No. 13, Wednesday 06.01.2010
ژماره ( )13چوارشه‌ممه2010/1/6 ،
( )36الپهڕه ،نرخی ( )1000دیناره
قوتابخانه جلوبه‌رگی ده‌بێته ته‌نوره‌یه‌كی ته‌نك
ریــــاڵ هــــه‌را ده‌نـــێـتـــه‌وه رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية ،هةفتانةكؤمثانياى سولى َتيليطراف دةريدةكات
19..
ئۆرهــان پامـــووك: ه هه‌موو رۆمانه‌كانم هاوبه‌شن ل ده‌ربڕینی نیگه‌رانی كلتورو نه‌ریت
34.. 20..
ی ده‌داته‌وه ی تاڵه‌بان نه‌وشیروان مسته‌فا وه‌اڵم
پێمناخۆش ه په‌یوه‌ندییه‌كانمان گه‌یشتۆت ه ئه‌م ئاست ه کورته... هه‌ڵبژاردن ،شه‌ڕی دراوسێکان گه‌رمتر ده‌کات
له‌هه‌ڵبژاردن ی په‌رله‌مان ی عێراقدا ،واڵتان ی دراوسێ له‌ڕێگ ه ی پشتگیریكردن ی هێزه سیاسییه‌كانه‌و‌ه پێگ ه ی خۆیان به‌هێز ده‌كه‌ن ،مه‌ترس ی الوازبوون ی رۆڵ ی كورد له‌پرۆس ه ی سیاسییدا ده‌كرێت .. .الپهڕه4 نه‌فره‌ت ل ه رۆژی دامه‌زراندنی سوپا ده‌کرێت
ئه‌مڕۆ 89 ،سا ڵ به‌سه‌ر ته‌مه‌ن ی سوپای عێراقدا تێپه‌ڕده‌بێت‌و له‌ماو‌ه ی ئه‌م ته‌مه‌نه‌شیدا له‌چه‌ندین جه‌نگ ی ناوخۆی یو ده‌ره‌كیدا ده‌ست ی به‌خوێن سوركراو‌ه ك ه زۆرین ه ی خوێن ی كورد بووه .... .الپهڕه5 ده‌سه‌اڵت ده‌یه‌وێت گۆڕان له‌به‌رچاوی خه‌ڵک سووك بکات
ی شێرزاد حافز ،ئه‌ندام ی پهرلهمانو سه‌رۆكی پێشو ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگا ی سلێمانی ،پێیوای ه شه‌ڕ ی گهورهی ناو په‌رله‌مان یاسا بودجه ده‌بێت‌و ئاماژه به‌وه‌شده‌كات ،كه ده‌سه‌اڵت ده‌یه‌وێت گۆڕان له‌به‌رچاوی خه‌ڵک سووك بکات...الپهڕه7 زانکۆکان ،قۆرخده‌کرێن
ده‌ستوور دوای چ��اوه‌ڕوان��ی��ی �هك �ی زۆر، نه‌وشیروان مسته‌فا سه‌رۆكی ب��زووت��ن��هوهی گ���ۆڕان وه‌اڵم���ی ق��س�هك��ان�ی ج���ه‌الل تاڵه‌بانی سكرتێری گشتی یه‌كێتیی دایه‌وه كه له‌میانی دوای��ی��ن پلینۆمی حیزبه‌كه‌یدا كردبوونی. له‌سه‌ره‌تای وه‌اڵمدانه‌وه‌كه‌یدا، ن �ه‌وش��ی��روان مسته‌فا ده‌ڵێت "پێمناخۆشه ئاستی په‌یوه‌ندی من له‌گه‌ڵ تاڵه‌بانیدا گه‌یشتۆته ئه‌م ئاسته‌ی وتوێژ ،پێمناخۆشه پ��اش ( )40س��اڵ له‌ته‌مه‌نی ه��اوڕێ��ی��ه‌ت��یو هاوخه‌باتی، ته‌نها له‌به‌رئه‌وه‌ی چیتر له‌ژێر چه‌تری یه‌ک رێكخراودا پێکه‌وه كارناكه‌ین ،به "زمانی ته‌خوین" قسه له‌گه‌ڵ یه‌ك بكه‌ین. وتیشی "ب��ڕوام��ان��وای�ه ئه‌م سیاسه‌ته نابێته هۆی به‌دیهێنانی ئ��هو دروش��م �ه سه‌ره‌كییانه‌ی ه���ه‌زاران رۆڵ��هی ك��ورد خۆیان له‌پێناویدا ک��رده قوربانی که ئه‌ویش "دروستبوونی واڵتێكی دیموكرات‌و دادپه‌روه‌رو ئازاده كه كه‌رامه‌تی هه‌موو هاوواڵتیانی تیا پارێزراو بێت". نه‌وشیروان مسته‌فا له‌چه‌ند ی ی تاڵه‌بان ت �ه‌وه‌رێ��ك��دا وه‌اڵم��� ی داوه‌ت���هوه ك ه بریتین ل ه رۆڵ
دوای ( )40ساڵ هاوڕێیه‌تی؛ سه‌نگه‌رگرتن له‌یه‌کتر! ی گۆڕان‌و ی بزووتنه‌و‌ه سه‌رۆك ی ی یه‌كێت ی پ��ێ��ش��وو ج��ێ��گ��ر ی هاوواڵتیان له‌شارو له‌كوشتن ی كیمیابارانكردن الدێ���ك���ان‌و ی هه‌ڵوێسته‌كان ه �ه‌ڵ �هب��ج �هو ی ئه‌نفاله‌كان‌و راپه‌رین‌و ل��ه‌دوا
ی ی پارێزگاكان‌و برایه‌ت فیدراڵییه‌ت ی ك��وردو ع���ه‌ره‌ب‌و داڕشتنه‌و‌ه ده‌ستوور. له‌كۆتایی وه‌اڵمه‌كه‌شیدا، نه‌وشیروان مسته‌فا نووسیویه‌تی "کاکڵه‌ی راپۆرته‌که‌ی تاڵه‌بانی‌و
ی ی سلـێـمـانـی ،رۆژ فه‌رمـانگـه‌یه‌كـ ی عێراق ناكات ه پشوو ی سوپا دامه‌زراندن بیالل جه‌عفه‌ر له‌سلێمانی
خ���هب���ات ع���هب���دوڵ�ڵ�ا ،جێگری ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری گشتی كاروباری ئه‌نفالكراوه‌كان ش��ه‌ه��ی��دان‌و له‌سلێمانی ،ل�ه‌ل��ێ��دوان��ێ��ك��دا بۆ ده‌ستوور ،رایگه‌یاند ئه‌مڕۆ ك ه 6ی كانون هو یاد ی دامه‌زراندن ی سوپا ی عێراق ه له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كه‌یاندا پشو ی ره‌سم ی جێبه‌جێناكرێت، س�ه‌رج�ه‌م كارمه‌نده‌كانیان وه‌ك رۆژانیتر ده‌وام�� ی ئاسایی خۆیان ده‌كه‌ن. ناوبراو وت ی "پێمانوای ه سوپا ی عێراق
دامه‌زراوه‌یه‌كی تاوانبار‌ه به‌رامبه‌ر به‌گه‌لی ك��وردس��ت��ان‌و به‌رپرسی یه‌كه‌م ه لهو كاره‌ساتانه‌ی له‌ڕابردودا به‌سه‌ر گه‌ل ی كوردستاندا هاتووه، رۆژ ی سوپاش بۆ گه‌ل ی كورد، نه‌ك جه‌ژنی سوپای عێراق نییه، به‌ڵكو بیرهێنانه‌وه‌ی داگیركاری‌و كوشتن‌و ماڵوێرانییه ،پێویستیش ه س�ه‌رج�ه‌م ده‌زگ��اك��ان��ی حكومه‌تی ه �ه‌رێ��م ب���ه‌وه‌زاره‌ت���ی شه‌هیدان‌و ئه‌نفالكراوه‌كانیشه‌و‌ه وه‌ك ئێم ه ده‌وام ی ره‌سم ی بكه‌ن".
مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی پلینۆمه‌که‌ی ت��اوان��ب��ارک��ردن��ی بزووتنه‌وه‌ی گ���ۆڕان���ه" ،ب����ه‌رای چ��اودێ��ران وه‌اڵم��دان �هوهی ج�ه‌الل تاڵه‌بانی له‌الیه‌ن نه‌وشیروان مسته‌فاوه له‌سه‌روبه‌ندی نه‌بوونی هیچ جۆره
په‌یوه‌ندییه‌كی ره‌سمی له‌نێوان گۆڕان‌و یه‌كێتیدا ،به‌تایبه‌تی لهو هه‌لومه‌رجه ئه‌منییه دژواره‌ی ل���ه‌م���اوه‌ی راب������وردوودا باڵی ب�ه‌س�ه‌ر سلێمانیدا كێشابوو، مه‌ترسیداره.
رؤذنامةى دةستوور لة www.destur.net بخويَنةرةوة
ی خوێنكاران‌و كۆمه‌ڵ ه ی كوردستان ی قوتابیان یه‌كێت ی هه‌رێمدا له‌ناو زانكۆكان ی نوێنه‌رایه‌تیان هه‌ی ه بنك ه ی ئه‌وان ی ئهوه به‌بیانو نوێنه‌ری سه‌رجه‌م رێكخراوه یو قوتابیه‌كانن، خوێندكار ی تر رێكخراوه خوێندكاریه‌كان ی ی مافه‌كان ئه‌م ه به‌پێشێلكردن خۆیان ده‌زانن‌و ده‌ڵێن ی "نوێنه‌رایه‌تییان شه‌رعیه‌ت نه‌ماوه"... .الپهڕه27
به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی گشتی كاروباری شه‌هیدان‌و ئه‌نفالكراوه‌كان له‌سلێمانی بڕیاریداو‌ه رۆژ ی دامه‌زراندن ی سوپا ی عێراق نه‌كات ه پشوو ی ره‌سمی، له‌كاتێكدا له‌سه‌رجه‌م ده‌زگاكان ی عێراقدا پشوو ی ره‌سمیه ،به‌هۆ ی ئ��هوه ی ئ�هو سوپای ه به‌تاوانبار‌و هۆكار ی ئه‌و نه‌هامه‌تیان ه داده‌نرێت ك ه به‌سه‌ر گه‌لی كورددا هاتووه.
حیزبه‌کان ،بیناکانی حکومه‌ت داگیرده‌که‌ن
بۆ هه‌ر ئاماده‌نه‌بوونێك 500هه‌زار دینار له‌په‌رله‌مانتاران ده‌بڕدرێت
زۆرب ه ی فه‌رمانگه‌كان ی قه‌زا ی شاره‌زوو له‌بینا ی كرێدان له‌کاتێکدا حیزبه‌كان چه‌ند بینایه‌كی فه‌رمانگ ه حكومیه‌كانیان داگیركردوه‌و تاوه‌كو ئێستا چۆڵیان نهكردووه... .الپهڕه29
رابه‌ر له‌به‌غداد س �ه‌رۆك��ای �ه‌ت �ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی ع��ی��راق ،بڕیاریدا هه‌ر په‌رله‌مانتارێك به‌بێ هۆ
له‌دانیشتنه‌كاندا ئاماده‌نه‌بێت بڕی 500هه‌زار له موچه‌كه‌ی ببڕرێت. سه‌رچــــاوه‌یه‌كی ئاگادار، ئامــــاژه‌ی ب �ه‌وه‌ك��رد "ئه‌م بڕیاره‌ی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی
ع��ی��راق ،دوای ئـــه‌وه دێت، كه بۆ مـــــاوه‌ی چ��وار رۆژ پ �ه‌رل �ه‌م��ان �ی ع��ێ��راق به‌هۆی ئ��ام��اده‌ن��هب��وون��ی ژم����اره‌ی په‌رله‌مانتارانه‌وه، پێویستی ن �هی��ت��وان �ی پ����رۆژه یاسای
بودجه‌ی ساڵی 2010ی عێراق په‌سه‌ند بكات". س���ه‌رچ���اوه‌ك���ه وتیشی "ب��هب��ڕوای م��ن ئ �ه‌م سزادانه هیچ كاریگه‌رییه‌كی لهسهر په‌رله‌مانتاران نابێت ،چونكه
هیچ ئه‌ندامێكی ئه‌نجومه‌ن پێویستی به‌و بڕه پاره‌یه نییهو باشتروایه ن��اوی ئ�هو ئه‌ندام په‌رله‌مانانه له راگه‌یاندنه‌كاندا ب�ڵاوب��ك��رێ��ت�هوه ،ن��هك سزای ماددی بدرێن".
3
info@destur.net
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
First Year
هه‌واڵ
هه‌رێم سووته‌مه‌ن ی هه‌نارد ه ده‌كات‌و به‌نزینیش به‌پسوڵ ه دابه‌شده‌کات بیالل جه‌عفه‌ر به‌رپرسێك ی وه‌زاره‌ت��� ی سامان ه ی ئه‌و سروشتیه‌كان ده‌ڵێت ب��ڕ له‌پاڵێوگه‌كان ی ی سوته‌مه‌نی ه كه‌ركوك‌و بێجییه‌و‌ه دێت ه هه‌رێم به‌ش ی پێداویستیه‌كان ی خه‌ڵك ن��اك��ات ،له‌كاتێكدا حكومه‌ت ی ی هه‌رێم سووته‌مه‌ن ی هه‌نارد‌ه دهرهوه ده‌كات. ج���ه‌م���ال ع��ه‌ل��ی ئه‌حمه‌د به‌ڕێوه‌به‌ری دابه‌شكردنی به‌رهه‌م ه نه‌وتییه‌كانی پارێزگای سلێمانی ب���ه‌ده‌س���ت���ووری وت "رێ����ژه‌ی سوته‌مه‌نی دیاریكراو ك ه له‌هه‌ردوو پااڵوگه‌ی بێجی‌و كه‌ركوكه‌و‌ه دێت، به‌شی پێویستی هاوواڵتیان ناكات‌و تائێستاش نه‌توانراو‌ه ئ�هو بڕه زیاد بكرێت به‌تایبه‌ت به‌نزین ك ه له‌ئێستادا نرخه‌كه‌ی زۆر به‌رز‌ه‌و زۆربه‌ی شۆفێران ناتوانن بیكڕن". عه‌بدواڵ محه‌مه‌د نوری ئه‌ندامی لیژنه‌ی پیشهسازیو وزهو سهرچاوه
له‌په‌رله‌مان ی سروشتییه‌كان ك��وردس��ت��ان ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور رایگه‌یاند ،حكومه‌تی هه‌رێم رۆژان��� ه چه‌ندین به‌رمیل نه‌وت هه‌نارده‌ی دهرهوه ده‌كات، به‌اڵم هیچ كاری بۆ ئهوه نهكردووه كێشه‌ی كه‌می سووته‌مه‌نی له‌سێ پارێزگاكه‌ی هه‌رێمدا كه‌مبكاته‌وه. ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری دابه‌شكردنی به‌رهه‌م ه نه‌وتییه‌كان ،رونیكرده‌و‌ه ب���ۆ چ���ارهس���ه‌رك���ردن���ی كه‌می به‌نزین‌و گ��از ،له‌الیه‌ن هه‌ر سێ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كانی دابه‌شكردنی سوته‌مه‌نییه‌و‌ه پسوڵ ه دروستكراوه، وتیشی "له‌ئێستادا زیاتر له124500 پسوڵه‌ی وه‌رگرتنی سوته‌مه‌نی بۆ سنوری پارێزگای سلێمانی دروستكراوه". ی به‌وه‌كرد ن��اوب��راو ،ئ��ام��اژه له‌هه‌فته‌یه‌كدا ،ئۆتۆمبێلی تایبه‌ت 50لیتر‌و ئۆتۆمبێلی تاكسی 45 لیتریان بۆ دی��اری��ك��راوهو نرخی لیترێك به‌نزینیش 500دینار ده‌بێت.
حکومه‌ت کێشه‌ی دابینکردنی سووته‌مه‌نی چاره‌سه‌رنه‌کردووه
ی ی ناوخۆ داوا ی زیندانیانی شه‌ڕ ی 35ملیۆن دینار به‌سه‌رقافڵه‌كان یه‌كێت جێبه‌جێكردنی به‌ڵێنه‌كان ده‌كه‌ن ی عاشورا ده‌دات مه‌راسیم فه‌رمان خێاڵنی ل ه خانه‌قین ی ی نزیك ه ی خانه‌قین مه‌ڵبه‌ند 35ملیۆن دینار ده‌دات���ه35 ، ی خانه‌قین، ی شیعه‌كان سه‌رقافڵ ه ی به‌شداریكردن ی به‌مه‌به‌ست ی ی شیع ه له‌مه‌راسیم زۆرترین رێژ‌ه ی ع��اش��ورادا، ی رۆژ ماته‌مین یه‌كێك له‌سه‌رقافڵه‌كانیش ئاماژه ی به‌وه‌ده‌دات ئه‌و هاوكاری ه په‌یوه‌ند ی هه‌ڵبژاردنه‌و‌ه ب� ه بانگه‌ش ه هه‌یه. ی یه‌كێك لهسهر قافڵه‌كان ی عاشورا ی مه‌راسیم به‌شداربو ی ل�ه‌خ��ان�ه‌ق��ی��ن ،ب � ه ده‌س��ت��وور
ی 35ملیۆن دینار ی به‌بڕ وت"یه‌كێت ی مادییان كردوین‌و بۆ هه‌ر هاوكار سه‌رقافڵه‌یه‌ك 1ملیۆن دیناریان ی ی مادد پێداوین ،جگ ه له‌هاوكار ی ی گهوره بۆ دروستكردن حسێنی ه چێشت‌و شه‌رب هت‌و ئاو و چایی، هه‌روه‌ها هه‌موو به‌رپرسه‌كانیش له‌گه‌ڵمان به‌شداربون‌و له‌ناو ئێمه‌دا بون ،پێشموای ه ئه‌م هاوكاریی ه بۆ ی هه‌ڵبژاردنه‌و ی بانگه‌ش ه مه‌به‌ست ی ده‌یانه‌وێت ده‌ن��گ به‌لیسته‌ك ه ئه‌وان بده‌ین". ی س���ه‌اڵح كوێخا به‌رپرس ی یه‌كێتی، ی خانه‌قین مه‌ڵبه‌ند ی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وت ی "هه‌موو ساڵێك لهسهر رێنوێن
هه‌ڤااڵن مام جه‌الل‌و مه‌ال به‌ختیار ی ی قافڵ ه یو مه‌عنه‌و ی مادد هاوكار شیعه‌كان ده‌كه‌ین ،ئه‌مساڵیش ی پێشوو مانگێك به‌ر وه‌ك سااڵن ی عاشورا هه‌ر سه‌رقافڵه‌یه‌ك له‌رۆژ ملیۆنێك دی��ن��ارم��ان پێدان‌و ی توندیشمان بۆ ی ئه‌من رێوشوێن ی ی به‌شداربوان گرتنه‌به‌رو ژیان مه‌راسیمه‌كه‌مان پاراست". ی ی عاشورا سنور بۆ مه‌راسیم ی خانه‌قین كرا بوو ب ه 12 شار ناوچه‌وه ،ك ه هه‌ر ناوچه‌یه‌ك 3 قافڵ ه ههبووه ته‌نها یه‌ك ناوچ ه ی نه‌بێت 2قافڵ ه بووه ،ك ه ژماره قافڵه‌كان ل ه نێوان 40بۆ 200 كه‌سدا ده‌بێت.
نه‌جات ئه‌حمه‌د ی ی ناوخۆ ی شه‌ڕ ی سیاس زیندانیان ی یو پارتی ،داوا له‌سه‌رۆك یه‌كێت ی حكومه‌ت ده‌ك���هن ،به‌ڵێنه‌ك ه ی ی هه‌ڵبژارنه‌كان ی بانگه‌ش ه كات ی ك���وردس���ت���ان پ���ه‌رل���ه‌م���ان��� ج��ێ��ب�ه‌ج��ێ��ب��ك��ات‌و ق��ه‌ره‌ب��وی��ان
بكاتهوه. ی س�ه‌رچ��اوه‌ی�هك له‌كۆمه‌ڵ ه ی ناوخۆ، ی شه‌ڕ ی سیاس زیندانیان ی بهێنرێت ،ب ه ك ه نه‌یویست ناو ی وت "دوو رۆژ پێش ده‌ستوور ی 7-25دكتۆر ی رۆژ هه‌ڵبژادنه‌ك ه به‌رهه‌م له‌گه‌ڵ ئێمه‌دا دانیشتو ی ی پێداین ،كه‌چ ی قه‌ره‌بو به‌ڵێن ی ی تر تائێستا هیچ ده‌نگوباسێك
ی بۆ قه‌ره‌بوو نهبووهو هیچ بڕیارێك نه‌داوه". ی ده‌ستوور، س �ه‌رچ��اوه‌ك � ه ی ی سه‌رۆك وت �ی"وه‌اڵم��ن �ه‌دان �هوه ی ی زۆر ال حكومه‌ت ،نیگه‌رانیه‌ك ی ناوخۆ ی شه‌ڕ سه‌رجه‌م زیندانیان دروستكردووه ،بۆی ه داوا له‌دكتۆر ی به‌رهه‌م ساڵح ده‌كه‌ین ،به‌ڵێنه‌ك ه جێبه‌جێبكات".
ی 24سكــااڵی هاوواڵتیـان ره‌وانــه ی ده‌كرێت ده‌سته‌ی مافی گشت نه‌جات ئه‌حمه‌د ی هاوواڵتیان ك ه ی سكااڵ به‌هۆ ی ماف ی زۆرب �هی��ان بۆ گ �ه‌ڕان �هوه ی گشتین 24 ،س��ك��ااڵ ره‌وان���� ه ی ماف ی گشت ی ده‌كرێت ،ك ه ده‌ست ه زۆربه‌یان لهسهر وه‌زیر‌و به‌ڕێوه‌به‌ر‌ه گشتیه‌كان‌و ژمێریار‌و فه‌رمانبه‌ران تۆماركراون.
دادوه‌ر هیوا فه‌ریق سه‌رۆك ی ده‌ست ه ی ماف ی گشت ی له‌وه‌زاره‌ت ی داد له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستووری راگه‌یاند: تا وه‌كو ئێستا 24سكااڵ ی هاوواڵتیان ك ه بۆ گ �ه‌ڕان �هوه ی ماف ی گشتین، ره‌وان ه ی ده‌سته‌كه‌یان كراوه. دادوه‌ر ه���ی���وا ف���ه‌ری���ق، رون��ی��ك��ردهوه ئ���هو سكااڵیان ه لهسهر به‌ڕێوه‌به‌ر‌ه گشتییه‌كان‌و ژمێریــــار‌و وه‌زیر‌و فه‌رمانبه‌ره‌كان
تۆماركراون ،ك ه ماف ی گشتییان ی به‌وه‌شكرد الیه .ناوبراو ،ئاماژه ی ی دادگاكانیش سكااڵ ل�ه‌زۆرب� ه گشت ی تۆمارده‌كرێن" ،بۆی ه تائێستا ئه‌و ژماره كه‌م ه تۆماركراوه". چه‌ند مانگێكه ،ده‌سته‌ی ماف ی ی حكومه‌ت ی گشت ی له‌وه‌زاره‌ت ی داد هه‌رێم پێكهێنراوه بۆ تۆماركردن ی ی ماف ی گشت ی سكااڵ‌و گه‌ڕانه‌و‌ه هاوواڵتیان.
ی خانه‌قین بانگه‌ش ه بۆ عاشورا ده‌كات پۆلیس فه‌رمان خێاڵنی ل ه خانه‌قین مه‌راسیمی عاشورا ل ه خانه‌قین
لـه نـه‌خـۆشخـانـه‌یه‌كـی هـه‌ولێــر، 232كـه‌س گیانیـان له‌ده‌ستداو ه نه‌جات ئه‌حمه‌د به‌پێی ئامارێكی نه‌خۆشخانه‌ی فریاكه‌وتی ش��اری هه‌ولێر، ل���ه‌س���اڵ���ی2009دا ل��هش��اری ههولێرو ده‌وربه‌ر‌ی 232 ،كه‌س
گیانیان ل �ه‌ده‌س��ت��داوه 571 كه‌سیش ب�ه‌رووداوی هاتووچۆ برینداربون. شه‌مزینی م��وح��س��ی��ن ب����ه‌رێ����وه‌ب����ه‌ری ك���ارگ���ێ���ری فریاكه‌وتن، له‌نه‌خۆشخانه‌ی به ده‌ستووری راگه‌یاند :هه‌ر
لهو نه‌خۆشخانه‌یه‌دا4365 ، نه‌شته‌رگه‌ری ئه‌نجامدراوه‌‌و زیاتر له 220,000كه‌س سه‌ردانیان ك��ردوی��ن بۆ چاره‌سه‌ركردن، له‌گه‌ڵ ئه‌نجامدانی 132211 تیشك‌و 7614سۆنه‌ر‌و 16716 پشكنینیش كراوه".
پۆلیس ی خ��ان�ه‌ق��ی��ن ،بانگه‌ش ه بۆ مه‌راسیم ی ع��اش��ورا ده‌كات‌و به‌ڕێوه‌به‌ر ی پۆلیس ی ئه‌و شاره‌ش به‌شتێك ی ئاسای ی وه‌سف ی ده‌كات. دوو رۆژ ب �ه‌ر له‌مه‌راسیم ی عاشورا ،به‌ڕێوه‌به‌رێت ی پۆلیس ی خانه‌قین وێنه‌و شیعار ی شیعه‌و ئیمام حسێنیان به‌دیوار ی بینای ه ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌كه‌یاندا هه‌ڵده‌واس یو ب ه ئۆتۆمبێله‌كان ی فه‌رمانگه‌ك ه به‌ناو ش��اردا س��رود ی شیعه‌و گۆرانیان به‌سه‌ر ئیمام حسێندا لێده‌دا. سه‌الم عه‌بدواڵ ی رۆژنامه‌نوس ی دانیشتو ی خانه‌قینیش ،ره‌خن ه ی له‌م كاره ی پۆلیس ی خانه‌قین گرت، وت � ی "ئ��هو هه‌موو بانگه‌شه‌ی ه ی
به‌رێوه‌به‌رایه‌ت ی پۆلیس ی خانه‌قین بۆ مه‌راسیم ی عاشورا ك ه مه‌راسیمێك ی مه‌زهه‌بیه ،جێگ ه ی ره‌خن ه ی تونده‌و نه‌ده‌بوو به‌سه‌ریاندا تێپه‌ڕێت". عه‌مید ئازاد عیسا به‌ڕێوه‌به‌ر ی پۆلیس ی خانه‌قین ،ده‌ڵێت"ئهوه ی ك ه باس ی ده‌كه‌ن شتێك ی ئاساییه، ل �هب �ه‌رئ �هوه ی زۆرێ���ك له‌پۆلیس‌و
کارمه‌ندێکی پۆلیس ل ه خانه‌قین
شۆفێره‌كانمان شیع ه مه‌زهه‌بن‌و ئه‌وانیش له‌رۆژ ی عاشورادا گۆران یو سرود ی مه‌زهه‌بییان خستووه‌ت ه سه‌ر ته‌سجیل ی ئۆتۆمبێله‌كان ،باوه‌ڕناكه‌م كه‌س هه‌بێت له‌خانه‌قین ته‌نانه‌ت سون ی مه‌زه هب‌و كاكه‌ییه‌كانیش له‌ده‌نگ ی ب �ه‌رز ی س��رودو گۆران ی ئیمام حسێن‌و شیع ه بێزاربن".
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
First Year
هه‌واڵ
په‌رله‌مان بڕیاره‌ك ه ی وه‌زیری داد ی ره‌تكرده‌و ه دوێن هاشم له‌هه‌ولێر ل��ی��ژن �هی ی��اس��ای��ی په‌رله‌مانی كوردستان ئه‌و بڕیاره‌ی وه‌زیری دادی حكومه‌ت ی هه‌رێم ی ره‌تكرده‌و‌ه ی ك��ردب��وو ئه‌ندامانی ك � ه داوا داواك����اری گشتی وه‌ك دادوه‌ر مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا نه‌كرێت. كاردۆ محه‌مه‌د ئه‌ندامی لیژنه‌ی یاسایی له‌په‌رله‌مانی كوردستان له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور رایگه‌یاند "لیژنه‌ی یاسایی ئ �هو بڕیاره‌ی وه‌زیری دادی حكومه‌تی هه‌رێمی به‌ناڕه‌وا زانیو‌ه‌و ره‌تیكردووه‌ته‌وه" وتیش ی "ده‌بێت له‌مه‌ودوا داواكارانی گشتی وه‌ك��و دادوه‌ر مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا بكرێت". زیاتر ل ه 157داواكاری گشتی له‌هه‌رێمی كوردستاندا ه هنو به‌پێی یاسای ده‌سه‌اڵتی دادوه‌ری عێراق، سه‌رجه‌م داواك���اره گشتییه‌كان هه‌مان ده‌سه‌اڵت‌و ماف‌و ئیمتیازاتی دادوه‌ری گشتییان ده‌بێت.
ی ی زانایان چوار مانگ ه یه‌كێت ی بێ سه‌رۆكه ئیسالم پ .ده‌ستوور ی سه‌رۆكه‌كه‌یان ی ئ���هوه دوا ی ی راب������ردودا به‌هۆ ل���ه‌م���اوه ی هه‌ردوو ی یه‌كگرتنه‌و‌ه دواخستن ی ی ئیسالم ی زان��ای��ان� رێ��ك��خ��راو ی ی ده‌ست ه��ه‌ول��ێ��رو سلێمان ی چوار له‌كاركێشایه‌وه ،م��اوه ی ی ئیسالم ی زانایان مانگ ه یه‌كێت ێ سه‌رۆكه. ی ب سلێمان ی دك��ت��ۆر محه‌مه‌د گه‌زنه‌ی ی ی ده‌ست له‌كاركێشاو‌ه سه‌رۆك ی ی ئیسالم ی زان��ای��ان�� یه‌كێت ك��وردس��ت��ان ل�ه‌ل��ێ��دوان��ێ��ك��دا بۆ ده‌ستوور ئاشكراكرد ،بڕیاره به‌م ی ی یه‌كخستنه‌و‌ه نزیكان ه كۆنگره ی ی ئیسالم ی زانایان ه �ه‌ردوو باڵ ی ئه‌نجامبدرێت. ههولێرو سلێمان ی گه‌زنه‌یی ،وتی "لهبهرئهوه ی ی زانایان له‌كات یه‌كخستنه‌و‌ه خۆیدا ئه‌نجامنه‌دراو چه‌ند كاتێك
په‌رله‌مانی کوردستان
2
ی دواخرا ،بۆی ه وه‌ك دروستكردن ی فشار ،پێش چوار مانگ بڕیار ده‌س���ت ل�هك��ارك��ێ��ش��ان�ه‌وه‌م داو له‌وكاته‌و‌ه تائێستا ئه‌و یه‌كێتی ه ێ سه‌رۆكه". ب ی ی ه����ۆك����ار ل������هب������اره ی ئه‌م یه‌كخستنه‌وه‌یه، دره‌نگكه‌وتن ی "ئێم ه ویستمان به‌ر ی وت گه‌زنه‌ی ی له‌یه‌كگرتنه‌وه‌ك ه چاكسازییه‌ك باش له‌رێكخراوه‌كه‌دا بكه‌ین‌و دواتر له‌كۆنگره‌دا ئه‌و یه‌كخستنه‌وه‌ی ه رابگه‌یه‌نرێت ،ب �ه‌اڵم بهداخهوه تائێستا ئه‌م ه نهكراوه". ی ی ههولێرو سلێمان هه‌ردوو باڵ ی ی ئیسالمی ،نزیك ه ی زانایان یه‌كێت ی ئاینییان پێنج هه‌زار مامۆستا ی له‌خۆیان كۆكردۆته‌وه ،له‌سااڵن ی ی ش��ه‌ڕ ن��ه‌وه‌ده‌ك��ان��دا ب �ه‌ه��ۆ ن��اوخ��ۆوه ب��ووه به‌دووله‌ته‌وه، ی ك ه ی یه‌كخستنه‌و‌ه هه‌وڵه‌كان زیاد له‌ساڵێك ه ده‌ستیپێكردوو‌ه تا ئێستا بێئه‌نجام بووه.
ی ئادابی خانه‌قین پێشوازیی كۆلێژ شه‌ش مانگه ،كۆلێژی كارگێڕی‌و ئابووری زانكۆی سلێمانی راگری نیی ه له‌لیژنه‌یه‌كی په‌رله‌مان نه‌كرد بیالل جه‌عفه‌ر له‌سلێمانی ی شه‌ش مانگه ،كۆلێژی نزیك ه ك��ارگ��ێ��ڕی‌و ئ��اب��ووری زانكۆی ی سلێمانی راگری نییهو سه‌رۆك زان��ك��ۆش ئ��ام��اژه ب����ه‌وه‌ده‌دات ی كه‌سێك بۆ ئه‌و پۆست ه دانان ی ئه‌نجومه‌ن ل���ه‌ده‌س���ه‌اڵت���ی وه‌زیراندایه. ی دكتۆر ئاراس ی ئ�هوه دوا حسێن دارت��اش راگ��ری كۆلێژی ك��ارگ��ێ��ڕی‌و ئ��اب��ووری زانكۆی سلێمانی بووه ئه‌ندامی په‌رله‌مانی
كوردستان ،تا ئێستا سه‌رۆكایه‌تی زانكۆ راگرێكی بۆ ئه‌و كۆلێژه ده‌ستنیشان نهكردووه. دكتۆر عه‌لی سه‌عید سه‌رۆكی زانكۆی سلێمانی له‌لێدوانێكدا ی به‌وه‌دا، بۆ ده‌ستوور ئاماژه دان���ان���ی ك �ه‌س��ێ��ك ب��ۆ راگ���ری ك��ۆل��ێ��ژی ك��ارگ��ێ��ڕی‌و ئابووری زانكۆی سلێمانی ،به‌هه‌مانشێوه‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری گشتییهو له‌ده‌سه‌اڵتی سه‌رۆكایه‌تی زانكۆی سلێمانیدا ن��ی��ی�هو ل��ه‌الی��هن ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه دیاریده‌كرێت. دكتۆر عه‌لی سه‌عید ،وتی
"تاوه‌كو كه‌سێك ده‌بێت ه راگری كۆلێژه‌كه ،دكتۆر ئاكۆ شوانی ب��ه‌وه‌ك��ال��ه‌ت راگ���ری كۆلێژه، به‌اڵم تائێستا ئاشكرا نیی ه كێ ده‌بێت ه راگری كۆلێژی كارگێڕی‌و ئابووری". ل�ه‌الی�هك��ی دی��ك �هوه دكتۆر نووری عوسمان سه‌رۆكی دیوانی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی حكومه‌تی ه���ه‌رێ���م ب���ه‌ده‌س���ت���ووری وت "هه‌ركاتێك وه‌زاره‌ت��ی خوێندنی ب��ااڵ كه‌سێكی پێشنیاركراوی نارد‌ه ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ،ئێم ه بڕیاری لهسهر ده‌ده‌ین".
زانکۆی سلێمانی
فه‌رمان خێاڵنی له‌گه‌رمیان ی ی پ���ه‌روه‌رد‌ه راگرایه‌ت ی كۆلیژ ی له‌لیژنه‌یه‌ك ی خانه‌قین پێشواز پ��هروهردهو خوێندن ی بااڵ ناكه‌ن ك � ه به‌مه‌به‌ست ی لێكۆڵینهوه ی له‌ره‌وش ی خوێندن ی بااڵ‌و پرۆژه به‌زانكۆكردن ی كۆلێژه‌كان ی گه‌رمیان سه‌ردانیان كردبوو. س���االر م�ه‌ح��م��ود ،ئه‌ندام ی ی په‌رله‌مان بۆ گه‌رمیان لیژنه‌ك ه له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وت ی "ئێم ه ی ئاداب ی خانه‌قین، چوین ه كۆلێژ
به‌اڵم كه‌س له‌ناو كۆلێژه‌كه‌دا نه‌بوو، له‌كاتێكدا ئه‌و رۆژه پشوو نه‌بوو، پێشتریش به‌ته‌له‌فۆن ئاگادارمان كردبونه‌و‌ه ك ه سه‌ردانیان ده‌كه‌ین، كه‌چ ی بهداخهوه نه‌ك پێشوازییان لێنه‌كردین ،به‌ڵكو هه‌ر چاویشمان پێیان نه‌كه‌وت". دك���ت���ۆر ف���وئ���اد حسێن ی ئاداب ی ی كۆلێژ ی راگر یاریده‌ده‌ر خانه‌قینیش ده‌ڵێت "ئێم ه ئه‌و رۆژه ی پاشنیوه‌ڕۆ تا كاتژمێر 1:30 چاوه‌ڕێ ی ئه‌و لیژن ه به‌ڕێزه‌مان كرد ،به‌اڵم هه‌ر نه‌گه‌یشتن ،بۆی ه دواتر خوێندكاره‌كانمان نارده‌وه‌و
خۆمان‌و مامۆستایانمان برد بۆ ی كاك مه‌ال به‌ختیار، مه‌ڵبه‌ند بۆ ال ی به‌اڵم دواتر راگر به‌ته‌له‌فۆن قس ه له‌گه‌ڵ لیژنه‌ك ه كردو مه‌سه‌له‌كانیان ێ كردبوو". تاوتو ی ی لیژن ه ئ���هو ئ��هن��دام�� ه پ �هروهردهو خوێندن ی بااڵ ،باس ی ل �ه‌وه‌ش��ك��رد س���ه‌ردان���ی به‌ش ه ی ناوبراویان ناوخۆییه‌كان ی كۆلێژ ك������ردووهو رۆی��ش��ت��ون �ه‌ت � ه ناو كۆلێژه‌كه‌و‌ه‌و بۆیان دهركهوتووه ك ه كۆلێژه‌كان ی گه‌رمیان هیچ خزمه‌تێك ی ئ �ه‌وت��ۆ ن��هك��راون‌و كه‌موكورتیان زۆره.
ژماره‌یه‌ک له خوێندکارانی کۆلێژی ئادابی خانه‌قین
عه‌لوه‌كه‌ی ده‌ربه‌ندیخان دواده‌كه‌وێت بۆ سكااڵیه‌ك ،پێنج هه‌زار دینار نادروست ی له‌نه‌خش هو ده‌رخست هو كه‌موكوڕ ی له‌بودجه‌دا ههبووه له‌خوێندكاران وه‌رده‌گیرێت فه‌رمان خێاڵنی له‌ده‌ربه‌ندیخان
پڕۆژه‌ی دروستكردنی عه‌لوه‌ی ده‌ربه‌ندیخان ل �ه‌واده‌ی خۆیدا قائیمقامی جێبه‌جێناكرێت‌و قه‌زاكه‌ش هۆكاری دواكه‌وتنی پڕۆژه‌كه بۆ نادروستی له‌نه‌خشه‌‌و ده‌رخسته‌‌و كه‌موكوڕی بودجه، ده‌گێڕێته‌وه. شێركۆ حسێن قائیمقامی ده‌ربه‌ندیخان بۆ ده‌ستووری روونكرده‌وه :بودجه‌ی پرۆژه‌كه
كه‌مبووه‌‌و هه‌ڵه له‌نه‌خشه‌‌و "ده‌ربه‌ندیخان دوو پڕۆژه‌ی ده‌رخسته‌كه‌یدا هه‌بووه‌‌و بۆ گرتوخانه‌ی ژن��ان‌و مندااڵنی راستكردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌اڵنه‌ش ،ه���هب���ووه ك���ه 500ملیۆن لیژنه‌یه‌كی هاوبه‌ش له‌نێوان دی��ن��اری ب��ۆ ته‌رخانكرابوو، ئ���ی���داره‌ی ده‌رب��هن��دی��خ��ان‌و له‌هه‌مانكاتدا پڕۆژه‌ی عه‌لوه‌كه ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانیدا له‌وشاره‌دا یه‌ك ملیار دیناری پێكهێنراوه‌‌و چه‌ند مانگێكمان بۆ ته‌رخانكرابوو ،له‌كاتێكدا پێویست بووه ،بۆیه پڕۆژه‌كه ئه‌و بڕه پاره‌یه هیچكام لهو دوو پڕۆژه‌یه‌ی ته‌واونه‌ده‌كرد، دواكه‌وتووه. مامۆستا هۆشیار موشیر ،بۆیه داوام��ان��ك��ردووه هه‌ردوو نوێنه‌ری قه‌زای ده‌ربه‌ندیخان پڕۆژه‌كه بكه‌نه یه‌ك پڕۆژه‌‌و ل �ه‌ئ �هن��ج��وم �هن��ی پارێزگای له‌ئێستادا ته‌نها عه‌لوه‌كه سلێمانی ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت دروستده‌كرێت".
كامه‌ران كه‌ریم له‌شاره‌زوور خوێندكارانی ئاماده‌ی ی سنووری پ����ه‌روه‌رده‌ی ش����اره‌زوور ،گله‌یی ئهوه ده‌كه‌ن ك ه بۆ هه‌ر سكااڵیه‌ك ب���ڕ ی پ��ێ��ن��ج ه����ه‌زار دیناریان لێوه‌رده‌گیرێت. رێبین ك �ه‌ری��م خوێندكاری ئاماده‌ی ی ئاالنی كوڕان له‌هه‌ڵه‌بج ه ی ت���ازه ،ب��اس� ی له‌كێشه‌ك ه كردو به‌ده‌ستوور ی وت "لهسهر كه‌م ی
نمر‌ه ی وانه‌یه‌كم ،سكااڵم كردو داوا ی پێداچوونه‌وه‌م كرد ،به‌اڵم ئیداره‌كه‌مان وتیان ده‌بێت پێنج ه�ه‌زار دینار بده‌یت ،ئینجا مافی ئ��ه‌وه‌ت هه‌ی ه سه‌یری ده‌فته‌ری تاقیكردنه‌وه‌كه‌ت بكه‌یت". پ��هی��ام ك��ه‌ری��م س��اڵ��ح ك ه ی ئاماده‌یی زه‌ڵمی خوێندكار ی تازه ،ده‌ڵێت كچان ه له‌هه‌ڵه‌بج ه "ب�ه‌ئ��ێ��م�هش��ی��ان وت����ووه ،هه‌ر قوتابییه‌ك ك ه ناڕه‌زایی لهسهر نمره‌كانی هه‌بێت ،ده‌بێت پێنج
هه‌زار دینار بدات". س���ه‌رچ���اوه‌ی���هك���ی ئ���اگ���ادار ل�ه‌پ�ه‌روه‌رده‌ی ش��اره‌زوور ،راست ی هه‌واڵه‌ك ه ی سه‌لماند‌و وت ی "گه‌ر له‌كۆكردنه‌وه‌ی نمره‌دا هه‌ڵه‌كرابێت، ئه‌و پاره‌ی ه له‌قوتابیان وه‌رناگیرێت، ب�ه‌اڵم گه‌ر له‌پرسیاره‌كاندا هه‌ڵ ه ك��راب��ێ �ت‌و ق��وت��اب� ی م��اف� ی خۆ ی پێنه‌درابێت ،ئه‌وا پێنج هه‌زار دیناریان لێوه‌رده‌گیرێت‌و بۆ ئه‌و لیژنه‌یه‌ی ك ه پسپۆڕن‌و به‌پرسیاره‌كاندا ده‌چنه‌و‌ه خه‌رجده‌كرێت.
5
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
راپۆرت -سیاسی
سوپای عێراق هه‌میش ه سه‌نگه‌ری له کورد گرتبوو
ته‌رخانكردووه ،به‌اڵم تائێستا هێز ی پێشمه‌رگ ه ك ه له‌ده‌ستوردا به‌هێزه‌كان ی پاراستن ی هه‌رێم ناو ی هاتووه به‌ته‌نها فیشه‌كێكیش س��ودم�هن��د نهبووه له‌كڕین ی ئه‌و چه‌كانه. چاودێران ی سیاسیش به‌گومانن له‌به‌هێزبون ی ئه‌و سوپایهو ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن ك ه له‌دروستبوون ی سوپا ی عێراقهوه هه‌تا ،2003هه‌میش ه لول ه ی تفه‌نگه‌كان ی ئه‌و سوپای ه رووبه‌ڕوو ی ك���ورد ب����ووهو هه‌میش ه چ�� هك‌و جبه‌خانه‌كانیان له‌سه‌ركوتكردن ی كورددا به‌تاڵكردۆته‌وه. هه‌ڤاڵ ئه‌بوبه‌كر مامۆستا ی زانكۆ به‌پێویست ی ده‌زانێت له‌پاڵ پڕچه‌ككردن‌و به‌هێزكردن ی سوپا ی عێراق ،هێز ی پێشمه‌رگه‌ش توانا سه‌ربازییه‌كان ی له‌چ هك‌و جبه‌خانه‌و ه �ه‌م��وو ئاستێك ی ته‌كنه‌لۆژ یو لۆجست یو ته‌كنیك ی پڕچه‌ك بكرێت. ئ���هو م��ام��ۆس��ت��ای� ه ی زانكۆ، هۆشداری دای ه كورد ك ه به‌شدار ی ك��ارا له‌نێو ری��ز ی سوپا ی عێراقدا بكات ،تا ئه‌وكات ه ی مافه‌كان ی كورد له‌چوارچێو‌ه ی سیستم ی فیدڕاڵیدا ده‌سه‌لمێنرێت‌و ناوه‌ند ده‌ستوور ده‌ك��ات� ه س �ه‌رچ��اوه ی شه‌رعیه‌ت ی ده‌س���ه‌اڵت���دار ی په‌یوه‌ندییه‌كان ی ل���ه‌گ���ه‌ڵ ه���ه‌رێ���م���دا ،ه�����ه‌روه‌ك هۆكار ی درێژه‌كێشان ی كێشه‌كان ی پێشمه‌رگه‌ش ی بهستهوه بهوه ی ك ه كورد له‌ماو‌ه ی رابردودا نهیتوانیوه سوپایه‌ك ی یه‌كگرتوو دروستبكات ك��ه‌دوورب��ێ��ت له‌ده‌ستێوه‌ردان ی وه‌ك لیست ی هاوپه‌یمانیش تائێستا حیزبی. بڕیارێك ی ل�هو ج��ۆره‌م��ان نه‌داوه، په‌رله‌مان ی كوردستان ده‌یه‌وێت له‌كاتێكدا له‌جێگ ه ی خۆیدای ه ك ه به‌جد ی ت�ه‌داخ��ول له‌مه‌سه‌له‌كه‌دا ب��ه‌دوا ی ئ�هو مه‌سه‌له‌یه‌دا بچین‌و ب���ك���ات ،ب���ۆ ئ���ه‌م مه‌به‌سته‌ش قس ه ی لهسهر بكه‌ین". له‌كۆبونه‌و‌ه ی ئه‌م هه‌فته‌ی ه ی لیژن ه ی بڕیاره له‌ماو‌ه ی داهاتوودا نور ی پێشمه‌رگ ه ب �ه‌ورد ی باس له‌پێگه‌و مالیك ی س �ه‌ردان � ی هه‌رێم بكات‌و رۆڵ ی كورد له‌نێو سوپا ی عێراقدا به‌وت ه ی كاو‌ه مهحمود ی وته‌بێژ ی كراوه. ح��ك��وم �ه‌ت ،ت����ه‌وه‌ر ی سه‌ره‌ك ی فازیل ب�هش��اره‌ت�ی ،ئه‌ندام ی گفتوگۆكان كێش ه ی پێشمه‌رگ ه لیژن ه ی پێشمه‌رگ ه ی په‌رله‌مان ی ده‌بێت. ك���وردس���ت���ان ،وت��� ی "ب���ۆ خۆم كاو‌ه بۆ ده‌ستوور ی روونكرده‌وه :نه‌فره‌ت لهو رۆژه ده‌ك �ه‌م ك ه ئه‌و له‌سه‌ردانه‌ك ه ی مالكیدا ،به‌ورد ی قس ه سوپای ه ی تیا دام���هزراوه ،چونك ه لهسهر بودجه‌و قه‌بار‌ه ی پێشمه‌رگ ه له‌دژایه‌تیكردن ی كورد نه‌بێت هیچ ده‌كرێت‌و هه‌ڵبه‌ت ده‌بێت به‌یاسا سودێكی بۆ كورد نهبووه" .ناوبراو، رێكبخرێت .م��اوه‌ی�هك� ی زۆریش ه رایگه‌یاند له‌دانیشتن ی دووشه‌مم ه ی حكومه‌ت ی ع��ێ��راق بودجه‌یه‌ك ی ئه‌م هه‌فته‌ی ه ی لیژنه‌كه‌یاندا ،به‌جد ی زه‌ب���ه‌الح��� ی ب���ۆ پڕچه‌ككردنی باس له‌پابه‌ندنه‌بوون ی حكومه‌ت ی س��وپ��اك � ه یو كڕین ی كه‌ره‌ست ه ی عێراق كراوه لهسهر پێدان ی پشك ی ج �هن��گ � یو ف���ڕۆك��� ه ی س���ه‌رب���از ی كورد له‌ریز ی سوپا ی عێراقدا.
ی عێراق ده‌كرێت ی سوپا ی دامه‌زراندن نه‌فره‌ت له‌ڕۆژ كورد نه‌یتوانیو ه شوێنپێی خۆی له‌نێو سوپای نوێدا بكاتهوه
گشت ی وه‌زاره‌ت������ ی پێشمه‌رگ ه پ .ده‌ستوور له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت "ك��ورد تائێستا نهیتوانیوه وه‌كو ئه‌مڕۆ 89 ،سا ڵ به‌سه‌ر ته‌مه‌ن ی پێویست له‌نێو ریز ی سوپای نوێ ی س��وپ��ای ع��ێ��راق��دا تێپه‌ڕده‌بێت‌و عێراقدا شوێنپێ ی خۆ ی بكاتهوهو له‌ماو‌ه ی ئه‌م ته‌مه‌نه‌شیدا له‌چه‌ندین بهگوێره ی سه‌نگ‌و قورسای ی خۆ ی جه‌نگ ی ناوخۆی یو ده‌ره‌كیدا ده‌ست ی مامه‌ڵ ه ی له‌گه‌ڵدا بكرێت". ی������اوه‌ر ،ه���ۆك���ار ی كه‌م ی به‌خوێن س��ورك��راوه ك ه زۆرین ه ی رێ��ژه ی ك��ورد له‌سوپادا بۆ ئهوه خوێن ی كورد بووه. هه‌ندێك شه‌ش ی كانون ی دووه‌م دهگهڕێنێتهوه ،سه‌ربازان ی كورد به‌بۆنه‌یه‌ك ی نیشتمان ی وه‌سفده‌ك هنو له‌ناوچ ه دووره‌ده‌سته‌كان داده‌نرێن هه‌ندێكیتر نه‌فره‌ت له‌ورۆژ‌ه ده‌كه‌ن" ،زۆرك���ات رووب����ه‌ڕوو ی هه‌ڕه‌ش ه ی پێیانوای ه ه�ه‌رك��ات ئ �هو سوپای ه تیرۆر بونهتهوه". له‌مانگ ی 10ی ساڵ ی 2007دا، به‌هێزبووبێت ،ئه‌وا راسته‌وخۆ له‌دژ ی ك��ورد بهكارهێنراوه ،به‌رپرسان ی ن���ور ی مالیك ی س��ه‌رۆك�� ی هێزه كوردیش ،ئاماژه به‌بێهێز ی پێگه‌و چ �هك��داره‌ك��ان � ی ع��ێ��راق بڕیار ی رۆڵ ی كورد ده‌كه‌ن له‌نێو ریز ی ئه‌و پێكهێنان ی دوو فیرق ه ی سه‌رباز ی بۆ سوپا نوێی ه ی ك ه ل��ه‌دوا ی هاتن ی هه‌رێم ی كوردستان ده‌رك��رد ،به‌اڵم تائێستا ئه‌و دوو فیرق ه سه‌ربازیی ه ئه‌مه‌ریكا بۆ عێراق پێكهێنراوه. لیوا جه‌بار ی��اوه‌ر ئه‌میندار ی پێكنه‌هێنراون‌و ئه‌میندار ی وه‌زاره‌ت ی
پێشمه‌رگه‌ش ،هۆكار ی پێكنه‌هێنان ی ئه‌و فیرق ه سه‌ربازیان ه ی به‌كێش ه ی سیاس یو ئیدار ی بهستهوه ،رایگه‌یاند "ب �ه‌رپ��رس��ان � ی ب���ااڵ ی حكومه‌ت ی عێراقی ده‌ڵێن ،كێش ه ی نه‌بوون ی بودجه ،ئه‌و دوو فیرق ه سه‌ربازیی ه ی دواخستووه". به‌وت ه ی شاره‌زایه‌ك ی بوار ی س��ه‌رب��ازی��ش ،ه��ه‌ر فیرقه‌یه‌ك ی س���ه‌رب���ازی 15 ،ه���ه‌زار سه‌رباز ل �ه‌خ��ۆده‌گ��رێ �ت‌و ئ��هو رێژه‌یه‌ش ل�ه‌چ��وارچ��ێ��وه ی چه‌ند لیوایه‌ك ی س���ه‌رب���از یو ه���ه‌ر لیوایه‌كیش له‌چوارچێو‌ه ی چه‌ند فه‌وجێكدا كۆده‌كرێته‌و‌ه ك ه پێویست ی به‌نزیك ه ی 200ملیۆن دۆالر هه‌یه. بهگوێره ی ده‌ستوور ی عێراق، ده‌ب��ێ��ت ه �ه‌ر ن �ه‌ت �هوهی �هك به‌قه‌د سه‌نگ‌و قورسای ی خ��ۆ ی پشك ی له‌نێو ریز ی سوپا ی عێراقدا هه‌بێت‌و
به‌مپێیه‌ش ،ده‌بێت ك��ورد (-%20 )%22ی ئه‌و سوپای ه پێكبهێنێت، ب���ه‌اڵم ب�ه‌پ��ێ� ی دوای��ی��ن ئامار ی وه‌زاره‌ت ی به‌رگر ی عێراق ،له‌ئێستادا ك��ورد ل���ه( )%8.2ی ئ�هو سوپای ه پێكده‌هێنێت‌و له‌ئاست ی سه‌ربازداو له‌ئاست ی ئه‌فسه‌ران ی پله‌داریشدا ( )%2ی ئه‌و سوپای ه پێكده‌هێنێت. ئه‌ندامان ی ئه‌نجومه‌ن ی نوێنه‌رانی عێراقیش ،نكوڵ ی لهوه ناكه‌ن ك ه بون ی كورد له‌نێو سوپادا له‌ئاست ی پێویستدا نییه ،دان به‌وه‌شدا ده‌نێن ك ه پالنێكیان نیی ه بۆ به‌دواداچوونی ئه‌و مه‌سه‌له‌یه. عادل به‌روار ی ئه‌ندام ی لیژن ه ی ئاسایش‌و به‌رگر ی له‌ئه‌نجومه‌ن ی ن��وێ��ن��ه‌ران ،وت��� ی "ئ����هوه زیاتر په‌یوه‌ندیدار‌ه به‌سه‌رۆك وه‌زیران‌و سه‌رۆكایه‌ت ی هه‌رێم ،ده‌بێت ئه‌وان به‌رنام ه ی پێویست ی بۆ دابڕێژن،
نه‌وتی عێراق به‌قاچاغ له‌کوردستانه‌و ه ده‌برێت ه ده‌ره‌و ه ئاشتی هه‌ورامی وه‌زیری سهرچاوه سروشتییه‌كان بۆ ده‌ستوور
سازدانی :بیالل جه‌عفه‌ر ئاشتی هه‌ورامی وه‌زیری سهرچاوه سروشتییه‌كان ی حكومه‌ت ی هه‌رێم ده‌ڵێت ،نه‌وت به‌ته‌نكه‌رو به‌قاچاغ نه‌براوه‌ت ه دهرهوه ی هه‌رێم ،به‌اڵم هه‌ندێكجار نه‌وت‌و موشته‌قاته‌كان ی به‌ڕێگه‌ی یاسایی براوه‌ت ه دهرهوهو فرۆشراوه .هه‌ورام ی ره‌تیده‌كاته‌و‌ه كێش ه ی سوته‌مه‌ن ی هه‌بێت، ههرچهنده به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كان ی سوته‌مه‌ن ی له‌پارێزگاكان ی هه‌رێم جه‌خت ی لێده‌كه‌نه‌وه. .............................. ده‌س���ت���وور :م��اوه‌ی �هك � ه كێش ه ی سوته‌مه‌ن ی هاوواڵتیان سه‌ریهه‌ڵداوه، حكومه‌تی هه‌رێم چی ك��ردووه بۆ زیادكردنی بڕی ئه‌و سووته‌مه‌نییه‌ی ك ه له‌الیه‌ن حكومه‌تی ناوه‌ندییه‌و‌ه دابینكراوه بۆ پارێزگاكانی هه‌رێم؟ ئ��اش��ت��ی ه���ه‌ورام���ی :مانگی راب���ردوو ته‌نده‌رێكمان خسته‌ڕوو بۆ كڕینی گ��ازوای��ل بۆ وێستگه‌ی كاره‌با ،له‌ئێستادا ده‌ستیپێكردوو‌ه‌و
ته‌نده‌ره‌ك ه ده‌رچووه ،له‌هه‌مانكاتدا دوو پ��ااڵوگ�ه‌م��ان هه‌ی ه گازوایل‌و كالسیۆم به‌رهه‌مده‌هێنێت‌و دابه‌شی ده‌كه‌ین بۆ وێستگه‌كانی كاره‌با، رۆژان � ه له‌رێگه‌ی ئه‌و پااڵوتگانه‌و‌ه نزیكه‌ی ( )2.000.000لیترمان دابینكردووه بۆ هه‌رێمی كوردستان، به‌اڵم زیاتر بۆ وێستگه‌كانی كاره‌با به‌كارهاتووه. ده‌ستوور :ئه‌گه‌ر ئێوه ئه‌و بڕه سووته‌مه‌نییه‌تان دابینكردووه ،ئه‌ی بۆچی هه‌رسێ به‌ڕێوه‌به‌راتییه‌كانی دابه‌شكردنی به‌رهه‌م ه نه‌وتییه‌كانی پارێزگاكانی ه�ه‌رێ�م‌و په‌رله‌مانی كوردستان ،داوای دابینكردنی بڕی سووته‌مه‌نی پێویست ده‌كه‌ن؟ ئاشتی هه‌ورامی :ئهوه راست نییه ،چونك ه ئێم ه سووته‌مه‌نی ن��اوخ��ۆی هه‌رێممان زیادكردوو‌ه‌و سووته‌مه‌نی كه‌متر هه‌نارد‌ه ده‌كه‌ین. ده‌س�����ت�����وور :ل����ه‌زۆرب����هی راگه‌یاندنه‌كاندا ده‌وترا رۆژان ه نه‌وتی هه‌رێم به‌شێوه‌ی قاچاغ ده‌برێت ه ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم ،ئایا ئێوه ناتوانن لهو نه‌وت ه قاچاغ ه پێداویستی هه‌رێم
دابینبك هنو رێگه‌یان لێبگرن؟ ئاشتی ه �ه‌ورام��ی :له‌هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان��دا ه��ی��چ ته‌نكه‌رێكی سووته‌مه‌نی ق��اچ��اغ ده‌رناچێت، به‌تایبه‌ت نه‌وت ،هیچكات به‌قاچاغ نه‌براوه‌ت ه دهرهوهو به‌ڕێگه‌ی قاچاغ ناشبرێت ه ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم ،به‌اڵم به‌هۆی بێبازاڕی نه‌وت له‌هه‌رێمدا ،پێویستمان به‌و نه‌وت ه نیی ه بۆی ه به‌رێگه‌ی یاسایی ده‌ینێرین ه دهرهوه ،ب��ه‌اڵم له‌زۆر كاتدا له‌ڕێگه‌ی عێراق خۆیهوه نه‌وت به‌ڕێگه‌ی مۆڵه‌تپێدان‌و بێمۆڵه‌ت دێت ه كوردستانه‌و‌ه‌و ده‌نێردرێت ه دهرهوه، ب��ه‌اڵم ئ��هوه په‌یوه‌ندی به‌ئێمه‌و‌ه نییه ،وه‌زاره‌ته‌كه‌شمان ئاگاداری نییهو ده‌سه‌اڵتیشمان نیی ه به‌سه‌ر ئه‌وانه‌ی مۆڵه‌تیان پێدراو‌ه‌و ئه‌وانه‌ی بێمۆڵه‌ت ن�ه‌وت هه‌نارده‌ی واڵتانی دیك ه ده‌كه‌ن. ده‌ستوور :لیژنه‌ی پیشهسازیو وزهو س���ه‌رچ���اوه سروشتییه‌كان له‌په‌رله‌مانی كوردستان ،داوای ئهوه ده‌كه‌ن روونكردنه‌و‌ه لهسهر كاره‌كانی وه‌زاره‌ت بده‌یت ،ئایا ئاماده‌یت له‌هه‌موو روویه‌كه‌و‌ه روونكردنه‌وه‌یان پێبده‌یت؟
ئاشتی ه��ه‌ورام��ی :سه‌رجه‌م زانیارییه‌كانمان لهسهر پرسه‌كانی وه‌زاره‌ت��ی سامان ه سروشتییه‌كانی ه�ه‌رێ��م داوه‌ت��� ه پ �ه‌رل �ه‌م��ان ،به‌اڵم كێشه‌كان الی ئێم ه نییه ،چونك ه وه‌زاره‌ته‌كه‌مان چوار ساڵ ه دروست ك��راوه ،زیاتر ل ه شه‌ش ساڵ له‌مه‌و پێش ئ �هو نه‌وت ه ره‌ش�� ه ده‌چ��ووه ئ��ێ��ران‌و ت��ورك��ی�او واڵت��ان��ی دیكه، ه���ه‌روه‌ه���ا ل���هب���اره‌ی پشكه‌كانی كۆمپانیای ()DNOی نه‌رویجی پێشتر روونكردنه‌و‌ه دراوهو ده‌ركه‌وت مه‌سه‌له‌ك ه ناراسته ،له‌هه‌مانكاتدا ل�ه‌س�ه‌ر ك��اروب��اره‌ك��ان��ی وه‌زار‌هت‌و ه�هن��اردهو ناردن ه ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت له‌كوردستانه‌و‌ه بۆ واڵتانی دیكه، به‌اڵم هه‌موو كات ئاماده‌م به‌شه‌فافان ه روونكردنه‌و‌ه بده‌م ه په‌رله‌مان له‌هه‌ر كاتێكدا بێت ،چونك ه په‌یوه‌ندیمان له‌گه‌ڵ لیژنه‌ی په‌رله‌مان زۆر باش هو هیچ كێشه‌یه‌كمان نیی ه له‌وه‌زاره‌ت، به‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی كاره‌كان ئاڵۆزه پێویست ه پهرلهمانو هاوواڵتیانی كوردستان تێیبگه‌ن ،چونك ه زۆر كێش ه ه �هی � ه ك�� ه دروستده‌بێت
په‌یوه‌ندی به‌ئێمه‌و‌ه نییه ،بۆ نمون ه نزیكه‌ی ( )80پااڵوگه‌ی بچوك هه‌ی ه له‌كوردستان له‌سلێمانییه‌و‌ه تا زاخۆ، ته‌نها یه‌ك پرۆژه لهو پااڵوگ ه بچووكان ه مۆڵه‌تیان ل�ه‌وه‌زاره‌ت وه‌رنه‌گرتووه، چه‌ندین س��اڵ پێش دروستبوونی وه‌زاره‌تی سهرچاوه سروشتییه‌كانی هه‌رێم دانراون. ده‌ستوور :هۆكار چیی ه تائێستا نه‌توانراو‌ه به‌ته‌واوی هه‌ردوو پااڵوگه‌ی ته‌قت هق‌و بازیان بخرێنه‌كار؟ ئاشتی هه‌ورامی :ئێستا پااڵوگه‌ی بازیان ده‌ستیكردوو‌ه به‌كاركردن‌و رۆژان� ه ( 14تا )15هه‌زار به‌رمیل ده‌پاڵێوێت‌و به‌هه‌مانشێو‌ه پااڵوگه‌ی ته‌قت هق‌و رۆژان ه ( 18بۆ )20هه‌زار به‌رمیل ده‌پاڵێوێت ،له‌الیه‌كی دیكهوه پااڵوگه‌ی خه‌بات م��اوه‌ی دوو سێ مانگ ه ئیشده‌كات ،له‌هه‌وڵدای ه بۆ ئه‌وه‌ی رۆژان ه ( )20000بیست هه‌زار به‌رمیل بپاڵێوێت. ده‌ستوور :كه‌ی ده‌ست به‌ناردن ه ده‌ره‌وه‌ی ده‌كرێته‌وه؟ ئاشتی هه‌ورامی :ئه‌و بڕیاری خۆمان بوو له‌گه‌ڵ به‌ڵێنده‌ره‌كان،
ئاشتی هه‌ورامی چونك ه پ��اره‌ی��ان وه‌رنه‌گرتبوو، حكومه‌تی عێراق نه‌وته‌كه‌ی ده‌برد‌و پاره‌ی پێنه‌داون ،له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌رهه‌م (كولفه) یان ههبووه بۆی ه وه‌ستاوه، بیستووم ه نوری مالیكی سه‌رۆكی وه‌زی��ران��ی عێراق به‌باش ی زانیوه دابنیشین‌و كۆبینه‌و‌ه‌و به‌گفتوگۆ كێشه‌كان یه‌كالییبكه‌ینه‌وه ،ئێم ه پشتگیری ئه‌و بۆچوونه‌وه‌ی مالیكی ده‌كه‌ین ،چونك ه بۆ هه‌موو میلله‌تی عێراق هو ه�ه‌م��وان ده‌ت��وان��ن سوود له‌داهاتی نه‌وت وه‌ربگرن ،هه‌ركات پ���اره‌ی به‌ڵێند‌هر‌و كۆمپانیاكان ب��درێ��ت ،ئێم ه ئ��ام��اده‌ی��ن ده‌ست به‌ناردن ه ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت بكه‌ین.
