148 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ÇAYIN SOFRALARIMIZDAKİ YERİ
148
bilgiler
SAYFA
ÇAY HAKKINDA
A’DAN Z’YE ÇAY HAKKINDA HER ŞEY
A’DAN Z’YE
50
ÇAY SEVERLERİN ÖĞRENMESİ GEREKEN İLGİNÇ BİLGİ
bilgiler
Özel konu
ÇAYIN OUTDOOR YOLCULUĞU SKILLS ÜRETİM AŞAMALARI ÇEŞİTLERİ SOFRAMIZDAKİ YERİ
ÇAYIN EKONOMİSİ
EN İYİLER
ÇAY MAKİNELERİ
ÇAYIN ÇEŞİTLERİNİ ÖĞRENEREK DAMAK TADINIZA UYGUN OLANLARI RAHATLIKLA SEÇEBİLIRSINIZ
PRATİK VE TADINDA DEMLEME YAPACAĞINIZ MAKİNE ÇEŞİTLERİ
ÇAY KÜLTÜRÜ
SAĞLIKLI ÇAY
ÇAYIN İNSANLIK KÜLTÜRÜNE ETKISI
Ay rı ca
İNSAN VÜCUDUNA KATKISI
www.derpagrup.com
ÇAYIN ÇEŞİTLERİ
Çayın 1500’den fazla çeşidi olduğunu biliyor musunuz?
NASIL DEMLENİR?
Pek çok kültürden farklı demleme yöntemleri
ÇAY DÜNYASI
Çayın inanılmaz maceralı tarihi
ÇAY & KEK Pratik yemek tarifleri ISSN 1749-6969
Sayı 2017-01/ 15 TL KKTC:20 TL ISSN 1749-6969
9
771749
696007
İÇİNDEKİLER 54 10 10. Çay Hakkında 50 İlginç Bilgi 18. Çayın Kronolijik Tarihi 24. Çayın Tarihi
59. Soldurma İşlemi 60. Kıvırma İşlemi 62. Üretim Yöntemleri
28. Çayın Avrupa Yolculuğu 29. Çayın İngiltere Macerası 30. Çay ve Amerika Özgürlük Mücadelesi 32. Anadolu’da Çay
36. Siyah Çay 38. Yeşil Çay
56. Çay Bitkisi 58. Çay Bitkisinin Hasadı
26. Çayın Keşfi
34. Çay Çeşitleri
54. Çayın Yolculuğu
34
40. Beyaz Çay
42. Bitki Çayları 44. Ada Çayı 45. Isırgan Otu
63. Oksidasyon 64. Kurutma İşlemi 65. Tasnif ve Paketleme
66. Çay Demleme Sanatı 68. Siyah Çay Nasıl Demlenir? 70. Yeşil Çay Nasıl Demlenir? 71. Oolong Çay Nasıl Demlenir? 72. Beyaz Çay Nasıl Demlenir? 73. Buzlu Çay Nasıl Demlenir?
46. Biberiye
74. Çay Nasıl Saklanmalı?
47. Sarı Kantaron
76. Çay Bardakları 76. Çay Kültürü
48. Tarçın 49. Rezene 50. Ihlamur 51. Anason 52 Kuşburnu 50. Sinameki
80. Amerika 82. Beş Çayı 84. Çin 86. Hindistan 88. Japonya
66
76 90. Çay Üreten Ülkeler
112
92. Çin 93. Hindistan 94. Sri Lanka 95. Kenya 96. Japonya 97. Türkiye
108. Yüksek Kaliteli Çay Nasıl Seçilir? 110. Su
98. Çayın Ekonomisi
112. Çayla Yemek Tarifleri 114. Yeşil Çaylı Dondurma
100. Çay ve Sağlık
115. Kremalı Yeşil Çaylı Cupcake
102. Çay ve Kafein
116. Çay Yumurtaları
103. Yeşil Çay ve Kanser
117. Papatyalı Mısır orbası
104. Çay ve Ağız-Diş Sağlığı
118. Çaylı Yulaf Ezmesi
105. 10 Maddede Çayın Faydaları
119. Çaylı Kek
107. Aşırı Çay Tüketiminin Zararları
120. Çay ve Edebiyat 128. Çay Makinaları
100
134. Çay Mekânları 142. Çay Sözlüğü
BAŞLARKEN Çay bizim için her zaman bir içecekten fazlası, içimizi ısıtan bir dost, sohbetlerin vazgeçilmezi, arananı oldu. Belki de kendimizi bildik bileli içtiğimiz bu içecek, zamanla bizim için daha da anlam kazanarak sabahların taze ve sıcak başlangıcı olurken, öğle aralarının kaçamağı, akşam yemeklerinden sonra keyif çayı halini aldı. Hal böyle olunca çay tutkunları siyah çayla yetinmeyip, özel aromalı çayların, karışımların peşine düştü, çaya hakkını vermeye başladı. Çay içmenin bir tören halini aldığı belli medeniyetler bulunurken, ülkemizde de artık ‘’Kaliteli çay nasıl anlaşılır? Çay nasıl demlenmelidir ya da nerede içilir?’’ gibi sorular sorulmaya başlandı. İşte bu sayımızda sizin için çay nasıl hazırlanmalıdırdan çayın devrimlere, isyanlara yol açan çalkantılı tarihine dair aradığınız pek çok soruya yanıt bulacağınızı umuyoruz. Sizler için hazırladığımız özel sayımızın içeriğine şöyle bir bakacak olursak; ilk bölümde çayın keşfi, nasıl yetiştiği, toplandıktan sonra işlenme aşamaları, çay çeşitleri ve nasıl demlenmeleri gerektiği açıklanıyor. Sonraki sayfalarda ise bir çay yaprağının bir bardak sıcak suya düşüşüyle başlayan ve günümüze kadar gelen olaylar silsilesi, çay yapraklarıyla deneyebileceğiniz birbirinden lezzetli tarifler sizi bekliyor olacak. İlerleyen bölümlerde ise lezzetli çaylar yapmak için kılavuz niteliğinde olabilecek çay makineleri rehberimiz ve çay içilebilecek en güzel mekanları derledik. Sözü çok uzatmadan sizi çayın muhteşem dünyasına davet ediyor ve bir bardak çay eşliğinde sayfaları çevirirken keyifli vakit geçirmenizi diliyoruz.
Zuhal Kaya / Editör
Çay Hakkında 50 İlginç Bilgi Dünya’da sudan sonra en fazla tüketilen içeceğin çay olduğunu biliyor muydunuz? Bugün sabah kahvaltılarımızın ya da sohbet ortamlarının baş tacı çay, dünyanın en popüler içeceği diyebiliriz. Peki, yüzyıllardır hayatımızın içinde yer alan çay bitkisi nasıl keşfedildi ve ilk zamanlar zenginlerin içeceği olan çay nasıl oldu da bu denli hayatımızın içine girdi? Sizler için hazırladığımız bu bölümde, çayla ilgili bu sorulara da yanıt arayan birbirinden ilginç bilgilere yer verdik.
bilgiler
Çay Hakkında Her Şey
Başlangıçta Tedavi Amaçlı Kullanıldı Çay insanların hayatına girdiği ilk dönemlerde aslında bir içecek olarak tüketilmiyordu. M.Ö. 26. yüzyılda çay yaprakları Çin’de çiğnenerek tedavi amaçlı kullanılıyordu.
