Các trang trong thể loại “Phản ứng hóa học”

Các trang trong thể loại “Phản ứng hóa học”

Mục lục 1

2

3

4

5

Phản ứng hóa học

1

1.1

Phân loại phản ứng hóa học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.2

Vận tốc phản ứng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.2.1

Phản ứng tỏa nhiệt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

1.3

Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

1.4

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

1.5

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

Ăn mòn

3

2.1

Ăn mòn điện ly . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

2.2

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

2.3

Đọc thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

2.4

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

Phản ứng Barton–McCombie

5

3.1

Cơ chế phản ứng

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

3.2

Những thay đổi từ phản ứng ban đầu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

3.2.1

ay đổi nguồn hydride . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

3.2.2

Trialkyl borane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

3.3

Ứng dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

3.4

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

Chất khử

7

4.1

Độ mạnh yếu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

4.2

Tầm quan trọng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

4.3

Một số chất khử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

4.4

Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

4.5

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

4.6

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

4.7

Nguồn tham khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

Chất oxy hóa

9

5.1

Ví dụ về quá trình oxy hóa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

5.2

Các nghĩa khác . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

i

ii

6

7

8

9

MỤC LỤC 5.3

Mối liên hệ với gốc tự do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

5.4

Một số chất oxy hóa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

5.5

Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

5.6

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

Chemiser Garten

12

6.1

Cách làm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

6.2

Cảm hứng nghiên cứu về sự sống . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

6.3

Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

Định luật bảo toàn khối lượng

13

7.1

13

Lịch sử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bản ất

14

8.1

14

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Fiser Assay

15

9.1

Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

9.2

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

10 Gia công (hóa học)

16

10.1 Xem thêm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

10.2 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

11 Gốc tự do

17

11.1 Các phản ứng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11.1.1 Bước khởi đầu

17

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

11.1.2 Buớc truyền dẫn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

11.1.3 Bước kết thúc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

11.2 Mối liên hệ với chất oxy hóa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

11.3 Tác hại với sức khỏe cơ thể . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

11.4 Chủ động chống gốc tự do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

11.5 Tên vài gốc tự do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

11.6 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

12 Lửa

19

12.1 Tính chất của lửa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

12.1.1 Phản ứng cháy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

12.1.2 Ngọn lửa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

12.1.3 Nhiệt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

12.2 Hóa thạch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

12.3 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22

12.4 Liên kết ngoài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22

MỤC LỤC

iii

13 Lưu hóa

23

13.1 Lịch sử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

13.2 Tiến trình hóa học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

13.3 Ứng dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

13.4 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

14 Năng lượng Gibbs

24

14.1 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15 Nhiệt nhôm

24 25

15.1 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16 Ôxy hóa khử

25 26

16.1 Chất oxy hóa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

16.2 Chất khử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

16.3 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

17 Phản ứng Würtz

27

17.1 Phản ứng tổng quát . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

17.2 Cơ chế . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

17.3 Ví dụ và điều kiện phản ứng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

17.4 Hạn chế . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

18 Phương trình hóa học

28

18.1 Các bước viết phương trình hóa học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28

18.2 Ý nghĩa của phương trình hóa học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

28

18.3 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

29

19 Phản ứng thế

30

19.1 Hóa vô cơ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

19.2 Phản ứng thế ái lực hạt nhân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

19.3 Phản ứng thế ái lực điện tử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

19.4 Phản ứng thế gốc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

19.4.1 Ví dụ: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

19.5 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

20 Phản ứng trao đổi

31

20.1 Phản ứng giữa axit và bazơ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

20.2 Phản ứng giữa axit và muối

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

20.3 Phản ứng giữa bazơ và muối . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

20.4 Phản ứng giữa muối và muối

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32

20.6 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32

20.5 Đọc thêm

iv

MỤC LỤC

21 Phản ứng trùng hợp

33

21.1 Phân loại phản ứng trùng hợp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33

21.1.1 Phân loại dựa vào thành phần và cấu trúc polymer tạo thành . . . . . . . . . . . . . . .

33

21.1.2 Phân loại dựa trên cơ chế của quá trình trùng hợp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33

21.2 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33

22 á trình thủy phân ATP 22.1 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23 ủy phân

34 34 35

23.1 Ion kim loại . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

23.2 Chú thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

24 Xúc tác

36

24.1 Trong sản xuất công nghiệp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

24.2 Phân loại xúc tác . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

24.2.1 Xúc tác đồng thể . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

24.2.2 Xúc tác dị thể . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37

24.3 Một số thuyết về chất xúc tác . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37

24.4 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

38

24.5 Sách tham khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

38

24.6 Nguồn, người đóng góp, và giấy phép cho văn bản và hình ảnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

24.6.1 Văn bản . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

24.6.2 Hình ảnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

40

24.6.3 Giấy phép nội dung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

41

Chương 1

Phản ứng hóa học ứng gọi là chất tham gia (hay chất phản ứng), chất mới sinh ra là sản phẩm. Phản ứng hóa học được ghi theo phương trình chữ như sau: Tên các chất tham gia phản ứng → Tên các sản phẩm Những loại phản ứng thường gặp bao gồm: • Phản ứng hóa hợp: Là phản ứng hóa học trong đó chỉ có một chất mới (sản phẩm) được tạo thành từ hai hay nhiều chất ban đầu.

• Phản ứng phân hủy: Là phản ứng hóa học trong đó một chất sinh ra hai hay nhiều chất mới.

• Phản ứng oxi hóa - khử: Là phản ứng hóa học trong đó xảy ra đông thời sự oxi hóa và sự khử.

Phản ứng giữa hơi Clorua hiđrô trong cốc bê-se và amoniac trong ống nghiệm tạo nên hợp chất mới, amoni clorua

• Phản ứng thế: Là phản ứng hóa học trong đó nguyên tử của đơn chất thay thế nguyên tử của 1 nguyên tố khác trong hợp chất.

Phản ứng hóa học là một quá trình dẫn đến biến đổi một tập hợp các hóa chất này thành một tập hợp các hóa chất khác. eo cách cổ điển, các phản ứng hóa học bao gồm toàn bộ các chuyển đổi chỉ liên quan đến vị trí của các electron trong việc hình thành và phá vỡ các liên kết hóa học giữa các nguyên tử, và không có sự thay đổi nào đối với nhân (không có sự thay đổi các nguyên tố tham gia), và thường có thể được mô tả bằng các phương trình hóa học. Hóa học hạt nhân là một ngành con của hóa học liên quan đến các phản ứng hóa học của các nguyên tổ phóng xạ và không bền, trong đó cả sự chuyển điện tử và chuyến đổi hạt nhân đều có thể diễn ra.

Ngoài ra còn có các phản ứng khác như phản ứng trao đổi, phản ứng tỏa nhiệt,phản ứng trung hòa,….

1.2 Vận tốc phản ứng Vận tốc phản ứng được đo bằng sự thay đổi theo thời gian của nồng độ hoặc áp suất của một chất phản ứng hoặc một chất sản phẩm.Việc phân tích vận tốc phản ứng đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực trong đó có việc nghiên cứu cân bằng hóa học. Vận tốc phản ứng phụ thuộc vào nhiều yếu tố:

Phản ứng hóa học có thể diễn ra “tức thời”, không yêu cầu cung cấp năng lượng ban đầu, hoặc “không tức thời”, yêu cầu năng lượng ban đầu (dưới nhiều dạng như nhiệt, ánh sáng hay năng lượng điện).

• Nồng độ của các chất tham gia phản ứng • Diện tích tiếp xúc giữa các chất tham gia phản ứng • Áp suất

1.1 Phân loại phản ứng hóa học

• Năng lượng hoạt hóa của phản ứng • Nhiệt độ

á trình biến đổi từ chất này thành chất khác gọi là phản ứng hóa học. Chất ban đầu, bị biến đổi trong phản

• Chất xúc tác 1

2

CHƯƠNG 1. PHẢN ỨNG HÓA HỌC

1.2.1

Phản ứng tỏa nhiệt

Phản ứng tỏa nhiệt (exothermic) là phản ứng có kèm theo sự giải phóng năng lượng dưới nhiều dạng.

1.3 Xem thêm • Phản ứng trao đổi • Cân bằng phản ứng hóa học • Danh sách các phản ứng trong hóa học hữu cơ Phản ứng phản vật chất

1.4 Tham khảo 1.5 Liên kết ngoài • Phản ứng hóa học tại Từ điển bách khoa Việt Nam

Chương 2

Ăn mòn sức mạnh, ngoại hình và khả năng thấm chất lỏng và chất khí.

Nhiều cấu trúc hợp kim chỉ bị ăn mòn khi tiếp xúc với độ ẩm trong không khí, nhưng quá trình này có thể bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi việc tiếp xúc với các chất nhất định. Ăn mòn có thể được tập trung tại một vị trí để tạo thành lỗ thủng hoặc vết nứt, hoặc nó có thể mở rộng trên một diện tích rộng hơn hay ăn mòn bề mặt theo mọi hướng. Bởi vì ăn mòn là một quá trình kiểm soát khuếch tán, nó xảy ra trên bề mặt tiếp xúc. Kết quả là các phương pháp để làm giảm hoạt động của các bề mặt tiếp xúc như thụ động hóa và cromat hóa, có thể làm tăng sức đề kháng ăn mòn của vật liệu. Tuy nhiên, một số cơ chế ăn mòn khó nhìn thấy hơn và khó dự đoán hơn.

Gỉ sắt - ví dụ quen thuộc nhất của sự ăn mòn.

2.1 Ăn mòn điện ly

Ăn mòn kim loại.

Ăn mòn là sự phá hủy dần dần các vật liệu (thường là kim loại) thông qua phản ứng hóa học với môi trường. eo nghĩa phổ biến nhất, ăn mòn có nghĩa là quá trình oxy hóa điện hóa học của kim loại trong phản ứng với các chất oxy hóa như oxy. Gỉ sắt - sự hình thành của các oxit sắt - là một ví dụ nổi tiếng của ăn mòn điện hóa. Đây là loại tổn thương thường tạo ra oxit hoặc muối của các kim loại ban đầu. Ăn mòn cũng có thể xảy ra trong các vật liệu phi kim loại, chẳng hạn như đồ gốm hoặc các polyme, mặc dù trong bối cảnh này, sự xuống cấp theo thời gian là từ phổ biến hơn. Ăn mòn làm giảm các tính chất hữu ích của vật liệu và kết cấu bao gồm

Ăn mòn điện ly của nhôm. Một tấm hợp kim nhôm dày 5mm được kết nối với một hỗ trợ kết cấu thép nhẹ dày 10mm. Ăn mòn điện ly xảy ra trên các tấm nhôm được tán cùng với tấm thép. Tấm nhôm bị ăn mòn thủng trong vòng 2 năm.[1]

Ăn mòn điện ly xảy ra khi hai kim loại khác nhau có những tiếp xúc vật lý hoặc điện với nhau và được đặt chìm trong một chất điện phân thông thường, hoặc khi 3

4

CHƯƠNG 2. ĂN MÒN

các kim loại tương tự cũng được tiếp xúc với chất điện phân với nồng độ khác nhau. Trong một cặp kim loại như vậy, kim loại hoạt động hơn (anode) bị ăn mòn với tốc độ nhanh và các kim loại ít hoạt động hơn (cathode) bị ăn mòn với tốc độ chậm. Khi bị nhúng vào chất điện ly một cách riêng biệt thì mỗi kim loại bị ăn mòn ở tốc độ của riêng mình. Loại kim loại để sử dụng được dễ dàng xác định bằng cách dựa theo chuỗi kim loại hoạt động. Ví dụ, kẽm thường được sử dụng như một anode hy sinh cho các kết cấu thép. Ăn mòn điện ly là mối quan tâm lớn đối với các ngành công nghiệp hàng hải và bất cứ nơi nào có nước (chứa muối) trong đường ống hoặc các kết cấu kim loại.

Các yếu tố như kích thước tương đối của anode, các loại kim loại, và các điều kiện hoạt động (nhiệt độ, độ ẩm, độ mặn, v.v…) ảnh hưởng đến ăn mòn điện ly. Tỷ lệ diện tích bề mặt của các anode và cathode trực tiếp ảnh hưởng đến tỷ lệ ăn mòn của vật liệu. Ăn mòn điện ly thường được ngăn ngừa bằng cách sử dụng các anốt hy sinh.

2.2 Tham khảo [1] Galvanic Corrosion. Corrosionclinic.com. Truy cập 2012-07-15.

2.3 Đọc thêm • Jones, Denny (1996). Principles and Prevention of Corrosion (ấn bản 2). Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall. ISBN 0-13-359993-0.

2.4 Liên kết ngoài • Corrosion Prevention Association • NACE International -Professional society for corrosion engineers (NACE) • Working Safely with Corrosive Chemicals • efcweb.org – European Federation of Corrosion • Metal Corrosion – Corrosion eory • Electrochemistry of corrosion • A 3.4-Mb pdf handbook “Corrosion Prevention and Control”, 2006, 296 pages, US DoD • How do you remove and prevent flash rust on stainless steel? Article about the preventions of flash rust

Chương 3

Phản ứng Barton–McCombie 3.2.1 Thay đổi nguồn hydride

Phản ứng đề-oxyhóa Barton-McCombie là một phản ứng hóa học hữu cơ trong đó một nhóm hydroxy trong hợp chất hữu cơ bị thay thế bởi một nhóm alkyl[1] [2] .

Phản ứng được đặt theo tên của nhà hóa học người Anh Sir Derek Harold Richard Barton (1918-1988) và Stuart W. McCombie.

Một trong những hạn chế của phản ứng là việc sử dụng hydride của thiếc vốn là một chất độc, tốn kém và rất khó tách khỏi hỗn hợp phản ứng. Một trong những thay đổi được đề xuất là việc sử dụng anhydride tributyl của thiếc làm nguồn tạo gốc tự do và poly(methylhydridesiloxane) (PMMS) làm nguồn hydride [4] . Phenyl chlorothionoformate cũng có thể được dùng để tạo ra carbonyl sulfide.

