225 preview

ПОРТА Г Р А ДЕ ЖН И Ш Т В О АРХИТ Е К Т УР А Е КО Л ОГ И Ј А

90 ДЕНАРИ

225 ОКТОМВРИ 2014

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

ПОРТА Г Р А ДЕ ЖН И Ш Т В О АРХИТ Е К Т УР А Е КО Л ОГ И Ј А

90 ДЕНАРИ

225 ОКТОМВРИ 2014

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

ПОРТА Г Р А ДЕ ЖН И Ш Т В О АРХИТ Е К Т УР А Е КО Л ОГ И Ј А

90 ДЕНАРИ

225 ОКТОМВРИ 2014

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

инфо

КОАОИ И ИЗИИС СЕДНАА НА ЗАЕДНИЧКА МАСА, НО БЕЗ КОНКРЕТНИ РЕШЕНИЈА

Мислењата за отпорност, сеизмика и стабилност, дилема во недоглед Додека од ИЗИИС го нагласуваат бенефитот од мислењата, од Комората велат дека не треба да се бара мислење од ИЗИИС за проектираниот и изведениот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита Катерина СПАСОВСКА ТРПКОВСКА

С

тавови, мислења и заклучоци произлегуваат од секоја средба меѓу Комората на овластени архитекти и овластени инженери на Република Македонија и ИЗИИС, но недоразбирањата околу издавањето одобренија-мислења за објектите и натаму продолжуваат. На последната средба што се одржа на Градежниот факултет падна договор еден месец да се собираат сите мислења, за после тоа да се донесе заклучок како понатаму ќе се дејствува и чие мислење ќе преовлада. Темата „Размена на искуства по однос на мислењето за проектираниот и изведениот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита“ предизвика интерес кај градежниците да ги слушнат ставовите на двете страни,

6

ПОРТА

31 октомври 2014

иако повеќето од нив натежнуваат кон оние на Комората. Сепак, претставниците од ИЗИИС цврсто го бранеа својот став дека тие треба да го имаат последниот збор при издавањето одобрение-мислење за објектите околу нивната механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита. Мислењето на ИЗИИС е дека за издавање на Мислење за проектираниот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита на градбата се потребни, во просек, седум дена за мислење без забелешки или 18 дена за одговор со сугестии. „Најчесто, сугестиите што ги даваме се однесуваат на нејасни товарни комбинации, неприложена анализа на товари, на пример земање предвид ветер и снег, непрегледни извештаи од анализата, непотребно испечатени нумерички вредности кои не можат да се контролираат,

некомплетни извештаи од анализата, без комплетен преглед на статичките големини, деформации на потребната и усвоената арматура. Исто така, во генерални забелешки се и непостоење на пресметка за темелна конструкција или некоректна пресметка, не е извршена, или темелната плоча не ја задоволува контролата од пробивање, неземање предвид на заклучоците и препораките дадени во геомеханичкиот елаборат, непочитување на принципите на асеизмичко проектирање, како и многу други кои се од особено значење“, велат од ИЗИИС. Најчестите укажани технички забелешки, пак, се однесуваат на усвојување на погрешна сеизмичка зона, несоодветен третман на надградби, доградби и реконструкции, неправилно пресметување на сеизмичката сила во основата, проектирање според

инфо прописи кои не се на сила во Македонија, неадекватно растојание меѓу узенгиите во столбовите и нивно несоодветно затворање, непроверување на анкерите на конструкцијата и опремата што е инсталирана на зградите на сеизмички сили. Според претставниците на ИЗИИС, доколку се воспостави оваа интеракција меѓу нив и проектантите, ефектите ќе бидат промена на пресеци на одредени носечки елементи, промена на распоред на вертикални елементи, уфрлување на столбови, греди, платна, промена на вид на темелна конструкција, темелење врз основа на геомеханички проект. Бенефитот од сето тоа е имање градби со зголемен проектиран степен на сеизмичка сигурност, подобрување на проектантската практика, постепено намалување на објекти со „забелешки“, редукција на потребното време и забрзување на МПС процесот. Наспроти ставовите на ИЗИИС стојат оние на Комората на овластени архитекти и овластени инженери, кои велат дека не треба да се бара мислење од институција за проектираниот и изведениот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита. Претседателот на Комората Блашко Димитров, цврсто стои на ставот и се надева дека констатираните недоследности и предлози за подобрување на законското решение ќе бидат земени предвид од надлежните органи. Димитров вели дека досега до надлежните органи имаат испратно неколку реакции во врска со законските измени, но досега не добиле никаков одговор. „Најновите законски измени предвидуваат одземање лиценца на пет години, доколку правното лице завери извештај за ревизија на проектна документација спротивно на законските прописи. Доколку се констатира дека одредено мислење е направено спротивно на законските прописи, лиценцата на ИЗИИС би требало да се одземе за период од пет години, а со тоа и Законот за градење би станал нефункционален, зошто ако нема мислење од ИЗИИС, нема и одобренија за градење, нема ни градби. Исто така, Комората достави мислење по однос на Ценовникот за изработка на мислењата, со конкретни укажувања за неговата недоследност и висината на цената за изработка на мислењето, што изнесува скоро како и ревизија на проектната документација. Укажавме на неприфатливоста на ценовникот и висината на цената што за некои видови на објекти изнесува и до 5,22 пати, од објавените почетни цени

во ценовникот“, објаснува Димитров. Препораките што ги дава Комората се однесуваат на тоа, мислењето да се бара само за објекти со особено значење за државата и сложени инвестициони објекти, кои ќе бидат дефинирани во Законот за градење. Мислењето да биде од експерти по струки кои се вклучени во проектирањето на проектот, а не од неколку специјалности. Инспекторите треба да се од повеќе струки, а не само од архитектура и градежништво, со право да оценуваат работа на инженери од други струки дали работат по законските прописи, а самите инспектори не се стручни од тие области. Со ваквото законско решение УКИМ во чиј состав е ИЗИИС, а потоа и државата, ги преземаат одговорностите за штетите, со што се претворат во бесплатна осигурителна

компанија, за период од 60-100 години. Не е дефиниран критериум за изготвување мислење во текот на изградбата, ниту како и што ќе содржи ова мислење, а трошоците за мислењето се дополнителен товар за изведувачите на работите, вели Димитров, додавајќи дека воведувањето на мислењето како неопходен документ за секој објект ги усложни работите, го намали интересот на инвеститорите и ги отежна процедурите за добивање на одобрение за градење. Од Комората им препорачуваат на Министерството и на ИЗИИС да размислат околу законитоста и одговорностите од МИС1 и МИС2 во однос на одговорноста на овластените инженери и лиценцираните фирми за дејностите што ги извршуваат. Димитров предлага да се формира заедничка работна група од претставници од Министерството за транспорт и врски, Градежниот факултет,

ИЗИИС, Архитектонскиот, Машинскиот, ФЕИТ и останатите технички факултети, Комората на овластени архитекти и овластени инженери, Сојузот на стопански комори, Стопанска комора на Македонија и други релевантни фирми и институции, со задача да се изготви нов предлог на текстот на Законот за градење. Истиот подоцна да биде предмет на јавна расправа, додава Димитров. Свој став околу мислењето за проектираниот и изведениот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита, даде и професорот Горан Марковски. Според него, не постои заштитен механизам од овој закон. „Државата си ја истресе правта од својата облека и ѝ ја пренесе на ИЗИИС. Државата се обиде да направи неинженерска категорија, ниски критериуми за добивање овластувања, монополско однесување“, нагласува Марковски. Генерални забелешки на законското решение, според него, се презаситеност, потпирање на почетници, притисоци, техно корупција, со ова се формира авторитарна дестимулативна пирамида на знаење. Досегашните искуства, објаснува Марковски, велат дека позитивно во целата ситуација е тоа што е избегнато предавање нецелосна проектна документација, нема самоволни промени во тек на градба, неисполнување на одредени барања од правилниците. Негативно е тоа што има асиметричност во комуникацијата, недоречени, подзастарени, недовршени и неусогласени прописи, станува збор за жива материја која е подложна на различно толкување. Практично, не се возможни позначителни подобрувања на конструктивниот систем. Често контролата се сведува на формални забелешки. Решението, Марковски го гледа во почнување на целиот процес од почеток. „Треба да има инженерска категоризација на објектите, да постојат соодветни критериуми за овластувањата кои ќе бидат строги, да има соодветни лиценци за ревизија, да постои систем на постојано учење и регулирање на дејноста“, вели Марковски. Тој додава дека само ефикасниот систем носи квалитетен производ. Значи, нема квалитетен објект без добар проектант, квалитетен ревидент, искусен и технички едуциран надзор, способен и совесен изведувач, изграден систем за контрола на материјалите и процесот на изградба. Од расправата произлегоа повеќе ставови, мислења и заклучоци, кои заедно со дополнителни забелешки ќе треба да се достават до КОАОИ и во текот на еден месец да се утврдат и да бидат презентирани.

31 октомври 2014

ПОРТА

7

инфо

ЈУБИЛЕЈ НА ГРАДЕЖНИОТ ФАКУЛТЕТ

Од основањето до денес, на Градежниот факултет дипломирале 3.608 градежни, 343 геодетски и 90 геотехнички инженери

Расадник на ценети кадри

С

о свеченост и доделување признанија за соработка и стипендии на најдобрите студенти, пред повеќе гости од земјава и од странство, Градежниот факултет во Скопје одбележа 65 години постоење.

- Од основањето до денес, на Градежниот факултет дипломирале 3.608 градежни, 343 геодетски и 90 геотехнички инженери. Тоа е инженерската сила која е подготвена да даде значаен придонес за развојот на Република Македонија и нејзината афирмација во светот, сега и во иднина, - рече деканот Милорад Јовановски. Во моментот на факултетот има над 1.500 студенти во прв циклус на студирање, над 250 постдипломци

и повеќе од 35 докторанти. Изминатите 65 години поминати во работа, за ректорот на Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ Велимир Стојковски, се значаен период вреден за спомнување. Денес, нагласи тој, Градежниот факултет при УКИМ претставува високообразовна институција која постојано ги следи и применува современите достигнувања во образованието и науката, а инженерите не се ценети само во државата, туку и надвор од нејзините граници. Долгогодишната соработка на Градежниот факултет и Министерството за животна средина и просторно планирање ја поздрави ресорниот министер Нурхан Изаири, а за значењето на Градежниот факултет во развојот на градот Скопје говореше

градоначалникот Коце Трајановски. Градежниот факултет негува долга традиција на плодна и пријателска соработка со сите градежни компании со кои заеднички ги поминува и живее сите тешкотии и убавини на градителската дејност. Како резултат на оваа соработка, беше и формирањето на Фондацијата за стипендирање на најдобрите студенти. Во име на Фондацијата присутните ги поздрави Благоја Дончев, директор на АДИНГ. Заедно со стипендиите што се доделуваат од Факултетот, оваа година им 43 стипендисти. Студентите од втората, третата и четвртата година се со просек над 9,4. Покрај нив, факултетот стипендира и околу 20 стипендисти на постдипломски студии и 10 стипендисти на докторски студии.

НАЈДОБРА ДИПЛОМСКА РАБОТА Традиционално, на денот на Градежниот факултет, се доделува и награда за најдобра дипломска работа од областа на челичните конструкции. Оваа награда ја доделува ФАКОМ АД. Овој пат добитник е Емил Кочовски, кој неа ја работеше под менторство на професорот Петар Цветановски.

8

ПОРТА

31 октомври 2014

инфо

НЕДЕЛА НА ДИЗАЈН ВО СКОПЈЕ

Полигон за гаење креативност На настанот поминаа повеќе од 200 учесници и имаше изложби кои опфаќаа продукт, графички и модерн дизајн. Се одржуваа работилници за дизајн на мебел, стакло, велосипедска опрема, а се претставија дизајнери од Хрватска, Србија, Босна и Херцеговина, Грција, Романија, Бугарија и од Франција

Н

еделата на дизајнот во Скопје, како и секоја претходна година, помина со голем интерес кај посетителите, кои ги имаше не само од Македонија туку и од соседните земји, со што се покажа дека настаните од овој тип се особено привлечни. Автентичниот простор на Куршумли ан од 23 до 28 септември беше обвиткан со уметноста и дизајнот. Повторно, посебен белег даде тоа што манифестацијата за најновите достигнувања во дизајнот се одржа во еден од најстарите објекти во Скопје. На настанот, кој од година во година си добива свој посебен идентитет, поминаа повеќе од 200 учесници, и имаше изложби кои опфаќаа продукт, графички и модерн дизајн. За време на одржувањето на настанот постојано, по цели денови, се одржуваа работилници за дизајн на мебел, стакло, велосипедска опрема, а вечерните часови беа резервирани за концерти на диџеи. И годинава се претставија дизајнери од Хрватска, Србија, Босна и Херцеговина, Грција, Романија, Бугарија и од Франција. Оваа година земја во фокусот беше Франција, од каде дојдоа десет дизајнери кои на своите македонски колеги и на публиката им објаснија како нивната земја успева да создаде производи кои се светски бренд. Пионерските достигнувања на современиот француски дизајн се помеѓу најблескавите примери кои го промовираат нивниот дизајн, како еден  31 октомври 2014

ПОРТА

9

инфо од водечките национални дизајнерски движења. Иако тежнее кон функционалност, едноставност и достапност, францускиот дизајн има поставено стандарди на квалитет, луксуз и ексклузивност, давајќи одговор на вечната дизајнерска дилема - како да се постигне совршен баланс меѓу нив. Гостите од Франција, задоволни од она што ги пречека во Скопје, со задолволство на секој заинтересиран посетител му раскажуваа за своите дела. Студиото ГГСВ постои од 2011 година и е основано од Гаел Габие и Стефан Вилар. Токму Вилар ги задоволи нашите интереси за нивните дела, давајќи детални објаснувања дека од азбесните плочи прават плочки кои може да бидат и грејни

Никола Радељковиќ, дизајнер

ЛУЃЕТО ПРИФАЌААТ И НАДРЕАЛНИ ДИЗАЈНИ За време на скопската Недела на дизајн се одржа и работилницата со интересен наслов „Пост-трауматски стрес дизајн“, а која беше водена од Никола Радељковиќ, дизајнер од групата „NUMEN/For Use“ кој воедно се смета и за експерт за просторниот сет и за продукт-дизајнот. Радељковиќ на предавањето го покри описот на работата на дизајнерите во транзициското опкружување, кои се обидуваат да најдат стратегии и алати за реализација на кретаивниот импулс во непријателска средина. Првичните иницијативи на групата „NUMEN/For Use“ се карактеризираат со експерименти со безличен дизајн и радикални намалувања на формата, длабоко вкоренети во традицијата на високиот модернизам и главно применливи на различни синергетски тотал-дизајн проекти во Хрватска. На презентацијата Радељковиќ ги пренесе и искуствата на групата, што ги имале во процесот на создавање на идеите, развивање на концептот и комуникацијата со клиентите во процесот на реализација на некој производ. Според него, луѓето многу лесно може да прифатат надреален дизајн, ако покрај нив стои дизајнер кој ќе ги убеди во неговата функционалност и безбедност. На прашањето што е пресудно за добар дизајн, Радељковиќ вели дека тоа е подготвеноста на дизајнерот да биде отворен за сите проблеми кои настануваат во самиот процес, а од посттрауматскиот стрес дизајн клучно е да се извлече најдоброто од тој стрес.

