Το «Δέντρο» και το «Δάσος»

Το «Δζντρο» και το «Δάςοσ» Γεωργία Γ. Μπεζιάνη Δικηγόροσ, LLM Επιςτ. Συνεργάτισ του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντοσ και Βιωςιμότητοσ Ακινα, 4/4/2017 ΢τόχοσ του παρόντοσ άρκρου είναι να νοθματοδοτιςει αδρομερϊσ τθ ςθμαςία τθσ προςταςίασ τθσ φυςικισ και πολιτιςτικισ κλθρονομιάσ μιασ πόλθσ με αφορμι τθν πρόςφατθ απόφαςθ κοπισ ενόσ ιςτορικοφ κυπαριςςιοφ ςτθν κεντρικι πλατεία τθσ πόλθσ του Άργουσ, υπό το πρίςμα τθσ κεωρίασ των ΢υςτθμάτων Μεγάλθσ Κλίμακασ (΢ΜΚ). «Το Κυπαρίςςι του Καλλζργθ», όπωσ ιταν γνωςτό το εν λόγω δζντρο ςτουσ κατοίκουσ του Άργουσ, αποτελοφςε τόςο φυςικό όςο και πολιτιςτικό «μνθμείο» τθσ πόλθσ, δεδομζνου ότι είχε φυτευτεί από τον Δθμιτριο Καλλζργθ, αγωνιςτι τθσ Ελλθνικισ Επανάςταςθσ, ςτισ αρχζσ του 19ου αιϊνα και είχε ςυνδεκεί με τθν ιςτορία των προςϊπων του τόπου, αποτελϊντασ ςυγχρόνωσ και ςθμείο αναφοράσ τθσ πόλθσ. Ωςτόςο, ςτισ αρχζσ του ζτουσ θ δθμοτικι αρχι του Άργουσ αποφάςιςε να κόψει το κυπαρίςςι, λόγω τθσ, κατά γνωμοδότθςθ1, επικινδφνου κλίςεωσ που είχε αναπτφξει ο κορμόσ του. Σθσ εν λόγω απόφαςθσ προθγικθκαν μαηικζσ αντιδράςεισ, τόςο των κατοίκων του Άργουσ όςο και άλλων πόλεων, υπζρ τθσ διατιρθςθσ του κυπαριςςιοφ, οι οποίεσ αντιδράςεισ αποτελοφν και τθν αφορμι για τον πυρινα τθσ προβλθματικισ που κζτει το παρόν άρκρο. Είναι αλικεια πωσ ςυχνά αναρωτιόμαςτε μιπωσ θ μελαγχολία που μασ καταλαμβάνει κάκε φορά που βλζπουμε τα ίχνθ του φυςικοφ και πολιτιςτικοφ μασ παρελκόντοσ να ςβινουν υποδθλϊνει μια ανϊριμθ προςκόλλθςθ ςτο παρελκόν ι ζχει μιπωσ αυτι θ μελαγχολία βακφτερα αίτια ζςτω και μθ ςυνειδθτά; Εδϊ θ απάντθςθ κα αναηθτθκεί ςτουσ τόπουσ «απονομισ» τθσ ταυτότθτασ μιασ πόλθσ. Σο παρόν άρκρο κα επιχειριςει να δει τθν πόλθ ωσ ςφνολο, ωσ ζνα δθλ. ΢φςτθμα Μεγάλθσ Κλίμακασ (΢ΜΚ), υποςτθρίηοντασ τθ κζςθ ότι θ διατιρθςθ των ςτοιχείων τθσ φυςικισ και πολιτιςτικισ κλθρονομιάσ τθσ είναι επιβεβλθμζνθ όχι μονο για λόγουσ νομικοφσ, ιςτορικοφσ, ι αιςκθτικοφσ, αλλά και για λόγουσ που ςυνδζονται με αυτιν κακ’ εαυτιν τθν επιβίωςι τθσ. Σα ΢υςτιματα Μεγάλθσ Κλίμακασ δθμιουργικθκαν από τον άνκρωπο ςτθν προςπάκειά του να επιτφχει ςκοποφσ διαρκείσ και μακροπρόκεςμουσ, που υπερβαίνουν τα όρια που κζτει ο χρόνοσ ςτθν ανκρϊπινθ δραςτθριότθτα. Ανάμεςά τουσ και θ πόλθ, θ οποία ζχει όλα τα χαρακτθριςτικά γνωρίςματα ενόσ τζτοιου ςυςτιματοσ.