S

S

R1

Cl

R OH

R

- HCl

Bu SnH

R1

O

R H

3

AIBN

Phản ứng đề-oxyhóa Barton-McCombie

O

H

O H HO

Cl O

S

O

O O O

O

H pyridine CH2Cl2, RT

O

O O

O

S

H

O

O

O

H

(Bu3Sn)2O PMHS

O O

H

AIBN BuOH Benzene reflux

Ph

Ph

3.1 Cơ chế phản ứng

H

O

76%

Ph O SnBu3

S=C=O

Cơ chế phản ứng của phản ứng Barton-McCombie yêu cầu một chất xúc tác tạo gốc tự do ở giai đoạn khơi mào 3.2.2 Trialkyl borane và một bước phát triển mạch [3] .Rượu 1 trước hết được chuyển hóa thành xanthate 2. Một chất phản ứng khác Phức chất trialkyl borane- nước cũng có thể được sử là tributyl thiếc hydride 3 phân hủy, dưới tác động của dụng như nguồn cung cấp nguyên tử hydrogen [5] AIBN 8 thành gốc tự do tributyl thiếc 4. Gốc tự do này “kéo” nhóm xanthate ra khỏi 2 và tạo thành gốc alkyl MeO C X MeO C MeO C MeO C MeO C MeO C tự do 5; sản phẩm còn lại xanthate tributyl của thiếc HC S S HC HC O O O 7. Liên kết giữa lưu huỳnh và thiếc rất bền và tạo nên O OH O O O H lực đẩy của phản ứng. Gốc alkyl tự do 5, đến lượt mình, S S lấy đi một nguyên tử hydrogen từ một phân tử tributyl thiếc hydride mới, tạo thành sản phẩm đề-oxi-hóa 6 và một gốc tự do mới cho quá trình phất triển mạch.

Trong vòng xúc tác này, phản ứng được khơi mào nhờ S O quá trình oxi-hóa của trialkylborane 3 trong không khí R OH R O R1 Bu Sn S R1 tạo nên gốc tự do methyl 4. Gốc tự do này phản ứng với xanthate 2 tao ra S-methyl-S-methyl dithiocarbonate Bu Sn R 7 và gốc tự do trung gian 5. Gốc tự do 5 tổ hợp với CN hydrogen lấy từ (CH3 )3 B.H2 O 3 tạo nên alkan 6; sản Bu Sn H R H H phẩm phụ là acid diethyl borinic và một gốc tự do CN methyl mới.

2

2

9 4

2

2

2

2

9 4

9 4

Me3B - H2O Benzene

3

.

AIBN

8

9

2

7

3

1

.

5

4

3

3

6

10

Cơ chế của phản ứng Barton-McCombie

3.3 Ứng dụng 3.2 Những thay đổi từ phản ứng ban đầu

Một trong những phiên bản cải tiến của phản ứng được sử dụng trong quá trình tổng hợp toàn phần hợp chất azadirachtin [6] : 5

6

Một phiên bản khác của phản ứng sử dụng chất phản ứng imidazole 1,1'-thiocarbonyldiimidazole (TCDI), trong quá trình tổng hợp toàn phần pallescensin B [7]

3.4 Tham khảo [1] Barton, D. H. R.; McCombie, S. W. (1975). “A new method for the deoxygenation of secondary alcohols” (bằng tiếng Anh) (16). J. Chem. Soc., Perkin Trans. 1. tr. 1574–1585. doi:10.1039/P19750001574. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp) [2] Crich, D.; intero, L. (1989). “Radical chemistry associated with the thiocarbonyl group” (bằng tiếng Anh) (89). Chem. Rev. tr. 1413-1432. doi:10.1021/cr00097a001.

Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp) [3] Forbes, J. E.; Zard, S. Z. Tetrahedron Le. 1989, 30, 4367.

[4] α-D-Ribo-hexofuranose, 3-deoxy-1,2:5,6-bis-O-(1methylethylidene). Tormo, J.; Fu, G. C. Org. Syn., Coll.

Vol. 10, p.240 (2004); Vol. 78, p.239 (2002).

[5] Deoxygenation of Alcohols Employing Water as the Hydrogen Atom Source David A. Spiegel, Kenneth B. Wiberg, Laura N. Schacherer, Mahew R. Medeiros, and John L. Wood J. Am. Chem. Soc. 2005, 127, 12513-12515.

[6] Synthesis of Azadirachtin: A Long but Successful Journey Gemma E. Veitch, Edith Beckmann, Brenda J. Burke, Alistair Boyer, Sarah L. Maslen, and Steven V. Ley Angew. Chem. Int. Ed. 2007 [7] Wen-Cheng Liu; Chun-Chen Liao (1999). Article “e first total synthesis of (±)-pallescensin B” (bằng tiếng Anh) (117). tr. 117–118. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)

CHƯƠNG 3. PHẢN ỨNG BARTON–MCCOMBIE

Chương 4

Chất khử Chất khử (hay tác nhân khử) là một nguyên tố hóa học hay một hợp chất trong các phản ứng ôxi hóa khử có khả năng khử một chất khác. Để thực hiện điều đó nó trở thành chất bị ôxi hóa, và vì thế nó là chất cho điện tử trong phản ứng ôxi hóa khử. Chất khử đồng thời cũng là chẩt bị oxi Hóa. Ví dụ, trong phản ứng dưới đây:

tại bảng trên thì người đó cần phải biết thế ôxi hóa của nó, đổi dấu trị số nhận được để có thế khử và so sánh chúng với nhau. Kết quả nhận được sẽ là Na, Cr, Cu và Cl- ; Na sẽ là chất khử mạnh nhất còn Cl- là chất khử yếu nhất trong số 4 chất này.

Một số chất khử phổ biến bao gồm các kim loại kiềm và kiềm thổ như kali, canxi, bari, natri hay magiê, cũng như các hợp chất chứa ion H- , những chất này bao gồm NaH, LiAlH4 hay CaH2 .

2Mg(rắn) + O2 → 2Mg2+ (rắn) + 2O2-

Chất khử trong phản ứng này là magiê. Magiê cho hai Cần lưu ý rằng, một số nguyên tố và hợp chất có thể là điện tử hóa trị và trở thành một ion, điều này cho phép chất khử hay chất ôxi hóa tùy theo điều kiện để chúng nó cũng như ôxy trở nên bền vững. tham gia phản ứng. Ví dụ, hiđrô là chất khử khi phản Các chất khử như vậy cần phải được bảo vệ tốt trong ứng với các nguyên tố không là kim loại nhưng lại là không khí do chúng phản ứng với ôxy tương tự như chất ôxi hóa khi phản ứng với một số kim loại. Ví dụ, phản ứng trên. trong phản ứng 2Li₍ắ₎ + H2 (khí)+ nhiệt độ cao -->2LiH₍ắ₎

4.1 Độ mạnh yếu

thì hiđrô đóng vai trò của chất ôxi hóa do nó nhận điện tử do liti cung cấp, và nó làm cho liti bị ôxi hóa.

Một chất khử mạnh rất dễ dàng mất (hay cho) các điện tử. Hạt nhân của nguyên tử thu hút các điện tử quỹ đạo của nó. Đối với các nguyên tố mà nguyên tử của nó có bán kính nguyên tử tương đối lớn thì khoảng cách từ hạt nhân tới các điện tử là lớn hơn và lực thu hút (hấp dẫn) của nó là yếu hơn; do vậy, các nguyên tố này có xu hướng thể hiện tính khử cao hơn. Ngoài ra, các nguyên tố có độ âm điện thấp, thì khả năng của nguyên tử hay phân tử của nó trong việc thu hút các điện tử liên kết là yếu hơn và năng lượng ion hóa tương đối thấp của chúng cũng là lý do để chúng là các tác nhân khử mạnh hơn. Tiêu chuẩn đánh giá một chất trong việc dễ hay khó bị ôxi hóa/mất điện tử được gọi là thế ôxi hóa. Bảng dưới đây chỉ ra một số thế khử, có thể dễ dàng hoán chuyển thành thế ôxi hóa bằng cách đơn giản là đổi dấu trong giá trị của nó. Các chất khử có thể dễ dàng xếp hạng theo sự tăng lên (giảm xuống) trong thế ôxi hóa của chúng. Một chất khử là mạnh hơn khi nó có thế ôxi hóa có trị số lớn hơn và sẽ là chất khử yếu khi nó có thế ôxi hóa có trị số nhỏ hơn. Bảng dưới đây chỉ ra thế khử của một số chất khử ở điều kiện 25 ℃. Ngoài ra cũng cần ghi nhớ là quá trình ôxi hóa là mất đi điện tử còn quá trình khử là thu điện tử.

Các nửa của phản ứng 2Li₍ắ₎0 -->2Li₍₎+1 + 2e- ::::: H2 0 ₍í₎ + 2e- --> 2H−1 ₍í₎ Còn trong phản ứng này H2 (khí) + F2 (khí) --> 2HF(khí) thì hiđrô đóng vai trò của chất khử do nó cho đi điện tử duy nhất của mình cho flo, điều này có nghĩa là nó khử flo.

Các nửa của phản ứng H2 0 ₍í₎ --> 2H+1 ₍í₎ + 2e- ::::: F2 0 ₍í₎ + 2e- --> 2F−1 ₍í₎

4.2 Tầm quan trọng

Các chất khử và các chất ôxi hóa là các chất có tác dụng ăn mòn điện hóa, là “sự xuống cấp của các kim loại do kết quả của các hoạt động điện hóa”. á trình này cần có 1 hay nhiều ion đảm nhận vai trò nhận điện tích (ion dương) và 1 hay nhiều ion đảm nhận vai trò cho điện Ví dụ nếu một người liệt kê Cu, Cl- , Na và Cr theo trật tích (ion âm) để có thể xảy ra. Anôt là nguyên tố mất tự giảm dần xuống của tính khử ở điều kiện như đề cập điện tử (chất khử), vì vậy quá trình ôxi hóa diễn ra tại 7

8

CHƯƠNG 4. CHẤT KHỬ

anôt, còn catôt là nguyên tố thu nhận điện tử (chất ôxi hóa), vì thế quá trình khử luôn luôn diễn ra tại catôt. sự ăn mòn điện hóa diễn ra khi có sự chênh lệch về thế ôxi hóa. Khi điều này xảy ra, anôt kim loại sẽ bắt đầu bị hư hỏng dần đi do ở đó có một mạch điện khép kín thông qua chất điện phân.

4.3 Một số chất khử • Ion sắt hóa trị +2 • Hiđrua nhôm liti (LiAlH4 ) • Hiđrô nguyên tử • Ferrixyanua kali (K3 Fe(CN)6 ) • Hỗn hống natri (Hỗn hống natri với thủy ngân hay NaHg2 ) • Borohiđrua natri (NaBH4 ) • Ion thiếc hóa trị +2 • Các hợp chất sulfit (SO3 −2 ) • Hiđrazin (chất khử Wolff-Kishner) • Hỗn hống kẽm (ZnHg) (Chất khử Clemmensen) • hiđrua diisobutyl nhôm (DIBAH) • Xúc tác Lindlar • Axít oxalic (C2 H2 O4 )

4.4 Xem thêm • Chất ôxi hóa • Độ âm điện • Điện hóa học • Ăn mòn • Chất điện phân

4.5 Tham khảo 4.6 Liên kết ngoài • Bảng tổng hợp về cường độ của các chất khử

4.7 Nguồn tham khảo • ế ôxi hóa • Ôxi hóa khử • Phản ứng ôxi hóa khử • “Chemical Principles: e est for Insight”, Ấn bản lần thứ 3. Peter Atkins và Lorea Jones trang.

76

Chương 5

Chất oxy hóa

OXIDIZER

5.1 Biểu tượng nguy hiểm hóa học của Liên minh châu Âu cho các chất oxy hóa

Áp phích chất oxy hóa

các nguyên tử ôxy hoặc 2. Một chất thu các điện tử trong một phản ứng oxy hóa khử. Định nghĩa trên là dễ áp dụng cho những gì mà phần lớn mọi người hay được đọc về nó. Nó cũng là nghĩa mà phần lớn các nhà hóa học hữu cơ hay sử dụng. Trong cả hai trường hợp, chất ô xi hóa bị khử trong phản ứng hóa học.

Hiểu một cách đơn giản thì: • Chất oxy hóa bị khử.

• Chất khử bị oxy hóa.

• Tất cả các nguyên tử trong phân tử đều có thể gán cho một số oxy hóa. Giá trị này bị thay đổi khi có một chất oxy hóa tác dụng lên chất nền.

• Phản ứng oxy hóa khử diễn ra khi các điện tử được trao đổi.

Nhãn hàng nguy hiểm cho các chất oxy hóa

Một ất oxy hóa (hay tác nhân oxy hóa) là: Để ghi nhớ chỉ cần hiểu rằng: á trình oxy hóa là mất 1. Một hợp chất hóa học có khả năng chuyển giao điện tử, quá trình khử là thu điện tử.

9

10

CHƯƠNG 5. CHẤT OXY HÓA

5.1 Ví dụ về quá trình oxy hóa

của hàng hóa có nguy hiểm cháy như là một chất oxy hóa.

Phản ứng tạo ra sắt (III) oxit: 4Fe + 3O2 → 2Fe2 O3

5.3 Mối liên hệ với gốc tự do

Trong phương trình trên, sắt (Fe) có số oxy hóa ban đầu bằng 0 và bằng 3+ sau phản ứng. Đối với ôxy (O) thì số oxy hóa của nó ban đầu là 0 và giảm xuống 2- Chất oxy hóa cũng là một cách gọi khác của gốc tự do. . Các thay đổi này có thể xem xét như là hai nửa của Có thể chúng được chia làm hai bài riêng với mục tiêu nhấn mạnh, để cập đến các hướng khác nhau: phản ứng diễn ra đồng thời: 1. á trình oxy hóa: Fe0 → Fe3+ + 3e− 2. á trình khử: O2 + 4e− → 2 O2− Sắt (Fe) bị oxy hóa do số oxy hóa của nó tăng lên và nó là chất khử do nó cấp các điện tử cho ôxy (O). Ôxy (O) bị khử do số hóa trị của nó giảm và nó là chất oxy hóa do nó nhận các điện tử từ sắt (Fe)

5.2 Các nghĩa khác Do quá trình oxy hóa là phổ biến (các chất nổ khi nổ hay nhiên liệu khi cháy, ăn mòn điện hóa), nên thuật ngữ chất oxy hóa có nhiều nghĩa đôi khi không trùng nhau. eo một định nghĩa, chất oxy hóa nhận các điện tử từ chất thử. Trong ngữ cảnh này, chất oxy hóa được gọi là tác nhân nhận điện tử. Một chất oxy hóa kinh điển là ion ferroxenium [Fe(C5 H5 )2 ]+ nhận điện tử để tạo ra Fe(C5 H5 )2 . Sự quan tâm lớn của các nhà hóa học là các chi tiết của sự kiện chuyển giao điện tử, nó có thể miêu tả như là phạm vi bên trong hay phạm vi bên ngoài.

Trong cách sử dụng thông thường khác, một chất oxy hóa chuyển giao các nguyên tử ôxy cho chất nền. Trong ngữ cảnh này, chất oxy hóa có thể gọi là thuốc thử oxy hóa hay tác nhân chuyển giao ôxy-nguyên tử.

Ví dụ [MnO4 ]− permanganat, [CrO4 ]2− cromat, OsO4 tetroxid osmi, ClO4 perclorat. Lưu ý rằng các chất này đều là các dạng oxid, và trên thực tế là các polyoxid.