10

ПОРТА

31 октомври 2014

тела, и кои исто така се безбедни за користење. „Целата наша филозофија е на отпадните материјали во градежништвото, кои инаку би биле фрлени, да им се најде нова намена, да се употребат за нешто корисно. Во Франција постои висока култура и свест за реупотреба и рециклирање на материјалите за да има што помалку отпад“, објани Вилар. Вилијам Бужон и Жулиен Бенајун се креативното дуо на „Болд-дизајн“, на кои знаењата од индустрискиот дизајн им помагаат да развијат проекти каде што декоративното станува функционално, а нивните предмети и форми често имаат наративен контекст. Тие сакаат да го пренесат „сценариото“ зад секоја нивна креација, а секое од тие „сценарија“ има структура. Владеењето на техниките и материјалите, „Болд-дизајн“ ги остварува преку мебел, предмети, поставки и просторни замисли или уметнички инсталации. Нивните креации се инспирирани од нашето постојано и

повторно пронаоѓање на дневните рутини. Главната активност на „Саар Фемури дизајн студио“ е продукт дизајн. Нејзините дизајни се фокусирани на основите и се инспирирани од едноставни линии и благи лакови, со цел да се создаде елегантен дизајн кој лесно би се вклопил во секојдневието. Амондин Кор и Аиса Ложеро дизајнираат предмети и мебел кои се во хармонија со функцијата и формата, трајноста и секојдневната примена. Модната куќа „Жонжик“ од Париз е посветена на креација на иновативни и уникатни модни и стилски производи кои ги претстави и на македонската јавност. Колекциите се дефинирани со поврзување на традиционалната уметност со современиот дизајн, со акцент на кројот и употреба на специјално создадени ткаенини. И македонските дизајнери оставија впечаток кај присутните. Накитот на Јана Ацевска послужил како инспирација по која

инфо потоа се направиле маски за радијатори од страна на „Завар дизајн“, а кои беа изложени во Куршумли ан. Колекцијата се вика „Капка“ и е насловена по истоимениот бренд на накит од Ацевска. Оваа година со Сивус е развиена веб апликација за лична нарачка на дизајнираните радијатори на „Завар дизајн“. „На овој начин клиентите имаат можност преку користење на својата имагинација да креираат различни комбинации на радијатори. Апликацијата му дава слобода на крајниот корисник да ги комбинира елементите со што постои и флексибилност во изборот на димензиите и дизајнот“, вели Марта Наумовска Грнарова. „Он тиме“ е специјализирано студио за дизајн, изработка и продажба на ѕидни часовници. Спојот на времето, обликот и високиот естетски израз на часовниците го исполнува амбиентот со својата уникатност. Секој производ е единствена креација, помината низ процес на рачна изработка, во кој се вградени многу тивки механизми произведени во Германија. „Со нашите часовници времето е претворено во уметност“, велат од „Он тиме“. Како ново дизајнерско студио се претстави и „Ринока“ кое е посветено на оние што сакаат да создадат свој свет кој ќе ги одвлекува од секојдневието. Катерина Трпковска е дизајнер кој создава подни светлечки тела кои не следат никакви трендови и не се дел од некој шаблон. „За изработка на секое парче производ користиме квалитетни материјали од типот на масивно дрво, конструкции направени од челик, штофови. Затоа тие немаат рок на траење. Едноставно се безвременски и приспособливи на секаква околина“, вели Трпковска. Како македонски бренд се појави и „Ние и природата“, кои нудат најдобар еколошки мебел. Сетот на производи се состои од уникатни парчиња мебел кои се пренесуваат од генерација на генерација. „Станува збор за рачно собирана дрвена граѓа од најоддалечените места во Македонија, што со одлично познавање, врвна технологија и мајсторство на столарот дава високо естетски безвременски модуларен мебел“, велат луѓето од „Ние и природата“. Италијанска керамика и санитарна опрема за домашниот пазар нуди „Конструкта“ кој е познат бренд за инженеринг и дизајн на мебел и ентериери. „Нашите идеи и креативност, како и искуството, нудат решенија дури и за најпребирливите клиенти со префинет вкус и око за дизајн“, велат од тимот на „Конструкта“. Дека целиот материјал може да се искористи при работата, истакна Ана

Армано Линта, која на Неделата на дизајнот се претстави со Table Yourself, серија на маси направени од една плоча. Станува збор за маси направени со минимален отпаден материјал, без дополнителни поврзувања. Едноставно се поврзуваат, се користат и се расклопуваат, се складираат или транспортираат. Работилниците беа битен дел во составот на Недела на дизајнот во Скопје. Под менторство на Анита Гај се одржа работилница за млади дизајнери и уметници кои сакаат да го научат процесот за создавање на 3Д декорации од рециклиран материјал. Исто така, имаше и работилница на млади дизајнери на мебел, продукт дизајнери и уметници од балканскиот регион кои сакаат да го научат процесот на брзо конструирање и изработка на столици од рециклиран материјал. На Неделата на дизајнот беше претставена и добро познатата интернет-кутија со најдобрите книги, со што од виртуелниот свет се влегува во реалниот. „Завар

дизајн“ го направи скелетот на штандот, а учесниците во работилницата имаа задача да ја дизајнираат неговата обвивка, така што ќе можат да бидат сместени и изложени книги и поврзани производи и опрема.

Bookbox треба да биде лесно, трајно, едноставно да се витка или составува и расклопува за да може да се турка. Поддржувачите на вело-културата на работилницата „Дизајн на велосипедска опрема“, под менторство на Јасна Шоптрајанова, ги претставија дисагите, навлаките за дожд за седиштето и за целиот велосипед и другите додатоци, како опрема која ќе го направи возењето практично и креативно. Меѓународниот консултатнт за мебел Џејмс Келин, на работилница ги претстави трендовите, дизајнот, фактите и бројките од пазарот на мебел во Европа. Во рамките на скопската Недела на дизајн беше организиран и меѓународниот повик за креативно решение за етикета на виното „Шардоне“ на ВВ „Тиквеш“. К.С.Т. 

31 октомври 2014

ПОРТА

11

градежништво

Акустика во објекти Кристина ПЕТРОВСКА, дипл.инж. за животна средина и ресурси, ГЕИНГ Кребс унд Кифер Интернешнл и др. ДОО, Скопје

Б

ез разлика од каде потекнува бучавата, дали од патен сообраќај, железничка пруга, аеродроми, индустриски објекти, дали би било

тоа бучава продуцирана од музика во концертни сали или различни настани, таа е насекаде околу нас. Околината околу нас е „бучна“ 24 часа на ден. Седум дена во неделата ние сме изложени на звуци кои не ги сакаме, немаме потреба

од нив ниту пак некаква корист. Останаа уште само неколку места на планетата каде што можеме да се ослободиме од непотребните звуци. Зголемената бучава може да нè фрустрира и да ја спречи нашата говорна комуникација. Може да нè загрози додека шетаме по улиците или додека возиме. Исто така во голема мера влијае и врз нашето здравје: изложеноста на високо ниво на бучава може да предизвика перманентно губење на слухот. Покрај тоа што негативно влијае врз здравјето на луѓето, зголемената бучава влијае и врз квалитетот на звукот што го слушаме во концертни сали, филхармонии, спортски сали и слично. Изворите на бучава може да бидат надворешни и внатрешни. Џагорот, шумот од луѓето, бучавата предизвикана од различни машини, уреди за греење и ладење спаѓаат во внатрешни извори на бучава. Во надворешните спаѓаат сите останати кои доаѓаат од надвор како и вибрациите што се пренесуваат преку конструкциите на дадени објекти. Сите материјали низ кои поминува звукот се акустични материјали. Само што едните се подобри од другите.

Преносот на бучава е преку отвори односно порозноста на материјалот, вибрирањето на ѕидот односно преградата со што се формира ефект на мембрана и преку простирање низ градежните конструкции.

12

ПОРТА

31 октомври 2014

градежништво Способноста на некој материјал или конструкција да пропушти низ себе дел од звучната енергија ја дефинира неговата пропустливост на звук, односно неговата способност за звучна изолација. Звучната изолација го изразува степенот до каде патува звукот низ воздухот и се намалува кога се пренесува низ даден материјал или компонента. Технологијата за контрола на бучавата од внатре и надвор е добро развиена во денешно време. Проблемот е во тоа што таа многу ретко се користи. И најдобрата акустика на просторијата не вреди ако бучавата е голема. Затоа е потребно да се изведе соодветна звучна изолација со која ќе се намали бучавата во просторијата

и ќе се доведе до задоволително ниво. За да се направи добра звучна изолација на дадени објекти, потребно е да се изведат серија на мерења на нивото на бучава која е продуцирана. Мерењата се клучен предуслов во изборот на добра заштита од непријатните звуци кои постојано нè опкружуваат. Одделението за испитувања во животна средина, кое е во склоп на компанијата Геинг Кребс унд Кифер, врши мерења на звучна изолација на згради и градежни елементи според препораките дадени во стандардот ISO 140 – 4:2010. Мерењата се вршат со помош на мерен инструмент букомер класа 1 во согласност со барањата на дадениот стандард. Нивото

на звучен притисок се мери користејќи 1:3 октава со фреквенција од 100 – 3150 Hz. Во одредени случаеви фреквенцијата може да се зголеми и до 5000 Hz. Со вршење на мерењата според препораките дадени во ISO стандардите, може да се даде реална слика за нивото на звучен притисок како и спектарот на адаптација за последователно да произлезат и соодветни мерки за заштита од бучава и изведба на соодветна акустика. Нема добра и лоша акустика, постои само соодветна и несоодветна акустика. Суштински елемент за постигнување на успех при контрола на бучавата е самата желба таа да се постигне.

31 октомври 2014

ПОРТА

13

градежништво

ТОПЛИНСКИ МОСТОВИ КАЈ ГРАДЕЖНИТЕ ОБЈЕКТИ

Инфрацрвена термографија Изградба на градежни објекти без топлински мостови е речиси невозможно, меѓутоа со правилно проектирање на деталите од топлинската заштита, влијанието на топлинските мостови може да се сведе на минимум Јован ИВАНОВСКИ, дипл.град.инж. Томе ИВАНОВСКИ, дипл.ел.инж. за енергетика и енергетски контролор

Александар ИВАНОВСКИ, ел. инж. за автоматика и роботика и сертифициран термографист

Е

ден од главните проблеми со кој се среќаваме при изградба на нови и санација на постоечки објекти, се топлинските мостови кои e најдобро да се решат при самата градба (со добро проектирање), отколку подоцна да се санираат. Топлински мост е поим кој најчесто се користи во градежништвото и машинството. Во градежништвото, топлинските мостови претставуваат помали области во обвивката на објектот (обично фасадата) низ кои е зголемен протокот на топлина поради промена на материјалот, дебелината или геометријата на градежниот елемент. Во зависност од причините за зголемениот проток на топлина, разликуваме два вида на топлински мостови: • конструктивни топлински мостови – настануваат при комбинирано користење на материјали со различна топлинска проводливост; • геометриски топлински мостови – настануваат поради промена на геометрискиот облик на градежната конструкција. Во практика, на местата каде што се појавуваaт топлинските мостови, најчесто доаѓа до заемно дејство на двата вида. Бидејќи топлината секогаш излегува по најлесниот пат од загреаниот простор (пат со најмал отпор), топлинските мостови се места низ кои ќе имаме поголеми загуби на топлина. Исто така, доколку имаме подобра топлинска заштита, повторно повеќе топлина ќе се губи преку незаштитените топлински мостови. Изградба на градежни објекти без топлински мостови е скоро невозможно, меѓутоа со правилно проектирање на деталите од топлинската заштита, влијанието на топлинските мостови може да се сведе на минимум.

14

ПОРТА

31 октомври 2014

Места каде што се појавуваат топлинските мостови Најчести места на појавување на топлинските мостови кај градежните објекти се: • аглите на објектите; • споевите на внатрешните и надворешните ѕидови; • испадите на балконите и еркерите; • споевите на армирано-бетонските меѓукатни конструкции и надворешните ѕидови; • стреите на крововите и споевите на ѕидовите со кровот; • хоризонталните и вертикалните серклажи; • споевите на ѕидовите со прозорците и вратите; • надворешните шпалети на прозорците и вратите; • кутиите за ролетни; • нишите за радијатори и слично. Еден од најчестите примери на топлински мост е армирано-бетонската балконска плоча, односно местото каде што балконската плоча (која е продолжение на армирано-бетонската меѓукатна конструкција) излегува од рамнината на објектот. Кај поголемите станбени објекти, со повеќе станови, имаме поголем број на балкони кои дејствуваат по принципот „разладни ребра“, слично како кај електромоторните погони и други уреди кои користат пасивно ладење. Во ваков случај, преку балконските плочи, во зимскиот период, имаме континуирано пасивно ладење, односно зголемено одведување на топлината од армирано-бетонските меѓукатни конструкции, кои во градежните објекти се најголеми акумулатори на топлинската енергија, бидејќи најголемиот дел од топлината, од просторот каде што престојуваме, оди нагоре и се акумулира во меѓукатната конструкција. За разлика од ова, во летниот период топлината преку

градежништво армирано-бетонските балкони и меѓукатната конструкција се внесува во внатрешниот простор и приморани сме повторно да трошиме енергија, но сега за ладење. Последици од појавата на топлинските мостови во градежните конструкции Последиците од појава на толински мостови се: • зголемени загуби на топлинската енергија; • пониска температура на внатрешните површини на надворешните ѕидови; • појава на површинска кондензација на водената пареа;

• појава на мувла и колонии на црни габички; • оштетување на целокупната градежна конструкција. Методи за откривање на топлинските мостови Бидејќи претходно кажавме дека изградба на градежни објекти без топлински мостови е скоро невозможно да се изведе, потребно е по завршување на градбата или санацијата на објектите, стручни лица да извршат визуелен преглед на објектите. Со прегледот може да се откријат некои видливи недостатоци направени при градбата, додека последиците од помалку видливите недостатоци, како топлинските мостови и слично, може да се појават после една година (после првата зима, при ниски температури), или можеби и подоцна. За ова да се спречи (превенира), потребно е после завршување на градбата или санацијата, според МАКЕДОНСКИОТ СТАНДАРД МКС EN 13187: 2006, да се изработи „Квалитативна детекција на топлинските неправилности на обвивките на зградите - Инфрацрвена метода“. Со ова ќе се детектираат сите неправилности и се што е технички можно ќе се отстрани. Оваа квалитативна детекција се извршува со една од најчестите методи за откривање на топлинските неправилности, односно

со ИНФРАЦРВЕНАТА ТЕРМОГРАФИЈА. Ова е безконтактна метода за мерење и бележење на температурата и нејзина распределба на површината на објектот. Методата се базира на сознанијата дека секое тело со температура над апсолутната нула (-273°С ) емитира електромагнетно зрачење (топлинско зрачење) кое спаѓа во инфрацрвениот спектрален појас, а се наоѓа на границата на видливиот спектар. Ова зрачење може да биде видливо за човечкото око ако температурата на телото достигне приближно 500ºС. Интензитетот на топлинското зрачење зависи од температурата на објектот и се зголемува со пораст на температурата, а се намалува со снижување на температурата на објектот. Инфрацрвената термографија се реализира со инфрацрвени камери со сензори за детекција на интензитетот на инфрацрвеното зрачење кое го емитира објектот што се снима. Ова зрачење понатаму се претвора во електричен сигнал и се пренесува во програмот на камерата. Програмот овие сигнали ги претвора во температурни информации и со користење на различни бои формира температурна распределба во слика која се вика термограм. Во понатамошниот текст ќе бидат прикажани три објекти (згради) со нивните топлински карактеристики.

СТАНБЕНО-ДЕЛОВЕН ОБЈЕКТ НА УЛ. НИКОЛА ТЕСЛА БР.18 ВО БИТОЛА

Северна страна - топлинска слика

Повеќекатниот објект е изграден во 1968/1969 година, и е изведен со два основни волумени. Долниот волумен (деловниот) висински е вклопен со старите

околни објекти, а горниот (станбениот) е со висина од единаесет (11) катови. Конструктивниот систем е армирано-бетонски скелетен,  31 октомври 2014

ПОРТА

15

градежништво исполнет со ѕидарија од ќерамички блокови, а фасадата е малтерисана со продолжен малтер. Објектот е без надворешна топлинска изолација. На топлинските слики на полните ѕидни платна јасно се издвојуваат армиранобетонските елементи: меѓукатните плочи, серклажите, столбовите, надпрозорниците и слично. На сите бетонски елементи, кои пртставуваат топлински мостови, се забележува зголемена надворешна температура во споредба со деловите исполнети со ѕидарија. Исто така, големи загуби на топлина се забележуваат и на светларникот што го затвора скалишниот простор.

