Boomvalken intensief gevolgd

Boomvalken intensief gevolgd Succesvol broedsel op hoogspanningsmast 30

Jan de Smit

Begin mei werd melding gemaakt van een boomvalk rond hoogspanningsmast (hsm) 32 naast het Paddenpad. De afgelopen jaren hebben regelmatig boomvalken gebroed in hsm 32, of hsm 30 naast de Kooiweg. In 2020 zijn bij hsm 30 drie jongen uitgevlogen, maar aan de hsm 32 zeer waarschijnlijk niet (zie het artikel ‘Boomvalken’ op bladzijde 41 van de Waardvogel van september 2020). Sinds deze melding ben ik regelmatig gaan posten bij een van deze masten, afwisselend met Pierre Lamee of Sijmen van der Plicht. Twee zien en horen altijd meer dan een. En door aanspraak kom je de tijd makkelijker door. Een gemiddelde observatie duurde anderhalf tot twee uur. Op 16 mei zagen we voor de eerste keer een boomvalk in het gebied tussen Kooiweg en Paddenpad. Deze boomvalk werd aangevallen door een torenvalk die in zijn territorium zit. D

Observeren is tijdrovend en afzien. Foto: Jaap Jan Leeuwenburgh

De eerste waarnemingen van boomvalken in Nederland worden meestal eind april - begin mei gemeld. Overwinteringsgebieden van boomvalken liggen zo’n tienduizend kilometer weg. Ze verblijven in onze winter ver beneden de evenaar, voornamelijk in Angola en Zambia. Half september vliegen ze langs dezelfde route weer tienduizend kilometer terug. Voor alle boomvalken is deze tocht niet ongevaarlijk, maar vooral de jonge boomvalken die deze vlucht voor het eerst maken, zijn extra kwetsbaar. Twee op de drie juveniele boomvalken overleven deze tocht niet. Dus statistisch gezien is een broedsel van drie en liever meer dan drie boomvalken wenselijk. Half september zijn voedselbronnen van de boomvalken aan het opdrogen. Libellen en andere vliegende insecten zijn dan in onvoldoende mate aanwezig en veel kleine vogels zoals zwaluwen zijn inmiddels ook naar zuidelijker gebieden gevlogen. Net als de torenvalk is de boomvalk niet vies van een muis, maar de boomvalk zal hier zelden op jagen. Hij pikt die meestal af van bijvoorbeeld een torenvalk.

Sinds de waarneming op 16 mei bleef het lang stil rondom deze masten. Ook op waarneming.nl zijn lange tijd geen meldingen van boomvalken in de hele Krimpenerwaard te vinden. Pierre Lamee hoorde op een van zijn fietstochten twee kekkerende boomvalken rondom hsm 30 aan de Kooiweg. Het was toen al weer juli. Het was is ieder geval een indicatie dat ze misschien aan het broeden zijn. De eerste keer dat we twee volwassen boomvalken, te herkennen aan rode broeken, op het nest zien landen is 14 juli om 20.45 uur. Wij zaten toen al dik drie kwartier te observeren. Het was toen nog niet duidelijk of er jongen op het nest zaten, want we registreerden geen beweging en geen geluid van jongen. Hierna hebben we meerdere observaties in korte tijd uitgevoerd. Hiernaast staat een samenvatting van deze observaties.

Jagende boomvalken op libellen of andere insecten zijn spectaculair om te zien. Ze zweven dan op vrij grote hoogte speurend naar prooien. Boomvalken hebben een uitmuntend zicht, een libel hebben ze vanaf een paar honderd meter scherp in het vizier. Als ze een prooi zien, gaan ze er boven zweven om die vervolgens met een duikvlucht te slaan met hun klauwen. Al naar gelang de afstand van de duikvlucht, worden er snelheden gehaald die variëren van 100 tot wel 200 km/uur. Libellen en andere insecten worden opgegeten in de lucht. Vogels en kleine zoogdieren worden voor prooioverdracht in de bek gehouden tijdens de vlucht.

Volwassen en jonge vogels zijn te onderscheiden aan de volgende kenmerken. Volwassenen hebben een rood/oranje ‘broek’ die juveniele vogels nog niet hebben. Die ’broek’ wordt pas gevormd in tweede levensjaar. Bij juveniele vogels zit nog wat wit op de bovenkant van de kop in tegenstelling van de volwassen boomvalk.

