеЈ

Стоп за експлоатацијата на фосилни горива?

Австралиските стручњаци сметаат дека околу 80% од светските резерви на фосилни горива не треба да бидат експлоатирани, со цел да се избегнат климатските промени. Сегашните количини на јаглерод во познатите светски резерви на фосилни горива, би емитувале 286 милијарди тони CO2. Со цел да се избегнат климатските промени, стручњаците процениле дека е неопходно најголем дел од резервите на фосилни горива воопшто да не се експлоатираат, а тоа особено се однесува на јагленот. Секако, ова претставува голем удар за светскиот пазар на јаглен кој долгорочно ќе се соочи со сериозен притисок. (energetika-net)

ЛОС аНџеЛеС

Соларна енергија за Лос анџелес

56

3

ПОРТА

Калифорнискиот мегалополис стартуваше со програмата за откуп на електричната енергија од фотоволтаичните системи поставени на покривите од зградите. Програмата Clean LA Solar овозможува сопствениците на зградите на кои има инсталирано фотоволтаици, целокупната енергија да му ја продадат на Градот, за да подоцна биде дистрибуирана низ градската мрежа. Се очекува програмата да овозможи зголемување на инсталираниот капацитет со оваа технологија до 150 MW. Калифорнија е водечка американска држава по соларните капацитети, а планира до 2020 година 33% од потребната енергија да се произведува од обновливи извори.

(UPI) 26 јули 2013

еко инфо СОфиЈа

Бугарија го гради првото складиште за нуклеарен отпад

Бугарската влада го направи првиот чекор кон реализација на првото складиште за нуклеарен отпад во земјата. Одредена е локацијата во месноста Харлец во близина на НЕ Козлодуј, а земјиштето со површина од 44,92 хектари е отстапено од досегашниот сопственик, Министерството за земјоделство и храна. Согласно барањата од Европската Унија, Бугарија има обврска до 2015 година да изгради сопствено складиште за нуклеарен отпад, кој досега се извезуваше во Русија. (новините)

ПариЗ

До 2018 година, 25% од енергетскиот микс од обновливи извори Меѓународната Агенција за енергија (IEA) смета дека до 2018 година дури 25% од светскиот енергетски микс ќе потекнува од сончева енергија, енергијата на ветерот и хидроцентралите, додека производството на енергија од природен гас и нуклеарни централи ќе забележи пад. Сепак IEA предупредува на обврските за исполнување на плановите за намалување на емисиите на јаглероден диоксид, без оглед на прогнозираниот раст на инвестициите на полето на обновливите извори.

(Energyobserver)

ЗаГреБ

европски пари за прочистување на отпадните води

Веќе во првите часови на полноправно членство во Европската Унија, Хрватска ги почувствува благодетите на кохезионата политика со која се помага на регионите што се развиени под европскиот просек. Првите два проекти кои ќе бидат финансирани од страна на Кохезиониот фонд на ЕУ, согласно одлуката на Европската комисија, се однесуваат на прочистувањето на отпадните води во Осијек и Пореч, за што веќе се издвоени 102,7 милиони евра. Во периодот од 2014 до 2020 година, Хрватска ќе има на располагање уште 11,69 милијарди евра за имплементација на различни проекти.

(Večernj list) подготви: даниела МЛаденоВска

3

26 јули 2013 ПОРТА

57

екологија

Се води жестока битка за Росово Море, Антарктик

Последниот океан -

да го заштитиме или да го загубиме засекогаш Дваесет и пет земји членки на Комисијата за конзервација на живите морски ресурси на Антарктикот, на специјална седница во германскиот град Бремерхафен, одлучуваат дали областите околу најјужниот континент ќе бидат заштитени од човековото влијание, а со тоа и зачувани во својата природна форма