Термограм-Р1 - Топлински мостови

НАСЕЛБА КАРПОШ - БИТОЛА

Термограм – Р1 – Топлински мостови

Станбена зграда во населба Карпош – Топлинска слика

Станбен комплекс изграден во осумдесеттите години од минатиот век, со висина на објектите од пет ката. Конструктивниот систем е монтажен крупно-панелен со фасадата од двослојни армирано-бетонски фасадни панели со изолациски слој ЕРЅ 6 см во средината. Вкупната дебелина на ѕидовите е 25 см (14+6+5 см). Бидејќи ваквиот систем има голем број топлински мостови, крајните ефекти од топлинската изолација кај овие објекти се многу мали, па поради ниските внатрешни површински температури доаѓа до појава на внатрешна површинска кондензација и појава на мувла. Спомнатите топлински мостови можат добро да се видат на топлинските слики направени со термо камера.  Забелешка:

Авторите на овој напис работат со професионална термовизиска камера со која за шест месеци (од ноември 2013 г. до април 2014 г.) имаат реализирано снимање и анализа на повеќе од сто (100) градежни објекти со повеќе од илјада и двеста (1200) топлински слики. Поголем дел од нивната работа ќе биде презентиран на МЕЃУНАРОДНОТО СОВЕТУВАЊЕ – ЕНЕРГЕТИКА 2014 во организација на ЗЕМАК што ќе се одржи од 16 до 18 октомври во Струга.

16

ПОРТА

31 октомври 2014

in memoriam

Тихомир Арсовски (1929-2014)

И

нженер Тихомир Арсовски, еден од плејадата неуморни визионери и творци на постземјотресно Скопје, почина по долго боледување во Скопје. Замина авторот на забележителни теориски студии за урбано планирање и креаторот на одделни компоненти за комплексните решенија за обновата на нашиот главен град по катастрофалниот земјотрес од 26 јули 1963 година. Земјотресот е пресвртна точка за целата негова генерација урбанисти, архитекти и градежници. Тие се најдоа пред предизвик кој не бил изучуван во текот на студиите, да се крене од урнатините жестоко погоден град. Арсовски го исползува својот осет за богатото културно наследство на Скопје, што го беше изградил во себе уште во детството како роден чаирчанец, за да се обезбеди цврста комуникација меѓу старото градско јадро, во прв ред Скопската чаршија, со центарот на градот што беше најмногу погоден од стихијата. Затоа, логичен чекор беше соработката со повеќе странски и домашни експерти (А. Алто, А. Циборовски, К. Танге) и со меѓународни агенции во изработката на комплетната урбанистичка и техничка документација за Генералниот урбанистички план на Скопје од 1965 година. Оттука потекнуваат неговите студии и решенија за комплексот на стариот град, Скопската чаршија и решението за нивна хоризонтална поврзаност со Камениот Мост преку брзата соообраќајница којашто не постоеше пред земјотресот, а денес води од Скопскиот саем и Судската палата кон новоизградениот мост Гоце Делчев. Негово архитектонско дело е Стоковната куќа “Мост“, лоцирана покрај традиционалната патека што постоела со векови од Камениот Мост кон чаршијата. Член е на тимот што го проектираше Градскиот трговски центар, објект кој го отвори патот за слични градби во поранешна Југославија. За овие две дела ги доби републичките награди на „Борба“ за најдобро архитектонско остварување во 1974 и 1978 година, а е носител и на Наградата 11 Октомври. Неговото познавање на урбанистичката теорија, смислата за поврзување на архитектонското наследство со концептите на модерното градителство го квалификуваа да учествува во различни стручни тела формирани во неколку европски културни центри и да дава свои видувања. Одржал едногодишен циклус предавања на

Универзитетите “Columbia” во Њујорк и U.C.L.A. во Лос Анџелес на тема Конзервација и реконструкција на историски комплекси, а како вонреден професор на Институтот за земјотресно инженерство и инженерска сеизмологија при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ работел на урбано планирање во сеизмички активни подрачја. Стручната јавност го запозна како ликовен уметник кога со графичките илустрации на најмаркантните објекти вдолж пешачката зона од Старата скопска чаршија преку Вардар до старата железничка станица ја образлагаше својата визија. Двете изложби на цртежи (Скопје 2003 и Охрид 2004 година) понудија увид во студиозното бележење на богатата стратиграфија на културноисториски вредности од античката, средновековната, византиската, словенската и османлиската култура, од Скупи до Скопје. Тихомир Арсовски остави зад себе богат опус од над 170 стручни трудови и неколку книги, најчесто посветени на комплексната обнова на Скопје. Неговата оставнина, којашто за жал не остана комплетно зачувана, содржи драгоцени сведоштва за развојот на урбанистичката визија за постземјотресно Скопје.

31 октомври 2014

ПОРТА

17

градежништво

Нејзиното височество д-р Петар НИКОЛОВСКИ, дипл.инж.арх.

НЕИСЦРПЛИВ ПРИРОДЕН РЕСУРС Плутата несомнено е дар од природата на човекот. Широкиот дијапазон на области во коишто плутата е навлезена, како што се модата (апликации на модни детали, дамски чевли, накит, чанти, гардероба), дизајнот и внатрешната архитектура (ѕидни и подни облоги, светилки, разни украсни предмети), здравјето (деривати од дрвото плута даб како суровина во фармацевтската индустрија), производството на вино (незаменливи затворачи на шишиња - тапи), производството на енергија, авионската и авто индустријата итн. Имајќи го предвид сето ова, плутата како производ добиен од дрвото плута даб (видете ги претходните две продолженија), ја чини уникатна како неисцрплив природен ресурс, голем пријател на човекот во зачувување на животната средина, пред сè поради енормно количество апсорпција на CO2 во текот на животниот век на дрвото, но исто така, и во заштеда на енергија кога производите од плута се употребуваат како изолациски материјали во градежните објекти. Не постои градежна конструкција во која плутата не може да се употреби како мерка за топлинска, звучна и антивибрациска изолација. Широката палета на полупроизводи или финални производи од плута, како самостоен материјал или употребен во комбинација со други материјали, ја најавува плутата како материјал на иднината.

ИЗОЛАЦИСКИ МАТЕРИЈАЛ НА ИДНИНАТА

Глобалните климатски промени, несомнено причинети од енормната емисија на т.н. стакленички гасови, го запали „црвеното светло“ во светот и во Европа. Земјите од Европската Унија, меѓу другото, реагираа со усвојување на познатата Енергетска

Слика 3 18

ПОРТА

31 октомври 2014

Слика 1

тријада (Trias energetica), што всушност е концепт за заштеда на енергија, заштита на животна средина и намалена зависност од необновливи извори на енергија. Овој концепт е симболизиран со три бројки 20:20:20, коишто значат: обврска на земјите членки до 2020 година за 20% да ја намалат потрошувачката на енергија, за 20% да ја намалат емисијата на CO2 и за 20% да ја зголемат употребата на обновливи извори на енергија (Слика 1). Плутата е кандидат бр. 1 за исполнување на овие критериуми. Зошто токму кандидат бр. 1? И со други изолациски материјали може да се задоволат барањата за намалена потрошувачка на енергија и намалена емисија на CO2. Но, многу важен факт, кој денес треба да се земе предвид, е односот помеѓу потрошена енергија за да се произведе единица некој изолациски материјал и количество енергија што ќе ја заштеди истата единица од тој изолациски материјал, по неговата употреба. Во овој факт лежи потенцијалот за лидерска позиција на плутата како изолациски материјал на иднината. Како последица на ова, зголемената потрошувачка на плутата како изолациски материјал автоматски повлекува и зголемување на површините со дрвото плута даб, кое ќе биде голем „уништувач“ на CO2 во текот на животниот му век (видете ПОРТА 3, број 223, „Нејзиното височество плута -1“ - Еколошки аспекти). Вообичаени се градежните конструкции во кои плутата се употребува како

Слика 2

изолациски материјал. Тоа се надворешни фасадни ѕидови со изолација однадвор (КСиНТИ фасада), во средина („сендвич“ ѕид) и од внатрешна страна, со декоративни и естетски облоги, преградни ѕидови внатре во зградите за обезбедување звучна изолација помеѓу двајца корисници, потоа меѓукатни конструкции помеѓу греани простории како звучна изолација од ударен звук, покривни конструкции (рамни топли и студени покриви) и мансардни простори со закосени покриви, конструкции над негреани (подруми, гаражи) или отворени простори (еркери), подни конструкции на терен и, како особено интересна и уникатна примена во подовите, во функција на топлинска изолација, естетика и механичка отпорност против негативни влијанија од типот притисок и пенетрација, триење, абење (Слика 2).

ГРАНУЛАТ ОД ЕКСПАНДИРАНА ПЛУТА

Гранули од експандирана плута се субпроизвод добиен за време на

градежништво

- плута (3) Слика 4

Слика 5

Димензиите на плочите се 900 х 300 mm, а вкупната дебелина е 3,5-4,5 mm. Декоративниот газечки слој на вакви панели од плута може да има различни текстури, тонови и бои, со што се овозможува креирање на различни амбиенти во функција на удобност квалитет својствен на плутата (Слика 8).

НАДВОРЕШНИ ФАСАДНИ ЅИДОВИ Слика 7

Слика 6

производството на плочи од експандирана плута (Слика 3). Гранулите се со големина од 0-3 mm, 3-5 mm, 3-10 mm и 3-15 mm. Коефициентот на топлинска спроводливост им е λ= 0,040 W/m•K. Основна примена им е во подовите како звучна изолација од ударен звук (Слика 4), но и за подготовка на лесен естрих, со подобрени топлинско-изолациски својства (Слика 5). Пред мешањето со цемент и песок, гранулите треба да се навлажнат со потопување во вода.

се обезбедува со лепило од двете страни на средишниот слој, и ваков „сендвич“ потоа се става под преса меѓу две метални, ладни или загреани плочи. Како финална операција, панелите може површински да се обработуваат и естетски да се дизајнираат, а рабовите по сите четири страни да се оформат за монтажа на „перо и жлеб“ (Слика 6) или со клинаеста врска (Слика 7).

Како изолација на надворешни фасадни ѕидови, производите од плута можат да се користат на неколку начини: 1. Топлинска изолација по систем КСиНТИ (ETICS) - Композитни системи за надворешна топлинска изолација (External Thermal Insulation Composite Systems) со употреба на плочи од експандирана плута (Слика 9), при проектирањето, изведбата и функционирањето во ништо не се разликува од системите на база на експандиран (EPS) или екструдиран 

Слика 8

ПЛИВАЧКИ ПОДОВИ

За топлинска и звучна изолација на меѓукатни конструкции во употреба се панели за пливачки подови, во трослојна комбинација со средишен слој од агломерирани влакна со средна или голема густина и со дебелина 6-7 mm, како основа од долната страна е слој од агломерирана плута со дебелина 1-3 mm и завршниот површински носечки слој од горната страна од агломерирана плута со висока густина и со дебелина 2,5-3,2 mm. Компактна врска помеѓу трите слоја 31 октомври 2014

ПОРТА

19

градежништво (XPS) полистирен (стиропор) или на база на минерална волна. За овие два системи постојат македонски стандарди, идентични со европските (EN) и меѓународните (ISO). Но, во рамките на Европскиот комитет за стандардизација (CEN), Техничкиот комитет 88 (TK88) и работната група 18 (WG18), во подготовка е стандард за КСиНТИ на база на експандирана плута, којшто набргу по објавувањето, во рамките на Македонскиот институт за стандардизација (ИСРМ) и неговиот соодветен Технички комитет, ќе биде усвоен како македонски стандард. КСиНТИ (ETICS) фасада со плочи од експандирана плута поседува документ за Eвропска техничка усогласеност (European Technical Approval - ETA 12/0619).

2. Топлинска изолација со видливи плочи од експандирана плута од надворешна страна на ѕидот, позната како MD фасада (Слика 10). Ова е уникатен случај изолацискиот материјал, поставен директно од надворешна страна, без проблеми успешно да може да се спротивстави на сите надворешни (механички влијанија, температурни промени, ветар, влага, зрачење од сонцето итн.) и внатрешни

Слика 9a Слика 9b

Слика 10

(дифузија на влага) влијанија. Но, пред сè, атрактивниот изглед на вакви фасади е единствен и неповторлив (Слика 11). Технички карактеристики на MD фасада се: - Густина на плочи од експндирана плута: 140/160 kg/m3 - Топлинска спроводливост λ: 0,040/0,042 W/m•K - Отпорност на притисок при 10% деформација: 180 kPa - Апсорпција на вода со делумно натопување: 0,30 (kg/m2) - Работна температура помеѓу -180ºC и +120ºC Овие резултати се од тестирање според EN 13170 Специјалната MD фасада е развиена од страна на португалската фирма Amorim Isolamentos S.A. и се препорачува за надворешни ѕидови како видлива изолација, без каква и да било дополнителна обработка. Плочите од

Слика 11

20

ПОРТА

31 октомври 2014

градежништво

Слика 12

Слика 13

експандирана плута се прицврстуваат на подлогата механички (со анкери) или со водоотпорно лепило. Прва примена на ваква фасада е на Светската изложба во Хановер 2000 година, проектирана од страна на архитектите Алваро Сиза и Едуардо Соуто де Моура, а како референца се зема португалскиот павилјон во Коимбра (Coimbra) од мај 2002 година, кој до денес е без каков било вид на функционални, технички и естетски проблеми. Од тие причини, Amorim Isolamentos S.A. преземa гаранција од минимум 10 години.

3. Топлинска изолација со плочи од експандирана плута поставени помеѓу два ѕида, т.н. сендвич ѕид, коишто истовремено имаат функција и како звучна изолација (Слика 12).

ПОКРИВНИ КОНСТРУКЦИИ Во косите покривни конструкции над греан простор, детаљот и

Карактеристика Густина (kg/m3) Топлинска спроводливост l (W/m·K) Температурен опсег на примена Отпор на притисок при 10% деформација (kPa) Отпор на свиткување (kg/m2) Димензии (mm) Перпендикуларна сила на одлепување (kPa) Пожарна отпорност (Евро класа) Пожарна отпорност на системот (Евро класа) Трајност (во години) Апсорпција на вода (kg/m2) Изолација од воздушен звук (Rw dB)

местоположбата на топлинската изолација од плочи од експандирана плута се стандардни (Слика 13). Покрај набројаните градежни конструкции, производите од агломерирана експандирана плута наоѓаат соодветна примена и во други конструкции, како што се преградни ѕидови помеѓу двајца корисници,

КСиНТИ

MD фасада

„Сендвич“

110 - 120 0,037 - 0,040 -180 до +120 ≥ 100 ≥ 1,8 x 106 1000 x 500 50 E B 50 - 60 – –

140 – 160 0,040 - 0,042 -180 до +120 180 – 1000 x 500 – – – 50 – 60 0,30 –

110 – 120 0,037 - 0,040 – – – 1000 x 500 – E – 50 – 60 – 53

со добри звучно-изолациски карактеристики, пливачки подови при подно греење, еркери на фасада, зелени покриви итн. Во Табела 1 се дадени технички карактеристики на производи од агломерирана експандирана плута за трите начини на изолирање на надворешни фасадни ѕидови.  (крај)

ТИШИНА • ТР АЈН НА • ЛИ

Т ОС

ТОП

РАЗМИСЛУВАЈТЕ ДОЛГОРОЧНО, ИЗБЕРЕТЕ ПОДАРОК ОД ПРИРОДАТА! Одлична димензионална стабилност, неограничена трајност задржувајќи ги техничките карактеристики.

