อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย พระธรรมเจดีย์ปาน วัดมหรรณพ

แหล่งของบทความ : วัดเขาสาริกา อ. บ้านหมี่ จ.ลพบุรี

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

พระธรรมเจดีย์ปาน สถิตสถานมหรรณพพาราม หน่ายแหนงแหล่งโลก สาม เพียรพยายามยามอย่างยากหนา หวังโพธิญาณสูงสุด วิริยาธิกะพุทธภูมิ สิบหก อสงไขย ยิ่งแสนมหากัปช้าปมิใช่หรือ ช้าจริงสิ่งรักใคร่ ต้องปรารถนาไว้ให้ทุกมื้อ นาน ไปคงได้ลือ พระเมตไตรย์หรือช้าเหมือนกัน ขอแต่งตามเรื่องรู้ ต่อท่านผู้ครูกล่าวชอบ ธรรม ทั่วทุกคัมภีร์สรรพ คัดมาควบกันแต่งเป็นกลอน เรื่องคดีโลกคดีธรรม มา เปรียบเทียบคาสมควรสอน สิ้นสงสัยไม่แง่งอน เป็นเรื่องเก่าท่านกล่าวไว้ ฯ พวกศรัทธากล้าแสน ไปไหว้พระแท่นดงรังไซร้ ท่านยังไม่แจ้งใจ จา ฉันจะไขอธิบาย เดิมที่เป็นที่สุโข เขาเรียกเมืองโกสินนาราย หกพันวาถึงเมืองปาวาย เขา มาซื้อขายค้าถึงกัน เดิมพระแท่นนี้หนา เขาเรียกว่าป่าสาละวัน จะไขอรรถให้ชัดพลัน สาละวันคือป่าไม้รัง พระจ้ากรุงโกสินนาราย มีนามภิปรายแต่งตั้ง มัลราชเจ้าจอมวัง กษัตริย์แต่ครั้งพระพุทธองค์ ไปแวะชมสวนอุทยาน สนุกสนานใจบรรจง พระจอมภาพ จักรพงศ์ เธอพาอนงค์นางข้างใน เสด็จเที่ยวชมพฤกษา ต่างๆนานางามไสว มีภูผาแผ่น ใหญ่ ปูลาดภายใต้ระหว่างนางรัง เที่ยวชมสวนสานัก อาศัยนั่งพักผ่อนกาลัง เย็นลงทรง เรือพระที่นั่ง เสด็จไปยังพระบุรี ส่วนสมเด็จพระศาสดา พระชนมายุแปดสิบปี ทรงพระ ประชวรโรคทวี เสด็จมาที่สวนอุทยาน ทรงบรรทมเหนือพระแท่น สาวกเฝ้าแหนลาด สถาน พระอานนท์เดินเซซาน เข้าเฝ้าภูบาลทูลบรรยาย เจ้าจอมมัลราช ได้สดับ ตกพระหทัยวับวาบพระกาย ลงเรือเร่งพลพาย นาวาขยายไม่ ทันพระหทัย เธอฉวยพายช่วยจ้า นาวาแหวกน้าแล่นว่องไว เสมียนเจ็ดคนครรไล เร่ง หมอเร็วไวไปประชุมกัน เรือไปถึงพร้อมหมอ นั่งชูศอกรอภิวันท์ ฟังธรรมพระทรง ธรรม พากันโศกศัลย์แสนทวี บ้านเจ็ดเสมียนหมอสอ มีสืบมาต่อจนวันนี้ การล่วงหลาย พันปี จะหานทีแน่ที่ไหนกัน ลาพระยาพายเรือเรียกมานานเหลือที่สงสัย แม่น้าเป็นป่าไป ปลายน้าที่ไหนไม่แน่นอน มัลราชกลายเป็นม่าล รามัญนั้นนานกลายเป็นมอญ เมือง 2

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ประมอพม่าดอน มัลราชนครโกสินาราย โกสินารายกลายกลับป่น เรียกเมืองมงคลสืบ มาหลาย เมืองมงคลป่นกลาย เป็นป่าไม้รายเมืองเป็นดง ครั้นมาเรียกเมืองตูม เมืองพัน ทุมภูมิเป็นป่าพง มีสระศรีสาหรับสรง กษัตริย์ดารงราชฐาน เดิมมัลราช ม่าลมอญอยู่ข้าง แดนดอนนี้มานาน ปากน้าพินธุ์แผ่สถาน ลาวเลื่อนไล่ม่าลมอญหนีไป ลาวกลับ กลายเป็นสยาม เมืองเลื่อนลงหลามกลายเป็นไทย รุกร่นแผ่นดินได้ ม่าลมอญหนีไปตั้ง ธานี เมืองเลื่อนขึ้นฝ่ายเหนือ มอระแหม่งเชื้อมอญม่าลมี พระนิพพานนานหลายปี แท่น ดงรังนี้เป็นของสยาม อุชเชนีเมืองมอญม่าล ไทยได้ถิ่นฐานจึงแปลงนาม เรียกอุไทยธานี ตาม โบราณรู้ความเล่าสืบมา โทณะพราหมณ์ผู้พิเศษ อยู่ในเขตโกสินนาราย พราหมณ์ ได้ทะนานทองมา ก่อปรางค์บูชาเรียกพระโทน พระบรรทมใต้ต้นมะม่วง อยากน้าแสบ ทรวงน้านั้นเป็นโคลน เขาสร้างบรรทมใกล้พระโทนรูปพ้อมปลายโคนแลดูเท่ากัน พระ ยาพาลเสริมสร้างเป็นรูปพระปรางค์สูงทะมึน ศักราชล่วงเลยพัน ไทยแปลงปรางค์นั้น เป็นเจดีย์ พระบาทพระจอมเกล้า พระราชทรัพย์เข้าส่วนมนตรี เสริมสูงสามเส้นสามวา เศษมี นามปฐมเจดีย์ในเมืองไทย บรรจุพระทนต์มุนี บรมธาตุสีทองอุไร มีจริงอย่าสงสัย มิได้ไปไหว้จงยินดี ได้บุญเมื่อนึกน้อมใจเคารพพร้อมกายวจี เหมือนมัฎฐกุณฑลีไป สวรรค์มีเป็นพยาน จงตรองของสิ่งเลิศ จะยั่งยืนเชิดอยู่ช้านาน ไม่มีในไตรกาล ทั่วทุก สถานแปรปรวนไป โกสัมภีเขตขันฑ์ รักชิตวันช้างอาศัย เขาสร้างพระป่าเลไลย์เท่า พระองค์ในปางอยู่ป่า มีอยู่ที่แขวงสุพรรณเขาว่ารักชิตวันอยู่ข้างพม่า ต่างคนก็ต่างว่าจน ใจระอาเสื่อมนับถือ ของจริงชักให้เชือนใจ เราคงเฟือนมิใช่หรือ พระยามอญลาวไทย ถือ แรกนาขวัญหรือเปล่า ไฉนขัตติยพงศ์วงศ์พระเจ้า ย่อมถือแบบเก่ากษัตริย์เป็นใหญ่ ต้นปีต้องออกไถแรกนาขวัญไพร่ไถตามหลัง มัชฌิมาประเทศอื่น ผิดพุทธพงศ์พื้นไม่ จริงจัง มอญม่าลลาวไทยทั้ง ขอมเขตแดนดังจดจริงจ๋า พระเกศธาตุสิงฆุดรมาในเมือง มอญยังมีหนา ธาตุสร้อยจะเหยียดเมืองพม่า ย่อมยังมีปรากฏทุกวัน ที่อภิเษกพุทธชนนี ป่าลุมพีนีวันน้าหมัน ที่ประสูติพระเจ้านั้น บรมราชรังสรรค์เป็นเจดีย์เรียกธาตุศรีสม รักษ์ ธาตุเสี่ยงลอยอัคคีมุนี ปรากฏอยู่บุรีในแดนลาว เมืองแก่นท้าวอุรังคะธาตุพระชิน ศรีก่อเป็นเจดีย์บวกปูนขาว เรียกธาตุพนมลาว อยู่ที่แดนด้าวนครพนม ถ่านเถ้าเจ้าเมือง 3

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

โม้ แลเมืองหมอกโกศลนิคม สร้างเจดีย์มีนิยมธาตุฝุ่นบรมชินวร มัชฌิมาประเทศแท้ ของจริงมีแน่ลือขจร หมดจังหวัดลาวมอญพม่าขอมไทยห่อนบ่เสื่อมหาย ใกล้จะสิ้นห้า พันปี เจดีย์เหล่านี้จึงทาลาย ถึงล้มลับกลับกลาย เป็นดอนดินหมายเรียกต่อมา พระแท่น ศิลาอาสน์ พระพุทธบาท ๔ รอยหนา พระธาตุลาพูนชา ธาตุลาปางมามีพยาน ธาตุ หลวงที่เวียงจันทร์ หลวงพระบางนั้นก็หลายสถาน สองฟากคงคาละหาน เจดีย์ประมาณ มากเหลือหลาย เมืองโสฬสเหล่านี้สถูปเจดีย์ไม่สูญหาย ถึงหักพังทาลาย เป็นป่าดง กลายเรียกดงเมือง กาลึงค์เมืองทนต์ไท พระเขี้ยวแก้วได้ไว้รุ่งเรือง ขืนพุทธทานาย เนือง วิบัติบ้านเมืองเป็นป่าไป กลายเป็นดงกาลุง เรียกดงการุ้งแปรไปได้ แขวนสุพรรณ ยันแดนไชยนาท แม่น้าไทยดงมีจริง สาเกตเมืองโสฬส แปรปรวนไปมีอ้างอิง เรียกเมือง ร้อยเอ็ดจริง อยู่ห่างตลิ่งแม่น้าชี เขาใหญ่สูงยอดแซม สลับกันแหลมดังเจดีย์ สามสิบสาม ยอดมีทองคาแสนสีสว่างพลาย ศิลาเลขสลักไว้ ใครนับยอดได้ถ้วนถี่หมาย ผู้นั้นท่าน ทานายว่ามีบุญหลายเลิศลือนาม สุวรรณเจดีย์คีรี กลายกลับนามมีผู้รู้ความ เรียกเขานอ ในสนาม ปลายแดนสยามมอญต่อกัน แดนมอญพม่าลาวไทย ขอมเหล่านี้ไซร้มีสาคัญ พระบาทเจดีย์นั้นมากกว่าร้อยพันพ้นคณนา แดนเหล่านี้โยนก นับวนเวียนวกกัมพูชา นับเข้าในมัชฌิมาประเทศใหญ่อย่าได้สงสัย นอกจากสองประเทศ พระโลกเชษฐ์เฉลย ไข ว่าประจันต์ประเทศให้เห็นตามคาในพระบาลี ถึงคาอื่นหมื่นแสนเฝ้ากล่าวแคะแค่น ไปทุกปี ถึงลงพิมพ์แล้วก็ดี จงอย่าได้มีจิตเชื่อหนา จงถือคาพระพุทธเจ้า กับพระจอม เกล้ากษัตรา ท่านทรงเชื่ออัสสะลายนะสูตรว่าคาแท้จริง บ้านพระโมคคัลลาน์ ตั้งอยู่ด้าว แดนฝั่งแม่นาพิง แม่นาพินธุ์วดีจริง กลายเรียกแม่น้าพิงน่าอัศจรรย์ พระสารีบุตรตั้งอยู่ ด้าวแดนฝั่งน้าโพพลัน แม่นากัมโพชผัน เรียกแม่นาโพนั้นเห็นปรวนแปร เมืองแผ่กลับ เรียกแพร่ เห็นปรวนแปรแน่ดูสรวล เมืองนานเรียกน่านควร หัวร่อสารวลของแปรผัน เมืองตักกะศิลานาน สาบสูญสถานเป็นไพรวัน เชื้อชื่อยังชวนกันเรียกเมืองตากนั้นสืบ มา เดิมกากะพักตร์เจ้าตักกะศิลาจอมจักรราชา มีโอรสชื่อกาฬะวรรณดิส มาได้ครอง นครเสด็จขึ้นไปผดุงเมือง สองเหนือใต้เรืองรุ่งบวร คือเมืองนาเคนทร์นคร และละโว้ บวรเวียงปาวาย แล้วเสด็จกลับขึ้นมา ยังตักกะศิลาวิชาหลาย เมืองตักเป็นตากกลาย ที่อื่น 4

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

อย่าหมายไม่เห็นจริง ตากเก่าฝั่งตะวันตก เป็นป่าดงรกอารักษ์สิง บ้านชานเมืองใหญ่จริง วัดวามากยิ่งเป็นป่าหนา เมืองปาตลีบุตรหาย เป็นฮ้างหลวงกลายเรียกห้างมา ร้างเป็นฮ้าง หลวงจ๋า นั่นเป็นเมืองปาตลีบุตรเดิม พระนเรศวรทรงทราบชัด เมืองจุลจักรพรรดิพงศ์ เฉลิมศรีธรรมโสกราชเดิม ดารงราชเสริมเป็นเจดีย์ ธาตุใหญ่ริมแม่คงค์ เป็นเขาดินดง ปาตลี เมืองหลวงจุลจักรนี้ ร้างนานหลายปีเรียกห้างหลวง ที่อื่นอย่าเชื่อคน พูดสักร้อย หนอย่าห้ามหวง เขามากเราเดียวดวง นิ่งเสียอย่าท้วงคล้อยไปตาม เราน้อยเขามากหนา จะจับนัตถุ์ยาอย่าสู้ความ เทศพม่ามอญม่าลสยาม ลาวเขมรตามเหล่านี้นา นับในนคร หลวง สิบหกเมืองปวงเป็นแน่จ๋า อื่นแล้วอย่าเชื่อชา นอกจากศาสนาอย่าเชื่อคา พระจอม เกล้าตรัสห้าม อย่าถือตามปราชญ์พูดพร่า กบิลพัสดุ์คือแขกดา อย่าได้เชื่อคาปลอมหาผล เมืองโสฬสสูญนานจะหาพยานไม่เห็นหน เทศใหญ่สองตาบล ทิศเหนือใต้จนตลอดลาว มอญ ประเทศถือรัตนตรัยเรือง เป็นพื้นบ้านเมืองไม่ขาดรอน สาวกเวไนยนิกร พระนาม ขจรในโลกมี ชินมหานิทานยืนยัน พระยศอรหันต์บุตรผู้ดี สหายพระยศยังมี ณ พาราณ สีสี่พระอรหันต์ ปัญจวัคคีย์บุตรพราหมณ์ ต่างมีนามไม่เหมือนกัน บวชเป็นพระอรหันต์ หกองค์ด้วยกันกับพระสรรเพ็ชญ์ พระยศกับเพื่อนสี่ เป็นห้าองค์มีพระสาเร็จ เป็นพระ อรหันต์สิบเอ็ดกระทั้งสมเด็จพระศาสดา เกิดพระอรหันต์ในโลก ขนสัตว์ข้ามโอฆะสัง ขารา ส่วนเม็งมอญพม่า ต่างคนบ่นว่าพระควัมบดี บริบูรณ์ด้วยทรัพย์สิน เป็นบุตรโควิ นทเศรษฐี ชาวเมืองสุธรรมวดี ครั้นมาเดียวนี้เรียกว่าสะเธิม โยมหญิงตามเกิดเป็น เด็กหญิงวิ่งเล่นกับสาวเสริม พระควัมบดีโปรดมารดาเดิม ได้โสดาเฉลิมแล้วจรลี จะว่า ข้างไหนแน่ จะเอาเที่ยงแท้ต้องบาลี พระควัมบดีนี้อยู่พาราณสีมีโคขาย เป็นบุตรเศรษฐี รวย ทรัพย์สินมากด้วยได้เป็นนาย มละสมบัติทั้งหลาย บวชตามสหายถือธรรมวินัย หรือว่าพระควัมบดีพาราณสีองค์หนึ่งไซร้สะเธิมองค์หนึ่งได้ นามพ้องกันไฉนน่าพิศวง ยังไม่พบพระคัมภีร์ ชะรอยพระควัมบดีมีสององค์ เช่นชื่อกัสสปะสงฆ์มีหลายองค์ชฎิล พราหมณ์ พระควัมเมืองสะเธิมนี้ ศอสั้นอ้วนพีเพียงตุ่มหาม ใบบัวบังเศียรพยายาม ใน สระบัวงามเป็นพระอรหันต์ จะเอาสะเธิมว่าที่ พาราณสีเมืองเก่านั้นประเทศที่มีสาคัญ ก็ ยังไม่มั่นไม่มีพยาน จะเอาบันเรศพาราณสี บริษัทสี่ไม่มีนิจกาล อ้างเอาไม้โพธิ์พยาน 5

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

แขกพูดลนลานมิได้จริง พิจารณาดูสถาน ทั่วมอญลาวม่าลมีอ้างอิง ดงพระยาไฟผีสิง พยานกลางจริงเป็นพงไพร โอกากะมุขอัมพักตร์ ต้นวงศ์กษัตริย์บุตรองค์ใหญ่สืบศักราช เวียงไชย กบิลพัศดุ์ไพรศาลสถาพร พาราณะสีเมืองปู่ย่า สุปปาวาสาโกฬียะนคร เมือง เวรัญชะนครวงศ์พระแท้ แปดหมื่นสี่พันมา ถึงวงศ์กัญหาชาลีแล ทาสเจ็ดร้อยปู่ไถ่แท้ ข้าคือข่าระแดแปรสาเนียง หัวพันทั้งหกหมื่น ลุงอาย่ายื่นพระญาติเรียง พระชาลีสืบวงศ์ เวียง แสนหกหมื่นเพียงพระชินวร กบิลพัสดุ์ผลัดนามใหม่ เรียกพิชัยเขตอุดร แล้วแยก ย้ายสร้างนคร กลับเรียกนามกร กบิลพัสดุ์ เมืองแตกไปตั้งใหม่ เปลี่ยนนามเวียงไชยโมลี เฉลิม มหาไชยกองแก้วเดิม เมืองคามวนเสริมคาเกิดมี ลาวพงศ์วงศ์ศากยราช ถอยถด อานาจเสื่อมศักดิ์ศรี สุยอุไทยพวนเทพธานี แก่นท้าว พิชัยนี กบิลพัสดุ์พงศ์ จะชี้เอาแน่ มิได้เพราะเสื่อมสูญไปเป็นป่าดง พาราณสีเดิมคง เรียกชื่อสืบวงศ์ไม่สูญสมัย ราชาโอกะ มุข พระโอษฐ์เล่ห์ไฟลุกเมื่อปราศรัย องค์แรกโอษฐ์เรืองไฟ ที่สองก็ได้เหมือนกัน องค์ที่ สามนามกร เรียกโอษฐ์ไฟฟอนเช่นเดิมนั้น สืบกษัตริย์มาหมื่นพัน เมืองพระยาไฟนั้น กลายเป็นดง เมืองสาบสูญดินถม ท่วมทับนิคมคามจมลง เป็นป่ากว้างทางพง จึงได้เรียก ดงพระยาไฟ ดงพระยาไฟร้อนร้ายผีทาไม่ตายมักเป็นไข้ เรียกพระยาเย็นใจ ถึงหากเจ็บ ไข้มักไม่ตาย พาราณสีเก่ากระมัง ดูดงสมดังคาเล่าหลาย ขุดสระพบอิฐกระจาย กระเบื้องถ้วยชามลายเก่ามี ชาวเมืองดงนี้เมืองเก่าแน่ แต่เอาที่แท้เห็นฝืดเคือง เอาแต่รู้ว่า ดงเมืองเก่าสมกับเรื่องพระยาไฟ ลาน้าพระเพลิง มีแน่ลามูลแท้อย่าสงสัย เขาแก้วศิลาลัย น่านั่งนอนในดงอิจารย์ อิจารย์ปานอีสีปัตร์ มฤคทายะพนัสสถาน สัตว์ในดงอิจารย์ ใคร ใจหาญจับมิได้เลย อิสีลาวว่าอิจารย์ คือท่านเชี่ยวชาญเหาะเหินเหวย มาประทับหลับ นอนเลย รุ่งเช้าท่านเคยเที่ยวโคจร โปรดประชาชาวเมือง ราชาปากเรืองนรินทร์ ถวาย ไทยธรรมก่อนแล้วอิสีจรดงอิจารย์ ก่อนเจ้าพาราณสี ให้อภัยมฤคีมีมานาน เชื้อดงยัง เชี่ยวชาญ กันสัตว์สาธารณ์ภัย ไม่มีปลายน้ามูลมีถ้า มีรูปสงฆ์สัมปัญจวัคคีย์ ในถ้าภูเขามี ณ ทิศบูรพาที่ดงพระยาไฟ จะค้นคว้าหาที่แท้ จะเอาให้แน่มาแต่ไหน แขกฝรั่งก็ชักไป ให้พม่ามอญไทยถือมั่งมี ที่แท้เอาตามเค้า คาพระเจ้าเกล้าเจ้ากวี ทรงตัดสินไว้มี สมุดที่ พงศาวดารเหนือ โยนกแลกัมโพช เทศสองนี้โสดใหญ่ยิ่งเหลือ นอกจากสองนี้เชื้ อ 6

