JAARVERSLAG 2015
INHOUDSOPGAVE 04 08 12 18 22 28 32 36 40 44
D E G E ZO N D E STA D
-2-
JA A RVE R S L AG 2015
2015 IN VOGELVLUCHT DE GEZONDE STAD MONITOR SPEERPUNT GROEN SPEERPUNT GRONDSTOFFEN SPECIALE PROJECTEN EN ACTIVITEITEN DE AMSTERDAMMER AAN ZET MET BEDRIJVEN OP WEG NAAR EEN GEZONDE STAD COMMUNICATIE ONZE ORGANISATIE FINANCIEEL VERSLAG
D E G E ZO N D E STA D
-3-
JA A RVE R S L AG 2015
2015 IN VOGELVLUCHT
De Gezonde Stad maakt Amsterdam groener, schoner en slimmer. In 2015 hebben wij veel tijd en energie besteed aan het ontwikkelen van De Gezonde Stad Monitor. Deze Monitor laat zien hoe gezond de stad is en maakt de belangrijkste stedelijke uitdagingen op het gebied van leefbaarheid en duurzaamheid zichtbaar voor de Amsterdammer. De Gezonde Stad heeft haar strategie en activiteiten sterk in lijn gebracht met de ambitie en urgentie uit de Monitor. Onze projecten richten zich in eerste instantie op het vergroenen van de stad, waardoor de stad leefbaarder, mooier en klimaatbestendiger wordt. In 2015 hebben we vooral grote stappen gezet richting een groen daklandschap. Ten tweede richtten we ons op het beter hergebruiken van grondstoffen uit huishoudelijk afval om de afvalberg te verkleinen en kringlopen in de stad te sluiten. We zijn gestart met het ontwikkelen van het eerste afvalproject en organiseerden daarvoor ook een evenement voor onze bedrijfspartners. En we ontwikkelden enkele speciale initiatieven, waarvan het keurmerk voor Schone Rondvaart het meeste in het oog springt. We versterkten ook de band met de gemeente. In eerste instantie door de bekrachtiging van de subsidierelatie, maar vooral door de samenwerking een nieuwe impuls te geven waarbij we elkaar meer versterken en aanvullen.
HET DE GEZONDE STAD-TEAM FOTO: MAARTJE MEESTERBERENDS FOTOGRAFIE
VISIE De gezamenlijke kracht en inzet van bewoners, bedrijven en overheden is nodig om Amsterdam gezonder te maken. Een gezonde stad is een toekomstbestendige, leefbare en slimme stad. Hiervoor zijn praktische en toepasbare oplossingen nodig.
MISSIE De Gezonde Stad initieert en ontwikkelt samen met innovatieve koplopers onder bedrijven en samen met bewoners projecten met impact om Amsterdam gezond en toekomstbestendig te maken.
D E G E ZO N D E STA D
-5-
JA A RVE R S L AG 2015
WERKWIJZE EN KERNTAKEN Er is in Amsterdam een groot aantal organisaties dat zich bezighoudt met verduurzaming. De Gezonde Stad vervult een specifieke positie in dit krachtenveld: wij zijn een onafhankelijke partij zonder winstoogmerk die overheden, het bedrijfsleven en de bewoners van Amsterdam bij elkaar brengt in projecten met impact die bijdragen aan de verduurzaming van de stad. PROJECTEN: De Gezonde Stad initieert projecten die aansluiten op stedelijke kansen en uitdagingen. In een project fungeren wij als penvoerder en projectleider. Als onafhankelijke organisatie brengen wij de noodzakelijke stakeholders bij elkaar. Met onze projecten creëren wij meervoudige waarde voor de stad en haar bewoners. Om schaal en impact te bereiken zijn actieve bewoners nodig. Zij dragen uit eigen initiatief en overtuiging bij aan het verduurzamen van hun eigen leefomgeving. De Gezonde Stad maakt dit mogelijk door overkoepelende projecten of programma’s te starten waarin deze initiatieven een plek krijgen. BEWONERS ONDERSTEUNEN: Bewoners maken de stad. Ons bewonersnet-
werk staat centraal en is het afgelopen jaar weer gegroeid. De Gezonde Stad helpt bewoners op verschillende manieren verder met hun initiatieven, zoals met publicaties van handleidingen, direct advies, en walk-in inspiratiesessies.
EEN UITDAGEND EN DYNAMISCH JAAR 2015 was voor De Gezonde Stad een spannend en hectisch jaar. We presenteerden voor het eerst de Monitor en gebruikten deze om het gesprek met stakeholders aan te gaan en onze focus aan te scherpen. Dit vereiste veel capaciteit. Ook verhuisden we naar een nieuw pand en vonden er belangrijke veranderingen in het team plaats: de stichting kreeg een nieuwe directeur en een nieuwe senior accountmanager. We namen afscheid van de communicatiemedewerker en verwelkomden een nieuwe projectmedewerker en officemanager. In 2015 hebben we veel tijd gestoken in het opstarten van projecten die een lange aanlooptijd kennen. Al deze factoren, in combinatie met een afnemende structurele gemeentelijke subsidie, hebben ertoe geleid dat we het jaar flink negatief afsluiten. Gelukkig heeft de stichting een reserve die dit kan opvangen. En plukken we in 2016 en daarna de vruchten van de investeringen uit 2015.
-6-
AMSTERDAM ROOFTOP SOLUTIONS FOTO: ALICE WIELINGA
VOORUITBLIK 2016 2016 is voor De Gezonde Stad goed begonnen. We richten onze energie dit jaar op dezelfde thema’s. De nieuwe projecten zijn inmiddels gestart of staan op het punt om te starten. Onze inspanningen zorgen ervoor dat we in 2016 de daken van de stad op grote schaal gaan vergroenen. Op straten en pleinen gaan we stoeptegels vervangen door kleine parken. Bewoners krijgen binnenkort plekken in de buurt waar ze hun gescheiden afval kunnen inleveren. Met een aantal cruciale partners hebben we overeenkomsten gesloten voor deelname aan deze projecten. We gaan door met het adviseren van de gemeente over de implementatie van de milieuzone en we blijven de Amsterdamse Theaters begeleiden bij hun ambitie om te verduurzamen.
D E G E ZO N D E STA D
-7-
JA A RVE R S L AG 2015
DE GEZONDE STAD MONITOR
Met de Gezonde Stad Monitor maken we de belangrijkste stedelijke uitdagingen op het gebied van duurzaamheid en leefbaarheid inzichtelijk en zichtbaar. De Monitor laat zien hoe gezond de stad is en maakt de duurzaamheidsopgave concreet. De Monitor inspireert bedrijven, organisaties en mensen en zet aan tot actie. We koppelen lange termijn ambities aan acties voor de korte termijn. Hiermee bieden we een kritische en onafhankelijke blik op de voortgang van de transitie naar een duurzame stad. In 2015 keek de Gezonde Stad Monitor naar de thema’s groen, energie, voedsel, schone lucht en grondstoffen. Per thema bepalen we met heldere doelstellingen wat we in 2015 moesten doen om de stad gezonder te maken. DE PRESENTATIE De Monitor voegt vooral waarde toe als we deze jaarlijks actualiseren en uitbrengen. De vorm waarin we de Monitor uitvoeren en presenteren zal elk jaar anders zijn. In 2015 presenteerden we de Monitor in de grote zaal van Pakhuis de Zwijger. In een dynamisch gesprek met verschillende experts schetste De Gezonde Stad een vergezicht op een gezond Amsterdam. Er werd gekookt op het podium, we toonden filmpjes, interviews en infographics en het belangrijkste is dat bewoners, ondernemers en stadsbestuurders met elkaar in gesprek gingen. Ook maakten we de uitkomsten van de Monitor inzichtelijk en behapbaar met infographics en filmpjes die we gedurende het jaar op allerlei momenten inzetten, en natuurlijk vindbaar zijn op onze website en social media.
DE KENNIS EN ACHTERGROND Met de Monitor werken we stapsgewijs aan een open database waarmee bewoners, organisaties, kennisinstellingen, bedrijven en studenten zelf aan de slag kunnen. Ze kunnen de gegevens gebruiken om onderzoek te doen of de laatste ontwikkelingen en trends inzichtelijk te maken. We nodigen iedereen uit om bij te dragen. Een begeleidend onderzoeksrapport geeft meer inzicht en uitleg bij de getallen en conclusies.
D E G E ZO N D E STA D
-9-
JA A RVE R S L AG 2015
GROND STOFFEN
…ZIJN SCHAARS. DAAROM HALEN WE ZE UIT DE STAD DOOR HUISHOUDELIJK AFVAL TE SCHEIDEN EN NUTTIGE STOFFEN TERUG TE WINNEN UIT AFVALWATER.
Het sluiten van kringlopen van alle materialen in de stad.
Het doel hiervan is:
19% WORDT SLECHTS 19% VAN HET HUISVUIL GESCHEIDEN
WORDT GFT-AFVAL HELEMAAL NIET GESCHEIDEN (dit is 40% van het huisvuil)
GROEN
WORDT 13% (130 ton) VAN HET FOSFAAT TERUGGEWONNEN UIT AFVALWATER
NU
WE KUNNEN AMSTERDAM 2X ZO GROEN MAKEN. ZO WORDT DE STAD KLIMAATBESTENDIGER.