ПОДОВИ ОД ПЛУТА * Широк избор на бои, дизајни и структури за уредување на ентериерот по ваша желба

ЕНЕРГЕТСКИ ЕФИКАСНИ * ДОБРИ ТЕРМИЧКИ И ЗВУЧНИ ИЗОЛАТОРИ * АПСОРБИРААТ ВИБРАЦИИ И ВЛИЈАНИЈА АНТИАЛЕРГИСКИ, АНТИСТАТИЧНИ * ВОДООТПОРНИ И ОГНООТПОРНИ * ЛЕСНИ ЗА ЧЕКОРЕЊЕ ЕКСПАНДИРАНА ПЛУТА ЗА ИЗОЛАЦИЈА И ФАСАДА *Наоѓа широка примена во градежништвото, во форма на табли и гранули (само за изолација)

ДИВАЈН Официјален застапник и дистрибутер Ул. Борис Трајковски 316, 1000 Скопје, Македонија T: + 389 2 2785 905 | 3214 612 | F: 2785 930 E: divajn@divajn.com | www.divajn.com ISO319001:2008 | ISO2014 14001:2004 21 октомври ПОРТА ПОР ПО РТА OHSAS 18001:2007 СЕРТИФИЦИРАНА КОМПАНИЈА

современи македонски градители

ДОБРЕ ТАСЕВСКИ , ГРАДЕЖЕН ИНЖЕНЕР

Најискрено уживам кога се надминува некој вистински проблем

Дејан БУЃЕВАЦ

Отсекогаш сум имал желба да работам со предизвици. Да работам нешто што на другите не им паднало на памет никогаш. Така се отвора голем простор за докажување. Тоа значи дека за да се докажеш треба голем ангажман, поврзан со многу труд

Зајакнување со карбонски ленти

Д

обре Тасевски завршува средно техничко училиште во учебната 1964/1965 година, насока високоградба, се запишува и завршува архитектонско градежен факултет, конструктивна насока во 1970 година. Веднаш се вработува во КГКинженеринг (сегашен Адинг) и првите три години работи во проектантско биро, на објекти од високо и ниско градба. За краток временски период неговата визија се насочува кон нова креативна област поврзана со хемијата во градежништвото, во тој период малку или воопшто непозната. Улогата на хемиските елементи 22

ПОРТА

31 октомври 2014

е директно давање придонес кон подобрување на физичко-механичките карактеристики на цементни, варовни, битуменски и глинени композити, а воедно ја продолжува и нивната трајност, како во новоградбата така и при санацијата. Идејата поддржана од раководниот тим на Адинг (во тој период Охисинженеринг) и во меѓувреме формираниот стручен тим во производствениот, развојниот и маркетиншкиот дел вродија позитивни резултати во и вон Југославија (Русија, Чехословачка, Ирак, Иран, Кувајт, Алжир и Либија). Покрај редовните обврски како координатор (Институт за производство и комерцијала), работи и на едукативен план на клиентите на Адинг.

Во 1984 година добива Првомајска награда на Македонија, за технолошки процес за адитив за зимско бетонирање, примен е како член на претседателството на Југославија во Сојуз на инженери и техничари за заштита на материјали и конструкции, формира Друштво за заштита на материјали и конструкции во Македонија и е избран за претседател на друштвото. Активно учествува на советувања, конгреси, симпозиуми и со теми во стручни списанија. Од 1988 година, се вработува во новоформираната фирма Синтек, се ангажира во санационата област за заштита на конструкции од агресивни средини, високи температури, подземни и атмосферски води итн. 

современи македонски градители Авионска снимка на мост B 64, Сопот

Мелнички мост, Дебар

31 октомври 2014

ПОРТА

23

современи македонски градители Вие, за разлика од вашите колеги од вашата генерација, сте одбрале сосема друг правец на докажување. Зошто?

 Отсекогаш сум имал желба да работам со предизвици. Да работам нешто што на другите не им паднало на памет никогаш. Така се отвора голем простор за докажување. Тоа значи дека за да се докажеш треба голем ангажман, поврзан со многу труд. Од тоа не сум се плашел и со работа и работа, со искористена секоја минута од слободното време успеав да се докажам во делот на непознатото. Најискрено уживам во успехот кога се надминува некој вистински проблем.

Што беше пресудно да се преориентирате од проектирање во сосема нова област, хемија во градежништвото?

 Работев неполни три години, главно на статика со ревидент од ИЗИИС, кој ми понуди да преминам во таа институција. Емотивната поврзаност со моите претпоставени надвладеа да останам таму каде сум. Но, после краток временски период сфатив дека во тогашното мало претпријатие јас не можам да изборам рејтинг меѓу 15 најуспешни конструктори во Македонија, и решив да се преориентирам кон нова област, која веќе една година ја запознав и која ќе ми пружи можност да бидам меѓу првите во Југославија, и тоа го остварив.

Дали беше ризична Вашата одлука за премин во нова област, која нема допирни точки со Вашето образование?

 Јас имав визија за нешто ново. Ново, што е актуелно, а не е познато или малку познато. За ново да се зафатиш, да се реализира и да се остварат позитивни резултати, потребна е добра база, претходно сознание и познавање на градежните материјали, нивните врзивни и придружни Мост 130, Миравци

24

ПОРТА

31 октомври 2014

елементи, и сето тоа треба целосно да се компонира при додавање на некој хемиски додаток и да се спроведе анализа на позитивни или негативни реакции, потребен е голем труд. Секој труд пуштен во нешто што не е целосно докажано и целосно не е познато е ризик, а пак без ризик нема успех. Јас го искористив периодот кога хемијата во градежништвото беше непозната, со голем труд мојата визија, благодарение на разбирањето на моите претпоставени и мојот тим, ја остварив.

Од Вашиот одговор можеме да заклучиме дека за успех во кој било правец голем придонес има тимскиот ангажман?

 Јас секогаш сум настојувал, дали идејата е моја или на моите соработници, таа да биде тимски остварена. Самостојна реализација на сопствена идеја бара време, времето чини пари, а ненавремена реализација во однос на конкуренцијата однесува финансиски ефект од идејата.

Кој е Вашиот херој?

 Во 1972 година се градеше најголемиот објект во Југославија, Шарски води. Проектанти на објектот беа професор Гаревски и професор Микле Серафимовски, а раководител Благоја Гошев, градежен инженер вработен во ГП Маврово. Мене, како млад инженер, ми се зацрта мисла која и ден-денес не можам да ја одречам, дека тој тим е најуспешен во тој период. Тоа не значи дека не треба да споменеме и многу други наши стручњаци, кои слободно може да се наречат македонски гении од практичен и теоретски дел во различни области од градежништвото. Мислам, можеби пристрасно или реално, дека во тој период, пред транзицијата, според бројот на жители, македонското градежништво беше технички најпотковано во Југославија и вон неа.

Пласница, Црна Гора, пред санација

Опточен тунел унел на Саска река

Кула на кале

современи македонски градители Набројте, според Ваше согледување, неколку атрактивни објекти од македонското градежништво во последните 15 години.

 Ме ставате во големо размислување од причина што сите атрактивни објекти во смисла на инженерски предизвик во последните 15 години беа препуштени на странски фирми. Тие фирми пред нашата транзиција воопшто не беа препознатливи, нити во нивните држави, нити кај нас или нашето опкружување. Само проектите на нашата оператива во Југославија и надвор од неа, во Русија, Ирак, Иран, Алжир, Чехословачка итн., во чија изведба сум учествувал и јас, можат да ги пополнат сите страници на „Порта 3“, а сега не можам да најдам ни за три реда. Во тие три реда би ги издвоил објектите од браната Злетовица, заради промена на материјалот за изведба на јадрото - дијафрагмата од насипната брана, што првпат се вградува во Македонија, браната Козјак и браната Света Петка. Пласница, Црна Гора, по санација

Набројте на кои објекти во последните 15 години, преку Вашата методолошка постапка по која Вие сте препознатлив, директно сте учествувале. Ангажман од хидроизолациони проблеми: - Водна комора од капацитет 32.000 м3 ХЕЦ Гостивар, Тунел ДУФ во должина од 3 км, опточен тунел Завој 3км, изолација на кров од челичен покривач на четири хали на Скопски саем,

Санација, зајакнување и заштита на мостови:

- 19 мостови Куманово - Деве Баир, инвестиција на КФОР, - 44 мостови делница Блаце Гевгелија, инвеститор НАТО, - 5 мостови делница Генерал

Каков е односот на младите кон градежништвото?

 Сметам дека изгубениот интерес на младите за приклонување кон градежната насока постепено се враќа. Интересот за создавање само интелектуален кадар техничари и инженери не го решава проблемот. Паралелно, нас ни треба поттикнување интерес за директни извршители со КВ и ВКВ квалификација, мајстори и палири, обучени за владеење со проекти и методологии за изведба.

Ваши идни планови во градежништвото?

 Се обидувам заразниот вирус, поврзан со санација, зајакнување и заштита на градежни објекти, да го уфрлам во сите или барем во оние што имаат директен контакт со мене. Многу е лесно да се изгради ново, лесно е да се користи подолг период ако редовно се одржува, но многу е тешко да се поправи ако се занемари. На крај би препорачал: редовното одржување е единствен лек за долговечно користење на создаденото.  Јанковиќ - Качаник, - 28 мостови Јадранска магистрала Рожај - Подгорица , Црна Гора - 39 мостови Чоп - Лвов - Украина

Мелиоративни системи:

- Обработка на дилатациони фуги Полог Тиквешко поле, Брегалница преку 100 км, - Санација на опточен тунел САСА во должина од 950 м, и изработка на нова делница во должина од 88 м.

Санација, зајакнување и заштита на културно историски објекти:

- Четири џамии во Пеќ и една во Приштина - Амами во Пеќ и Вучитрн - Кули во Кратово, Пеќ - Костурница во Велес - Објект од Отоманскиот период на Кале - Скопје итн.

Скопски саем

31 октомври 2014

ПОРТА

25

урбанизам

АГЛИ НА ПЕРЦЕПЦИЈА (2)

Просторен план - стратегија за просторен развој

С

истемот на просторно планирање во Македонија се развива со различен интензитет во време и простор. Резиме на развојот низ времето: прифаќање и аплицирање на процесот на просторно планирање; развој на кадровска основа и оформување стручна организација; оптимизам во можностите на просторното планирање; изработка на просторни планови за различни подрачја со доза на поголем оптимизам кој резултира со делумно реализирање на поставките на плановите; одвивање на период на транзиција на општеството; акцент на Прострорниот план на Македонија; недоволно ефикасна контрола на изградбата во просторот и недоволно заштитување на просторите на планираните инфраструктурни коридори, што е битен сегмент на планирањето; недоволна имплементација на поставките од Просторниот план од страна на субјектите во просторот. Се презентираат некои аспекти на просторното планирање. проф. д-р Мирче КОКАЛЕВСКИ, дипл.инж.арх.

ПРОСТОРНО ПЛАНИРАЊЕ

Потребата за просторно планирање произлегува од планското предвидување на идните активности во сите сфери на човековото живеење, а особено во делот на организирање на просторот, како ограничен ресурс. Со примена на просторно планирање, со изработување и донесување на соодветни просторни планови со кои се планира фундаменталната организација на просторот , се истражуваат и утврдуваат насоки за организирање на просторот на ниво на држава, а со разработување на утврдените насоки за развој на ниво на региони во рамки на државата, на ниво на општини или специфични просторни целини, со што сите субјекти во конкретниот простор имаат основна рамка на идната организација на базичните сегменти на просторот на државата. Планирањето треба да се одвива во континуитет и со нивна синхронизирана поврзаност се добива оптимална целина на просторот.

26

ПОРТА

31 октомври 2014

Приказ 1. Просторно планирање и просторни планови.

ЗАКОН ЗА ПРОСТОРНО И УРБАНИСТИЧКО ПЛАНИРАЊЕ ПРОСТОРНО ПЛАНИРАЊЕ

ПРОСТОРНИ ПЛАНОВИ (ПП) Нацрт и Предлог план ПП на Р. МАКЕДОНИЈА ПП на РЕГИОН ПП на ПОДРАЧЈЕ ПП на ГРАД СКОПЈЕ ПП на ОПШТИНА

ПРОСТОРНИ ПЛАНОВИ

Просторното планирање е различно уредено во разни земји бидејќи тоа е тематика која се регулира на национално ниво, во зависност од вкупните општествени состојби. Во рамки на Европската Унија се утврдуваат соодветни насоки за организирање на просторот на Европа, со нагласка на заедничките

аспекти како инфраструктурните коридори, заштитата на околината, користењето на енергијата, полицентричниот развој и слично. За одбележување е Европската просторно-развојна перспектива (ESDP- European Spatial Development Perspective, Stockholm, Sweden, 2006), како битен концепт на политиката на просторно планирање. Системот на просторно планирање е организиран на национално ниво, со различни начини на нормативно регулирање и институционална организација, но во основа со просторното планирање се утвдуваат планерските политики од заеднички интерес. Исто така и во Република Македонија просторното планирање е на национално ниво, а се регулира со одредбите на Законот за просторно и урбанистичко планирање.

урбанизам

Приказ 2. Видови на просторни планови во Република Македонија

Закон

Видови на просторни планови (ПП)

Донесувач на просторни планови (ПП)

Закон за просторно и урбанистичко планирање (Сл. весник на СРМ, бр.

15/1973)

Член 9: -просторен план на Републиката -просторен план на регион -просторен план на општина

Член 24: -Собрание на СРМ -собранија на општини -собрание на општина

Закон за системот на просторното и урбанистичкото планирање (Сл.весник на СРМ, бр.

38/1985)

Член 13: -просторен план на Републиката -просторен план на регион -просторен план на општина -ПП на градска заедница -ПП на подрачје со посебна намена

Член 24: -Собрание на СРМ -собранија на општини -собрание на општина -градска заедница -собранија на општини

Закон за просторно и урбанистичко планирање (Сл.весник на РМ, бр. 4/1996)

Член 7: -Просторен план на Републиката Член 8: по потреба се изработува: -просторен план на регион -ПП на национален парк -ПП на подрачје на Град Скопје -просторен план на општина

Член 22: -Собрание на РМ

Член 7: -Просторен план на Р. Македонија Член 8: ППРМ се разработува со: -просторен план на регион -ПП на подрачје од посебен интерес

Член 26: -Собрание на РМ

Закон за просторно и урбанистичко планирање (Сл.весник на РМ, бр.

51/2005)

ДИНАМИКА НА ИЗРАБОТУВАЊЕ

Изработувањето на просторните планови во Македонија датира од седумдесеттите години на минатиот век, со оформување на соодветни сознанија преку искуства од други земји и надградување на системот на едукација и оформување на стручни кадри и стручна организација за изработување на просторни планови, и тоа Институтот за просторно планирање - Охрид (директор д-р Пантелеј Митков). Потоа следи изработување на Просторниот план на СР Македонија кој е донесен во 1982 година.

-Влада на РМ -Влада на РМ -Влада на РМ -Влада на РМ

Приказ 3. Просторен план на СР Македонија

Просторен план на СР Македонија Изготвувач Институт за просторно планирање - Охрид Консултативен совет на Планот 17 експерти Работен тим на Планот 11 + 4 консултанти на тимот + 4 соработници Соработници (институции) 16 институции Институции (потребни податоци) 26 институции Тематски карти 17 Донесување на планот Собрание на СРМ, април 1982 година. Плански период 2000 год.