Trong một số trường hợp, các oxid này cũng có thể đóng vai trò của tác nhân nhận điện tử, như trong minh họa về sự chuyển hóa của [MnO4 ]− thành [MnO4 ]2− , manganat.

Một định nghĩa theo ngữ cảnh của hàng hóa có nguy hiểm cháy về các ất oxy hóa là các chất, trong khi chúng có thể không nhất thiết phải dễ bắt lửa, có thể sinh ra ôxy - là nguyên nhân hay góp phần vào sự cháy của các vật liệu khác. (Australian Dangerous Goods Code, ấn bản lần thứ 6). eo định nghĩa này thì một số vật liệu được phân loại như là chất oxy hóa theo hóa phân tích lại không được phân loại như là chất oxy hóa theo ngữ cảnh của hàng hóa có nguy hiểm cháy. Một ví dụ là dicromat kali đã không vượt qua được thử nghiệm

• Chất oxy hóa nói về các phản ứng oxy hóa khử hóa học nói chung xảy ra trong môi trường • Gốc tự do nói về các phản ứng oxy hóa xảy ra trong cơ thể gây ra các loại bệnh và nhiều tác hại trên cơ thể

5.4 Một số chất oxy hóa • Superoxide, hydro peroxide (H2 O2 ) và hydroxyl • Hypoclorit và các hypohalit khác • Iốt và các halogen khác • Clorit, clorat, perclorat và các hợp chất tương tự của các halogen khác • Các muối penmanganat • Nitrat xeri (IV) amoni và các hợp chất khác tương tự của xeri(IV).

• Các hợp chất crom hóa trị 6 như các axít cromic và dicromic cùng trioxid crom, Clorocromat pyridinium (PCC) và các hợp chất cromat/dicromat.

• Các hợp chất peroxid • uốc thử Tollen • Sulfoxid • Axít persulfuric • Ôzôn • Tetroxid osmi (OsO4 ) • Axít nitric • Ôxít đinitơ (N2 O)

5.5 Xem thêm • Chất khử • Ôxi hóa chất hữu cơ

5.6. THAM KHẢO

5.6 Tham khảo

11

Chương 6

Chemischer Garten phức tạp đó việc này ảnh hưởng đến khả năng hiểu được quy trình hình thành các cấu trúc.

Các loại muối thường dùng để tạo ra kết tủa là phèn, CuSO4 , CrCl3 , NiSO4 , FeSO4 , FeCl3 và CoCl2 . Mỗi loại muối sẽ cho cấu trúc màu sắc khác nhau.

6.2 Cảm hứng nghiên cứu về sự sống Dù phản ứng này không tạo ra sự sống trong bình nhưng nó đã tạo cảm hứng cho nhiều thuyết nghiên cứu sự sống đặc biệt là các thuyết ở các miệng phun thủy nhiệt. Các miệng phun này giàu khoáng chất từ sâu bên trong bề mặt của Trái đất đổ ra các suối ngầm, đặc lại và thành hình tương đồng với phản ứng thường là vài tầng. Một số nhà khoa học coi miệng phun thủy nhiệt là nơi mà sự sống bắt đầu hình thành đầu tiên trên Trái đất. Một nghiên cứu thấy rằng các cấu trúc trông giống thực vật này có khả năng phát điện và nếu thật sự như thế thì phản ứng này có thể được xem là một “cục pin” nạp điện một phần cho việc hình thành sự sống.

Kết tủa trông rất giống với một loại rong

Chemiser Garten là một loại phản ứng hóa học tạo ra kết tủa rắn có cấu trúc trông rất giống thực vật thủy sinh đang phát triển trong một khoảng thời gian vài phút đến hàng giờ nhưng thực tế không phải là vật thể sống. Phản ứng này được mô tả ghi lại trong tài liệu sớm nhất được tìm thấy hiện tại do Johann Rudolf Glauber thực hiện năm 1646.

6.3 Liên kết ngoài

6.1 Cách làm Để tạo ra phản ứng này thì chỉ việc đổ muối kim loại vào trong dung dịch kiềm việc này sẽ tạo ra các cấu trúc hình ống với các hình dáng và màu sắc khác nhau do sự kết hợp khác nhau của những tính chất như áp suất thẩm thấu, tác động của trọng lực, phản ứng và khuếch tán… Rất khó để xác định tính chất nào đang tác động đến việc tạo hình của cấu trúc trong chuỗi phản ứng 12

• https://books.google.com.au/books?id= DxBKAAAAcAAJ&pg=PA186&hl=en#v= onepage&q&f=false • http://www.sciencedaily.com/releases/2015/02/ 150217122706.htm

• http://www.acs.org/content/acs/en/pressroom/ presspacs/2013/acs-presspac-march-20-2013/ chemical-gardens-could-hold-the-key-to-understanding-the-origin html • Làm thử

Chương 7

Định luật bảo toàn khối lượng Định luật bảo toàn khối lượng hay định luật Lomonosov - Lavoisier là một định luật cơ bản trong lĩnh vực hóa học, được phát biểu như sau: Trong phản ứng hóa học, tổng khối lượng các chất tham gia phản ứng bằng tổng khối lượng các sản phẩm tạo thành.

7.1 Lịch sử Định luật bảo toàn khối lượng được hai nhà khoa học Mikhail Vasilyevich Lomonosov và Antoine Lavoisier khám phá độc lập với nhau qua những thí nghiệm được cân đo chính xác, từ đó phát hiện ra định luật bảo toàn khối lượng.

• Năm 1748, nhà hóa học người Nga Mikhail Vasilyevich Lomonosov đặt ra định đề.

• Năm 1789, nhà hóa học người Pháp Antoine Lavoisier phát biểu định luật này.

Khi cân những bình nút kín đựng bột kim loại trước và sau khi nung, M.V.Lomonosov nhận thấy rằng khối lượng của chúng không thay đổi, mặc dù những chuyển hoá hoá học đã xảy ra với kim loại trong bình. Khi áp dụng các phương pháp định lượng nghiên cứu phản ứng hoá học, năm 1748 Lomonosov đã tìm định luật quan trọng này. Lomonosov trình bày định luật như sau: “Tất cả những biến đổi xảy ra trong tự nhiên thực chất là nếu lấy đi bao nhiêu ở vật thể này, thì có bấy nhiêu được thêm vào ở vật thể khác. Như vậy, nếu ở đây giảm đi bao nhiêu vật chất, thì sẽ có từng ấy vật chất tăng lên ở chỗ khác”.

13

Chương 8

Bản chất Trong phản ứng hoá học có sự thay đổi liên kết giữa các nguyên tử, sự thay đổi này chỉ liên quan đến các điện tử còn số nguyên tử của mỗi nguyên tố được giữ nguyên và khối lượng của các nguyên tử không đổi, vì thế tổng khối lượng các chất được bảo toàn. Định luật này đôi khi còn được gọi là Định luật bảo toàn khối lượng của các chất, vì ở cùng một địa điểm trọng lượng tỷ lệ với khối lượng.

Lomonosov cũng nhận thấy rằng bảo toàn năng lượng cũng có giá trị đối với các phản ứng hóa học.

8.1 Tham khảo

14

Chương 9

Fischer Assay Fiser Assay là một thí nghiệm tiêu chuẩn để xác định lượng sinh dầu từ đá phiến dầu, được dùng để đánh giá hiệu quả của các quá trình chiết tách dầu từ đá phiến.

Cho 100 gram mẫu đá phiến dầu nghiền đến kích thước hạt <2,38 mm vào một bình chưng cất cổ cong bằng nhôm nung đến nhiệt độ 500 ℃ (930 ℉) với tốc độ tăng nhiệt độ 12 ℃/phút (22 ℉/phút), và giữ ở nhiệt độ trên trong khoảng thời gian 40 phút.[1] Hơi dầu, khí và hơi nước từ quá trình chưng cất được đưa qua một bình ngưng tụ và được làm lạnh bằng nước đá trong một ống nghiệm ly tâm. Dầu sinh ra từ các quá trình công nghệ khác thường được tính theo tỷ lệ so với dầu sinh ra trong thí nghiệm này. í nghiệm Fischer Assay ban đầu được tiến hành trong đề kiện nhiệt độ thấp trong quá trình chưng cất than đá, do Franz Joseph Emil Fischer và Hans Schrader nghiên cứu.[2] í nghiệm này được phát triển phù hợp với việc đánh giá khả năng sinh dầu của đá phiến dầu năm 1949 bởi K. E. Stanfield và I. C. Frost.[3]

9.1 Xem thêm • Fischer-Tropsch process

9.2 Tham khảo [1] Dyni, John R.. "Geology and resources of some world oil shale deposits. Scientific Investigations Report 2005–5294" (PDF). United States Department of the Interior; United States Geological Survey. Truy cập ngày ngày 18 tháng 8 năm 2008.

[2] Heistand, Robert N.. "e Fischer Assay, standard method?" (PDF). Symposium on oil shale, tar sands, and related materials — production and utilization of synfuels. Truy cập ngày ngày 18 tháng 8 năm 2008.

[3] L. Goodfellow, C. E. Haberman and M. T. Atwood.

“JOINT SYMPOSIUM ON OIL SHALE, TAR SANDS, AND RELATED MATERIAL AND THE DIVISION OF WATER, AIR, AND WASTE CHEMISTRY. AMERICAN CHEMICAL SOCIETY PRESENTED BEFORE THE DIVISION OF PETROLEUM CHEMISTRY, INC. SAN FRANCISCO MEETING, April 2-5, 1968. MODIFIED

15

FISCHER ASSAY - EQUIPMENT, PROCEDURES AND PRODUCT BALANCE DETERMINATIONS” (PDF).

Argonne National Laboratory. Truy cập ngày 30 tháng 11 năm 2009.

Chương 10

Gia công (hóa học) Trong hóa học, gia công là thuật ngữ để chỉ một loạt các thao tác cần phải có để cô lập và tinh chế các sản phẩm của phản ứng hóa học.

như để hòa tan các muối magiê và thu được các chất rắn màu trắng chứa axít benzoic chưa tinh khiết.

ông thường, các thao tác này bao gồm:

4. Axít benzoic được chắt để loại bỏ dung dịch lỏng chứa các tạp chất, bổ sung thêm nước và hỗn hợp được đun sôi với nhiều nước thêm vào để tạo ra dung dịch đồng nhất.

• Chấm dứt phản ứng để khử hoạt tính của bất kỳ chất phản ứng nào nhưng chưa tham gia phản ứng.

5. Dung dịch được làm nguội chậm dần xuống tới nhiệt độ phòng, sau đó được cho qua bình chứa nước đá để tái kết tinh axít benzoic.

• Loại bỏ dung môi bằng cách cho bay hơi.

• Tách riêng hỗn hợp phản ứng thành các lớp hữu cơ và/hoặc lỏng bằng chiết lỏng-lỏng.

6. Các tinh thể axít benzoic tái kết tinh được thu thập trong phễu Buchner và để khô trong không khí để tạo ra axít benzoic tinh khiết.

• Tinh chế bằng ghi sắc kế, chưng cất hay tái kết tinh hóa.

Ví dụ, trong phản ứng Grignard giữa phenylmagiê brômua và điôxít cacbon trong dạng băng khô tạo ra bazơ liên hợp của axít benzoic. Sản phẩm mong muốn, axít benzoic, thu được bằng cách gia công như sau:[1]

10.1 Xem thêm • Hóa học luồng

10.2 Tham khảo [1] Donald L. Pavia (2004). Introduction to Organic Laboratory Techniques: A Small Scale Approach. omson Brooks/Cole. tr. 312–314. ISBN 0534408338.

1. Hỗn hợp phản ứng chứa thuốc thử Grignard (RMg-X) được làm ấm tới nhiệt độ phòng trong bình chứa nước để cho băng khô dư thừa bay hơi hết 2. Tác nhân Grignard còn lại nào được chấm dứt bằng bổ sung nước 3. Axít clohiđric loãng được thêm vào trong hỗn hợp phản ứng để proton hóa các muối benzoat, cũng 16

Chương 11

Gốc tự do Một gốc tự do (Anh ngữ: free radical hoặc radicals) là một phân tử với một điện tử độc thân / chưa tạo thành cặp (unpaired electron) (Afzal & Armstrong, 2002).

Những gốc tự do thiếu hụt electron để tạo thành “bộ tám” (octet) theo cấu trúc của Lewis (Lewis Structure).

Ví dụ: khi phân tử Cl2 tách ra thành hai nguyên từ Cl. Mỗi nguyên tử Cl sẽ mang 7 electrons (valence electrons), 7 electrons tạo thành 3 cặp electrons, 1 electron độc thân (khi 2 n guyên tử Cl kết hợp, electron độc thân sẽ kết hợp với nhau làm một cặp electron). Mỗi nguyên tử Cl với 7 electrons là một gốc tự do. Electron độc thân được gọi là electron số lẻ (odd electron) hoặc electron gốc (radical electron). Những electron này luôn trong tư thế sẵn sàng để kết hợp với một electron tự do của một nguyên tử khác để tạo một liên kết. ông thường, những nguyên tử này sẽ được vẽ với một dấu chấm (vd: Cl·) để đại diện cho electron lẻ (odd electron) chưa tạo thành cặp (unpaired). Những gốc tự do rất dễ tạo ra phản ứng (reactive).[1]

11.1 Các phản ứng Gốc tự do liên tục được sản sinh trong chuỗi phản ứng (Free-Radical Chain reaction) trong cơ thể và các tác động từ bên ngoài. á trình chuyển hóa này được gói gọn trong ba bước chính

11.1.1

dễ tạo ra phản ứng. Nó luôn luôn tìm cách chiếm đoạt điện tử mà nó thiếu từ các phân tử khác, và lần lượt tạo ra một chuỗi những gốc tự do mới, gây rối loạn cho sinh hoạt bình thường của tế bào. Các khoa học gia ví chúng như những tên sở khanh chuyên đi ve vãn, phá hoại hạnh phúc của các cuộc hôn nhân đang êm đẹp.

Gốc tự do luôn trong tình trạng “đơn thân độc mã” nên thường xuyên “nhòm ngó” đến những phân tử “hàng xóm”. Lợi dụng lúc “hàng xóm” lơ là cảnh giác, chúng sẽ nhanh tay cướp lấy một điện tử để “có đôi có cặp” đủ đầy như một phân tử bình thường. Đương nhiên, khi này gã phân tử “hàng xóm” lại trở thành kẻ cô đơn, và tiếp tục đi “rình” những phân tử “lân cận” khác, gây ra chuỗi “bi kịch” kéo dài.

