DEELNEMER
Entente Florale 2018
WAGENINGEN: GROEN KNOOPPUNT VAN LANDSCHAPPEN
Beleidssamenvatting Entente Florale 2018 1. Ruimtelijke visie en kwaliteit
1
1.
Ruimtelijke visie en kwaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2.
Cultuurhistorie in de gemeente Wageningen . . . . . . . . . . . 12
3.
Stedelijke groenstructuur en buiteninrichting . . . . . . . . . . 18
4.
Landschap, ecologie en biodiversiteit . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
5.
Gezonde leefomgeving en recreatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
6.
Duurzaamheid, mens, markt en milieu . . . . . . . . . . . . . . . . 46
7.
Communicatie en participatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
2
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
VOORWOORD In de prachtige gemeente Wageningen is ‘Groen’ het
belangrijker element in ons gemeentelijk beleid, waarbij
meest besproken onderwerp. Op geen enkel thema is
we ook steeds meer raakvlakken met andere beleidster-
de betrokkenheid van bewoners en maatschappelijke
reinen ontdekken. Zoals gezondheid, klimaat en sociale
organisaties zo groot. Dat is ook goed te begrijpen, want
samenhang. Dit hebben we in ons Groenbeleidsplan
de Wageningse omgeving is uniek. Met drie verschil-
vastgelegd. We zetten op alerlei plekken in de stad in op
lende landschapstypen kennen wij een grote diversiteit
groen als elementaire eigenschap van onze gemeente.
aan flora en fauna. Ook binnen de stadsgrenzen zijn er plekken waar het groen rijkelijk aanwezig is en van groot
Prominente plek voor groen
belang voor onze inwoners.
In Wageningen werken veel burgers en groene organisaties met ons samen aan een mooie stad. De tijd van
De ligging op het knooppunt van deze verschillende (her-
bezuinigingen op groen ligt achter ons: we geven groen
kenbare) landschapstypen -de Veluwe, de Gelderse Vallei
een prominente plek. Dat doen we door ruimte te bieden
en het rivierengebied -en de grote variatie aan bodems en
aan initiatieven uit de stad, door nauw samen te werken
landschappen die dit met zich meebrengt, is een belang-
met andere organisaties en door groen te koppelen aan
rijke reden geweest voor de vestiging van Wageningen
andere beleidsterreinen.
University & Research in de gemeente. Daarmee heeft de gemeente zich ontwikkeld tot City of Life Sciences, waar-
Gemeente Wageningen wil door deelname aan de
mee Wageningen internationaal op de kaart staat.
Entente Florale laten zien hoe het groenbeleid heeft geleid tot een prachtige, leefbare stad. Een stad waarin
Om het vestigingsklimaat goed en groen te houden,
inwoners kunnen genieten van het prachtige landschap
heeft de gemeente Wageningen in 2013 een Structuur-
en groen, zich prettig en vrij voelen om initiatieven te
visie vastgesteld. In de jaren daarna heeft de gemeente
nemen en samen te werken aan een nog groenere, meer
een Groenbeleidsplan ontwikkeld, samen met betrok-
duurzame en klimaatbestendige stad.
ken Wageningers, natuur- en milieuorganisaties en de
Wij nemen u graag mee, in tekst en beeld, maar ook bui-
Woningstichting.
ten op een tour langs en door het groen. Hiermee willen
Hiermee is er voor de waarde en de verschillende func-
we u laten zien hoe Wageningen als City of Life Sciences,
ties van het groen nog meer aandacht gekomen, zowel
in een netwerksamenleving, bouwt aan een duurzame,
bestuurlijk als maatschappelijk. Groen wordt een steeds
groene toekomst.
3
4
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
1.
Ruimtelijke visie en kwaliteit
Wageningen ligt tussen het open weidegebied van het Binnenveld, de kleinschalige Wageningse Eng, de bossen en heidevelden van de Veluwe en de uiterwaarden van de Nederrijn, waarover unieke vergezichten mogelijk zijn. Ook de prachtige binnenstad, waar cultuurhistorie voelbaar is door monumentale gebouwen, bepalen mede het karakter van de stad.
Bij Wageningen denkt men al snel aan de Wageningen UR en de studenten. Maar Wageningen is veel meer dan dat. De herinnering aan de bevrijding na WOII met het jaarlijkse defilé en Hotel de Wereld is nadrukkelijk voelbaar.
Kleinschaligheid Wageningen is een ‘kleine stad’ (aantal inwoners in 2017: 38.500). Een gemeente met karakteristieken als nabijheid van natuur en prachtig landschap, kleinschaligheid, cultuurhistorie en sociale samenhang. Maar Wageningen is tegelijkertijd ook een stad van kenniseconomie. wijken gegroeid. Eerst aan de oostzijde op het zand, later Grootschalige groei is niet langer het vertrekpunt voor
ook noordoostelijk in de nattere gebieden. Een kleine
stedelijke ontwikkeling. De actuele opgaven op het vlak
overzichtelijke stad is op deze manier ontstaan.
van natuur en landschap, klimaat en sociale samenhang
De ordening van het verkeersnetwerk is een combinatie
vragen om een focus op de bestaande groene stad. We
van een (oude) radiale en een (recentere) tangentiële
werken vanuit de versterking van bottom-up initiatieven,
structuur. De stad is in jaarringen gegroeid en de ge-
kleinschaligheid en wijkgerichtheid aan duurzaamheid in
meente werkt nu aan de afronding van de nieuwste schil
brede zin en een klimaatneutrale stad in het bijzonder.
buiten de Nijenoordallee.
Stedelijke structuren
Het stedelijk weefsel van Wageningen bestaat uit het centrum, de historische linten zoals de Diedenweg,
De ligging aan de Rijn, op het snijpunt van verschillende
Churchillweg, Ooststeeg en Veerweg, parkachtig villa-
landschapstypen, heeft de stedelijke structuur groten-
gebied, stedelijk villagebied, tuindorpverkaveling en
deels bepaald. Noordelijk van de Rijn is een krans van
blokverkaveling.
1. Ruimtelijke visie en kwaliteit
5
Een opvallende kwaliteit is de Wageningse Berg, het
Groenstructuren
‘begin’ van de Veluwe. De steile helling markeert zowel
Binnen de bebouwde kom dragen een aantal oude
landschappelijk als ecologisch de overgang tussen de
bomenlanen, de twee botanische tuinen, de bosrijke
Veluwe en het rivierengebied. Daarnaast is de Wage-
stuwwal aan de zuidkant van het stedelijk gebied en
ningse Berg door o.a. vroege bewoning en de voormalige
meerdere stadsparken bij aan de groenstructuur van de
landgoederen Belmonte en Hinkeloord archeologisch en
gemeente.
cultuurhistorisch waardevol. De botanische tuinen Belmonte en de Dreijen maken al Aan de westzijde grenst de stad aan het open en laag-
lange tijd deel uit van de groenstructuur van Wagenin-
gelegen Binnenveld dat in agrarisch gebruik is, maar ook
gen. Ook de oostelijk gelegen woonwijk in het bos, Wa-
een burgerinitiatief kent dat gericht is op grootschalige
geningen Hoog, draagt bij aan het groene karakter van
natuurontwikkeling. Dit gebied heeft een wateropvang-
Wageningen, net als de door Wageningen UR verlaten
functie. Kwelwater uit de stuwwallen wordt via een
voormalige universiteitsterreinen.
recent gegraven waterloop via de Rooseveltweg naar de gracht en het Plantsoen gevoerd.
De openstelling van de arboreta voor publiek in 1954
Via de Generaal Foulkesweg, de Arbotera , het voorma-
bracht het groen binnen handbereik voor alle inwo-
lige Landmeetkundegebouw en het Schip van Blaauw
ners van Wageningen. In het begin van de 20-ste eeuw
wandel je gemakkelijk naar één van Nederlands mooi-
werden de eerste plantsoenen en het eerste openbaar
ste uitzichtpunten over het rivierengebied. Vanuit het
groen aangelegd. In de schil van wijken die rondom het
stadscentrum zijn de landschappen vaak op loopafstand
centrum zijn aangelegd, maakt groen steeds meer een
bereikbaar.
onderdeel uit van de stedenbouwkundige opzet. Tuindorpachtig zoals bijvoorbeeld in de Hamelakkers, Veluvia en de Benedenbuurt, de Buurt Oost en de Buurt West. In andere wijken, zoals de Bovenbuurt, is de wijk en het
6
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
‘De openstelling van de arboreta voor publiek in 1954 bracht het bijzondere groen binnen handbereik voor alle inwoners van Wageningen’
groen georganiseerd rondom historische lintbebouwing.
terstructuur en de groenstructuur binnen het bestaand
Ook worden er delen van de stad bepaald door vrij
stedelijk gebied maken deel uit van de opgaven.
recente middelhoogbouw, zoals langs de Rooseveltweg,
Om de vele opgaven uit de Structuurvisie te realiseren
een gebied waar weinig groen aanwezig is en de wijk de
is samen met groene organisaties uit de gemeente een
Nude. Nog later is de wijk Noordwest aangelegd (eind ja-
Groenbeleidsplan ontwikkeld.
ren 80) met veel water en groen in het stedenbouwkun-
Daarin staat onder andere dat Wageningen ruimte wil ge-
dige ontwerp. De afwaterende functie van de stegen is
ven aan burgerinitiatieven en collectief beheer om de stad
goed zichtbaar gemaakt. De wijk Nieuw Kortenoord is de
toekomstbestendig te maken en de sociale samenhang te
meest recent aangelegde wijk met veel groen en ruimte-
versterken. Ook is afgesproken dat bij het herontwikkelen
lijke overgangen van wijk naar omringend landschap.
van vrijgekomen locaties door verplaatsing Wageningen-
Op de kaart ‘ruimtelijke groentypologie’ is te zien hoe de
UR, het groenbeleid een belangrijke rol speelt.
wijken en het groen zich in de huidige stedelijke structuur tot elkaar verhouden.