info@destur.net
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 06.01.2010 01/ 2010
راپۆرت -سیاسی
4
ی عێراق شه‌ڕی دراوسێكانی گه‌رمتر ده‌كات هه‌ڵبژاردن ی دراوسێی عێراق كۆمه‌كی هێزه سیاسییه دۆسته‌كانیان ده‌كه‌ن، واڵتان تا له‌ئاینده‌دا به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان بپارێزن
نه‌جات ئه‌حمه‌د له‌هه‌ڵبژاردن ی په‌رله‌مان ی عێراقدا، واڵت���ان��� ی دراوس������ێ ل��ه‌ڕێ��گ�� ه ی پشتگیریكردن ی هێزه سیاسییه‌كانه‌و‌ه پێگ ه ی خ��ۆی��ان به‌هێز ده‌ك���هن، مه‌ترس ی الوازب��وون � ی رۆڵ � ی كورد له‌پرۆس ه ی سیاسییدا ده‌كرێت. بڕیاره هه‌ڵبژاردن ی په‌رله‌مان ی عێراق له 3/7ی ئه‌مساڵ به‌ڕێوه‌بچێت ك ه ملمالنێ ی به‌هێز له‌نێوان كوتل ه سیاسییه‌كاندا هه‌یه ،بۆ گه‌یشتن به‌ده‌سه‌اڵت‌و به‌ڕێوه‌بردن ی واڵت. هه‌ڵبژاردن ی عێراق ،شه‌ڕ ی واڵتان ی دراوسێ ی چ��اودێ��ران� ی سیاس ی ده‌ڵێن، واڵتان ی دراوسێ ی عێراق به‌شێوه‌یه‌ك ی چ��ڕ ده‌س��ت��وه‌رده‌ده‌ن�� ه كاروبار ی ناوخۆ ی واڵته‌كه ،لیست ه ركابه‌ره‌كان په‌یوه‌ند ی نهێن یو ژێربه‌ژێریان له‌گه‌ڵ واڵتان ی ناوچه‌كه‌دا هه‌یه. مهحمود عوسمان ئه‌ندام ی نیشتمان یو ئ���هن���ج���وم���هن��� ی سیاسه‌تمه‌داری عێراق ده‌ڵێت ،هێز ی سیاس ی هه‌ی ه په‌یوه‌ند ی له‌گه‌ڵ ئێران هه‌یه ،هه‌یان ه په‌یوه‌ند ی له‌گه‌ڵ سوریا هه‌ش ه له‌گه‌ڵ سعودیه‌و ئوردن په‌یوه‌ند ی هه‌یه ،جگ ه له‌واڵتان ی تر ی عه‌ره‌بی" ،لهو واڵتانه‌و‌ه هاوكاری‌و كۆمه‌ك ده‌كرێن". م �ه‌ح��م��ود ع��وس��م��ان وت�� ی "ئ��هو الی�هن��ان� ه ی ك� ه په‌یوه‌ندیان به‌و واڵتانه‌و‌ه هه‌ی ه دی��ارن ،به‌اڵم لهبهرئهوه ی ئه‌مجار‌ه هه‌ڵبژاردن به‌لیست ی ك��راوه‌ی �ه ،له‌وانه‌ی ه ئه‌و كاریگه‌ریان ه كه‌متر بێتهوه ،به‌اڵم كاریگه‌ریش ده‌ب��ێ��ت به‌تایبه‌ت ی ل �هو روان��گ �هی � ه ی ك� ه ئه‌وكه‌سان ه كۆمه‌ك ی باش ده‌كرێن تا ریكالم‌و چاالك ی بۆخۆیان‌و لیسته‌كانیان بكه‌ن" .چاودێران ده‌ڵێن كاریگه‌ر ی واڵت��ان� ی دراوس���ێ‌و ملمالنێكانیان
ئا :ده‌ستوور ی ج�ه‌زائ��ی��ر ك ه رێككه‌وتننام ه ل�ه‌س��اڵ� ی ()1975دا له‌نێوان ی عێراق‌و ده‌سه‌اڵتداران ی ئه‌وكات ه ئێراندا ئیمزاكراوه ،له‌ئێستادا ی لێكهوتووهتهوه مشتومڕێك ی زۆر ی داگیركردن ی به‌تایبه‌ت دوا ی بیر‌ه ن�ه‌وت� ی فه‌كك ه له‌سنور ی میسان له‌الیه‌ن ئێرانه‌وه، پارێزگا له‌پارله‌مانتاران ی ژم���اره‌ی���هك ع��ێ��راق ئ��هو رێككه‌وتننامه‌ی ه نادادپه‌روه‌ران ه به‌ناهاوسه‌نگ‌و وه‌سفده‌ك هنو پێیانوای ه عێراق لهو رێككه‌وتننامه‌یه‌دا زۆرترین زیان ی لێكه‌وتووه. جه‌بار ده‌هش ئه‌لتائ ی ئه‌ندام ی ی فه‌زیل ه له‌ئه‌نجومه‌ن ی كوتل ه ن��وێ��ن��ه‌ران�� ی ع���ێ���راق ده‌ڵ��ێ��ت: ی له‌هه‌موو ئه‌و رێككه‌وتننامان ه ك ه له‌سه‌رده‌م ی ده‌سه‌اڵت ی رژێم ی ی ع��ێ��راق‌و پێشتریشدا پێشوو ئیمزاكراون ،سته‌مێك ی زۆر له‌عێراق ی كراوه ،به‌تایبه‌ت له‌رێككه‌وتننام ه ی ساڵ ی ()1975دا ك ه جه‌زائیر ی تیادابوو بۆسه‌ر فشارێك ی زۆر عێراق‌و به‌وهۆیه‌و‌ه شه‌ڕو ملمالن ێ ی عێراق به‌رپابوو. له‌باكوور ی به‌وه‌شكرد ،پێویست ه ئاماژه پێداچوونهوه به‌خاڵه‌كان ی ئه‌و رێككه‌وتننامه‌یه‌دا بكرێت. وتیش ی "له‌ئێستادا چه‌ند
هه‌ڵبژاردنی عێراق؛ ده‌رفه‌تێک بۆ ملمالنێی ده‌وڵه‌ته ئیقلیمییه‌کان هه‌ندێكجار پرۆس ه ی سیاس ی له‌عێراق له‌شكستخواردن نزیككردووه‌ته‌وه، هه‌ر ده‌وڵه‌ته‌و ده‌یه‌وێت ئاڵوگۆڕه‌كان ی عێراق له‌به‌رژه‌وه‌ند ی ئه‌و دابێت. عه‌ل ی كه‌ریم به‌رپرس ی رێكخراو ی ئه‌نیستیتۆ ی ك��ورد بۆ مافه‌كان ی مرۆڤ ،جه‌ختده‌كاته‌وه ،ده‌وڵه‌تان ی دراوسێی عێراق ،ده‌ستوه‌رده‌ده‌ن ه ك��اروب��ار ی سیاس ی كوردستان‌و عێراق" .به‌دڵنیایه‌و‌ه واڵتان به‌پل ه ی جۆراوجۆر هه‌موو قورسای ی خۆیان به‌كارده‌هێنن تا نوێنه‌رو دۆسته‌كان ی خۆیان ده‌رچن ،بۆ نمون ه ئێران زۆر به‌پێداگیر ی كار لهسهر ئهوه ده‌كات، هه‌موو ئه‌و دۆست ه ئیتالف ه شیعیان ه ی خۆیان ده‌ربچن‌و ئه‌و هه‌واڵن ه شكست پێبێنن ك ه دژای�ه‌ت� ی ئ�هو الیانان ه ده‌كه‌ن ك ه ئێران هاوكاریان ده‌كات"
عه‌ل ی كه‌ریم وتی. فایه‌ق گوڵپ ی ئه‌ندام ی مه‌كته‌ب ی سیاس ی پارت ی چ��ارهس �ه‌ری ،وت ی "ئه‌و هێزه سیاسیان ه ی ك ه له‌عێراقدا ه �هن لهسهر بنه‌ما ی نه‌ته‌وه‌یی‌و مه‌زهه‌بی ،دۆستایه‌ت ی له‌گه‌ڵ واڵتان ی ده‌وروبه‌ر ده‌كه‌ن ،ئه‌وانیش هه‌وڵ ی ئه‌وه‌ده‌ده‌ن ئه‌و الیانه‌نان ه سه‌ربخه‌ن ك ه به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان ده‌پارێزن". پێگ ه ی كورد ل ه هه‌ڵبژاردندا پ���رۆس��� ه ی س��ی��اس � ی عێراق ك�� ه ل��ه‌س��ه‌ر ب��ن �ه‌م��ا ی ت��ه‌واف��وق ب �ه‌ڕێ��وه‌ده‌ب��رێ��ت ،ك��ورد پشكێك ی به‌رچاو ی هه‌یه ،به‌اڵم هه‌ڕه‌ش ه ی هێزه سیاسییه‌كان ی عێراق بۆ كۆتاییهێنان به‌ته‌وافوق‌و هاوپشك ی پێگ ه ی كورد ده‌خات ه مه‌ترسییه‌وه. فایه‌ق گوڵپ ی ئاماژه به‌وه‌ده‌دات
به‌هێزیی پێگ ه ی كورد په‌یوه‌ست ه به‌بوون ی یه‌كێتیه‌ك ی نه‌ته‌وه‌یی له‌نێوان حیزب ه كوردییه‌كاندا. هه‌ندێك له‌چاودێران پێیانوای ه واڵت��ان � ی دراوس���ێ هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك ی ب��ه‌رده‌وام��ن ل�ه‌س�ه‌ر پێگه‌و رۆڵ ی كورد له‌به‌غداد ،ده‌ڵێن ئه‌و واڵتان ه ی كوردیان تێدای ه پیالن ده‌گێڕن تا پێگ ه ی كورد له‌عێراق الوازبكه‌ن. عه‌ل ی ك�ه‌ری��م وت � ی "كێش ه ی گ �هوره ی كورد ئه‌وه‌ی ه ك ه به‌شێك له‌ده‌وڵه‌تان ی هه‌رێمی ی ن�هك هه‌ر پشتیوان ی لێناكه‌ن ،به‌ڵكو دژایه‌تیه‌ك ی توندی ده‌ك���هن ،چونك ه كێش ه ی كوردستان ی عێراق په‌یوه‌ندییه‌ك ی ناڕاسته‌وخۆ ی به‌وانیشه‌و‌ه هه‌یه". ئهمریكاو كوردو عێراق له‌ماو‌ه ی پێشوودا سه‌ركرده‌كان ی
ك��ورد ئاشكرایانكرد له‌به‌رامبه‌ر گه‌ره‌نت ی ئه‌مریكا ب��ۆ مانه‌و‌ه ی رۆڵ � ی ك��ورد له‌عێراقدا ،سازشیان له‌كه‌مكردنه‌و‌ه ی پێگ ه ی كورد كردووه له‌په‌رله‌مان ی داهاتوو ی عێراق. له‌كات ی زی��ادك��ردن� ی ژم���اره ی كورسییه‌كان ی په‌رله‌مان ی عێراق له 175كورسییه‌و‌ه بۆ 325كورسی، به‌پێ ی زیادبوون ی ژماره ی دانیشتوان، كه‌مترین كورس ی بۆ پارێزگاكان ی هه‌رێم ی كوردستان دانرا ،له‌كاتێكدا ژینگ ه ی سیاس یو ئابوریو ئه‌من ی هه‌رێم له‌هه‌موو پارێزگاكانیتر له‌بارتر‌ه بۆ گه‌شه‌كردن ی دانیشتوان. ل �هب �ه‌رام��ب �ه‌ر ئ���هو سازشه‌دا وه‌زاره‌ت������ ی دهرهوه ی ئه‌مریكا به‌یاننامه‌یه‌ك ی ده‌ركرد كه‌پشتگیر ی پ��رۆس� ه ی سیاس ی له‌عێراق كردو
رێككـه‌وتننامـه‌ی جه‌زائیـر ئه‌گه‌رێك بـۆ دووبـاره‌بوونــه‌وه‌ی مێــژوو
ل��ی��ژن �هی �هك ل��هن��ێ��وان ه���ه‌ردوو واڵت ی عێراق‌و ئێران له‌نوێنه‌ران ی یو وه‌زاره‌ته‌كان ی دهرهوهو به‌رگر ناوخۆ‌و ئاسایش ی نیشتمان ی هه‌ردوو واڵت پێكهێنراوه بۆ دیاریكردن ی ی هه‌ردوو واڵت". سنور هاوكات ژماره‌یه‌كیتر له‌ئه‌ندام پ�ه‌رل�ه‌م��ان�هك��ان� ی ع��ێ��راق� ی سه‌ر به‌قه‌وار‌ه سیاسیی ه جیاوازه‌كان به‌ڕێككه‌وتن ی پ��ش��ت��ب�ه‌س��ت��ن ی نێوان ی ساڵ ی 1975 جه‌زائیر ی عێراق‌و ئێران بۆ یهكالییكردنهوه كێش ه هه‌ڵپه‌سێردراوه‌كان ی نێوان هه‌ردوو واڵت‌و داواده‌كه‌ن چاو به‌و رێككه‌وتننامه‌یه‌دا بخشێنرێته‌وه. ی ك ه یه‌كێك ه حه‌یده‌ر عه‌باد له‌سه‌ركرده‌كان ی حیزب ی ده‌عو‌ه لهو ی بارهیهوه وتی :ئێرانییه‌كان پێداگر ی ی ك ه رێككه‌وتننام ه ده‌كه‌ن لهوه جه‌زائیر ده‌بێت بكرێت ه بنه‌مایه‌ك ی نێوان بۆ دیاریكردن ی سنور هه‌ردوو واڵت. ی ب��ه‌وه‌ش��ك��رد ك ه ئ���ام���اژه عێراق پێیوای ه كێش ه هه‌ی ه لهو ی رێككه‌وتننامه‌یه‌دا ،لهبهرئهوه ئ��ی��م��زاك��ردن� ی له‌بار‌ودۆخێك ی
نائاساییدابوو‌ه بۆی ه پێویست ه چاو به‌ناوه‌ڕۆكه‌كه‌یدا بخشێنرێته‌وه. هاوكات حه‌مید مه‌جید موسا ئ �هو رێككه‌وتننام ه به‌په‌یمان ی گ���وێ���ڕای���ه‌ڵ���یو س���ازش���ك���ردن وه‌س���ف���ده‌ك���ات‌و ته‌ئكیدیش له‌پێوێست ی پ��ێ��داچ��وون �هوه بۆ بڕگه‌كان ی ده‌ك��ات به‌جۆرێك ك ه ره‌چاوی یاسا نێوده‌وڵه‌تییه‌كان‌و ی ه�ه‌ردوو واڵت زامن ی به‌رژه‌وه‌ند بكات. عه‌بدولكه‌ریم یه‌عقوبیش ك ه یه‌كێك ه له‌ئه‌ندامان ی ئه‌نجومه‌ن ی نوێنه‌ران ی عێراق لهسهر حیزب ی
ی له‌وه‌كرده‌وه، فه‌زیل ه ته‌ئكید ئ�هو رێككه‌وتننامه‌ی ه پێویست ه له‌ڕێ ی بڕیارێك ی سیاس یو له‌الیه‌ن ی ح��ك��وم�ه‌ت�هوه ی��اخ��ود ده‌ست ه سه‌رۆكایه‌ت ی كۆمار یان په‌رله‌مان ی عێراقهوه یه‌كالییبكرێته‌وه. په‌رله‌مانتار مهحمود عوسمان له‌لیست ی هاوپه‌یمان ی داواده‌كات ئه‌و رێككه‌وتننامه‌ی ه ههڵبوهشێنرێتهوه ی ئامانج له‌ئیمزاكردن ی لهبهرئهوه ی گه‌ل ی كورد لێدان ی ج��واڵن �هوه بوو. پێشتر چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌ك ل���ه‌وه‌زاره‌ت��� ی ده‌ره‌وه‌ی عێراق
مهحمود عوسمان :پێویست ه رێککه‌وتننامه‌ی جه‌زائیر ههڵبوهشێنرێتهوه ،چونک ه ئامانج لێی لێدانی جواڵنه‌وه‌ی گه‌لی کورد بووه
ی رایانگه‌یاند :به‌م نزیكان ه كار ی هاوبه‌ش ی نێوان عێراق‌و لیژن ه ئ��ێ��ران ب��ۆ تاوتوێكردن ی پرس ه هه‌ڵپه‌سێردراوه‌كان ی نێوان هه‌ردوو واڵت ده‌ستپێده‌كاته‌وه. له‌الیه‌ك ی دیكهشهوه ،سه‌لیم ی ته‌وافق ی ئه‌ندام ی ب �هره جبور له‌ئه‌نجومه‌ن ی نوێنه‌ران ی عێراق له‌لێدوانێكیدا بۆ رادی��ۆ سه‌وا، جهختیكردهوه لهسهر پێویست ی ی نێوان عێراق‌و دیاریكردن ی سنور ی ی رێككه‌وتننام ه ئێران بهگوێره ی ساڵ ی ( )1975یاخود جه‌زائیر ی نوێ ی نێوان به‌پێ ی رێككه‌وتننام ه ی وتیش ی ه���ه‌ردوو واڵت .جبور "كێشه‌كان ی نێوان عێراق‌و ئێران ته‌نها به‌دیاریكردن ی ته‌واوه‌ت ی س��ن��وره‌ك��ان�� ی ه������ه‌ردوو واڵت چاره‌سه‌رده‌كرێت". چاوه‌ڕوانیش ده‌كرێت له‌چه‌ند ی داهاتوودا لیژن ه هاوبه‌شه‌كان ی رۆژ نێوان ه��ه‌ردوو واڵت ك ه الیه‌ن ی ی ی بریكار عێراقی له‌بید عه‌باو وه‌زاره‌ت��� ی دهرهوه سه‌رۆكایه‌ت ی كۆبوونه‌وه‌كانیان ده‌ك�����ات، ده‌ستپێبكه‌ن بۆ گفتوگۆكردن
پاڵپشت ی خ��ۆ ی ب��ۆ م���اده ی 140 راگه‌یاند .به‌اڵم چاودێران ی سیاس ی ده‌ڵ��ێ��ن ،ئ��هو به‌یاننامه‌ی ه هیچ سه‌نگێك ی سیاس یو دیبلۆماس ی له‌ناوه‌ند‌ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا نییهو گه‌ره‌نت ی ده‌سته‌به‌ر ی هیچ مافێك بۆ كورد ناكات .مهحمود عوسمان ده‌ڵێت تا ئێستا ئ �هوه روون نی ه ك ه په‌یوه‌ند ی ك��وردو ئه‌مریكا له‌چ ئاستێكدایه ،وت �ی "ب �ه‌اڵم ده‌بێت ئ�ه‌وه‌ش بزانین سیاسه‌ت ی ئه‌مریكا ب��ۆ ع��ێ��راق سیاسه‌تێك ی گشتیه، ئهوه ی به‌چاویش له‌په‌یوه‌ند ی كوردو ئه‌مریكا ده‌بیندرێت شتێك ی گشتییهو بڕواناكه‌م هیچ گرنگیه‌ك ی تێدابێت بۆ كورد". عه‌ل ی كه‌ریم ده‌ڵێت مه‌رج نیی ه ئهوه ی كورد له‌ئه‌مریكا ی داواده‌كات ب��ۆ ی جێبه‌جێبكات" ،دۆستایه‌ت ی كوردو ئه‌مریكا بابه‌ت ئهوه نیی ه ك ه شت ی ن��ووس��راو هه‌بێت ،بابه‌ته‌ك ه ئه‌وه‌ی ه ك ه ئه‌مریكا به‌راست ی دۆست ی ك��ورده ،به‌اڵم مه‌رج نیی ه ك ه هه‌موو شتێك بۆ كورد بكات ،له‌سیاسه‌تیشدا به‌ڵێن نیی ه ته‌نیا پڕۆتۆكۆڵ ی نووسراو هه‌یه" .فایه‌ق گوڵپ ی وت ی "ئه‌مریكا به‌ڕه‌سم ی له‌شوێنێكدا باس ی كوردو چاره‌سه‌ركردن ی مه‌سه‌ل ه ی كورد ی ن�هك��ردوه ،ب �ه‌اڵم رێگه‌ش ن��ادات ك ه كورد جینۆساید بكرێته‌وه ،ئه‌گه‌ر ئه‌و به‌رنامه‌ی ه ی ك ه له‌عێراق‌و رۆژهه‌اڵت ی ناوه‌ڕاستدا هه‌یه‌تی جێبه‌جێیبكات، گه‌ل ی ك��ورد س��ود ی لێوه‌رده‌گرێت، چونك ه به‌رنامه‌ك ه په‌یڕه‌وكردن ی یاساو ماف ی مرۆڤ‌و دیموكراتی له‌خۆ ده‌گرێت، كه‌وات ه ئێم ه له‌شت ه گشتییه‌كان سود وه‌رده‌گرین ،به‌اڵم په‌یوه‌ند ی راسته‌وخۆو به‌هێزمان نییه ،چونك ه تا ئێستا كورد نهیتوانیوه قه‌ناعه‌ت به‌ئه‌مریكا بكات ك ه هه‌ڵوێستێك ی سیاس ی فه‌رم ی بۆ كورد هه‌بێت ،ئه‌م ه جگه‌له‌و‌ه ی ئێران‌و ده‌وڵه‌ت ه عه‌ره‌بییه‌كان‌و توركیا رێگرن لهوه".
ی دیاریكردن ی سنوره‌كان ی لهباره هه‌ردوو واڵت ك ه به‌مدواییان ه كێش هو ی لێكهوتووهتهوه. ی زۆر ئاڵۆز ناوه‌ڕۆك ی رێككه‌وتننامه‌ك ه ی جه‌زائیر ك ه رێككه‌وتننام ه ی ساڵ ی ()1975 ی ئ��ازار ل �ه( )6 ی دا له‌نێوان سه‌دام حسێن جێگر ی عێراق‌و ی ئه‌وكات ه سه‌رۆك ی كۆمار ی ئێراندا ی شا محه‌مه‌د ره‌زا په‌هله‌و ئیمزاكرا ،ئامانج ه ئاشكراكان ی ی به‌یه‌كالییكردنه‌و‌ه تایبه‌تبوو كێش ه سنورییه‌كان ی نێوان هه‌ردوو واڵت ،خاڵ ی یه‌كه‌م ی رێككه‌وتنه‌ك ه به‌چاره‌سه‌ركردن ی تایبه‌تبوو ی وشكان ی نێوان ی سنور كێش ه ع��ێ��راق‌و ئێران له‌به‌ر رۆشنای ی رێككه‌وتنه‌كان ی پێشووتر ،خاڵ ی دووه‌میش تایبه‌تبوو به‌دابه‌شكردن ی (شه‌تولعه‌رب) به‌شێوه‌یه‌ك ك ه ی هه‌ردوو واڵتدا بێت. له‌به‌رژه‌وه‌ند له‌خاڵ ی سێیه‌میشدا ئاماژه ب �ه‌وه‌ك��راب��وو ك� ه پێویست ه ئه‌و ی دوو واڵت�� ه ده‌س��ت له‌كاروبار ناوخۆی ی یه‌كتر وه‌رنه‌ده‌ن ك ه ئه‌م ه یه‌كێكبوو له‌خاڵ ه جه‌وهه‌رییه‌كان ی ئه‌و رێككه‌وتننامه‌ی هو ئامانج لێ ی ده‌ستبه‌ردان ی حكومه‌ت ی ئێرانبوو ی ل�ه‌ه��اوك��اری��ك��ردن� ی ج��واڵن��هوه ی گه‌ل ی ك��ورد لهو رزگ��اری��خ��واز ی س��ه‌رده‌م��ه‌دا ك� ه دوات���ر به‌هۆ ی رژێم ی سه‌دام لهو پاشگه‌زبوونه‌و‌ه رێككه‌وتن ه جه‌نگێك ی هه‌شت ساڵ ه له‌نێوان هه‌ردوو واڵتدا به‌رپابوو.
7
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
ه -سیاسی دیمان
شێرزاد حافز بۆ ده‌ستوور :ده‌سه‌اڵت ده‌یه‌وێت گۆڕان له‌به‌رچاوی خه‌ڵك سووك بكات
ی كوردستاندا زۆر "یه‌كێتی لهو هه‌ڵبژاردن هی په‌رله‌مان ی شۆك بووهو نازانێت چیبكات" بچووكبووه‌ته‌وه‌‌و ئێستا تووش
سازدانی كامیل عومه‌ر له‌دیمانه‌یه‌كی تایبه‌ت به ده‌ستووردا ،شێرزاد حافز، ئه‌ندامی په‌رله‌مانی كوردستان‌و سه‌رۆكی پێشوی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی ،پێیوایه شه‌ڕی گهورهی ناو په‌رله‌مان یاسای بودجه ده‌بێت‌و ئاماژه به‌وه‌شده‌كات ،كه لیستی ده‌سه‌اڵت نایه‌وێت ،تا دوای هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عیراق ،هیچ پرۆژه‌یاسایه‌ك په‌سه‌ندبكرێت ،هه‌روه‌ك باسی له‌وه‌شكرد :سه‌ركردایه‌تی كورد نایه‌وێت ئیش به‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان بكات. .......................... ده‌ستوور :رات چیه به‌رامبه‌ر به‌ئه‌دای په‌رله‌مان به‌گشتی‌‌و فراكسیۆنه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن به‌تایبه‌تی ،له‌كاتێكدا باس لهوه ده‌كرێت كه ئۆپۆزسیۆن نهیتوانیوه ته‌رحێكی جیاوازی هه‌بێت؟ شێرزاد حافز :لهو ماوه ك��ه‌م��هی ك��ه له‌په‌رله‌ماندا بوم ،ئه‌وه‌نده‌ی تێگه‌یشتوم، ده‌س�ه‌اڵت نایه‌وێت له‌ئێستادا په‌رله‌مان ،ببێته په‌رله‌مانێكی چاالك‌و كارا ،تاوه‌كو كاره‌كانی ئۆپۆزیسیۆن ده‌رنه‌كه‌ون تا دوای هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عیراق. له‌كاتێكدا كۆمه‌ڵێك پڕۆژه‌ی ب��اش��م��ان پێشكه‌شكردووه‌‌و ته‌نانه‌ت هه‌ندێكیان له‌لیژنه‌كان ت���ه‌واوك���راون ،ب���ه‌اڵم ئ��ه‌وان ده‌یشارنه‌وه‌‌و نایخه‌نه كارنامه‌ی ك��ۆب��ون �هوهو دانیشتنه‌كانی په‌رله‌مان ،بۆ ئ�هوهی ئه‌دای ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن به‌تایبه‌ت ئ �ه‌دای گ��ۆڕان ده‌رنه‌كه‌وێت‌و ل�هب�ه‌رچ��اوی خه‌ڵك سوك‌و الوازی بكه‌ن. ده‌س�������ت�������وور :ب����اس ل �ه‌وه‌ده‌ك��رێ��ت ،كه هه‌ژمونی ده‌س���ه‌اڵت‌و حكومه‌ت به‌سه‌ر كاره‌كانی پهرلهمانهوه دیاره‌‌و ده‌یه‌وێت په‌رله‌مان به‌دڵی ئه‌و بجوڵێته‌وه؟ ش��ێ��رزاد حافز :پێموایه ه��ه‌ر له‌ئێستادا وان��هب��ووهو ل��ه‌خ��ول��هك��ان��ی پێشوتری حكومه‌ت‌و په‌رله‌مانیشدا، ده‌س���ه‌اڵت هه‌ژمونی به‌سه‌ر ئ�ه‌دای پهرلهمانهوه ههبووه،
ی بودجه، یاسا ی شهڕه گه‌وره‌كه لهسهر دروستده‌بێت، ی تائێستا لهبهرئهوه بودج ه له‌تاریكیدا بووه
باشترین‌و نزیكترین نمونه‌ی ئێستا ،هه‌وڵدانی حكومه‌ته بۆ دواخستنی هه‌ڵبژاردنی ئ�هن��ج��وم�هن�ی پارێزگاكان، له‌كاتێكدا پێشتر ساڵێكیان دواخ���س���ت���ووهو ده‌یانه‌وێت س��اڵ��ێ��ك�ی ت���ری دواب���خ���هن، ئه‌مه‌ش له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندی حزبیه‌‌و ده‌ترسن ل �هوهی كه جارێكی تر وه‌كو هه‌ڵبژاردنی 7/25ی����ان لێبێته‌وه‌‌و گه‌ر له‌م هه‌ڵبژاردنه‌ی په‌رله‌مانی عیراقیشدا هه‌مان ئه‌نجامیان هه‌بێت ،ئه‌وا هه‌ڵبژاردن ناكه‌ن تا له‌ده‌سه‌اڵتدا بن ،ئه‌مه‌ش نمونه‌یه‌كی ئاشكرای هه‌ژمونی حكومه‌ته به‌سه‌ر پهرلهمانهوه. ده‌س��ت��وور :ئ��هو گ��رژی‌‌و ملمالنێ سیاسیانه‌ی هێزه س��ی��اس��ی�هك��ان ل�����ه‌ده‌ره‌وه‌ی پ����ه‌رل����ه‌م����ان ،ت����ا چ��هن��د ره‌ن�����گ�����دان�����هوهی ل���ه‌س���ه‌ر كاره‌كانی فراكسیۆنه‌كان‌و په‌رله‌مان ههبووه؟ ش���ێ���رزاد ح��اف��ز :وه‌ك��و سه‌رۆكی په‌رله‌مان ،تائێستا زۆر بێالیه‌نانه هه‌ڵسوكه‌وتی له‌گه‌ڵ ئۆپۆزیسیۆن‌و فراكسیۆنه‌كانی ت��ر ك�����ردووه ،ب���ه‌اڵم وه‌ك��و كارنامهو فراكسیۆنه‌كه‌یان پالنی خۆیان هه‌یه ،تا ئێستاش زۆر ده‌رنه‌كه‌وتووه ،به‌اڵم دوای هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عیراق‌و گفتوگۆی پ���رۆژه یاساكان، ب���ارودۆخ���ی پ �ه‌رل �ه‌م��ان زۆر ده‌گ��ۆڕێ��ت‌و پێموانیه وه‌كو ئێستا بمێنێتهوه. ده‌س��ت��وور :ژماره‌یه‌كی زۆر پ���رۆژه یاسا پێشكه‌ش ب �ه‌پ �ه‌رل �ه‌م��ان ك����راوه ،به‌اڵم ت��ا چ��وار مانگی كاركردنی نه‌یتوانی پ��رۆژه یاسایه‌كیش په‌سه‌ند بكات ،پێتوایه له‌م خوله‌یشدا په‌رله‌مان فریای ئه‌و هه‌موو پرۆژه یاسایه بكه‌وێت كه كه‌ڵه‌كه بووه؟ ش���ێ���رزاد ح��اف��ز :ئ���هوه دره‌نگ‌و زوو كهوتووه ،ئه‌گینا ئه‌و پرۆژه یاسایانه هه‌ر گفتوگۆ ده‌ك��رێ �نو په‌سه‌ند ده‌كرێن، ب���ه‌اڵم ت��ا دوای هه‌ڵبژاردن لیستی ده‌سه‌اڵت نایه‌وێت هیچ شتێك بكرێت‌و ی�هك پرۆژه یاسا ناخه‌نه به‌رده‌م په‌رله‌مان، ته‌نانه‌ت ئه‌و پرۆژه یاسایانه‌ی ك��ه خ��ۆی��ان پێشكه‌شیان كردووه ،جا بۆ ئه‌وه‌ی ،ئه‌وه‌ی ئێمه نه‌كه‌ن ئه‌وه‌ی خۆشیان ناكه‌ن. ده‌ستوور :پێشبینی ده‌كرا ل��ه‌دوای هه‌ڵبژاردنی ،7/25 بارودۆخه‌كه هێور بوایه‌ته‌وه، به‌اڵم به‌پێچه‌وانه بارگرژییه‌كی زۆر ل��هن��ێ��وان ده‌س����ه‌اڵت‌و ئۆپۆزیسیۆندا هه‌یه ،تۆ رات چیه؟ ش�������ێ�������رزاد ح����اف����ز: له‌كوردستاندا ئۆپۆزیسیۆنی راس��ت�ه‌ق��ی��ن�ه ن���هب���ووه ،گه‌ر هه‌شبوبێت زۆر الواز بووه، ئ����ه‌وان ئ �ه‌زم��ون��ی��ان له‌گه‌ڵ ئۆپۆزیسۆندا نیه ،به‌تایبه‌تی یه‌كێتی ل��هو هه‌ڵبژاردنه‌ی په‌رله‌مانی كوردستاندا زۆر
شێرزاد حافز
ی كورد دیموكراتیه‌تیان بۆ سه‌ركردایه‌ت عیراق ده‌وێت‌و بۆ خۆمان دیكتاتۆریه‌ت، المه‌ركه‌زیه‌تیان بۆ عیراق ده‌وێت‌و بۆ خۆمان مه‌ركه‌زیه‌ت
بچوك بووه‌ته‌وه‌‌و وایلێكردووه، كه ئێستا توشی شۆك بووهو نازانێت چی بكات‌و په‌الماری هه‌مو شتێك ده‌دات ،ئه‌وه‌تا ل���ه‌پ���ه‌رل���ه‌م���ان پ���ه‌الم���اری گ����ۆڕان ده‌دات‌و نایه‌وێت پرۆژه‌یاساكانی په‌سه‌ندبكرێن، له‌الیه‌كی ترهوه وه‌كو به‌عس له‌راگه‌یاندنه‌كانیه‌وه خه‌ڵك پیشانده‌دا ك �ه ره‌ن��گ �ه دوو كه‌سیان گۆڕان بن ،هه‌زاریان تێوه ده‌ئاڵێنێ‌‌و ده‌ڵێت ئه‌مانه گ��ۆڕان �نو گ �ه‌ڕاون �ه‌ت �هوه ،كه ئ �هوه ته‌مسیلێكی ناڕاسته‌‌و هه‌ندێ خه‌ڵك پیشانده‌ده‌ن كه خه‌ڵكی ئه‌و شوێنه نین. ده‌س�����ت�����وور :ل���ه‌س���ه‌ر روداوه‌كانی ناوچه‌ی سلێمانی، داوای كۆبونه‌وه‌ی نا ئاسایی په‌رله‌مانتان كرد ،به‌اڵم ئه‌و به‌ڕێوه‌نه‌چوو، كۆبونه‌وه‌یه ئێوه بێده‌نگیتان لێكرد؟ ش���ێ���رزاد ح��اف��ز :وه‌ك��و ل��ی��ژن�هی ن��اوخ��ۆ ،سه‌ردانی وه‌زیری ناوخۆمان كردو داوای به‌دواداچونی ئه‌و روداوانه‌مان كرد ،ئه‌ویش زۆری پێناخۆش بوو ،سه‌ری سوڕما له‌وه‌ی كه
ئاگاداری ئه‌و روداوان��ه نیهو داوایشی كرد ،كه بهبهڵگهوه شكات بكرێت دوات��ر الیه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌كانی وه‌زاره‌تی ناوخۆ به‌دواداچونی بۆ بكه‌ن. ده‌س��ت��وور :دۆسیه‌ی ئه‌و كه‌سانه گه‌یشته ك��وێ كه لهسهر ده‌نگدانیان به ئێوه، رووب�����ه‌ڕووی س���زای ئیداری بوونهتهوه ،ئایا سه‌رۆكی هه‌رێم ده‌ستی ده‌سیتان پێناكات؟ شێرزاد حافز :تا ئێستا چاوه‌ڕێی وه‌اڵمه‌كه‌ی سه‌رۆكی هه‌رێمین‌و گوایا ئه‌و دۆسیه‌یه ل����ه‌الی س���ه‌رۆك���ی دی���وان���ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمه كه ئێستا له‌سه‌فه‌ردایه‌‌و كاك مه‌سعودیش وتویه‌تی نابێ ده‌ستی ده‌ستی پێبكرێت ،ئێمه گه‌شبینین به‌هه‌وڵی چاره‌سه‌ری سه‌رۆكی ه �ه‌رێ �م‌و به‌ڵێنیشیداوه كه چ��ارهس�ه‌ری بكات .كه ئهوه رێ��وش��وێ��ن�ی ی��اس��ای��ی�هو گه‌ر ئه‌نجامه‌كه‌یمان به دڵ نه‌بوو، هه‌ڵوێستمان ده‌بێت‌و هه‌روا دانانیشین. ده‌س��ت��وور :ئ��ێ��وه وه‌كو ل��ی��س��ت �ی گ������ۆڕان داوای
الم�ه‌رك�ه‌زی�ه‌ت�ی ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��اك��ان ده‌ك����هن ،ئه‌و پرۆژه‌یاسایه چی به‌سه‌رهات؟ شێرزاد حافز :لهسهرهتاوه، كه خۆم سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��ا ب���وم ،پێموابووه ك��ه س��ه‌رك��ردای��ه‌ت��ی ك��ورد نایه‌وێت ئیش به‌ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��اك��ان له‌كوردستاندا بكات‌و دیموكراتیه‌تیان بۆ ع��ی��راق ده‌وێ���ت‌و ب��ۆ خۆمان دیكتاتۆریه‌ت ،مه‌ركه‌زیه‌تیان بۆ خۆمان ده‌وێت‌و المه‌ركه‌زیه‌ت ب��ۆ ع��ی��راق ،بیانوه‌كه‌شیان ئه‌وه‌یه پارێزگاكان فیدراڵیه‌تی ه �ه‌رێ��م��ی��ان له‌ده‌ستبدات‌و س���ه‌ر ب��ه ن���اوه‌ن���د ب���ن ،كه پێچه‌وانه‌كه‌ی راسته‌‌و ئێمه ده‌مانه‌وێت پارێزگاكان سه‌ر به‌هه‌رێم بن ،به‌اڵم ده‌سه‌اڵتێكی المه‌ركه‌زییان هه‌بێت ،ئیتر س��ه‌ر ب �ه وه‌زاره‌ت����ی ناوخۆ ی��ان وه‌زاره‌ت��ێ��ك�ی تایبه‌تیان ه�هب��ێ��ت ئ���هوه كێشه نیه. ئێمه ی��اس��ای ژم���اره 71ی پ���ۆل ب��ری��م �ه‌ر ك��ه تایبه‌ته به‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان بۆ كوردستان به‌باش ده‌زانین‌و هیچ كێشه‌یه‌كی نیهو هیچ كاریگه‌رییه‌كی خراپی لهسهر فیدراڵیه‌تی هه‌رێمی كوردستان ن��ی �هو ئێمه له‌په‌رله‌ماندا داكۆكی لهسهر ده‌كه‌ین‌و داوای هه‌مواركردنه‌وه‌ی ئه‌و یاسایه ده‌كه‌ین. ده‌ستوور :له‌گفتۆگۆكانی ن��او پ �ه‌رل �ه‌م��ان��دا ،ت��ا چه‌ند ده‌نگی زۆرینه‌‌و كه‌مینه زیان به‌پرۆژه‌یاساكان ده‌گه‌یه‌نێت؟ گ��ف��ت��وگ��ۆت��ان ل��ه‌س��ه‌ر ئ���هوه ن���هك���ردووه ك �ه به‌ته‌وافوق پرۆژه‌یاساكان تێپه‌ڕێنن؟ شێرزاد حافز :لهسهرهتاوه
باسمكرد ،كه ئه‌وان نایانه‌وێت ه��ی��چ پ���رۆژه‌ی���هك���ی گ���ۆڕان سه‌ربگرێت ،گۆڕان بڵێ ماست سپیه ئ��ه‌وان ده‌ڵێن ره‌شه، كه ئهوه كاری په‌رله‌مان نیهو ئێستا ئێمهو ئه‌وان نوێنه‌ری هه‌موو خه‌ڵكین‌و بۆ خزمه‌تی خه‌ڵك هاتوین ،ئێمه به‌شتی باشی ئ��ه‌وان ناڵێین خراپ، بۆ نمونه ئێمهو ئ��ه‌وان دوو پرۆژه‌یاسامان پێشكه‌شكردبوو لهسهر ب��ودج�هی حزبه‌كان‌و له‌هه‌ردوكیان پرۆژه‌یاسایه‌كمان ل���ێ���ده‌رك���رد ،گ���ه‌ر هه‌موو كاره‌كانمان وابكه‌ین خراپ نیه، به‌اڵم پێموایه ئه‌وان له‌هه‌موو ك��اره‌ك��ان��دا له‌گه‌ڵماندا نین، نزیكترین نمونه ره‌تكردنه‌وه‌ی داوای �هك �ی ئۆپۆزیسیۆن بوو ب��ۆ ك��ه‌م��ك��ردن��هوهی پشوی په‌رله‌مان. ده‌س����ت����وور :پێتوایه، له‌داهاتوی په‌رله‌ماندا یاسایه‌ك ش����ه‌ڕی گ������ه‌وره‌ی نێوان فراكسیۆنه‌كان گه‌رمده‌كات؟ ش��ێ��رزاد ح��اف��ز :یاسای بودجه ،شهڕه گه‌وره‌كه‌ی لهسهر له‌به‌رئه‌وه‌ی دروستده‌بێت، تائێستا بودجه له‌تاریكیدا ب��ووهو بۆ ئ �ه‌وان ئاسان نیه بكه‌وێته س�ه‌ر زاری خه‌ڵك‌و ب��ه‌رچ��اوی خ �ه‌ڵ �ك‌و شه‌فاف بێت ،ئێمه ورده‌كارییه‌كه‌ی به‌خه‌ڵك ده‌ڵێین‌و ناتوانرێ له‌خه‌ڵك بشاردرێته‌وه. ده‌س����ت����وور :ت���ا چه‌ند گه‌شبینن به كاره‌كانی داهاتوی پ �ه‌رل �ه‌م��ان؟ پێتوایه ببێته په‌رله‌مانێكی كارا‌و زیند‌و؟ ش���ێ���رزاد ح���اف���ز :ل��ه‌م چ����وار س����اڵ����ه‌دا ،لیستی كوردستانی بااڵده‌ستن له‌ناو په‌رله‌ماندا هه‌موو ئه‌وانه‌ی كه ده‌یانه‌وێت به‌ده‌نگدانی زۆرینه س �ه‌ری��ده‌خ �هن ،ب��ه‌اڵم ئه‌وان ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت هه‌ڵبژاردنه‌كان بڕوات ،ئیتر دوای ئهوه ئه‌دای گ��ۆڕان ده‌رده‌ك��ه‌وێ��ت یا نا، زۆر كێشه‌یان نیهو چه‌ندین رێگای تر هه‌یه ،كه خۆیان پیشان خه‌ڵك بده‌نه‌وه ،ئه‌گه‌ر ل �ه‌ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن �ی په‌رله‌مانی عیراقدا سه‌ركه‌وتوبن به‌ره‌و باشی ده‌ڕوات‌و گ �ه‌ر خراپ بوون ،هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان ناكه‌ن ،لهبهرئهوه ئ �ه‌دای په‌رله‌مان گه‌ر وابڕوا زۆر دڵخۆشكه‌ر نیهو له‌ئاست خواستی ئێمه‌دا نیه.
ی ی هه‌ڵبژاردن تا دوا ی ی عیراق ،لیست په‌رله‌مان ده‌سه‌اڵت نایه‌وێت هیچ شتێك بكرێت‌و یه‌ك پرۆژه یاسا ناخات ه به‌رده‌م په‌رله‌مان
info@destur.net
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 06.01.2010 01/ 2010
ه -سیاسی دیمان
"ئــه‌نجــومـه‌نــی نـاوه‌نـــد چـاودێـریــی هــه‌مـــوو ئـۆرگـانـه‌کـانــی یـه‌کـێـتــی ده‌کــات"
6
ی سیاسی یه‌كێتی بۆ ده‌ستوور فوئاد مه‌عسوم ئه‌ندامی مه‌كته‌ب سازدانی :گۆران وه‌هاب
فوئاد مه‌عسوم ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی نیشتمانی له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌ستووردا ده‌ڵێت هه‌فته‌ی داهاتوو ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ندی یه‌كێتی سه‌رۆك‌و جێگر بۆ ئه‌نجومه‌نه‌كه‌یان هه‌ڵده‌بژێرن‌و دواتریش كارنامهو میكانیزمی كاركردنیان دیاریده‌كه‌ن. فوئاد مه‌عسوم ئاماژه بهوه ده‌كات ئه‌نجومه‌نه‌كه ده‌سه‌اڵتی چاودێریكردنی هه‌موو ئۆرگانه‌كانی یه‌كێتی هه‌یه . ........................ ده‌ستوور :ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ند ی��هك��ه‌م ك��ۆب��ون��هوهی خ��ۆی ئه‌نجامدا ،ئایا بۆچی سه‌رۆكی جێگره‌كه‌ی ئه‌نجومه‌نه‌كه‌‌و دیاری نه‌كران؟ فوئاد مه‌عسوم :ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نه‌كه له‌ناو خۆیاندا رێ��ك��ك�ه‌وت��وون‌و بڕیاریانداوه ك���ه چ���هن���د ئ��هن��دام��ێ��ك��ی به‌رنامه‌یه‌كی ئه‌نجومه‌نه‌كه ك��ار بۆ خۆیان دابنێن ،له‌م ه �ه‌ف��ت �هی �ه ی���ان س���ه‌ره‌ت���ای هه‌فته‌ی داهاتوو كۆده‌بنه‌وه تا لهسهر ئه‌و به‌رنامه‌ی كاره رێكبكه‌ون‌و دواتریش سه‌رۆكی لیژنه‌كانی ئه‌نجومه‌نه‌كه‌‌و خۆیان دیاریبكه‌ن. ده‌س����ت����وور :س����ه‌رۆك‌و جێگری ئه‌نجومه‌نه‌كه لهسهر چ بنه‌مایه‌ك دیاریده‌كرێن؟ باره‌گای سه‌ره‌كی ئه‌نجومه‌نه‌كه له‌كوێ ده‌بێت؟ ئایا له‌شارو ش��ارۆچ��ك��هك��ان ئۆفیسیان ده‌بێت؟ فوئاد مه‌عسوم :سه‌رۆك‌و جێگری ئه‌نجومه‌نه‌كه به‌پێی ب���ه‌رن���ام���ه ،ك����اری خۆیان دی���اری���ده‌ك���هنو ب���اره‌گ���ای س��ه‌ره‌ك��ی ئه‌نجومه‌نه‌كه‌ش ئه‌گه‌ری زۆره به‌شێوه‌یه‌كی كاتی له‌ناو باره‌گای مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتیدا بێت ،تا دوات����ر ب��ۆخ��ۆی��ان شوێنێك دی��اری��ده‌ك��هن ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نه‌كه شتێكی مه‌ركه‌زیه له‌شاروشارۆچكه‌كان ئۆفیسی نابێت. ده‌ستوور :به‌شێك له‌وانه‌ی كراونه‌ته ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌ن‌و ناوه‌كانیان له‌راگه‌یاندنه‌كاندا ب�ڵ�اوك���راوه‌ت���هوه كه‌سانی ب��ه‌ت��ه‌م��هنو پێشتر ئه‌ركی
فوئاد مه‌عسوم ت��ری��ان ه��هب��ووه ،تیایاندایه س �ه‌رك �ه‌وت��وو ن��هب��ووه ،ئێوه لهسهر چ بنه‌مایه‌ك ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نتان دیاریكرووه؟ فوئاد مه‌عسوم :ئه‌وانه‌ی ئه‌نجومه‌ن ب���ه‌ئ���هن���دام���ی ده‌س��ن��ی��ش��ان��ك��راون ،پێشتر ب���هش���ێ���ك���ی���ان ئ���هن���دام���ی سه‌ركردایه‌تی بوون ،شاره‌زای باشیشیان هه‌یه تا سودیان لێوه‌ربگیرێت ،به‌شێكی تریشیان له‌بواری خۆیاندا شاره‌زاییان هه‌یه ،به‌شێكیشیان كه‌سانی گه‌نجن ،دی���اره دانانیشیان لهسهر ئه‌و بنه‌مایه بووه. ده‌س����ت����وور :ب��ڕی��ارب��وو ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ندی یه‌كێتی ل���ه‌ئ���هن���دام���ان���ی پ��ێ��ش��ووی س���ه‌رك���ردای���ه‌ت���ی یه‌كێتی‌‌و كۆمه‌ڵێك كه‌سایه‌تی سیاسی دی���ار پێكبهێنرێت‌و رۆڵ���ی په‌رله‌مانی حیزب ببینێت ،به‌اڵم ئێستا پێكهاته‌ی ئه‌نجومه‌نه‌كه به‌وشێوه‌یه نییه؟ فوئاد مه‌عسوم :پێكهاته‌ی ئه‌نجومه‌نه‌كه به‌پێی په‌یڕه‌وه، ب���ه‌اڵم واب���هب���اش زان����را كه ئ��هو ئ �هن��دام��ان �هی پێشووی س �ه‌رك��ردای �ه‌ت �ی یه‌كێتی كه ئێستا ئیشیان نییه ئه‌وانه‌یشی تێدابن ،چونكه ئه‌زمونیان ههیهو له‌سه‌ره‌تای دروستبوونی به‌شداربوون، یه‌كێتییه‌وه بێگومان ئه‌وانه‌ش بیروبۆچونی خ��ۆی��ان ه �هی �هو مه‌سه‌له‌كه ده‌وڵه‌مه‌ندتر ده‌ك�هن ،ئه‌گینا ئهوه نهبووه گۆڕانێك بووبێت، به‌ڵكو ن��زی��ك�هی 70ب��ۆ 80
ی لــــه‌كۆنگره‌دا خــــــــــــۆم بۆ هیـــــــــــچ ئۆرگانێك ی هه‌ڵنابژێــــــــــــــــرم‌و ده‌بمـــــ ه یه‌كێتـــــــــــ ی سادهو كــــــــــــار بـــــــــــۆ ئــــــــــــــــــه‌ندامێكـ ی ده‌كه‌م یه‌كێت
ئه‌ندامـــه‌کانی ئه‌نجومـــــــــــه‌نی ناوه‌ند ل ه کۆنگـــــــــــــره‌دا ده‌گۆڕدرێن
ده‌ستنیشانكراون، ك���ه‌س ههرچهنده كه‌سانێكی زۆرتریش داوای��ان��ك��ردب��وو كه‌سانیتری شایسته هه‌بوون ،به‌اڵم بوار نه‌بوو ،ئێستا ئه‌و ئه‌ندامانه كاره‌كانی خۆیان ده‌ك��هن تا كۆنگره ،چونكه كاتی كۆنگره ه��ی��چ ك �ه‌س��ێ��ك له‌پۆستی خۆیدا نامێنێت‌و لهكۆنگره ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ند دیاریده‌كرێن. ئومێده‌وارین ئه‌و ئه‌نجومه‌نه لهكۆنگره به‌شێوه‌یه‌كی روونتر ده‌سه‌اڵتی زیاتری پێبدرێت، دیاره ئه‌وه‌ش به‌پێی په‌یڕه‌و گ��ۆڕان��ی ت��ێ��داده‌ب��ێ �ت‌و هه‌ر ل �هك��ۆن��گ��ره‌دا پێداچوونهوه به‌كاره‌كانی ده‌كرێت. ده‌س���ت���وور :ده‌س��ه‌اڵت��ی ئ���هن���ج���وم���هن���ه چ���هن���ده؟ كاركردنی میكانیزمه‌كانی ئه‌نجومه‌نه‌كه چۆنده‌بێت؟ ف��وئ��اد م��ه‌ع��س��وم :ئه‌و ده‌س���ه‌اڵت���ان���ه ل��ه‌پ��هی��ڕه‌ودا دیاریكراون كه چاودێری هه‌موو ئۆرگانه‌كان ده‌ك���هن ،له‌هه‌ر شوێنێك شتێك ببینن كه الدان بێت ده‌ستنیشانی ده‌كه‌ن، خۆشیان خاوه‌نی بڕیارن ،هه‌ر ئه‌ندامێك بۆ هه‌ر مه‌كته‌بێك دابنرێت ،ده‌بێت به‌ڕه‌زامه‌ندی‌‌و له‌رێگای ئه‌وانه‌وه‌بێت‌و هه‌موو ده‌سه‌اڵته‌كانیان تا كۆنگره به‌رده‌وام ده‌بێت.
میكانیزمی كاركردنشیان رووبه‌ڕووی خۆیان كراوه‌ته‌وه‌‌و خۆیان دایده‌نێن ،به‌اڵم چۆن ئهوه رووب��ه‌ڕووی خۆیانكراوه‌ته‌وه، ئێستا سه‌رقاڵی به‌رنامه‌ی كاری خۆیانن ،ئه‌و به‌رنامه‌ی كاره‌ش ده‌بێته بنه‌مایه‌ك بۆ ئیشوكاریان. ده‌س���ت���وور :له‌مه‌سه‌له ده‌سه‌اڵتی هه‌ستیاره‌كاندا یهكالییكردنهوه الی كێیه، م��هك��ت��هب��ی س��ی��اس��ی ،یان كۆمیته‌ی سه‌ركردایه‌تی ،یان ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ند؟ ف�����وئ�����اد م���ه‌ع���س���وم: كێشه‌كان یه‌كالییكردنه‌وه‌ی دی���اره به‌گفتوگۆیه ،ئێستا ده‌زگایه‌كیتر زیادیكردوه ،ده‌بێت ئه‌ویش به‌شداربێت لهوجۆره بابه‌تانه‌‌و بڕیارلێدانیان. ده‌س���ت���وور :زه‌روره‌ت�����ی دروستكردنی ئه‌م ئه‌نجومه‌نه چی ب��وو؟ كام كه‌لێن هه‌بوو ك���ه ب �ه‌م �هك��ت �هب �ی سیاسی پڕنه‌كراوه‌ته‌وه‌‌و ئه‌نجومه‌نه‌كه ده‌توانێت پڕیبكاته‌وه؟ ف��وئ��اد م �ه‌ع��س��وم :ئێمه هیچ ن��ات �ه‌واوی �هك��م��ان نییه، تائه‌نجومه‌نه‌كه پڕی بكاتهوه، م��ه‌س��ه‌ل��هك��ه ئ�����هوه نییه گه‌یشتبینه ح��اڵ�ه‌ت��ێ��ك كه ملمالنێ هه‌بێت‌و پێویستمان پێیبێت ،نا شه‌رعییه‌ت هه‌ر هه‌یه ،ده‌نگی نیساب به‌زیاده‌وه بوونی هه‌یه. ده‌س��ت��وور :دروستكردنی ئه‌نجومه‌نی ناوه‌ند له‌كاتێكدایه ك���ه ه��هن��دێ��ك ك���ه‌س باس له‌وه‌ده‌كه‌ن یه‌كێتی به‌ده‌ست ق��هب��هی��ی ده‌زگ���اك���ان���ی���هوه ده‌ن��اڵ��ێ��ن��ێ��ت ،دام��ه‌زران��دن��ی ئه‌نجومه‌نێك به 80ئه‌ندامه‌وه ئه‌و قه‌به‌ییه زیاتر ناكات؟ ف��وئ��اد مه‌عسوم :نه‌خێر مه‌سه‌له‌كه به‌وشێوه‌یه نییه، ئێستا هه‌ركه‌سێك ب��ۆ هه‌ر مه‌كته‌بێك دابنرێت ده‌بێت ره‌زام �هن��دی ئ�هو ئه‌ندامانه‌ی له‌سه‌ربێت. ده‌س����ت����وور :كۆمه‌ڵێك ئه‌نجومه‌نه‌كه له‌ئه‌ندامانی نه‌ك پێگه‌ی سیاسی به‌هێزیان
نییه ،به‌ڵكو زۆریش نه‌ناسراون ل��هن��او خ��ه‌ڵ��ك‌و كادیرانی یه‌كێتیشدا ،ئایا ئه‌مانه له‌الیه‌ن ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسیو سه‌ركردایه‌تییه‌وه دیاریكراون، یان به‌پێی رێكه‌وتن بووه؟ ف���وئ���اد م���ه‌ع���س���وم :نا كه‌سیان به‌ڕێكه‌وتن نهبووه، خ��ۆی له‌ڕاستیدا ده‌سه‌اڵتی سكرتێری گشتییه ،به‌اڵم ئ����هو ده‌س����ه‌اڵت����هك����هی دا ب���ه‌م���هك���ت���هب���ی س��ی��اس��یو سه‌ركردایه‌تی كه هاوكاری بكه‌ن بۆ ده‌ستنیشانكردنه‌كه، به‌وشێوه‌یه ب���ووه ،له‌كاتی د ه‌ستنیشا نكر د نه‌كه‌شد ا كۆمه‌ڵێك لێكدانهوه كراوه بۆئه‌وه‌ی ناوچه‌یه‌ك بێبه‌ش نه‌بێت‌و ناوچه‌یه‌كیش ئه‌ندامی زۆری به‌ربكه‌وێت ،هه‌روه‌ها رۆڵ، مێژوو ،پاكی كه‌سه‌كه‌‌و چه‌ند شتێكی تریش ده‌وریان ههبووه كه‌سه‌كاندا، له‌دیاریكردنی ئه‌مه‌ش ئه‌زمونێكی نوێیه ،تا كۆنگره‌ش كارده‌كه‌ن‌و شتی زیاتر ده‌رده‌كه‌وێت. ده‌س����ت����وور :ده‌وت���رێ���ت له‌دیاریكردنی ناوی ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌ندا مه‌سه‌له‌ی رازیكردنی باڵه‌كانی ناو یه‌كێتی‌‌و پاراستنی ه��اوس�هن��گ�ی جه‌مسه‌ره‌كان له‌به‌رچاوگیراوه؟ فوئاد مه‌عسوم :ئه‌وانه‌ی دانراون هیچی تێدا نییه له‌وانه‌ی كه ت���وڕه‌ن‌و زوی���رن ،ئه‌وانه ه �ه‌م��ووی خه‌ڵكی دڵسۆزی یه‌كێتین ،یه‌كێتیی یه‌كێتییان ده‌وێت .له‌هه‌مانكاتدا خاوه‌ن
بیروبۆچونی خۆیانن ،ده‌نا م �ه‌س �ه‌ل �ه رازی���ك���ردن نییه، چونكه ئ �ه‌گ �ه‌ر مه‌سه‌له‌كه بكه‌یت به‌ڕازیكردن ،ئه‌وكاته ئه‌و بێنیت‌و ئه‌و بێنی ،هه‌میشه هه‌موو رۆژێك كێشه‌ی ده‌بێت، ئه‌وكاته هه‌ر خه‌ریكی خۆیان ده‌بن. ده‌س���ت���وور :به‌پێی ئه‌و ده‌س��ه‌اڵت��ان��هی ب��ڕی��اره به‌و ئه‌نجومه‌نه بدرێت ،مه‌به‌ست لێی لێپێچینه‌وه‌یه له‌ئیشوكاره‌كانی ناو یه‌كێتی ،هه‌روه‌ها دانانی خ��ه‌ڵ��ك ب��ۆ مه‌كته‌به‌كان، ب���ه‌اڵم ك��ات��ێ��ك ئه‌ندامانی ئ���هو ئ �هن��ج��وم �هن �ه له‌الیه‌ن ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسیو سه‌ركردایه‌تییه‌وه دیاریكرابن، ئایا ده‌سه‌اڵتی لێپێچینه‌وه‌یان له‌ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی سیاسیو سه‌ركردایه‌تی ده‌بێت؟ ف��وئ��اد م��ه‌ع��س��وم :ئه‌و ده‌زگ���ای���ه ب �ه‌پ��ێ �ی ب��ڕی��اری كۆنگره دام����هزراوه ،ئه‌وه‌ش بۆ خۆیان دهگهڕێتهوه تا چ راده‌یه‌ك چاالك ده‌بن‌و به‌دوای كه‌موكوڕییه‌كاندا ده‌چن ،ده‌نگ ب��ه‌رزده‌ك��هن��هوه ،موناقه‌شه ئه‌نجومه‌نه‌كه‌ش ده‌ك����هن، پ��هی��وه‌ن��دی راسته‌وخۆیان به‌سكرتێری گشتییه‌وه ده‌بێت. ده‌س����ت����وور :م���ووچ���هو ئ��ی��م��ت��ی��ازات �ی ئ��هن��دام��ان��ی ئه‌نجومه‌نه‌كه چ��ۆن ده‌بێت، ئه‌ندامێكی ل��هك��ات��ێ��ك��دا س���ه‌رك���ردای���ه‌ت���ی یه‌كێتی رایگه‌یاندبوو ئ�هو ئه‌ندامانه هه‌موویان مووچه‌یان ههیهو هیچ ئیمتیازاتێكیان نابێت؟ ف��وئ��اد مه‌عسوم :به‌شی ه��هره زۆری ئ �هو كه‌سانه‌ی ب���ۆ ئ���هن���دام���ی ئه‌نجومه‌ن دی��اری��ك��راون موچه‌ی خۆیان ه�هی�ه ،ئ�ه‌وان�هش�ی موچه‌یان نه‌بێت دیاره موچه‌یه‌كیان بۆ دیاریده‌كرێت. ده‌ستوور :وه‌ك ئه‌ندامێكی مه‌كته‌بی سیاسی له‌پێكهاته‌ی ئه‌نجومه‌نه‌كه رازیت؟ پێتوایه دیاریكردنی م��ی��ك��ان��ی��زم�ی ئه‌ندامه‌كانی گونجاو بووه؟ واته ئه‌و پێكهاته‌یه‌ی كه تۆ چاوه‌ڕوانت ده‌ك��ردو بڕیاربوو ببیت به‌سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نه‌كه، ئ��ای��ا ل���ه‌داه���ات���وودا ده‌بیت به‌سه‌رۆكی ئه‌و ئه‌نجومه‌نه؟ فوئاد مه‌عسوم :تاڕاده‌یه‌كی زۆر لێی رازی���م ،من بڕیاری خۆمداوه كه له‌كۆنگره‌دا خۆم بۆ هیچ ئۆرگانێكی یه‌كێتی هه‌ڵنابژێرم‌و ده‌بمه ئه‌ندامێكی سادهو كار بۆ یه‌كێتی ده‌كه‌م.