11.1.3 Bước kết thúc Là khi những phản ứng phụ phá huỷ (side reaction destroy) gốc tự do hoặc làm chậm hoặc dừng phản ứng.[1]

11.2 Mối liên hệ với chất oxy hóa

Gốc tự do cũng là một cách gọi khác Chất oxy hóa. Có thể chúng được chia làm hai bài riêng với mục tiêu nhấn mạnh, để cập đến các hướng khác nhau:

Bước khởi đầu

Sản sinh gốc tự do. Phản ứng tách phân tử Cl2 thành hai gốc tự do là ví dụ.

11.1.2

• Chất oxy hóa nói về các phản ứng oxy hóa khử hóa học nói chung xảy ra trong môi trường • Gốc tự do nói về các phản ứng oxy hóa xảy ra trong cơ thể gây ra các loại bệnh và nhiều tác hại trên cơ thể

Buớc truyền dẫn

Là những phản ứng mà những gốc tự do dễ phản ứng (reactive) này phản ứng với một phân tử ổn định khác (stable molecule) để tạo thành sản phẩm (product) và một gốc tự do. Do tính chất dễ phản ứng (reactive), 11.3 Tác hại với sức khỏe cơ thể những gốc tự do này tiếp tục phản ứng với các phân tử ổn định khác cho đến khi không còn tác nhân (reactant) Gốc tự do có nhiều tác hại với sức khỏe cơ thể, nó là hoặc những gốc tự do hoàn toàn bị phá huỷ (destroyed). nguồn gốc của sự lão hóa và hơn 100 bệnh tật nguy Do đó, nó không cân bằng, đầy đủ và trở nên rất bất ổn, hiểm bao gồm các bệnh về não, mắt, da, hệ miễn dịch, 17

18 tim, mạch máu, phổi, thận, đa cơ quan và khớp. Ở mức độ nặng, gốc tự do gây nên nhiều bệnh nguy hiểm và gây ung thư do sau khi “cướp” điện tử, gốc tự do làm tổn thương màng tế bào, phản ứng mạnh với các phân tử protein, DNA và các axit béo, dẫn đến những biến đổi gây tổn hại, rối loạn và làm chết tế bào.

Số lượng của gốc tự do tích lũy theo tuổi và tác hại ngày càng nghiêm trọng. Dù vậy, ngay từ khi sinh ra, cơ thể con người đã phải đối mặt với gốc tự do. Tuổi tác ngày càng tăng thì số lượng gốc tự do cũng không ngừng sản sinh, tấn công vào nhiều bộ phận của cơ thể. Đáng chú ý, khi cuộc sống căng thẳng cũng là lúc “đội quân” gốc tự do “thừa cơ” gia tăng nhanh chóng, thúc đẩy sự lão hóa và làm các bệnh lý sớm phát triển. Ước tính, mỗi tế bào phải hứng chịu khoảng 10.000 gốc tự do tấn công mỗi ngày. Vì vậy, trong cuộc đời của một người sống tới 70 tuổi, thì có chừng 17 tấn gốc tự do được tạo ra.[2]

11.4 Chủ động chống gốc tự do Các chuyên gia y tế cảnh báo, trong xã hội hiện đại con người sẽ chịu nhiều áp lực hơn do đó gốc tự do sản sinh nhanh hơn và nhiều hơn, tạo nên nhiều mối nguy cho sức khỏe. Vì vậy, cần chủ động đối phó với bệnh tật do gốc tự do gây ra càng sớm càng tốt, bằng cách: • Giảm yếu tố tăng sinh gốc tự do: Gốc tự do không chỉ sinh ra từ các quá trình chuyển hóa trong cơ thể mà còn hình thành dưới tác động của các yếu tố bên ngoài như: môi trường ô nhiễm (khói bụi, ánh nắng, phóng xạ…), khói thuốc lá, hóa chất, nhiễm khuẩn, thực phẩm… Vì thế, cần hạn chế tối đa tác động của các yếu tố này.

• Bổ sung chất chống gốc tự do từ thiên nhiên: Một chế độ dinh dưỡng giàu các chất chống gốc tự do có thể giúp cơ thể tăng khả năng phòng vệ và trung hòa gốc tự do một cách hữu hiệu. Trong khẩu phần ăn hằng ngày, nên tăng cường các thảo dược, trái cây và rau củ vì đây là nguồn cung cấp dồi dào các chất chống gốc tự do. Trong đó, Blueberry sinh trưởng ở Bắc Mỹ đã được nhiều nghiên cứu chứng minh khả năng chất chống gốc tự do mạnh mẽ.

11.5 Tên vài gốc tự do Lipid peroxide và các sản phẩm oxy hóa của nó (Lipid Oxidation Products - LOPs)

11.6 Tham khảo [1] Organic Chemistry. L. G. Wade. Jr. 8th edition. Pearson.

Illinois. 2013.

CHƯƠNG 11. GỐC TỰ DO [2] “Khoai lang tím và cuộc chiến chống gốc tự do”. Báo Phụ Nữ ành phố Hồ Chí Minh. Truy cập 22 tháng 8 năm 2014.

Chương 12

Lửa nhau.

Lửa có thể gây nên hỏa hoạn, có thể gây ra thiệt hại do vật chất bị cháy. Lửa có ảnh hưởng quan trọng đến hệ sinh thái trên toàn cầu. Tác động tích cực của lửa bao gồm kích thích sinh trưởng và duy trì các hệ sinh thái khác nhau. Lửa được con người sử dụng để nấu ăn, tạo ra nhiệt, ánh sáng, tín hiệu, và lực đẩy. Tác động tiêu cực của lửa bao gồm làm ô nhiễm nước và không khí, làm xói mòn đất, và là mối nguy hại cho người và tài sản.[3] Lửa

12.1 Tính chất của lửa 12.1.1 Phản ứng cháy

Thổ dân mài lấy lửa

Lửa là quá trình oxy hóa nhanh chóng của một vật liệu trong phản ứng cháy, giải phóng ra nhiệt, ánh sáng, và các sản phẩm phản ứng khác.[1] Các quá trình ôxy hóa chậm hơn không được bao gồm trong định nghĩa này.

Ngọn lửa là một phần biểu hiện thấy được (phát ra ánh sáng) của sự cháy. Nó tạo ra từ các phản ứng hóa học có sự tỏa nhiệt cao (cháy, phản ứng oxy hóa tự duy trì) Tam giác lửa diễn ra trong môi trường hẹp. Ngọn lửa là một trạng thái tồn tại của vật chất và được xếp như một loại khí Lửa (Cháy) bắt đầu khi một chất dễ bắt lửa và/hoặc vật plasma - bị ion hóa một phần.[2] liệu dễ cháy, kết hợp với một lượng đầy đủ một chất Để tạo ra lửa, phải cần và đủ 3 yếu tố, đó là: chất cháy, oxy hóa như khí oxy hoặc một hợp chất giàu oxy (mặc ôxy và nguồn nhiệt. iếu một trong các yếu tố trên dù có chất oxy hóa mà không có oxy), được tiếp xúc với hoặc các yếu tố trên không đủ thì sự cháy sẽ không một nguồn nhiệt hoặc môi trường xung quanh có nhiệt xảy ra. Mỗi chất khác nhau có nhiệt độ bốc cháy khác độ trên điểm bắt lửa của nhiên liệu hoặc hỗn hợp chất 19

20

CHƯƠNG 12. LỬA

oxy hóa. Điều kiện tiếp theo là quá trình oxy hóa phải 12.1.2 có thể duy trì tốc độ của phản ứng nhanh chóng đến mức để tạo ra một phản ứng dây chuyền. Ba điều kiện này thường được gọi là tam giác lửa. Lửa không thể tồn tại mà không có tất cả các yếu tố trên theo đúng tỷ lệ.

Ví dụ, một chất lỏng dễ cháy sẽ bắt đầu cháy chỉ khi nhiên liệu và oxy kết hợp theo đúng tỷ lệ. Một số hỗn hợp giữa nhiên liệu và oxy có thể cần một chất xúc tác, không tham gia vào phản ứng cháy, nhưng cho phép các chất phản ứng để đốt cháy dễ dàng hơn.

Ngọn lửa

Khi đốt cháy, một phản ứng dây chuyền phải diễn ra theo đó ngọn lửa có thể duy trì nhiệt của chính nó bằng cách phát nhiệt trong quá trình cháy và có thể tiếp tục cháy, với điều kiện có một nguồn cung cấp liên tục của các chất ôxy hóa và nhiên liệu.

Nếu chất oxy hóa là oxy từ không khí xung quanh, do có lực hấp dẫn, hoặc do một số lực tương tự gây ra bởi gia tốc là cần thiết để tạo ra đối lưu. Đối lưu loại bỏ tro than và mang nguồn cung cấp oxy mới vào ngọn lửa để lửa tiếp tục cháy. Nếu không có lực hấp dẫn, một đám cháy nhanh chóng bị dập tắt vì nó sẽ bị các tro than và khí không bắt cháy trong không khí bao vây. Vì thế nên nguy cơ cháy trong một tàu vũ trụ là nhỏ khi nó quay quanh quỹ đạo do quán tính.[4][5] Tất nhiên, điều này không áp dụng nếu oxy được cung cấp cho ngọn lửa bởi một số quy trình khác với đối lưu nhiệt.

Lửa có thể được dập tắt bằng cách loại bỏ bất kỳ một trong các yếu tố của tam giác lửa. Hãy chọn một ngọn lửa khí đốt tự nhiên, chẳng hạn như từ một bếp ga.

Ngọn lửa có thể được dập tắt bằng các cách sau đây: • Tắt nguồn cung cấp khí đốt, tức là loại bỏ nguồn nhiên liệu; • Bao bọc ngọn lửa hoàn toàn. Điều này dập tắt lửa vì quá trình đốt cháy vừa tiêu hủy chất oxy hóa có sẵn (oxy trong không khí) vừa tạo ra khí CO2 không cháy bao vây ngọn lửa; • Xịt nước. Nước làm hạ nhiệt ngọn lửa nhanh hơn so với tốc độ tăng nhiệt của ngọn lửa (tương tự, thổi mạnh vào lửa sẽ đẩy sức nóng của khí đốt cách xa nguồn nhiên liệu của nó), hoặc • Xịt một hóa chất chống cháy như Halon vào ngọn lửa. Chất này làm giảm tốc độ của các phản ứng hóa học làm ngừng phản ứng dây chuyền.

Ngược lại, ngọn lửa được tăng cường bằng cách tăng tốc độ tổng thể của quá trình cháy. Phương pháp để làm điều này bao gồm: cân bằng đầu vào của nhiên liệu và chất oxy hóa để duy trì tỷ lệ cân bằng hóa học của các chất phản ứng, tăng nhiên liệu và chất oxy hóa theo tỷ lệ trên, tăng nhiệt độ môi trường xung quanh để nhiệt độ ngọn lửa có thể duy trì quá trình cháy tốt hơn, hoặc cung cấp một chất xúc tác để tạo phản ứng.

Ngọn lửa nến

Một ngọn lửa là một hỗn hợp khí phản ứng và chất rắn, phát ra tia hồng ngoại, và đôi khi tia cực tím có thể nhìn thấy được. ang phổ của ngọn lửa phụ thuộc vào thành phần hóa học của vật liệu cháy và các sản phẩm phản ứng trung gian. Trong nhiều trường hợp, chẳng hạn như việc đốt chất hữu cơ, ví dụ gỗ, hoặc quá trình đốt khí cháy không hết, các hạt rắn được gọi là bồ hóng đã tạo ra màu đỏ-da cam quen thuộc của ngọn lửa. Ánh sáng này có một quang phổ liên tục. Đốt cháy hoàn toàn khí ga tạo ra ngọn lửa có màu xanh mờ do sự phát bức xạ đơn bước sóng do quá trình chuyển đổi điện tử khác nhau trong các phân tử bị kích thích hình thành trong ngọn lửa. ường là các phân tử oxy, nhưng hydro đốt trong clo cũng tạo ra một ngọn lửa, tạo thành hydro clorua (HCl). Các phản ứng cháy khác có thể tạo ra ngọn lửa, ví dụ như flo và hydro và hydrazine và nitơ tetroxide.

12.2. HÓA THẠCH

21 thành màu xanh hơn và phản ứng cháy tỏ ra hiệu quả hơn (mặc dù nó có thể bị tắt nếu không được di chuyển đều đặn, còn CO2 thải ra từ quá trình đốt cháy không phân tán dễ dàng trong môi trường không trọng lực, nên nó bao vây ngọn lửa và có thể dập tắt phản ứng cháy). Có nhiều lý giải cho sự khác biệt này, trong đó nhiều khả năng là nhiệt độ được phân phối đồng đều đến mức mà muội than do nhiên liệu cháy không hết đã không hình thành và quá trình đốt cháy xảy ra hoàn toàn.[7] Các thí nghiệm của NASA cho thấy ngọn lửa khuếch tán trong môi trường trọng lực thấp cho phép muội than hoàn toàn bị oxy hóa sạch sẽ khi bị đốt cháy.

Nó khác với ngọn lửa khuếch tán trên Trái đất, vì một loạt các cơ chế khác nhau trong môi trường lực hấp dẫn thấp khi so sánh với điều kiện trọng lực bình thường.

Những khám phá này có những ứng dụng tiềm năng trong khoa học ứng dụng và công nghiệp, đặc biệt là liên quan đến tính hiệu quả khi sử dụng nhiên liệu.[8] Trong động cơ đốt trong, người ta dùng các biện pháp khác nhau để loại trừ phản ứng cháy khi động cơ đang ở chu kỳ khác, chống kích nổ. Phương pháp này phụ thuộc chủ yếu vào đặc thù của nhiên liệu là dầu, gỗ, hay một nhiên liệu năng lượng cao như nhiên liệu máy bay phản lực.

12.1.3 Nhiệt Hình ảnh của một ngọn lửa chụp với tốc độ mở ống kính 1/4000 giây

Màu sắc của ngọn lửa theo nhiệt độ • Đỏ

Ánh sáng của một ngọn lửa rất phức tạp. Bức xạ vật đen được phát ra từ các hạt bụi than, khí đốt, hoặc nhiên liệu, mặc dù các hạt bồ hóng quá nhỏ để được coi là các vật đen hoàn hảo. Ngoài ra còn có phát xạ photon do các nguyên tử và phân tử trong ngọn lửa hết bị kích thích. Hầu hết các bức xạ được phát ra trong dải quang phổ có thể nhìn thấy và hồng ngoại. Màu sắc phụ thuộc vào nhiệt độ của bức xạ vật đen, và màu của quang phổ phụ thuộc vào thành phần hóa học. Màu sắc chủ đạo trong ngọn lửa thay đổi theo nhiệt độ. Hình ảnh của cháy rừng ở Canada là một ví dụ tuyệt vời của sự thay đổi này. Gần mặt đất, nơi mà hầu hết phản ứng cháy xảy ra, ngọn lửa là màu trắng-màu sắc nóng nhất có thể cho các chất hữu cơ nói chung, hoặc màu vàng. Trên khu vực màu vàng, màu sắc chuyển sang màu cam, với nhiệt độ thấp hơn, sau đó màu đỏ, với nhiệt độ thấp hơn nữa.

