Mozart Schumann by Muziekcentrum De Bijloke

MOZART, SCHUMANN ZA | 13.11.10 | 20:00 symfonieorkest vlaanderen olv seikyo kim

PROGRAMMA

UITVOERDERS

W.A. Mozart (1756-1791) Symfonie nr. 34 in C, KV 338 1. Allegro Vivace 2. Andante Di Molto 3. Menuet en Trio 4. Finale. Allegro Vivace

Symfonieorkest Vlaanderen Seikyo Kim | dirigent Ronald Van Spaendonck | klarinet

W.A. Mozart (1756-1791) Klarinetconcerto in A, KV 622 1. Allegro 2. Adagio 3. Rondo. Allegro Pauze R. Schumann (1810-1856) Symfonie nr. 3 in Es opus 97, ‘Rheinische’ 1. Lebhaft 2. Scherzo. Sehr mäßig 3. Nicht schnell 4. Feierlich 5. Lebhaft

Aandacht! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

TOELICHTING orkestrale virtuositeit bij mozart en schumann Diederik Verstraete Symfonie nr. 34, W.A. MOZART Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) voltooide zijn ‘Symfonie nr. 34’ in 1780. In heel wat opzichten draagt ze de invloed van het bezoek dat Mozart twee jaar eerder aan Parijs bracht. De orkestbezetting mag dan niet zo uitgebreid zijn als in de ‘Symfonie nr. 31 in D’ die Mozart twee jaar eerder specifiek voor een concert in Parijs had gecomponeerd (in Salzburg beschikte men niet over klarinetten, het meest moderne blaasinstrument waar Mozart zo lyrisch over kon doen), de driedelige opbouw, het integreren van een uitgebreid orkestraal crescendo aan het slot van het eerste deel en het expressieve langzame deel voor strijkers alleen zijn allemaal kenmerken die naar de symfonische Parijse traditie van rond 1780 verwijzen. Mozart was trouwens sterk onder de indruk van de kwaliteiten van het Parijse orkest en het is goed denkbaar dat hij met deze symfonie probeerde het niveau van het lokale orkest in Salzburg wat op te krikken door Franse stijlelementen in zijn muziek te verwerken. Tegelijkertijd blijft deze symfonie ook nog geworteld in lokale gewoontes. Zo ontdubbelt Mozart de altviolen in het langzame deel zodat er een vijfstemmige schriftuur voor de strijkers ontstaat, iets wat in Salzburg erg in trek was, maar in Wenen als volslagen ouderwets werd afgedaan. Typerend is ook dat de symfonie ‘maar’ drie delen telt – een Weense symfonie anno 1780 telde standaard vier delen. Mozart begon wel degelijk met het componeren van een menuet en schreef de eerste veertien maten ervan volledig uit in partituur, maar hij bedacht zich en ging meteen verder met het componeren van de finale. Twee jaar later, in 1782, schreef hij zonder aantoonbare reden een menuet voor orkest in do-groot (de toonaard van de ‘Symfonie nr. 34’): misschien een aanvulling op de oorspronkelijk driedelige symfonie naar aanleiding van een nieuwe uitvoering ervan in Wenen? Klarinetconcerto in A, W.A. MOZART Elf jaar na de ‘Symfonie nr. 34 in C’, tijdens Mozarts laatste levensjaar, ontstond het ontroerende en uitermate verfijnde ‘Klarinetconcerto in A, KV 622’. Sinds Mozarts overlijden werd het klarinetconcerto steevast gezien als Mozarts laatste instrumentale werk en diverse musicologen hebben in het werk sporen van deze droeve omstandigheden menen terug te vinden. De werkelijkheid is wellicht heel wat minder romantisch. Het eerste deel van het concerto is bijna noot voor noot gebaseerd op een onvoltooid gebleven concertodeel in sol-groot voor bassethoorn (een typisch laat 18de-eeuwse altklarinet) en orkest KV 584b. Wanneer Mozart in 1791 aan een klarinetconcerto begint, herinnerde hij zich overduidelijk dit onvoltooid gebleven werk, en baseerde