31 октомври 2014

ПОРТА

27

урбанизам Приказ 4. Донесени просторни планови во период до 1995 година во Р. Македонија (Според Информација на Министерството за урбанизам, градежништво и заштита на животната средина од септември 1995 година):

Просторни планови (ПП) ПП на Републиката

1982

ПП на регион

-Охридско- Преспански регион -Регион Источна Македонија -Полошки регион -Регион Мариово

ПП на подрачје со посебна намена

-ПП на Национален парк Маврово -ПП на Национален парк Галичица -ПП на Национален парк Пелистер

ПП на општина

-ПП на сите општини, освен Неготино и Свети Николе

Ако се анализира динамиката на донесување просторни планови во периодот на осумдесеттите години на минатиот век, се констатира дека динамиката е соодветна и дека се донесени најголем број просторни планови за конкретни подрачја. Но, тоа темпо на изработување на просторни планови не продолжи и во следниот период, а акцентот во деведесеттите години беше во основа насочено кон изработување на нов Просторен план на РМ (во натамошниот текст – ПП РМ) - со оглед на тоа што планскиот период на постојниот ПП беше до 2000 година. Во однос на ПП РМ има континуитет на планирањето и се пристапува кон изработување на нов ПП на Републиката во 1995 година, а со донесување на Програма за изготвување и донесување на ПП на РМ (Сл. весник на РМ бр. 17/95 од 28 март 1995 година) започнаа подготвителни работи за изработка на планот. Во 1997 година е донесена Одлука за формирање

28

Донесени просторни планови

ПОРТА

31 октомври 2014

Приказ 5. Просторен план на Република Македонија

Просторен план на Република Македонија Јавно претпријатие за просторни и урбанистички планови Координативно тело Претседател, секретар и 20 членови Работен тим 18 експерти Консултанти на Работниот тим 19 експерти Секторски елаборати 20 Картографски прилози-Тематски карти 24 Донесување на планот Собрание на РМ, 11 јуни 2004 година. Плански период 2020 год. Изработка

Координационо тело за следење и насочување на изработката на одделни фази на Просторниот план на Република Македонија (Сл. весник на РМ бр. 61/97) . Во функција на насочување на изработката на просторниот план, а во организација на Министерството за урбанизам, градежништво и заштита на

животната средина, се одржа Меѓународен научен симпозиум во Охрид во март 1998 година. На собирот во 10 сесии беа презентирани 90 реферати со теми за различни аспекти на просторното планирање, објавени во Зборник на трудови (на 668 страни). Сето тоа говори за третманот на просторниот план, со кој се утврдува стретегијата за просторен развој на Републииката, што е вреден пример кој треба да се следи. После реализирање на законски утврдените процедури се донесе нов Просторен пан на Република Македонија во 2004 година . Значи, во доменот на Просторниот план на државата нема застој на континуитетот на планирање. Со оглед на концентрацијата кон ПП на РМ, односот кон другите просторни планови е на пониско ниво, со оглед на тоа што нема законска обврска за задолжително изработување и донесување на просторни планови за помали просторни целини. Но, во ПП на РМ се утврдени соодветни одредби за Спроведување на ПП на РМ (дел 3). Поконкретно во делот 3.3. Изработка на планови од приоритетно значење, утврдени се подрачјата од посебен државен интерес и значење за кои е потребно да се изготват просторни

урбанизам планови, во функција на разработување на ПП на РМ, како: план за подрачјето на коридорот 8 и 10; за ОхридскоПреспанскиот и Дојранскиот туристички регион; за подрачја на водни акумулации; за пошироки заштитни зони на споменици од меѓународно и национално значење; за Скопскиот регион, Полошкиот регион; за сливното подрачје на реката Треска и други планови, и се утврдени конкретни рокови за реализација до 2007 година. Секако, тоа е резултат на амбициозните плански предвидувања, со оглед на тоа што изработувањето на тие делови на ПП на РМ е далеку од реализација, а се работи за витални простори за државата. Во ПП на РМ утврдени се одредби во делот 3.4. Одредби за спроведување на планот по области, каде се наведени плански одредби по области (со мин. 4 точки - за област Минерални ресурси до максимум 23 точки за област - Животна средина). Разработени се одредби за следните области: Земјоделско земјиште, Шуми и шумско земјиште, Минерални ресурси, Заштита на природното наследство, Процес на урбанизација, населени места и селски подрачја, Јавни функции, Население и стопанство, Водостопанство, Енергетика, Сообраќај и врски, Животна средина и Културно-историско наследство. Тоа значи дека е неопходно да се направи согледување на степенот на спроведувањето на одредбите по сите точки од областите и да се добие слика за нивото на спроведувањето на планските одредби. Во врска со следењето на реализацијата на ПП на РМ, а со оглед на тоа што од донесувањето поминаа 10 години, потребно е да се изработи соодветен аналитички материјал и да се организира јавна презентација и низа стручни расправи, со цел да се согледа степенот на спроведување на Просторниот план, и да се презентира нивото на реализација и во кои дејности има примена на планските поставки, а во кои области има недоволна реализација (дури и неповолни состојби) и да се трасираат следните активности во насока кон оптимално организирање на просторот, за квалитетен долгорочен просторен развој. Согледувањето ќе предизвика потреба од интензивирање и насочување на примена во одделни сегменти на просторот и евентуални потреби од дополнување и измени (корекции) на некои сегменти на планот, што може да се реализира според законски пропишана постапка. Особен акцент во аналитичкото согледување на спроведувањето на ПП на РМ треба да се насочи кон сензитивните простори и состојбата во тие подрачја

(сливови на реки, инфраструктурни коридори, подрачја на рудници, депонии за комунален отпад и депонија за опасен отпад, туристички подрачја и слични специфични подрачја) со цел поефикасно организирање на просторот на државата.

ПРИМЕНА НА ПЛАНОТ

Со оглед на тоа што најголемиот број на просторни планови се донесени врз основа на стариот ПП на СРМ и нема одвивање на процес на усогласување на досега донесените просторни планови (особено на општините), со планските поставки на постојниот ПП на РМ, се констатира дека нема употреблива примена на тие просторни планови односно нема соодветен континуитет на просторните планови. Од досегашниот период на примена на стариот и новиот ПП на РМ, може да се констатира дека на сите нивоа се согледува недоволна посветеност за примена преку натамошна разработка на планските одредби, како од одделните дејности кои имаат влијание врз развојот на просторот, па сè до помалите субјекти на локално ниво. Во основа планот НЕ СЕ ПРИМЕНУВА ДОВОЛНО во активностите на субјектите, односно сè се сведува на формално консултирање на планските одредби, без суштинска надградба и разработка со вклучување на предизвиците на конкретните просторни особености, на пример: проценка на развојот на еко туризмот и предвидување развој на индустрија во ист простор; или лоцирање на индустрија и промоција на производство на грозје за квалитетни вина со географско потекло во ист простор; потреба од ефикасна разработка на микро локалитети предвидени за регионални депонии со цел

поефикасно справување со загадувањето на средината; разработка на подрачја за производство на здрава храна; национална стратегија за зачувување на квалитетот на водата како ресурс и за идните генерации и слични аспекти. Појавите треба да се разработуваат интегрално со согледување на сите меѓусебни влијанија. Според искуствата на многу земји, за одделни аспекти на организацијата на просторот има суштински расправи на различни нивоа, со цел да се согледаат сите влијанија од планираната активност на другите сегменти на средината, како принцип на разработка на планските насоки. Активности за развој на просторно планирање.

- За поефикасна разработка на ПП на РМ се наметнува потреба од итна изработка на просторни планови за одделни подрачја утврдени со планот (според дел 3.3 на ППРМ); - При изработка на просторни планови, треба да се согледуваат повеќе сценарија на развојот со примена на принципите на одржлив развој и избор на оптимално решение; - Потребна е поголема примена на планските поставки на ПП на РМ од сите субјекти; - Одржување на континуитетот на изработка на просторни планови; - Суштинско вклучување на научната и стручната јавност при изработка на просторните планови, особено во текот на расправите по одделни развојни предвидувања, со почитување на различни агли на гледање, за повисок квалитет на просторот.  (Продолжува) 31 октомври 2014

ПОРТА

29

интервју

КИМ ХЕРФОРТ НИЛСЕН (KIM HERFORTH NIELSEN) / 3XN

Архитектурата како еволуција

Н

а неодамна одржаната Белградска недела на дизајн, гостуваа многу еминентни експерти од различни области на дизајнот. Од архитекти, преку графички дизајнери сè до дизајнери на храна. Архитектонскиот дел го збогати со своето предавање и данскиот архитект Ким Херфорт Нилсен од познатото архитектонско студио 3XN . Ова студио претставува собир на креативни поединци кои заедно со сопствениот огранок GXN работат на најразлични проекти во Данска и надвор од неа. Нилсен ги претстави битните проекти кои ја дефинираат работата на ова архитектонско биро, како и принципите по кои настанале тие проекти. Во центарот на нивната архитектура е ставен самиот корисник. Со своите архитектонски решенија, од една страна ги поттикнуваат корисниците на приспособување на однесувањето, а од друга страна се грижат за можностите на интеракција на корисникот. Заради сето ова, двата основни елементи на архитектурата на ова биро се преклопувачките нивоа на атриумскиот простор; првиот - каде корисниците водат сметка за тоа да не им пречат на другите со својата појава, и вториот - карактеристичниот елемент на вертикална комуникација, скалите, каде што се извршуваат најсрдечните разговори. Комплексната форма на градбите и ентериерските решенија ја следат функцијата на објектот, кој во фокус го става корисникот, на чие однесување влијае а на барањата се приспособува. м-р Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл.инж.арх. (Србија)

Можете ли да ни кажете кој е Вашиот дел од работата, со оглед на тоа што сте единствен од четворицата партнери кој е креативен директор во студиото?

 Јас имам генерална одговорност за архитектурата, немам своја посебна канцеларија туку седам заедно со партнерите и нашите бироа се споени. Така, сите знаат што работат сите. Секогаш имаме три или четири конкурси на кои работиме, и тоа секогаш се повикувачки конкурси. Понекогаш работиме и јавни конкурси, но многу ретко. Не ми се допаѓа кога на конкурс ќе пристигнат преку илјада трудови, тоа едноставно не функционира. Со задоволство работиме мали конкурси каде има неколку повикани и за кои сме платени. Еден од таквите конкурси беше и нашиот проект во Сиднеј, каде што беа избрани шест студија од цел свет. Ние заедно ја развиваме идејата, а за тој проект 32

ПОРТА

31 октомври 2014

интервју во Сиднеј ја имав идејата во старт. Секако, имаме и тим од неколку луѓе кои ги читаат условите, ги работат скиците и макетите. Тогаш расправаме за тоа. Потоа, долго време работиме на два или три правци, додека не избереме еден правец во кој ќе работиме. Никогаш не зборуваме лошо за идеите, туку единствено за добрите работи кај нив. Ако работите не се добри да се зборува за нив, тогаш не зборувајте за нив. Важно е да не зборувате лошо за идеите бидејќи, ако се обидете да ги убедите останатите зборувајќи лошо за другите идеи, никогаш нема да успеете. Некогаш одите многу напред и на крај сфаќате дека почетната идеја била најдобра. Не верувам во принципот главниот архитект да ја направи скицата, и потоа останатите од скицата да направат проект. Архитектурата доаѓа од анализите, што ќе се случува во зградата, како луѓето ќе работат или живеат таму, тоа не може да биде една скица, тоа мора да биде анализа.

Денес сте во Белград, за пет дена сте во Сиднеј, дали е тоа нормален работен ритам за Вас?

 Преку осумдесет отсто од нашите проекти се надвор од Данска, па затоа патувам многу често. Понекогаш тоа е проблем, но моите соработници комуницираат со мене секој ден, ми ги праќаат работите и јас им давам коментари. Тоа на некој начин е пинг-понг, но е многу важно да бидете присутни. На некој начин ментално сум присутен а физички не сум. На патувањата добивам инспирација. Следниот пат кога ќе одам во Сиднеј, ќе

имам повеќе време и можеби ќе одам да ронам и да ги видам коралните гребени. Таму сега почнува лето, и тоа е добро.

Можете ли да го дефинирате методот по кој работите?

 Секако, може да се каже дека правиме многу физички модели, макети. Имаме два ласери кои работат нонстоп. Прво почнуваме да работиме мали и потоа сè поголеми макети, а правилото е да

ги чуваме сите. Ние ништо не фрламе, и тоа е една од причините што наскоро ќе мораме да ја промениме локацијата. Многу може да се научи од макетите, како фукционира проектот. Сето тоа може да се нарече една еволуција, па дури и кога нема да победите на конкурс, некои од идеите можат да се искористат на следниот конкурс. Затоа е многу битно да се сочува она што го работиме.



31 октомври 2014

ПОРТА

33

интервју Вие не сте глобална компанија која има архитектонско студио во Европа и друго во Кина, како што е тоа денес популарно?

 Јас тоа не го разбирам, како може тоа да фукционира. Ние имаме архитектонски студија кои работат обработка на проекти, имаме едно во Стокхолм, ќе имаме едно во Сиднеј заради новиот проект. Ако добиеме работа во Њујорк, што може да се случи, ќе отвориме и таму студио. Креативниот дел, првите скици и идеи ќе бидат направени во Копенхаген.

На кои проекти работите моментално, освен проектот во Сиднеј што го прикажавте на конференцијата?

 Го работиме седиштето за ИРЦ, тоа е проект кој не можев да го презентирам. На него работиме веќе три месеци. Секако, тука е и големиот проект во Сиднеј. Освен тоа има многу проекти кои доаѓаат, а и многу проекти во Стокхолм. Од 2008 година почнавме да работиме надвор од Данска, и оттогаш имаме најдобра деловна година. Последнава година беше апсолутно најдобра досега. Ние моментално растеме.

Како би го дефинирале Вашиот пристап, Вашиот стил ако воопшто постои?

 Постои одреден вид на стил кога работите на начин на кој ние работиме, учиме од моделите што претходно сме ги направиле. Секако, постојат некои основи како работиме со просторот, како работиме со формата или фасадата. Не дека сакаме да бидеме ограничени со стилот, туку повеќе начинот на кој работиме создава одредена идеја. Формите на нашите проекти се многу разновидни, а тоа е многу важно бидејќи барањата на клиентите се секогаш различни, па ако се обидете тоа да го решите на ист начин, нема да можете да го постигнете она што јас сакам да го постигнам. Јас сакам да му додадам нешто на просторот во кој се гради, да биде подобар од тоа што бил. Постојат некои правила како го тестираме просторот, тоа се преклопувачките нивоа како и скалите во средина, тоа е начинот на кој работиме, и тогаш може да ја видите синергијата на сето тоа.

Што ќе кажете за архитектурата во осумдесеттите, кога Вие почнувавте, и архитектурата денес?

 Постои голема разлика. Ние, пред сè, многу научивме од случувањата со текот на времето. Пред да дојдат странски архитекти во Данска, сè беше некако покоцкесто, сега работите се променија. Мораме постојано да еволуираме, ако се заглавиме во начинот на кој функционираме, утре 34

ПОРТА

31 октомври 2014

интервју нема да бидеме тука. Тоа е еволуција, не сме скокнале и не сме почнале да ги работиме работите поинаку.

Постои едно прашање кое луѓето обично го поставуваат - што е архитектура?

 Го сакам тоа прашање, постои голема разлика помеѓу архитектура и скулптура. Архитектурата мора да функционира со луѓето, кои се во неа или покрај неа. Некои архитекти тоа не го разбираат. Јас тоа го земам како многу сериозна работа. Градиме за луѓето, тука да живеат, работат или што било друго. Архитектурата може да биде многу скулптурна, но таа скулптурност мора да има значење. Ако нема, тогаш за мене тоа е безвредна архитектура. Може да биде убава за гледање, но тогаш тоа е повеќе скулптура отколку архитектура, а архитектурата е многу покомплексна.

Видов дека имате работно време од понеделник до четврток пола час подолго, а во петок работното време завршува два часа порано. Дали е тоа честа појава во Данска?

 Веруваме дека луѓето мора да имаат слободно време за да можат во текот на работното време да се посветат на работата. Ако немаме слободно време за себе, тогаш ја губиме креативноста. Секако, кога е рокот за предавање на работите, може да се случи да бидеме во студиото по цел ден. Кога почнав да работам, работев по цел ден па дури и за викендите. Сè е во одлуките што ги носите. Кога работите ноќе, кога работите предолго, вашата креативност опаѓа, станувате само некој што ги врши работите. Никогаш не сме биле подобри од сега, ние не седиме во студиото за да бидеме таму. Се бориме да имаме нормална недела, слободни викенди, бидејќи пред сè сме луѓе кои имаат семејства. Кога премногу

работите можете да „прегорите“. И со нормално работно време можат да се постигнат значително добри резултати. Во Данска е често да имате во петок пократко работно време. Данска е креативно општество кое ја поттикнува креативноста, постои силна културна политика како да се подобрат работите и да функционираат подобро. Гледајте, нас не има само пет милиони, а во Германија има осумдесет, и размислите колку познати и добри архитекти доаѓаат од Германија а колку од Данска. Слично е и во Холандија, ние имаме многу сличности со таа земја. Нивото на културата таму е многу високо. Малите земји мора да преживеат на поинаков начин и тоа е нешто што нè определува. 

31 октомври 2014

ПОРТА

35

архитектура

МИСТИЧЕН ДЕЛ НА СВЕТОТ

Куќа на карпа Ова интересно и уникатно решение на архитектите од студиото Dualchas, на чело со архитектот Daniel Bar, е номинирано од Кралскиот институт на британски архитекти (RIBA) за престижната годишна награда за индивидуално домување (Manser award 2014), како дизајн со особена вредност и иновативност

К

уќата на карпа е оригинално архитектонско решение на дом сместен во изолирано и драматично опкружување, на работ од стрмна карпа, со погледи вперени кон езерото Дунвеган во Шкотска. Решението на овој објект се манифестира со очигледни контрадикторности. Долги отворени погледи на североисток кон езерото, и затвореност од југозапад поради јаките ветрови. Хоризонтот е единствена константа. Ова интересно и уникатно решение на

36

ПОРТА

31 октомври 2014

Драгица ФАРРЕН, дип.инж.арх. архитектите од студиото Dualchas, на чело со архитектот Daniel Bar, е номинирано од Кралскиот институт на британски архитекти (RIBA) за престижната годишна награда за индивидуално домување (Manser award 2014), како дизајн со особена вредност и иновативност. Вистинското позиционирање на куќата е од круцијално значење за овој проект. Во една средина која е речиси празна, пуста и остра, каде што секоја изградена педа прави масивен импакт на целокупниот пејзаж, само вешт архитект може да оствари

дизајн кој би се втопил во совршеноста на природата. Поради јаките ветрови од јужната страна, оваа куќa е сместена малку пониско, следејќи го природниот пад на теренот, на работ на карпа со величествени погледи кон темносиното езеро. Почетокот на пристапната патека е акцентирана со една урнатина којашто симболично ја претставува историјата и безвременоста на ова место. Самиот објект за домување е составен од два волумена, еден отворен и еден затворен. Затворениот волумен се наоѓа на јужната 

архитектура

Архитекти: Dualchas architects Локација: Остров Скај (Island of Skye), Шкотска, Велика Британија Изградени: 115 м2 Завршена: Јуни 2013

31 октомври 2014

ПОРТА

37

архитектура

страна и го штити објектот од острите ветрови, додека во отворениот волумен се сместени сите простори за живеење збогатени со светлина и отвореност. Заедно, овие два волумена формираат засолниште и приватност, додека фокусот во внатрешноста е концентриран

38

ПОРТА

31 октомври 2014

на природата што ги опкружува. Куќата прво се забележува како мал фронт во доминантно опкружување. Понатаму, додека полека се спуштаме кон неа, односот се менува и куќата станува доминантна точка на нашиот поглед кој е насочен кон влезниот затворен фронт.

