35 minute read
1.2.3. Các hình thức giáo dục STEM
from NGHIÊN CỨU, THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC STEM THEO QUAN ĐIỂM DẠY HỌC PHÂN HÓA CHỦ ĐỀ PHÂN BÓN HÓA HỌC
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học www.youtube.com/c/daykemquynhon/community DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL (3) Tăng hiểu biết khoa học trong công chúng: Xu hướng phát triển của xã hội trong tương lai buộc con người phải tiếp cận thông tin, hiểu biết về kiến thức liên ngành, nhận thấy tầm quan trọng của khoa học và công nghệ, chuẩn bị cho công dân toàn cầu thế hệ mới. Đây được xem là 3 mục tiêu chính và không thể tách rời của giáo dục STEM, là mục tiêu dài hạn và rộng lớn cho giáo dục STEM ở Hoa Kỳ (Carla C. Johnson và các cộng sự, 2016; Nguyễn Thành Hải, 2019) [11]. Bên cạnh đó, chương trình giáo dục phổ thông mới được chia thành 2 giai đoạn: giáo dục cơ bản và định hướng nghề nghiệp. Tức là, mục tiêu giáo dục trong chương trình phổ thông mới có chú trọng vào định hướng nghề nghiệp cho HS cấp THPT. Như vậy, có thể xem, tăng cường đào tạo và nâng cao nghề nghiệp là mục tiêu rất được chú trọng trong chương trình phổ thông mới. Theo đó, với cách tiếp cận mới thì giáo dục STEM có thể xem là lời giải tối ưu cho bài toán đặt ra. Thông qua dạy học theo định hướng giáo dục STEM, HS có thể phát triển tư duy sáng tạo và ứng dụng các kiến thức vào đời sống. Từ đó có thể thấy được, giáo dục STEM trang bị cho người hoc những kiến thức và kĩ năng cần thiết, qua đó tạo ra nguồn nhân lực có năng lực, đáp ứng cho nhu cầu lao động trong thời đại phát triển kinh tế, xã hội. 1.2.3. Các hình thức giáo dục STEM Theo Nguyễn Thanh Nga và các cộng sự (2017), dựa vào những đặc điểm của STEM và mục tiêu, giáo dục STEM có thể chia thành các hình thức sau: - Dạy học các môn thuộc lĩnh vực STEM: là hình thức tổ chức hoạt động STEM được triển khai ngay trong quá trình học các môn học STEM theo hình thức tiếp cận liên môn. Hình thức tổ chức này phải bám sát chương trình của môn học và không phát sinh thêm thời gian học tập. - Hoạt động trải nghiệm STEM: là hoạt động được phối hợp từ trường phổ thông, trường đại học, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, doanh nghiệp và các ban ngành có liên quan, nhằm giúp HS được khám phá các thí nghiệm, ứng dụng khoa học, kĩ thuật trong đời sống, từ đó giúp HS thấy được những năng lực, giá trị của bản thân với nghề nghiệp thuộc các lĩnh vực STEM. Trang 13
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học www.youtube.com/c/daykemquynhon/community DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL - Hoạt động nghiên cứu khoa học: là hoạt động dành cho những HS có năng lực, hứng thú và sở thích với các hoạt động tìm tòi, khám phá khoa học, kĩ thuật, giải quyết các vấn đề thực tiễn, là tiền đề triển khai các dự án nghiên cứu trong khuôn khổ cuộc thi khoa học kĩ thuật. 1.2.4. Tiêu chí của chủ đề STEM Theo Tài liệu tập huấn xây dựng các chuyên đề dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực HS môn Hoá học (2014), Tài liệu hội thảo định hướng giáo dục STEM trong trường trung học (2018), tôi nhận thấy, để xây dựng một chủ đề STEM bất kì, nhà thiết kế cần phải đảm bảo các tiêu chí sau: - Chủ đề tập trung các vấn đề thực tiễn. - Nội dung bài học chủ yếu từ nội dung kiến thức HS đã được học. - Cấu trúc bài học theo quy trình thiết kế kĩ thuật. Trong chủ đề STEM, HS được đặt vào các vấn đề thực tiễn xã hội, kinh tế, môi trường và tìm giải pháp. Thông qua những ý tưởng, kiến thức khoa học, các công nghệ, công cụ toán học, HS tìm giải pháp giải quyết vấn đề thông qua những kiến thức đã biết, thông qua hoạt động tìm tòi khám phá, HS có cơ hội tìm hiểu thêm một số kiến thức mới có liên quan. Từ các công nghệ và công cụ sẵn có, HS ứng dụng và tìm ra giải pháp giải quyết vấn đề thông qua quy trình: vấn đề – giải pháp – thử nghiệm – kết luận. Từ đó có thể sáng chế ra các sản phẩm, công nghệ cho xã hội. Bên cạnh đó, để các chủ đề STEM đạt được hiệu quả tối ưu trong dạy học, nhà thiết kế cần đặt ra thêm một số tiêu chí khác trong chủ đề cần đạt được trong quá trình giảng dạy: - Hoạt động học tập của HS theo hướng mở có “khuôn khổ” về các điều kiện mà HS sử dụng. Hoạt động của HS là hoạt động chuyển giao, hợp tác, các quyết định là của chính HS. - Giúp HS làm việc cùng nhau để phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác. - Tiến trình bài học STEM tính đến nhiều đáp án đúng và coi sự thất bại là một phần cần thiết trong học tập. (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2014; 2018) 1.2.5. Phương pháp tổ chức chủ đề dạy học theo định hướng giáo dục STEM Nhằm đảm bảo tính hiệu quả cao trong dạy học theo định hướng giáo dục STEM, Trang 14