TOELICHTING zich voor het eerste deel van het concerto hierop. Of ook het buitengewoon introverte, ontroerende adagio en het finale allegro op nog meer onvoltooid gebleven eerder gecomponeerd materiaal gebaseerd is, weten we niet, al lijkt dit weinig waarschijnlijk. Mozart schreef zijn laatste concerto in elk geval voor zijn goede vriend en logebroeder Anton Stadler. Ze musiceerden regelmatig samen, en Mozart componeerde al zijn grote klarinetpartijen voor Stadler. Stadler was couitvinder van een verbetering aan de klarinet, een uitbreiding van het bereik naar beneden toe met vier halve tonen tot een lage la (in de fasleutel), een mogelijkheid waar Mozart gretig gebruik van maakte. De bijzondere kwaliteit van het concerto – een onmiskenbare diepgang in muzikale ideeën en een duidelijke voorkeur voor melancholie, zelfs in de snelle finale – wordt nog eens extra in de verf gezet door Mozarts originele orkestratie. Hij laat niet alleen klarinetten in het orkest weg (maar schakelt wel de klankkleur van de solist regelmatig in de tutti-passages in), maar ook de hobo’s. Hierdoor nemen de twee fluiten de volledige rol van hoge houtblazers op zich, waardoor de veel donkerder klankkleur van de solo-klarinet nog eens extra in de verf wordt gezet. Gevolg is ook dat de twee fagotten een belangrijker rol dan gebruikelijk toebedeeld krijgen, wat ook het orkest een opvallend donkere klank meegeeft. Symfonie nr. 3 ‘Rheinische’, R. SCHUMANN Robert Schumann (1810-1856), een van de meest persoonlijke componisten uit de 19de eeuw, geniet tegenwoordig in hoofdzaak bekendheid als auteur van liederen, pianomuziek en kamermuziek. De bundels pianomuziek die hij als twintiger schreef of de liederencycli uit 1840 worden alom geprezen als absolute hoogtepunten uit de Duitse romantiek. Zijn orkestwerken daarentegen worden weliswaar regelmatig uitgevoerd, maar het is nog steeds ‘bon ton’ om ze met een scheef oog te bekijken. Zo zou Schumann ten eerste geen bekwaam orkestrator geweest zijn: hij had in zijn jeugd nauwelijks ervaring kunnen opdoen in het schrijven van orkestmuziek, of in het dirigeren van een orkest, zodat hij steevast de fout zou maken te ‘dik’ te orkestreren, met veel verdubbelingen (een melodie in de violen bijvoorbeeld ook laten meespelen door enkele houtblazers, of de baslijn toevertrouwen aan celli, contrabassen én fagotten). Bij nader toezien blijken heel wat orkestwerken van Schumann overigens niet zo vol georkestreerd als algemeen wordt beweerd. Zo is de eerste versie van wat later bekend zou worden als de ‘Vierde Symfonie’ een modelvoorbeeld van een luchtige orkestratie, met talloze soli voor de blazers en een gedurfd gebruik van de strijkers. Vooral Schumanns laatste orkestwerken, gecomponeerd in de jaren 1850 voor zijn orkest in Düsseldorf, durven af en toe wel eens te lijden onder veel verdubbelingen - iets wat wellicht het

