Ik wil het meesterwerk op Componist Filip Rathé over Mahler

De nieuwe compositie van Filip Rathé, frontman van SPECTRA, gaat in dialoog met het adembenemend mooie ‘Das Lied von der Erde’ van Gustav Mahler. Symfonieorkest Vlaanderen versmelt beide stukken tot één muziekbeleving. Rathé: ‘Componeren is als een diamant slijpen.’

Sofie Taes

De orkestliedcyclus - of is het een gezongen symfonie? - ‘Das Lied von der Erde’ ontstond in 1907-1908: een periode waarin het noodlot driemaal aanklopte bij componist Gustav Mahler. Zijn tijd als directeur van de Wiener Staatsoper liep ten einde, zijn vijfjarige dochter overleed aan roodvonk, en zelf kreeg hij na de vaststelling van een hartkwaal een virtueel doodvonnis te horen. “Eensklaps”, schrijft hij aan zijn vriend Bruno Walter, “ben ik alles kwijt wat ik verworven had aan zelfkennis, en moet ik als een baby opnieuw leren lopen.”

Mahler boog maar barstte niet en componeerde de crisis naar de achtergrond met zes liederen voor orkest, alt en tenor solo. ‘Das Trinklied vom Jammer der Erde’, ‘Der Einsame im Herbst’, ‘Von der Jugend’, ‘Von der Schönheit’, ‘Der Trunkene im Frühling’ en ‘Der Abschied’ werden ‘Das Lied von der Erde’: het eerste luik van Mahlers ultieme symfonische triptiek.

Meer dan een eeuw later is ‘Das Lied’ een canonieke klassieker geworden, die in tal van versies (voor orkest, ensemble of pianobegeleiding, een of twee solisten…) en op honderden opnamen werd vereeuwigd.

Maar zelden beloofde de herontdekking van het chef-d’oeuvre zo spannend te worden als in deze baanbrekende productie van Symfonieorkest Vlaanderen: Filip Rathé, frontman van het ensemble SPECTRA, nam de handschoen op om met Mahlers partituur in dialoog te gaan. Topuitdaging of titanentaak?”

‘Das Lied von der Erde’ is een absolute publieksfavoriet.

Heb jij iets met het werk?

Filip Rathé: “Meer nog: sinds mijn achttiende is het een van mijn lievelingsstukken. Een kompaan die me al mijn hele volwassen leven vergezelt. Toen intendant Frederik Styns me vier jaar geleden voorstelde om iets voor Symfonieorkest Vlaanderen te schrijven, was het voor mij meteen duidelijk: ik wilde iets maken met laagjes en betekenis. Midden in de klimaatcrisis landde ik al snel bij de idee ‘Aarde’. Plots vielen alle puzzelstukken in elkaar: ik zou een muzikale tweespraak opzetten met ‘Das Lied von der Erde’, met Mahlers geest in en achter elke noot maar zonder thematische verwijzingen, citaten of andere gimmicks. Omgekeerd wilde ik ook niet in zijn partituur gaan rommelen: perfectie, daar blijf je af.”

Muzikale referenties worden niet de spil van je compositie, zei je. Zijn de teksten – Duitse hertalingen van oude Chinese gedichten – dan jouw aanknopingspunt?

“Ook niet. Omdat ik een pendant en geen sequel van ‘Das Lied’ wilde maken, heb ik mijn eigen teksten gekozen. Het zijn Portugese gedichten – nog zo’n jeugdliefde! – van Fernando Pessoa. Een van de passages die me onmiddellijk inspireerden, komt uit een gedicht over de maan. Dat vond ik zo’n mooi idee: het aardse, ondermaanse van Mahler gekoppeld aan dat koud gloeiende hemellichaam. Vanuit dat soort beelden maak ik klanklandschappen die overwegend donker zijn … maar donker is ook mooi, toch?”