Dünya’da En Fazla Tüketilen İkinci İçecek İlk Çay Ticareti İlk çay ticareti 1560 yılında Portekizliler tarafından yapılmıştır. Çin’den gemilerle Lizbon’a gelen çay, buradan Hollanda, Fransa ve Baltık Denizi ülkelerine dağıtılmıştır.
Dünya’da sudan sonra en çok tüketilen içeceğin çay olduğunu biliyor muydunuz? Çayın en çok tüketildiği ülke ise çay seremonileriyle meşhur olan Çin. Ülkede toplam çay tüketimi 1.8 milyon tonu buluyor. Ancak, yıllık kişi başı çay tüketiminde 3.5 kilogram ile Türkiye ilk sırada yer alıyor. Türkiye’yi 2.44 kilogram ile Afganistan, 2.19 kilogramla Libya, 1.8 kilogramla Katar ve 1.7 kilogram ile İngiltere takip ediyor. Totalde birinciliği yakalayan Çin ise kişi başı çay tüketiminde 0.75 kilogram ile gerilerde kalıyor.
Çay Hakkında İlk Kitap
Amerika’da Tüketilen Çayın %75’i Soğuk Çaydır 2016 yılı verilerine göre Amerikalılar bir yılda yaklaşık 3.8 milyar galon çay tükettiler. Bu çayın %75’i ise soğuk çaydan oluşuyordu.
12
Çay hakkında ilk kitap 780 yıllarında, Lu-Yu tarafından yayımlanmıştır. Kitabın adının Cha Ching olduğu bilinir. Bir Taocu olan Lu-Yu’nun ölümünün ardından “Chazu” yani “Çay azizi” mertebesine yükseldiği düşünülmektedir.
Bir Rivayete Göre… Bir rivayete göre Çin’de M.Ö. 2717 yılında İmparator Shen Nung ateşin önünde su ısıtırken aniden bir rüzgâr eser ve başının üstündeki ağaçtan birkaç yaprak İmparatorun ısıttığı suya düşer. Sudan dağılan güzel kokulara dayanamayan İmparator Shen Nung bu içeceği tadar ve çayın bir içecek olarak kullanımı böylece başlar.
Dünyanın En Pahalı Çayı Çin’de Da Hong Pao adındaki çay bitkisinden dünyanın en pahalı çayı yapılıyor. Bu çayın gramı 1400 dolar ediyor. Bir demlik çay ise 10 bin dolara mal oluyor.
bilgiler
Kafein birçok bitkide bulunan metilksantin adı verilen bir bileşik grubunun üyesi, doğal bir maddedir. Uyarıcı özelliği olan kafein kaynakları arasında çay, kahve, kola ve kakao gibi ürünler bulunur. Büyük bir fincan çay 50 mg. kafein içermektedir. Bu, aynı miktardaki hazır kahvenin kafein oranından (75 mg.) üçte bir daha azdır.
Siyah çay gibi yeşil çay da Camelia Sinensis adlı bitkinin yapraklarından elde edilir ancak yeşil çay hiç fermente edilmez. Başka bir ifadeyle, her iki çayın hazırlanma süreci farklıdır. Hazırlanma sürecinde siyah çayın yaprakları tümüyle oksitlenirken, yeşil çayın yaprakları kurutulmadan önce hafifçe buharda işlem görür. Bu farklılık her iki çayın antioksidan miktarını, tadını ve kokusunu etkiler. Yeşil çay fermente edilmediği için çaylar arasında en faydalı olandır.
Çay ve kanser arasında bir ilişki olduğunu söylemek mümkündür. Yeşil çay tüketimi ve mide kanseri üzerine yapılan bir araştırmada, yeşil çay tüketenlerde mide kanseri görülme riskinin yeşil çay içmeyenlere göre %48 oranında azaldığı gözlemlenmiştir.
Çay Hakkında Her Şey
Çay ve Kafein
Yeşil Çay Neden Faydalıdır?
Çay Kanserden Korur mu?
Çay Kolesterolü Azaltır Son yıllarda yapılan araştırmalar çay içmenin kolesterol seviyesini azalttığını gösteriyor. Orta düzey kolesterol yüksekliği olan insanlar üzerinde yapılan bir araştırmada günde altı fincan siyah çay içen insanlarda toplam kolesterolün %3.8, LDL kolesterolün %6.4 düştüğü gözlemlenmiştir.
Türkiye’de İlk Çay Ne Zaman Yetiştirildi? Türkiye’de çay yetiştirme konusunda ilk girişimler 1888 yılında Bursa’da yapılmış ve başarısız olmuştur. 1924 yılına gelindiğinde “Çayın Babası” unvanıyla bilinen Zihni Derin, Rize’de bulunan bir bahçede 20 kg kadar çay üretmeyi başardı.
Yeşil Çay ve Detoks Vücuttaki zararlı maddelerin yok edilmesinde çay oldukça etkilidir. Çayın detoks yapıcı bir güce sahip olduğu bilinmektedir. Bu etki özellikle yeşil çay ve beyaz çayda belirgindir.
Poşet Çayı Kim Buldu? Üretilen ilk poşet çayın el ile dikilmiş kumaştan yapılma poşetler olduğuna inanılır. Poşet çaya yönelik ilk patent 1903 yılında verilmiş ve ticari olarak satışına 1904 yılında başlanmıştır. İlk poşet çayı satan kişinin ABD’nin New York eyaletinde yaşayan Thomas Sullivan adında bir tüccar olduğuna inanılır. Sullivan, kendi ürettiği bu poşet çayları dünyanın dört bir yanına pazarlamıştır. Lifli kağıttan üretilen modern poşet çaylar ise William Hermanson tarafından icat edilmiştir.
İlk Çay Fabrikası Türkiye’de ilk çay fabrikası, 1947 yılında Rize’nin Fener mahallesinde, Merkez Çay Fabrikası adı altında işletmeye açılmıştır. Çay tarım alanlarının ve yaş çay yaprağı üretiminin artması çay işleme fabrikalarının sayısının da giderek artmasını zorunlu kılmış, 1973 yılında, kurulan yaş çay işleme fabrika sayısı 32´ye, 1985 yılında ise 45´e ulaşmıştır.
Zihni Derin
Dünya Çay Tüketiminin %3’ü Yeşil Çaydır Dünya çay tüketiminin %3’ü yeşil çaydır. Yeşil çayın en fazla tüketildiği ülkeler ise Çin, Japonya, Cezayir, Fas ve Tunus’tur. Çay tüketiminde geriye kalan %97’lik kısmı ise siyah çay oluşturur.
Thomas Sullivan
13
bilgiler
Çay Hakkında Her Şey
Soğuk Çayın Mucidi
Bir İlginç Çay Yasağı
Bugün “Ice Tea” olarak da bildiğimiz soğuk çayın mucidi Amerikalı tüccar Richard Blechynden’dir. Amerika’da, sıcak havalarda çay satmakta zorlanan Blechynden, çayı soğuk halde sunmayı akıl eder ve 1904 yılında soğuk çayı icat eder. Amerika kökenli “Ice Tea” kavramı da böylece ortaya çıkar.