Opgaven
Toeristische potentie Wageningen heeft toeristisch recreatief gezien grote potenties. Er zijn veel elementen om bij aan te haken,
In de Structuurvisie 2013 is een aantal belangrijke (so-
zoals de prachtige landschappen, de landgoederen, de
ciaal-economische) opgaven voor Wageningen gedefi-
binnenstad en de cultuurhistorische objecten. Daarnaast
nieerd. Een deel daarvan heeft duidelijke raakvlakken
zit er potentie in het zichtbaar en beleefbaar maken van
met het groen in stad en buitengebied. Zoals wanneer
de kennis die ontwikkeld wordt bij de kennisinstituten.
het gaat over de basiskwaliteit en de toekomstbesten-
De unieke positie direct aan de Rijn en aan de rand van
digheid van de wijken, kwaliteit van ontwikkellocaties,
de toeristisch populaire Veluwe kan beter worden benut.
het versterken van het toeristisch en recreatieve profiel
In het project Versterking Grebbedijk speelt de opgave
van de binnenstad.
om Wageningen als stad aan de Rijn zichtbaar te maken
Ook het versterken van de ecologische structuur, de wa-
een nadrukkelijke rol.
1. Ruimtelijke visie en kwaliteit
7
RUIMTELIJKE GROENTYPOLOGIE EN STRUCTUUR WAGENINGEN
Noordwest
Campus Wageningen UR
Tarthorst
De Weiden
Kortenoord
Roghorst Bovenbuurt
Patrimonium Benedenbuurt Hamelakkers Generaal Foulkesweg
elmonte
Arboretum B Nude Haven
8
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
GROEI VAN WAGENINGEN IN DE LOOP DER EEUWEN
1865
1958
26
1985
1900
2013
Groei van Wageningen in de loop der eeuwen van vestingstad tot city of life sciences. In de jaren ’80 verscheen het autocarrÊ. De historische lintenstructuur is nog op veel plaatsen zichtbaar in de gemeente, maar ook soms uitgewist. De kennisinstellingen zijn verschoven naar de noordrand van de stad.
1. Ruimtelijke visie en kwaliteit
9
De KennisAs De KennisAs Ede-Wageningen is hét kennishart van agro-
Wageningen Economic Research (voorheen het LEI) en
food in de regio FoodValley. Hier staan innovatie en kennis-
NIOO-KNAW en een grote diversiteit aan foodbedrijven,
uitwisseling centraal. Gemeenten, bedrijven en instellingen
maakt de KennisAs tot een aantrekkelijk vestigingsge-
werken samen aan betere, duurzamere en veiligere voed-
bied voor (inter)nationale bedrijven.
selproductie. De KennisAs biedt een netwerk en fysieke voorzieningen, die innovatie en kennisdeling makkelijk
Programma KennisAs
maken. De aanwezigheid van gerenommeerde kennisin-
Het programma KennisAs is één van de sleutelprojec-
stellingen zoals Wageningen University & Research, het
ten van de Uitvoeringsagenda Triple Helix FoodValley.
10
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
Dit programma ontwikkelt zich langs drie sporen: het
Dit handboek stuurt op een eenduidige inrichting van de
versterken van de concurrentiekracht, het versterken
openbare ruimte, waaronder het groen. Er wordt door
van het innovatie ecosysteem en het versterken van de
middel van de groeninrichting aansluiting gezocht bij het
ruimtelijke kwaliteit.
omringende landschap en de continuiteit van de Ken-
In het kader van het laatste spoor is het handboek
nisAs wordt benadrukt.
Inrichting openbare ruimte KennisAs Ede Wageningen uitgewerkt, in samenwerking met gemeente Ede en provincie Gelderland.
1. Ruimtelijke visie en kwaliteit
11
2.
Cultuurhistorie in de gemeente
Het verkrijgen van stadsrechten in 1263 liep vooruit op de ontwikkeling van ‘Wachoningon’ tot vestingstad. Nog steeds getuigen gracht en vestingmuren van de defensieve betekenis van de stad in de middeleeuwen, toen Wageningen ook nog een kasteel bezat. De oude kasteelmuren zijn in het moderne wegdek van het 19e eeuwse uitbreidingswijkje ‘Bowlespark’ zichtbaar gemaakt.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde Wageningen
met de vroegste vondsten van bronzen voorwerpen in
op militair gebied, zowel aan het begin alsook aan het
Nederland, heeft Wageningen wetenschappelijk aan het
einde van de oorlog, een belangrijke rol. De stad was de
Bronstijdonderzoek geklonken.
frontlinie van de oorlogshandelingen. Met de capitulatie die in Hotel de Wereld plaatsvond, is Wageningen voor
Om zorgvuldig om te kunne gaan met bodemschatten is
altijd met deze Vredesondertekening verbonden.
de Archeologische Verwachtingenkaart samengesteld.
Archeologie en beleid
Deze brengt het bodemarchief in kaart en laat zien waar concrete bodemvondsten en sporen van bewoning zijn
Het begin van de geschiedenis van Wageningen gaat wel
gevonden en waar we die nog kunnen verwachten.
200.000 jaar terug. Zo oud zijn de werktuigen die bij een
Nog steeds worden ontdekkingen gedaan, die onze kennis
afgraving aan de Keijenbergseweg zijn gevonden. De
over geschiedenis meer compleet maakt. In die dynamiek
grafheuvels op de stuwwallen zijn aan de oppervlakte te
van beheer past ook het aanpassen van het beleid. Nog dit
zien. Een unieke schat uit de Bronstijd (2000-800 v. Chr.)
jaar wordt de archeologische beleidsnota geactualiseerd.
12
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
‘Wageningen telt 452 monumenten’
Wageningen Erfgoed en beleid De gebouwde geschiedenis van Wageningen is voor een
als ideaal voor welgestelden voor de vestiging van hun
deel vastgelegd in een Erfgoedregister, dat 452 monumen-
zomerverblijf. Hoewel de woonfunctie in de meeste geval-
ten telt. Het zwaartepunt ligt in de Wederopbouwarchitec-
len verloren is gegaan, zijn de groenlocaties behouden
tuur van de binnenstad. Nadat het oude centrum ernstige
en bijvoorbeeld tot arboretum en park omgevormd. Deze
schade had geleden onder het oorlogsgeweld, is deze nog
bieden nu voor Wageningse bezoekers onveranderd gele-
tijdens de Duitse bezetting in een traditionele bouwstijl
genheid om zich ‘op een eigentijdse manier aangenaam te
met Delftse Schoolpanden grotendeels herrezen.
verpozen’, zoals men het vroeger zei.
Daarbij is in het stedenbouwkundig plan door landschapsarchitect J. Bijhouwer bewust gekozen om de
Historisch water
vestingwallen groen in te vullen. Hoogtepunten van de
Als ‘blauwe’ vertegenwoordigers van cultuurhistorie staat
zichtbare architectuur zijn verder de onderwijsgebouwen
onder Geografische structuren in het Erfgoedregister de
van de Landbouwhogeschool (de latere universiteit)
stadsgracht vermeld en twee kolken. Zowel de stadsgracht
met onder andere rijksmonumenten in de Amsterdamse
als de kolken maken deel uit van de groenstructuur.
Schoolstijl die zich langs de lommerrijke Generaal Foul-
De kolken liggen nu in oude buurten. Voorheen stonden
kesweg bevinden.
daar boerderijen omheen, omdat de kolken als drink-
Hier liggen ook twee van de tien landgoederen in Wagenin-
plaats voor vee dienden. Paden, greppels en driften
gen. In de 19 eeuw gold dit groene gebied op de stuwwal
wijzen op het agrarisch gebruik van het landschap in het
e
2. Cultuurhistorie en erfgoed
13
Boerderij aan de Zoomweg
verleden. Deze sporen duiden op de identiteit en geven
ren te herstellen. Zoals die van een vergezicht, of van een
de ruimtelijke kwaliteit kleur.
in slagen verkaveld perceel. Binnen Cultuurhistorie neemt de gebouwde omgeving ook een belangrijke plaats in.
Behoud cultuurhistorie geborgd in waardenkaart
Dit bleek nog eens nadrukkelijk bij de verbouw van het stadhuis en onlangs bij de restauratie van de stadsmuur en met de inrichting van de begraafplaats.
