MENDELSSOHN, LISZT, HOLST ZO | 20.02.11 | 15:00 Brussels philharmonic olv Yoel Levi
PROGRAMMA
UITVOERDERS
Felix Mendelssohn (1809-1847) Midzomernachtsdroom Ouverture, opus 21
Brussels Philharmonic Vlaams Radio Koor & Capilla Concinite
Franz Liszt (1811-1886) Pianoconcerto nr. 1 in Es, S. 124 1. Allegro maestoso 2. Quasi adagio - Allegretto vivace 3. Allegro marziale animato
Yoel Levi | dirigent Alexander Gavrylyuk | piano Ludo Claesen | koordirgent Henry Raudales | concertmeester
Gustav Holst (1874-1934) The Planets, opus 32 1. Mars. the Bringer of War 2. Venus. the Bringer of Peace 3. Mercury. the Winged Messenger 4. Jupiter. the Bringer of Jollity 5. Saturn. the Bringer of Old Age 6. Uranus. the Magician 7. Neptune. the Mystic
Aandacht! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.
2
TOELICHTING Mendelssohn, liszt, Holst Kathleen Snyers Samen met zijn collega en tijdgenoot Ralph Vaughan Williams blaast Gustav Holst de Engelse muziek aan het begin van de twintigste eeuw nieuw leven in. Hun voorliefde voor het mystieke geeft de Engelse muziekliteratuur een verfrissende wending en hun kosmopolitische benaderingswijze zet het land opnieuw op de internationale kaart. Hoewel Holst aanvankelijk beïnvloed wordt door Grieg en Wagner, raakt hij al gauw in de ban van de religie en de spiritualiteit van het Oosten. Vaughan Williams introduceert hem vervolgens in de eenvoud van de Engelse volksmuziek en laat hem kennis maken met de orkestratie en klankkleuren van Ravel. Het zijn al deze invloeden die uiteindelijk leiden tot Holsts eigen stijl, waarvan ‘The Planets’ het culminatiepunt vormt. ‘Midzomernachtsdroom’ van Felix Mendelssohn is een belangrijke stap in de muziekgeschiedenis: het werk wordt beschouwd als de eerste concertouverture. Tot dan toe was de ouverture een instrumentale introductie bij een opera. Een dergelijk werk moest de sfeer van het vervolg schetsen. Bij Mendelssohn wijst de term op een onafhankelijk orkestwerk met een programmatische inhoud die een bepaalde gemoedstoestand weergeeft. Daarmee effent Mendelssohn het pad voor het latere symfonisch gedicht. Franz Liszt tenslotte drukt in de negentiende eeuw een onuitwisbare stempel op de pianomuziek. Begeesterd door Paganini’s meesterschap bestudeert hij de virtuoze mogelijkheden van de piano. Hij breidt de technische mogelijkheden van het instrument uit en slaagt er zo in om het orkestrale idioom naar de piano over te brengen . Daarmee legt de componist de basis voor een meer diverse en virtuoze pianoliteratuur. In zijn pianoconcerto’s streeft Liszt naar een continue beweging die de verschillende delen overschrijdt. Zijn ‘Pianoconcerto nr. 1’ is een eerste poging naar een eendelig symfonisch gedicht voor orkest en piano dat zowel in tempo als in thema en sfeer contrastrijk is. In zijn tweede concerto bereikt hij dit doel en is de nieuwe vorm, het zogenaamde virtuoso concerto, definitief een feit. Gustav Holst - Suite ‘The Planets’, opus 32 “Never compose anything unless the not composing of it becomes a positive nuisance to you.” (Gustav Holst) Astrologie, het uitgangspunt van ‘The Planets’ (1913-1916), is voor Gustav Holst zo’n positieve ‘last’. De keuze voor het onderwerp zit diep geworteld in Holsts jeugd: zijn moeder is een fervente aanhangster van de theosofie, een bewegingsleer die ook belangstelling heeft voor astrologie. In 1912 bestudeert hij het werk ‘The Art of Synthesis’ van de astroloog Alan Leo. In 1914 vat hij ‘The