1650 yılında, Almanya ve Hollanda’da bazı doktorlar ve papazlar çayın insan sağlığına zararlı olduğunu, bu nedenle Çinlilerin zayıf ve kuru olduklarını iddia ederek çayın yasaklanmasını önermişlerdir.
İkizler Üzerinde Çay Deneyi
Beş Çayının Hikâyesi
Çayın Köklü Tarihi Çayın tarihi Doğu ülkelerinde bir hayli eskiye dayanmasına karşın Batı’da çay kültürü daha yeni sayılabilir. Doğu’da yaklaşık beş bin yıldır çay içilirken, Batı’da sadece yaklaşık dört yüz yıldır çay içilmektedir.
Mucizevi Bitki: Camellia Sinensis Çay, camellia sinensis adlı çay bitkisinden elde edilir. Dünyada 30’dan fazla ülkede üretilen çayın farklı tatta, aromada ve renkte 1500’ü aşkın çeşidi vardır. Camellia Sinensis denilen bitkinin farklı şekillerde işlenmesiyle farklı çay türleri elde edilir.
Çay literatüründe “beş çayı” olarak bilinen fikrin sahibi Bedford Düşesi Anna Maria’dır. 19. yüzyıl İngiltere’sinde akşam yemeği genelde 7 ile 8 arasında yenilirdi. Kahvaltı ile akşam yemeği arasında hafif bir öğle yemeği olmasına karşın insanları pek fazla tok tutmazdı. Bedford Düşesi Maria’da bu uzun yemek saati aralarına fazla dayanamayarak bir gün ikindi vakti saat 4 gibi yardımcılarından bir bardak çay ve yanında bir kaç dilim ekmek, yağ ve tatlı olarak da bir dilim pasta getirilmesini ister. Sonraları bu durum bir alışkanlık haline gelir ve Anna Maria arkadaşlarını beş çayına davet etmeye başlar. Bu uygulama halk tarafından da rağbet görür ve “beş çayı” geleneği İngiltere’de hızla yayılır.
Çay Kelimesinin Kökeni Çay kelimesinin kökeni anavatanı Çin’e dayanır. Mandarin lehçesindeki ç’a ve Amoy lehçesindeki t’e çayın iki farklı söyleniş şeklidir.
Çay Demlerken Taze Su Kullanın! Çay demlerken kullandığınız su kusursuz bir lezzet için çok önemlidir. Suyun temiz ve kaliteli olmasına dikkat edin. Unutmayın, bekletilmiş ya da kaynayıp soğumuş su daha az oksijen barındırır ve çayın aromasını bozar.
14
Çay bitkisinin yararlı mı yoksa zararlı mı olduğuna yönelik tartışmalar çok eski tarihlere dayanmaktadır. 18. yy’ın ikinci yarısında İsveç kralı 2. Gustav bu soruya yanıt bulmak için enteresan bir deney gerçekleştirir. İşledikleri suçlardan dolayı idama mahkum edilen ikiz kardeşlerin cezasını ömür boyu hapse çeviren kral, kardeşlerden birine ömür boyu her gün kahve, diğerine ise ömür boyu her gün çay verilmesini emreder. Çay içen kardeş 80 yaşında ölür. O öldüğünde ikizi hala hayattadır. Sonuç olarak İsveçliler çayın da kahvenin de zehirli olmadığını öğrenirler.
Oolong çayı nedir? Çay çeşitlerinden biri olan oolong çayı, siyah çayın fermantasyonunun yarıda bırakılmış halidir. Oolong çayı, siyah çayla yeşil çay arası bir çay olarak tanımlamak mümkündür.
Çayın Antioksidan Özelliği Nereden Gelir?
Günde 3 fincan çay tüketmek kardiyovasküler hastalıklarda ölüm oranını ve kalp krizi geçirme riskini %10 azaltmaktadır.
bilgiler
İnce belli bardağın hikâyesi aslında oldukça bilimseldir. Soğuk havalarda içi ısıtması için sık sık tüketilen çay, ince belli bardağın yapısı sayesinde parmak uçlarıyla üst tarafından tutulabilir. Bardağın orta kısmı ise ele temas edip yakmadan avcu sıcak tutabilir. İnce belli bardak aynı zamanda kavisli yapısıyla içeceğin çabuk soğumasını da engeller. Tüm bu nedenlerden dolayı çay içerken ince belli bardak kullanılır.
Erişkinlerde Kafein Üst Sınırı Nedir?
Çay ve Kalp Krizi
Çay Hakkında Her Şey
Çay Bardağı Neden İnce Bellidir?
Çayın antioksidan özelliği içeriğindeki flavonoidlerden gelir. Flavonoidler, hücrelerin oksitlenip paslanmasına ve erken yaşlanmasına neden olan zararlı maddeleri etkisiz hale getirirler. Düzenli çay içenler almaları gereken flavonoidlerin %80’ini çaydan karşılayabilirler.
Çay kafein içeren besinlerden biridir. 6 kupa çayda yaklaşık olarak 300mg. kafein bulunur. Bu miktar kafein üst sınırını oluşturur ve erişkinlerde günde 6 kupanın üzerinde çay tüketimi sağlığa zararlı etkiler yaratabilir.
Boston Çay Partisi Boston Çay Partisi (Boston Tea Party), Amerika’daki kolonistlerin Büyük Britanya’dan gelen yüksek vergili çayı ve Büyük Britanya’yı protesto etmek için 16 Aralık 1773 yılında Boston Limanı’nda İngiliz gemilerindeki tonlarca çayı Kızılderili kılığına girerek denize dökme eylemidir. Bu olayın ardından Amerika’da kahvenin popülaritesi artmıştır.
Çay Falı Kahve falı kadar meşhur olmasa da çay falı olarak bilinen bir fal çeşidi vardır. Bu falda, çay bardağına dem konurken süzgeç kullanılmaz. Çay içildikten sonra çay bardağı ters çevrilir ve çay tabağına konur. Çay taneleri bardağın dibinde ya da kenarında rastgele dağılır. Fala bakacak olan kişi bu çay tanelerinin yerine ve dağılışına göre anlamlandırmalar yaparak falı yorumlar.
Çay Zenginlerin İçeceğiydi Geçmişte çay yüksek sosyetenin ve zenginlerin içebildiği bir içecekti. İngiliz kralı 2. Charles çaya %119 oranında vergi koymuştur ve yüksek vergiler nedeniyle halkın çayla arası pek yoktu. 1784 yılında İngiliz Başbakanı William Pitt çay vergisini %12,5’e düşürür ve çay üst sınıfın hegemonyasından çıkarak işçi sınıfının da ulaşabileceği bir içeceğe dönüşür.
Çay ve Şeker Birçoğumuz çayı şekerli içmeyi severiz ancak şeker çaydaki bazı faydalı maddelerin etkisini kaybetmesine neden olur. Bu nedenle çayın şekersiz tüketilmesi önerilir. Eğer şekersiz çay tüketemiyorsanız kıtlama yöntemini tercih edebilirsiniz.