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ประเทศน้อยเจือปัจจันต์จริง พระจอมเห็นสูตรนี้ จึงแจ้งจัดชี้ไม่ประวิงเห็นสมบาลีจริง มิได้ท้วงติงพระพงศ์ อนึ่งมาลัยเจดีย์ ณ สาวัตถีใหญ่ยิ่งยง สาวัตถีนี้นั้นเป็นดง ป่าลับแล หลงใครบ่เห็น พระเจดีย์ใหญ่มีจริง แต่ผีร้ายสิงคนไข้เข็ญแลแต่ไกลยังเห็นเป็นเขาดิน เด่นสูงสุดประมาณ ใครไปมิห่อนพบถึงไปประสบมักร้าวฉาน ไข้เจ็บจวนเจียนกาล ต้องกลับเซซานมาบ้านเมือง เทพารักษ์รักษา เงินทองคาหนาที่ไหนเหมือน ในเจดีย์มี เกลื่อนผีบังให้เบือนมีความเข็ญ อยู่ตะวันตกเมืองพม่า นานเก้าวันถ้าไปไม่เห็น พวก ฮินดูขู่เข็ญสิ่ง ใดไม่เห็นอย่าพูดอึง จดหมายพระราชนัดดา ถวายพระราชาสายน้าผึ้ง มีอยู่ ในสมุดปึ๊งแห่งใดแห่งหนึ่งพึงพลิกดู พระเชตวันวิหาร ไทยได้จดจานไว้เป็นครู กว้างยาวใหญ่ไทยรู้ ได้จดมาดูเป็นพยาน ส่วนเพอเซีย ปฎิเสธ ว่ามีในเทศฮินดูสถาน กล่าวปรักปราคาโบราณ จนใจเราพานข้างสงสัย เห็นเราลุ่มหลงเชื่อ เขายิ่งชอบ เนื้อความเขาเล่าไขอุตส่าห์อ้างอิงไป ลงพิมพ์มาให้เราแลหลง ทิ้งคาพระจอมเกล้าตัดสิน ไว้เราช่างงวยงง จงเป็นดูพระราชพงศาวดารเหนือทรงว่าแน่หนา นอกจากคาบาลี ออกมาแจ้งชี้ไม่จริงจ๋า จงเชื่อในอัสสะลายะนะสูตรนั้นแน่นอน เมืองหลวงลับกลับ กลาย สาบสูญเสื่อมหายเป็นดงดอน ทราบเค้าดงนี้นคร เมืองหลวงนามกรร้างนาน โยนกกัมโพชา เม่งมอญพม่าลาวไทยหาญ ขอมข่าละว้าเกรี่ยงราญ อยู่ในสถานเทศสอง นั้น นอกจากสองประเทศนี้ พุทธภาษิตมีว่าปัจจันต์ประเทศที่นับถือธรรม ฤดูสามวสันต์ ในสิกขา กลางเดือนแปดฤดูฝน พระทศพลให้จาพรรษาสามเดือนจึงปวารณาออกพระ พรรษาตามธรรมเนียม มัชฌิมะประเทศแท้ สังเกตมีแน่มอญพม่าเสียม ถือฤดูสามตาม ธรรมเนียม กะเกณฑ์ตระเตรียมการกิจสงฆ์ ท่านว่าไว้ในสิกขา พระอัฏฐกถาไม่งวยงง มัชฌิมะประเทศคง ฤดูสามเที่ยงตรงจาพรรษา ท่านทราบพุทธอธิบาย ลาวไทยขอมฝ่าย มอญพม่า ท่านเหล่านั้นอรหันตา ถ้าคณนากว่าแสนองค์ พุทธศาสน์ล่วงสองร้อย สิบเก้า ปีถอยไปสิงหฬ พระมหินท์แนะนาชน ตั้งศาสนาจนมีพระอรหันต์ พระมาลัยแขกมาลา ยู ยังอรหันต์ครูอื่นนับพันแผ่ มาถึงอินเดียนั้นถือพุทธศาสน์ พลันสร้างวัดวาพวก เปอร์เซียฮินดู วงศ์ญาติโยมอยู่บังกะลา แผ่มาถึงเกาะชวาถือพุทธศาสนามาหลายปี ครั้น นานมามะระมัดตั้งตัวเทียมทัดพระชินศรี พาพลเที่ยวกดขี่ ให้ถือวิถีศาสนาใหม่ ที่กลัวก็ 7

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ถือตาม มาช้านานความไม่จริงใจ ถือศาสนาพราหมณ์ใหม่ ถือศาสนาไทยหลายภาษา ศาสนาไหนจะดีจริง สืบสอบดูสิ่งที่จริงจ๋า ปราชญ์เปรื่องเรืองปรีชา ชอบศาสนาทาใจใส ศาสนานี้แน่จริงกว่าศาสนาที่ประพฤติร้อนใจ ของทนเบ้ากรดไฟ ปราชญ์รู้วินิจฉัยชอบ แท้จริง ในจังหวัดโยนก แลกัมโพชตกทะเลตลิ่ง ในมัชฌิมะประเทศจริง นอกนั้นท้วงติง ว่าประเทศปัจจันต์ ราชคฤห์อยู่ที่ไหน ถ้าแม้ใครอยากทราบพลัน สังเกตเขาห้าอัน แวดล้อมเขตคันราชคฤห์นคร เขาห้าลูกนั้นหนา คือเขาเวภาระบรรพตก่อน วิบูลย์ บรรพตย้อน มาคิชฌกูฎผ่อนอิสิคิลิต บัณฑวะบรรพตอ้อม เวียนวงแวดล้อมอยู่ตามทิศ เมืองราชคฤห์ประดิษฐ์อยู่กลางกว้าง คิดโยชน์ยิ่งร้อย ชื่อเวภาระก่อนปาง ลาวเรียกดอย หางฮุ้งสูงลอย อิสิคิลิตเขาน้อย ลาวเรียกว่าดอยสองลิ้นฟุ้ง ดอยหางฮุ้งสาเหนียก ชาว ไทยเรียกเขารังรุ้ง พระบาทสี่รอยผดุง ยอดเขารังรุ้งตามกระทรวง ห้าเขาแวดล้อมวง เมืองกลายเป็นดงของห้อหลวง ราชคฤห์แน่เด็ดดวง เชื้อจีนห้อหลวงคานี้จริง แต่มิใช่ยัง พูดเพรียกทุกวันนี้เรียกเมืองปักกิ่ง ดงของห้อหลวงจริง จงอย่าประวิงราชคฤห์เดิม กบิลพัสดุ์ที่ไหนแน่ บาลีท่านแก้ลาวกล่าวเสริม มหาไชยกองแก้วเดิม ว่าเฉลิมพิชัยเชต อุดร นานกาลยกมาตั้งยังเทวะลังกานคร แล้วเปลี่ยนนามกร กบิลพัสดุ์นครอีกอ้อมค้อม แต่เดียวนี้เป็นดงจะขืนเรียกคงเขาไม่ยอม อุปราชไทยทราบพร้อมสร้างกาแพงล้อมดง พิชัยนครประตูสิบสามช่องเขียนเป็นห้องเรื่องเวสสันดร ชะรอยราชทรงอนุสรณ์ ผู้ พิเศษแต่ก่อนทรงเล่าให้ฟัง นี่ดงเมืองพิชัยเชต ท่านทราบซึมเหตุแน่ดังหวัง สั่งเอาทรัพย์ ท้องพระคลัง สร้างล้อมดงหวังรู้ทั่วกัน ได้นึกถึงพุทธวงศ์มีอานิสงส์เป็นแม่นมั่น แม้ มรณะเมื่อนึกนั้นคงไปสวรรค์เสวยรมย์ ทรงเห็นเหตุดังนี้ พระองค์จึงมีจิตนิยม เสียสละ พระราชทรัพย์ถม สร้างล้อมดงสมคาโบราณ เมืองพม่าเก่าร้าง บ้านเมืองมีบ้างยังภูมิฐาน มีเจดีย์ทุกบ้านมากเหลือจดจาน นับหมื่นแสนครั้นอัสสะลายนะสูตร พราหมณ์เลื่อมใส ในความจริงไม่แคลน ขอสร้างเจดีย์แทนพระองค์มาดแม้นมิได้มา เป็นที่ระลึกถึงคุณ พระผู้มีบุญโมทนาพวกพวกพราหมณ์สมปรารถนา ด้วยพระศาสดาทรงปรานีเรือนหนึ่ง มีองค์ หนึ่งร้อยเรือนมีถึงร้อยเจดีย์ สร้างไว้ริมเรือนมี สืบมาถึงที่เรือนลาวไทยเมือง พราหมณ์คราวนั้น ล่วงมาหลายพันปีเป็นป่าไป จะเอาแท้เห็นไม่ได้กาลเจริญเสื่อมไปไม่ 8

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ยืนยง พระสงฆ์ไทยไปเห็นเมืองนั้นทาเป็นน่าพิศวง เข้าตอกเต็มบาตรลง วางเม็ดละองค์ พระเจดีย์ หมดข้าวตอกในบาตร เที่ยวดูไปธาตุอื่น ยังมีดูเหมือนเมืองพม่านี้ นับเข้าในที่ โสฬสนคร อัสสลากลายอัสสกราช เรียกวิปลาสนามกร ในแขวงราชคฤห์นครแดนสา วัตถีดอนต่อแดนกัน มะลากลายเป็นมลกะราชเรียกวิปลาสเปลี่ยนแปรผัน อัสสะกะมัลก กะราชนั้น มีในเขตขัณฑ์โสฬสเมือง สูตร์นิบาตอัตถ เผน็จ ผูกยี่สิบเจ็ดกล่าวนิตย์เนือง ว่าอัสสกะมัลกะเรือง เขตแดนของสาวัตถี อัสสะลายนะมานพรัตน์ อัสสกะรัตน์นานไป เป็นบุรีคือเมืองพม่าเจดีย์ นับถือสร้างที่เหย้าเรือน เมืองนี้นับเข้าในโสฬสเมืองใหญ่อย่า ฟั่นเฟือง บาลีชี้เตือนสติอย่าเชือนจากม่าลมอญ พุทธบาทเบื้องไทยแท้ ปฐมเจดีย์แน่ เมืองม่าลก่อน พระเขี้ยวซ้ายบนจร สถิตนครคันธารราชลาวเรียกเมืองคันธาง เจดีย์อยู่ กลางเมืองประหลาด เมืองเป็นป่าดงดาษ ส่วนเจดีย์ธาตุนั้นศักดิ์สิทธิ์มีสระบัวพระลง อาบ อยู่ริมขอบคราบสระสถิต ลาวหลั่งน้าหอมจิตโสรจสรงเป็นนิตย์ไปทุกปี ลา น้าดอกไม้ไหลลงสู่ลาในน้าปาวมี ครั้นนานมาเดี๋ยวนี้เมืองริมนาซีเรียกคันธวิชัย ดูดง เมืองคันธาง แผนที่กว้างขวางสุดวิสัย มีคูรอบขอบสระใน เมืองมีพระใหญ่ยืนสูง ทะมึนแลเล็งในเมืองลาว เมืองนี้แลด้าวแดนดูขัน กาแพงคูดูอัศจรรย์ ชะรอยเป็นคันธาร ราชจริง พระยาอามาตย์ไปเห็น ออกปากว่าเป็นเมืองใหญ่ยิ่ง พระธาตุมีจริงใครมีบุญยิ่ง ได้บูชา เขาสร้างพระหินฝัง ครึ่งองค์ริมฝั่งสระบัวหนา ลาวเรียกพระคันธาง สรงน้าหอม มาทุกปีไปริมฝั่ง สระมีวัดมีสีมาสกัดก้อนหินใหญ่ ศิลาเล็กสลักไว้เป็นหนังสือไซร้ตัว โบราณข้างเมืองคันธาง เขาเรียกดงพระมานมนาน เมืองนี้มีหลักฐาน ธาตุพิชัยมารมีแท้ เทียวพบคัมภีร์หนึ่งคาด ว่าคันธารราชมีจริงเจียวอยู่นอกเวียงจันทน์เทียว ครั้นมาแล เหลียวคือเมืองนี้ โกศลราชทั่วแขวง ฟ้าฝนแห้งแล้งเป็นตั้งปี พระพุทธองค์เสด็จมาที่ เมืองนั้นเขาดีใจนักหนา เกิดข้าวยากหมากแพง ชาวเมืองทุกแห่งพากันมา ทั้งตองซู่คุลา ไทยใหญ่ตามมาทูลขอฝน พระเสด็จไปข้างไหน เขาตามท่านไปทุกหน พระเจ้าทราบ เหตุผลวันนี้มีฝนทรงผ้าอาบ ชายหนึ่งนุ่งชายหนึ่งห่ม เงยแหงนฟ้าลมพายุวาบ ฝนตก หลายห่าหาบเต็ม สระบัวคราบเปี่ยมตลิ่ง ได้ถากไร่ไถนาปลูกหว่านข้าวกล้าทุกสิ่ง ข้าว เหลือเกลือถูกจริง บริบูรณ์อย่างยิ่งชมบารมี ครั้นนานมาเขาสร้าง พระรูปที่ทรงสรงวารี 9

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

รูปพระหินครึ่งองค์มี ริมขอบสระศรีเมืองคันธาง ใครอยากไหว้พระคันธาง จงไปดูหนา อย่าหมิ่นหมาง มีที่เมืองคันธาง แต่เป็นเมืองร้างโรยเป็นดง เมืองใหม่คันธวิชัยตั้งอยู่ ใกล้ๆอย่าลืมหลง แขวนเมืองชนบทตรงขอนแก่นลาวจงจาน้าถ้อย ปาวายหลายเมืองมี ข้างลพบุรีปาวายน้อย มหากัสสปะอยู่บ่อยๆ แขวนเมืองร้อยเอ็ดปาวายหลวง น้าปาวลง น้าชี ลงน้ามูลมีตามกระทรวงหา เมืองปาวายหลวง ตาบลใดปวงไม่พบเลย แม่น้าปาว ลาวเรียก ชะรอยสาเหนียกมาตามเคย แม่นาปาวาย เลยเรียกแปรผันเผยเป็นนาปาว พระกัสสปะจากปาวาย พาศิษย์ขวนขวายเดินรีบก้าว ล่วงลัดตัดเมืองลาว มาเมืองมอญ ชาวโกสินทร์นาราย พอมาถึงเชิงตะกอน พระกัสสปะวอนภิวันท์ถวาย ยุคลบาทออก ทาลายหีบแล้วลับหายให้ห่ออุรังค์ พระกัสสปะรับเอาไว้พากันจุดไฟธาตุประดังพนม ศพเสร็จหวัง พระกัสสปะ กลับยังปาวายหลวง เอาอุรังค์ธาตุให้ เจ้าลาวกราบไหว้เชิญ ชวนปวงก่อธาตุฝังอัฏฐิทรวง เขากาพร้าปวงเรียกธาตุพนม ที่ตรงนั้นเคยฝังพระธาตุอุ รังค์โดยนิยม พระกุกกุสันโธปฐม พระโคนาคม กัสสปะมา สิ้นสามพุทธันดร พระโค ดมซ้อนสถูปหนา นึกไหว้ธาตุนั้นถ้ายินดีแท้ว่าสวรรค์นิพพาน พระดับขันธ์ไปปีหนึ่ง เมืองสาเกตจึงชื่อพิสดาร เรียกเมืองร้อยเอ็ดทวาร ลือนานมานานจนวันนี้ร้อยเอ็ดประตู ทาไว้ เพื่อกษัตริย์ในร้อยเอ็ดบุรี มาเฝ้าต้องเข้าที่ ประตูเมืองมีหมายสาคัญ ร้อยเอ็ดก็ร้อย ประตู ทาไว้ให้รู้ระดับกันเมื่อจะเข้าเฝ้านั้น ต้องมาพักกันที่ปาวาย สร้างตาหนักร้อยเอ็ด ไว้เพื่อจะเสด็จเข้าเฝ้าเจ้านาย เมืองลพบุรีปาวายที่นั้น กลับกลายเป็นโคกมี เรียกโคกพระ ยาร้อยเอ็ด มีจริงไม่เท็จที่ลพบุรี ร้อยเอ็ดราชธานี ต้องมาขึ้นที่ลาวพุง ชาวเมืองสาเกต โสฬสนั้น เรียกร้อยเอ็ดสนั่นชื่อฉาว พระอรหันต์มากมีคราว ครั้งนั้นพวกชาวเมืองอื่นมา นิมนต์ไปทุกเมืองพร้อม เจ้าร้อยเอ็ดยอมให้ไปหนา เมืองร้อยเอ็ดลือชา ท้าวพระยามาเฝ้า ทุกปีเจ้าร้อยเอ็ดสาเกต ในพระนิเวศน์พร้อมพราหมณ์ชี ฉลองธาตุพระชินศรี การ สมโภชปีสนุกไป่วาย ปุถุชนชีพราหมณ์พร้อม พระขีณาสพย่อมมีมากมาย เจ้าเมืองบารุง ถวายไทยธรรมหลากหลายทุกอาราม เมืองร้อยเอ็ดสาเกต เมืองขึ้นรอบเขตทั่วทิศสยาม มอญพม่าลาวญวนพราหมณ์ ถวายดอกไม้งามเงินทองคา เมืองสาเกตโสฬส ผู้ปราชญ์ กาหนดทางแม่นยา แปดร้อยโยชน์กาหนดถึงแม่น้าสาวัตถี สาวัตถีโสฬสล้า อยู่ริม 10