Кога сме внатре, одново нашата перцепција се менува, затоа што одеднаш се наоѓаме пред отворена дневна соба со масивни визулени застаклувања од подот до плафонот, со чувство дека сме на работ од карпа со величествена природа пред нас. Геометријата на објектот се манифестира

архитектура

не само во должина, туку и во вертикала. Отворениот волумен е подигнат низ целата должина и овозможува внесување на светлина низ целиот објект. Додека формата и типологијата на објектот се втопуваат глатко во околината, исто така и материјалите што се употребени за негово градење се со потекло од опкружувањето, давајќи уште поблиска конекција помеѓу внатрешноста и надворешноста.

Архитектот Даниел Бар, објаснува за исконската релација помеѓу човекот и природата, и одговорноста на архитектот кон овозможување на истата: „Да се живее некаде е одлука дефинирана од место. Оваа куќа бара одговор преку специфичните алатки на архитектурата, да дојде до квалитетите на едно место и како тие би можеле да се преточат во изградена материја, во денешна рамка. Идејата на

контрадикција преплетена во дизајнот, не е само потсетник на изолацијата и мистеријата на оваа локација, туку е и показател на ретката способност да се живее помеѓу оваа драма, заедно со постојаната временска промена на пејзажот во овој мистичен дел на светот. И ова е една од причините зошто клиентите се одлучија да го купат ова земјиште. Оваа куќа им ја обезбедува само рамката“. 

Покрив на столетието ВАШИОТ TOХДАХ®-ПАРТНЕР ГО ИМА:

Секогаш НАЈДОБРОТО РЕШЕНИЕ за Вашиот покрив!

ТОНДАХ Македонија АД | MK - 2310 Виница | Тел.:+389(0)33/361332 39 31 октомври 2014 ПОРТА Факс: +389(0)33/361780 | office@tondach.com.mk | www.tondach.com.mk

архитектура

Вила со поглед

40

ПОРТА

31 октомври 2014

ВИЛА ЕЛШАНИ, ОХРИД

П

рашањето на перцепцијата нè охрабрува да ја доживуваме архитектурата како постоење во објектот со поглед, со допир и со слух. За да ја отвориме архитектонската перцепција, треба да се застане пред хоризонтот и да се препушти на претопувањето на екстериерот и ентериерот. Создаваме архитектура која вклучува јасна мисла формирана на самиот терен. Овде се постигнува рамноправност на полното и празното, со архитектонска промисленост и сведеност на применентите материјали. Објектот се интегрира во теренот, кој со нагиб од 45°, маната ја претвора во доблест. Мимикријата е фасцинантна. Поради местоположбата и обликот на теренот, објектот не може да се согледа од ниту

архитектура една блиска позиција, освен од воздух и од езеро, а од самиот објект може да се гледа сè - пред, покрај, под и над. Во идејниот план и проектот е даден приоритет на физичко и визуелно искуство, нераскинлива врска помеѓу планината и езерото. Положбата на оската исток-запад ја потврдува позитивната енергија на објектот. Сообраќајниците не ја тангираат локацијата, со што објектот е заштитен од бучавост и загадување. Поради стилот на живеење на сопствениците, објектот изобилува со пространи внатрешни и надворешни простори, кои овозможуваат групно доживување на убавината која сопствениците сакаат да ја споделат со пријателите. Трите фасади од приземјето на објектот се делимично вкопани, 

31 октомври 2014

ПОРТА

41

Викенд куќа архитектура Елшани – Охрид

Тип Локација Површина Година Автори Фирма

42

ПОРТА

350 м2 2012 Пако Радовановиќ , Маја Кириќ Радовановиќ Радо инженеринг

31 октомври 2014

архитектура што освен природната композиција на теренот и објектот овозможува и додатна термичка изолираност. Големите стаклени површини кон езерото се комбинација на трослојно стакло, ламелирано 4+4 мм ниско емисионо + аргон + 6 мм стакло, со кои се спречува влегувањето на студот и топлината, а се овозмозува прекрасен поглед на зајдисонцето. На горниот кат, каде се поставени спалните соби, се употребени истите стаклени површини на кои ниту оградата од стакло не ја прекинува глетката - кога се будите имате впечаток дека сте на душек на сред езеро. Локацијата на базенот, преку преливот го спојува хоризонтот на езерото со базенот и објектот. Објектот е проектиран и граден во постојана корелација со проектантот и инвеститорот и е плод на добрата соработка. 

Пако и Маја

фото: Румен ЌАМИЛОВ

НОВА ЕНЕРГИЈА ЗА ВАШИОТ ДОМ

КРЕДИТ ЗА ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ

Дознајте повеќе на:

pcb.com.mk/ekokredit 31 октомвридознај 2014 повеќе ПОРТА

43

архитектура

44

ПОРТА

31 октомври 2014

ОБЈЕКТИ ЗА НАУКА И ВИСОКИ ТЕХНОЛОГИИ

архитектура

Институт за вино, лозарство и енологија

Преку детектирање на проблемот и негово детално истражување и солуција, се отвора палета на можности не само во градот Кавадарци туку низ целата територија на Република Македонија, каде институтот ја шири својата дејност, давајќи едно ново значење на виното во земјата. Воедно, овој истражувачки центар би претставувал магнет за туристи, посетители, студенти, чиј главен интерес е виното. м-р Анастасија НИКОЛОВСКА, дипл.инж.арх.

М

агистерскиот труд на Кристина Јордановска, работен под менторство на професор д-р Анета Христова Поповска, од катедрата за проектирање општествени згради, се однесува на активностите и видовите објекти кои влегуваат во стратегијата за развој на „Винскиот пат“, усвоени од Сообранието на Општина Кавадарци за Тиквешкиот регион, со посебен акцент на истражувачките капацитети кои го испитуваат квалитетот на продуктите од лозарството, поточно појава на т.н. „Вински институт“. Градот Кавадарци, како средиште на настани од областа на виното и лозарството,

има потенцијал да прерасне во центар на образованието и науката од оваа област со појавата на Институт за вино, лозарство и енологија. Преку детектирање на проблемот и негово детално истражување и солуција, се отвора палета на можности не само во градот Кавадарци туку низ целата територија на Република Македонија, каде институтот ја шири својата дејност, давајќи едно ново значење на виното во земјата. Воедно, овој истражувачки центар би претставувал магнет за туристи, посетители, студенти, чиј главен интерес е виното.

ПРОСТОРНА ОРГАНИЗАЦИЈА

Содржините на Институтот за вино, лозарство и енологија се сублимирани во три објекти: истражувачки дел,

администрација и образование кои се испреплетуваат во два објекти со подрумски простории, приземје и кат, и третиот објект е објектот со сместувачки капацитети, кој зафаќа приземен дел и два ката како и мостовска врска со образовниот оддел.

АРХИТЕКТОНСКИ КОНЦЕПТ

Проектот претставува просторно организирана низа на објекти кои ги пратат природните правци на локацијата и нејзината околина, формирајќи трактови кои го „прегрнуваат“ просторот и даваат завршен потег на претходно започнатата композиција од слободностоечки структури. Објектите од комплексот се поврзани со систем на платформи подигнати од теренот на одредена висина, така што се  31 октомври 2014

ПОРТА

45

2

±0.00

архитектура

ЛЕ 1И

ОСНОВА НА ПРИЗЕМЈЕ

ОСНОВА НА ПРИЗЕМЈЕ

2

±0.00 25 2 24

ОСНОВА НА ПРИЗЕМЈЕ 9

2

2 20

1

1

19

19

2

20

18

±0.00

21

21

22

22 3

ЛЕГЕНДА: ±0.00

±0.00 2

2

14

14

16

20

3

13

13

12

3

18 12

19 3

12

12

13

2

3

16 ±0.00 15 15

±0.00

2

13

3

13

26

3

16

15

3

7. ХЕМИСКА ЛАБОРАТОРИЈА ±0.00 8. КОНТРАМУСТРА

4. ЕВИДЕНЦИЈА

23

9. ГАРДЕРОБИ ±0.00

5. ОПШТА АНАЛИЗА

11

3

10. САНИТАРИИ

62

8 9 16. САЛА ЗА СОСТАНОЦИ

17. ПОДВИЖНА ПЛАТФОРМА

14. СЕКРЕТАР

18. ТОАЛЕТ ЗА 2ЛИЦА СО ПОСЕБНИ ПОТРЕБИ

15. ДИРЕКТОР

19. САНИТАРИИ

24

26

±0.00

9

3

26

3

±0.00

23

3

2

ОБРАЗОВЕН БЛОК

3

БЛОК ЗА ПРИВРЕМЕН ПРЕСТОЈ

25

25. ФИТНЕС

21. КНИЖАРА

26. ГАРДЕРОБИ И САНИТАРИИ

22. АУДИТОРИУМ

27. БАР

14. СЕКРЕТАР

18. ТОАЛЕТ ЗА ЛИЦА СО ПОСЕБНИ ПОТРЕБИ

15. ДИРЕКТОР

19. САНИТАРИИ

24. ДНЕВНА СОБА

11. ВЛЕЗЕН ХОЛ

16. САЛА ЗА СОСТАНОЦИ

2. ХОДНИК

7. ХЕМИСКА ЛАБОРАТОРИЈА

12. СЛОБОДЕН ХОЛ

17. ПОДВИЖНА ПЛАТФОРМА

3. КОМУНИКАЦИИ

8. КОНТРАМУСТРА

13. КАНЦЕЛАРИИ

4. ЕВИДЕНЦИЈА

9. ГАРДЕРОБИ

5. ОПШТА АНАЛИЗА

10. САНИТАРИИ

ЛЕГЕНДА:

3

23. РЕЦЕПЦИЈА

ЛЕГЕНДА: 6. ДИЈАГНОСТИЧКА ЛАБОРАТОРИЈА

2. ХОДНИК

7. ХЕМИСКА ЛАБОРАТОРИЈА 1. ПРИЕМ НА МУСТРИ 2. ХОДНИК 8. КОНТРАМУСТРА

12. СЛОБОДЕНЛАБОРАТОРИЈА ХОЛ 17. ПОДВИЖНА ПЛАТФОРМА КНИЖАРА 6. ДИЈАГНОСТИЧКА 11. ВЛЕЗЕН ХОЛ 16. 21. САЛА ЗА СОСТАНОЦИ

4. ЕВИДЕНЦИЈА

3. КОМУНИКАЦИИ 9. ГАРДЕРОБИ

8. КОНТРАМУСТРА 14. СЕКРЕТАР

5. ОПШТА АНАЛИЗА

4. ЕВИДЕНЦИЈА 10. САНИТАРИИ 5. ОПШТА АНАЛИЗА

9. ГАРДЕРОБИ 15. ДИРЕКТОР

10.18

16. САЛА ЗА СОСТАНОЦИ 12. СЛОБОДЕН 18. ТОАЛЕТ ЗА ЛИЦА ХОЛ СО ПОСЕБНИ ПОТРЕБИ 13. КАНЦЕЛАРИИ 14. СЕКРЕТАР 19. САНИТАРИИ 15. ДИРЕКТОР

10. САНИТАРИИ

425.

1

ФИТНЕС

26. ГАРДЕРОБИ И САНИТАР 3 2

27. БАР 6

5

4

1

1

3 ГЛАВЕН ВЛЕЗ ВОЗДУШЕН ПРОСТО

ЛЕГЕНДА: 1 ИСТРАЖУВАЧКИ БЛОК

ЛЕГЕНДА:

2

ОБРАЗОВЕН БЛОК ИСТРАЖУВАЧКИ БЛОК 1

3

БЛОК ЗА ПРИВРЕМЕН ПРЕСТОЈ

2

ОБРАЗОВЕН БЛОК

3

БЛОК ЗА ПРИВРЕМЕН ПРЕСТОЈ

ГЛАВЕН ВЛЕЗ ВОЗДУШЕН ПРОСТОР

3. КОМУНИКАЦИИ

11. ВЛЕЗЕН ХОЛ

5 2

3

1. ПРИЕМ НА МУСТРИ

7. ХЕМИСКА ЛАБОРАТОРИЈА 13. КАНЦЕЛАРИИ

10

1

27

3 20. КОПИРНИЦА 26

6. ДИЈАГНОСТИЧКА ЛАБОРАТОРИЈА

1 2

3

7 22.

8 АУДИТОРИУМ

27

1. ПРИЕМ НА МУСТРИ

2

1

1

24. ДНЕВНА СОБА ЛЕГЕНДА: 2 1 ИСТРАЖУВАЧКИ БЛОК

3

23

1

6 КОПИРНИЦА

23. РЕЦЕПЦИЈА

24

ЛЕГЕНДА:

4

21. КНИЖАРА

±0.00 25

±0.00

5

20.

3

2

±0.00 25

3

7

12. СЛОБОДЕН ХОЛ

27

БЛ

±0.00

2

7

8

24

3

11

11. ВЛЕЗЕН ХОЛ

23

4

10

2

±0.00

±0.00

5

±0.00

3

13. КАНЦЕЛАРИИ

±0.00

3

±0.00 6

7

8

10

12

О

3

13

3

3 1. ПРИЕМ НА МУСТРИ 23 6. ДИЈАГНОСТИЧКА ЛАБОРАТОРИЈА

3. КОМУНИКАЦИИ

9

2

2

13

14

22

4

2

±0.00

9

2

5

2

±0.00

3

±0.00

23

2. ХОДНИК

4

3

12

22

5

2

11

3

21

3

6

6 7

7

8

27

17

±0.00

2

9

8

23

17

17 18

3

3

20. КОПИРНИЦА

25. ФИТНЕС 26. 20. ГАРДЕРОБИ И САНИТАРИИ КОПИРНИЦА 25. ФИТНЕС

17. 22. ПОДВИЖНА ПЛАТФОРМА 27. 21. КНИЖАРА БАР АУДИТОРИУМ

26. ГАРДЕРОБИ И САНИТАРИИ

18. 23. ТОАЛЕТ ЗА ЛИЦА СО РЕЦЕПЦИЈА ПОСЕБНИ ПОТРЕБИ

22. АУДИТОРИУМ

27. БАР

19. САНИТАРИИ

24. ДНЕВНА СОБА

24. ДНЕВНА СОБА

ГЛАВЕН ВЛЕЗ ВОЗДУШЕН ПРОСТОРГЛАВЕН ВЛЕЗ

23. РЕЦЕПЦИЈА

ВОЗДУШЕН ПРОСТОР

7.70 6.04

3.20

0.00

2.88

+10.18

9.75

+7.70 +6.04

+7.70 +3.72

+3.20 -0.48

±0.00

±0.00

-2.88

-0.48 -2.88

+10.18

+10.18

ПРЕСЕК 1-1

+7.70 +6.04

+7.70 +6.04

+3.20

+3.20 ±0.00

-0.48

-0.48

±0.00 -2.88

+10.18 +7.67 +6.04

±0

-2.88

+10.18

+10.18

+7.67 +6.04

+7.67 +6.04

+3.20

+3.20 ±0.00

-0.48

±0.00

-2.88

+10.18 +7.67 +6.04

-0.48 -2.88

+3.20

+3.20 +10.18

-0.48 +10.18

±0.00

+7.67 +6.04

+10.18

+3.20

-2.88+7.67 +3.20 -0.48

±0.00

+3.20 ±0.00

-2.88

ПРЕСЕК 2-2 46

ПОРТА

-0.48

ПРЕСЕК ПРЕСЕК 2-2 2-2

-2.88

31 октомври 2014

+7.67 +6.04-0.48 +3.20

±0.00

-2.88

±0.00

±0.00

+7.67 +6.04

+6.04 -0.48

+10.18

ПРЕСЕК 2-2

-0.48 -2.88

-2.88

појавуваат две платформи кои остваруваат врска помеѓу објектите и врска на објектите со партерот и околината, и две ПРЕСЕК 1 платформи кои претставуваат висински премин од еден во друг објект. Објектите се одликуваат со различна висина соодветна на функционалните потреби на секоја од содржините, притоа создавајќи смирен обликуван ритам кој се вклопува во градската силуета на градот Кавадарци. Вака поставени, објектите формираат внатрешен двор, кој, иако претставува јавен простор, сепак, има доза на приватност која ја одржува границата на индивидуалност во однос на околните објекти.