De cultuurhistorische kwaliteit is in 2017 vastgelegd in de Cultuurhistorische Waardenkaart van Wageningen. Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen wordt met deze waarden rekening gehouden. De borging ervan gebeurt op
‘De gemeente koos ervoor het historische karakter van het stadhuis meer te benadrukken’
Stadhuis Het stadhuis bestond voor de verbouwing van 2015 uit drie geschakelde gebouwen. Naast de toevoeging van nieuw-
drie manieren. Bij een nieuwe
bouw, koos de gemeente
ruimtelijke ontwikkeling moet
ervoor om het historische
worden aangegeven of de plaatselijk karakteristieke
karakter van de twee historische gebouwen meer te
kenmerken worden gereconstrueerd, versterkt of als
benadrukken. In de Trouwzaal van het stadhuis werden
inspiratiebron gaan dienen om tot een nieuwe kwalita-
de ooit verwijderde glas in loodramen teruggebracht ,
tieve invulling te komen. Passend bij het karakteristieke
het stucplafond hersteld en de wanden in een kleur en
Wageningse DNA. Dat betekent dat er bij ieder project
techniek afgewerkt alsof het leerbehang betreft. In het
– particulier of gemeentelijk – bewust nagedacht moet
oude stadskantoor, dat voorheen als Raadzaal diende,
worden over cultuurhistorische aspecten.
zijn onder het systeemplafond onverwacht de troggewelven tevoorschijn gekomen. Om de gewelven in
Eigenaars en projectontwikkelaars worden aangemoedigd
ere te herstellen, werd het restauratieplan aangepast.
volgens historische patronen te bouwen of oude structu-
Na een kleurhistorisch onderzoek hebben ze hun glans
14
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
“Voor de biodiversiteit is het belangrijk verschillende leefomstandigheden te creëren. In Nederland zijn weinig rotsen, maar rotsplantjes doen het wel goed op verweerde stenen en specie zoals in oude muren voorkomt. We zijn daarom blij dat de gemeente ons de mogelijkheid geeft de komende maanden de bijzondere soorten te inventariseren en dat ze er rekening mee gaan houden bij de restauratie.”
Leny Huitzing van de plantenwerkgroep KNNV
waardevolle plantjes in de muur. Bij herstel of schoonmaken van de muur wordt hier rekening mee gehouden,. Waardevolle vegetatie bepaalt immers mede het sfeerbeeld van een historische stadmuur.
Begraafplaats Leeuwerenk In 2017 zijn in het kader van het ruimen van graven allerlei onderzoeken gestart en is een nieuwe verordening opgesteld, die moet zorgen voor behoud van het cultuurhistorische uiterlijk van de begraafplaats. herkregen en roepen ze de sfeer op van de voormalige
De 19e eeuwse begraafplaats is ontworpen door land-
postkantoorhal die nu tot restaurant voor het personeel
schapsarchitect Springer in een gemengde Landschaps-
is getransformeerd. In het samenstel van vier gebouwen
stijl en later door J. Bijhouwer in een meer zakelijke stijl
die het stadhuis onder één dak biedt, springen de twee
uitgebreid. Bij de nieuwe eisen voor het gebruik van de
historische gebouwen nu bijzonder in het oog.
begraafplaats wordt hier rekening mee gehouden: paden worden hersteld en nieuwe graven worden zorgvuldig toegewezen, passend in het oorspronkelijke ontwerp.
Stadsmuur
Uit een van de onderzoeken is een lijst van 145 historisch
De eeuwenoude stadsmuur, die de stad haar veiligheid
waardevolle graven naar voren gekomen. Bij het eindi-
moest garanderen, is als rijksmonument beschermd.
gen van de grafrechten zal de gemeente zich inzetten de
Soms is er onderhoud nodig voor het in stand houden
graven te behouden als Wagenings funerair erfgoed.
van de muur. Dan vindt eerst een onderzoek plaats naar
2. Cultuurhistorie en erfgoed
15
16
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
2. Cultuurhistorie en erfgoed
17
Emmapark 18
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
3. Stedelijke groenstructuur en buiteninrichting
Het Wagenings groen kenmerkt zich door een grote variatie aan verschillende soorten openbare groenstructuren, die bij de gemeente in beheer zijn. Naast de gemeente hebben onder andere de Woningstichting, Wageningen UR, provincie Gelderland, Staatsbosbeheer, verschillende stichtingen, wegbeheerders, Waterschap Vallei en Veluwe en enkele particulieren veel groenelementen in bezit.
Wagenings Groenbeleid Het gemeentelijk groen wordt onderverdeeld in verschil-
Vanuit ecologie bezien zijn de hoofdstructuurelemen-
lende groenstructuurelementen, waaronder netwerken
ten als lijnvormige structuren belangrijk voor bijvoor-
en verbindingen, binnenstad, woonbuurten, bedrijfspar-
beeld vleermuizen en eekhoorns. De gemeente streeft
ken en groene eenheden. Voor al deze structuurelemen-
ernaar om de huidige ruimte voor groen te behouden.
ten is beleid ontwikkeld. Een gewenst beeld is geschetst
Waar mogelijk worden slecht functionerende faunatun-
per structuurelement, het
nels verbeterd. Brede bermen
gewenste onderhoudsniveau
worden ecologisch en extensief
is bepaald en voor de verschillende beleidsvelden wordt geschetst waar kansen liggen. Zo wordt er bijvoorbeeld voor de hoofdstructuur aangegeven dat deze een aantrekkelijke
‘Bij alle voorstellen aan B&W en raad wordt het aspect groen meegewogen’
beheerd, gericht op het bevorderen van bijen en vlinders. De gemeente streeft naar behoud van het huidige areaal groen per wijk, met als ijkpunt 2016, toen het groen in gemeentelijk beheer geinventariseerd
verbinding met de omgeving vormt voor recreatie. Door de hoofdontsluitingen te ac-
is. We streven naar een minimum van 10% gemeentelijk
centueren met groen ontstaat er meer aansluiting op het
groen in elke wijk. Per wijk is het percentage gemeen-
landschap.
telijk groen uitgerekend, zie overzicht op pag. 26. Daar
Vanuit economie bezien is de hoofdstructuur het visite-
is ook te zien welke wijken ‘ krap in het jasje zitten’ qua
kaartje van de stad en bepaalt mede het vestigingskli-
groen.
maat. Het groen langs de hoofdontsluitingen, ook langs de KennisAs, versterkt het groene imago van Wagenin-
Groentoets
gen en draagt bij aan een aantrekkelijk vestigings- en
Bij stedelijke ontwikkeling is handhaving en versterking
winkelklimaat.
van de huidige stedelijke groenstructuur en de aan-
3. Stedelijk groenstructuur en buiteninrichting
19
sluiting op groenstructuren in de directe omgeving van
zoveel mogelijk gebruik gemaakt van inheems groen. De
belang. Om deze beleidsmatige wens bij gebiedsontwik-
focus ligt op een natuurlijke inrichting en beheer waar
keling (woningbouw) en herinrichting van het openbaar
mogelijk, cultuurlijk waar gewenst. Bij natuurlijk valt te
gebied goed in de praktijk te kunnen brengen, heeft
denken aan inheemse beplanting die van nature op die
de gemeente een Groentoets ontwikkeld. Dit houdt in
plek voorkomt. Bij de keuze van de beplanting spelen
dat bij alle B & W en raadsvoorstellen het effect van het
bodemsoort en waterhuishouding een belangrijke rol.
voorstel op het groen wordt meegenomen. Verder zorgt
Biodiversiteit is een belangrijk speerpunt. Cultuurlijk
de Groentoets voor het behoud van de huidige groene
betekent dat het landschap vooral op de functie wordt
oppervlakte per wijk, het versterken van de huidige
aangepast.
stedelijke groenstructuur en het vroegtijdig overleg met groene organisaties door middel van het zogeheten
Onderhoudsniveau basis en meer
Groenberaad (waar ook het Bomenberaad onder valt,
De gemeente kiest in het Groenbeleidsplan voor het ver-
zie verder p.59).
hogen van het kwaliteitsniveau van het onderhoud langs
Wageningen richt zich met het nieuwe groenbeleid
de hoofdontsluiting van de stad, langs de hoofdontslui-
meer op de kwaliteit van het bomenbestand dan op de
ting van woonbuurten, langs de KennisAs en in de buurt-
kwantiteit. De inrichtingseisen uit het handboek bomen
parken. In de woonbuurten blijft het niveau op laag.
van het Norminstutuut Bomen worden gevolgd. Het
In het verleden was het onderhoudsniveau in Wagenin-
Groenberaad denkt kritisch mee over het bomen- en
gen op C-niveau (CROW laag) gesteld. In het centrum
groenbeheer.
basis. De inrichting van de plantsoenen was niet inge-
Wanneer een gebied opnieuw wordt ingericht, wordt er
steld op dit onderhoudsniveau en ook vervangingen zijn
20
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
uitgesteld. Grootschalige renovatie van groen in Wageningen is daarom noodzakelijk. Het Groenbeleidsplan
‘De grote waarde die groen heeft in ons leven wordt steeds duidelijker’
uit 2017 biedt handvatten. Om het beleid te toetsen in de praktijk, is de wijk de Tarthorst aangewezen als pilot voor vervanging van het groen.
De binnenstad versterken Door inwoners, ondernemers en andere belanghebbenden wordt gewerkt aan initiatieven die de levendigheid van de binnenstad bevorderen. Dit in het kader van het project aan de slag met de binnenstad. Momenteel zijn de initiatiefnemers actief bezig met de verbetering van de groenstructuur. Een aantrekkelijke, groene leefomgeving is prettig om te verblijven en om aankopen te doen. Ook het groenonderhoud nemen inwoners en winkeliers deels zelf ter hand.