Trên khu vực màu đỏ, phản ứng cháy không còn xảy ra, và các hạt carbon chưa bị cháy hết tạo ra khói/muội than màu đen.

Sự phân bố chung của một ngọn lửa trong điều kiện trọng lực bình thường phụ thuộc vào sự đối lưu, thông thường khiến bồ hóng chưa kịp cháy có xu hướng bay lên trên, chẳng hạn như một ngọn nến trong điều kiện trọng lực bình thường, làm cho ngọn lửa có màu vàng. Ở trong môi trường mà trọng lực rất nhỏ hoặc bằng 0,[6] như trong không gian vũ trụ, đối lưu không còn xảy ra, ngọn lửa sẽ có dạng hình cầu, có xu hướng trở

• Vẫn có thể nhìn thấy: 525 ℃ (980 ℉) • Tối: 700 ℃ (1,300 ℉) • Đỏ tối: 800 ℃ (1,500 ℉) • Đỏ vừa: 900 ℃ (1,700 ℉) • Đỏ sáng: 1,000 ℃ (1,800 ℉) • Cam • Sậm: 1,100 ℃ (2,000 ℉) • Sáng: 1,200 ℃ (2,200 ℉) • Trắng • Hơi trắng: 1,300 ℃ (2,400 ℉) • Sáng: 1,400 ℃ (2,600 ℉) • Sáng lóa: 1,500 ℃ (2,700 ℉)

12.2 Hóa thạch Hóa thạch cháy được phát hiện đầu tiên với sự có mặt của hệ thực vật trên cạn vào Ordovic giữa, 470 triệu năm về trước,[9] cho phép sự tích tục ôxy trong khí quyển như chưa từng có trước đó, khi các đám cây mới bơm nó ra ngoài ở dạng chất thải. Khi hàm lựong này

22

CHƯƠNG 12. LỬA

vượt trên 13%, nó có thể tạo ra các đám cháy rừng.[10] [13] Bowman, D. M. J. S.; et, al. (2009). “Fire in the Earth system”. Science 324 (5926): 481– Cháy rừng được ghi nhận trong các hóa thạch Silur 4. Bibcode:2009Sci…324..481B. PMID 19390038. muộn, 420 triệu năm về trước, từ các hóa thạch của thực [11][12] doi:10.1126/science.1163886. vật tạo than.

Ngoài một khoảng trống gây tranh cãi trong kỷ Devon muộn, than được bảo tồn như chưa [14] Retallack, Gregory J. (1997). “Neogene expansion of bao giờ có trước đó.[12] Mức độ ôxy trong khí quyển có the North American prairie”. PALAIOS 12 (4): 380–90. liên quan chặt chẽ với tỉ lệ than: ôxy rõ ràng là yếu tố doi:10.2307/3515337. chính gây ra cháy rừng rất nhiều.[13] Đám cháy cũng có thể bùng phát khi cỏ phát tán mạnh và trở thành thành phần chủ yếu của nhiều hệ sinh thái vào khoảng 6 - 7 12.4 Liên kết ngoài triệu năm về trước;[14] vật liệu mồi lửa này tạo các đám cháy khô làm cho lửa lan rộng nhanh chóng.[13] Những Phương tiện liên quan tới Fire tại Wikimedia Commons đám cháy lan rộng có thể bắt đầu một quá trình phản hồi tích cực, nhờ đó mà chúng đã tạo ra một khí hậu ấm áp hơn, khô hơn và dễ cháy hơn.[13]

12.3 Tham khảo [1] “Glossary of Wildland Fire Terminology” (PDF).

National Wildfire Coordinating Group. áng 11 năm 2009. Truy cập ngày 18 tháng 12 năm 2008.

[2] Helmenstine, Anne Marie. “What is the State of Maer of Fire or Flame? Is it a Liquid, Solid, or Gas?”.

About.com. Truy cập ngày 21 tháng 1 năm 2009.

[3] Lentile, et al., 319 [4] “Ask Astronaut Greg Chamitoff: Light a Match!”. Truy cập 8 tháng 2 năm 2015.

[5] “How does fire behave in zero gravity?”. io9. Truy cập 8 tháng 2 năm 2015.

[6] Spiral flames in microgravity, National Aeronautics and Space Administration, 2000.

[7] CFM-1 experiment results, National Aeronautics and Space Administration, April 2005.

[8] LSP-1 experiment results, National Aeronautics and Space Administration, April 2005.

[9] Wellman, C. H.; Gray, J. (2000). “e microfossil record of early land plants”. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci 355 (1398): 717–31; discussion 731–2. PMC 1692785.

PMID 10905606. doi:10.1098/rstb.2000.0612.

[10] Jones, Timothy P.; Chaloner, William G. (1991). “Fossil charcoal, its recognition and palaeoatmospheric significance”. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 97 (1–2): 39–50. doi:10.1016/00310182(91)90180-Y. [11] Glasspool, I.J.; Edwards, D.; Axe, L. (2004). “Charcoal in the Silurian as evidence for the earliest wildfire”.

Geology 32 (5): 381–383. doi:10.1130/G20363.1.

[12] Sco, AC; Glasspool, IJ (2006). “e diversification of Paleozoic fire systems and fluctuations in atmospheric oxygen concentration”. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 103 (29): 10861–5. PMC 1544139. PMID 16832054. doi:10.1073/pnas.0604090103.

Chương 13

Lưu hóa

Lưu hóa là quá trinh phản ứng hóa học mà qua đó cao su chuyển từ trạng thái mạch thẳng sang trạng thái Dép cao su không gian 3 chiều. Ngay từ buổi đầu tiên, người ta dùng lưu huỳnh để khâu mạch cao su nên gọi là lưu hóa. Ngoài lưu huỳnh còn có thể dùng một số chất 13.4 Tham khác để lưu hóa cao su như selen (Se), peroxit, nhựa lưu hóa,…Sự lưu hóa đã làm cho cao su bền hơn, dai hơn và đưa cao su trở thành sản phẩm được ứng dụng rộng rãi trong cuộc sống.

13.1 Lịch sử 13.2 Tiến trình hóa học 13.3 Ứng dụng 23

khảo

Chương 14

Năng lượng Gibbs Năng lượng tự do Gibbs (Gibbs free energy) là năng lượng vốn có của một hệ thống, khi cần nó được dùng để thực hiện công dưới các điều kiện và áp suất nhất định. Khái niệm về năng lượng tự do được ông Josiah Willard Gibbs nêu ra đầu tiên nên ký hiệu là G. Nó là năng lượng tối đa tiềm ẩn trong hệ thống. Các chất hóa học đều có chứa năng lượng tự do. Khi xảy ra phản ứng hóa học, có sự biến đổi năng lượng tự do được ký hiệu bằng ΔG.

14.1 Tham khảo

24

Chương 15

Nhiệt nhôm

Hàn đường sắt bằng phản ứng nhiệt nhôm

Nhiệt nhôm là phản ứng hóa học tỏa nhiệt trong đó nhôm và một số kim loại mạnh là chất khử ở nhiệt độ cao. Tuy nhiên nhôm thường được sử dụng do nhiệt độ tỏa ra cao. Ví dụ nổi bật nhất là phản ứng nhiệt nhôm giữa ôxít sắt III và nhôm: Fe2 O3 + 2 Al → 2 Fe + Al2 O3 Gồm: 2 phần Fe2 O3 và 8 phần Al Một số phản ứng khác như: 3Mn3 04 + 8 Al = 4 Al2 03 + 9 Mn Cr2 03 + 2 Al = Al2 03 + 2 Cr Phản ứng này lần đầu tiên được sử dụng để khử ô xit kim loại mà không sử dụng cac bon. Phản ứng này tỏa nhiệt rất cao: 2200 ℃, nhưng nó có một năng lượng hoạt hóa cao do các liên kết giữa các nguyên tử trong chất rắn phải được phá vỡ trước.

15.1 Tham khảo

25

Chương 16

Ôxy hóa khử Phản ứng oxy hóa khử hay dưỡng hóa bao gồm tất cả các phản ứng hóa học trong đó các nguyên tử có trạng thái oxy hóa thay đổi, phản ứng oxy hóa khử thường liên quan đến việc chuyển giao điện tử (electron) giữa các đối tượng hóa học.

Có quá trình oxy hóa khử đơn giản, chẳng hạn như quá trình oxy hóa của cacbon tạo ra khí cacbon dioxit (CO2 ) hay sự khử cacbon bằng hydro sinh ra khí mêtan (CH4 ), hoặc cũng có thể là một quá trình phức tạp như việc oxy hóa glucoza (C6 H12 O6 ) trong cơ thể người thông qua một loạt quá trình phức tạp di chuyển các điện tử. uật ngữ “oxy hóa khử" xuất phát từ hai khái niệm liên quan đến việc di chuyển các điện tử: sự khử và sự oxy hóa[1] . Nó có thể được giải thích một cách đơn giản như sau:

Chất khử trong hóa học rất đa dạng. Những nguyên tố kim loại điện dương như liti, natri, magiê, sắt, kẽm, nhôm… là những tác nhân khử tốt. Các kim loại này cho đi điện tử một cách dễ dàng. Các chất chuyển hydrit như NaBH4 và LiAlH4 được sử dụng rộng rãi trong hóa học hữu cơ[2][3] , chủ yếu trong việc khử các hợp chất cacbonyl để tạo ra rượu. Một phương pháp khử khác kết hợp việc sử dụng khí hydro (H2 ) với những chất xúc tác paladi, bạch kim hoặc niken. Việc khử dùng xúc tác được sử dụng chủ yếu trong việc khử liên kết đôi hoặc ba nguyên tử cacbon.

16.3 Tham khảo [1] “Redox Reactions”. wiley.com.

[2] Hudlický, Miloš (1996). Reductions in Organic Chemistry. Washington, D.C.: American Chemical Society. tr. 429. ISBN 0-8412-3344-6.

• á trình oxy hóa là sự mất đi các điện tử hoặc sự tăng trạng thái oxy hóa gây ra bởi một phân tử, nguyên tử, hoặc ion.

[3] Hudlický, Miloš (1990). Oxidations in Organic Chemistry. Washington, D.C.: American Chemical Society. tr. 456. ISBN 0-8412-1780-7.

• á trình khử là sự tăng thêm các điện tử hoặc sự giảm trạng thái oxy hóa gây ra bởi một phân tử, nguyên tử, hoặc ion.

16.1 Chất oxy hóa Chất có khả năng oxy hóa các chất khác (làm cho chúng mất các điện tử) được gọi là chất oxy hóa. Các chất này loại bỏ các điện tử của một chất khác, nên được gọi là “khử".

Chất oxy hóa thường là các chất hóa học có trạng thái oxy hóa cao (ví dụ như H2 O2 , MnO−4, CrO3 , Cr2 O2−7, OsO4 NO−3, SO2−4, ) hay chứa các nguyên tố có độ âm điện cao (như O2 , F2 , Cl2 , Br2 ) nên dễ lấy được các điện tử bằng cách oxy hóa chất khác.

16.2 Chất khử Chất có khả năng khử chất khác (làm cho chúng nhận các điện tử) được gọi là chất khử. Chúng chuyển điện tử cho một chất khác, và do đó tự nó bị oxy hóa.

26

Chương 17

Phản ứng Würtz 17.3 Ví dụ và điều kiện phản ứng Do nhiều hạn chế mà phản ứng này ít được sử dụng.

Ví dụ nó phản ứng với rất nhiều nhóm chức. Tuy nhiên phản ứng này khá hữu ích trong việc đóng vòng nhỏ.

Ví dụ như bixiclo butan được điều chế bằng 1-brom-3clo xiclo butan với hiệu suất 95%. Phản ứng được hồi lưu trong đioxan, trong nhiệt độ này natri là chất lỏng.

Phản ứng Würtz là một phản ứng hóa học được nhà hóa học người Pháp Charles Adolphe Würtz tìm ra vào năm 1855. Phản ứng này là một trong những phản 17.4 Hạn chế ứng thuộc phương pháp làm tăng mạch cacbon của các hidrocacbon thường dùng để điều chế các ankan đối Phản ứng Würtz có nhiều hạn chế như sau: xứng. Chất tham gia phản ứng Würtz là một dẫn xuất mono halogen của một hidrocacbon no và natri. Dung • Nhạy cảm với nhiều nhóm chức. môi được sử dụng là ete khan.

• Chỉ tổng hợp được những hidrocacbon đối xứng Natri thường được dùng trong phản ứng này. Tuy nhiên còn đối với những hidrocabon không đối xứng thì có thể sử dụng những kim loại khác như bạc, kẽm, sắt, sản phẩm thu đươc sẽ là một hỗn hợp. đồng,… hoặc hỗn hợp mangan và đồng clorua.[1] [1] March Advanced Organic Chemistry 5th edition p. 535

17.1 Phản ứng tổng quát 2RX +2 Na −→ R-R +2 NaX

17.2 Cơ chế Cơ chế của phản ứng Würtz khá giống phản ứng Grignard. Mono halogen tác dụng với kim loại tạo gốc alkyl R · và muối halogen.

RX + M −→ R · + Gốc alkyl tiếp theo sẽ phản ứng với kim loại M tạo ra cacbocation.

R · + M −→ R- M+ Sau đó cacbocation phản ứng với halogenua tạo mạch hidrocacbon mới có mạch dài hơn R- M+ + RX → R-R + M+ X27

Chương 18

Phương trình hóa học Phương trình hóa học là phương pháp biểu diễn ngắn gọn phản ứng hóa học bằng cách dùng công thức của từng chất thay cho tên của chất.

đổi chỉ số trong những công thức hóa học đã viết đúng. Viết hệ số cao bằng ký hiệu, thí dụ không viết 4 Al .

• Nếu trong công thức hóa học có nhóm nguyên tử, thí dụ nhóm (OH), nhóm (SO4 )… thì coi cả nhóm như một đơn vị để cân bằng. Trước và sau phản ứng số nhóm nguyên tử phải bằng nhau (trừ những phản ứng trong đó có nhóm nguyên tử không giữ nguyên sau phản ứng, khi đó phải tính số nguyên tử mỗi nguyên tố).