TOELICHTING Planets’ aan, duidelijk met Leo’s boek in gedachten, want Holst neemt de titels van elk hoofdstuk letterlijk over. Die verwijzen overigens naar het karakter van de planeten (zeven in totaal, want de aarde wordt niet meegerekend en Pluto is nog niet ontdekt) en de invloed die ze uitoefenen op de menselijke psyche. Het eerste deel, ‘Mars. The Bringer of War’, ontstaat aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. Het werk ademt dreiging en bruut machtsvertoon. De opening, een stampende en onheilspellende mars, beeldt het stompzinnige van de oorlog uit. Het valt meteen op dat deze mars niet in een conventionele vierkwarts-, maar in een vijfkwartsmaat is genoteerd. Het is een duidelijke verwijzing naar Stravinsky’s ‘Sacre du Printemps’. ‘Venus. The Bringer of Peace’, klinkt vredig, puur en regelmatig en staat in schril contrast met het eerste deel. Dan gaat de compositie over in het scherzo ‘Mercury. The Winged Messenger’. Het is een snelle beweging met een lichte en dunne textuur. Mercurius, die in de visie van Holst vindingrijk en lichtvoetig is, staat voor het proces van de menselijke gedachten. ‘Jupiter. The Bringer of Jollity’ wordt afgebeeld als een gezellige dikkerd die vrolijkheid en geluk brengt en volop van het leven geniet. De invloed van een Engelse volksdans klinkt in de sprankelende opening en de afsluitende sectie en contrasteert met het middendeel dat is opgebouwd rond een statisch, hymneachtig thema in de strijkers. ‘Saturn. The Bringer of Old Age’ kan beschouwd worden als het emotionele dieptepunt van het geheel. Het verbeeldt de onafwendbare veroudering van de mens. Waar in het begin nog de zware stappen van een rouwmars klinken, evolueert de beweging naar een vredevolle coda, symbool voor de aanvaarding van de sterfelijkheid. ‘Uranus. The Magician’, is machtig, luid en grof en staat bol van de onverwachte wendingen. Deze kosmische tovenaar tracht de wereld en de duistere krachten te bezweren, maar slaagt er ondanks verwoede pogingen niet in: de wereld blijft in chaos. ‘Neptune. The Mystic’, is de meest atmosferische compositie en sluit de compositie op een bijzondere manier af: een vrouwenkoor brengt pianissimo mystieke woordloze klanken voort die wegebben in de eeuwigheid. In dit stuk wordt voor het eerst de fade-outtechniek toegepast. Felix Mendelssohn - Midzomernachtsdroom, opus 21 Felix Mendelssohn wordt geboren in een welstellende en vermaarde familie. Zijn vader is een succesrijk bankier en zijn grootvader één van de meest geprezen denkers van de Duitse Verlichting. Als kind wordt hij niet alleen op intellectueel, maar ook op cultureel vlak gestimuleerd. Hij volgt pianolessen en komt in aanraking met literatuur. Het oeuvre van Shakespeare, en vooral zijn ‘Midzomernachtsdroom’, spreekt tot de verbeelding. Mendelssohn mag dan niet actief bezig zijn met astrologie, zijn grote voorbeeld Shakespeare
3
4
TOELICHTING is dat wel. ‘Midzomernachtsdroom’ staat bol van de metaforen en verwijzingen naar mythologie, alchemie en kosmologie. Zo worden er talrijke allusies gemaakt op de maan en de tekens van de dierenriem. Bepaalde acties uit de tragedie worden toegewezen aan de sterren terwijl de planeten de drama’s voorspellen. Het feit dat astrologie en alchemie populaire bezigheden zijn in de renaissance, heeft het uitdiepen van de thema’s in ‘Midzomernachtsdroom’ ongetwijfeld beïnvloed. Wanneer de zeventienjarige Mendelssohn de Duitse vertaling van ‘Midzomernachtsdroom’ leest, raakt hij zodanig in de ban dat hij zijn ‘Ouverture, opus 21’ (1825) componeert. Aanvankelijk gaat de ouverture als losstaand orkestwerk door het leven, maar in 1842 krijgt het werk een definitieve plaats in ‘Midzomernachtsdroom (Ein Sommernachtstraum), opus 61’. De compositie ontstaat in opdracht van de Koning van Pruisen en dient als begeleidende muziek bij Shakespeares theaterstuk. Ondanks de grote tijdsspanne tussen de ‘Ouverture, opus 21’ en het volledige orkestwerk, slaagt Mendelssohn erin om een stilistische continuïteit te bewerkstelligen. Hij vindt een inventieve manier om een coherent geheel te scheppen door de thema’s en motieven van de ouverture in alle secties van het overkoepelende werk te citeren. Deze aanpak, gecombineerd met een zeldzame romantische expressie, maakt van ‘Midzomernachtsdroom’ een uitzonderlijk werk. Franz Liszt – Pianoconcerto nr. 1 in Es groot, S. 124 Het duurt bijna 26 jaar vooraleer Frans Liszt zijn ‘Pianoconcerto nr 1 in Es, S. 124’ voltooit. Hoewel hij de hoofdthema’s van het werk al in 1830 vastlegt, is de compositie pas in 1849 klaar. De reden voor dit lange schrijfproces is ongetwijfeld Liszts onzekerheid. Als pianocomponist is hij immers weinig of niet vertrouwd met orkestratie. Hij roept zelfs de hulp in van zijn leerling Joachim Raff. Na de originele versie werkt Liszt het concerto nog tot 1853 bij. Zo bestaan er wel 6 interpretaties waarvan enkele de titel ‘Concerto Symphonique’ dragen. Dit wijst erop dat Liszt de intentie heeft om het orkest dezelfde rol als een solo-instrument te geven. Het concerto bestaat uit drie bewegingen – Allegro maestoso; Quasi adagio, Allegretto vivace, Allegro animato en Allegro marziale animato – die een samenhangend geheel vormen en zonder pauzes worden uitgevoerd. De eerste beweging vangt aan met een krachtig en herkenbaar motief waarover Liszt zegt: “Das versteht Ihr alle nicht’ (“Dat verstaat niemand van jullie”). Het gebruik van de triangel, de aanzet voor de luchtige tweede beweging, oogst veel kritiek. Een dergelijk gebruik van het instrument is in de 19de eeuw ongebruikelijk en revolutionair. Liszt sluit het derde deel in bravourestijl af en beëindigt daarmee een van de grootste meesterwerken uit de 19de eeuw.
BIO Brussels Philharmonic Brussels Philharmonic werd opgericht in 1935 onder de vleugels van de openbare omroep (NIR). Het orkest concerteerde met grote dirigenten en solisten, en creÍerde in de loop van haar bestaan nieuwe werken van wereldvermaarde componisten als Stravinsky, Messiaen en Francesconi. Ook op internationaal vlak verovert Brussels Philharmonic een eigen plaats. De uitgebreide ervaring die Brussels Philharmonic samen met het Internationaal Filmfestival van Vlaanderen Gent opbouwde rond filmmuziek wordt verder uitgebreid. Ook de band met de openbare omroep (VRT) blijft sterk: het orkest werkt nauw samen met radio en televisie voor zowel opnames, gezamenlijke projecten als publieksbereik. Samen met verschillende partners werkt Brussels Philharmonic aan uiteenlopende cd-reeksen: met Klara rond Vlaamse componisten, met het label Glossa rond het belangrijke repertoire van de 20ste eeuw en met het Internationaal Filmfestival van Vlaanderen Gent rond grote filmmuziekcomponisten. Vlaams Radio Koor Het Vlaams Radio Koor werd in 1937 als professioneel kamerkoor opgericht door de toenmalige openbare omroep (NIR). Dankzij de combinatie van jarenlange studio-ervaring enerzijds en een doorgedreven verjonging anderzijds, is het uitgegroeid tot een ensemble van uitzonderlijk hoog niveau, dat in binnenen buitenland wordt