IK DROOM VAN EEN GEZONDE STAD, WAARIN
9 INSPIRERENDE INTERVIEWS OVER EEN GEZONDERE STAD
…VERSCHILLENDE PARTIJEN SAMEN LOKALE DUURZAME ENERGIE OPWEKKEN EN GEBRUIKEN. FRANK BOON ZUIDERLICHT
D E G E ZO N D E STA D FOTO: ZUIDERLICHT
- 2 - 9 INSPIRERENDE
I NTE RVI E WS
ZUIDERLICHT: INVESTEREN IN LOKALE ENERGIE Coöperatie Zuiderlicht neemt het voortouw in schone energie: de Metropoolregio Amsterdam in 2028 op schone energie? Het kan!
gestopt. “Wat wij doen is een toegankelijke, laagdrempelige manier bieden voor iedereen die zich identificeert met onze ambitie,” legt Frank Boon, medeinitiatiefnemer uit.
Zuiderlicht is een energiecoöperatie die investeert in lokale energie projecten. Met de inleg van de leden wordt energie-opwek apparatuur, zoals zonnepanelen en (delen van) windmolens, verworven. Bijvoorbeeld om het dak van voetbalclub Arsenal te voorzien van zonnepanelen. Tot nu toe heeft Zuiderlicht ruim 40 leden die gezamenlijk zo’n €25.000 in de pot hebben
CO-CREATIE MET VIER O’S
D E G E ZO N D E STA D
-3-
Zuiderlicht is opgericht naar aanleiding van een onderzoek van CE Delft, waaruit bleek dat de Metropoolregio Amsterdam in 2040 energieneutraal kan zijn. “We verbaasden ons erover dat de benodigde techniek, de inzet van mensen en het geld hiervoor aanwezig zijn en er toch niks gebeurt,” aldus Frank. De grond, de ruimte en de
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
inwoners, zoals de boeren, in de Metropoolregio zijn hard nodig om energie op te wekken. Veel mensen willen wel, maar weten niet hoe. “Daarom biedt Zuiderlicht de mogelijkheid aan mensen om in actie te komen.” Samenwerking is hierbij het sleutelwoord, volgens Frank. De kracht van Zuiderlicht zit dan ook in de samenwerking tussen de vier O’s: Ondernemers, Overheidsinstellingen, Onderwijs en Onszelf. “Samen vormen we een beweging, noem het een zwerm, die niet meer te stoppen is,” zegt Frank overtuigd.
IEDEREEN KAN MEEDOEN Wie deel wil uitmaken van de zwerm kan dit op drie manieren doen. Ten eerste kun je een lening verstrekken aan de coöperatie van minimaal €250 tot maximaal €5000. Elk jaar ontvang je rente over dit bedrag, dat door de leden zelf wordt vastgesteld. “Je bent mede-eigenaar van de coöperatie,” legt Frank uit. “Wanneer Zuiderlicht winst maakt, kun je samen met de andere leden besluiten dit geld te verdelen of te investeren in een nieuw project, zoals het vergroenen van een school of bioscoop, of het uit laten keren aan de leden.” Na 10 jaar kun je jouw lening weer opnemen.
worden. “We willen mensen mobiliseren door middel van mond-tot-mond reclame, zodat het steentje dat we van de berg afgooien onderaan de berg een lawine creëert.” En als je toch (nog) geen lid wilt worden, kun je energie afnemen via Zuiderlicht bij Energieleverancier Greenchoice. Greenchoice steunt de activiteiten van Zuiderlicht namelijk met €50,- per jaar per nieuwe klant.
TIJD VOOR ACTIE De groeiende beweging van Zuiderlicht laat zien dat er behoefte is aan een gezonde stad. “Het stoort je, maar motiveert je tegelijkertijd,” zegt Frank wanneer hij vervuilende tweetaktscooters en vrachtwagens als voorbeeld noemt. “Het kan namelijk anders door middel van simpele kleine dingen, maar het gebeurt verbazingwekkend genoeg nog niet.”
Of doe een lidmaatschap bij Zuiderlicht cadeau aan een vriend, familielid of kennis. Iedereen kan namelijk lid
D E G E ZO N D E STA D
- 4 - 9 INSPIRERENDE
I NTE RVI E WS
WE WILLEN MENSEN MOBILISEREN DOOR MIDDEL VAN MOND-TOT-MOND RECLAME, ZODAT HET STEENTJE DAT WE VAN DE BERG AFGOOIEN ONDERAAN DE BERG EEN LAWINE CREËERT. FRANK BOON ZUIDERLICHT
D E G E ZO N D E STA D
-5-
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
…WE GEBRUIK MAKEN VAN ALLE GRONDSTOFFEN EN BRONNEN. DIRK WILLEM POSTMA SOEPTUIN BREDIUS
D E G E ZO N D E STA D FOTO: SOEPTUIN BREDIUS
- 6 - 9 INSPIRERENDE
I NTE RVI E WS
SOEPTUIN BREDIUS: VOEDSEL KWEKEN VOOR HET GOEDE DOEL GEZONDE VOEDSELPAKKETTEN
ZELF VOEDSEL VERBOUWEN
Soeptuin Bredius is een buurttuin, die wordt aangelegd en beheerd door buurtbewoners en cliënten van de Voedselbank. "We zagen dat de voedselpakketten van de Voedselbank steeds minder verse groenten bevatten”, vertelt Dirk, vrijwilliger bij wandelvereniging Nemo. Supermarkten kopen namelijk minder groenten in vanwege de crisis en dit zie je terug in de voedselpakketten.