“AFVAL IS EEN MENING”
GROEN werkt als een
REMKO ZUIDEMA
spons en zorgt voor:
(Ondernemer)
FOSFAAT is een schaarse grondstof voor kunstmest en van essentieel belang voor onze voedselvoorziening.
Er is te weinig groen om de 300 bedreigde dieren en planten te beschermen
40 mensen per jaar overlijden door extreme hitte
DIT JAAR … is het doel dat elke Amsterdammer in totaal 70 kg huisvuil scheidt.
OPVANGEN VAN WATER
3 KG
VERKOELING
DEMPING VAN GELUID
BIODIVERSITEIT
3 KG 28 juli 2014: 5 miljoen euro schade door 1 regenbui
25 KG
“GROEN IS OOK VOOR DE GEZONDHEID VAN MENSEN BELANGRIJK, VOORAL IN EEN STAD”
1 KG
70 KG HUISVUIL SCHEIDEN
34 KG
1 op de 5 Amsterdammers ervaart geluidsoverlast
ELS CORPORAAL
Stadsecoloog Amsterdam.
NU ...en halen we 144 TON fosfaat uit afvalwater.
12 %
PRESENTATIE DE MONITOR IN PAKHUIS DE ZWIJGER. FOTO: LEJO DUIJVESTIJN
1 KG
2 KG
… IS 12% VAN HET OPPERVLAK VAN AMSTERDAM GROEN.
overig:
1 KG
2020
65% van het
FOCUS VOOR DE GEZONDE STAD
huishoudelijk afval wordt gescheiden.
We gebruiken de Monitor ook om onszelf verder te ontwikkelen. Het is een instrument om onze speerpunten te bepalen en vast te stellen op welke manier we waarde toe kunnen voegen aan de verduurzaming van de stad. Op basis van de uitkomsten van de Monitor hebben we in 2015 onze focus gesteld op de thema’s groen en grondstoffen. De uitdagingen op deze thema’s zijn groot en er moet nog veel gebeuren om de doelen te halen. Ook past onze rol en werkwijze goed bij deze thema’s: er is behoefte aan onafhankelijke partijen die verbindingen tot stand kunnen brengen en initiatief nemen. En om echte stappen te kunnen zetten zijn vernieuwende samenwerkingsvormen nodig. Tot slot is de rol en inbreng van zowel bewoners als bedrijven cruciaal.
D E G E ZO N D E STA D
- 10 -
GROENER MAKEN
WE KUNNEN AMSTERDAM OP DE STRAAT, MAAR OOK OP DE DAKEN:
Doelstelling:
JA A RVE R S L AG 2015
Ontwerp: www.burowalkietalkie.com
Minder dan 1% van deze daken is nu groen.
200 TON
65%
3X MEER GRONDSTOFFEN
fosfaat uit wordt uit het riool gehaald.
De Amsterdamse straten, wegen en pleinen zijn vooral van steen.
DE PLATTE DAKEN IN AMSTERDAM ZIJN SAMEN NET ZO GROOT ALS 25 VONDELPARKEN.
De Gezonde Stad, 2015
Leggen we 100 groene daken aan.
Haalt elke Amsterdammer 28 stoeptegels weg t.b.v. beplanting.
DIT JAAR
Samen is dit zo groot zijn als
VONDELPARK
Hierdoor komt er 200 HA GROEN bij.
4,5 Vondelparken aan groene daken aanleggen.
2025
4,5
2,3
Doelstelling:
de oppervlakte van 2,3 miljard stoeptegels inruilen voor groen.
DIT SAMEN MAAKT AMSTERDAM IN 2025
2X ZO GROEN
Ontwerp: www.burowalkietalkie.com
De Gezonde Stad, 2015
SPEERPUNT GROEN
Meer groen is een verademing voor het leven in de stad. Zowel voor mensen als dieren voegt groen waarde toe. Groen kan een oplossing bieden voor allerlei stedelijke uitdagingen, zoals wateroverlast, hittestress en geluidsoverlast. Groen zorgt voor een toename van biodiversiteit, vergroot de leefbaarheid en aantrekkelijkheid van de buurt, heeft een positief effect op de gezondheid van de mens en bevordert ontmoeting en cohesie. In 2025 willen we dat er 2x zo veel groen oppervlak in de stad is in vergelijking met 2015. Een fijnmazig net van groen kan dit voor elkaar krijgen: op daken, gevels en muren, op versteende pleinen en vergeten stukjes stad, op braakliggende terreinen.
PROJECTEN 1 HA DAKNATUUR EN ROOFTOP REVOLUTION Veel Amsterdamse binnentuinen zijn door de jaren heen opgeofferd aan uitbouwen, tuinhuizen en opslagruimtes. Mensen kijken uit op grote grijze lelijke daken. Met het project 1 Hectare Daknatuur creëren we een nieuw natuurgebied, op de daken van de stad. Deze daknatuur verkoelt de stad, filtert giftige stoffen uit de lucht en zorgt voor een groene leefomgeving. Hierdoor hebben Amsterdammers minder last van hittestress en wordt de kans op luchtwegaandoeningen kleiner. Groene daken maken de stad klimaatbestendig, bijvoorbeeld omdat ze overtollig regenwater water vasthouden. Door de therapeutische werking van groen op de gezondheid zullen ontspanning en positieve gevoelens de overhand krijgen en zal stress afnemen. Daarnaast levert het vergroenen van het dak een belangrijke bijdrage aan biodiversiteit en geluidsdemping. Vastgoedwaarde kan toenemen bij uitzicht op groen en ook de levensduur van het dak wordt verdubbeld. Het project ‘1 Hectare Daknatuur’ is al in 2013 gestart. In 2014 kwam Rabobank Amsterdam aan boord met financiële steun. Dit stelde ons in staat om een nieuw cofinancieringsmodel voor daknatuur te ontwerpen, evenals een stappenplan en toolbox voor de Amsterdammer die aan de slag wil met het vergroenen van een dak. Tegelijkertijd ontwikkelden we de eerste groene daken, zodat we onze ervaringen meteen konden gebruiken om het model en de instrumenten te verbeteren. In de zomer van 2015 hebben we dit project afgerond, wat meteen ook het startpunt markeerde
D E G E ZO N D E STA D
- 13 -
JA A RVE R S L AG 2015
voor het vervolg: Rooftop Revolution. Dit project is een gezamenlijk initiatief van De Groene Grachten en De Gezonde Stad. Met de opgedane kennis, de ontwikkelde tools, en de aangesloten partijen lanceren we in 2016 een nieuw crowdfundingplatform waarmee we de Amsterdamse daken op grote schaal gaan vergroenen.
PROJECT PARK OM DE HOEK De stad wordt drukker, waardoor de stad verdicht. Zo blijft er weinig ruimte voor groen over, terwijl elke Amsterdammer binnen een paar minuten in een groene omgeving moet kunnen zijn. Onze steeds ‘verstenende’ stad schreeuwt om meer groen. Om oplossingen te bieden voor meerdere stedelijke vraagstukken zoals wateropvang, biodiversiteit, stedelijke koeling, geluidsdemping, fijnstofafvanging en CO2-reductie.
EEN GROEN DAK IN DE HAARLEMMERSTRAAT (AMSTERDAM CENTRUM) GEREALISEERD IN HET PROJECT 1 HA DAKNATUUR
LINKS: BESTAANDE SITUATIE OP DE WIBAUTSTRAAT. FOTO: DE GEZONDE STAD. RECHTS: TOEKOMSTIGE PARK OM DE HOEK WIBAUTSTRAAT. BEELD: CARLIJN KLOMP.
Groen is ook een middel om de anonimiteit in grote steden tegen te gaan. Een kwart van de Nederlanders heeft geen contact met de buren. Daarnaast voelt 40 procent van de Amsterdammers zich in meer of mindere mate eenzaam. Parken stimuleren ontmoeting en uitwisseling. De stad wordt een park. Met wandel-, adem-, en denkruimte. Waar persoonlijke ambities publiekelijk worden. Waar elke Amsterdammer vertegenwoordigd is. Waar iedereen bijdraagt aan de gezondheid van iedereen. Dat is Park om de Hoek. De versteende rommelige overhoeken, kale entreezones en saaie pleintjes in buurten worden groene ontmoetingsplekken. Het zijn de openlucht huisen hobbykamers in de buurt. In het project Park om de Hoek maken we dit mogelijk. Samen met bewoners. Met hun ideeën, wensen en dromen. Want de stad is van haar inwoners. In 2015 lag de nadruk op netwerken, conceptontwikkeling en het toetsen van draagvlak in de stad. Dit resulteerde in een selectie van bewonersgroepen, plekken en voorlopige ontwerpen, waar we in 2016 mee aan de slag gaan. Ook vormden we een netwerk van enthousiaste partijen en een samenwerking met drie stadsdelen. In 2016 realiseren we de eerste parken.