ی كۆنگره دامهزراوه، ی بڕیار ئه‌و ده‌زگای ه به‌پێ ئه‌وه‌ش بۆ خۆیان دهگهڕێتهوه تا چ راده‌یه‌ك ی كه‌موكوڕییه‌كاندا ده‌چن، چاالك ده‌بن‌و به‌دوا ده‌نگ به‌رزده‌كه‌نه‌وه ،موناقه‌ش ه ده‌كه‌ن
9
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
عێراقی
ی عێراق ئاماده‌ی دانیشتنه‌كانی په‌رله‌مان نابن په‌رله‌مانتاران پ.ده‌ستوور ب��ۆ ته‌گه‌ره‌خستنه ب���ه‌رده‌م چه‌ندین پرۆژه‌یاسای گرنگ كه ئێستا له‌په‌رله‌مانی عێراقدایه، رۆژان���ه ژم��اره‌ی �هك �ی به‌رچاو ل �ه‌پ �ه‌رل �ه‌م��ان��ت��اران ئاماده‌ی دانیشتنه‌كانی په‌رله‌مان نابن‌و ئه‌مه‌ش بووه‌ته هۆی ئه‌وه‌ی كه ڕێژه‌ی یاسایی بۆ دانیشتنه‌كان به‌ده‌ست نه‌یه‌ت‌و ئه‌ندامێكی ئ��هن��ج��وم��هن��ی ن��وێ��ن��ه‌ران��ی عێراقیش ئاماژه به‌وه‌ده‌كات كه ئاماده‌نه‌بونی ئه‌و ژماره زۆره‌ی په‌رله‌مانتاران به‌شێكی سیاسیو به‌شێكی شه‌خسیه.
د .م �ه‌ح��م��ود عوسمان، ئ�هن��دام�ی په‌رله‌مانی عێراق به‌ده‌ستووری راگه‌یاند :رۆژانه ژماره‌یه‌كی به‌رچاو له‌ئه‌ندامانی سه‌رجه‌م كوتله‌كان ئاماده‌ی دانیشتنه‌كانی په‌رله‌مان نابن‌و رێژه‌ی یاسایی به‌ده‌ست نایه‌ت ب��ۆ پ�ه‌س�هن��دك��ردن�ی چه‌ندین ی���اس���ای گ��رن��گ ك���ه ئێستا په‌رله‌ماندایه‌‌و له‌به‌رده‌ستی دانیشتنی دوێنێ به‌م هۆیه‌وه شكستی هێنا. وتیشی "بۆ ئه‌و مه‌به‌سته س���ه‌رۆك���ای���ه‌ت���ی پ��ه‌رل��ه‌م��ان ل �ه‌گ �ه‌ڵ س �ه‌رۆك �ی كوتله‌كان ك��ۆب��ون �ه‌ت �هوهو بڕیاریانداوه كه رۆژان��ی دووشه‌ممه‌‌و سێ
شه‌ممه‌‌و چوارشه‌ممه داهاتوو دان��ی��ش��ت��ن�هك��ان�ی په‌رله‌مان ب�����ه‌رده‌وام ب��ێ �ت‌و سه‌رۆكی ك��وت��ل �هك��ان��ی��ش ل��ه‌رێ��گ��هی خۆیانه‌وه داوا له‌ئه‌ندامانی كوتله‌كانیان بكه‌ن كه به‌شداری له‌دانیشتنه‌كاندا بكه‌ن". ع��وس��م��ان ،راشیگه‌یاند: به‌شێك له‌هۆكاری ئاماده‌نه‌بونی په‌رله‌مانتاران سیاسیه‌و ده‌یانه‌وێت له‌مپه‌ر له‌به‌رده‌م په‌سه‌ندكردنی چه‌ند پرۆژه‌یاسایه‌كی گرنگدا دروس�����ت ب���ك���هنو به‌شێكی شه‌خسیه‌و هه‌ندێك به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه هه‌ڵنه‌بژێراوه‌ته‌وه بۆ خولی داهاتوو ،ئاماده‌ی دانیشتنه‌كان نابێت.
مهحمود عوسمان
ی عێراق ی هێزی پێشمه‌رگه ی كه‌هیه :هه‌ولێر لیوایه‌ك سار داوای ی ئاڵتون كۆپری‌‌و دوبز جێگیركردو ه له‌ده‌وروبه‌ر قه‌ره‌بوو ده‌کات ئاماژه ی به‌وه‌كرد "نیو‌ه ی ژماره ی كارمه‌ندان ی ده‌زگ��ا ئه‌منیه‌كان ی شار ی كه‌ركوك ك ه نزیك ه ی بیست ه�ه‌زار كه‌س ده‌ب��ن ،به‌شێوه‌یه‌ك ی راسته‌وخۆ په‌یوه‌ستن به‌حیزب ه كوردییه‌كانه‌و‌ه‌و دوانزد‌ه هه‌زاریان سه‌ر ب�ه‌ده‌زگ��ا ی ئاسایشن ،جگ ه له‌چه‌ندین كارمه‌ند ی تر ك ه سه‌ر به‌ده‌زگا ی پۆلیسن". به‌پێ ی قسه‌كان ی كه‌هی ه ئه‌رك ی ئه‌م هێزان ه خۆ ی له‌پاراستن ی سه‌رو ماڵ ی به‌شێك له‌هاوواڵتیان ی شاره‌ك ه ده‌بینێته‌وه‌و خۆیان به‌به‌رپرسیار نازانن له‌به‌رقه‌راركردن ی ئاشت یو ئ��ۆق��ره‌ی� ی ل �ه‌س �ه‌ران��س �ه‌ر ی شار ی ك��ه‌رك��وك .وتیشی" :هه‌موومان بینیمان ل��ه‌م��اوه ی چ�هن��د رۆژ ی راب���ردوودا ك��رده‌وه‌ك��ان�ی رفاندن‌و كوشتن ی هاوواڵتیان په‌ر‌ه ی سه‌ندووه‌و
پ.ده‌ستوور
سه‌رۆك ی حیزب ی توركمان ئیل ی ده‌ڵێت :هه‌ولێر لیوایه‌ك ی هێز ی پێشمه‌رگ ه ی له‌ناوچه‌كان ی باكور ی پارێزگا ی كه‌ركوك جێگیركردوه. له‌چاوپێكه‌وتنێكیدا له‌گه‌ڵ كه‌ناڵ ی ئاسمان ی (توركمان ئیلی)، ی كه‌هی ه سه‌رۆك ی حیزب ی ریاز سار ی توركمان ئیل ی رایگه‌یاند" :ئیدار‌ه ی ی پێشمه‌رگ ه هه‌ولێر لیوایه‌ك ی هێز سه‌ر به‌پارت ی دیموكرات ی كوردستان ی ی پارێزگا له‌ناوچه‌كان ی باكور ی كه‌ركوك ،به‌تایبه‌ت ی له‌ده‌وروبه‌ر یو ی ئاڵتون كۆپر ه��ه‌ردوو ق �ه‌زا دوبز جێگیركردوه". هه‌ر له‌میان ی چاوپێكه‌وتنه‌كه‌یدا، س�ه‌رۆك� ی پارت ی توركمان ئیل ی
ریاز ساری که‌هیه
یه‌كێكیش ل���هو دی���اردان��� ه ی ك ه به‌شێوه‌یه‌ك ی ئاشكرا به‌د ی ده‌كرێت، كردن ه ئامانج ی ئه‌و توركمانانه‌ی ه ك ه له‌ده‌زگا ئه‌منیه‌كاندا كارده‌كه‌ن ،لهو چوارچێوه‌یه‌شدا ژماره‌یه‌ك كه‌س ی ن��اس��راو ی توركمان ك ه له‌ده‌زگا ی پۆلیس كاریانكردوو‌ه كوژراون ،ئه‌گه‌ر ب�ه‌ووردی��ش له‌م دی��ارده‌ی� ه بڕوانین هه‌ست به‌وه‌ده‌كه‌ین ئ�هو كرده‌و‌ه تیرۆریستیان ه ی كه‌دژ به‌كارمه‌ندان ی پۆلیس ئه‌نجامده‌درێن له‌شار ی كه‌ركوك جیاواز‌ه له‌كۆ ی ناوچه‌كان ی ت��ر ی ع��ێ��راق" .ب��ه‌وت�� ه ی كه‌هی ه "مه‌به‌ست له‌ئه‌نجامدان ی ئه‌و كرده‌وان ه خوڵقاندن ی كه‌شێك ی پڕ له‌ترس‌و دڵه‌ڕاوكێی ه له‌ناو توركمانه‌كان ی كه‌ركوك‌و دوورخستنه‌و‌ه ی الوه‌كانێت ی به‌ده‌زگاكان ی له‌په‌یوه‌ندیكردن پۆلیسه‌وه".
ی نادرێت ی سیاس په‌رله‌مانتارێكی فه‌زیله :رێگ ه ب ه چوارد ه قه‌وار ه پــێویســت ه ده‌ستـــكار ی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا بكات ی به‌شدار ی رێككـــه‌وتننـــام ه جه‌زائیــر بكــرێت ده‌ستوور
له‌نێوان هه‌ردوو واڵتی عێراق‌و ده‌ستوور ئێران له‌وه‌زاره‌ته‌كانی دهرهوهو ب �ه‌رگ��ریو ن��اوخ �ۆو ئاسایشی ئه‌ندامێكی كوتله‌ی فه‌زیله ن��ی��ش��ت��م��ان�ی ه������ه‌ردوو واڵت ل �ه‌ئ �هن��ج��وم �هن �ی نوێنه‌رانی پێكهێنراوه ب��ۆ دیاریكردنی عێراق رایگه‌یاند :له‌سه‌رجه‌م سنوری هه‌ردوو واڵت". رێككه‌وتننامه‌كانی سه‌رده‌می له‌الیه‌كی دیكهوه ،سه‌لیم رژێ��م��ی پ��ێ��ش��ووی عێراقدا ،جبوری ئه‌ندامی به‌ره‌ی ته‌وافوق س��ت �ه‌م��ێ��ك �ی زۆر له‌عێراق ل �ه‌ئ �هن��ج��وم �هن �ی نوێنه‌رانی ك���راوهو پێویسته ده‌ستكاری عێراق له‌لێدوانێكیدا بۆ رادیۆ ناوه‌رۆكه‌كانیان بكرێت. س��ه‌وا ،جهختیكردهوه لهسهر هش ه د بار له‌لێدوانێكیدا جه پێویستیی دیاریكردنی سنوری ی ه كوتل ی ئ�ه‌ل��ت��ائ�ی ئ �هن��دام � نێوان عێراق‌و ئێران به‌گوێره‌ی و ه ئ م��وو ه ه�� ف �ه‌زی��ل �ه وت����ی: جه‌زائێری رێككه‌وتننامه‌ی رێككه‌وتننامانه‌ی له‌سه‌رده‌می ساڵی ( )1975یاخود به‌پێی ده‌س��ه‌اڵت��ی رژێ��م �ی پێشووی هه‌ر رێككه‌وتننامه‌یه‌كی تری عێراق‌و پێشتریشدا ئیمزاكراون ،نێوان هه‌ردوو واڵت. سته‌میان ل �ه‌ع��ێ��راق ك���ردوه، جێی ئاماژه‌یه ،چاوه‌ڕوان ب�ه‌ت��ای��ب�ه‌ت رێككه‌وتننامه‌ی ده‌كرێت له‌چه‌ند رۆژی داهاتوودا ه ك ()1975 ی ساڵ جه‌زائیری لیژنه ه��اوب�هش�هك��ان�ی نێوان ی فشار ژێر ه ل ه وكات ه رژێمی ئ هه‌ردوو واڵت كۆبوونه‌وه‌كانیان ی ئیمزا عێراق ی باكوور جه‌نگی ب��ۆ گ��ف��ت��وگ��ۆك��ردن ل��هب��اره‌ی كردوه. دیاریكردنی سنوره‌كانی هه‌ردوو ئ��ام��اژه‌ی ب��ه‌وه‌ش��ك��رد " ،واڵت ده‌ستپێبكه‌نه‌وه. له‌ئێستادا چ�هن��د لیژنه‌یه‌ك
ی ی س��ه‌رۆك�� ف����ه‌ره‌ج ح���هی���ده‌ر ی ی س���ه‌رب���ه‌خ���ۆ ك��ۆم��س��ی��ۆن�� هه‌ڵبژاردنه‌كان له‌عێراق رایگه‌یاند: ی چ����وارد‌ه ی ئیتیحاد دادگ����ا ی له‌به‌شداریكردن ی سیاس قه‌وار‌ه ی داهاتوو ی په‌رله‌مان له‌هه‌ڵبژاردن بێبه‌شكردوه. ی رۆژنامه‌نووسیدا له‌لێدوانێك ی ئه‌و ی "س �ه‌رۆك � ی وت � ح �هی��ده‌ر ی ی ده‌ستور ی حه‌وت قه‌واران ه ماد‌ه عێراق دهیانگرێتهوهو رێگه‌یان
ی ی له‌پرۆس ه پێنادرێت به‌شداری س��ی��اس��ی��دا ب���ك���هن" ،وتیشی: "دۆسی هی ئه‌و قه‌واران ه ره‌وانه‌ی ی كۆمسیۆن ی تایبه‌تمه‌ند لیژنه‌یه‌ك ی ی دواب���ڕی���ار ك����راوه ،ب��ۆئ��هوه ی ی مادده لهسهر ب��دات" ،به‌پێ ی عێراق هه‌ر حه‌وت له‌ده‌ستوور ی ی ك ه بنه‌ما ی سیاس قه‌واره‌یه‌ك ی یاخود تیرۆر یان ره‌گه‌زپه‌رست ی ی ره‌گه‌ز ته‌كفیرو پاكتاوكردن په‌یڕه‌و ده‌كات ،یان خه‌ڵكیان بۆ هانده‌دات‌و پروپاگه‌ند‌ه بۆ ئه‌و كاران ه ده‌كات‌و به‌حه‌الڵیان له‌قه‌ڵه‌مده‌دات، ی ی له‌هه‌ڵبژاردن ی به‌شداریكردن ماف
په‌رله‌ماندا لێده‌سه‌نرێته‌وه. ی ی ت��رهوه ،بهگوێره له‌الیه‌ك ی هه‌وا ڵ ره‌نگ ه ئه‌و سه‌رچاوه‌كان ی رێوشوێن ه پتر له‌چوارد‌ه قه‌وار‌ه ی بگرێته‌وه. سیاس ب���اس ل���ه‌وه‌ش���ده‌ك���هن ك ه ره‌نگ ه هێزو الیه‌ن ه كوردییه‌كان ی ئه‌و ماده‌ی ه بقۆزنه‌و‌ه بۆئهوه رێگ ه ب�هن�هی��اره دێرینه‌كانیان ی موس ڵ‌و كه‌ركوك له‌شاره‌كان ی له‌هه‌ڵبژاردن ه نه‌درێت تا به‌شداری ی عیراق ی داهاتوو په‌رله‌مانییه‌ك ه ی ی 7ئادار بكه‌ن ،ك ه بڕیاره ڕۆژ ئه‌مساڵ به‌ڕێوه‌بچێت.
ی ی هه‌ڵبژاردن نه‌دیم جابری :كێبڕكێ په‌رله‌مان له‌نێوان حه‌وت هاوپه‌یمانێتیدای ه ده‌ستوور ن �ه‌دی��م ج��اب��ر ی سكرتێر ی گشت ی ره‌وت ی نیشتمان ی داهاتوو به‌ئاژانس ی رۆژنامه‌وان ی سه‌ربه‌خۆی رایگه‌یاند كێبڕكێ ی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان له‌نێوان حه‌وت ئیئتیالف ی سه‌ره‌ك ی به‌شداربوو ی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا ده‌بێت ،ك ه ئه‌وانیش
بریتین له‌لیسته‌كان ی (یه‌كێت ی عیراق‌و هه‌ردوو ئیئتیالف ی نیشتمان یو ده‌وڵه‌ت ی یاساو بهره ی ته‌وافوق‌و هاوپه‌یمان ی ك��وردس��ت��ان� یو هاوپه‌یمان ی ئه‌یاد عه‌الو یو ساڵح موتڵه‌گ)دا. جابر ی ته‌ئكید ی له‌وه‌ش كرده‌و‌ه ئه‌م ق�ه‌واران� ه كۆنتڕۆڵ ی په‌رله‌مان ی داهاتوو ده‌ك هنو ره‌نگ ه هه‌ندێك له‌لیست ه سه‌ربه‌خۆكان‌و چه‌ند قه‌واره‌یه‌ك ی
تر هه‌ل ی ئ�هوهی��ان بۆ بڕه‌خسێ تا ژماره‌یه‌ك ی دیاریكراو له‌كورسیه‌كان ی په‌رله‌مان ی داه��ات��وو به‌ده‌ستبهێنن، ئه‌وه‌ش ی به‌دوورزان ی ك ه ڕێژه‌یه‌ك ی زۆر له‌كورسیه‌كان به‌ده‌ستبهێنن .تا ئێستا كۆمیسێۆن ی بااڵ ی هه‌ڵبژاردنه‌كان ناو ی چوارد‌ه ئیئتیالف‌و س هد‌و شه‌ش قه‌وار‌ه ی سیاسی تۆماركردوو‌ه بۆ به‌شداریكردن له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان ی داهاتوودا.
ده‌ستوور عێراق داوا له‌ئیسرائیل ده‌كات، ی كور‌ه له‌به‌رامبه‌ر بۆردومانكردن ی ی ته‌موز قه‌ره‌بوو ئه‌تۆمییه‌ك ه بكاتهوه. م��ح �ه‌م �ه‌د ن��اج��ی محه‌مه‌د ی عێراق ئ �هن��دام��ی پ �ه‌رل �ه‌م��ان � ئاشكرایكرد "ن���وری مالیكی س�����ه‌رۆك وه‌زی����ران����ی عێراق وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی راسپاردووه، ك ه داوا له‌نه‌ته‌و‌ه یه‌كگرتووه‌كان‌و ئه‌نجومه‌نی ئاسایش بكات ،داوا له‌ئیسرائیل بكرێت ك ه قه‌ره‌بوی عێراق بكاتهوه به‌گوێره‌ی بڕیاری ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تی ژماره ( )487له‌ساڵی 1981ی به‌بۆردومانكردنی ت��ای��ب �ه‌ت وێستگه‌ی ئه‌تۆمی ته‌مووز". رون��ی��ش��ی��ك��ردهوه ،مانگی تشرینی دووه‌می ساڵی رابردوو، ی وه‌زاره‌ت����ی ده‌ره‌وه‌ی مالیك راس��پ��اردووه ،كار بۆئهوه بكات ئه‌و یاسایه‌ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایش بخرێت ه بواری جێبه‌جێكردنه‌وه، ك � ه م��اف��ی ئ����هوهی پێده‌دات داوای قه‌ره‌بوكردنه‌و‌ه بكات به‌و پێیه‌ی ئه‌و دامه‌زراوه‌ی ه په‌یوه‌ندی نیی ه به‌رژێمی پێشووه‌و‌ه به‌ڵكو پ��هی��وه‌ن��دی ه��هی�� ه ب��هب��واری گ��هش��ه‌پ��ێ��دان‌و پێشخستنی عێراقهوه. ئه‌نجومه‌نی ئاسایش سه‌ره‌ڕای ئ���هوهی ب�ه‌ت��ون��دی ل��هو كاته‌دا ئیدانه‌ی بۆردومانه‌كه‌ی كردووه، له‌بڕیاره‌كه‌شیدا مافی ئه‌وه‌ی داوه به‌عێراق ك ه داوای قه‌ره‌بوی پێویست ب��ك��ات ل��ه‌پ��ای ئه‌و زیانانه‌ی به‌هۆی بۆردومانه‌كه‌وه، پێیگه‌یشتووه. ئه‌و ئه‌ندامه‌ی ئه‌نجومه‌نی ن��وێ��ن �ه‌ران��ی ع��ێ��راق ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كردوه ،وه‌زاره‌تی دهرهوه له‌ڕێگه‌ی داوایه‌كی ره‌سمیه‌و‌ه ك ه پێشكه‌شی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی‌و نه‌ته‌و‌ه یه‌كگرتووه‌كانی كردووه، ی لیژنه‌یه‌كی ی پێكهێنان داوا ی كردوه بۆ خه‌ماڵندنی بێالیه‌ن زیانه‌كان ك ه له‌پای بۆردومانه‌كه‌ی 7حوزه‌یرانی 1981به‌ر عێراق كهوتووه.
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
نما
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
ئابووری فـــه‌یــســه‌ڵ عــه‌لــــی
گاپی نیشته‌جێبوون‌و ئه‌سڵی نه‌خۆشییه‌ك ه
ل ه هه‌موو ده‌وڵه‌تانی دنیا كه‌رتی نیشته‌جێبون به‌یه‌كێك له‌كه‌رت ه هه‌ر‌ه گرنگه‌كانی ئابوری ده‌ژمێردرێت ،ئه‌و گرنگیه‌یشی په‌یوه‌ست ه ب ه پێویستییه‌كی بنه‌ڕه‌تیی‌و به‌ردوامی پێداویستییه‌كانی هاواڵتیانه‌وه، قه‌باره‌ی ئه‌و پێویستیی ه به‌گه‌شه‌كردنی ژماره‌ی دانیشتوان گه‌ش ه ده‌كات، تاوای لێهاتو‌ه بووه‌ت ه یه‌كێك له‌دیارد‌ه دیاره‌كانی ئه‌م سه‌رده‌مه ،ئه‌م كه‌رت ه گرنگییه‌كه‌ی زیاتر ده‌بی كاتێك وه‌ك (صمام امان)ی ئابوری كارده‌كات‌و ل ه سوڕ‌ه ئابورییه‌كاندا هه‌ڵبه‌زو دابه‌زینی ئابوری سوكتر ده‌كات ،له‌كاتی بوژانه‌وه‌ی ئابورییدا به‌به‌راورد به‌كه‌رت ه ئابورییه‌كانی تری ئابوری به‌شێوه‌یه‌كی تا راده‌یه‌ك له‌سه‌رخۆ گه‌ش ه ده‌كات. بۆ ئه‌وه‌ی كه‌رتی نیشته‌جێبون ل ه ئابورییدا ئه‌و ئه‌رك ه جێبه‌جێ بكات ،ده‌بێ به‌شدارییه‌كی مه‌عقولی له‌پێكهێنانی كۆی به‌رهه‌می ناوخۆییدا هه‌بێت ،ئه‌مه‌ش ده‌خوازێ ك ه كه‌رتی نیشته‌جێبون له‌سایه‌ی سستمێكی ته‌واوكارو په‌ره‌سه‌ندووی هاندان‌و دسپلیندا بێت ك ه زه‌مینه‌ی كاركردنێكی زۆر باشی بۆ ره‌خساندبێت بۆ ئه‌وه‌ی لێوه‌ی بتوانێت گاپی نێوان ئاستی خواست‌و خستنه‌ڕووی گشتی النیكه‌م كه‌م بكاتهوه ،به‌اڵم له‌راستیدا ئه‌م كه‌رت ه گرنگ ه هێشتا دواكه‌وتوه‌و نهیتوانیوه وه‌ك پێویست ئه‌ركه‌كانی خۆی جێبه‌جێ بكات ،چونك ه پیویستی به‌سیستمێكی ته‌واوكار‌ه له‌ئیجرائاتی رێكخستن‌و په‌ره‌پێدان. ئه‌وه‌ی ب ه وردی له‌دواكه‌وتنی كه‌رتی نیشته‌جێبون ورد بێتهوه، بۆی ده‌رده‌ك�ه‌وێ��ت النیكه‌م له‌ماوه‌ی ده‌سه‌اڵتی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستاندا ،بۆ یه‌ك هۆكاری بنه‌ڕه‌تی ،ئه‌ویش پێدانی زه‌ویی ه وه‌ك هاوكاری‌و یارمه‌تی‌و بووه‌ت ه ئامڕازێكی زۆر ئاسانی ده‌وڵه‌مه‌ندبون، واتا ب ه بێ پالن‌و به‌رنام ه زه‌وی دابه‌ش ده‌كرێت ،ئه‌مه‌ش روبه‌رێكی فراوانی زه‌وی به‌هه‌ده‌ر بردوه‌و به‌بێ ئه‌وه‌ی دابه‌شكردنی ئه‌و زه‌ویان ه توانیبێتی پێداویستییه‌كانی هاوواڵتیان له‌خانوبه‌ر‌ه پڕبكاته‌وه‌و قه‌باره‌ی كێشه‌ی نیشته‌جێبون له‌هه‌رێمی كوردستان وه‌ك ئه‌وه‌ی چاوه‌ڕوان ده‌كرا كه‌م بكاتهوه ،ده‌رئه‌نجامی ئه‌و بێ به‌رنامه‌و بێ پالنییه ،زه‌وی له‌شارو قه‌زاكان‌و بگره ناحیه‌كانیشدا به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو كه‌م بووه‌ته‌وه ،نه‌ك ته‌نیا بۆ نیشته‌جێبون به‌ڵكو بۆ ئه‌نجامدانی پرۆژه خزمه‌تگوزارییه‌كانی وه‌ك نه‌خۆشخانه‌و قوتابخانه‌و خزمه‌تگوزاریی ه گشتییه‌كان ،ئه‌نجامده‌رانی ئه‌م كێشه‌ی ه ئاسه‌وار‌ه كه‌ڵه‌كه‌بوه‌كانی ئه‌م گرفت ه گه‌وره‌یه‌یان ب ه تێپه‌ڕبونی كات هه‌ست پێ نه‌ده‌كرد ،ئه‌و السه‌نگیی و شێواوی ه له‌پاڵ سیاسه‌ته‌كانی حكومه‌تی عێراقی سااڵنی حه‌فتاو هه‌شتاكانی سه‌ده‌ی رابردو ك ه نیشته‌جێبونی وه‌ك كه‌رتێكی پڕ له‌كێش ه بۆ به‌جێهێشتبوین، كێشه‌ی نیشته‌جێبونی زۆر ئاڵۆزكردو‌ه به‌جۆرێك ك ه نرخی زه‌وی بۆ نیشته‌جێبون له( %30بۆ )%40نرخی بیناكردنی خانو پێكده‌هێنێت له‌كاتێكدا له‌ده‌وڵه‌تانی تری دنیا ئه‌و نرخی تێچونه‌ی بیناكردن له(%10 بۆ )%15ی تێناپه‌ڕێت. له‌ماوه‌ی ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی دواییدا ،به‌تایبه‌تی دوای پرۆسه‌ی ئازادكردنی عێراق ،حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی كێشه‌ی نیشته‌جێبون سلفه‌ی عه‌قاری ده‌دا به‌هاواڵتیان بۆ خانو دروستكردن، ئه‌مه‌ش بیناكردنی خانوبه‌ره‌ی خست ه ده‌ست هه‌ل ه تاكه‌كه‌سییه‌كانه‌و‌ه ك ه به‌بێ مواسه‌فات‌و كوالیت ی دروست ده‌كران‌و سیمای گشتی شارو قه‌زاكانی زیاتر ده‌شێواند ،به‌اڵم دواتر حكومه‌ت له‌گه‌ڵ سلفه‌ی عه‌قاردا ،سندوقی نیشته‌جێبونی دامه‌زراند ك ه فاكته‌رێكی تری هاندانی هاوواڵتیان بون بۆ ئه‌وه‌ی ببن ه خاوه‌نی خانوی خۆیان ،به‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌شدا هێشتا كێشه‌ك ه هه‌ر گه‌وره‌یه‌و ئه‌و ه هو‌اڵنه‌ی حكومه‌ت هێشتا نه‌یانتوانیو‌ه وه‌ك پێویست ئه‌و كێشه‌ی ه چاره‌سه‌ر بكات ،ئه‌م ه جگ ه له‌وه‌ی ك ه چه‌ندین گه‌ڕه‌ك له‌شارو قه‌زاو ناحیه‌كاندا دروست بون‌و چاوه‌ڕێی گه‌یشتنی خزمه‌تگوزارین‌و به‌ده‌ست چه‌ندین كێشه‌ی گهوره ده‌ناڵێنن ك ه حكومه‌تیش له‌ماوه‌ی نزیكدا ئه‌گه‌ر به‌م میكانیزمه‌ی ئێستا درێژ‌ه به‌كاره‌كانی بدات ناتوانێ النیكه‌می پێداویستییه‌كانیان بۆ فه‌راهه‌م بكات. گرفتی گهورهی كه‌رتی نیشته‌جێبون له‌هه‌رێمی كوردستان نه‌بونی داتاو زانیاریی ه سه‌باره‌ت به‌قه‌باره‌ی راسته‌قینه‌ی ئه‌و كه‌رته‌و پێداویستییه‌كانی هاوواڵتیان له‌خانو بهره ،هه‌روه‌ها ق��اع��دی�هك��ی زان���ی���اری سه‌باره‌ت به‌رێكخستنی پێدانی زه‌وی نییه، له‌به‌ر ئ�هوه ره‌وش��ی نیشته‌جێبون ده‌خوازێ هه‌ڵوه‌سته‌یه‌كی واقعیانه‌و جدی بۆ سه‌رله‌نوێ رێكخستنه‌وه‌ی داب��هش��ك��ردن��ی زه‌وی به‌خشین ب �ه‌داڕش��ت��ن��ی سیاسه‌تێكی نوێ ك ه زامنی ئامانج‌و مه‌به‌سته‌كانی نرخی زه‌وی بۆ پێدانی زه‌وی بپێكێ‌و ئه‌وانه‌ی نیشته‌جێبون وه‌ریده‌گرن بتوانن زه‌ویه‌كانیان ب ه خانو بكه‌ن،نه‌ك بۆ جامبازیكردن‌و له( %30بۆ )%40 به‌رزكردنه‌وه‌ی نرخی زه‌وی به‌كاری نرخی بیناكردنی بهێنن ،له‌الیه‌كی تریشهوه ،چه‌ندین روب��ه‌ری ف��راوان��ی زه‌وی له‌شوێنی خانو پێكده‌هێنێت زۆرباشی شاره‌كان ته‌رخان كراون له‌كاتێكدا بۆ یه‌كه‌ی نیشته‌جێبون ك ه به‌هیچ له‌ده‌وڵه‌تانی جۆرێك كاریگه‌ری لهسهر چاره‌سه‌ری گرفتی نیشته‌جێبون نابێ چونك ه تری دنیا ئه‌و له‌بنه‌ڕه‌تدا بۆ ئ�هو كه‌سان ه بینا نرخی تێچونه‌ی ك������راوهو ده‌ك�����رێ ك��� ه كێشه‌ی بیناكردن له(%10 نیشته‌جێبونیان هه‌ر نییه ،لهبهرئهوه ل���ه‌م ق��ۆن��اغ �هی ئ��ێ��س��ت��ادا ده‌ب��ێ بۆ )%15ی حكومه‌ت ئه‌وله‌ویه‌ته‌كانی ل ه كه‌رتی تێناپه‌ڕێت. نیشته‌جێبون دیاریبكات‌و لهسهر ئه‌و بنه‌مای ه هه‌نگاوه‌كانی بهاوێژێت.
8
ی ی ئه‌تروشی :پێناچێت په‌رله‌مان سام ی ئه‌م مانگ ه بودج ه عێراق هه‌تا كۆتای په‌سه‌ندبكات
سامی ئه‌تروشی
په‌رله‌مانی عێراق
ئه‌و الیه‌نان ه ی نایانه‌وێت بودجه‌ك ه ئا :شاهۆ خواڕه‌حم له‌پێش هه‌ڵبژاردن ی پهرلهمانهوه په‌سه‌ند بكرێت ،له‌ڕێ ی ئاماده‌نه‌بوون ی ههرچهنده بودج ه ی گشت ی عێراق په‌رله‌مانتاره‌كانیانه‌و‌هله‌دانیشتنه‌كان ی له‌ئه‌نجومه‌ن ی نوێنه‌راندا كێش هو په‌رله‌مان هه‌وڵ ده‌ده‌ن په‌سه‌ندكردن ی گرفتێك ی ئه‌وتۆ ی له‌به‌رده‌مدا نه‌ماوه ،بودج ه دوابكه‌وێت .ه �ه‌روه‌ك باس به‌اڵم هه‌ندێك له‌الیه‌نه‌كان هه‌وڵ ی ئهوه له‌وه‌ده‌كه‌ن ك ه له‌ئێستادا په‌رله‌مان ده‌ده‌ن ك ه په‌سه‌ندكردن ی ئه‌و بودجه‌ی ه به‌گفتوگۆكردن لهباره ی پرۆژه‌یاسا ی دوابكه‌وێت ،بۆئهوه ی له‌هه‌ڵمه‌ت ی ئ��اك��ار ی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن �هوه سه‌رقاڵ هه‌ڵبژاردندا به‌كارنه‌هێنرێت ،سه‌ربار ی ك���راوه ك ه ل�ه‌الی�هن سه‌رۆكایه‌ت ی ئ��هو ه��ه‌واڵن��هش لیژن ه ی دارای��� ی كۆماره‌و‌ه ره‌وان ه ی په‌رله‌مان كراوه، له‌په‌رله‌مان چه‌ند تێبینییه‌ك ی لهسهر ئه‌مه‌ش بۆئه‌وه‌ی ه ك ه حكومه‌ته‌ك ه ی پ��ڕۆژ‌ه یاساك ه هه‌ی هو تائێستاش مالك ی نه‌توانێت ده‌سه‌اڵته‌كان ی خۆ ی بۆ پڕوپاگه‌ند‌ه ی هه‌ڵبژاردن یه‌كالینه‌بووه‌ته‌وه. لهوبارهیهوه سام ی ئه‌تروش ی به‌كاربهێنێت. سه‌باره‌ت به‌و هه‌وااڵن ه ی باس ئه‌ندام ی لیژن ه ی دارای ی له‌لێدوانێكیدا ب ه ده‌س��ت��وور ی وت" :كێشه‌كان ی لهوه ده‌كه‌ن بودج ه ی پێشمه‌رگ هو دواكه‌وتن ی بودج ه ی عێراق زۆرتر س� ێ سه‌رۆكایه‌تییه‌ك ه ی عێراق سیاسیی ه ن��هك ته‌كنیكی ،ئه‌و بووه‌ت ه یه‌كێك له‌كێشه‌كان ی به‌رده‌م تێبینیانه‌ش ی ك ه لهسهر پڕۆژه‌ك ه په‌سه‌ندكردن ی ب��ودج � ه ی گشت ی هه‌ی ه له‌رێگ ه ی راپ��ۆرت � ی لیژن ه ی عێراق ،سام ی ئه‌تروش ی وتی ":ئه‌و داراییه‌و‌ه پێشكه‌ش ی سه‌رۆكایه‌ت ی مه‌سه‌له‌ی ه ته‌نها له‌راگه‌یاندنه‌كانه‌و‌ه په‌رله‌مان كراوه ،ئهوه ی ك ه له‌ئێستادا بیستووم هو هیچ راستییه‌ك ی تیادا بووه‌ت ه كێش ه له‌به‌رده‌م په‌سه‌ندكردن ی نییه ،هیچ ئه‌ندامێك ی لیژن ه ی دارای ی ب��ودج�ه ،ده‌ستێوه‌ردان ی سیاس ی باس ی ئه‌و مه‌سه‌له‌ی ه ی نهكردووه". ئاماژه ی به‌وه‌شكرد ،بودج ه ی له‌پشته‌وه‌ی هو ئامانج ی سه‌ره‌كیش لهو ده‌ستێوه‌ردان ه ئه‌وه‌ی ه ك ه هه‌ندێك پ��ێ��ش��م�ه‌رگ� ه ه�����ه‌روه‌ك سااڵن ی الیه‌ن مه‌ترس ی ئه‌وه‌یان هه‌ی ه به‌شێك پێشوو ماوهتهوهو گۆڕانكار ی تیادا له‌بودج ه بۆ بانگه‌ش ه ی هه‌ڵبژاردن نهكراوه ،لهو بڕگه‌یه‌دا باس ی ئهوه له‌الیه‌ن حكومه‌ته‌و‌ه به‌كاربهێنرێت" .نهكراوه ك ه بودج ه ی پێشمه‌رگ ه پێشتر وه‌زاره‌ت ی دارای ی عێراق له‌بودج ه ی گشت ی عێراقدا چهنده، رایگه‌یاند "بودج ه ی ئه‌مسا ڵ ده‌گات ه ته‌نها باس ی ئه‌وه‌كراو‌ه ك ه سه‌رۆك نزیك ه ی 87تریلیۆن دینارو بڕ ی 63وه‌زیران ی عێراق‌و هه‌رێم ی كوردستان تریلیۆن ی بۆ بودج ه ی به‌كاربردنه‌و 24رێ��ك��ده‌ك��ه‌ون ل �ه‌س �ه‌ر چۆنیه‌ت ی سه‌رفكردن ی بودجه‌ی پێشمه‌رگ هو تریلیۆنیش ی بۆ سه‌رمایه‌گوزارییه". بهگوێره ی سه‌رچاوه‌كان ی هه‌واڵ ،دابینكردن ی پێداویستییه‌كانیان.
ل����هب����اره ی پ��ش��ك � ی هه‌رێم ده‌رب�����اره ی ب��ڕگ � ه ی چ���وار ی م���ادد‌ه ی ( )17ل �ه‌پ��ڕۆژ‌ه یاسا ی له‌بودج ه ی گشت ی عێراق ،سام ی بودج ه ی گشت ی عێراق ك ه حسێن ئه‌تروشی رایگه‌یاند" :لهو رووهوه شه‌هرستان ی وه‌زیر ی نه‌وت ی عێراق هیچ كێشه‌یه‌ك نییه ،له‌یاساكه‌دا بۆ یاساك ه ی زیادكردوو‌ه‌و باس لهوه ( )%17ب��ۆ هه‌رێم ی كوردستان ده‌كات ك ه ئه‌و پارێزگایان ه ی رێگرن ج��ێ��گ��ی��رك��راوهو هیچ بڕگه‌یه‌ك ی له‌هه‌نارده‌كردن ی ن �ه‌وت پێویست ه له‌گه‌ڵدا نیی هو په‌یوه‌ست كراوه ل�هب��ودج�هك�هی��ان كه‌مبكرێته‌وه ،به‌سه‌رژمێری ی گشتییه‌وه ،پاش ئ �هن��دام �هك � ه ی ل��ی��ژن � ه ی دارای����ی ئ �هوه ی ك ه سه‌رژمێر ی ئه‌نجامدرا له‌ئه‌نجومه‌ن ی هه‌رێم ی كوردستان به‌پێ ی ئه‌و داتای ه ده‌ڵێت":بودجه‌ك ه وه‌زی���ران���هوه ره‌وان���� ه ی په‌رله‌مان بودج ه ی بۆ دابینده‌كرێت ،ئهوه ی ك ه كراو‌ه‌و ئه‌و بڕگه‌یه‌ش ی بۆ زیادكراوه ،كێش ه ی لهسهر هه‌بوو دوو بڕگ ه بوو لیژنه‌كان بۆیان نیی ه له‌خوێندنه‌و‌ه ی یه‌كێكیان بڕین ی ( )263ملیار دینار یه‌ك هم‌و دووه‌مدا ئه‌و بڕگه‌ی ه الببه‌ن ،بوو ك ه تایبه‌ت بوو به‌گه‌شه‌پێدان ی به‌اڵم ئێستا وه‌كو ئه‌ندامان ی كورد پارێزگاكان ی هه‌رێم ی كوردستان، له‌لیژن ه ی دارای ی داوامانكردوو‌ه ك ه ئه‌م بڕه پاره‌ی ه دوا ی گفتوگۆیه‌ك ی ئه‌و بڕگه‌ی ه الببرێت ،له‌گه‌ڵ كوتل ه زۆر له‌گه‌ڵ وه‌زیر ی دارای ی عێراق‌و سیاسییه‌كان ی دیك ه ی ناو په‌رله‌مانیش سه‌ردان ی وه‌زیر بۆ هه‌ولێر خرایه‌و‌ه گفتوگۆمان ك���ردووه ،به‌تایبه‌ت ی سه‌ر بودج ه ی هه‌رێم ی كوردستان. ئه‌و الیه‌ن ه شیع هو سوننان ه ی ك ه دووه‌میشیان بڕین ی ( )300ملیار له‌گه‌ڵ كورددا هاوڕان ،مه‌بده‌ئییه‌ن دی��ن��ار ب��وو ل��ه‌الی��هن وه‌زاره‌ت���� ی ئه‌وانیش كۆكن لهسهر ئهوه ی ك ه س�ه‌رچ��اوه ئاوییه‌كان ی عێراق ك ه ئه‌و بڕگه‌ی ه ره‌تبكرێته‌وه،چونك ه چه‌ند پ��ڕۆژه‌ی �هك � ی له‌كوردستان ئه‌گه‌ر به‌ته‌وافوق ی سیاس ی نه‌بێت جێبه‌جێكردبوو ،ئه‌م گرفته‌ش دوا ی كورد به‌ته‌نها ناتوانێت ئه‌و بڕگه‌ی ه تاوتوێكردن ی له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌ت ی دارای ی ره‌تبكاته‌وه ،له‌حاڵه‌تێكیشدا ئه‌گه‌ر عێراق توانرا چاره‌سه‌ر بكرێت‌و ئه‌و ئ �هو ته‌وافوق ه سیاسی ه دروست بڕه پاره‌یه‌ش بۆ ناو بودج ه ی هه‌رێم نه‌بوو ،ئه‌وكات ه ك��ورد ده‌توانێت بگه‌ڕێندرێته‌وه". س��ام � ی ئ �ه‌ت��روش � ی پێیوای ه بایكۆت ی دانیشتنه‌ك ه بكات یان له‌سه‌رۆكایه‌ت ی كۆمار ڤیتۆ بكرێت ،ههرچهنده حكومه‌ت فشارێك ی زۆر به‌بڕوا ی ئێم ه بودج ه په‌سه‌ند ناكرێت ده‌كات بۆئهوه ی بودج ه له‌م هه‌فته‌ی ه هه‌تاوه‌كو ئه‌و بڕگه‌ی ه النه‌برێت" .یان له‌هه‌فت ه ی داهاتوودا په‌سه‌ند ئاشكراشیكرد ،نوێنه‌ران ی كورد بكرێت ،به‌اڵم پێناچێت په‌رله‌مان پێشنیاز ی ئه‌وه‌یان كردووه ك ه ئه‌و بتوانێت هه‌تاوه‌كو كۆتای ی مانگ ی بڕگه‌یه ،به‌اڵم له‌چوارچێو‌ه ی یاسا ی كانوون ی دووه‌م بودج ه ی گشت ی عێراق په‌سه‌ند بكات. نه‌وت‌و غازدا دابنرێت.
ی په‌رله‌مان :حكومه‌ت ی پیشهسازیو وز ه ی لیژن ه ئه‌ندامێك ی ی سووته‌مه‌ن ی كه‌م ی كێش ه ی نه‌كردوو ه بۆ چاره‌سه‌ركردن هیچ بیالل جه‌عفه‌ر ی كوردستان داواده‌كات په‌رله‌مان ی ی هه‌رێم ب �هش � ه س��ووت �ه‌م �هن � ی كوردستان ل�ه‌الی�هن حكومه‌ت ناوه‌نده‌و‌ه زیاد بكرێت. ناسك تۆفیق بڕیارده‌ری لیژنه‌ی پیشهسازیو وزهو سهرچاوه له‌په‌رله‌مانی سروشتییه‌كان ك���وردس���ت���ان ب���ه‌ده‌س���ت���ووری راگه‌یاند" :له‌الیه‌ن لیژنه‌كه‌یانه‌و‌ه راپۆرتێكیان ئاڕاسته‌ی سه‌رۆكایه‌تی ی ئه‌و په‌رله‌مان كردووه ،بۆئهوه بڕه سووته‌مه‌نییه‌ی ك ه له‌الیه‌ن ی حكومه‌تی ن��اوه‌ن��دهوه ره‌وان�� ه هه‌رێمی كوردستان ده‌كرێت ،زیاد
بكرێت" .وتیشی" :له‌ساڵی ()2007 ی ناوه‌ند ی حكومه‌ت وه به‌بڕیارێك ی سوته‌مه‌نی ل �ه‌ده‌ره‌و‌ه بۆ هێنان شاره‌كانی هه‌رێمی كوردستان راگیراوه‌و ته‌نها شاره‌كانی بهغداو ی ئه‌وه‌یان ناوه‌ڕاست‌و باشور ماف هه‌ی ه سووته‌مه‌نییان بۆ ره‌وان ه بكرێت". ئ��هن��دام��هك��هی په‌رله‌مان باسی له‌وه‌شكرد" ،ههرچهنده بریكاری وه‌زاره‌تی نه‌وت‌و جێگری س �ه‌رۆك��ی لیژنه‌ی ن���ه‌وت‌و غاز له‌په‌رله‌مانی عێراق كوردن ،به‌اڵم تائێستا كاریان بۆ زیادكردنی بڕه سووته‌مه‌نی هه‌رێم نه‌كردووه‌‌و نه‌یانتوانیو‌ه فشارێك بخه‌ن ه سه‌ر حكومه‌تی ه �ه‌رێ��م ،ب��ۆ ئه‌وه‌ی
ئامارێكی دروس��ت بنێرێت بۆ حكومه‌تی ناوه‌ند‌و كار به‌ئاماری ی ساڵی ()2005-2004 دانیشتوان نه‌كرێت". ی ب���ه‌وه‌ش���دا ك ه ئ���ام���اژه ی هیچ پاساوێك نییه بۆئهوه هێنانی سووته‌مه‌نی له‌ده‌ره‌و‌ه بۆ شاره‌كانی هه‌رێم قه‌ده‌غ ه بێتو بۆ شاره‌كانی باشور‌و ناوه‌راستی عێراق ئاسایی. له‌الیه‌كی دی��ك�هوه عه‌بدواڵ محه‌مه‌د ن��وری ئه‌ندامی لیژنه‌ی پیشهسازیو وزهو سهرچاوه ی سروشتییه‌كان ب ه ده‌ستوور وت" :ههرچهنده حكومه‌تی هه‌رێم رۆژان��� ه چه‌ندین به‌رمیل نه‌وت هه‌نارده‌ی دهرهوه ده‌كات‌و خاوه‌نی
نه‌وته ،به‌اڵم هیچكات كاری بۆ ی ی كه‌م ی كێش ه چاره‌سه‌ركردن سووته‌مه‌نی له‌سێ پارێزگاكه‌ی هه‌رێمدا نهكردووه ". ی ن��اس��ك ت��ۆف��ی��ق ئ���ام���اژه به‌وه‌كرد ،له‌ئێستادا حكومه‌تی هه‌رێم ته‌نها ده‌توانێت له‌پااڵوتگه‌ی بێجییه‌و‌ه سووته‌مه‌نی هاورد‌ه بكات‌و ئه‌و بڕه سووته‌مه‌نییه‌ی بریاریشی لهسهر دراوه ،به‌ڕێژه‌ی پێویست ناگات ه هه‌رێم‌و گۆڕانكاری تێدا ده‌ك��رێ��ت ،چونك ه به‌پێی دووای��ن خه‌ماڵندن ،رێ��ژه‌ی ئه‌و سووته‌مه‌نییه‌ی ل� ه بێجییه‌و‌ه ده‌گات ه سێ پارێزگاكانی هه‌رێم، ن��ی��وه‌ی پێویستی هاوواڵتیان پڕده‌كاته‌وه.
11
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
کوردستانی
ی فـراكـسـیـۆنــی ئـاشـتــی‌‌و دیـمــوكـــراسـی جـێـگـه ی ده‌تـه‌پـه‌ی گـرتـه‌وه فـراكـسـیـۆنـه‌كـه
ی نابێت‌و هانا بۆ ئه‌وروپا ده‌بات ی مافه‌كان ده‌ته‌پ ه هه‌روا به‌ئاسانی ده‌ستبه‌ردار
ژماره‌یه‌ک په‌رله‌مانتاری ده‌ته‌په‌ی قه‌ده‌غه‌کراو ی كه‌مال ئا :محه‌مه‌د عه‌ل پارله‌مانتاران ی ده‌ته‌پ ه ی قه‌ده‌غه‌كراو له‌نێو فراكسیۆنێك ی په‌رله‌مان ی نوێدا خۆیان رێكخسته‌وه‌و تا كۆنگره ی داهاتوو ی پارته‌كه‌شیان له‌مانگ ی شوبات ی داه��ات��وودا سه‌رۆكێك ی كاتییان بۆ فراكسیۆنه‌ك ه هه‌ڵبژارد. ل��ه‌دوا ی داخستن ی ده‌ته‌په‌و‌ه له‌الیه‌ن دادگا ی ده‌ستور ی توركیاو‌ه ل���ه 11ی كانوون ی یه‌كه‌م ی ساڵ ی راب��ردوودا ،ماوه‌یه‌ك ده‌نگۆ ی ئهوه له‌ئارادابوو ك ه په‌رله‌مانتاران ی سه‌ر به‌پارته‌ك ه ده‌س��ت له‌كاره‌كانیان ده‌كێشنه‌وه‌‌و واز له‌خه‌بات ی سیاس ی له‌نێو بینا ی په‌رله‌ماندا ده‌هێنن، به‌اڵم دواتر سه‌ركردایه‌ت ی پارته‌كه‌و لهسهر وته‌كان ی عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن ی سه‌رۆك ی دهستگیركراو ی په‌كه‌كه، ده‌ته‌پ ه بڕیاریدا په‌رله‌مانتاره‌كان ی له‌خه‌بات ی په‌رله‌مان ی ب �ه‌رده‌وام بن
ههرچهنده ژماره ی په‌رله‌مانتاره‌كان ی له21وه به‌هۆ ی بڕیاره‌ك ه ی دادگاو‌ه بۆ 19په‌رله‌مانتار كه‌مبووه‌ته‌وه، دوا ی ئ �هوه ی هه‌ریه‌ك ل ه ئه‌حمه‌د ت���ورك‌و ئایسه‌ل توغڵوك ماف ی پارله‌مانتارییان لێسه‌نرایه‌وه. ب���ۆ درێ��������ژه‌دان ب��� ه ك����ار ی پارله‌مانتار ی ب ه شێوه‌یه‌ك ی ڕێكخراو پارله‌مانتاران ی ده‌ته‌پ ه پێویست بوو ل ه چوارچێو‌ه ی فراكسیۆنێكدا خۆیان رێكبخه‌ن ،ك ه دوات��ر ب ه بڕیارێك ی سه‌ركردایه‌ت ی پارت ه قه‌ده‌غه‌كراوه‌كه، ده‌ته‌پ ه چوو‌ه ناو پارت ی ئاشتی‌‌و دیموكراسییه‌و‌ه (ب �ه‌ده‌پ �ه)و به‌م ج��ۆره‌ش ده‌ت��وان��ن فراكسیۆنێك ی پارله‌مان ی ك ه النیكه‌م ل ه بیست پارله‌مانتار پێك بێت دروست بكه‌ن. لهو چوارچێوه‌یه‌شدا نور ی یامان پارله‌مانتار ی شار ی موش به‌هۆ ی ئهوه ی ته‌مه‌ن ی له‌هه‌موو ئه‌ندامه‌كان ی دیك ه ی فراسیۆنه‌ك ه زیاتره ده‌بێت ه سه‌رۆك ی فراكسیۆنه‌ك ه وات ه شوێن ی
لۆگۆی پارته نوێیه‌که ئه‌حمه‌د تورك ده‌گرێته‌وه‌‌و ،ماوه ی سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ش ی تا رۆژ ی به‌ستن ی كۆنگره ی به‌ده‌په‌ی ه ل ه 1ی شوبات ی داهاتوودا .ك ه پێشتر فراكسیۆنه‌ك ه ی به‌ده‌پ ه له‌الیه‌ن ده‌میر چه‌لیكه‌و‌ه س �ه‌رپ �ه‌رش��ت��ی ده‌ك���را ب����ه‌رده‌وام ده‌ب��ێ��ت .ه�ه‌ری�هك ل ه سه‌اڵحه‌دین ده‌میرتاش‌و گیولته‌ن كشاناك وه‌ك پێشتر سه‌رۆك ی گروپه‌كان ی نێو فراكسیۆنه‌ك ه ده‌بن. ده‌ستنیشانكردن ی سه‌رۆك ی فراكسیۆنه‌ك ه له‌میان ی كۆبوونه‌وه‌یه‌كدا هات له‌نێو هۆڵ ی تایبه‌ت به‌پارته‌ك ه ل �ه‌پ �ه‌رل �ه‌م��ان .ل � ه وته‌یه‌كیشیدا دوا ی ت �ه‌واوب��وون � ی كۆبوونه‌وه‌ك ه ده‌میر چه‌لیك سه‌رۆك ی پێشو ی فراكسیۆنه‌ك ه رایگه‌یاند :هیوادارین ساڵ ی 2010ببێت ه ساڵێك ی گرنگ‌و چه‌سپاندن ی ئاشتی‌‌و دیموكراسی‌و ب��رای �ه‌ت � ی ل � ه ت��ورك��ی��ا .وتیشی: په‌رله‌مانتاران ی نێو فراكسیۆنه‌ك ه ل��ه‌س��ه‌ر ك��اره‌ك��ان�� ی پێشوویان
له‌چوارچێو‌ه ی لیژن ه هه‌میشه‌ییه‌كان ی په‌رله‌ماندا به‌ره‌وام ده‌بن. دواتر نور ی یامان سه‌رۆك ی نوێ ی فراكسیۆنه‌ك ه له‌لێدوانێكدا رایگه‌یاند: "ئه‌مانه‌و ێ پێتان رابگه‌یه‌نین ك ه وه‌ك پارت ی ئاشتی‌‌و دیموكراس ی له90یه‌مین ساڵ ی كارو چاالكییه‌كان ی په‌رله‌ماندا لهو جێگه‌یه‌و‌ه به‌رده‌وام ده‌ب��ی��ن ب �ه‌ه �ه‌م��وو ت��وان��او هێز ی خۆمانه‌و‌ه لهسهر كاركردن بۆ ئاشتی‌‌و برایه‌ت ی بۆ گه‌الن ی توركیا ك ه تیایدا وه‌ستابووین. وت��ی��ش �ی" :ل��� ه رۆژ ی یه‌ك ی شوبات ی داهاتوودا به‌ده‌پ ه كۆنگره ی خۆ ی ده‌به‌ستێت‌و تیایدا كه‌سان ی نێو سیستم ی س�ه‌رۆك��ای�ه‌ت� ی ك ه پێكدێن له‌سه‌رۆكێك ی گشتیو چه‌ند هاوسه‌رۆكێك هه‌ڵده‌بژێرێن‌و پێویست ه هه‌مومان چاوه‌ڕوان ی ئه‌و رۆژه بكه‌ین بڕیار ی داخستن ی پارته‌كه‌یان ده‌به‌ن ه دادگا ی مافه‌كان ی مرۆڤ له‌ئه‌وروپا دوا ی داخستن ی پارته‌كه‌یان
له‌الیه‌ن دادگا ی ده‌ستور ی توركیاو‌ه ده‌ته‌په‌ییه‌كان ئه‌و بڕیاره ده‌به‌ن ه دادگا ی مافه‌كان ی مرۆڤ له‌ئه‌وروپا بۆ لێكۆڵینهوه له‌ره‌وایه‌ت ی داخستن ی پارته‌كه‌یان ،ب ه تایبه‌ت ك ه دوا ی داخستن ی پارت ی (ده‌ئ �ه‌پ �ه) ئه‌و دادگ��ای � ه توركیا ی ناچاركردبوو ()669ه���ه‌زار ی��ۆرۆ وه‌ك قه‌ره‌بوو بدات به‌و پارته .لهو چوارچێوه‌یه‌دا بڕیاره له‌ماو‌ه ی ئه‌م مانگه‌دا سه‌ردان ی ده‌ته‌په‌ییه‌كان ب��ۆ ئ �هو دادگای ه به‌مه‌به‌ست ی گه‌یاندن ی دۆسی ه ی پارته‌كه‌یان ده‌ست پێبكات. دادگای مافه‌كان ی مرۆڤ له‌ئه‌وروپا پێشتر توركیا ی به‌قه‌ره‌بووكردنه‌و‌ه ی هه‌ریه‌ك له‌پارته‌كان ی (هه‌ئه‌پ ه)و (ده‌ئه‌په)و (ئۆزده‌ئه‌په) ناچاركرد، س��ك��ااڵ ی پ��ارت� ی (ه��اده‌پ)ی��ش تا ئێستا ل �هو دادگ��ای � ه به‌رده‌وامه‌و لێكۆڵینهوه ی لهسهر ده‌كرێ .جگ ه له‌وه‌ش قه‌ره‌بوو ی ئه‌و 13كه‌س ه ی ك���ردهوه ك ه هه‌ریه‌ك ل ه ئه‌حمه‌د تورك‌و له‌یال زانا‌و سه‌دات یورتداش‌و سه‌لیم ساداك ی تێدابوو به‌هۆ ی بڕیار ی له‌سیاس هت‌و قه‌ده‌غه‌كردنیانه‌و‌ه قه‌ره‌بوه‌كه‌ش له‌الیه‌ن توركیاو‌ه درا ك ه بڕه‌ك ه ی ( )669هه‌زارو ()500 یۆرۆ بوو. ده‌ته‌پ ه ()2009 – 2005 پارت ی كۆمه‌ڵگ ه ی دیموكرات (ده‌ت���ه‌پ���ه) ل���ه 9ی نۆڤه‌مبه‌ر ی 2005دا له‌الیه‌ن هه‌ریه‌ك ل ه ئه‌حمه‌د ت��ورك‌و ئایسه‌ل توغڵوك یه‌كه‌مین هاوسه‌رۆكان ی پارته‌ك ه دامه‌زراو بووه 49هه‌مین پارت لهسهر گۆڕه‌پان ی سیاس ی ئه‌و ده‌م ه ی توركیا. بۆ یه‌كه‌مین جاریش له‌مێژوو ی پارته‌كان ی توركیادا ئایسه‌ل توغڵوك به‌هۆ ی گرنگ ی بوون ی ژنه‌و‌ه له‌پێگ ه سیاسییه‌كاندا رایگه‌یاند :ل ه په‌یڕه‌و ی پارته‌كه‌ماندا هاتووه ك ه ده‌بێـت
له‌سه‌دا چل ی ئه‌ندامان ی له‌ڕه‌گه‌ز ی مێین ه ب��ن .ل ه 26ی حوزه‌یران ی 2006دا یه‌كه‌م كۆنگره ی خۆ ی به‌ست‌و ئه‌حمه‌د تورك بوه‌و‌ه ب ه سه‌رۆك ی پارته‌كه .ل ه 16ی نۆڤه‌مبه‌ر ی 2007دا سكااڵ له‌دژ ی ده‌ته‌په‌و به‌مه‌به‌ست ی داخستن ی تۆماركرا .لهكۆنگره ی دووه‌م ی پارته‌كه‌دا له 20ی ته‌موزر ی 2008دا ئه‌حمه‌د ت��ورك بۆ جار ی دووه‌م به‌سه‌رۆك هه‌ڵبژێردرایه‌وه. له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان ی ئ���ازار ی ساڵ ی راب����ردوودا ده‌ت �ه‌پ � ه سه‌ركه‌وتن ی به‌رچاو ی به‌ده‌ست هێناو سه‌رۆكایه‌ت ی شاره‌وان ی 98شارو شارۆچك ه ی گرت ه ده‌ست ،له‌كاتێكدا له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان ی 2004دا ئه‌و ژماره‌ی ه ته‌نها 35بوو. به‌و جۆره‌ش پار ساڵ رێگ ه ی له‌سه‌ركه‌وتن ی ئاكه‌پ ه ل ه باكوور ی كوردستان گ��رت‌و ل ه سه‌رانسه‌ر ی ت��ورك��ی��اش��دا رێ���ژه ی ده‌نگه‌كان ی ل��ه‌س��ه‌دا 5,4ب���وو .له‌نیسان ی 2009وه هه‌ڵمه‌ته‌كان ی حكومه‌ت بۆ ده‌ستگیركردن ی سه‌ركرده‌و ئه‌ندامان ی ده‌ت��ه‌پ�� ه ده‌س��ت��ی��پ��ێ��ك��ردو دوا ی راگه‌یاندن ی باڵوكردنهوه ی نه‌خش ه رێگایه‌ك له‌الیه‌ن عه‌بدواڵ ئۆجاالنه‌و‌ه ب��ۆ چ���ارهس���ه‌ر ی ك��ێ��ش� ه ی كورد له‌باكوور ،ئه‌ردۆگان بۆ یه‌كه‌مین جار له‌گه‌ڵ ئه‌حمه‌د تورك كۆبۆوه. پ��ارت�هك� ه دوای��ی��ن كۆنگره ی له 4ی ئۆكتۆبه‌ر ی 2009دا به‌ست‌و ئه‌حمه‌د تورك‌و ئه‌مین ه ئاینا بوونهوه هاوسه‌رۆك .لهو ده‌مه‌شدا له‌كۆ ی هه‌شتا ئه‌ندام ی ئه‌نجومه‌ن ی ناوه‌ند ی 54یان له‌زیندانه‌كان ی ده‌وڵه‌تدا بوون. به‌بڕیار ی دادگا ی ده‌ستور ی توركیاو له 11ی 12ی 2009دا ده‌ته‌پ ه داخراو 37له‌سه‌ركرده‌كانیش ی ك ه ئه‌حمه‌د تورك‌و ئایسه‌ل توغڵوك له‌نێویاندان‌و پارله‌مانتارن بۆ ماوه ی پێنج ساڵ كار ی سیاسییان ل ێ قه‌ده‌غ ه كراوه.