“We willen stadsbewoners leren waar hun voedsel vandaan komt”, legt Dirk uit. Maar ook vindt hij het belangrijk om aan te tonen dat mensen zelfredzaam kunnen zijn door ze te betrekken bij het produceren van hun eigen voedsel. “Van een deel van de groenten koken we soep voor buurtevenementen. Op deze manier maken we de buurt ook aantrekkelijker.”
SOEP VERBINDT MENSEN Hierom besloten Nemo, de Voedselbank en Stichting FF bij Moeder An, een huiskamer voor sociaal contact, samen te werken: op Soeptuin Bredius kweken ze groenten die bestemd zijn voor de Voedselbank.
D E G E ZO N D E STA D
-7-
Soeptuin Bredius vult sinds 2013 het veldje aan de Zaanstraat, samen met andere omliggende tuintjes. In eerste instantie tot ongenoegen van enkele hondenbezitters die zich het terrein hadden toegeëigend. “We zijn in ge-
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
sprek gegaan met de bewoners en de hondenbezitters en gaandeweg hebben we hun vertrouwen gewonnen. Het is belangrijk dat je blijft vertellen wat je doet en waarom.”
bewoners moeite met het aangaan van sociale contacten. “De buurttuin dient als ontmoetingsplek, waar een gemeenschappelijke passie leidt tot gesprekken. Hierdoor ontstaat een hechte groep vrijwilligers”, vertelt Dirk.
Om vrijwilligers te werven hebben de initiatiefnemers bij de Voedselbank gestaan met een grote pan soep. “Je moet begrijpen dat sommige cliënten zich schamen om een voedselpakket te halen bij de Voedselbank en snel weer het pand verlaten”, legt Dirk uit. Maar ze merkten tijdens het uitdelen van de soep, dat mensen vaak bleven staan. Terwijl de hete soep afkoelde, ontstonden gesprekken. Inmiddels helpen 30 vrijwilligers mee in de tuin, waarvan 15 de harde kern vormen.
EEN GEZONDE STAD Dat Soeptuin Bredius bijdraagt aan de leefbaarheid van Amsterdam valt niet te betwisten. Maar de ambitie is groter. Dirk: “Een gezonde stad is voor mij een stad waarin gebruik wordt gemaakt van alle grondstoffen en bronnen die er zijn en iedereen zelfvoorzienend kan zijn. Maar ook dat we ons ontfermen over mensen die het minder goed hebben getroffen.”
ONTMOETINGSPLEK De vrijwilligers van Soeptuin Bredius werken hard aan de aanleg van de tuin. De resultaten van het bodemonderzoek zijn positief en via de wateraansluiting van het Bredius zwembad zal binnenkort schoon water stromen uit het tuinkraantje. Ondertussen ontvangt de Voedselbank elke donderdag groenten uit Soeptuin Soelen in Westerpark. Sinds drie jaar werkt Dirk samen met kwetsbare buurtbewoners aan deze tuin. “Dit zijn bijvoorbeeld mensen met een burnout of eenzame mensen.” Net als in de Spaarndammerbuurt, waar relatief veel mensen begeleid wonen, hebben
D E G E ZO N D E STA D
- 8 - 9 INSPIRERENDE
I NTE RVI E WS
DE BUURTTUIN DIENT ALS ONTMOETINGSPLEK, WAAR EEN GEMEENSCHAPPELIJKE PASSIE LEIDT TOT GESPREKKEN. HIERDOOR ONTSTAAT EEN HECHTE GROEP VRIJWILLIGERS. DIRK WILLEM POSTMA SOEPTUIN BREDIUS
D E G E ZO N D E STA D
-9-
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
…FIETSERS EN LOPERS RUIMTE HEBBEN EN GELD SLECHTS EEN MIDDEL IS IN PLAATS VAN HET DOEL. JANINE HOGENDOORN RING-RING D E G E ZO N D E STA D FOTO: RING-RING
- 10 - 9 I N S P I R E R E N D E
I NTE RVI E WS
RING-RING: FIETSEN VOOR EEN GEZONDE STAD FIETSEN LOONT "Fietsers vergeten dat ze iets moois in handen hebben," vertelt Janine Hogendoorn, initiatiefnemer van burgerinitiatief Ring-Ring. Door op de oerHollandse fiets te stappen, werken we aan onze gezondheid, een schone lucht en minder belasting van de openbare ruimte. Om de kracht van het fietsen te versterken, ontwikkelde Janine een app waardoor het lijstje met beloningen groeit. Deze Ring-Ring-app op je smartphone houdt namelijk bij hoeveel kilometers je fietst. Heb je de honderdste fietskilometer bereikt? Dan kun je deze kilometers inwisselen bij lokale ondernemers op IJburg, waar de pilot plaatsvindt.
D E G E ZO N D E STA D
- 11 -
"Zo krijg je bijvoorbeeld 10 procent korting bij de lokale drogisterij of een gratis appeltaart bij kop koffie in de haven," legt Janine uit.