Advertisement
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học www.youtube.com/c/daykemquynhon/community DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL người dạy học cần nắm rõ những nét đặc trưng riêng về bài học STEM, để tìm ra những quy trình dạy học phù hợp. Có thể kể đến 6 nét đặc trưng riêng của các bài học STEM như: - Bài học STEM tập trung vào các vấn đề trong thế giới thực, HS tập trung giải quyết các vấn đề xã hội, kinh tế, môi trường và tìm ra giải pháp. - Bài học STEM được hướng dẫn bởi quy trình thiết kế kĩ thuật. Trong đó, HS phát hiện vấn đề, tiến hành nghiên cứu, thử nghiệm và khắc phục sai lầm, phát triển ý tưởng. - Trong bài học STEM, con đường học tập là kết thúc mở, trong đó HS được thực hành, hợp tác, chia sẻ ý tưởng và xác định giải pháp. - Bài học STEM nhằm giúp HS có cơ hội làm việc nhóm, nhằm tìm ra những hiệu quả tốt nhất cho ý tưởng đã lựa chọn. - Bài học STEM là tích hợp các nội dung toán học và khoa học, trong đó có sự hỗ trợ của các yếu tố công nghệ và kĩ thuật để mang lại hiệu quả cho sản phẩm cần thực hiện. - Bài học STEM cho phép có nhiều câu trả lời và điều chỉnh thất bại là một phần cần thiết, thất bại được coi là bước tích cực trên con đường khám phá và thiết kế các giải pháp. (Anne Jolly, 2014) Từ những vấn đề trên, có thể nhận thấy, các chủ đề dạy học cần được tổ chức theo một quy trình STEM cụ thể. Để xây dựng một quy trình STEM có thể áp dụng cho các chủ đề dạy học, tôi đã nghiên cứu một số quy trình dạy học có liên quan như: quy trình 5E, quy trình tiếp cận nghiên cứu khoa học, quy trình tiếp cận thiết kế kĩ thuật. Nhìn chung, các quy trình trên đều có một số đặc điểm tương đồng với nhau. Trên cở sở đó, tôi đề xuất một quy trình STEM như sau: Bước 1: Xác định vấn đề. Bước 2: Xác định ý tưởng, giải pháp. Bước 3: Thực nghiệm, phân tích. Bước 4: Đánh giá, sửa đổi, chia sẻ. Trong quy trình trên, nhiệm vụ của HS là xác định các vấn đề thực tiễn xã hội cần giải quyết, từ đó hình thành các ý tưởng và đề xuất giải pháp để giải quyết các vấn đề đặt ra. Trên cơ sở các ý tưởng và giải pháp ban đầu, HS tiến hành thực nghiệm giải pháp và phân Trang 15
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học www.youtube.com/c/daykemquynhon/community DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL tích những yếu tố thành phần có liên quan, nhằm xây dựng giải pháp thực nghiệm tối ưu nhất. Sau đó, các HS cùng đánh giá tính hiệu quả của giải pháp, cùng chia sẻ, phản biện để xây dựng một giải pháp hiệu quả hơn, từ đó xây dựng các ý tưởng cải tiến quy trình và sản phẩm đã đề ra. Từ các hoạt động trên, nhiệm vụ giải quyết vấn đề của HS xem như hoàn thành, đồng thời xây dựng những vấn đề mới, có tính khái quát, mới mẻ và hiệu quả hơn. * Tiến trình tổ chức dạy học theo định hướng giáo dục STEM trong chương trình giáo dục phổ thông Từ quy trình STEM đã thiết kế ở mục 1.2.5, nếu hoạt động dạy học được tổ chức theo quy trình trên hoàn toàn có thể phát triển được năng lực sáng tạo cho HS với từng bước và biểu hiện cụ thể. Tuy nhiên, những kiến thức và kĩ năng trong môn học hầu hết là mới đối với HS. Vì vậy, cần có quá trình để HS có thể chiếm lĩnh được các tri thức trên để đáp ứng các mục tiêu kiến thức và kĩ năng. Do đó, cần nhấn mạnh bước nghiên cứu kiến thức nền trước khi HS xác định các ý tưởng, giải pháp để giải quyết vấn đề. Để đảm bảo sự chính xác khoa học của kiến thức nền, chủ đề dạy học theo định hướng STEM cần có các hoạt động báo cáo nhằm kiểm tra các kiến thức và kĩ năng mà HS đạt được. Do đó, tôi đề nghị một quy trình tổ chức dạy học các chủ đề STEM nhằm phát huy năng lực sáng tạo của HS như sau: Bước 1: Nêu bối cảnh, đặt vấn đề: Vấn đề của