18.1 Các bước viết phương trình hóa học

Ví dụ: Lập phương trình hóa học từ phương trình chữ sau: Natri cacbonat + Canxi hiđroxit → Canxi cacbonat + Natri hiđroxit Sơ đồ phản ứng: N a2 CO3 + Ca(OH)2 − − → CaCO3 + N aOH Số nguyên tử Na cũng như số nhóm (OH) ở bên trái đều là 2 và ở bên phải đều là 1. Còn số nguyên tử Ca và số nhóm (CO3 ) ở hai bên đều đã bằng nhau. Chỉ cần đặt một hệ số trước công thức một chất là viết được phương trình hóa học: N a2 CO3 + Ca(OH)2 −→ CaCO3 + 2N aOH Phương trình hoá học

Phương trình hóa học được biểu diễn bằng cách viết công thức của các chất tham gia ở bên trái, các chất sản phẩm ở bên phải.

Phương trình hóa học được viết bằng ba bước:[1] 1. Viết sơ đồ của phản ứng, gồm công thức của các chất tham gia và sản phẩm. VD: Al + O2 − − → Al2 O3 [2] 2. Cân bằng số nguyên tử của mỗi nguyên tố bằng cách đặt hệ số thích hợp trước công thức. VD: 4Al + 3O2 − − → 2Al2 O3

18.2 Ý nghĩa của phương trình hóa học Phương trình hóa học cho biết: Tỉ lệ về số nguyên tử, số phân tử giữa các chất trong phản ứng. Tỉ lệ này bằng đúng tỉ lệ hệ số mỗi chất trong phương trình.

Ví dụ: theo phương trình hóa học 4Al + 3O2 −→ 2Al2 O3 :[3] Số nguyên tử Al: Số phân tử O2 : Số phân tử Al2 O3 = 4: 3: 2

3. Viết phương trình hóa học. VD: 4Al + 3O2 −→ Hiểu là: cứ 4 nguyên tử Al tác dụng với 3 phân tử O2 tạo ra 2 phân tử Al2 O3 .

2Al2 O3 ường chỉ quan tâm đến tỉ lệ từng cặp chất, thí dụ:[3] *Lưu ý: • Không viết 6O trong phương trình hóa học, vì khí oxi ở dạng phân tử O2 . Tức là không được thay

Cứ 4 nguyên tử Al tác dụng với 3 phân tử O2 .

Cứ 4 nguyên tử Al phản ứng tạo ra 2 phân tử Al2 O3 .

Hay cứ 2 nguyên tử Al phản ứng tạo ra 1 phân tử Al2 O3 .

28

18.3. THAM KHẢO

18.3 Tham khảo [1] Sgk lớp 8(tr.56) [2] Sgk Hóa lớp 8(tr.56) [3] Sgk lớp 8(tr.57)

29

Chương 19

Phản ứng thế Phản ứng thế trong hóa học được hiểu theo hóa vô cơ và hóa hữu cơ hơi khác nhau một chút.

Phát triển mạch:

CH4 + Cl' -> CH3 ' + HCl Trong hóa vô cơ, nó là phản ứng hóa học, trong đó một nguyên tố có độ hoạt động hóa học mạnh hơn (ở các CH3 ' + Cl2 -> CH3 Cl + Cl' điều kiện cụ thể về nhiệt độ, áp suất) sẽ thay thế cho nguyên tố có độ hoạt động hóa học yếu hơn trong hợp Tắt mạch: chất của nguyên tố này, theo phản ứng sau: Cl' + Cl' -> Cl2

A + BX -> AX + B

CH3 ' + Cl' -> CH-> CH3 -CH3

Trong hóa hữu cơ, phản ứng thế là phản ứng hóa học, trong đó một nhóm của một hợp chất được thay bằng một nhóm khác.

Cơ chế này giải thích sự tạo thành sản phẩm phụ etan (CH3 -CH3 ) trong quá trình clo hoá metan.

19.1 Hóa vô cơ

19.5 Tham khảo

19.2 Phản ứng thế ái lực hạt nhân 19.3 Phản ứng thế ái lực điện tử 19.4 Phản ứng thế gốc Phản ứng này thường gặp ở các hydrocacbon no, được ký hiệu là S (từ tiếng Anh substitution nghĩa là thế ).

Phản ứng thế halogen trong các phân tử ankan xảy ra theo cơ chế thế gốc (cơ chế SR). Đây là một phản ứng dây chuyền. Muốn khơi mào phản ứng, cần phải chiếu sáng hoặc thêm các chất dễ phân huỷ thành gốc tự do hoạt động vào.

19.4.1

Ví dụ:

Xét quá trình phản ứng giữa metan (CH4 ) và clo (Cl2 ), phản ứng xảy ra theo cơ chế thế gốc, trải qua 3 giai đoạn: khơi mào, phát triển mạch, tắt mạch.

Khơi mào: Cl2 -> Cl' + Cl' (điều kiện: ánh sáng khuếch tán) 30

Chương 20

Phản ứng trao đổi Phản ứng trao đổi là một loại phản ứng hoá học, trong đó, các chất trao đổi cho nhau thành phần cấu tạo của nó. Từ sự trao đổi này, chúng hình thành nên những chất mới.

H2 SO4 + BaCl2 → BaSO4 (kết tủa) + 2 HCl 2 HNO3 + K2 S → KNO3 + 2 H2 S (bay hơi) 6 HCl + Cu3 (PO4 )2 → 3 CuCl2 + 2 H3 PO4 (yếu hơn HCl)

Có thể phân loại phản ứng trao đổi theo thành phần các chất tham gia phản ứng.

20.3 Phản ứng giữa bazơ và muối

20.1 Phản ứng giữa axit và bazơ

• Phản ứng tổng quát:

Là phản ứng giữa một axit và một bazơ để tạo ra muối và nước.

Bazơ + Muối → Bazơ (mới) + Muối(mới)

• Phản ứng tổng quát:

• ỏa mãn cả hai điều kiện sau:

Axit + Bazơ → Muối + Nước

Muối và bazơ (ban đầu) phải tan.

• Ví dụ:

Một trong 2 sản phẩm có kết tủa.

HCl + NaOH → NaCl + H2 0

• Ví dụ:

H2 SO4 + 2KOH → K2 SO4 + 2H2 0

2 NaOH + CuSO4 → Na2 SO4 + Cu(OH)2 (kết tủa) Ba(OH)2 + Na2 SO4 → BaSO4 (kết tủa) + 2 NaOH

20.2 Phản ứng giữa axit và muối • Phản ứng tổng quát: Axít + Muối → Axit (mới) + Muối (mới)

20.4 Phản ứng giữa muối và muối

1. ỏa mãn một trong 2 Điều kiện phản ứng:

• Phản ứng tổng quát:

Axit mới yếu hơn hoặc dễ bay hơi hơn axit ban đầu.

Muối + Muối → Muối (mới) + Muối (mới)

Muối mới kết tủa hoạc axit mới yếu hơn hoặc dễ bay hơi hơn axit ban đầu.

• ỏa mãn cả hai Điều kiện sau:

2. Axit (mới) phải yếu hơn axit cũ dù muối mới kết tủa.

- Hai muối tham gia phản ứng đều tan.

3. Axit (mới) có thể mạnh hơn Axit cũ nếu muối (mới) là: CuS, HgS, Ag2 S, PbS.

- Sản phẩm có chất kết tủa hoặc có chất khí bay hơi.

• Ví dụ:

• Ví dụ: 31

32

CHƯƠNG 20. PHẢN ỨNG TRAO ĐỔI BaCl2 + CuSO4 → BaSO4 (kết tủa) + CuCl2 2 AgNO3 + CuCl2 → 2 AgCl (kết tủa) + Cu(NO3 )2

20.5 Đọc thêm • R. H. Grubbs (Chủ biên), Handbook of Metathesis, Wiley-VCH, Weinheim, 2003.

20.6 Tham khảo

Chương 21

Phản ứng trùng hợp Phản ứng trùng hợp là phản ứng hóa học để tổng hợp các hợp chất cao phân tử

Phản ứng trùng hợp từng bậc Phản ứng trùng hợp từng bậc (step polymerization) là phản ứng trùng hợp có mạch polyme tạo thành phát triển theo từng bậc. Trong quá trình tổng hợp phản ứng có thể xảy ra giữa bất kỳ 2 phân tử nào.

Phản ứng trùng hợp chuỗi Phản ứng trùng hợp chuỗi (chain polymerization) là phản ứng trùng hợp có mạch polyme tạo thành do trung tâm hoạt động của đoạn mạch đang monome xung quanh. Phản ứng này luôn cần phản ứng khơi mào (initial reaction) giữa monome và chất khơi mào để bắt đầu phát triển mạch.

Một ví dụ về phản ứng trùng hợp Butadien

21.1 Phân loại phản ứng trùng hợp 21.1.1

Phân loại dựa vào thành phần và 21.2 cấu trúc polymer tạo thành

Phản ứng trùng hợp Phản ứng trùng hợp (addition polymerization) hay còn gọi là phản ứng trùng hợp chuỗi' là phản ứng tạo thành polymer có mắt xích cơ bản cấu tạo tương tự với monomer tham gia phản ứng.

Phản ứng trùng ngưng Phản ứng trùng ngưng (condensation polymerization) là phản ứng tạo thành polymer với mắt xích cơ bản có số nguyên tử ít hơn monomer và tạo ra các sản phẩm phụ như: nước, HCl. Phản ứng trùng ngưng, hay phản ứng đồng trùng ngưng, là một quá trình nhiều phân tử nhỏ (monomer) liên kết với nhau thành phân tử lớn (polymer cao phân tử) đồng thới giải phóng nhiều phần tử nhỏ như H2O, HCl, CO2.

21.1.2

Phân loại dựa trên cơ chế của quá trình trùng hợp 33

Tham khảo

Chương 22

Quá trình thủy phân ATP Đây là quá trình phản ứng gây ra bởi năng lượng hóa học mà chúng được chứa đựng và vận chuyển trong các liên kết phân tử hữu cơ có chứa phốt pho năng lượng cao trong cấu trúc ATP sau khi giải phóng năng lượng, ví dụ trong các cơ, nhằm tạo ra các vận động cho cơ thể.

Sản phẩm của quá trình thủy phân ATP sẽ giải phóng ra ADP (Adenosine diphosphate), nguyên tử phốt phát vô cơ và (ortophosphate) (Pi). ADP sau đó có thể tiếp tục được thủy phân và tạo ra năng lượng, Adenosine monophosphate (AMP) và các orthophosphate khác (Pi). á trình thủy phân của nhóm phốt phát trong ATP (Adenosine Triphosphate) sẽ tạo ra một lượng năng lượng cỡ khoảng 7kcal/mol. Năng lượng chứa trong ATP có thể dùng thực hiện công ở tế bào, như co cơ, vận chuyển chất qua màng tế bào, tổng hợp các phân tử hữu cơ…

Năng lượng được thực hiện quay vòng trong tế bào, qua ATP. Một phân tử ATP chỉ tồn tại vài giây thì năng lượng của nó đã được chuyển luôn sang phân tử khác, và ATP trở thành ADP, phân tử ADP mới được tạo ra này lại nhanh chóng được chuyển trở thành ATP do được ghép sóng hành với các phản ứng giải phóng năng lượng (tức các phản ứng phân giải glucid, lipid và protein). Tuy phân tử ATP chứa năng lượng trong cấu trúc của mình, nhưng chức năng của nó là vận chuyển năng lượng hơn là kho chứa năng lượng. Tổng năng lượng chứa trong toàn bộ các phân tử ATP một tế bào cũng chỉ đủ dùng cho tế bào đó trong vài giây.

22.1 Tham khảo

34

Chương 23

Thủy phân

Hydrolysis Reaction

ủy phân thường để chỉ sự chia cắt liên kết hóa học bằng việc thêm nước. Khi một carbohydrate bị chia làm thành phần của nó là các phân tử đường bởi sự thủy phân (ví dụ sucrose được chia làm glucose và fructose), thuật ngữ này được gọi là đường phân.

23.1 Ion kim loại Ion kim loại là axit Lewis, trong dung dịch nước chúng hình thành ion kim loại ngậm nước, công thức M(H2 O)m+ .[1][2] Ion ngậm nước qua thủy phân, với mức độ ít hay nhiều. Bước thủy phân thứ nhất có phương trình chung: M(H2 O)m+ + H2 O M(H2 O)₋₁(OH)(m−1)+ + H3 O+

23.2 Chú thích [1] Burgess, J. (1978). Metal ions in solution. New York: Ellis Horwood.

[2] Richens, D. T. (1997). e chemistry of aqua ions: synthesis, structure, and reactivity: a tour through the periodic table of the elements. Wiley. ISBN 0-471-970581.

35

Chương 24

Xúc tác giữa nitơ và hyđro qua tác dụng xúc tác bề mặt, nhờ đó nitơ và hyđro trong hỗn hợp dễ tạo thành amoniac.Nếu không có chất xúc tác thì trong cùng điều kiện nhiệt độ và áp suất, phản ứng tổng hợp amoniac sẽ xảy ra với tốc độ rất chậm, không thể tiến hành sản xuất với lượng lớn.

Chất xúc tác có thể giúp chọn các bước phản ứng phù hợp với con đường mà người ta đã thiết kế, phản ứng sẽ xảy ra theo con đường thuận lợi nhất cho quá trình sản xuất.

Một dụng cụ lọc khí ứng dụng sự oxy hóa ở nhiệt độ thấp, trong đóchất xúc tác được sử dụng để chuyển đổi cacbon monoxit thành cacbon dioxit ít độc hơn ở nhiệt độ phòng. Nó cũng có thể dùng để loại bỏ formaldehyde trong không khí.

á trình xúc tác là quá trình làm thay đổi tốc độ của một phản ứng hóa học của một hay nhiều chất phản ứng, nhờ vào sự tham gia của một chất thêm vào gọi là ất xúc tác.[1] Không giống các chất phản ứng khác trong phản ứng hóa học, một chất xúc tác không bị mất đi trong quá trình phản ứng. Với một chất xúc tác, cần ít năng lượng giải phóng hơn để đạt được trạng thái trung gian, nhưng tổng năng lượng giải phóng từ chất phản ứng sang chất tạo thành không đổi, có thể tăng tốc độ phản ứng hoá học lên nhiều lần, hàng chục lần, hàng trăm lần, nên rút ngắn được thời gian, tăng cao hiệu suất sản xuất.[1] Chất xúc tác sinh học (hay còn gọi là Enzym) là protein đẩy nhanh tốc độ phản ứng hóa học.

Ví dụ khi dùng rượu etylic làm nguyên liệu thì tuỳ thuộc việc chọn chất xúc tác và điều kiện phản ứng mà ta có thể nhận được các sản phẩm phản ứng khác nhau. Nếu chọn bạc làm chất xúc tác và đưa nhiệt độ lên đến 550 ℃, rượu etylic sẽ biến thành axetalđehyd; nếu dùng nhôm oxit làm xúc tác và ở nhiệt độ 350 ℃ ta sẽ nhận được etylen; nếu dùng hỗn họp kẽm oxit và crom (III) oxit làm chất xúc tác và ở nhiệt độ 450 ℃ ta sẽ thu được butylen; nếu dùng axit sunfuric đặc làm xúc tác và giữ nhiệt độ 130 - 140 ℃ ta sẽ có ete etylic.