GEZOND Het idee voor een app ontstond op de fiets van IJburg naar het centrum: een rit van 8,5 kilometer. Kortere ritten dan dit worden door 50 procent van de Nederlanders afgelegd met de auto. "De app laat zien dat zulke afstanden makkelijk te fietsen zijn," zegt Janine. "Door vaak te fietsen verandert je perceptie van afstand en tijd, waardoor fietsen nog aantrekkelijker wordt." Bovendien zorgt fietsen voor beweging. Zo’n 30 procent van de kinderen
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
zit dagelijks op een achterbank naar school. "Kinderen worden steeds dikker," beaamt Janine. Beweeg door te fietsen en geniet tegelijkertijd van de mooie omgeving. "Ontspanning door inspanning."
belangrijke waarden voor mij." Hiervoor is ze op zoek naar investeerders. Ondertussen droomt Janine van een gezonde stad, waarin groen de straten versiert, fietsers en lopers genoeg ruimte hebben om te bewegen en geld slechts een middel is in plaats van het doel. "Amsterdam heeft de visie om de groenste stad van Europa te worden. Durf dan ook die keuzes te maken die horen bij een gezonde stad."
WIN-WIN-WIN Tot nu toe zijn er 281 trouwe appgebruikers. Ook de deelnemende ondernemers op IJburg reageren enthousiast. Voor hen betekent de app meer klandizie. "Lokale ondernemers maken de steden authentiek. En door als burger lokaal geld uit te geven, investeer je in je eigen omgeving." Daarnaast kan de gemeente ook profiteren van de app. Met de data van de app is aan te tonen waar en op welke tijdstippen mensen fietsen en kan de gemeente structurele maatregelen nemen om de doorstroming van fietsers te bevorderen. Op deze manier brengt de app voordelen mee voor meerdere partijen: burgers, ondernemers en de overheid. Janine: "Juist door met de gezamenlijke fietskilometers geld voor andere lokale initiatieven te genereren."
DELEN EN DURVEN Op 22 juni eindigt de pilotfase. De ambitie om het Ring-Ring-concept uit te rollen naar andere steden is er. "Maar wel samen met andere partijen," voegt Janine toe. "Delen en samenwerken zijn
D E G E ZO N D E STA D
- 12 - 9 I N S P I R E R E N D E
I NTE RVI E WS
AMSTERDAM HEEFT DE VISIE OM DE GROENSTE STAD VAN EUROPA TE WORDEN, DURF DAN OOK DIE KEUZES TE MAKEN DIE HOREN BIJ EEN GEZONDE STAD. JANINE HOGENDOORN RING-RING
D E G E ZO N D E STA D
- 13 -
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
…WE BEWUSTER OMGAAN MET WAT WE LOKAAL VOOR HANDEN HEBBEN. PIETER MOHR ZUIDERMRKT
D E G E ZO N D E STA D FOTO: ZUIDERMRKT
- 14 - 9 I N S P I R E R E N D E
I NTE RVI E WS
AANGENAAM SOCIALIZEN OP DE ZUIDERMRKT De zuiderMRKT is een coöperatieve zaterdagmarkt waar verse biologische, ambachtelijke en duurzame producten te vinden zijn. “Het is een initiatief van, voor en door bewoners.” De Gezonde Stad-medewerker Raksha Hoost interviewde medeinitiatiefnemer Pieter Mohr. Het idee ontstond tijdens een etentje bij Pieter Mohr, één van de initiatiefnemers van zuiderMRKT. Samen met twee andere buurtbewoners zocht hij een oplossing voor het verdwijnende aanbod van kruideniers en groenteboeren in de buurt. “Door de stijgende onroerendgoedprijzen moesten deze winkels plaatsmaken voor verkopers van kleding en andere luxeproducten,” legt hij uit. Aangezien deze winkels mensen trekken van buiten Amsterdam, verdween hiermee ook de ontmoetingsplek van de buurtbewoners.
D E G E ZO N D E STA D
- 15 -
Een markt leek de ideale oplossing en ook de rest van de buurt reageerde laaiend enthousiast. “We kregen veel positieve reacties, nadat we een enquête hadden rondgestuurd,” vertelt Pieter. “Dit heeft ons de energie gegeven om het plan door te zetten.”
NEERLANDS TROTS De gezellig Franse boerenmarkt-uitstraling kenmerkt de zuiderMRKT aan de Johannes Verhulststraat in Amsterdam-Zuid. De coöperatie heeft zelf drie stallen op de markt, waar leden elke zaterdag de mouwen opstropen. Hier worden groenten en fruit verkocht, die biologisch, en van Nederlandse bodem zijn. Elke zaterdag worden deze producten geleverd door boeren uit onder andere Flevoland. Producten die de boeren niet kunnen leveren, worden ingekocht bij de biologische groothandelaar Odin. De andere 17 kramen op de zuider MRKT hebben voor ieder wat wils,
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
zoals vis, verse, worsten, brood, noten en zuidvruchten, ambachtelijke hoenderspecialiteiten en wilde paddenstoelen. Elke marktverkoper wordt dan ook ‘gescreened’, voordat hij of zij op de markt mag staan. “Heb je een product met een verhaal of ben je een saaie verkoper?” De coöperatieleden hebben ook banken en tafels geplaatst op het plein, waar bewoners met elkaar koffie of een vers sapje kunnen drinken. “Aangenaam socializen”, noemt Pieter dit en er wordt dan ook goed gebruik van gemaakt. “Ik heb gemerkt dat het teruggeven van een ontmoetingsplek aan de buurt belangrijker is dan het voedselaanbod dat we hebben teruggehaald.”