chủ đề dạy học theo định hướng giáo dục STEM là các vấn đề mang tính thực tế xã hội, kinh tế, môi trường,… Thông qua hoạt động, HS phát triển được các năng lực vận dụng kiến thức Hoá học vào thực tiễn, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Bước 2: Nghiên cứu kiến thức nền: Thông qua vấn đề đặt ra, HS nghiên cứu kiến thức nền, từ đó lựa chọn những kiến thức có liên quan. Hoạt động giúp HS có thể phát triển năng lực tự học và tự chủ, năng lực khoa học và năng lực ngôn ngữ. Bước 3: Xác định ý tưởng, giải pháp và báo cáo: Từ kiến thức nền, HS đề xuất và phân tích vai trò của kiến thức trong giải quyết vấn đề, đề xuất ý tưởng, giải pháp tối ưu. Trong hoạt động này, HS biết phân tích và lựa chọn các kiến thức phù hợp với chủ đề, biết tư duy logic trong việc đề xuất phương án phù hợp và đánh giá được tính khả thi của Trang 16
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL phương án đề ra, HS có thể phát triển được các năng lực tự chủ và tự học, năng lực sử dụng ngôn ngữ hoá học và năng lực giải quyết vấn đề. Hoạt động giúp GV có thể kiểm tra tính chính xác của kiến thức mà HS đã nghiên cứu, đồng thời trao đổi, phản biện giúp HS lựa chọn các kiến thức, kĩ năng phù hợp và đề xuất phương án tối ưu thực hiện sản phẩm. Bước 4: Thực hiện sản phẩm (thực nghiệm và phân tích): Thông qua giải pháp đã lựa chọn, HS tiến hành thực hiện sản phẩm dựa theo định hướng ban đầu một cách khoa học, chính xác. Trong quá trình thực hiện, HS phát triển được các năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực tính toán và năng lực công nghệ thông qua việc phối hợp nhiều kĩ thuật và vật liệu khác nhau để thực hiện phương án. HS tiến hành thực nghiệm và đánh giá, nếu sản phẩm chưa đạt yêu cầu, HS tự điều chỉnh và giải thích sai lầm trong phương án đã lựa chọn (nếu có), so sánh, đối chiếu các ý tưởng để tìm ra ý tưởng tối ưu nhất, HS đề xuất ý tưởng khác, có tính khả thi và khoa học hơn, đồng thời đánh giá sản phẩm đã thực hiện, giải thích nguyên nhân làm sản phẩm chưa đạt yêu cầu, nhằm phát huy năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Bước 5: Báo cáo sản phẩm, chia sẻ, đánh giá: HS tiến hành báo cáo sản phẩm để cùng chia sẻ, GV và HS tiến hành phản biện để HS được học hỏi và đề xuất các bước cải tiến cho quy trình và sản phẩm nhằm đạt hiệu quả cao hơn. Hoạt động này giúp HS phát triển được năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Hình 1.1. Tiến trình tổ chức dạy học theo định hướng giáo dục STEM trong chương trình giáo dục phổ thông Trang 17
01 Nêu bối cảnh, đặt vấn đề 02 Tìm hiểu kiến thức nền 03 Xác định ý tưởng, giải pháp và báo cáo 04 Thực hiện sản phẩm: Thực nghiệm và phân tích 05 Báo cáo sản phẩm, chia sẻ và đánh giá
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học www.youtube.com/c/daykemquynhon/community DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL 1.3. Tổng quan về dạy học phân hóa 1.3.1. Thế nào là dạy học phân hóa? Thuật ngữ “DHPH” do Louis Legrand - một nhà giáo dục người Pháp - đã đưa ra vào đầu những năm 70 của thế kỉ XX, trước khi ông bắt đầu thực hiện các nghiên cứu đổi mới các trường trung học. Dựa trên những khía cạnh quan tâm nghiên cứu khác nhau, các nhà nghiên cứu giáo dục đã đưa ra nhiều quan niệm về DHPH (Differentiated instruction). DHPH là cách tiếp cận dạy và học đáp ứng những đối tượng HS khác nhau trong cùng một lớp nhằm mục đích “tối đa hóa” năng lực của mỗi cá nhân bằng cách tạo ra cho người học quá trình dạy học phù hợp nhất với họ (Bravmann, 2004). Nói chung, DHPH được xem như là một cách tiếp cận, nguyên tắc hay là một phương pháp dạy học mà ở đó, quá trình điều chỉnh nội dung dạy học, kế hoạch dạy học và môi trường học nhằm đáp ứng được nhu cầu học tập đa dạng của tất cả HS (Đặng Thành Hưng, 2005; Lê Thị Thu Hương, 2012); và để DHPH, GV chia HS thành các nhóm đối tượng khác nhau theo trình độ học vấn, năng lực nhận thức, ngôn ngữ, khả năng tư duy, sở thích, nhu cầu… Dựa trên các quan điểm này, chúng tôi cho rằng: “DHPH là định hướng dạy học đảm bảo sự phù hợp với các đối tượng HS khác nhau (về hoàn cảnh, đặc điểm tâm – sinh lý, khả năng, nhu cầu và hứng thú, sở thích cá nhân), nhằm phát triển tối đa điều kiện và tiềm năng của mỗi HS” . 1.3.2. Mục tiêu dạy học phân hóa Một số mục tiêu của DHPH có thể kể đến như: - Phát huy tối đa năng lực của từng đối tượng HS. - Tạo hứng thú với bài học và bài tập được giao. - Giúp GV đánh giá đúng năng lực của HS. - GV có cách hỗ trợ hợp lí cho từng đối tượng nhóm. - Giúp tổ chức các hoạt động phù hợp với phong cách học cá nhân. - Tạo cơ hội học tập công bằng cho tất cả các HS. - HS cảm thấy được khuyến khích hoặc được thách thức. - Tất cả HS đều đạt được mục tiêu bài học. - GV có thể bao quát hết cả lớp, cả lớp đều tham gia hoạt động. Trang 18