De waarde van het Wagenings Groen Investeren in groen is nodig om de leefkwaliteit van de
belangenafweging tussen groen en zonne-energie).
stad te waarborgen. In het Groenbeleidsplan benadrukt
Om bovenstaand doel te bereiken draagt het Groenbe-
de gemeente Wageningen de verschillende waarden van
leidsplan zorg voor een onderling met elkaar samenhan-
het groen. De grote waarde die groen speelt in ons leven
gende integrale groene infrastructuur van de stad op
wordt ook steeds duidelijker. Een perk kan mooi zijn,
zowel publieke als private terreinen. Zo start de gemeente
gebruikt worden om te spelen, een functie hebben in het
in mei 2018 nog met het opstellen van een stedelijke eco-
opvangen van de effecten van klimaatverandering (zoals
logische structuurkaart in overleg met de groene organi-
waterbergen) of een plek zijn waar langdurig werkelozen
saties.
nieuwe vaardigheden opdoen. Een van de doelen van het Groenbeleidsplan is het
Bomen
optimaliseren van de waarden van groen voor welzijn
Wageningen hecht ook veel waarde aan monumentale
en gezondheid, natuur (biodiversiteit), cultuurhistorie,
bomen. Daarom ontvangen eigenaren van monumentale
recreatie en klimaat.
bomen een bijdrage voor het onderhoud. In principe wordt er geen kapvergunning voor deze bomen afgegeven.
Groen voor klimaat Vanuit klimaat zijn de volgende aandachtspunten benoemd: klimaatadaptatie (tegengaan hittestress,
Botanische tuinen
wateroverlast, storm, verdroging en vernatting) en
Wageningen kent diverse botanische tuinen met bijzon-
klimaatmitigatie (tegengaan van klimaatveranderingen,
dere plantensoorten.
3. Stedelijk groenstructuur en buiteninrichting
21
De Dreijen Het Arboretum De Dreijen werd door tuinarchitect en
heeft de functie van bomentuin en wandelpark gekre-
dendroloog L.A. Springer (1855–1949), een van de be-
gen. Er is een permanente beeldententoonstelling, die
kendste tuinarchitecten van zijn tijd, vorm gegeven. Hij
vrij toegankelijk is. Een aantal monumentale bomen
ontwierp een arboretum in de voor hem kenmerkende,
maakt deel uit van deze bomentuin.
‘schilderachtige’ landschapsstijl met gazons, gebogen paden en dichte boom- en heestergroepen, en een en-
Arboretum Belmonte
kele solitaire boom om diepte te krijgen. Studenten van
De tuin kent een ontwerpgeschiedenis van bijna twee-
de toenmalige Rijkstuinbouwschool konden hier kennis
honderd jaar. De logische, historische lijn in het ontwerp
maken met de verschillende soorten planten en bomen.
werd abrupt onderbroken door de Tweede Wereld-
De eerste uitbreiding van het arboretum is de Baas
oorlog. De geschiedenis van het ontwerp begint in het
Beckingtuin. Een verzameling naaldbomen en een vijver
tweede kwart van de 19e eeuw als de akkers op de Wage-
maken hier deel van uit. Na de Tweede Wereldoorlog is
ningse Berg worden benut om in eerste instantie een huis
meer zuidelijk een ecologische vijverpartij toegevoegd
met een theekoepel neer te zetten en daaromheen een
die een grote rol speelt in de waterhuishouding van de
tuin te ontwerpen. De oorspronkelijke ontwerpen zijn van
gehele Dreijen. In de huidige tuin is een deel van Springers padenpatroon en de hoofdopzet bewaard gebleven. Ook het oostelijke pinetumdeel is nog aan Springer toe te schrijven, evenals de oorspronkelijke rotstuin met vijverpartij.
Hinkeloord Villa Hinkeloord is in 1855 gebouwd. Gelijktijdig is de tuin aangelegd. In 1916 vestigde de bosbouwafdeling zich op het terrein. In 1919 richtte men het terrein in als bosbouwarboretum voor studenten aan de toenmalige Landbouwhogeschool, tegenwoordig Wageningen UR. In 2000 kwamen het terrein en de villa te koop. Een deel van het terrein is in eigendom van de Stichting Utopa en
22
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
David Zocher jr, een tuinarchitect die vooral beïnvloed was door de Engelse Landschapsstijl. Gazons, plantvakken en vooral ronde vormen kenmerkten de tuin. Na de Tweede Wereldoorlog was er van de tuin niet veel over. De herstelwerkzaamheden werden in 1951 naar een ontwerp van landschapsarchitect Bijhouwer ingezet en
‘Arboretum Belmonte kent een ontwerpgeschiedenis van bijna 200 jaar.’
benut om van de tuin een arboretum te maken. Langere, rechte lijnen werden leidend in het ontwerp, collecties werden aangeplant. Later werd een grote rododendron collectie toegevoegd. De laatste wijzigingen die werden doorgevoerd waren in 2015, toen de gehele rozencollectie werd verplant.
3. Stedelijk groenstructuur en buiteninrichting
23
PERCENTAGES GEMEENTELIJK EN PARTICULIER GROEN TEN OPZICHTE VAN HET OPPERVLAK VAN DE WOONBUURT
24
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
Arboretum 3. Stedelijk groenstructuur en buiteninrichting
25
BASIS STEDELIJKE ECOLOGISCHE STRUCTUURKAART
26
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
RUIMTELIJKE KWALITEITSDRAGER
Binnenveld
Structuur van de stad
Venige gronden
Bebouwing langs wegen
Veluwe
Landmarks en publieke voorzieninge
Zandgronden
Wegenstructuur
Bebossing
Veerpont
Rivierengebied
Bijzonder panorama (ligging indicati
Uiterwaarden Water Deltadijk
Binnenveld
Structuur van de stad
Venige gronden
Bebouwing langs wegen
Veluwe
Landmarks en publieke voorzieningen
Zandgronden
Wegenstructuur
Bebossing
Veerpont
Rivierengebied
Bijzonder panorama (ligging indicatief)
Uiterwaarden Water Deltadijk
3. Stedelijk groenstructuur en buiteninrichting
27
4. Landschap, ecologie en biodiversiteit De prachtige landschappen van Wageningen hebben een nationale dimensie: de Veluwe, de Gelderse Vallei en het rivierengebied zijn allen Nationale Landschappen. Mensen genieten hiervan in het bos en de landgoederen, het Binnenveld, de Eng en de uiterwaarden.
Het Wageningse landschap
integrale aanpak voor het gehele Binnenveld om het
Het Wageningse landschap is van oudsher een cultuur-
groene karakter te behouden en ecologische verbindin-
landschap. De agrarische sector, bosbouw en de land-
gen en ecopassages te realiseren. Dit heeft zijn neerslag
goederen die verspreid liggen in de zuidelijke Veluwe
gekregen in het Landschapsontwikkelingsplan.
rand, bepalen grotendeels de ruimtelijke verschijningsvorm. De steile helling van de Wageningse Berg mar-
Het Binnenveld herbergt op een relatief kleine opper-
keert zowel landschappelijk als ecologisch de overgang
vlakte een grote diversiteit aan landschapstypen, zoals
tussen Veluwe en rivierengebied.
het kampen-, oeverwallen- en veenontginningenlandschap. Kenmerkend zijn de open ruimte, de vergezichten
Het Binnenveld
en de Grift, die het Binnenveld doorsnijdt.
De gemeenten Wageningen, Ede, Rhenen en Veenendaal
Dankzij de lage ligging en de voeding met schoon voed-
hebben in het verleden samengewerkt in het groene hart
selarm kwelwater, liggen in de kern van het Binnenveld
van de vier gemeenten: het Binnenveld. Met als doel een
gebieden met zeer hoge natuurwaarden. In het gebied
28
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
‘Langs de Rijn wordt een robuuste ecologische verbindingszone gerealiseerd’
van Wageningen tot Ederveen zijn blauwgraslanden bewaard gebleven en liggen kansen voor uitbreiding hiervan. Zoals in de Hellen en Bennekomse Meent. De verbinding met de uiterwaarden moet hier kolonisatie van amfibieën en reptielen mogelijk maken. Een zeer bijzonder ruimtelijk aspect van het Binnenveld is dat op een aantal plekken zowel de Utrechtse Heuvelrug als het Veluwemassief zichtbaar zijn. Langs de Rijn wordt de robuuste ecologische verbinding ontwikkeld vanaf de Blauwe Kamer naar de Palmerswaard bij Rhenen en naar de Wageningse uiterwaarden en de Renkumse Poort. Een verbindingszone zou de boommarter en de das kunnen helpen hun leefgebied te vergroten. De gebiedsontwikkeling, welke in samenhang met de dijkversterking op gang wordt gebracht, kan hier door een andere inrichting van de zuidoever van de haven een belangrijke bijdrage aan leveren.
BINNENVELDSE HOOILANDEN “Voor de Binnenveldse Hooilanden is Stichting Mooi Binnenveld een crowdfundingsactie gestart om 50 ha natuurgrond aan te kopen. Het doel is om in dit gebied blauwgrasland te realiseren en op deze wijze de biodiversiteit te vergroten. Met de actie worden de inwoners betrokken bij het realiseren en beheren van de natuur in dit gebied. Dat werkt geweldig goed! Gemeente Wageningen geeft een grote stimulans aan het crowdfundingproject door op elke inleg van € 1000,- een bijdrage van € 500,toe te voegen en hiermee de participatie op gang te brengen.”