D E G E ZO N D E STA D
- 15 -
JA A RVE R S L AG 2015
PUBLICATIE CHECKLIST BRAAKLIGGEND TERREIN De Gezonde Stad biedt graag praktische en toepasbare handvatten aan bewoners zodat zij zelf hun wijk, buurt en stad kunnen vormgeven. Afgelopen jaar publiceerden we dan ook de checklist ‘Van braakliggend terrein naar natuurspeelterrein’. Alle kennis, ervaringen en geleerde lessen uit het in 2014 afgeronde project Op De Schop hebben we vertaald naar een actieplan met zeven stappen. Bewoners kunnen nu eigenhandig aan de slag met het realiseren van een natuurspeelterrein in hun wijk. Het landelijke magazine Stadstuinieren heeft deze checklist ook gepubliceerd.
D E G E ZO N D E STA D
- 16 -
JA A RVE R S L AG 2015
CHECKLIST BRAAKLIGGEND TERREIN. FOTO: INGRID GOVERS BEELD: WALKIE TALKIE
SPEERPUNT GRONDSTOFFEN
In veel apparaten die we dagelijks gebruiken zitten grondstoffen. Deze worden echter steeds schaarser. Bovendien kost het winnen van grondstoffen uit mijnen of planten en de productie van materialen uit deze grondstoffen veel energie en wordt het milieu vaak vervuild. Tegelijk produceren we veel afval, waar deze waardevolle grondstoffen ook in zitten. Afval is een potentiële bron van grondstoffen. Als we afval slim verwerken, kunnen grondstoffen oneindig beschikbaar blijven. Dat betekent dat we onze economie anders moeten inrichten: niet lineair met een nadruk op consumptie en weggooien, maar circulair. Dit is gebaseerd op hergebruik van producten en grondstoffen en het verminderen van afval. Een maatschappij waar kringlopen zijn gesloten en waar grondstoffen zo veel mogelijk hoogwaardig worden hergebruikt. De Gezonde Stad wil met haar projecten bijdragen aan de circulaire economie. Ons streven is dat we in 2020 in Amsterdam drie keer meer grondstoffen uit ons afval halen. Om dit mogelijk te maken moeten we afval gaan scheiden. Alleen dan kunnen we de grondstoffen eruit halen. In 2020 moet 65% van het afval gescheiden worden aangeleverd en verwerkt.
PROJECT AMSTERDAMS STADSJUTTEN Begin 2015 scheidden Amsterdammers 27% van hun huishoudelijk afval. Om dit percentage te verhogen, moeten we anders met ons afval omgaan. Afval heeft namelijk waarde: het bestaat uit grondstoffen die we kunnen hergebruiken of recyclen. In het project Amsterdams Stadsjutten introduceren we een nieuwe aanpak die deze waarde zichtbaar maakt en terug geeft aan de bewoners. We zetten Waste Labs op: fysieke locaties in de wijk waar bewoners hun afvalstromen kunnen inleveren. Hier wordt het afval gesorteerd, losgekoppeld en gewogen door ‘afval experts’, mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Het ingeleverde afval krijgt een nieuwe plek in de buurt of wordt gerecycled tot nieuwe grondstoffen. We beginnen met drie afvalstromen: papier, plastic en textiel en bouwen dit in de toekomst uit.
D E G E ZO N D E STA D
- 19 -
JA A RVE R S L AG 2015
Het ingeleverde afval vertegenwoordigt een waarde die in het project wordt uitgekeerd aan de bewoners die het inleveren, bijvoorbeeld door middel van een speciale munteenheid of waardebonnen. De essentie is dat deze waarde bij draagt aan de lokale economie. Denk bijvoorbeeld aan een korting op boodschappen of een lokaal evenement. Zo maken we bewoners en ondernemers bewust van de waarde van afval en stimuleren we ze om een actieve rol te spelen in het sluiten van kringlopen. Samen met andere partijen ontwikkelen we een nieuwe businesscase rond het gebruik van grondstoffen uit ons afval. Zo werken we stapsgewijs toe naar de eerste zero waste wijk. In 2015 hebben we ons vooral gericht op conceptontwikkeling, het betrekken van partners, het selecteren van wijken en buurten en het valideren van het concept door gesprekken met experts, politici, ambtenaren, kennisinstellingen en natuurlijk de uiteindelijke deelnemers: de bewoners van de stad. In 2016 openen we het eerste Waste Lab.
GESCHEIDEN AFVALVERWERKING IN WESTPOORT. FOTO: DE GEZONDE STAD
D E G E ZO N D E STA D
- 21 -
JA A RVE R S L AG 2015
SPECIALE PROJECTEN & ACTIVITEITEN
In 2015 werkte De Gezonde Stad aan meerdere speciale projecten en activiteiten. KEURMERK SCHONE RONDVAART Er is in Amsterdam veel te doen rondom rondvaartboten en hun uitstoot. Sommige rederijen hebben de handschoen opgepakt en zijn druk bezig met het ontwikkelen en exploiteren van elektrische boten. Deze boten hebben geen uitstoot. In 2015 lanceerde De Gezonde Stad een keurmerk voor schone rondvaartboten. Rondvaartboten die 100% uitstootvrij varen komen voor het keurmerk in aanmerking. Een beoordelingscommissie, in het leven geroepen door De Gezonde Stad, beoordeelde de boten. Het doorslaggevende criterium is dat de aandrijving 100% schoon is. Het keurmerk stelt bezoekers van Amsterdam in staat om bewust voor een schone rondvaartboot te kiezen. Het draagt bij aan de behoefte van (woonboot)bewoners aan schonere rondvaartboten. Op die manier krijgen we een stille stad met een schone lucht. Wethouder Financiën & Water van de Gemeente Amsterdam, Udo Kock, heeft 15 april 2015 certificaten uitgereikt aan de deelnemende rondvaartboten. DE VOLGENDE BOTEN HEBBEN HET KEURMERK SCHONE RONDVAART VAN DE GEZONDE STAD ONTVANGEN:
º Vossius, Barlaeus en Lido van rederij Blue Boat company º Wilhelmus, Picasso en Beau van rederij ‘t Smidtje º Friendship en Oceans van rederij Friendship Amsterdam º Admiraal Heijn, Anne Bonney van rederij Eboats º ES Hannekes Boot van rederij Hannekes Boot º Gordita van rederij Paping º Manhattan, Barracuda en Marie Zurlohe van rederij Amsterdam Boats º Staets 1 en Staets 2 van rederij Staets
DEZE BOOT IS GROEN EN VAART 100% ELEKTRISCH: STIL EN SCHOON DAT DOET DE GEZONDE STAD
D E G E ZO N D E STA D
- 23 -
JA A RVE R S L AG 2015
ADVIESCOMMISSIE MILIEUZONE Om de lucht in Amsterdam schoner te maken heeft de gemeente Amsterdam een milieuzone ingesteld. De milieuzone is een gebied in de stad (grofweg het gebied binnen de ring onder het IJ) waarbinnen het meest vervuilende vrachtverkeer geen toegang krijgt. De Gezonde Stad heeft een adviserende rol in de Adviescommissie Milieuzone van de gemeente Amsterdam. Ook in 2015 boog de commissie zich periodiek over aanvragen van bedrijven die graag een ontheffing willen voor de milieuzone voor vrachtwagens. Vanuit het belang van schone lucht voor de Amsterdammer denken wij mee en adviseren de gemeente over een strenge maar ook eerlijke uitvoering. Daarnaast hebben we met kennis en ervaring bijgedragen aan de ontwikkeling en uitvoering van de nieuwe gemeentelijke beleidsregels.
DUURZAME AMSTERDAMSE THEATERS WETHOUDER UDO KOCK OVERHANDIGT HET CERTIFICAAT. FOTO: DE GEZONDE STAD
In 2015 startte De Gezonde Stad met een nieuwe opdracht: we helpen twintig Amsterdamse theaters om te verduurzamen. Het doel van dit initiatief is het reduceren van CO2-uitstoot door energiebesparing en opwek van duurzame energie, bijvoorbeeld met zonnepanelen. De Gezonde Stad begeleidt de theaters in meerdere sessies waarbij we de verschillende opties voor verduurzaming uiteen zetten en samen verkennen. Zoals het overstappen op LED-lampen, installeren van zonnepanelen, verduurzamen van de horeca en tegengaan van voedselverspilling. Mogelijkheden voor waterbesparing, afvalscheiding, vergroten van de betrokkenheid van medewerkers bij de duurzaamheidsambities en het stimuleren van bezoekers om met de fiets of openbaar vervoer te komen, worden ook onder de loep genomen. Theaters kunnen elkaar hierin versterken, bijvoorbeeld door samen in te kopen. In 2015 hebben we de eerste twee sessies begeleid, samen met de theaters een werkplan met prioriteiten vastgesteld en de periodieke monitoring in gang gezet. In 2016 loopt deze opdracht door.