1

΢θμειϊνεται ότι το παρόν άρκρο δεν εξετάηει τθ βαςιμότθτα και τθν επάρκεια τθσ εν λόγω γνωμοδότθςθσ.

1

Όπωσ επιςθμαίνει και θ Αντιπρόεδροσ του ΢τΕ και Πρόεδροσ του Επιμελθτθρίου Περιβάλλοντοσ κα Μαρία Καραμανϊφ «… θ πόλθ αποτελεί το κατ’ εξοχιν ΢φςτθμα Μεγάλθσ Κλίμακασ για τθν παραγωγι πολιτιςμοφ με τθν ευρεία, αρχαιοελλθνικι ζννοια του όρου» […] «...κεμελιϊδθσ λειτουργία τθσ πόλθσ είναι ακριβϊσ θ επίλυςθ των ςυγκροφςεων που δθμιουργεί θ αλλθλεπίδραςθ των υποςυςτθμάτων τθσ, ϊςτε να επιτυγχάνεται θ αρμονικι ςυνεργαςία και ςυνεξζλιξι τουσ, με ςτόχο τθν εκπλιρωςθ του βαςικοφ τθσ ςκοποφ, τθσ παραγαγωγισ δθλαδι πολιτιςμοφ ςτο διθνεκζσ. Για να επιτευχκεί όμωσ αυτό, δφο είναι οι απαραίτθτεσ και αλλθλζνδετεσ προχποκζςεισ. Η πρϊτθ είναι να διαςφαλίςει θ πόλθ τθν φπαρξι τθσ αυτι κακ’ εαυτιν, να καταφζρει δθλαδι να επιβιϊνει εν μζςω προβλθμάτων και αλλαγϊν, όχι απλϊσ ωσ ζνα άμορφο και χαλαρό ςυνονκφλευμα ανκρϊπων και αςτικοφ περιβάλλοντοσ, αλλά ωσ ζνα αυτόνομο και δυναμικό ςφςτθμα παραγωγισ πολιτιςμοφ. Η δεφτερθ είναι να παράγει πολιτιςμό με χαρακτθριςτικά βιϊςιμα και λειτουργικά, αρμονικά ςυνδεδεμζνο με το παρελκόν του και ικανό να αφομοιϊνει τα κετικά και να απορρίπτει τα αρνθτικά. Και οι δφο αυτζσ προχποκζςεισ υποδθλϊνουν πράγματι τθν ανάγκθ διατιρθςθσ τθσ ταυτότθτασ τθσ κάκε πόλθσ, θ οποία προςδιορίηεται κυρίωσ από το ςφςτθμα των αξιϊν τθσ όπωσ αυτό διαμορφϊκθκε ςτθ διαδρομι του χρόνου. » Οι αξίεσ τθσ κάκε πόλθσ μποροφν να αναηθτθκοφν ςε νομικά κείμενα, ςτθ ςυλλογικι μνιμθ κ.λπ. Σίποτα, όμωσ, δεν είναι τόςο ηωντανό και τόςο αποτελεςματικό όςο θ ίδια θ ςυνολικι εικόνα τθσ πόλθσ, όπωσ αυτι αποτυπϊνεται ςτα ςτοιχεία τθσ φυςικισ και πολιτιςτικισ τθσ κλθρονομιάσ, τα οποία πζραν από τθν αμιγϊσ ιςτορικι, καλλιτεχνικι ι αιςκθτικι τουσ αξία, αποτελοφν πράγματι τθν υλικι ενςάρκωςθ των αξιϊν οι οποίεσ τα ενζπνευςαν. Η παρουςία και λειτουργία των ςτοιχείων αυτϊν ςτθν κακθμερινι ηωι, δθμόςια και ιδιωτικι, αποτελεί τον αποτελεςματικότερο τρόπο για τθν υπενκφμιςθ των αξιϊν που αυτά ενςωματϊνουν ςτθν παροφςα γενεά και τθ μετάδοςι τουσ ςτισ επόμενεσ. Λειτουργοφν ζτςι ωσ ηωντανόσ ςφνδεςμοσ με το παρελκόν και ωσ κιβωτοί των αξιϊν του, οι οποίεσ προςδίδουν ςτθν πόλθ τθν ιδιαίτερθ ταυτότθτά τθσ. ΢τισ αξίεσ αυτζσ πρζπει να ανατρζχει θ πόλθ για να αναηθτιςει τα κριτιρια με τα οποία κα επιλφει τα προβλιματα του παρόντοσ και του μζλλοντόσ τθσ. Απϊλεια των ςτοιχείων αυτϊν ςθμαίνει διάρρθξθ με το παρελκόν και αλλοίωςθ τθσ φυςικισ και περαιτζρω πολιτιςτικισ, δθλ. αξιολογικισ, ταυτότθτάσ τθσ, θ οποία με τθν ςειρά τθσ οδθγεί είτε ςτθ μετάλλαξθ του ΢υςτιματοσ Μεγάλθσ Κλίμακασ τθσ πόλθσ, είτε ςτθν πλιρθ διάλυςι του…» 2. Εν προκειμζνω, θ κοπι του κυπαριςςιοφ του Άργουσ ιγειρε ςφόδρεσ αντιδράςεισ γιατί ςτθν πραγματικότθτα οι κάτοικοι τθσ πόλθσ τθν εξζλαβαν ωσ μια βίαιθ αποκοπι ενόσ ηωντανοφ ςυνδζςμου τουσ με το ίδιο τουσ το παρελκόν. Η κοπι του δζντρου ςθματοδότθςε τθν οριςτικι απϊλεια ενόσ ςθμείου αναφοράσ και ταυτότθτασ τθσ πόλθσ και κεωρικθκε ςυμβολικά μια πράξθ «ακρωτθριαςμοφ».