BOTTOM-UP De zuiderMRKT is niet zonder horten of stoten tot stand gekomen: het verkrijgen van een vergunning heeft drie jaar geduurd. “Toen het stadsdeel het idee van een coöperatieve markt eindelijk omarmt had, hebben we de markt met 15 buurtbewoners binnen drie maanden uit de grond gestampt.” Dit betekende dat alle kennis en expertise van de bewoners werd ingezet. Ze moesten tenslotte snel schakelen om onder andere marktondernemers te benaderen, statuten op te stellen en een website op te tuigen. Het stadsdeel heeft geen financiële steun verleend,
D E G E ZO N D E STA D
waardoor de coöperatie zelf investeringen moest voorfinancieren zoals de aanleg van het elektriciteitsnetwerk.
SUCCESVOLLE SAMENWERKING De eerste markt in 2011 was een grandioos succes, wat heeft geleid tot inmiddels meer dan 500 leden. De markt is nu zo succesvol dat de winst aan het einde van het jaar wordt gestopt in het zuiderMRKT-fonds. Hiervan worden projecten in de buurt of in Amsterdam financieel ondersteund. “Zo hebben we tien kinderfietsjes gedoneerd aan de Joop Westerweelschool in AmsterdamWest.” Pieter is er trots op dat de markt in samenwerking met de buurtbewoners tot stand is gekomen en noemt als één van de voorwaarde voor het succes de faciliterende steun van de gemeente. “We hadden contact met stadsdeel wethouder Simone Kukenheim die positief was en zich er echt voor heeft ingezet dat die markt er zou komen.”
BEWUST EN LOKAAL De zuiderMRKT laat zien dat verse, biologische producten gewoon uit de regio kunnen komen. “We moeten veel lokaler gaan opereren,” benadrukt Pieter. “We moeten Think global, act local ombuigen naar Track local, act local. In een gezonde stad is dit goed voor de lokale economie en het milieu. Daarnaast is het lekkerder en bovenal leuker om lokaal betrokken te zijn.”
- 16 - 9 I N S P I R E R E N D E
I NTE RVI E WS
WE MOETEN THINK GLOBAL, ACT LOCAL OMBUIGEN NAAR TRACK LOCAL, ACT LOCAL. PIETER MOHR ZUIDERMRKT
D E G E ZO N D E STA D
- 17 -
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
…WE MEER IN CONTACT STAAN MET VOEDSEL ÉN MET ELKAAR. ELIZABETH MACFADYEN VOKOMOKUM D E G E ZO N D E STA D FOTO: VOKOMOKUM
- 18 - 9 I N S P I R E R E N D E
I NTE RVI E WS
VOKOMOKUM: GENIETEN VAN BIOLOGISCH DOOR SAMEN IN TE KOPEN Wat begon als een gezamenlijke voedselkast van een woongroep, groeide uit tot één van de grootste voedsel coöperaties in Amsterdam. “Vokomokum is een initiatief van burgers, dat gezond eten en sociale waardecreatie aan elkaar koppelt,” legt Elizabeth MacFadyen, mede-initiatiefnemer van Vokomokum, uit. Deze voedselcoöperatie, ook wel ‘voko’, koopt met een grote groep mensen biologische producten zoals koffie en eieren in bij lokale biologische voedselleveranciers. “Dit werd voorheen alleen gedaan in woongroepen, totdat we in 2008 besloten om heel Amsterdam hierbij te betrekken.”
D E G E ZO N D E STA D
- 19 -
BIOLOGISCH, VEGETARISCH EN BETAALBAAR Vaak schrikt de relatief hoge prijs van biologische producten mensen af. “Ik zie het in mijn eigen vriendenkring,” vertelt Elizabeth. “Veel vrienden zeggen dat ze biologisch voedsel duur vinden en kopen het daarom niet. Door collectief in te kopen, betaal je een lage inkoopprijs en kun je toch genieten van gezond voedsel.” Als lid van Vokomokum bestel je vegetarische en biologische producten via de website. Elke laatste vrijdag van de maand haal je jouw bestelling op aan de Plantagedoklaan 8, waar je andere gelijkgestemden tegen het lijf loopt. Deze groep loopt uiteen van krakers en studenten tot gezinnen.
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
VOOR EN DOOR AMSTERDAMMERS Al deze leden dragen hun steentje bij door bijvoorbeeld de bestellingen te controleren, de website te onderhouden of het binnengekomen voedsel te verdelen. “Alles wat in een winkel wordt gedaan, doen we zelf,” verklaart Elizabeth. Deze voorwaarde voor betrokkenheid van een lid wordt benadrukt tijdens een kennismakingsgesprek. “We hebben een laagdrempelige ambitie, maar het moet ook duidelijk zijn wat de verwachtingen zijn.”
Volgens Elizabeth is een voko onmisbaar in een gezonde stad. Een voko brengt mensen in contact met voedsel, maar ook met elkaar. “Het vertegenwoordigt een nieuwe manier van leven.”