"مووسـه‌وی هیـواداره كـ ه بتوانێـت لێكتـرازان‌و ئینشقاقی زیاتر له‌ناو ریزه‌كانی ده‌وڵه‌تدا دروستبكـات" ئا :هیوای سه‌لیمی چه‌ند رۆژ دوای رووداوه خوێناوییه‌كه‌ی رۆژی عاشورا ،میرحسێنی مووسه‌وی یه‌كێك له‌رێبه‌رانی بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز بێده‌نگی شكاندو له‌راگه‌یه‌ندراوێكدا وێڕای نیگه‌رانی له‌هه‌مبه‌ر بارودۆخی ئێران‌و ره‌خن ه له‌شێوازه‌كانی هه‌ڵسووكه‌وتی ده‌سه‌اڵت له‌به‌رامبه‌ر خۆپیشانده‌ران5 ، ماده‌ی وه‌ك رێگه‌چاره‌كانی تێپه‌ڕكردنی قه‌یران ه سیاسییه‌كانی كۆماری ئیسالمی پێشنیار كرد .راگه‌یاندنی ژماره 17ی م��ووس�ه‌وی هه‌ڵوێست‌و كاردانه‌وه‌ی جۆراوجۆری لێكه‌وتووه‌‌و هه‌ر الیه‌نێك له‌سۆنگه‌ی ئایدۆلۆژی‌و بیركردنه‌وه‌ی خۆیهوه ،راگه‌یاندنه‌كه‌ی مووسه‌وی تاوتۆی ده‌كات. رێگهچاره پێشنیاركراوه‌كانی مووسه‌وی میرحسێن مووسه‌وی له‌سه‌ره‌تای راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌یدا باس له‌خۆرسكبوونی خۆپیشاندانه‌كان ده‌كات‌و ده‌ڵێ ك ه ئێم ه بۆ رۆژی عاشورا بانگهێشتی خه‌ڵك بۆ خۆپیشاندانمان نه‌كرد ،به‌اڵم ناڕازیان به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو به‌شداریان له‌م
خۆپیشاندانه‌كاندا ك��رد .مووسه‌وی ده‌ستبردن بۆ تووندوتیژی له‌الیه‌ن خۆپیشانده‌رانی بۆ چه‌شنی ره‌فتاره‌كانی ده‌س�����ه‌اڵت گ��ێ��ڕای��هوهو ده‌وڵ��ه‌ت��ی وه‌ك س�ه‌رچ��اوه‌ی تووندوتیژییه‌كان ناوزه‌دكرد .مووسه‌وی روو له‌ده‌سه‌اڵت راده‌گه‌یه‌نێ ك ه هه‌ڕه‌شه‌‌و سه‌ركوت، خه‌ڵك بێده‌نگ ناكات‌و ده‌رباره‌ی گرتن یا كوشتنی خۆشی ده‌ڵ��ێ ":خوێنی من سوورتر له‌خوێنی شه‌هیدانی دیك ه نییهو ترسێكم له‌مباره‌و‌ه نییه" .دواتر داوای به‌فه‌رمی ناسینی قه‌یرانه‌كان ده‌ك��ات‌و راده‌گه‌ێنێی ك ه تا قه‌یران به‌ره‌سمی نه‌ناسرێ ،رێگه‌چاره‌یه‌ك ب��ۆ چ��ارهس��ه‌رك��ردن نادۆزرێته‌وه. میرحسێنی مووسه‌وی 5خاڵ وه‌ك رێگه‌چاره‌ی ده‌ربازبوون له‌قه‌یرانه‌كان پێشنیار ده‌كات‌و ئه‌م خااڵن ه بریتین له :قه‌بوڵكردنی به‌رپرسیاریه‌تییه‌كانی ده‌وڵه‌ت ،نووسینه‌وه‌ی یاسای زاره‌كی هه‌ڵبژاردن ،ئازادكردنی به‌ندكراوانی سیاسی ،ئ��ازادی چاپه‌مه‌نی‌و ئازادی كۆبوونهوهو خۆپیشاندان. كاردانه‌وه‌كان جۆراوجۆرن ه������ه‌ڕه‌ش������هو ب���اس���ك���ردن له‌دادگاییكردنی مووسه‌وی‌و كه‌ڕوبی
ب��ه‌درێ��ژای��ی ئ���ه‌م چ �هن��د هه‌فته، قسه‌ی ئ �ه‌و‌هڵ‌و ئاخری الیه‌نگرانی ئه‌حمه‌دینه‌ژاد‌و سه‌رجه‌می به‌رپرسانی ده‌سه‌اڵت بووه .ئه‌گه‌رچی زۆرینه‌ی باڵی كۆنسێرڤاتی سه‌ر به‌ده‌سه‌اڵت باس له‌دادگاییكردنی مووسه‌وی‌و رێ��ب �ه‌ران��ی ریفۆرمیست ده‌ك���هن، كه‌چی له‌كاردانه‌و‌ه به‌پێشنیاره‌كانی مووسه‌وی به‌شێك له‌میانه‌ڕه‌وه‌كانی سه‌ر به‌و باڵ ه باس له‌پاشه‌كشه‌ی مووسه‌وی‌و زه‌روره‌تی به‌هه‌ندوه‌رگرتنی پێشنیاره‌كانی مووسه‌وی ده‌كه‌ن. موحسین ره‌زایی ئه‌ندامی كۆمه‌ڵه‌ی دیاریكردنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌كان ،له‌یه‌كه‌م كاردانه‌و‌ه به‌پێشنیاره‌كانی مووسه‌وی نامه‌یه‌كی سه‌رئاوه‌اڵی روو له‌خامنه‌یی ب��ڵ�اوك����رده‌وه‌‌و ئ���ه‌م هه‌نگاوه‌ی مووسه‌ویی به‌پاشه‌كش ه ناوزه‌دكرد. له‌به‌رامبه‌ردا كۆمه‌ڵێكی دیكه‌ی وه‌ك ئه‌حمه‌د خاته‌می وتارخوێنی نوێژی هه‌ینی ت��اران ،ئه‌م راگه‌یه‌ندراوه‌ی م��ووس �ه‌وی به‌بێبایه‌خ وه‌سفكرد‌و ته‌نیا رێگه‌چاره‌ی چاره‌سه‌ركردنی بۆ تۆبه‌كردنی رێبه‌رانی ریفۆرمیست گ���ه‌ڕان���دهوه .ئ �ه‌گ �ه‌رچ��ی به‌شێك له‌ئه‌ندامانی بزووتنه‌وه‌ی سه‌وزیش
ئه‌م هه‌نگاوه‌ی مووسه‌وی به‌پاشه‌كش ه ناودێرده‌كه‌ن ،ب�ه‌اڵم له‌به‌رامبه‌ردا زۆری��ن��هی ریفۆرمیسته‌كان ئه‌م راگه‌یه‌ندراوه‌ی مووسه‌وی به‌ئۆلتیماتۆم وه‌س��ف ده‌ك���هن .ع�هب��اس عه‌بدی رۆژنامه‌نووسی ناسراوی سه‌ر به‌باڵی ریفۆرمیست ،پێیوای ه ك ه مووسه‌وی تۆپی یارییه‌كه‌ی خستووه‌ت ه زه‌وی الیه‌نی به‌رامب هرو هه‌ر كاردانه‌وه‌یه‌كی ده‌سه‌اڵت به‌م پێشنیاران ه به‌قازانجی ب��زووت��ن�هوهی س �ه‌وز ده‌شكێته‌وه. حسێنی شه‌ریعه‌تمه‌داری چاودێری سیاسی له‌وتووێژێك له‌گه‌ڵ ماڵپه‌ڕی دوێ��چ �ه‌وێ��ل �هی ئه‌ڵمانی ده‌ڵ���ێ": له‌وبڕوایه‌دام ك ه ئه‌گه‌ر خامنه‌یی ئه‌م پێشنیازانه‌ی مووسه‌وی قه‌بوڵ نه‌كات، بزووتنه‌وه‌ی خه‌ڵك هێنده رادیكاڵ بێتهوه ك ه خامنه‌یی ناچار ده‌بێت ملكه‌چی ریفراندۆم بۆ دیاریكردنی چه‌شنی سیستمی سیاسی له‌ئێراندا بێت" .ده‌ب��اره‌ی راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ی مووسه‌وی ،ئه‌بووبه‌كر موده‌ڕه‌سی ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی كۆمه‌ڵه‌ی ش��ۆڕش��گ��ێ��ڕان��ی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستانی ئێران باس له‌ئامانجه‌كانی مووسه‌وی له‌م پێشنیاران ه ده‌كات‌و
ل �ه‌م��ب��ارهوه ب �ه‌ده‌س��ت��وور ده‌ڵ���ێ": خاڵی یه‌كه‌می راگه‌یندراوه‌كه‌ی مووسه‌وی به‌چه‌شنێك پاشه‌كش ه له‌دروشم‌و خواست ه سه‌ره‌تاییه‌كانی باڵی ریفۆرمیست‌و ته‌نانه‌ت خه‌ڵكی س �ه‌رش �ه‌ق��ام � ه ك�� ه ل��ه‌س��ه‌ره‌ت��ای خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان �هك��ان ل���ه 7مانگ له‌مه‌وپێش داوای وه‌رگرتنه‌وه‌ی ده‌نگه‌كانیان‌و به‌فه‌رمی نه‌ناسینی ده‌وڵه‌تیان ده‌كرد". موده‌ڕسی له‌درێژه‌دا ده‌ڵێت": پێمخۆش ه سه‌رنجی هه‌موو الیه‌ك بۆ الی ئه‌م بابه‌ت ه رابكێشم ك ه له‌راستیدا هیچ كات خواسته‌كانی مووسه‌وی له‌پێشه‌وه‌ی خواست‌و داواكارییه‌كانی خه‌ڵكی نارازی نهبووه .ته‌نانه‌ت لهو كاته‌ی ك ه ورده‌ورد‌ه دروشمه‌كانی خه‌ڵك رادیكاڵتر ده‌بووه‌وه‌‌و زۆربه‌ی دروشمه‌كان له‌ئاراسته‌ی مه‌رگ‌و نه‌مان بۆ دیكتاتۆر بوو ،مووسه‌وی باسی له‌گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ یاسای بنه‌ڕه‌تی ئێران‌و پراكتیزه‌كردنی سه‌رجه‌می ئه‌و یاسایان ه ده‌كرد .راست ه ك ه مووسه‌وی ده‌ورێكی به‌رچاوی ل ه بزووتنه‌وه‌كدا گ���ێ���ڕاوه ،ئ���هو ب��زووت��ن��هوهی ك ه ب �هب��زووت��ن �هوهی س���ه‌وز ناوبانگی
ده‌ركردووه ،به‌اڵم له‌حه‌قیقه‌تدا ئه‌م بزووتنه‌و‌ه شوناس‌و ناوه‌رۆكێكی ره‌نگاڵه‌یی ههیهو ره‌ن��گو ده‌نگی جۆراوجۆری خواسته‌كانی كۆمه‌ڵگای تێدایه ،به‌اڵم له‌هه‌مانكاتدا ئه‌وه‌ی گرنگ ه ئامانجی راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌یه .من لهو بڕوایه‌دام ك ه رووی راگه‌یه‌ندراوه‌ك ه زۆرت��ر روو له‌نه‌یارانی مووسه‌وی له‌حكوومه‌تدایه‌‌و مووسه‌وی هیوادار‌ه ك ه بتوانێ لێكترازان‌و ئینشقاقی زیاتر له‌ناو ریزه‌كانی ده‌وڵه‌تدا دروست بكات". ه �ه‌واڵ‌و راپۆرته‌كانی ناوخۆی ئێران باس له‌ئاماده‌كاریی نارازیان ب��ۆ بۆن ه نزیكه‌كانی وه‌ك چله‌ی موحه‌ڕ‌هم‌و 22ی رێبه‌ندان له‌ناوه‌ڕاست مانگی زس��ت��ان ده‌ك���ات‌و زۆرب��هی چاودێرانی سیاسی له‌وبڕوایه‌دان ك ه ئه‌گه‌ری په‌یوه‌ستبوونی جوگرافیای مرۆیی به‌شه‌كانی دیكه‌ی ئێران به‌م بزووتنه‌و‌ه له‌مانگه‌كانی داهاتوودا زۆر بههێزه .زۆربه‌ی چاودێرانی سیاسی لهسهر ئه‌و بڕوایه‌ن ،ئه‌گه‌ره‌كانی قه‌بوڵكردنی پێشنیاره‌كانی مووسه‌وی زۆر الوازه‌‌و قوڵتربوونه‌وه‌ی قه‌یرانه‌كان بایه‌تێكی چاوه‌روانكراوه.
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
کوردستانی
10
ی كورد ل ه سوریا ی یوسف :چاره‌سه‌ری كێشه عه‌بدولباق ی زاتی وه‌ربگرێت به‌و ه ده‌بێـت ك ه حوكم
عه‌بدولباقی یوسف .فۆتۆگراف :ده‌ستوور
دیمانه :شاهۆ خواڕه‌حم
عه‌بدولباق ی یوسف ئه‌ندام ی لیژن ه ی سیاس ی پارت ی یه‌كێت ی كورد له‌سوریا پێیوای ه له‌مه‌ودوا ده‌بێت پێناسه‌یه‌ك ی نو ێ بۆ كێش ه ی كورد له‌سوریا كورد بكرێت‌و له‌میان ی دیمانه‌یه‌كدا له‌گ ه ڵ رۆژنام ه ی ده‌ستوور ده‌ڵێت " :له‌ئێستادا چاره‌سه‌ر ی كێش ه ی كورد له‌سوریا بهوه ده‌بێـت ك ه له‌چوارچێو‌ه ی ده‌وڵه‌ت ی سوریادا كورد حوكم ی زات ی وه‌ربگرێت ،چونك ه هه‌تا ئێستا حكومه‌ت ی سوریا دان ی به‌بوون ی كورددا نهناوه " .ئه‌مه‌ش ده‌ق ی دیمانه‌كه‌یه: ............................ ده‌ستوور :له‌دواین كۆنگره‌تاندا بڕیارتاندا خواست ی حوكم ی زات ی وه‌ك���و ب��هش��ێ��ك ل��ه‌چ��ارهس��ه‌ر ی مه‌سه‌ل ه ی ك��ورد ته‌به‌ن ی بكه‌ن، ئ��ه‌م�� ه ل��ه‌چ��ی��ی��هوه س���ه‌رچ���اوه ی گرتووه؟ ئایا پێتانوای ه باشترین چ��ارهس��هره یان له‌ژێر كاریگه‌ر ی رووداو و پێشهاته‌كاندا ئه‌و شێوازه چاره‌سه‌ره‌تان خستووه‌ته‌ڕوو؟ عه‌بدولباق ی یوسف :له‌یه‌كه‌مین كۆنگره ی پ��ارت�� ی یه‌كێت ی كورد له‌سوریا گرنگترین ب��ڕی��ار ئهوه ب���ووه كه‌پێویست ه ته‌عریفێك ی ن��و ێ بۆ كێش ه ی ك��ورد له‌سوریا بكرێت ،به‌شێوه‌یه‌ك ك ه كێشه‌ك ه
ل��ه‌چ��وارچ��ێ��وه ی كێش ه ی خاك‌و میلله‌تدا پێناس ه بكرێت ،له‌دوا ی ساڵ ی شه‌سته‌كانه‌و‌ه ك ه پارت ی دیموكرات ی كوردستان له‌سوریا پارچ ه پارچ ه بوو ب��ووه ده باڵ ی سیاسی ،ئه‌وكات ه گوتار ی سیاسیش ت��اڕاده‌ی��هك�� ی زۆر ب���ه‌ره‌و دواو‌ه چووبوو ،لهبهرئهوه خاڵێك ی دیك ه ك ه كۆنگره به‌گرنگییه‌و‌ه هه‌ڵوێست ه ی لهسهر كرد گۆڕانگار ی بوو له‌گوتار ی سیاسیدا .ئه‌و قۆناغ ه ی ك ه پارت ی یه‌كێت ی كورد ی تیادا دامه‌زرا گوتار ی سیاس ی ك��ورد له‌سوریا به‌هۆ ی جه‌نگ ی سارده‌و‌ه جۆرێك له‌گوتار ی شۆڤێنست ی له‌خۆگرتبوو ،به‌اڵم به‌هاتن ی پارت ی یه‌كێت ی كورد له‌سوریا بارودۆخه‌ك ه هه‌ندێك پێشكه‌وتن ی بهخۆوه بین یو چه‌ندین چاالك ی له‌ناو گ��ه‌ڕ‌هك‌و كۆاڵنه‌كاندا ئه‌نجامدرا‌و چه‌ند باڵوكراوه‌یه‌كیش ده‌رچوون ،ك ه پێشتر ئه‌مجۆر‌ه چاالكییان ه نه‌بوون. له‌سێیه‌مین كۆنگره ی پارته‌كه‌دا ك�� ه له‌ساڵ ی ()2000دا به‌سترا، جارێك ی دیك ه جه‌ختكرایه‌و‌ه لهسهر گوتار ی سیاسی ،به‌اڵم ئه‌مجاره‌یان ته‌ئكیدكردنه‌وه‌بوو لهسهر گوتار ی سیاس ی كوردستان ی سوریا ،ك ه ئه‌مه‌ش گفتوگۆیه‌ك ی زۆر ی له‌ناو رۆشنبیران‌و گه‌ل ی كورد له‌سوریا لێكه‌وته‌وه ،له‌الیه‌ك ی دیكهشهوه له‌ناو شه‌قام ی عه‌ره‌بیدا گفتوگۆیه‌ك ی زۆر ی به‌دوا ی خۆیدا هێنا ،چونك ه ب��ۆ ع��ه‌ره‌ب��هك��ان ه��ه‌رس نه‌ده‌كرا پارتێك ی سیاس ی كورد ی بانگه‌ش ه ی
ئهوه بكات ك ه به‌شێك له‌كوردستان له‌واڵت ی سوریادایه .لهكۆنگره ی ساڵ ی ()2006دا پارت ی یه‌كێت ی كورد له‌سوریا جه‌خت ی لهسهر ئهوه كرده‌و‌ه ك ه پێویست ه ناوچ ه كوردییه‌كان له‌سوریا یه‌ك ئیداره‌یان هه‌بێت‌و كورد خۆ ی ئیدار‌ه ی خۆ ی بكات. لهكۆنگره ی شه‌شه‌م ی پارت ی یه‌كێت ی كورد له‌سوریا ك ه له‌ساڵ ی ()2009 به‌ڕێوه‌چوو ،بڕیاردرا ك ه خواست ی حوكم ی زات ی (خۆبه‌ڕێوه‌بردن) وه‌ك به‌شێك له‌چاره‌سه‌ر ی كێش ه ی كورد مامه‌ڵ ه ی له‌گه‌ڵدابكرێت ،چونك ه كورد له‌سوریادا خاك ی خۆ ی هه‌ی هو هه‌موو شتێك ی جیاواز‌ه‌و وه‌كو هه‌موو میلله‌تێك ی دیك ه ماف ی ئهوه ی هه‌ی ه ك ه خۆ ی ئیدار‌ه ی خۆ ی بكات .ئێم ه وه‌كو پارت ی یه‌كێت ی كورد له‌سوریا پێمانوای ه ك ه له‌ئێستادا چاره‌سه‌ر ی كێش ه ی كورد له‌سوریا بهوه ده‌بێـت ك ه له‌چوارچێو‌ه ی ده‌وڵه‌ت ی سوریادا ك��ورد حوكم ی زات�� ی وه‌ربگرێت، چونك ه هه‌تا ئێستا حكومه‌ت ی سوریا دان ی به‌بوون ی كورددا نهناوه ،ئێمه‌ش به‌پێویستمانزان ی بۆ پارێزگاریكردن له‌خۆمان جه‌خت لهسهر دیاریكردن ی سنور ی جوگرافیا ی كوردستان ی سوریا بكه‌ینه‌وه ،ناوچ ه كوردییه‌كان له‌سوریا ب�� هب��ه‌راورد له‌گه‌ڵ ناوچ ه عه‌ره‌بییه‌كان هیچ گرنگییه‌كیان پێنه‌دراوه ،ئه‌م ه له‌كاتێكدای ه ك ه ناوچ ه كوردییه‌كان له‌ڕوو ی سامان ی سروشتییه‌و‌ه ده‌وڵه‌مه‌ندن‌و نه‌وت‌و ئاو ی هه‌ی هو له‌ڕوو ی كشتوكاڵیشه‌و‌ه خاكێك ی به‌پیت ی هه‌یه. ده‌س���ت���وور :له‌به‌یاننام ه ی كۆتاییدا باستان له‌هه‌لومه‌رج ی س���ه‌رك���وت���ك���ردن‌و دادگ����ای���� یو گرتنه‌به‌ر ی چه‌ند رێوشوێنێك بۆ ده‌مكوتكردن ی گه‌الن ی سوریا
كردووه ،له‌گه‌ڵ كاڵبوونه‌و‌ه ی فشار‌ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان ی سه‌ر دیمه‌شق، پێتانوای ه خه‌بات ی حیزب‌و الیه‌ن ه سیاسییه‌كان سه‌ختر ده‌بێت؟ عه‌بدولباق ی یوسف" :له‌ڕاستیدا هه‌ڵوێست ی حكومه‌ت ی سوریا‌و مامه‌ڵه‌كردن ی له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆندا خ��راپ��ه ،ج��ا ئ��هو ئۆپۆزسیۆن ه عه‌ره‌ب بێـت یاخود ئۆپۆزسیۆنێك ی ك���ورد ی بێت ،چونك ه سیستم ی ده‌وڵ��ه‌ت به‌شێوه‌یه‌ك ه ك ه هه‌موو ج��ۆره ئۆپۆزسیۆنێك به‌مه‌ترس ی ده‌زان��ێ��ت‌و دان��� ی پ��ی��ادا نانێت‌و به‌رده‌وامیش به‌توند ی رووبه‌ڕوو ی ده‌بێته‌وه ،چه‌ند ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر ك ه فشار‌ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان لهسهر سوریا زۆر بوو ،له‌وكاته‌شدا سوریا ه��ه‌ر ب��ه‌خ��راپ م��ام��ه‌ڵ�� ه ی له‌گه‌ڵ ئۆپۆزسیۆندا ك��ردووه به‌تایبه‌ت ی ئۆپۆزسیۆن ی كوردی ،چونك ه رژێم ی به‌عس له‌سوریا سیفاتێك ی تایبه‌ت ی هه‌ی هو ج��ی��اواز‌ه له‌سیستمه‌كان ی دیكه ،هیچ جۆره ئۆپۆزسیۆنێك ی قبوڵ نیی ه ب�� هك��وردو عه‌ره‌به‌و‌ه‌و هه‌موو پارت ه ئۆپۆزسیۆنه‌كانیش به‌خیانه‌تكار سه‌یرده‌كات .ئهوه ی ك ه رژێم ی به‌عس له‌سوریا ده‌رهه‌ق به‌كورد كردووه‌یه‌ت ی هیچ ی كه‌متر ن��هب��ووه ل��هو تاوانكارییان ه ی ك ه سه‌دام به‌رامبه‌ر به‌كورد ل ه عێراق ئهنجامیداوه ،به‌اڵم به‌هۆ ی پاڵپشت ی هه‌ندێك له‌واڵتان ی خۆرئاوا له‌سوریا‌و كه‌مته‌رخه‌م ی راگه‌یاندن ی جیهان ی ل��هب��اره ی ب�ڵاوك��ردن��هوه ی كێش ه ناوخۆییه‌كانی ئه‌و واڵت هو الواز ی فشار ی كۆمه‌ڵگ ه ی نێوده‌وڵه‌ت ی ل��ه‌س��ه‌ر س��وری��ا ،وای��ك��رد سوریا بتوانێت پارێزگار ی له‌خۆ ی بكات‌و ئه‌و تاوانكارییان ه ی ئاشكرا نه‌بێت ك ه به‌رامبه‌ر به‌گه‌ل ی كوردو ئۆپۆزسیۆن
ی ی سوریا رێككه‌وتین لهسهر ئهوه ی كورد ی دیك ه له‌گه‌ڵ هه‌شت حیزب ی ی خاكه‌كه‌یه‌تی ،ك ه بهداخهوه ( )11پارت ی كورد له‌سوریا كێش ه كێش ه ی ئێمه‌دا نه‌بوون ی سوریا له‌گه‌ڵ ئه‌م بۆچوون ه ی كورد دیك ه
له‌واڵته‌كه‌یدا ئهنجامیداوه". ده‌س���ت���وور :له‌به‌یاننام ه ی راگه‌یاندن ی كۆنگره‌كه‌تاندا ،باستان له‌به‌هێزكردن ی دیموكرات ی له‌ژیان ی ن��اوخ��ۆ ی پ��ارت�� ی یه‌كێت ی كورد له‌سوریا ك��ردووه ،ئایا حیزبه‌ك ه ی ئ��ێ��وه‌ش ب��ه‌ده‌س��ت كێشه‌كان ی نه‌بوون ی دیموكراتییه‌و‌ه ده‌ناڵێنێت؟ چ بڕیارێكتان لهوبارهیهوه داوه؟ عه‌بدولباق ی یوسف :له‌واڵتێك ی نادیموكراتیدا بته‌وێت ببیت ه پارتێك ی دیموكراتی ،به‌ڕاست ی ڕووبه‌ڕوو ی ئاسته‌نگ ی گهوره ده‌بیته‌وه ،چونك ه میلله‌ت ی ئێم ه فێر ی دیموكرات ی نهبووه ،نازانێت چۆن موماره‌س ه ی ژیان ی دیموكرات ی بكات ،ئه‌گه‌ر بته‌وێت حزبێك ی دیموكرات ی دروست بكه‌یت ،پێویست ه زه‌مینه‌یه‌ك ی له‌بار ی دیموكرات ی هه‌بێت ،ئێم ه له‌كوردستان ی سوریا له‌مباره‌یه‌و‌ه م��وع��ان��ات��ێ��ك�� ی زۆرم�����ان هه‌یه، هه‌ڵبژاردن ده‌كرێت‌و پاشان كۆنگره ده‌به‌سترێت ،ب��ه‌اڵم به‌هه‌نجه‌ت ی ئهوه ی كارێك ی نهێنیی ه ئه‌ندامان ی سه‌ركردایه‌ت ی داده‌مه‌زرێندرێن ،ك ه ئه‌م ه بۆ خۆ ی كێش ه ی دروستكردووه، چونك ه ئه‌و ئه‌ندامان ه ی سه‌ركردایه‌ت ی یان سكرتێر ی حزب ك ه داده‌نرێن، ئ��ه‌گ��ه‌ر ش���اره‌زای��� یو توانایه‌ك ی باشیان هه‌بێت ،ئ��هوه واقیع ی سیاس ی ئ��هوه ف��ه‌رز ده‌ك���ات ك ه له‌پۆسته‌كه‌یدا بمێنێتهوه ،به‌اڵم سكرتێر ی پارته‌كان ی ئێم ه به‌رده‌وام ل��ه‌ده‌ره‌و‌ه ی واڵت��نو تێكه‌اڵوییه‌ك ی نێوده‌وڵه‌ت ی ئه‌وتۆشیان نییه ،هه‌ر له‌به‌رئه‌مه‌ی ه ك ه كێشه‌كان دروست ده‌بن .له‌ساڵ ی ( )1992س ێ پارت ی سیاس ی یه‌كیانگرت‌و پارت ی یه‌كێت ی كوردیان له‌سوریا پێكهێنا .گوتار ی سیاس ی له‌م س ێ پارته‌دا هه‌ریه‌ك هو به‌شێوه‌یه‌ك بوو ،بۆئهوه ی كێش ه ی دروس��ت نه‌بێت به‌تایبه‌ت ی لهسهر ئاڵوگۆڕ ی ده‌سه‌اڵته‌كان ،بڕیارماندا ك ه به‌شێوازێك ی دیموكراسیان ه سكرتێر بگۆڕێت ،من بۆخۆم له‌ساڵ ی ( )2000سكرتێر ی ح��زب بووم هه‌تاوه‌كو ساڵ ی ( ،)2004له‌ماو‌ه ی دامه‌زراندن ی پارته‌كه‌مانه‌و‌ه تائێستا ( )5جار سكرتێر ی حیزب گۆڕدراوه، س��ه‌رب��ار ی ئ���ه‌وه‌ش لهكۆنگره ی س��اڵ�� ی ( )2006ی پارته‌كه‌دا
( )%40ی ئ�� هن��دام��ان�� ی مه‌كته‌ب ی سیاس ی گ����ۆڕدران‌و لهكۆنگره ی شه‌شه‌میشدا ()%20یان گۆڕدراون، ل��ه‌گ��ه‌ڵ ئ��ه‌وه‌ش��دا ل��هن��او حیزبدا بیروڕا ی جیاواز هه‌ی هو ده‌رفه‌ت ی ده‌ربڕین ی را ی جیاواز كراوه‌یه، بۆئه‌و مه‌به‌سته‌ش باڵوكراوه‌یه‌ك ی ناوخۆی ی ده‌رده‌چێت‌و هه‌موو بیروڕا جیاوازه‌كان له‌سه‌رانسه‌ر ی حیزب تیایدا باڵوده‌كرێنه‌و‌ه‌و هه‌ندێكجاریش ئه‌م بیروڕایان ه گفتوگۆیه‌ك ی جدییان لێده‌كه‌وێته‌وه ،ئ��ه‌م كلتوره‌و‌ه وایكردووه ك ه یه‌كێت ی دیموكرات رۆژ به‌رۆژ به‌هێز بێت. ده‌س��ت��وور :ه��ه‌ر له‌میان ه ی كۆنگره‌كه‌تاندا باستان له‌كاراكردن ی ج���م���وج���ۆڵ��� ی ح���زب���هك���ه‌ت���ان ك���ردووه ،چاالك ی حیزب‌و الیه‌ن ه خ��ۆرئ��اوا ی كوردستانییه‌كان ی كوردستان له‌چ ئاستێكدایه؟ ع��هب��دول��ب��اق�� ی ی��وس��ف :زۆر ده‌مێك ه گفتوگۆ له‌نێوان ئێم هو پارت ه سیاسییه‌كان ی دیك ه ی خۆرئاوا ی كوردستاندا ههبووه بۆ دروستكردن ی چه‌ترێك ی سیاس ی كورد ی له‌خۆرئاوا ی ك��وردس��ت��ان��دا ،ب���ه‌اڵم ه��ۆك��ار ی نه‌گه‌یشتن به‌رێككه‌وتنێك له‌نێوان ئێم هو پارته‌كان ی دیكه‌ش لهسهر كێش ه ی كورد بوو له‌سوریا ،ئێم ه پێمانوای ه پارچه‌یه‌ك ی كوردستان له‌سوریایه ،به‌اڵم هه‌ندێك الیه‌ن ی دیك ه ئهوه نابینن ك ه پارچه‌یه‌ك ی دیك ه ی كوردستان له‌سوریا هه‌یه، هه‌ندێك ی دیكه‌ش كێش ه ی كورد ده‌كه‌ن ه كێش ه ی هاواڵتیبوون وه‌ك ئهوه ی كورد له‌سوریا په‌نابه‌ربێت، به‌مدواییان ه ئێم هو هه‌شت حیزب ی دیك ه ی كورد ی سوریا رێككه‌وتین لهسهر ئ��هوه ی ك ه كێش ه ی كورد له‌سوریا كێش ه ی خاكه‌كه‌یه‌تی، ك ه بهداخهوه ( )11پارت ی دیك ه ی كورد ی سوریا له‌گه‌ڵ ئه‌م بۆچوون ه ی ئێمه‌دا نه‌بوون ،دواج��ار له‌كۆتای ی ساڵ ی ڕاب����وردوودا به‌یاننامه‌یه‌ك باڵوكرایه‌و‌ه سه‌باره‌ت به‌پێكهێنان ی ئه‌نجومه‌ن ی سیاس ی كورد له‌سوریا. به‌بڕوا ی ئێم ه وه‌كو پارت ی یه‌كێت ی ك��ورد له‌سوریا چاره‌سه‌ركردن ی كێش ه ی كورد پێویست ی به‌فشارێك ی ن��ێ��وده‌وڵ��ه‌ت�� ی زی��ات��ره ب��ۆ سه‌ر حكوم هت‌و رژێم ی به‌عس له‌سوریا.
ی موحافیزكاره‌كان‌و ریفۆرمیسته‌كان خۆیان بۆ خولێك ی رووبهڕووبوونهوه ئاماده‌ده‌كه‌ن دیكه كه‌هه‌موو ده‌سه‌اڵتێك ی سه‌ربازی یو ئا :نه‌وزاد سدیق قه‌زای ی به‌كارده‌هێنن بۆ سزادان ی ریفۆرمیسته‌كان‌و الیه‌نگره‌كانیان، رۆبین رای��ت ل ه رۆژن��ام�� ه ی تایم ئێران ده‌یه‌وێت مۆدێڵ ی سه‌ركوتكردن ی ده‌ڵ��ێ��ت" :ل��ه‌گ�� ه ڵ په‌ره‌سه‌ندن ی گۆڕه‌پان ی تیانامین ی چین ی له‌ساڵ ی ئ��اڵ��ۆزی��ی��هك��ان ،ه���ه‌ردو ب���هره ی 1989دوبار‌ه بكاتهوهو لهو بارهیهوه موحافیزكار‌و ریفۆرمیست ی ئێران ن��ووس��ی��وی��ه‌ت��ی" :م��ۆدێ��ڵ�� ی چین ه��ه‌م��وو تواناكانیان ب��ۆ خول ی له‌به‌كارهێنان ی هه‌موو هێزه‌كان ی دژ ی داه���ات���وو ی رووب���ه‌ڕووب���وون���هوه جواڵنه‌و‌ه ی ئۆپۆزسیۆن وه‌كو ئهوه ی كۆده‌كه‌نه‌و‌ه‌و رژێم ی ئێران هه‌موو له‌گۆڕه‌پان ی تیانامین روویدا ره‌نگ ه هه‌وڵێك ی خستوه‌ته‌گه‌ڕ بۆئهوه ی هه‌مان كاریگه‌ری ی نه‌بێت له‌كۆمار ی بوار نه‌دا به‌ریفۆرمیسته‌كان مانگ ی ئیسالم ی ساڵ ی ،2010لهبهرئهوه ی داه��ات��وو ئاهه‌نگ ی 11رۆژه ی كۆمه‌ڵگاو سیستم ی هه‌ردوو واڵته‌ك ه رووخان ی شا له‌ساڵ ی 1979بكه‌نه زۆر جیاوازن". ئ��ام��اژه ی ب�����ه‌وه‌داو‌ه هێشتا دژه‌ش��ۆڕش��ێ��ك ل���ه‌دژ ی ئه‌وان ه ی ئ��ێ��ران ئ��هو رێوشوێنان ه پیاده له‌ده‌سه‌اڵتدا جێیان گرتوه‌ته‌وه". ب ه را ی رای��ت ،دوا ی ئهوه ی ده‌ك����ات ك�� ه ل����ه‌دژ ی ه��ه‌ڕه‌ش�� ه ی هه‌فت ه ی رابوردوو گهوره لێپرسراوان ی ده‌ره‌ك ی ده‌گیرێنه‌به‌ر .رۆژ ی 28ی ئ��ێ��ران ه��ه‌ڕه‌ش�� ه ی ئ��هوهی��ان كرد مانگ ی رابوردوو بۆ یه‌كه‌مجار هێزه
ئه‌منییه‌كان له‌میان ی مه‌راسیم ی عاشورادا ته‌قه‌یان له‌خۆپیشاندان ی ج����ه‌م����اوه‌ری���� ی ب����ه‌رف����راوان���� ی ریفۆرمیسته‌كان ك��ردوه‌و هاوكات لێپرسراوان ی ده‌زگا ی دادوه‌ری ی ئه‌و واڵت�� هو ژماره‌یه‌ك له‌په‌رله‌مانتاران داوا ی دادگ��ای��ی��ك��ردن�� ی سه‌ران ی ئۆپۆزسیۆن ده‌كه‌ن به‌تۆمه‌ت ی تاوان له‌دژ ی ده‌وڵ هت‌و خیانه‌تكردن .جگ ه ل��ه‌وه‌ش رۆژ ی 30ی هه‌مان مانگ، الیه‌نگران ی حكومه‌ت ل ه دروشمه‌كانیان داوا ی كوشتن ی یه‌كه‌مین سه‌رۆك وه‌زیران ی ئێران حسێن موسه‌و یو سه‌رۆك ی په‌رله‌مان ی پێشوو مه‌هد ی كه‌ڕوبی-یان كردوه. لهباره ی خاڵ ه له‌یه‌كچووه‌كان ی ه���ه‌ردوو رووداوه‌ك��هی��ش��هوه ،تایم ده‌ڵێت" :جواڵنه‌و‌ه دیموكراسییه‌ك ه ی ساڵ ی 1989ی چین‌و راپه‌ڕینه‌ك ه ی
ئێستا ی ئێرانییه‌كان له‌چه‌ند شتێكدا له‌یه‌ك ده‌چن ،له‌وان ه له‌هه‌ردووكیان الوان داوا ی گۆڕانكاری ی ده‌ك هنو له‌الیه‌ن چه‌ند گروپێكه‌و‌ه رابه‌رایه‌ت ی ده‌ك��رێ��ن ك�� ه سه‌ركردایه‌تییه‌ك ی توندوتۆڵیان نییه". ل��ه‌گ�� ه ڵ ئ��ه‌وه‌ش��دا جیاواز ی گه‌وهه‌ر ی هه‌ی ه له‌نێوان هه‌ردووكیاندا ك ه ره‌نگ ه ئاكامه‌كه‌یان جیاوازبێت، له‌ئێران هانده‌ر ی خۆپیشانده‌ران ئه‌وه‌ی ه ك ه ده‌سه‌اڵتداران ده‌ستكاری ی ئه‌نجام ی هه‌ڵبژاردنێكیان كردوهو پێیانوای ه م��ووس��هو ی ب��راوه بوو، له‌چین ه��ان��ده‌ر ی خۆپیشانده‌ران كوشتن ی ریفۆرمیستێك بوو به‌ناو ی هو یاوبانگ. له‌به‌شێك ی وتاره‌كه‌یدا ،رایت نوسیویه‌تی" :ه��ه‌ر له‌سه‌ره‌تاو‌ه‌و ل��ه‌م��اوه ی ح��ه‌وت هه‌فته‌دا ،چین
هه‌موو هێز ی خۆ ی خسته‌گه‌ڕ بۆ به‌اڵم ئێرانییه‌كان له‌وه‌ت ه ی شۆڕش ی سه‌ركوتكردن ی خۆپیشانده‌ران ،ده‌س��ت��وور ی 1911-1905رۆڵیان ب��ه‌اڵم ئ��ێ��ران دوا ی ح��ه‌وت مانگ زۆربوو‌ه له‌ژیان ی سیاسیداو یه‌كه‌م نهیتوانیوه ره‌وش��هك�� ه كۆنترۆڵ په‌رله‌مانیان له‌ئاسیا هه‌ڵبژاردوو‌ه‌و ب��ك��ات ،ب��ه‌پ��ێ��چ��ه‌وان��هوه مانگ ی بۆ ماوه ی چه‌ندین ده‌ی ه له‌ژێر سای ه ی راب���وردو خۆپیشاندان 10شار ی هه‌ردوو سیستم ی پاشای یو ئایینیدا گ���هوره ی گ��رت��هوه .چین رێگ ه ی به‌شدارییان له‌ده‌نگداندا كردووه. ن��ه‌دا به‌كه‌ناڵه‌كان ی راگه‌یاندن ی ه���ه‌روه‌ك له‌كاتێكدا چینییه‌كان بیان ی خۆپیشاندانه‌ك ه روم���ا ڵ كۆمه‌ڵگایه‌ك ی داخراون ،ئێرانییه‌كان بكه‌ن ،له‌به‌رامبه‌ردا ئێران تائێستا ماوه‌یه‌ك ی زۆره به‌بیروڕا ی خۆرئاوا ن��هی��ت��وان��ی��وه رۆژن��ام��هن��ووس��ان‌و ئاشنابوون ". له‌گواستنه‌و‌ه ی شایه‌دحاڵه‌كان ل��هك��ۆت��ای�� ی وت���اره‌ك���هی���دا، زانیارییه‌كان بۆ سه‌ر ئینته‌رنێت‌و نووسه‌ره‌ك ه ی تایم ده‌ڵێت" :له‌جیات ی ل ه وێشه‌و‌ه بۆ فه‌یس بوك‌و تویته‌ر دووب��اره‌ك��ردن��هوه ی رووداوه‌ك���� ه ی قه‌ده‌غ ه بكات .له‌هه‌مووش ی گرنگتر تیانامین ی ،1989ئۆپۆزسیۆن ی ئه‌وه‌ی ه ك ه ل ه مێژوودا ئێران زۆر ئێران ده‌یه‌وێت رووداوه‌ك ه ی روخان ی دیموكراس ی ت��ر ب��وه له‌چین ك ه دیوار ی به‌رلین‌و له‌ناوچوون ی رژێم ه پتر له‌سه‌ده‌یه‌ك ه خه‌ڵك ناتوانن كۆمۆنسیته‌كان ی ئه‌وروپا دووبار‌ه به‌شداری ی له‌ژیان ی سیاسیدا بكه‌ن بكاتهوه".
13
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
دۆسیه
ی عێـراقــدا زۆر كه‌مه‌‌و ی كــورد له‌نــاو سوپــا "رێــژه لــه %10بــۆ %12تێناپه‌ڕێــت" ی عێراق بۆ ده‌ستوور ی نوێنه‌ران ی له‌ئه‌نجومه‌ن ی ئاسایش‌و به‌رگر ی لیژن ه سه‌رتیپ كاكه‌یی ئه‌ندام سازدانی :گۆران وه‌هاب ده‌س��ت��وور 79 :س��اڵ به‌سه‌ر سوپای عێراقدا تێده‌په‌ڕێت، ئێستا هه‌وڵه‌كانی بنیاتنانه‌وه‌ی ئه‌و سوپایه له‌چ ئاستێكدایه؟ سه‌رتیپ كاكه‌یی :له‌دوای 2003هوه هه‌موو ده‌زگاكانی عێراق هه‌ڵوه‌شایه‌وه ،یه‌كێك لهو ده‌زگایانه‌ش سوپای عێراق ب��وو ،دوات��ر ئ�هو سوپایه كه بنیاتنرایه‌وه به‌پێی ماده‌ی ده‌ستووری ب��ووه ،ههرچهنده ك�ه‌م��وك��وڕی تێدایه ،چونكه ماده‌ی نۆی ده‌ستوور به‌ڕوونی ئ��ام��اژه ب����ه‌وه‌ده‌دات سوپای ع��ێ��راق‌و ده‌زگ���ا ئه‌منییه‌كان له‌پێكهاته‌كانی عێراق پێكدێن‌و ده‌بێت نوێنه‌رایه‌تی سه‌رجه‌م خه‌ڵكی عێراقی تێدابێت به‌بێ جیاكردنه‌وه‌‌و دوورخستنه‌وه‌ی هیچ پێكهاته‌یه‌ك ،هه‌روه‌ها سه‌ركردایه‌تی ئه‌و سوپایه‌ش سه‌ركرده‌یه‌كی مه‌ده‌نی بێت، ئیشی سوپاكه‌ش پارێزگاری له‌گه‌لی عێراق بكات‌و نه‌بێته ده‌زگ��ای��هك��ی سه‌ركوتكه‌ر‌و ده‌س��ت ل �هك��اروب��اری سیاسی وه‌رن���ه‌دات ،هیچ ده‌ورێكیشی له‌گۆڕانكاری ده‌سه‌اڵتدا نه‌بێت، ئه‌مانه بنه‌مای زۆر گشتین بۆ پێكهاته‌ی سوپای ئێستای عێراق ،ئه‌م سوپایه‌ی ئێستا زۆر ج��ی��اوازت��ر ده‌ب��ێ��ت لهو سوپایه‌ی رژێمه‌كانی پێشتر، چونكه پێشتر سوپای عێراق هیچ كاتێك سه‌ركرده‌كه‌ی سه‌ركرده‌یه‌كی مه‌ده‌نی نهبووهو كارو ئه‌ركه‌كانی ئهوه نهبووه كه نه‌بێته سه‌ركوتكه‌رێك بۆ گه‌النی عێراق ،چونكه گه‌النی عێراق‌و گه‌لی كوردستان ئازاری زۆری به‌ده‌ست ئه‌و سوپایه‌وه چه‌شتووه ،ده‌سه‌اڵتی عێراق ب �هش��ێ��وه‌ی �هك �ی ت��اك��ڕه‌وان��ه به‌ڕێوه‌براوه ،ئه‌و سوپایه‌ش به‌و شێوه‌یه نهبووه كه هه‌موو پێكهاته‌كانی عێراق رۆڵیان تێیدا هه‌بووبێت‌و دوورنه‌خرابنه‌وه. ده‌ستوور :پێشتر سوپای عێراق لهسهر بنه‌مای تایه‌فی دروس��ت��ك��راب��وو ،شیعه كه زۆرینه‌ی عێراق پێكده‌هێنن، هیچ كاتێك له‌پله‌ی سه‌رباز به‌ره‌وسه‌ر زۆرینه‌ی سوپایان پێكنه‌ده‌هێنا ،به‌تایبه‌ت پله ب��ااڵك��ان ،ه �ه‌م��ووی عه‌ره‌بی س��ون��ن��هب��وون ،ب��ۆ ئ��ه‌م��ڕۆی عێراق ئه‌و مه‌سه‌له‌یه پێچه‌وانه نه‌بۆته‌وه؟ سه‌رتیپ كاكه‌یی :ده‌توانم بڵێم له‌بنیاتنانه‌وه‌ی سوپا ل�����ه‌دوای س��اڵ��ی 2003وه، پێكهاته‌كانی ه��اوس �هن��گ �ی تێدا ره‌چ��اون �هك��راوه ،له‌وانه رێ���ژه‌ی ك���ورد نه‌گه‌یشتۆته ئه‌و رێژه‌یه‌ی كه ده‌بێت له‌ناو سوپای عێراقدا هه‌بێت ،بۆیه كاتێك ئه‌و سوپایه پێكهێنرا، سود لهو حیزبه سیاسییانه وه‌رگیرا كه چه‌كداریان هه‌بوو، ئ �ه‌وان �ه خ��ۆی��ان خ��زان��ده ناو پێكهاته‌ی سوپاكه‌وه ،ئه‌مه‌ش وایكرد ئه‌و الیه‌نانه‌ی هێزی چ���هك���داری ه��هب��وو رۆڵێكی گه‌وره‌تر ببینێت ،ههرچهنده
چه‌ند سه‌ربازێکی سوپای عێراق له‌مدواییه‌شدا خه‌ڵكیتر بۆ ناو ئه‌و ده‌زگایانه بانگكراوه‌ته‌وه، ههرچهنده هه‌ندێك تێبینیش هه‌یه كه به‌شێك لهو كه‌سانه‌ی گه‌ڕێنراونه‌ته‌وه ن��او سوپای عێراقی یاسای ریشه‌كێشكردنی به‌عس دهیانگرێتهوهو ئێستا لێكۆڵینهوه لێپێچینه‌وه‌‌و ده‌ك��رێ��ت ل �ه‌گ �ه‌ڵ ژماره‌یه‌ك ئ �ه‌ف��س �ه‌ر ك��ه گ��ه‌ڕاون��ه‌ت��هوه ناو سوپای عێراقی‌‌و پله‌یان ب���ه‌رزب���ووه ل �هك��ات �ی رژێمی پێشودا‌و یاسا رێگایان پێنادات ك��ه ل��هن��او س��وپ��ادا بونیان هه‌بێت ،به‌شێوه‌یه‌كی گشتی سوپا به‌م پێكهاته‌یه‌ی ئێستا هه‌یه‌تی ،پیاچونه‌وه‌ی ده‌وێت‌و ورده‌ك���اری���ی ده‌وێ����ت ل���ه‌زۆر شوێندا‌و ده‌بێت رێبكخرێته‌وه هه‌لومه‌رجی به‌ڕه‌چاوكردنی ئێستای عێراق. ده‌ستوور :سه‌رۆك ئه‌ركانی سوپای ئێستای عێراق كورده، به‌اڵم هیچ قورساییه‌كی ئه‌وتۆی نییه ل�هن��او ئ �هو سوپایه‌دا، تاچه‌ند كورد قه‌باره‌‌و قورسایی خ��ۆی ه �هی �ه ل �هن��او سوپای عێراقدا‌و رێژه‌ی كورد له‌ناو ئه‌و سوپایه‌دا چهنده؟ سه‌رتیپ كاكه‌یی :كورد له‌ناو سوپای عێراقدا بوونی هه‌یه ،به‌اڵم لێره‌دا مه‌سه‌له‌كه ل �ه‌وه‌دای �ه كه هه‌ندێك كاری ناده‌ستوری‌‌و رێنمایی نایاسایی ب �ه‌ڕێ��وه‌چ��ووه ،كاتێك باسی وه‌زی������ری ب���ه‌رگ���ری عێراق ده‌ك��رێ��ت ،به‌پێی ده‌ستوور ده‌بێت وه‌زی��ری به‌رگری ئه‌و پێداویستیانه ئاماده‌بكات بۆ هێزه سه‌ربازییه‌كه ،لێره‌دا
ده‌بێت رۆڵی سه‌ره‌كی بدرێت به‌سه‌رۆكی ئه‌ركانی سوپا، ب �ه‌اڵم لێره‌دا ئ�ه‌م مه‌سه‌له‌یه ل���ه‌الی���هن س���ه‌رۆك���ی هێزه چ�هك��داره‌ك��ان�هوه كه سه‌رۆك وه‌زی��ران��ی عێراقه ده‌کرێت، جۆرێك له‌الدان هه‌یه ،ئه‌مه‌ش وایكردوه هه‌ندێك ده‌سه‌اڵت كه به‌ده‌ست سه‌رۆكایه‌تی سوپای ئ�ه‌رك��ان�ه ،ب��درێ��ت به‌وه‌زیری به‌رگری ،وه‌ك ئه‌وه‌ی سه‌رۆكی ئه‌ركان په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆی هه‌بێت له‌كاتی ئه‌نجامدانی ك��اره سه‌ربازییه‌كاندا له‌گه‌ڵ فه‌رمانده‌ی گشتی ،ئه‌م كاره وه‌زی����ری ب��ه‌رگ��ری ده‌یكات، له‌كاتێكدا به‌پێی ده‌ستوور كاری وه‌زیری به‌رگری كارێكی مه‌ده‌نییه ،ئه‌مه پێچه‌وانه‌ی ده‌س����ت����ووره ،ئ���ه‌م���هش بۆ سیاسه‌تی س��ه‌رۆك وه‌زی��ران دهگهڕێتهوه. له‌باره‌ی رێژه‌ی كوردیشه‌وه، هێشتا ك��ورد ل�هن��او سوپای عێراقدا رێژه‌كه‌ی زۆر كه‌مه‌‌و له
%10بۆ %12تێناپه‌ڕێت. ده‌ستوور :هیچ رێكه‌وتنێك ه��هی��ه ئ��ه‌گ��ه‌ر ل��ه‌داه��ات��ودا له‌عێراقدا س �ه‌رژم��ێ��ری كرا، به‌گوێره‌ی ژماره‌ی دانیشتووان ئه‌وكاته كورد رێژه‌كه‌ی چه‌ند بوو ،له‌ناو سوپادا ئه‌وه‌نده‌ی پێبدرێ؟ سه‌رتیپ كاكه‌یی :ئه‌مه ده‌ستووریه، مه‌سه‌له‌یه‌كی م��اده‌ی نۆی ده‌ستوور باسی ئ �هو بابه‌ته ده‌ك���ات‌و ده‌ڵێت ده‌ب��ێ��ت س��وپ��ا له‌سه‌رجه‌م پێكهاته‌كانی عێراق پێكبێت، مه‌سه‌له‌ی ئامار مه‌سه‌له‌یه‌كی گ��رن��گ �ه ب��ۆ واڵت ،چونكه له‌هه‌موو شوێنێكدا پێویستیت پێیده‌بێت ،ئه‌وه‌ی ئێستا هه‌یه بۆ ئهوه دهگهڕێتهوه كه كورد نهیتوانیوه به‌پێی رێژه‌ی خۆی بوونی هه‌بێت له‌ناو سوپادا. ده‌ستوور :له‌گه‌ڵ ئیمزاكردنی ه�ه‌ر ج��ۆره گرێبه‌ستێكدا بۆ كڕینی چه‌ك له‌الیه‌ن حكومه‌تی عێراقهوه ج��ۆره نیگه‌رانیه‌ك
كاتێك مه‌ترسییه‌كان دێته‌ئاراوه كه له‌ئه‌جێندای كه‌سانێكی ساسیدا بۆچوونیان وابێت ،عێراق بگێڕنه‌وه بۆ حكومی یه‌كالیه‌نه‌‌و تاكڕه‌وی
ل���ه‌الی س �ه‌رك��ردای �ه‌ت �ی كورد دروستده‌بێت ،تاچه‌ند له‌گه‌ڵ ئ��هو م�ه‌ت��رس��ی��ان�ه‌دای��ت ،ئایا ئ��هو مه‌سه‌له‌یه هیچ ج��ۆره مه‌ترسیه‌كی لێده‌كرێت؟ سه‌رتیپ كاكه‌یی :له‌راستیدا به‌پێی ئه‌م پێكهاته‌یه‌ی ئێستا له‌عێراقدا هه‌یه ،به‌گوێره‌ی ده‌س��ت��ووری��ش ه �ه‌م��وو گه‌لی عێراق تێیدا به‌شداره ،ته‌نانه‌ت ك��وردی��ش �ی ت��ێ��دای �ه ،كاتێك ل �ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی ده‌س��ت��ووردا باسی لێده‌كه‌یت هیچ جۆره دروستناكات، مه‌ترسییه‌ك ب��ه‌اڵم كاتێك مه‌ترسییه‌كان دێ��ت�ه‌ئ��اراوه كه له‌ئه‌جێندای كه‌سانێكی ساسیدا بۆچوونیان واب��ێ��ت ،عێراق بگێڕنه‌وه بۆ حكومی یه‌كالیه‌نه‌‌و تاكڕه‌وی‌‌و یه‌ك ده‌سه‌اڵتی ،ئه‌وكاته ئه‌و مه‌ترسیانه روده‌دات ئه‌گه‌ر بێتو هه‌ندێك ل�هو خه‌ڵكانه له‌ژێر پ�ه‌رده‌ی ئه‌م بارودۆخه سیاسیه‌دا ده‌س���ه‌اڵت بگرنه ده‌س��ت‌و ل �ه‌دوارۆژی��ش��دا بچنه ن���او ده‌س���ه‌اڵت���ی س���وپ���اوه، له‌ئه‌جێندای مه‌ترسییه‌كان ئه‌و حیزبه سیاسیانه‌دایه كه ده‌یانه‌وێت رۆژێك له‌رۆژان ئه‌و ده‌سه‌اڵته تاكڕه‌وییه بكه‌وێته‌وه ده‌ستیان‌و به‌عسیه‌كان بێننه‌وه پێشه‌وه‌‌و به‌ئاقارێكی تریدا به‌رن. ده‌ستوور :سوپای عێراق له‌الوازترین ساته‌كانی بێهێزیدا، له‌سااڵنی پێشودا په‌الماری ناوچه‌ی قه‌ره‌ته‌په‌‌و خانه‌قین‌و ناوچه جێناكۆكه‌كانیدا ،ئه‌گه‌ر ئ�هو سوپایه به‌هێز بوویه‌وه مه‌ترسی ئه‌وه‌ی نییه بگهڕێتهوه
هه‌رێمی كوردستان؟ سه‌رتیپ كاكه‌یی :هه‌ندێك م�ه‌س�ه‌ل�هی�ه ه�هی�ه پێویسته ب �ه‌ڕوون �ی باسی لێوه‌بكه‌ین، ئه‌و مه‌سه‌النه تائێستا له‌نێوان هه‌رێم‌و به‌غداد به‌هه‌ڵواسراوی م��اون��ه‌ت��هوه ل���ه‌وان���هش ئه‌و ناوچانه‌ی جێناكۆكن‌و مه‌سه‌له‌ی پێشمه‌رگه‌‌و بودجه ،یه‌كێكیش له‌مه‌سه‌له ه��هره گرنگه‌كان مه‌سه‌له‌ی شێوازی حكومڕانی له‌به‌غدایه كه ئه‌مه كێشه‌ی لهسهره ،هه‌روه‌ها مه‌سه‌له‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ش كه ده‌ستوور هه‌ندێك رێوشوێنی بۆ حكومه‌تی هه‌رێم دیاریكردوه، ئ �ه‌م��ان �ه ه���ه‌م���ووی بابه‌تی هه‌ڵواسراون له‌نێوان هه‌رێم‌و به‌غدا ،ئه‌گه‌ر حكومه‌تی به‌غدا بیر له‌وه‌بكاته‌وه به‌شێوه‌یه‌كی س���ه‌رب���ازی ئ���ه‌م مه‌سه‌النه چاره‌سه‌ربكات پێموایه ئه‌مه جێی هه‌ڵوه‌سته‌یه ،هه‌روه‌ك ل�هك��ات��ێ��ك��دا س��وپ��ای عێراق په‌الماری خانه‌قینیدا قسه‌ی له‌سه‌ركرا ،ئه‌م مه‌سه‌له‌یه ده‌بێت ب �ه‌ج��دی ب��ی��ری لێبكرێته‌وه، هیچ كاتێك جێگه‌ی ئ��هوه نییه كه مامه‌ڵه‌یه‌كی ساكار‌و س����اده‌ی ل��ه‌گ��ه‌ڵ��دا بكرێت، ده‌بێت ئاماده‌بوونێك هه‌بێت تا ئه‌م زیاده‌ڕه‌ویانه نه‌كرێت، مه‌ترسییه‌كان ه���ه‌ڕه‌ش���هو ده‌گ �ه‌ڕێ��ت �هوه ب��ۆ ئه‌جێندای ئ���هو ح��ی��زب��ان �هی له‌عێراقدا ده‌س�����ه‌اڵت ده‌گ���رن���ه‌ده‌س���ت، كاتێك س��وپ��ا ده‌خ��هن��ه ناو سیاسییه‌كانه‌وه‌‌و م�ه‌س�ه‌ل�ه بۆ یه‌كالكردنه‌وه‌ی مه‌سه‌له سیاسییه‌كان به‌كاریده‌هێنن.
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
دۆسیه
12
"به‌هـۆی ته‌مه‌ڵـی خۆمانـه‌وه ،تائێستـا كـورد سـه‌نـگ‌و شـوێـنـی پێـویسـتـی لـه‌نـاو سـوپـادا نیـیـه"
ی نیشتمانی بۆ ده‌ستوور لیوا سه‌روه‌ر قادر ،پسپۆڕی سه‌ربازی‌‌و ئاسایش سازدانی :گۆران وه‌هاب
ده‌س��ت��وور 79 :س��اڵ به‌سه‌ر دام �ه‌زران��دن �ی سوپای عێراقدا ت��ێ��ده‌پ��ه‌ڕێ��ت ،ئ���هو سوپایه په‌یوه‌ندیه‌كی ل����ه‌ڕاب����ردودا توندوتۆڵی به‌و رژێمانه‌وه ههبووه كه حكومڕانی عێراقیان كردوهو له‌الیه‌ن ئهوانهوه ئاراسته‌كراوه، رۆڵ �ی سوپای ئێستای عێراق ل��ه‌پ��رۆس��هی س��ی��اس��ی��دا چۆن ده‌بینیت؟ ل���ی���وا س�������ه‌روه‌ر ق����ادر: له‌ئه‌مه‌ریكا، ل���ه‌ئ���ه‌وروپ���او له‌واڵتانی رۆژهه‌اڵت‌و ئیسالمیدا، هه‌موو سوپایه‌ك دارده‌ستی هێزی سیاسین ،ئه‌و سوپایه‌ی له‌ساڵی 1921له‌عێراقدا‌و له‌ژێر ركێفی به‌ریتانیادا دروستبوو، دوای روخ���ان���ی ده‌س���ه‌اڵت���ی عوسمانیو هاتنی به‌ریتانیا بۆ عێراق ،به‌فه‌رمانی ئه‌وان له‌الیه‌ن جه‌عفه‌ر عه‌سكه‌ری كه وه‌زیری به‌رگری عێراق بوو ،له‌حكومه‌تی كاتی ئه‌و سه‌رده‌مه‌دا سوپای عێراق دروس��ت��ك��را ،مه‌به‌ستی به‌ریتانیاش له‌دروستكردنی ئه‌و سوپایه بۆ ئه‌وه‌بوو له‌ناو خه‌ڵكی عێراقدا هه‌ستێكی نه‌ته‌وه‌یی هه‌بێت. ل��ه‌دام��ه‌زران��دن��ی سوپای عێراقدا ده‌بێت رۆڵی كورد له‌بیر نه‌كرێت ،ئه‌وانیش دوو به‌ش ب���وون ،به‌شێكیان له‌سوپای ئ�ه‌وك��ات�هی به‌ریتانیادابوون‌و كشانه‌وه ،به‌شێكیشیان له‌سوپای عه‌ره‌بیدابوو كه ئه‌وكاته حسێنی شه‌ریفی مه‌ككه ،واته حسێن بن عه‌لی دایمه‌زراندبوو كه ده‌كاته باوكی فه‌یسه‌ڵ. سوپای عێراق له‌شۆڕشی شێخ مهحمودهوه تا شۆڕشی ئه‌یلول ،ت��ا پ��رۆس �هی ئه‌نفال له‌دژی مه‌رامی كوردو ئه‌وه‌ی كورد داوایكردووه ،بهكارهێنراوه. ل��ه‌س��ه‌رده‌م��ی حكومڕانی سه‌دامیشدا هه‌ر به‌هۆی سوپای عێراقهوه مه‌رامه‌كانی به‌عس به‌تایبه‌ت به‌رامبه‌ر به‌كورد له‌ڕێی ئه‌نفال‌و كیمیابارانه‌وه ،به‌لێدانی هه‌موو جواڵنه‌وه‌یه‌كی كوردو گه‌النی عێراق جێبه‌جێکرا .هه‌ر ئه‌م سوپایه بوو كه دروستبوو، كوده‌تای به‌سه‌ر خۆیدا هێنا. ئ��ێ��س��ت��ا ب��ه‌ه��ۆی ئ����هوهی عێراق ده‌ستوورێكی هه‌میشه‌یی ه �هی �هو ده‌وڵ�ه‌ت��ێ��ك�ی گ���ه‌وره‌ی وه‌ك ئه‌مه‌ریكا سه‌رپه‌رشتی دروس���ت���ك���ردن���هوهی سوپای ع��ێ��راق ده‌ك���ات‌و پێداویستیه سه‌ربازییه‌كانی بۆ دابینده‌كات،
له‌شۆڕشی شێخ ی مهحمودهوه تا شۆڕش ی ئه‌یلول ،تا پرۆسه ی ئه‌نفال ئه‌م سوپای ه دژ کورد بهكارهێنراوه.