Rob Janmaat, Stichting Mooi Binnenveld
4. Landschap, ecologische kwaliteit en biodiversiteit
29
Wijngaard op de overgang van Wageningse Eng naar Wageningen Hoog
De Wageningse Eng De Wageningse Eng, gelegen tussen de bebouwde kom
de noordwestzijde bevindt zich een deelgebied met
van Wageningen, Bennekom en de Veluwse bossen, is
verspreid gelegen bebouwing en uitzichten richting het
een zeer bijzonder gebied en is (grotendeels) bestem-
noordelijk deel van de Eng.
peld als Nationaal Landschap. Door het hoogteverschil
Het landschap is in hoge mate gevormd door landbouw-
is het landschappelijk panorama vanuit verschillende
kundige activiteiten in het verleden. Ook is er een groot
kanten zeer waardevol.
aantal archeologische vindplaatsen met nederzettings-
De Eng bestaat uit drie deelgebieden. Het open gebied
resten en begraafplaatsen uit de ijzertijd.
aan de zuidkant beslaat het grootste deel van de Eng. Verschillende landschappelijk panorama’s zijn hier te
De Eng is ook rijk aan karakteristieke planten en dieren,
vinden. In het noorden van de Eng bevindt zich een meer
die van oudsher voorkomen in kleinschalig cultuurland-
omsloten gebied, met houtwallen en boselementen. Aan
schap op arme zandgronden, zoals de akkerandoorn, ak-
30
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
kerleeuwenbek, knolboterbloem, akkerhoornbloem en
waren, waaronder trilvenen, dotterbloemhooilanden
heidespurrie. Er zijn talloze Rode Lijst-soorten gemeld.
en blauwgraslanden. Deze natuurtypen zijn zeer zeldzaam in Nederland en bevatten een grote diversiteit aan bijzondere planten en dieren. Het gebied maakt
Gelder Natuur Netwerk en Natura 2000
deel uit van het Gelderse Natuur Netwerk, evenals de
Wageningen is trots dat een deel van haar gebied valt
Bennekomse Meent (Natura 2000-gebied).
onder het Gelders Natuur Netwerk en de Natura 2000 gebieden. Zo vallen de Binnenveldse Hooilanden, een gebied tussen Ede en het noordwestelijke puntje van Wage-
Natura 2000-gebied Rijntakken
ningen onder het Gelders Natuur Netwerk. Hier werken
Langs de Nederrijn ligt het gevarieerde rivierenland-
natuurliefhebbers, boeren en terreinbeheerders samen
schap van de Rijntakken. De natuur in de uiter-
met overheden aan de realisatie van nieuwe natuur.
waarden langs de Nederrijn is bijzonder. De oude
Het doel is een uniek gebied van 250 - 300 hectare
nevengeulen langs die rivieren zijn de thuishaven
aaneengesloten topnatuur te realiseren, waar straks
voor moerasvogels en kamsalamanders. Bevers
veel bijzondere soorten te zien zijn voor recreanten en
en reigers herinneren aan het moerasbos dat hier
natuurliefhebbers. Boeren en vrijwilligers spelen een
ooit was. En over de natuurlijke oeverwallen ligt
belangrijk rol in het beheer. Dat is wat de drie initia-
een tapijt van bloemrijk grasland, een paradijs voor
tiefnemers Mooi Wageningen, Staatsbosbeheer en de
ganzen.
agrariĂŤrs van het Binnenveld (LTO / ANV Het Binnen-
Om de bijzondere natuur te behouden en te verster-
veld) voor ogen hebben met het project Binnenveldse
ken, heeft de Europese Unie Rijntakken aangewezen
Hooilanden. De nieuwe natuur die hier kan ontstaan,
als Natura 2000-gebied. Maatregelen die nodig zijn
is geĂŻnspireerd op de natuurwaarden die er vroeger
om de natuur te beschermen en herstellen, zijn
4. Landschap, ecologische kwaliteit en biodiversiteit
31
onder andere het aanleggen van nieuw rivierbos en plas-dras grasland voor vogels en het stellen van gren-
‘Wageningen is trots dat een deel van haar gebied valt onder het Gelders Natuur Netwerk en de Natura 2000 gebieden.’
zen aan voor de natuur schadelijke activiteiten.
Buitengebied versterken Met het uitvoeringsprogramma ‘Buitengewoon Groen Uitvoeringsprogramma Buitengebied 2017-2020’, wil Wageningen de landschappelijke kwaliteiten van het buitengebied behouden en versterken. Waar mogelijk zal de natuurlijke diversiteit worden vergroot. Tevens worden de ecologische relaties met de rest van de Gelderse Vallei en met de grote natuurgebieden Veluwe, Utrechtse Heuvelrug en Nederrijn behouden en versterkt door het ontwikkelen van een ecologische verbindingszone. Het programma is in samenwerking met de groene
Binnenveld (foto Rob Janmaat)
32
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
organisaties opgesteld en heeft een dynamische status.
verbetering van de leefomgeving van allerlei diersoorten,
Dit biedt de mogelijkheid om jaarlijks projecten in het
met name bestuivers zoals (wilde) bijen en vlinders en
buitengebied aan dit programma toe te voegen of te be-
het versterken van de sociale cohesie door middel van
ëindigen. Dit kan zowel vanuit de natuur- en landschaps-
een participatieve werkwijze. Participatie van bewoners,
partners als vanuit de gemeente zelf worden geïnitieerd.
bedrijven en organisaties vormt de rode draad in dit
Het programma gaat over de manier van werken – parti-
programma.
cipatief, loslaten in vertrouwen – en over de inhoud van projecten. Samenwerkingen staan erin beschreven.
Strategie: anderen beïnvloeden
Zoals de samenwerking op de Eng tussen gemeente en
Omdat de gemeente in het buitengebied meestal niet
Stichting Wageningse Eng en TAWE. De Stichting Wage-
de grondeigenaar is, probeert ze bij anderen natuur- en
ningse Eng richt zich vooral op de uitvoering van projec-
landschapsontwikkeling te bevorderen. Bijvoorbeeld door
ten, de TAWE is een adviesorgaan.
het stellen van voorwaarden bij ontwikkelingen op andere
Een belangrijk project in ‘Buitengewoon Groen’ is Impuls
terreinen in het buitengebied. Het zogeheten nee, tenzij
Biodiversiteit. Dit project wordt uitgevoerd door de
beleid. Ontwikkelingen die niet passen in het bestem-
Stichting Landschapsbeheer Gelderland. Het doel is de
mingsplan worden, wanneer er voldoende maatschappe-
4. Landschap, ecologische kwaliteit en biodiversiteit
33
‘goede communicatie over ecologisch beheer voorkomt misverstanden.’
lijk belang is of bijgedragen wordt aan andere belangrijke beleidsdoelen, toegestaan. Voorwaarde hierbij is dat de ontwikkeling bijdraagt aan de versterking van landschap, ecologie en/of cultuurhistorie. Deze voorwaarden zijn voor het Binnenveld nader geformuleerd in het Beeldkwaliteitsplan Binnenveld, voor de Eng worden deze voorwaarden momenteel geformuleerd in een nieuwe visie voor de Eng. Een meerwaarde voor het landschap draagt ook bij aan draagvlak onder de omwonenden. Daarnaast werkt de gemeente voor landschaps- en natuurontwikkeling mee aan grotere ontwikkelingen (zoals Grebbedijk, KennisAs) waar kansen liggen voor landschaps- en natuurontwikkeling binnen de gebiedsontwikkeling. Ook heeft ze regelmatig contact met andere grote grondeigenaren in het gebied (Wageningen UR, Staatsbosbeheer en Rijkswaterstaat) en zorgt ze voor een goede samenwerking in de regio.
Ecologisch beheer
ecologische waarde van de kruidachtige bermen toe.
Wageningen gebruikt al langere tijd geen chemische
Het maaien van gazons en speelvelden passen we
bestrijdingsmiddelen meer bij het onderhoud van
nu ook al deels aan. Daar waar mogelijk maaien we
plantsoenen en verhardingen.
bepaalde delen op een andere, minder intensieve
Om de biodiversiteit te verhogen voert Wageningen ge-
manier en voeren het maaisel af. Zo creëren we ecolo-
faseerd maaibeheer uit. Dit kan nog worden uitgebreid.
gisch waardevollere zomen langs beplantingsvakken,
Aangezien de looptijd van het meerjaren onderhouds-
struiken en bosplantsoen. In de toekomst wordt dit op
bestek dit jaar afloopt, is nu het moment aangebroken
steeds meer plekken in de stad toegepast volgens het
om dit breder door te voeren.
principe van het Groenbeleidsplan.
