ST JOHN PASSION ZA | 19.03.11 | 20:00 BRUSSELS PHILHARMONIC OLV james Macmillan
PROGRAMMA
UITVOERDERS
PART I 1. The Arrest of Jesus 2. Jesus before Annas and Caiaphas. Peter disowns him 3. Jesus before Pilate 4. Jesus is condemned to death
Brussels Philharmonic
pauze PART II 5. The Crucifixion 6. Christ’s garments divided 7. Jesus and his Mother 8. The Reproaches 9. The death of Jesus 10. Sanctus Immortalis. Miserere nobis
James MacMillan | dirigent Andrew Schroeder | bariton Vlaams Radio Koor Octopus Symfonisch Koor Otto Derolez | concertmeester Luc Anthonis | voorbereiding Vlaams Radio Koor Bart Van Reyn | voorbereiding Octopus Symfonisch Koor
Aandacht! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.
2
TOELICHTING St. John Passion Kathleen Snyers Met zijn ‘Johannespassie’ benadert James MacMillan één van de meest getoonzette muziekgenres. De traditie om het lijdensverhaal en de kruisiging van Christus muzikaal gestalte te geven, gaat terug tot in de middeleeuwen. In de 18e-eeuwse rooms-katholieke dienst maken deze passiewerken deel uit van de vespers op Goede Vrijdag. De bekendste en nog steeds meest uitgevoerde zijn deze van de hand van Bach. Tegenwoordig ruimen de vrome en strenge composities van die tijd plaats voor meer expressieve werken. Ook de morele functie die de oude passies bekleedden, moet thans wijken voor een directe benadering. In MacMillans ‘Johannespassie’ zijn de emoties weinig verhullend, ze spreken onmiddellijk tot de verbeelding. Het werk kan zelfs op veel bijval van de niet-gelovige gemeenschap rekenen. De aartsbisschop van Canterbury merkt daarbij op: “het werk is zeker het luisteren waard, zelfs voor hen die niet gelovig zijn.” Uiteraard wordt de toegankelijkheid ook in de hand gewerkt door de functionaliteit van de passie: dit werk is niet bestemd voor de religieuze kerkdienst, maar krijgt een volwaardige plaats in de concertzaal. De grote emotionele betrokkenheid die uit het werk spreekt verraadt echter hoe diep gelovig MacMillan is. Voor hem is de ‘passie’ niet zomaar een uitgangspunt of een aanleiding tot componeren, maar een persoonlijke en moderne interpretatie van het passieverhaal. Wie argwanend staat tegenover de hedendaagse muziek hoeft niet te vrezen: deze passie is bijzonderlijk toegankelijk en fris en raakt elke luisteraar in het diepste van de ziel. James MacMillan De Schot James MacMillan (1959) is één van de meest succesvolle hedendaagse componisten en dirigenten. Ook internationaal wordt hij bijzonder gewaardeerd. Traditionele muziek en het rooms-katholieke geloof zijn twee belangrijke inspiratiebronnen en bepalen doorgaans de toon van zijn werk. Ook MacMillans politieke en sociale geweten spreekt vaak uit zijn omvangrijk oeuvre. Zo ook in één van zijn laatste realisaties, ‘St. John Passion’. MacMillan schrijft de passie naar aanleiding van de 80e verjaardag van zijn grote voorbeeld Sir Collin Davis. Over het ontstaan van zijn ‘Johannespassie’ getuigt de componist zelf: “Na het schrijven van mijn ‘Seven Last Words from the Cross’ in 1993 heb ik altijd geweten dat de onvermijdelijke volgende stap een toonzetting van één van de evangelische passieverhalen was. Sindsdien is het mijn ambitie om dit project aan te pakken. Ik koos de tekst van Johannes – dit is de versie waarmee ik me
