Yeni Bilgiler- Çocuklar İçin Bilim

İÇIMIZDEKI SÜPER KAHRAMANLAR!

EL ÖZ

Hücrelerimiz

Yağmurlar Nasıl Oluşur?

bilgiler

bilgiler ÇOCUKLAR İÇİN BİLİM

Çocuklar için Bilim İNSAN VÜCUDU VÜCUDUMUZU VE ORGANLARIMIZI TANIYALIM

KÖPEKLER VE KEDİLE

Özel konu

Ev hayvanlarımız hakkında neler biliyoruz?

Ne kadar zekiler?

UZAY

GÜNEŞ SİSTEMİMİZİ VE GEZEGENLERİ ÖĞRENELİM

Doğa olmadan yaşamamız mümkün mü?

Ay rı ca

AMAZON ORMANLARI Gezegenimizin en geniş yağmur ormanları

www.derpagrup.com

İNSAN BEYNİ MAVİ GEZEGEN GÜNEŞ ISSN 1749-6969 BeynimizinAMAZON çalışma ORMANLARI Dünyamızı ne kadarRAFLESİA ÇİÇEĞİ SİSTEMİ Gezegenimizin ISSN en geniş tanıyoruz? Keşfetmeye 1749-6969 Çiçekler kötü kokar mı? şeklini ve özelliklerini

Sayı 2018-01/ 15 TL KKTC:20 TL

hazırlanın.

Komşu gezegenleri

Dünyamızın en garip tanıyalım bitkisi ne kadar garip?

öğrenelimyağmur ormanları 9

771749

696007

İÇİNDEKİLER 44 10 DOĞA

UZAY 6. Güneş Sistemimize Yolculuk 8. Güneş

52. Buz nedir?

14. Merkür

59. Yağmur

16. Venüs

60. Kar

18. Dünya

62. Atmosfer

26. Ay

64. Rüzgar

28. Mars

66. Su

30. Jüpiter

75. Yeryüzü

34. Satürn

78. Kıtalar

58. Gökkuşağı

38. Uranüs 40. Neptün 42. Cüce Gezegenler 44. Astroitler 48. Süper Novalar

18 59

52

130 156

98 HAYVAN 80. Köpekler 84. Kediler

İNSAN VÜCUDU 138. Beynimiz

88. Karadakiler

142. Bağışıklık Sistemimiz

94. Sudakiler

144. Bakteriler

98. Gökyüzündekiler

145. Böbreklerimiz 146. Hücreler 149. Kan

151. Karaciğer YEŞİL DÜNYAMIZ

152. Midemiz

106. Ağaçlarımız

152. İnce Bağırsak

112. Bitki Nedir?

153. Bademcikler

120. Çiçeklerimiz

154. İnsan Nasıl Konuşur

126. Meyveler

155. Kaslarımız

130. Sebzeler

156. İskelet sistemimiz

130. Ormanlar

158. Duyu Organlarımız

UZAY

Güneş 4,6 milyar yıl önce, Dünya’nın başlangıcından beri Güneş hep gökyüzündeydi.

Dünyamızı ısıtan, ışığın ve hayatın taşıyıcısı olan Güneş’tir. Peki, her gün gördüğümüz, Güneş sistemimizin merkezi, enerjimizin kaynağı olan bu dev nükleer reaktör hakkında ne biliyoruz?

DOĞA

H

HAYVAN

er şey bir toz bulutuyla başladı. Bugün Dünya’mızın da içinde olduğu Güneş sisteminin merkezinde çekim gücü büyük ihtimalle süpernovaya dönüşmüş bir yıldızın kalıntılarını bir araya getirerek onu sıkıştırdı. Çeşitli metaller ve elementler bir araya geldikçe bu bulutsunun kalbinde tepkimeye sebep oldu.

Bu yoğun küme neredeyse 1 milyon santigrat dereceye varana kadar büyüdü de büyüdü. İşte tam bu noktada, nükleer füzyon devreye girdi ve Güneşimiz doğmuş oldu.

YEŞİL DÜNYAMIZ İNSAN VÜCUDU 8

Çoçuklar İçin Bilim

Güneş’i bu kadar uzaktan izleyen bizler için Güneş eşi benzeri olmayan bir yıldızdır.

Fakat yıldızımızı geçip biraz daha uzaklara gittikçe kendisinin soluk ve oldukça tipik bir yıldız olduğunu görürüz. Örneğin; Sirius, Güneş’in iki katı kadar kütleye sahip ve 25 kat daha parlak. Geceleri gökyüzümüzün en parlak cismiyken, gökyüzünün en parlak dördüncü yıldızı Arcturus ise Güneş’ten 26 kat daha parlaktır.

Güneş’in tipik bir yıldız olması sizi hayal kırıklığına

uğratmış olabilir ama hala Dünya ve diğer gezegenler için hayat kaynağıdır. Bu dev fırın Dünya’ya yaklaşık 150 milyon km uzaklıkta ve neredeyse 2000 trilyon kilogram ağırlığındadır.

Amerika’nın bir senede tükettiği enerjinin 1 milyon katı kadar enerjiyi tek bir saniyede üretiyor.

Dünya’daki mevsimleri sıraya sokuyor, okyanus akıntılarını, hava durumunu ve iklimi düzenliyor. Bize inanılmaz güzellikteki kutup ışıklarını hediye eden yıldızımız evrenin en parlak yıldızı olmasa bile bizim için en önemlisi.

UZAY DOĞA HAYVAN YEŞİL DÜNYAMIZ Çocuklar İçin Bilim 9

İNSAN VÜCUDU

Rakamlar Çap: 1,391,000 kilometre Kütle: 1.98892 x 1030 kg Ortalama yüzey sıcaklığı: 5,500 °C Çekirdek sıcaklığı: 15 milyon °C

UZAY Boyutu DOĞA

Merkür’ün çapı Dünya’nın beşte ikisi ve kütlesi Dünya’nınkinden biraz daha az.

Dünya Merkür

Merkür Güneş sisteminin diğer gezegenleri ile karşılaştırıldığında en küçük gezegenimiz Merkür’dür.

YEŞİL DÜNYAMIZ İNSAN VÜCUDU

çok sayıda soru vardır.

Merkür hakkındaki soruların hala yanıtsız kalmasının en büyük sebebi Güneş’e olan yakınlığıdır. Güneş’in öldürücü sıcaklığı ve çok güçlü çekim gücü araştırmaların yapılmasını engellemektedir.

Merkür hakkında bildiklerimizin çoğunu NASA’nın Mariner 10 isimli uzay aracının 1975 yılında gerçekleştirdiği uçuşlardan ve Messenger Uzay Sondası’nın 2008- 2015 yılları arasında gönderdiği verilerden elde ettik.

Yılın belli zamanlarına bağlı olarak Merkür sadece şafakta ve alacakaranlıkta çıplak gözle görülebilir. Bunun sebebi Güneş’in göz kamaştırıcı ışığıdır.

Ayrıca Merkür 7-13-33 yıl aralıkla Güneş üzerinde hareket eden siyah bir nokta olarak görülebilir.

12,756.3 km

Merkür’ ün geçişi olarak bilinen bu olay gezegenin Dünya ile Güneş arasına girmesiyle meydana geliyor.