Op een ophaaldag komen alle componenten samen: kratjes vol biologische producten worden opgehaald, iedereen helpt mee en ervaringen worden met elkaar gedeeld. “Het is echt for the people, by the people.”
BEWUST LEVEN IN EEN GEZONDE STAD Ondertussen groeit Vokomokum. De huidige 160 leden zijn in aanraking gekomen met de voko via mond-totmond reclame. “We doen niet aan PRactiviteiten, maar merken toch dat het aanmeldingen elke maand stijgt.” Dit weerspiegelt de trend dat mensen willen weten waar hun eten vandaan komt. “Het is inderdaad een trend,” bevestigt Elizabeth. “Maar ik vind dat het wel gekoppeld moet zijn aan bewustzijn.” Vokomokum organiseert daarom filmavonden om mensen te leren over het reilen en zeilen van gezond voedsel.
D E G E ZO N D E STA D
- 20 - 9 I N S P I R E R E N D E
I NTE RVI E WS
VEEL VRIENDEN ZEGGEN DAT ZE BIOLOGISCH VOEDSEL DUUR VINDEN EN KOPEN HET DAAROM NIET. DOOR COLLECTIEF IN TE KOPEN, BETAAL JE EEN LAGE INKOOPPRIJS EN KUN JE TOCH GENIETEN VAN GEZOND VOEDSEL. ELIZABETH MACFADYEN VOKOMOKUM
D E G E ZO N D E STA D
- 21 -
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
…GEBOUWEN ENERGIE OPWEKKEN, IEDEREEN ELEKTRISCH RIJDT EN DE STAD VOL STAAT MET MOESTUINEN. JOAN KRAMER GEWOONBOOT
D E G E ZO N D E STA D FOTO: ELIEN VAN RIET
- 22 - 9 I N S P I R E R E N D E
I NTE RVI E WS
GEWOONBOOT: EEN ZELFVOORZIENENDE BOOT De geWoonboot is een zelfvoorzienende, drijvende woning. Ze zorgt voor eigen elektra, warmte en koude en heeft een gesloten waterafvoersysteem. Eigenaresse Joan Kramer: “de geWoonboot laat zien dat duurzaam wonen en luxe gewoon samen kunnen gaan.” De geWoonboot is in 2007 gebouwd, ter ere van het 100-jarig jubileum van de Zwolse wooncoöperatie deltaWonen. Vooral om drijvend wonen in het waterrijke Nederland te stimuleren en om te laten zien dat geheel zelfvoorzienend wonen gewoon al mogelijk is. Een waardevolle boodschap, aangezien fossiele brandstoffen opraken en de waterspiegel stijgt. Als onderdeel van de energie-expositie 'Opgewekt.NU' in 2006, kwam de ark bij de NDSM-werf te liggen. Toen de expositie ten einde liep in 2011, besloten Joan en haar partner Jan Huisman om de geWoonboot over te nemen.
EIGENZINNIGE VERGADERBOOT De geWoonboot is een prototype van een woonark en is dus van alle
D E G E ZO N D E STA D
- 23 -
woongemakken voorzien: douche, keuken, opklapbare en omhoog te liften bedden, verschuifbare wanden. Momenteel heeft de geWoonboot echter een andere functie. Het is een unieke vergaderlocatie en een plek waar experts samenkomen voor kennisuitwisseling over duurzaam wonen en bouwen. Joan: “Wij hebben de publieke functie behouden, bezoekers kunnen bij ons zien dat zelfvoorzienend en comfortabel wonen en werken gewoon mogelijk is. Zonder daarbij aan luxe te hoeven inleveren. Bovendien is het gewoon supercool om je eigen stroom op te wekken en je eigen water te zuiveren. Waarom doen niet meer mensen dat?”
DRIJVENDE TUIN Het water waarmee het toilet wordt doorgespoeld, is regenwater dat gefilterd wordt door mos sedum op het dak. De waterafvoer uit keuken en badkamer, loopt via een tank onderin de boot naar een drijvende tuin aan de achterzijde van de boot, met bamboe, riet en zuiverende bacteriën. Hier wordt het water gefilterd door allerlei zuiveringslagen, zoals aarde en steentjes. Ten slotte, wordt het inmiddels
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
gezuiverde water, weer terug de boot in gepompt. “Dit water kan weer worden gebruikt om het toilet mee door te spoelen, waardoor de kringloop wordt gesloten. Zo besparen we drinkwater.”
IJ-WARMTE De zonnepanelen op het dak wekken energie op voor de elektrische voorzieningen aan boord. De LED-verlichting is bovendien energiezuinig, net als de koelkast en vaatwasser. Binnenkort worden er meer en nieuwere zonnepanelen op het dak gelegd, zodat er voldoende energie opgewekt wordt voor bedrijfsmatig gebruik. Hopelijk ook voldoende om een elektrische bedrijfsauto of sloep op te laden. Op het dak liggen ook zonnecollectoren, die onder andere voor verwarming aan boord zorgen. Daarnaast, wordt warmte gebruikt van het oppervlaktewater. Het IJ heeft namelijk gedurende het jaar een constante temperatuur tussen 7 en 9 graden Celsius op 1,5 meter diepte. “Een warmtewisselaar brengt door het IJ verwarmde vloeistof aan boord, waar het met een warmtepomp tot een bruikbare 30 graden Celsius wordt verwarmd. Vervolgens kan via een buizensysteem onder de vloer de boot worden verwarmd, de vloer verwarming”.