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

แม่นาอจิรวดี แม่น้านั้นเดี๋ยวนี้ ไม่อาจชี้ซึ่งที่ถิ่นแผนที่แม่น้าพม่า ฝรั่งเรียกอิราวดีสิ้น แม่น้ามะระแหม่งยิน เรียกสาละวินบ้างก็มี เรียกผิดเพี้ยนเปลี่ยนชื่อสละวินคือสัลวดี น้า สโตงตองอูมี สารวดีที่หงสา แม่นาคงเมืองมอญ คือ เนรัญชรกะมังหนา แม่น้าอโนมา สิบสี่เส้นว่ากว้างประมาณ ปราชญ์พวกหนึ่งกล่าวเสริม น้าเมืองสะเทิมแท้สถาน พระเจ้าลอยถาดกาญจน์ ครั้นอนุมานเหมือนจะจริง ด้วยมีเกาะสระผมเขาได้ยินมีอ้างอิง พ่อค้าสองคนจริง ล่องเรือจอดตลิ่งเกาะสระผม แปดเส้นหายไปสอง พี่น้องมอญร้องไห้ หาระงม ปรากฏเกาะสระผม มีในนิคมแขวนม่าลมอญมัชฌิมะประเทศเหนือ ทิศใต้เจือ ประจันต์นคร แม่น้าเนรัญชรแน่แท้ ข้างมอญมีพยานที่อื่นอย่าได้เชื่อพวกลงพิมพ์เจือ ประสมประสาน เชิญเชื่อบาลีจานเกศธาตุตานานว่าไว้มี ปฐมสมโพธิ์วิตถาร ชินมหา นิทานร่วมบาลี ว่าถ้าคลื่นลมดี ลูกเดียวเข้าที่แม่น้าไหน เรือแพจอดริมฝั่ง ซุงสักทั่วทั้ง สัตว์ใครๆยักไม่ทันจะแก้ไขตูมเดียวเข้าไปต้องจมเตียน เจ็ดวันขึ้นหนหนึ่ง เม็งมอญรู้ถึง ตั้งความเพียรเรือแพผูกหลักเวียน ให้หลวมหันเหียนรูดได้เหวย คลื่นลูกเดียวเต็มฝั่ง เรือ แพคนนั่นไม่จมเลยแม่น้านั้นท่านเฉลย เหมือนแม่น้าเคยฟังมามี วิฑูฑะภะกลับทัพไป นอนหาดทรายในอจิรวดี พลช้างม้าม้วยมีเหมือนแม่น้าที่เมืองพม่ามอญ มีพยานอยู่อย่าง นี้ แม่น้าอื่นมีไม่แน่นอน ในฮินดูสถานนคร อ้างเปรียบเทียบซ้อนไม่สมกัน พงศาวดาร มอญมี เรื่องราวกล่าวที่อ้างสาคัญ ครั้นพม่าลงมาขันเคี่ยวขบรบกันกับเม็งมอญ พม่าไม่รู้ หลงสู้รบ มอญได้ตลบลงหาดดอน น้าขึ้นเต็มฝั่งฟอนพม่าม้วยมรณ์กลางนที ไทยกาเหล เมหยัง ตายป่นคนทั้งช้างม้ามี เรียกปันเกลาะนที คืออจิรวดีดอกกระมังของหลักฐานมี มาก ในด้าวแดนหลากไทยทั้งพม่ามอญเขมร ยังมีที่จริงดังเห็นพยาน สังฆราชพม่ากล่าว ไว้ว่านครใหญ่ทั่วสถาน ในจังหวัดลาวมอญม่าลไทยเขมรสถานโสฬสจริง ที่อื่นอย่าเชื่อ เลย ถึงจะเปรียบเปรยแอบอ้างอิงว่ามัชฌิมะประเทศจริง ก็อย่าสุงสิงว่าจริงจ๋า อัสสะลาย นะสูตรไข พระพุทธเจ้าได้ตรัสเทศนา โยนกราชกัมโพชา สองเทศนี้ว่าประเทศใหญ่ มัชฌิมะประเทศแท้ อื่นจากนี้แปรปัจจันต์ไป ลาวมอญม่าลเขมรไทย นับเนื่องเข้าใน โสฬสนคร วงศ์เหล่านี้มีหลายข้าเจ้าบ่าวนายมาแต่ก่อน นายเป็นทาสทาสย้อน เป็นเจ้า นครต้องไถนา ต้องถือแรกนาขวัญ เทศอื่นปัจจันต์จริงแท้จ๋า จีนแขกฝรั่งมังค่า กษัตริย์ 11

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

แรกนาขวัญไม่มี อย่าพูดไปมากหนา สังเกตสังกากาลเดี๋ยวนี้ กษัตริย์ใหญ่ถือวิธี เดือน หกต้นปีแรกนาขวัญ พราหมณ์ต้นศาสนาสามท้าวพม่ามหาธรรม เขมรมอญลาวไทยนั้น ถือแลกนาขวัญมาช้านาน พวกเหล่านี้อยู่ในมัชฌิมะประเทศใหญ่แท้สถานนอกนั้นท่าน ประมาณ ปัจจันต์สถานเที่ยงแท้จริง ไม่เชื่อชันสูตรดู พระผู้เป็นครูตรัสอ้างอิงอัสสะลาย นะมาณพนิ่ง มิได้ท้วงติงลงเชื่อถือ อยากรู้แท้สิ่งใด ต้องเอาเรื่องในบาลีคือมาเทียบเคียง เที่ยงหรือ จึงเชื่อจึงถือว่าเที่ยงแท้ตรง ฯ พระโพธิสัตว์สิบปาง เกิดในเทศต่างภาษาทรงนักปราชญ์ว่ามั่นคง ควรคัดเอามาลงเป็น บทกลอน เตมีใบ้ชนกนั้น เชื้อชาติรามัญในเมืองมอญ เนมีย์ราชเวสสันดรชาติชาวนคร ลาวพุงขาว ภูริทัตทนทะเวศเกิดในประเทศพม่าด้าว นารอทดาบสก้าวเกิดในหนหาว พรหมโลไกย มโหสถสุวรรณสาม ชาติเชื้อแนวนามมหาดไทย จันทกุมารวิฑูรไปชาติ เชื้อเขมรในอินเดียปัตถ์ คาเหล่านี้มีในบาลีที่ไหนไม่แจ้งชัดจะซักถามไม่ถนัด จามาจาก วัดท่านรู้ความ เท็จจริงควรจาจ๋ารู้ไว้ใช่ว่าใส่บ่าแบกหามยากอยู่ผู้รู้ความ เสียแรงเป็น สยามอย่างหลง พระเกิดกับปฐมได้เป็นมหาสมมุติวงศ์ มีพระราชโอรสทรงสืบขัตติ ยวงศ์ไถนาพลัน ตราบเท่าเจ้ากบิลพัสดุ์ เนื้อหน่อกษัตริย์สืบพงศ์พันธุ์ ถึงเวสสันดรนั้น แปดหมื่นสี่พันเชื้อราชา นับชาลีพุงขาว เสวยสมบัติในเขตอุดรมา แสนหกหมื่น พระราชา ถึงศิริสุทโทธน์มาถึงพระเจ้าเวสสันดร พุงขาวชาติเชื้อชาวลาวพวนพงศ์เผ่า จริงเช่นคาผู้เฒ่า เล่าให้ไทยเราซึมทราบโสต รู้ชาติพระเจ้าชัดว่ามี ในอรรถปฐมสมโพธิ์ กัญหาชาลีโสตสืบเชื้อชาติโคตรพระโคดม ชาติพระเจ้าเขาว่า ชาติฮินดูหาไม่เห็นสม ถึง จะอ้างอย่างคารม กล่าวกลับทับถมเทียบดูกัน ด้วยลาวชาวเวียงจันทน์ เขาถือเอามั่นว่า เวสสันดรชาติเชื้อลาวชาวนคร พิชัยเขตอุดรแต่เดิมมาพระชาลีเลือนอยู่ด้าวแดนเมือง แก่นท้าวเทพลังกา สืบสายหลายกษัตริย์มา ถึงบวรราชต้นเดิมลาว มารบข่าชวาเดิม หลวงพระบางเฉลิมแตกฉานฉาว เสวยราชย์เมืองนั้นคราว ลูกชื่ออ้ายลาวเป็น พี่ใหญ่ รองเจ้าอ้ายมาเจ้ายี่ เจ้าสามเจ้าสี่เรียงกันไป เจ้าห้าหกเจ็ดไทยต่างองค์ต่างได้เจ็ดหัวเมือง อ้ายลาวได้เมืองพวน ปฐมลาวควรเดชลือเลื่อง นอกนั้นต่างได้เมือง แยกย้ายไปเบื้องซ้าย 12

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

แลขวา ลาวลือระบือเดช ต่างแย่งชิงเขตกันโกลา แยกย้ายหลายวงศ์มาต่างองค์ต่างพา พวกช่วยกันวงศ์ลาวเจือขอมก่อน เจือพม่ามอญไทยพัวพันธ์ เจือแกวกาวคราวนั้น พม่า มอญชวนกันมาตีลาว ลาวเหลือจะต่อสู้ให้ขอมช่วยกู้ไว้หลายคราว เขมรให้ตัดผมลาว มหาดไทยคราวครั้งนั้นมา เดิมพราหมณ์บ้านหิริภุชชัย สร้างเป็นเมืองใหม่มีขัดติยา อโศกธรรมราชา ตั้งนามเมืองว่าอโศกไทย สืบนามมาเปลี่ยนกษัตริย์ นามกรเมือง ผลัดเปลี่ยนชื่อใหม่ ให้ชื่อเมืองสุโขทัย เนื่องนานมาในสยามนคร ครั้งพระร่วงองค์หลัง ชื่อเสียงโด่งดังอย่างองค์ก่อน วงศ์เจริญกลับเสื่อมถอน วงศ์ฟุ้งขจรกลับเสื่อมฟุ้ง เหมือน แม่น้าทั้งหลาย คุ้งเป็นแหลมกลายพังเป็นคุ้ง ทั่วภาษานุงถุง เทือกแถวแนวยุ่งปะปนกัน เรื่องราวไม่เที่ยงแท้ เปลี่ยนแปรคาแก้คาพวนผันเที่ยงแต่คาพระอรหันต์ ภาษิตยุติธรรม จริงทุกคา โลกีย์ปุถุชนแม่นบ้างบางคนเคลื่อนไถลถลา ทรงไตรเภทแม่นยา นอกท่าน แล้วคาคงคลาดเคลื่อน วงศ์พระเราก็เช่นกัน ครั้งก่อนมานั้นก็ฟั่นเฟือง ได้ทานายแล้ว เลือนเป็นมนุษย์สัตว์เชือนแชชาติไป ปางเป็นพระฤาษี เก้าสิบหกชาติมีก่อนสมัย เที่ยว ท่องล่องลอยไป ยี่สิบชาติได้เป็นอินทรา เป็นพระพรหมสามครั้ง แล้วเลื่อนมายังรุก ขเทวา สามสิบสองชาติหนา เวียนเกิดแก่มาตายต่อไปเป็นอากาศเทวดา เจ็ดชาติเชือน มาสมุทสามสมัย เป็นกษัตริย์นับชาติได้ หกสิบแปดสมัยมาช้านาน เวียนว่ายตายเกิด ใหม่ สิบสองชาติในปุโรหิตตาจาริย์ เป็นทิศาปาโมกข์ สิบแปดชาติกาลเกิดแก่ตาย เป็น พราหมณ์แปดปาง เสวยสุขทุกข์บ้างแปรปรวนหลาย ยี่สิบเอ็ดชาติกลายเป็นเศรษฐีตาย เกิดต่อไป เสวยชาติเป็นพ่อค้าสิบหกหนหนาเหน็ดเหนื่อยใจ เป็นนายขมังธนูได้สาม ชาติตามไปกรรมบุญ เป็นช่างทองแปดชาติ เป็นกุมารฉลาด เป็นลูกขุนถึงแปดชาติเวียน วุ่นเหมือนกงจักรหมุนไปตามเกวียน เป็นหมอช้างสองครั้ง ลาบากใจดังจักขาดเศียร เป็นพระยาลิงเพียร สิบชาติเสถียรสถิตไพร เป็นพระยาเนื้อนั้น สิบสามชาติดั้นอยู่ป่า ใหญ่ เป็นราชสีห์เกรียงไกร สิบชาติมีในพนมวัน เป็นสุนัขหนึ่งชาติ โคอุศุภราชห้าชาติ ฉันท์ เป็นกระเบือถือธรรมชาติหนึ่งเท่านั้นแน่แท้เทียว เป็นม้าสี่คราวฉลาด ช้างดาสาม ชาติในไพรเขียว เป็นกระต่ายฉลาดชาติเดียว เป็นจิ้งจอกเปลี่ยวสองชาติหนา เป็นเหี้ยสี่ ครั้งครา เป็นพระยากานั้นสองหน เป็นพระยาแร้งสี่คราว เป็นนกยางขาวสี่ชาติวน เป็น 13

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ไก่เถื่อนสองหน นกกระจาบดลชาติหนเดียว เป็นนกกลิ้งโคลงเศียร ชาติหนหนึ่งเวียน ทุกข์นั้นเทียว เป็นนกดุเหว่าเฉลียว สองชาตินั้นเทียวท่านทรมาน เป็นนกคุ้มสามชาติ นกกระทาฉลาดสองชาติฉาน แขกเต้า สาลิกากาล เก้าชาติทรมานทนทุกข์ขัง เป็นพระยา หงส์สิบหน เสวยสุขทุกข์ทนนอนเรือนรัง เป็นกบชาติเดียวยัง ปูทองสองครั้ง สัตว์สิบ ขา เป็นปลาถึงสามสมัย เป็นเต่าทองใหญ่สองชาติหนา เป็นมังกรเหราสองชาติเกิดมาไม่ เคยสะเบย เป็นนกยูงสามชาติ นกกาน้าฉลาดชาติเดียวเหวย เป็นพระยางูไม่สะเบย สุข ทุกข์ตามเคยถึงสามชาติ เป็นพระยาหนูท้องขาว สองชาติมาคราวทุกข์ไม่ขาด เป็นพระ ยาครุฑสองชาติ จระเข้ร้ายกาจสิบหกสมัย เป็นช่างหม้อสี่หน เป็นปราชญ์ยากจนแปด ชาติไป เป็นกุฎุมพีห้าสมัย เป็นคนเข็ญใจสิบสี่กาล เป็นศิษย์เขาสี่หน สี่ชาติ เป็นคน จัณฑาลพาลนับชาติห้าร้อยกาล เสวยสุขทุกข์นานถึงเพียงนี้ ชาตินอกจากห้าร้อย นับเข้า ไม่น้อยในบาลี เที่ยวท่องล่องโลกีย์ เกิดแก่ตายมีความทุกข์ทน จึงเหนื่อยหน่ายหนีไปได้ พ้น สงสารสัตว์เวียนวน ไว้คาสอนห้าพันปี ทรงพระมหากรุณา สัตว์มีวาสนาได้ดลดี ลุ มรรคผลจรลี ตามพระชินศรีนฤพานทาไฉนจะตามท่านทัน ต้องเพียรมากมั่นทา กรรมฐาน ศีลสมาธิปัญญาญาณ รู้ชัดเชี่ยวชาญจึงตามทัน ศีลเครื่องครองของเย็น ทาใจ ใสเช่นน้าฝนสวรรค์ จิตบริสุทธิ์หลุดพ้นพลัน กิเลสดองใจนั้นขาดสูญหาย ศีลห้าศีล แปดหนา ศีลสิบรักษาบุญมากหลาย สองร้อยยี่สิบขยาย เศษอีกเจ็ดปลายหมั่นรักษา บริสุทธิ์ไม่ขาดคง มีอานิสงส์ใหญ่ยิ่งหนา ศีลสมาธิบ่มปัญญา สมาธิมั่นใครฆ่าไม่ หวั่นไหว มั่นเช่นนี้หายาก เพียรทาลาบากกว่าจะได้ แม้นมั่นเช่นนี้ไซร้ เป็นสมาธิได้โลก อุดร สมาธิฝ่ายโลกีย์ หวั่นไหวยังมีความโยกคลอน อาศัยศีลสังวร อบรมบ่มก่อนจึง มั่นคง จิตมั่นมีปรีชา รู้ทั่วโลกว่าไม่ยืนยง รู้ละเอียดสิ้นพิศวง มีอานิสงส์ผลยิ่ งใหญ่ สมาธิอบรมปัญญา ตรองค้นเห็นแลหาความจริงได้ รู้ว่ากองกิเลสใคร ตัดขาดเด็ดได้ลุ นิพพาน น้าหมองดองใจสัตว์สังสารวัฏเวียนอยู่นาน ดองมนุษย์เทพบุตรมาร ทั่ว เทพสถานพิมานพรหม ดองสัตว์หมักหมอมอยู่ กลอกกลิ้งลอยฟูกลับจมลง อยู่ในโลก หมุนกลม กล่าวคือเวียนจมน้าดองสาม กามาสพ ภวาสพ อวิชชาสพครบสามความ ตัว โลกตัณหาตามดองใจอยู่ ยามเมื่อเกิดมาต้องตีด่าฆ่าฟัน แย่งชิงสิ่งอันปรารถนา ไม่ 14