Hierop is deels al ingezet door de keuze voor ecolo-
De huidige inrichting is echter vaak nog niet afgestemd
gisch waardevoller plantmateriaal, met extra aandacht
op ecologisch beheer, waardoor kosten hoger zijn en
voor vlinders en bijen. Ook is tijdens de boomfeestdag
het beeld verwilderd of rommelig over kan komen bij
een historische en ecologisch verantwoorde soortkeuze
bewoners. De gemeente zet in op goede communicatie
toegepast (els en meidoorn).
over ecologisch beheer. Dit is noodzakelijk om bewo-
Op basis van veldopnames stellen we nu een maaire-
ners uit te leggen wat het is en waarom de gemeente
gime op, dat beter past bij een kruidenrijke berm. Dit
dit doet.
is voor het buitengebied al ingezet. Daarmee neemt de
34
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
Boomfeestdag 2016
icarusblauwtje
4. Landschap, ecologische kwaliteit en biodiversiteit
35
VISIEKAART
Visiekaart
Visiekaart
Basiskwaliteiten Basiskwaliteiten Gelderse Vallei Stad Gelderse Vallei Binnenveld Suburbane wijken Binnenveld Veluwe Stedelijke wijken Veluwe Zandgronden Zandgronden Rustige wijken Bebossing Bebossing Linten Rivierengebied Rivierengebied Uiterwaarden Waterlus Uiterwaarden
36
Water
Deltadijk
Water
Deltadijk
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
Strategische zones Strategische zones Stad Kennisas/ land Suburbane wijken Kennisas/ landschap
Stedelijke wijken Nudeparken/ Rijnhaven
Nudeparken/ R
Rustige wijken Noordrand centrum
Noordrand cen
Linten
Lintenherstel
Waterlus Eng/ Landgoederenzone
Lintenherstel
Eng/ Landgoed
LANDSCHAPPEN VAN WAGENINGEN EN GEBIEDSINDELING ENG EN BOSGEBIED, BINNENVELD-NOORD EN BINNENVELD-ZUID
Binnenveld Venige gronden
Linten- en houtwallenzone
Veluwe
Open middengebied
Zandgronden
Bosrandzone
Bebossing
Kernbos
Rivierengebied
Binnenveld Noord
Uiterwaarden
Binnenveld Zuid
Water Deltadijk
4. Landschap, ecologische kwaliteit en biodiversiteit
37
Uitzicht op de stuwwal vanuit de uiterwaarden
38
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
Besneeuwde uiterwaarden langs de Nederrijn
4. Landschap, ecologische kwaliteit en biodiversiteit
39
40
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
5. Gezonde leefomgeving
en recreatie
De parken, arboreta, uiterwaarden en het buitengebied bieden volop kansen voor inwoners om de natuur te beleven en te recreëren in het groen. De parken worden regelmatig gebruikt als evenemententerrein. Bij de inrichting en het onderhoud wordt hiermee rekening gehouden.
Ruimte voor recreatie In Wageningen wordt jaarlijks een groot aantal, veelal
Toerisme: focus op bevrijding, rivier en food
kleinschalige evenementen georganiseerd. De parken
De belangrijkste toeristische trekkers zijn het Bevrij-
worden daartoe gebruikt als evenemententerrein. In
dingsfestival, Beeldengalerij Het Depot, met daaraan
het Torckpark (binnenstad) legt het grote aantal eve-
grenzend Arboretum de Dreijen, en Hotel de Wereld.
nementen wel een druk, niet zozeer op de ruimte als
wel op de omwonenden.
Het toerisme wordt bevorderd door het stimuleren van
De arboreta met hun bijzondere collecties trekken
ontwikkelingen en initiatieven op de thema’s ‘stad der
geïnteresseerde natuurliefhebbers ook van buiten de
bevrijding’ en ‘stad aan de rivier’. De aanwezigheid van
stad. De uiterwaarden bieden gedurende alle seizoe-
de universiteit zorgt ook voor bezoekers uit de zakelijke
nen ruimte voor allerlei vormen van recreatie, sport
markt en haalt foodgerelateerde events naar Wageningen.
en ontspanning. Er zijn goede en aantrekkelijke routes ontwikkeld voor wandelen, fietsen en kanoën in het
City of Liberation
buitengebied. Ook wordt ingezet op goede verbindin-
In de profilering van Wageningen vormt City of Liberation
gen tussen de stad en het buitengebied. Vanwege de
een belangrijk sellingpoint. Het biedt aanknopingspunten
bescheiden omvang van het buitengebied, is het uit-
voor de ontwikkeling van routes, arrangementen en de
gangspunt recreatief medegebruik, oftewel de paden
organisatie van events. In de stad geeft de route van De
blijven beschikbaar voor alle typen recreanten.
Dreijen via de Generaal Foulkesweg en de binnenstad
5. Gezonde leefomgeving en recreatie
41
‘Groen stimuleert het welbevinden van mensen, nodigt uit om meer te bewegen en biedt daar ruimte voor.’ naar de Rijnhaven met daarbij het 5-meiplein als epicentrum een goed beeld van de geschiedenis. Niet vreemd dat het meest bekende evenement van Wageningen het Bevrijdingsfestival is met jaarlijks 125.000 bezoekers.
Stad aan de rivier De unieke positie van Wageningen als stad aan de rivier biedt kansen. Deze kansen wil de gemeente verder uitwerken in het gebiedsproces dat momenteel loopt in het kader van de verkenning verzwaring Grebbedijk.
Spelen en bewegen In Wageningen is er veel gelegenheid om te spelen en te bewegen in het groen. Groen stimuleert het welbevinden van mensen, nodigt uit om meer te bewegen en biedt daar ruimte voor. Groen zorgt voor een prettige leefomgeving, rust en ontspanning. Wageningen kenmerkt zich door een grote variatie aan landschappen in de directe nabijheid van de stad. Vanuit de stad zijn er directe fiets-, hardloop- en wandelverbindingen naar zowel de uiterwaarden en het BInnenveld, als de Eng en het bos op de Veluwe. In de afgelopen jaren is met behulp van subsidie van de provincie Gelderland extra geïnvesteerd in de De Wage-
42
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
ningse Eng. Het wandelen op de Eng is aantrekkelijker gemaakt, ondermeer door de aanleg van wandelroutes, het plaatsen van zitbankjes en het creëren van mooie doorzichten op het gebied vanuit de stadsranden en de wandelroutes. De afgelopen jaren is in Wageningen ook geïnvesteerd in groene speelplekken. Er zijn in heel Wageningen op 76 openbare speelplekken in de stad speeltoestellen vervangen. Daarbij zijn in veel gevallen samen met de buurt speelplekken opnieuw ingericht, waarbij zo veel mogelijk gebruik is gemaakt van natuurlijke materialen en vergroening van de speelplek. Mooi voorbeeld is het Groen van Prinstererplein, een belangrijke speel-en ontmoetingsplek die centraal gelegen is in de wijk De Nude.
Stadslandbouw De gemeente Wageningen stimuleert de korte voedselketen in Wageningen en omstreken. Gezamenlijk met lokale partijen onderzoeken we hoe we afzet en bekendheid van de producten en de mensen erachter kunnen vergroten. Met een subsidie van de EU en de provincie brengen we de partijen samen en ondernemen initiatieven om de korte voedselketen te versterken. We geven als gemeente ook het goede voorbeeld door in onze eigen kantine zoveel mogelijk lokale producten te gebruiken.
5. Gezonde leefomgeving en recreatie
43
6. D uurzaamheid, mens, markt en milieu
Wageningen toont zich van haar ambitieuze kant als het gaat om de energietransitie. De gemeente heeft zich ten doel gesteld om in 2030 klimaatneutraal te zijn. De aanwezigheid van kennisinstellingen als Wageningen UR, NIOO en MARIN leidt tot stevige inzet op innovatie. Dat maakt Wageningen een gemeente met een grote kennis- en innovatiekracht, die goed bruikbaar is bij de energietransitie.
Duurzaamheid Energietransitie Bedrijven en instellingen lopen voorop om hun eigen
Daarnaast biedt een regionaal warmtenet, gevoed
bedrijfsvoering te verduurzamen, maar ook om hun
met warmte uit een ultradiepe geothermische bron bij
bijdrage te leveren aan het klimaatvraagstuk in het al-
papierfabriek Parenco in Renkum, een enorme potentie
gemeen. Dit heeft in 2017 geresulteerd in een klimaat-
voor naar schatting 15.000 woningequivalenten. Eind
plan dat is opgesteld met 28 klimaatpartners waarin de
2018 zijn de onderzoeken naar de bron gereed.
focus ligt op projecten die een grote impact hebben op
Door het bieden van leningen met een lage rente aan
het reduceren van CO2 uitstoot.
inwoners en bedrijven, het faciliteren van grootschalige zonne-energie op bedrijfsdaken en collectieve inkoopacties probeert de gemeente verduurzaming in de bestaan-
Zonder aardgas
de bouw te versnellen. Er zijn ook plannen om wijken en
Nieuwbouw wordt in Wageningen zonder aansluiting
bedrijventerreinen in de toekomst af te sluiten van het
op het aardgasnet gebouwd, echter de uitdaging zit in
aardgasnet. Daarnaast is de gemeente aan de slag om
de uitfasering van aardgas in de bestaande bouw en
met zonnevelden het Wageningse elektriciteitsverbruik
het vinden van geschikte alternatieven. De gemeente
te verduurzamen. Landschappelijke inpassing van de
is reeds in twee wijken aan de slag om met inwoners
zonnevelden is hierbij een voorwaarde. De doelstelling
naar een (collectief ) alternatieve warmteoplossing te
voor 2030 is om 33 hectare zonneveld gerealiseerd te
zoeken.
hebben.
46
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
Wageningen Werkt Duurzaam Stichting Wageningen Werkt Duurzaam is een gezamenlijk initiatief van ondernemersvereniging Wageningen Ondernemers Contact (WOC) en de gemeente Wageningen. De stichting ondersteunt bedrijven, organiseert
‘De doelstelling voor 2030 is om 33 hectare zonneveld gerealiseerd te hebben.’
kennisuitwisseling en zet projecten op om Wageningse bedrijven en instellingen te ondersteunen op het gebied van energiebesparing en duurzame energie, circulair
het “MeNu van Morgen”. Horeca en inwoners worden
ondernemen en vergroening van gebouwen en openbare
geïnspireerd en geïnformeerd over de klimaatimpact van
ruimte. Op het Business & Sciencepark gaat het eerste
vlees en zuivel met Wageningen als levende proeftuin.
bedrijf binnenkort van het gas af. Wageningen Campus
Wageningen stimuleert eetbare en groene schooltuinen
is uiteraard een inspirerend voorbeeld van een duur-
op basisscholen en kinderopvanglocaties. En vanaf dit
zaam bedrijventerrein met zeer hoogwaardige duurzame
jaar gaat ook het middelbaar onderwijs met dit thema
panden.
aan de slag. Eén school heeft al een stuk grond gepacht.