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học www.youtube.com/c/daykemquynhon/community DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL Nói chung, mục tiêu chính của DHPH là nhằm tạo ra những kết quả học tập tốt nhất và sự phát triển tốt nhất cho mỗi HS, đảm bảo công bằng trong giáo dục, tức là quyền bình đẳng về cơ hội học tập cho HS, phát huy tối đa sự trưởng thành của HS bằng cách đáp ứng nhu cầu của chúng và giúp chúng tiến bộ, phát hiện và bù đắp lỗ hổng kiến thức, tạo động lực thúc đẩy học tập. 1.3.3. Các hình thức dạy học phân hóa 1.3.3.1. Phân hóa theo mức độ nhận thức Lấy sự phân biệt nhịp độ làm căn cứ phân hóa. Nhịp độ được tính bằng lượng thời gian chuyển từ hoạt động này sang hoạt động khác, từ đơn vị kiến thức này sang đơn vị kiến thức khác, từ nhiệm vụ này sang nhiệm vụ khác. Mỗi lớp học có nhiều nhịp độ nhận thức khác nhau, GV cần phải linh hoạt trong quá trình dạy học để tất cả HS trong lớp đều nắm được kiến thức cần có. 1.3.3.2. Phân hóa theo năng lực người học Căn cứ vào năng lực thực chất của mỗi HS (có thể thông qua kết quả học tập) để tập hợp các HS có cùng năng lực về một số môn. Dựa trên trình độ giỏi, khá, trung bình, yếu, kém mà GV giao cho HS những nhiệm vụ tương ứng. 1.3.3.3. Phân hóa giờ học theo động cơ, lợi ích học tập Đối với những nhóm HS có nhu cầu tìm tòi, nghiên cứu, GV cần xác định nhiệm vụ học tập cao hơn và đưa thêm nhiều nội dung học tập cho HS nhóm này tự học. Đối với nhóm HS có nhu cầu học tập không cao thì GV phải chú ý đến nhiệm vụ, nội dung cơ bản và bổ sung, liên hệ những vấn đề thực tiễn giúp HS tăng sự hứng thú, động cơ học tập. 1.3.3.4. Phân hóa theo nghề nghiệp tương lai Ở bậc THPT các em đã có hứng thú riêng về một môn học hay sở thích về một hoạt động nào đó. Phân hoá dạy học trong trường hợp này là tổ chức lớp chuyên (lớp nâng cao), tất cả HS đều phải học một số môn bắt buộc, đó là các môn công cụ cần thiết cho tất cả mọi người, ở tất cả các lĩnh vực hoạt động, còn lại sẽ được tự chọn các môn học và chuyên đề học tập phù hợp với khả năng, sở trường, đáp ứng nhu cầu và định hướng nghề nghiệp của mỗi HS. 1.3.3.5. Phân hóa theo hứng thú Trang 19
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học www.youtube.com/c/daykemquynhon/community DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL Căn cứ vào đặc điểm hứng thú học tập của từng HS với môn học để GV tổ chức cho HS tìm hiểu, khám phá nhận thức. 1.3.4. Tiêu chí của dạy học phân hóa Nhằm đảm bảo tính hiệu quả cao trong DHPH trong trường phổ thông, các tiêu chí được đặt ra: - GV thừa nhận mỗi HS là một cá thể khác nhau. - Chất lượng hơn số lượng. GV phải là người đánh giá thực chất năng lực của HS mà không chạy theo thành tích, số lượng. - Thay đổi các cách tiếp cận đa phương diện nhiều mặt đối với nội dung, quá trình và sản phẩm. - Tập trung vào người học. Học tập là sự phù hợp và hứng thú. - Hợp nhất dạy học toàn lớp, nhóm và cá nhân, tạo ra mẫu hình nhịp độ giữa kinh nghiệm học tập cả lớp, nhóm và học tập cá nhân. - Lớp học là một chuyến phiêu lưu, HS là người đi tìm những tri thức cơ bản với mục đích đơn giản và GV là một người bạn đồng hành. 1.3.5. Phương pháp tổ chức dạy học theo quan điểm dạy học phân hóa Trên cở sở các tiêu chí được đặt ra ở mục 1.2.4, tôi đề xuất một các bước DHPH như sau: Bước 1: Phân loại đối tượng học sinh theo trình độ nhận thức. Bước 2: Xây dựng kế hoạch DHPH. Bước 3: Thực hiện kế hoạch DHPH. Bước 4: Kiểm tra, đánh giá và tổng kết. * Tiến trình tổ chức dạy học theo quan điểm dạy học phân hóa trong chương trình giáo dục phổ thông Bước 1: Xác định và phân loại mức độ năng lực Hóa học của HS Để quá trình DHPH thành công, yếu tố quan trọng đầu tiên là GV phải phân loại đối tượng HS chính xác. Muốn làm được điều đó, GV cần thực hiện những đánh giá ban đầu (thông qua các hình thức đánh giá chính thức hoặc không chính thức) ở một thời điểm gần nhất trước khi tiến hành thiết kế và thực hiện kế hoạch dạy học. Việc đánh giá này có thể được thực hiện thông qua các hoạt động sau: Trang 20