Nest van boomvalken bevindt zich in hsm30 net naast de Kooiweg (zwarte stip), op onderste traverse uiterst rechts.

datum waarneming

23-jul Twee adulte boomvalken zijn kort in de buurt van het nest op hsm 30. 27-jul Twee buizerds die te dichtbij komen, worden verjaagd. Er zijn geen jonge boomvalken zichtbaar of hoorbaar. 29-jul Twee prooioverdrachten tussen de volwassen boomvalken gezien. Een gevangen vogel wordt geplukt en (voor ons buiten beeld) aan jongen gevoerd. Daarna vliegen beide volwassen vogels samen richting Bakkerswaal. 4-aug Voor het eerst is een beweging van een kuiken zichtbaar. De volwassen boomvalken blijven het grootste deel nabij het nest. Het is erg warm die dag, waardoor er weinig activiteiten zijn. 9-aug Eenmaal een jong gezien, verder geen activiteiten waargenomen. 10-aug Een boomvalk plukt een prooi en er is beweging op het nest. Voor het eerst horen we een schril gepiep van jongen die om voedsel bedelen. Niet veel later worden jongen gevoerd door een volwassen boomvalk. 12-aug Er is nu permanent een volwassen boomvalk aanwezig. Verder geen activiteiten. Ook deze dag is het warm en houden alle vogels zich gedeisd, ook prooivogels, op het tijdstip dat wij aan het posten zijn (tien uur tot twaalf uur). 18-aug We zien twee vliegvlugge jongen, die met een volwassen boomvalk veelvuldig naar de noordkant van Bakkerswaal vliegen, waar op de karakteristieke manier die boomvalken eigen is op libellen en andere insecten wordt gejaagd. 19-aug De vogels vliegen nu af en aan. Er is in ieder geval sprake van twee jongen. Mogelijk is er nog een derde jong, maar door af en aan gevlieg kunnen we dit niet met zekerheid stellen. 25-aug We zien diverse prooioverdrachten tussen volwassen boomvalk en juveniele vogels en duikvluchten op libellen of insecten. Tevens verschijnen er twee sperwers, die in hetzelfde gebied jagen.

Ook zijn de vleugels van een volwassen boomvalk breder dan van een jong.

Op 25 augustus worden we beloond met een paar mooie prooioverdrachten boven de Bakkerswaal. Er is zoveel activiteit, dat het nauwelijks of niet mogelijk is om alles te noteren. Het jagen gaat gepaard met veel gekekker en verder hebben we nog een paar duikvluchten met hoge snelheid gezien. En als kers op de taart komen er ook twee sperwers in beeld, die in hetzelfde gebied aan het jagen zijn. De verwarring is dan groot, omdat we in eerste instantie denken dat we opeens met vijf boomvalken te maken hebben. Deze observatie is in ieder geval een mooie afsluiting van alle eerdere observaties. Tijdens onze laatste observaties zien we dat de jongen nu ze vliegensvlug zijn, niet meer op het nest of in de mast zitten. Het jachtgebied en de roestplaats is nu de noordzijde van Bakkerswaal. De ervaring is dat ze medio september weer vertrokken zijn.

Het Is niet duidelijk wanneer het eerste ei is gelegd, maar afgaande op onze observaties kunnen we een redelijke schatting maken hoe de broedperiode ongeveer is verlopen. •Twee jongen zijn tussen 12/08 en 18/08 vliegvlug geworden, laten we zeggen op 15/08. Boomvalken zijn vliegvlug 28 tot 34 dagen nadat ze uit het ei gekropen zijn. Door te middelen is het eerste ei dan rond 16/07 uitgekomen. •De broedperiode duurt 28 tot 33 dagen. Door dit te middelen komen we uit rond 17/06 waarop het eerste ei gelegd is. Na een wat tamme periode waarin we ons op een gegeven moment afvroegen: ‘waar zijn de boomvalken gebleven?’ is uiteindelijk sprake van een succesvol broedsel bij hsm 30 naast de Kooiweg! En dat is toch een mooie beloning voor onze inspanningen.

Bij het schrijven van dit artikel zijn de volgende bronnen geraadpleegd: Mijn Roofvogels – Rob Bijlsma, ISBN 97846705469; Valken Rond De Toren – Jenny de Laet, ISBN 9054872969; www.vogelbescherming.nl D

Foto’s van boven naar beneden. Boomvalk met prooi in de snavel; foto Sijmen van der Plicht. Op 20 augustus maakte Robert Koornwinder deze mooie foto van boomvalk met prooi naast het nest. Van 25 augustus is de prachtige opname van vlak voor de prooioverdracht. Niet duidelijk is te zien wat voor vogel de prooi precies is; foto Sijmen van der Plicht.