TOELICHTING het nauwste betrokken voel – die ik altijd op Goede Vrijdag in de katholieke liturgie hoorde… Deze eenvoudige muziek heeft een dwingende invloed op de vorm en het karakter van mijn toonzetting van de ‘Passie’.” In tegenstelling tot de traditionele passiewerken staat in dit werk de figuur van Christus, verpersoonlijkt door een krachtige solobariton, centraal. Vaak wordt Christus uitgebeeld als een heilzame en zelfs transcendente profeet, maar in MacMillans interpretatie spreekt een angstige, furieuze man die niet begrijpt waarom men hem onrecht aandoet en die de wanhoop nabij is. Kortom, Christus wordt een gewone sterveling. Een klein kamerkoor vervult de rol van de evangelist. In een syllabisch gezang, dat refereert naar het gregoriaans, vertelt het koor het verhaal. De overige rollen, zoals deze van Pilates, Petrus, maar ook van de menigte, worden gedragen door een groot koor. De muziek van deze partij klinkt krachtig, dramatisch en vooral dreigend, en geeft de inhoud van de tekst realistisch weer. Het één en ander wordt duidelijk als men weet dat het evangelie van Johannes als enige de Joden beschuldigt van de dood van Christus. Men beweert zelfs dat de tekst tot antisemitisme heeft geleid. Het orkest illustreert, benadrukt en begeleidt dan weer de tekst. MacMillan gaat spaarzaam om met de instrumentatie (de percussie is gereduceerd, er zijn geen harpen en klavieren) en limiteert de melodieën tot het hoogst noodzakelijke. Op die manier komt het onderwerp van de ‘passie’ volledig tot zijn recht. Maar wanneer het verhaal naar een dramatisch hoogtepunt leidt, klinkt het orkest, en vooral de koperblazers en de pauken, intenser. MacMillan benut een groot arsenaal aan klankkleuren en dynamiek om de extreme emoties van alle personages te schetsen. De ‘Johannespassie’ bestaat uit tien delen waarbij elk deel een episode uit de passie vertelt. De gebruikte teksten zijn een Engelse herziening van de Bijbel en de Vulgaat. Op het einde van elk deel voegt MacMillan telkens een korte Latijnse tekst toe die door het hoofdkoor wordt gezongen. Een techniek die door Bach werd geïntroduceerd (hij laste telkens een koraal in) en die bedoeld is als reflectie op het tweede deel. Maar Macmillan gaat net een stapje verder: hij wil de luisteraar een vernieuwende zienswijze meegeven. Enkele voorbeelden: In het tweede deel eindigt de componist met de woorden “Tu es Petrus”, waarmee hij aangeeft dat Petrus niet wordt gestraft voor, maar eerder verlost wordt van zijn zonden. Wanneer Christus aan het kruis hangt zingt het koor de ‘Improperia’ of het ‘Beklag Gods’ waarin Christus jammert over het feit dat zijn volk ondankbaar is. Opmerkelijk is ook het zevende deel: de ontmoeting tussen Christus en zijn moeder, waar de componist verzen uit het Stabat Mater, de Coventry Carol en een Lutherse passiekoraal toevoegt. Het finale deel is puur instrumentaal. MacMillan noemt het “een lied zonder woorden”. Het is een wisselwerking tussen dreigende melodieën (die klinken in de diepe tonen van het orkest), rustige momenten als teken van hoop en
3
4
TOELICHTING uitgesponnen climaxen waar het orkest complexer en intenser wordt. Er klinkt zelfs een Keltische klaagzang in de kopers. Het werk eindigt met een treffende gongslag die nog even resoneert om daarna uit te sterven. Het leed is geleden. Over zijn zwak voor religieuze muziek zegt de componist: “Ik heb een voorliefde voor liturgische muziek, en specifiek voor de kalme puurheid van een gezang. Daarnaast hou ik ook van opera, en de compositie van deze Passie is er onmiddellijk na mijn stuk voor de Welsh National Opera, ‘The Sacrifice’, gekomen. Ik was me bewust van het onvermijdelijke effect dat dit stuk op het verloop van mijn St. John verhaal zou hebben. In feite is er een beetje van de operamuziek op een nogal natuurlijke manier in de nieuwe omgeving gegleden. Ik was me ook bewust van de paradoxale spanning die gecreëerd werd tussen de twee erg contrasterende muzikale contexten – liturgische gezangen en muzikaal drama. Het balanceren van, een tegenstelling creëren tussen en op andere tijden een leemte of kruisbestuiving scheppen tussen de twee contexten, dat schiep genot tijdens het componeren van dit werk.” Tonaliteit, atonaliteit, contrapunt,..., het werk draagt het dan ook allemaal in zich. Juist daardoor is deze ‘St. John Passion’ uitgegroeid tot één van de belangrijke werken uit de hedendaagse muziekliteratuur.