Merkür 88 Dünya gününe eşdeğer gelen, gezegenler arasındaki en kısa yıla sahiptir.

Ayrıca Güneş etrafında diğer gezegenlerin döndüğünden daha hızlı döner. Güneş etrafında çok hızlı dönmesine rağmen, kendi etrafında bir dönüşü tamamlaması 59 Dünya günü sürer. Daha tuhafı ise Merkür’de bir gün geçmesi için 176 gün geçmesi gerekir.

Ayrıca Merkür, en garip eliptik yörüngeye sahiptir. Tıpkı Ay’ımız gibi belli dönemlerde, şeklinde ve boyutunda bariz değişimler gözlemlenebilir.

Atmosfer Merkür çok ince ve neredeyse havasız diyebileceğimiz bir atmosfere sahiptir. Bir zamanlar bu gezegende hiçbir şekilde atmosfer bulunmadığına inanılıyordu. Fakat artık az miktarda helyum, oksijen ve 14 Çoçuklar İçin Bilim

hidrojenin yanı sıra kalsiyum, potasyum ve sodyumdan oluşan bir bileşim olduğu biliniyor.

Merkür boyutundan dolayı istikrarlı bir atmosfer yaratmak için yeterli çekim gücüne sahip değildir.

nasa.gov

HAYVAN

H

er gezegen kendine özgü gariplikleri ve özellikleri ile eşsizdir. Merkür ise aykırılıkları ve aşırılıkları ile ünlüdür. Diğer gezegenlere benzemeyen eliptik bir yörüngesine ve gündüz-gece arasındaki aşırı sıcaklık farklılıkları vardır. Ayrıca dev bir iç çekirdeği ve Güneş’i diğer gezegenlerin hissetmediği kadar yoğun hissetmesi ile de biliriz.

Güneş sisteminin en olağanüstü dünyalarından biri olan Merkür, adını Romalıların haberci tanrısından almıştır.

Merkür’ü M.Ö. 3000’li yıllardan beri Sümerlerin kayıtlarından bilmemize rağmen, yakın zamana kadar kendisi hakkında çok şey bilmiyorduk ve gizemlerin gezegeni Merkür hakkında hala cevaplanmamış

4.879 km

Yer kabuğu: 100-300 km kalınlığında yükseltilerle ve gök taşı yağmurlarının etkisiyle oluşan dev kraterle dolu.

Çekirdek: 1800 km’lik yarıçapıyla oldukça zengin demir bileşime sahip ve tüm gezegenin neredeyse %42 sini oluşturuyor.

Manto: Yaklaşık 600 km kalınlığında, silikat minerallerden oluşmakta

nasa.gov

Kayasal gezegen Tıpkı Dünya gibi Merkür’de kayalık bir gezegendir. %70 metal ve %30 silikat metalden (birçok çeşit maddenin bileşiminde bulunan silisik asidin bazlarla bileşerek oluşturduğu tuz) oluşmaktadır.

Merkür, Dünya’dan daha küçük olmasına rağmen neredeyse onun kadar yoğun, büyük ihtimalle çok geniş bir demir zengini çekirdeğe sahiptir. Bilim insanlarına göre

Dünya’dakinden yedi kat daha kuvvetli.

176 Gün Merkür, Güneş etrafında bir turunu 59 günde tamamlıyor.

Fakat Güneş’in gökyüzündeki aynı noktaya tekrar gelmesi 176 gün sürüyor (Bunun nedeni eliptik yörüngesinden kaynaklıdır)

Çocuklar İçin Bilim 15

İNSAN VÜCUDU

0 Merkür, yer çekimi yüzünden herhangi bir uyduya sahip olmayan birkaç gezegenden biri. %45 2008’de Messenger uzay aracı Merkür’ü görüntülemeye başlayana kadar, Merkür’ün sadece %45 ini biliyorduk.

7x Merkür’de Güneş ışınları

Merkür’ün çekirdeği gezegenin toplam hacminin neredeyse yarısını kaplar. Toplam yarıçapının dörtte üçünü oluşturuyor. Ayrıca Güneş sistemindeki en fazla erimiş demire sahip gezegendir. Çekirdeğinin yaklaşık 1800 km yarıçapına, 600 km kalınlıkta bir mantoya ve 300 km kalınlıkta bir yer kabuğuna sahip olduğu tahmin ediliyor.

YEŞİL DÜNYAMIZ

2 Dünya’dan sonra Güneş sisteminin en yoğun gezegenidir.

427 Merkür’deki maksimum yüzey sıcaklığı 2.5x Güneş Merkür’de Dünya’da göründüğünden 2,5 kat daha büyük görünüyor.

Dış çekirdek: Merkür’ ün erimiş demirden oluşan bir dış çekirdeği olduğu tahmin ediliyor.

HAYVAN

Rakamlarla Merkür

Merkür’ün Yapısı

DOĞA

Merkür’ün yüzeyi Ay’ın yüzeyine oldukça benzer özellikler gösterir.

Merkür’ün yüzeyi kraterlerle doludur. Bu kraterler milyarlarca yıl önce Güneş sistemi henüz yeni doğmuşken oluşmuştur.

Güneş’e bu kadar yakın oluşu ve meteor yağmurları Merkür’ün yüzeyini savaş alanına çevirmiştir.

Merkür’de rüzgar ya da yağmur oluşturacak bir atmosfer olmadığı için kraterler bugüne kadar değişim göstermeden gelebilmişlerdir.

Ayrıca Merkür’de çarpışmalar lav patlamalarını ve şok dalgalarını tetiklemiş bu da yüzeydeki tepeleri ve olukları şekillendirmiştir. Bu yer şekillerinin en ilginç özelliği ise soğumanın ve gezegen çekirdeğinin büzülmesi sonucu ovaların ve kraterlerin buruşuk ve kıvrımlı yapısıdır.

Calori Havzası: 1300 km’lik yarıçapı ile Merkür’deki en büyük kraterdir.

Aşırı sıcaklıklar: Merkür ortalama 179 santigrat derece bir yüzey sıcaklığına sahipken, gezegendeki sıcaklık Güneş’e ne kadar yakın olduğuna, günün hangi saatinde olduğuna ve gezegenin neresinde olduğuna bağlı olarak şiddetli biçimde yükselip alçalmaktadır. Örneğin; geceleri sıcaklıklar -170 santigrat dereceye kadar düşerken, gün boyunca 450 santigrat dereceye kadar çıkabilir. Bazı bilim insanları Merkür’ün kutuplarındaki derin krater yüzeylerinin altında buz olabileceğinden şüpheleniyor. Güneş ışığı buralara nüfuz edemediği için sıcaklıklar ortalamanın altındadır.

UZAY

Yüzey yapısı

UZAY

Yüzey Özellikleri Dünya yüzey özellikleri ile oldukça renkli ve çeşitli bir gezegendir. Yüzey özelliklerinin bazıları bizim için tehlikeliyken, bazıları bizim için adeta hayat saçıyor.

DOĞA

Yağmur ormanları Yağmur ormanları o kadar yüksek yağış alırlar ki senede minimum 1750 mm’ye varabilir. Dünya’nın yüzde beşini kaplarlar, milyonlarca bitki ve hayvan türüne ev sahipliği yapar ve doğal ilaçlarımızın neredeyse % 25’inin kaynağıdır.