DUURZAME AMSTERDAMSE THEATERS. FOTO: DE GEZONDE STAD
D E G E ZO N D E STA D
- 25 -
JA A RVE R S L AG 2015
BEÏNVLOEDING EN ADVISERING De thema’s van De Gezonde Stad vertonen overlap met de Agenda Duurzaam en de Agenda Groen van de gemeente Amsterdam. Naast het opzetten van onze eigen projecten, zetten we onze kennis en ervaring graag in voor het ontwikkelen en uitvoeren van het gemeentelijk beleid. Bijvoorbeeld op het gebied van energie en klimaat, luchtkwaliteit en natuur. We doen dit door het adviseren van politici en ambtenaren, in bijeenkomsten en werkgroepen, gesprekken en notities. Ook op politiek gebied zijn we actief: in 2015 heeft De Gezonde Stad enkele keren ingesproken in de gemeenteraad om de raadsleden en wethouder te overtuigen dat een ambitieuze aanpak nodig en gewenst is. En we dienden enkele zienswijzes in.
en de Nieuwmarkt. De meest belangrijke straten zijn de Wibaut- en de Weesperstraat, in het verleden uitgeroepen tot lelijkste straten van Amsterdam. Om dit gebied weer aantrekkelijker te maken gaan ondernemers, overheden, kennisinstellingen en bewoners de straat vergroenen. Dit doen ze onder de vlag van de Knowledge Mile. De Gezonde Stad zal dit traject, dat start in 2016, coördineren. Verder verkennen we samen met de NS de mogelijkheid om een Amsterdams station en de directe omgeving hiervan te verduurzamen. De Gezonde Stad zet hiervoor haar kennis, projecten en partners in. Zo kunnen we oplossingen voor een duurzame stad op een aantrekkelijke manier aan de Amsterdammer laten zien.
Daarnaast heeft De Gezonde Stad zitting in de Amsterdamse Duurzaamheidsraad, die in 2015 één keer plenair bijeen is gekomen en enkele keren schriftelijk geconsulteerd is door de gemeente.
BIJDRAGE AAN ONDERZOEK Ook in 2015 kregen we vele verzoeken van studenten van hogescholen en universiteiten, en van andere organisaties om een bijdrage te leveren aan onderzoek, vaak naar duurzame steden. We proberen altijd zo veel mogelijk mee te werken. We lichten een paar aansprekende voorbeelden uit 2015 hieruit. Zo hebben we onder andere bijgedragen aan een internationaal onderzoek van VNG International naar het monitoren van verduurzaming, evenals aan meerdere onderzoeken van de Hogeschool van Amsterdam, bijvoorbeeld naar hittestress in de stad. De NHTV Breda gebruikte onze input voor een onderzoek naar een moderne stad en een masterstudent Landschapsarchitectuur van de Universiteit Wageningen deed onderzoek naar het schaalniveau van een duurzaamheidsinterventie. Een student Neerlandistiek onderzocht het gebruik van gezondheidsmetaforen binnen de duurzaamheidswereld.
KANSEN VERKENNEN In 2015 hebben we ook capaciteit besteed aan het verkennen en vormgeven van nieuwe projecten waarvan we er twee uitlichten. Samen met verschillende partijen hebben we de basis gelegd voor een project dat zich richt op het vergroenen van het gebied tussen het Amstelstation
- 26 -
D E G E ZO N D E STA D
- 27 -
JA A RVE R S L AG 2015
DE AMSTERDAMMER AAN ZET
Amsterdammers maken de stad. De ideeĂŤn en energie komen vanuit de bewoners. Zij zetten de stad in beweging. Die beweging wordt steeds groter. De bewoners vullen de stad met groene daken, postzegelparken, zonnepanelen en delen voedsel, vervoer en kleding met elkaar. De Gezonde Stad jaagt deze beweging aan. We ondersteunen actieve bewonersgroep die net als wij de stad groener, schoner en slimmer willen maken. Dat doen we door: VERBINDEN: De Gezonde Stad koppelt initiatieven aan elkaar ĂŠn aan ex-
perts in ons netwerk. Door kennis uit te wisselen en krachten te bundelen ontstaan nieuwe samenwerkingen en nieuwe inzichten. Dit doen we op verschillende manieren. We verzamelen de initiatieven in de stad en brengen deze samen in onze Groene Gids, een dynamische digitale kaart waar bewonersgroepen en duurzame bedrijven in de stad elkaar kunnen vinden. Daarnaast verbinden we ook actief partijen die een logische link met elkaar hebben. Zo hebben we het initiatief PopinnPark in 2015 verder geholpen met de expertise van onze partner hoveniersbedrijf Van der Tol BV. FACILITEREN: Amsterdammers willen graag aan de slag, maar weten vaak
niet hoe. De Gezonde Stad adviseert bewoners over de ontwikkeling en uitvoering van hun initiatief. Van het schrijven van een projectplan tot het aanvragen van financiering. Bewonersgroepen weten ons te vinden, in 2015 hebben we tientallen vragen van bewoners beantwoord of meegedacht over hun initiatief en de aanpak. We benaderen ook actief nieuwe bewonersgroepen die ondersteuning kunnen gebruiken. En we organiseerden weer een Walk In, een thematische inloopspreekuur voor bewoners(groepen), waar het team van De Gezonde Stad met een expert uit ons netwerk kennis en ervaring deelt om de bewonersgroepen een stapje verder te helpen. ZICHTBAAR MAKEN: We bieden bewonersinitiatieven graag een podium. We maken ze zichtbaar op onze website en in onze Groene Gids, nemen hun activiteiten op in de Groene Agenda, plaatsen hun oproepen en succesmomenten op sociale media en geven ze een plek in onze nieuwsbrief. In 2015 hebben we nieuwe manieren ontwikkeld om die zichtbaarheid te vergroten, bijvoorbeeld door het publiceren van het eerste online maga-
D E G E ZO N D E STA D
- 29 -
JA A RVE R S L AG 2015
zine. ‘Ik droom van een gezonde stad, waarin…’. Hierin staan negen interviews met bewonersgroepen die als voorbeeld en inspiratie dienen voor de rest van de stad. Daarnaast hebben we bewoners gevraagd naar hun suggesties voor een gezonde stad. Dit hebben we vastgelegd in filmpjes die we online verspreiden.
HET NETWERK BLIJFT GROEIEN Ons netwerk van aangesloten groepen is het aantal van 100 inmiddels gepasseerd. In 2015 hebben we 7 enthousiaste bewonersinitiatieven verwelkomt in ons netwerk, waaronder: º ANNA'S RUIGTE, een oud polderlandschap midden in het Science Park dat wordt omgetoverd tot living lab voor permacultuur. Meer biodiversiteit, minder onderhoudskosten en een robuuster ecosysteem. º COMPOSTEREN IN DE FRANS HALSSTRAAT, een initiatief in AmsterdamZuid waar bewoners hun gft-afval composteren in wormenbakken op straat. Het compost wordt hergebruikt in de tuintjes en bloembakken van de bewoners. º BUURTTUIN VALENTIJN, een postzegelpark met 30 volkstuintjes en een gemeenschappelijk deel met 2000 planten en kruiden. De buurtbewoners onderhouden en beheren het park, waardoor buren met een Turkse, Marokkaanse, Nederlandse en Surinaamse achtergrond elkaar leren kennen.
D E G E ZO N D E STA D
- 30 -
JA A RVE R S L AG 2015
HET TEAM VAN ANNA’S RUIGTE FOTO: JAN VAN ARKEL
COMPOSTEREN IN DE FRANS HALSSTRAAT FOTO: COMPOSTEREN IN DE FRANS HALSSTRAAT
MET BEDRIJVEN OP WEG NAAR EEN GEZONDE STAD
Bedrijven kunnen veel doen om Amsterdam gezonder te maken, maar hebben niet altijd inzicht in de mogelijkheden. De Gezonde Stad helpt bedrijven om de meest effectieve stappen te zetten om zelf duurzamer te worden. Maar vooral willen we dat het bedrijfsleven een directe bijdrage levert aan het gezonder maken van de stad door een rol te spelen in onze projecten. HET PARTNERNETWERK In 2015 hebben we twee lijnen gevolgd: inspireren en verbinden van onze partners met partner events; º Het betrekken van onze partners bij onze belangrijkste projecten. º Het De Gezonde Stad heeft een netwerk van bedrijfspartners dat gestaag groeit. In 2015 hadden we 11 bedrijfspartners die financieel of in natura De Gezonde Stad steunen. Eén bedrijf heeft in 2015 het partnerschap opgezegd, namelijk Ekoplaza. De Nationale Postcodeloterij en de gemeente Amsterdam hebben De Gezonde Stad in 2015 wederom gesteund met een financiële bijdrage. In 2015 organiseerden we de volgende partner events, evenementen waar onze partners van elkaar leren, kennis uitwisselen en nieuwe contacten opdoen:
º 22 JANUARI IN PAKHUIS DE ZWIJGER. THEMA: DUURZAME STADSLOGISTIEK. Zeven koplopers adviseerden en inspireerden elkaar en onze partners met hun ervaringen op het gebied van elektrisch transport. Samen met onze partners gingen ze op zoek naar nieuwe oplossingen.
º 22 APRIL IN PAKHUIS DE ZWIJGER. THEMA: DE GEZONDE STAD MONITOR.
Enkele partners presenteerden hun visie op een duurzame toekomst en de manier waarop zij er in hun bedrijf invulling aan geven. Daarnaast was er uitgebreid ruimte voor ontmoeting en kennisuitwisseling. º 2 4 JUNI IN HET TROPENINSTITUUT. THEMA: CIRCULAIRE ECONOMIE. Bij een evenement waar we afscheid namen van de voormalig directeur stonden we samen met onze partners stil bij de toekomst van de stad. Jacqueline Cramer, ambassadeur Circulaire Economie van Amsterdam Economic Board gaf een inhoudelijke bijdrage en de initiatiefnemers van Amsterdam 750 jaar deelden hun visie op een duurzame stad.