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

สิ้นสุดตัณหา โลภเจตนาจนม้วยมรณ์ตัณหาดองดวงใจ ตายแล้วเกิดใหม่ไม่หลุดถอน ดองใจจมสาครคือวนเวียนจรเกิดบรรลัย โลกกลมหมุนวนเวียน เกิดแก่ตายเตี ยนต่อไป ใหม่ สัตว์โลกเที่ยวหมุนไป เมื่อไรจะได้หยุดหมุนกลม ตัดน้าดองสามขาด ด้วยจิตใส สะอาดหมดหมักหมอม หลุดพ้นโลกหมุนกลม ดองจิตพระโคดมท่านดังนี้ เมื่อไรจะได้ เช่นนั้น จาต้องมากหมั่นดูทางดีทางท่านเคยเดินมี มรรคสี่ผลสี่ทางท่านจร บอกไว้ด้วย พระการุญใครอยากเห็นคุณโลกอุดร อริยมรรคญาณวร ตัดน้ามรณ์ได้นฤพาน อนึ่งน้า ดองคือความเกิดในภพสามทั่วสถาน นรกเปรตสัตว์เดรัจฉาน มนุษย์เทพพรหมมารยา กอยู่ยืน ตัดรักร้างไม่ขาด เพราะน้าดองชาติยังกลมกลืน ดองใจให้อยากยืน ยากที่จะฝืน ตัดรักตน พระอริยะเจ้าท่านตัดขาด ความรักในชาติไม่กังวน ตัดขาดด้วยอริยะผล กาหนดพระชนถึงนฤพาน อนึ่งน้าดองอวิชชาอธิบายว่าเขลาเกินกาล หลงรักซึ่งสังขาร ปิดบังสัจจะญาณอยู่เสมอ ตัวตนของเราดีสมบัติเรามีไม่น้อยหนอ อวิชชาดองจิตเฟ้อ หลงรักใคร่เออหมู่โมหา น้าดองดวงจิตให้หลงเร่งรักใคร่สังขารา น้าดองคืออวิชชา พระ อรหันตาตัดขาดสูญ พ้นจากธาตุตัณหา จิตใสศรัทธาแจ่มจรูญ ผิวพักตร์เพียรเพ็ญบูรณ์ รัศมีดังสูรย์ส่องปฐพี น้าใจท่านใสแผ้ว เปรียบดังแก้วไม่ราคิน เหตุตัดตัณหาสิ้น มนุษย์ ทั่วเทวินทร์ต้องวันทา นับถือท่านรู้ธรรม ตัดตัณหานั้นยากหนักหนา ด้วยน้าดองสามมา ท่วมใจโลกาจมนาน สมัยท่านทรงสร้างพระบารมี อบรมมาสี่อสงไขย แสนมหากัป สาเร็จได้เป็นตัดให้ตัณหาตาย โมทนาบุญท่านเถิด ท่านเป็นคนเลิศคนทั้งหลาย เพราะ เช่นนี้หญิงชายมอญพม่าลาวไทยกลายนับถือ ทั่วแคว้นแดนโสฬส เมืองใหญ่น้อยหมด ประณมมือไหว้ ท่านเป็นคนลือขาดน้าดองคืออาสพสาม ฉันอยากได้เช่นนั้น ทาบุญ หมายมั่นหวังสมความอยากตัดอาสพสาม จึงพยายามสร้างกุศล เอาให้ลุดังหวัง คงมาก ขึ้นดังปลวกตั้งขน ดินก่อจอมปลวกจนโตตั้งบังฝนสมปรารถนา วิริยาธิกะพุทธภูมิ ต้อง ทาบุญฟูมฟายนานมา สิบหกอสงไขยมหาแสนกัปมากหนาจึงเสร็จประสงค์ จะได้ เมื่อไหร่ไม่ว่าถึงจะเนิ่นช้าใจจานง สวดมนต์ภาวนาปลง จิตตั้งเอาคงสมคิดหวัง บารมียัง ไม่แก่ ต้องวนเวียนแต่เสวยทุกขัง เข็ญใจไร้ทรัพย์สินทั้งญาติมิตร มรณังอนาถาระทม ทุกข์เที่ยวทุเรศ ยากจนทนทะเวศทุกทิวา เจ็บกายใจและวาจา เพราะเศษบาปส่งมาจึงจน 15

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ทาบุญไว้ผลช่วย ชาตินี้ไม่รวยตามให้ผล พอเกิดมามีคน อุ้มชูแต่งตนงามต่อไป งามรูป งามกิริยา งามเจรจางามปราศรัย งามยศศักดิ์ข้าไท งามจนกว่าได้ตายสพงาม ได้ดังนี้ อะไร บาปบุญแต่งให้เป็นไปตาม ทาชั่วชั่วส่งยาม ทาดีดีตามส่งไป่มะละ ทาดีได้ความ สบาย ทาชั่วได้ฝ่ายลาบากนะ โบราณพูดจริงจ๊ะ สวรรค์ในอกนรกในใจ ทาดีขึ้นสวรรค์ เสวยทิพย์สุขอันสว่างไสว สิบเอ็ดชั้นสุราลัย ตลอดขึ้นไปถึงวิมานพรหม สิบหกชั้นฟ้า เสวย สุขสบายใจเฉยชื้นอารมณ์ อายุยืนนานสมบัติทิพย์ของพรหมงามสุกใส ความดีดี ส่งสนองเป็นมนุษย์ผุดผ่องย่อมเป็นใหญ่ สมบัติสมบูรณ์ใครแย่งชิงไม่ได้ภัยไม่มี อายุ มั่นขวัญยืน บริวารครึกครื้นทาสทาสี ว่านอนสอนง่ายสบายดี สิ่งใดซึ่งมีดีทุกสิ่ง ด้วย เดชทาความดี ชาติโน้นชาตินี้ไม่ละทิ้ง ตามตัวดังวัววิ่งกงเกวียนหมุนกลิ้งไปด้วยกัน ทา ดีทาอย่างไร กายสุจริตใครประพฤติ มั่น ศีลสมาธิปัญญาอัน สามสิ่งนี้เป็นส่วนดี รักษา สงวนดีแล้ว ทาใจใสแผ่วไม่ราคี เห็นคุณในชาตินี้ ชาติหน้ายิ่งดีต่อๆไป ทุกภาษาทาดี เขาจึงมั่งมีได้เป็นใหญ่ ความดีเขาทาไว้ก่อนนี้จึงได้เป็นเจ้านาย จึงมั่งมีศรีสุข ถึงมีความ ทุกข์มักเสื่อมหาย ได้เป็นเจ้าเป็นนาย สรรพสัตว์ทั้งหลายก็เหมือนกัน ผลกรรมดีตาม สนอง ไปทุกแห่งห้องมนุษย์สวรรค์ เผ้าประคองป้องกันภัยสิ้นเพราะสรรพ์ความมีบุ ญฯ ส่วนทาชั่วชั่วชักตกนรกกงจักรพัดเป็นจุณตายกลับเป็นขึ้นหมุน เจ็บกายใจวุ่นทุกคืนวัน จากนรกเป็นปวงเปรต สูงเหยียดกายเยศนอนแลยืน อดอยากทุกวันคืน เที่ยวโซเซยืนขอ ส่วนบุญ พ้นเปรตมาเป็นมนุษย์ลาบากยากสุดจนใจขุ่น หากินขัดขวางทุน ใครไม่ เกื้อหนุนนอนระทม อดอาหารการกิน ไม่มีสงิ่ สิ้นสักเส้นผมผลทาชั่วชั่วนิยม ทนทุกข์ ระทม มิใช่น้อย ทาชั่วซ้าอีกเล่าชั่วนี้ชั่วเก่าสมทบบ่อย เหมือนผีซ้าด้ามพลอย ซัดทอด หลายถ้อยต้องจองจา ความทุจริตทั้งหลาย ทั่วหญิงชายอย่าหมิ่นทา ถ้าฝืนขืนล่วงกรรม เวรชั่วตัวทาต้องชั่วช้าติดคุกตระราง ช้านานทนทุกข์ทรมานแม้นเป็นข้า เขาใช้อยู่เนิ่นช้า เจ็บใจไปกว่าจะสิ้นเวร เป็นกะลาสีแสนเหนื่อยเข้านอนผ่อนเมื่อยล้มตัวเอน นายใช้ทา การเกณฑ์ไม่ทันจะเอนต้องลงไป แสนลาบากยากจน อดอยากต้องทนกรรมทาไว้ แต่ ก่อนกรรมสนองได้ อย่าเศร้าเสียใจทาชั่วเอง สวรรค์ในอกนรกในใจ จิตจงคิดให้ถูกตาม เพรง ความชั่วต้องกลัวเกรง การทางนักเลงเลิกอย่าทา ค้าขายหมายกาไร แต่อย่าปดให้ 16

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

เป็นบาปกรรม เลี้ยงชีพโดยชอบธรรม เว้นขายของกรรมห้าประการ ขายโกงด้วยคันชั่ง ขายยาพิษยังชีพสังหาร ขายคนขายสุราบาน ขายอาวุธผลาญชีพบาปกรรม เว้นได้ ประเสริฐศรี ได้เกิดมามีโทษอย่าทา ได้ประสพศาสน์คือคาสั่งสอน ควรจาไว้ใส่ใจถ้าฝ่า ฝืนขืนทา ด้วยหลงครอบงาครั้นทาไว้ เวรกรรมตามทาให้จนยากเข็ญใจเจียนขาดรอน ประพฤติดีเหมือนประดับ เครื่องงามระยับยิ่งละคร ชนนับถือลือขจรกลิ่นศีลสังวรหอม ทั่วหน ประพฤติชั่วเช่นของเน่า กลิ่นฟุ้งเฟืองเข้านาสิกคน เขาเกลียดทั่วแห่งหน เพราะ ความชั่วตนทาไม่ดี ฯ ขอกล่าวขอเรี่ยราย เรื่องราวก้าวก่ายใหม่เก่ามี โลกไม่สิ้นคนดี เขาจะได้มีจิตพิจารณ์ ถ้า จริงจะได้จา เท็จจาได้นามาจากสันดาร เหลือเอาสิ่งแก่นสาร จดจาชานาญจึงเอกดี ท่าน มีวาสนาอยากรู้เที่ยวหาคนเมธีมาแก้สงสัย ใจแจ้งความดีคงรางวัลยศศักดิ์นานานะหมื่น ขุนหลวงพระนายร้อยพัน เพราะจาของจริงอันทราบแจ้งจามั่นจึงได้ผล นายร้อยเอกเย รีนี ทราบหนังสือดีแม่นยายล แต่งเรื่องยุทธ์โกฐกลพลรบรณได้เงินเดือนผู้มีบุญต้อง เลี้ยงหา ใครเทียบเคียงไม่มีเหมือน สารพัดจาไม่เฟือง ควรให้เงินเดือนมากจึงดี ถ้าบวช เป็นพระไทย จักเลิศช้างในบทพระบาลี เทศน์ธรรมคงลือดีรู้เทียบถึงที่พระสังฆราช เงินเดือนสังฆราชนี้ ไม่เท่าเยรีนีฆราวาส สมควรแก่ความฉลาด เพราะทาดีชาติก่อน สนองมาชาตินี้เขาจึงเลิศ ปัญญาประเสริฐจาแคล่วคล่อง รู้ทั่วภาษาส่อง เห็นแจ้งดังกล้อง ส่องเห็นไกล ชนเช่นนี้ถึงจะอยู่สิ้นสุดเสียงกู่เกาะแก่งใด สถิตสมควรในประเทศนั้นไซร้ เป็นมงคล เรียกว่าเทศธิบาย คือขอบเขตรายลอบมณฑลมาขึ้นหลายตาบล บ้านเมืองเป็น ต้นชื่อว่าเทศ ประเทศก็เหมือนกัน เป็นปัจจัยอันให้เป็นเหตุบุญกิริยาวัตถุเขต ทานศีล วิเศษสิบประการ พุทธศาสนาล่วงเข้า สองร้อยสิบเก้าปีประมาณ พระมหินท์เถราจารย์ ตั้งศาสนกาล เกาะลังกา เกาะนั้นนับเข้าเขต ปฏิรูประเทศมงคลหนา อุบาสกอุบาสิกา ภิกษุณียาภิกขุสงฆ์ มีไม่ขาดเทศไหน ประเทศนั้นได้นามบรรจง มัชฌิมะประเทศทรง บุญกิริยายงสิบประการ บริษัทสี่ไม่มี ณ ด้าวแดน ที่ฮินดูสถาน ปัจจันต์ประเทศสถาน นับคะเนกาลก็สมจริง บันเรศคือพาราณสี ถ้อยคาเหล่านี้แขกอ้างอิง แอบเอามาพูดพิง 17

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

หวังยศลาภยิ่งไทยนับถือ ได้เป็นนายโคขายนมวัวเงินหลายก็เลื่องลือ คอกวัวมีมิใช่หรือ เพราะแขกออกชื่อพาราณสี เอาจริงมิได้สิ้น แขกพูดหลายลิ้นหาลาภทวี ประเทศสมควร ดี คาสอนองค์มีเก้าประการ ทั้งพระรัตนตรัยบริบูรณ์ในมัชฌิมะสถานในวงศ์ลาว มอญม่าลขอมไทย สถานเทศมงคล ของมีจริงไม่เชื่อไปหลงเอื้อเฟื้อแขกลวงกล ทิ้งคา พระทศพลอัสสะลายนะมัชฌิมะนิกาย สูตรนี้พระจอมเกล้า ว่าแน่แท้เค้าเงื่อนขยาย ญวน เขาถ่านม่าลข้าลาย ไทยขอมเจ้านายเทศาภิบาล เนินตันโพธิ์ที่หนึ่ง ที่อื่นอีกหกสถาน ที่ ต้นเกศประทาน ผมแปดเส้นหาญให้พ่อค้า มอญพี่น้องนบพระดิลก ต้นอุบาสกนาพระ เกศมา ถวายพระอุบลราชา พระอินทารักรู้เขต ที่สิงฆุดรยางโกง ชวนกันฟันโผงขุดฝัง พระเกศ ย่างโกงย่างกุ้งเขต คือแรนกูรเพศแปรผันจริง เวียงจันทน์สุวรรณภูมิ ทั้งสอง ฟากพูมถึงปากพิง โยนกวดีแม่ปิง มัชฌิมะเทศจริงอย่าสงสัย แม่น้าสัลวดีมอญ ทั่วสยาม นิกรอันมีใน นาลันทะสัจนาลัย บ้านสารีบุตรไปบ้านโมคคัลลาน์ ลาวพุงดาพุงขาว พม่า เขมรลาวเกรี่ยงละว้า นับใน มัชฌิมะเทศาภิบาลแน่หนาไม่เท็จเทียว ใครไม่เชื่อดู ทีปนีอ้างอิงเอาบ้านที่สารีบุตรเจียว ว่าปฏิรูประเทศเทียว แล้วนับหน่วงเหนี่ยวว่ามัชฌิ มะประเทศ พระศิริมังคลาแลพระนันทาจารย์วิเศษ อยู่ใน มัชฌิมะประเทศ ทั้งผู้วิเศษ พุทธโฆสา พระโมคคลีบุตรดิสเป็นวงศ์สนิทพระโมคคันลาน์ ท่านอยู่แขวงบ้านนาลัน ทะมหาพราหมณ์เฒ่า บ้านพราหมณ์สิบหมู่กว้างฤาษีให้สร้างเป็นเมืองเจ้าเมืองสวรรค์ โลกเล่า สุโขทัยเจ้าจอมอธึก พระยามิลินท์ท้าว ท่านเชื้อวงศ์ลาวพุงดาหมึกเป็นนายเกรี่ ยงละว้าคึก วังเวียงเฉียงตึกคือเชียงตุง พระนาคเสนลูกพราหมณ์อยู่แคว้นแดนนาม สยามกรุง ท่านอยู่วัดอโสกพุงขาวชาวลาวบารุงหลายวัสสา นับในมัชฌิมะประเทศ ท่าน ผู้พิเศษแก้ปริศนา ท่านเทือกฮินดูนะจ๋าไม่เชื่อเขาว่าประสมประสาน ทีปนีมีความว่า ใน เกาะลังกาทั่วสถาน เรียกมงคลเทศสาราญเพราะเป็นสถานพระรัตนตรัย ประเทศไหน เกิดชนา พระมหาสาวกเวไนยมอญพม่าลาวไทย เขมรราชนี้ในเทศมงคล เป็นพระ อรหันต์มากมี พระควัมบดีเชื้อมอญมล เพื่อนพระยศสี่คนออกบวชบัดดลเป็นพระ อรหันต์มิใช่ชาวฮินดู ฝรั่งก็รู้เชื้อรามัญ เป็นบุตรเศรษฐีธรรม พาราณาสียันเป็นที่อยู่อัน พูดคามคธนี้ ลาวเขมรมอญมีตัวอย่างครูท่านทรงไตรปิฎกรู้ คาสะกดดูดุจพุทธโฆสา 18

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ไทยลาวพุงขาวดา ท่านพูดไม่พร่ามีมากหนา ลาวพุงขาวดาศิริมังคลา ทั้งพระนันทา นักเทศน์ดี พุทธศาสนาล่วงแล้วสิบสองร้อยยี่สิบเศษปลายปี สิงหฬฮินดูมี มลายูชี้ชื่อ พระมาลัย ข้างชมพูเปรื่องมาก่อน พม่าลาวมอญล้วนทรงไตร จะขืนเอาฮินดูให้ชนะลาว ไทยอย่ายินยอม จะจับนัตถุ์ยาก็ตามใจ คงขัดขืนไม่ปราณีประนอม เอาหนังสือไทยขอม เป็นพยานไม่ยอมเพราะหมั่นดู ขอเชิญเทพชุมช่วย ผดุงศาสน์ด้วยให้เฟื่องฟู ลาวไทย มอญพม่าครูมีฤทธิ์มากกู้เมืองถาวร เชิญอิศวรบรมพรหมเมศวร์ลงช่วยชูเทศนรินทร์ พยุงศาสน์ราชนคร ขอมลาวม่าลมอญให้มั่งเทอญ นิมนต์พระเมตไตรมาช่วยชูศาสนาให้ จาเริญ เผ่าพาลจงแพ้เทอญ พุทธศาสน์เยินยับย่อยหนา ทีปนีมีคนค้านว่าลาวอาจารย์แต่ง รกตา มหาชาติทศชาติว่า หนังสือแต่งหาลาภกินขนม นายแสงศิษย์พระพุทธจี่เป็นผู้พูดดี เจ้าคารมบาปกรรมให้ผลสมถูกเฆี่ยนสลบล้มตายคาหวาย บาปมากประมาทหมิ่นท่านผู้ มีจิตกวีหมาย แต่งให้ท่านทั้งหลายเล่าเรียนรู้ง่ายกลับติเตียน ยกตนข่มท่านดาย ไม่ดีเท่า ปลายเส้นผมเศียร อย่ากล่าวพ่อพึงเพียร พูดให้แนบเนียนบาปไม่มี จะแสดงทางเดินนคร ผูกพจน์บทกลอนกล่าวด้วยดี เรื่องราวเก่าใหม่มี เอามาแจงชี้ให้แจ้งชัด เทพลังกาแก่น ท้าววัดทางเดินยาวสามโยชน์ขยาด ถึงเมืองกบิลพัศดุ์ ลาวกาวแกวกษัตริย์ศักยวงศ์ อนาถบิณฑ์มั่งมี น้องเขยเศรษฐีราชคฤห์พงศ์ ต่างคนสร้างวิหารลง โยชน์หนึ่งคงมีหนึ่ง วิหาร สี่สิบห้าโยชน์หนา ก็สี่สิบห้าวิหารสถาน แต่ราชคฤห์ประมาณ สิบห้าโยชน์นาน ถึงสาวัตถี ตักกสิลาถึงราชคฤห์ เก้าสิบโยชน์นะวัดด้วยดี ราชคฤห์ถึงเวฬุวันนี้สามร้อย เส้นที่ทางท่านวัด สาวัตถีถึงโกสัมพี สามโยชน์เท่านี้ท่านทราบชัด เสนานิคมถึงอิสีปัตน์ สิบแปดโยชน์ชัดเชิญคานึง ราชคฤห์ห่างคงคาห้าโยชน์หนาเร่งราพึง แต่แม่น้าคงคาจึง สามโยชน์ถึงเวสาลี เมืองตักกสิลาถึงเขตเวียงในพาราณสี สิบโยชน์โดยมีที่ในบาลีท่าน สาแดง ราชคฤห์ถึงมหาโพธิ์ หกร้อยโยชน์ท่านแถลง โพธิ์ถึงปาตลีบุตรแสดง ได้ โยชน์เจ็ดแจ้งจักษุญาณ ราชคฤห์ถึงโกสินนารา ร้อยยี่สิบห้าโยชน์ประมาณ เชตุดรถึง เทพลังการ สามสิบโยชน์ขานเฉลยไข เมืองราชคฤห์นคร ริมน้าเนรัญชรท่านว่าไว้ อุรุ เวลวันอยู่ใน เสนานิคมใกล้เนรัญชรา แม่น้านี้ใส ปากอ่าวคลื่นใหญ่ลูกเดียวจร ตูมเดียว เต็มฝั่งฟอน ใครไม่ทันจรทับจมเตียน เรียกแม่น้าอู่ตงค์ ตรังคังสูงใหญ่ล้นเฉนียน ปฐม 19