Theanin nedir? Çay, tehanin adı verilen çaya özel bir aminoasit içermektedir. Rahatlatıcı bir özelliği bulunan theanin, çaydaki kafeinin etkisini azaltır. 15
bilgiler
Çay Hakkında Her Şey
Türkiye’de Çay Tüketimi
Çay Müzesi
Ülkemizde günde ortalama 245 milyon bardak çay tüketilirken, bunun yüzde 65’i evlerde, yüzde 13’ü iş yerlerinde, yüzde 11’i misafirlikte, yüzde 5’i kafelerde, yüzde 4’ü kahvehanelerde yüzde 2’si ise okul kantinlerinde tüketiliyor.
Çay hakkında ilk müze Edward Bramah tarafından 1992 yılında Bramah Çay ve Kahve Müzesi adıyla İngiltere’de açıldı.
Türklerin Çayla Tanışması
İlk Semaver Fabrikası 1778 yılında ilk semaver fabrikası kurulmuştur. Bakır, pirinç, tunç veya sactan imal edilen semaverler silindir ya da dikdörtgen prizması şeklinde yapılır.
Earl Grey Çayının Adı Nereden Geliyor?
Çay Lekesi Nasıl Çıkar? Giysilerinize çay döküldüğünde lekeyi çıkarmanın birkaç farklı yolu vardır. Çay lekesi taze ise ve giysiniz beyazsa lekenin üzerine limon suyu sıkarak soğuk suda durulayın. Eğer giysiniz renkliyse lekenin üzerine yumurta sarısı sürerek ılık suda durulayın. Çay lekesi taze değilse bir bardak suya on damla gliserin damlatarak karıştırın ve lekeye uygulayın.
Earl Grey çayı, turunçgiller familyasından bergamot meyvesinin kabuğundan çıkarılan rayihalı yağla tat verilen çay harmanıdır. Çay, adını 19. yüzyıl Britanya başbakanlarından 2. Earl Grey’den (Charles Grey) almıştır. Grey’in bu tatlı çayı diplomatik bir hediye olarak aldığı bilinir. Lord Grey bu çayı o kadar çok sever ki, çay tüccarı Twinings şirketinden buna benzer bir çay hazırlamasını ister. İlk “Earl Grey” çayı, Twinings tarafından İngiltere’de satılır.
Türklerin çayla tanışması Kazan Tatar Türklerinden Abdül Kayyum Nâsırî’nin “Favakihü’l-Cülesâ” adlı eserinde anlatılmaktadır. Nâsiri’ye göre çayı ilk içen Türk 12.yy’da Kazakistan’da yaşayan Hoca Ahmed Yesevî’dir. Bir komşusunu ziyarete giden Yesevî, çayı ilk kez içmiş ve yorgunluğunu giderdiğini söyleyerek “hastalarınıza bundan içirin ki şifa bulsunlar” diye nasihat etmiştir.
Konfüçyüs ve Çay Çin’in en büyük filozufu Konfüçyüs’e göre çay demek uyum, sükûnet, görgü ve iyimserlik demekti. Çin çay seramonisi de Konfüçyüs’ün bu belirttiği kavramlar üzerine kuruludur.
Çayın Verimliliği Bir çay bitkisi yaklaşık 50 - 70 yıl boyunca iyi çay üretebilir. Fakat 50 yıldan sonra bitkinin verimi düşer. Bu gibi durumlarda, fidanlıklardaki eski bitkilerle yeni bitkilerin yer değiştirilmesi gerekmektedir.
16
Para Yerine Çay İle Alışveriş
Çay Hakkında Her Şey
bilgiler
Üzerine Kar Yağan Tek Çay
Çay tüketiminin yüksek olduğu bir diğer ülke de Rusya. Rusya’nın bazı kesimlerinde günümüzde çaya şeker yerine reçel atılır ve çay bu şekilde tatlandırılır. Geçmişte çay tüm Rus bölgelerinde öyle değerliydi ki, 1800’lü yıllara kadar Sibirya’da para yerine bloklar halinde çay yaprağı kullanılırdı ve çay ile alışveriş yapılırdı.
Çin, Hindistan ve Sri Lanka gibi ülkelerde çay bitkisi üzerine kar yağmadığı için çay bitkisinde oluşan hastalıklar ve böcekler ile mücadelede kimyasal ilaçlar kullanılıyor. Dünyada çay üreticisi ülkeler arasında çay bitkisi üzerine kar yağan tek ülke Türkiye. Bu nedenle Türk çayında hastalıklar ve haşere oluşmadığından ilaçlama yapılmıyor ve Türk çayı dünyanın en organik çayı olarak kabul ediliyor.
Yeşil Çay Kilo Vermeye Yardımcı Olur Günde 2 bardak yeşil çay içerek kilo vermeyi hızlandırmak mümkündür. Yeşil çay metabolizmayı hızlandırır, içeriğindeki polifenolle vücuttaki kalori dengesini sağlamaya yardımcı olur
Çay Dünyasının Şampanyası: Darjeeling Çayı Darjeeling çayı Himalayalar’ın eteklerinde denizden 2500 metre yükseklikte yetişir. Zarif, hassas, nazik ve naif olarak tanımlanan bu çay, çay âleminin şampanyası olarak adlandırılır ve çaylar arasında en kalitelisidir.
Demlikte Kalan Çayı Atmayın! Çoğumuz demlikte kalan çayın hiçbir işe yaramadığını düşünerek atarız ancak sağlık için çok farklı şekillerde kullanılabilir. Demlikte kalan çayla bir pamuğu ıslatarak göz çapaklarından kurtulabilirsiniz ya da çok yağlı bir cilde sahipseniz demlikteki ılık çayla yüzünüzü ovuşturun ve durulayın. Daha sağlıklı bir cilde kavuştuğunuzu göreceksiniz.
Dünyada En Fazla Çay Üreten Ülkeler Dünya çay raporu 2016 verilerine göre, çay üretiminde 2 milyon 270 bin ton ile Çin birinci, 1 milyon 210 bin ton ile Hindistan ikinci, 475 bin ton ile Kenya üçüncü, 329 bin ton ile Sri Lanka dördüncü, 259 bin ton ile Türkiye beşinci sırada yer alıyor. Bu ülkeleri 179 bin ton ile Vietnam, 129 bin ton ile Endonezya izliyor.
Dört Kilo Yaş Yapraktan Bir Kilo Kuru Çay Çıkar Çay temelde iki yöntemle üretilir. Bunlardan ilki Rize çayının da çoğunlukla üretildiği Ortodoks yöntemidir. Ortodoks çayların üretimi genelde 2 yaprak ve 1 filiz şeklindedir ve çay yaprakları özenle el ile toplanır. Çay üretiminin bir diğer yöntemi ise CTC olarak adlandırılan çay üretim tekniğidir. Bu çok daha hızlı olan üretim tekniği özellikle siyah çaylar için kullanılır. Bu üretim için çaylar genellikle makinelerle toplanır ve CTC üretiminde üretim sonucunda, çay yaprakları küçük yuvarlak bir şekil alır. Hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın yaklaşık dört kilo yaş yapraktan bir kilo kuru çay elde edilir.