Buzullar Buzullar Dünya yüzeyinin neredeyse %10’unu kaplar ve tatlı suyumuzun %70’ini elinde tutar.

Bütün buzullar eriseydi, okyanus seviyemiz 230 fit (70 metre) yükselirdi.

HAYVAN YEŞİL DÜNYAMIZ

Okyanuslar

İNSAN VÜCUDU

Okyanuslar, Dünya yüzeyinin neredeyse %71’ini kaplar. Güneş sistemindeki hiçbir gezegenin yüzeyinde bu kadar su yoktur.

Dünya’daki toplam tuzlu su hacmi yaklaşık olarak 1,3 milyar kilometreküptür.

20 Çoçuklar İçin Bilim

Çöller Çöller o kadar az yağış alırlar ki buralarda yaşamak neredeyse imkansız gibidir. Fakat çölde yaşayabilen bazı hayvan ve bitki türleri mevcuttur. Çöller yılda 400 mm’den daha az yağış alır ve yeryüzünün üçte birini kaplarlar.

“Dünyamızda meydana gelen herhangi bir kasırga veya hortum burada hayatı derinden etkiler ama Jüpiter’ in Büyük Kırmızı Noktası ise üç Dünya’yı içine alabilir.”

UZAY

DÜNYA’ DA NEDEN HAYAT VAR? Bilinen bütün yaşam formları suya ihtiyaç duyar. Bu yüzden diğer gezegenlerde yaşam bulmanın yolu bir yerde suyu bulmaktan geçiyor diyebiliriz.

Fakat bazı gezegenlerde su bulunmasına rağmen yaşam olmaması da aslında suyun tek başına yeterli olmadığını gösteriyor. İkinci en önemli şey ise atmosferdir. Dünyalılar olarak oksijen olmadan yaşamamız imkansızdır . Biz çok şanslıyız ki atmosferimiz oksijenle

doludur. Dünya’nın yerçekimi ve manyetik alanı sayesinde atmosfer dağılmaz ya da dışarıya süpürülmez. Güneş’ e olan uzaklığımız ise belki de en büyük şansımız. Sıcaklığı olması gibi ayarlarken, yaşamın çeşitlenmesine ve büyüyüp serpilmesine izin verir.

Su, Güneş’ e yakınlık ve atmosfer, bu etkenlerin hepsi yaşam için elverişli bir iklim oluşturmak için iş birliği içindedir.

Sıcaklık Dünya üzerinde çeşitlilik gösterir.

DOĞA

Astronomların, yıldız sistemlerindeki su ve yaşanabilir bir atmosferi destekleyen bölge olarak tanımladığı bir terim var: Goldilocks Bölgesi.

Dünya, yaşamı beslemek ve büyütmek için tam da olması gereken yerde duruyor. Güneş sistemimize baktığımızda gezegenimizin birçok bakımdan doğru yörüngede ve doğru büyüklükte olduğunu görüyoruz.

Güneş’e ne fazla yakın ne fazla uzak, ne çok büyük ne de çok küçük, tam olması gerektiği gibi.

Goldilocks Bölgesi

Diğer gezegenlerde de çeşitli hallerde su bulunmasına rağmen, hiçbirinde bizim gezegenimizdeki kadar su bulunmaz. Okyanusları ve tatlı su kaynaklarını içeren su kütlesi “su küre” olarak bilinir. Bu kadar çeşitli kaynaklar olmadan su döngüsü işlevini yerine getiremez ve yaşamı desteklemek için atmosferde yeterli oksijen olmazdı.

Karbon Karbon döngüsü iklimimiz için oldukça önem taşırken, su döngüsü gibi gezegenimiz için hayatidir.

Karbondioksit ısıyı yakalayarak gezegenimizi belli bir sıcaklıkta tutar, iklimimizin düzgünce devam etmesini sağlar. Gezegenimizin çoğu karbon içeriklidir ve bu madde diğer elementlerle birleşerek diğer yaşam formlarını oluşturur. Çocuklar İçin Bilim 21

İNSAN VÜCUDU

Su

Yıldızın kütlesi: Dünya çizelgede 1 numara da yani yaşama elverişli koşulların olduğu bölgedir. Diğer gezegenler ise yaşamı barındırmak için ya çok sıcak ya da çok soğuk.

YEŞİL DÜNYAMIZ

Gezegenin yıldıza uzaklığı: Güneş tam da Dünya’ya doğru oranda ışık ve enerji vermek için mükemmel bir kütleye sahip ve olması gereken uzaklıktadır.

HAYVAN

Yaşanabilir bölge: Bu beyaz dar şerit Dünya’nın Güneş sisteminde yaşamı desteklenen tek gezegen olduğunu gösteriyor.

UZAY

DOĞA

BUZ NEDİR?

Buz, suyun katılaşmış, donmuş halidir.

Doğamızda kar, dolu ve buzul şeklinde bulunur. Kristal halinde ve renksizdirler.

Buz, su üstünde yüzebilir çünkü su donduğunda genleşir ve yoğunluğu azalır yani hafifler. Sudan daha hafif hale gelir.

Nasıl Oluşur?

Su, 0°C’de donar ve buz halini alır.

HAYVAN YEŞİL DÜNYAMIZ

Kar yağdığında yollara tuz dökerler. Neden?

İNSAN VÜCUDU

Tuz, suyun donma derecesini düşürür. Bundan dolayı yağmış olan kar veya yollarda oluşan buzları eritmek için yollara tuz dökerler.

Biz de arabalarla veya yaya olarak yollarda rahatça hareket edebiliriz.

Denizlerimizdeki suyun donma

52 Çoçuklar İçin Bilim

derecesi ise -2 ila -7 °C arasında değişir. Katkısız sudan daha soğuk şartlarda donmasının sebebi yine denizlerimizdeki tuz oranıdır. Su, tuz oranı ne kadar yüksek olursa o kadar geç donar.

UZAY

DOĞA

Deney Bir kabın içine küçük bir parça buz koyalım.

Diğer bir kabın içine de buz koyalım ve üstüne tuz atalım.

Sonuç: Tuz attığımız kabın içindeki buz diğerinden daha hızlı eriyecektir.

HAYVAN

BUZUL Dünya’mızdaki ikinci büyük su deposudur.

Okyanuslardan farkı ise en büyük tatlı su depolarımızdır.

Yeryüzümüzdeki tatlı suyun yani içilebilir suyumuzun yaklaşık % 97'sini içlerinde barındırırlar.

Kutuplardaki buzulların erimesi çeşitli tabiat sorunlarına sebep olmaktadır. Örneğin denizlerimizdeki su seviyesini yükselttiği için kıyı bölgelerde yaşayan insanların yaşam alanlarını kısıtlayabilir.

YEŞİL DÜNYAMIZ

Soğuk iklime sahip veya soğuk havanın etkili olduğu bölgelerde her yıl yağan kar üst üste yığılır ve kalın tabakalar oluşur. Altta kalan tabaka sıkışır. Böylece buzul meydana gelmiş olur. Yani buzul karın sıkışmış halidir.

Kutuplarda ve yüksek dağların tepelerinde oluşurlar.

Sıcaklık bu bölgelerde çok düşük olduğu için mevsim değişikliklerinde bile kar erimez.