ONTDEKKINGSREIS
geweest van een ontdekkingstocht. “We zijn met enthousiasme in dit project gestapt, maar wisten eigenlijk weinig af van de duurzame ontwikkelingen in de stad. Gaandeweg kwamen we in aanraking met allerlei initiatieven en partijen, waar we veel van hebben geleerd. Hierdoor besef ik, dat ik anderen ook bewuster kan maken door ze mee te nemen op mijn eigen ontdekkingsreis.”
BEGINNEN AAN DE TRANSITIE In de toekomst zou Joan graag, samen met andere partijen, de kansen van de NDSM-werf in kaart brengen en benutten om het terrein op duurzame wijze te ontwikkelen. “Ik vind het leuk om mijn ervaringen te delen, kennis uit te wisselen met experts en mensen met elkaar te verbinden. Hoe meer partijen verbonden zijn, hoe beter en sneller we de transitie naar een duurzame stad kunnen realiseren”. Volgens Joan is er nog veel werk aan de winkel. De ideale gezonde stad bestaat voor haar uit energieproducerende gebouwen die versierd zijn met groene daken, moestuinen waar ons dagelijkse voedsel groeit en een walhalla van elektrische voertuigen. “Alles wat je doet heeft impact. Praat niet alleen, maar begin gewoon ergens. Dan kunnen andere mensen meedoen en kan jouw initiatief gaan groeien”.
De overname van de geWoonboot is voor Joan en haar partner het begin
D E G E ZO N D E STA D
- 24 - 9 I N S P I R E R E N D E
I NTE RVI E WS
ALLES WAT JE DOET HEEFT IMPACT. PRAAT NIET ALLEEN, MAAR BEGIN GEWOON ERGENS. DAN KUNNEN ANDERE MENSEN MEEDOEN EN KAN JOUW INITIATIEF GAAN GROEIEN JAN HUISMAN GEWOONBOOT
D E G E ZO N D E STA D
- 25 -
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
…WE ONS EIGEN VOEDSEL LOKAAL PRODUCEREN EN FIETSEN VIA SCHONE ROUTES. DIANA WIND DE RIJKSKAS D E G E ZO N D E STA D FOTO: MAARTJE STRIJBIS
- 26 - 9 I N S P I R E R E N D E
I NTE RVI E WS
HISTORISCHE GROENTEN HERLEVEN IN DE RIJKSKAS Ooit een plantsoen, in de toekomst wellicht een historierijke kas omringd door fruitbomen en rust. “De Rijkskas is een museum voor eetbaar erfgoed”, zegt Diana Wind. Samen met twee andere Amsterdammers wil ze historische gewassen die op schilderijen in het Rijksmuseum worden afgebeeld, verbouwen. “Zo laten we de Nederlandse eet- en cultuurhistorie zien.”
wandel je naar De Rijkskas om daar diezelfde groenten te zien groeien en proeven. “Aan de hand van deze 'vergeten' groenten kunnen we verhalen vertellen over het Nederlands eetbaar erfgoed, zoals over hun herkomst.”
KUNST, CULTUUR, EDUCATIE EN VOEDSEL
De groenten worden gekweekt in de kas door middel van verticale en horizontale teelt. Door gewassen in lagen boven elkaar, dus verticaal, te telen, kun je meer voedsel produceren per vierkante meter. “We laten kinderen en volwassenen zien hoe gezonde voeding groeit door met oude én nieuwe technieken te werken.”
Stel je voor: na een bezoek aan het Rijksmuseum waar de schilderijen de historische gewassen hebben onthuld,
Omdat veel kinderen kampen met obesitas, vindt Diana het belangrijk dat
D E G E ZO N D E STA D
- 27 -
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
De Rijkskas niet alleen een proeftuin is waar je verhalen hoort, maar waar kinderen ook leren, bijvoorbeeld door middel van workshops, dat groenten cool zijn en lekker smaken. “We willen dus een hub creëren voor ons eetbaar erfgoed.”
stad prijken op een plek waar je niet omheen kunt. “Het is echt in your face”. Hierdoor hoopt Diana dat veel mensen geinspireerd raken door de Nederlandse eethistorie. “Want erfgoed is meer dan alleen 400 jaar grachten.”
NU OF NOOIT Na de rondleiding en workshops in de Rijkskas kun je aanschuiven in het restaurant van het Rijksmuseum: de gewassen worden namelijk geleverd aan het museumrestaurant dat ze verwerkt in de gerechten.
GROEN ICOON Het terrein naast Paradiso is nooit bebouwd geweest. Enkele commerciële partijen zagen wel heil in het landje en inmiddels zijn meerdere bestemmingsplannen de revue gepasseerd tot ongenoegen van de buurt. “Een hotel en een betonnen kantoorpand passen niet tussen de authentieke negentiende eeuwse huizen en vormen een bedreiging voor de leefbaarheid van de buurt”, legt Diana uit. De aankondiging van een grijs plein ter vervanging van het nabijgelegen Kleine-Gartmanplantsoen zorgde ook al voor veel onrust onder de buurtbewoners. “Maar met De Rijkskas brengen we het groen terug in de buurt.”