D E G E ZO N D E STA D
- 33 -
JA A RVE R S L AG 2015
º 1 OKTOBER OP DUURZAME BROEDPLAATS DE CEUVEL. THEMA: ZERO WASTE. Onder begeleiding van het Zero Waste Centre leerden onze partners tijdens dit event de stappen om hun bedrijf zero waste te maken om zo bij te dragen aan de circulaire economie en hergebruik van grondstoffen.
AANSCHERPING STRATEGIE
PARTNER EVENT OP DE CEUVEL . FOTO: DE GEZONDE STAD
PARTNER EVENT IN HET TROPENINSTITUUT. FOTO: MAARTJE MEESTERBERENDS
In 2015 hebben we ons verdiept in de samenwerking tussen De Gezonde Stad en alle partners met het doel om effectiever en efficiënter samen te werken. Het zoeken van de relatie tussen de missie van de Gezonde Stad en de doelstelling en motivatie van de partner is daarbij cruciaal. Door deze gesprekken hebben we nieuwe inzichten opgedaan waarmee we de strategie voor samenwerking met het bedrijfsleven aanscherpen. Het doel is het aangaan van een lange termijn relatie met specifieke bedrijven om gezamenlijk projecten met impact te starten. In 2016 gaan we de aangescherpte strategie in de praktijk brengen. We willen onze huidige partners beter ondersteunen, meer betrekken en ons netwerk uitbouwen met nieuwe duurzame koplopers uit de stad.
D E G E ZO N D E STA D
- 35 -
JA A RVE R S L AG 2015
COMMUNICATIE De Gezonde Stad wil het voor elke Amsterdammer toegankelijk en praktisch maken om bij te dragen aan een groener, schoner en slimmer Amsterdam. Ons doel is om bewoners te activeren. Onze communicatiestrategie speelt daarop in. We richten ons op de actieve Amsterdammer, die zelf (buurt)projecten initieert, hieraan deel neemt of deze ambitie heeft. COMMUNICATIEMIDDELEN Vooral de website, nieuwsbrief en social media werden als communicatiemiddelen ingezet. Ook in 2015 publiceerden we weer interviews met bewonersgroepen in onze nieuwsbrieven. Zo zijn er interviews gehouden met onder andere de initiatieven Wortelen in je Buurt en de Valentijntuin. Deze interviews zijn ook op onze website gepubliceerd. Meerdere keren per week werden er berichten op social media geplaatst. Op Twitter richten we ons naast onze eigen activiteiten en successen vooral op inhoudelijke nieuwsberichten. Onze Facebook-achterban kenmerkt zich door onze jongere doelgroep en leent zich meer voor het plaatsen van foto’s en filmpjes. In 2015 zijn we daarom begonnen met het publiceren van filmpjes. Dit zijn voornamelijk korte interviews met bewoners over hun ideaalbeeld van en ideeën voor een gezonde stad. Deze filmpjes hebben we gedeeld via Facebook en zijn te vinden op ons You Tube-kanaal. In de Groene Agenda presenteren we een overzicht van de leukste gezonde activiteiten en evenementen in Amsterdam. Hier kan de Amsterdammer leren over duurzame energie, gezonde voeding, of bijvoorbeeld hoe we om kunnen gaan met afval en grondstoffen. De genoemde evenementen zijn ook momenten waar de Amsterdammer kan bijdragen aan de discussie over een duurzame stad. De Groene Agenda is te vinden op onze website en is ook een vast onderdeel van de nieuwsbrief. De Groene Gids biedt een overzicht van duurzame en groene bedrijven en faciliteiten in de stad. De bedrijven en faciliteiten worden weergegeven met een punt op de kaart. In de gids staan bijna 1300 punten ingedeeld in categorieën.
D E G E ZO N D E STA D
- 37 -
JA A RVE R S L AG 2015
Onze gratis app voor Iphone geeft een overzicht van alle elektrische laadpunten, fietspompen en gratis watertappunten in Amsterdam. In 2015 hebben we ook gebruik gemaakt van offline media: voor de lancering van de Gezonde Monitor hebben we bewoners bereikt via abri's en posters en flyers in horecagelegenheden. Daarnaast hebben we nieuwe middelen ingezet: er zijn infographics ontworpen en infographic animaties gemaakt die online zijn verspreid. Naast onze eigen communicatiemiddelen maken we ook graag gebruik van de kanalen van andere partijen. Zo heeft Amsterdam Rainproof het project Park om de Hoek gepubliceerd in hun nieuwsbrief en staat dit project bijvoorbeeld ook op de websites van Nederland van Morgen en MAEXchange. Ook onze partners besteedden in 2015 geregeld aandacht De Gezonde Stad op hun websites of via hun social media kanalen. En we schreven stukken over een gezonde stad voor verschillende websites en platformen, zoals wijmakennederland.nl.
onder de loep namen om het vervolgens sterker te maken; de Groene Top Trein, een rijdende petitie die aandacht vroeg voor de milieuproblematiek in de aanloop naar de VN Klimaattop in Parijs; het congres Groen Kapitaal georganiseerd door de Provincie Noord-Holland in Pakhuis de Zwijger waar we onze plannen voor een groen daklandschap presenteerden, en het Amsterdam &CO diner, een besloten diner voor het koplopersnetwerk van de Rabobank. Verder gaven we presentaties bij onder andere Opgemärkt en Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions, en waren we bijvoorbeeld panellid bij een debat op het Over ‘t IJ festival. We gaven een speciale les aan groep 7 van basisschool Neptunus op de Dag van de Duurzaamheid.
PERS EN MEDIA-AANDACHT De media heeft in 2015 verschillende keren over de projecten van De Gezonde Stad gerapporteerd. Zo stonden er artikelen in Het Parool over het Keurmerk Schone Rondvaart, de Gezonde Stad Monitor en Amsterdams Stadsjutten. ROmagazine plaatste een artikel over de projecten Rooftop Revolution en Park om de Hoek. Het magazine Stadstuinieren schreef een artikel over het project Op de Schop. In het Parool verschenen verder meerdere interviews en rapportages over De Gezonde Stad en onze visie op de ontwikkelingen in de stad, zoals de heftige regenval en de Klimaatzaak. En ook Telegraaf TV en AT5 besteedden aandacht aan onze ambitie en werkzaamheden.
NOG MEER UITINGEN De Gezonde Stad gaf presentaties over de organisatie of specifieke projecten tijdens meerdere evenementen in de stad en daarbuiten. Enkele hoogtepunten waren de Rainproof Rave & Ride, een pop up-park midden op de Dam waar verschillende initiatiefnemers hun innovatie voor een groene stad toonden; The Climate Miles, een wandeltocht van Utrecht naar Parijs georganiseerd door Urgenda in het licht van de COP21; The Roast, een pitch-avond waar 100 experts het project Park om de Hoek kritisch
- 38 -
THE ROAST. FOTO: CORNEEL DE WILDE.
ONZE ORGANISATIE
De Gezonde Stad zorgt uiteraard zelf ook voor een duurzame bedrijfsvoering. Wij dragen een duurzame boodschap uit en geven vanzelfsprekend graag het goede voorbeeld. NIEUWE HUISVESTING In 2015 verhuisden we van duurzaam bedrijfsverzamelpand De Groene Bocht naar het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT) aan de Mauritskade. Het gebouw ontwikkelt zich als een hub voor vele bedrijfjes en organisaties die zich bezig houden met duurzame ontwikkeling. In dit pand kunnen we waardevolle en nieuwe connecties maken, bijvoorbeeld met het Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Studies (AMS). Samen kunnen we ons nog beter inzetten voor een duurzame stad. Het KIT heeft als verhuurder in 2015 een duidelijke duurzame verandering in gang gezet. De energiehuishouding wordt bijvoorbeeld verduurzaamd en er wordt biologische en fair chain koffie geserveerd. Natuurlijk scheiden we afval op ons kantoor.
DUURZAAM MOBILITEITSBELEID De meeste medewerkers van De Gezonde Stad wonen in Amsterdam. Iedereen komt met de fiets of het openbaar vervoer naar kantoor. We gaan ook met de fiets of het openbaar vervoer naar afspraken binnen Amsterdam. Buiten Amsterdam reizen we hoofdzakelijk met de trein.
ARBEIDSVOORWAARDEN EN PENSIOENAANBIEDER In 2015 hebben het bestuur en de medewerkers de arbeidsvoorwaarden geactualiseerd. Hierin is onder andere een bescheiden vergoeding voor het gebruik van de fiets opgenomen, evenals een bijdrage aan een sportabonnement. Ook onze medewerkers moeten gezond blijven. Ook stapten we in 2015 over op een nieuwe pensioenaanbieder. Samen met onze adviseur hebben we een duurzame optie geselecteerd die alleen in duurzame fondsen en beleggingen investeert.