Buzullarımız okyanuslarımızdan sonra

İNSAN VÜCUDU Çocuklar İçin Bilim 53

UZAY

Dünya’mızın yaklaşık %10’u buzullarla kaplıdır. Kapladığı alanın yüz ölçümü ise 16 milyon km² civarındadır.

Buzullarımızın en büyük bölümü yani yaklaşık 14

milyon km²’lik kısmı Antarktika kıtamızda bulunur. Geriye kalan kısım ise Dünya’mızın en büyük adası olan Grönland Adası’nda ve diğer soğuk bölgelerde bulunur. Yeryüzümüzdeki

her kıtada biraz da olsa buzul bulunur.

Buzullar, yeryüzümüzün iklimini dengede tutarlar.

DOĞA Bazı buzul çeşitleri nelerdir?

HAYVAN Vadi buzulları, yükseklerde bulunan vadi içlerinde oluşurlar.

YEŞİL DÜNYAMIZ

Sirk buzulu, dağlarda oluşan çukurluklara yerleşirler.

İNSAN VÜCUDU

Örtü buzulu, kutuplara yakın alanlarda, deniz seviyesine kadar inen buzullardır. Binlerce kilometrelik alanları kaplarlar.

54 Çoçuklar İçin Bilim

Takke buzulu, yüksek dağların tepelerini örten buzullardır.

erimezmiş. Buz kütleleri yavaş yavaş tüm dünyayı kuzeyden güneye doğru ele geçirmeye başlamış. Dünya’mızın büyük bir kısmı yüzlerce metre kalınlıkta buzullarla kaplanmış.

Kuzey Yarımküre de ise buz kalınlığı üç kilometreyi geçiyormuş.

Bu buz tabakaları, dağlarda ve kutuplarda, yüzlerce yıl boyunca yavaş yavaş çoğalıp diğer bölgelere kadar ulaşmış.

Karaların büyük bölümü binlerce metre kalınlığında buzlarla örtülmüş.

Günümüzden yaklaşık 20.000 yıl önce buzul çağının sona ermesinin başlangıcıymış.

Dünya ısınmaya, buzullar

kırılmaya ve erimeye başlamış. Bundan sonraki 10.000 yıl içerisinde sıcaklık seviyesi yükselmiş ve bu küresel ısınma buzul çağını sonlandırmış.

Dünya’mızın ısınmaya başlamasıyla birlikte okyanuslar ve karalardaki buz tabakaları erimeye başlamış.

Büyük erime sırasında milyarlarca litre su serbest kalmış. Su, okyanuslara ve karaların üstüne çıkmış.

Su yolda ilerlerken araziyi de şekillendirmiş. Buzun erimesi dünya haritasının günümüzdeki halinin oluşumuna da katkıda bulunmuştur.

GRÖNLAND Gunnbjorn’dır. Beşte dördü buz tabakasıyla kaplı olan ada, devasa, beyaz bir kubbe görünümündedir.

Antarktika’dan sonra dünyanın ikinci büyük buz kütlesi olarak da biliriz.

Kuzey kutbu Kutbu ikliminin hâkim olduğu bölgede iklim kuru ve güneşlidir. Kışların dondurucu geçtiği ada, yaz mevsiminde bile donma noktasının altındadır.

YEŞİL DÜNYAMIZ

Kuzey Buz Denizi ile Atlas Okyanusu’nun arasındadır.

Dünyanın en büyük adası olan Grönland’ın yüz ölçümü yaklaşık 2,2 milyon km², zirve noktası ise 3.700 m civarındaki yüksekliğiyle

HAYVAN

“Dünya’mızın uzun tarihi boyunca buz çağları, birkaç kez tekrarlanmıştır.”

DOĞA

Buzul çağı, karaların büyük bir bölümünün kalın buz tabakalarıyla örtüldüğü dönemdir. Buz devri, iklimimizin bugünkünden çok daha soğuk olduğu bir dönemdi.

Dünya’mızın eğimindeki küçük bir değişim veya güneşten aldığı ısının azaldığı dönemlerde meydana gelmiştir. Böylece Dünya’mızın sıcaklığında düşüşler yaşanmıştır.

Buz devrinin 2,5 milyon yıl önce başladığı tahmin edilmektedir. İklim soğumaya başladığında yazlar daha soğuk geçermiş ve kış aylarında yağan kar

UZAY

BUZ DEVRİ (BUZUL ÇAĞI)

İNSAN VÜCUDU Çocuklar İçin Bilim 55

UZAY DOĞA

SEVİMLİ AİLE ÜYELERİ HAYVAN

EVCİL HAYVANLAR

YEŞİL DÜNYAMIZ

Evlerimizde beslediğimiz hayvanlara evcil hayvanlar deriz. Ailemizin bir üyesi olan bu hayvanlarla bir uyum içinde yaşarız. Çünkü bu hayvanlar bizlere bir arada yaşayabilirler.

Evcil hayvanlarla iletişim kurmak oldukça kolaydır.

Yakın arkadaşlıklar kurabileceğimiz bu hayvanlar bizleri karşılıksız severler.

Evlerimizde veya dışarıda bizleri korumak için ellerinden

İNSAN VÜCUDU

geleni yaparlar. Öğrenme yetenekleri oldukça fazladır. Gel, otur, ver, al gibi birçok kelimeyi öğrenebilir ve komutları yerine getirebilirler.

Evcil hayvanlarla yaşarken dikkat etmemiz gereken bazı kurallar vardır. Bunlardan en önemlisi onlara şefkat ve sevgi göstermeliyiz.

Onlara yemek ve su vermek diğer önemli bir kuraldır. Çünkü evlerimizde yaşayan hayvanlar ev hayatına

alıştıklarından dolayı dışarıya çıkıp kendilerine yemek ve su bulma konusunda sıkıntı yaşayabilirler.

Onları temiz tutmalı ve yalnız bırakmamalıyız.

Hastalandıklarında veterinere götürmeli ve tedavilerini yaptırmalıyız.

Evcil hayvanlar eğitilebilirler.

Tuvalet eğitimi ve bir şeyleri yapmak veya yapmamak için küçük eğitimler verebiliriz.

Oyun oynarken işlerini çok ciddiye alırlar. Bazen kuralları heyecanlarından dolayı bozsalar da hepsi çok iyi oyuncudurlar. Bu sayede yaptığımız hemen her aktivitede bizimle birlikte olurlar. Bundan dolayı iyi birer arkadaştırlar. Gözleri görme yeteneğini kaybetmiş insanların günlük hayatlarında

en iyi yardımcılarıdırlar.

Oyuncaklarını toplamak, terlik getirmek, bir şeyi bir yere götürmek, kapı açmak gibi birçok şeyi kolayca öğrenebilirler. Bu yetenekleri ile bizlere yardımcı olmaya çalışırlar.

Köpeklerin görünüşleri ve büyüklükleri birbirinden farklı hayvanlardır.

KÖPEKLER İnsanların yani bizlerin ilk evcilleştirdiği hayvanlardan biri köpeklerdir. Köpeklerin evcilleştirilmesi, bizlere birer arkadaş, sadık bir dost ve iyi bir yardımcı kazandırmıştır.

Köpeklerin koruma içgüdüleri oldukça gelişmiştir. Bu yüzden bizlerin en iyi koruyucularıdırlar. Köpekler oyun oynamayı çok severler.