TOELICHTING gevolg was van het lamentabele niveau van dit orkest, met een erg zwakke strijkerssectie. Het tweede, en meest zwaarwegende, argument dat steeds tegen Schumanns orkestwerken gebruikt wordt, is dat hij niet in staat zou geweest zijn op overtuigende wijze een grote muzikale structuur zoals een symfonie, of een eerste deel van een symfonie, op poten te zetten. Schumann zou net zoals Chopin een ‘miniaturist’ zijn, die zich het best in zijn vel voelde wanneer hij korte pianostukjes in een eenvoudige ABA-vorm kon componeren, of liederen, waarbij de tekst hem steeds het nodige houvast voor het bepalen van de muzikale vorm verleende. Zonder twijfel is dit een van de meest onterechte en onrechtvaardige vooroordelen uit de hele muziekgeschiedenis. In zijn symfonieën weet Schumann namelijk op bijzonder overtuigende wijze symfonische constructies op te bouwen, waarbij hij bij voorkeur gebruik maakt van het cyclisch principe. Thematisch materiaal wordt over de grenzen van de delen heen gebruikt, zodat het werk een hechte samenhang vertoont. Schumann was samen met Hector Berlioz een van de eersten om dit compositorisch procedé regelmatig te gebruiken, en ontpopte zich daardoor tot een revolutionaire figuur in het muzikale leven uit het midden van de 19de eeuw. De ‘Symfonie nr. 3 in Es opus 97, ‘Rheinische’ ontstond in 1850 en is Schumanns laatste symfonie – de eerste versie van de ‘Vierde Symfonie’ werd negen jaar eerder geschreven. In 1850 werd Schumann aangesteld tot stedelijk muziekdirecteur van Düsseldorf. Als verantwoordelijke voor de concerten van het lokale orkest – dat helaas niet echt van topkwaliteit was – componeerde hij diezelfde herfst nog deze indrukwekkende symfonie, hierbij geïnspireerd door het indrukwekkende zicht van de Dom in Keulen. Aan zijn uitgever Simrock vertelde Schumann dat het werk “tot op zekere hoogte een lokaal karakter had” en tegenover Wasielewski had hij het meermaals over het “hoofdzakelijk volkse, zelfs populaire karakter” van het werk. Een populaire toon is zeker te horen in de exuberante dansritmes van het eerste deel, in de gemoedelijke en uiteindelijk triomfantelijke Ländler van het tweede deel, in de intieme lyriek van het derde deel en in de humor van de finale. Het normaal gezien vrij gereserveerde publiek in Düsseldorf wist al deze elementen wel te waarderen. Schumann tilt de volkse elementen op een hoger niveau. Niet alleen Mahler droeg Schumanns laatste symfonie hoog in het vaandel, ook Tsjaikovski vond het een subliem en diepgaand werk – bewijs genoeg voor het feit dat Schumann een cruciale schakel vormde in de ontwikkeling van de symfonische muziek tussen Beethoven en Schubert enerzijds en Brahms en Mahler anderzijds.

BIO Symfonieorkest Vlaanderen Het Symfonieorkest Vlaanderen is een orkest samengesteld uit een zestigtal enthousiaste musici. Het orkest werd opgericht in 1960 onder impuls van Dirk Varendonck, die ook de eerste dirigent was. Vanaf 1984 werd het ‘Nieuw Vlaams Orkest’ gedirigeerd door Patrick Peire, Robert Groslot en Fabrice Bollon. In 1995 werd het omgedoopt tot ‘Het Symfonieorkest van Vlaanderen’ en grondig hervormd onder leiding van intendant Dirk Coutigny. Hij herstructureerde het tot een modern flexibel orkest. Jaarlijks brengt het orkest een tiental producties die worden ontdubbeld in een ruim netwerk van concerten in eigen land, maar ook in Nederland, Duitsland, Groot-Brittannië en Italië. In 1998 trok Coutigny de Britse dirigent David Angus aan als chef-dirigent. In oktober 2004 werd David Angus opgevolgd door de Vlaamse dirigent Etienne Siebens. Deze dirigent heeft met zijn eigen Prometheus Ensemble reeds bewezen een goede combinatie te maken tussen kwaliteit, vernieuwing en gedrevenheid. In de Vlaamse pers werd deze aanstelling unaniem toegejuicht als een boeiende artistieke koers voor de toekomst van één van Vlaanderens meest dynamische orkesten. Intussen is een nieuwe chef-dirigent aangesteld, Seikyo Kim. Hij is een van Japans meest vooraanstaande jonge dirigenten. Seikyo Kim Seikyo Kim werd geboren in Osaka, Japan en trok op veertienjarige leeftijd naar de Verenigde Staten. Hij studeerde er aan het New England Conservatory in Boston waarna hij zich vervolmaakte bij Seiji Ozawa in Tanglewood en Leopold Hager aan de Musikhochschule in Wenen. In 1997 maakte Seikyo Kim zijn debuut met het Osaka Symphony en in 1998 won hij de eerste prijs op de prestigieuze International Nicolai Malko Competition for Young Conductors in Kopenhagen in Denemarken. Momenteel woont Seikyo Kim in Tokyo waar hij een reputatie heeft opgebouwd als één van Japans meest toonaangevende jonge dirigenten. Seikyo Kims discografie, die beschikbaar is op de labels Avex en Warner Classics Japan, omvat de symfonieën 2, 3, 5, 6 en 7 van Ludwig van Beethoven en de symfonieën 1, 2 en 3 van Johannes Brahms, alle opgenomen met het Orchestra Ensemble Kanazawa. Zijn fascinatie voor de historische uitvoeringspraktijk leidde ertoe dat hij in zijn geboorteland een pionier geworden is van deze benadering. Deze manier van denken inspireert hem bovendien bij het brengen van repertoire gaande van Mozart tot Brahms, en zelfs tot werken van Mahler en Sjostakovitsj. Zowel met het Orchestra Ensemble Kanazawa als met grotere symfonieorkesten zoals het NHK Symphony of het Osaka Century Orchestra kreeg hij de kans zich grondig te verdiepen in dit aspect van zijn werk.