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học www.youtube.com/c/daykemquynhon/community DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL + GV theo dõi, kiểm tra quá trình và kết quả thực hiện nhiệm vụ trong quá trình dạy học. + GV ghi nhận xét vào phiếu, vở, sản phẩm học tập, … của HS về những kết quả đã làm được hoặc chưa làm được, mức độ hiểu biết và năng lực vận dụng kiến thức, mức độ thành thạo các thao tác, kĩ năng cần thiết, … + GV tăng cường thiết kế và sử dụng các công cụ đánh giá để tham khảo việc tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng của HS để có thông tin chính xác hơn về mức độ năng lực Hóa học của HS. Từ những đánh giá ban đầu này, GV sẽ “chẩn đoán” được năng lực của HS, phân loại các nhóm HS có cùng mức độ năng lực, thiết kế và thực hiện kế hoạch DHPH nhằm phát triển năng lực cho HS. Bước 2: Xây dựng kế hoạch DHPH. Khi thiết kế kế hoạch DHPH, dựa trên mục tiêu dạy học, GV cần lựa chọn các nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học cho phù hợp với năng lực của các đối tượng HS. Bước 3: Thực hiện kế hoạch DHPH. Khi tổ chức dạy học theo định hướng phân hóa, GV nên phối hợp linh hoạt các hình thức cá nhân, nhóm. Với hình thức nhóm GV cũng nên thay đổi cách tổ chức nhóm giữa hai loại nhóm hỗn hợp và nhóm phân hóa. Quy mô nhóm cũng nên thay đổi để HS được thực sự làm việc. Bên cạnh việc sử dụng hiệu quả hoạt động nhóm, GV cần chú trọng đến hoạt động cá nhân, kiểm soát tốt hơn việc thực hiện nhiệm vụ của cá nhân. Bước 4: Kiểm tra, đánh giá kết quả và điều chỉnh bài học sau khi dạy học. Trong quá trình dạy học, GV tiến hành những đánh giá chính thức và không chính thức để từ đó thu được phản hồi về kết quả học tập của HS. Việc đánh giá kết quả học tập của HS trong mỗi bài học có thể do GV thực hiện, cũng có thể do HS tự thực hiện (tự đánh giá). GV dựa trên các tiêu chí đã xác định nhằm: đánh giá thành phần (theo từng công việc, nhiệm vụ,…), đánh giá tổng thể (kết quả cuối cùng, sản phẩm,…), đánh giá quá trình (trong suốt thời gian thực hiện thì HS, hay nhóm HS đã tiến hành ra sao? Chỗ nào làm tốt, chỗ nào làm chưa tốt, …). Các công cụ đánh giá dùng cho GV có thể là: bảng Trang 21
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học www.youtube.com/c/daykemquynhon/community DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL kiểm, phản hồi của GV (bằng lời nhận xét tích cực), phiếu quan sát sản phẩm của HS, phương án giải quyết vấn đề đặt ra,…; công cụ đánh giá dùng cho HS có thể là: phản hồi của HS (bằng lời nhận xét tích cực), hồ sơ học tập, bảng kiểm,… Khi HS đánh giá, GV cần giúp các HS sử dụng các loại công cụ đó, trên cơ sở đó rút ra những kinh nghiệm cần thiết, có những điều chỉnh về cách học của HS và cách dạy của bản thân nhằm cải thiện và nâng cao hiệu quả của quá trình dạy và học tiếp theo. 1.4. Năng lực và năng lực sáng tạo của học sinh 1.4.1. Năng lực của học sinh trong chương trình phổ thông mới Có thể hiểu, năng lực là khả năng làm một việc nào đó (Ngôn ngữ học Việt Nam, 2010). Năng lực giúp mỗi người hoàn thành công việc của mình một cách linh hoạt, hiệu quả. Ngày 26 tháng 12 năm 2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành chương trình giáo dục tổng thể của chương trình giáo dục phổ thông mới. Trong đó, nội dung của chương trình mới nhằm kế thừa những ưu điểm, khắc phục những hạn chế và bất cập những nhược điểm của chương trình giáo dục phổ thông hiện hành. Một trong những quan điểm xây dựng chương trình giáo dục phổ thông mới là đảm bảo phát triển phẩm chất và năng lực người học thông qua nội dung giáo dục kiến thức, kĩ năng cơ bản, thiết thực, hiện đại; hài hoà đức, trí, thể, mĩ; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết các vấn đề trong học tập và cuộc sống; thông qua phương pháp và hình thức tổ chức, phát huy tính chủ động và tiềm năng của mỗi HS, các phương pháp đánh giá phù hợp với mục tiêu giáo dục và phương pháp giáo dục để đạt được mục tiêu đó. Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), chương trình giáo dục phổ thông mới hình thành và phát triển cho HS những năng lực cốt lõi sau: - Những năng lực chung được hình thành và phát triển thông qua tất cả các môn học và hoạt động giáo dục: • Năng lực tự chủ và tự học. • Năng lực giao tiếp và hợp tác. • Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Trang 22