ناتوانین بڵێین هه‌مان مه‌ترسی پێشووی بۆ گه‌النی عێراق هه‌یه، به‌تایبه‌تیش كورد ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ سوپا له‌ژێر ده‌سه‌اڵتێكی م�ه‌ده‌ن��ی��دای�هو س �ه‌رۆك �ی هێزه چه‌كداره‌كان سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراقه ،فه‌رمانده سه‌ربازییه‌كان به‌پێی ده‌س��ت��وور نه‌بێت هیچ ده‌سه‌اڵتێكیان نییه ،به‌پێی ده‌س��ت��ووری��ش ده‌ب��ێ��ت سوپا له‌سه‌رجه‌م پێكهاته‌كانی عێراق پێكبهێنرێت ،ههرچهنده له‌ڕێژه‌دا جیاوازی ههیهو تائێستا كورد شوێن‌و سه‌نگی خۆی نه‌گرتووه، ئه‌ویش به‌هۆی كه‌مته‌رخه‌می خ��ۆم��ان��هوهی��ه ك��ه تائێستا به‌شێوه‌یه‌كی جدی نه‌چوینه‌ته ناو پرۆسه‌كه‌وه. س �ه‌رب��ازی ك��ورد نایه‌وێت بچێته بهغداو شاره‌كانی تری ع��ێ��راق ،چونكه ئ��ه‌وێ به‌هی خۆیان نازانن ،هه‌رده‌یانه‌وێت له‌ته‌مه‌ڵیدا كاربكه‌ن ،ههرچهنده له‌چه‌ند شوێنێكی سوپادا كورد هه‌یه ،ئه‌و ئه‌زمونه سه‌ربازییه‌ی ئێستای عێراق په‌یڕه‌وی ده‌كات، م �ه‌ت��رس �ی ئ����هوهی لێناكرێت جارێكی تر هه‌رێمی كوردستان داگیربكاته‌وه یان هێرش بكاته سه‌ر واڵتانی تر. ده‌ستوور 79 :ساڵ به‌سه‌ر دامه‌زراندنی ده‌زگایه‌كی وه‌ك سوپای عێراقدا تێده‌په‌ڕێت، ئاستی سوپای ئێستای عێراق ل����ه‌ڕووی ت��وان��ای لۆجستی‌‌و سه‌ربازییه‌وه له‌چ ئاستێكدایه؟ ئایا ل���ه‌دوای ساڵی 2003هوه گه‌یشتۆته چ ئاستێك؟ لیوا سه‌روه‌ر قادر :سوپای عێراق له‌دوای 2003هوه هه‌نگاوی باشی ناوه ،له‌ڕووی دامه‌زراندنی چه‌ندین فیرقه‌‌و مه‌شقپێكردنی‌‌و هێنانی چه‌كی مامناوه‌ند بۆ ئه‌و سوپایه ،به‌اڵم ئه‌و ئه‌زمونه سه‌ربازییه‌ی پێشتر هه‌بوون ئێستا لهو كه‌سانه حه‌رامكراوه، له‌وانه‌ش ئه‌فسه‌ره گه‌وره‌كانی حزبی ب�ه‌ع��س ،ه �ه‌روه‌ه��ا ئه‌و سه‌ربازانه‌ی خزمه‌تی موكه‌له‌فیان ن �ه‌م �او ت�ه‌م�هن��ی��ان زی��ادب��ووه، ل �هب �ه‌رئ �هوه ده‌ت��وان��ی��ن بڵێین س��وپ��ای ئێستای ع��ێ��راق ئه‌و هێزه‌ی جارانی نه‌ماوه كه‌پێشتر دوو جه‌نگی گهورهی وه‌ك ئێران‌و كوه‌یتی كردو ئه‌زمونێك بوو بۆ سوپای عێراق ،ئه‌و سوپایه‌ی ئێستا هه‌یه هه‌نگاو به‌هه‌نگاو ده‌بێت ،ب�ه‌اڵم ناتوانین بڵێین نه‌گه‌یشتۆته ت��وان��ای سوپای پێشوتری عێراق ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئێستا ئ�ه‌م�ه‌ری��ك��ا له‌عێراقدا چاودێره به‌سه‌ر دامه‌زراندنی ئه‌م سوپایهو نایه‌وێت سوپایه‌كی وه‌ك س�����ه‌رده‌م�����ی به‌عس دروستببێته‌وه‌‌و ببێته مه‌ترسی به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی، ب��ۆس��ه‌ر هه‌روه‌ها ببێته مه‌ترسی بۆسه‌ر ده‌وڵ�ه‌ت��ان�ی دراوس��ێ �ی عێراق‌و واڵت��ان��ی ت���ر ،ئ���هو موشه‌ك‌و كه‌لوپه‌له سه‌ربازییانه‌ی پێشتر هه‌یبوو ئێستا نیه‌تی‌‌و بواری ئابورییه‌كه‌ی رێگای پێنادات، جگه له‌وه‌ی له‌ڕووی سیاسیشه‌وه ئه‌مه‌ریكا بوار به‌عێراق نادات. ئه‌و چه‌كانه‌ی ئێستا سوپای عێراق هه‌یه‌تی هه‌مووی چه‌كی پیاده‌یه ،ترسێكیش بۆ عێراق
سه‌روه‌ر قادر دروس��ت��ب��ووه ك �ه نه‌په‌رژێته س �ه‌ر گه‌النی ع��ێ��راق‌و واڵتانی دراوسێی ئه‌ویش بوونی قاعیده‌‌و به‌عسییه‌كانه. ده‌س��ت��وور :به‌پێی ماده‌ی نۆی ده‌ستوور ده‌بێت پێكهاته‌ی سوپای عێراق‌و هێزه چه‌كداره‌كان له‌سه‌رجه‌م پێكاته‌كانی عێراق پێكبێت ،له‌چه‌ند ساڵی رابردودا ئ�هو هاوسه‌نگی‌‌و پره‌نسیپانه تاچه‌ند ره‌چاوكراوه؟ لیوا سه‌روه‌ر قادر :تائێستا ده‌س��ت��ووره‌ك��ه جێگیركراوه‌‌و له‌دامه‌زراندنی سه‌رباز‌و ئه‌فسه‌رانی عێراقدا به‌كارده‌هێنرێت ،به‌اڵم به‌هۆی ملمالنێی سیاسییه‌وه ده‌بینین مه‌سائیلی مه‌زهه‌بی له‌سااڵنی پێشتردا زۆر به‌زه‌قی ده‌وری ههبووه له‌ناو سوپادا ،بۆ نمونه هه‌ردوو سوپای مه‌هدی‌‌و ب�ه‌در هه‌بوون كه به‌شداربوون له‌خوێنی یه‌كتردا‌و كوشتن لهسهر ناسنامه‌ی شه‌خسی‌‌و مه‌زهه‌بی، به‌اڵم ئێستا سه‌رۆكایه‌تی كۆمار‌و سه‌رۆكی حكومه‌ت‌و ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران كاریگه‌رییان هه‌یه لهسهر ئه‌وه‌ی بتوانن كاریگه‌ریان ل��ه‌س��ه‌ر ك��وت��ل�ه سیاسیه‌كان هه‌بێت‌و ئ �هوهی له‌ده‌ستووردا هه‌یه بێته‌دی ،ب��ه‌اڵم ئێمه‌ی كورد رێژه‌كه‌مان له‌ناو سوپادا زۆر كه‌مه ،ده‌بێت له‌حكومه‌تی داه��ات��ودا ه�ه‌وڵ�ی زیادكردنی ب��ده‌ی��ن ،به‌پێی م��اده‌ی 121ی ده‌ستووریش خاڵی پێنجه‌می رێگه‌مان پێده‌دات هێزه‌كانمان له‌كه‌سانی خۆمان بێت ،ئه‌وانیش پاسه‌وانی هه‌رێم‌و هێزی پۆلیس‌و ئاسایشه ،ده‌بێت رێكبخرێن، ده‌ب��ێ��ت بڵێن له‌كوردستاندا پ��اس �ه‌وان �ی هه‌رێممان هه‌یه، ده‌بێت كۆلێژی نوێ بۆ ئه‌و هێزه دروستبكه‌ین ،تا ژماره‌مان له‌ناو سوپای عێراقدا به‌شێوه‌یه‌كی نیزامی زیادبكه‌ین. ده‌ستوور :سه‌رۆكی ئه‌ركانی سوپای عێراق ك���ورده ،به‌اڵم بوونێكی ئ��ه‌وت��ۆی نییه كه دیاربێت له‌ناو سوپای عێراقدا ئ��ای��ا ك���ورد ت��اچ �هن��د سه‌نگ‌و قورسایی له‌ناو سوپای عێراقدا هه‌یه؟ لیوا سه‌روه‌ر قادر :به‌ڕوونی پێت بڵێم پێشتر قه‌باره‌مان زیاتر بوو ،به‌ڕێوه‌به‌ری ئیستخبارات كورد بوو ،سه‌رۆكی قوه‌ی جه‌وی
ك��وردب��وو كه‌ئێستاش كورده، موفه‌تیشی گشتی ك��ورد بوو، به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی وه‌زاره‌ت��ی به‌رگری هه‌ر كورد بوو ،به‌فیعلیش بونیان هه‌بوو ،به‌اڵم ئێستا ئه‌و شوێنانه له‌كورد دورخراوه‌ته‌وه، س��ه‌رۆك ئه‌ركانی سوپا وه‌ك پێشمه‌رگه‌یه‌ك ئه‌وه‌نده‌ی رێگه‌ی پێبدرێت ك��ارده‌ك��ات ،ده‌بێت هه‌وڵی ئه‌وه‌بده‌ین ته‌نها پۆسته سیادییه‌كان كورد نه‌بێت ،به‌ڵكو له‌شوێنه‌كانی ت���ردا بونمان هه‌بێت ،وه‌ك ئه‌فسه‌ری روكن‌و ئامرفه‌وج‌و ئامر لیواكاندا ،ده‌بێت به‌پێی ئ�هو م��اده ده‌ستووریه بونی خۆمان زیادبكه‌ین ،ئه‌ویش له‌ڕێگای رێكه‌وتنێكی سیاسییه‌وه ده‌ب��ێ��ت ،پێویسته سه‌رۆكی ه �ه‌رێ �م‌و س �ه‌رۆك �ی حكومه‌ت‌و وه‌زیری پێشمه‌رگه كاتێك له‌گه‌ڵ حكومه‌ت ناوه‌ند داده‌نیشن زۆر به‌ڕوونی‌‌و ئاماده‌باشیه‌وه ئهوه باسبكه‌ن‌و كه‌سانی شیاو بۆ ئه‌و شوێنانه دیاریبكه‌ن ،ده‌بێت لێدووربكه‌وێته‌وه، حزبایه‌تی چونكه ب�ه‌گ��وێ��ره‌ی ده‌ستوور نابێت حزب له‌ناو سوپادا هه‌بێت، وات�ه ئه‌مانه‌ی له‌هه‌رێمه‌وه بۆ وه‌رگرتنی پۆستی ن��او سوپا ده‌چ��ن به‌ناوی هیچ حزبێكه‌وه ب��ێ��ت ،چ پ���ارت���ی ب��ێ��ت یان یه‌كێتی ،ئه‌گه‌ر له‌ناو خۆشیاندا هه‌بێت ،كاتیك له‌چیای حه‌مرین ده‌رچوون ئه‌و مه‌سه‌له‌یه له‌بیر خ��ۆی��ان ب��ه‌رن��هوه ،نابێت كه چونه به‌غدا ئ��هوهی یه‌كێتیه بۆ الی یه‌كێتی رابكات‌و ئه‌وه‌ی پارتیه ب��ۆالی پارتی رابكات، ده‌بێت به‌ناوی كوردایه‌تییه‌وه بچێت ،ده‌بێت ك��ورد پشكی خ��ۆی هه‌بێت ،نابێت دووره په‌رێزبین ،ده‌بێت به‌جورئه‌ته‌وه پێیانبڵێین‌و بیخه‌ینه‌ڕوو ،نه‌ك ش �ه‌رم بكه‌ین ،ئ�هو كه‌سانه‌ی ده‌چنه ناو سوپاشه‌وه كه‌سانی ئه‌كادیمی بن ،كه‌سانێك نه‌بن ل�ه‌ه�ه‌وڵ�ی گ�هن��ده‌ڵ�یو گیرفان پڕكردن‌و دروستكردنی كۆشك‌و ت��ه‌الرداب��ن ،به‌ڵكو هه‌وڵبده‌ن وه‌ك كورد بونیان هه‌بێت وه‌ك ئه‌وه‌ی كورد له‌پێشتردا ههبووه، به‌و شێوه‌یه بێت. ده‌س�����ت�����وور :تائێستا مه‌سه‌له‌ی گۆڕینی پێشمه‌رگه بۆ هێزێكی نیزامی‌‌و به‌شداربوونی له‌سوپای عێراقدا نه‌چۆته بواری
جێبه‌جێكردنه‌وه ،ئایا كێ له‌مه به‌رپرسیاره؟ تاچه‌ند كاریگه‌ری ده‌بێت لهسهر مانه‌وه‌ی كێشه‌ی به‌هه‌وڵواسراوی‌‌و پێشمه‌رگه ب��وون��ی ب���هو رێ����ژه‌ی ئێستا له‌سوپای عێراقدا هه‌یه؟ لیوا سه‌روه‌ر قادر :خۆمان به‌رپرسیارین ،ده‌بێت سه‌رانی س��ی��اس�ی ك��وردس��ت��ان یه‌كه‌م كه‌سیش سه‌رۆك هه‌رێم مه‌سعود ب��ارزان �یو سه‌رۆكی حكومه‌تی ه �ه‌رێ �م‌و وه‌زی���ری پێشمه‌رگه نه‌خشه‌كانیان بۆ رێكخستنه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه به‌شێوازێك بێت كه له‌هه‌موو ره‌مزێكی سه‌ربازی ك��ورد بۆ رێكخستنه‌وه‌ی ئه‌و هێزه گه‌وره‌یه‌ی یه‌كێتی‌‌و پارتی كه‌ڵك وه‌ربگرن ،ئه‌و هێزانه‌ش ببنه هێزێكی نیزامی سه‌ربازی، سود له‌ده‌رچوانی كۆلێژه‌كانی قه‌الچواالن‌و زاخۆ وه‌ربگیرێت كه هه‌موویان ئه‌فسه‌ری نیزامین ،ئه‌و هێزه‌ی به‌هێزی پاسه‌وانی هه‌رێم ناسراوه له‌هه‌رێمدا به‌رگری بكات‌و مه‌ترسی سوپای عێراقمان لهسهر نه‌بێت ،هێزه‌كان به‌توانایه‌كی زانستیه‌وه له‌ئاماده‌باشیدا بن بۆ هه‌ر رووبه‌ڕووبونه‌وه‌یه‌ك كه دێته رێیان. ده‌ستوور :سه‌لماندنی هێزی پێشمه‌رگه له‌ده‌ستووردا به‌هێزێكی نیزامی له‌الیه‌ن سه‌ركردایه‌تی به‌ده‌ستكه‌وتێكی ك����ورده‌وه گ�����هوره ل��ه‌ق��ه‌ڵ��ه‌م��ده‌درێ��ت، پێتوانیه ئه‌گه‌ر نفوزی كورد له‌به‌غداد كه‌مبكات‌و بارودۆخه‌كه جارێكیتر بگۆڕێت‌و ئه‌و هێزه له‌قه‌ڵه‌مبدرێته‌وه به‌میلیشیا وه‌ك تائێستاش له‌الیه‌ن به‌شێك له‌سه‌ركرده‌كانی عێراقهوه به‌و شێوه‌یه ناوده‌برێت؟ لیوا س��ه‌روه‌ر ق��ادر :به‌ڵێ ئه‌و ده‌نگه نه‌زۆكانه تائێستاش له‌به‌غدا بونیان هه‌یه كه‌ده‌ڵێین ی����هك س�����ه‌رك�����رده‌ی ه��ێ��زه چه‌كداره‌كان له‌عێراقدا هه‌بێت ئه‌ویش مالیكیه ،نابێت مه‌سعود بارزانی هه‌بێت ،به‌اڵم سه‌نگی ئێمه دهستووره ،خاڵی پێنجه‌می م���اده‌ی 121ی ده‌س��ت��وور زۆر ب �ه‌ڕوون �ی تێیدایه‌‌و ده‌ڵێت بۆ هه‌رێمی كوردستان هه‌یه ئیداره‌ی ئاسایشی ناوچه‌ی خۆی بكات له‌پاسه‌وانی هه‌رێم ،ئاسایش‌و پۆلیس ،كه‌واته ئه‌م سێ هێزه ده‌توانین ئه‌وه‌ی پێشتر هه‌بوو
فه‌رمانده‌ی فه‌له‌ك‌و ئه‌وانه‌ی تر كه‌هه‌موویان پێشمه‌رگه‌ن‌و له‌كۆلێژه‌كان مه‌شقیان پێكراوه، ب��ه‌پ��ێ��ی ده‌س����ت����وور بكه‌ین به‌پاسه‌وانی هه‌رێم. بۆ داهاتوی عێراقیش ئه‌گه‌ر لێره خ��ۆم��ان به‌هێزكرد واته هێزێكی به‌رگریمان له‌كوردستاندا ه �هی �ه ،ه��ه‌روه‌ه��ا به‌پێی ئه‌و رێژه‌یه‌ی له‌سوپای عێراقیشدا پێمان ده‌درێت بۆ ئه‌وێ ره‌مزێك ده‌بن ،ده‌بێت سه‌رانی سیاسی كورد وه‌ك سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم‌و حكومه‌ت‌و په‌رله‌مانی كوردستان له‌هه‌موو مه‌سه‌له نهێنیه‌كاندا به‌تایبه‌ت ل �ه‌س �ه‌ر مه‌سه‌له‌ی رێژه‌ی كورد له‌سوپای عێراقدا ئاگاداربن‌و هه‌وڵی بۆ بده‌ن. ده‌س����ت����وور :ل��ه‌س��ااڵن��ی پ��ێ��ش��وت��ردا س��وپ��ای عێراق له‌كاتی بێهێزی ئه‌و سوپایه‌دا په‌الماری ناوچه‌ی قه‌ره‌ته‌په‌‌و خانه‌قین‌و هه‌ندێك له‌ناوچه جێناكۆكه‌كانیدا ،ئه‌گه‌ر ئه‌و سوپایه له‌داهاتودا به‌هێزبێته‌وه‌‌و هێزی پێشمه‌رگه‌ش به‌مشێوه‌یه بمێنیته‌وه كه ئه‌وان به‌میلیشیا ناوی ده‌به‌ن ،ئایا سوپای عێراق م �ه‌ت��رس �ی ئ����هوهی لێناكرێت بگاته‌وه هه‌ولێر؟ ل���ی���وا س�������ه‌روه‌ر ق����ادر: ده‌ب��ێ��ت ل���ه‌م مه‌سه‌له‌یه‌شدا هه‌موو موفاجه‌ئاتێك به‌دوور نه‌زانین ،له‌وكاتانه‌دا به‌هێزین كه حساب بۆ الیه‌نی به‌رامبه‌ر بكه‌ین ،لهبهرئهوه كاتێك كێشه له‌ناوچه‌ی خانه‌قین دروستبوو، هه‌ڵوێستی پێشمه‌رگه باشبوو، به‌اڵم ده‌بوایه په‌رله‌مان زۆرتر قسه‌ی لهسهر بكردایه ،چونكه بڕیاری هه‌موو جه‌نگێك له‌الیه‌ن پهرلهمانهوه ده‌رده‌چێت ،نه‌ك له‌الیه‌ن هێزێكی عه‌سكه‌رییه‌وه ، چ له‌كوردستان یان له‌عێراق، ك��ات��ێ��ك ه��ێ��زی پێشمه‌رگه‌‌و ن��وێ��ن��ه‌ری س���ه‌رۆك���ی هه‌رێم ل �ه‌وك��ات �ه‌دا چ��وون�ه ناوچه‌كه، وایكرد الیه‌نی به‌رامبه‌ر به‌خۆیدا بچێته‌وه‌‌و نه‌یه‌نه پێشه‌وه‌‌و ئاژاوه دروستببێته‌وه. دووپ����ات����ی ده‌ك����ه‌م����هوه بۆداهاتوو كاتێك لهو مه‌ترسیه دورده‌كه‌وینه‌وه كه هێزه‌كانی پ��اس�ه‌وان�ی ه�ه‌رێ��م رێكبخرێن تا به‌هێز ب �نو رێگری له‌هه‌ر رووداوێ����ك ب��ك�هن ،به‌تایبه‌ت ب���ۆ واڵت���ان���ی دراوس�����ێ كه ب����ه‌الواز س �هی��رم��ان نه‌كه‌ن، ئ���ه‌وه‌ش به‌هێزێكی نیزامی‌‌و یاسایی ده‌ب��ێ��ت ،له‌گه‌ڵ ئه‌و رێ����ژه‌ی ل �ه‌س��وپ��ای عێراقدا پێمانده‌درێت.
ئه‌مه‌ریكا نایه‌وێت ی وه‌ك سوپایه‌ك ی به‌عس سه‌رده‌م دروستببێته‌وه‌‌و ببێت ه مه‌ترسی.
15
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
بیروڕا
ی بونیاد نانرێن! ی برایه‌تـی ئایینـ واڵتـان له‌سـه‌ر چه‌مكـ
كاریگه‌ریشیان لهسهر نیه. سازدانی :سه‌میر ساسی م���ن ل���هن���ێ���وان ئ����ه‌م دوو ی تێڕوانینه‌دام ،باوه‌ڕم وای ه مێژوو ب��وره��ان غلیون بیرمه‌ندێك ی هیچ گه‌لێك ل �ه‌گ �ه‌الن نی ه ك ه ی لێكۆڵینهوه سوریه ،به‌رێوبه‌ر ی ی گشت ێ به‌مێژو ی تێكه‌ڵ نه‌ب هاوچه‌رخ ه له‌زانكو یو ه��ه‌ردوال سودیان ی سۆربۆن ،رۆشنبیری كۆمه‌ڵناس ی م��ام��ۆس��ت��ا ی له‌یه‌ك وه‌رگرتوه ،بۆ نمون ه لێره‌دا سیاسیه ،چه‌ند كتێبێك یو رۆشنبیرییه‌ك ی گشت ی هه‌ی ه مێژوویه‌ك ی ع��ه‌ره‌ب�� ب���ه‌ه���ه‌ردوو زم��ان�� ی ی مێژوو ی له‌كۆ یو نی ه ب �ه‌ت �ه‌واو ی یو ئه‌زمون ف�ه‌ره‌ن��س�ی ،به‌ناوبانگترینیان گ��ه‌الن‌و رۆشنبیر :روون��ك��ردن �هوهی �هك ل� ه پێناو كۆمه‌ڵ ه تایبه‌ته‌كان سه‌ربه‌خۆ ی مه‌زهه‌ب ئ��ازادی��دا ،مه‌سه‌ل ه ی ی به‌رهه‌م ی گشت یو بێت ،مێژوو ی عه‌قڵه‌كان ،تیرۆر كردن كێش ه یو ی پێكدادان ه رۆشنبیر ی ت��ه‌واو ی دیموكرات عه‌قڵ ،هه‌ڵبژاردن ی ی كۆمه‌ڵگا مرۆییه‌كانه‌و شوێن له‌سوریا ،كاره‌سات یو ی داهێنان ه تیۆر ی عه‌ره‌ب ،واڵت به‌یه‌كگه‌شتن ی تر. ی گ هل‌و ده‌یان كتێب دژ ی پراكتیكیه‌كانه ،ئ�هو مێژوو‌ه پرسیار :هه‌ند ێ له‌توێژه‌ره‌وان كه‌تایبه‌ت ه به‌هه‌موو كۆمه‌ڵێكه‌و‌ه ی هه‌وڵ پرۆژه‌كانتان ل �هب��وار ی به‌ریه‌ككه‌وتن ه له‌نێوان ی به‌رهه‌م ی سیاس ی پانتای گ��ێ��ڕان �هوه ی ژینگه‌و كردارو داهات ه ناوخۆیی ه له‌فكر ی گه‌لێك ل ه ی عه‌ره‌بیدا داده‌نێن ،به‌اڵم م��اددی‌و نامادیه‌كان ی ی گشت عه‌یبدارتان ده‌كه‌ن به‌بێئاگایتان گ��ه‌الن‌و له‌گ ه ڵ مێژوو لهو جیاوازی ه ی ی ك ه ئه‌م رێكخستن ه ش��ارس��ت��ان��ی�ه‌ت ،ب��هو مانای ه ی هاوبه‌ش ه ل ه له‌گه‌ڵیدا پ��ێ��ك��دادان ده‌ك���ات ،ك ه گه‌نجینه‌یه‌ك ئ��ه‌وی��ش ئ��هوهی�� ه ك�� ه فیكر ی نێوان مرۆڤه‌كاندا ،ئه‌گه‌ر ئه‌م ع��ه‌ره‌ب�� ی س���ه‌رچ���اوه ناگرێت به‌ریه‌ككه‌وتن ه نه‌بوو ئهوه لێره‌دا له‌وه‌رگرتن ی تایبه‌ت نیه ،به‌ڵكو ی چه‌مكێك ل ه چه‌مك ه مێژوویه‌ك ی ره‌هایه‌و گۆڕاوه‌و ئ�ه‌وروپ��ی�هك��ان ،هه‌تاوه‌كو ئه‌و گۆشه‌گیرییه‌ك چه‌مك ه به‌الوه‌نه‌نرێت‌و نه‌چێت ه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك به‌ره‌وپێش ق��ۆن��اغ� ێ‌و كۆمه‌ڵ ه مرۆییه‌كانیش ی پ��ی��ری �هوه ل � ه شوێن ه ناچ چه‌مكێك بنچیینه‌ییه‌كه‌یداو ی پێكهوه نابه‌ستێته‌وه‌و رێگریش ه ل ه ی ت��ازه ب�ه‌دوای��دا ده‌س��ت پێبكات ،قسه‌كردن ل ه هه‌ر شارستانیه‌تێك ی مرۆیی ،بۆ نمونه :ئه‌و عه‌ره‌به‌كان خۆیان به‌سه‌ربه‌خۆ هاوبه‌ش ده‌زانن ل ه رۆشنبیری ی ی كه‌مه‌و‌ه تۆمار ی ك ه به‌ال ی ئه‌وروپی ،كه‌س ه به‌مه‌ش چوار چێو‌ه یو خۆییان ه ی دواكه‌وتنیان ئه‌و سهرچاوه تایبه‌ت فراوان ده‌بێت‌و باڵ ده‌كێش ێ نه‌ك ده‌كات كه‌تایبه‌تن به‌خۆیانه‌وه‌و ته‌نها به‌سه‌ر ئێستادا به‌ڵكو به‌دیل ی تر جیایان دهكاتهوه. ی له‌گه‌الن ی ئه‌و داهاتو‌ه ده‌بێت ك ه داخواز ك��ه‌وات�� ه ل��ێ��ره‌دا ئه‌زمون ه ی لێكدانه‌وه‌ك ه ده‌ك��هن به‌پێ ی تایبه‌ته‌كان‌و داهێنان ه هاوبه‌شه‌كان محمد عابد ئه‌لجابری؟ ی ی تایبه‌ت سه‌ربه‌خۆ نابن‌و مێژوویه‌ك ی شارستانیه‌تێك یو وه‌اڵم :م��ن ن��ازان��م ئه‌گه‌ر رۆشنبیر ی ئه‌م ره‌خنان ه ئاڕاست ه هاووێن ه ی هاوبه‌ش دروستنابێت ،ل ه ی مرۆی ی فیكردا ،هه‌روه‌ك من كرابێت یان نا ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر چوارچێو‌ه ی ی پێشكه‌وتن مه‌به‌ست ئ�ه‌وه‌ب��ێ��ت ك � ه ئێم ه چۆن له‌چوار چێو‌ه ی سیاس ی پانتای ناتوانین بنه‌ما ی ته‌كنیكیدا به‌ده‌ست هێنراوه‌كان‌و ل ه فیكر ی ی عه‌ره‌بیدا بگێرینه‌وه‌و داهێنان ه مرۆییه‌كان نیشتیمانێك ی فیكریو مێژوی ته‌نها به‌كلتور ی له‌دایكبوونیان ی كۆتاییان نیه ،دوا ی باڵوبونه‌وه‌و په‌ره‌سه‌ندن خۆمان سه‌رفراز ده‌بین ،بێگومان رێباز ی له‌گه‌ڵ ئه‌و بۆچوونه‌دانیم ،مه‌به‌ستم ده‌گرنه‌به‌ر ،هه‌روه‌ك چۆن له‌بوار ی بم بهوه ك ه گه‌ردون ئه‌وه‌نی ه راز ی كشتوكاڵ‌و پیشه‌و ی ته‌كنیك ب��وون�� ی ی م����رۆڤ م���وج���ه‌ره‌ده‌و جه‌نگدا به‌ده‌ست هێنراوه‌و له‌بوار یو كلتور جیاواز‌ه ل ه ده‌ق ه مێژوی یو یو فه‌لسه‌ف ی ئایین ی رێكخستن و رۆشنبیریه‌كان ،ئێم ه بێگومان ئه‌خالقیشدا به‌ده‌ستدێت ،ئه‌م ه ناكۆك نین له‌گه‌ڵ رۆشنبیری یو وال� ه ئێم ه ده‌ك��ات له‌رۆژهه‌اڵت‌و ی تایبه‌ت مێژو ی هیچ گه‌لێك ك ه رۆژئ����اوادا له‌یه‌كتر تێبگه‌ین‌و وات��او شوێنه‌وار ی هه‌ی ه لهسهر گفتوگۆبكه‌ین‌و لهسهر داهاتوو ی ل ه روو ی داهاتو وێن ه ی ك ه ی فیكرو پێكبێین ب �هو ج��ی��اوازی � ه رامیارییه‌وه ،به‌اڵم ره‌دكردنه‌و‌ه ی له‌نێوان تێڕوانین‌و بیرو دابونه‌ریت ه ی بوون گه‌ردون یو گشتییه‌كاندا هه‌یه. ی موجه‌ڕه‌دو تێكه‌ڵ تایبه‌ت ی ئه‌وروپیه‌و‌ه ی به‌سه‌نته‌ر بوون ی ئه‌گه‌ر موسڵمانه‌كان سه‌یر ی ئهوه نابێت ه هۆ ی یۆنان بكه‌ن لهو ی فه‌لسه‌ف ی ك ه ئێم ه به‌ره‌و كلتور رێژه‌گه‌ر ی موجه‌ڕه‌دو هه‌روه‌ها روه‌و‌ه ك ه تایبه‌ت ه به‌یۆنانیه‌كانه‌وه‌و گ���ه‌ردون��� ی ی زانست ی كلتوور ی ب���وون ب��ب��ات ،واتا ئه‌گه‌ر سه‌یر رۆشنبیریی ه تایبه‌تیه‌كان ی هه‌موو ئیسالمیش بكه‌ن لهو روانگه‌یه‌و‌ه گه‌لێك‌و ئه‌زمون ه مێژوییه‌كان ی ل ه كه‌تایبه‌ت ه به‌موسوڵمانه‌كانه‌وه، چه‌ندجیهانێك ی جیاواز ل ه یه‌كتر ،ئهوه نه‌فه‌لسه‌ف ه پێش ده‌كه‌وێت‌و یان له‌چه‌ند گه‌ردونێك ی موجه‌ره‌د ن �هب��ی��رك��ردن �هوه زانستیه‌كان ژی��ان ده‌ك���هن ك� ه په‌یوه‌ندیان به‌رزده‌بنه‌وه‌و نه‌شارستانیه‌ته‌كان به‌یه‌كه‌و‌ه ههیهو گۆڕانكاریان ب���ه‌ره‌و پ��ێ��ش �ه‌وه‌ده‌چ��ن ،كێش ه ی چه‌مكه‌كانه‌و ب�ه‌س�ه‌ردان��ای� هت‌و كاریگه‌رنین‌و ن �ه‌ل �ه‌وه‌رگ��رت��ن�
ی چه‌مكه‌كانه‌و نه‌له‌و كێش ه نه‌له‌وه‌رگرتن ی ترهوه هه‌ڵسوكه‌وتانه‌ی ه كه‌له كۆمه‌ڵگاكان یو پێمانده‌به‌خشرێن وه‌ك داهێنراو‌ه فیكر ی مامه‌ڵ ه ته‌كنیكی‌و مادییه‌كان .كێش ه ل ه ڕێباز كردن ه له‌گه‌ڵیاندا
بورهان غلیون هه‌ڵسوكه‌وتانه‌ی ه ن���ه‌ل���هو ی ترهوه پێمان كه‌له‌كۆمه‌ڵگاكان ده‌به‌خشرێن وه‌ك داهێنراو‌ه یو مادییه‌كان، ی و ته‌كنیك فیكر ی مامه‌ڵه‌كردن ه كێش ه له‌رێباز ی كردنه‌وه‌یان له‌گه‌ڵیاندا :السای ێ گفتوگۆ، یان وه‌رگرتنیان به‌ب یان به‌ریه‌ككه‌وتن له‌گه‌ڵیاندا وه‌ك ی عه‌قڵ‌و ملكه‌چی به‌رهه‌مه‌كان چه‌مكه‌كان بۆ ره‌خنه‌و پرسیار، ی الیاساییكردنه‌و‌ه واتا :سڕینه‌و‌ه ی ئه‌زمون ه ئاماده‌كان، به‌رهه‌م ی ئ �ه‌م �هش ب���ه‌ره‌و زانیارییه‌ك هه‌ڵه‌مان ده‌بات ،به‌پێچه‌وانه‌شه‌و‌ه له‌كاتێكدا كه‌ڕه‌خن ه لهو چه‌مكان ه ی بگیرێت كه‌په‌یوه‌ندیان به‌زانیار ی س���ن���ورداره‌و‌ه هه‌یه، مێژووی ئه‌وا ن ه ئه‌زمونێك وه‌رده‌گرین‌و ی ئاماده‌كراو ی نمونه‌یه‌ك نه‌الیاسای ی ده‌كه‌ینه‌وه ،به‌اڵم ئێم ه ئهوه ی چ��اك� ه ل �ه‌ئ �ه‌زم��ون �هك �ه‌دا وه‌ر ی فیكر‌ه ده‌گ��ری��ن ،وات��ا ئ��ام��راز ی س �ه‌ره‌ك��ی �هك��ان ،به‌رهه‌مه‌ك ه ی تازه‌دا به‌كاردێنینه‌و‌ه له‌ئه‌زمونێك ێ ل �ه‌گ �ه‌ڵ دووب���اره ك � ه بگونج ی ئه‌و چه‌مكانه‌و دروستكردنه‌و‌ه ی واتاكانیان ،ئه‌مه‌ش تازه‌كردنه‌و‌ه داهێنان ه له‌مێژووداو بنچینه‌ییه، بێجگ ه له‌مه‌ش پێویست ه لهسهر هه‌موو كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ك ه دووبار‌ه داه��ێ��ن��ان بكه‌ن ل�ه‌ه�ه‌م��وو ئه‌و ی ی ك ه كۆمه‌ڵگاكان به‌رهه‌مان ه پ��ێ��ش�هوه ل��ه‌م گ��ۆره‌پ��ان‌و لهو گۆره‌پاندا به‌ده‌ستیان هێناوه، ه����ه‌روه‌ك چ���ۆن روون���� ه ئه‌م ه ی فیكرییه ،هیچ هیچگه‌رایه‌ت مانایه‌ك نی ه بۆ زانست له‌هه‌موو ی شوێنێكدا به‌واتا سه‌رده‌میانه‌ك ه ی تێیدای ه ئه‌گه‌ر ئ�هو زانیاری ه ی نه‌بێت، ی عه‌قڵ ی دادگا په‌سه‌ند ی ك ه ی لهو كۆمه‌ڵگان ه به‌چاوپۆش ی به‌رهه‌میان هێناوه‌و ئه‌و كلتوران ه ك ه ئه‌و مه‌عریفه‌یه‌یان پهروهرده ی ك��ردوه ،گه‌له‌كان سه‌رمایه‌یه‌ك ی زۆر ده‌خه‌ن ه گه‌ڕ بۆ به‌ده‌ستهێنان هه‌ر زانستێك له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ی خۆیان ی تایبه‌ت وه‌ك كلتور ی ناكه‌ن. سه‌یر ی ده‌زانم كه محه‌مه‌د به‌دور ی ئه‌م ی هاووێن ه عابد ئه‌لجابر ی ی ب ه من یان به‌هه‌ركه‌سێك قسان ه ی سه‌یر بوو ك ه تر وتبێ ،پێش ی ئه‌م فیكران ه باڵبكێشن‌و هاووێن ه ی بكه‌ن ی گۆشه‌گیر بانگه‌ش ه به‌سه‌ر ده‌روون‌و كه‌له‌پوردا ،ل ه ی زانست‌و كاتێكدا ك ه پێشكه‌وتن یو داخ���وازی ی زانست ته‌كنیك ی ی دیارده‌یه‌ك ی جیهان یه‌كگرتن
ی زیندو‌ه زیاتر له‌هه‌ر چه‌رخێك پێشوو. پ��رس��ی��ار :له‌كتێبه‌كه‌تدا ی سیاسه‌ت) لێكدانه‌وه‌تان (ره‌خن ه ی ك��� ه ئایین ك�����ردوه ب�����هوه ی ی كۆمه‌ڵگ ه ی یه‌كه‌م دامه‌زرێنه‌ر ی مرۆییه ،له‌كاتێكدا شارستان ی ی هاونیشتیمان ك�� ه ن��م��ون � ه ی جه‌نابتان ی دووه‌م �ه ،ال نمون ه ی ئه‌م ئ��اش��ك��رای � ه ك�� ه ه �ه‌ڵ��گ��ر ی ی ناوه‌ڕۆك بڕیاره دورخستنه‌و‌ه ب��ڕی��ارب �ه‌س �ه‌ردا دراوه‌ك��هی�� ه ك ه ی لێره‌دا (ئایینه) ل ه چوارچێو‌ه ی شارستانی .ئایا ی كۆمه‌ڵگا كار پێتوانی ه ك ه ئه‌م بڕیاره ل ه توانایدا ی ئه‌و هه‌ی ه ك ه دووب���اره ئاگای ی ك ه ئێوه هه‌وڵتانداو‌ه لێكترازان ه ی بكه‌ن بگێڕێته‌وه؟ دژایه‌ت وه‌اڵم :ن �ه‌خ��ێ��ر ،لێره‌دا قسه‌یه‌ك هه‌ی هو ده‌ڵێت ئایینه‌كان
عه‌لمانیه‌ت وات ه ی ئایین ه جیاكردنهوه له‌سیاسه‌ت‌و ده‌وڵه‌ت ،بۆ ی هه‌بێت ل ه ی توانا ئهوه ی ی ئازاد به‌ده‌ستهێنان ی ل ه تاكه‌كان به‌چاوپۆش بیروباوه‌ڕیان.
بۆ په‌یوه‌ندیی ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان ی دام������ه‌زراون ،ل �ه‌س �ه‌ر چه‌مك یو گرنگیدان به‌و په‌یوه‌ندی ه برایه‌ت ی ك ه له‌نێوان تاكه‌كانداهه‌یه‌و نزیك ه یو یو به‌رپرسیار پاڵنه‌ر‌ه بۆ هاوكاری ی ئێستا یه‌كگرتن ،سه‌ره‌تا واڵت ی لهسهر ی سیاس بۆ په‌یوه‌ندیه‌ك هاونیشتیمانیبوون ی ف��ی��ك��ره ی ده‌دات دام����هزراوه ،ك ه گرنگ یو ی تاكه‌كان‌و سه‌ربه‌خۆی به‌ئازاد یو م��ل��ك �ه‌چ��ی��ان ب��� ه یه‌كسان ه��اوك��اری��ك��ردن��ی��ان ل��هب��ه‌رده‌م ی یاسایه‌كدا بۆ به‌ده‌ستهێنان ب���ه‌رژه‌وه‌ن���دی���ی���ه تایب هت‌و ی گشتیه‌كانیان ،ئه‌مه‌ش له‌نرخ ی كه‌مناكاته‌وه‌و ی ئایین كۆمه‌ڵگ ه ی سیاسیش ی كۆمه‌ڵگ ه له‌بایه‌خ زیاد ناكات ،ئێم ه له‌به‌رده‌م دوو ی مێژوو بۆ بابه‌تداین ك ه به‌درێژای ی دامه‌زراون، ی كۆمه‌اڵیه‌ت په‌یوه‌ند
رۆحیه‌كان ،ئه‌م په‌یوه‌ندی ه چۆن ده‌بینیت؟ وه‌اڵم :ل��ێ��ره‌دا پێویست ه ی ب��ك��رێ��ت ل�� ه نێوان ج���ی���اواز سیاسه‌ت و ده‌وڵه‌تدا ،ده‌وڵه‌ت كۆمه‌ڵ ه دامه‌زراوه‌یه‌كی رێكوپێكه‌و بریتی ه له‌چه‌ند ی به‌ڕێوه‌بردن، پ��رۆژه یاسایه‌ك ك��� ه ه��اوت��ان��ی�� ه ل���ه‌گ���ه‌ڵ ئه‌و سیاسه‌ته‌دا ك ه پێك هێنراوه ی كۆمه‌ڵ له‌چه‌ند بۆ به‌رزڕاگرتن یو ئامانج‌و دابونه‌ریت‌و لێپرسراو ی كۆك‌و ی كۆمه‌اڵیه‌ت چه‌ند هێزێك ی سوود‌ه ناكۆك بۆ به‌ده‌ستهێنان یو سه‌ره‌كیه‌كانیان پێكهوه، الوه‌ك ئه‌مه‌ش ده‌بێت له‌بنچینه‌دا ئاماده ی سه‌رنج‌و تێڕوانین‌و كرابێت ل ه‌روو ی كۆمه‌ڵ پڕۆگرامه‌و‌ه له‌سه‌رئاست نه‌ك له‌ناو ده‌وڵه‌تدا ،ئه‌مه‌ش ل ه بۆشایدا به‌رجه‌ست ه نابێت به‌ڵكو یو یو رۆشنبیر ی ئایین له‌ژینگه‌یه‌ك ك��ۆم��ه‌اڵی��ه‌ت��ی��دا به‌رجه‌ست ه ده‌بێت ،سیاسه‌ت ره‌نگدانه‌وه‌ی ه له‌دابونه‌ریت ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان‌و ی هیواو خ �هو و به‌ده‌ستهێنان ی به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیان ،پێویستیه‌ك ب ه پێچه‌وان ه ی زۆری��ن �هی �ه ،ئه‌و ی پرسیاره‌كه‌وه ،ك��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت� ی گ��هوره ده‌بین ئایین رۆڵێك ی ره‌فتاری‌و ی ك ه راهێنه‌ر ێ ئاین ه ی شارستان له‌كۆمه‌ڵگا ی ت��اك�هك��ان�ه ،ل ه ی نوێدا پ���ه‌روه‌رده‌ی��� ك ه له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌ت ی سیاسیه‌و‌ه كۆمه‌ڵگا عه‌ره‌بیه‌كاندا ده‌توانێت ی بكات ل ه ی خۆ ی خود به‌رهه‌م هێنراوه ،ئایین له‌واڵت ه لێكدانهوه یو ع����ه‌ره‌ب���� ی پێكدادان ه ئیسالمیه‌كاندا سیاسه‌تداو رێكخه‌ر ه ڵ ه كۆم بۆ ه ر ه بزوێن گه‌وره‌ترین یو ماددیه‌كان بێت ،به‌اڵم فیكر خ��ێ��رخ��وازی �هك��ان‌و تۆره‌كان ی گشتگیر به‌سه‌ر ی نه‌ك به‌شێوه‌یه‌ك یه‌كگرتن‌و ه��اوك��ار ی له‌نێوان هه‌موو چ �ه‌رخ كۆمه‌ڵگایه‌كدا، ی ك ه زیندویه‌ت تاكه‌كاندا ،ئهوه ێ ی مه‌گه‌ر كاتێك ك ه ئێم ه به‌جۆر زیاد ده‌كات له‌ده‌وڵه‌ت ی سیاسیدا له‌ئایین تێبگه‌ین ك ه كۆمه‌ڵگایه‌ك ی ده‌وڵه‌ت نه‌بون ی تێگه‌شتون ی ئیسالمیی ه یان له‌كۆمه‌ڵگاكان لێ واو ه نات الوازو ی تێك ه وڵ ه د ی بوون ی دابونه‌ریت‌و فیكرو بیرو له‌ڕوو ه بردن �ان � �م � ی ه � پ ه � ل بێهێز و باوه‌ڕه‌كانه‌وه. ی پان ه گۆڕ و ن كا ه پێویستی ی ر ه س ی كورت بریت پرسیار :بۆچ گه‌شه‌كردن ی ی ئیسالم ی كۆمه‌اڵیه‌تیدا ،كه‌وات ه ك��ردوه لهسهر وت��ار مه‌به‌ست له‌قسه‌كردن له‌نمون ه ی ج��ۆراوج��ۆر ل � ه پێناسه‌كه‌تدا یو په‌یوه‌ند ی برایه‌ت په‌یوه‌ند ی ش��ڵ��ه‌ژان ی ب���ۆ ه��ۆك��اره‌ك��ان�� ی دوورخستنه‌و‌ه سیاس ی سه‌باره‌ت ی ئایین ل �ه‌س �ه‌ر ه��ۆش��ی��ار ی له‌كۆمه‌ڵ نی ه ل�ه‌ده‌ورگ��ێ��ڕان� ی به‌ته‌نگوچه‌ڵه‌مه‌كان ،ئایا ئه‌م ه شارستانیدا ،ئه‌م ه ئاماژه‌ی ه بۆ ئ�هوه ده‌گه‌یه‌نێت كه‌جه‌نابتان ئ �هوه ی ك ه واڵت��ان یان كۆمه‌ڵ ه پ��اش��گ��ه‌ز ب���وون���ه‌ت���هوه لهو ی مك ه چ ر ه � س ه � ل كان ه سیاسی ی ل ه عه‌لمانیه‌تتان ره‌خنه‌توندان ه ی ئایین برایه‌ت ی بیرمه‌ند‌ه ی بونیاد نانرێن ،گرتووه ،ك ه له‌ناوه‌ند به‌ڵكو پێویستیان ب ه تێگه‌شتن ی ی توش ی عه‌لمانیه‌كاندا به‌توند هاونیشتیمانی ه �هی �ه ،واتا ره‌خن ه بوونهوه. ی ی تاك له‌وه‌رگرتن به‌شداریكردن وه‌اڵم: ی ب�����ه‌ت�����ه‌واو بڕیاره كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كاندا ،ئه‌مه‌ش تێنه‌گه‌شتم مه‌به‌ستت چیی ه ی بنچیینه‌ی واده‌ك��ات ك ه ئ��ازاد ی له‌م پرسیاره ،په‌شیماننیم لهو ی پاراستن �ۆ ی هه‌بێت ب� ب��وون � ی ك ه گرتومه ،چونك ه ره‌خنه‌ی ه ی شتن ه پێگ و ك تا ی خۆی ه سه‌ر ب ی شێوازێك له‌عه‌لمانیه‌ت خۆ یو توانا یو ئ �ه‌خ�لاق � ف��ی��ك��ر ی دین ه ی واده‌رده‌خ����ات ك ه له‌بر هه‌ڵبژاردن ،چه‌مكی برایه‌ت ی دی��ن�ه ،ئ �ه‌م ره‌خن ه ی ی��ان دژ ی به‌هێز ی كۆمه‌ڵێك ئایین ی نی ه ی به‌هیچ جۆرێك په‌یوه‌ند ی بزووتن ه ئیسالمیه‌كان‌و پێكهوه به‌ستراو داده‌مه‌زرێنێت ،به‌دۆخ ئه‌ویش كۆمه‌ڵ ی ئیسالمیه‌وه ،له‌هه‌مان ی موسڵمانانه ،ك ه گوتار ه ت ه وڵ ه د ی زراندن ه رێگرنی ه له‌دام ی ی ك ه تۆ ئاماژه ئ �هو كتێب ه چۆن ك ه رو ه � ه كان، ئیمپراتۆریه پێده‌كه‌یت ،هه‌روه‌ها من ره‌خنه‌م اڵم ه ب ، ه بوو ه ه بوونیان له‌رابردودا گرتووه له‌سیاس هت‌و له‌ده‌وڵ هت‌و ی ده‌وڵه‌ت نه‌ك بۆ دامه‌زراندن ی ئه‌و ده‌وڵه‌ت ه ی ل ه دین‌و له‌چه‌مك ی ك� ه كۆدهبێتهوه نیشتیمانی ،ئه‌مه‌ش ب��ه‌رده‌وام ئیسالمی ه ی سه‌ره‌كی ه بۆ گیان سهرچاوه ی ی گوتار ی له‌نێوان شوێنكه‌وتوان ی دروست و دروستكردن برایه‌ت ی ئیسالمیدا ،هه‌روه‌ك چۆن ره‌خنه‌م ی شارستان دام���ه‌زراوه‌ی���هك��� ی ی ئه‌و عه‌لمانیان ه ی گرتوه له‌گوتار یه‌كگرتوو به‌رپرسیار. ی پارت ه ی دورخستنه‌و‌ه ك ه داوا ی ه پێكهات پرسیار :ئه‌گه‌ر ئ��ی��س�لام��ی�هك��ان‌و بێده‌نگیان تر ی � �ك � �ۆری � پ��رس��ی��اره‌ك � ه ب �ه‌ج ی ی به‌ده‌ستهێنان له‌چوارچێو‌ه ی ئایین له‌ده‌وڵه‌تدا دووبار‌ه بكه‌ینه‌وه ،چۆن پێكهاتن جیاكردنهوه ده‌كه‌یت له‌نێوان ئه‌وه‌دا كه‌ڕێت ده‌ك���هن ،ئ �ه‌وه‌ش��م وت���ووه ك ه ی پ��ێ��ب��ردوه ،ئ��ه‌وی��ش ئ��هوهی�� ه عه‌لمانیه‌ت واتا جیاكردنهوه ك � ه ئایین ه �ه‌رچ �هن��ده بگات ه ئایین ه له‌سیاس هت‌و ده‌وڵه‌ت، ی هه‌بێت ی ت���وان���ا ده‌وڵ � هت‌و سیاسه‌ت وابه‌سته‌ی ه ب��ۆ ئ����هوه به‌الیه‌نێك ی ی ئ����ازاد ی تریشهوه ك ه بریتی ه ل �هب �ه‌ده‌س��ت��ه��ێ��ن��ان � ه چێو چوار ه ل ی پێدان ی له‌گرنگ ی له‌بیرو تاكه‌كان به‌چاو پۆش ی ه و ه تیشكدان ه ك یدا ه ئیمانیه‌ك ی ب���اوه‌ڕی���ان ،ئ �ه‌م �هش دابڕان ی رۆح�� رواڵ �ه‌ت � یو ئه‌خالقییه ،سهرچاوه ئیمانیه‌كان ناگه‌یه‌نێت ب����ه‌ده‌ر‌ه له‌پێویستی ه م��اد ی له‌كۆمه‌ڵگه‌دا. ی و :فه‌رید هه‌ورام یه‌كان‌و گرنگیدان ه به‌پێویستی ه
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
بیروڕا
حــه‌ســـه‌ن یــاســیـــن
پاكستان‌و شه‌ریعه‌ت ی ئیسالم
ئه‌م رووبه‌ر‌ه جوگرافیی ه ی ئێستا پێ ی ده‌ڵێن پاكستان تا 14ی مانگ ی ئاب ی ساڵ ی 47ی سه‌د‌ه ی رابردوو به‌شێكبوو ل ه هیندستان ،به‌اڵم هه‌رێم ی سند‌و هه‌رێمه‌كان ی ده‌وروبه‌ری ،لهسهر بنه‌ما ی موسڵمانبوون ،به‌سه‌ركردایه‌ت ی محه‌مه‌د عه‌ل ی گوناح كه‌وا ناسرابوو پیاوێك ی هه‌میش ه ب ه م ه ی سه‌رمه‌سته ،ل ه واڵت ی هیند جیابوونه‌وه‌‌و سه‌ربه‌خۆی ی خۆشیان له‌ده‌سه‌اڵت ی به‌ریتان ی ك ه هیند ی داگیركردبوو ،وه‌ك كۆمارێك ی دیموكراتی ی فیدرالی ی نیمچ ه سه‌رۆكایه‌تی ،راگه‌یاند .لهو روانگه‌یه‌و‌ه ك ه موسڵمانبوون هۆكار ی جیابوونه‌وه‌‌و پێكهینان ی ئه‌و ده‌وڵه‌ت ه تازه‌ی ه بوو ،موسڵمانانی ئه‌و ده‌وڵه‌ت ه تازه‌ی ه بۆ خۆجیاكردنه‌و‌ه له‌ناموسڵمانان ئاوه‌ڵناو ی (پاك)یان كرد بۆ ئه‌و واڵت ه تازه‌ی ه ی به‌شێك له‌جیهان ی ئیسالم هه‌ڵبژارد ،به‌و پێی ه ی پاكستان ده‌وڵه‌ت ی ئه‌و هیندییانه‌ی ه ك ه موسڵمانن‌و هیندستانیش به‌ده‌وڵه‌ت ی ئه‌و هیندییان ه بمێنێتهوه ك ه به‌ئایین هیندۆسن ،به‌م جۆره به‌شێك له‌موسڵمان ی هیندستان له‌وش ه ی پاك‌و پاشگر ی ستان ،ك ه مانا ی واڵت ده‌به‌خشێ ،ناو ی (پاكستان)یان بۆ واڵت ه تازه‌كه‌یان داتاشی! پاكستان هه‌ر له‌سه‌ره‌تا ی دامه‌زراندنییه‌و‌ه ده‌وڵه‌تێكبوو ئایین ی ئیسالم‌و شه‌ریعه‌ته‌ك ه ی ره‌نگڕێژ ی بناغه‌ك ه ی بوون ،بۆی ه له 23ی ئادار ی 1956پاشگر ی (دیموكراتی)ییان له‌ناو ی ده‌وڵه‌ته‌ك ه ك��رده‌وه‌‌و پاشگر ی (ئیسالمی)یان لكاند پێیه‌وه‌‌و ئید ی ناوه‌ك ه ی بوو به‌كۆمار ی پاكستان ی ئیسالمی! پێشین ه ی بیرۆك ه ی په‌یڕه‌وكردن ی شه‌ریعه‌ت ی ئیسالم له‌پاكستان دهگهڕێتهوه بۆ سۆف ی محه‌مه‌د ،ك ه له‌سه‌ره‌تا ی تێكه‌ڵبوون ی به‌سیاسه‌ت له‌سااڵن ی هه‌شتاكاندا چووه‌ت ه ناو گروپ ی ئیسالم ی (جه‌ماع ه ی ئیسالمی) له‌پاكستانه‌وه ،به‌اڵم پاشان لهو گروپ ه دووركه‌وته‌وه ،چونك ه چووبوو‌ه سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕ‌ه ی ك ه دیموكراسی، لهسهر شێواز ی رۆژئاوایی ،له‌گ ه ڵ رێنماییه‌كان ی ئیسالمدا نایه‌ته‌وه ،له‌كۆتای ی هه‌شتاكاندا بیرۆك ه ی دروستكردن ی رێكخراوێك به‌مه‌به‌ست ی بره‌ودان به‌بیرۆك ه ی په‌یڕه‌وكردن ی شه‌ریعه‌ت ی ئیسالم له‌ال ی گه‌اڵڵ ه بوو ،له‌ساڵ ی 1992دا ئه‌و رێكخراوه ی به‌ناو ی (په‌یڕه‌وكردن ی شه‌ریعه‌ت ی محه‌مه‌دی)یه‌و‌ه راگه‌یاند، له‌سه‌ره‌تادا داوا ی په‌یڕه‌وكردن ی شه‌ریعه‌ت ی ئیسالم ی له‌ناوچ ه ی (مه‌ڵكه‌ند) ی باكور ی رۆژئاوا ی پاكستان كرد ،ك ه لهسهرهتاوه وه‌ك بزووتنه‌وه‌یه‌ك ی ئاشتیخواز ده‌ست ی ب ه بانگه‌وازكرد ،به‌اڵم پاش ئهوه ی رێكخراوه‌ك ه خۆ ی گرت‌و گه‌لـ ێ لهو (موجاهید)ه چه‌كداران ه ی له‌دوا ی وه‌ده‌رنان ی هێزه‌كان ی سۆڤێت كار ی چه‌كدارییان واز لێهێنابوو ،چوون ه ناویه‌وه ،ئه‌و بزووتنه‌وه‌یه‌ش له‌كار ی ئاشتیخوازییه‌و‌ه روو ی له‌كار ی چه‌كدار ی كرد ،ئه‌وه‌بوو له‌ساڵ ی 1994دا له‌هه‌رێم ی (مه‌ڵكه‌ند) دا راپه‌ڕینێك ی چه‌كدارییان دژ به‌حكومه‌ته‌ك ه ی بێنه‌زیر بۆتۆ به‌رپاكرد‌و لهو ناوچه‌یه‌دا سه‌ركه‌وتنیان به‌ده‌ستهێناو (قانون ی سیستم ی داد)یان وه‌ك ئاماژه‌یه‌ك بۆ په‌یڕه‌وكردن ی شه‌ریعه‌ت ی ئیسالم له‌دۆڵ ی سوات ،راگه‌یاند ،له‌ساڵ ی 2001داو دوا ی په‌الماره‌ك ه ی ( )11ی سێپتێمبه‌ر ،ئهمریكاو هاوپه‌یمانان هێرش ی سه‌ربازییان كرده سه‌ر ئه‌فغانستان ،بۆ تێكدان ی مۆڵگه‌كان ی رێكخراو ی قاعیده‌‌و رووخاندن ی حكومه‌ت ی تاڵیبان ،ئید ی سۆف ی محه‌مه‌د شان به‌شان ی هێزه‌كان ی تاڵیبان بهخۆیو ( )10هه‌زار چه‌كداره‌و‌ه شه‌ڕ ی دژ به‌هێزه‌كان ی ئهمریكاو هاوپه‌یمانان هه‌ڵگیرساند‌و له‌ئه‌نجامدا به‌هه‌زارانیان لێكوژراو زۆریشیان لـ ێ دیلكرا ،ك ه تائێستاش زۆریان بێس هرو شوێنن ،دوا ی شه‌ڕه‌كه ،سۆف ی محه‌مه‌د گهڕایهوه پاكستان‌و گیراو()10 سا ڵ حوكمدرا‌و گروپه‌ك ه ی هه‌ڵسوڕان ی سیاسی ی لێقه‌ده‌غه‌كراو به‌پێ ی یاسای دژ‌ه تیرۆر ،مه‌ال فه‌زوڵال ،كه‌زاوا ی بوو ،جێگ ه ی گرته‌وه ،له‌ساڵ ی 2005دا رێكخراوه‌ك ه ی له‌مه‌یدان ی سیاسیدا ده‌ركه‌وته‌وه. ل�ه‌س��اڵ� ی 2007دا دوا ی مه‌ال فه‌زوڵال چوون ه ناو تاڵیبان ی پاكستان به‌سه‌رۆكایه‌ت ی به‌یتوڵال مه‌حسود ی ج��اڕدا ،له‌ساڵ ی 2007ب�ه‌دواو‌ه ش هڕو پێكدادان له‌ناوچ ه ی دۆڵ � ی سواتدا رۆژ به‌رۆژ گه‌رمتر ده‌بوو تا له‌مانگ ی نیسان ی 2008دا حكومه‌ت ی هه‌رێمه‌ك ه رێككه‌وتنێك ی له‌گ ه ڵ چه‌كداران ی تاڵیبان له‌دۆڵ ی سواتدا مۆركرد ،ك ه بهگوێره ی ئ��هو رێككه‌وتن ه م��ه‌ول��هو ی سۆف ی محه‌م هد‌و هه‌ند ێ له‌هه‌واداران ی له‌الیه‌ن حكومه‌ته‌و‌ه ئازادكران به‌رانبه‌ر بهوه ی چه‌كداران ی تاڵیبان رێز له‌ده‌زگاكان ی حكومه‌ت لهو ناوچه‌ی ه بگرن‌و چه‌ك دابنێن .رێككه‌وتنه‌ك ه ته‌مه‌ن ی كورت بوو ،شه‌ڕ ده‌ست ی پێكرده‌وه ،ئه‌مجار‌ه سۆف ی محه‌مه‌د ب��وو به‌ناوبژیوان ی داینه‌مۆ ل �هن��ێ��وان چ��هك��داران�� ی تاڵیبان‌و ی ئه‌و ئاڵۆزتربوون حكومه‌ت ی هه‌رێم له‌ناوچه‌كه‌دا تا له‌شوبات ی 2009دا هه‌ردووال رێككه‌وتن ی دۆخه ،بیر‌وباوه‌ڕ لهسهر ئهوه ی حكومه‌ت لهو ناوچه‌یه‌دا ی محه‌مه‌ده، سۆف شه‌ریعه‌ت پ�هی��ڕه‌و بكات به‌رانبه‌ر ك ه ناوبه‌ناو ب ه ئاشتی ،به‌اڵم ئه‌و رێككه‌وتنه‌ش له‌وان ی پێشوتر ته‌مه‌ن ی كورتتر بوو، فه‌توا ده‌رده‌كات ئه‌مه‌ش دهگهڕێتهوه بۆ له‌یه‌ك دووری ی ی لهباره ستراتیج ی كار ی حكومه‌ت له‌ناوچه‌كه‌دا له‌گ ه ڵ ستراتیج ی كار ی ئه‌و رێكخراوه، دیموكراسی، بێگومان داینه‌مۆ ی ئاڵۆزتربوون ی ئه‌و ی خوێندن ،كار دۆخه ،بیر‌وباوه‌ڕ ی سۆف ی محه‌مه‌ده، ژنان ،ك ه ك ه ناوبه‌ناو فه‌توا ده‌رده‌كات لهباره ی دیموكراسی ،خوێندن ،كار ی ژنان ،ك ه هه‌موو ئه‌وان ه هه‌موو ئه‌وان ه له‌ڕوانگ ه ی ئه‌وه‌و‌ه بۆ ی ئه‌وه‌و‌ه له‌ڕوانگه موسڵمانان ناجایز‌و رێگ ه پێنه‌دراون! بۆ موسڵمانان دوایین فه‌تواش ی ئه‌وه‌بوو ك ه به‌ئاشكرا جاڕیدا ك ه سه‌راپا ی دام‌وده‌زگاكانی ناجایز‌و رێگ ه ئێستا ی حكومه‌ت ی پاكستان ب ه پێنه‌دراون! پهرلهمانو دادگاكانیشه‌و‌ه نائیسالمین‌و دوورن له‌ئیسالم!