Т

ие се научници, еколози, режисери, фотографи, автори на научни студии и репортажи. Ги обединува љубовта кон морето и тоа не кое било, туку Росовото Море на Антарктикот - последното недопрено парче морска шир на нашата планета. Обединети во непрофитната организација ”The last ocean“ (Последниот океан), имаат за цел да ја подигнат јавната свест за значењето на Росово Море и да ги поттикнат одговорните овој регион итно да го прогласат за заштитена морска област. Токму тоа е нивната најнова активност, да лобираат Росово Море да добие статус на заштитена морска област на состанокот на 25-те земји членки на Комисијата за конзервација на живите морски ресурси на Антарктикот (CCAMLR), меѓународната организација што 58

3

ПОРТА

26 јули 2013

Сашо Кузмановски

раководи со водите околу Антарктикот. Конференцијата се одржува во германскиот град Бремерхафен, а на неа присуствува и Питер Јанг, претставник на организацијата ”The last ocean“, кој организира и две прикажувања на неговиот последен и наградуван документарен филм „Последниот океан“. Ова, велат од организацијата, е последната шанса да се направи нешто конкретно за заштита на Росовото Море од човековиот несовладлив апетит за морска риба. Средбата во Бремерхафен се одржува специјално за да се разгледаат два предлози за воспоставување заштитени морски области, во регионот за кој е одговорна Комисијата. Едниот предлог е поднесен од страна на Нов Зеланд и САД, за заштита на Росовото море, а другиот предлог е поднесен од страна

на Австралија, Франција и Европската Унија, за заштита на Источен Антарктик.

Последната жива лабораторија

Росово Море е длабок залив во Јужниот Океан на Антарктикот, меѓу Викториината Земја и Земјата на Мери Берд. Го открил истражувачот Џејмс Рос во 1841 година. Росовото Море е најчистиот, недопрен, морски екосистем на планетата Земја. За разлика од другите мориња и океани, Росовото Море не е мета на загадување, инвазивни видови, рударство и прекумерен риболов. Росовото Море е најпродуктивниот дел од Јужниот Океан и обезбедува дом на повеќе од 10.000 видови, некои карактеристични само за него. Во лето, морската вода богата со нутриенти поддржува

Најновоекологија Тажен ден за Росово Море планктон, риби, фоки, китови и птици. Областа претставува недопрен морски екосистем и жива лабораторија која им дава на научниците последна шанса да откријат како навистина функционира еден здрав морски екосистем. Оттука и потребата овој регион итно да се заштити, нагласуваат експертите. Алијансата Антарктички Океан (АОА), коалиција на водечки еколошки организации посветени на формирање мрежа на морски резервати и морски заштитени области на Антарктикот, деновиве собира потписи кои ќе ги предаде на CCAMLR во обид да ги убеди земјите членки Росовото Море да го прогласат за заштитена морска област. Нивната активност досега ја поддржаа и светски познатите актери Леонардо Дикаприо, Ед Нортон и Сем Неил. Сите истомисленици петицијата може да ја потпишат на antarcticocean.org.

Јадете ли гргеч?

„Дејвид Еинли, еколог од Калифорнија, повеќе од 30 години патува по Росовото Море за да го истражува тој уникатен екосистем. Има напишано бројни научни извештаи во кои Росовото Море го опишува како „жива лабораторија“. Недопрена од човекот, оваа област е едно од последните места на планетата каде што преовладува природната рамнотежа. Но, една меѓународна рибарска флота продрела во Росовото Море и е во потрага по рибата од видот Dissostichus mawsoni, која потоа се продава на рибните пазари како чилеански морски гргеч. Уловот е толку профитабилен што е познат како

„белото злато од Антарктикот“. Еинли знае дека ако риболовот во Росовото Море не се спречи рамнотежата во него ќе се загуби засекогаш. Тој стапува во контакт со други научници, со еден фотограф од Колорадо и режисер од Нов Зеланд, кои се исто така посветени на ова далечно место. Сите заедно го формираат „Последниот океан“ и почнуваат кампања за заштита на недопреното Росово Море од човековиот незаситен апетит за риба....“ Ова е само дел од најавата за филмот „Последниот океан“ (www.thelastoceanfilm.com) кој деновиве се прикажува ширум светот, а трејлерот може да се погледне на www.youtube.com/watch?v=bKQUmlV6cSk. Филмот е добитник на неколку награди на филмските фестивали, меѓу кои Наградата за најдобар научен филм на водечкиот Reel Earth Environmental Film Festival, со седиште на Нов Зеланд.