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học www.youtube.com/c/daykemquynhon/community DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL - Những năng lực đặc thù được hình thành và phát triển chủ yếu thông qua các môn học và hoạt động giáo dục nhất định: • Năng lực ngôn ngữ. • Năng lực khoa học. • Năng lực tính toán. • Năng lực công nghệ. • Năng lực tin học. • Năng lực thẩm mĩ. • Năng lực thể chất. 1.4.2. Năng lực sáng tạo Năng lực sáng tạo có thể xem là năng lực vốn có của mỗi con người, là khả năng tạo ra những ý tưởng, vật chất mới, có tính độc lập, cải tiến, mới lạ, mang lại giá trị vật chất và tinh thần (Ngôn ngữ học Việt Nam, 2010). Năng lực sáng tạo của con người nếu được phát huy sẽ góp phần cho sự phát triển không ngừng của con người và xã hội. Năng lực sáng tạo của HS được thể hiện ở khả năng giải quyết vấn đề. Không những thế, năng lực sáng tạo còn thể hiện cái mới trong tư duy chủ động và tích cực. 1.5. Thực trạng về việc tổ chức dạy học theo định hướng dạy học phân hóa kết hợp giáo dục STEM trong dạy học phần Hoá học vô cơ lớp 11 nhằm phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh 1.5.1. Mục đích điều tra Khảo sát thực trạng về tổ chức dạy học phần Hóa học vô cơ lớp 11 theo định hướng DHPH kết hợp giáo dục STEM nhằm phát triển năng lực sáng tạo cho HS. 1.5.2. Đối tượng điều tra Để khảo sát về thực trạng tổ chức dạy học phần Hóa học hữu cơ lớp 11 theo định hướng học phân hóa kết hợp giáo dục STEM nhằm phát triển năng lực sáng tạo cho HS, tôi chọn đối tượng điều tra bao gồm HS của 2 lớp 11/9 và 11/5 thuộc trường THPT Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng. Trang 23
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học www.youtube.com/c/daykemquynhon/community DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL 1.5.3. Phương pháp điều tra Thực nghiệm sư phạm kết hợp với phỏng vấn và kiểm tra với hình thức trắc nghiệm khách quan. 1.5.4. Cách tính toán - Sử dụng toán thống kê xử lí số liệu. - Sử dụng phần mềm excel để xử lí số liệu thu thập được. - Kết quả và phân tích kết quả. Trang 24
Tiểu kết chương 1
Tổ chức dạy học các chủ đề STEM đã và đang được áp dụng rộng rãi ở trường phổ thông tại Việt Nam trong những năm gần đây. Thông qua giải quyết các vấn đề trong chủ đề STEM bằng việc vận dụng các kiến thức và kĩ năng ở nhiều lĩnh vực khác nhau, HS có cơ hội phát triển năng lực cốt lõi và năng lực chuyên môn, phù hợp với định hướng đổi mới căn bản giáo dục Việt Nam. Tuy nhiên bối cảnh của từng HS trong các lớp học và trường học là khác nhau. Mỗi HS có một trình độ cũng như sự thích thú khác nhau. Hiểu được điều đó, trong chương này, chúng tôi trình bày một số vấn đề liên quan đến đổi mới giáo dục, DHPH, giáo dục STEM, việc kết hợp giữa DHPH và giáo dục STEM nhằm phát triển năng lực sáng tạo của HS cũng như quy trình thiết kế và tổ chức một hoạt động dạy học chủ đề STEM theo quan điểm DHPH. Bên cạnh đó, chúng tôi có trình bày một số kết quả khảo sát của GV và HS về thực trạng dạy học theo định hướng giáo dục STEM kết hợp DHPH nhằm phát triển năng lực sáng tạo cho HS. Thông qua kết quả khảo sát, chúng tôi nhận thấy, dạy học theo định hướng giáo dục STEM là phương thức dạy học mới lạ, chưa được áp dụng rộng rãi ở các trường THPT. Từ các vấn đề đặt ra, chúng tôi nhận thấy, việc tổ chức dạy học theo định hướng DHPH kết hợp giáo dục STEM là rất cần thiết, thông qua các chủ đề STEM, HS có cơ hội phát triển được năng lực sáng tạo. Do đó, việc dạy học Hoá học ở trường phổ thông nói chung và việc dạy học phần chủ đề Phân bón hóa học nói riêng, đòi hỏi cần có những chủ đề STEM theo quan điểm DHPH nhằm giúp HS phát triển năng lực sáng tạo.