Çay ve Diş Sağlığı Çay diş sağlığını olumlu yönde etkiler. Doğal olarak florür içeren çay, diş minesini güçlendirir ve ağızdaki bakterileri kontrol altına alarak plak oluşumunun azalmasına yardımcı olur. Çay diş eti hastalıklarına karşı koruyucu özelliğe sahiptir. 17
bilgiler
Çay Hakkında Her Şey
ÇAYIN KRONOLOJİK TARİHİ Asya’da keşfedildiğinden beri çay gittiği her yerde beğeni kazanarak dünyayı dolaştı. Her ne kadar bu içecek zihni ve bedeni canlandırmasıyla bilinse de devrimleri hızlandırmak ve savaşlara neden olmak gibi durumların yaşandığı çalkantılı bir tarihe sahip.
M.Ö 2737 İmparator Shennong çayı keşfediyor. Çayın ilk kez M.Ö 2737de imparator Shennong tarafından keşfedildiğine inanılıyor. İmparator bir çay ağacın altında dinlenirken, çaydanlığa düşen yaprakların yaydığı kokuyu fark eder. Kokunun büyüsüne kapılan imparator çaydan bir yudum alır ve tadını ferahlatıcı bulur. Bu çayın günümüze kadar uzanan yolculuğunda ilk adımıdır.
1676 İngiltere’de çayın popülerliğinin artması II. Charles’ın çaya %119 vergi koymasıyla sona erdi.
1662 İngiltere kralı II. Charles, Portekizli prenses Bragançalı Catherine ile evlendi ve çay içmek İngiliz asilleri arasında popüler oldu. Prensesin çeyizinde sandıklarca çay vardı ve çay Portekiz asilleri arasında zaten popüler bir içecekti. O zamanlar, çay İngiltere’de çok yaygın tüketilen bir içecek değildi ama Kraliçe Catherine’nin çay içmeye duyduğu düşkünlük çayın saraydaki popülerliğini arttırdı.
618–907 Tang hanedanlığı zamanında kurulan antik Çay-At Yolu Yunnan’ın çay üretim bölgeleri ile çay tüketen bölgeleri birbirine bağlıyordu. Çay – At Yolu Çin’den Moğolistan ve Tibet’e bağlanmak için kurulmuştu. Çinliler bu rotayı ulaşım ve savaş için gerekli olan güçlü atlarla sıkıştırılmış çayı takas etmek için kullanırlardı.
1664 Doğu Hindistan Şirketi Çin’den Britanya’ya çay ithal etmeye başladı. Özel bir şirket olarak 1600’de kurulan İngiliz Doğu Hindistan Şirketi zamanla dünya ticaretinin yarısını kontrol eden güçlü bir tekel haline geldi. Her ne kadar çayın hepsini Çin’den ithal etseler de, Britanya’ya ve kolonilerine çay sağlamak için kendi çay kaynaklarını yetiştirmeye devam ettiler.
Thomas Malton
John Michael Wright
18
M.Ö 420 Budist keşişler çay yapraklarını meditasyon boyunca dinginliği arttırmak için kullanıyor. M.Ö 420lerde Çin’deki zen Budist keşişler meditasyonları boyunca odaklanmak için çay yapraklarını kullanıyorlardı. Keşişler manastır yakınlarında çay bitkisini yetiştirir, çayı keklere koyup yerel halka satarlardı. Zamanla çiftçiler çayın nasıl yetiştirilip işlendiğini öğrendi ve çay içmek günlük hayatın bir parçası haline geldi.
760–762 Tang Hanedanlığı alimi Lu Yu Çayın Kitabını yazıyor.
1619 Hollandalılar çay ithal etmek için Endenozya’nın Jakarta şehrinde bir liman kurdular ve Avrupa’ya çay ithal ettiler.
Çay Hakkında Her Şey
828 Çay tohumları Kore’ye ulaştı ve Kore’nin kuzey ucundaki Hwagae köyü yakınlarındaki Jiri Dağı’nda ekildi. Tang Hanedanlığı boyunca Japon ve Koreli keşişler Çin’den çay tohumu aldı ve ülkelerine giderek ekim yaptılar. Böylece çay kültürü yayılarak, yolculuğuna devam etti.
1271 Çin Moğollar tarafından istila edildi ve Song Hanedanlığı’nın çay gelenekleri kayboldu. Moğollar 1271’de Çin’i istila ettiler ve Yuan Hanedan’lığını kurdular. Moğollar Çin çay kültürü tarzına ilgi duymadıkları için, kendi gösterişsiz hazırlama tarzlarını tercih ediyorlardı. Bu yüzden özgün Çin çay kültürü kaybolmaya başladı. Moğollar’dan sonra iktidara gelen Ming Hanedanlığı’nda ise çayı işleme tarzı sıkıştırılmış tuğla formundan dökme yapraklı çaya evrildi.
1610 Portekizliler Çin’den çay ithal etmeye başladılar.
1590’lar Portekizli misyoner rahipler Çin’den ülkelerine çayı tarif eden mektuplar yolluyorlardı. 16.yüzyılda Portekizliler çayı içen ilk Avrupalılardı ama çayı popüler yapan Hollandalılardı. Hollandalılar çayın en büyük ithalatçısı oldu ve diğer Avrupa ülkeleriyle ticaret yaptı. Yüksek fiyatlarından dolayı çay özellikle varlıklı kesim içeceğiydi.
bilgiler
Thomas Jones Barker
19
bilgiler
Çay Hakkında Her Şey
1689 Çay- Deve Yolu Sibirya aracılığı ile Rusya ve Moğolistan’ı birbirine bağlayarak bu ülkelerdeki çay ticaretini güçlendirdi.
1773 Amerikan kolonilerindeki vergilendirmeye dair memnuniyetsizlikler gemilerce çayın limana döküldüğü Boston Çay Partisiyle sonuçlandı.
HİNT ÇAYLARI 19.yüzyılın ikinci yarısında Hindistan’da yapılan çay üretimi başarıya ulaştı. Hindistan Avrupa, Avustralya ve Kuzey Amerika’da rağbet gören mükemmel siyah çaylar ürettiler.
1960’lar – Bugün Çayın popülerliği yükselerek devam ediyor. Çay sudan sonra en çok tüketilen ikinci içecek oldu
1957 Çay üretimini çok daha kolay hale getiren Rotorvane makinesi icat edildi.
20
İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI Çay İkinci Dünya Savaşı sırasında İngilizlerin morallerini yerine getirmekte önemli bir rol oynadı. Her ne kadar haftalık kişi başına 56gr çay karneyle veriliyor olsa da askerlere ve acil servis çalışanlarına fazladan veriliyordu. Kuzey Amerika’ya giden rota savaşın bir sonucu olarak kapandı ve Atlantik’in ötesine sadece siyah çay gönderilebildi. Savaşın bitmesiyle Kuzey Amerikalılar yeşil çay içmeyi tamamen bıraktılar ve tekrar başlamaları çok sonraları oldu.
1939–1945 İkinci Dünya Savaşı yüzünden çay karneye bağlandı ve önemli çay ticareti rotalarının kullanılmasına izin verilmiyordu.
1910 Endenozya çay yetiştirmeye başladı.
1908 New York’lu bir çay tüccarı olan Thomas Sullivan müşterilerine çay örneklerini ipek keselerde göndererek yanlışlıkla çay poşetini icat etti.