Voedsel
Duurzame mobiliteit
Voedsel en voedselverspilling heeft ook een grote impact
De verduurzaming van mobiliteit stimuleert de gemeen-
op onze leefomgeving. Daarom zet de gemeente in op
te met o.a. laadvoorzieningen voor electrische auto’s.
5. Gezonde leefomgeving en recreatie
47
Momenteel is Wageningen met in totaal 150 deelauto’s,
delen: waterveiligheid, wateroverlast, droogte en hitte.
de 5e gemeente op de ranglijst van het aantal deel-
Gemeente Wageningen heeft het manifest klimaatadap-
auto’s per 100.000 inwoners. Deelautobeleid is dan ook
tie van het Platform Water Vallei en Eem ondertekend.
onderdeel van het Gemeentelijk Mobiliteitsplan. Organi-
Dit manifest geeft invulling aan het deltaprogramma kli-
saties die een deelauto willen plaatsen krijgen volledige
maatadaptatie. In samenwerking met het platform Water
medewerking van de gemeente door het reserveren van
Vallei en Eem zijn we bezig met de klimaatstresstest.
een parkeerplaats en het plaatsen van een bijbehorend verkeersbord. Momenteel wordt onderzocht of een gedeeld wagenpark ook een alternatief voor enkele grote werkgevers is. Daarnaast is Wageningen bij uitstek een fietsstad. niet alleen de grote groep studenten verplaatst zich overwegend per fiets, ook veel niet-studenten zijn enthousiaste recreatieve en sportieve fietsers.
Klimaatbestendige stad De gemeente werkt aan het klimaatbestendig maken en houden van de stad. Klimaatadaptie heeft vier onder-
48
Aanbieden manifest aan de deltacommissaris.
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
K L I M A AT B E S T E N D I G H E I D VERGROENING BEDRIJVENTERREINEN
VERGROENING PARTICULIERE TUINEN
Openbaar groen kan zorgen voor een prettige leefom-
Wageningen doet sinds 2017 mee met ‘Operatie Steen-
geving, meer biodiversiteit en klimaatadaptatie (denk
breek’, het landelijke project dat burgers enthousiast
aan vertraagde hemelwaterafvoer, voorkomen van hit-
maakt om hun tuinen te vergroenen. Onder het motto:
testress en opname van CO2). Klimaatpartners kunnen
steen eruit, groen erin wordt aandacht gevraagd voor
bijdragen aan deze positieve effecten door groen toe te
de negatieve gevolgen van verstening: minder biodiver-
voegen op en aan hun eigen gebouwen.
siteit, minder waterberging en meer hittestress.
Betrokkenen
Betrokkenen
Gemeente Wageningen, Wageningen Werkt Duurzaam,
Gemeente Wageningen, milieuorganisaties, tuincentra
NIOO, Wageningen UR, Noldus IT | Planning: werk-
| Planning: januari 2018: startbijeenkomst; zomer 2018:
groep gestart; voorjaar 2018: bijeenkomst met excursie
Steenbreek-acties
voorbereiding van het project Grebbedijk (uitvoering 2023-2024) is groen/natuur een hele belangrijke component. De gemeentelijke ambities voor de dijkverzwaringsproject Grebbedijk richten zich op waterveiligheid, natuur, recreatie, landschap, cultuur, havenactiviteit, landbouw, infrastructuur, stadsontwikkeling en duur-
INTEGRATIE BOUWSTENEN
zaamheid.
5. Duurzaamheid
Waterveiligheid Wageningen heeft een grote waterveiligheidsopgave. De Grebbedijk ligt voor het grootste deel binnen de grenzen van de gemeente Wageningen. De Grebbedijk heeft een hogere veiligheidsnorm gekregen binnen het Hoogwa-
4. Havenactiviteit, landbouw, infrastructuur en stadsontwikkeling
3. Recreatie, Landschap & Cultuur
2. Natuur
1. Waterveiligheid
terbeschermingsprogramma, omdat deze kleine rivierdijk de hele achterliggende Vallei beschermt. Binnen de
5. Gezonde leefomgeving en recreatie
49
Wateroverlast Wageningen ligt tegen de Veluwe aan en het gebied kenmerkt zich als een hellend vlak. Het hoogteverschil varieert van ongeveer +43.0 meter NAP tot +7.0 meter NAP. Om wateroverlast in de lagere gebieden te voorkomen, zijn we in de hogere gebieden optimaal aan het afkoppelen en infiltreren van regenwater in de ondergrond. Voor particulieren kent de gemeente een afkoppelsubsidie. Het werkt: grote delen van de hogere gebieden van Wageningen zijn al afgekoppeld en we gaan door. In de lagere gebieden leggen we grote waterbergingsgebieden aan. Deze waterberging wordt grotendeels in groen uit-
de Waterlus
gevoerd, omdat de berging alleen bij hevige regen nodig is. Bij reconstructie van wegen krijgt waterberging, soort verharding en groen speciale aandacht.
Droogte Van alle gevolgen van klimaatverandering hebben we in Wageningen wel het meeste last van droogte. Voor de natuur en het groen op zich is droogte geen echt probleem, omdat er vrij veel hangwater (water in de bodem boven grondwaterniveau) beschikbaar is, maar voor (oppervlakte) water is droogte wel een probleem. Door veel infiltreren en rechtstreeks afkoppelen op oppervlaktewater proberen we de waterkwaliteit te handhaven, maar vooral bij lange periode van droogte ontstaan waterkwaliteitsproblemen. De herstelde waterlus van Wageningen (zie Waterplan Wageningen) heeft een positief effect gehad op de waterkwaliteit.
Steenbreek en duurzaam bouwen De meeste gronden zijn natuurlijk geen eigendom van gemeente Wageningen. Om meer groen te creĂŤren in de stad is het dus heel belangrijk om te informeren en inspireren. Dit doet de gemeente bij nieuwbouw al bij de start van de planvorming. De gemeente Wageningen heeft een duurzaam bouwen beleid waarin projectontwikkleaars gevraagd wordt een stap extra te zetten dan wettelijk is vereist. Naast het thema energie, mobiliteit en bouwmaterialen is ook aandacht voor groen, water en natuurinclusief bouwen. Daarnaast wil de gemeente inwoners en bedrijven bewust maken van wat ze zelf kunnen doen in de tuin of rond het bedrijf, door onder andere aan te sluiten
Hitte Hittestress gaan we vooral tegen door de combinatie van groen en water. Daar waar we deze kunnen versterken
bij operatie Steenbreek (samen gaan voor groen in de buurt, minder steen, meer groen).
nemen we dit mee. Vooral in het project Grebbedijk zijn we op zoek naar een locatie waar bewoners verkoeling kunnen zoeken.
50
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
DE STREEFBEELDEN UIT WATERPLAN WAGENINGEN
5. Gezonde leefomgeving en recreatie
51
Operatie Steenbreek Operatie Steenbreek - actie voor bewoners van de Tarthorst
Tegel eruit, plant erin! Heeft u een tuin met tegels en wilt u die ook graag wat groener inrichten? Dat is een slimme zet, want zo helpt u wateroverlast te voorkomen. U zorgt ook voor koelte in tijden van hitte. Haal dus de schop uit de schuur, en kom gratis uw tegels ruilen voor plantjes!
Grati s bij in plant le van e vering en te gel
Wanneer? Woensdagmiddag 14 juni van 13:00 – 19:30 Waar? Tarthorst 152: Op de parkeerplaats tussen basketballvereniging Pluto en Kardinaal Alfrink-School
Hoe doet u mee?
Stap 1: U haalt enkele tegels uit uw tuin, Stap 2: U levert de tegels kosteloos in bij de container op de parkeerplaats, Stap 3: U krijgt per tegel een gratis plant (max. 2 per huishouden), Stap 4: U kunt ook wit zand uit de tuin kosteloos omruilen voor compost.
Gratis tuinadvies
Tuinarchitect Irma de Jager is aanwezig om u advies geven voor uw tuin.
Hulp nodig?
Lukt het u fysiek niet om zelf aan de slag te gaan? Dan kan iemand u komen helpen om de eerste m2 tuin te vergroenen. Geef dat uiterlijk zondag 4 juni door via steenbreek@wageningen.nl
52
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
Gratis plantjes bij Welkoop en de Oude Tol Van 18 mei tot 18 juni krijgt u ook bij de Welkoop (aan de Rijnhaven) en de Oude Tol (aan de Grintweg) tegen inlevering van elke tuintegel (maximaal 10) een gratis plantje.
5. Gezonde leefomgeving en recreatie
53
7. Communicatie en participatie ‘Anders denken, samen doen’ is het motto van het coalitieakkoord 2014-2018. Samenwerken, meewerken en meedenken moet het uitgangspunt zijn. De dienstverlening wordt meer gericht op creatief meedenken met vraagstukken. ‘Wij willen maximale ruimte bieden voor initiatieven en ideeën van inwoners’, staat erin.