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

โพธิ์เลียน ชินมหานิทานเวียนว่าร่วมกันแม่น้าเนรัญชรนี้ มีที่อ้างชี้แขวงรามัญ แดนพม่า ก็รวมกัน นอกจากรามัญอย่าเชื่อเลย ถึงลงพิมพ์หมื่นแสน อย่าเบิกเนตรแหงนดูพึงเฉย เขาแอบอ้างคาเฉลย หวังให้ไทยเชยชมเขาดีจะได้ขายเอาเงินทองมาก เขาพึงเพียรพากว่า ถ้วนถี่ อ้างข้างโน้นแอบข้างนี้ หวังจ่ายขายดีมากขึ้นหนา แผนที่เมืองอินเดียได้ดูขาดเสีย หลายเล่มมา ไม่พบน้าเนรัญชรา อยู่มาไม่ช้าลงพิมพ์มี จักให้ไทยที่หลงเชื่อถือ เห็นพิรุธ อย่างนี้จักดื้อว่าดีจริงได้หรือ ประสมแขกเช่นกระสือปลอมห่าเที่ยวหือเที่ยวหากิน จะ กล่าวเรื่องเดียวนี้ แอบเรื่องบาลีที่ได้ยิน ปาสาณะเจดีย์ดินปนแกมกองหินเหมือนกอง ฟางเขาสร้างศาลเจ้าบน กองหินมีคนไหว้ทุกปาง ครั้งสมเด็จพระพุทธองค์ เกิดในโลก สว่างดังพุ่มเพียง ชาวเมืองมหิสดี ได้ฟังธรรมมีใจอ่อนเพลีย ทราบบาปทั่วผัวเมียพังศาล เจ้าเสียสร้างวิหาร พระอินทร์ลงมาช่วยก่อสร้างกับบริวาร ครั้งสร้างเสร็จวิหารพระ อินทร์อธิฐานด้วยการุญ วิหารน้อยเท่านี้ใครเข้านั่งที่ขอให้คุณ อย่ารู้เต็มเลยบุญ พระ พุทธคุณจงอยู่นาน พระอินทร์เสกเสร็จ ฝ่ายชาวเมืองมอบถวายวิหาร พระพุทธองค์สงฆ์ บริวาร นั่งในวิหารเต็มพอดี ถึงร้อยเพิ่มถึงพัน เข้านั่งชิดกันยังว่างมี นานมาหมู่ประชาชี ผูกพัทธ์สีมาศิลาฝังเรียกอุโบสถวัดเขา ผู้ใหญ่ผู้เฒ่าเล่าให้ฟัง โบสถ์ก็เล็กจริงจัง เหตุไร คนนั่งไม่เต็มที่ อุโบสถวัดเขา มีในลาเนาเมืองมหิสดี เป็นแขวงมคธบุรี ขึ้งแก่ธานีรา ชคฤห์นั้นโบสถ์เช่นนี้มีใน ด้าวแดนเมืองไทยนครสวรรค์ คนเข้านั่งนับพัน โบสถ์น้อย เท่านั้นยังว่างมี ไม่เชื่อเชิญไปสืบดูจาจักได้รู้โดยวาที ท่านผู้เฒ่ากล่าวมีมาหลายร้อยปีไม่ เสื่อมเหตุถ้าจริงดังคาไข รู้แท้แดนไทยมัชฌิมะประเทศพระราชอาณาเขต พระรัตนตรัย เยศยังรุ่งเรือง มีหลักฐานยังมั่นคง ลาวศักยะวงศ์ยังลือเลือง เมืองนครสวรรค์เรือง คงนับ แนวเนื่องโสฬสนคร พงศาวดารเหนือแน่กล่าวถ้อยคาแท้ไม่แง่งอน บ้านสารีบุตรเป็น นคร ชื่อกัมโพชพรราชธานี บ้านโมคคันลาน์รังสรรค์ ชื่อเมืองสวรรค์โลกบุรี สมคาใน ทีปนี อัคคสาวกที่โสฬสนครพระเจ้ากลันทกาแปร ชื่อกระแตเชื้อนเรศจร์มอญ ได้ครอง นครินทร เสนาราชนครอยุธยา พระชนนีสร้างอาวาสชื่อวัดเสนาสน์ถวายพุทธโฆสา เมื่ออยู่วัดเสนาสน์ แต่งอัฏฐกถาหลายคาภีร์ พระครูขีณาสพสั่งให้แต่งโดยหวังสืบ สาสนีย์ เพื่อสถิตห้าพันปี พระพุทธโฆสานี้ทรงปิฎกไตร พระเจ้ากลันทราช สร้างวัด 20

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

โปรดสัตว์อาวาสไว้ แล้วซ่อมเจดีย์ใหญ่ ภูเขาทองไท้ของบิดาเดิม มอญไทยเจือเชื้อวงศ์ จะหาเที่ยงตรงหาสุดวิสัย เสริมวงศ์พระเจ้าจอมเฉลิม จะว่าวงศ์ใดเดิมมิได้จริง เพราะเจือ เชื้อแก่นท้าว มอญพม่าขอมชาวสยามยิ่ง เว้นจากฮินดูกลิงค์ จึงต้องอ้างอิงตามชินนิทาน วงศ์ไหนถือแรกนาขวัญ วงศ์นั้นแนวศาสดาจารย์ กษัตริย์ใดถือไตรรัตนะญาณ กษัตริย์ นั้นสมานวงศ์พระสัมมา จะเชื่อได้เพียงเท่านี้ ซึ่งจะชักชี้ชาติไม่แน่หนา นับสี่หมื่นแปด พันวงศา แสนหกหมื่นมาถึงพุทธวงศ์ ถ้าไม่ค้านปฐมสมโพธิ์ ชินนิทานโสดคงเชื่อตรง สองคาภีร์ถ้าค้านคงใจมักลุ่มหลงข้างฮินดู ต้นโพธิ์มีที่ลังกา แขกอ้างเอามาบอกที่ชมพู ว่าพุทธคยาฮินดู ที่บัลลังก์ปูใต้โพธิ์พังว่าโพธิ์พระเจ้าตรัส มาเรี่ยรายรัชฎ์ชื้องากั้ง แวดล้อมโพธิ์บัลลังก์ คลี่แบบดูหวังให้เราหลง ฉันกับพุทธโฆสาเข้าส่วนบุญผ้าจีวรสบง องค์ละไตรให้สมประสงค์ แขกได้ไปหลงขายเล่นหวย ฉันทราบเล่าให้ฟัง พระพุทธโฆ สาว่าช่างไตรเรารวย ออกนามอันดีด้วย ถึงไตรเราม้วยคงได้บุญ ครั้งล่วงมาหลายปี แขก อื่นตัวดีพูดมากหนุนจาเรื่องปฐมแถลงวุ่น เรี่ยรายเงินทุนซื้อพุทธคยา พระยามหินท์ยิน ชื่อ ช่วยเรี่ยรายเกื้อกูลหนักหนา แจกหนังสือพิมพ์มาไม่รับบอกว่าได้ทาแล้ว ครั้งก่อน ได้ช่วยไตร เข้าส่วนบุญในบัลลังก์แก้ว ครั้งนี้ไม่ผ่องแล้ว ท่านเลื่อมใสแล้วเชิญทาเทอญ เจ้านายพากันช่วยเงินให้ได้รวยนับร้อยเกิน ให้เอาไปฝากเทอญ ที่ห้างรวยเกิดคือฮ่องกง ฟังข่าวเขาให้ฉุย ไม่สมเช่นคุยอวดโขมง ใช้เงินไทยเล่นตะโพง หลงเชื่อฮ่องกงหัวเราะ กัน ทาชื่นเช่นวาจาพระพุทธโฆสาท่านว่านั้น จึงสมกับไทยหรรษ์ หลงเชื่อแขกอันอุบาย ดี นักปราชญ์ไทยฝ่ายเหนือท่านชาติเชื้อพุงดาศรี ทรงพระไตรปิฎกก็มี ไทยว่าลาวนี้ สกปรก นับถือลาวก็กระดาก หลงเชื่อฝีปากปราชญ์ตะวันตก เขาเอาลาวมายก ว่าของ แขกปกไม่เห็นแผลอภิธานศัพท์ของเรา ซื้อไปแปลงเอามาให้แล ไทยกลับเขาแปล ที่ จริงแท้ของลาวไทย นักปราชญ์เหนือตกต่า เขากดถ้อยคายกไม่ไหว มอญพม่าลาวไทย พูดสันสกฤตได้อนันตัง ท่านเหล่านี้ดีก่อน พวกฮินดูค่อยดีภายหลัง สองร้อยสิบเก้าลังกา ศาสนาตั้งมีพระอรหันต์ พระแขกขีณาสพ แขกเถรีครบมากกว่าพัน พระจุลนาคมาลัย นั้น เกิดมาไม่ทันพระโมคคัลลาน์ พระอรหันต์สิงหฬ ตั้งพันเกลื่อนกล่นกาลกุตา ญาติ โยมถวายวัดวา พุทธศาสนาแผ่มากมี เดิมพระเจ้าเสด็จมาสิงหฬลังกาถ้วนสามที่ เดินทาง 21

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ฮินดูวิถี สามครั้งบางที่เหาะเวหา ในประเทศฮินดูสถาน พระไปทรมานแขกบางคน ได้ลุ มรรคแลผล ตามวาสนาตนอบรมมา แขกถืออิศวรนารายณ์ ก็มีมากหลายเหลือคณนา ที่ ถือพุทธศาสนา มะหะหมัดมาห้ามทุกสิ่ง ห้ามมาถึงพม่ามอญสั่งให้รื้อถอนพระพุทธรูป ทิ้ง พงศาวดารมีจริง ครั้นนางมอญหญิงชื่อภัทรา อยากใคร่ทราบอนุสรณ์ พงศาวดาร มอญไม่เท็จหนาบริษัท ๔ มีเสมอมา ในมอญพม่าลาวขอมสยาม ในฮินดูทั่วทุกนาย ถือ อิศวรนารายณ์ศาสนาพราหมณ์เป็นพื้นบ้านเมืองตาม สิบหกเมืองนามนั้นไม่มี ซึ่งมีนั้น แอบอ้าง เอาชื่อเมืองข้างในคัมภีร์ บอกว่าพาราณสีในฮินดูมีให้นับถือ เช่นแขกฮินดูแล สิงหฬครูแปดคนลือ มาสู่กรุงไทยหรือ ไทยได้ถามชื่อคุยโขมง ว่าเมืองพาราณสี ห่างต้น โพธิ์มีสองชั่วโมง มอญพม่าว่าแขกโกง ทางสองชั่วโมงผิดกันไกล เขมรไทยลาวมอญ พม่า รู้ทางพาราณสีวัดได้ สามร้อยโยชน์ไกล ถึงเทศต้นไม้โพธิ์บัลลังก์ เห็นพิรุธอย่างนี้ จะขืนเซ้าซี้ว่าจริงจัง ถึงพุทธคยายัง มีอ้างหวังลาภยศศักดิ์ เช่นแขกครูแปดคน มากล่าว ลวงกลไทยชอบนัก ให้เป็นนายวัวชัก รูดนมโคภักษ์ผลมีหลาย แขกหมู่อื่นฉลาดรู้ ต่าง คนเข้าสู่กรุงอธิบาย ออกชื่อพาราณสีง่ายดาย ไทยให้อยู่สบายขายนมวัว ล่วงหลายปีนาน ไป แขกรู้เรื่องไทยพูดพันพัว ว่ากบิลพัสดุ์ตัวไปถึงไม่กลัวกลับมาได้ บอกเล่าให้ไทยฟัง วัดวามีทั้งพุทธรูปไทย เจ้านายฟังชอบใจ ราชการปลดให้เป็นโต๊ะโต เอาเที่ยงมิได้ ทั้งนั้น ต่างปะปนกันหวังลาโภ หนังสือลาวไทยอักโข เภนีมีโมหะไม่หมั่นดู เอาแต่ ปราชญ์ตะวันตก มาข่มขี่ยกขึ้นเป็นครู พงศาวดารเหนือไม่ดู ครั้นเอาเชิดชูจะนัตถุ์ยา จนใจอยู่แล้วพ่อ นับวันร่อยหรอพุทธศาสนา เขมรมอญลาวพม่าพุทธศาสนาถดถอยจริง ยังอยู่แต่ชาวไทย แข็งอกแข็งใจเถิดอย่าทิ้ง พระรัตนตรัยจริงยังรุ่งเรืองจริงจงถาวร ทวย เทวาอารักษ์ มีฤทธิ์ศักดิ์สโมสร เชิญช่วยพิทักษ์นคร กรุงสยามนิกรจงไพบูลย์ พระราช อาณาเขต ท้าวไทนิเวศน์จงจารูญราษฎรนิกรสกุลราชวงศ์ประยูรจงจาเริญ พลโยธา พลากร ราชนรินทร์เจริญเทอญ พ่อค้าพานิชเชิญ มาสโมสรเพลินในธานี ให้อยู่เย็นเป็น สุข สิ่งใดภัยทุกข์อย่าได้มี ไพร่ฟ้าประชาชีพราหมณ์เมธีจงเที่ยงธรรม ฟ้าฝนตกตามกาล ผลธัญญาหารพืชสารพันจงเพียบภูมิภาคพลัน ภพมไหสรรย์สวัสดี สวมสิ่งยิ่งโลกล้า จง อุปถัมภ์พุทธศาสนีย์ สถิตถ้วนห้าพันปี ปิ่นภพธานีสถาพร สวมพระองค์ทรงเดช 22

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ครอบครองนิเวศน์สถาวร ไพรีจะคิดรอน เป็นมารจงมรณ์ด้วยเดชา ราชามหาสมมุติ ดารงค์พระพุทธศาสนา เสวยมไหสวรรยาธิปัตต์วัฒนาทุกเมื่อ เทอญ ฯ ฉันท์ ๒๘ จบแต่เท่านี้นะท่านเอ๋ย

โคลง พระธรรมเจดียไ์ ด้จัด แจงสา-เนานา สดับเรื่องปราปรา ริร้อย ฉันท์ยี่สิบสี่คา คิดกล่าวกลอนพ่อ ขออภัยแด่ข้อย คิดค้นความจริง พิศดูโดยแบบเบื้อง บาลี อรรถกถาไหนมี จดไว้ มงคลทีปนี แสดงเด็ดขาดแฮ พระอัคคสาวกได้ อยู่ด้าวมัชฌิมา ทีปนีท่านกล่าวแล้ว เลิศเหลือ สมกับพงศาวดารเหนือ แนะไว้ บ้านพระโมคัลลาน์เครือ สารี - บุตรแฮ สร้างพระนครใหญ่ได้ สืบแซ่กษัตริย์สยาม 23

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

จะชักเอาไปไว้ ณ ฮินดู ฉันไม่เชื่อมลายู แย่งก้าง ฉันเชื่อทีปนีครู กล่าวสนิท ชิดนา สมเหมือนราชพงศ์อ้าง ถูกต้องกันจริง ดูหลักฐานไม่แท้ ทางสิน - ธูนา มัชฌิมะประเทศฮิน ดูนั้น หนังสือที่ไทยยิน ดีทั่ว เทศนา หยิบพูดให้สมครั้น สนิทแล้วลงพิมพ์ จะได้ขายให้พวก ไทยหลง เชื่อก็เชื่อดูคง ชอบใช้ เงินเป็นวิชายง ยังชีพ ยืนพ่อ เพราะสติปัญญาได้ ทรัพย์เลี้ยงอาตมา เดิมมีแขกแปดผู้ พูดดี มาแต่เมืองกาสี แอบอ้าง พาราณสีมี ที่เทศ โน้นนา ไทยชื่อนับถือบ้าง จึงได้ลงพิมพ์ แขกอื่นรู้ว่าได้ ลาภสการ จึงเล่าเรื่องตานาน แม่นบ้าง 24

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

มากรุงเทพว่าขาน เหมือนพวกก่อนแฮ ไทยยิ่งเชื่อถือข้าง เทศนั้นมัชฌิมา พระอมราเกิดนั้น แน่นหนา เชื่อว่าพระศาสดา แขกพ้น กบิลพัสดุ์ศักยา แขกอริยะ - กะแฮ แต่งบุพพสิกขาโน้น แน่แท้ท่านถือ อ้างปฐมสมโพธิ์ทั้ง นิทาน ท่านกลับกล่าวว่าขาน ต่าต้อย หนังสือเกร็ดลาวจาน หาลาภ กินแฮ ฉันก็เสียใจน้อย นิ่งหน้าตาจน ผู้ใหญ่เชื่อแขกเข้า กระดูกดา ใครจะคัดง้างงา มิได้ เอาปฐมออกพูดคา เดียวคัด ค้านแฮ เป็นวาสนาลาวไร่ เสื่อมสิ้นชินวงศ์ อานิสงส์ข้าคิด ขืนเหลือ ยอพระราชพงศ์เหนือ แนะอ้าง จงเทพช่วยจุนเจือ ชักจิต ชนแฮ ให้พิศพระราชพงศ์บ้าง เถิดข้าขอกุศล

25

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

กรุงเทพกษัตริย์ที่ห้า ฉลาดเฉลย ยี่สิบเก้าพรรษ์เสวย ราชย์ไซ้ โกสินทร์ศกเหวย ร้อยสิบ ห้าแฮ จรจากธานีไท้ ทั่วท้าวนับถือ เทวาเทวศถ้วน เทวินทร์ นุรักษ์รัตนโกสินทร์ สืบหล้า ให้สมเด็จพระภูมินทร์ ถวัลยราชย์เจริญเทอญ จงเพียบพลไพร่ฟ้า พรั่งพร้อมพราหมณ์ชี ใจหวังอสังขัตแม้ มิสา ? เร็จแฮ เวียนณพสามภพกา เนิดช้า ทรงคดีโลกคดีธรรม ตราบเท่า ถึงแฮ สิบหกอสงไขยข้า จงได้ดังประสงค์ ฯ

พระลาวเมืองหล่มเลย มาพักที่วัดมหรรณพ ฉันพระธรรมเจดีย์ปาน จึงถามถึงธาตุ พระ เจดีย์ศรีสมรัก เหตุผลนั้นเป็นอย่างไร พระลาวนั้นบอกว่า เขาสลักแผ่นศิลานั้นไว้ ที่ฐาน ธาตุพระเจดีย์เป็นคาถาว่า อคฺโคหมสฺมึ โลกสฺมึ เชฏโฐ เสฏโฐ อนุตฺตโร อยมนฺติมา เม ชาติ นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ มีคนลอกใส่ใบลานไว้มีอยู่ เขาว่าที่บิดามารดาพระอภิเษกกัน ที่ป่ารังนั้น พระเจ้าก็ประสูติที่ป่ารังตรงนั้น ห้วยน้าอุ่นแลห้วยน้าเย็นก็ยังมีปรากฏอยู่ ณ ที่นั้น ฉันได้ฟังก็ยังเป็นการสงสัยอยู่ เจ้าฝรั่งเขาว่าที่พระเจ้าประสูตินั้นอยู่ที่ฮินดูสถาน เจ้าอโศกนั้นเอาเสาศิลาปักไว้ แล้วจดจารึกไว้ด้วยมีอยู่ ครั้นมาได้ฟังพระลาวเล่าให้ฟัง 26