BIO Brussels Philharmonic Brussels Philharmonic werd opgericht in 1935 onder de vleugels van de openbare omroep (NIR). Het orkest concerteerde met grote dirigenten en solisten en creëerde in de loop van haar bestaan nieuwe werken van wereldvermaarde componisten als Stravinsky, Messiaen en Francesconi. Ook op internationaal vlak verovert Brussels Philharmonic een eigen plaats. De uitgebreide ervaring die Brussels Philharmonic samen met het Internationaal Filmfestival van Vlaanderen Gent opbouwde rond filmmuziek wordt verder uitgebreid. Ook de band met de openbare omroep (VRT) blijft sterk: het orkest werkt nauw samen met radio en televisie voor zowel opnames, gezamenlijke projecten als publieksbereik. Samen met verschillende partners werkt Brussels Philharmonic aan uiteenlopende cd-reeksen: met Klara rond Vlaamse componisten, met het label Glossa rond het belangrijke repertoire van de 20ste eeuw en met het Internationaal Filmfestival van Vlaanderen Gent rond grote filmmuziekcomponisten. Andrew Schroeder | bariton Andrew Schroeder, geboren in Saint-Louis (Missouri, USA), maakte zijn Europese debuut met de titelrol in ‘Eugène Onegin’ in het Théâtre du Capitôle. Het voorbije seizoen zong Andrew Schroeder onder meer rollen als Agamemnon in ‘Iphigénie en Aulide’ (Brussel), Graaf Nevers in ‘Les Huguenots’ (Bard Summerscape New York), de titelrol in ‘Il Ritorno d’Ulisse’ (Greenwich Festival de Musique), Mandryka in ‘Arabella et Valentin’ (Théâtre du Capitôle), en Thoas in ‘Iphigénie en Tauride’ (Wenen). Daarnaast treedt Andrew Schroeder regelmatig op met grote orkesten en werkte hij onder leiding van onder meer Raymond Leppard, Jeffrey Tate, Roberto Abbado, Daniel Klajner en Christopher Hogwood. Zijn gevarieerd repertoire omvat onder meer ‘Das Knaben Wunderhorn’, het ‘Requiem’ van Fauré en Brahms, ‘Das Lied von der Erde, Wound Dresser’ van Adams, ‘Carmina Burana’ en de rol van Jesus in de ‘Mattheuspassie’. Verschillende opnames zijn intussen verschenen: ‘Le Nez’ bij Suissa, ‘Roberto Devereux’ op CD/DVD bij Naxos en ‘Le Roi Arthus’ bij Telarc. Vlaams Radio Koor Het Vlaams Radio Koor werd in 1937 als professioneel kamerkoor opgericht door de toenmalige openbare omroep (NIR). Dankzij de combinatie van jarenlange studio-ervaring enerzijds en een doorgedreven verjonging anderzijds, is het uitgegroeid tot een ensemble van uitzonderlijk hoog niveau, dat in binnenen buitenland wordt opgemerkt. De 24 professionele zangers repeteren onder leiding van chef-dirigent Bo Holten in het Flageygebouw in Brussel.
5
6
BIO Een eerste belangrijke pijler in de programmering van het Vlaams Radio Koor zijn de a-capellaproducties. Daarnaast werkt het Vlaams Radio Koor op regelmatige basis aan projecten met gerenommeerde binnen- en buitenlandse instrumentale ensembles als Brussels Philharmonic – het Vlaams Radio Orkest, Brussels Jazz Orchestra, I Solisti del Vento, het Rotterdams Filharmonisch Orkest, Sinfonia Warsowia en Le Concert Spirituel. Naast de vaste partners in Vlaanderen heeft het Vlaams Radio Koor intussen een eigen plek veroverd op verschillende internationale podia. Vooral in Frankrijk is het koor een graag geziene gast. Octopus Octopus is een veelzijdig ensemble samengesteld uit gedreven amateurstemmen, conservatoriumstudenten zang en professionelen. Het koor treedt naar buiten in wisselende bezettingen van 8 tot 80 zangers. Sinds de oprichting in 2000 door dirigent Bart Van Reyn werkt het kamerkoor op projectbasis, en wist het op korte tijd een bevoorrechte positie in Vlaanderen te veroveren. Het repertoire van Octopus gaat van laatbarok tot de 21e eeuw, met een voorliefde voor oude muziek en het in ere herstellen van de vocale romantiek. Naast vele a capella programma’s brengt het koor ook grote werken zoals ‘Hohe Messe’ (Bach), ‘Messiah’ (Handel), ‘Requiem’ (Mozart), die ‘Schöpfung’ (Haydn), ‘Chorphantasie’ (Beethoven), ‘Ein deutsches Requiem’ (Brahms), ‘Daphnis et Chloé’ (Ravel), ‘A Sea Symphony’ (Vaughan Williams) en ‘El Niño’ (Adams).