Thomas Malton
BEŞ ÇAYI 19.yüzyılın sonlarına doğru beş çayı İngiltere’de hem aristokratlar hem de orta sınıflarda bir ritüel haline geldi. Kadınlar yakın arkadaşlarıyla çay içme ritüeli için özellikle yapılmış korsesiz kullanışlı elbiseler giydikleri çay toplantıları yapıyorlardı. Şehirde açılan çay dükkânları ilk kadınlar için oy hakkı hareketi için buluşma mekânları haline geldi.
1778 Natüralist Joseph Banks İngiliz hükümetine Hindistan’ın kuzeydoğusunda çay yetiştirilebileceğini önerdi.
1784 İngiliz başbakanı William Pitt çaydaki %119’luk vergilendirmeyi %12,5’e düşürerek çayı işçi sınıfı için daha ulaşılabilir hale getirdi. 18.yüzyılın büyük bir kısmında İngiltere’de çay fiyatları işçi sınıfının alım gücünün çok üstündeydi, ama hükümetin 1784’te çay vergisini düşürmesiyle çay kaçakçılığını bitirdi ve çayı çoğu insan için ulaşılabilir hale getirdi.
1823 Assamica türü özgün çay bitkisi Hindistan Assam’da keşfedildi.
1837 Amerika doğrudan Çin’le ticaret yapmaya başladı.
Çay Hakkında Her Şey
bilgiler
1839–1860 İngilizler Hindistan’da çay bahçeleri kurarken, Doğu Hindistan Şirketi Çin’le ticaret yapmaya devam ediyordu. Şirket Çin’e sonradan çay satın almak için gümüş karşılığında Hindistan’da yetiştirilen afyon satıyordu. 1820’lerde Çin’de afyon bağımlılığı o kadar yaygın hale gelmişti ki Çin hükümeti afyon içmeyi yasakladı. Yasaklara rağmen afyon ticareti devam etti ve 1839 ve 1860 yılları arasında İngilizler ve Çinliler arasında afyon savaşları yaşandı.
Chang-Kia-Wan
1872 Assam’da kullanılan ilk buhar gücüyle çalışan makineler çay üretimini hızlandırarak fiyatların düşmesine neden oldu.
1869 Süveyş kanalı açıldı ve buharlı gemilerin Asya’ya yaptıkları yolculuklarda maliyet ve zamandan tasarruf edilebildi. Sri Lanka’da kahve ürününün azlığı yüzünden çay ekimine ciddi bir şekilde başlandı.
SÜVEYŞ KANALI 1869’da açılan Süveyş Kanalı Doğu’daki çay üreten ülkelerden Avrupa’ya ve Kuzey Amerika’ya geçen buharlı gemilerin geçişini hiç olmadığı kadar ekonomik hale getirdi. Kanal sayesinde yolculuklar daha hızlıydı böylece Batı pazarında ilk defa taze çay içilebildi. İngilizler Sri Lanka’da çay yetiştirmeye başladı. Hazır çay kaynağı çay fiyatlarında çarpıcı bir düşüş sağladı.
1840’lar Yüzyılın ilk yarısında İngilizlerin Sri Lanka’da ilk çay yetiştirme teşebbüsleri başarısızlıkla sonuçlandı. Bu arada gemiler İngiltere’ye ve Amerika’ya çay getirebilmek için Ümit Burnu’nun etrafından dolaşmak zorundaydı. O sıralarda icat edilen yelkenlilerin alçak, şık tasarımı ve dört köşeli yelkenli yapısı saatte 20 knota kadar yolculuk yapmaya yardımcı oluyor ve çay kargolarını limana eski gemilere göre yarı yarıya daha hızlı getiriyordu.
ÇAY MOLASI 19.yüzyılın sonlarında Endüstriyel Devrim’inin en yoğun döneminde, fabrika çalışanları uzun çalışma saatlerine katlanmak zorundaydı. İşverenler çalışanlarına sabah ve öğle aralarında bedava çay vermeye başladı; bu çay molası olarak bilinen geleneğin ilk tezahürüydü. Zamanla evde çalışan hizmetlilere de çay molası verilmeye başlandı.
21
bilgiler
Çay Hakkında Her Şey
KULLANILMIŞ ÇAY YAPRAKLARINI DEĞERLENDİRİN Keyif çayınızı hakkını vere vere içtiniz, peki ya demlikte kalan çayı ne yapıyorsunuz? İşte belki çoktandır bildiğiniz belki de hiç duymadığınız demlikte kalan çayı kullanma yöntemleri:
Gözleriniz çapak mı yapıyor? Ya ar da gece geç saatlere kad mı na ağı çan kan çalıştınız ve kaba bir ı çay ış nam Kay ü? dönd gelecek koyup buharı gözünüze ılık çaya da ya n eği ı ınız baş şekilde ize ve rin zle gö a batırılmış pamukl etrafına sürün.
Yaz akşamları masayı dışarı ya da balkona atıp keyif yapmak gibisi yoktur. Ama her hikâyede olduğu gibi bu hikâyenin de kötü adamları vardır: sivrisinekler. Siz akşam esintisinin tadını çıkarmaya çalışırken yahut bir arkadaşınızla sohbetin dibine vurmuşken oranıza buranıza konup, ısırıyor, kargalara taş çıkaran sesleriyle sizi hayattan mı bezdiriyorlar? Alın demlikteki posayı, kurutun ve dışarda oturduğunuz süre boyunca bir kapta bu yaprakları yakın. Dumanı tütsü gibi tütecek ve sizde sivrisineksiz akşamların tadını çıkaracaksınız.
eği yem dınız, m a a l ş Ak ık ayık z ya da bir l a nı ı b d iniz için doğra mediğ emlikte v n d a e a soğ u hiç s e. Alın ini ya d d r n i ı z i u b k s n a n n u ri kok ar elle ylarda ayın. B ı? k a v ı m ç y u kok poşet elinizi kalacak n a kala suyuyl ç koku i çay alım h bak
Kulland ığınız ç poşetle ay rini içinde o biriktirin ve bo lca s n la rı yenid çıkan su en dem uyun y leyin. O parke te u soğuduktan rtaya mizliğ sonra a hşap ve zeminle inde kullanın. P riniz esk isinden arke ve ahşap ışıl olsu de temiz ve ış ıl n.
Kullandığınız çay poşetlerin den 3-4 tane alın, 2-3 bard sini ak kadar sıcak suyun içine at demlenmeler ın ve ini bekleyin. D emlendikten soğumaya bıra sonra ktığınız bu su yu, saçınızı du saç köklerine rularken masaj yapara k dökün ve so duru su ile tam n olarak amen durulayı n. Yeşil çay gi lar bol miktard bi çaya antioksidan içerdiği için sa hem zararlı m çlarınızı addelerden ar ındırır hem de olmasına yard sağlıklı ımcı olur. Saçl arınızın her za kinden parlak manolduğunu fark edeceksiniz.
22
Çay yaprakları minerallerle doludur ve demleme bu zenginliğin sadece çok küçük bir yüzdesini ortaya çıkarır. Kullanılmış çay yapraklarını domates, biber, patates gibi asit seven bitkilerin arasına koyun ya da dibindeki toprağı biraz eşeleyip posaları, varsa içindeki çayla birlikte dökün. İşte size asidi yüksek mis kokulu bir gübre.