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ดังนี้ ฉันก็ยังมีความสงสัยไม่เชื่อพระลาว ครั้นนานมาพระทรัพย์องค์หนึ่ง ท่านจะไป ธุดงค์ทางเมืองเหนือ ฉันก็จดแผนที่ให้แก่คุณทรัพย์ไปสืบดูให้รู้แน่ คุณทรัพย์ก็ไปถึงได้ อ่านดูแต่ไม่เห็นถนัด เพราะเหตุว่าศิลานั้นกะเทาะเสียมาก แต่พระครูเรืองได้ลอกมา ให้แก่พระทรัพย์ พระทรัพย์จึงส่งหนังสือนั้นลงมาให้ใจความว่า เรื่องพระเจดีย์ศรีสมรัก นี้พระครูเรืองวัดนาขาม ริมเมืองด่านทรายแขวนเมืองนครแก่นท้าว ได้จดจารึกมาให้ พระทรัพย์ด้วยพระทรัพย์รับธุระจะไปสื บมาให้พระธรรมเจดีย์ปานวัดมหรรณพ พระ ทรัพย์ได้มาแล้ว จึงส่งหนังสือจดหมายเหตุนี้มายังกรุงเทพฯ ใจความในจดหมายของ พระครูเรืองนั้นว่าดังนี้ ศุภมัสดุลุศักราช ๑๔๘๒ ปีวอก นักษัตร์โทศก บุรณมีอาสาฬหมาศอาทิตย์วาร จาเดิม กาลแต่พระสรรเพ็ชญ์พุทธเจ้า เสด็จเข้าสู่พระปรินิพพานแล้วได้สองพันกับร้อยสามปี มี พระมหากษัตริย์สองพระองค์ องค์หนึ่งทรงพระนาม สมเด็จพระมหาจักรพรรดิราช คือ พระเทียนราชาดารงสิริราชสมบัติ ณ กรุงศรีอยุธยาทวาราวดี องค์หนึ่งทรงพระนามว่า สมเด็จพระชัยเชษฐาธิราชธรรมิกราช ดารงสิริราชสมบัติ ณ เมืองเวียงจันทน์ ครั้ งทัพ ธานีศรีสัตนาคนะหุตล้านช้าง กษัตริย์ทั้งสองพระองค์ได้ทรงทราบเรื่องราวโบราณกาล ว่า มงคลสถานลุมพีนีวันสัณฑสีมาวาสธาตุศรีสมรัก แลธาตุเสี่ยงลอยนี้เป็นหลักบ้าน หลักเมืองเป็นมงคลเจดีย์สถาน มีในแดนเมืองด่านทรายปลายน้าหมัน อันลงลาแม่น้า เฮือง แขวนเมืองแก่นท้าว เทพทะหะลังกาธานีเป็นเขตแดนดี มีผู้รู้กระแสความแต่เดิม มา ครั้งสมเด็จพระศรีสุทโธทนราชา กับสมเด็จพระศรีมหามายา ได้กรีธาทัพพลมา อภิเษกกันในป่านี้ สมเด็จพระสิทธัตถะราชกุมารก็ได้มาประสูติในป่านี้นั้น เป็นป่า ลุมพินีวันสัณฑสีมาธาตุเจดีย์ศรีสมรักเป็นหลักเป็นประธานมานานดังนี้ พระเจ้ากรุงศรี อยุธยากับพระเจ้ากรุงศรีสัตนาคนะหุต ทรงทราบบุราณาจารย์พรรณนาไว้ดังนี้ สอง กษัตริย์จึงมีน้าพระหฤทัยจะใคร่ทาพระราชไมตรีกัน ที่ป่าลุมพินีวันสัณฑสีมาศรีสมรัก นั้น หวังพระราชหฤทัยจะได้แผ่ปฐพีมณฑลไทยลาว ราวกะว่าเป็นทองแผ่นเดียวกัน เพื่อจะทานุบารุงพระพุทธศาสนา ให้ถาวรถ้วนห้าพันพระวรรษา เพื่อจะบารุงราษฎรแล 27

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

สมณะพราหมณาจารย์ ให้อยู่เย็นเป็นสุข สมเด็จพระเจ้าชัยเชษฐาธิราชเจ้านคร เวียงจันทน์จึงให้แต่งพระราชสาสน์ กับเครื่องบรรณาการให้อามาตย์ราชทูตนาไปถวาย พระยาอุปราชของสมเด็จพระเจ้ากรุงศรีอยุธยา ให้นาถวายสมเด็จพระเจ้ากรุงศรีอยุธยา ฝ่ายสมเด็จพระเจ้ากรุงศรีอยุธยา ก็ให้อามาตย์แต่งพระราชสาสน์ กับเครื่องราช บรรณาการให้ราชทูตอามาตย์นาไปถวายพระยาอุปราชของพระเจ้ากรุงเวียงจันทน์ พระ ยาอุปราชก็นาเข้าไปถวายพระเจ้ากรุงเวียงจันทน์ ก็เป็นสมพันธมิตรสนิทเสน่หาแก่กัน ฝ่ายพระเจ้ากรุงเวียงจันทน์นั้น จึงนิมนต์พระสงฆ์ผู้เป็นอธิบดี ๖ รูป คือพระอุบาลี ๑ คือ พระอริยกัสสปมหาธรรมเสนาบดี ๑ คือพระพุทธวิสาลมหาเถร ๑ คือพระสัทธรรมรังศี มหาเถร ๑ คือพระวิสุทธิมหาเถร ๑ คือพระวิริยาธิกะมุนี ๑ กับพระสงฆ์อันดับ ๑๐ รูป นี่ คือพระสงฆ์ฝ่ายเมืองเวียงจันทน์ ฝ่ายสมเด็จพระเจ้ากรุงสยามนั้น จึงนิมนต์พระราชา คณะผู้เป็นอธิบดี ๖ รูป คือพระครูปรมาจารย์มุนีสีลวิสุทธิอุดมบรมนายก ๑ คือพระครูสุ เมธาจารย์ญาณรูจี ๑ คือพระครูวิมลธรรมนายก ๑ คือพระครูมหาพรหมมุนี ๑ คือพระครู ราชมุนี ๑ คือพระครูเมธีศักยวงศ์ ๑ กับพระสงฆ์อันดับ ๑๐ รูป มหาอามาตย์ฝ่ายกรุง เวียงจันทน์นั้นคือ องค์จันทาทิตย์ประสิทธิศาสน์ราชภักดี ๑ หมื่นอุปณารี ๑ พร้อมกัน จะทาราชไมตรี ฝ่ายอามาตย์ข้างกรุงศรีอยุธยานั้นเล่า ก็พร้อมกันจะทาราชไมตรี ทั้ง พระราชาคณะ และอามาตย์ทั้งสองฝ่าย พรั่งพร้อมกันแล้วจึงหมายมาประชุมกันแดนต่อ แดน วัดด่านทรายชายป่าลุมพินีวันปลายแม่น้าหมัน เป็นที่จะหลั่งน้าทักษิโณทกทา ประดิษฐาน ฝ่ายพระสงฆ์อธิบดีแลอามาตย์ หลวงราชามาตย์ครรชิต ก็นาเอาน้าสระบาป ใส่ในกระออมแก้วอันเดียวกัน เอาน้าสระเกศสระแก้วสระคาสระยมนา ในเมืองพันทุ สแขวนสุพรรณ ใส่ในกระออมทองอันเดียวกัน เอาน้าสระภังจารในสระเมืองแก่นท้าว ใส่ในกระออมนากเอามาเจือกันทั้งสองฝ่าย แล้วอ่านคาสาบานสัตยาธิษฐาน ปฏิภาณว่า ดังนี้ พระมหากษัตริย์เจ้าพระนครกรุงศรีอยุธยา แลพระมหากษัตริย์เจ้าพระนครกรุง เวียงจันทน์มีพระอัธยาศัยสองพระองค์ จานงจะเป็นพระราชไมตรี โดยบุรพประเพณีสืบ ศรีสุริยวงศ์ สัมพันธมิตรอัสสาสรมยจิตไม่เว้นให้เป็นประโยชน์ผล วิมลสุขสวัสดิ์แด่ สมณะพราหมณาจารย์ แลประชาราษฎรทั้งหลายตราบเท่ากัลปาวสาน อานิสงค์ 28

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ประธานสาสนีย์ ในมหาปฐพีศิริดลสกลศิลาบรรพต จงเป็นเอกสีมามณฑลเดียวกัน อย่า พันแปรพิโรธโจทนารุกรบ ช่วงชิงล่วงด่านแดนแสนยากร ทั่วประชาอย่าได้พิโรธแก่กัน ตราบเท่าสิ้นพระจันทร์พระอาทิตย์สถิตในโลกนี้ ครั้นอาลักษณ์อ่านคาสัตยาธิษฐานทั้ง สองฝ่ายแล้ว พระสงฆ์นายกแลอามาตย์ราชมนตรีทั้งสองฝ่าย จึงหลั่งน้าทักษิโณทกตก ลงในมหาปฐพี เป็นศักดิ์ศรีสองกษัตราธิราช เสน่หาไมตรีตราบเท่าสิ้นมหาปฐพีภาค ไตร ไม่มีความพิโรธร้าวรานแก่กันเลย ฯ ศุภมัสดุลุศักราช ๒๔๘๕ ปีกุนนักษัตรเบญจศก วันพุธ เดือนหก ขึ้นสิบสี่ค่า ครั้นได้ จิตราฤกษ์ราชโยค พระอาทิตย์สถิตพฤกษ์ราศี มีพระมหาอุปราชเจ้าทั้งสองพระยาพระ หัวเมืองมนตรีมุขแสนหมื่นชุมนุมกันในวนะสันฑสีมาสมรัก คือป่าลุมพินีวันปลาย แม่น้าหมัน ถึงวันพฤหัสบดี บุรณมีสถิตมงคลฤกษ์ราชโยค พระอาทิตย์สถิตพฤกษ์ราศี พระจันทร์สถิตตุลย์ราศี พระอังคารสถิตกันย์ราศี พระพุธสถิตเมษราศี พระพฤหัสบดี และพระเสาร์สถิตเมถุนราศี พระศุกร์สถิตมีนราศี พระราหูอยู่มังกรราศี ลักขณาสถิต เมถุนราศี พระเลขาธิการรจนาจารึกลงแผ่นศิลา แล้วปะปิดไว้ที่ฐานปูน พระธาตุเจดีย์ศรี สมรัก เสร็จเวลานาฬิกา ๔ บาทบ่าย มีพระราชาคณะสงฆ์มหานาค ฝ่ายกรุงนคร เวียงจันทน์ คือพระอุบาลี ๑ พระคือพระอนิยกัสสปมหาธรรมเสนาบดี ๑ คือพระพุทธ วิสาลมหาเถร ๑ คือพระสัทธรรมรังสีมหาเถร ๑ คือพระวิสุทธิมหาเถร ๑ คือพระวิริยาธิ กะมุนี ๑ ย่อมพรั่งพร้อมกันทั้งเจ้านาย ฝ่ายพระยามหานาหมื่นสามแสนสามหมื่น เจ้าขุน หมื่นขุนแสนทั้งหลาย ฝ่ายสงฆ์ในนครกรุงศรีอยุธยา คือพระครูปรมาจารย์มุนีสีลวิสุทธิ อุดมบรมนายก ๑ พระครูสุเมธาจารย์ญาณรูจี ๑ พระครูวิมลธรรมนายก ๑ พระครู มหาพรหมมุนี ๑ พระครูราชมุนี ๑ พระครูเมธีศักย์วงศ์ ๑ กับเสนาอามาตย์ราชมนตรี ยินดีพร้อมกัน ส่วนสมเด็จพระมหาจักรพรรดิราชา จึงพระราชทานพระราชธิดาแห่ง พระศรีสุริโยทัยให้แก่พระชัยเชษฐาราชาธิราช ปรารถนาจะให้ไทยกับลาวเป็นสัมพันธ์ มิตรสนิทเสน่หาต่อกัน ครั้นประชุมกันทาสัตยาธิษฐานแล้ว พระสงฆ์แลเสนาอามาตย์ ทั้งสองฝ่ายต่างคนต่างลาออกจากป่าลุมพินีวันสัณฑสีมาธาตุเจดีย์ศรีสมรัก แล้วต่างคนก็ 29

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ต่างกลับไปสู่ประเทศเขตสถานพระนครแห่งตน ในวันศุกร์ เดือนหก แรมค่าหนึ่ง ปีกุน ลุศักราชล่วง ๑๔๕๘ พระชัยเชษฐาธิราชเจ้ากรุงเวียงจันทน์บุรีศรีสัตนาคนะหุต กับพระ เจ้ากรุงจักรพรรดิราชคือพระเทียนราชา ได้ทา สัตยาอธิฐาน เป็นสัมพันธ์มิตรกัน ที่ป่า ลุมพินีวันปลายแม่น้าหมัน อันเป็นเขตขัณฑสีมาไทยลาวต่อแดนกัน ที่ตาบลนั้นเป็นป่า ไม้รังหนุ่ม ชาวศักราชเคยได้มาประชุมกันทาวิวาหะมงคลสองกษัตริย์ศรีสมรักกันที่ป่า รังนั้น ครั้นนานมาพระสิทธัตถะราชกุมารได้มาประสูติที่ตาบลตรงนั้น ครั้นกาลล่วง นานมา พระราชาทั้งสอง คือพระมหาจักรพรรดิราช พระชัยเชษฐาธิราชทราบว่าที่ตาบล นั้นเป็นมิ่งขวัญอันประเสริฐ จึงชักชวนกันมาทาสัตยาธิษฐาน เป็นสัมพันธ์มิตรกันที่ ตาบลนั้นอีก ภายหลังชนทั้งหลายจึงเรียกตาบลนั้นว่า ลุมพินีวันน้าหมันบ้าง เรียกพระ ธาตุเจดีย์ศรีสมรักบ้าง เรียกนวะสัณฑ์สีมาศรีสมรักบ้าง เป็นสองอย่างนามกรฉะนี้ นาม ก่อนนั้นอาศัยถ้อยคาบุราณาจารย์ ท่านเล่าความว่าเก่าแก่ให้ฟังต่อ ๆ มา กษัตริย์ทั้งสอง พระองค์ก็ได้ซึมทราบเรื่องราวตาบลนั้น ว่ากษัตริย์แต่ครั้งก่อนผู้รู้ความหลัง ครั้นพระ อรหันต์ท่านบรรยายให้ฟังถี่ถ้วน จึงชักชวนกันสร้างเป็นอาราม สร้างสถูปธาตุเจดีย์ คร่อมที่ตรงอภิเษกลง จึงทรงนามว่าพระธาตุเจดีย์ศรีสมรัก แลที่พระพุทธเจ้าประสูติ และยกพระบาทย่างไปได้เจ็ดก้าวแล้วลอยขึ้นบนอากาศ เปล่งพระวาจาว่า อัคโคหมัสมึ เป็นต้น แล้วลงมาที่ตรงนั้นเขาฝังพระรกท่านที่ตรงนั้น พระมหากษัตริย์จึงได้สร้างเจดีย์ คร่อมที่ตรงนั้นลง จึงทรงนามว่าธาตุเจดีย์เสี่ยงลอยมีมานมนาน ที่เจดีย์เสี่ยงลอยนั้น ท่านแต่ก่อนสลักศิลาเป็นคาถา เมื่อที่พระพุทธเจ้าประสูติแล้วยกเท้าขึ้นเดินเจ็ดก้าวแล้ว ลอยขึ้นไปบนอากาศเปล่งวาจาว่า อัคโคหมัสมึ โกกัสมึ เชฏโฐ เสฏโฐ อนุตตโร อยมันติ มา เม ชาติ นัตถิทานิ ปุนัพภโวติ แล้วลงมาที่ตรงนั้น เข้าสลักเนื้อความนั้นลงในแผ่น ศิลาประกบเข้าไว้ที่ฐานล่างแห่งพระธาตุเจดีย์เสี่ยงลอยนี้มีแน่ แต่เดียวนี้คุณทรัพย์ จดหมายลงมาให้ดูว่ามีจริง แต่ปรักหักพังหินกะเทาะต้นไม้ขึ้นทับถมแลไม่ใคร่จะเห็น เป็นแต่ท่านโบราณได้จดจานลอกไว้มีปราฏกอยู่ที่วัดโน้นวัดนี้อยู่บ้าง เรื่องราวเหล่านี้ พระครูวัดนาทมริมเมืองด่านทราย ได้จดลอกถวายคุณทรัพย์ถือธุดงค์ขึ้นไปถึงพระธาตุ เจดีย์ศรีสมรัก ได้พักอยู่ที่วัดนั้นหลายราตรี พระครูเรืองยินดีด้วยช่วยค้นคว้าหาฉบับจด 30

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ลอกให้คุณทรัพย์ได้จึงส่งมาถึงกรุงเทพ ฯ พระครูเรืองลอกเรื่องนี้เมื่อปีมะเส็งเบญจศก จุลักราชล่วง ๑๒๕๕ เวลาบ่ายวันศุกร์ เดือนหกขึ้นหกค่า สาเร็จได้ให้คุณทรัพย์ส่งลงมา เดิมคุณทรัพย์พระองค์นี้อยู่วัดมหรรณพาราม ถือธุดงค์จะไปเที่ยวทุกแห่ง พระอาจารย์ จึงบอกว่า คุณจะไปเที่ยวธุดงค์ก็ให้ผลเป็นประโยชน์แก่ตัวและพระพุทธศาสนาบ้าง จง สืบดูธาตุศรีสมรักที่แขวนเมืองแก่นท้าว ลาวเล่าให้ฟังว่าที่ฐานเจดีย์เสี่ยงลอยนั้น เขา สลักแผ่นศิลาว่า อัคโคหมัสมึ โลกัสมึ มีจริงหรือไม่จริงจงอุตส่าห์ธุดงค์ไปให้เห็น ประจักษ์ตา คุณทรัพย์มีศรัทธากล้า ก็ลอกเอาแผนที่ไปด้วยไปสืบดูเห็นจริง จึงส่ง หนังสือของพระครูเรืองวัดนาทม ส่งลงมาให้อาจารย์ อาจารย์ได้อ่านดูก็รู้ว่าลาวไม่พูด ปดได้ความจริงมากยากอยู่ที่ผู้จะสืบเสาะหาของจริงให้แจ่มแจ้งนี้ ก็เหมือนท่านที่ยกย่อง พระศาสนาท่านอุตส่าห์แสวงธรรมที่มีจริงก็ได้จริง ก็เป็นอันมีคุณต่อพระพุทธศาสนา ปราชญ์ผู้มีปัญญาพึงตรึกตรองดูเถิด แสวงหาของจริงได้จริงเลิศประเสริฐนักหนา โบราณว่าไว้รู้ไว้ใช่ว่าใสบ่าแบกหาม ไม่สู้หนักหนาหลอกควรซอกแซกรู้ไว้ให้หลาย อย่าง นี้เป็นการอันดีแล ฯ ยังอีกเนื้อความหนึ่งว่า จุลศักราชล่วงถึง ๑๔๘๒ ปีวอกโทศกนี้ จะเป็นจุลศักราชของ พระยาสันสกฤตมหาราชาธิราชเจ้าเมืองตาก หรือจุลศักราชของพระอรุณวดีร่วงก็ไม่รู้ ใครมีบุญอานาจมากก็ตั้งจุลศักราชขึ้นไว้ใช้สอยแล้วก็ถอยถดลดลงไปไม่ยั่งยืนอยู่ได้ ไม่ มีอะไรเป็นเครื่องหมายหลายชั้นกษัตริย์สืบมาถึง พระยาแกรกสินธพอมรินทร์ จึงเอา กะหังปายามาเป็นหลักมาลบพุทธสักราชเป็นแบบแผนแม่นยา ไม่คลาดเคลื่อนเป็นอย่าง ดี เพราะท้าวโกสีย์เอาใจช่วย พระพุทธศักราชจึงไม่คลาดเคลื่อน แน่นานมาตราบเท่าทุก วันนี้ พระพุทธเจ้าปรินิพพานในปีมะเส็งเบญจศกอาจารย์ยกนับเอาเป็นหนึ่งไปได้ ๓๐๖ ปีตกปีจอฉกศก อนึ่งอาจารย์ยกนับปีมะเมีย เป็นหนึ่งไปได้ ๓๐๖ ตกปีกุนฉกศก แต่ใน กาหนดไว้ให้นับปีมะเมียเป็นหนึ่งไปได้ ๑๖๖ ปีเถาะฉกศก เจ้าสกฤตกุมารเกิดในเมือง ตากเมื่อพระชนมายุได้ ๑๐ ปีพุทธศักราชล่วงไปได้ ๑๗๖ ปีฉลู ทรงวัฒนาการไปได้ ๖๘ ปี พุทธศักราชล่วงได้ ๒๓๔ ปีปีกุนจัตวาศก เจ้าสันสกฤตได้เถลิงสิริราชสมบัติในเมือง ตากเสวยราชอยู่นานได้ ๗๒ ปี พอพุทธศักราชล่วง ๓๐๖ ปีกุนฉกศก พระเจ้าสันสกฤต 31