80 Çoçuklar İçin Bilim

UZAY

Köpekler doğduklarında gözleri kapalıdır yani göremezler ve duydukları da söylenemez.

Köpekler de tıpkı bizler gibi rüya görebilirler.

Gözleri görmeyen insanların en iyi yardımcılarıdırlar.

HAYVAN

Evet, köpekler havlarlar. Fakat dünyamızda havlamayan tek köpek türü, Afrikalı Kurt Köpeği “Basenji”dir.

DOĞA

Köpeklerin soyları kurtlardan gelmektedir. Kurt, çakal, köpek, tazı ve tilkiler akrabadır.

Köpeklerin burun izleri bizlerin parmak izlerine benzer. Her birinin kendine ait bir burun izi vardır.

Köpeklerin cinslerine göre değişse de çoğunlukla 42 adet dişleri vardır.

Köpeklerin hisleri o kadar kuvvetlidir ki fırtınanın kopacağını bile önceden bilebilirler.

Elma ve armut tohumları ve çikolata köpekleri zehirleyebilen gıdalardır.

Köpekler insan sevgisiyle doğan ender hayvanlardandır.

Dalmaçyalı köpekler beyaz olarak doğarlar, siyah lekeleri sonradan oluşur.

Köpeklerin ter bezleri patilerindedir.

Çocuklar İçin Bilim 81

İNSAN VÜCUDU

Köpekler ortalama 50 km hızla koşabilirler. Türlerine göre hızları değişebilir.

YEŞİL DÜNYAMIZ

Yaşam süreleri ortalama 15 yıldır.

UZAY

KARADAKİLER

DOĞA

Dünyamızın toprakla kaplı olan bölümleri üzerinde yaşayan hayvanlardır.

Yürüyerek, zıplayarak veya sürünerek hareket ederler.

Aralarında çok hızlı veya çok yavaş hareket edenleri de vardır. Kimisi toprak üstünde, kimisi ağaç kovuklarında, kimisi de toprak altında yaşayabilir. Havada yaşayan

dikkatli bakmamız gerekir. Örneğin bitler.

Genellikle iki veya dört ayaklılardır. Biz bunlara pati veya pençe gibi isimler veririz.

Karada yaşayan hayvanların bazıları ot yiyerek bazıları ise et yiyerek beslenir.

orangutanların günümüzdeki sayısı 5.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir.

Erkeklerde boy uzunluğu 1,50 metre bulurken dişilerde 1,10 metre civarındadır.

Ağaçlardan topladığı meyvelerle beslenir. Muz meyvesini çok severler. Çocuklar gibi yemekleri parmaklarına bulaştığında

onları yalarlar.

Oldukça meraklıdırlar.

Taklit yetenekleri üst düzeydedir.

Ormanlarda yaşamayı severler.

Maymunların en uzun kollularıdırlar.

Erkeklerin ağırlığı 100 kilogramı bulur.

Yaşam süreleri 30 ila 45 yıl arasında değişmektedir.

HAYVAN

kuşlarda karada yaşayan hayvanlar sınıfına girebilir.

Karada yaşayan hayvanların tıpkı bizim gibi oksijene ihtiyaçları vardır.

Karada yaşayan hayvanlardan bazıları tonlarca ağırlıkta olabilir. Örneğin filler. Bazıları ise o kadar küçüktürler ki görebilmemiz için çok

YEŞİL DÜNYAMIZ

ORANGUTAN

İNSAN VÜCUDU

İnsana benzerlikleriyle tanıdığımız bir maymun türüdür. Tüyleri kızıl ve kahverengi tonlarındadır.

Doğal hayatında sakin bir şekilde yaşayan orangutanlar sinirlendiklerinde oldukça hırçın olurlar. Dünya üzerinde Borneo ve Sumatra orangutanları olarak iki tür yaşadığı bilinir.

Sayıları oldukça az olan 88 Çoçuklar İçin Bilim

UZAY DOĞA

HAYVAN

Yaşam süreleri 70-80 yıl kadardır.

Yükseklikleri üç metreyi bulabilir. Ağırlıkları altı tona kadar çıkabilir.

Ot ve ince ağaç dallarıyla beslenirler. Fıstık yemişini çok severler.

Burunları zamanla uzayıp hortum halini alır.

Hortumlarındaki kas sayısı 40.000 civarındadır.

Yedi litre kadar suyu

hortumlarına çekebilirler.

2-3 yaşlarında çıkmaya başlayan fildişleri büyüdükçe 3 metre kadar uzayabilir.

Yavruları doğduklarında yaklaşık 100 kilogramdır.

Kulakları çok keskin duyar.

Birbirlerini yaklaşık 10 km uzaktan duyabilirler.

Kendilerinin yanında toz taneciği kadar olan arı ve farelerden korktukları bilinir.

Çocuklar İçin Bilim 89

İNSAN VÜCUDU

Filler, uzun hortumlarıyla tanıdığımız devasa büyüklükteki bir hayvan türüdür. Günümüzde Asya ve Afrika fili olarak iki türü vardır. Orman ve sık otlaklarda yaşamayı tercih ederler. Karada yaşan en büyük hayvanlardır. Sürüler halinde yaşamayı severler.

Oldukça zeki hayvanlardır.

Kuyrukları vücutlarına göre çok küçüktür.

YEŞİL DÜNYAMIZ

FİL

UZAY

“Bir ağaç iki insanın bir yıllık oksijen ihtiyacını karşılayabilir.”

DOĞA HAYVAN

YEŞİL DÜNYAMIZ İNSAN VÜCUDU

AĞAÇLARIMIZ ‘‘ Dünyamızdaki en yaşlı ağacın Kaliforniya'da bulunan 4700 yaşındaki bir çam ağacı olduğu bilinir.

’’

106 Çoçuklar İçin Bilim

UZAY

kullandığımız birçok eşyamız ağaçlardan yapılmaktadır.

Okuduğumuz bir kitap veya dergi, yazı yazma aracımız kalem, resim çizdiğimiz resim defterleri, evimizde kullandığımız ahşap mobilyalar gibi.

Yaz aylarında sokaklarımızı serinleten ve yaşam kaynaklarımızdan biri olan ağaçlarımızı her zaman korumalıyız!

Ağaçlar Nasıl Doğar?

Ağaçlarımızda oluşan tohumlar toprağa düşer ve kendine yer bulur. Tohumlar büyüdükçe fide haline gelir.

Büyümeye başlayan fideler bir yıl kadar sonra fidan halini alır. Fidanın hücrelerinin çoğalmasıyla küçük bir ağaç meydana gelmiş olur. Ağaçlarımızın normal boyutlara gelmesi yıllar sürebilir.

HAYVAN

ışığından üretir. Yaprakları sayesinde havamızın karbondioksitten arınmasını sağlarlar. Güneş ışığını kullanarak kendisi ve diğer canlılar için faydalı besinler meydana getirirler. Tek bir elma ağacı bile yılda 300 kilograma kadar meyve verebilir. Ayrıca birçok hayvana da barınacak alan sağlarlar. Ağaçların kabukları ise birer zırh gibidirler ve suyun dışarı sızmasını engellerler.