DUURZAME BEDRIJFSVOERING Bij de keuze voor onze leveranciers speelt duurzaamheid een doorslaggevende rol. We bekijken nadrukkelijk op welke manier de betreffende organisatie duurzaamheid in haar bedrijfsvoering een plek geeft. We werken vaak samen met onze bedrijfspartners. Zo zorgt onze drukkerij Raddraaier
D E G E ZO N D E STA D
- 41 -
JA A RVE R S L AG 2015
ervoor voor dat de impact van hun werkzaamheden op het milieu geminimaliseerd is door gebruik van bio-inkten en alcoholvrije drukpersen. Onze website wordt groen gehost door Greenhost, zendingen laten we verzorgen door After Press Group en onze pakketjes gaan met de fietskoerier. Wij verzorgen ook altijd biologische, vegetarische en/of lokale catering op onze borrels en bijeenkomsten.
HET TEAM Het team van De Gezonde Stad bestond eind 2015 uit 6 medewerkers met een arbeidscontract voor bepaalde of onbepaalde tijd. Het gemiddelde aantal medewerkers over heel 2015 was 3.1 fte. Dit is minder dan het gemiddeld aantal medewerkers in 2014, dat was namelijk 4 fte. Ook moeten we aanmerken dat één van de medewerkers in 2015 langdurig met ziekteverlof is geweest. De samenstelling van het team is in 2015 drastisch veranderd. Het merendeel van de huidige medewerkers is of in 2015 nieuw in dienst gekomen, of is een nieuwe functie gaan vervullen in de organisatie. Werving van nieuwe teamleden duurt veelal enkele maanden. De belangrijkste punten voor 2015: º De functie van directeur is tot 1 juni vervuld door Jupijn Haffmans en sindsdien door Jaap de Jong. Ook voor de functies senior accountmanager en projectmedewerker hebben we nieuwe personen aangenomen. º In totaal hebben drie personen in 2015 de organisatie verlaten en heeft één iemand voor een periode van drie maanden de organisatie versterkt.
º Eén contract is qua uren iets uitgebreid. º Vier stagiairs hebben voor een periode van enkele maanden bijgedragen aan de projecten van De Gezonde Stad.
º In 2015 hebben we met twee freelancers gewerkt.
SAMENSTELLING ORGANISATIE Op 31 december 2015 zag de organisatie er als volgt uit: MEDEWERKERS
º Jaap de Jong - directeur º Bonnie Joosten - senior accountmanager º Raksha Hoost - projectleider º Soesja van Wijgerden - projectmedewerker º Reanne Creyghton - officemanager º Els van Kempen - officemanager BESTUUR
º Lena Euwens - voorzitter º Matéo Mol - penningmeester º Alette Baartmans - bestuurslid º Caroline van Leenders - bestuurslid
Het bestuur van de stichting is onbezoldigd.
WERKVERDELING EN URENVERANTWOORDING In 2015 is bijna 40% van de werkbare uren besteed aan het ontwikkelen en uitvoeren van projecten. Een kleine 20% is besteed aan het ondersteunen van bedrijven en bewoners en (het uitvoeren van) de strategie om deze partijen bij de activiteiten van De Gezonde Stad te betrekken. Ongeveer 10% is besteed aan communicatie- en netwerkactiviteiten en 26% aan organisatieontwikkeling, strategie en andere interne activiteiten zoals personeelszaken en financiële administratie.
ZIEKTEVERZUIM Van het totale aantal werkbare uren zijn 191 uur (4%) als ziek opgegeven. Eén van onze medewerkers is in 2015 meer dan de helft van het jaar arbeidsongeschikt geweest. Deze situatie is niet meegenomen in bovenstaande percentage, omdat het een vertekend beeld zou geven van de omvang en het gemiddelde van het ziekteverzuim. Het re-integratietraject voor dit teamlid is in 2015 gestart en heeft begin 2016 geleid tot volledig herstel.
- 42 -
D E G E ZO N D E STA D
- 43 -
JA A RVE R S L AG 2015
FINANCIEEL VERSLAG
46
ALGEMEEN
48 48 49 50 51 54 57
JAARREKENING
60 60
OVERIGE GEGEVENS
Balans per 31 december 2015 Staat van baten en lasten over 2015 Kas足s troom足over足zicht over 2015 Grondslag jaarrekening Toelichting op de balans per 31 december 2015 Toelichting op de staat van baten en lasten over 2015
Resultaatverwerking
D E G E ZO N D E STA D
- 45 -
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
ALGEMEEN
De Gezonde Stad is ieder jaar weer actief om de middelen te werven die ons in staat stellen om te werken aan de missie. We streven naar een situatie waarin onze inkomsten een weerspiegeling zijn van de belangen in de stad. Iedereen heeft immers baat bij een gezonde stad. We zijn niet afhankelijk van één financier of één branche. Als het gaat om het aantrekken van middelen oriënteren we ons breed en leggen we vele vernieuwende verbanden. We ontvangen financiële bijdragen van de overheid, het bedrijfsleven, sponsoren en private subsidieverstrekkers. Deze en anderen zoals bewoners dragen ook bij in natura. De basissubsidie van de gemeente Amsterdam stelt ons in staat om vernieuwende projecten te verkennen en starten. Deze projecten kennen vanwege hun innovatieve karakter een lange aanlooptijd, zijn niet meteen commercieel rendabel en kenmerken zich door een grote rol voor de Amsterdammer. Samen met de bijdrage van de Nationale Postcode Loterij stelt het ons ook in staat om enkele specifieke activiteiten te ontplooien met en voor bewoners. De belangrijkste activiteiten zijn het ondersteunen van bewonersinitiatieven, de organisatie van de Gezonde Stad Monitor, de presentatie van de uitkomsten van de Monitor aan het brede publiek gedurende het jaar, het betrekken van bewoners bij projecten, en het leveren van een bijdrage aan het maatschappelijke debat. Deze dragen direct bij aan onze missie, maar zullen niet snel inkomsten genereren.
Het ontwikkelen van de Monitor als nieuw instrument voor de lange termijn betekende in het eerste jaar een grote investering in tijd en geld. Het opzetten van nieuwe projecten werd hierdoor vertraagd, waardoor deze pas resultaten en inkomsten zullen genereren in 2016. In onze strategie is gedurende het jaar de nadruk bovendien meer komen te liggen op grotere projecten met meer impact, wat gepaard gaat met een langere ontwikkelen acquisitieperiode. Deze keuze zorgt ervoor dat de stichting op lange termijn sterker wordt. Bovendien hadden de personeelswijzigingen in het compacte team, en met name de aanstelling van de nieuwe directeur en de nieuwe senior accountmanager, een vertragende werking op de uitvoering van het jaarplan en dus het binnenhalen van gelden. Daarnaast nam de subsidie van de gemeente in 2015 met 20% af ten opzichte van 2014. Dat was overigens wel voorzien. In de loop van 2015 werd duidelijk dat de inkomsten lager zouden uitvallen dan begroot. Naast een versterkte focus op acquisitie hebben we daarom ook ingezet op kostenreductie. Dit heeft ervoor gezorgd dat de uitgaven over 2015 ook fors zijn gereduceerd ten opzichte van de begroting. Gelukkig kunnen we concluderen dat het negatieve financiële resultaat zeker geen structurele bedreiging vormt, maar werd veroorzaakt door een samenkomst van eenmalige gebeurtenissen. Het resultaat kunnen we opvangen met onze reserve. De Gezonde stad bouwt in 2016 met een aangescherpte strategie verder aan een stabiele organisatie. De projectportfolio is goed gevuld en in de eerste drie maanden van 2016 zijn de eerste contracten inmiddels getekend.
Met een aantal vooral private partijen gaan we samenwerkingsverbanden aan. Deze partijen dragen enerzijds inhoudelijk bij aan de missie van De Gezonde Stad, anderzijds steunen zij de organisatie of een specifiek project financieel. Vooral voor projecten is de overeenkomst maatwerk, omdat we steeds samen op zoek gaan naar een samenwerking die voor beide partijen gunstig is. Financieel gezien was 2015 voor De Gezonde Stad geen goed jaar. In januari 2015 hebben we de begroting zoals deze in september 2014 was opgesteld reeds naar beneden bijgesteld, op basis van de meest recente resultaten en ontwikkelingen. In 2015 hebben we vooral veel geïnvesteerd.