opgemerkt. De 24 professionele zangers repeteren onder leiding van chef-dirigent Bo Holten in het Flageygebouw in Brussel. Een eerste belangrijke pijler in de programmering van het Vlaams Radio Koor zijn de a-capellaproducties. Daarnaast werkt het Vlaams Radio Koor op regelmatige basis aan projecten met gerenommeerde binnen- en buitenlandse instrumentale ensembles als Brussels Philharmonic – het Vlaams Radio Orkest, Brussels Jazz Orchestra, I Solisti del Vento, het Rotterdams Filharmonisch Orkest, Sinfonia Warsowia en Le Concert Spirituel. Naast de vaste partners in Vlaanderen heeft het Vlaams Radio Koor intussen een eigen plek veroverd op verschillende internationale podia. Vooral in Frankrijk is het koor een graag geziene gast. Cappella Concinite De Cappella Concinite werd in 1965 in Leuven opgericht als kinderkoor door Karel Aerts. Van bij de aanvang luisterde het erediensten op met Gregoriaanse gezangen en eenvoudige polyfone muziek. Al gauw kreeg het koor bekendheid in binnen- en buitenland en volgden deelnames aan grote koorfestivals en concerten. Vandaag is het kinderkoor van weleer uitgegroeid tot een vrouwenkoor met een 30-tal enthousiaste leden. Het koor brengt klassieke muziek
5
6
BIO uit alle stijlperioden, met speciale aandacht voor hedendaagse koormuziek. Zo creëerde Concinite in 2009 werken van de Vlaamse componisten Rudi Tas en Pieterjan De Meulder. Sinds april 2009 wordt Concinite geleid door Ludo Claesen. Naast zijn taken als docent aan het Lemmensinstituut en het Conservatorium van Maastricht, is Ludo als vaste dirigent verbonden aan verscheidene koren in België en Nederland. Hij wordt ook veelvuldig gevraagd als gastdirigent. Yoel Levi Geboren in Roemenië, groeide dirigent Yoel Levi op in Israël waar hij studeerde aan de muziekacademie van Tel Aviv. Later vervolmaakte hij zich o.a. in Jeruzalem, Siena, Rome en aan de befaamde Guildhall School in Londen. Hij behaalde de eerste prijs tijdens de Conductor’s International Competition in Besançon, Frankrijk, en was zes jaar lang assistent van Lorin Maazel bij het Cleveland Orchestra als dirigent in residentie van 1980 tot 1984. Van 1988 tot 2000 was hij muziekdirecteur bij het Atlanta Symphony Orchestra, dat hij in die periode omvormde tot een orkest van wereldklasse. In 2001 werd Yoel Levi chef-dirigent van het Vlaams Radio Orkest. Sinds datzelfde seizoen is hij ook vaste gastdirigent van het Israel Philharmonic Orchestra. Sinds 2005 is Levi chef-dirigent van het Orchestre National d’Ile de France. Alexander Gavrylyuk De Oekraïense pianist Alexander Gavrylyuk (°1984) begon zijn pianostudie op zevenjarige leeftijd en gaf zijn eerste concert al toen hij negen jaar oud was. Amper een paar jaar later, in 1999, won hij de felbegeerde Eerste Prijs en de Gouden Medaille tijdens de derde editie van de Horowitz International Piano Competition in Kiev. Ook in Japan oogstte hij succes toen hij in november 2000 door recensenten werd uitgeroepen tot ‘de beste zestienjarige pianist van het einde van de twintigste eeuw’ en de Eerste Prijs van de vermaarde Hamamatsu International Piano Competition won. Tussen 1998 en 2006 verbleef Alexander Gavrylyuk vooramelijk in Sydney. De voorbije jaren was hij te horen in Australië, Canada, Israel, Italië, Japan, Mexico, Polen, Portugal, Rusland, Taipei en de Verenigde Staten. In november 2009 heeft Alexander Gavrylyuk de complete pianoconcerten van Prokofjev opgenomen en uitgevoerd met het Sydney Symphony Orchestra onder leiding van Vladimir Ashkenazy.