In juli 2013 begon het avontuur en binnen een paar maanden lagen de eerste ideeën voor een leefbare invulling voor het landje op tafel. “We hebben enquêtes verspreid in de buurt en werden overstelpt met positieve reacties van zowel bewoners als ondernemers en organisaties die hun steun betuigden.” De komst van de Rijkskas is echter voor een groot deel afhankelijk van de grondeigenaar die toestemming moet geven voor het project. Tot die tijd blijven de initiatiefnemers, naast hun baan, veel tijd en energie steken in het doorontwikkelen van het plan. “We hebben maar één kans om iets moois neer te zetten op het landje en die kans moeten we pakken”, zegt Diana overtuigd.
Voor de initiatiefnemers is de locatie van dit project erg belangrijk. In tegenstelling tot veel stadslandbouwinitiatieven zal De Rijkskas midden in de
D E G E ZO N D E STA D
- 28 - 9 I N S P I R E R E N D E
I NTE RVI E WS
WE HEBBEN MAAR ÉÉN KANS OM IETS MOOIS NEER TE ZETTEN OP HET LANDJE EN DIE KANS MOETEN WE PAKKEN DIANA WIND DE RIJKSKAS
D E G E ZO N D E STA D
- 29 -
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
…WE NIET ALLEEN PRATEN OVER VERDUURZAMEN, MAAR HET OOK ECHT DOEN. NOORTJE VAN KLEEF GWL ECOSTROOM D E G E ZO N D E STA D FOTO: GWL ECOSTROOM
- 30 - 9 I N S P I R E R E N D E
I NTE RVI E WS
GWL ECOSTROOM: ZONNE-ENERGIE OPWEKKEN OP EEN ANDER DAK “Het is oneerlijk dat bewoners zonder eigen dak geen energie kunnen opwekken”, vindt Noortje van Kleef. Daarom richtte ze de energiecooperatie GWL Ecostroom op.
gebruik zonne-energie op te wekken. Tegelijkertijd zijn er genoeg bewoners die wel graag zonne-energie willen opwekken, maar zelf niet over een dak beschikken. Eén plus één is twee, dacht Noortje.
Het dak van de Praxis op het GWL-terrein, Amsterdams eerste ecowijk, staat in de nabije toekomst vol met zonnepanelen. Bewoners van dat postcodegebied, die geen dakeigenaar zijn, kunnen dankzij GWL Ecostroom zonnepanelen aanschaffen, laten plaatsen op het dak van de Praxis en zo tóch energie opwekken.
TOEGANKELIJK EN VOORDELIG
Noortje ontdekte dat bedrijven een verlaagd energietarief betalen, waardoor het niet rendabel is om voor eigen
D E G E ZO N D E STA D
- 31 -
GWL Ecostroom heeft een unieke aanpak. Voor de aanschaf van een zonnepaneel inclusief verzekering, schoonmakkosten en onderhoud, leggen cooperatieleden €150 in, de helft van de werkelijke aanschafprijs. De andere helft wordt voorgefinancieerd door het Amsterdams Investeringsfonds. “Doel is om zonne-energie toegankelijk te maken voor alle bewoners”, legt Noortje uit.
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
Naast het investeringsvoordeel pakken bewoners ook een belastingvoordeel mee als ze zich aansluiten bij GWL Ecostroom. GWL Ecostroom is namelijk het eerste project volgens de nieuwe regeling ‘Verlaagd tarief’ in Amsterdam. Deze regeling biedt een belastingvoordeel wanneer bewoners uit een postcoderoos of aangrenzend aan dat gebied samen energie opwekken. “Wanneer jouw opgewekte energie wordt teruggegeven aan het elektriciteitsnet, ontvang je een jaarrekening min de opgewekte energie en het belastingvoordeel.” Na de terugverdientijd van tien jaar maakt een bewoner vervolgens 15 jaar winst, omdat een zonnepaneel via GWL Ecostroom 25 jaar meegaat.
LOPEND VUURTJE
GWL Ecostroom is ondertussen al bezig met de opstart van twee zonneenergieprojecten in andere postcodegebieden: één in de van der Pekbuurt in Noord op het dak van Bouwmaat en op het dak van de Pontmeijer in Oost. “Omdat we dit traject al eerder hebben opgestart op het GWL-terrein hoeven we het wiel niet opnieuw uit te vinden, maar kunnen we nu gaan versnellen.”
VERSNELLEN Dat versnellen van dergelijke projecten zoals GWL Ecostroom ligt, volgens Noortje, in de handen van bewoners. “Dit zijn de concepten van de toekomst: de consument is in beeld om projecten tot stand te laten komen,” legt ze uit. “Er wordt vaak veel gepraat over verduurzamen. We hebben al teveel tijd gestopt in polderen, laten we nu echt gaan voor die realisering.”
Noortje merkt dat bewoners echt open staan voor het project. “Om leden te werven hebben we op het GWL-terrein aangebeld bij bewoners. Dit kostte veel tijd en energie, maar gaf ons wel de gelegeheid om met de buurtbewoners in contact te komen.” Hierna verspreidde het vuur zich snel: inmiddels hebben 40 bewoners zich ingeschreven en zijn er nog zo'n 80 geinteresseerd. “Amsterdammers hebben nu eenmaal een groen hart. En daarnaast hebben veel van hen geen geschikt dak”, verklaart Noortje.