NIEUWS
7
Akram Khan & de Indiase Kathakdans Van 31 maart tot en met 3 april vindt in Muziekcentrum De Bijloke Gent een dans- en muziekfestival plaats rond choreograaf Akram Khan. Khan gaat in première met zijn voorstelling ‘Gnosis’ en wordt daarbij live begeleid door een ensemble van vijf uitzonderlijke muzikanten uit India, Pakistan en het Verenigd Koninkrijk. Akram Khan is één van de fascinerendste dansers-choreografen van zijn generatie en wordt internationaal gewaardeerd voor zijn multidisciplinair werk dat over de grenzen van verschillende culturen heen reikt. In zijn nieuwe voorstelling ‘Gnosis’ combineert hij zijn roots in de Indiase kathakdans met hedendaagse dans. Naast de dansvoorstellingen staat een concert van het Spectra Ensemble met cantaora Amparo Cortes gepland, een concert met Noord-Indiase liederen, een muzikale vertelling voor de hele familie van en met Gerda Dendooven, dansinitiaties kathak, gratis films en dansfilms, een documentaire en lezingen rond de Indiase kathak. U vindt het gedetailleerde programma op www.debijloke.be
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Kathleen Snyers Inleiding | Frederik Styns Programmaboekjes | Sophie Cocquyt v.u. | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)
8
BiNNENKORT WO | 23.03.11 20:00 | Symfonisch 2+
ZA | 09.04.11 20:00 | Symfonisch 2+
Isabelle Faust (viool), Jean-Guihen
Sergei Istomin (cello), Viviana Sofronits-
Queyras (cello), Alexander Melnikov
ky (pianoforte)
(piano)
Mendelssohn, Liszt, Chopin
Haydn, Schumann, Beethoven DO | 28.04.11 20:00 | VR | 25.03.11 20:00 |
Musica Antiqua 2+
Musica Antiqua 1
Ronald Brautigam (pianoforte), Yodo
New Dutch Academy, Simon Murphy (di-
Kurahashi (shakuhachi)
rigent), Georgia Browne (fluit), Caroline
Beethoven, Kurahashi
Kang (cello) Vroege symfonieën uit de Lage Landen
ZA | 30.04.11 20:00 | Symfonisch 3+ Alexander Gavrylyuk (piano)
ZO | 27.03.11 15:00 en 20:00 | Voix Gras
Chopin, Scrjabin, Liszt, Rachmaninov,
(uitverkocht)
Prokofjev
Huelgas Ensemble, Paul Van Nevel (dirigent)
DO | 05.05.11 20:00 | East of Eden+
De weg naar het eeuwige leven
Spectra Ensemble, Filip Rathé (dirigent), Ann De Renais (sopraan)
WO | 30.03.11 20:15 | Miry Mix
East meets West - Reflecties op gagaku
(in Handelsbeurs) Meta4
VR | 06.05.11 20:00 | Symfonisch 1
Dutilleux, Haydn, von Zemlinsky
Defilharmonie, Collegium Vocale Gent, Accademia Chigiana Siena, Philippe Her-
DO |31.03.11 - ZO | 03.04.11
reweghe (dirigent)
Kathak- en Akram Kahn Festival
Haydn, Die Jahreszeiten
WO | 06.04.11 20:00 | Jazz+
VR | 13.05.11 20:00 |
Pascal Schumacher & Friends
Musica Antiqua 1
Reflections on Brandenburg 3
The King’s Consort, Robert King (muzikale leiding)
DO | 07.04.11 20:00 | East of Eden
Henry Purcell at the Chapel Royal
Solisten van de Byzantijnse muziek Grieks-orthodoxe hymnes tijdens de
ZA | 14.05.11 20:00 | Symfonisch 2
Goede Week
Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim (dirigent), Alina Ibragimova (viool)
VR | 08.04.11 20:00 |
Enescu, Mozart, Berlioz
Musica Antiqua 2
KT | Kinderen Toegelaten
Collegium Vocale Gent, Akademie für Alte Musik Berlin, Daniel Reuss (dirigent) Der Tod Jesu