D E G E ZO N D E STA D
- 46 -
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
D E G E ZO N D E STA D
- 47 -
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2015
BALANS PER 31 DECEMBER 2015 (na resultaatverdeling)
ACTIVA
31‑12‑2015
Vaste activa Materiële vaste activa 1 Inventarissen
€ 1.783
Vlottende activa Vorderingen Handelsdebiteuren 2 Belastingen en premies sociale verzekeringen 3 Overige vorderingen en overlopende activa 4
Liquide middelen
€ 2.587
€ 422
€ 4.623
€ 1.408
€ 2.012
€ 5.134
€ 3.603
5
PASSIVA
Stichtingsvermogen Bestemmingsreserve projecten Overige reserves
31‑12‑2014
€ 6.964
€ 10.238
€ 42.068
€ 113.845
€ 50.815
€ 126.670
31‑12‑2015
31‑12‑2014
Baten Overige overheidsbijdragen en ‑subsidies Overige baten
Lasten Lonen en salarissen Sociale lasten en pensioenlasten Overige personeelskosten Afschrijvingen materiële vaste activa Huisvestingskosten Kantoorkosten Algemene kosten Projectkosten Vrije rubriek overige kosten B
REALISATIE 2015
BEGROTING 2015
REALISATIE 2014
€ 158.850 € 83.784
€ 162.000 € 279.000
€ 211.696 € 143.385
€ 242.634
€ 441.000
€ 355.081
€ 158.108
€ 265.000
€ 187.160
€ 32.568 € 38.987
€ 11.000
€ 53.380 € 19.277
€ 804 € 15.208 € 16.829 € 12.179 € 29.570
€ 2.000 € 19.000 € 30.000 € 10.000 € 90.000
€ 804 € 23.312 € 21.190 € 10.324 € 38.263
-
€ 15.000
-
€ 304.253
€ 442.000
€ 353.710
€ ‑61.619
€ ‑1.000
€ 1.371
€ 382
€ 1.000
€ 1.103
€ ‑61.237
-
€ 2.474
10 11 12
13 14 15 16 17 18 19 20
6 Som der bedrijfslasten € 10.000 € 20.094
€ 40.000 € 51.331 € 30.094
Kortlopende schulden Schulden aan 7 leveranciers Belastingen en premies 8 sociale verzekeringen Overige schulden en 9 overlopende passiva
€ 91.331
-
€ 3.389
€ 5.333
€ 11.982
€ 15.388
€ 19.968
D E G E ZO N D E STA D
- 48 -
21
Netto resultaat
€ 20.721
€ 35.339
€ 50.815
€ 126.670
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
Bedrijfsresultaat Andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten
Resultaatbestemming Bestemmingsreserves Continuïteitsreserve
D E G E ZO N D E STA D
2015
2014
€‑35.000 € ‑26.237 € ‑61.237
€ 2.474 € 2.474
- 49 -
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
KASSTROOMOVERZ ICHT OVER 2015
GRONDSLAG JAARREKENING
2015
2014
Kasstroom uit operationele activiteiten Bedrijfsresultaat
€ ‑61.619
€ 1.371
Aanpassingen voor Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa
€ 804
€ 804
Verandering in werkkapitaal Debiteuren Overige vorderingen Overlopende activa Kortlopende schulden (exclusief banken)
€ 4.201 € 604 € ‑1.531
Kasstroom uit bedrijfsoperaties Ontvangen interest Kasstroom uit operationele activiteiten Mutatie geldmiddelen
Verloop mutatie geldmiddelen Stand per begin boekjaar Mutaties in boekjaar Stand per eind boekjaar
D E G E ZO N D E STA D
- 50 -
Vergelijkende cijfers De vergelijkende cijfers van het voorgaande boekjaar zijn, waar nodig, slechts qua rubricering voor vergelijkingsdoeleinden aangepast.
€ 2.938 € 47.451 € 11.683
€ ‑14.618
€ ‑6.922 € ‑11.344 € ‑72.159
€ 55.150 € 57.325
€ 382
€ 1.103
€ ‑71.777 € ‑71.777
€ 58.428 € 58.428
2015
2014
€ 113.845 € ‑71.777 € 42.068
€ 55.417 € 58.428 € 113.845
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
ALGEMEEN De jaarrekening is opgesteld op basis van de Richtlijn Jaarverslaggeving C1 Kleine organisaties‑zonder‑winststreven. De waardering van activa en passiva en de bepaling van het resultaat vinden plaats op basis van historische kosten, tenzij anders vermeld. Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Winsten worden slechts opgenomen voor zover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het verslagjaar, worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden.
GRONDSLAGEN VOOR WAARDERING VAN ACTIVA EN PASSIVA Materiële vaste activa De materiële vaste activa worden gewaardeerd op verkrijgingsprijs, verminderd met de cumulatieve afschrijvingen en indien van toepassing met bijzondere waardeverminderingen. De afschrijvingen worden gebaseerd op de geschatte economische levensduur en worden berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs, rekening houdend met een eventuele residuwaarde. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming. Op terreinen wordt niet afgeschreven. De materiële vaste activa waarvan de rechtspersoon krachtens een financiële leaseovereenkomst de economische eigendom heeft, worden geactiveerd. De uit de financiële leaseovereenkomst voortkomende verplichting wordt als schuld verantwoord. De in de toekomstige leasetermijnen begrepen interest wordt gedurende de looptijd van de financiële leaseovereenkomst ten laste van de staat van baten en lasten gebracht. Vorderingen De vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. De reële waarde en geamortiseerde kostprijs zijn gelijk aan de nominale waarde. Noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid worden in mindering gebracht. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen.
D E G E ZO N D E STA D
- 51 -
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
Liquide middelen De liquide middelen zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde. Indien middelen niet ter vrije beschikking staan, dan wordt hiermee bij de waardering rekening gehouden. EIGEN VERMOGEN Bestemmingsreserve projecten De bestemminsgreserve projecten is gevormd in verband met het voornemen van de stichting om grotere projecten te kunnen aangaan waarmee een groter risico wordt gelopen. Continuïteitsreserve De continuiteitsreserve dient ter dekking van aangegane verplichtingen, waaronder huur en salarissen. Een eventuele liquidatie van de stichting dient tenminste uit de reserve bekostigd te kunnen worden. Er wordt gestreefd naar een reserve van minimaal 25% (drie maanden) van de personeelslasten en het totaal van de kort‑ en langlopende verplichtingen. Kortlopende schulden Kortlopende schulden worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. GRONDSLAGEN VOOR DE RESULTAATBEPALING Algemeen Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Winsten worden slechts opgenomen voor zover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het verslagjaar, worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden. Overige overheidsbijdragen en ‑subsidies De overige overheidsbijdragen en ‑subsidies worden per kalenderjaar toegekend en zijn onderhevig aan door overheden en subsidiënten gestelde condities. Overige baten De overige baten bestaan voornamelijk uit projectopbrengsten en‑bijdragen, partnerbijdragen en donaties.
D E G E ZO N D E STA D
- 52 -
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
Afschrijvingen De afschrijvingen worden gebaseerd op de geschatte economische levensduur en worden berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs, rekening houdend met een eventuele residuwaarde. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming. Overige bedrijfskosten De overige bedrijfskosten worden bepaald op historische basis en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. Som der financiële baten en lasten De rentebaten en ‑lasten betreffen de van derden ontvangen, respectievelijk aan derden betaalde interest. GRONDSLAGEN VOOR HET OVERZICHT VAN KASSTROMEN Het kasstroomoverzicht wordt opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit liquide middelen en vlottende effecten. De effecten kunnen worden beschouwd als zeer liquide beleggingen. Kasstromen in vreemde valuta’s worden omgerekend tegen een geschatte gemiddelde koers. Koersverschillen inzake geldmiddelen worden afzonderlijk in het kasstroomoverzicht getoond. Winstbelastingen, ontvangen interest en ontvangen dividenden worden opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. Betaalde interest en betaalde dividenden worden opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. De verkrijgingsprijs van verworven groepsmaatschappijen wordt opgenomen onder de kasstroom uit investeringsactiviteiten, voor zover betaling in geldmiddelen heeft plaatsgevonden. Hierbij worden geldmiddelen aanwezig in deze groepsmaatschappijen afgetrokken van de aankoopprijs. Transacties waarbij geen ruil van geldmiddelen plaatsvindt, waaronder financiële leasing, worden niet in het kasstroomoverzicht opgenomen. De betaling van de leasetermijnen uit hoofde van het financiële leasecontract wordt voor het gedeelte dat betrekking heeft op de aflossing als een uitgave uit financieringsactiviteiten aangemerkt en voor het gedeelte dat betrekking heeft op de interest als een uitgave uit operationele activiteiten.