Çay Hakkında Her Şey
bilgiler
Yeşil çay anti-aging ve cildin elastikiyetini artırmaya yardımcı olan antioksidanları içerir. Cilt üzerindeki sarkma, güneş hasarı, yaşlılık lekeleri, ince çizgileri ve kırışıklıkları geciktirir. Bir kabın içine 2 kullanılmış yeşil çay poşetinin içini koyun. Üzerine bir çay kaşığı bal ve birkaç damla limon suyu ekleyin. Yüzünüze ve boyun bölgenize sürün. 10 dakika beklettikten sonra yüzünüzü durulayın. Düzenli kullandığınızda yaşlanma belirtilerinin yok olduğunu göreceksiniz.
Arada sırada buzdolabınızda sizi rahatsız eden bazı kokular alabilirsiniz. Ne kadar temizlerseniz temizleyin koku hala bir yere gitmiyorsa bir de kullanılmış çay poşetlerini deneyin. Çay poşetlerini buzdolabında bekleterek kötü kokulara savaş açabilirsiniz.
Gece oldu ertesi gün çok önemli bir işiniz, okulunuz var ya da sadece erken kalkmanız gerek ama bir türlü uyuyamıyorsunuz. Sağa döndünüz yok sola döndünüz yok, kuş tüyü yastığınızın bile bir faydası yok. O zaman bir çay yastığı yapmaya ne dersiniz? Tabii bir müddet yastığınızın içini doldurmak için yeterli derecede kullanılmış çay yaprağı toplamak zorundasınız ama çayın kâşifi Çinliler çay yaprağıyla doldurulmuş yastıkların baş ağrısını yatıştırdığına, insomniayı hafiflettiğine ve kan basıncını azalttığına inanıyorlar. Ayrıca çay yapraklarının aroması da doğal bir uyku arttırıcı madde işlevi görüyor.
Ayakkabıların koku yapması özellikle yaz mevsiminde sıkça rastlanan bir sorundur. Bu problemin çözümü ise gene çayda yatıyor. Kullandığınız iki poşet çayı güzelce kurutun ve her birini ayakkabılarınızın içine yerleştirin. Ayakkabılarınızın mis gibi kokması için lavanta, papatya ya da kokusunu sevdiğiniz başka bir bitki çayı kullanın. Sabah kalktığınızda ayakkabılarınızdaki kötü kokudan eser kalmamış olacak.
23
Çayın Tarihi Toplumların yaşam tarzları, tüketim alışkanlıkları, yemek kültürleri, kullandıkları materyaller ve hatta içecekleri bile, genellikle bulundukları bölgenin coğrafi koşulları, iklim yapısı, toplumsal ekonomik işleyişleri ve toplumun yaşamdan beklentileri ile paraleldir. Arap, Afrika ve Güney Amerika coğrafyasına mal edilmiş bir kahve, Kafkas coğrafyasına mal olmuş bir kefir ve Asya coğrafyasına mal olmuş bir kımız bunun en basit örnekleri olarak verilebilir. Alkollü içecekler sınıfında da coğrafi koşulların ve eldeki ekonomik verimliliklerin etkisi bariz bir şekilde izlenmektedir. Üzümün bol yetiştiği Akdeniz coğrafyasında üretilen şarap, mısır yetişen Amerika bölgelerinde üretilen viski, agave ve kaktüsün bol bulunduğu Meksika bölgesinde üretilen tekila gibi örnekler bu teorinin destekçileridir. Toplumlar birlikteliğin ve ortak değerlerin temsilcileridirler. Her
toplum sahip olduğu değerlere bağlı olmakla övünür ve onları yüceltmekten keyif duyar, bu insan psikolojisinde kuvvetli bir etken olan aidiyet hissinin bir parçasıdır. Bu hissiyat zaman zaman uç noktalara ulaşabilmekte ve hatta karşımıza fanatizm ve taraftarlık boyutu ile çıkabilmektedir. Birçok yiyecek ve içecekte olduğu gibi hemen her kültür çayı kendine mal etmeye çalışsa da çayın anavatanı çeşitli kaynaklarda Çin olarak kabul edilmektedir. Kimi kaynaklar ise çayın ilk olarak Hindistan’da keşfedildiğini söyler. Bu durum, araştırmacıların doğru bilgiye ulaşmasını zorlaştırabilmektedir. Bu sebeple sizlere bu bölümü hazırlarken doğru bilgiye ulaşabilmek için epey bir zaman harcadık. Çayın tarihi konusunda yerli ve yabancı kaynakların ortak noktalarını ve üzerinde uzlaştıkları bilgileri sizler için bir araya getirdik.
bilgiler
Çay Hakkında Her Şey
ÇAYIN KEŞFİ Yeryüzünün en eski içeceklerinden birisi olan çayın doğum hikâyesi ile ilgili efsanevi bir anlatım ve mit bulunmaktadır. Bu mite göre çayın icadı bir kaza eseri olmuştur. Çin’deki efsaneye göre çayın hikâyesi M.Ö 2737 yılında başlamaktadır. Yetenekli bir hükümdar ve bilim insanı olan Çin imparatoru Shen Nung sıcak suyun sağlığına iyi geldiğine inanmakta ve bir seyahat esnasında rüzgârlı bir havada kendisine sıcak su hazırlatmaktadır. Çevreden gelen ve suyun içine düşen çay yapraklarının etrafa yaydığı muhteşem kokunun farkına varan Shen Nung suyun tadına bakar ve lezzetine hayran kalır. Pen Tsao isimli şifalı bitkiler kitabı bulunan ve şifalı bitkiler konusunda bir hayli bilgi sahibi olan hükümdar, bu karışımın kendisini tazelendirdiğini ve dinlendirdiğini ifade etmiştir. Bir tesadüf eseri keşfettiği bu muhteşem içeceği ve yapraklarını araştırmaya başlayan hükümdar, çoğu araştırmacıya göre çayı (kaza ile) keşfeden insandır. Efsane ne olursa olsun, çayın orijinal kökenini izlemek bir hayli zor, fakat bir kısım tarihçi ile birlikte, dönemin seyyah ve tacirlerine ait yazımlar çayın orijinal menşeinin Güney Batı Çin, Tibet ve Kuzey Hindistan
26
bölgeleri olduğu konusunda hemfikir. Çinli tüccarların yazıtlarının büyük bir kısmında yer alan ifadelerde, bu bölgelerde gezen ve ticaret yapan tüccarlar, insanların çay
yaprakları çiğnediği ile ilgili bilgiler aktarmaktadırlar. Hemen hemen her içeceğin ve keyif verici maddenin yaygınlaşması zaman zaman medikal amaçlı kullanım
vesilesi ile gerçekleşmiştir. Kahve, kola ve hatta kokainin etken maddesi Koka bitkisi bile zamanın medikal şartları ve ihtiyaçları doğrultusunda popülerleşmiştir. Çayın erken tarihinde de medikal kullanıma bağlı olarak yaygınlaşması ile karşı karşıya kalıyoruz. Çayın sindirim sistemi ile ilgili rahatsızlıklarda kullanımı, yorgunluk ve halsizlik üzerine kullanımı ve göz hastalıklarında kullanıldığı bilinmektedir. Çay yapraklarının göz rahatsızlıkları için kullanıldığı dönem ile ilgili bir mit Hint tarihinde de karşımıza çıkmaktadır. Milattan sonra 520 yılında Zen Budacılığının atası olarak kabul edilen Hintli Aziz Bodhidharma, öğretisini yaymak ve geliştirmek için Çin’e gitmiştir. Bazı Zen ilkelerini kanıtlamak için meditasyon yaparak 9 yıl uyumayacağını söyleyen Bodhidharma meditasyonunun sonlarına doğru uykuya dalmıştır. Uyandığında çok sinirlenen aziz Bodhidharma orada göz kapaklarını