Chương 2 NGHIÊN CỨU, THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC STEM CHỦ ĐỀ PHÂN BÓN HÓA HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG NHIỀU LỰA CHỌN PHÙ HỢP PHÂN HÓA VỚI NHIỀU ĐỐI TƯỢNG HỌC SINH 2.1. Dạy học phân hóa
Trong một vài năm qua, bối cảnh lớp học và trường học đã trở nên vô cùng đa dạng. HS chuyên, HS trung bình, HS thuộc giáo dục đặc biệt, HS xuất sắc, HS kém và HS trung bình đều học cùng một lớp học. Mỗi HS lại có những cách học khác nhau, đến từ những nền văn hóa khác nhau, có những cảm xúc và niềm hứng thú khác nhau. Trong từng môn học, mỗi HS lại có một xuất phát điểm khác nhau. Nhưng các bài học lại được thiết kế theo một cách giống nhau cho tất cả các trường và các đối tượng HS. Mọi người đều nghĩ rằng mọi người trong cùng một lớp học đều học cùng một cách giống nhau. Chính điều đó đã và đang đặt ra những yêu cầu đối với GV trong sự thay đổi về cách tiếp cận cũng như phương pháp giảng dạy… Làm thế nào để những yếu tố đó không khiến GV cảm thấy áp lực và thử thách? Làm thế nào để các thầy cô giáo có thể tạo được môi trường học tập thích hợp cho các HS. Câu trả lời chính là DHPH DHPH là một hình thức dạy học mà người dạy dựa vào những khác biệt dựa vào năng lực, sở thích cũng như các điều kiện học tập của mỗi cá nhân người học để điều chỉnh cách dạy phù hợp nhằm phát triển tốt nhất cho từng cá nhân người học đảm bảo hiệu quả giáo dục cao nhất.
2.2. Áp dụng dạy học STEM trong dạy học phân hóa nhằm nâng cao năng lực sáng tạo của học sinh 2.2.1. Các biểu hiện của năng lực sáng tạo
Giáo dục STEM có nhiều đặc điểm để phát triển năng lực sáng tạo cho HS. Qua đó, các biểu hiện của năng lực sáng tạo được sắp xếp theo các mức độ như bảng sau:
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học 1 DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL Trang 27 Bảng 2.1. Các biểu hiện của năng lực sáng tạo
Biểu hiện Mức độ biểu hiện 2 3 1. Phát hiện những vấn đề mới.
Không phát hiện đượcvấn đề mới. Phát hiện được vấn đề mới thông qua gợi ý. Tự phát hiện được vấn đề mới.
2. Vận dụng các kiến thức, kĩ năng đã học, đề xuất phương án giải quyết vấn đề.
Không xác định được kiến thức, kĩ năng trong đề xuất phương án giải quyết vấn đề. Xác định được kiến thức, kĩ năng nhưng không đề xuất được phương án giải quyết vấn đề. Vận dụng thành thục được các kiến thức, kĩ năng, đề xuất được phương án giải quyết vấn đề.
3. Phối hợp nhiều kĩ thuật và vật liệu khác nhau thực hiện phương án đã lựa chọn.
Không phối hợp được các kĩ thuật và vật liệu khác nhau. Phối hợp đượccác kĩ thuật và vậtliệu khác nhau nhưng chưa hiệu quả. Phối hợp hiệu quả các kĩ thuật và vật liệu khác nhau.
4. Có ý tưởng cải tiến phương án giải quyết vấn đề.
Không có ý tưởng cải tiến phương án giải quyết vấn đề. Có ý tưởng nhưng chưa khả thi trong cải tiến phươngán giải quyết vấn đề.
www.youtube.com/c/daykemquynhon/community Có ý tưởng cải tiến phương án khả thi trong giải quyếtvấn đề.