Крајот на морските риби

Светските океани ќе останат без риба до 2050 година освен ако риболовните флоти драстично не се намалат, а со тоа да се намали и количеството уловена риба, предупредуваат од Обединетите нации. Меѓу видовите што се пред целосно истребување е познатата туна синоперка, за која еколошките организации бараат итни мерки за заштита. Според проценките на ОН, една милијарда луѓе директно зависи од рибата во исхраната. Во светот денес со риболов се занимаваат 35 милиони луѓе, на 20 милиони бродови. Околу 170 милиони работни места во светот се поврзани со овој сектор, што директно или индиректно обединува 520 милиони луѓе. Од Обединетите нации проценуваат дека 30 проценти од рибниот фонд е веќе уништен. Во моментов, во светските мориња во добра кондиција се популациите на поевтините, помалку барани видови риби на трпезата. Формирањето заштитени морски области, според експертите, ќе овозможи женските единки да пораснат и да ја зголемат својата плодност и продуктивност, што е од клучно значење за продолжување на секој вид. Магазинот „Тајм“ на почетокот на годинава објави дека на рибниот пазар Цукиџи во Токио, на аукција, туна синоперка од 222 килограми била продадена за рекордни 1,8 милиони долари. Продажбата е остварена околу пет часот наутро по локално време кога на рибниот пазар во Токио е вистинска врволица. Рибата остварила највисока цена во историјата, односно еден килограм туна чини 8.000 долари. „Тајм“ коментира дека продадената туна е осум пати поскапа од среброто.

Комисијата за конзервација на живите морски ресурси на Антарктикот, (CCAMLR) на состанокот во германскиот град Бремерхафен, не ја донесе очекуваната одлука за прогласување на Росово Море за заштитена морска област во која ќе биде забранет риболовот, поради противењето од Русија и од Украина, пренесе новинската агенција „Ројтерс“. Според „Ројтерс“, Русија била загрижена за легалните можности на Комисијата да формира такви заштитени зони, а за да се донесе одлуката бил потребен консензус од сите 25 земји членки на CCAMLR. Шефот на германската CCAMLR делегација, Валтер Дабнер, за „Ројтерс“ изјави дека преговорите ќе продолжат за три месеци кога ќе се најде одговор за правните забелешки на Русија. „Одлуката е официјална. По овој обид да се блокира развојот, жалиме по загубената шанса да им го подариме Росово Море на идните генерации. Но, сè додека ги имаме овие недопрени области имаме причина да се бориме за нивна заштита“, искоментираа од организацијата ”The last ocean“ на нивната интернет-страница. Обединетите нации се обврзаа до 2020 година 10 отсто од светските крајбрежни води и океани да се класифицираат како заштитени зони во кои риболовот ќе биде забранет. Денес се заштитени само два отсто од светските мориња. За недопрените морски парчиња, како што е Росовото Море, останува опасноста од морските флоти кои во потрага по поголем улов се упатуваат сè појужно.

3

26 јули 2013 ПОРТА

59

хортикултура

ЈаПОНСКи ГраДиНи Tsukiyama градина

Совршена симболика Филип ФиЛиПоски, дипл. шум. инж.

Ј

апонија е земја со голема традиција, кога е во прашање пејзажното уредување. Тоа се согледува преку уникатните градини преполни со хармонија и енергија, кои денес претставуваат предмет на инспирација дури и на најголемите пејзажни архитекти во светот. Јапонските градини претставуваат дел од природата, оформен како простран пејзаж или на мал простор како минијатура. Во јапонските градини секој дел, секој елемент има одредена симболика. Па така, додека камењата ги симболизираат планините во земјата и машката сила, водата е олицетворение на нејзините бистри реки и тивки, смирувачки езера и симбол за нежната женска енергија. Нивната вечна конфронтација и неразделиво единство го симболизира постоењето на животната хармонијата. Секој камен во овие градини си има свое име. Па така, може да се сретне 60