Ngày nay các nhà khoa học đã tìm được chất xúc tác chế tạo thành thiết bị xúc tác nối vào ống xả khí thải của ô tô. Khi khí xả ô tô qua thiết bị xúc tác sẽ được xử lý, các chất cháy còn dư thừa sẽ bị oxi hoá biến thành cacbon đioxit và nước;nitơ oxit biến thành khí nitơ.[2]

24.2 Phân loại xúc tác

Tùy theo trạng thái của các thành phần trong phản ứng mà người ta chia các phản ứng xúc tác ra làm xúc tác đồng thể và xúc tác dị thể. Một loại xúc tác đặc biệt khác đó là xúc tác men. Xúc tác men có thể là xúc tác Chất xúc tác vật lý là chất có tác dụng thay đổi tính đồng thể hoặc di thể. Xúc tác đồng thể thường gặp là chất vật lý của chất bị tác dụng. Điển hình là các chất xúc tác axit - bazơ. Ngoài ra còn có xúc tác nucleofil, bôi trơn hoặc chất gây đông tụ. xúc tác electrofil, xúc tác bằng phức kim loại chuyển tiếp hoặc ion của nó…

24.1 Trong sản xuất công nghiệp

24.2.1 Xúc tác đồng thể

Trong các nhà máy sản xuất phân đạm người ta thường Xúc tác đồng thể là xúc tác trong đó chất xúc tác ở cùng dùng sắt làm chất xúc tác để tăng vận tốc phản ứng pha với chất phản ứng.

36

24.3. MỘT SỐ THUYẾT VỀ CHẤT XÚC TÁC Một số ví dụ về xúc tác đồng thể: 2SO2 + O2 −→ 2SO3 (pha khí) 2S2 O32− + H2 O + 2H −→ S4 O62− + 2H2 O (pha lỏng)

37 hoạt động của những vi sinh vật nào đó, ví dụ men rượu, nấm hoặc vi khuẩn. Trong những trường hợp này những chất men do vi sinh vật tạo ra là những yếu tố hoạt động xúc tác. chất men vẫn giữ được tính hoạt động và khả năng tác dụng của nó khi lấy nó ra khỏi vi sinh vật.[3]

Thuyết xúc tác đồng thể Shpitalsky trình bày năm điểm về thuyết xúc tác đồng 24.2.2 Xúc tác dị thể thể: Xúc tác dị thể là xúc tác trong đó chất xúc tác ở khác pha với chất phản ứng.Chất xúc tác dị thể thường là 1. Chất xúc tác tương tác với chất phản ứng hình chất rắn và phản ứng xảy ra trên bề mặt chất xúc tác. thành sản phẩm trung gian kém bền. ường gặp nhất là những hệ xúc tác dị thể gồm pha 2. Sự hình thành sản phẩm trung gian là phản ứng rắn và pha khí (các chất tham gia phản ứng và sản phẩm phản ứng). thuận nghịch diễn ra nhanh.

3. Sản phẩm trung gian phân hủy chậm, không thuận nghịch hình thành sản phẩm cuối giải phóng ra chất xúc tác.

Ðặc điểm của phản ứng xúc tác dị thể là phản ứng diễn ra nhiều giai đoạn, có hai đặc trưng:

4. Tốc độ chung của phản ứng tỷ lệ với nồng độ của sản phẩm trung gian, chứ không tỷ lệ với nồng độ chất phản ứng.

• á trình xảy ra ở lớp đơn phân tử trên bề mặt chất xúc tác. Ðặc trưng này thể hiện ở chỗ trong xúc tác dị thể thì khuếch tán và hấp phụ đóng vai trò quan trọng.

5. Nồng độ chất xúc tác ở trạng thái tự do nằm cân bằng với nồng độ sản phẩm trung gian.

• Chất xúc tác không phải là những phân tử, ion riêng rẽ mà là một tổ hợp những nguyên tử, ion.[3]

24.3 Một số thuyết về chất xúc tác

Xúc tác axít-bazơ Phản ứng trong dung dịch đặc biệt đối với hợp chất hữu cơ được xúc tác bằng axit, bazơ rất nhiều. Ðó là phản ứng có sự tham gia của nước, ancol, amin. Các phản ứng có đặc trưng axit như thủy phân, ancol hóa, amoniac hóa, những phản ứng có sự tham gia của nhóm cacbonyl như andehyt, axit hữu cơ và dẫn xuất của chúng.[3]

1. uyết hợp ất trung gian: uyết hợp chất trung gian là một trong những thuyết đầu tiên về xúc tác do Clement và Desormes và Sabatir để xuất.eo thuyết này, phản ứng diễn ra dưới một dạng nào đó qua sự hình thành hợp chất trung gian. Từ đó, giúp cho chúng ta suy nghĩ việc lựa chọn chất xúc tác: phải chọn chất xúc tác nào có thể tương tác với chất phản ứng.

Phản ứng tự xúc tác

2. uyết hợp ất bề mặt: uyết hợp chất bề mặt được Boreskow, Temkin đề xuất và phát triển.eo thuyết này, có thể xem quá trình xúc tác như một tập hợp những giai đoạn luân phiên, hình thành những hợp chất và phá hủy chúng giải phóng ra sản phẩm. Tuy nhiên, thuyết này vẫn còn vấn đề tồn tại.

Phản ứng mà tốc độ nó tăng lên do tác dụng chính chất phản ứng, có thể là chất đầu hoặc sản phẩm, gọi là phản ứng tự xúc tác. Phản ứng thủy phân este hóa, axít hữu cơ và rượu, phản ứng tự cảm ứng. Ví dụ: CH3 COOC2 H5 + H2 O C2 H5 OH

−→

CH3 COOH +

Đây là phản ứng xúc tác axít.

Xúc tác men Loại men (ferments, enzymes) cùng được làm chất xúc tác (xúc tác sinh hóa).Men là chất xúc tác có nguồn gốc protein, nghĩa là những phân tử được cấu tạo từ amin axit và có cấu trúc không gian xác định của mạch polypeptit. Tác dụng xúc tác là nhờ các quá trình lên men. Ðó là những quá trình trong đó xảy ra sự thay đổi thành phần hóa học các chất gây ra do kết quả

3. uyết trung tâm hoạt động: Dựa trên quan điểm cho rằng bề mặt chất rắn là không đồng nhất.

Taylor đã đưa ra giả thuyết rằng các phản ứng xúc tác chỉ xảy ra trên những điểm riêng rẽ của bề mặt gọi là trung tâm hoạt động. uyết Taylor chỉ có giá trị lý thuyết nhất định.

4. uyết đa vị: uyết đa vị về xúc tác dị thể do Balandin dự thảo năm 1929. uyết này xuất phát từ nguyên lý tương ứng về cấu tạo giữa sự sắp xếp nguyên tử ở bề mặt chất xúc tác và trong phân tử chất phản ứng và cả sự tương ứng năng lượng của các liên kết. eo thuyết này:

38

CHƯƠNG 24. XÚC TÁC (a) Trung tâm hoạt động của chất xúc tác là tập hợp của một số xác định của các trung tâm hấp phụ được phân bố trên bề mặt phù hợp với cấu tạo hình học của những phân tử bị chuyển hóa. (b) Có sự hình thành của những phức đa vị khi hấp phụ những phân tử phản ứng trên những trung tâm hoạt động. Kết quả này dẫn đến sự phân bố lại các liên kết, đưa đến hình thành sản phẩm phản ứng.

5. uyết tập hợp hoạt động: uyết tập hợp hoạt động do Kobosew dự thảo năm 1939. uyết này được xây dựng trên quan điểm cho rằng chất (vật) mang hoạt tính xúc tác là những chất vô định hình (không kết tinh) gồm một số nguyên tử trên bề mặt không có hoạt tính xúc tác của vật mang.Cho tới nay, thuyết tập hợp hoạt động vẫn chưa được thừa nhận.

6. uyết điện tử: Pissarshewski là người đầu tiên dự thảo thuyết điện tử về xúc tác vào năm 1916. uyết này bị lãng quên đến cuối năm 1940 mới được nhiều người chú ý lại nhất là ở Liên Xô trước đây. uyết điện tử dựa trên quan điểm cho rằng sự hấp phụ những phân tử chất phản ứng trên chất xúc tác phụ thuộc vào sự phân bố các mức năng lượng bên trong tinh thể của chất xúc tác và trên bề mặt của chúng.

Việc khảo sát một số lý thuyết về xúc tác cho thấy lý thuyết về xúc tác dị thể chưa có sự thống nhất về quan điểm ngay cả những vấn đề cơ bản. Các thuyết trên mới có tính chất định hướng chỉ đối với một số phản ứng.[3]

24.4 Tham khảo [1] http://goldbook.iupac.org/C00876.html [2] http://csv.net.vn/index.php/vi/kien-thuc-hoa-hoc/ pho-bien-kien-thuc-hoa-hoc-vui/ 1573-chatxuctacduoccoivangcuacnhh [3] http://websrv1.ctu.edu.vn/coursewares/supham/ donghoahoc/ch9.htm

24.5 Sách tham khảo • Nguyễn Đình Huề; Trần Kim anh, Động hóa học và xúc tác, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội, 1991 • Trần Sơn, Động hóa học, Đại học Cần ơ, 1982

24.6. NGUỒN, NGƯỜI ĐÓNG GÓP, VÀ GIẤY PHÉP CHO VĂN BẢN VÀ HÌNH ẢNH

39

24.6 Nguồn, người đóng góp, và giấy phép cho văn bản và hình ảnh 24.6.1

Văn bản

• Phản ứng hóa học Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%E1%BA%A3n_%E1%BB%A9ng_h%C3%B3a_h%E1%BB%8Dc?oldid= 31421935 Người đóng góp: ái Nhi, Lưu Ly, Newone, DHN-bot, Escarbot, JAnDbot, Vdduong, Squall282, Kimiroo, VolkovBot, TXiKiBoT, YonaBot, BotMultichill, Kinhcan121, SieBot, Conbo, Loveless, Maianhvk, Idioma-bot, Qbot, Minbk, BodhisavaBot, MelancholieBot, Luckas-bot, SilvonenBot, ArthurBot, Darkicebot, Xqbot, GhalyBot, Obersachsebot, TobeBot, Ti Duy, TjBot, TuHanBot, EmausBot, ZéroBot, ChuispastonBot, WikitanvirBot, Cheers!-bot, MerlIwBot, AlphamaBot, Addbot, OctraBot, Tuyenly1, Tuanminh01, TuanminhBot, Luke smart brain và 14 người vô danh • Ăn mòn Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%82n_m%C3%B2n?oldid=22451934 Người đóng góp: Cheers!-bot, AlphamaBot, GHA-WDAS, Tuanminh01 và Một người vô danh • Phản ứng Barton–McCombie Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%E1%BA%A3n_%E1%BB%A9ng_Barton%E2%80%93McCombie? oldid=22464416 Người đóng góp: Lưu Ly, Vdduong, TXiKiBoT, Qbot, Leyo, ToiyeuTTMC, Tranletuhan, angbao, TuHan-Bot, ZéroBot, Cheers!-bot, AlphamaBot2, Addbot, Gaconnhanhnhen, itxongkhoiAWB và Én bạc • Chất khử Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BA%A5t_kh%E1%BB%AD?oldid=23309375 Người đóng góp: Vương Ngân Hà, Apple, Huyphuc1981 nb, Nguyenhuu221157, TuHan-Bot, Cheers!-bot, MerlIwBot, AlphamaBot, TuanminhBot và 2 người vô danh • Chất oxy hóa Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Ch%E1%BA%A5t_oxy_h%C3%B3a?oldid=26579871 Người đóng góp: Vương Ngân Hà, Qbot, TuHan-Bot, Cheers!-bot, MerlIwBot, TuanUt, AlphamaBot, OctraBot, Gaconnhanhnhen, Tuanminh01, TuanminhBot, Powerover, Oanhnguyen25 và 5 người vô danh • Chemiser Garten Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Chemischer_Garten?oldid=21080342 Người đóng góp: Tnt1984 và AlphamaBot • Định luật bảo toàn khối lượng Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%8Bnh_lu%E1%BA%ADt_b%E1%BA%A3o_to% C3%A0n_kh%E1%BB%91i_l%C6%B0%E1%BB%A3ng?oldid=26825220 Người đóng góp: Mekong Bluesman, aisk, Newone, DHN-bot, Escarbot, ijs!bot, Kimiroo, VolkovBot, SieBot, Loveless, Chauchuoi10, OKBot, SpBot, MystBot, Nallimbot, Luckas-bot, SilvonenBot, HerculeBot, Ptbotgourou, ArthurBot, Darkicebot, Xqbot, TobeBot, Earthandmoon, Tnt1984, EmausBot, Jspeed1310, FoxBot, Cheers!bot, F~viwiki, MerlIwBot, HĐ, TuanUt, AlphamaBot, Hugopako, Earthshaker, Addbot, Gaconnhanhnhen, Nguyễn Cao Khiết, uanmycuatoi, Tuanminh01, TuanminhBot, Trương Minh Khải, Mind292003 và 7 người vô danh • Fiser Assay Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Fischer_Assay?oldid=22100009 Người đóng góp: Tranletuhan, TuHan-Bot, EmausBot, ZéroBot, Mjbmrbot, AlphamaBot, Addbot và TuanminhBot • Gia công (hóa học) Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Gia_c%C3%B4ng_(h%C3%B3a_h%E1%BB%8Dc)?oldid=16285785 Người đóng góp: Qbot, Song song, MystBot, Luckas-bot, Misskhue, TuHan-Bot, Cheers!-bot, AlphamaBot và Addbot • Gốc tự do Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/G%E1%BB%91c_t%E1%BB%B1_do?oldid=23506867 Người đóng góp: Dinhtuydzao, Tnt1984, TuHan-Bot, EmausBot, Sayityourway2k9, Yduocizm, MerlIwBot, AlphamaBot, AlphamaBot2, Addbot, Tuanminh01, TuanminhBot, Danielbulengoc, Én bạc AWB, Powerover và 4 người vô danh • Lửa Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/L%E1%BB%ADa?oldid=27628278 Người đóng góp: Mekong Bluesman, Trung, Sz-iwbot, Newone, DHN-bot, Bigland, Escarbot, aituan123, JAnDbot, anhTrung82, VolkovBot, TXiKiBoT, Synthebot, AlleborgoBot, SieBot, PipepBot, Sa Long Cương, Idioma-bot, Qbot, Paris, OKBot, Alexbot, BodhisavaBot, MelancholieBot, MystBot, AlleinStein, Luckas-bot, Pq, Eternal Dragon, ArthurBot, Porcupine, Xqbot, TobeBot, D'ohBot, Chaingwithme, Trần Nguyễn Minh Huy, Hungda, LMQ2401, Tnt1984, Saxi753, TuHan-Bot, EmausBot, ZéroBot, Binh1994, FoxBot, Cheers!, Cheers!-bot, F~viwiki, MerlIwBot, AvocatoBot, Greenpea vn, Alphama, Kolega2357, AlphamaBot, AlphamaBot2, Addbot, OctraBot, itxongkhoiAWB, GHA-WDAS, Tuanminh01, TuanminhBot, Giomuathu, Én bạc AWB, Powerover, Cutehousemouse, anhKPF và 14 người vô danh • Lưu hóa Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/L%C6%B0u_h%C3%B3a?oldid=26767514 Người đóng góp: Apple, Newone, Ngaidrc, Qbot, Minbk, Luckas-bot, ArthurBot, TjBot, DixonDBot, EmausBot, ZéroBot, ChuispastonBot, Cheers!-bot, AlphamaBot, Hugopako, Addbot và TuanminhBot • Năng lượng Gibbs Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/N%C4%83ng_l%C6%B0%E1%BB%A3ng_Gibbs?oldid=26349303 Người đóng góp: Mxn, Mekong Bluesman, Trung, Apple, JAnDbot, Squall282, EmausBot, Cheers!-bot, MerlIwBot, AlphamaBot, Addbot, TuanminhBot, P.T.Đ và Một người vô danh • Nhiệt nhôm Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Nhi%E1%BB%87t_nh%C3%B4m?oldid=26243431 Người đóng góp: Cheers!-bot, AlphamaBot, P.T.Đ và 3 người vô danh • Ôxy hóa khử Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/%C3%94xy_h%C3%B3a_kh%E1%BB%AD?oldid=31492438 Người đóng góp: Mxn, Duyệt-phố, Khonghieugi123, Terranhero, Ledinhthang, Alphama, AlphamaBot, AlphamaBot2, Gaconnhanhnhen, Tuanminh01, ManlyBoys, P.T.Đ, Hientrinh1732001 và 3 người vô danh • Phản ứng Würtz Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%E1%BA%A3n_%E1%BB%A9ng_W%C3%BCrtz?oldid=31108601 Người đóng góp: AlphamaBot, uanmycuatoi, itxongkhoiAWB, TuanminhBot, Trantrongnhan100YHbot và Phùng Ngọc ành • Phương trình hóa học Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%C6%B0%C6%A1ng_tr%C3%ACnh_h%C3%B3a_h%E1%BB%8Dc?oldid= 26806381 Người đóng góp: VolkovBot, Amirobot, Ledinhthang, KamikazeBot, Banhtrung1, Tnt1984, TuHan-Bot, EmausBot, MerlIwBot, AlphamaBot, Hugopako, AlphamaBot2, Addbot, Gaconnhanhnhen, Nobitadian1239, Dat Em, Tuanminh01, TuanminhBot, Leeedanghieu và 10 người vô danh • Phản ứng thế Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%E1%BA%A3n_%E1%BB%A9ng_th%E1%BA%BF?oldid=26555445 Người đóng góp: Vương Ngân Hà, Trung, Chobot, DHN-bot, JAnDbot, SieBot, Loveless, DragonBot, Qbot, Alexbot, Luckas-bot, SilvonenBot, ArthurBot, Xqbot, SassoBot, Prenn, TuHan-Bot, ZéroBot, ‫אנונימי גבר‬, Cheers!-bot, DarafshBot, JYBot, Alphama, AlphamaBot, Hugopako, Addbot, Gaconnhanhnhen, Arc Warden, Tuanminh01, TuanminhBot, Mai Ngọc Xuân và 13 người vô danh • Phản ứng trao đổi Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%E1%BA%A3n_%E1%BB%A9ng_trao_%C4%91%E1%BB%95i?oldid= 26628050 Người đóng góp: Robbot, Vương Ngân Hà, Casablanca1911, Apple, Minhan, VolkovBot, TXiKiBoT, Pham Ngoc Son, BotMultichill, SieBot, Minbk, Luckas-bot, Amirobot, Eternal Dragon, Xqbot, TuHan-Bot, EmausBot, ZéroBot, Jspeed1310, CNBH, Cheers!-bot, AlphamaBot, Addbot, Gaconnhanhnhen, Tuyenly1, Emlaba8, itxongkhoiAWB, Tuanminh01, TuanminhBot, Lê Như Bình, ManlyBoys, P.T.Đ và 26 người vô danh