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

จึงประชุมสมณะชีพราหมณ์ลบศักราชยกปีชวดขึ้นเป็นเอกศก ตกวันพุธ เดือนห้า แรม ค่าหนึ่ง พระอาทิตย์ขึ้นสู่เมษราศี เป็นจุลศักราชของพระเจ้าสันสกฤต เมืองตากมหานคร แล้วสิ้นพระชนม์ในปีชวดเอกศกนั้น พระชนม์ท่านได้ ๑๔๐ เพียงปีชวดนั้น พุทธศักราช ๓๐๗ ปี จุลศักราชสันสกฤษได้ศก ๑ กษัตริย์ทั้งหลายลาวมอญพม่าเขมรไทย ได้ใช้จุล ศกสันสกฤตมานาน พุทธศักราชล่วง ๔๔๓ จุลสันสกฤตล่วง ๑๓๗ ปี มะโรงสัปตศก พระฤาษีสัจจนาลัย ให้สาธรรมราชสร้างเมืองสวรรค์โลก ๗ ปีสาเร็จ แล้วให้ สา ธรรมราชพราหมณ์สมมุติ ขึ้นเป็นกษัตริย์ในเมืองสวรรค์โลก สืบราชสุริยวงศ์มานานถึง ๗ ชั่วตระกูลวงศ์ นับปีล่วงไปถึงห้าร้อยปี พุทธศักราชล่วง ๙๕๐ ปี จุลศักราชสันสกฤต ล่วง ๖๔๔ ปีมะแม จัตตวาศก ถึงปีวอกเบญจศก พุทธศักราชล่วง ๙๕๑ ปีจุลศักราช สันสกฤตล่วง ๖๔๕ ปีวอกเบญจศก เกิดพระร่วงชาวเมืองขาก่าน เกิดในป่าได้มาอยู่ใน เมืองหิริภุชชัย เชื้อวงศ์พระโมคัลลาน์ สารีบุตร เมืองหิริภุญชัย นานไปเป็นเมืองอโสก ไทย เมืองสุโขทัย พระร่วงพระชนม์ได้ ๒๑ ปีเถาะเอกศก ได้ออกทรงผนวชแล้วลา ผนวชในปีเถาะเอกศกนั้น ครั้นวันพฤหัสบดี ขึ้น ๖ ค่า เดือนอ้าย ปีมะโรงโทศก ได้ขึ้น ไปเสวยราชย์ในเมืองสวรรค์โลกบุรี เมื่อพระชนม์ได้ ๕๐ ปีวอกตรีศก พระอรุณวดีรุ่งจึง ประชุมพระสมณะชีพราหมณ์ ลบศักราชสันสกฤต ตั้งปีวอกตรีศกยกเป็นเอกศกไปอีก เล่า จึงว่าจุลศักราชนั้นไม่เที่ยงแท้ ใครมีบุญมากก็ตั้งจุลศักราชของตนขึ้นไว้ใช้ ครั้น อานาจสิ้นไปแล้ว คนอื่นมีบุญมากก็ตั้งจุลศักราชขึ้นใหม่ ใช้ต่อไปไม่เที่ยงแท้ แต่จะเอา ให้แน่นั้น จุลพระแกรกนั่นแหละแน่จริง ขุนรามคาแหงเจ้านครสุโขทัย ให้ใช้หนังสือ ต่างๆในศักราช ๑๒๐๕ ปีมะแมเบญจศก ไม่ทราบว่าศักราชใคร ถ้าเอาปีเถาะเป็นเอกศก ไปถึงพันปีตกปีมะเมีย สัมฤทธิ์ศกพันปีมะเมียนับแต่ปีมะแมเอกศกไปถึงสองร้อยปี ตก ปีขาลสัมฤทธิ์ศก ๒๐๐ ปีขาล นับแต่ปีเถาะเอกศกไปถึงปีมะแมเบญจศกได้ ๕ ปี รวม เป็น ๑๒๐๕ ปีมะแม ๑๒๐๙ ปีกุน ๑๒๑๔ ปีมะโรง เมื่อศักราชของใครไม่รู้ว่าล่วง ๑๒๑๔ ปีนั้น ขุนรามคาแหงได้สลักหนังสือไว้ในแผ่นศิลา แล้วให้เอาไว้ระหว่างต้นตาล ศิลานั้นเสาหินสี่เหลี่ยม เมื่อศักราชของใครไม่รู้ ล่วง ๑๔๓๙ ปีมะเมีย พระราชาชื่อศรี ธรรมมาโสกราช เป็นเอกราชอยู่ในเมืองกาแพงเพชรปราการ ได้สร้างพระอิศวรไว้ 32

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

สาหรับรักษาบ้านเมือง ถ้าตั้งปีวอกเป็นเอกศกนับมาถึง ๑๔๓๙ ตกปีมะเมีย นับแต่ปี มะแมไปได้ ๓๘๕ ตกปีมะแม เมื่อศักราชล่วงได้ ๑๕๐๒ ปี เกิดมีพระร่วงบุตรขุนส่วย น้าเมืองเขมร เล่าลัดตัดความพระร่วงนั้นได้ครองเมืองสุโขทัย พุทธศักราช ๑๕๐๒ จุล ศักราช ๖๔๓ ปีเถาะตรีศก จุลพระยาแกรกหรือของใครไม่รู้ว่าล่วง ๖๔๓ ปี มัคโท เทือกมัลราชได้เป็นบุตรเขย ของพระเจ้าร่วงสุโขทัย พระร่วงสวรรค์โลกนั้นล่วงลับมา หลายสิบปีแล้ว จึงมีพระร่วงสุโขทัยทีหลังเป็นแท้เทียว ในพงศาวดารมอญว่า พุทธศักราชล่วง ๑๐๐๐ ปี หาดทรายมุตเตาตื้น พุทธศักราชล่วง ๑๑๑๖ จุลศักราชของ ใครไม่แจ้ง แต่ว่าล่วง ๕๑๔ ปี ได้ลงมือสร้างเมืองหงสาวดีมอญ เมื่อเจ้าตะยาพระยา มอญกินเมืองหงสาวดีนั้น จุลศักราชของใครไม่รู้ว่าล่วง ๖๓๔ ปี เมื่อมัคโทมอญบุตรเขย พระร่วงสุโขทัย ได้ไปกินเมืองเมาะตะมะนั้น จุลศักราชของใครไม่รู้ล่วง ๖๔๓ ปี ใน พงศาวดารไทยเหนือนั้นพุทธศักราชล่วง ๑๗๐๙ ปี พระยากงกินเมืองกาญจนบุรี พุทธศักราชล่วง ๑๗๓๓ ปี จุลศักราชของใครไม่รู้ว่าล่วง ๕๕๒ ปีจอ พระยาพาลฆ่าพระ ยากงบิดาแล้วได้ครองเมืองกาญจนบุรี แล้วมากินเมืองราชบุรี แล้วมากินเมืองเสนาราช นครหลวงวัดเดิม แล้วเสด็จไปเมืองลาพูนชัย เที่ยวไหว้พระแล้วกลับมาสร้างพระ บรรทมสูงเท่านกเขาเหิน แล้วอยู่ในราชสมบัติ ๔๙ ปี สิ้นพระชน พระพันวรรษาฆ่าพระ บิดาแล้วเสวยราชย์ต่อไป ขุนช้างขุนแผนมีในแผ่นดินนั้นแท้ พระนายไวยวรนาถฆ่า พระพันวรรษาแล้วครองเมือง ๗ วันสิ้นพระชนม์ ขุนแผนจึงยกเจ้าฟ้าพิมานสวรรค์ โอรสพระพันวรรษาขึ้นครองเมืองเสนาราชนครอยุธยาต่อไป เมื่อพุทธศักราชล่วง ๑๙๕๙ ปี จุลศักราช ๕๘๐ ปี พระเจ้าพิมานสวรรค์ได้สร้างวัดสพสวรรค์และวัดสวน หลวง เมื่อเสวยราชได้ ๓๖ ปี พอพุทธศักราชลุล่วงได้ ๑๙๙๔ ปี จุลศักราชของพระแกรก ล่วง ๖๒๒ ปี พระเจ้าพิมานสวรรค์สิ้นพระชนม์ ราชโอรสเสวยราชย์ต่อไป ได้พระนาม ว่าสมเด็จพระเจ้ารามบัณฑิต เกิดมี ศรีธนญชัยในแผ่นดินนั้น พระรามบัญฑิตตั้งจุล ศักราชใหม่ในแผ่นดินนั้น เมื่อพุทธศักราช ๑๙๕๕ ครั้นพุทธศักราช ๑๙๕๗ ปี พระสังฆราชมาแต่เมืองหงสารามัญ ได้ประจัญบานกันสู้กับศรีธนญชัยในแผ่นดินนั้น อัศจรรย์มาก เล่าลัดตัดความพระรามบัญฑิตสิ้นพระชนม์ แลเจ้าอินทราชเชื้อวงศ์พระ 33

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

เจ้าตาลปัตมาได้ครองสมบัติ ณ เมืองเสนาราชอยุธยาต่อไปได้ ๓๖ ปีสิ้นพระชนม์จุล ศักราช ๖๖๕ ปี มีพระเจ้ากลันทกากะแตตรีศรีภูวนาทิตย์ เชื้อวงศ์นเรศวร์หงสามอญ ได้ ครอบครองเสนาราชนครอยุธยาต่อไป พระชนนีนั้นเลื่อมใสสร้างวัดเสนาสนะ ถวาย พุทธโฆสาทรงพระไตรปิฎกพระอรหันต์ยังมีอยู่บ้าง พระอรหันต์ครูจึงนิมนต์พระ พุทธโฆสา ให้แต่งพระอัฏฐกถาหลายคาภีร์ มีพระธรรมบทเป็นต้น พระเจ้ากลันทราช นั้นจึงซ่อมแปลงสร้างเสริมเพิ่มภูเขาทอง ที่พระบิดาได้มาพนันกับพระนารายณ์สร้าง ค้างอยู่นั้น ก็สร้างเสริมให้ถาวรต่อไป แล้วสร้างวัดโปรดสัตว์ด้วย พระเจ้ากลันทราชอยู่ ในราชสมบัติ ๔๐ ปีสิ้นพระชนม์ ตั้งแต่นั้นไปเมืองเสนาราชนครศรีอยุธยาเกิดกลียุค ใครได้เสวยสมบัติไม่เป็นสุขระหองระแหงอยู่หลายปี ก็เป็นเมืองบุรีไปขึ้นแก่เมือง เชียงรายเป็นเอกราช ฯ ตั้งแต่นี้ต่อด้วยพงศาวดารท้าวอู่ทองต่อไปเถิด ขึ้นต้นเจ้าเมืองสตอง มารบเมืองเชียงราย แตกยับเยิน เจ้าเชียงรายยกพลหนีลงมา พรรณนาให้ละเอียดต่อไป เทอญ ฯ ในอัฏฐกถาสุตะนิบาต ผูก ๒๗ ว่าไว้ กาสิกราช และโกสลราช สองประเทศนี้เป็นแว่น แคว้นของเมืองสาวัตถี ก็อัสสกะราชและมัลกะราชนี้เป็นแว่นแคว้นของราชคฤห์นคร ก็ ในระหว่างเมืองอัสสกะราชและมัลกะราชนี้ มีแม่น้าบางเหี้ย พาวรีพราหมณ์อยู่ที่แม่น้า บางเหี้ยนั้น นานถึง ๒๙ ปี ล่วงไปแล้วอยู่ได้อีก ๘ ปี เป็นสามสิบเจ็ดปี ถึงวันศุกร์ขึ้นสิบ ค่าเดือนหกปีจอ ก็เกิดพระสิทธัตถะ ได้เป็นพระเจ้าขึ้นในโลกคราวนั้น พาวรีพราหมณ์ เป็นครูใหญ่มีศิษย์มากนัก ดิสสเมตไตรพราหมณ์ก็เป็นลูกศิษย์ ดิสสเมตนี้อยู่ที่เมืองมหิ สดี เมืองมหิสดีนี้อยู่ในเมืองมคธแลเมืองอัสสกะราชแลเมืองมัลกราชนี้ก็อยู่ในแดนรา ชคฤห์ สิ้นอชิตะพราหมณ์บวชเป็นพระแล้ว ได้ฟังธรรมสาเร็จเป็นอรหันต์กับบริวารพัน ๑ ดิสสเมตไตรพราหมณ์บวชแล้วได้เป็นพระอรหันต์กับบริวารพัน ๑ ปิงคยพราหมณ์ บวชแล้วได้เพียงอนาคามิผล เพราะคิดว่าลุงของเราชื่อ พาวรีพราหมณ์หาได้ฟังเทศนา ปารายนะสูตรอันละเอียดไม่หรือจึงไม่ได้พระอรหันต์ ส่วนลูกศิษย์ได้พระอรหันต์ถึง 34

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

พัน ๑ ครั้นนั้นพระเจ้าเทศนาโปรดชฏิลพราหมณ์ได้มรรคผลถึงหกหมื่น พระเจ้ามา ประทับอยู่ปาสาณะเจดีย์วิหารนั้น ใกล้เมืองมหิสดีได้ลุมรรคผลถึง ๑๔ โกฏิ แล้ว พระองค์พาพระอรหันต์หมื่น ๖ พันไปสู่เมืองสาวัตถีก็ในสมัยครั้งหนึ่งพระปิงคิยะเถระ ได้สาเร็จพระอรหันต์ ส่วนลุงพาวรีพราหมณ์นั้นได้อนาคามิผลพราหมณ์ศิษย์ ๕๐๐ ได้ เพียงโสดา เดิมเริ่มแรกพระเจ้าเสด็จจากเมืองสาวัตถี ผินพระพักตร์ไปสู่เมืองราชคฤห์ และเมืองต่างๆ คือเมืองเสือขาวแลเมืองกบิลพัสดุ์ แลเมืองโกสัมพี และเมืองสาเกต ร้อยเอ็ด แลเมืองมคธเที่ยวโปรดสัตว์ไปทุกตาบล จนมาประทับที่ปาสาณะเจดีย์วิหาร ใกล้เมืองมหิสดี แต่ครั้งพระเจ้ายังไม่เกิดนั้น ปาสาณะเจดีย์นี้เป็นศิลากองมูนอยู่ โลกก็ พูดกันว่าหินกอง ประชาชนก็ชวนกันสร้างเป็นศาลเจ้าไว้บวงสรวงเพราะอยู่ใกล้ฝั่ง ทะเล บ้านประมงตั้งอยู่ลอบหินกองนั้น ครั้นพระเจ้าเกิดขึ้นในโลก ก็พาบริวารมาที่บ้าน นายประโมงค์ ๆ ได้ฟังเทศนาก็รู้ว่าพระเจ้าเกิดขึ้นแน่แล้วก็นิมนต์พระให้อยู่โปรด จึงพา กันพังรื้อศาลเจ้านั้นเสีย ชักชวนกันสร้างมณฑปบนหินกองนั้น พระอินทร์แปลงเพศลง มาช่วยมนุษย์สร้างมณฑป แล้วอธิฐานไว้ว่าโบสถ์เท่านี้ใครมานั้งสักร้อยสักพันก็อย่าให้ เต็มเลย พระอินทร์อธิฐานแล้วก็พาบริวารกลับไป ส่วนมนุษย์ก็ถวายมณฑปนั้นแก่ พระพุทธเจ้า กับพระอรหันต์ ๆ ท่านสถิตแล้วโปรดชนได้มรรคผลแล้วก็เสด็จไปที่อื่น ครั้นนานไปปาสาณะเจดีย์วิหารนั้น หมู่มนุษย์ผู้ที่มีบุญมาก ก็สร้างเสริมขึ้นไว้ให้เป็น อุโบสถวิหาร สาหรับพระสงฆ์สาวกจะได้ทาอุโบสถสังฆกรรม ปาสาณะเจดีย์วิหารนี้มี ในแดนเมืองมหิสดีขึ้นเมืองมคธธานี ครั้นมาเดี่ยวนี้โบสถ์บนยอดเขา ใครเข้านั่งไม่รู้เต็ม มีที่แดนเมืองนครสวรรค์ คนผู้เฒ่าเล่าสู่กันฟังมากกว่ามาก ที่อื่นมีเมืองมอญเป็นต้น ก็ไม่ มีเหมือนที่นี้ จึงเห็นความว่าโบสถ์วัดเขาที่เมืองนครสวรรค์นี้ เห็นจะเป็นปาสาณะเจดีย์ แต่ครั้งโน้นแน่จริง ถ้าแน่จริงเช่นนั้นแล้วจับมัชฌิมะประเทศโสฬสนครได้แน่แท้เทียว เพราะอยู่ในแขวนเมืองมคธ เมืองมคธเล่าขึ้นแก่เมืองราชคฤห์ ก็ในทีปนีมงคลสูตรว่า บ้านพระอัคคสาวกทั้งสอง อยู่ในมัชฌิมะประเทศอันเป็นมงคล เป็นที่เกิดแก่บริษัท ๔ ประเทศที่ยังเห็นอยู่ทุกวันนี้มีอยู่สองประเทศ พวกพุงดาประเทศ ๑ พวกพุงขาวประเทศ ๑ สองประเทศนี้ถือแรกนาขวัญทั้งสิ้น สองประเทศนี้มีข้ามีเจ้า ถ้ามีหนี้เป็นทาสทาสีถ้า 35