Ağaçlarımızın dokularının arasında sürekli olarak su dolaşımı vardır. Bu yüzden ağaçlarımızın sürekli ve bol miktarda suya ihtiyaçları vardır. Bir okaliptüs ağacı günde ortalama 400 litre suya ihtiyaç duyar. Bu yüzden bataklıkların kurutulmasında genellikle Okaliptüs Ağaçları kullanılır.

Günlük hayatımızda

DOĞA

Ağaçlarımız, bitkilerimiz arasında en gösterişli olanlarıdır.

Ağaçlarımız, tek gövdeli ve odunsu bitkilerdir. Kökleri sayesinde beslenirler ve boyları genellikle 4-5 metre arasında değişmektedir.

Boyları 15 cm civarında olan çok küçük ağaçlarımız da doğamızda yetişmektedir.

Ağaçlarımızın büyüklükleri, biçimleri ve yaşam süreleri türden türe değişiklik gösterebilir. Meyve verebilirler ve uzun yıllar yaşayabilirler. Örneğin Sekoya Ağacı’nın 4000 yıl kadar yaşayabildiği tahmin edilmektedir.

Yeryüzümüzde 20.000 civarında ağaç türü olduğu tahmin edilmektedir.

Türlerinin en çeşitli olduğu bölgeler tropikal yağmur ormanlarıdır.

Ağaçlarımız, besinlerini toprak, hava ve güneş

YEŞİL DÜNYAMIZ İNSAN VÜCUDU Çocuklar İçin Bilim 107

UZAY

AĞAÇLARIMIZIN BÖLÜMLERİ Ç TA

DOĞA HAYVAN GÖVDE

YEŞİL DÜNYAMIZ

Ağaçlarımız kök, gövde, taçtan meydana gelirler.

İNSAN VÜCUDU

KÖK

108 Çoçuklar İçin Bilim

KÖK UZAY

Ağaçlarımızı toprağa bağlayan bölümüdür. Yaşaması ve büyümesi için kökleri çok önemlidir. Genellikle ağ biçiminde yapıları vardır. Kökler ağacın altından toprağın içine doğru uzar ve geniş bir alan kaplayabilirler. Ağacın yer altındaki dalları gibidirler.

Topraktaki su ve mineralleri inceler vekök, gerekli olanları Ağaçlarımız gövde, emerek besin sağlarlar. taçtan meydana gelirler.

DOĞA

GÖVDE

HAYVAN

Ağaçlarımızın, toprak üstünde ve kökle yapraklı kısım arasında kalan bölümüdür. Köklerden gelen su ve mineraller gövde aracılığıyla ağaçlarımızın tüm organlarına iletilir.

Ağaçların yaşı, gövdeleri enine kesildiğinde bulunabilir. Kesilmiş bir ağaç gövdesinde halkalar görürüz. Bu halkalar, bir ağacın her yıl ne kadar yağış olduğunu veya ne kadar kuraklık yaşandığını gösterebilir.

Ağaç gövdelerinin ortasında ağaç özü vardır. Gövde boyunca uzanan öz, ağaç türüne göre şekli yuvarlak veya çok kenarlı olabilir.

Kabuk, ağaç gövdesinin dış kısmını saran bir katmandır.

Her yıl büyüyen ağaç, kabuğu çatlatır. Bu yüzden ağaçların dış kabukları pürüzsüz değildir.

SEKOYA AĞACI Dünya’mızdaki en büyük ağaçlarından biridir. Sekoya ağaçlarının yüksekliği yaklaşık 90 metre ve yaşlarının ise 4000 yıl kadar olabileceği tahmin edilmektedir.

Kaliforniya sekoya parkında bulunan bu sekoya ağacı 3200 yaşındadır.

Boyu 90 metre civarındadır.

Neredeyse 40 katlı bina boyutundadır.

Yapraklarının sayısı iki milyar adet kadardır.

Tek bir fotoğraf karesine sığdırılamayan bu ağaç için yaklaşık 130 adet farklı noktalardan fotoğraf çekilmiş ve daha sonra bir puzzle gibi fotoğraflar birleştirilmiştir.

Ağırlığı 2800 ton kadardır.

Çocuklar İçin Bilim 109

İNSAN VÜCUDU

Ağaçlarımızın taç bölümü dal, yaprak, çiçek ve meyvelerin olduğu en renkli kısımdır.

Ağaçlarımız, güneş ışığının çoğunu taç bölümünden alır.

Fotosentez olayı en çok bu bölümde yapılır.

Yapraklar, ağaçlarımızın solunum yapması bakımından oldukça önemlidir. Sonbahar da değişime uğrayan yapraklar sayesinde taç bölümü rengârenk bir görünüme sahip olur.

Dallar arttıkça veya azaldıkça taç bölümü de büyür veya küçülür.

YEŞİL DÜNYAMIZ

TAÇ

UZAY

BEYNİMİZ Evrendeki en gizemli ve kompleks varlıkla karşı karşıyayız: İnsan beyni!

D

üşünün ki hiç çaba harcamadan şarj olabilen, hafıza kartları gibi anıları saklayan, tehlikelere karşı tepki gösteren ve düşünceleri işleyen bir organa sahibiz. Duyguları olan bilgisayar, nöron kutusu veya düşünce makinesi diyebiliriz. Bu inanılmaz bir yapıya sahip insan beyninin nasıl çalıştığını biliyor musunuz?

DOĞA

Beynin bölümleri

Beynin bölümleri nelerdir?

Sorduğunuz kişiye göre değişmekle birlikte kimine göre yüzden fazla, kimine göre ise sayılamayacak kadar çoktur.

Biz ise burada belli fonksiyonları yöneten ve düşünce ve anıları kaydeden temel bölgeleri ele alacağız.

HAYVAN YEŞİL DÜNYAMIZ

Bazal Gangliyon Beynin her iki yarısında da bulunan nöron gruplarıdır.

Motor kontrolü, kavrama, öğrenme ve duyusal durum ile ilgilenir. İstemli motor hareketinin planlanması, başlatılması ve art arda gelen hareketlerin belli bir düzenle başarılmasında etkilidir.

Limbik sistem Beynimizde sezgisel düşünmemiz, duygusal tepkilerimiz, uzun süreli bellek, koku ve tat duyumuz gibi fonksiyonların gerçekleştiği bölümdür.

Hipotalamus Vücut ısımız, sindirimimiz, nefes almamız, kan basıncımız, susamamız, acıkmamız gibi işlevlerimizi kontrol eder ve bazı hormonların düzenlenmesine yardımcı olur.

İNSAN VÜCUDU

Motorlar gibi çalışan insan beyni kahvaltı, öğle yemeği veya akşam yemeklerinden yakıt ihtiyacını giderir.

Bu yakıt ile beynimizde bulunan nöronlar sırayla ateşlenir ve diğer nöronlarla birleşirler. Bu birleşimle anılarınızı hatırlamanıza, bir müzik aletini çalabilmenize ya da telefonda mesaj yazabilmenize yardımcı olur.

138 Çoçuklar İçin Bilim

Serebral korteks

‘Gri madde’ olarak da bilinir. Motor aktivitesini, kavramamızı, hissetmemizi, algılamamızı ve diğer üst düzey işlevlerimizi kontrol eden bir beyin bölümüdür. İnsan beynini diğer beyinlerden ayıran şey bu bağlantı bölgeleridir. Bilgiyi işlemeye yardımcı olan bağlantı bölgeleri de bu bölümdedir.