kesmiş ve yere atmıştır. Kutsallığının kanıtı olarak göz kapaklarının yere düştüğü yerde çay bitkileri yetişmiştir. Özellikle Doğu’da vücudun herhangi bir uzvuna benzeyen meyvenin vücudun o uzvuna iyi geldiği ile ilgili inanış birçok hikâyede karşımıza çıkar. Göz şekline benzetilen çay yapraklarının buğulanması ile elde edilen buharın göz iltihapları gibi hastalıklarda geçmişten beri kullanıldığı bilinmektedir. Medikal kullanımdan içecek olarak kullanıma geçişi ve bir içecek olarak çayın popülaritesinin artması Çin’deki Tang Hanedanı dönemine denk gelmektedir. Bu dönemde çayın Çin’deki tüketimi o denli yaygınlaşır ki, çay fiyatları artar ve Çin yönetimi çay vergisini yükseltir. Toplumun tüm katmanlarında, her seviyeden insanın tükettiği bu içecek çok geçmeden Çin’in ulusal içeceği ilan edilerek onurlandırılır. Çayı çok seven Çinliler bu dönemde içeceklerini tabakalama yöntemi ile ya da sıcak
Çay Hakkında Her Şey
bilgiler
suya rendeleyerek içerler. Çay’ın Japon topraklarındaki macerası ise yine Tang hanedanı dönemine denk gelir. Nara ve Heian dönemlerinde pek çok elçi Tang hanedanına gönderilmiştir. Çin ile ilişkilerin geliştirilmesi için sosyal ve ekonomik işbirliği içinde olmak isteyen Japon heyetine Saicho ve Eichu gibi Budist rahiplerde katılır. Bu yolculuk esnasında çay tohumlarını yanında Japonya’ya getiren rahipler Japonya’da çay yetiştiriciliğinin ataları olarak kabul edilirler. Japonya’da çay o kadar benimsenir ki en üst düzey davetlerde çay ikram edilmeye başlanır. Bu içeceğin Japonya’da yarattığı popülaritenin farkında olan Budist bir rahip olan Eisai, Çin’den Kyoto’ya yeni çay tohumları getirmiştir. Eisai bu seyahatinden yaklaşık 20 yıl sonra Kissa Yojoki (Çay ile Sağlıklı Kalmak) isimli bir kitap çıkartmıştır. Orta Çağ tarihçisi Azuma Kagami’ye göre rahip bu kitabı alkoliklikten muzdarip olan Shogun’a hediye olarak yollamıştır. 27
bilgiler
Çay Hakkında Her Şey
ÇAYIN AVRUPA YOLCULUĞU Geçtiğimiz asırlarda ve hatta bugün dahi görebileceğiniz üzere “Kapalılık politikaları” Asya kıtasının zor değişen bir karakteridir. Asya kıtasının bu tutumu Mançu ve Moğollar’dan korunmak için Çin Seddi’ni inşa eden Çin hanedanından, Glasnost politikaları öncesi Sovyet dönemine kadar izlenebilmektedir. Bugün dahi dünyaya kapalı ve izole bir şekilde yaşayan tek ülke bu kıtada yer almaktadır. Bu davranış ve tutumun elbette ki jeopolitik, karakteristik ve tecrübelere dayalı birçok sebebi bulunmaktadır. Asyalıların Batılılar ile ilişkilerindeki kapalılığın günümüzde dahi var olması gibi temel bir problem bulunmaktadır. İşte bu problem temelde çayın neredeyse 14. yüzyıla kadar Batılılardan uzak kalmasına yol açmıştır. Avrupalılar ilk olarak 17. yüzyılda çay ithal etmeye başlamış olsalar da çayın Batı’daki yolculuğu aslında daha önceki zamanlara rastlar. 10. yüzyıl sonlarından başlayarak 13. yüzyıla gelinceye kadar Avrupa ve Asya arasında seyahat eden tüccarlar ve kâşiflerin bir kısmı bu sihirli içeceği fark etmiş olmalarına rağmen ticari olarak üzerinde durmamışlardır. Yine bu dönemde Cengiz ve Kubilay hanların Çin topraklarını ele geçirmesi, çay içeceğinin milli içecek olmaktan çıkartılması ve mertebesinin düşürülmesi gibi sebeplerden ötürü çay, Çin yönetici sınıfı tarafından terk edilmiş ve sadece halk tarafından içilen bir içecek haline gelmiştir. 13. yüzyılda kâşif Marco Polo, Asya üzerine yaptığı seyahat yazılarından birinde maliyeden sorumlu Çinli bir bakanın çay vergilerini ve fiyatını arttırmak için stok yaptığına işaret eder. Bu dönemde çay, yavaş yavaş Avrupalıların ilgisini çekmeye başlamıştır. Fakat çayın Avrupalılar tarafından sevilmesi ve kıtaya yerleşmesi uzun zaman alacaktır. 1589 yılında Venedikli bir yazarın Asyalıların çay içtikleri için uzun ömürlü ve sağlıklı oldukları iddiası üzerine çay, Avrupalılar tarafından ciddi bir şekilde tüketilmeye başlanmıştır. Çayın tüketiminin giderek artması üzerine 16. yüzyılda
Avrupalı tüccarlar Çin’e akın etmeye başlamıştır. Portekizli tüccarların ilk girişimlerine nazaran Hollandalı denizciler çayın ticaretinde başarıyı yakalayabildiler. Bu sihirli içecek, 1597 yılında Hollandalı denizci Jan Hugovan Linschoten’in kayıtlarında “Ça” ismi ile yer alır. Tarihsel kaynakların hemen hepsi Avrupa’da çayın ilk ticari başarısını Hollandalı denizcilerin yakaladığını bildirmektedir. Bu başarıları ise tarihin en önemli ticaret şirketlerinden birinin kurulması ile ikinci planda kalmıştır. 17.yüzyılın hemen başında Kraliçe I.Elizabeth bir imtiyaz ile “Doğu Hindistan Ticaret Şirketi’nin” kurulmasına izin vermiştir. 1610 yılında Japonya ve Çin üzerinden gelen ilk gemiler Hollanda sahillerine çay sevkiyatını gerçekleştirmişlerdir. Doğu Hindistan Ticaret Şirketi’nin bu başarısının en büyük paydalarından birinin sahibi şüphesiz ki çaydır. Şirketin getirdiği her bir sevkiyat ile çayın popülerliği giderek artmış ve çay
Marco Polo
Amsterdam, Paris gibi Avrupa şehirlerinin sofralarında kendine yer bulmuştur. Aristokrat sınıflarda, saray davetlerinde ve Avrupa kraliyet toplantılarında tüketimi artan çay, içenleri muazzam bir Doğu macerasına sürüklemiş ve Doğu’nun zenginliği ile tanıştırmıştır.
Hollanda gemileri-Willem van de Velde
28
www.abonelikmerkezi.com