архитектура ОБЛИКУВАНА ПОСТАПКА

Во однос на обликуваната постапка, движењата на теренот создаваат ритам совладувајќи ги висинските разлики. Овие движења формираат специфична траекторија која ги поврзува котата на теренот и котата на подрумските простории, кои се од функционално значење за истражувачкиот дел на институтот, па се простираат под целиот комплекс создавајќи мистичен архитектонски простор. Денивелацијата на теренот создава прекрасни глетки кои овозможуваат комплексот да се доживее од различни коти на теренот, што ја дополнува возбудливоста на самиот простор. Денивелацијата е овозможена преку рампи и скали кои се вкопани во теренот, притоа создавајќи отворени простори, еден вид „џебови“, кои ја збогатуваат оваа урбана средина и претставуваат точки на настани и дружење на посетителите со вработените, студентите и другите корисници на институтот. Рампите што се јавуваат во подрумските простори на истражувачкиот објект, покрај тоа што имаат улога за пренесување на грозје во складот, во одреден

период служат и како места каде што посетителите би можеле да го искусат и осознаат процесот на производство на виното. Ваквата отвореност на рампите и просторите што се создаваат, сочинуваат поинаква атмосфера на настани и социјални активности.

ОДРЖЛИВА АРХИТЕКТУРА

Уште еден важен аспект кој треба да се има предвид е потребата од создавање посебни услови во кои може да се одвива истражувачката дејност, истовремено водејќи сметка за енергетската ефикасност и издржливост на проектот. Стаклените панели од обликувањето на фасадата на институтот се предвидени со двојно застаклување со високи перформанси. Главна цел на ваквите стаклени панели е да се искористат изолациските својства на просторот со воздух или гас за намалување на коефициентот на пренесување на топлината. Акумулираната енергија од сончевото зрачење е неисцрпен потенцијал кој постојано природно се обновува. Геотермалните топлински пумпи, предвидени како систем за

греење и ладење во склоп на институтот, работат со најефикасна природна размена на енергија, пренесувајќи ја енергијата од сонцето, акумулирана во земјата, директно во самиот објект. Истражувањето на историскиот пат на виното во Кавадарци и неговиот одраз во културата и традицијата на овој град, како и анализирањето на конкретната проблематика на предметната локација беа клучни во поврзувањето на комплексот со опкружувањето и формирањето на научно-образовна и истражувачка институција која отвора нова етапа во областа на науката, производството, образованието, културата и туризмот. Новопроектираниот институт целосно се вклопува во околината и функционално и обликувано, така што создава чувство како секогаш да припаѓал на таа локација. Комплексот вклучува нови високи технологии во одделот за истражување, производство и образование, надоврзувајќи се на постоечките образовни центри на самата локација и создава една целосна приказна за историјата, традицијата и културата на грозјето и виното и нивното огромно значење на овие простори. 

31 октомври 2014

ПОРТА

47

архитектура

АВТОБУСКИ ПОСТОЈКИ ВО РУРАЛНИ ОБЛАСТИ ОД СВЕТСКИ ПОЗНАТИ АРХИТЕКТИ

Успешно поврзување на

Е

дна година по изработката, седум необични автобуски постојки го ставија во фокусот на вниманието на светската архитектонска сцена малото село Крумбах (Krumbach) во Австрија. Постојките беа дизајнирани од страна на меѓународно реномираните архитекти Ванг Шу (Wang Shu), Соу Фуџимото (Sou Fujimoto) и Смиљан Радиќ (Smiljan Radic), кои работеа во соработка со локални архитекти и

48

ПОРТА

31 октомври 2014

занаетчии. Чудните структури на овие седум автобуски постојки го ставија селото, кое има 1.000 жители, на картата со интересни архитектонски остварувања. Кураторот Дитмар Штајнер (Dietmar Steiner) ја пофали посветеноста и имагинацијата на оние што беа вклучени во проектот, велејќи дека „целиот проект успеа поради тоа што беше поддржан од повеќе од 200 дарежливи луѓе“. Тука се вклучени и архитектите што ги изведоа нивните проекти, земајќи слободни

архитектура

инфраструктурата и мобилноста Ангел СИТНОВСКИ, дипл.инж.арх

денови од нивните секојдневни обврски, без да бараат за тоа парична надокнада. Ова беше нивна шанса да се вклучат во овој необичен и несекојдневен архитектонски предизвик. Сепак, проектите за автобуските постојки не беа само заради задоволување на некакви суети; Верена Конрад (Verena Konrad), директор на VAI (Vorarlberger Architektur Institut), истакна дека проектот е важен за успешно поврзување на инфраструктурата и мобилноста во руралните области во овој дел на Австрија.

31 октомври 2014

ПОРТА

49

експерт

Нови технички стандарди за Британската влада очекува дека, преку примената на овие нови стандарди ќе се постават не само темелите за изградба на висококвалитетни станбени објекти, туку и дека ќе се обезбеди намалување на цената на градење

Housing Standards Review Technical Consultation

Б

ританскиот оддел (министерство) за заедници и локална власт (Department for Communities and Local Government) на почетокот од месецов ја почна новата јавна Техничка консултација за преглед на стандардите за домување (Housing standards review: technical consultation), која ќе трае до првата недела на ноември. Преку консултацијата ќе се соберат мислењата на јавноста за предлозите за воведување на стандарди за домување со особен акцент на техничките стандарди. Оваа консултација е последователна на јавната консултација од 2013 година, чиишто резултати беа објавени во март годинава. Британската влада очекува дека, преку примената на овие нови стандарди ќе се постават не само темелите за изградба на висококвалитетни станбени објекти, туку и дека ќе се обезбеди намалување на цената на градење. Со предлог-стандардите за домување по првпат во рамките на Градежните прописи (Building Regulations) се воведуваат стандарди за сигурност на објектите, со цел тие подобро да се заштитат од криминални дејствија. Така, меѓу другото, се пропишува сигурносните дрвени врати по поединечна нарачка да бидат изработени од полно или ламинирано дрво со минимална густина од 600 кг/м3 и со минимална дебелина од 44 мм, и тие да бидат опремени со систем за заклучување во повеќе точки, изработен според локалните стандарди или алтернативни одобрени системи. Исто така, вратите треба да бидат опремени со синџирче од внатре за да можат делумно да се отворат без некој да може од надвор наполно да ги отвори кога

се подотворени, и со магично око преку коешто ќе може да се види, без отворање на вратата, кој се наоѓа пред влезот. Во однос на застаклувањето во близина на врати каде преку кршење на стаклото може да се дојде до кваката и на тој

Housing Standards Review Technical Consultation

50

ПОРТА

31 октомври 2014

начин да се отвори вратата од внатре, се воведува барање стаклото во вакви позиции да биде ламинирано со минимална дебелина од 6,4 мм (3+0,4+3) во согласност со класата P1A на EN356:2000. Во случаи кога застаклувањето е со двојно или тројно стакло, барем едно од стаклата во системот треба да биде ламинирано. Сè поголемата популарност на сувомонтажните системи на градба налага поголема внимателност во однос на сигурноста на вратите, со оглед на тоа што и да се има сигурносна врата постои можност преку кршење на гипс картонскиот ѕид да се допре до кваката и бравата од внатре, и на тој начин да се влезе. За да се спречи ова, се налага лево и десно по целата висина на вратата да се вгради во конструкцијата на зидот заштитен слој изработен од најмалку 9 мм дебела дрвена градежна плоча, експандиран метал или пак друг сличен отпорен материјал. Новопредложените стандарди за домување носат и нови изборни Градежни прописи за потребите на лицата во години и корисниците на инвалидски колички, коишто ќе можат да се применат во услови кога постои потреба и економска оправданост за нивна примена, а со цел да се задоволат потребите на повозрасните и лицата со посебни потреби. Како резултат на ова, во рамките на поглавјата за градежните прописи за санитарни Department for Communiti простории во станбени единици, и пристап и користење на станбената единица, покрај основните се воведуваат и два изборни прописи. При ова прописите воведуваат три категории на станбени единици: • Прва категорија - станбени единици кои можат да се посетат. Ова е

експерт

домување во Англија? д-р Владимир Б. ЛАДИНСКИ,

дипл.инж.арх. (Велика Британија)

основната задолжителна категорија и која овозможува, најмалку, станбената единица да биде посетена од широк дијапазон лица, вклучително со одредени корисници на инвалидски колички; • Втора категорија - пристапни и адаптибилни станбени единици. Ова е примарната изборна опција преку која се очекува станбените единици да обезбедат повисоко ниво на пристапност, кое ќе биде од полза на поголем спектар луѓе кои ќе живеат или ќе ја посетат единицата, и која ќе понуди особени придобивки за постарите и лицата со посебни потреби, вклучително со одредени корисници на инвалидски колички; и • Трета категорија - станбени единици за корисници во инвалидски колички. Ова е втората, највисока, изборна опција која се однесува на станбените единици коишто се соодветни или потенцијално соодветни преку адаптација, за користење од страна на лица во инвалидски колички. Во контекст на овие Градежни прописи за пристапност, особено се истакнуваат некои од предложените решенија во однос на Трета категорија на станбени единици. Така, во однос на главниот влез во станбената единица, се очекува од надворешната и внатрешната страна на влезот да се обезбеди рамен и непречен простор со димензија 1,5 м на 1,5 м за да се овозможи лицето во инвалидска количка

да може да се сврти за 360 степени пред и по влезната врата. Со прописите 85 см е минимално пропишаната светла ширина на вратата, со тоа што 30 см растојание треба да се обезбеди од страничниот ѕид до почетокот на отворот од страната на кваката, и 20 см на спротивната старна. Исто така, во близина на главниот влез на станбената единица, треба да се обезбеди ниша за полнење батерии на две инвалидски колички. Нишата треба да биде со широчина од 1,7 м и длабочина од 1,1 м, и да биде отворена кон 1,2 метри широк влезен хол. Градежните прописи, исто така, ги пропишуваат минималните површини на вградени простори за складирање, и тоа во зависност од бројот на спалните соби, во распон од 2 м² за станбени единици со две соби до 4 м² за станбени единици со шест спални соби. Исто така, во рамките на куќите треба да се обезбеди шахта за лифт која ќе ги поврзува сите катови во куќата со минимални светли димензии од 1,1 м

на 1,65 м, која ќе овозможи вградување на лифт по потреба во иднина, а пред лифтот на секој кат треба да се овозможи простор за вртење на инвалидската количка од 1,5 м во дијаметар кој нема да биде попречен од отворената врата на лифтот. Дополнително со прописите се пропишува минималната комбинирана заедничка подна површина на дневната соба, трпезаријата и кујната во зависност од бројот на спалните соби во станбената единица, коишто се движат од 25 м² за станбени единици со две спални соби до 37 м² за станбени единици со осум спални соби. Слично на ова, со прописите се пропишуваат минималните димензии на работните плочи во кујните, вклучително со електричните уреди, и тоа во зависност од бројот на спалните соби и дали станува збор за станбени единици од Втора или Трета категорија, итн. Со предлог на стандардите за домување се воведуваат и Градежни прописи за зголемена ефикасност во искористувањето на водата и складирање на смет за новоизградените станбени единици да бидат одржливи. Веројатно од најголемо значење е објавувањето на национални просторни стандарди за новите станбени единици, од кои се очекува да им овозможи на локалните власти, заедници и соседства да влијаат врз големината на станбените единици коишто ќе се градат на нивната територија. Со оглед на тоа што во Обединетото Кралство градежните прописи се носат на ниво на поединечни конститутивни единици, преку оваа консултација се разгледуваат само стандардите за домување во Англија. По завршување на консултацијата и разгледување на коментарите и сугестиите, се очекува дека верзијата од предложените измени на градежните прописи ќе стане задолжителна за примена.

31 октомври 2014

ПОРТА

51

енергетска ефикасност

52

ПОРТА

31 октомври 2014

ТУРИСТИЧКИ ЦЕНТАР ТСИНГТАО

дрвна архитектура

Успешен експеримент на Западот и Истокот Со увозот на идеи и технологии, кинеските компании инсиситраат објектите да бидат изградени од нив, со што честопати архитектите од Западот наидувале на проблеми со целосното реализирање на нивните проекти и идеи

В

Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ, инженер по дрвна индустрија

о последните дваесетина години, Кина покажува зголемен интерес за искористување на вештините на архитектите од Западот. Со увозот на идеи и технологии, кинеските компании инсиситраат објектите да бидат изградени од нив, со што честопати архитектите од Западот наидувале на проблеми со целосното реализирање на нивните проекти и идеи. Проектот за туристичкиот центар Тсингтао, изграден во областа Кингдао, бил експеримент за тоа како западните архитекти ќе можат да ги надминат овие предизвици и нивните проекти, кои се со софистициран дизајн и градежен материјал подзаборавен од локалните градители, да бидат изведени во целост до последниот детаљ. Клучот за надминување на овие предизвици е во методата за комуникација и изведба. Компанијата Fast+Epp ги здружила силите со градежната компанија специјализирана за дрвени конструкции StructureCraft, во соработка со кинеските клиенти, и изготвиле методологија за  31 октомври 2014

ПОРТА

53

дрвна архитектура парцијално градење на објектот, со тоа што комплексните компоненти ќе се изработат во Канада, додека составувањето на елементите на градилиштето ќе се извршува од странска работна сила во соработка со локалните работници. Овие планови се изработени со врвни техники кои се нови во целиот свет, но сепак доволно сигурни за да обезбедат успех. Инспирирани од идејата за креирање на свиени кровни плочи од масивно дрво, проектантскиот тим разви 39 ламелирани кровни панели од дрво, кои можат да се фабрикуваат на градежната локација со обични дрвени продукти. Инженерскиот тим создаде комплексна идеја која може да биде едноставно конструирана - извитоперен дрвен панел кој се состои од прави канадски дрвени продукти и обични фурнирани плочи. Истовремено, во Канада биле изработени 93 дрвени столбови со различни должини заедно со специјални метални врски и челични кабли кои биле испорачани во Кина. Секоја кровна панел плоча е димензионирана и израборена така што може лесно да се подигне и постави на кровот. Овие детални подготовки и планирања ја обезбедија успешноста на изработката и задржување на временскиот рок од осум месеци за изградба на целиот објект. Кровната конструкција на некои места има распони од 40 метри, кои биле премостувани со помош на дрвените столбови. За проектирање на комплексниот кров, инженерите изработувале најразлични прелиминарни шеми за поставување на столбовите. Покрај тоа, сите столбови се искосени со одреден агол со цел да се избалансираат силите од сите страни. За да се проектира кровот со слободна форма, инженерите користеле напреден компјутерски софтвер за моделирање на закривените панели, начинот на кој се поврзуваат една 54

ПОРТА

31 октомври 2014

дрвна архитектура со друга и системот на кабли кои треба дополнително да обезбедат сигурност на целата конструкција. За проектот Тсангтао е употребено дрвото како главен конструктивен материјал, материјал кој е обновлив и еколошки. Покрај носечката конструкција, дрвото може да се забележи и за многу други намени. Зелениот кров е насаден со зелена трева која е автохтона за тие простори. Обемното застаклување од сите страни на објектот дозволува навлегување на многу дневна светлина и топлина со што ја зголемува енергетската ефикасност во целост. Во првичните преговори за изградба на туристичкиот центар, дрвото било отстрането како материјал за градба заради сомнежите во конструктивниот капацитет на дрвото како и трошоците за изградба на таков објект. Но подоцна, инженерската куќа Fast+Epp заедно со изведувачите StructureCraft и архитектите елаборирале на предностите за користење на дрвени

конструкции во однос на цена и време на изградба, како и на сигурноста и енергетската ефикасност на објектот. Овој објект промовира градење со дрво во област која одамна го заборавила поимот за одржливо градителство. Дел од интенциите за изградба на овој објект е презентирање пред кинеските градители и архитекти на големиот потенцијал на дрвото како градежен материјал, не само за едноставни семејни куќи туку и за покомплексни објекти. Покрај промовирање на одржливото градителство и потенцијалот на дрвото, со изградба на објектот се остваруваат и други бенефити како социјални и економски. Еден од клучните социјални бенефити е пренесување на искуствата на канадските инженери и архитекти на локалните експерти, посебно со нагласување на областа на заштита при работа. Компанијата StrustureCraft оствари повеќедневни обуки за локалните работници за практики за заштита при работа. Овие обуки наидоа на отвореност од страна на кинеската работна сила и резултирање во беспрекорна изградба на објектот. 