Spor yapmak nöronların yenilenmesinde en büyük etkenlerden biridir.

Beynimizin içindeki bağlantı sistemi o kadar güçlü ve sistematiktir ki İnternet ağ sistemi bile onun yanında çok basit kalır. Ortalama bir insan beyninde 86 milyar civarında nöron bulunur. Bu nöronlar binlerce kez kendi aralarında bağlantı kurarak sürekli bilgi

Beyincik Motor aktivitesini, hareketlerimizin planlanmasını, koordinasyonumuzu ve diğer beden fonksiyonlarımızı yöneten iki beyin yarım küresinden meydana gelir.

Beynimizin bu bölümünün ağırlığı 200 gram civarındadır.

alışverişi yaparlar. Bu sayede düşmek üzere olan bardağı havada yakalayabiliyor veya izlediğimiz filmlerdeki karakterleri yüzlerce kez ve anında hatırlayabiliyoruz.

Vücudumuzun tüm girdi ve çıktılarının merkezi olan beynimiz, doğduğumuz günden beri sürekli olarak duyusal veriler (soğukluk, sıcaklık, yumuşaklık, acı vb.)

“Ortalama bir insan beyni 140mm genişlik, 167mm uzunluk ve 93mm yükseklik ölçülerine sahiptir.”

kontrol edilirler.

Beynimiz hareketleri işleme geçirmeden yarım saniyeden daha az bir sürede hareketi belirler ve sonuçları hesaplar. Örneğin, masadaki bardağı almak için uzandığınızda beyniniz kolunuzu nasıl hareket ettireceğinizi ve bardağı nasıl tutacağınızı önceden hesaplamış ve belirlemiş olur. Siz bardağı elinize alana kadar beyniniz bu hareketi defalarca bile gerçekleştirmiş olabiliyor.

“Beynimizin ana fonksiyonu dış dünyayı tercüme etmek ve onu mantıklı bir biçimde yorumlamaktır.”

İskelet hareketi

Parietal lob (Yan lob) Beynimizin iki yanında da bulunur. Sağ ve sol ayrımı yapabilmek, algılanan nesnenin yerini ve yönünü saptamak, okumak, yazmak ve aritmetik yeteneklerimizi barındırmak gibi görevleri vardır.

Dil Gözden sinyaller alıyor Konuşma

Gözden gelen sinyalleri analiz ediyor

Duyma

Ses çözümleme

Çocuklar İçin Bilim 139

İNSAN VÜCUDU

Temporal lob En çok bilinen görevleri arasında yüzleri ve mekânları anımsamak, konuşmak, görsel öğrenme, ritim, ses ve kokuları anlamak yer alır.

YEŞİL DÜNYAMIZ İNSAN VÜCUDU

Dokunuş ve cilt algılaması

HAYVAN

Kompleks hareketler

Problem çözme

Prefrontal korteks Ezberlemek, sosyal ve sözel becerilerimiz, karmaşık planlamalar, gelişmiş düşünce ve iletişim gerektiren her türlü fonksiyonlar beynimizin bu bölümünde gerçekleşir.

Daha çok yetişkinlerde etkin olan bu bölüm bir hareketin mantıklı mı yoksa tehlikeli mi olduğuna karar vermede yardımcıdır.

DOĞA

Frontal lob Beynimizin ön tarafında bulunur. Bilinçli düşünmemizden sorumludur.

Tat almak, duymak ve koklamak gibi duyularımızın algılamamızı sağlar. Plan yapabilmek ve problem çözebilmek gibi kabiliyetlerimiz bu bölümde gerçekleşir.

olmakla birlikte görevlerine göre de bölümlere ayrılmıştır.

Her bölüm başka bir görevi gerçekleştirse de aslında bu bir ekip işidir.

Vücudumuzda zaman zaman istemli ve istemsiz hareketler olmaktadır.

Beynimizin bazı bölümleri istemli hareketleri (elimizi kaldırmak gibi), bazı bölümleri ise istemsiz hareketleri yönetir (aileden gelen yürüyüş biçiminiz gibi).

Reflekslerimiz, uzun süreli bellek gibi olgular beynimizin içindeki bölümler tarafından

UZAY

işlemekte ve bu sistemi kontrol etmektedir.

Beynin öncelikli fonksiyonlarından biri, herhangi bir şeyin öğrenilmesi anında, sırada ne geleceğini tahmin etmektir. Küçük çocuklar kendilerine aynı kitabın defalarca okunmasını bu yüzden ister ve keyif alırlar.

Kendilerini kontrolde hissetmelerine, dış dünyayı anlamalarına ve olayları tahmin etmelerine yardımcı olur.

Beynimizin birçok görevi

UZAY

HÜCRELERİMİZ

H

ücre olmasaydı biz var olamazdık. Bir canlının yapısal ve işlevsel özellikler gösteren en küçük parçasına hücre diyoruz. Her birinin farklı görevleri vardır ve vücudumuzdaki birçok sistemin çalışmasını sağlarlar. Her biri kendi konusunda uzmandır. Hücrelerin çalışmaya devam etmesi için vücudumuzda binlerce kimyasal reaksiyon gerçekleşmektedir.

DOĞA HAYVAN

Çekirdek İçerisinde DNA bilgisi yer alır. Çekirdek için hücrenin beyni veya kontrol merkezi yani güvenlik müdürü diyebiliriz.

Golgi aygıtı Çekirdeğe yakın yerlerde bulunan ve zara benzeyen tür ve keseciklerden oluşur.

Bilim dünyasında görevlerinin, hücrenin sağladığı proteinleri depolamak, paketlemek ve salgılamak olduğuna inanılmaktadır.

Hücre anatomisi Hücre zarı Her bir hücremizi dış etkilerden koruyan plazma zardır. Güvenlik görevlisi gibi içeriye giren ve çıkan her şeyi kontrol ederler.

YEŞİL DÜNYAMIZ

Endoplazmik retikulum Hücreler arasında bir kargo gibi madde (yağ ve protein gibi) taşırlar. Hücrenin içinde bulunan keseler ve borucuklardan oluşan bir kanal sistemine sahiptirler. Alyuvarların dışındaki tüm ökaryot hücrelerde bulunur ve hücre bölünürken kaybolu. Bölünme bitince yeniden oluşur. Üzerinde ribozom olanlara tanecikli (granüllü) endoplazmik retikulum, ribozom olmayanlar düz (granülsüz) endoplazmik retikulum denir.

İNSAN VÜCUDU

Ribozom Fabrika işçisi gibi çalışırlar. Endoplazmik retikulum kanalcıkları boyunca sıraya girerek sitoplazmada bulunan protein sentezini yapmaya başlarlar. Ribozomlar, protein üretmekle sorumludurlar.

146 Çoçuklar İçin Bilim

Granülsüz (düz) endoplazmik retikulum

Mitokondri Hücrelerin görevlerini yapabilmeleri için enerji tedarik ederler. Gözle görülemeyecek kadar küçük olan mitokondrilerin boyları 0,25 mikrondur. Şekilleri ise ovalden çubuğa kadar değişkenlik gösterir .