14
ی عه‌لـی شه‌ریعـه‌تـی‌‌و نـوێـكـردنه‌وه ی فـیـكـری ئـیـسـالمــ وه‌لید مهحمود عه‌ل ی شه‌ریعه‌ت ی ()1977 - 1933 خ��اوه‌ن� ی تیۆریه‌ك ی تایبه‌ت بوو ل� ه خوێندنه‌وه‌و ته‌فسیركردن ی مێژوودا ،مێژوو ال ی ئه‌و هه‌میشه‌و به‌به‌رده‌وام ی ته‌نیا یه‌ك بابه‌ت بوو، ك ه بریتیبوو ل ه دژیه‌ك ی به‌رده‌وام ل ه نێوان دوو به‌ره‌دا ،ئه‌م دژیه‌كیه‌ش سه‌ره‌تا ل ه نێوان كوڕه‌كان ی ئاده‌م (هابیل‌و قابیل)دا ده‌ستیپێكرد. شه‌ریعه‌ت ی ه��اوڕان �هب��وو لهسهر ته‌فسیر ی ته‌قلید ی بۆ ئه‌م رووداوه، به‌و شێوه‌ی ه ی كه‌ته‌نیا بریتیبێت له‌الدان ی ئه‌خالقی ،به‌ڵكو ئه‌م ئه‌و رووداوه ی وه‌ك ملمالنێیه‌ك ده‌بین ی لهسهر ده‌سه‌اڵت‌و موڵك‌و سه‌رمایه‌و ئایین. لێره‌دا هابیل ی وه‌ك نمونه‌یه‌ك ی بهره ی برایه‌ت ی ئایینی‌‌و دادگه‌ری‌‌و یه‌كسان ی ده‌بین ی و ئایین لێره‌دا بنه‌مایه‌ك ه بۆ هۆشیار ی (وه‌عی)، له‌به‌رامبه‌ردا قابیل ی وه‌ك نمونه‌یه‌ك ی ن��ۆب��هره ی ق��ۆرغ��ك��ردن � ی الیه‌ن ی ده‌س���ه‌اڵت‌و سه‌رمایه‌و ناڕه‌سه‌ن ی ئ��ای��ی��ن��یو ده‌س��ت��درێ��ژ ی كردن ه سه‌رمافه‌كان ی ئه‌وان ی تر ده‌بینی. شه‌ریعه‌ت ی وای��داده‌ن��ێ��ت لهو كاته‌و‌ه ی كه‌ئه‌م رووداوه روو ی داوه ك ه ب ه (شكست ی هابیل)ده‌ناسرێت، بهره ی قابیل هه‌موو شتێك ی مادی‌‌و ناماد ی له‌م ژیانه‌دا قۆرغكردوه، ق��ورئ��ان � ی پ��ی��رۆزی��ش له‌رێگ ه ی نوێنه‌ران ی ئه‌م به‌ره‌یه‌و‌ه له‌چیرۆك ی پێغه‌مبه‌ر موسادا له‌ال ی س ێ كه‌س ئه‌م به‌ره‌ی ه به‌م شێوه‌ی ه ده‌ناسێنێت‌و ته‌عبیرده‌كات(:فیرعه‌ون سومبوڵ ی ده‌سه‌اڵت ی سیاسی ،قارون سومبوڵ ی سه‌رمای ه ی ئابوریو هامان سومبوڵ ی دامهزراوه ی ره‌سم ی ئایینی). پێویست ه ئاماژه به‌تێڕوانین ی ره‌خنه‌ی ی شه‌ریعه‌ت ی بده‌ین لهسهر شارستانیه‌ت ه ئینسانیه‌كان ،ئه‌و وا ی ده‌بین ی ك ه گ�ه‌الن هه‌ستاون ب ه دام��ه‌زران��دن‌و بونیادنان ی ئه‌م شارستانیه‌تانه ،به‌اڵم هیچ یه‌كێك ل���ه‌وان باس ی ئ �ه‌م رۆڵ��� ه ی خۆ ی نهكردوه ،به‌ڵكو شارستانیه‌ته‌كان دراون �ه‌ت � ه پ��ا ڵ ئ �هو ده‌سته‌بژێر‌ه ده‌س����ه‌اڵت����دار‌ه ی ك�� ه هه‌ستاون به‌موماره‌سه‌كردن ی سه‌ركوتكردن دژ ی گه‌له‌كانیان. ل ه هه‌موو شارستانیه‌ته‌كاندا گه‌الن هه‌ستاون به‌دژایه‌تیكردن ی یه‌كتر به‌ب ێ ئ���هوه ی هۆكارێك ی حه‌قیق ی هه‌بێت بۆ ئه‌و دژایه‌تی ه ی ك ه ل ه نێوانیاندایه ،به‌ڵكو ئه‌وان شه‌ڕ ی شارستانیه‌ته‌كانیان كردوه ل�هب�ه‌رژه‌وه‌ن��د ی سه‌ركوتكه‌ران ل ه هه‌موو واڵتێكدا ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر به‌زه‌ره‌رو زیان ی گه‌له‌كانیشیان ته‌واو بووبێت ،له‌گ ه ڵ ئه‌وه‌شدا شه‌ریعه‌ت ی ك��اری��گ �ه‌ری �هك � ی پ��ۆزه‌ت��ی��ڤ� ی له‌م شارستانیه‌تان ه به‌دیكردوه ،ئه‌ویش بریتی ه لهوه ی ك ه هه‌میش ه مرۆڤ ده‌رك ی به‌وه‌كردو‌ه ك ه كۆیله‌كردن‌و چ �ه‌وس��ان��دن �هوه دوو دی����ارده‌ن، پێویست ه مرۆڤ دژیان بوه‌ستێته‌وه. هه‌روه‌ها شه‌ریعه‌ت ی خاوه‌ن ی مه‌عریفه‌یه‌ك ی قوڵبوو به‌رامبه‌ر ب ه مێژوو و فه‌لسه‌ف ه ی رۆژئ��اواو له‌هه‌مان كاتدا هۆشیارو به‌ئاگابوو‌ه به‌ئایین‌و داب‌ونه‌ریته‌ك ه ی خۆی. ش�ه‌ری��ع�ه‌ت� ی ه����ه‌روه‌ك چۆن ره‌خن ه ی ل ه هه‌ند ێ بیركردنهوه ی رۆژئاواییه‌كان ده‌گ��رت ،به‌هه‌مان شێوه‌ش ره‌خن ه ی ل ه بیركردنه‌وه‌و فیكر ی ئیسالم ی ته‌قلید ی ده‌گرت، ئامانج ی ئهوه بوو ك ه ره‌سه‌نایه‌ت ی
عه‌ل ی شه‌ریعه‌تی ب��ك��ات� ه ه��ۆك��ارێ��ك ب��ۆ ئ����ازادی‌‌و گ��ۆڕان��ك��اری ،ب��ۆ ئ��هو مه‌به‌ست ه هه‌موو چه‌مك‌و ئامڕازێك ی شیكار ی به‌كارهێنا ك ه پێیوابوو به‌سوودن بۆ ئه‌م ئه‌رك ه تایبه‌ته ،ههرچهنده سه‌رچاوه‌كانیان زۆرو جۆراو جۆربن. لێره‌دا ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌كه‌وێت ك ه شه‌ریعه‌ت ی داواك��ار ی خوێندنهوه ی مێژوو گه‌شه‌كردن ی شارستانی‌و ك��ۆم��ه‌اڵی��ه‌ت��یو شارستانیه‌ت ی رۆژئ�����اواو ه���ه‌روه‌ه���ا ج��واڵن��هوه فیكریه‌كان ی ده‌ك��ات ،به‌تایبه‌ت ی ل � ه س���ه‌رده‌م��� ی رێنیسانس-داو جه‌ختكردنه‌و‌ه لهسهر پرۆتستانت‌و رۆڵ � ی له‌چاخه‌كان ی ناوه‌راستدا – هه‌روه‌ها جه‌ختكردنه‌و‌ه لهسهر سه‌ركرده‌كان ی رۆژئاواو به‌راوردكردن ی هه‌موو ئه‌وان ه به‌ئیسالم .لهباره ی دژایه‌ت ی رۆژئاوا بۆ ئیسالم دواوه‌و له‌گ ه ڵ ئه‌وه‌شدا رۆژئ��اوا به‌روویدا ك��رای �هوه ت��ائ�هوه فێربێت ك ه بۆ تێكۆشان ی موسوڵمانان به‌سوود‌ه ل ه پێناو ی ئازادی‌‌و پێشڤه‌چووندا. ئه‌م تێڕوانین‌و ئاڕاسته‌ی ه ی به‌دیل بوو بۆ داخستن ی ده‌رگاكان ی پیاوان ی ئایین ی له‌به‌رامبه‌ر بیركردنه‌وه‌و ئه‌زموون ه رۆژئاواییه‌كاندا ،ئه‌مه‌ش ل ه تێڕوانین ی شه‌ریعه‌تیه‌و‌ه بووه هۆ ی خراپ تێگه‌شتن له‌رۆژئاوا ،ل ه خستن ه رووه‌كه‌یدا پێدرا فه‌لسه‌فی‌‌و زانست ی كۆمهاڵیهتیو فیكر ی رۆژئ���اوا ی چه‌سپاندوه ،لهو ب��اوه‌ڕه‌داب��وو ك ه موسوڵمانان هه‌موو كاروبارێك ی ئیجابیان چنگ نه‌خستو‌ه ئه‌گینا بارودۆخیان جیاواز ده‌بوو لهوه ی ك ه تێیدان ،ب�ه‌ال ی شه‌ریعه‌تیه‌و‌ه ئه‌وه‌ند‌ه به‌س نی ه كه‌موسوڵمانان بڵێن قورئان‌و سوونه‌تمان هه‌یه، ب�ه‌ڵ��ك��و ئ���هوه پێویستتر‌ه ك ه له‌جه‌وهه‌رو ناوه‌ڕۆكیان بگه‌ین‌و خوێندنهوه بۆ هه‌رشتێك بكه‌ین ك ه له‌ال ی ناموسوڵمانه‌كان ه بۆ زانین ی ئهوه ی كه‌چ ی پێویست‌و به‌سووده‌و له‌گ ه ڵ بنه‌ماكان ی ئیسالمدا دێته‌وه‌و هاوتایه. به‌پێ ی را ی شه‌ریعه‌ت ی گۆڕان ی سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌ت ی پێویست ه ئامانج ی بونیادنان ی كۆمه‌ڵگ ه بێت، ك� ه ئ �هو ئ �ه‌م حاڵه‌ت ه ناوده‌بات به(کۆمه‌ڵگ ه ی یه‌كتاپه‌رستی) له‌م سۆنگه‌یه‌و‌ه ئه‌م ه ره‌نگدانه‌و‌ه ی باوه‌ڕبوون ه به‌خودا ی ته‌نها لهسهر زه‌و ی ل �هش��ێ��وه ی رێكخستن ی كۆمه‌ڵگ ه ی به‌شه‌ریدا ،به‌شێوه‌یه‌ك ك ه یه‌ك كۆمه‌ڵگ ه ی مرۆی ی پێك بێت به‌ب ێ هیچ ج��ۆره جیاوازی‌‌و كه‌موكورتیه‌ك. ش�ه‌ری��ع�ه‌ت� ی وا ی ده‌بینێت ك ه بوونیادنان ی كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ی له‌م شێوه‌ی ه جێبهجێكردن ی ئه‌و
فه‌رمانه‌ی ه ك ه خ��ودا له‌قورئان ی پیرۆزدا داوا ی ده‌كات ،كاتێك ك ه به‌وش ه ی خه‌ڵك (ناس) گفتوگۆ ی هه‌موو مرۆڤایه‌ت ی ده‌ك��ات به‌ب ێ هیچ جۆره جیاوازی‌‌و جیاكاریه‌ك، به‌م شێوه‌ی ه ل ه قورئان ی پیرۆزدا ناو ی خودا به‌كار هێنراوه ،هه‌روه‌ها ته‌عبیر ی ن��او ی (خ��ودا) دووب��اره ب �هك��اره��ێ��ن��راوه‌ت �هوه به‌تایبه‌ت ی كاتێك ك ه فه‌رمانه‌ك ه په‌یوه‌ند ی ب ه حوكمكردن‌و سه‌رمایه‌و‌ه ههبووه، ته‌نانه‌ت ب ه خود ی ئاین خۆشیه‌وه، به‌م شێوه‌ی ه ك ه ئه‌گه‌ر حوكم بۆ خودا بێت له‌هه‌مان كاتدا بۆ خود ی خه‌ڵكیشه ،نه‌ك بۆ ده‌سه‌اڵتدار‌ه سته‌مكاره‌كان ،ئه‌گه‌ر ماڵ‌‌و سامان موڵك ی خودابێت ،ئه‌وا ئه‌م ماڵ‌‌و سامان ه موڵك ی خه‌ڵكیشه ،نه‌ك ته‌نها بۆ گروپێك ،ئه‌گه‌ر دینیش بۆ خ��ودا بێت له‌هه‌مان كاتدا بۆ خه‌ڵكیشه ،بۆی ه نابێت له‌الیه‌ن دامهزراوه ی ئاینیه‌و‌ه قۆرغ بكرێت. وێ��ن��اك��ردن� ی ش�ه‌ری��ع�ه‌ت� ی بۆ نوێكردنه‌و‌ه ی فیكر ی ئیسالم ی ب�ه‌ت��ای��ب�ه‌ت� ی م �ه‌زه �هب � ی شیعه، به‌شێك ی گهوره ی ئهوه ئه‌خوازێت ك ه پێداچوونهوه بكرێت بۆ چه‌مك ه شیعی ه بنچینه‌ییه‌كان تا په‌یام ی ئیسالم ی شیع ی پێشكه‌وتوخواز ره‌ن��گ ب��دات �هوه وه‌ك ئ��هوه ی ك ه شه‌ریعه‌ت ی خستویه‌تی ه روو .لێره‌دا پێویست ه جیاكاری‌‌و جیاواز ی له‌نێوان شیع ه ی عه‌له‌و ی ره‌س هنو شیع ه ی س �ه‌ف �هو ی ش��ێ��وێ��ن��راودا دووب���اره بخرێته‌روو ،وه‌ك ئاماژه‌یه‌ك بۆ بنه‌ماڵ ه ی سه‌فه‌ویه‌كان ك ه فه‌رمان ره‌وا ی ئێرانیان ك��ردوه له‌سه‌د‌ه ی پازده‌یه‌م ی زاینیدا ،له‌سای ه ی ئه‌ماندا دام�هزراوه ی ئایین ی شیع ی ره‌سم ی گه‌ش ه ی كردوه. سه‌باره‌ت بهوه ی ك ه په‌یوه‌ند ی به‌چه‌مك ی پێشه‌وایه‌ت ی (االمامه)وه هه‌یه ،شه‌ریعه‌ت ی ره‌د ی ته‌فسیر ی سه‌فه‌و ی دهكاتهوه به‌و پێی ه ی ك ه ئه‌م تهفسیره پێیوای ه ك ه ئیمام خودایه‌ك ی بچوكه‌و بوونه‌وه‌رێك ه ل ه س�هرو ی توانا ی ئاساییه‌وه ،یا نێوه‌ندگه‌رێك بێت له‌نێوان خوداو مرۆڤدا ،هه‌روه‌ها ره‌فز ی دواخستن ی هه‌موو مه‌سه‌له‌كان ده‌كات ،ئه‌وان ه ی ك ه تایبه‌تمه‌ند ی نه‌ته‌وه‌ن ،ته‌نانه‌ت گ���ه‌ڕان���هوه ی خ���ود ی ئیمامیش، له‌به‌رامبه‌ردا داوا ی چاالككردن ی رۆڵ � ی سیاس ی جه‌ماوه‌ر ده‌كات، شه‌ریعه‌ت ی هێرش ده‌ك��ات� ه سه‌ر ته‌فسیر ی س�ه‌ف�هو ی بۆ چه‌مك ی (ته‌قلید) ب�ه‌م��ان��ا ی گوێڕایه‌ڵ ی كردنێك ی كوێرانه‌و پێدان ی ئیمتیازات ی تایبه‌ت به‌پیاوان ی ئاینی‌‌و بڕیاریان بۆ قۆرغكردن ی ته‌فسیر ی ئایینی ،لێره‌دا
له‌به‌رامبه‌ر بارودۆخ ی دامه‌زراوه‌ی ی پیاوان ی ئایین ی دژ وه‌ستاوه‌ته‌وه‌و به‌رامبه‌ر ه�ه‌ر ئیمتیازێكیش ك ه به‌ده‌ست ی دێنن وه‌ك پیاو ی ئایینی. له‌هه‌مان ك��ات��دا شه‌ریعه‌ت ی چ�ه‌م��ك� ی دادگ�����ه‌ری( ال��ع��دل) ی ته‌فسیركردو‌ه به‌وپێی ه ی باوه‌ر به‌خودا ی دادگ�ه‌ر(ال��ع��ادل) داوا ی تێكۆشان ل ه كۆمه‌ڵگا ی مرۆڤایه‌ت ی ده‌كات دژ ب ه بارودۆخ ه سته‌مگه‌راكان، ل��ه‌الی��هك�� ی ت����رهوه شه‌ریعه‌ت ی ته‌فسیر ی س�ه‌ف�هو ی بۆ چه‌مك ی دادگه‌ری( العدل) ی ره‌دكردووه‌ته‌وه، ب �ه‌وپ��ێ��ی � ه ی ك��ه‌ئ��ه‌م تهفسیره ده‌ڵێت :كه‌جێ‌به‌جێكردنی(عدل) دواده‌خرێت بۆ رۆژ ی دوای��یو ئه‌م ژیان ه ج ێ بهێڵرێت بۆ فه‌رمانڕه‌واكان ئه‌گه‌رچی– پل ه ی خراپه‌كاریشیان ه��ه‌رچ��هن��د ب��ێ��ت _له‌حاڵه‌ت ی چ��اوه‌ڕوان��ی��دا بمێننه‌و‌ه (ئه‌مه‌ش چه‌مكێك ی شیع ی ت��ره به‌مانا ی چ��اوه‌ڕوان� ی گ�ه‌ڕان�هوه ی پێشه‌وا ی چاوه‌ڕوانكراو( ئیمام ی غائب). شه‌ریعه‌ت ی وا ی ده‌بینێت ك ه یاده‌وه‌ریه‌كان ی مانگ ی موحه‌رره‌م ی ش��ی��ع � ه ب���ۆ زی���ن���دوك���ردن���هوه ی شه‌هیدبوون ی ئیمام حسێن ،ته‌نها ی��اده‌وه‌ر ی شینگێری‌‌و هاواركردن نی ه ل ه پێناو ی حسێن ی قوربان ی سته‌مل ێ ك��راودا ،به‌ڵكو ل ه پێناو حسێنێك ه ك ه جه‌نگاو شه‌هیدكرا له‌پێناو ی دادگ��ه‌ری��دا (العداله) ئه‌و نمون ه ی مرۆڤێك ی مافخواز‌ه ك�ه‌وان�هی�هك� ی ل�هب�ه‌ره‌ن��گ��اری��دا ب ه موسوڵمانان به‌خش ی ل ه به‌رامبه‌ر شێواندن ی ئایینیدا .تێبین ی ده‌كه‌ین ك� ه دووب���اره ته‌فسیركردنه‌و‌ه ی شه‌ریعه‌ت ی بۆ هه‌ند ێ له‌چه‌مكه‌كان ی مه‌زهه‌ب ی شیع ه له‌تێڕوانینێك ی پێشكه‌وتن خوازیه‌وه‌یه‌و پێچه‌وانه‌ی ه له‌گ ه ڵ ته‌فسیره‌كان ی ره‌وت ی گشت ی دام������هزراوه ی ئایین ی شیعه‌دا، ل �ه‌ه �ه‌م��وو ئ���هوه ی كه‌به‌رچاو ی خستوه گرنگ ی به‌رپرسیاریه‌ت ی كۆمهاڵیهتیو گۆڕانكار ی كۆمه‌اڵیه‌ت ی دوپاتكردووه‌ته‌و‌ه له‌نێو دووبار‌ه ته‌فسیركردنه‌و‌ه ی ئه‌م چه‌مكانه‌دا. ش�ه‌ری��ع�ه‌ت� ی بیركردنهوه ی الوان ی ئێران ی بۆ ناساندن ی ئاین‌و رۆشنبیریو مێژوویان به‌شێوه‌یه‌ك ی نو ێ ئاڕاسته‌كرد ،به‌شێوه‌یه‌ك كه‌دژ نه‌وه‌ستێته‌و‌ه له‌گ ه ڵ ره‌سه‌نایه‌ت ی له‌الیه‌كه‌وه‌و پێدراوه‌كان ی جیهان ی نو ێ كه‌تێیدا ده‌ژ ی له‌الیه‌ك ی ترهوه، بازن ه ی كاریگه‌ری بیركردنهوه ی شه‌ریعه‌ت ی س �ه‌ر ی كێشا بۆ ناو چین ی ن��اوه‌ڕاس��ت�� ی ته‌قلیدی، خوێندكاران ی قوتابخانه‌و زانكۆكان، رۆشنبیران ،خوێندكاران ی حه‌وز‌ه زانستیه‌كان‌و پیاوان ی ئایینی ،ئهوه ی ئه‌مڕۆ ئاشكرای ه ك ه ره‌وت ی فیكریو سیاس ی زۆر ل ه ئێراندا ههیهو ل ه كێبڕكێ ی بانگه‌ش ه ی ئ �ه‌وه‌دان ك ه ئ �ه‌وان باشترین نوێنه‌ر ی فیكر ی نۆێگه‌ر ی شه‌ریعه‌تین ،ك ه ئه‌مه‌ش مه‌ودا ی كاریگه‌ر ی فراوان‌و قوڵ ی ئه‌و ده‌رده‌خ��ات له‌یه‌ك كاتدا ،هه‌ندێك لهو گروپان ه ی ك ه شوێن كه‌وتوو ی ب��ی��رك��ردن �ه‌وه‌ك��ان � ی شه‌ریعه‌تین له‌ئێستادا له‌ناو ده‌سه‌اڵتداریه‌ت ی ئ��ێ��ران��دا ب��وون��ی��ان ه �هی � ه وه‌ك: پشتیوانان ی خاته‌م ی سه‌رۆك ی پێشو ی ئێران ،بیریار‌ه سه‌ربه‌خۆو ریفۆرمیسته‌كان ی وه‌ك عه‌بدولكه‌ریم س����رووش ،هه‌ندێك ل � ه گرووپ ه به‌رهه‌ڵستكاره‌كان ی دهرهوه ی ئێران وه‌ك رێكخراو ی موجاهیدین ی خه‌ڵق ی ئێران. یات ه لح ه ئ ی ه رۆژنام : ه رچاو سه و :ره‌حیم حه‌مه‌عه لی
17
First Year
info@destur.net
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
بیروڕا
مـۆدێـــلـــی حـیـــزبـــایـــه‌تـــی لــ ه كــوردســتــان ئاسته‌نـگ ،گرفته‌كــان‌و ئه‌لته‌رناتیڤه‌كـــانی
ئه‌نوه‌ر حسێن (أ.بازگر) به‌شی یه‌كه‌م حیزب له‌سیاسه‌تی مۆدێرنه‌دا پێش هه‌مووشت له‌باره‌ی تیۆری سیاسی مۆدێرنێته‌وه چه‌ند فۆرمێكی تایبه‌تی هه‌یه له‌بابه‌تی په‌یوه‌ندی سیاسه‌ت و ئاكار ،سه‌رچاوه‌كانی ده‌سه‌اڵت و شه‌رعیه‌ت پێدانی و سنوری ده‌س��ه‌اڵت��هك��ان��ی كه‌هه‌ندێك پێیانوایه ل �هب��اره‌ی سیاسه‌ت و ئاكار و سه‌باره‌ت به‌زانستی سیاسه‌تی نوێ له‌ماكیاڤیلیه‌وه ده‌ستپێده‌كات ،به‌اڵم له‌سه‌رده‌می مۆدێرنێته‌دا ده‌س��ه‌اڵت له‌گه‌ڵ په‌یمانی كۆمه‌اڵیه‌تی یه‌كی گرتوه و هۆبزو لۆك له‌پێشره‌وانی ئه‌م زانسته نوێیه‌دا بوون. ك��ه‌وات��ه م��ێ��ژووی حزبی سیاسی ههرچهنده مێژوویه‌كی دێرینی هه‌یه ،به‌اڵم فۆرمی حزب و رێكخراوه‌یبوون له‌وكاته‌دا جیاوازی هه‌بوو. ههرچهنده حزب به‌درێژایی مێژووی سیاسی ن��وێ .پێگه‌و جێگایه‌كی گرنگی هه‌یه ،به‌اڵم هه‌ر حزب و رێكخراویشه له‌سه‌ده‌كانی رابردوودا رۆڵێكی نێگه‌تیفی له‌ناو كۆمه‌ڵگادا به‌رهه‌م هێنا تاراده‌ی ناشیرینكردنی حزب وه‌ك ئه‌وه‌ی ستالین كردی. به‌اڵم ئاڵوگۆڕه‌كانی سیستمی سیاسی دونیا و رۆڵ و پێگه‌ی حزبیان به‌چه‌ند قۆناغ و فۆرمی
له‌واڵتانی خۆرئاواو به‌تایبه‌تی له‌ئه‌مه‌ریكادا حیزب رۆڵی گرنگی هه‌یه ،به‌اڵم ماشێنی وه‌گه‌رخه‌ری حیزب و داینه‌مۆی سه‌ره‌كی حیزبه‌كان ،رێكخراوه‌كانیانه كه له‌فۆرمی رێكخراوه‌ی مه‌ده‌نی خۆیان رێكخستوه ،نه‌ك وه‌كو م��ۆدێ��ل �ی خ��ۆره��ه‌اڵت��ی حیزب بریتیبێت ل�ه‌چ�هن��د كۆمیته‌و ناوچه‌یه‌ك تاكه میتۆدێك له‌ئێستادا ئه‌گه‌ر وه‌كو ئه‌ڵته‌رناتیڤ سه‌یری بكرێ رێكخراوه ()NGOكانن تابتوانن وه‌كو رێكخه‌ری كۆمه‌ڵگا ئامانجه‌كان بێننه‌دی. رۆڵی حیزبی كوردی له‌كوردستان چی بووه؟
ی ناوه‌راست حیزبه‌كانی كوردستانیش وه‌كو خۆرهه‌اڵت ی هێشتا له‌ژێر كاریگه‌ری فۆرم و دیسپلینی حیزب ی و ماوی)دا ماون ی یان (ستالین سۆڤیه‌ت
جیاواز جیاوازدا بردوه. بێگومان حزب بۆخۆی زاده‌ی واقیعه‌تی دیموكراسیه ،به‌هه‌مان ش��ێ��وه ح��زب��ی��ش رۆڵ���ی هه‌یه له‌گه‌شه‌كردنی دیموكراسی و ده‌ستاو ده‌ستكرتنی ده‌سه‌اڵت. واتا له‌سیستمی سیاسی نوێی دونیادا ،حیزب بۆته پێویستیه‌كی كۆمه‌ڵگاكان ،به‌تایبه‌تی پاش كۆتایهاتن به‌ده‌سه‌اڵتی كڵێساو پاپا ،كه‌گشت كاروباری واڵتیان بهدهستهوه بوو. ح����زب ب����وه ف���اك���ت���ه‌ری سه‌ره‌كی به‌رێوه‌بردنی كۆمه‌ڵگا و كۆبونه‌وه‌ی خه‌ڵك له‌ده‌وری رێكخراوێك. بوونی حیزب گرنگه له‌كۆمه‌ڵگادا حیزب به‌مانا ته‌قلیدیه‌كه‌ی رۆڵی گرنگی بووه له‌رێكخستنی خه‌ڵك بۆ ئایدۆلۆژیاو ئامانجێكی تایبه‌ت ،ب��ه‌اڵم ئێستا حیزب به‌ته‌نها له‌فۆرمێكی ئایدۆلۆژیدا ن���ه‌م���اوه‌ت���هوه ،ب�ه‌ڵ��ك��و ب���ووه په‌پێویستیه‌كی ح�ه‌ت��م�ی و سیستمی كۆمه‌ڵگا بۆ به‌رێوه‌بردن و گرتنه ده‌ستی ده‌س���ه‌اڵت و نوێكردنه‌وه‌ی فیكری ت��ازه و به‌دیهێنانی خۆشگوزه‌رانی و كاراكردنی سیستمی په‌رله‌مانی و دیموكراسی. ل �ه‌ئ��ێ��س��ت��ادا ه��ه‌رچ��هن��ده
ئه‌گه‌ر چی به‌شێكی زۆر لهو بزوتنه‌وه چه‌كداریه سیاسیانه‌ی ك���ورد ل �ه‌م��ێ��ژووی راب����ردووی ك�����ورددا ..ه��ه‌م��ان ئامانجی ئێستای حیزبیان ههبووه، ب �ه‌اڵم وه‌ك��و فۆرمێكی حیزبی رێكنه‌خرابوون ..بۆیه مێژووی بزوتنه‌وه شۆڕشگێریه‌كانی كورد ل�ه‌ه�ه‌م��وو ك��وردس��ت��ان رۆڵیان ههبووه له‌خه‌باتی حه‌ق خوازانه‌ی گه‌لی كورد ،هه‌ر ئه‌و حه‌ماسه‌ت و ب �ه‌رگ��ری��ك��اری �هو ش���ۆڕش و قوربانیه‌ش ب��ووه كه‌وایكردوه ب �هش��ێ��ك ل���هو ب��زووت��ن��ه‌وان��ه قوربانیه‌كی زۆر بده‌ن تائه‌وه‌ی ل��ه‌س��ه‌رده‌م��ی ق���ازی محه‌مه‌د حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئ��ێ��ران��دا ،ك��ۆم��اری مه‌هابادی لێبكه‌وێته‌وه ،ك��ه به‌سه‌دان ده‌ستكه‌وتی گ�ه‌وره‌ی بۆ گه‌لی كورد له‌خۆرهه‌اڵت به‌ده‌ستهێنا. له‌سه‌رده‌می سمكۆی شكاك و بزووتنه‌وی خۆیبوون له‌باكوور، شۆڕشی ئه‌یلول و شۆڕشی نوێ ئه‌م قوربانیدانه گه‌یشته لوتكه. كوردستاندا له‌ئێستای حزب ئه‌لته‌رناتیڤێكی نیه ،بۆیه كاریگه‌ری گهورهی هه‌یه لهسهر ره‌وش �ی سیاسی كوردستاندا، ب �ه‌اڵم گ�ه‌ر ئاراسته‌كردنه‌كه‌ی ف��ۆرم��ێ��ك�ی پ��ۆزه‌ت��ی��ف نه‌بێ،
بێگومان حیزب ماناكانی خۆی له‌ده‌ستده‌داو ناشتوانێ خزمه‌تی پرۆسیسی دیموكراسی بكات، واتا .حیزبی كوردی هه‌م زاده‌ی واقیعه‌تی كۆمه‌ڵگای كوردستانه‌و هه‌م مۆدێلێكی ده‌ره‌كیه ،به‌هه‌مان شێوه حیزبه‌كانی كوردستانیش وه‌ك��و خ��ۆره�ه‌اڵت�ی ناوه‌راست هێشتا له‌ژێر كاریگه‌ری فۆرم و دیسپلینی حیزبی سۆڤیه‌تی یان (ستالینی و ماوی)دا ماون، هێشتا مه‌كته‌بی سیاسی له‌حیزبی كوردیدا هه‌موو ده‌سه‌اڵته‌كانی ل �ه‌ده‌س��ت��دای �هو ح��ی��زب هێشتا په‌یوه‌سته به ئایدلۆژیایه‌كی دیاریكراوه. بۆیه واباشه حیزبی كوردی له‌گه‌ڵ ئاڵوگۆڕه‌كانی دونیای خۆرئاوادا له‌مه‌سه‌له‌ی حیزب و حزبایه‌تی خۆی بگونجێت. ئانارشیزم له‌كوێی حیزبی كوردیدایه؟ له‌حیزبی ك��وردی��دا ئه‌گه‌ر ئامانجێكی ئه‌نارشیستی له‌پشت ئه‌و هه‌وڵه‌وه بێ كه باسده‌كرێ بێگومان كاریگه‌ریه‌كی نێگه‌تیڤی ده‌ب��ێ ،ب �ه‌اڵم ب��ۆئ �هوهی خه‌ڵك ل��ه‌ح��زب و رێكخستنه‌كانی ل��هك��ۆم��ه‌ڵ��گ��ای ك��وردس��ت��ان دورنه‌كه‌وێته‌وه پێویسته حیزبی كوردی چه‌ند رێگا بگرێته به‌ر. ی��هك��ه‌م :مۆدێلێكی نوێ له‌حیزبی ب���وون پیاده‌بكات، كه‌له‌گه‌ڵ س �ه‌رده‌م و كۆمه‌ڵگاو پێداویستی و خواسته‌كانی ب��گ��ون��ج �ێ و ح��ی��زب ببێته به‌دیهێنه‌ری خواسته‌كانی تاك و هاوواڵتی بوون بكاته ئامرازێكی گرنگ بۆ فه‌راهه‌مكردنی مافه‌كانی تاك. وات��ا ده‌ب �ێ ح��زب له‌فۆرمه ته‌قلیدیه‌كه‌ی ده‌رچێ و سه‌رله‌نوێ فۆرمی تازه بداته‌وه به‌خۆیی و پێناسه‌ی بكاتهوه. دووه‌م :ده‌بێ حیزب له‌پێناو خزمه‌تكردنی كۆمه‌ڵگادابێ نه‌ك لهسهر كۆمه‌ڵگا خ��ۆی بژێنێ، ده‌بێ ئه‌جێندای گهورهی له‌بواری ژێرخان و سه‌رخانی كۆمه‌ڵگا پێ بێت. له‌بواری ژێرخاندا ده‌بێ بیر له‌داهاتی فه‌ردو خۆشگوزه‌رانی و فه‌راهه‌مكردنی پێداویستیه‌كانی (گه‌نجان ،الوان ،خوێندكاران، ژنان ،كرێكاران و زه‌حمه‌تكێشان) بكاتهوه. ده‌ب����ێ ب����واری ئ���اب���ووری خێزانه‌كان چاك بكات. بیمه‌ی بێكاری ،سۆسیال، سندوقی خانه‌نشینی ،مافی كاروكاری زیاده‌یان بۆدابین بكات.
به‌تایبه‌تی بۆ حیزبه سۆسیال دی��م��وك��رات�هك��ان�ی كوردستان، ك �ه ه�ه‌ڵ��گ��ری ئ��ه‌م ئایدیایه‌ن له‌ئێستادا. ئ��ه‌م��ه زۆر گ��رن��گ �ه الن��ی ك�ه‌م به‌شێك له‌فۆرمی حیزبی بوونی خۆرئاوایی یان مۆدێلی سۆسیال دیموكراته‌كانی ئه‌وروپاو ئه‌سكه‌نده‌ناڤیا بۆ كوردستان ك��ۆپ �ی ب��ك��هن ،ن���هك به‌ته‌نها ناوه‌كه‌ی. ل �هب��واری سه‌رخاندا ده‌بێ له‌سیستمی په‌روه‌رده‌و رۆشنبیری تاكه‌كانه‌وه ده‌ستپێبكات ،ده‌بێ ب �ه‌رن��ام �هی رۆش��ن �ی ه �هب �ێ بۆ كۆمه‌ڵگاو هه‌وڵبدات سیستمێكی حیزبی ی��ان حكومی سكیۆالر له‌كۆمه‌ڵگایه‌كی وه‌كو كوردستان بكاته میتۆد .بێگومان ئه‌مه ههرچهنده قورسه له‌كۆمه‌ڵگایه‌كی ئیسالمی وه‌ك كوردستان، ب��ه‌اڵم ده‌بێته ده‌ستكه‌وتێكی گهوره و گرنگ بۆ ئه‌و حیزبه‌ی كه‌ئه‌م پرۆسه‌یه به‌سه‌ركه‌وتویی ئه‌نجامده‌دات. وات��ا ئه‌نارشیزم ناتوانێ حیزب هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه ،گه‌ر خه‌سڵه‌ته‌كانی حیزب له‌وجودیدا هه‌بێت ،به‌اڵم له‌فه‌راغی نه‌بونی ئه‌م خه‌سڵه‌ت و ئه‌ركانه‌دا ره‌نگه ئه‌نارشیزم یه‌كێك بێ له‌فاكته‌ره كاریگه‌ره‌كان. ئایا مۆدێلی حیزبی كوردی، مۆدێلێكی ستالینیه؟ بێگومان مودێلی حیزبی ك��وردی ،مۆدێلێكی سۆڤیه‌تی ،س��ت��ال��ی��ن�ی ب����ووه ،چ وه‌ك��و ئایدۆلۆژیا چ وه‌ك��و هه‌ره‌می كاركردن و رێكخستن و دیسپلین و هه‌ڵسوكه‌وت. جگه له‌وه‌ی به‌رباڵوی تیۆری چ��ه‌پ و ئ��ای��دی��ای ماركسیزم له‌ناو حیزبی كوردیدا به‌تایبه‌تی ل��ه‌س��ه‌ره‌ت��ای هه‌شتاكانه‌وه به‌ئاشكرا دیاره. ته‌نانه‌ت به‌بێ بیركردنهوه له‌وه‌ی ئه‌و فۆرم و مۆدێله له‌گه‌ڵ ژینگه و بیركردنه‌وه‌ی هاوواڵتی ك��وردس��ت��ان��دا چ�هن��د ده‌توانێ كاریگه‌ربێ. ب �ه‌وده‌ل��ی��ل �هی كۆمه‌ڵگای كوردستان به‌تایبه‌ت له‌وكاته‌دا ف��ی��وداڵ و سوننه‌تی ب��وو یان ماركسیزم بۆ پیاده‌كردنی قورس ب��وو ،ب��ه‌اڵم بێگومان ئ��هوهی ح��ی��زب�ی ك����وردی ل��ه‌گ��ه‌ڵ ئه‌و ته‌شكیالته‌ش كه‌له‌و بارهیهوه توشی هات ،گه‌وره‌ترین خزمه‌تی به‌كۆمه‌ڵگا ك��ردوه چ له‌بواری ه��ۆش��ی��ارك��ردن��هوهی ت���اك و مافه‌كانی ،چ له‌بواری سیاسی
و به‌گژدا چونه‌وه‌ی گه‌وره‌ترین دیكتاتۆر و گه‌وره‌ترین سیستمی خۆرهه‌اڵتی میلیتارێزه‌كراوی ناوه‌راستدا. سه‌ره‌تای ده‌یه‌ی هه‌شتاكان بۆ حیزبی ك��وردی زێڕینترین مێژووی حیزبه له‌كوردستانی باشور ،كه هه‌م كاری رێكخستنی كردو توانی جارێكی تر خه‌ڵك ل����ه‌ده‌وری ح��ی��زب كۆبكاته‌وه له‌سه‌رده‌مێكدا كه حیزبی كوردی چ وه‌كو ئایدیا ،چ وه‌كو رێكخراو رێكخستن توشی شكست و بێ ئامانجی بوو بوو. ئ����ه‌م ح��ی��زب��ه چ����ه‌پ و ماركسیستانه به‌هه‌ڵگری فیكری چ �ه‌پ و ماركسیزم به‌رگریان ل �ه‌چ �ه‌م��ك �ی ن��اس��ی��ۆن��ال��ی��زم و نه‌ته‌وایه‌تیش كرد. واتا حیزب هه‌م رێكخستنی ك���رد ،ه��ه‌م خزمه‌تی ه���ه‌ردوو چ���ه‌م���ك���ی م���ارك���س���ی���زم و ناسیۆنالیزمی كرد ،له‌كاتێكدا زۆربه‌ی پارته چه‌په‌كانی ده‌یه‌ی هه‌شتاكان الیان وابوو كه‌ده‌بێ سۆسیالیزم بۆ هێزه چه‌په‌كان و ناسیۆنالیزم بۆ هێزه راست و نه‌ته‌وه‌ییه‌كان جێ بهێڵدرێ. به‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی سته‌می نه‌ته‌وایه‌تی هێنده دیاربوو، ئه‌م هێزه چه‌پانه نه‌یانتوانی به‌ته‌نها بچنه سه‌ر ئه‌و فۆرم و مۆدێله‌ی كه‌یه‌كالیكرایه‌وه .كێ نوێنه‌رایه‌تی ماركسیزم و كێ نوێنه‌رایه‌تی ناسیۆنالیزم ده‌كات، ب��گ��ره ده‌ك���رێ بڵێین حیزبی كوردی له‌شاخ یان حیزبی چه‌پی ك��وردی له‌شاخ ،كه‌بێ وێنه‌یه ل �ه‌ه��اوش��ێ��وه‌ی واڵت��ێ��ك�ی وه‌ك كوردستاندا.گه‌وره‌ترین خزمه‌تی به‌نه‌ته‌وه و نه‌ته‌وایه‌تی كردوه، گه‌وره‌ترین ئه‌زموونی بێوێنه‌ی بۆ خۆی تۆماركرد ،ئه‌گه‌رچی دواتر له‌زۆر لهو پره‌نسیپانه الیدا. مۆدێلی حیزبی خۆرئاوایی له‌كوردستان كارێكی ئاساییه .به‌مه‌رجێك ئه‌قڵییه‌ت و بوونیادی كلتوری ك��ۆم�ه‌ڵ��گ��ا و ت��اك �ی كوردیش گۆڕانی به‌سه‌ردابێت و النیكه‌م س��ود ل �هو ئ�ه‌زم��وون�ه وه‌رگ��رێ كه‌حیزبی كۆمه‌ڵگای ئه‌وروپی پێیگه‌یشتوون. دڵنیام كه‌حیزبی كوردی و ئه‌وروپی له روانگه‌ی سروشتی پێكهاتن و پانتایی كاركردن و بارودۆخی سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی و ئایینی كۆمه‌ڵگاكانیانه‌وه جیاوازیه‌كی زۆر له‌نێوانیاندا ههیهو به‌راورد ناكرێن. به‌اڵم گه‌ر بمانه‌وێ السایی
حیزب و مۆدێلی حیزبایه‌تی ئ �ه‌وروپ �ی له‌كوردستان كۆپی بكرێت ،النی كه‌م پێویستیمان به‌چه‌ند هه‌نگاوێكی گرنگ هه‌یه له‌وانه: ی��هك��ه‌م :حیزبی ك���وردی دورك����ه‌وێ����ت����هوه ل��ه‌ه��ه‌م��وو دۆگ��م��ات��ی��زم��ێ��ك ل���هك���اری رێكخراوه‌یدا ،له‌بواری ئایدۆلۆژیادا ئاڵوگۆڕ به‌سه‌ر خۆیدا بێنێت. ی ی دیموكراس دووه‌م :پرۆسیس و به‌دیموكراتیزه‌كردنی حیزب و رێ��ك��خ��راوه‌ك��ان و كۆمه‌ڵگا بكاته پره‌نسیپ و ئه‌وله‌ویه‌تی كاركردنی. بێگومان هه‌رگیز ناكرێت قسه لهسهر كۆپی كردن بكرێ، به‌بێ پراكتیزه‌كردنی پرۆسه‌ی دی��م��وك��راس�ی به‌فیعلی .نه‌ك ئه‌وه‌ی ئێستا هێنده‌ی تاكتیكه، واقعیی نیه. پراكتیزه‌كردنی سێیه‌م: عه‌داله‌ت و دادپ�ه‌روه‌ری و ماف و ئ �ه‌رك له‌ناو حیزبدا لهسهر بناغه‌ی لێهاتویی و ت��وان��ا و پرۆژه و گه‌شه‌كردنی كۆمه‌ڵگا بێت ،نه‌ك ئه‌وه‌ی له‌كوردستاندا هه‌یه ،لهسهر بنه‌مای ئیمتیاز و خزمایه‌تی. چ����������واره‌م :رێ���زگ���رت���ن له‌ئۆپۆزسیۆن و قه‌بوڵكردنی وه‌ك پارت و رێكخراو و ده‌ستاو ده‌ستكردنی ده‌سه‌اڵت و النه‌دان له‌پره‌نسیپه‌كانی ن �ه‌ت �هوه و خزمه‌تی كۆمه‌ڵگاو به‌هه‌مان شێوه ئۆپۆزیسیۆنیش واقیعی مامڵه بكات ،له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵت و حیزبی ده‌سه‌اڵت. پ���ێ���ن���ج���ه‌م :رێ���زگ���رت���ن له‌بنه‌ماكانی مافی م��رۆڤ و ئازادیه تاكه‌كه‌سیه‌كان ،ئازادی ب��ی��روب��اوه‌رو و ب �هی��ان ك��ردن، ئ���ازادی میدیا و راگه‌یاندن، ك��اری ()NGOو س���ه‌روه‌ری یاسا و یه‌كسانبوونی هاوواڵتیان له‌به‌رده‌م یاسادا. شه‌شه‌م :ئه‌وله‌ویه‌تی حیزب له‌كاتی پیاده‌كردن و كۆپیكردنی مۆدێلی خ��ۆرئ��اوای�ی كاربكات لهسهر بنه‌بڕكردنی گه‌نده‌ڵی ئیداریی. ئێستا ده‌بێ بگه‌ڕێن به‌دوای وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره‌دا كه ئاخۆ به‌راوردكردنی ئه‌م دوو مۆدێله كارێكی ئاسانه؟ بێگومان نه‌خێر، به‌اڵم ئه‌مه مانای ئه‌وه‌نیه كه گواستنه‌وه‌ی ئ �ه‌م مۆدێله له حیزب مه‌حاڵ بێت و نه‌كرێت، به‌تایبه‌تی گه‌ر ئه‌و شه‌ش خاڵه پیاده‌بكرێ بۆ دروستكردنی ئه‌و مۆدێله له‌كوردستان.
ی حیزبایه‌ت له‌كوردستاندا تائێستا ی زۆر نهیتوانیوه به‌شێك لهو پره‌نسیپ ه نوێیان ه ل ه ناوخۆیدا پراكتیز‌ه بكات ،بۆی ه ده‌بێت مل ی بدات بۆ ده‌ركه‌وتن ئه‌لته‌رناتیڤی نوێ‌و چاوه‌روان نه‌كراو
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
بیروڕا
16
سیـاسـه‌تـی مـاف یـان سـیاسـه‌تـی چـاكـه‌ی هـه‌مـووان؟ شانتاڵ مووفه ی سه‌ندێل (ل ه تاك گه‌رایی ره‌خن ه ی ی ل ه سه‌ر بنه‌ما راوێڵزی) ب ه زۆر هه‌ڵوێستێك ه ك ه راوێڵز له‌كتێبی ی عه‌داله‌ت) (تیۆرییه‌ك ده‌ربار‌ه ی لێ ده‌ك��ات ،ب�ه‌اڵم ئه‌و به‌رگر ی ی خۆیدا گه‌ش ه ل ه ره‌خنه‌ك ه ی راوێڵز ی ب��ی��رك��ردن �هوه الی �هن � ێ ل ه به‌رچاو ناگرێ ،ل ه هه‌ند ی ئه‌م بواردا ،راوێڵز ل ه وتاره‌كان ی ی خۆ دواییانه‌یدا هه‌ڵهێنجان ی ی بونیاد له‌بابه‌ت ب ه شێوه‌یه‌ك ی تێدا خستۆت ه به‌رباس‌و چاكساز ئه‌نجام داوه ،به‌مه‌شه‌و‌ه به‌ڵگ ه ی (سه‌ندێل) دژ ب ه هێنانه‌وه‌كان ی بێ ف��ۆرم‌و نادیار ك ه بابه‌تێك ێ ی لیبراڵدا ده‌بیندر ل ه فه‌لسه‌ف ه ی ماوهتهوهو هێشتا وه‌ك خ��ۆ پێویست ه ل ه به‌رچاو بگیردرێ، ی گهورهی ه هه‌روه‌ها ناكۆكییه‌ك ی ی عه‌داله‌ت ێ تیۆر ئه‌گه‌ر بمانه‌و ی ب�ڵاوك��ردن �هوه ل �ه‌س �ه‌ر بناغ ه ی تاكگه‌رایی بنه‌ما سه‌ره‌تاییه‌كان لیبراڵیزم دابڕێژین ،به‌م مانای ه ی لیبراڵی وه‌ك (نزیك) كه‌سانێك ی یان (هایك) ك ه راس��ت بوون وه‌ها چه‌مكێك ل ه به‌رچاو ناگرن، بێگومان بۆچوونه‌كانیان تۆكم ه ت���ره ك�� ه (س��هن��دێ��ل) جه‌خت لهسهر ئهوه دهكاتهوه (راوێڵز) ی عه‌داله‌ت‌و ێ زاڵ��ب��وون� ناتوان ی چاك ه به‌سه‌ر خراپه‌دا زاڵبوون ی رازیكه‌ر بسه‌لمێنێ، به‌شێوه‌یه‌ك هیچ چاره‌یه‌كمان نیی ه جگ ه ی له‌گه‌ڵ ئهوه كۆكبین ،به‌اڵم لهوه ی ئه‌و به‌و ئاكام ه ده‌گات ئه‌وكات ه ی ی سه‌لماندن ك ه ئه‌م ه به‌مانا ی ی چاك ه ی سیاسه‌ت بااڵتربوون ی ه��ه‌م��ووان ب �ه‌س �ه‌ر سیاسه‌ت ی له‌مافه‌كان ،ناتوانین به‌رگر ی كۆكبین له‌گه‌ڵی ،ئه‌و راستیی ه ی راوێڵز ك�ه‌ده‌ڵ��ێ��ت به‌ڵگاندن ی ناته‌واو‌ه به‌و مانای ه نیی ه مه‌به‌ست ئ���هو ره‌ت��ب��ك��هی��ن��هوه ،پرسی ی ماف له‌چاو خێرو بااڵتر بوون
ی هه‌ڵبه‌ت ،فه‌لسه‌فه ئه‌خالقی نه‌ك بۆ ئه‌خالق به‌ڵكو ی ئاماژه‌یه‌ك ه بۆ فه‌رمان ی ئهوه سیاسیو پێویست ی ی "چاكه بهجیاكردنهوه ئه‌خالقی هه‌مووان" ی سیاسی ل ه "چاكه هه‌مووان"
شانتاڵ مووفه ی ی جه‌وهه‌ر ی بونیادنه‌ر چاك ه ئ��ه‌م م��ش �ت‌وم��ڕه‌ی �هو بوارمان ی پێ ده‌دات تا كورتبینییه‌كان ی لیبراڵی‌و به‌هه‌مان هه‌ڵهێنجان ی ی ره‌خن ه راد‌ه نارۆشنییه‌كان ی مه‌ترسییه‌كان گشتخوازانه‌و بخه‌ینه‌روو ،وه‌ك چۆن سه‌ندێل ی ی پێده‌دات ،له‌روانگ ه ئاماژه ی وه‌ك راوێڵزه‌وه، لیبراڵ كانتییه‌ك ی ماف له‌چاك ه جگ ه بااڵتر بوون ی به‌و مانایه‌ی ه ك ه ناتوانین لهوه ماف ه تاك ه كه‌سییه‌كان له‌به‌رده‌م
چاك ه گشتییدا بكه‌ین به‌قوربانی، به‌ڵكو ل ه هه‌مانكاتدا به‌و مانایه‌ی ه ی ك ه ناتوانین له‌هه‌ڵهێنجانێك ی ی چاك ه به‌بنه‌ماكان تایبه‌ت ل ه ژیان عه‌داله‌ت بگه‌ین ،ئه‌م ه هه‌مان ئه‌و ی لیبراڵیزم ه بنه‌ما بونیادیی ه ی گه‌یشتن ك ه به‌وپێی ه ئه‌گه‌ر ی به‌هه‌ڵهێنجانێك ه له‌به‌خته‌وه‌ر ێ ب �ه‌س �ه‌ر هه‌موواندا ك � ه ب��ك��ر داسه‌پێت نییه ،به‌ڵكو به‌پێی ئه‌م بنه‌مای ه هه‌ر كه‌س ده‌بێ ئه‌و ی ی هه‌بێ ك ه به‌خته‌وه‌ر ده‌رفه‌ت ه
ی خۆی، ی به‌پێی تێگه‌یشتن خۆ ی ك ه بدۆزێته‌وه ،به‌و مه‌به‌ست ه ی ێ ئامانج ه گونجاوه‌كان بتوان ی بكات‌و بۆ به‌دیهاتنیان ی دیار خۆ ی تایبه‌ت تێبكۆشێت، به‌شێو‌ه ی خۆیان، گشتخوازه‌كان ،به‌نۆب ه باس لهوه ده‌كه‌ن ك ه ناتوانن ماف بااڵتر له‌چاك ه بزانن ،چونك ه ته‌نها رێگایه‌ك ك ه لهو رێگاو‌ه ده‌توانین تێگه‌یشتنێك له‌ماف‌و وێنایه‌ك له‌عه‌داله‌ت بده‌ین بهدهستهوه، ی ئێمه‌ی ه لهو كۆمه‌ڵگه‌ی ه به‌شدار
كه‌چاك ه پێناس ه ده‌كات ،لێره‌دا ی بێخه‌وش ئێم ه له‌گه‌ڵ به‌ڵگاندنێك رووب �ه‌ڕووی��ن ،هه‌رچه‌ن ك ه ئه‌م ی ی په‌سه‌ندكردن به‌ڵگاندن ه به‌مانا ی سه‌ندێل نیی ه ك ه ئه‌م بۆچوون ه ی ئێم ه نابێ عه‌داله‌ت وه‌ك بااڵی دام�����هزراوه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان به‌بااڵتر بزانین‌و هه‌روه‌ها لهوه ی خ��ۆم��ان ببوێرین ك� ه به‌رگر بكه‌ین له‌ماف ه تاكه‌كه‌سییه‌كان‌و گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ سیاسه‌تێك لهسهر ی ئه‌خالقی ی پره‌نسیپێك بنه‌ما هاوبه‌ش ،ئه‌م جۆره هه‌ڵهێنجان ه ی به‌كرده‌و‌ه تێكه‌ڵه‌یه‌ك ه ده‌ربار‌ه ی گشتی، ی چاك ه ی وت �ه‌زا خود تێكه‌ڵه‌یه‌ك ك ه زیاتر ل ه هه‌مووان ی راوێڵز هۆكارییه‌تی ،تا خ��ود ی ئ �ه‌م دواییان ه راوێ��ڵ��ز جه‌خت ی لهسهر ئهوه ده‌كرده‌و‌ه ك ه تیۆر ی ی فه‌لسه‌ف ه ی ئه‌و له‌ریز عه‌داله‌ت ی ئه‌خالقیدایه ،هه‌ڵبه‌ت ،فه‌لسه‌ف ه ئه‌خالقی نه‌ك بۆ ئه‌خالق به‌ڵكو ی سیاسیو ئاماژه‌یه‌ك ه بۆ فه‌رمان ی ی ئهوه بهجیاكردنهوه پێویست ی ئه‌خالقی هه‌مووان" ل ه "چاك ه ی سیاسی هه‌مووان"، "چ��اك � ه ی وه‌ها جیاكارییه‌ك له‌گه‌ڵ ئهوه ی ك ه سه‌ندێل كرا ،ئه‌و ئه‌نجام ه
مۆدێرنێتی ،مۆدێرنیزم‌و مۆدێرنیزاسیۆن تایبه‌تمه‌ندیه سه‌ره‌كیه‌كانی ژیاری مرۆڤ (الئیتیزم). په‌یوه‌ندیدار به‌ئاین‌و مه‌عریفه‌ی به‌چاخێكی خێراو پڕتاو بزانین محه‌مه‌د قوربانی گ�����رن�����گ�����ت�����ری�����ن ئ��ای��ن��یو ه���ون���هرو جوانی كه خێرایه‌كی به‌رچاوی به‌خشیه ئه‌ندێشه‌ی مۆدێرنێتی به‌كورتی ت��ای��ب �ه‌ت��م �هن��دیو بناغه گۆڕانی ته‌كنه‌لۆژیاو سه‌رجه‌م به‌م شێوه‌یه : له‌خۆده‌گرێت. ده‌س��ت��ه‌واژه‌ی (مۆدێرن) متمانه‌و باوه‌ڕمه‌ندی سه‌ره‌كیه‌كانی مۆدێرنیزم،ئ���هن���س���ك���ل���ۆپ���ی���دی���ای بواره‌كانی دیكه‌ی ژیان ،بێجگه سیكۆالریزم‌و ل����ه‌ری����ش����هی الت��ی��ن��ی ده‌وڵه‌مه‌ندی زانستی سیاسی له‌وانه‌ش دامهزراوه مۆدێرنه‌كان به‌توانایی‌و لێهاتووی ئه‌قڵ‌و ئۆمانیزم‌و Modoوه‌رگ���ی���راوه .ل��ه‌پ��ێ��ن��اس��هی خ���ۆی���دا بۆ دروستبوون ،كه وێنه‌گه‌لێكی ئ�����اوه‌زو ئ��ه‌زم��وون��ی م��رۆڤ پۆزیتیڤیزم‌و راسیۆناڵیزمه، ئ�ه‌م وشه‌یه له‌پێكهاته‌ی (مۆدێرنیزم) به‌م شێوه ده‌ڵێت :نوێی كۆمه‌اڵیه‌تیان له‌گه‌ڵ ب��ۆ ریێنوێنی ك��ردن��ی مرۆڤ كه سه‌رجه‌میان زۆرترین رۆڵ����ی����ی����ان ه����هب����ووه سه‌ره‌كی‌و ریشه‌یی خۆیدا مۆدێرنیزم ی��ان نوێخوازی ،خۆیان هێنا ،به‌اڵم خاڵی گرنگ له‌سه‌رجه‌م بواره‌كاندا. ب��ه‌ره‌ن��گ��اری ئاشكراو له‌پێگه‌یاندن‌و گهشهپێدانیمانایی (ب���ه‌رۆژ ب��وون)و هه‌وڵێكه بۆ هاوئاهه‌نگكردنی ئه‌وه‌یه كه ته‌واو ئه‌وئاڵوگۆڕو سوننه‌تیه‌كان گ���ۆڕان���ك���اری���ان���ه ل���هب���واری ج��ددی له‌گه‌ڵ ب���اوه‌ڕو ئاین ،ئایدۆلۆژیایی مۆدێرنیزمدا، (له‌حاڵی رۆشتن) ده‌دات ،دام������هزراوه ده‌سته‌واژه‌و چه‌مكگه‌لێكی له‌گه‌ڵ پێشكه‌وتنی زانست‌و كۆمهاڵیهتیو سیاسیو ئابووری وه‌كو توخم گه‌لێكی نائه‌قاڵنی .پرۆسه‌ی به‌مۆدێرن كردنی ئۆمانیزم‌و مرۆڤ ته‌وه‌ری كۆمه‌ڵگا ،مۆدێرنیزاسیۆن ل��ه‌م چه‌شنه ده‌رخ���ه‌ری شارستانیه‌ت كه مۆدێرنیزم له‌بنه‌مای مه‌عریفه‌یه‌كی نوێ ( )M o d e r n i z a t i o n جیاوازییه‌كه كه‌كاروبارو ه��ێ��م��او ن��ی��ش��ان�ه ده‌ره‌ك����یو وه‌رگ���ی���راوه ك �ه مۆدێرنێتی به‌جێگه‌ی خوا ته‌وه‌ری. دی�����ارده رێ��زگ��رت��ن له‌سروشت‌و ن��اوزه‌د ك��راوه ،لهراستیداشارستانیهتی ناوه‌كه‌یه‌تی ،به وته‌یه‌كی تر مۆدرێرنه‌كان رواڵه‌تیه‌كانی و ن كۆ كاروباری ه ب به‌رامبه‌ر پرۆژه‌یه‌كی مۆدێرنێتی نوێی رۆژئ���اوان‌و مۆدێرنێتی ده‌توانین مۆدێرنیزم به‌ئه‌نجامی په‌رستنی خودای سروشتی. پشتبه‌ستن به‌میتۆلۆژی به‌رهه‌مهێنراوی پرۆسێسێكهئهو شتانه‌ی له‌رابردوودا ت��وخ��م�ه ن���اوه‌ك���یو فیكریو ده‌ره‌كی‌و نواندنی ئۆبژه‌كتیڤی كلتوریه‌كانی بیروبۆچوون‌و بنه‌ما مۆدێرنه‌كان ئ���ه‌زم���وون���ی (م��ی��ت��ۆل��ۆژی به‌ناوی مۆدێرنیزاسیۆن ، رویانداوه .ئه‌نسكلۆپیدیای ف �ه‌ل��س �ه‌ف �یو پێشكه‌وتووی له‌به‌رامبه‌ر ل��ه‌م��ۆدێ��رن��ی��زاس��ی��ۆن��دا وشه‌كانی ئ�هو دیارده‌یه‌یه كه پێكدێت بزانین ك�ه گۆڕانكاریه‌كانی پۆزیتیڤیست) ئۆكسفۆرد ،ده‌سته‌واژه‌ی له‌به‌شێك له‌چه‌مكگه‌لی بنه‌ڕه‌تی خ��ۆی له‌رێنسانس ب �ه‌م الوه م���ی���ت���ول���ۆژی پ��ێ��وان��هی��یو هه‌وڵده‌درێت پێكهاته‌ی ئۆبجه‌كتیڤ‌و سه‌بجه‌كتیڤی فه‌لسه‌فی. مۆدێرنیزم ( )Modernismكه له‌گه‌ڵ یه‌ك له‌په‌یوه‌ندیدان .ده‌ستپێكرد . وه‌كو هێمای ئه‌و ئه‌ندێشه‌و بڕواكردن به‌ره‌سه‌نایه‌تی مرۆیی له‌بواری چهمكهكانول �ه راس��ت��ی��دا مۆدێرنیزم ب �ه‌گ��ش��ت��ی ،مۆدێرنیزم (یۆتیلیتاریانیزم)و گریمانه‌كان‌و ئامانجه‌كان‌و میتۆده نوێیانه به‌كارده‌بات په‌یوه‌ندی هه‌یه به‌شێوه‌گه‌ڵیك ل �ه‌دوای چاخی رۆشنگه‌ریه‌وه ق��ازان��ج كه جێگره‌وه‌ی ئه‌ندێشه‌و ل���ه‌ژی���ان ی����ان پێكهاته‌ی ( )Enlightenmentبه‌مالوه ره‌سه‌نایه‌تی چێژ (هێدۆنیزم) .كه‌ره‌سته‌كان رووب��ه‌رووی س�����روش�����ت�����خ�����واز گۆڕانی بنه‌ڕه‌تی بكرێنهوهوشێوازه سوننه‌تی‌و كۆنه‌كان ك��ۆم��ه‌اڵی��ه‌ت��ی ك���ه ل����ه‌دوای روانینی مرۆڤه‌كانی بۆ چوار بوون‌و هه‌موو ئه‌و الیه‌ن‌و سه‌ده‌ی حه‌ڤده‌هه‌م له‌ئه‌وروپا ب��واری مه‌عریفی رووب���ه‌رووی ()Naturalismو مادده خوازی له‌هه‌موو ج��ۆره ئامۆژه‌و ه��ێ��م��ای �هك��ی س���روش���یو ره‌ه��هن��دان��هی ك �ه ژیانی ده‌ركه‌وت‌و به‌ره‌به‌ره كه‌م تا زۆر گ��ۆڕان��ی ب��ن �ه‌ڕه‌ت��ی ك���ردهوه (.)Materialism باوه‌ڕمه‌ندی به‌جیایی ئاین وه‌حیانی داماڵدرێن.تاكه‌كه‌سی‌و كۆمه‌اڵیه‌تی بۆ ناوچه‌كانی دیكه‌ی جیهان ك��ه ئ���ه‌وان���هش ب��ری��ت��ی��ن له یان (سیكۆالریزم) ت ه سیاس ه ل م��رۆڤ��هك��ان��ی رۆژئ�����اوا ،ته‌شه‌نه‌ی كردو باڵوبوویه‌وه .گ��ری��م��ان �هك��ان‌و چه‌مكه‌كان‌و و :هه‌ژیر شه‌ریفی ب �ه‌ت��ای��ب �ه‌ت الیه‌نه‌كانی سڕینه‌وه‌ی ئاین له‌بواره‌كانی سهرچاوه :رۆژنامه‌ی رساله‌ت ده‌ت��وان��ی��ن مۆدێرنێتی ئامانج‌و كه‌ره‌سته‌كان.
ی راوێلز ل ه مه‌عریفه‌ناسی ئاڵۆز ده‌یدا بهدهستهوه ب ه ناعاقاڵنه‌و ساویلكانه ده‌رده‌كه‌وێ. رێگه‌بده‌ن وردتر ئه‌م پرس ه ێ لێك بده‌ینه‌وه ،راوێڵز ده‌یه‌و ی لیبراڵی ی ل ه پلۆرالیزم پشتیوان ب��ك��ات ك�� ه پ��ێ��وی��س��ت ناكات هه‌ڵهێنجانێك ك ه ل ه ئاسایش‌و ی ی یان به‌رنامه‌یه‌ك به‌خته‌وه‌ر ی مرۆڤدا تایبه‌ت به‌سه‌ر ژیان دابسه‌پێت ،ئه‌خالقی تاك ه كه‌سی ی تایبهتهو بۆ لیبراڵه‌كان پرسێك ی هه‌ركه‌س ده‌بێت بتوانێت ژیان ی ی رێك بخات ،به‌و جۆره خۆ ی ماف‌و ئه‌م پێی خۆشه ،گرنگ ی راستیی ه ك ه به‌پێی بنه‌ماكان ی بۆ عه‌داله‌ت ناتوانین بااڵیه‌ت ی تایبه‌ت ل ه ئاسایش‌و هه‌ڵهێنجانێك ی بكه‌ین ،له‌م ی دیار به‌خته‌وه‌ر بابه‌ته‌و‌ه سهرچاوه ده‌گرێ ،به‌اڵم ی روون�� ه ك ه ئ �ه‌م بااڵتر شتێك ی ماف به‌سه‌ر چاكه‌دا ته‌نها بوون ه ی تایبه‌ت ل ه كۆمه‌ڵگا له‌جۆرێك ی یان دامهزراوه دیاره‌كاندا ئه‌گه‌ر ههیهو مومكینه ،له‌راستیدا بااڵتر ی ماف به‌سه‌ر چاكه‌دا ی ره‌ها بوون ی بێ ئه‌گه‌ره ،چونك ه وه‌ك شتێك چۆن گشتخوازه‌كان بهبهڵگهوه ی ده‌ده‌ن-ت �هن��ه��ا ل� ه ناو نیشان ی ی تایبه‌تدای ه ئه‌گه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌ك ی ئ �هوه هه‌ی ه كه‌سێك مافه‌كان ی ی هه‌بێت ،ئه‌و كۆمه‌ڵگای ه خۆ ی به‌پێی چاكه‌یه‌ك پێناس ه خۆ ده‌ك��ات ك ه به‌پێش م �ه‌رج باس له‌چاك ه ده‌كات ،به‌اڵم پێویست ه ئهوه بخه‌ین ه روو ك ه ئه‌م پرس ه ی ده‌گ��ه‌ڕێ��ت��هوه ب��ۆ كۆمه‌ڵگا ی تر ،بۆ سیاسی ،یان به‌واتایه‌ك ی ی وش ه ی یۆنان رژێمێك (ب ه مانا ی )Politeiaك ه سنووره‌كان ی سیاسی دیاریده‌كات چاكه‌یه‌ك ی ده‌هێنێ، ك ه ئه‌م رژێم ه به‌رهه‌م ێ له‌رژێمه‌كان به‌م راستیی ه هه‌ند خۆیان وه‌سف‌و پێناس ه ده‌كه‌ن ك ه هیچ جیاوازییه‌ك دانانێن ی ی مرۆڤ‌و چاك ه له‌نێوان چاك ه ی ئه‌م دوو شاردا ،به‌اڵم جیاواز ب��وار‌ه له‌الیه‌ن مۆدێرنێتییه‌و‌ه ی هه‌ڵهێنجانێك ه ره‌ت��ك��ردن �هوه ی نابێ ببێ ی ئه‌خالق له‌چاك ه ی ی ل � ه ب �ه‌رچ��او نه‌گرتن ب �ه‌ه��ۆ ی سیاسی" ،چاكه‌یه‌ك ك ه "چاك ه ی ()association هاوكار ی ی گشت سیاسی به‌شێوه‌یه‌ك پێناس ه ده‌ك��ات ،كه‌وای ه ئه‌گه‌ر ی لیبراڵ دیموكرات به‌پێی رژێمێك ی ئاگنۆستی) ئه‌خالق به‌رژێمێك ب�ێ‌ئ��ای��ن�ی) ب��زان��ی��ن ،ناتوانین ی سیاسیش ب ه ب ه پێی چاك ه ی ئاگنۆسی بزانین ،چونك ه چاك ه ی ی په‌سه‌ندكردن سیاسی ب ه مانا ی سیاسیو یه‌كسانییه. بنه‌ماكان ی ماف ب ه له‌به‌رچاو بااڵتربوون ی هه‌ڵهێنجان ه جیاوازه‌كان گرتن ی ئه‌خالقیدا ،ته‌نها به‌سه‌ر چاك ه ل �هن��او وه‌ه���ا رژێ��م��ێ �ك‌و ته‌نها ی ی كاركردێك له‌چاك ه له‌پێگ ه ی ئه‌و رژێمه‌دا سیاسی دیاریكه‌ر ی هه‌یه ،كه‌وای ه ئه‌گه‌ر ئه‌گه‌ر ك��ۆم��ه‌ڵ��خ��وازه‌ك��ان ك�� ه بااڵتر ی ماف به‌سه‌ر چاك ه (به‌و بوون ی راوێلز باسی ده‌كات) شێوه‌ی ه ببه‌ن ه ژێ��ر پ��رس��ی��ارهوه ،به‌اڵم ی ئه‌م باس ه له‌الیه‌ن هێنان ه گۆڕ ئهوانهوه ناڕاست‌و ناڕه‌وای ه (وه‌ك چۆن سه‌ندێل باسی ده‌كات) ك ه ی ی ئه‌م بااڵتر بوون ه پێویست بوون ی پلۆرالیزمی لیبراڵ‌و به‌بونیادنان ی ماف، سیاسه‌ت ه لهسهر بنه‌ما چونك ه وه‌ها بااڵبوونێك راست هه‌ر ی ئه‌و شته‌ی ه ك ه ده‌بێ به‌پێناس ه رژێمێكی لیبراڵ دیموكرات. و :مسته‌فا زاهیدی
19
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
پشوو
ی ئیتالیا به‌نیاز ه سه‌رۆك وه‌زیران ی گۆرانی باڵوبكاته‌وه ئه‌لبومێك پێده‌چێت سلڤیۆ برلسكۆنی سه‌رۆك وه‌زیرانی ئیتاڵیا ،بڕیاری دابێ به‌ڕۆحێكی گه‌نجانه‌ی نوێو‌ه بچێته‌و‌ه ن��او س��اڵ��ی ت���ازه‌وه‌‌و له‌گه‌ڵ رۆژه‌ك��ان��ی س �ه‌ری ساڵی نوێدا به‌شێوه‌یه‌كی چاوه‌ڕوانه‌كراو له‌یه‌كێك له‌بازاڕه‌كاندا بینراوهو هێشتا شوێنی هێرشكردنه‌كه‌ی پ��ێ��وه دی����اره‌و ب �ه‌ل �ه‌ف��اف لوتی داپۆشیووه. ب���ه‌گ���وێ���ره‌ی هه‌واڵێكی رۆژن��ام�هی (تایمز)ی به‌ریتانی‌و ئه‌و هه‌وااڵنه‌ی ك ه له‌ده‌وروبه‌ری برلسكۆنیه‌و‌ه دزه‌ی���ان ك��ردووه، سه‌رۆك وه‌زیرانی ئیتاڵیا به‌نیاز‌ه له‌ماوه‌ی پشودان‌و حه‌وانه‌وه‌كه‌یدا بگهڕێتهوه بۆ خولیاو حه‌زه‌كانی ك ه بریتین له‌نووسینه‌وه‌ی گۆرانیی ه سۆزدارییه‌كان‌و باڵوكردنه‌وه‌یان
له‌ئه‌لبومێكدا به‌هاوكاری (ماریانۆ ئابیچیال)ی گیتارژه‌نی ئیتاڵی ك ه له‌وه‌وبه‌ریش ب�هش��داری سێ ئه‌لبومی تری كردووه. رۆژنامه‌ی كۆرێرا دیالسێرای ئیتاڵی باڵویكردهوه "برلسكۆنی له‌كۆی 12گۆرانی 8گۆرانیانی ته‌واوكردووه ،به‌اڵم تا ئێستا ناوی ئه‌لبوم ه نوێیه‌كه‌ی نه‌زانراوه". به‌گوێره‌ی سه‌رچاوه‌كان ی هه‌واڵ ههرچهنده برلسكۆنی بڕیاری داوه تا پشوی هه‌فته‌ی داهاتوو نه‌چێت ه شوێن ه گشتییه‌كان ،به‌اڵم له‌پشوی سه‌ری ساڵدا بۆ ماوه‌ی 2كاتژمێر له‌یه‌كێك له‌بازاره‌كانی (ڤیالسانا) ی نزیك به‌ڤێالكه‌ی له‌شاری میالنۆ بینراوهو دواتر گهڕاوهتهوه بۆ ئه‌و ئاهه‌نگه‌ی ك ه به‌بۆنه‌ی سه‌ری ساڵی نوێو‌ه بۆ ژماره‌یه‌ك له‌هاوڕێكانی
سازی كردوه. سلڤیۆ برلسكۆنی ك ه ته‌مه‌نی له 73ساڵیدایه ،له‌ماوه‌ی ساڵی راب������وردودا چ �هن��د رووداوێ���ك��� ی به‌سه‌ر هات له‌وان ه ئاشكرابوون ی دۆسی ه سكێسی ه ئابڕوبه‌ره‌كانی‌و تۆمه‌تباركردنی به‌گه‌نده‌ڵی‌و دواجار ل���ه‌رۆژی 13ی كانونی یه‌كه‌می راب����ردودا له‌كاتدرائیه‌ی میالن له‌الیه‌ن پیاوێكه‌و‌ه به‌په‌یكه‌رێكی ك��ان��زای��ی هێرشی ك��رای � ه سه‌رو به‌شێك له‌ده‌موچاوی به‌سه‌ختی بریندار بوو. سلڤیۆ برلسكۆنی سه‌رۆك وه‌زی��ران��ی ئیتاڵیا پێش ئه‌وه‌ی روو بكات ه بواری میدیا‌و په‌خشی ته‌له‌فزیۆنی ،وه‌ك گۆرانیبێژێك لهسهر كه‌شتی ه گه‌شتیارییه‌كان كاری كردووه.