BIO Seikyo Kim is vanaf het seizoen 2010-2011 chef-dirigent van het Symfonieorkest Vlaanderen. Ronald Van Spaendonck Ronald Van Spaendonck (°1970, België) wordt gezien als een van de beste klarinettisten van zijn generatie. In 2000 werd hij gekozen als BBC New Generation Artist en kreeg hij de uitnodiging om samen te werken met BBC Scottish Symphony, BBC Philharmonic Orchestra en BBC National Orchestra of Wales waarmee hij debuteerde tijdens de PROMS in 2002. Zijn partners voor kamermuziek zijn onder meer het kwartet Skampa, Ysaÿe, Belcea, Szymanowski, Aviv en the Royal String Quartet. Daarnaast werkt hij samen met pianisten als Alexandre Tharaud, Jérôme Ducros, Éliane Reyes en Muhiddin D. Demiriz. Van Spaendonck mocht reeds verschillende grote prijzen in ontvangst nemen. Hij was laureaat in de European Youth Competition in Zürich, kreeg de eerste prijs in het internationale Concours TROMP in Eindhoven, in het Dos Hermanas Concours International de Clarinette in Sevilla en de eerste prijs in het Concours International pour Instruments à Vent A. Gi. Mus in Rome. Hij werd ook ‘Juventus’ laureaat in 1991 en werd bekroond tot ‘Rising Star’ in 1998. Ronald Van Spaendonck studeerde bij Léon Jacot, Walter Boeykens, Anthony Pay (Londen) en Karl Leister (Berlijn). Hij realiseerde intussen heel wat opnames die zeer goed onthaald werden. Het ‘Concerto voor klarinet en orkest’ van Michel Lysigth werd speciaal voor hem gecomponeerd. In april 2005 bracht hij de wereldpremière van dit werk in Moskou onder leiding van de componist.