Lizozom Lizozom, ökaryotik hücrelerin sitoplazmasında bulunan, zarla çevrili, genellikle küçük, yuvarlak ve çapı 0,2-0,8 mikron arasında değişen yapıdır. İçeriği asidiktir ve çeşitli sindirici enzimler içerir.

En önemli görevi hücre içindeki ve dışındaki maddeleri sindirmektir.

Sitoplazma Organik (protein, yağ ve hormonlar gibi) madde, inorganik (asit ve bazlar gibi) madde ve sudan oluşur. Yumurtanın beyazı gibi sıvı ve saydamdır.

Hücre zarı ve çekirdek arasındadır. Görevi ise hücrede beslenme ve solunum gibi yaşamsal faaliyetleri yerine getirir.

Bugüne kadar keşfedilen 200 civarında farklı hücrenin her birinin kendine ait özel fonksiyonları vardır. Bunların en önemlileri ve görevlerini inceleyelim!

SİNİR HÜCRELERİ

FOTORESEPTÖR HÜCRELER

KAS HÜCRELERİ

KIRMIZI KAN HÜCRELERİ (ALYUVARLAR)

Kanımızın yapısını düzenlemek bu hücrelerin işidir. Geri dönüşüm fabrikasındaki işçiler gibi çalışan bu hücreler kanımızı bir süzgeçten geçirir gibi temiz kanı ve artık maddeleri birbirinden ayrıştırırlar. Temiz hale getirdiği kanı vücudumuza geri gönderirler. Artık maddeleri ise karaciğerden uzaklaştıran safra sıvısını salgılarlar..

YAĞ HÜCRELERİ

Derimizin altında ve diğer organlarımızın etrafında bulunurlar. İki çeşit yağ hücresi vardır.

Beyaz yağ dokularımız, enerji depolar ve vücut ısımızı korurlar.

Kahverengi yağ dokularımız ise sadece ısı oluştururlar. Örneğin ayılarda da bulunan bu dokular sayesinde ayılar, aylarca yemek yemeden kış uykusuna yatabilirler.

EPİTEL HÜCRELER

Epitel hücre, vücudumuzdaki epitel dokuyu oluşturan hücrelere verilen isimdir.

Epitel doku, organizmada yaygın bir dağılış gösterir.

Vücudumuzun tüm yüzeylerinin içini ve dışını döşer, salgı bezlerinin büyük çoğunluğunu oluşturur. Epitel hücrelerimizin şekil ve boyutları birbirinden farklı olabilir ama genelde hücre şekline uyarlar.

Çocuklar İçin Bilim 147

İNSAN VÜCUDU

Diğer hücrelerden biraz daha farklıdırlar. İçlerinde çekirdekleri yoktur. Vücudumuzdaki hücrelerin üçte biri bunlardan oluşur.

Bedenimizde yaklaşık 25 trilyon alyuvar vardır.

Vücudumuzdaki tüm dokulara oksijen taşıdıkları için çok önemlidirler. Bu oksijen, kan hücrelerine kırmızı rengini veren pigmentli protein olan hemoglobin aracılığıyla taşınıyor.

KARACİĞER HÜCRELERİ

YEŞİL DÜNYAMIZ İNSAN VÜCUDU

Üç ayrılır. Çizgili kas (iskelet kası), kemiklere bağlı olan uzun liflerden oluşur. Bu kaslar bizim kontrolümüz altındadır.

Kalp kası, kontrolümüz altında değildirler.

Kalbin atmasını sağlarlar. Kalp duvarlarında yer alırlar.

Düz kas, kontrolümüz altında değildirler.

Oldukça yavaş hareket ederler. İstemsiz yapılan hareketlerin gerçekleşmesini sağlarlar. Bağırsak ve mide gibi organların yapısında bulunurlar.

Kemiklerimizin sert ve güçlü olmasını sağlayan hücrelerdir. Üç çeşit kemik hücresi vardır.

Boyumuzun uzaması gibi değişim gösterir ve vücudumuzda çok önemli görevleri vardır. Bu hücrelerimiz sürekli değişen kemik kitlesi yapısını oluşturur.

Kemiklerimizin içinde bulunan ilikten gelen osteoblast, kemiklerimizin yapısını ve kitlesini oluşturur.

Bu hücreler daha sonra hücreler arası maddenin (matriks) içinde olgunlaşır ve osteositlere dönüşür.

Osteositler iskeletimizin %90’ını oluştururlar, kemik materyalini sağlamakla sorumludurlar.

Osteoklastlar ise kemik yapısını çözmek ve kitlesini değiştirmekle görevlidir.

HAYVAN

Gözümüzdeki retina tabakamızda bulunurlar. Işık uyaranlarını sinir iletisine dönüştürerek görmeyi sağlayan özelleşmiş sinir yapılarıdır. Çubuk ve koni şekillerinde iki çeşidi vardır.

Bu hücrelerimiz, karanlık bir odaya girip ışığı açtığımızda gördüğümüz ışığı anında görme sinirine ulaştırarak görmemizi sağlarlar.

KEMİK HÜCRELERİ

DOĞA

Diğer bir adıyla nöronlar sinir sistemimizi ve beynimizi oluşturan hücrelerdir. Her biri kendine yakın olan bir diğer sinir hücreleri ile çalışırlar. Hem elektriksel hem de kimyasal yük üreten bağlantı merkezi gibidir. Sinir hücrelerimiz birbirleriyle akson denen uzun lifler yardımıyla iletişim kurarlar. Aksonlar bilgiyi beynimizin diğer kısımlarına veya vücudumuzun özel alıcı hücrelerine taşır. Duyduğumuz, gördüğümüz, dokunduğumuz, kokladığımız ve tattığımız beş duyu organımızdan gelen sinyaller anında nöronları ateşler ve nöronlar da harekete geçerler. Bizler de anında tepkiler veririz.

Bir çiçeği kokladığımızda veya bir köpek sevdiğimizde hissettiklerimiz gibi.

UZAY

İnsan hücresi türleri

Babiller

Pax Romana ve Biçimlenen Dünya

Çin’in Altın Çağı

Hanedanlığı Mezopotamya’nın Tang Astronomları

Büyük İnsanlık Tarihi Vol. I

BÜYÜK

Homo Sapiens ve Çiftçi Atalarımız

Sayı 7 Fiyat 20 TL KKTC 25 TL

İNSANLIK TARİHİ VOL.I

İLK ÇAĞLARDAN ORTA ÇAĞA KADİM UYGARLIKLAR

ISSN 2149-7397

772149 9

www.derpagrup.com

Polinezyalıların okyanuslar kayıklarından Büyük aşan TEST KARBON FİBERseferlerine, İskender’in TRİPODLAR GRUP etkilemiş kültürleri TESTİ EKİPMAN BÖLÜMÜNDE öyküsü... uygarlıkların

739004

İnsanlığın Nefes Kesen Yolculuğu

100 Yıl Savaşları Avrupa’nın Değişen Çehresi

ISSN 2149-7397

9

772149

739004

Endülüs Doğu – Batı Kucaklaşması ve Akılcılık

İslamiyet’in Doğuşundan Magna Carta ve İlk Parlamentoya, Moğollardan Samuraylara Tarihin İzdüşümü…

SİPARİŞ İÇİN www.abonelikmerkezi.com