31 октомври 2014

ПОРТА

55

хортикултура

Кактуси

Филип ФИЛИПОСКИ, дипл.шум.инж.

К

актусите се растенија кои припаѓаат на фамилијата Cactaceaе, која ја претставуваат повеќе од 1.600 видови. Природниот ареал им се простира на

58

ПОРТА

31 октомври 2014

Северна, Средна и Јужна Америка, поточно во пустинските предели. Кактусите се главно бодликави сукулентни растенија, кои одлично вегетираат во сушни месторастења. Поимот сукулент ги претставува сите видови

растенија кои имаат сочно и месесто ткиво, кое има способност да задржи поголема количина на влага за нормален развој на растението во сушните периоди. Кактусите најчесто имаат дебело стебло кое содржи хлорофил, додека листовите се

хортикултура модифицирани во трње. Корењата им се плитки и широко разгранети со цел да можат полесно да ја апсорбираат површинската вода. Цветовите најчесто им растат поединечно, а се карактеризираат со многу живописни бои. Поради својата атрактивност и малите потреби во поглед на одгледување, многу често се користат како собни растенија. Може да се размножуваат вегетативно и генеративно. Најголемите кактуси се среќаваат во пустинските предели на границата помеѓу САД и Мексико. Станува збор за Сагуаро, кактуси кои се од видот Carnegiea gigantea. Тие имаат релативно долг век на живот. Имаат право стебло, во форма на ракета, а по 75-тата година од животот може да почнат да формираат странични „раце“. Некои единки од овој вид може да живеат и по 150 години, и да достигнат до 15 метри во височина. Најголемиот виден Сагуаро кактус е Шампионскиот Сагуаро, кој вегетира во Аризона и е со вртоглави 13,1 метри во височина и дијаметар на стеблото од 3,1 метар.

КАКТУСИ И ВО МАКЕДОНИЈА

Иако звучи неверојатно, и во Македонија може да се сретнат предели обраснати со кактуси. Најпозната е Долината на кактусите што се наоѓа во село Клисура, во близина на Демир Капија каде кактусите во подолг период од годината пленат со своите жолтеникави цветови. Според биолозите, џуџестиот кактус кој го населил тој предел успеал да се приспособи на конкретните услови на месторастење, благодарение на влијанието на медитеранската клима од Белото Море. Се претпоставува дека птиците од југ го имаат пренесено семето. Со оглед на тоа што станува збор за многу спорорастечки вид, а во овој крај го има во изобилие, тоа дава индикации дека првите единки кои се појавиле, таму се присутни уште пред повеќе од десетина години. Освен во селото Клисура, површини населени од кактуси може да се сретнат и во пробиштипското село Барбарево, како и во околината на Велес, поточно кај манастирот Св. Димитрија. Според многумина, кактусот во овој дел од Македонија е автохтоно растение.

31 октомври 2014

ПОРТА

59

совети

Работно катче во дневната соба

„A“

За нашиот син кој штотуку тргна на училиште, сакаме да креираме работно катче. Станот е мал, со заеднички простор за дневната соба, трпезаријата и кујната и мала спална соба во која нема место и за работна маса. Каде да го организираме работното катче за нашето дете? Владо и Милка Николовски, Скопје

И

во вашиот мал стан може да се најде место каде ќе учи првачето.Тоа не мора да е посебна соба, туку може да биде еден мирен агол од дневната. Работната

направена по порачка кај некој столар. Вие можете да ја сместите меѓу кујната и трпезаријата. Пожелно е аголната маса која ќе содржи орманче, полици и фиоки да има заоблени рабови. Поставувањето на масата во близина на прозорецот ќе обезбеди

„A“

која со квалитетна ламба ќе обезбеди добра осветленост на работната површина. Покрај масата важен е и изборот на работното столче. Потпирката за грбот што е доволно висока и широка ќе го потпре грбот и рамениците на детето, а потпирките за раце ќе го олеснат товарот на вратот. Височината на работното столче треба да се подеси така што натколениците ќе бидат во хоризонтална положба, а колениците свиткани под прав агол во однос на подот. Изборот на неутрални тонови (бела, сива и умерени пастелни бои) кои го следат колоритот на останатиот дел од станот би бил најдобар за работното катче. Во случај мебелот во дневната соба да е од дрво, подобро е да се задржите на истиот вид дрво и за изработка на работната маса, наместо да комбинирате неколку различни видови дрво. Билјана СТЕВКОВСКАСАВИЌ, дипл.инж.арх.

bsavic@porta3.com.mk 60

ПОРТА

31 октомври 2014

најчудни градби

„Новиот музеј“ на Њујорк изгледа како шест кутии поставени еднoнадруго

Драган РИСТОВ

Некои велат - да, музејот го нуди тоа, додека други велат дека немаат поим дека таа зграда која наликува на наредени картонски кутии е музеј !? И точно е - вели авторката, музејот е базиран на расфрлани кутии, и токму тие ја доловуваат таа идеја на отвореност на ваква институција, во стилот - кутиите можат да се разместуваат во зависност од желбите, а со ваквиот дизајн, токму тоа се случува и со уметноста. Надворешниот дел на стаклениот објект, дополнително, го дизајнирал нејзиниот колега, архитектот Нишизава. Екстериерно, естетски е украсен со еден вид на алуминиумска мрежа, која од далеку не остава впечаток и дека постои, но со наближувањето се гледаат структурите и изгледа како зградата да е облечена во некаква заштитна фолија. Тоа дава мал спас и го вади дизајнот од страшна депресивност и монотоност. На 1 декември 2007 година, официјално се отворени вратите на „Новиот музеј“ на Њујорк. Вредноста на објектот била 50 милиони долари, и за само една година добил епитет на светско чудо?! И тоа од вкупно 180 музеи во Њујорк! По која основа и од кој, тоа никој не го кажува.

В

о Њујорк постојат многу музеи, од кои некои имаат планетарна слава, како препознатливиот Гугенхајм или Метрополитен. Но има и такви, во кои навистина има богати содржини и културноизложбени настани, ама нивниот објект од градежен аспект е навистина чуден. Во случајов, пишуваме за „Новиот музеј“ (така е именуван) кој се смета за доста посетено место на културните работници. Лоциран на Принс стрит, „Новиот музеј“ е дизајниран од Казујо Сеџима архитектка од Токио. Бидејќи станува збор за странец, можеби многумина ќе помислат дека со оглед на местото од каде доаѓа, ќе имаме некоја неверојатна градба со големи иновации. Но, не е така. Овој музеј е толку

обичен, што изгледа како кутии поставени еднoнадруго. Ја нема ни класичната препознатливост, кога се во прашање музеи, врвот секогаш да дава поглед на лобито и влезот, па затоа не само што е чуден, на некој начин е и, најтешко кажано, грд. Музејот има седум ката и е сместен во некогашна празнина меѓу два пониски објекта. Иако музејот постои од 1977 година, немал свој дом, често се селел на времени локации, па во 2002 година токиската архитектка добила задача да направи дизајн токму за оваа локација. Самата кажала дека сакала да направи нешто што нема да се разликува многу од околината, но и да ја претстави отвореноста на музејот преку неговата едноставност. Некои велат дека изгледот на зградата е комбинација на елегантното и урбаното.

31 октомври 2014

ПОРТА

61

арт

Најголемиот производител

Во Музејот на американската уметност „Витни“ во Њујорк, беше организирана изложба насловена Jeff Koons: A Retrospective, посветена на Џеф Кунс олицетворение на ексцесот на 21 век, гуру на механизмите за поврзување на парите, уметноста, култот на сексот, кичот, баналноста и грдоста 62

ПОРТА

31 октомври 2014

П

ред неколку дена во Музејот на американската уметност „Витни“ во Њујорк, официјално се затвори најголемата ретроспективна изложба посветена на творештвото на Џеф Кунс, еден од најпознатите и најплатените живи уметници на денешнината. Исто така, оваа изложба за која се претпоставува дека ја посетиле стотици илјади луѓе, имаше и своја посебна карактеристика, бидејќи оваа поставка е воопшто и последната изложба поставена во „Витни“, оти музејот во 2015 година се сели на друга локација, во нов

објект во Meatpacking District во Њујорк. Џеф Кунс, најголемиот производител на кичот во светот, кралот на нео-поп артот, вешт манипулатор со традиционалните вредности од многу области на 20 век... Во негова чест беше организирана голема ретроспективна изложба, која, веднаш по своето отворање на 27 јуни годинава, предизвика невиден публицитет не само во Њујорк туку и во целиот уметнички свет. Џеф Кунс во стилот на поп-ѕвезда ја отвори ретроспективната изложба и повторно предизвика хаос во уметничкиот свет. Кунс - олицетворение на ексцесот на 21

арт

на кичот во светот

век, гуру на механизмите за поврзување на парите, публицитетот, уметноста, култот на сексот, кичот, баналноста и грдоста. Големиот интерес за изложбата го покажува фактот што за време на неколкумесечното траење на поставката, деноќно имало редици луѓе, кои стрпливо чекаа да ги видат делата на Кунс во музејот „Витни“ на Менхетн. Оваа изложба, едноставно насловена Jeff Koons: A Retrospective, се карактеризира со идејата на организаторите на едно место да бидат изложени сите негови најзначајни

дела работени во текот на три децении долгата кариера, а меѓу нив и најпознатите дела кои претставуваат предимензионирани ликови од цртаните филмови и разни играчки. На изложбата беше поставена и три метри високата скулптура "Play-Doh", која е завршена непосредно пред отворањето на самата ретроспектива. Заради монументалните скулптури, организаторите морале да бидат многу креативни за да ги пренесат на горните катови. За овој херкуловски подвиг било потребно за првпат вратите на Музејот

Дејан БУЃЕВАЦ да бидат привремено отстранети со цел делата да бидат внесени. Изложбата распоредена на три ката ги вклучува сите негови славни дела во форма на џиновски црвени и златни срца, розовото куче на дување и сребрено геометрискиот зајак. Впечатливо изгледа големата скулптура Baloon Dog од обоен, хромиран метал, која минатата година беше продаденa за рекордни 58,4 милиони долари. Со тоа, овој глобално реномиран американски уметник стана најскапиот жив автор во светот! На ова банално, шематско обликувано куче - кое стана и главен декоративен мотив на H&М женските чанти - му претходеле бројни дела кои Кунс ги нарекол баналии. Секако, посетителите ги привлекува и најпознатата порцеланска фигура на Мајкл Џексон кој седи на простирка од рози и во скутот држи шимпанзо. Сè е златно и бело, а Џексон и мајмунчето се облечени во идентично бела и златна облека. Делото е создадено во 1988 година, и тоа на аукција достигнало рекордна сума. Кунс, без разлика колку бил банален неговиот живот и дело, ужива репутација на крал на новата уметничка сцена, на пост-ворхоловско време, кој ги радикализирал идеите на Ворхол и новата авангарда, и на тој начин животот на Кунс стана уметничко дело. Некои од овие дела со своите огромни димензии, бои и материјалот сугерираат на претераност, настаната во периодот додека Кунс бил во брак со 

31 октомври 2014

ПОРТА

63

арт

поранешната италијанска порно ѕвезда и парламентарка Чичолина. Сета нивна поврзаност, овековечена во скулптура и огромни фотографии со експлицитни сцени од нивниот живот, е сместена во затворен простор на третиот кат од музејот, во кој се влегува еден по еден. На изложбата се поставени и гигантскиот рак од црвен алуминиум, сината месечина направена од полиран челик, препознатливиот „Пинк Пантер“, мермерниот автопортрет на уметникот, големата вазна

64

ПОРТА

31 октомври 2014

со букет цвеќе во полихромирано дрво, скулптурата на монументалното бикефално животно (половина коњ во галоп, половина диносаурус), скулптурата на Мајкл Џексон, ... Делата на Кунс имаат силно симболичко значење - ја глофицира Америка, нејзиниот култ кон новото и богатството. Кунс се служи со кодовите на Холивуд, рекламата, популарниот кич и денешното потрошувачко општество. Тој е уметник на кого влијаеле дадаизмот, надреализмот и поп-артот, и кој твори во духот на времето, инспириран

од предметите од секојдневниот живот и од симболите на денешнината. Ликовната критика во едно се согласува - неговите полирани уметнички скулптури зрачат свежина и невообичаена „мудрост“. Секако, тие не се просветителски, но се слика на светот во кој живееме. Џеф Кунс имал осумнаесет години кога во еден хотел во Њујорк се сретнал со Салвадор Дали, својот идол. Тогаш бил срамежлив и не знаел дека еден ден и тој ќе доживее иста популарност. Дали во таа

арт прилика го однел младиот Кунс во старата реномирана галерија Knoedler & Company, и му ги покажал неговите дела за коишто претходно дискутирале. Ова засекогаш го променил животот на Кунс, и во едно интервју признал дека фотографиите што таму биле направени и ден-денес се наоѓаат во неговата спална соба и дека секое утро кога ќе се разбуди гледа во нив. Тој не го крие фактот дека неговите идоли се Пабло Пикасо и Енди Ворхол. Искреноста е доблест што го краси овој педесет и двогодишниот уметник, а можеби и таа му помогнала да постигне ваков успех, без преседан во историјата на уметноста. Меѓу уметниците конформисти Џеф Кунс предизвикува интелектуална хистерија и потсмевање, а неговото име судбински се поврзува со кичот. Колку што има етимолошки несогласувања во интерпретацијата на овој феномен, толку ги има и кога станува збор за анализирање на делата од овој Американец. Ако се повикаме на одредени самоуверени мислења дека кичот е стар колку и самата уметност, а дека е составен дел на човековите гени, тогаш лесно може да ја разбереме и креативноста на Џеф Кунс, најголемиот производител на кичот во светот. Неговите дела со години достигнуваат нереални цени, перверзни колку и маслените платна од серијата „Made in Heaven”, со кои дебитирал на Венециското биенале на уметноста во 1990 година. Замислете го целиот тој блазиран свет кој ги гледа еротските уживања на уметникот со неговата тогашна сопруга, италијанската порно дива Чичолина. Посетителите се обидувале да направат или најдат смисла во сето тоа, односно допирни точки на уметноста и кичот, а шокот, гадењето и неприфаќањето биле избрзани ставови на раздразнетите моралисти. Смислата на кичот не е да се предизвика ренесансни чувства, но да предизвика и да доведе до интелектуална протест, така што Џеф Кунс веднаш по Венециското биенале почна да се движи по естетските „патишта“ кои ќе го однесат до најугледните музеи во светот и аукциски куќи. Неговите подоцнежни дела ќе покажат дека, за разлика од евтината уметност, скапиот кич предизвикува поголем ентузијазам

и искрени чувствени задоволства. Познатиот професор Лудвиг Гиц од Хајделберг за ова ќе каже: „Без стереотипи нема ниту кич“. Независно каков заклучок да се донесе, не постои сомнеж дека

популарноста на Џеф Кунс е во стил на музичките поп ѕвезди и дека тој е кралот на нео-поп артот. По Њујорк, изложбата се сели во Париз во месец ноември, а следната дестинација е Шпанија. 

Dekada na uspe[no rabotewe 31 октомври 2014

ПОРТА

65