NIEUWS Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt vrijwilligers Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt enthousiaste vrijwilligers voor ticketcontrole, zaalbegeleiding, vestiaire, verkoop, bar of promotie. Wij zoeken zowel vrijwilligers voor overdag als ‘s avonds. In ruil bieden wij een correcte vrijwilligersvergoeding of gratis concerttickets. Bezorg je gegevens aan Sophie Cocquyt via sophie.cocquyt@debijloke.be Op zoek naar een muzikaal eindejaarsgeschenk? Doe dan een Bijloke-geschenkbon cadeau! U bepaalt zelf de waarde van de bon en gedurende één jaar (vanaf de datum van uitgifte) kan de ontvanger de bon inruilen voor alle voorstellingen uit ons programma en dit tot het totaalbedrag is bereikt. Om de bon extra feestelijk te maken, voorziet Muziekcentrum De Bijloke een leuke verpakking. De Bijloke is eveneens opgenomen in de ‘Bongo Theater’-bon. Turquaze In de film ‘Turquaze’ van de Gentse regisseur Kadir Balci speelt Muziekcentrum De Bijloke Gent een opgemerkte rol. Een aantal scènes werd gefilmd in De Bijloke. De muziek van de film ‘Turquaze’ werd gecomponeerd door Bert Ostyn, zanger en auteur/componist van de Belgische band Absynthe Minded. Het was Muziekcentrum De Bijloke Gent die regisseur en componist met elkaar in contact bracht. ‘Turquaze’ is Berts eerste filmscore. Voor ‘Turquaze’ componeerde hij zowel klassieke muziek (een strijkkwartet gespeeld door Spiegel String Quartet) als wereldmuziek en popsongs. ‘Turquaze’ speelt nu in de Gentse filmzalen.

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Diederik Verstraete Inleiding | Frank Pauwels en Ronald van Spaendonck (auditorium, 19u15) Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent

BiNNENKORT VR | 19.11.10 20:00 | Symfonisch 1

WO | 08.12.10 20:00 | Jazz

deFilharmonie, Michael Schønwandt

Tierney Sutton Band

(dirigent) Mahler

DO | 09.12.10 20:15 | Miry Mix (in Handelsbeurs)

ZA | 20.11.10 20:00 | Musica Antiqua 1

Quatuor Terpsycordes, Jürg Dähler

Collegium Vocale Gent, Philippe

(altviool)

Herreweghe (dirigent)

Mozart, Ligeti, Brahms

Magnificat (uitverkocht)

DO | 09.12.10 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit) Aka Moon & Misirli Ahmet

DO | 25.11.10 20:00 | Miry Kryptos Kwartet, Ronald Brautigam

VR | 10.12.10 20:00 | Graupner 2010

(piano)

Ex Tempore, Florian Heyerick (dirigent)

Schumann, Beethoven

Graupner: Een Weihnachtsoratorium

VR | 26.11.10 20:00 | Voix Gras +

ZA | 11.12.10 15:00 | Graupner 2010

VocaalLAB, Romain Bischoff (regie &

ZO | 12.12.10 10:00 en 15:00

dirigent)

Gerda Dendooven (schrijver, tekenaar),

Traumgesichter

Frédérick Haas (klavecinist) De sneeuwengel (6+)

ZO | 28.11.10 15:00 | Symfonisch 3 Brussels Philharmonic, Christian Vásquez

ZA | 11.12.10 20:00 | Graupner 2010

(dirigent), Berta Rojas (gitaar)

Collegium Vocale, Concerto Köln, Marcus

Mendelssohn, Rodrigo, Tsjaikovski

Creed (dirigent) Bach, Weihnachtsoratorium

ZO | 28.11.10 17:00 | Docenten in concert Tae Yoshioka, Anastasia Kozhushko, Iris

ZO | 12.12.10 11:00 | Graupner 2010

De Blaere, Dirk Opstael

Il Gardellino

The Wider World of Wonder

Bach, Telemann, Graupner, Vivaldi

WO | 01.12.10 20:00 | East of Eden

ZO | 12.12.10 16:00 | Graupner 2010

Akis Ensemble, Dogan Dikmen (zang,

Geneviève Soly (klavecimbel)

percussie, muzikale leiding)

Concert-lecture Graupner

Hofmuziek van de Sublieme Porte tot de

klavecimbeloeuvre

Turkse republiek ZO | 12.12.10 20:00 | Graupner 2010 DO | 02.12.10 20:00 | Musica Antiqua 1+

Bach Concentus, Ewald Demeyere (muzi-

Concerto Soave, Maria Cristina Kiehr

kale leiding), Barthold Kuijken (traverso)

(sopraan), Moneim Adwan (zang en ud)

J. S. Bach, Graupner, Telemann, J. B. Bach

Venetië en het oosten