40

CHƯƠNG 24. XÚC TÁC

• Phản ứng trùng hợp Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%E1%BA%A3n_%E1%BB%A9ng_tr%C3%B9ng_h%E1%BB%A3p?oldid= 22115406 Người đóng góp: Chobot, aisk, Newone, ijs!bot, TXiKiBoT, Bd, SieBot, Loveless, Qbot, PixelBot, Minbk, Muro Bot, Luckasbot, ArthurBot, Rubinbot, TobeBot, TuHan-Bot, EmausBot, ChuispastonBot, WikitanvirBot, Cheers!-bot, AlphamaBot, Hosychinh, Addbot, Lý Minh Nhật, TuanminhBot và 4 người vô danh • á trình thủy phân ATP Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Qu%C3%A1_tr%C3%ACnh_th%E1%BB%A7y_ph%C3%A2n_ATP? oldid=22164152 Người đóng góp: Casablanca1911, DHN-bot, Baocong, TuHan-Bot, Cheers!-bot, AlphamaBot, Gaconnhanhnhen, itxongkhoiAWB và TuanminhBot • ủy phân Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BB%A7y_ph%C3%A2n?oldid=26553750 Người đóng góp: AlphamaBot4, P.T.Đ và Zaq4 • Xúc tác Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/X%C3%BAc_t%C3%A1c?oldid=26341319 Người đóng góp: Joke~viwiki, Squall282, Cheers!-bot, TuanUt, Chelseabun, AlphamaBot, Mèo mướp, eHunwarrior, Tuanminh01, TuanminhBot, BlphamaBot và 3 người vô danh

24.6.2

Hình ảnh

• Tập_tin:1,3-Butadiene_Polymerization.PNG Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c6/1%2C3-Butadiene_ Polymerization.PNG Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: User:H Padleckas created this image file in November 2005 for use in articles like “Polybutadiene” in Wikimedia - User:H Padleckas 02:17, 1 December 2005 UTC Nghệ sĩ đầu tiên: User:H Padleckas • Tập_tin:1000_bài_cơ_bản.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/95/1000_b%C3%A0i_c%C6%A1_b%E1% BA%A3n.svg Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: File:Wikipedia-logo-v2.svg Nghệ sĩ đầu tiên: is file: Prenn • Tập_tin:AzadirachtinReactionSequence2.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b2/ AzadirachtinReactionSequence2.png Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Chuyển từ en.wikipedia sang Commons by William915 using CommonsHelper. Nghệ sĩ đầu tiên: V8rik tại Wikipedia Tiếng Anh • Tập_tin:Barton-McCombie_Deoxygenation_Scheme.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e9/ Barton-McCombie_Deoxygenation_Scheme.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Roland1952 Nghệ sĩ đầu tiên: Roland Maern • Tập_tin:Barton-McCombie_alkylborane_mechanism.gif Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/50/ Barton-McCombie_alkylborane_mechanism.png Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: Chuyển từ en.wikipedia sang Commons by William915 using CommonsHelper. Nghệ sĩ đầu tiên: V8rik tại Wikipedia Tiếng Anh • Tập_tin:BartonDeoxygenation.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fc/BartonDeoxygenation.svg Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: Chuyển từ en.wikipedia sang Commons by William915 using CommonsHelper. Nghệ sĩ đầu tiên: V8rik tại Wikipedia Tiếng Anh • Tập_tin:BartonMcCombieI.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/63/BartonMcCombieI.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Aloneinthewild (<a href='//commons.wikimedia. org/wiki/User_talk:Aloneinthewild' title='User talk:Aloneinthewild'>talk</a>) • Tập_tin:BartonMcCombieII.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/00/BartonMcCombieII.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Aloneinthewild (<a href='//commons.wikimedia. org/wiki/User_talk:Aloneinthewild' title='User talk:Aloneinthewild'>talk</a>) • Tập_tin:BartonMcCombieMechanism.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1f/ BartonMcCombieMechanism.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Aloneinthewild (<a href='//commons.wikimedia.org/wiki/User_talk:Aloneinthewild' title='User talk:Aloneinthewild'>talk</a>) • Tập_tin:Benzoic_acid_synthesis.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0f/Benzoic_acid_synthesis.png Giấy phép: Public domain Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

• Tập_tin:Bundesarchiv_Bild_183-2005-0711-504,_Berlin,_Vulkanisierungswerkstatt.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/ wikipedia/commons/6/62/Bundesarchiv_Bild_183-2005-0711-504%2C_Berlin%2C_Vulkanisierungswerkstatt.jpg Giấy phép: CC BY-SA 3.0 de Người đóng góp: is image was provided to Wikimedia Commons by the German Federal Archive (Deutsches Bundesarchiv) as part of a cooperation project. e German Federal Archive guarantees an authentic representation only using the originals (negative and/or positive), resp. the digitalization of the originals as provided by the Digital Image Archive. Nghệ sĩ đầu tiên: Krueger, Erich O. • Tập_tin:Candleburning.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7d/Candleburning.jpg Giấy phép: Aribution Người đóng góp: http://www.sxc.hu/photo/148763 Nghệ sĩ đầu tiên: Mahew Bowden www.digitallyrefreshing.com • Tập_tin:Chem_template.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ac/Chem_template.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: own work inspired by <a href='//commons.wikimedia.org/wiki/File:Chem_template.png' class='image'><img alt='Chem template.png' src='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/64/Chem_template.png' width='48' height='48' class='thumbborder' data-file-width='48' data-file-height='48' /></a><a href='//commons.wikimedia. org/wiki/File:Chem_template.svg' class='image'><img alt='Chem template.svg' src='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ commons/thumb/a/ac/Chem_template.svg/46px-Chem_template.svg.png' width='46' height='46' class='thumbborder' srcset='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Chem_template.svg/69px-Chem_template.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Chem_template.svg/92px-Chem_template.svg.png 2x' data-filewidth='400' data-file-height='400' /></a> Nghệ sĩ đầu tiên: Amada44 • Tập_tin:Commons-logo.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Commons-logo.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: is version created by Pumbaa, using a proper partial circle and SVG geometry features. (Former versions used to be slightly warped.) Nghệ sĩ đầu tiên: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by 3247, based on the earlier PNG version, created by Reidab.

• Tập_tin:Cân_bằng_PTHH.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/35/C%C3%A2n_b%E1%BA%B1ng_PTHH. png Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Prenn

24.6. NGUỒN, NGƯỜI ĐÓNG GÓP, VÀ GIẤY PHÉP CHO VĂN BẢN VÀ HÌNH ẢNH

41

• Tập_tin:Dangclass5_1.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/68/Dangclass5_1.png Giấy phép: CC-BY-SA3.0 Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

• Tập_tin:FLMM_-_Viet_Cong_sandals.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/02/FLMM_-_Viet_Cong_ sandals.jpg Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Photo by Joe Mabel Nghệ sĩ đầu tiên: Joe Mabel • Tập_tin:Feuerreiben.gif Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f7/Feuerreiben.gif Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

• Tập_tin:Fire.JPG Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/41/Fire.JPG Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Awesomoman • Tập_tin:Fire02.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/ff/Fire02.jpg Giấy phép: GFDL 1.2 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Fir0002 • Tập_tin:Fire_tetrahedron.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/Fire_tetrahedron.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Gustavb • Tập_tin:Galvanic_corrosion_of_aluminum_and_steel_in_seawater.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/ 0/08/Galvanic_corrosion_of_aluminum_and_steel_in_seawater.jpg Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Webcorr • Tập_tin:Hazard_O.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ad/Hazard_O.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

• Tập_tin:Hydrochloric_acid_ammonia.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a0/Hydrochloric_acid_ ammonia.jpg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

• Tập_tin:Hydrolysis.png Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e0/Hydrolysis.png Giấy phép: CC BY-SA 4.0 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: FrozenMan • Tập_tin:Low_Temperature_Oxidation_Catalyst.jpeg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/30/Low_ Temperature_Oxidation_Catalyst.jpeg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: NASA Langley Research Center Nghệ sĩ đầu tiên: NASA Langley Research Center • Tập_tin:Question_book-new.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/Question_book-new.svg Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: Chuyển từ en.wikipedia sang Commons. Created from scratch in Adobe Illustrator. Based on Image: Question book.png created by User:Equazcion Nghệ sĩ đầu tiên: Tkgd2007 • Tập_tin:Rust_Bolt.JPG Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fa/Rust_Bolt.JPG Giấy phép: CC BY-SA 3.0 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: ester11 • Tập_tin:Rust_and_dirt.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bb/Rust_and_dirt.jpg Giấy phép: CC-BY-SA3.0 Người đóng góp: Picture taken and uploaded by Roger McLassus. Nghệ sĩ đầu tiên: Roger McLassus • Tập_tin:Science.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/54/Science.jpg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: ? Nghệ sĩ đầu tiên: ?

• Tập_tin:Silikatna_bašta_Fe.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bf/Silikatna_ba%C5%A1ta_Fe.jpg Giấy phép: CC BY-SA 4.0 Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: Rezedorada • Tập_tin:US_DOT_placard_oxidizer_5.1.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ce/US_DOT_placard_ oxidizer_5.1.svg Giấy phép: CC-BY-SA-3.0 Người đóng góp: Own work in Inkscape Nghệ sĩ đầu tiên: en:User:Cburnett • Tập_tin:Velp-thermitewelding-1.jpg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/82/Velp-thermitewelding-1.jpg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Velp-thermitewelding-1.jpg Nghệ sĩ đầu tiên: Skatebiker • Tập_tin:Vulcanisation.GIF Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2f/Vulcanisation.GIF Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Chuyển từ en.wikipedia sang Commons by Smooth_O using CommonsHelper. Nghệ sĩ đầu tiên: Firey Deity tại Wikipedia Tiếng Anh • Tập_tin:Wurtz-reaction_Squalen.svg Nguồn: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fa/Wurtz-reaction_Squalen.svg Giấy phép: Public domain Người đóng góp: Tác phẩm do chính người tải lên tạo ra Nghệ sĩ đầu tiên: MaChe (<a href='//commons. wikimedia.org/wiki/User_talk:MaChe' title='User talk:MaChe'>talk</a>)

24.6.3

Giấy phép nội dung

• Creative Commons Aribution-Share Alike 3.0