ی هۆڵه‌ندا، ی قوتابخانه‌كان جلوبه‌رگ ی ته‌نك ده‌بێت ه ته‌نوره‌یه‌ك ی ی (ترومبته‌ر)ی هۆڵه‌ند رۆژنام ه باڵویكردهوه "قوتابییه كچه‌كان ل �ه‌ه��ۆڵ �هن��دا رووی����ان كردۆت ه ی جلوبه‌رگێك ی ل �هب �ه‌رك��ردن � ی نوێ ك ه بریتی ه له‌ته‌نوره‌یه‌ك ی ژێ���رهوه ته‌نك بێئه‌وه‌ی جل له‌به‌ربكه‌ن". به‌وت هی رۆژنامه‌كه ئه‌م جل ه ی نوێیه كێبڕكێ له‌گه‌ڵ پانتۆڵ
ی هۆڵه‌نداو (جینز) ده‌كات كه كچان ی قوتابخانه‌كان حه‌ز قوتابیان ی ی ده‌كه‌ن‌و شاره‌زایان به‌پۆشین ی جلوبه‌رگیش پێیانوای ه ئه‌م بوار جله نوێی ه له‌داهاتوویه‌كی نزیكدا ی ئه‌وروپا داده‌پۆشێ، سه‌رانسه‌ر ی جلوبه‌رگیش هه‌روه‌ك كۆگاكان ی ده‌ستیان كردووه به‌نمایشكردن له‌بازاڕه‌كاندا.
ی بره‌ودان بوو ه ی ،2009ساڵ ساڵ به‌ته‌كنه‌لۆژیای په‌یوه‌ندیكردن
خـــه‌و بـــۆ دووركـــه‌وتــنـــه‌وه لــ ه خـه‌مـۆكــی زۆر بــاشـــه ی نوێ ی لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك به‌پێ ی مرۆڤ زوو خ �ه‌وت��ن ی��ارم �ه‌ت � ی باش ی ماوه‌یه‌ك ده‌دات بۆئهوه پشووبدات ،هه‌روه‌ك هاوكارێكیش ه بۆ مێردمندااڵن تاهه‌ست به‌متمان ه ی خه‌مۆكی نه‌بن. بكه‌ن‌و توش ئ���هو ل��ێ��ك��ۆڵ��ی��ن�هوهی� ه ك ه ی ی له‌زانكۆ سه‌نته‌ری پزیشك كۆلۆمبیا ئهنجامیداوه ده‌ریده‌خات ی ێ ببێت ه هۆ ی ره‌نگب ك ه كه‌مخه‌و ی حاڵه‌تی خه‌مۆكی‌و روودان���� بیركردنهوه له‌خۆكوشتن. لهوبارهیهوه جیمس گانگویش ی ی سه‌ره‌ك كه سه‌رپه‌رشتیار ئه‌و لێكۆڵینه‌وه‌یه‌یه رایگه‌یاند: ده‌ره‌نجامه‌كانمان هاوشێوه‌بوون ی ك ه ده‌ڵێت له‌گه‌ڵ ئه‌و بیردۆزه‌یه
ی ی خه‌و به‌یه‌كێك له‌هۆكاره‌كان كه‌م توشبوون به‌خه‌مۆكی داده‌نرێت. ئه‌و لێكۆڵینه‌وه‌یه كه له‌گۆڤاری ی (سلیپ)دا باڵوكراوهتهوه ئاماژه ی به‌وه‌شكردووه :به‌ده‌ستهێنان ی خه‌وتن، ی ت����ه‌واو م��اوه‌ی �هك � ی خۆپاراستن ده‌كرێت رێوشوێنك بێت بۆ توشنه‌بوون به‌خه‌مۆكی‌و چاره‌سه‌رێكیش بێت ب��ۆ ئه‌و حاڵه‌ته. ی لێكۆڵینه‌وه‌ك ه به‌دواداچون ی ی ش��ه‌وان��ه ب��ۆ ه�ه‌ڵ��س��وك�ه‌وت� ی 15ه���ه‌زارو 659خوێندكار ی كردووه‌و گه‌یشتۆت ه دواناوه‌ند ی ئه‌و ده‌ره‌نجامه‌ی ئه‌و كه‌سانه ی دره‌ن���گ ده‌خ���ه‌ون رووب����ه‌ڕوو ی مه‌ترسی زیاتر دهبنهوه به‌رێژه
%20ب���هب���ه‌راورد ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئه‌و ی ی پێش كاتژمێر 10 كه‌سانه شه‌و ده‌خه‌ون. له‌لێكۆڵینه‌وه‌كه‌دا ه���ه‌ر ی ئ�هوه خ��راوه‌ت �ه‌ڕوو كه ئه‌وانه حه‌ز به‌مانه‌وه‌ی شه‌وان ده‌كه‌ن، ی به‌ڕێژه‌ی له %20زیاتر رووبه‌ڕوو ی بیركردنهوه له‌خۆكوشتن مه‌ترس دهبنهوه. ئاماژه بۆ ئه‌وه‌شكراو‌ه ك ه ی شه‌وان ه پێنج ئه‌و مێردمندااڵنه كاتژمێر ی��ان كه‌متر خه‌وتوون ی %71مه‌ترسی ئه‌وه‌یان به‌ڕێژه ی بن‌و لهسهره ك ه توشی خه‌مۆك ی ی % 48یش مه‌ترس ب�ه‌ڕێ��ژه ی ئه‌وه‌یان لهسهره ك ه بیر له‌حاڵه‌ت خۆكوشتن بكه‌نه‌وه.
ئ �هو ش��اره‌زای��ان�ه نیگه‌رانن ی زۆر له‌وه‌ی ئه‌م جل ه تاڕاده‌یه‌ك ی ی زیادبوون وروژێنه‌ره‌و ده‌بێته‌هۆ ی سێكسی، ی ده‌ستدرێژ رێ��ژه ی هاوكات كارگه‌كانی جلوبه‌رگ ی خۆیان ژێ����ره‌وه‌ش ن��ی��گ�ه‌ران� ی ئه‌م ده‌رب��ڕی��وه له‌باڵوبونه‌وه مۆدێل ه نوێیه ،چونكه بازاڕیان وه‌كو جاران نامێنێت.
هه‌موو ئ �هو كه‌سان ه ی ك ه بایه‌خ به‌بوار ی ته‌كنه‌لۆژیا ی زانیاری ی ده‌ده‌ن هاوڕان لهسهر ئهوه ی ك ه گه‌شه‌كردن ی تۆڕه‌كان ی په‌یوه‌ند ی كۆمه‌اڵیه‌ت ی یه‌كێكبوو له تایبه‌تمه‌ندییه‌كان ی ساڵ ی 2009و تیایدا گرنگ ی زۆر دراوه به‌ماڵپه‌ره‌كان ی تویته‌رو فه‌یسبوك؟ ب���ه‌ڕا ی ش���اره‌زای���ان ئه‌مه‌ش دهگهڕێتهوه بۆ ئه‌و پێشكه‌وتن ه ی ته‌كنه‌لۆژیا ی په‌یوه‌ند ی به‌خۆیه‌و‌ه
بینیویه‌تی‌‌و ئ��ام��راز ی تایبه‌ت بۆ گواستنه‌و‌ه ی ئه‌و خزمه‌تگوزارییان ه ی ك � ه خه‌ڵك ی پێویست ی پێیه‌ت ی ل��هك��ارك��ردن‌و ژی��ان � ی رۆژان��هی��ان فه‌راهه‌مكراون ،جگ ه له‌سه‌رهه‌ڵدان ی چه‌ند رووداوێك ی سیاسی ی گرنگ وه‌ك ئ �هوه ی له‌ئێران رووده‌دات، دوابه‌دوا ی راگه‌یاندن ی ئه‌نجامه‌كان ی هه‌ڵبژاردن ه سه‌رۆكایه‌تییه‌ك ه ی ئه‌و واڵت ه ك ه بووه‌ت ه مای ه ی بایه‌خدان ی
زۆر ی م��ی��دی��او دام���ه‌زراوه‌ك���ان��� ی توێژینه‌وه‌و رێكخراوه جیاوازه‌كان، ته‌نانه‌ت تاك ه كه‌سه‌كانیش سوود ل �ه‌م��اڵ��پ �ه‌ڕه‌ك��ان وه‌رده‌گ�����رن بۆ گواستنه‌و‌ه ی زانیارییه‌كان به‌و پێودانگ ه ی ك ه سه‌رچاوه‌یه‌ك ی گرنگ ی گواستنه‌و‌ه ی زانیارییه. كه‌ناڵ ی BBCی باڵویكردهوه، به‌كارهێنان ی ب�ڵ�اوب���ون���هوه ی ماڵپه‌ڕه‌كان ی په‌یوه‌ند ی كۆمهاڵیهتیو باڵوبونه‌و‌ه ی وێبالگ ی كۆمه‌اڵیه‌ت ی ب �هش��ێ��وه‌ی �هك � ی خ���ێ���را ،ب��وه‌ت�� ه تایبه‌تمه‌ندییه‌ك ی دیار ی ساڵ ی 2009 ك ه به‌كارهێنان ی به‌رفراوانبونێك ی زۆر گهوره ی بهخۆوه بینیو‌ه به‌تایبه‌ت ماڵپه‌ڕه‌كان ی (تویته‌رو فه‌یسبوك)، ب���ه‌ه���ۆ ی پ��ێ��ش��ك�هش��ك��ردن� ی ئه‌و خزمه‌تگوزارییان ه ی ك ه خه‌ڵك له‌ژیان ی رۆژانه‌یدا پێویست ی پێیه‌تی ،سه‌ره‌ڕا ی دروستكردنه‌و‌ه ی په‌یوه‌ند ی له‌نێوان ئه‌و كه‌سان ه ی ك ه په‌یوه‌ندییان به‌هه‌ر هۆكارێك بێت نه‌ماوه.
هه‌ندێك له‌ژاپۆنییه‌كان ماڵه‌كانیان كه‌مێك له‌تابوت گهورهتره بۆ هه‌ندێك له‌ژاپۆنییه‌كان شوێن ی گه‌نجینه‌یه‌ك ی نیشه‌ته‌جێبوون پالستیكی ه ك ه رووبه‌ره‌ك ه ی كه‌مێك له‌تابوتێك فراونتره‌‌و شینگۆكۆ یه‌كێك ه له‌هۆتێل ه كۆنه‌كان ی ناوجه‌رگ ه ی شار ی تۆكیۆ ی پایته‌خت ی ژاپۆن ك ه به‌ده‌یان ژوور ی پالستیك ی كه‌ڵه‌كه‌بوو ی لهو شێوه‌ی ه ی تیادایه. ك ه ئه‌تسۆش ی ناكانیش ی له‌پشوو ی سه‌ر ی ساڵه‌و‌ه بێكاره، شوێن ی نیشته‌جێبوونه‌ك ه ی كه‌مێك له‌تابوتێك گهورهتره ك ه له‌په‌ناگه‌یه‌ك به‌والو‌ه هیچ ی تر نییه. ناكانیش ی ك ه به‌ناچار ی له‌به‌ر ته‌سك ی ڕووب���ه‌ر ی ئ �هو شوێن ه ی تیایدا نیشته‌جێ ه به‌شێك ی زۆر ی جلوبه‌رگه‌كان ی فڕێداو‌ه لهوبارهیهوه
ده‌ڵێت "ئه‌م ه ته‌نها جێگه‌یه‌ك ه كه‌به‌پاڵكه‌وتنه‌و‌ه جوڵ ه ی تیاده‌ك هم‌و ده‌خ���ه‌وم ،ورده ورده له‌گه‌ڵیدا رادێ��م" .هۆتێل (شینگۆكۆ) 510 ژوور ی لهو شێواز ی نیشته‌جێبوون ه ل�ه‌خ��ۆده‌گ��رێ��ت ك � ه به‌رزییه‌ك ه ی ل�هش�هش پ �ێ‌و نیو تێناپه‌ڕێت‌و درێژییه‌كه‌ش ی پێنچ پێیه. سایت ی CNNباڵویكردوه‌ته‌و‌ه "ئه‌م جێگایان ه به‌جۆرێكن ك ه مرۆڤ
ناتوانێت به‌پێو‌ه تیایاندا بوه‌ستێت، ئێستا ئ �ه‌م ژوور ی خ�ه‌وان� ه بوون ه ئه‌لته‌رناتیڤێك بۆ ئه‌و كه‌سان ه ك ه جگ ه له‌په‌ناگه‌یه‌ك ی له‌وشێوه‌ی ه هیچ چارێك ی تریان نه‌بوو بۆ نیشته‌جێ بوون. سایته‌ك ه ئاشكرایكردو‌ه نرخ ی كرێ ی مانگان ه ی ئه‌مجۆر‌ه جێگایان ه به‌جۆرێك گران ه ك ه مای ه ی سه‌رسوڕمانه‌و ده‌گات ه 59000هه‌زار (یه‌ن) ك ه ده‌كات ه 640 دۆالر ی ئه‌مه‌ریكی.
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
پشوو
2009ئه‌مه‌ریكییه‌كان 10ملیار ی سینه‌ما داوه دۆالریان به‌بلیت ساڵی 2009باشترین ساڵی سینه‌مای ئه‌مه‌ریكی بووهو لهو ساڵه‌دا فیلمه‌كانی هۆلیود 10 ملیار دۆالریان له‌فرۆشتنی بلیت ده‌ستكه‌وتووه. ده‌نگی ئه‌مه‌ریكا باڵویكردهوه "فیلمی ئاڤاتاری خه‌یاڵی زانستی ده‌ستكه‌وتێكی زۆری بووهو ت��ا ه�ه‌ف��ت�هی راب�����وردوو 278 م��ل��ی��ۆن دۆالری ده‌ستكه‌وت بووه" ،ئه‌مه له‌كاتێكدا هه‌ندێك له‌ره‌خنه‌گرانی فیلم به‌یه‌كێك
له‌باشترین فیلمه‌كانی ئه‌و ساڵه‌ی له‌قه‌ڵه‌مده‌ده‌ن. له‌پاڵ ئاڤاتاردا ،هه‌ندێك ف��ی��ل��م�ی ت��ری��ش به‌باشترین فیلمه‌كانی 2009داده‌نرێن، له‌وانه فیلمی هارت لۆكه‌ر كه‌باس له‌سه‌ربازێكی ئه‌مه‌ریكا له‌عێراق ده‌ك��ات‌و كاره‌كه‌ی له‌ناوبردنی ب��ۆم��ب�ی چ��ێ��ن��راوه ،ه���ه‌روه‌ك ئه‌پ ئین زه ئێیه‌ریش له‌الیه‌ن ئ �هو ره‌خ��ن�ه‌گ��ران�هوه به‌یه‌كێك له‌باشترین فیلمه‌كان داده‌نرێت.
ئه‌پ ئین زه ئێیه‌ریش باس له‌كه‌سێك ده‌كات چه‌ندین شار ده‌گه‌ڕێت‌و ئیشی ئه‌وه‌یه خه‌ڵك له‌كاره‌كه‌ی دووربخاته‌وه. ده‌نگی ئه‌مه‌ریكا ئاماژه‌ی به‌وه‌داوه كه ئه‌م فیلمه سه‌رنجی ئه‌مه‌ریكییه‌كانی زۆرب�����هی راك��ێ��ش��اوه ل��هب��ه‌رئ��هوهی لهو س��اڵ �ه‌داو به‌هۆی ئ �هو قه‌یرانه داراییه‌ی جیهانی گرتووه‌ته‌وه، ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ئه‌مه‌ریكییه‌كان بێكاربوون.
18
ی ئوسترالیا سه‌رۆك وه‌زیران كتێبێك بۆ مندااڵن ده‌نووسێت ب��ڕی��اره ل��ه‌رۆژان��ی داهاتوودا كیڤن رود س �ه‌رۆك وه‌زیرانی ئوسترالیا كتێبێكی چیرۆكی مندااڵن باڵوبكاته‌وه. ئ����اژان����س����ی رۆی����ت����ه‌رز ب�ڵاوی��ك��ردهوه كتێبـــه‌كه‌ی
س���ه‌رۆك وه‌زی����ران تایبه‌ته ب �ه‌ژی��ان �ی س�ه‌گ��ێ��ك ب��هن��اوی جاسـپێرو پشیله‌یه‌كی ره‌ش ب �هن��اوی ئ��اب��یو ل �ه‌م مانگه‌دا ده‌كه‌وێته بازاڕه‌وه. ئ���اش���ك���راش���ی���ك���ردوه
چ��ی��رۆك�هك��ان�ی رود له‌الیه‌ن خانـــــــه‌ی چ��اپ�ی ئالێن‌و باڵوده‌كرێته‌وه‌و ئونوینه‌وه داه��ات��هك��هی��ش��ی ده‌درێ�����ت شانشینی به‌نه‌خۆشخانه‌ی مندااڵنی میلبۆرن.
ی پیكاسۆ له‌فه‌ره‌نسا دزرا تابلۆیه‌ك
ی ژاپۆنییه‌کان شوێنێکیا ن بۆ بنكه‌یه‌ك ی لهسهر مانگ دۆزییه‌وه زانست توێژینه‌وه‌یه‌ك ب��ه‌گ��وێ��ره‌ی ك������ ه ل�������هب���ڵ���اوك�������راوه‌ی ( Geophysical Letters )Research باڵوكراوهتهوه ،دهركهوتووه سه‌ر رووی مانگ چه‌ند تونێلێكی بوركانی تێدایهو به‌شوێنێكی نمونه‌یی داده‌نرێت بۆ دامه‌زراندنی ب��ن��ك �هی �هك��ی ه �ه‌م��ی��ش �هی��ی بۆ توێژینه‌وه‌كان لهسهر مانگ. توێژینه‌وه‌ك ه ك ه له‌الیه‌ن چه‌ند ی ئه‌نجامدراو‌ه ی ژاپۆن زانایه‌ك ده‌ری���ده‌خ���ات "ئ���هو شوێنه‌ش ده‌كه‌وێت ه ناوچه‌ی به‌رزاییه‌كانی
(ماریۆس)ی بوركانی‌و به‌نزیكترین شوێن له‌زه‌وییه‌وه داده‌نرێت. ئه‌و زانایانه پێیانوای ه ئه‌و شوێن ه به‌چینێكی بوركانی ره‌ق له‌ژیله‌مۆ بوركانییه‌كان داپۆشراوه‌‌و پارێزراو‌ه له‌پله‌كانی گه‌رمای به‌رز‌و كه‌وتنه‌خواره‌وه‌ی كلدار‌و نه‌یزه‌كه‌كان لهسهر رووی مانگ. جۆنیشی هارویاما گهوره ت��وێ��ژه‌ره‌وه‌ی ئاژانسی بۆشایی ئ��اس��م��ان��ی ژاپ����ۆن (جاكسا) رای��گ �هی��ان��د :ره‌ن��گ � ه بتوانرێ له‌داهاتودا تونێل ه بوركانییه‌كانی
سه‌ر رووی مانگ بكرێنه بنكه‌و شوێنی گرنگ بۆ دامه‌زراندنی بنكه‌ی توێژینه‌وه. ی سایت بهگوێره ی CNNزانا ژاپۆنییه‌كان له‌ڕێگه‌ی كه‌شتی ئاسمانی ()SELENEوه وێنه‌ی زۆر وردو روونیان لهسهر ئه‌و شوێنه ده‌ستكه‌وتووه. پێشتر زاناكان تونێلی دیكه‌یان لهسهر مانگ دۆزیوه‌ته‌وه ،به‌اڵم ئه‌و شوێنه‌ی تازه دۆزراوه‌ته‌و‌ه ی زۆر جێی بایه‌خه ،لهبهرئهوه مه‌ترسی هه‌ره‌سهێنان‌و رووخانی لێناكرێت.
ئ��اژان��س �ی ف��ران��س پرێس ی باڵویكردهوه شه‌وی سه‌ر ی ی 30تابلۆ س��اڵ ،نزیكه ی ه��ون��ه‌ری��ی له‌ڤێالیه‌ك ی ی فه‌ره‌نسا كه‌تابلۆ باشوور پیكاسۆیشی تێدای ه دزراوه. پ��ۆل��ی��س �ی فه‌ره‌نسا ی راگه‌یاند ب�ه‌ئ��اژان��س�هك�ه ی "خاوه‌نی ڤێالكه كابرایه‌ك ی ئه‌وكاته فه‌ره‌نسییه‌و ی تابلۆكان دزراون كه‌بای 1.4ملیۆن دۆالرن ،له‌سوید ی ب����ووهو ب��ۆ دیاریكردن زیانه‌كان گ��ه‌ڕاوه‌ت��هوه بۆ ی خۆی". واڵته‌كه ر و و نیشیكر د و ه‌ته‌و ه ی ی ئه‌و تابلۆیان ه دوا دزین شوێنه‌وارێك دیارنه‌مانی ی له‌پێشانگای پاریس ئۆرسای ی 800یۆرۆیه، دێت كه بای به‌پێی وت �هی لێپرسراوان دزه‌كان زۆر شاره‌زایانه ئه‌و دزییه‌یان كردووه.
بۆ رێگه‌گرتن له‌قۆپیه‌كردن، ی ی سوریا خزمه‌تگوزاری له‌زانكۆیه‌ك مۆبایل راده‌گیرێت به‌مه‌به‌ستی رێگه‌گرتن له‌دیارده‌ی قۆپیه‌كردنی قوتابیان له‌ڕێگه‌ی مۆبایله‌وه ،زانكۆی تشرینی س��وری��ا ،ب��ڕی��اری��داوه له‌هه‌موو هۆڵێكی تاقیكردنه‌وه‌‌و له‌نزیك پلیكانه‌كانی كۆلێژه‌كه ئامێرێكی ته‌شویش دابنرێت بۆئه‌وه‌ی هه‌موو ج��ۆره په‌یوه‌ندییه‌كی مۆبایل نه‌مێنێت. م��ح�ه‌م�ه‌د یه‌حیا موعه‌ال س���ه‌رۆك���ی زان���ك���ۆی تشرین ب���ه‌رۆژن���ام���هی (ب���ه‌ع���س)ی راگه‌یاند :به‌هۆی زۆری ژماره‌ی قه‌ره‌باڵغی خوێندكاره‌كان‌و تاقیكردنه‌وه، ه��ۆڵ �هك��ان��ی زان��ك��ۆك �هی��ان ب��ۆ نه‌هێشتنی دی��ارده‌ی قۆپیه‌كردن له‌نێوان خوێندكاره‌كاندا جیا له‌هه‌موو زانكۆكانیتر ئ �هو ئامێره‌یان
داناوه". ئاشكراشیكرد به‌هۆی دانانی ئه‌و ئامێرانه‌وه تا دووری ( )500مه‌تر هه‌موو په‌یوه‌ندییه‌كی مۆبایل ناتوانرێت نامێنێت‌و ل���ه‌ڕێ���ی���هوه ده‌ن����گو بگوێزرێته‌وه ن��ام �ه ك �ه ب �ه‌وت �هی موعه‌ال ئ���ه‌وه‌ش وایكردووه تا قیكر د نه‌و ه‌كا ن ل���هك���هش���ێ���ك���ی ئ���ارام‌و بێكێشه‌دا ب����ه‌ڕێ����وه‌ب����چ����نو چ��اودێ��ران�ی هۆڵی تاقیكردنه‌وه‌كانیش ب��اش��ت��ر ده‌ت��وان��ن ئ���ه‌رك���هك���ان���ی���ان راپه‌ڕێنن.
21
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
ئه‌ده‌ب‌و هونه‌ر
ی ره‌ســــــه‌ن "بـــــــوون"
ی "نمـوونــه‌یــی /عـــه‌ده‌مـی" لــه‌نێــوان خــوێنه‌ر ی مه‌حوی"دا "خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ كتێبی بوون ل ه شیعر
عه‌بدولموته‌ڵیب عه‌بدوڵاڵ عه‌بدولموته‌ڵیب عه‌بدوڵاڵ
به‌شی یه‌که‌م
ده‌ركه‌وتن ی خوێنه‌ر ی نموونه‌ی ی ئه‌گه‌ر ده‌ق هیچ مانایه‌كی نه‌ب ێ ته‌نها ئه‌و كات ه نه‌بێت ،ك ه خوێنه‌ری كارا پرۆسیسه‌ی ده‌كات ،به‌و مانای ه لێكدانه‌وه‌و راڤه‌كردن ی ده‌ق نه‌ك ه�ه‌ر ته‌نها به‌پێ ی خوێنه‌ره‌كان، به‌ڵكو به‌پێ ی تاك ه خوێنه‌رێكیش ده‌ش � ێ بگۆڕێت ،له‌راستیدا ئه‌و گۆڕان ه ی دوای ی له‌وانه‌ی ه په‌یوه‌ندی به‌كات ی جیاجیاو‌ه هه‌بێت (واتا كاتی خوێندنهوه) هه‌روه‌ها له‌ڕووی م��ێ��ژووی��ی�هوه خ��وێ��ن�ه‌ران له‌نه‌و‌ه جیاوازه‌كان‌و سه‌د‌ه جیاوازه‌كاندا به‌شێوه‌یه‌كی جیاواز لێكدانه‌وه‌ی به‌رهه‌م ده‌كه‌ن ،واتا شتی جیاواز له‌رێگ ه ی خوێنه‌رانی سه‌رده‌م ه جیاوازه‌كان به‌ده‌ق ده‌به‌خشن. (ئیمبرتۆ ئیكۆ) له‌بواری سیمیۆتیكاو‌ه كار ده‌كات‌و كرده‌ی خوێندنه‌وه‌و ته‌ئویل الی ئه‌و خۆی لهو سێ قۆناغه‌دا هه‌ڵده‌گرێته‌وه: یه‌كه‌م :ده‌ق به‌و مانایه‌ی ك ه رستێك سپێتی‌و ئاڵو گۆڕیی هو قابیلی پڕكردنه‌وه‌و ته‌ئویل كردنه. دووه‌م :خوێنه‌ر به‌و مانایه‌ی ك ه له‌كۆمه‌ڵێك ده‌ق پێكهاتووه، خوێنه‌ری مه‌وسوعی. س��ێ��ی �ه‌م :گ�هی��ش��ت��ن��ی ده‌ق به‌خوێنه‌ر به‌هاوبه‌شیكردن له‌ده‌ق، یان ساته‌وه‌ختی ئاوێته‌بوونی نێوان د‌هق‌و خوێنه‌ر ،ده‌ژمێردرێت . قسه‌كردن له‌ده‌ق به‌و مانایه‌ی ك ه هه‌ڵگری كۆمه‌ڵێك ئاڵوگۆڕی‌و رستێك سپێتیی ه له‌وێو‌ه دێت ك ه پانتاییه‌ك ه لێپراسراوێتی كرانه‌وه‌ی له‌خۆدا هه‌ڵگرتووه ،هه‌ر له‌وێشه‌و‌ه خوێنه‌ر جوڵ هو بزاڤ‌و داهێنانی خۆی به‌ئه‌نجام ده‌گه‌یه‌نێت ،چونك ه (ئیكۆ) پێیوای ه ده‌ق ئامرازێكی سسته ،بۆی ه داوا له‌خوێنه‌ر ده‌ك��ات له‌رێگه‌ی هاوبه‌شیكردنه‌و‌ه ئه‌كتیڤی بكات، ئه‌و ئاوێته‌بوون‌و ئه‌كتیڤكردنه‌ی ده‌ق له‌رێگه‌ی خوێنه‌رێكه‌وه‌ی ه ك ه (ئیكۆ) به(خوێنه‌ری نموونه‌یی) ن��اوی ده‌ب���ات ،ئ��هو خوێنه‌ره‌ش ده‌كه‌وێت ه به‌رانبه‌ر ستراتیژیه‌تی ده‌قی دانه‌ر ،ئه‌و دانه‌ره‌ش ده‌توانێت ئ�هو ستراتیژیه‌تی ه هه‌ڵگرێت ك ه به‌رده‌وام بۆ تواناكان دهگهڕێتهوه، ب �ه‌دی��وه‌ك �هی دی��ك�هش خوێنه‌ری نموونه‌یی بۆ هه‌مان ئه‌و توانایان ه ی
خۆ ی دهگهڕێتهوه ،هه‌ر له‌وێشه‌و‌ه ده‌ك �ه‌وی��ن � ه ب �ه‌ران��ب �ه‌ر خوێنه‌ری ئه‌زمونگه‌رییه‌وه. (ئایزه‌ر) سه‌ر به‌جوانكاری وه‌رگ����ره پرنسیبی تیۆره‌كه‌ی بۆ فینۆمینۆلۆژیا‌و هیرمینۆتیكا دهگهڕێتهوه ،ئه‌گه‌رچی هه‌ر یه‌ك له(ئیكۆ)و (ئ��ای��زه‌ر) جیاوازی زۆری���ان ل�هب��اك��گ��راوه‌ن��دی فیكری میتۆدیدا ه �هی �ه ،ب���ه‌اڵم له‌گ ه ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌ردووكیان سروشتێكی گێڕانه‌وه‌ئامێزیان هه‌یه ،به‌مانایه‌كی دیك ه زۆرب�هی ئه‌و مه‌سه‌النه‌ی ك ه (ئیكۆ) له‌بواری خوێندنه‌وه‌و ته‌ئویل كاری تێدا كردووه( ،ئایزه‌ر) په‌ره‌ی پێداو‌ه‌و ده‌وڵه‌مه‌ندی ك��ردووه ،بۆ به‌شداربوون له‌كارلێكه‌ری نێوان د‌هق‌و خوێنه‌ر ،كۆمه‌ڵێك چه‌مكی به‌رهه‌م هێناوه له‌پێش هه‌مووشیان (خوێنه‌ری ن��اوه‌ك��ی) ك ه نزیك ه ل�ه(خ��وێ��ن�ه‌ری ن��م��وون�هی��ی) ،ئه‌و خوێنه‌ر‌ه ناوه‌كیی ه خوێنه‌رێك ه به‌دوای مانادا ده‌گه‌ڕێت ،به‌اڵم نه‌ك مانا ئاماد‌ه‌و شاراوه‌كانی نێو ده‌ق، وه‌ك چۆن به‌شێو‌ه ته‌قلیدییه‌كه‌و‌ه چه‌سپاوه ،به‌ڵكو ئ �هو مانایه‌ی ك ه له‌كارلێكه‌ری د‌هق‌و خوێنه‌ر دهكهوێتهوه ،واتا ئه‌و مانایه‌ی ك ه وه‌ك "جێكه‌وته‌یه‌ك ده‌ش ێ پرۆسیس ه بكرێت" له‌نوێو‌ه بدۆزرێته‌وه ،نه‌ك بابه‌تێك بێت بش ێ دیاریبكرێت‌و پێوه‌ی ببه‌سترێته‌وه. به‌مجۆر‌ه ئه‌ركی هیرمینۆتیكا الی (ئایزه‌ر) خۆی له‌ته‌قینه‌وه‌ی وز‌ه ده‌الل��ی � ه حه‌شاردراوه‌كانی نێو ده‌ق ه �ه‌ڵ��ده‌گ��رێ��ت �هوه ،ئه‌و ته‌قینه‌وه‌یه‌ش له‌رێگه‌ی به‌شداری چاالكانه‌ی خوێنه‌ره‌و‌ه به‌ئه‌نجام ده‌گات ،به‌و مانایه‌ش خوێنه‌ر ئه‌و بارگ ه وزه‌ئامێزه‌ی ه ك ه ب��ه‌رده‌وام ل �ه‌ه �ه‌ر خ��وێ��ن��دن�هوهی�هك��ی نوێدا ده‌دره‌وشێته‌وه. دیارده /خوێنه‌ر فینۆمینۆلۆژیا خۆی به‌ماهیه‌تی یان ب ه مانای دیاری وجودی مرۆییه‌و‌ه خه‌ریك ده‌ك��ات ،هایدگه‌ر زاراوه‌ی (فینۆمینۆلۆژیا) دهگهڕێنێتهوه بۆ س�ه‌ر بنچینه‌ی یۆنانی‌و ده‌ڵێت: زاراوه‌ك��� ه ل ه دوو به‌ش پێكدێت- له‌گ ه ڵ ))phenomenon ( )logosبه‌شی یه‌كه‌م ئاماژه ب ه كۆی ئه‌و شتان ه ده‌كات ك ه له‌به‌ر رۆژدا ده‌رده‌كه‌ون یان له‌به‌ر رۆشنای ده‌رده‌ك �ه‌ون ،ئه‌و ده‌ركه‌وتن‌و دیار
بوونه‌ی (ش��ت) نابێ لهسهر ئه‌و بنه‌مای ه مامه‌ڵه‌ی له‌گ ه ڵ بكرێت ،ك ه مه‌سه‌له‌یه‌كی الوه‌كییه‌و لهو دیوی خۆیهوه ئاماژه بۆ شتێكی تر ده‌كات، ئ��هوه مه‌سه‌له‌یه‌كی به‌سه‌رچوو نییه ،به‌ڵكو ده‌ركه‌وتنی شته‌كه‌ی ه وه‌ك خ��ۆی ،به‌واتایه‌كی دیكه: بوونی شتێك (ی��ان ده‌ركه‌وتنی له‌ده‌رككردندا) مه‌سه‌له‌یه‌كی الوه‌كی دوور له‌خودی شته‌ك ه نییه ،به‌ڵكو ماهیه‌تی راسته‌قینه‌یه‌تی. (ه����ای����دگ����ه‌ر) ده‌گ����ات���� ه ئ���هوهی میتۆدی دیارده‌گه‌ریی (فینۆمینۆلۆژی) لهسهر ئه‌و بنه‌مای ه كار ده‌كات ك ه شته‌كان فه‌رامۆش بكرێن ،تا خۆیان چۆنن ئاوه‌ها ده‌رك���ه‌ون‌و دی��ار ب��ن ،بێ ئه‌وه‌ی گوته‌كانمان به‌سه‌ریاندا بسه‌پێنین، ئهوه ئێم ه نین ،ئاماژه بۆ شته‌كان ده‌ك �هی �نو ده‌رك��ی��ان پێده‌كه‌ین، به‌ڵكو خودی شته‌كانن خۆیان بۆ ئێم ه ئاشكرا ده‌ك���هن ،بنه‌چه‌ی راسته‌قینه‌ی تێگه‌یشتنی دروست ئ �هوهی � ه ئێم ه ته‌سلیمی هێزی شته‌كان بین ،تا خۆیان بۆ ئێم ه ئاشكرا بكه‌ن ،به‌اڵم شته‌كان چۆن خۆیان ئاشكرا ده‌كه‌ن؟ (ه��ای��دگ�ه‌ر) له‌شیكردنه‌وه‌ی به‌شی دووه‌م��ی زاراوه‌ك�� ه پێیوای ه ( )logosده‌الله‌ت له‌فیكر ناكات، به‌ڵكو ده‌الل��ه‌ت له‌ئاخاوتن‌و ئه‌و ئه‌ركه‌ی ئاخاوتن ده‌كات ك ه وا ده‌كات فیكر مومكین بێت ،شته‌كان له‌میانی زمانی ئاخاوتن ()speakinig خۆیان ئاشكرا ده‌كه‌ن ،لێره‌دا زمان كه‌ره‌سته‌یه‌ك نیی ه بۆ گه‌یاندن، ك � ه م���رۆڤ ب��ۆ به‌خشینی مانا به‌جیهان ،دایهێنابێت .یان گوزارشت له‌تێگه‌یشتنی زاتیانه‌ی خۆی بۆ شته‌كان بكات ،به‌ڵكو زمان گوزارشت ل �هو (ماناگه‌رییه) ده‌ك���ات ،ك ه به‌كرده‌و‌ه ده‌كه‌وێت ه نێو شتهكانهوه، مرۆڤ زمان به‌كارناهێنێت ،به‌ڵكو ئ���هوه زم��ان � ه له‌میانی مرۆڤه‌و‌ه قس ه ده‌ك���ات ،جیهان له‌میانی زمانه‌و‌ه خۆی بۆ مرۆڤ دهكاتهوه، له‌به‌رئه‌وه‌ی زمان بواری تێگه‌یشتن‌و تهفسیره ،كه‌وات ه جیهان له‌میانی پرۆسه‌گه‌لی به‌رده‌وامی تێگه‌یشتن‌و ته‌فسیره‌و‌ه خۆی بۆ مرۆڤ ئاشكرا ده‌ك��ات ،ئ�هوه مانای ئ�هوه نییه، مرۆڤ له‌زمان ده‌گات ،به‌ڵكو مرۆڤ له‌میانی زمانه‌و‌ه تێده‌گات ،زمان ناوه‌ندكاری نێوان جیهان‌و مرۆڤ نییه ،زمان ده‌ركه‌وتن‌و ئاشكرابوونی جیهان ه پاش ش��اردن �هوهی ،زمان ده‌ركه‌وتنێكی وجودییانه‌ی جیهانه. به‌مجۆر‌ه دی��ارده‌گ�ه‌رای��ی الی (هایدگه‌ر) ده‌بێت ه هیرمنیۆتیكا‌و هیرمینۆتیكاش ده‌بێت ه پرۆسه‌یه‌كی وجودییانه‌ی تێگه‌یشتن ،تێگه‌یشتن بریتیی ه ل ه توانای ده‌رككردنی شیمان ه وجودییه‌كانی تاكه‌كه‌س له‌ره‌وتی ژی��ان‌و بوونی له‌نێو جیهان ،به‌و واتای ه ماناكان ب ه پێی گه‌شه‌سه‌ندنی مێژوویی له‌گه‌شه‌سه‌ندن دان. بوون ی ره‌سه‌ن/ ئاسۆ ی پێشبینیه‌كان هه‌ڵبه‌ت ه خوێندنهوه كرده‌یه‌ك ه خ��ۆ ی له‌ده‌ستلێدان ی خوێنه‌ران ب��ۆ ده‌ق ه �ه‌ڵ��ده‌گ��رێ��ت �هوه ،ئه‌و ده‌ستلێدانه‌ش له‌رستێك خه‌ون‌و هیواو ئومێدو خه‌یاڵ‌و نائومێد یو گریمانه‌كان پێكهاتووه ،ده‌ش ێ هه‌موو ئه‌وانه‌ش به‌ئاسۆ ی پێشبینیه‌كان په‌یوه‌ست بكه‌ین ،به‌و مانایه‌ش ئه‌زموون ی خوێنه‌ر ده‌كه‌وێت ه نێوان ئاسۆ ی چاوه‌ڕوان ی ك ه "ده‌ق" فه‌رز ی
ده‌كات‌و ئاسۆ ی ئه‌زموون ك ه "وه‌رگر" ته‌واو ی ده‌كات ،ب ه مانایه‌ك ی دیك ه ده‌كه‌وێت ه نێوان دوو "بوون" بوون ی د‌هق‌و بوون ی خوێنه‌ر. "هایدگه‌ر"یش دوو جۆر بوون دیار ی ده‌كات ،ك ه بریتین ل ه بوون ی رۆژان� هو بوون ی تایبه‌تی ،مه‌به‌ست له‌بوون ی رۆژان � ه بوون ی ساخته‌یه، بوون ی تایبه‌تیش بوون ی ره‌سه‌ن ی كه‌سه‌ك ه ده‌گرێته‌وه. بوون ی ساخته :ئه‌و بوونه‌ی ه ك ه كۆمه‌ڵێك كارتێكه‌ر ی ده‌ره‌ك ی پێك ی ده‌هێنن ،ئید ی ئه‌و كارتێكه‌رییان ه ب�����ارودۆخ ب���ن ،ی��اخ��ود یاسای ی ئ�ه‌خ�لاق� یو ده‌س��ه‌اڵت�� ی ئایین یو سیاس یو داب��ون�ه‌ری�ت‌و شت ی لهو بابه‌ت ه بن ،ده‌توانین بڵێین ئه‌و كه‌س ه ژیان ی ره‌سه‌ن ی خۆ ی ناژی و واز له‌هه‌ڵبژاردن ی خۆ ی ده‌هێن ێ‌و بوار به‌وانید ی ده‌دات ئیمكانه‌كان ی بۆ دی��ار ی بكه‌ن ،به‌و مانای ه ئه‌و كه‌س ه ئیمكان‌و توانا تایبه‌تیه‌كان ی خۆ ی له‌ده‌ستده‌دات‌و له‌ئیمكان‌و توانا گشتییه‌كاندا ده‌توێته‌وه ،به‌اڵم بوون ی ره‌سه‌ن ئه‌و بوونه‌ی ه ك ه تیایدا خود هه‌ست به‌تاكێت ی خۆ ی ده‌كات‌و له‌وان ی د ی داب��ڕاوه ك ه ده‌وترێت له‌وانید ی دابڕاوه ،مانا ی ئهوه نیی ه كه‌سه‌ك ه به‌ته‌نها ده‌ژ یو دووره له‌خه‌ڵك ،واتا جۆرێك ه له‌دۆزینه‌و‌ه ی خ��ود ،م��رۆڤ ب��ه‌زۆر ی ل�هو بوون ه ره‌سه‌ن ه بێئاگایه‌و به‌مه‌وجوده‌كان ی دیكهوه خه‌ریك هو له‌ده‌ره‌و‌ه ی خۆ یو له‌خه‌ڵكدا ده‌توێته‌و‌ه‌و بێئه‌و‌ه ی هه‌ست بكات كۆمه‌ڵێك تواناو ئیمكان ی به‌سه‌ردا ده‌سه‌پێنرێت، ك ه له‌خود ی خۆیهوه سه‌رچاوه‌یان
ی مه‌رج نیی ه خوێنه‌ر ی یان ناوه‌كی، نموونه‌ی ی چه‌مك‌و رێبازو میتۆد دیاریكراو به‌سه‌ر ده‌قدا بسه‌پێنێ،
نه‌گرتووه‌و له‌الیه‌ن دهرهوه بۆ ی دیاریكراون. هه‌ڵوه‌شانه‌و‌ه ی ده‌ق/خوێندنهوه ی فه‌لسه‌فییان ه ال ی (هایدگه‌ر) زمان گوزارشت ل��هو (م��ان��اگ�ه‌ری��ی�ه) ده‌ك���ات ك ه به‌كرده‌و‌ه ده‌كه‌وێـت ه نێو شتهكانهوه، مرۆڤ زمان به‌كارناهێنێت ،به‌ڵكو ئ���هوه زم��ان � ه له‌میان ی مرۆڤه‌و‌ه قس ه ده‌ك��ات .به‌اڵم شیعر داوا ی هیچ شتێك ناكات ،زمان ی شیعر ی به‌یه‌كداده‌چێت‌و ده‌چێته‌و‌ه نێوی هك‌و داده‌خ��رێ��ت ،ل�ه‌ه�ه‌م��ان كاتیشدا ب � ه شێوه‌یه‌ك ی ت��وون��د لێكدوور ده‌كه‌وێـته‌وه. ل�ه‌دووت��وێ� ی ئ �هو پێشه‌كیی ه ك��ورت��ه‌دا ده‌م��ه‌وێ��ت ئاماژه‌یه‌ك به‌كتێب ی (ب��وون /له‌نێو شیعر ی "م �ه‌ح��وی"دا) ب��ده‌م ،لهو كتێبه‌دا (د .محه‌مه‌د ئه‌مین عه‌بدوڵاڵ) خوێندنه‌وه‌یه‌ك ی توانیوویه‌ت ی نیازئامێز بۆ گه‌یشتن به"مه‌حوی" نه‌ك به‌ده‌ق ه جیاوازه‌كان ی بسازێنێ، بۆ سه‌لماندن ی پێشبینییه‌كان ی خۆ ی له‌رێگ ه ی ب �ه‌دواداچ��وون � ی خود ی "م �ه‌ح��وی" راڤ�هی�هك� ی فه‌لسه‌ف ی
ب �ه‌ده‌ق �هك��ان ده‌ب�ه‌خ��ش��ێ��ت ،واتا فیكر ی له‌گه‌ڵ مه‌حوییدا ده‌كات‌و ئه‌گه‌رچ ی ب ه چاو ی رابردوو ل ه ده‌ق هه‌وڵده‌دات ل ه شتهكانهوه وشه‌كان ناڕوان ێ‌و ناكه‌وێت ه سه‌ر نیازه‌كان ی دووبار‌ه به‌رجه‌ست ه بكاتهوه ،له‌بر ی نووسه‌ر ،به‌اڵم خوێندنه‌وه‌ك ه ی به‌ڕا ی ئهوه ی ل ه په‌یوه‌ندییه‌ك ی شیمانه‌ییدا من زیاتر خۆ ی ب ه كه‌سێت ی مه‌حو ی له‌رێگ ه ی خه‌ڵقكردن‌و دووب���اره وه‌ك ئهوه ی ك ه خۆ ی وێنا ی ده‌كات ،خه‌ڵقكردنه‌و‌ه وز‌ه ی زمان ی شیعری ی خه‌ریك كردووه ..خوێندنه‌وه‌یه‌ك ی ده‌ستنیشان ب��ك��ات ،له‌رێگ ه ی ماناگیره‌و بۆ ئه‌و وێناكردنه‌ش ی پێشخستن ی خود ی مه‌حوییه‌و‌ه ئه‌و سوود ل ه "هایدگه‌ر" وه‌رده‌گرێت‌و هه‌ر وز‌ه شیعریی ه ب �ه‌دواده‌خ��ات ،هه‌ر له‌وێشه‌و‌ه رێگه‌یه‌ك بۆ ئاوێته‌بوون ی له‌وێشه‌و‌ه ئه‌ده‌بیه‌ت ی "مه‌حوی" ده‌ق ده‌دۆزێته‌وه ،پرسه‌كان ی خۆ ی له‌نێوان چه‌مك ی توانه‌و‌ه ل ه ئه‌ویدیك هو لهسهر جێگیر ده‌ك��ات‌و گوته‌كان ی هه‌ستكردن ب ه تاكێت ی دابڕاو پارچ ه خ��ۆ ی ب�ه‌س�ه‌ر خ��ود ی "مه‌حوی" پارچ ه ده‌ك��ات ،ئه‌و راڤه‌كردنه‌ش ده‌سه‌پێنێ .به‌مجۆر‌ه شیعریه‌ت ی ده‌ق ئه‌گه‌ر به‌شێك ی بكه‌وێت ه دووتوێ ی ب ه فه‌لسه‌ف ه هه‌ڵده‌وه‌شێنێته‌وه. نیاز ی خوێندنه‌وه‌یه‌ك ی دیاریكراوه‌و لهو لێكۆڵینه‌وه‌دا (د .محه‌مه‌د شیاو بكه‌وێته‌وه ،به‌شێك ی له‌وێو‌ه ئه‌مین عه‌بدوڵاڵ) ده‌ڵێت :خودێك نه‌شیاو دهكهوێتهوه ك ه ئاسۆ ی هه‌ی ه ك ه ناو ی مه‌حویی ه ئه‌و خود‌ه چاوه‌ڕوان ی خوێنه‌ران بۆ ده‌قه‌كان ی ن ه ك��ورده ن ه عه‌ره‌ب ه ن ه فارسه ،مه‌حو ی دووچ��ار ی شێوان ده‌كات، ئه‌و خود‌ه خاوه‌ن ی جه‌سته‌یه‌ك ه ك ه هه‌ر له‌وێشه‌و‌ه كۆ ی ئه‌و پێشبینیان ه شتێك ی دی��ارو به‌رچاوو زیندووه ،ده‌كوژێت ك ه ده‌ش ێ ده‌ق له‌خۆیدا ب�ه‌رده‌وام��ب��وون� ی زێندووێت ی ئه‌و هه‌ڵیگرتبێت. جه‌سته‌ی ه به‌هۆ ی بوونێكه‌و‌ه ده‌بێت دواجار ده‌مه‌وێت بڵێم مه‌رج نیی ه ك ه بێت ه نێو جه‌سته‌یه‌وه‌و تێیدا خوێنه‌ر ی نموونه‌ی ی یان ناوه‌كی، به‌رجه‌ست ه بێتو له‌رێگ ه ی ئه‌و چه‌مك‌و رێبازو میتۆد ی دیاریكراو جه‌سته‌یه‌و‌ه تواناو ئیمكانه‌كان ی به‌سه‌ر ده‌ق��دا بسه‌پێنێ ،چونك ه به‌د ی بهێنێت ،به‌اڵم هه‌تا بوون ی چوون ه نێو ده‌ق به‌و شێوه‌ی ه ی (د. ساخت ه له‌نێو "مه‌حوی" بمێنێ ،محه‌مه‌د ئه‌مین) نه‌ك هه‌ر كارلێكه‌ر ی ب��وون � ی ره‌س���هن خ��ۆ ی پێشان ی نێوان د‌هق‌و خوێنه‌ر نیشان نادات، نادات. به‌ڵكو ئاسۆ ی پێشبینیه‌كان ی ده‌قیش ده‌ش���� ێ ئ���هو ده‌رك���ه‌وت���نو ب ه بنبه‌ستبوون ده‌گه‌یه‌نێت ،خه‌یاڵ ی ده‌رنه‌كه‌وتن ه ل ه ده‌ق � ی مه‌حویدا خوێندنهوه داده‌خات .كه‌وات ه به‌ڕا ی راس���ت���ه‌وخ���ۆ پ���هی���وه‌ن���د ی به‌و من ئه‌و خوێندنه‌وه‌ی ه ی (د .محه‌مه‌د په‌یوه‌ندیی ه شیمانه‌ییه‌دا بێت ك ه ئه‌مین عه‌بدوڵاڵ) ل ه ونبوون ی خه‌یاڵ‌و زمان ی شیعری ی ده‌یخاته‌وه ،بۆی ه سه‌لماندن ی فیكرو عه‌قڵدا خۆ ی ئه‌و لێكدانهوه هایدگه‌ریی ه هه‌میش ه هه‌ڵده‌گرێته‌وه ،ب ه دیوه‌ك ه ی دیكه‌ش له‌به‌دواداچووندا كورت ی دێنێ ،به‌اڵم جوان ی ئه‌و خوێندنهوه له‌وه‌دای ه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ده‌ش ێ وه‌ك تواناو بوون ی من ی خوێنه‌ر له‌بر ی بوون ی پێكهات ه ی خوێنه‌ر به‌و مانای ه ی ك ه من ی دانه‌ر ده‌رده‌كه‌وێت ،ب ه مانایه‌ك ی خوێنه‌ر ل ه كۆمه‌ڵێك ده‌ق پێكهاتووه دیك ه سێنترالیه‌ت ی ده‌ق له‌ق ده‌كات بده‌ین ه قه‌ڵه‌م. و ئه‌رزش بۆ په‌راوێز دهگهڕێنێتهوه، ی وتن ه ك ه رن ه د ی ه كێش هه‌ڵبه‌ت ه به‌و مانایه‌ش له‌رێگ ه ی كرده‌یه‌ك ی بوون ی ره‌سه‌ن به‌ڕا ی "د .محه‌مه‌د چاالكان ه سپێت ی ده‌ق پڕ دهكاتهوه، ئه‌مین" ل ه خ��ود ی مه‌حوییدایه ،ئه‌وه‌ش ئاماده‌گ ی خوێنه‌رو مه‌رگ ی ب �ه‌اڵم ب �ه‌ڕا ی من ئه‌و ده‌ركه‌وتن‌و دانه‌ر ل ه چركه‌سات ی خوێندنهوه ی ده‌رنه‌كه‌وتن ه ی "د .محه‌مه‌د ئه‌مین" خوێنه‌ر ده‌خات ه روو. ك�هش��ف� ی ك�����ردووه ،گه‌مه‌یه‌ك ی یه‌كێك ل ه جیاوازییه‌كان ی لهگهڵشیعرییهو راسته‌وخۆ په‌یوه‌ند ی ئیكۆ ئه‌وه‌ی ه ك ه ئایزه‌ر ده‌وڵه‌مه‌ند ی ب ه خه‌یاڵ‌و نائاگای ی ساته‌وه‌خت ی ئه‌ده‌ب ی كالسیك ی له‌وه‌دا دهبینێتهوه نووسین ی شیعره‌و‌ه هه‌یه ،ده‌ش ێ ك ه به‌درێژای ی مێژوو یه‌ك پرسیار ی ئهوه گه‌مه‌كان ی زمان ی ده‌ق بێت ك ه رووبه‌روو ی خوێنه‌ران كردۆته‌وه. ل ه نائاگاییه‌و‌ه هه‌وڵ ی به‌ركه‌وتن‌و بڕوانه :نصر حامد ابو زيد-لێكخشان ی واق��ی��ع ده‌دات ،هه‌ر شكالية ال��ق��راءة و التأويل -المركز ل �ه‌رێ��گ � ه ی ئ��هو دانوستاندنه‌ش الثقافي العربي -ط /1996-4الفصل فه‌زایه‌ك ی ب ێ سنوور بۆ ده‌مه‌ته‌ق ێ‌و االول ،ص.31،32 بیرهێنانه‌و‌ه ی ئازادان ه ده‌سازێنێ، د .محه‌مه‌د ئه‌مین عه‌بدوڵلاڵ،ده‌مه‌وێت بڵێم پرۆس ه ی نووسین ی ب��وون ل � ه شیعر ی "م��ه‌ح��وی"دا، شیعری ی پ��رۆس�هی�هك� ی ئاڵۆزه ،چاپخان ه ی تیشك-سلێمانی ،چ،1 به‌شێك ی زۆر ی زم��ان � ی شیعر ی ل.29 ،23 بارگاویی ه به‌الیه‌ن ی نه‌ستییه‌وه، نصر حامد ابوزید ،اشكالیاتلهبهرئهوه ناش ێ "مه‌حوی" له‌حاڵه‌ت ی القراءة و الیات التاویل ،المركز الثقافي ئاگاییدا بێت ،وه‌ك د .محه‌مه‌د العربی ،دار البیضا‌ء -المغرب ،بیروت ئه‌مین بۆ ی ده‌چێ ،هه‌روه‌ك لۆژیك‌و -لبنان ،ط،2005 ،7 عه‌قڵ له‌به‌دواداچوونیدا به‌ئه‌نجام -ل ه كۆ ی ئه‌و لێكۆڵینه‌وه‌یه‌دا ناگه‌ن ،چونك ه پرۆس ه ی نووسین ی ده‌قه‌كان ی مه‌حو ی له‌یه‌كتر جیا شیعری ی پرۆسه‌یه‌ك ه به‌شێك ی نه‌كردۆته‌وه ،وه‌ك جه‌سته‌یه‌ك ك ه زۆر ی ل ه نائاگای ی له‌گه‌ڵ خۆدا ساته‌وه‌خت و ف�ه‌زاو بیركردنه‌وه‌و هه‌ڵگرتووه ،له‌الیه‌ك ی دیك ه ده‌ش ێ خه‌یاڵ ی تایبه‌ت به‌خۆ ی هه‌یه ،به‌ڵكو به‌شێك ل ه جوان ی ئه‌و لێكۆڵینهوه ب ێ ئهوه ی ره‌چاو ی جیاواز ی نێوان فه‌لسه‌فیی ه ل ه به‌رجه‌سته‌كردن ی ده‌قه‌كان بكات ،بۆ پراكتیزه‌كردن ی ئه‌كتیڤان ه ی من ی خوێنه‌ره‌و‌ه بێت ،ن��ی��ازه‌ك��ان� ی خ��ۆ ی ل �هك��ۆ ی دێ��ره وه‌ك ئهوه ی "ئیكۆ" ب ه خوێنه‌ر ی جیاوازه‌كان ی شیعر ی مه‌حو ی هه‌وڵ ی نموونه‌ی ی ن��او ی ب���ردووه ،به‌اڵم به‌ڵگه‌هێنانه‌و‌ه ده‌دات ،وه‌ك ئهوه ی به‌شێك ل ه ئیشكاله‌كان ی ئه‌وه‌ی ه به‌ر مه‌حو ی هه‌موو ده‌قه‌كان ی ب ه یه‌ك لهوه ی وه‌ك ده‌ق ی شیعر ی مامه‌ڵ ه نه‌فه‌س و یه‌ك فه‌زاو بیركردنه‌وه‌و ل� ه ت �هك مه‌حویدا بكات ك� ه ل ه خه‌یاڵ نووسیبێ. وشه‌كانه‌و‌ه شته‌كان ره‌نگ ده‌كات، د .محه‌مه‌د ئه‌مین عه‌بدوڵاڵ،وه‌ك ل��ۆژی �ك‌و ع�ه‌ق��ڵ مامه‌ڵ ه ی بوون ل ه شیعر ی "مه‌حوی"دا ،ل.65
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
First Year
ئه‌ده‌ب‌و هونه‌ر و :ساالر جه‌الل گ���اردل���س :رۆم��ان��هك��ه‌ت نیمچ ه بایۆگرافی تۆماری رووداوه‌كانی سیستمی ب��ۆرژوازی ئه‌ستانبوڵه، چینه به‌مۆدێرنكراوه‌كانی چه‌ند ده‌یه‌یه‌كی كه‌می رابردوو ،گه‌نجه‌كانی ئه‌و چینانه‌ی ك ه مه‌یلیان به‌الی رۆژئاوابووندا هه‌بوو ،له‌ناوه‌ڕاستی س��ااڵن��ی حه‌فتاكاندا بریتیبوون له‌شوێنكه‌وتنی شێوازو ستایلی فه‌ره‌نسیه‌كان‌و بێزراوكردنی شێوازو ستایلی كلتوری توركه‌كانی هه‌رێمی ئه‌نادۆڵ ،ههرچهنده هێشتا له‌چه‌ند الوه به‌دابونه‌ریتی كۆنسێرڤاته‌كان ده‌وره‌ی دراوه ،تۆ به‌ئاوازێكی گاڵته‌جاڕییان ه لهسهر ئه‌مچین ه ده‌نووسێت. ت��ۆ پ��ێ��ش��ن��ی��ازت ك���رد وه‌ك (ه��ارۆك��ی م��ۆراك��ام��ی) ئاماژه‌ی به‌پرۆسه‌ی به‌رۆژئاواییكردنی ژاپۆن داب��وو ،ئه‌مه‌ی به‌كلتوری پێوه‌ری وه‌رگیراو ناوبرد. ئ����ه‌م گ��هن��ج�� ه ب����ۆرژوای���� ه ل�ه‌پ��اری��س ده‌ی��خ��وێ��ن��د ،ده‌چ���ووه ی��ان�� ه ش���ه‌وان���هك���ان ،سه‌مای ده‌ك��رد ،شه‌وه‌كانی به‌خواردنه‌و‌ه به‌سه‌رده‌برد ،ئه‌نجامدانی سێكسی پێش پ��رۆس �هی هاوسه‌رگیری، له‌به‌ركردنی ته‌نوره‌ی زۆر كورت، ئه‌نجامدانی كۆبوونه‌وه‌ی گهوره وه‌ك ئاهه‌نگه‌كانی ماره‌بڕین‌و گواستنه‌و‌ه له‌میوانخانه‌ی (هیڵتۆن) خۆدان ه پاڵ هه‌موو شت ه رۆژئاواییه‌كان، لهو رۆژگ��اره‌دا سیاسه‌ت له‌گوتاری عه‌لمانیه‌تدا ده‌بینرا ،شیوعیه‌ت دژی نیشتمانپه‌روه‌ری بوو ،رێبازی ئیسالم كێشه‌یه‌كی سیاسی نه‌بوو ،به‌اڵم بریتیبوو له‌موماره‌سه‌ی تایبه‌تی خزمه‌تكارو كرێكارو الدێییه‌كان. ئ���ه‌م���ڕۆ ئ����هو ه���ه‌ڵ���ب���ژارد‌ه به‌مۆدێرنكراوه‌ی ناوه‌ند به‌ستایل‌و شێوازی تورك ه موسوڵمانه‌كانی چینی ناوه‌ڕاست‌و الوه‌كی كۆمه‌ڵگا جێگه‌ی پێلێژكرا ،وه‌ك چۆن پارتێكی ب�ه‌ڕه‌چ�ه‌ڵ�هك ئیسالمی حوكمی توركیا ده‌كات. چۆن ئه‌م جێگ ه پێلێژكردنه‌ی ن��اوه‌ن��د ل �ه‌الی �هن ك �ه‌س��ان‌و شت ه الوه‌كییه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌وه ،هه‌موو پ��رۆس�هك��ان��ی ب � ه مۆدێرنكردنی له‌ئه‌مڕۆی توركیادا گۆڕی؟ پامووك :دوا مۆده‌ی سیستمی ب�����ۆرژوازی ئه‌ستانبوڵ له‌گه‌ڵ سیسته‌می داه��ات��ووی ب���ۆرژوازی (ئه‌نادۆڵ)دا به‌یه‌كیاندا داوه ،ئه‌م ه ئ�هو بیرۆك ه دووب��اره‌ب��وه‌وه‌ی � ه ك ه بیریار‌ه توركه‌كان هه‌وڵده‌ده‌ن لهوه بگه‌ن كه‌چی رووده‌دات له‌ئێستادا. ه��هن��دێ��ك راس���ت���ی ل��ه‌م��ه‌دا به‌دیده‌كرێت ،به‌اڵم من ئه‌م شت ه له‌روانگ ه ی ره‌وشت ی ئاكارییه‌و‌ه ل��ێ��ك��ده‌ده‌م�هوه ن �هك له‌روانگ ه ی زانست ی كۆمه‌ڵناسییه‌وه. به‌بۆچونی من دراوی كۆنی ئه‌ستانبوڵ‌و دراوی نوێی ئه‌نادۆڵ سه‌ر به‌هه‌مان چینن ،ئه‌وه‌ی ئێستا رووده‌دات ،بریتی ه له‌پێكدادانی زیاتر ئازادترو كراوه‌ترو بوونی دیمۆكراسی ت���ه‌واو ب���اوه‌ڕب���وون به‌یه‌كسانی له‌گه‌ڵ سیستمی كۆنی پارێزگاری مۆدێرنیزمدا ،بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كان كۆمه‌ڵگ ه هه‌ڵبژێراو‌ه كۆن‌و كۆنسێرڤات ه به‌رۆژئاواییكراوه‌كان ده‌بێت مل بۆ ئ��ازادی راده‌ربڕینی زیاترو دیمۆكراسی زیاتر كه‌چ بكه‌ن، له‌پێناو خواسته‌كانی هه‌موو واڵتدا نه‌ك ته‌نها له‌به‌ر ئ��اره‌زووی گروپ ه هه‌ڵبژێرراو‌ه به‌تواناكان. كێشه‌ی من له‌توركیا بریتی ه له‌كلتوری ده‌مارگیری سیاسی ،ئیتر ئایا كۆن بێت یان نوێ ،ئه‌م ه ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی نی ه ك ه سێكۆالره‌كان ل �هن��اوه‌ن��دان ،به‌ڵكو له‌به‌ر بونی ئیسالمییه‌كانیش له‌الدێنیشنه‌كانی ئ��هن��ادۆڵ��دا ب �ه‌ج��ۆرێ��ك له‌كێش ه
ئۆرهان پامووک ،براوه‌ی خه‌اڵتی نۆبڵی ئاده‌ب 2006