3

ПОРТА

26 јули 2013

камен чувар, камен набљудувач, камен на љубовта и камен на двете божества, итн. Распоредувањето на камењата е специфична уметност, и голем предизвик за секој пејзажен архитект. Секој камен се избира по форма, структура и боја. При тоа, многу е важно камењата да не лежат поединечно, туку да се вклопуваат органски во пејзажот, создавајќи илузија дека површината на која се поставени е само мал дел од она што е скриено, невидливо за око. Композициите што ги формираат, најчесто се со непарен број камења: седум, пет, три. Важен елемент на јапонската градина се камените патеки, кои најчесто се со кривулеста форма. Мостовите заземаат важно место во јапонските градини. Тие се изработуваат од најразлични материјали. Може да бидат изградени од камења (ishibashi) или од дрво, а обложени со земја или мов (soribashi). Според формата, најмногу се користат рамните и месечевите мостови.

Месечевите мостови се карактеристични пешачки мостови во форма на лак, и тие секогаш започнуваат со неколку скали со што се нагласува нивната намена.

ВиДОВи На ГраДиНи

Karesansui се камени градини кои се под влијание главно од Зен будизмот и многу често може да се сретнат во Зен храмовите (храмови за медитација). За разлика од други јапонски традиционални градини, кај нив не е присутен елементот вода, кој е заменет со чакал или песок, кои симулираат чувство за вода. Каменот се јавува како симбол на земјата, а чакалот симбол на водата, надополнети со мов, грмушеста вегетација и по некое дрво со средна висина. Водното пространство претставено преку чакалот е надополнето со камења со најразлични форми и димензии кои симболизираат острови, реки, планини на апстрактен начин.

Tsukiyama градините претставуваат

хортикултура

Chaniwa градина

пресликување на познатите пејзажи од живописните предели во Кина или Јапонија. Тие се резултат на стремежот на човекот да се изгради градина на помала површина, а да изгледа пространо. Ова се постигнува преку употреба на високи дрвја и грмушки кои се јавуваат како

природна бариера помеѓу градината и околното опкружување. Со овој стил на јапонска градина се тежнее кон тоа да ги натера посетителите да се фокусираат кон околните планини кои се наѕираат во далечината. На тој начин се доведува до илузија дека градините

претставуваат дел од планината. Составен дел од овие градини е водата во најразлични форми на езера и потоци, потоа релјефната пластичност, растителноста, мостовте и патеките.

Chaniwa градините се градат за изведување на секојдневната чајна церемонија. Во овие градини најчесто има изградено чајна кујна од дрвена градба, каде се извршува овој обичај. Најчесто овие градини се подигаат во минималистички стил. Многу важни елементи во овие градини се мовчињата, кои водат до чајните градини, како и речните камења (tsukubai) и неизбежните камени фенери. Камените фенери ја осветлуваат „градината за чај“, сеедно дали се запалени или изгаснати ја симболизираат светлината во мракот. Во јапонските градини најчесто се пристапува низ двокрилна врата. Оградата околу неа може да биде повисока, најчесто раситителна, но во никој случај не смее во целост да ја сокрие градината од надворешниот свет. Во самата градина често се среќаваат ниски огради за да ја поделат градината на повеќе катчиња, со цел да се обезбеди засолниште на спокојство.

Karesansui градина

3

26 јули 2013 ПОРТА

61

совети

СТАН СО АТМОСФЕРА НА ГРАЃАНСКИ САЛОН Наскоро се враќаме од подолг престој во странство, па сакаме да го реновираме нашиот стан од 65 м2. Со ентериерното уредување станот би требало да исполни две наши барања - функционалност и удобност. Кој е вашиот предлог? Петровски, Канада

В

ашето барање ентериерот да се темели на добро решена организација на просторот е исправно и важно. Почитувајќи го постоечкиот концепт на отворен, флуиден простор во кој кујната, трпезаријата и дневната соба се заедно, а со ѕидови се затворени бањата и големата спална соба, овозможува современо уредување на просторот со минимални градежни промени. Преградниот ѕид во кујната се урива. Кујната е линијска, а пред неа се поставува остров како преграда меѓу дневната соба и кујната, но и како простор за брз ручек за двајца. Голема, расклопна трпезариска маса во форма на комода може да се смести на ѕидот десно од влезот, а по потреба да се расклопи. Дневната соба е опремена со удобна кожна софа ориентирана кон