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ไม่มีเป็นพลเรือนเป็นไทย เป็นข้าเป็นบ่าวเป็นไพร่มีมานานครั้นนางกัญหาและชาลี ที่ พระเจ้ากรุงสัญชัยไถ่พระเจ้าหลานให้ข้าหญิงเจ็ดร้อย ให้ข้าชายเจ็ดร้อยแก่ ชูชก สอง หลานจึงพ้นจากขี้ข้าได้เป็นไทย พวกข่าระแดและข่าอึตปือเหล่านี้ เทือกแถวมีมาแต่ครั้ง กัญหาชาลี มาเดียวนี้เรียกข่าระแด แปรเป็นข่าระแดข่าอึตปือไปสิ้น ด้วยกาลไม่เที่ยงแท้ นี่แหละประเทศใดมีข้าบ่าวนายและถือแรกนาขวัญ ประเทศนั้นก็นับเนื่องเข้าในมัชฌิ มะประเทศแท้เทียว แต่จะเอาให้แน่ว่าเมืองสาวัตถีหรือพาราณาสีอยู่ที่นี้หรือที่โน้น เอา จริงไม่ได้เพราะเมืองสาบสูญ เป็นป่าดงพงไพรไปเสียสิ้นแล้ว แต่เอาพอเป็นเค้าเงาเงื่อน บ้าง เช่นอย่างสมเด็จพระบาทพระจอมเกล้า ทรงตัดสินไว้ในพงสาวดารเหนือว่า พวก พุงดาและพุงขาวนี้อยู่ในประเทศทั้งสอง คือโยนกประเทศ ๑ กัมโพชประเทศ ๑ พึงรู้ เห็นด้วยกันมาก สองประเทศนี้แหละเป็นพยานพอจะได้รู้ ว่ามัชฌิมะประเทศแท้เทียว ด้วยมีในพระบาลีควรเชื่อได้ เป็นจริงแน่ ๆ และในพระคาภีร์ มัชฌิมะนิกาย มัชฌิมะ ปัณณาสน์ผูก ๑๘ ว่าดังนี้ ตกึ มัญญสิ อัสสลายน สุตตันเต โยนกกัมโพเชสุ อัญเญสุ ปัจ จันติเมสุ ฯ ดังนี้เป็นต้น พระทศพลตรัสแก่อัสสะลายนะพราหมณ์ว่า ท่านรู้เห็นอย่างไร บ้าง มิได้ยินมิได้ฟังคาโบราณว่าไว้บ้างหรือว่าโยนกประเทศ และกัมโพชประเทศทั้ง สองนี้เป็นประเทศใหญ่ อื่นจากสองประเทศใหญ่นี้ไปเป็นปัจจันต์ประเทศสิ้น ชนใน แผ่นดินทั้งสองนี้ ย่อมมีข้ามีเจ้ามีบ่าวมีนาย ชนทั้งหลายในปัจจันต์ประเทศนั้น ก็มีข้า เจ้าบ่าวนายทั่วกัน มีเพศพรรณสองประการคือข้ามีบุญกลับขึ้นเป็นเจ้านาย บางที่เจ้านาย กลายกลับลงเป็นข้าทาสาทาสี ถึงเพศทั้ง ๔ คือกษัตริย์แลพราหมณ์ และพ่อค้าชาวนา และพ่อครัว ถ้าเว้นจากความชั่ว ก็ประพฤติความชอบดีอยู่แล้วก็ย่อมเสมอกันสิ้น พระ มุนินทร์ตรัสไว้ดังนี้ จึงเห็นชัดว่าโยนกและกัมโพชสองนี้เป็นประเทศใหญ่ คงจะนับ ในมัชฌิมะประเทศเป็นแน่ บ้านพระโมคัลลาน์สาริบุตรเป็นพยานตาบลสิบบ้าน มีใน เมืองราชคฤห์นาลันทคามแขวน บ้านพระโมคคัลลาน์สร้างเป็นเมืองสวรรค์โลก บ้านสา ริบุตรสร้างเป็นเมืองกัมโพชบุรี แต่เดียวนี้ไม่มีใครเรียกเรียกแต่สว่างบุรีหรือทุ่งยั้งบาง โพไปเสียสิ้น เพราะแปรผันไปเป็นธรรมดาและคาที่ว่ามัชฌิมะประเทศนี้ เป็นคาพระ อัฏฐกถาท่านพรรณนา เพราะท่านรู้พระบรมพุทธาธิบาย พระตรัสคาว่าประเทศสองนี้ 36

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

เป็นประเทศใหญ่ อื่นนอกนี้เป็นปัจจันต์ประเทศสิ้น นี่แน่คาพระตรัสแท้จริง นี่แหละ พระอัฏฐกถา จึงจัดสองประเทศนี้นับเข้าในประเทศมงคล เพราะมีพระอัครสาวกทั้ง สองเป็นพยานยืนยันจึงเห็นจริง ซึ่งถ้อยคาคนพูดนอกจากมัชฌิมะนิกายผูก ๑๘ นี้ไป อย่าได้หลงใหลเชื่อเลย พระบาทสมเด็จพระจอกเกล้าเจ้ากวี ทรงยินดีเชื่อถือพระสูตรนี้ ว่าแน่นอน จึงทรงตรัสสินว่า ตั้งแต่เมืองแพร่น่านขึ้นไปเรียกว่าญวน ประเทศตั้งแต่แพร่ น่านลงมาถึงเขมรไทย นี้เรียกกัมโพชประเทศ ในสองประเทศนี้มีพราหมณ์ ๕ พวกคือ วรตาร ๑ วัยธึก ๑ รามเหศ ๑ เทศาตรี ๑ พิรี ๑ มีอยู่ในประเทศ ๒ นี้ จะว่าไปอีกอย่าง หนึ่ง พม่ามอญลาวไทยเขมรเหล่านี้ มีพราหมณ์ทุกภาษา ลาวก็มีพราหมณ์ มอญก็มี พราหมณ์ตามภาษาของตน พราหมณ์เหล่านี้มาอยู่ในโยนกประเทศก็มี อยู่ในกัมโพช ประเทศก็มี บางทีไปอยู่ในเมืองหลวงโสฬสคือสาวัตถีราชคฤห์ก็มี โยนกแลกัมโพชนี้ก็ นับเข้าในเมืองหลวงโสฬส พราหมณ์พม่าพราหมณ์มอญ พราหมณ์เขมร พราหมณ์ลาว พราหมณ์ไทย เหล่านี้ก็มีอยู่ในโยนกแลกัมโพชสิ้น อนึ่งแขกอาหรับและอัฟริกาและ แขกมะหะหมัด และสุหนี่และแขกเพอเซีย และแขกเอเซีย และแขกอิสลาม และแขกฮุย ฮุย และแขกมุหงิด และอาสาจามเหล่านี้ ถึงแขกฮินดูและบังกลาเทศเล่าก็นับเข้าใน ปัจจันต์ประเทศสิ้นทั้งนั้น คาว่าแขกนี้มีแต่ในเมืองไทย ชาวไทยพูดกันว่าใครมาหากัน ก็พูดว่าวันมีแขกมาหามากนัก ส่วนลาวเขาพูดไปอย่างหนึ่ง ใครมาหากัน เขาพูดว่าวันนี้ ไทยมาหามากนัก แปลกไปเช่นนี้ ไทยว่าเจ้า แขกว่าคนแปลกหน้ามาหากัน ชาติเชื้อไหน จะเป็นชาติเชื้อพระเจ้าแท้ บางคนเขาว่าชาวแขกอาริยะที่เมือง เมกกะ ที่ฝนไม่ใคร่ตก เลย ใช้อูฐเป็นพื้นบ้านเมืองนั่นแหละเป็นที่เกิดของพระโคดม คาเหล่านี้เอาจริงไม่ได้ ทั้งสิ้น จะว่ามอญพม่าเกรี่ยงละว้าไทยลาว ชาวแขกฝรั่งอังกฤษหรือก็ว่ามิได้ จะว่าได้ก็ แต่ชาติใดเจ้าชีวิตถือแรกนาขวัญออกไถนาก่อนชาวเมือง ชาตินั้นแลใกล้เคียง ข้างจะ เป็นเทือกแถวแนววงศ์พระเจ้าเราแท้เทียว ด้วยเห็นว่าบิดาของพระเราก็ออกแรกนาขวัญ มีมาแต่ปฐมวงศ์ ถึงพงศ์พม่ารามัญเขมรไทยลาว ล้วนแต่กษัตริย์ถือแรกนาขวัญสิ้น ทั้งนั้น แขกฮินดูและอัฟริกาและจีนและฝรั่งมังค่าถือแรกนาขวัญไม่มีเลย ครั้นแขกรู้เข้า มันว่า แขกถือแรกนาขวัญมี ก็ไม่จริงทั้งนั้นการ ซึ่งพูดคามคธได้มากเท่านี้มีที่เมืองลังกา 37

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

ก็ที่เมืองลังกานั้นพระมหินท์เถระ ท่านไปตั้งศาสนา เมื่อพระเจ้าเข้านิพพานแล้วล่วง หลายร้อยปี จึงมีพระมาลัยขึ้นในโลก ก็ข้างฝั่งข้างไทยนี้มีพระโมคคัลลาน์ เกิดขึ้นก่อน พระมาลัย ก็เขมรมอญพม่าลาวไทย พราหมณ์เหล่านี้ที่ทรงพระไตรปิฎกก็มีมาก เหมือน พระเจ้าอุโลกศรีธรรมมาโสกราชวงศ์พราหมณ์ก็ทรงพระไตรปิฎก พระพุทธโฆสาจารย์ บุตรพราหมณ์ ท่านก็ทรงพระไตรปิฎก พระศิริมังคลาจารย์ชาวลาวพุงดานั้นท่านก็ทรง พระไตรปิฎก ท่านพูดมคธแคล่วคล่องนัก เมื่อท่านแต่งมงคลทีปนีอัฏฐคาถามงคลสูตร นั้น พระพุทธศักราชล่วง ๒๐๖๗ ปี จุลศักราชพระยาแกรกล่วง ๘๘๖ ปีวอกฉกศกเท่านี้ มีมงคลทีปนีขึ้นถึง ๒๗ ผูกนี้ มิใช่ลาวพุงดาหรือ พระโมคคัลลาน์และพระสารีบุตรนั้น ท่านเกิดก่อมีบ้านช่องคลองแควปรากฏ อยู่ที่เมืองสวรรค์โลกทุกวันนี้ แต่เทือกแถวท่าน เป็นวงศ์พราหมณ์ หลักฐานบ้านเมืองมีแม่นยามากกว่าฮินดูสถาน แต่นักปราชญ์พาล ข้างสงสัย ชักโยงเอาไปไว้ข้างฮินดูสถานประเทศเสียสิ้น สมคาพระมุนินทร์ท่านว่าไว้ นานไปน้าขุ่นจะไหลเข้ามาจะพาน้าใสขุ่นไปตามเนื้อความ นี้ไม่เห็นผิดเห็นจริงแล้วน้า ขุ่นนั้นคือ ท่านที่เป็นนักปราชญ์ฉลาดเฉลียวฝ่ายข้างนอกพระพุทธศาสนาแตกตื่น พา กันเข้ามาชักโยกพูดจาให้เราหลงเชื่อถือ เราก็เกิดขุ่นมัวในใจสงสัยไม่รู้แล้วจนจิตขุ่นมัว หมอง ขุ่นจิตเดิมใจเราใส ถือพระรัตนตรัยมั่งคงผ่องแผ้ว น้าขุ่นมาปนแล้วน้าใสใจผ่อง แผ่วก็พลอยขุ่นมัวไปตามเขา เผ่าถือผิดพระพุทธศาสนา นี่แลน้าขุ่นเข้ามาพาน้าใสขุ่น ไปตาม สมความกับคาพระมุนินทร์ คือพระมหากัสสปะมหาเถระท่านแสดงไว้ได้จริง ทุกสิ่งนั้นเทียว ฯหญิงชายทั้งหลาย จีนจามพราหมณ์เทศแขกฝรั่งอังกฤษคนใด ๆ ถ้าได้ เล่าเรียนคาถา สัมพุทเธ สามบทนี้ จาแม่นยาชานาญ แลรู้เนื้อความแปรว่า ท่านแปร เป็นเนื้อความแจ้งในใจ เย็นเช้าสวดมนต์ภาวนาไปทุกวัน ๆ ถ้าใกล้จะตายระลึกถึงคาถา สมพุทเธ ได้ไม่ส่งจิตไปสู่ที่อื่น ตายลงขณะนั้นได้ไปสวรรค์ ถึงไม่ได้ไป ก็คงจะไปเกิด ในท้องท่านที่มั่งมีศรีสุขในเมืองมนุษย์ แห่งใดแห่งหนึ่งเป็นแท้ ด้วยคาพระตรัสบอกไว้ ว่า ถ้าใครใกล้ตายทาจิตบริสุทธิ์ สุคติง ปฏิสังขา ต้องไปสู่ที่ชอบ ถึงไม่อยากไปจาต้อง ไปเป็นแน่ กระแสพุทธภาษิตไว้ดังนี้ ใคร ๆ ได้เล่าเรียนบทสัมพุทเธไว้ เมื่อใกล้จะ มรญาสัญ พึงนึกถึงร่าไป ก็คงได้ไปสู่ที่ชอบเป็นแท้ แต่บทต้นนั้นว่า สัมพุทเธ อัฏฐะ 38

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

วีสัญจะ ทวาทะสัญจะ สะหัสสะเก ปัญจะสะตะ สะหัสสานิ นะมามิ สิระสา อะหัง เตสัง ธัมมัญจะ สังฆัญจะ อาทะเรนะ นะมามิหัง นะมะการานุภาเวนะ หันตะวา สัพเพอุปัท ทะเว อะเนกา อันตะรายาปิ วินัสสันตุ อะเสสะโต ฯ พระปัญญาธิกะพุทธภูมิ สร้างพระ บารมีได้ ๔ อสงไขย กาไรแสนมหากัป ได้พบพระพุทธเจ้าทั้งหลาย มีประมาณ ๕๑๒,๐๒๗ พระองค์ สัมพุทเธ บทที่สอง พระพุทธเจ้าสร้างพระบารมี ๘ อสงไขย กาไรแสนมหากัป ชื่อสัทธาธิกะพุทธภูมิ ได้พบพระพุทธเจ้า ๑,๐๒๔,๐๕๔ พระองค์ สัมพุทเธ บทที่สาม พระพุทธเจ้าสร้างพระบารมี ๑๖ อสงไขย กาไรแสนมหากับ ชื่อวิริ ยาธิกะ พุทธภูมิ ได้พบพระพุทธเจ้าประมาณ ๒,๐๔๘,๑๐๘ พระองค์ ให้ระลึกยินดี ตามไปในขณะใกล้จะดับจิตถ้าตายลงไปสู่ที่ชอบเป็นแท้แน่ทีเดียวแล ฯ ลาวเล่าให้ฟังจะจริงไม่จริงไม่รู้เล่าสู่กันฟัง ว่าเดินแต่เมืองพม่ามันตะเลงลงไปข้ามแม่น้า อจิรวดีลงไปถึงฝั่งตะวันตก แห่งเมืองพม่าถึงแม่น้าแดง แม่น้าแดงนี้ไหลลงสู่แม่น้าอ จิรวดี ๙ ราตรี ก็ถึงบ้านมะยอง ข้ามแม่น้าแดงแล้วก็ไปถึงเมืองจอมพระคีรีสีกุสรา ลาว กล่าวว่าสาวัตถีเก่า วัดพระเจ้าอยู่ที่พระเชตวันนั้น ก็ที่วัดพระเจ้าอยู่หัวนั้นพระธรรมา โสกราชสร้างมาลีเจดีย์ใหญ่สูงหลายเส้น มีหงส์ทองในเจดีย์ ๔ ตัว มีพระระเบียง ล้อมรอบใหญ่กว้างนัก มีอยู่ในจดหมายที่พระเจ้าสายน้าผึ้งสงสัยไม่เชื่อพระยาเชียงทอง มาทูลเล่าให้ฟัง อย่างเรื่องราวมีมาแล้วแต่หลัง จึงใช้พระเจ้าหลานพาบริวารไปสืบดู ได้ จริงทุกสิ่งทุกประการ พวกลาวได้ไปถึงจึงรู้ว่าวัดพระเชตวันนั้น เป็นป่าไม้ใหญ่ขึ้นมาก แล้ว แต่อิฐและเสาศิลามีปรากฏใหญ่โตนัก สมกับคาเล่ามาในจดหมายเหตุแน่แท้ อย่าได้สงสัยเลย เชตวันวิหารก็ยังปรากฏอยู่บ้าง แต่เป็นป่าเสือช้างอาศัยเสียแล้ว ใครจะ เชื่อไม่เชื่อก็ตามใจเถิด ฯ *สามเณรปาน บ้านเกิดอยู่บ้านช้างแควอ้อมแม่น้าน้อย เข้าอยู่วัดปรกแล้วยกมาอยู่วัด บางแคใหญ่ แล้วไพล่มาอยู่วัดอัมพวัน แล้วหันมาอยู่วัดเชิงเลนบพิตรภิมุก เรียนมูลมาก แล้วเลื่อนมาอยู่วัดเลียบราชบูรณะแล้วเข้าเรียนหนังสือขอม ในพระราชวังมหาปราสาท ครั้นแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้า แล้วเข้าไล่ได้ ๓ ประโยคยังเป็นเณรอยู่ ครั้น 39

อ้อยต้นจืด ปลายหวาน กินนานอร่อย

บวชแล้วไล่ได้อีก ๒ ประโยค เป็น ๕ ประโยคไล่ที่วัดพระเชตุพน ครั้นแผ่นดินพระ จอมเกล้า ไล่ที่วัดพระแก้วได้อีก ๒ ประโยค เป็น ๗ ประโยค แล้วได้เป็นที่วินัยธรรม ของพระธรรมวะโรดมสมบูรณ์ แล้วได้ออกไปสั่งสอนพระสงฆ์สามเณรที่ปากใต้ คือ เมืองชลบุรีและบางพระและเมืองระยอง และเมืองจันทบุรี และเมืองตราด แล้วกลับ มาถึงแผ่นดินพระจุลจอมเกล้า ได้เลื่อนขึ้นเป็นพระพินิจวินัย แล้วไพล่มาอยู่วัดมหรรณ พาราม แล้วหันได้เป็นพระเทพมุนี แล้วหลายปีได้เลื่อนเป็นพระธรรมเจดีย์ มีถานาห้า ร้อยดังนี้ เดิมที่นั้นได้แต่งพระแก้วคาฉันท์ ๒ เล่ม ศิริสาร ๕ เล่ม พงศาวดารญวนพ่าย ๑ เล่ม หนังสืออ้อยต้นจืดปลายหวาน ๑ เล่ม แต่งไม่สู่ดีพอประมาณ เพราะพฤหัสบดีเป็น ประเป็น ๕ แก่ลักขณา อุตส่าห์กุมลักษณ์ จึงมีความเพียรมาก อยากได้เป็นพระวิริยาธิ กะพุทธภูมิแล ฯ

40