7
NIEUWS Akram Khan & de Indiase Kathakdans Van 31 maart tot en met 3 april vindt in Muziekcentrum De Bijloke Gent een dans- en muziekfestival plaats rond choreograaf Akram Khan. Khan gaat in première met zijn voorstelling ‘Gnosis’ en wordt daarbij live begeleid door een ensemble van vijf uitzonderlijke muzikanten uit India, Pakistan en het Verenigd Koninkrijk. Akram Khan is een van de fascinerendste dansers-choreografen van zijn generatie en wordt internationaal gewaardeerd voor zijn multi-disciplinaire werk dat over de grenzen van verschillende culturen heen reikt. In zijn nieuwe voorstelling ‘Gnosis’ combineert hij zijn roots in de Indiase kathakdans met hedendaagse dans. Naast de dansvoorstellingen staat een concert van het Spectra Ensemble met cantaora Amparo Cortes gepland, een concert met Noord-Indiase liederen, een muzikale vertelling voor de hele familie van en met Gerda Dendooven, dansinitiaties kathak, gratis films en dansfilms, een documentaire en lezingen rond de Indiase kathak. Meer info op www.debijloke.be. Méér Gavrylyuk Pianist Alexander Gavrylyuk die u vandaag aan het werk ziet, is eind april opnieuw te gast in Muziekcentrum De Bijloke Gent. Dan brengt het jonge Oekraïense fenomeen werk van Chopin, Scrjabin, Liszt, Rachmaninov en Prokofjev. Noteer alvast 30 april - 20 uur in uw agenda! Meer info op www.debijloke.be.
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Kathleen Snyers Inleiding | Johan Van Acker & Gunther Broucke (auditorium, 14u15) Programmaboekjes | Sophie Cocquyt en Veerle Vogelaere v.u. | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)
8
BiNNENKORT VR | 25.02.11 20:00 | Musica Antiqua 1+
ZA | 19.03.11 20:00 | Symfonisch 3
Phantasm, Magid El-Bushra
Brussels Philharmonic, Vlaams Radio
(contratenor)
Koor, James Mc Millan (dirigent), Andrew
Come, Pretty Babe
Schroeder (bariton) St. John Passion
ZA | 26.02.11 20:00 | Symfonisch 2 Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim
ZA | 19.03.11 20:00 | East of Eden Mix
(dirigent)
Giorgis Xylouris (zang & laouto), Stelios
Mendelssohn, Hindemith, Brahms
Petrakis (lira), Periklis Papapetropoulos (lavta & bulgari), Keyvan Chemirani
ZO | 27.02.11 17:00 | Docenten in concert
(percussie)
Docenten Jazz/Pop
Kretenzische liederen
DI | 01.03.11 20:15 | Miry Mix (in Handels-
WO | 23.03.11 20:00 | Symfonisch 2+
beurs)
Isabelle Faust (viool), Jean-Guihen
Pavel Haas Quartet
Queyras (cello), Alexander Melnikov
Beethoven, Prokofjev, Dvorak
(piano) Haydn, Schumann, Beethoven
DO | 03.03.11 20:00 | East of Eden Osaka Gakuso
VR | 25.03.11 20:00 | Musica Antiqua 1
Japanse keizerlijke hofmuziek ‘gagaku’
New Dutch Academy, Simon Murphy (dirigent)
VR | 04.03.11 | 18:30-24:00
Vroege symfonieën uit de Lage Landen
Voorwaarts Maart / En avant Mars Festival nieuwe muziek
ZO | 27.03.11 15:00 en 20:00 | Voix Gras Huelgas Ensemble, Paul Van Nevel
ZO | 06.03.11 16:00 | De Bijloke Jong
(dirigent)
deFilharmonie, Steven Verhaert
De weg naar het eeuwige leven
(dirigent), Ianka Fleerackers (acteur) Kidconcert : Le carnaval des animaux &
WO | 30.03.11 20:15 | Miry Mix (in Handels-
Peter en de wolf
beurs) Meta4
WO | 16.03.11 20:00 | Jazz
Kaipainen, Haydn, von Zemlinsky
James Carter Organ Trio DO | 31.03 T/M ZO | 03.04.11 20:00 | VR | 18.03.11 20:00 | Symfonisch 1
Kathak
deFilharmonie, Martyn Brabbins
Akram Khan
(dirigent), Paul Watkins (cello)
Gnosis
Walton, Elgar