D E G E ZO N D E STA D
- 53 -
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
TOELICHTING OP DE BALANS PER 31 DECEMBER 2015
5 LIQUIDE MIDDELEN
Kas ING Bank Triodos Bank ASN Bank
ACTIVA VASTE ACTIVA 1 MATERIËLE VASTE ACTIVA
31‑12‑2015
31‑12‑2014
€ 83 € 10.574 € 5.580 € 25.831 € 42.068
€ 82 € 1.897 € 3.629 € 108.237 € 113.845
Inventarissen
Stand per 1 januari 2015 Aanschaffingswaarde Cumulatieve afschrijvingen Boekwaarde per 1 januari 2015 Mutaties Afschrijvingen Saldo mutaties Stand per 31 december 2015 Aanschaffingswaarde Cumulatieve afschrijvingen Boekwaarde per 31 december 2015 Afschrijvingspercentages
€ 47.479 € ‑44.892 € 2.587
PASSIVA In onderstaand overzicht is het verloop van het eigen vermogen weergegeven: RESERVE
BESTEMMINGS-
€ ‑804 € ‑804 € 47.479 € ‑45.696 € 1.783 20%
CONTINUÏ-
PROCES-
PROJECTEN TEITSRESERVE
KOSTEN
TOTAAL
RESERVE 6 STICHTINGSVERMOGEN
Stand per 1 januari 2015 Mutatie uit resultaatverdeling Uit resultaatverdeling Stand per 31 december 2015
€ 40.000
€ 46.331
€ 5.000
€ 91.331
‑30.000 -
€ ‑26.237
€ ‑5.000
€ ‑30.000 € ‑31.237
€ 10.000
€ 20.094
-
€ 30.094
VLOTTENDE ACTIVA
Vorderingen
KORTLOPENDE SCHULDEN
2 HANDELSDEBITEUREN
31‑12‑2015
31‑12‑2014
€ 422
€ 4.623
31‑12‑2015
31‑12‑2014
€ 1.408
€ 2.012
31‑12‑2015
31‑12‑2014
€ 4.752 € 382 € 5.134
€ 2.500 € 1.103 € 3.603
Debiteuren
3 BELASTINGEN EN PREMIES SOCIALE VERZEKERINGEN
Omzetbelasting 4 OVERIGE VORDERINGEN EN OVERLOPENDE ACTIVA
Overige vorderingen en transitorische activa Te ontvangen rente
D E G E ZO N D E STA D
- 54 -
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
7 SCHULDEN AAN LEVERANCIERS
31‑12‑2015
31‑12‑2014
-
€ 3.389
Crediteuren
8 BELASTINGEN EN PREMIES SOCIALE VERZEKERINGEN
Loonheffing
31‑12‑2015
€ 5.333
9 OVERIGE SCHULDEN EN OVERLOPENDE PASSIVA
Vakantiegeld Overige schulden en overlopende passiva Vooruitontvangen subsidiebaten
D E G E ZO N D E STA D
- 55 -
31‑12‑2015
€ 6.813 € 8.575 € 15.388
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
31‑12‑2014
€ 11.982
31‑12‑2014
€ 7.228 € 5.000 € 7.740 € 19.968
NIET IN DE BALANS OPGENOMEN RECHTEN, VERPLICHTINGEN EN REGELINGEN Subsidiebaten De stichting is in belangrijke mate afhankelijk van subsidebaten. Aan deze subsidies zijn voorwaarden verbonden. Na afloop van het boekjaar dient de stichting verantwoording af te leggen. Indien vast is komen te staan dat de stichting de subsidievoorwarden heeft nageleefd wordt de subsidie definitief vastgesteld.
TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2015
10 BATEN
REALISATIE 2015
BEGROTING 2015
REALISATIE 2014
€ 158.850 € 83.784 € 242.634
€ 162.000 € 279.000 € 441.000
€ 211.696 € 143.385 € 355.081
REALISATIE 2015
BEGROTING 2015
REALISATIE 2014
€ 150.000 € 8.850 € 158.850
€ 150.000 € 12.000 € 162.000
€ 200.000 € 11.696 € 211.696
REALISATIE 2015
BEGROTING 2015
REALISATIE 2014
€ 46.800 € 35.582 € 270 € 1.132 € 83.784
€ 47.000 € 200.000 € 2.000 € 30.000 € 279.000
€ 46.800 € 95.095 € 1.490 € 143.385
Overige overheidsbijdragen en ‑subsidies Overige baten
Huurverplichtingen De huur op jaarbasis bedraagt € 16.216 exclusief omzetbelasting, maar inclusief servicekosten. 11 OVERIGE OVERHEIDSBIJDRAGEN EN ‑SUBSIDIES
Basissubsidie Huursubsidie
12 OVERIGE BATEN
Nationale Postcodeloterij Projectbaten Donaties Overige baten
31‑12‑2015
Projectbaten Partnerbijdragen Inkomsten projecten en activiteiten Totaal 13 LONEN EN SALARISSEN
€ 18.000 € 17.582 € 35.582 REALISATIE 2015
BEGROTING 2015
REALISATIE 2014
€ 146.711 € 11.397 € 158.108
€ 265.000 € 265.000
€ 179.04 € 8.113 € 187.160
Brutolonen Vakantiegeld
D E G E ZO N D E STA D
- 56 -
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
D E G E ZO N D E STA D
- 57 -
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
In de begroting zijn de kosten uit hoofde van brutolonen, vakantiegeld, sociale lasten en pensioenlasten integraal in één bedrag opgenomen. In de financiële administratie en aldus de jaarrekening is hierin wel een splitsing aangebracht. Het (nominale) brutoloon (inclusief vakantiegeld) van de directie over het jaar 2015 bedraagt: - van 1 januari 2015 tot en met 31 mei 2015 € 24.184; - van 1 juni 2015 tot en met 31 december 2015 € 29.897.
GEMIDDELD AANTAL WERKNEMERS
2015
2014
Stichting De Gezonde Stad
3,10
4,00
REALISATIE 2015
BEGROTING 2015
REALISATIE 2014
€ 15.448 € 11.091 € 10.770 € 7.363 € 381 € 45.053 € ‑12.485 € 32.568
-
€ 21.270 € 12.202 € 14.270 € 4.926 € 1.648 € 54.316 € ‑936 € 53.380
REALISATIE 2015
BEGROTING 2015
REALISATIE 2014
€ 19.358 € 7.252 € 5.022 € 4.582 € 1.372
€ 11.000 -
€ 6.904 € 218
14 SOCIALE LASTEN EN
16 AFSCHRIJVINGEN MATERIËLE VASTE ACTIVA
Sociale lasten UVI Pensioenlasten Zorgverzekering (ZVW) Ziekteverzuimverzekering Bijdrage WGA (eigen risico) Ontvangen ziekengeld
15 OVERIGE PERSONEELSKOSTEN
Diensten door derden Begeleiding ziekteverzuim Transitiekosten personeel Overige personeelskosten Arbodienst Reiskostenvergoeding woon‑werk Representatievergoeding Overige kostenvergoedingen Studie‑ en opleidingskosten Heisessie Fietsplan
D E G E ZO N D E STA D
€ 843 € 750 € 105 € 98 € ‑395 € 38.987
- 58 -
€ 11.000
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
€ 471 € 1.800 € 114 € 6.358 € 3.017 € 395 € 19.277
BEGROTING 2015
REALISATIE 2014
€ 804
€ 2.000
€ 804
Inventarissen
17 HUISVESTINGSKOSTEN
REALISATIE 2015
BEGROTING 2015
REALISATIE 2014
€ 14.578 € 526 € 104 € 15.208
€ 15.000 € 4.000 € 19.000
€ 21.107 € 983 € 1.222 € 23.312
REALISATIE 2015
BEGROTING 2015
REALISATIE 2014
€ 11.169 € 3.461 € 2.199 € 16.829
€ 28.000 € 2.000 € 30.000
€ 16.170 € 3.063 € 1.954 €3 € 21.190
REALISATIE 2015
BEGROTING 2015
REALISATIE 2014
€ 5.841
€ 3.000
€ 5.749
€ 5.000 € 719 € 619 € 12.179
€ 7.000 € 10.000
€ 3.387 € 747 € 441 € 10.324
REALISATIE 2015
BEGROTING 2015
REALISATIE 2014
€ 3.970 € 25.600 € 29.570
€ 90.000 € 90.000
€ 37.213 € 1.050 € 38.263
Betaalde huur Overige huisvestingskosten Schoonmaakkosten
18 KANTOORKOSTEN
PENSIOENLASTEN
REALISATIE 2015
Overige kantoorkosten Kosten automatisering Telefoon‑ en faxkosten Porti
19 ALGEMENE KOSTEN
Administratie‑ en advieskosten Accountantskosten, onderzoek van de jaarrekening Abonnementen en contributies Bankkosten
20 PROJECTKOSTEN
Diverse projecten Duurzaamheidsmonitor
D E G E ZO N D E STA D
- 59 -
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015
21 ANDERE RENTEBATEN EN SOORTGELIJKE OPBRENGSTEN
REALISATIE 2015
BEGROTING 2015
REALISATIE 2014
€ 382 € 382
€ 1.000 € 1.000
€ 1.103 € 1.103
Overige rentebaten Ontvangen bankrente
OVERIGE GEGEVENS
Resultaatverwerking De leiding van de huishouding stelt voor het resultaat de volgende bestemming te geven: Van het resultaat over 2015 ad € 61.237 (negatief) wordt: ‑ € 30.000 onttrokken aan de Bestemmingsreserve projecten; ‑ € 5.000 onttrokken aan de Reserve proceskosten; ‑ € 26.237 onttrokken aan de Continuïteitsreserve. Dit voorstel dient nog te worden vastgesteld door het bestuur, maar vooruitlopend hierop is de voorgestelde resultaatverdeling reeds verwerkt in de jaarrekening 2015 van de huishouding.
COLOFON TEKST
Raksha Hoost, Jaap de Jong, Bonnie Joosten, Soesja van Wijgerden.
REDACTIE Raksha Hoost, Jaap de Jong
BEELD Alice Wielinga, Lejo Duijvestijn, De Gezonde Stad, Carlijn Klomp, Ingrid Govers, Jan van Arkel, Composteren in de Frans Halsstraat, Maartje Meesterberends Fotografie, Corneel de Wilde
VORMGEVING EN ILLUSTRATIE Walkie Talkie, www.burowalkietalkie.com
D E G E ZO N D E STA D
- 60 -
F I N A N C I E E L VE R S L AG 2015