D E G E ZO N D E STA D
- 32 - 9 I N S P I R E R E N D E
I NTE RVI E WS
WE HEBBEN AL TEVEEL TIJD GESTOPT IN POLDEREN, LATEN WE NU ECHT GAAN VOOR DIE REALISERING. NOORTJE VAN KLEEF GWL ECOSTROOM
D E G E ZO N D E STA D
- 33 -
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
…NATUUR EN MENS MEER VERBONDEN ZIJN MET ELKAAR. WE ZIJN IMMERS ONDERDEEL VAN EEN ECOSYSTEEM MILAN TEUNISSEN VAN MANEN ANNA’S RUIGTE
D E G E ZO N D E STA D FOTO: JAN VAN ARKEL
- 34 - 9 I N S P I R E R E N D E
I NTE RVI E WS
ANNA’S RUIGTE RUIGTE IN DE STAD Een oud polderlandschap omtoveren tot living lab. Milan Teunissen van Manen, medeinitiatiefnemer van Anna’s Ruigte, neemt deze uitdaging aan: “Er kan zoveel meer.”
LIVING LAB
ANNA’S RUIGTE Achter het bordje ‘Anna’s Ruigte’ verschijnt een grassig gebied waar enkele wilgen en lage bomen het typische polderlandschap aankleden. Laarzen laten moddersporen achter op de houtsnippers die een struinpad vormen langs rietgras, vogels, insecten en wilde bijen. In de verte duiken appel- en perenbomen op. Hop, over de houten loopplank en je staat in Anna’s
D E G E ZO N D E STA D
Tuin waar permacultuur hoogtij viert. Milan ziet de toekomst van het huidige saaie terrein op het Science Park rooskleurig in: “We willen stadslandbouw en stadsnatuur tot een hoger niveau tillen.”
- 35 -
Samen met drie medestudenten kreeg ze de kans om voor haar studie een gebiedsontwikkelingsplan te schrijven voor een groen Science Park. “Als bioloog wordt je gepusht om het veld in te gaan. Niet iedereen is bioloog, maar zou ook graag de laarzen aantrekken. Door dit grote, maar ook knusse en toegankelijke gebied met een toplocatie te ontwikkelen, laten we zien wat kan.” De gemeente haakte aan en
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
sindsdien is het viertal actief bezig met de ontwikkeling van het terrein. “Het is een natuurontwikkelingsplan met een groot sociaal aspect”, legt Milan uit. In het ontwikkelingsgebied Anna’s Ruigte wordt het onhandelbare, onnatuurlijke systeem op de schop genomen. Een natuurlijke inrichting van het gebied zorgt voor meer biodiversiteit, kost minder om te onderhouden en creëert een robuuster ecosysteem. Anna’s Tuin, het sociale onderdeel van Anna’s Ruigte, is een permacultuurtuin waar samen met de gemeenschap alternatieve vormen van stadslandbouw worden ontdekt en uitgevoerd. “Het is allemaal experimenteel: we gaan van alles uitproberen en kijken wat werkt,” vertelt Milan enthousiast.
VOOR IEDER WAT WILS Samenwerking is het sleutelwoord. “We willen dat Anna’s Ruigte door de gemeenschap wordt gedragen en uitgevoerd. We nodigen dan ook iedereen uit om mee te denken of werken, van ondernemers en studenten tot ecologen en bewoners.” Verschillende partijen op het Science Park en in de omgeving zijn ook enthousiast over het plan. Zo kun je straks na een lange wandeling aanschuiven bij het nabij liggende Café de Polder voor een bordje Anna’s Tuin, bereid met de oogst van de dag.
D E G E ZO N D E STA D
Ook is het initiatief interessant voor de Universiteit van Amsterdam en Tuinbouwschool Wellantcollege Linnaeus: deze kunnen onderzoek doen, lesgeven en excursies in het gebied verzorgen. Werknemers van het Science Park gebruiken het gebied in de toekomst als fijne rustplek of om een wandeling te maken.
VASTE GROND ONDER DE VOETEN Eind maart zet het viertal de schop in de aarde. In de tussentijd worden samenwerkingen aangegaan, de juiste rechtsvorm bepaald en financiering gezocht. De ambitie om te werken aan een gezonde stad ontbreekt in ieder geval niet. “Het besef dat we onderdeel zijn van een ecosysteem moeten we terugbrengen in een stad. Pas als we deze mindshift maken, raken we meer in verbinding met onze omgeving en kunnen we werken aan een gezonde stad.”
- 36 - 9 I N S P I R E R E N D E
I NTE RVI E WS
WE NODIGEN IEDEREEN UIT OM MEE TE DENKEN OF WERKEN, VAN ONDERNEMERS EN STUDENTEN TOT ECOLOGEN EN BEWONERS. MILAN TEUNISSEN VAN MANEN ANNA’S RUIGTE
D E G E ZO N D E STA D
- 37 -
9 I N S P I R E R E N D E I NTE RVI E WS
MAURITSKADE 63 1092 AD AMSTERDAM T +31 (20) 624 15 22 E INFO@DEGEZONDESTAD.ORG TEKST De Gezonde Stad BEELD De Gezonde Stad ONTWERP Walkie Talkie, www.burowalkietalkie.com