пред декоративниот столб за плазма телевизор и ниши за украси. Присутни се топли тонови и стилски зафати кои на просторот му даваат печат на луксуз и создаваат атмосфера на „граѓански салон“ (salotto borghese). Кон стилскиот впечаток придонесуваат

одбрани слики и скулптури, едно големо старинско огледало во дневната соба, рамките и рачките на плакарите и вратите, како и софистицираната палета на бои – песок, медитерански камен, карамел, чоколада. Станот го збогатуваат и тоновите од природното осветлување дење и рафинираното осветлување ноќе, кое ги засенчува интимните простори на станот а ги акцентира уметничките предмети. Големата спална соба функционално е поделена на два дела. Во делот поблиску до прозорецот се поставува удобна седалка за читање и конзолна масичка со стилска ламба. Во останатиот простор е сместен францускиот лежај, а веднаш до вратата длабок плакар. Билјана СТЕВКОВСКА-САВИЌ, дипл.инж.арх.

bsavic@porta3.com.mk

потоа 62

3

ПОРТА

26 јули 2013

спортски храмови

На одмор во вашата градина!

Креативни хортикултурни решенија и консултантски услуги.

02/3243790 02/3243793

3

26 јули 2013 ПОРТА

49 63

дизајн

in memoriam, Нико Краљ (1921 – 2013)

REX, крал на столиците Нико Краљ не е само легенда на словенечкиот индустриски дизајн туку и негов основач. Тој секако спаѓа и во редот на најзначајните светски индустриски дизајнери на 20 век.

С

ловенечкиот индустриски дизајнер Нико Краљ, автор на култната столица „Рекс“, почина на 15 јули, на 92 години. Неговата кариера како дизајнер достигнува многу подалеку од неколкуте верзии на столицата „Рекс“ по која е најпознат. Нико Краљ потпишал дизајн на многу објекти со индустриски дизајн, столици, гарнитури за дневни соби, гардеробери и сл. Иновативните решенија кои ги применувал довеле до тоа словенечкиот дизајн да биде препознаен и многу пошироко надвор од Словенија, но благодарејќи на неговата работа секако е развиена и една поинаква култура на живеење во самата Словенија. Заради вонвременскиот дизајн, многу од неговите производи денес се сметаат за класици во индустрискиот дизајн.

Краљ го основал и управувал со Институтот за дизајн на љубљанскиот Архитектонски факултет, каде презентирал голем број истражувачки проекти и придонел за развојот на теоријата на дизајнот. Автор е на преку стотина патенти во Словенија и вон неа, и напишал голем број стручни статии. Неговото наследство се чува во Музејот за архитектура и дизајн и содржи нацрти, фотографии, разни прототипови и финални производи. Изложбата во МАО ќе биде прва ретроспективна изложба на овој дизајнер, на неговата кариера и влијанието што го имал врз развојот на современиот дизајн во Словенија. Столицата „Рекс“ е еден од најпознатите објекти на словенечкиот индустриски дизајн. Таа е и најпопуларниот ЈУ дизајнерски производ во светот. Нико Краљ оваа столица ја дизајнирал во 1952 година и ја освоил Прешерновата награда за неа. Столицата „Рекс“ била прва словенечка столица дизајнирана за масивно производство. Станала модел за ергономско и функционално перфектно обликување, и објект на обожување на многу вљубеници во добриот дизајн ширум светот. До денес, оваа столица е произведена во повеќе од два милиони примероци. Се наоѓа во колекцијата на Музејот за модерна уметност (МоМА) во Њујорк, дел е од збирката на Muzeumkvarter во Виена, како и во данскиот Музеј за дизајн. Екслузивен производител и дистрибутер на овие столици била компанијата „Импакта Лес“. Во колекцијата „Рекс“ спаѓаат: Rex Folding Chair, Rex Folding Lounge Chair, Rex Folding Rocking Chair, Rex Folding Daybed и Rex Folding Table. Овие столици се достапни во боите: натур, бела, црна, венге, портокалова и зелена. Авторските права за производство и продажба на програмата „Рекс“ го откупила компанијата „Импакта Холдинг“ во 2012 година. Минатата година во љубљанскиот Музеј на архитектура и дизајн (Muzej za arhitekturo in oblikovanje - MAO) се одржа првата ретроспективана изложба на оваа легенда на словенечкиот индустриски дизајн.