Ruimte voor participatie en communicatie Participeren De gemeente zoekt dan ook naar vernieuwende en vergaande vormen van burgerparticipatie. Op deze manier kan gebruik worden gemaakt van de kennis en kunde die ruimschoots voorhanden is onder Wageningers. Bovendien ontstaat er draagvlak, iets wat heel belangrijk voor de gemeente.
54
Bij elk gemeentelijk groenproject maakt de gemeente een afweging over welke participatieve mogelijkheden er voor bewoners zijn. De gemeente gebruikt de participatieladder om de invloed van inwoners op een project aan te geven. Dit geeft helderheid over waarop de inwoner invloed heeft en waar de invloed eindigt. Daarnaast heeft de gemeente in een communicatieplan aangegeven hoe zij de groene initiatieven van bewoners wil ondersteunen.
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
Eigen beheer De huidige groene kwaliteiten van de gemeente worden
ties door eigen onderhoud en inrichting de kwaliteit van
dankzij medewerkers van de gemeente, bewoners, be-
het groen verhogen.
drijven en organisaties in stand gehouden. De gemeente
Waar de gemeente het groen beheert, worden bij groot-
geeft in sommige groenstructuurelementen ruimte aan
schalige ingrepen (zoals de kap van bomen) bewoners
bewoners, bedrijven en organisaties om beheer en on-
tijdig betrokken en geĂŻnformeerd. Bij vervanging of
derhoud zelf ter hand te nemen.
nieuwe aanplant is er altijd ruimte voor inbreng van
De gemeente neemt verantwoordelijkheid voor groen-
bewoners. Toen bijvoorbeeld 900 gezichtsbepalende
structuurelementen op stedelijk niveau door bijvoor-
populieren gekapt moesten worden vanwege ziekte
beeld het groen langs hoofdontsluitingswegen en in de
en ouderdom van de bomen, zijn informatieavonden
binnenstad op basis niveau te onderhouden. Organisa-
gehouden en is met inwoners overlegd over herinrichting
ties en bedrijven worden uitgedaagd om bij te dragen
en herplant in het gebied.
aan dit onderhoud en beheer. De gemeente neemt hierbij een faciliterende rol in, waarbij men rekening houdt
Met belangengroepen samen beslissen
met bestaande contracten en organisatorische aspecten.
De populieren bleken ook veel vragen op te roepen.
Voor het overige groen verzorgt de gemeente het basale
Waarom en wanneer is dit bijzondere landschapsele-
onderhoud en kunnen bewoners, bedrijven en organisa-
ment destijds aangeplant? Op welke wijze maken ze deel
7. C o m m u n i c a t i e e n p a r t i c i p a t i e
55
uit van de geschiedenis van het Binnenveld? En komen er
Tijdens inloopavonden heeft de gemeente de interactie
na de kap ook weer populieren voor terug? In een door
met de bewoners van de wijk opgezocht. De uitvoering
de gemeente Wageningen ingestelde klankbordgroep
van dit plan is gestart in 2018. De komende jaren zet de
deden deskundigen en belangenvertegenwoordigers hun
gemeente dit verder door naar de andere wijken, zo mo-
best elkaar van hun zienswijze te overtuigen. Uiteindelijk
gelijk in combinatie met andere ruimtelijke projecten en
kwamen zij tot een eensluidend advies. Het landschap
ingrepen. Door samen te werken wordt een investering
wordt ingericht volgens nieuwe
gedaan in gedragen nieuw groen, wat beter te onder-
scenario’s.
houden is, wat een meer inheemse samenstelling heeft en wat beter aansluit op de ecologische structuur.
Wageningen Hoog Het beheer in Wageningen Hoog wijkt af van het regulier beheer. Het is een wijk buiten de stad, gelegen in een bosrijke omgeving. Om dit goed vorm te geven zoekt de
Meldingen openbare ruimte
gemeente intensief contact met de bewoners. Samen
De gemeente moedigt betrokkenheid van inwoners bij
met hen wordt het beheer van groen van deze wijk vorm-
de openbare ruimte aan. Sinds 2017 is de Overzichtskaart
gegeven.
Meldingen Openbare Ruimte in gebruik. Hiermee kunnen inwoners direct en actief aangeven op welke locatie
Pilot Tarthorst
naar hun idee onderhoud gepleegd zou moeten worden
Samen met de bewoners van de wijk Tarthorst is in 2017
of anderszins aandacht moet zijn voor groen in de open-
een plan gemaakt voor de herinrichting van het groen.
bare ruimte. Middels gekleurde spelden op de digitale
56
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
Online overzichtskaart meldingen openbare ruimte
kaart van Wageningen, is te zien waar meldingen zijn
Uit gesprekken met buurtbeheerders op de Open Tui-
gedaan. Ook vragen over onderhoud of de conditie van
nendag 2015 werd duidelijk dat bewoners trots zijn deel-
groen komen hier terecht. Inwoners krijgen een directe
name van de buurttuinen, en dat deze een meerwaarde
terugkoppeling.
zijn voor hun directe omgeving. Vaak werken buurtbewoners met elkaar aan deze tuinen en is er onderling
Beheer door bewoners, bedrijven en organisaties
contact. Een bijzondere tuin is de Buurtpluktuin de Pomhorst,
In Wageningen zijn bijna 50 beheerprojecten door
waar eetbare planten door buurtbewoners verzorgd en
bewoners. Bewoners hebben hier het initiatief geno-
geoogst worden.
men om een stuk openbaar groen zelf of met andere buurtbewoners te onderhouden. De grootte van de
Buurtbeheerders van groen:
projecten verschilt van boomspiegels tot stukken grond van 500 m2. De begeleiding vanuit de gemeente bestaat
“Graag willen wij de groenstrook naast het ter-
uit advisering, het leveren van compost en uitlenen van
ras van café ODL (Onder de Linden) beplanten
handgereedschap.
en beheren. Er staat nu alleen onkruid, voorna-
Om duidelijk te maken dat het een buurtgroenproject
melijk brandnetels. Wij zouden er graag veld-
is, worden alle locaties voorzien van een paal met logo.
bloemen, vlinderstruiken en/of bessenstruiken
Hiermee voorkomen we dat de gemeente en aannemers
planten. Daarmee worden insecten en vogels
onbedoeld en ongevraagd onderhoud verrichten.
aangetrokken en kunnen wij er gezamenlijk meer plezier aan beleven.”
7. C o m m u n i c a t i e e n p a r t i c i p a t i e
57
GEZAMENLIJK MOESTUINPROJECT NUDE-WEST “Rond deze periode heeft iedereen het huis vol staan met stekjes. Het totale terrein van 400m2 is verdeeld in 15 moestuintjes. We verbouwen sla, courgettes, peultjes, bietjes,kolen en er zijn zelfs twee deelnemers die een aspergeveld zijn gestart. Eén dag in de maand komen we met zijn allen bij elkaar om koffie te drinken en één keer per jaar houden we een tuinbarbecue met salades uit eigen tuin.”
M. Vollebrecht, bestuurslid moestuin Nude-West
58
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
beraad wordt vooral gezien als een raadplegend overleg, tussen gemeente en groene organisaties. In het beraad worden de verschillende belangen afgewogen om tot overeenstemming te komen.
Educatie voor jong en oud IVN Het Groene Wiel is het centrum voor natuur- en milieueducatie (NME) en verzorgt educatie rond natuur, duurzaamheid en gezondheid. Ze bereikt jaarlijks zo’n 7000 kinderen en volwassenen, zoals buurtbewoners en bezoekers van wijkcentra en ouderencentra. Het Groene Wiel werkt aan een groene buurt, een gezonde leefstijl en het organiseren van buitenactiviteiten voor ouderen. Het Groene Wiel helpt schooltuinen opzetten, op nationale boomfeestdag planten leerlingen zelf, in overleg met de afdeling Beheer, een boom op een plaats die de leerlingen vaker bezoeken of passeren. Voor de vmbo-praktijkopleiding Groen worden activiteiten over duurzaam beheer van de openbare ruimte georganiseerd.
7. C o m m u n i c a t i e e n p a r t i c i p a t i e
‘Het Groene Wiel bereikt jaarlijks zo’n 7000 kinderen en volwassenen.’
59
Holle weg, stuwwal 60
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
61
Uitzicht op de Nederrijn 62
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
63
Binnenveld, met uitzicht op de Grebbeberg 64
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
65
BRONVERMELDINGEN Beeldkwaliteitsplan Binnenveld 2009 Beleidsplan recreatie en toerisme 2009 Buitengewoon Groen Wageningen, Uitvoeringsprogramma gemeente Wageningen 2017 Communicatieplan Groenbeleid: communicatie met inwoners over het groenbeheer, april 2017 Cultuurhistorische waardenkaart Wageningen 2017 Groenbeleidsplan gemeente Wageningen 2016 Landschapsontwikkelingsplan Binnenveld 2007 Ruimtelijke karakteristiek woongebieden, gemeente Wageningen, 2002 Structuurvisie Wageningen, gemeente Wageningen 2013 Visie Binnenstad (2015) en Uitvoeringsprogramma Binnenstad (dynamisch document) Waterplan Wageningen 2006
66
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018
COLOFON PRODUCTIE Gemeente Wageningen Communicatiebureau de Lynx BEELD Gemeente Wageningen, tenzij anders vermeld. mei 2018 Deze is een uitgave van de Gemeente Wageningen ter gelegenheid van de Entente Florale 2018. www.wageningen.nl
1. Ruimtelijke visie en kwaliteit
67
DEELNEMER
Entente Florale 2018
68
BELEIDSSAMENVAT TING ENTENTE FLORALE 2018