2

Μαρία Καραμανϊφ: «Η ςημαςία τησ πολιτιςτικθσ κληρονομιάσ τησ πόλησ, ωσ Συςτθματοσ Μεγάλησ Κλίμακασ»

2

Η άδεια πλζον κεντρικι πλατεία τθσ πόλθσ του Άργουσ κζτει εκ νζου επιτακτικά ερωτιματα ςχετικά με τθν καταλλθλότθτα των κριτθρίων που υιοκετεί μια πόλθ κατά τθ λιψθ αποφάςεων, που ζχουν τθν δφναμθ να επθρεάηουν τθν ηωι μιασ ολόκλθρθσ κοινότθτασ. Επίςθσ αποκαλφπτεται με θχθρό τρόπο ότι ο άνκρωποσ ςυνεχίηει να αντιμετωπίηει τθν φφςθ εργαλειακά χωρίσ να εξετάηει τθν πολυπλοκότθτα των ςυςτθμάτων, οφτε να επιδεικνφει ςεβαςμό ςτο μθχανιςμό που αυτά εγκλείουν. Η κοπι ενόσ δζντρου ς’ ζνα μζροσ του πλανιτθ αποςτερεί ανεπίςτρεπτα μια τοπικι κοινότθτα από τον βακφτερο εαυτό τθσ και μπορεί ταυτόχρονα να αποτελζςει τθν μικρογραφία μιασ ςυλλογικισ μοίρασ. Η αντιςτροφι αυτισ τθσ μοίρασ προχποκζτει να ςυναντιςουμε ςτο ςθμείο του «ακρωτθριαςμοφ» τθν υπόμνθςθ ενόσ βιϊςιμου και λειτουργικοφ ςϊματοσ. Βλ. ςχετικά άρκρα: 1. «Ρζκβιεμ» ενόσ ιςτορικοφ κυπαριςςιοφ, Κϊςτασ Καςςιόσ - Ομότιμοσ Κακθγθτισ ΕΜΠ 2. Να μθν κοπεί το κυπαρίςςι του Καλλζργθ ςτο Άργοσ, Βαςίλθσ Κ. Δωροβίνθσ-Δικθγόροσ, Πολιτικόσ Επιςτιμονασ.

3