Kako prepoznati psihopatu

autor: Doc dr sci. med Vesna Tepšić-Ostojić, psihijatar

Poremećaj ličnosti u opštoj populaciji postoji sa učestalošću od 1 do 3%. Istražuju se genetski faktori, a veliki značaj u objašnjenju njihovog nastanka imaju psihološki faktori u toku rasta i razvoja. Ne postoji specifična terapija, spontana promjena je izuzetno rijetka.

Preventiva je najbolji lijek. Svjesnost da su prisutni među nama i znanje o načinu razmišljanja i funkcionisanja pomažu ranom prepoznavnju i boljoj sopstvenoj zaštiti.

Poremećaj ličnosti je vrsta mentalnog poremećaja u kome osoba ima problem sagledavanja i odnosa prema situacijama, drugim ljudima i sebi samom. Obrazac razmišljanja i ponašanja je krut i neadekvatan bez obzira na situaciju. Dovodi do značajnih problema i ograničenja u socijalnim kontaktima, vezi, na poslu, u školi i porodici. Način ponašanja i razmišljanja je samoj osobi blizak i prirodan i ona zato najčešće problem vidi u načinu kako se okolina odnosi prema njoj.

Na osnovu sličnosti u karakteristikama i simptomima poremećaji ličnosti dijele se u tri grupe. Vrlo često osoba sa dijagnostikovanim poremećajem ima simptome i znake najmanje još jednog poremećaja ličnosti.

Poremećaji ličnosti

- GRUPA A

Ovo su poremećaji ličnosti karakterisani neuobičajenim ili ekscentričnim razmišljanjima i ponašanjem. Za osobu sa paranoidnim poremećajem ličnosti tipično je postojanje ne- povjerenja ili sumnje u druge osobe, vjerovanje da drugi žele da joj naude, emocionalna hladnoća i odbojnost. Kod shizoidnog poremećaja ličnosti nalazimo nedostatak interesa za socijalne odnose kao i njihovo nerazumijevanje. Zbog ograničene emocionalne ekspresije izgledaju drugima tupi ili nezainteresovani. Shizotipalni poremećaj ličnosti karakteriše čudno oblačenje, razmišljanje, ponašanje ili vjerovanja. Nezainteresovani su za druge i ne osjećaju se dobro u čvršćim vezama sa drugim ljudima. Zaravnjenih su emocija ili je njihov emocionalni odgovor neadekvatan.

Opsesivno kompulsivni poremećaj ličnosti karakterisan je preokupacijom redom i pravilima, ekstremnim perfekcionizmom, željom da se ima potpuna kontrola situacije, nemogućnosti odvajanja od neupotrebljivih ili bezvrednih objekata, krutost i rigidnost.

Kod shizoidnog poremećaja ličnosti nalazimo nedostatak interesa za socijalne odnose kao i njihovo nerazumijevanje.

Poremećaji ličnosti

- GRUPA B

U ovoj grupi se nalaze poremećaji ličnosti za koje je zajedničko dramatično i pretjerano emotivno razmišljanje i ponašanje. Kod antisocijalnog poremećaja ličnosti nalazimo nepoštovanje drugih, ponavljane krađe i prevare, sukobe sa zakonom, narušavanje prava drugih ljudi, agresivno ili nasil- no ponašanje, odsustvo brige za sopstvenu ili sigurnost drugih osoba. Granični poremećaj ličnosti karakteriče impulsivno i rizično ponašanje, nestabilne veze, promjenjlivost raspoloženja, suicidalno ponašanje i strah da se bude sam.

Kod osobe sa histrioničnim poremećajem ličnosti prisutna je stalna potreba za pažnjom, preuveličana emotivnost, prevelika osjetljivost potreba za odobravanjem drugih ljudi. Raspoloženje je nestabilno i velika je zaokupljenost fizičkim izgledom.

Osoba sa narcističnim poremećajem ličnosti vjeruje da je bolja od drugih – moćnija, važnija, atraktivnija, uspješnija. Preuveličava svoje uspjehe ili talente tražeći stalno hvalu i divljenje. Pritom neprepoznavajući osjećanja i potrebe dugih ljudi.

Poremećaji ličnostiGRUPA C

Razmišljanje i ponašanje osoba karakteriše anksioznost i strah. Za izbjegavajući poremećaj ličnosti tipična je preosjetljivost na kritiku ili odbijanje. Osjećanje neadekvatnosti i socijalna izolacija, bojažljivost i stidljivost. Odlika zavisnog poremećaja ličnosti je izražena zavisnost i submisivnost prema drugima, želja da neko drugi brine o osobi, tolerisanje iskorišćavanja od strane drugih ljudi i velika potreba da se započne nova veza odmah po završetku stare. Opsesivno kompulsivni poremećaj ličnosti karakterisan je preokupacijom redom i pravilima, ekstremnim perfekcionizmom, željom da se ima potpuna kontrola situacije, nemogućnosti odvajanja od neupotrebljivih ili bezvrednih objekata, krutost i rigidnost.

Nije virusno, ali nažalost može da se nauči…

„Psihopatizacija” ličnosti predstavlja pojačanje intenziteta psihopatskih osobina. Vrlo često su osobe sa psihopatskim osobinama „oličenje” uspjeha, samopouzdanja, poslovnog napretka, privlačnosti… Uglavnom mediji (TV, novine, igrice...) imaju glavnu (negativnu) ulogu u samom procesu. Duža neposredna interakcija sa osobama koje pate od ovog mentalnog poremećaja isto tako doprinosi razvoju psihopatije.