64

3

ПОРТА

26 јули 2013

арт

âðåìå ïðåòâîðåíî âî óìåòíîñò

OnTime å ñïåöè¼àëèçèðàíî ñòóäèî çà äèçà¼í, èçðàáîòêà è ïðîäàæáà íà ¾èäíè ÷àñîâíèöè, êàêî è çàñòàïíèê íà ðåíîìèðàíèîò øïàíñêè áðåíä çà ¾èäíè ÷àñîâíèöè Nomon. Ñïî¼îò íà âðåìåòî, îáëèêîò è âèñîêèîò åñòåòñêè èçðàç íà ÷àñîâíèöèòå ãî èñïîëíóâààò àìáèåíòîò ñî ñâî¼àòà óíèêàòíîñò. Ñåêî¼ ïðîèçâîä îä êîëåêöèèòå Nomon è Signum ïðåòñòàâóâà åäèíñòâåíà êðåàöè¼à, ïîìèíàòà íèç ïðîöåñ íà ðà÷íà èçðàáîòêà, âî êî¼ ñå âãðàäåíè íå÷ó¼íè ìåõàíèçìè ïðîèçâåäåíè âî Ãåðìàíè¼à.

*OnTime å äåë îä ìàêåäîíñêàòà êîìïàíè¼à ÒÍ - Ò ïðèñóòíà íà ïàçàðîò óøòå îä 1992 ãîäèíà.

www.ontime.mk

contact@ontime.mk

+389 75 431 135

3

26 јули 2013 ПОРТА

65

инфо

Архитектите му подарија „Шатор“ на Скопје

П

о повод 50-годишнината од катастрофалниот земјотрес во Скопје, во просторот меѓу „Кермес“ и Зоолошката градина, се промовира скулптурата „Шатор“, подарок од архитектите за градот Скопје. Автори на скулптурата се Сергеј Никољски и Милан Мијалковиќ, а реализацијата беше помогната од многуте нивни пријатели кои го сакаат градот Скопје. Шаторот е симболичен објект. Буди различни чувства и асоцијации, кои настануваат во зависност од контекстот на неговата околина. Поставен во дива природа шаторот станува симбол на слобода. Во поново време тој објект нуди и една поинаква слика. Шаторот стана метафора за заробеништво и немоќ. Пред берзанските и банкарските центри овие тривијални конструкции, овие привремени живеалишта на Occupy движењето создаваат еден систем - критички простор. Одеднаш, шаторот создаде место за силен протест против структурите на моќ, а истовремено рефлексија од едно чувство на беспомошност. Онаму каде катастрофите го земаат покривот над глава, нужните живеалишта ја нудат првата помош. Шаторот како објект е подарок во знак на заедништво и единство, но и еден вид на ветување и обврска за натамошни дарови. Архитектите Никољски и Мијалковиќ ја поместуваат симболиката на шаторот како архетипски објект и одново ја окупираат. Шаторот - во камен претворениот прототип на шатор е суреална слика. Додека некогаш минливата архитектура ја губи нејзината функција, се создава архитектонски простор на чија површина се изместуваат наследени проекции. Дали забетонираниот шатор е монумент за слободата? Го индоктринира ли чекањето на една подобра иднина, се обврзува ли на верба за солидарен свет? Го зацврстува ли оптимизмот или ја закопува надежта? Се претвора ли желбата за идеален простор, како и некогаш лесната конструкција во камен? Продолжува ли изградбата? Едно е сигурно демонтирањето не е во план.

66

3

ПОРТА

26 јули 2013