Inspiratiegids: De speelplaats met toekomst

1.2 Situering

Druk op ruimte voor kinderen en jongeren

Vlaanderen is volgebouwd, liefst 16% is momenteel al verhard 5. Het is op dat vlak de slechtste leerling van Europa. In het dichtbevolkte en verstedelijkte Vlaanderen staat de ruimte voor kinderen en jongeren onder toenemende druk. Er verdwijnt met die verstedelijking en verdichting veel geschikte, open ruimte voor kinderen en jongeren. Ze worden verbannen naar zogenaamde jeugdreservaten zoals speelpleinen of speelzones in bossen.

Kinderen en jongeren stoten daardoor vaker op barrières, fysiek (verkeersassen, minder autonome mobiliteit) en mentaal (intolerantie tegenover spelende kinderen, criminalisering van het hanggedrag), die hen verhinderen om volwaardig gebruik te kunnen maken van de beschikbare ruimte. Onbezonnen spelen en elkaar ontmoeten is op veel plekken niet meer mogelijk. Het gevolg van die fysieke en mentale barrières is dat kinderen en jongeren steeds minder gebruik kunnen maken van de ruimte.

Met de coronacrisis kwam het tekort aan en de waarde van plekken voor kinderen en jongeren nog duidelijker in beeld. De lockdownperiode in het voorjaar van 2020 en de versoepelingen erna bewezen meer dan ooit dat er behoefte is aan meer kwaliteitsvolle jeugdplekken. Niet iedereen heeft een eigen tuin of speeltuin in de buurt. Uit de corona-enquête van het Kinderrechtencommissariaat (mei 2020) bleek dat bijna 1 op de 4 kinderen en jongeren van de 44.000 deelnemers geen goede plek in de buurt heeft om naar buiten te gaan. Vooral voor kinderen en jongeren in een kwetsbare situatie, in een moeilijke thuissituatie en met weinig ruimte thuis wogen de covidrichtlijnen zwaar door.

Daarnaast spelen kinderen heel wat minder buiten in vergelijking met vroeger. Dat blijkt uit ‘Het grote buitenspeelonderzoek’ (Kind & Samenleving, 2019), waarin ze cijfers vergeleken tussen 1983, 2008 en 2019. Een belangrijk aspect daarin blijkt de nabije inplanting van jeugdvriendelijke ruimte in een wijk te zijn.

Daarom is het echt belangrijk om in de toekomst volop in te zetten op kwaliteitsvolle ruimte voor kinderen en jongeren. Er is nood aan ruimte waar kinderen kunnen spelen, elkaar ontmoeten, experimenteren en groeien in burgerschap. We moeten ervoor zorgen dat kinderen en jongeren in de toekomst voldoende fysieke ruimte hebben om volop jong te zijn. Bovendien moet die ruimte zo georganiseerd zijn dat kinderen en jongeren er volwaardig gebruik van kunnen maken. Ten slotte moeten kinderen en jongeren de ruimte zelf mee willen, kunnen en mogen vormgeven.

Een speelplaats als extra kwaliteitsvolle jeugdruimte in de buurt

Extra kwaliteitsvolle jeugdruimte creëren vraagt moed. Want bij ruimtelijke ordeningsprocessen worden de belangen van kinderen en jongeren vaak vergeten. Een mensgericht denken of kindperspectief in ruimtelijke ordening is nog te weinig aanwezig. De markt van vraag en aanbod, gericht op winst en eigenaarschap, primeert vaak. Nochtans heeft het ‘8 tot 80’-principe, kort uitgelegd ‘elke stadsontwikkeling voor de meest kwetsbaren in onze samenleving komt iedereen ten goede’, in verschillende contexten zijn meerwaarde al bewezen.

Een aantal van de maatschappelijke ontwikkelingen die zich vandaag voordoen, verplichten ons dus om de manier waarop we onze ruimte invullen en gebruiken te herdenken, zodat er meer kwaliteitsvolle plekken komen op maat van kinderen en jongeren. Collectief gebruik, publiek gebruik van private of semipublieke ruimte, en gedeeld gebruik – verschillende activiteiten samenbrengen in dezelfde ruimte – winnen daarbij aan belang. Ook het Maatschappelijk Relancecomité (juli 2020) vraagt in zijn aanbevelingsnota ‘Vlaanderen herleeft’ om ruimte te creëren door ruimte te delen.

Daarom loont het om, naast de grote verkavelingen en stadsvernieuwingsprocessen, ook te kijken naar het bestaande potentieel van de aanwezige ruimte in een buurt. En dus ook te kijken naar schoolspeelplaatsen. Je zou kunnen zeggen dat hun functie vastligt: ze zijn ontwikkeld om kinderen en jongeren te laten spelen in een schoolse context. Maar ze kunnen ook zoveel meer betekenen voor de buurt, net omdat kinderen en jongeren ermee vertrouwd zijn.

Want op een goed ingerichte speelplaats kunnen kinderen ravotten, maar ook tot rust komen, vriendjes maken en genieten van de natuur. En door speelplaatsen te delen of open te stellen, kunnen kinderen, jongeren, het jeugdwerk en andere gebruikers niet alleen tijdens de schooluren, maar ook na schooltijd, in het weekend en tijdens de vakanties genieten van die waardevolle plekken. Op die manier ontstaat er extra ruimte én heel wat maatschappelijke winst.