2.2.2. Biện pháp phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong dạy học phân hóa kết hợp giáo dục STEM
Theo Nguyễn Thanh Nga (2017), nhằm phát triển năng lực sáng tạo của HS trong DHPH kết hợp giáo dục STEM, có thể sử dụng các biện pháp sau: - Biện pháp 1: Tổ chức hoạt động sáng tạo gắn liền với quá trình vận dụng kiến thức
STEM để giải quyết các vấn đề thực tiễn liên quan đến các ngành nghề kĩ thuật, sáng tạo ra những sản phẩm hay công cụ mới có ích cho xãhội. - Biện pháp 2: Tổ chức hoạt động sáng tạo gắn liền với xây dựng kiến thức mới, giúp
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học www.youtube.com/c/daykemquynhon/community DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL HS hình thành kiến thức mới, lĩnh hội, trải nghiệm phương pháp xây dựng kiến thức khoa học. - Biện pháp 3: Luyện tập phỏng đoán, dự đoán, xây dựng giả thuyết dựa trên những khái quát hoá, kinh nghiệm và cơ sở khoa học. - Biện pháp 4: Luyện tập đề xuất phương án thí nghiệm, kiểm tra dự đoán. Từ dự đoán, giả thuyết, ta suy ra được hệ quả có thể quan sát được trong thực tiễn, sau đó tiến hành thí nghiệm để kiểm tra sự phù hợp với những dự đoán, suy luận ban đầu. Từ bảng các biểu hiện của năng lực sáng tạo, ta nhận thấy các biện pháp trên phù hợp với việc phát triển năng lực sáng tạo cho HS trong dạy học các chủ đề STEM kết hợp DHPH. 2.2.3. Đánh giá năng lực sáng tạo của học sinh Trong dạy học theo định hướng phát triển năng lực và DHPH theo định hướng giáo dục STEM, việc đánh giá năng lực của HS là cần thiết, nhằm xác định đúng thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy học phù hợp. Với định hướng đào tạo người lao động, đáp ứng nhu cầu trong thời đại 4.0, việc đánh giá năng lực sáng tạo của người học là hợp lí. Tuy nhiên, để giúp việc kiểm tra, đánh giá năng lực một cách chính xác, ta có thể thực hiện theo các cách sau: - Sử dụng phối hợp các biện pháp kiểm tra, đánh giá khác nhau: viết, vấn đáp, thí nghiệm, trắc nghiệm khách quan, tự luận khách quan. - Sử dụng các câu hỏi, bài tập có tính suy luận, lập luận cao, vận dụng lí thuyết và thực tiễn. - Kiểm tra tính linh hoạt, tháo vát trong thực hành, thực nghiệm. - Kiểm tra khả năng tìm ra phương án giải quyết vấn đề một cách ngắn gọn, đơn giản, linh hoạt, sáng tạo. - Đánh giá các biểu hiện của năng lực. (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2014; 2018) Dựa vào các tiêu chí của chủ đề STEM, các biểu hiện của năng lực sáng tạo và các cách kiểm tra, đánh giá năng lực đã nêu trên, có thể cụ thể hoá cách đánh giá năng lực sáng tạo trong DHPH theo định hướng giáo dục STEM như bảng sau: Trang 28
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL Bảng 2.2. Cách đánh giá năng lực sáng tạo trong DHPH theo định hướng giáo dục STEM Các khả năng được đánh giá Hình thức đánh giá Khả năng phát hiện vấn đề. Hình thức vấn đáp và trả lời các câu hỏi. Khả năng vận dụng các kiến thức, kĩ năng đã học khả năng lập luận, phân tích, Trang 29 Hình thức trắc nghiệm khách quan, tự luận khách quan, câu hỏi và bài tập định hướng Khả năng phối hợp nhiều kĩ thuật, tính linh hoạt Hình thức quan sát và ghi chép Khả năng phát triển ý tưởng cải tiến sản phẩm www.youtube.com/c/daykemquynhon/community Hình thức bài ghi chép và vấn đáp ý tưởng
2.3. Nguyên tắc thiết kế chủ đề dạy học theo định hướng giáo dục STEM
Việc thiết kế chủ đề dạy học theo định hướng giáo dục STEM trong môn Hoá học ở trường phổ thông cần đảm bảo các tiêu chí sau: - Tiêu chí 1: Chủ đề STEM tập trung vào các vấn đề thực tiễn (xã hội, kinh tế, môi trường, …) và yêu cầu tìm giải pháp. - Tiêu chí 2: Để đưa HS từ việc xác định vấn đề đến mục tiêu sáng tạo và phát triển giải pháp, thì một chủ đề STEM cần được thực hiện theo các bước sau:
STEM trong dạy học phân hóa chủ đề Phân bón hóa học DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL Trang 30 01 Hình 2.1. Các bước thực hiện trong chủ đề STEM - Tiêu chí 3: Phương pháp dạy học đưa HS vào hoạt động tìm tòi và khám phá, định hướng hoạt động, trải nghiệm và sản phẩm. Hoạt động dạy học đưa HS vào hướng chuyển giao và hợp tác, tìm giải pháp giải quyết vấn đề, trao đổi thông tin và chia sẻ ý tưởng, điều chỉnh ý tưởng và khám phá bản thân. - Tiêu chí 4: Hình thức lôi cuốn HS vào hoạt động nhóm kiến tạo, giúp HS làm việc nhóm cùng nhau, sử dụng cùng một ngôn ngữ, tiến trình và mong đợi cho HS, phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác. - Tiêu chí 5: Nội dung chủ đề STEM áp dụng nội dung khoa học và toán học mà HS đã và đang học. Tích hợp các mục tiêu khoa học từ các môn học để giải quyết vấn đề, đồng thời đảm bảo được các yêu cầu về chuẩn kiến thức và kĩ năng thông qua chủ đề dạy học. - Tiêu chí 6: Tiến trình dạy học chủ đề STEM tính đến nhiều đáp án đúng và coi
• Xác định vấn đề 02
• Nghiên cứu kiến thức nền 03
• Đề xuất ý tưởng giải pháp 04
• Lựa chọn giải pháp tối ưu nhất 05
• Phát triển, chế tạo mô hình 06
• Thử nghiệm, đánh giá để tìm ra các lỗi sai trong bước 3 07
www.youtube.com/c/daykemquynhon/community • Tổng kết và hoàn thiện