وتـووێــژ له‌گــه‌ڵ ئۆرهــان پامـــووك بــــه‌شــی دووهمو كـــۆتــایــــی
س �ه‌ره‌ك��ی��ی �هك��ان��دا هه‌ریه‌كه‌یان ده‌مارگیری ئه‌وی تریان له‌باوه‌ش پێده‌گرتن. گاردلس :من سه‌رم سوڕماو‌ه لهو قسه‌یه‌ی ك ه له‌كاتی گفتوگۆكردنت له‌گه‌ڵ شاعیری ژاپۆنی‌و خاوه‌نی خه‌اڵتی نۆبڵ (كینزا بورۆ ئۆیه) بیستم ،ب���هوهی ك ه تۆ پێتوای ه ژاپ��ۆن واڵتێكی زیاتر رۆژئاوایی ه وه‌ك له‌توركیا ،چونك ه ژاپۆن زیاتر لێبورده‌تره!. پامووك :ئهوه راست ه به‌بۆچونی من به‌رۆژئاواییبوون بریتی نیی ه ل�هب�هك��ارب��ردن��ی كه‌لوپه‌لی ئااڵو وااڵو سه‌رنجراكێش ،به‌ڵكو بریتی ه له‌ئازادی راده‌ربڕین‌و دیمۆكراسی‌و باوه‌ڕبوون به‌یه‌كسانی‌و رێزگرتنی ماف‌و شكۆمه‌ندی خه‌ڵكه‌كه‌ی. م��ن زۆر ب��ای�ه‌خ ب��هوه ناده‌م ك � ه الدێییه‌كانی ئ��هن��ادۆڵ یان عه‌لمانییه‌كانی ئه‌ستانبوڵ ده‌سه‌اڵت بگرن ه ده‌ست ،من هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی نزیكم به‌هیچ كامیانه‌و‌ه نیه ،ئه‌وه‌ی ب��ه‌الی م��ن�هوه جێگه‌ی بایه‌خه، بریتی ه له‌رێزگرتنی تاك ه كه‌سیه‌كان. گ����اردل����س :به‌م دوای����ی����ان����ه ،م���نو نووسه‌ری مه‌كسیكی (كارلۆس فۆئنتس) سه‌باره‌ت به‌بوونی په‌یوه‌ندی نزیكی‌و ل���ێ���ك���چ���ووی ل �هن��ێ��وان تۆو
(دۆستۆیۆڤسكی) ك ه له‌سه‌رده‌می خۆیدا ،زۆر له‌رۆژئاواو كه‌سانێك ك ه خۆیان به‌رۆژئاوایی ده‌زانی تووڕه‌بوو ك ه به‌سووكی سه‌یری كه‌س ه ئاسایی ه روسیه‌كانی ده‌ك��رد ،گفتوگۆمان ده‌كرد. ت��ۆ س �ه‌رس��ام��ی ب �ه‌ئ �هو (بۆ راگه‌یاندنی شه‌ڕ له‌دژی بیرته‌سك ه رۆژئ���اوای���ی���هك���ان ،ن���ووس���هره
هه‌موو رۆمانه‌كانم هاوبه‌شن ل ه ده‌ربڕینی نیگه‌رانی كلتورو نه‌ریتدا له‌پێكدادانیان له‌گه‌ڵ نوێگه‌ریدا ك ه له‌ده‌ره‌وه‌دا بۆمان هاتووه
فێركارییه‌كان ك ه هه‌میش ه به‌زۆری ستایش‌و سه‌نای سه‌یرو سه‌مه‌ره‌كانی رۆژئاوایان ده‌كرد). كاتێك ئه‌مه‌م به(فۆئنتس) وت ،سه‌رسوڕمانی خۆی ده‌ربڕی پرسیاری لێم ك��رد ،ك �ه‌وات � ه تۆ پێتوای ه پامووك نووسه‌رێكی نا رۆژئاواییه؟ ئێستاش ئایا تۆ نووسه‌رێكی رۆژئاوایی یان نا رۆژئاواییت؟ پ���ام���ووك :ب��ۆ م����اوه‌ی 35 ساڵ هه‌وڵمدا خۆم لهو پله‌به‌ندی ه ب �ه‌دورب��گ��رم( ،دۆستۆیۆڤسكی) نووسه‌رێكی رۆژئ��اوای�یو له‌هه‌مان كاتیشدا نا رۆژئاواییه ،ئه‌و ته‌نها بێزار‌ه لهو رۆژئاواییانه‌ی ك ه به‌سوك ته‌ماشای هاوواڵتیانی خۆیان ده‌كه‌ن، (دۆستۆیۆڤسكی) پێیوای ه ك ه منیش هاوڕام له‌گه‌ڵی به‌رۆژئاواییبوون ،یان وه‌ك ئه‌مڕۆ به‌جیهانگیریی ناوده‌برێت، شتێك ه ك ه ئه‌سته‌م ه لێیدره‌باز بیت، ب �ه‌اڵم ده‌بێت ئه‌م ه نه‌بێ به‌هۆ ی سه‌ركوتكردن ی راب��ردووی خه‌ڵكی ئاسایی‌و كلتوره‌كه‌یان. ئه‌و كێشانه‌ی سهرهوه له‌گه‌ڵ به‌رۆژئاواییكردندا وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌روسیاو توركیادا رووی���دا ،بوو به‌هێمای جیاكاری
ل����هن����او خه‌ڵكد ا ، ش����ێ����وازو س��ت��ای��ل��ی ف���ه‌ره‌ن���س���ی ن���وێ���گ���ه‌ری‌و دڵفڕێنه ،به‌اڵم ه����ی ت���ورك���ی دواك�����ه‌وت�����و و ب���ێ���زراوه ،چینی س �ه‌ره‌و‌ه ی كۆمه‌ڵگا زۆر ب��ه‌خ��ت��ه‌وه‌رن ب����هوهی ك�� ه یه‌كه‌م ك��ه‌س��ن ك�� ه ئامێری ریش تاشینی كاره‌بایی ب �ه‌ده‌س��ت دێ��ن��ن ،ئه‌م ه مانای وای ه ئه‌وان كه‌سانی رۆژئاواین‌و باشترین كه‌سن له‌هه‌موو ئ �ه‌وان��ی ت��ر! من چه‌ندین نموونه‌ی له‌م شێوازه‌م
ل ه رۆمانه‌كه‌مدا باس كردووه. وه‌ك رۆمانه‌كانی ترم (قه‌اڵی سپی ،من ناوم سووره‌ی ه) ،هه‌روه‌ها ئه‌م رۆمانه‌م لهو چه‌شن ه رۆمانانه‌یه، ئێم ه به‌رۆمانی رۆژهه‌اڵت ،رۆژئاوا، ناوی ده‌به‌ین‌و بۆ ماوه‌ی زیاتر ل ه 200ساڵ ه له‌ناسنامه‌ی توركیاو‌ه سه‌ریهه‌ڵداوه. هه‌موو رۆمانه‌كانم هاوبه‌شن ل ه ده‌ربڕینی نیگه‌رانی كلتورو نه‌ریتدا له‌پێكدادانیان له‌گه‌ڵ نوێگه‌ریدا ك ه له‌ده‌ره‌وه‌دا بۆمان هاتووه هه‌ندێ لهو كتێبان ه گاڵته‌جاری به‌سیستمی رۆژئاوا ده‌كات له‌ڕێگه‌ی كاره‌كته‌ره‌كانه‌و‌ه وه‌ك ئه‌و كچه‌ی ل �ه‌رۆم��ان �هك �ه‌دا ده‌ی��ه‌وێ��ت فێری سه‌مای رۆژئ��اوای��ی ببێت ،به‌اڵم خ��ۆی ل �هب��ازاڕی له‌شفرۆشه‌كاندا دهبینێتهوه ،یان ده‌یه‌وێت وه‌ك كچێكی باوه‌ڕ به‌خۆبوو ،سه‌ربه‌خۆو هه‌ست به‌یه‌كسانیكردن له‌گه‌ڵ پیاودا رۆژئاوا له‌باوه‌ش بگرێت. گاردلس :كه‌وات ه تۆ نووسه‌رێكی رۆژهه‌اڵتی_رۆژئاواییت؟ پامووك :من ئه‌م ه به‌ستایشێك ده‌زان����م ،ب���ه‌اڵم م��ن ئ��ه‌م رۆڵ��ه‌م هه‌ڵنه‌بژارد ،به‌اڵم ئه‌م ه به‌سه‌ر مندا روویداوه. گاردلس :له‌وكاته‌ی ئه‌وروپا بۆ هه‌موو مه‌به‌ست‌و ئامانجه‌كان ده‌رگایان لهسهر توركیا داخست، ح��ك��وم��ه‌ت��هك��هی پ���ارت���ی دادو گه‌شه‌پێدانی توركیا به‌جێگه‌ی ئ��هوه توركیا وه‌ك ده‌وڵه‌تێكی نوێی عوسمانیو هێزی ناوچه‌یی له‌رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستی موسوڵمان نیشیندا ناساند ،له‌بری ئه‌وه‌ی ك ه ته‌نها پاشكۆی ناتۆو داواك���ه‌ری وه‌رگرتن له‌یه‌كێتی ئه‌وروپا بێت. به‌م دواییانه ،توركیا هه‌ندێ مه‌شقی س �ه‌رب��ازی خ��ۆی له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا به‌هۆی جه‌نگی غه‌زه‌و هه‌روه‌ها له‌ئامێزگرتنی سه‌ركه‌وتن ه گوماناوییه‌كه‌ی مهحمود ئه‌حمه‌دی نه‌ژادی سه‌رۆكی ئێران له‌هه‌ڵبژاردن ه سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ی ئ�هو واڵته‌دا، له‌ئێران له‌الیه‌ن سه‌رۆك وه‌زیرانی توركیا ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆگانه‌و‌ه هه‌ڵوه‌شانده‌وه ،ئه‌م ه بوو به‌هۆی نیگه‌رانی هه‌ندێ له‌واڵتانی رۆژئاوا ك ه ب��اوه‌ڕی��ان وای� ه توركیا پشت ی ل��ه‌رۆژئ��اوا ك���ردوه‌و رووی به‌ره‌و
20
رۆژه�����ه‌اڵت‌و جیهانی ئیسالمی وه‌رچه‌رخاندووه. ئ��ای��ا ت��ورك��ی��ا رووی ب��ه‌ره‌و رۆژهه‌اڵت وه‌رچه‌رخاو‌ه یان ئایا ئه‌م ه به‌هێزبوونی توركیا له‌ناوچه‌كه‌داو ب��وون به‌هێزێكی كاریگه‌ر پیشان نادات كه‌شانازی بهخۆیو ناسنامه‌ی بێهاوتای خۆیهوه ده‌كات؟ سه‌باره‌ت ب ه الیه‌نی توركی له‌م ماوه‌یه‌یدا دیپلۆماتێكی دیاری پارتی دادو گه‌شه‌پێدانم بینی لهوه دڵنیای كردمه‌و‌ه ك ه به‌بێ بوونی خواستی به‌رۆژئاوایی ب��وون ،توركیا ته‌نها ده‌بێت ه واڵتێكی ئیسالمی" پامووك :من پێموانی ه توركیا به‌و ئاسانی ه بتوانێت ئه‌و رێڕه‌و‌ه سیاسیه‌ی 8ساڵ ه له‌سه‌ری ده‌ڕوات بیگۆڕێت ،ئ��ه‌ردۆگ��ان تاموچێژ ل�ه‌ده‌س�ه‌اڵت وه‌رده‌گ��رێ��ت ،چونك ه نزیكبووه‌ته‌و‌ه له‌رێگاكانی چوون ب �ه‌ره‌و یه‌كێتی ئ�ه‌وروپ��ا ،به‌مه‌ش رێگا بۆ دیمۆكراسی زیاتر ل ه توركیا خۆش ده‌كات ،به‌اڵم به‌دڵنیاییه‌وه، ئاسمانی بارودۆخی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان توركیاو ئ�ه‌وروپ��ا هێنده‌ی ساڵی 2005ساماڵ نییه ،پاشان ،من زۆر گه‌شبین بووم به‌وه‌ی ك ه رۆژنام ه توركیه‌كان لهو سه‌رده‌مه‌دا باسیان له‌چوون ه ناو یه‌كێتی ئه‌وروپا كرد له‌ماوه‌ی ()10ساڵدا هیچ شتێكی له‌م چه‌شن ه رووی نه‌دا ،كۆنسێرڤاته‌كان له‌هه‌ردوو الیه‌نی ئه‌وروپی‌و توركی، ب���ه‌داخ���هوه ،س��ه‌رك��ه‌وت��وو بوون له‌رێگه‌گرتن ل �ه‌م پرۆسه‌یه ،من به‌رامبه‌ر ئه‌م ه دڵگرانم. گ��اردل��س :به‌ده‌ربڕینێكی پ��ێ��چ �ه‌وان �ه ،له‌كاتێكدا گروپ ه هه‌ڵبژێرراو‌ه توانادار‌ه مۆدێرنه‌كان له‌توركیا ك � ه به‌تایبه‌تمه‌ندی ه رۆژئاواییه‌كانیان ده‌ناسرێن‌و به‌پابه‌ند بوونیان به‌ستایل‌و شێوازی فه‌ڕه‌نسی جیا ده‌كرێنه‌وه ،ئ �هوه نیكۆالس ساركۆزی سه‌رۆكی فه‌ڕه‌نسای ه ك ه ئه‌مڕۆ ل ه سه‌ره‌كیترین نه‌یاره‌كانی دژ به‌چوون ه ناوه‌وه‌ی توركیای ه بۆ ده‌روازه‌ی یه‌كێتی ئه‌وروپا! پامووك :ها .به‌ڵێ تۆ راست ده‌كه‌یت ،ئهوه پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ی ه ك ه ده‌یڵێن ساركۆزی له‌كۆبونه‌وه‌یه‌كدا پێیوابوو ده‌توانێت هه‌ندێ ده‌نگ له‌م نێوه‌دا به‌ده‌ست بهێنێت ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر ساركۆزی نه‌بوایه ،ئ�ه‌وا ئه‌وروپا ساركۆزیه‌كی تریان ده‌دۆزییه‌وه، ساركۆزی وه‌ك كه‌سێكی نیگه‌ران‌و زمان پاراو ده‌ركه‌وت ،بۆی ه ئه‌وانیش رێگه‌ی قسه‌كردنی پێ ده‌ده‌ن. گاردلس :رۆمانه‌كه‌ت هه‌مووی ده‌رب��اره‌ی باسكردنی ژیانی تۆی ه له‌توركیا ،لهو كاته‌ی ك ه خه‌اڵتی نۆبڵت ب���ردهوه له‌ساڵی ،2006 پێده‌چێت به‌رهه‌مه‌كه‌ت له‌تۆكیۆو نیویۆرك لهسهر قه‌راغی ده‌ریای (ب��ۆس��ی��ۆرۆس) پیشان بده‌یت، ئایا ئه‌م ه ك��اری��گ �ه‌ری له‌سه‌رت دروستنه‌كردووه؟ پامووك :من لهوه دڵنیام ،من له‌ته‌مه‌نی 33ساڵیه‌و‌ه ته‌نها یه‌ك ج��ار توركیام به‌جێ هێشتووه‌و هه‌رگیز من وێنه‌یه‌كی راسته‌قینه‌ی رۆژئ��اوای��ی��م ب�ه‌رچ��او نه‌كه‌وتبوو. له‌وسه‌رده‌مه‌دا ته‌نها به‌رهه‌مهێنان له‌توركیادا به‌دی ده‌كرا ،به‌اڵم من كتێب ه رۆژئاواییه‌كانم ده‌خوێنده‌و‌ه توێژینه‌وه‌م لهسهر به‌رهه‌مه‌كانی (مۆنت ) هه‌بوو ،به‌گه‌رموگوڕییه‌كی زیاتر لهو هه‌نگاو‌ه سستانه‌ی ك ه ئه‌وروپا به‌مۆزه‌خان ه ی لۆڤه‌ریشه‌و‌ه هه‌ڵیانگرتووه ،ئێستا من ل ه كۆلۆمبیا خه‌ریكی وت��ن �هوهی كۆرسه‌كانی خۆمم ،به‌جیهاندا گه‌شت ده‌ك هم‌و له‌ناو ف��ڕۆك �ه‌دا ده‌ن��ووس��م ،به‌اڵم ب �ه‌خ��ت �ه‌وه‌ری ل��هو ش��وێ��ن�هی ك ه ده‌نووسم هاوڕێمه ،به‌رهه‌مه‌كانم بۆ 57زمان وه‌رگێڕدراون ،ئێستا من به‌رپرسیارێتی ئه‌و هه‌موو خوێنه‌ره‌م له‌ئه‌ستۆدایه. سهرچاوهopendem.cracy.com /
23
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
ئه‌ده‌ب‌و هونه‌ر
ی له‌حه‌سـاردا ی پاتریاكـ ی لـۆژیك كـه‌شـف‌و وێـنـاكـردنـ نه‌به‌ز محه‌مه‌د
به‌شی سێیه‌م‌و کۆتایی
فه‌نتازیاو ئه‌فسانه‌ی ئاماده‌یی باوك پاش مه‌رگ له‌كۆمه‌ڵگه‌ی پاتریاكیدا هه‌موو هێزو جوانی‌و لێوه‌شاوه‌ییه‌ك ته‌نها له‌باوكدا كۆدهبێتهوه ،ته‌نها باوك ده‌توانێ بیربكاته‌وه‌و بڕیاربدات‌و ده‌ستنیشانی چاكه‌و خراپ ه بكات ،ته‌نها باوك شاره‌زای ه به‌سه‌ر دنیاو ژیان‌و شته‌كاندا هه‌ر ئه‌و توانای رزق و رۆزی‌و خێرو هه‌ر چاكه‌یه‌كی هه‌یه. باوكساالریدا له‌سیستمی هه‌موو پیرۆزی‌و فه‌ڕو به‌ره‌كه‌تێك به‌باوكه‌وه‌یه‌و به‌نه‌مانی ئه‌و پ هت‌و ف �هڕو ب �ه‌ره‌ك �ه‌ت هه‌ڵده‌كشێته‌و‌ه ب��ۆ ئ��اس��م��ان ،رێ��زو پایه‌بڵندی‌و س����ه‌رف����رازی‌و ه���ه‌م���وو گه‌شه‌و نه‌شونومایه‌ك ه�ه‌ر دهگهڕێتهوه بۆ هێزی رۆح�یو موباره‌كی ئه‌و، ئه‌گه‌رچی ئه‌و مردبێتیش ،پاش مه‌رگیش باوك ده‌توانێت چاودێریی مناڵ ه چاكه‌كانی ب��ك��ات‌و نه‌و‌ه خراپه‌كانیشی نابووت بكات. ئه‌گه‌ر نۆڤلێتی حه‌سار بكه‌ین ه نموون ه ده‌گه‌ین ه ئه‌و ئه‌نجامه‌ی ك ه كرۆكی باوكساالری له‌هه‌ناوێكی كلتوریی ئایینیدا گه‌ش ه ده‌كات‌و سه‌ر به‌ترادسیۆنی ئایینه ،باوك هێزو پیرۆزیی خ��ۆی له‌ڕوانگه‌ی ئایینه‌و‌ه هه‌ڵده‌گۆزێ‌و خۆی پێ زاخاو ده‌دات ،هه‌ر بۆی ه ئه‌و بیر‌ه ب ه ئاسانی ده‌چه‌سپێت ،ك ه رۆحی باوك پاش مردنی ،ئاماده‌یی هه‌ی ه ب ه سه‌ر رۆڵه‌كانییه‌وه ،ئه‌وانه‌ی شوێنی ده‌ك �ه‌ون‌و جێی ده‌گرنه‌و‌ه سه‌رفرازیان بكات‌و ئه‌و یاریده‌یان ده‌دات ،ئه‌وانه‌شی ال ڕێ ده‌گرن‌و له‌باوكیان ناچن ب �ه‌ر نه‌فره‌تی رۆح��ی ب��اوك ده‌ك���ه‌ون‌و ل ه دیدی كۆمه‌ڵگه‌شه‌و‌ه سووك‌و حه‌رامزادن. له‌نۆڤلێتی ح �ه‌س��اردا ،دوای كوشتنی باوك ،نووسه‌ر كه‌شێكی فه‌نتازیای وا ده‌خوڵقێنێت ،ك ه پاش كوشتنی باوك هه‌رچی داڕووخان‌و سه‌رگه‌ردانی‌و داڕمانێك ه حه‌سار ده‌گ��رێ��ت��هوهو به‌كوشتنی باوك هه‌موو خێرو به‌ره‌كه‌تێك ل ه حه‌سار هه‌ڵده‌گیرێ‌و بنه‌ماڵه‌ك ه لێكده‌ترازێ‌و هه‌ر یه‌ك ه ب ه ئاقارێكدا ده‌ڕوات‌و شپرزه‌یی ده‌یانگرێته‌وه ،بۆ وێنه، چه‌ند په‌ره‌گرافێك ده‌خه‌ینه‌ڕوو: (ه��ه‌ر خ��ۆم ته‌نیا مامه‌وه، ك��اروان��هك�� ه وه‌ك ته‌زبیحێكی هه‌زارو یه‌ك قل پچڕاو ده‌نكه‌كانی هه‌ڵوه‌رین ،ئاواهی خوشك‌و براكانم له‌ده‌ستچوون).
(گ�ه‌ڕام�هوه حه‌سار...به‌سه‌ر ئه‌وه‌دا چوومه‌و‌ه برا تڕۆكراوه‌كانم له‌ژێر به‌رگی سه‌یرو سه‌مه‌ره‌دا لهسهر میرات به‌شه‌ڕده‌هاتن ،هه‌ندێكیان به‌زمانێك ده‌دوان ك ه من ل ه یه‌ك وش�هی نه‌ده‌گه‌یشتم ،هه‌ر یه‌كه‌و زمانێك ،ك ه لێك حاڵی نه‌ده‌بوون، پترو پتر ده‌نگیان هه‌ڵده‌بڕی ،به‌ده‌م هات‌و ه��اواری ئهوانهوه شووشه‌ی په‌نجه‌ره‌كان ه��اڕڕه‌ی��ان ده‌ك��ردو ده‌رگاكان به‌ده‌مدا ده‌كه‌وتن). (دوای ده‌ی��ه‌ه��ا ش��هو هه‌ر هه‌موو ئه‌سپ‌و هێستره‌كانی له‌ڕ ب���وون ،س�� هك‌و پشیله‌كانی گه‌ڕ ب���وون ،سمۆره‌كانی كوێربوون، ب��ول��ب��ول �هك��ان��ی��ش ی��هك�� ه یه‌ك ه ده‌نوكیان هه‌ڵوه‌ری ،كه‌روێشكه‌كان چوارپه‌لیان به‌زه‌وییه‌و‌ه نووسان، م �هی��م��ون �هك��ان ب��ب��وون � ه میوه‌ی وشكه‌وه‌بوو به‌سه‌ر دره‌خت ه زڕه‌كانی نێو گۆڕستانه‌كه‌وه ،ن ه ئه‌سپ هێزی ما بحیلێنێ ،ن ه بولبول بچریكێنێ، ن� ه پشیل ه بمیاوێنێ ،ن� ه سه‌گ بوه‌ڕێ ،ن ه كۆتر بگمێنێ ،برسی‌و تینوو ،ملك هچ‌و نیو‌ه مردوو)... (سێ ل ه زڕ دایكانم...شێتانه.. دایان ه ئه‌و ده‌شت‌و كێوه ،سوخمه‌و كراس‌و كه‌وایان له‌به‌ر خۆیان دادڕی‌و به‌ڕووتی خۆیان دای ه به‌ر تاڤگه‌ی قه‌دپاڵه‌كان ...رایانكرده‌و‌ه كن كۆن ه مێرده‌كانیان). بكوژی باوك ك ه كوڕی یه‌ك هم‌و ن��ۆب��ه‌ره‌ی بنه‌ماڵه‌یه ،سه‌ره‌تا ن �هی��ده‌وی��س��ت ب��اوك��ی بكوژێت، ب�ه‌ڵ��ك��و ئ���هو ك����اره‌ی ب�� ه پ�لان‌و هاندانی دواه�ه‌م��ی��ن ژن��ی باوكی (راب��ێ) ئه‌نجامدا ،كوڕه‌ك ه واده‌ی ژنهێنانی تێپه‌ڕیبوو ،ب�ه‌اڵم باوك ئاماده‌نه‌بوو الی لێبكاته‌وه ،رابێ هه‌ڵیده‌فریوێنێ‌و هانی ده‌دات باوكی بكوژێت ،ئه‌و ده‌بێت ه ژنی ،هه‌روه‌ها هه‌موو برا‌و خوشك‌و زڕدایكه‌كانی هانیان ده‌دا ك ه ئه‌و باوك ه زاڵمه‌یان له‌كۆڵخاته‌وه ،هه‌روه‌ك نووسه‌ر ل ه سه‌ر زمانی كوڕه‌كه‌و‌ه ده‌ڵێت ":ب ه ته‌نیا من نه‌مكوشت ،دایكی خۆم، هه‌قی دای��ك��ی خ��ۆم‌و ه�ه‌م��وو زڕ دایكه‌كانم چاویان نز كربوه‌وه ،هه‌ر هه‌موو قه‌یر‌ه خوشكه‌كانم ئه‌وانه‌ی ل ه پشت ده‌رگ��ا داخراوه‌كانه‌و‌ه هه‌ناسه‌ی س��اردی��ان هه‌ڵده‌مژی، ئاخی گه‌رمیان هه‌ڵده‌كێشاو خه‌ونیان به‌بۆنی پیاوێكه‌و‌ه ده‌دی ،لهو دیو شوره‌و په‌رژین‌و په‌رده‌و روپۆش‌و په‌چه‌و عه‌باو‌ه فه‌رمایشتی باوكمیان ده‌بیست ،فه‌رمان ل ه سه‌ر فه‌رمان، هه‌ر هه‌موو برا گرگن‌و ترسنۆكه‌كانم، نێره‌موك‌و خه‌سیوه‌كانم ،هه‌ر هه‌موو
بـێـخـه‌ویـی
ڤیرخیلیو پیمه یێرا پیاوه‌ك ه ده‌ڕوات ه ناو جێگا به‌اڵم خه‌و ی لێ ناوكه‌وێ. ئه‌م الو ئه‌و ال ده‌كا ،چه‌رچه‌ف ال ده‌دا ،جگه‌ره‌یه‌ك داده‌گیرسێنێ ،بڕێ كتێب ده‌خوێنێته‌وه ،هه‌مدیسان چراك ه ده‌كوژێنێته‌وه ،به‌اڵم هه‌ر ناتوان ێ بخه‌وێ ،سه‌عات سێی نیوه‌شه‌و ل ه خه‌و هه‌ڵده‌ستێ ،ئه‌دا ل ه ده‌رگا ی ماڵی هاوڕێ‌و دراوسێك هی‌و ل ه گه‌ڵی ده‌رد‌ه دڵ ده‌كاو پێی ده‌ڵێ خه‌و ێ ل ێ ناكه‌وێ ،داوا ده‌كات رێنوێن ی بكات، هاوڕێك ه ی پێشنیار ده‌كات پیاس ه بكات ،ره‌نگ ه ماندوو بێت ،دواتر كووپێك گه‌اڵی زیرفۆن ی كواڵو بخواته‌وه‌و چراك ه بكوژێنێته‌وه .هه‌موو ئه‌م كاران ه ده‌كات ،به‌اڵم هه‌ر خه‌و ێ لێ ناكه‌وێ ،هه‌ڵده‌ستێ‌و ئه‌مجار‌ه ده‌ڕوات ه ال ی دكتۆر .دكتۆریش وه‌ك هه‌موو كات بڕێ قس ه ده‌كاو پیاوه‌ك ه هه‌ر ناتوان ێ بخه‌وێ ،سه‌عات 6ی به‌یان ی ده‌مانچه‌ك ه ی پڕ ده‌كاو مێشك ی خۆ ی ده‌ته‌قێنێ ،پیاوه‌ك ه مردووه ،به‌اڵم هه‌ر خه‌و ی لێ ناكه‌وێ ،بێ خه‌و ی خراپ تووشی هاتووه . و :شنۆ ره‌سوڵ
نزا خوازبوون ك ه من تاك ه كه‌سێكم‌و ده‌توانم ل ه شیرین خه‌ودا بیكوژم". ده‌بینین دوای رووداوی كوشتنی باوك هه‌موو ئه‌و كه‌سان ه نه‌فره‌ت ل ه نۆبه‌ره‌و كوڕی گهوره ده‌ك هنو په‌شیمان ده‌بنه‌و‌ه‌و ب ه بااڵی باوكدا هه‌ڵده‌ده‌ن. (هۆكاری ناپاكمان ،رۆڵه‌ی ج����ه‌رب����ه‌زه‌و هه‌لپه‌رست، ت����ۆ چیت ب�� ه ئێمهو ب�� ه خۆت ك������رد؟ فریامان كه‌و ه، فریای
خ���وش���ك���ان‌و دایكانی هه‌میش ه نه‌گبه‌تت، هه‌میش ه دۆڕاو ،ئێم ه هه‌موو بیری ده‌كه‌ین ،كوا چیت ل ه باوكی عگیدو چه‌له‌نگمان كرد؟ كوا چیت ل ه مێردی میرخاسمان كرد؟ لهو پیاوه‌ی منداڵی ناو بێشكه‌یان پێ ده‌ترساند ،ئه‌و پیاوه‌ی چاپۆكترین سوارو چاترین حه‌یران بێژ بوو)...؟! ئه‌وه‌ی ك ه ئه‌و كه‌ش ه فه‌نتازی ه ب ه رۆمانی حه‌سار ده‌به‌خشێت، ته‌نها ری��س��وای �یو ب��ێ وه‌فایی‌و شكستی كوڕی نۆبه‌ر‌ه نییه ،به‌ڵكو ئه‌و ئاماده‌یی ه ئه‌فسانه‌ییه‌ی رۆحی باوكه ،ك ه نه‌ك هه‌ر ده‌توانێت تۆڵه‌ی خۆی بكاتهوه ،به‌ڵكو ده‌توانێت
پیرۆزی‌و گه‌وره‌یی‌و سه‌روه‌ری باوك بچه‌سپێنێت. (رابێ) ك ه پالندانه‌رو كاراكته‌ری دووه‌م ه ل ه كوشتنی باوكدا ده‌چێته‌و‌ه خه‌ونی‌و زیڕه‌ی پێده‌كات‌و ده‌مرێ( ئێوه بنه‌ماڵه‌یه‌كی شوومن ،ئه‌و باوك ه غه‌زه‌به‌ی تۆ سێ شه‌و له‌مه‌وبه‌ر هات ه خه‌ونی‌و كوشتی ،له‌گه‌ڵ قیژه‌ی له‌شیرین خه‌ودا راچه‌نیم ،چاوانی ئ �هب��ڵ �ه‌ق ب����ه‌ده‌م گریه‌و زریكه‌و ه
ل�� ه باوكت د ه‌پاڕایه‌و ه، ك��� ه ده‌س���ت ل��� ه گ���ه‌ردن���ی بكاتهوه ،به‌قس ه فریای نه‌كه‌وتم هه‌ردوو ره‌شێنه‌ی چاوانی وه‌رگه‌ڕان‌و ئاودیوو بوون) هه‌موو ئه‌و شكست‌و نسكۆ‌و ریسوایی‌و ده‌سخه‌رۆییانه‌ی ب� ه س �ه‌ر ك��وڕی ن��ۆب��ه‌ره‌دا دێت، په‌یوه‌ندی ب ه بیرو باوه‌ڕو نه‌ریتی كۆمه‌اڵیه‌تیه‌و‌ه ه�هی�ه ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر زیڕه‌كردن‌و مردنی (رابێ) یشی بۆ باری ده‌روونی بگێڕنه‌و‌ه‌و وا گریمان ه بكه‌ین ك ه كه‌متر په‌یوه‌ندی ب ه خه‌یاڵی داهێنه‌رانه‌ی نووسه‌ره‌و‌ه هه‌یه ،ئه‌وا ئاماده‌یی رۆحی باوك ل ه رێگه‌ی سه‌گه‌كانیه‌و‌ه‌و راوه دون��ان��ی ك��وڕ‌ه ب ه ش��اخ‌و ده‌شت‌و هه‌ردو و دۆڵ‌و دواجار هێنانه‌وه‌ی
له‌سیستمی باوكساالریدا هه‌موو پیرۆزی‌و فه‌ڕو به‌ره‌كه‌تێك به‌باوكه‌وه‌یه‌و به‌نه‌مانی ئه‌و پ هت‌و فه‌ڕو به‌ره‌كه‌ت هه‌ڵده‌كشێته‌و‌ه بۆ ئاسمان
بۆ گۆڕی باوك‌و ناچاربوونی كوڕ‌ه ب ه خۆخستن‌و به‌سه‌ر ته‌رمی باوك‌و تووشبونی ب ه جۆرێك ل ه هه‌ستكردن ب ه تاوان‌و ئازار وه‌رگرتنی ل ه الیه‌ن باوكێكی م����ردوه‌و‌ه گه‌وره‌ترین خه‌یاڵی داهێنه‌رانه‌ی نووسه‌ره، به‌تایبه‌ت كاتێك نووسه‌ر ل ه نێوان خه‌یاڵ‌و واقیعدا كه‌شێكی هێنده سه‌رنج راكێشت بۆ ده‌ئافڕێنێ ك ه تۆ ناچار ب ه باوه‌ڕبوون ب ه راستی رووداوه‌كان ده‌كات. (ن �ه‌ف��ره‌ت ل� ه خوێنی باوك ك ه ب ه ده‌ستمه‌و‌ه مه‌ییوه ،به‌هیچ ئاوێك ناشۆرێت ،هیچ تێزابێك پاكی ناكاته‌وه ،خودای ه من چیم كرد ب ه خۆم؟ كشامه‌وه ....هاتن ه پێش ....وێكڕا لمۆزیان بۆ درێژ ك��ردم ،لمۆزی خۆێناویان ،بۆنی ئ �هو خوێن ه به‌ده‌ستمه‌و‌ه هاری كردن ،گه‌مارۆیان دام ،كه‌وتم ه نێو هه‌ڵقه‌و بازن ه ی سه‌گ ه نه‌گریسه‌كانی، ته‌كانیك‌و تاومدا بێهود‌ه بوو ده‌رباز بوونم ...ئه‌م هه‌میش ه ده‌یووت ئه‌م سه‌گان ه رۆح ی منن" (وه‌لێ ئه‌فسوس ،نه‌خوشكان ی دڵ به‌ردینم ،نه‌دایكان ی میهره‌بانم ده‌رگایان لێنه‌كردمه‌و‌ه ....هاوارم كرد :ژنان ی حه‌سار وه‌رن ه ده‌رێ واز له‌باوه‌ش ی دۆسته‌كانتان بێنن ،من بووم ده‌رگاكانم شكاندو په‌نجه‌ره‌كانم وااڵكرد ،ك ێ له‌ودیو ئاواه ی به‌ڕومدا دایخستوون ،هۆ خوشكین ه منم برا ی جه‌ربه‌زه‌و نائومێدتان ،دایكان ی هه‌میش ه دی��ده‌ت��ه‌ڕ ،منم كوڕ ی هه‌ڵه‌ته‌و تاوان بارتان ،به‌ر له‌عنه‌ت ی باوك ه كه‌وتووم‌و هه‌ناوم هێناوه‌ت ه به‌ر قاپیتان ،ژن ی چاك بن ده‌رگام لێوه‌كه‌ن ،هۆ برا نامه‌رده‌كانم ئێوه وان له‌كو ێ ). ئاماده‌ی ی رۆح ی باوك ئه‌وه‌ند‌ه بههێزه ك ه سه‌گه‌كان بكوژی باوك ئه‌وه‌ند‌ه گۆڕه‌و شار ده‌كه‌ن تاهه‌رچ ی شیر ی دای��ك هه‌ی ه له‌لوتییه‌و‌ه ده‌ڕژێ ،له‌دید ی كۆمه‌ڵگه‌و نه‌ریت ی پاتریاكیدا كه‌سێك حه‌رامزاده‌و خیانه‌تكاربێت ده‌بێت شیر ی دایك ی پێنه‌بڕدرێت‌و نه‌فره‌ت ی كوڕێك ك ه باوك ده‌كوژێت ئه‌وه‌ند‌ه گه‌وره‌یه، كه‌شیر ی دایك ی پێ هه‌ڵده‌هێنێته‌وه، به‌هه‌موو مانایه‌ك ده‌بێت بێبه‌ش بێت له‌بنه‌ماڵه‌و ئه‌و شیره‌ش ی پێ ی گۆشكراوه ،نووسه‌ر ل�ه‌م كه‌ش ه خه‌یاڵییه‌دا زۆر سه‌ركه‌وتوان ه توانیویه‌ت ی خ �هی��اڵ‌و واقعێك ی سیحر ی ك � ه پشت به-ئایدیاو بیر ی نه‌ریت ه كۆنه‌كان ده‌به‌ستێت –به‌رجه‌ست ه بكات . ئه‌م ئاماده‌یی ه ی رۆح ی باوك
تاڕاده‌یه‌ك ه نه‌ك هه‌ر بكوژ ی باوك ناچار ده‌كات هه‌موو ژیان ی بهێنێته‌و‌ه ناو گۆڕ ی باوك ،به‌ڵكو له‌ڕێگ ه ی درێژبوون ی نینۆك‌و ئاوسان ی الش ه ی (باوك)هوه كوڕ‌ه به‌رده‌وام ده‌بێت له‌عه‌زابدابێت و لێیده‌پاڕێته‌وه. ئیتر بكوژ ی باوك مه‌حكوم ه بۆ هه‌تاهه‌تای ه له‌نێو ئه‌و گۆڕه‌دا بژی‌و بمرێت هیچ چاره‌و ده‌رباز بوونێك ی نی ه : (ده‌ب���ێ���ت چ�����اوه‌ڕێ ب��م تا سه‌گه‌كان پیر ده‌ب �نو ده‌تۆپن تا ئ��ازادو سه‌رفراز بم ،كه‌چ ی له‌به‌ر چاوانم زاووز ێ ده‌ك هنو تادێ زوورتر ده‌بن. لێره‌دا روداوه‌كان قوفڵ ده‌بن، به‌اڵم نووسه‌ر له‌ڕێگ ه ی ته‌كنیك ی گێڕانه‌وه ،كۆتای ی ده‌به‌ستێته‌و‌ه به‌سه‌ره‌تاوه ،به‌م پێی ه سه‌ره‌تاو كۆتای ی رۆمانه‌ك ه هه‌ریه‌ك شته، واتا له‌بازنه‌یه‌ك ده‌چێت كه‌سه‌ره‌تا كۆتاییه‌و كۆتایش سه‌ره‌تای ه . ل �هك��ۆت��ای��دا شتێك ك���ه‌زۆر جێگا ی س�ه‌رن�ج‌و بیر كردنهوه ی من ده‌شڵه‌ژێنێ ئه‌وه‌ی ه ك ه بكوژ ی باوك دوا جار ته‌نها له‌پاڵ باوكدا چه‌شنێك له‌حه‌سانه‌و‌ه (ئه‌گه‌ر هه‌بێت) ده‌بینێت ،ب��اوك ئه‌گه‌ر چ ی مردبوو ،به‌اڵم هه‌ر ئه‌و بووه په‌ناگه‌و هاوشوێنی ،دوا شوێن ك � ه ه��ه‌م ل��ه‌ڕاك��ه‌ڕاك��هو كه‌ڵب ه ی سه‌گه‌كان رزگ��ارم��ان ده‌ك��او هه‌م شوێنێك كه‌ده‌بێت به‌ناچار ی تێیدا هه‌ست به‌هه‌قیقه‌تێك بكه‌ین ك ه میهره‌بان ی باوكه ،باوكێك ك ه ئێم ه ته‌نها وه‌كو جه‌الدێك ناسیومانه، كوڕێك ك ه ح �ه‌رام��زاده‌و ریسوای ه له‌دید ی كۆمه‌ڵگاداو به‌ر نه‌فره‌ت ی هه‌تا هه‌تا ی كهوتووه ،ئه‌و ك ه هیچ كام له‌خوشك‌و براكان ی ده‌رگایان لێنه‌كرده‌وه‌و نه‌فره‌تیان لێكلرد، ئیتر ته‌نها جێیه‌ك ك ه له‌ده‌ست ی سه‌گ ه هاره‌كان‌و نیگا ی دوژمنان ه ی كۆمه‌ڵگه‌و ته‌نانه‌ت سروشت ی رۆح ی خۆش ی رزگار ی بكات گۆڕ ی باوك بوو ،باوك له‌یه‌ك كاتدا هه‌م په‌ناگه‌و ه �ه‌م تۆڵه‌ستێن ب��وو ،ب �ه‌م پێی ه ئه‌وان ه ل ه كۆمه‌ڵگ ه ی باوكساالریدا پشت ل �هب��اوك ده‌ك���هن و لێ ی هه‌ڵده‌گه‌ڕێنه‌و‌ه سه‌ر ئه‌نجام ته‌نها ریسوا ده‌بن‌و ب ێ په‌ناگه‌و پشتیوان ی باوك دیسان ناتوانن بژین ،لێره‌و‌ه له‌واقع ی پاتریاركیدا باوك نه‌ك ته‌نها ره‌مزو هێما ی ده‌سه‌اڵت ه به‌ڵكو مانا ی ره‌مز ی ژیانیشه ،هه‌ڵبه‌ت ه ژیانێك ك ه هه‌ر ئه‌و تێی ده‌گاو دروستیده‌كات واتا ژیانێك ك ه ئێم ه دامان نه‌هێناو‌ه به‌ڵكو هه‌ر ئه‌و خاوه‌نیه‌تی.
ی لـــ ه ئــــازیــــزان دوور جه‌یمز ته‌یت زیتا دوای ئه‌وه‌ی مێرده‌كه‌ی مرد بڕیاریدا پێستی ده‌موچاوی هه‌ڵگرێ ،ئاواتێك كه به درێژایی ته‌مه‌نی به خۆزگه‌یه‌وه بوو ،له ناوه‌ڕاستی نه‌شته‌رگه‌ری پێست هه‌ڵگرتندا زه‌ختی خوێنی داب �ه‌زی‌‌و به ناچاری نه‌شته‌رگه‌ریه‌كه‌یان راگرت، كه بڕیاریدا لهو سه‌فه‌ره ناخۆشه‌یدا بۆ ماڵه‌وه قایشی سه‌المه‌تییه‌كه‌ی ببه‌ستێ ،شانێكی له ده‌ستدا ،كه گه‌یاندیانه نه‌خۆشحانه ،زانیان شێرپه‌نجه هه‌موو باڵی گرتووه‌ته‌وه‌‌و ته‌نیوه‌ته‌وه بۆ هه‌موو شوێنێكی جه‌سته‌ی ،دواتر تیشك ده‌رمانی ده‌ستیپێكرد ،ئێستا زیتا له ئارایشگه داده‌نیشێ، قژی وه‌ریوه‌وو هه‌ر ده‌گری. دایكم هه‌موو ئه‌م شتانه‌م له پشت ته‌له‌فۆنه‌وه بۆ ده‌گێڕێته‌وه .ده‌ڵێم :دایه زیتا كێیه؟ دایكم ده‌ڵێت :زیتا منم ،به درێژایی هه‌موو ته‌مه‌نم زیتا بووم ،بێ قژو هه‌موو ده‌م له گریان ،جا تۆ كه كوڕمی‌‌و ده‌بێ زیاتر له هه‌موو كه‌س بمناسیت ،التوایه من ته‌نها دایكتم. ده‌گری‌‌و ده‌ڵێت :رۆڵه من خه‌ریكم ده‌گریم! و :مسته‌فا
پرۆفایل: جه‌یمز ته‌یت ( )James Tateنووسه‌ری ئه‌مریكایی ساڵی 1943ل ه كانزاس سیتی له والیه‌تی میسۆری له دایك بووه ،ده‌یان كتێبی شیعرو كورت ه چیرۆكی هه‌یه
info@destur.net
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
ئه‌ده‌ب‌و هونه‌ر
22
وه‌رگێڕانی بریندار لهسهر ده‌ستی سه‌له‌فییه‌تی مۆدیرن ئیسماعیل ئیسماعیل زاده
به‌شی سێیه‌م
گ���ه‌ر س���هی���ری ئ���هو ب��هره��ه‌م�� ه وه‌رگ��ێ��ڕدراوان�� ه بكه‌ین ك� ه وه‌ك كتێب یان وتارو شیعر هاتوونه‌ت ه به‌رده‌ستی خوێنه‌ری كوردی زمان‌و به‌تایبه‌تی ئه‌و باڵوكراوانه‌ی له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دواییدا له‌الیه‌ن ده‌زگا ی��ان كه‌سه‌كانه‌و‌ه وه‌شێندراون، بهداخهوه به‌سه‌ر ئه‌زموونێكی كرچ‌و كاڵ‌و سه‌قه‌تی وه‌رگێڕاندا ده‌كه‌وین ك ه ن ه ته‌نیا خوڵقێنه‌ری كاره‌سات بوون ،به‌ڵكو به‌ره‌و ئهوه ده‌چن ك ه خودی وه‌رگێڕان به‌وه‌رگێڕیشه‌و‌ه ببێت ه ك��ارهس��ات ،ب�ه‌رل�هوهی ئاوڕ له‌چۆنییه‌تی هه‌ڵسوكه‌وتی وه‌رگێڕ بۆ سه‌ر زمانی كوردیی له‌گه‌ڵ ناخی ده‌ق��دا بده‌ینه‌وه ،ل �هوه ده‌دوێین ك ه زۆربه‌ی ئه‌و بابه‌تانه‌ی له‌الیه‌ن وه‌رگ��ێ��ڕك��اران�هوه هه‌ڵده‌بژێردرێن ئه‌و بابه‌تانه‌ن ك ه له‌ریزی به‌رهه‌م ه پڕفرۆشه‌كاندان. ئه‌و چه‌شن ه به‌رهه‌مان ه وه‌اڵم به‌چاوه‌ڕوانییه‌كانی خوێنه‌ری سادهو باشتر‌ه بڵێم خوێنه‌ری ئاستنزمی ك��وردی به‌گشتی ده‌ده‌ن���هوه ،واتا به‌رهه‌می وه‌رگێڕانه‌كانی له‌م جۆره له‌باری زانستیی‌و هونه‌ریی‌و زمانییه‌و‌ه بایه‌خێكی ئ�ه‌ده‌ب��ی��ی ئه‌وتۆیان نییه ،سروشتیی ه ئه‌م رێژه‌ی ه ك ه زۆرینه‌ی وه‌رگێڕكاران ده‌گرێته‌وه، نه‌چێت ه خانه‌ی وه‌رگێڕانی ئه‌ده‌بی جدییه‌وه ،ده‌س��ت بۆ ئه‌و باب هت‌و كتێب ه به‌پێزان ه نابه‌ن ك ه بتوانێ بۆ كتێبخانه‌ی ك��وردی به‌سوود بێت، ئه‌م جۆره كه‌سان ه ئاسایی ه ك ه بڵێین ئاستی هه‌ڵبژاردن‌و گرنگتر له‌وه‌ش ئاستی پێگه‌یشتنیان نزم ه یان هه‌ر نه‌بێ توانای رووبهڕووبوونهوه له‌گه‌ڵ داهێنان ه جدییه‌كانیان نییه ،ئه‌مه‌ش ب��ۆ خ��ۆی ك � ه ه����ه‌روه‌ك گوتمان زۆرینه‌ی كاری به‌ناو وه‌رگێڕكاران ده‌گ��رێ��ت �هوهو ی��ارم�ه‌ت��ی��ده‌ری ئه‌و قه‌یرانه‌ی ه ك ه ئاوقای زمان‌و ئه‌ده‌بی كوردیی بووه ك ه لێی ده‌دوێین. الیه‌نه‌كه‌ی دیكه‌ی به‌رهه‌مێكی وه‌رگ��ێ��ڕدراو ك ه وه‌رگێڕ تا چهنده توانیویه‌تی ب �ه‌ف��ۆڕم‌و ن���اوه‌ڕۆك‌و رس��ت �ه‌س��ازی �یو ش��ون��اس��ی د‌هق‌و سیمبول‌و ه��ت��دی ده‌ق���ی زمانی
سه‌ره‌كی سه‌رقاڵ بێ ،تا چهنده هه‌وڵیداو‌ه ئه‌و توخم ه هه‌ستیارانه‌ی ك ه به‌گشتی شوناس‌و چییه‌تی هه‌موو ده‌قێكن‌و هه‌ڵگری دنیایه‌كی تایبه‌ت به‌خۆیانن‌و نیشانه‌ی جیاوازبوونی بابه‌تێكن له‌ئه‌ویتر ،بدۆزێته‌وه‌و بناسێ‌و بگوازێتهوه نێو زمانی مزڵ ك ه ك��وردی��ی بێت؟ به‌سه‌رنجدان به‌وه‌رگێڕانه‌كان ده‌بینین ك ه دیارده‌ی سه‌یرو سه‌مه‌ره‌و رووخێنه‌ر ك ه وه‌رگێڕ به‌بێ هیچ به‌رپرسیاریه‌تییه‌كه‌و‌ه خۆی تێهه‌ڵده‌قورتێنێ ئه‌وه‌ی ه ك ه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك نه‌هاتوو‌ه له‌رێگه‌ی هاوتاسازیی ماناكانی نێو ده‌قی زم��ان��ی س�ه‌ره‌ك��ی��ی�هوه ،وه‌رگێڕان بكات ،وه‌رگێڕانی ئه‌ده‌بی كوردیی چ له‌ئاستی رۆمانداو چ چیرۆك یان شانۆیی یان شیعر ،زمانێكی بێ بااڵنس‌و رێك‌و مه‌ییوی به‌كارهێناو‌ه بێ ئ��هوهی هه‌ڵكشان‌و داكشانی ری��ت��م��ی مۆسیقایی رسته‌كانی ره‌چاو كردبێ ،بێ ئه‌وه‌ی عاتیفه‌و هه‌ستی پشت وش �هك��ان��ی درك كردبێ ،به‌هه‌مان شێوه داڕشتی ئه‌و زمانه‌ی ك ه ئه‌ده‌بی پێ وه‌رگێڕراو‌ه به‌هه‌مان شێوه بابه‌تی سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تیشی داڕش��ت��ووه ،بۆی ه به‌رده‌وام ده‌بینین ك ه چه‌ندین كتێب‌و وتارو بابه‌ت له‌بوار‌ه جۆراوجۆره‌كاندا له‌الیه‌ن وه‌رگێڕێكه‌و‌ه دێته‌كایه‌وه، وات ه بابه‌تی سیاسی ،كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی ،ئابووری ناوی وه‌رگێڕێكی فر‌ه پسپۆڕیی كۆڵكێش ده‌كا ،لێره‌دا پسپۆڕی واتای خۆی له‌كیسده‌دا، كۆمه‌ڵێك به‌رژه‌وه‌ندیی كه‌سیی‌و پاوانخوازیی دێن ه گ��ۆڕێ ،تۆ ك ه كرده‌ی وه‌رگێڕی ئاله‌م چه‌شن ه واتا وه‌رگ��ێ��ڕدراوی بابه‌تێكی شیعریی ی��ان گ��ێ��ڕان �هوهی��ی وه‌ك رۆم���ان‌و چیرۆك یان ده‌قێكیتر له‌بوارێكی دیكه‌دا دهخوێنییهوه ،پێتواده‌بێ ك ه گشتی ن��ووس�ه‌ره‌ك��ان له‌ڕووی زمانی‌و شێوه‌ی داڕشتنی زمانییه‌و‌ه لێكده‌چن ،كاتێ وه‌رگێڕانی كتێبی نووسه‌رێك یان شاعیرێكی سه‌ده‌ی حه‌ڤد‌ه یان هه‌ژد‌ه دهخوێنییهوه ك ه له‌ك هش‌و هه‌واو كلتورێكی تایب هت‌و به‌گشتی چاخێكی تایبه‌تی دیكه‌دا خوڵقاوه ،هه‌مان ریتم‌و رسته‌سازیی له‌وه‌رگێڕانی بۆ نمون ه كتێبێكی سه‌ده‌ی نۆزد‌ه یان بیستدا ده‌بینی،
ئیسماعیل ئیسماعیل زاده وه‌رگێڕی ئه‌م به‌ناو گشت شاره‌زایه‌ی ئێم ه قه‌ت ئاگای لهوه نهبووه به‌بێ تێكشكاندن‌و شێواندنی شوناسی ده‌قی سه‌ره‌كی ،بێت هاوتاسازیی ماناكان بكات ،بێ ئ��هوهی خۆی ماندوو كردبێ یان توانای ئه‌وه‌ی هه‌بێ تێكه‌اڵوی به‌رهه‌مه‌ك ه یان ده‌ق بێت، هه‌روه‌ها فه‌رامۆشكردنی شێوازی نووسینی داهێنه‌ر له‌الیه‌ن وه‌رگێڕه‌و‌ه به‌كورتییه‌كانی زێد‌ه ده‌بێ ،ئه‌م ه له‌حاڵێكدای ه ك ه ئه‌مڕۆك ه وه‌رگێڕان بۆت ه زانستێك‌و پێویستییه‌كی هه‌ر‌ه گرنگ بۆ ئ �هو كه‌سه‌ی ته‌نانه‌ت به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان ده‌پرژێت ه سه‌ر ئه‌ده‌بیات‌و پێیه‌و‌ه سه‌رقاڵه ،چ بگا به‌و كه‌سه‌ی ئه‌ركی وه‌رگێڕانی به‌ئه‌ستۆ بێ. ل��ێ��ره‌دا ده‌ت��وان��م ب��ۆ نمون ه ئاماژه بكه‌م به‌وه‌رگێڕانی شیعری شاعیرانێكی ناسراوی فارس وه‌ك سۆهراب سپێهری‌و فروغ فه‌ڕۆخزاد، ئه‌گه‌رچی نمونه‌ی دیكه‌ی زۆر لهوه زیاترو سه‌قه‌تتریش هه‌ن ،به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌شێكی زۆری خوێنه‌ران ل ه رووی ئه‌م وه‌رگێڕانانه‌و‌ه پێیانوای ه به‌دنیای شیعریی سۆهراب‌و فروغ ئ��اش��ن��اب��وون ،ئ��ه‌م دوو نمونه‌ی ه ده‌ستنیشان ده‌كه‌م ،وه‌رگێڕانی ئه‌م دوو به‌رهه‌م ه دیاره‌ی فارس ك ه جیا له‌كوشتنی فره‌یی سیمبول‌و بناغه‌یی
بابه‌ته‌كه ،ریتمێكی خاووخلیچك‌و لێكترازان له‌رسته‌سازیی‌و بڕگ ه شیعرییه‌كاندا روویداوه ،ئه‌م شیعران ه له‌زمانی سه‌ره‌كییاندا ئه‌گه‌رچی به‌ڕواڵه‌ت زمانێكی سادهو ساكاریان وه‌ك واتای قامووسی پێوه دیاره، به‌اڵم هه‌ڵگری دنیایه‌كی تایب هت‌و كۆمه‌ڵێك ته‌مهیدی تایبه‌تن‌و تا ئاستێك شاعیره‌كانیان تێیاندا ش��ۆڕب��وون�ه‌ت�هوه ك ه ته‌نیا چاوی وردبین‌و زه‌ینی قووڵی روانین بۆ شیعرو هه‌ستی شاعیرانه‌و وشیارو ش��اره‌زا به‌نیشانه‌و سیمبوله‌كان ه ك ه ده‌توانێ وه‌رگێڕانێكی شایان‌و بااڵترین مافێكی ك� ه وه‌رگێڕان ده‌ی��دا به‌شیعر بینرخێنێ ،زمان‌و وات���ا له‌به‌شێك له‌شیعری ئه‌و شاعیرانه‌دا وه‌ها ئاوێته‌ی یه‌كتری بوون ك ه بایه‌خی ئه‌ده‌بیی بوونیانی زێده‌تر ك��ردووهو سروشتیش ه ك ه وه‌رگێڕانیشیان دژوارتره. بۆ زیاتر روون��ك��ردن�هوه ئهوه ده‌ڵێم ك ه به‌سه‌رنجدان به‌خودی شیعر ده‌بێ ئهوه بزانین ك ه شیعر رووداوێك ه له‌زماندا ،وات ه شێوه‌ی به‌كارهێنان‌و ك��رده‌ی زم��ان باسی ئه‌و تایبه‌تمه‌ندیانه‌ی ه ك ه چه‌شنێكی داڕش��ت��ی زم���ان له‌چه‌شنه‌كه‌یتر جیادهكاتهوه ،هه‌ر لهو رێگه‌یه‌شه‌وه‌ی ه ك ه ف��ۆڕم‌و واتایه‌كی جیای له‌ویتر
ده‌بێ ،هه‌ر به‌و جۆره‌ی ك ه زمانی شیعر ،زم��ان��ی په‌خشان ،زمانی گوتارو زمانی زانست‌و هتد فۆڕمێكی تایب هت‌و واتایه‌كی تایبه‌تمان بۆ وێنا ده‌كه‌ن ،له‌شیعردا ك ه به‌كارهێنانی ه��ون�ه‌ری��ان� ه ب �ه‌خ��ۆی �هوه ده‌گ���رێ، جوانیناسی (ئیستاتیك) له‌زماندا ده‌رده‌كه‌وێ ،زمان له‌شێوه‌ی ئامرازیی وات ه ته‌نیاو ته‌نیا گواستنه‌وه‌ی مانا دوورده‌ك��ه‌وێ��ت��هوهو توانسته‌كانی دی��ك��هی زم���ان دێ��ن��ه‌ئ��اراوه ك ه هیرمۆنۆتیك‌و فره‌مانایی ده‌خوازن. به‌كورتی بڵێم ك ه زمانی شیعر له‌گه‌ڵ زمانی پێوه‌ری په‌یوه‌ندییه‌كان جیاوازییه‌كی بنه‌ڕه‌تیی هه‌یه ،واتا له‌به‌رامبه‌ر وات��ای ن�ه‌گ��ۆڕو بڕیار ل���ه‌س���ه‌ردراودا خ��ۆڕاگ��ری��ی ده‌كاو هه‌رمانی شیعریش ره‌نگبێ هه‌ر لهوه داب��ێ ،كه‌چی لهو وه‌رگێڕان ه شیعریانه‌ی بۆ نمون ه باسمكردن گشت ئ �هو توانستانه‌ی له‌ناخی شیعری ف��روغ‌و سۆهرابدا هه‌یه، ك���وژراون‌و زات��ی شیعر به‌ته‌واوی تووشی خۆفرۆشتن به‌رای گشتیی خوێنه‌ری ساد‌ه په‌سه‌ندو الواز ده‌كا، لێره‌دا به‌ڕاستی چهنده هه‌ق به‌و وت ه نه‌سته‌قه‌ی ئیتاڵییه‌كان بده‌ین ك ه ده‌ڵێن وه‌رگێڕ خائینه؟!! ئه‌و دوو نمون ه وه‌رگێڕانه‌ی له‌سه‌ره‌و‌ه ئاماژه‌م پێدان تا چ راده‌یه‌ك توانای چپاندنی درك��ی زمانی شیعری‌و واتای شیعرییان بووه له‌خۆیاندا؟! وه‌رگێڕانی راستگۆیان ه كاتێك ه ك ه ته‌نیا وه‌رگێڕانی ئه‌ده‌بیی نه‌كردبێ، به‌ڵكو بتوانێ الیه‌نه‌كانی تری ده‌ق ه��ه‌روه‌ك ل�ه‌س�ه‌ره‌و‌ه باسمان كرد بگوازێتهوه. فلوبێر له‌شوێنێكدا ك ه باسی وشه‌ی به‌جێ‌و گونجاو ده‌كا ئهوه ده‌خات ه روو ك ه به‌هۆی پێكه‌وه‌بوون‌و له‌جێی یه‌ك دانیشتنی وشه‌كان ه ك ه شێوازی نووسین سازده‌بێ ،له‌ژێر تیشكی ئ��ه‌م وت �هی �هی فلوبێردا پرۆست كه‌شف ده‌كرێته‌وه ،پرۆست یان هه‌ر كه‌ڵه‌نووسه‌رێكی دیك ه بۆ نمون ه میالن كۆندرا به‌رده‌وام نامۆ دهبنهوه ،بۆ هه‌میش ه شێوازی نایاب‌و تایبه‌ت به‌خۆیانه‌و‌ه پێوه‌دیاره، مۆسیقای وشه‌و پێكهوه گونجانی وات��او زم��ان‌و ریتمی وش ه بلیمه‌تی لێدروستكردوون.
چه‌ندین نووسه‌ر هه‌بوون بۆ نمون ه ك ه خوێندوومانه‌ته‌وه ،ژان میلی‌و لیۆ سپیتزێر لهسهر شێوازی نووسین‌و مۆسیقای زمانی پرۆستدا، چه‌ندین لێكۆڵینه‌وه‌یان ئه‌نجامداوه، چه‌نده‌ها كتێبیان نووسیوه ،وه‌رگێڕی ك��وردی زمانیش ئهوه كرداره‌كه‌ی بێ ..باشه! ئێم ه به‌ڕاستی تاكه‌ی هه‌روا به‌سوك‌و ئاسانی له‌پاش ئه‌م گشت داهێنان ه ناواز‌ه جیهانییانه‌دا ب���ه‌الی ئ���ه‌م گ��ش��ت ناپوخته‌یی وه‌رگێڕان‌و كاره سه‌رپێیی‌و سوك‌و چروكانه‌و‌ه تێپه‌ڕبین؟ ئاوا بچێت ه پێشێ لهسهر ده‌ستی ئه‌م كاره‌ساتان ه جیا له‌سوكایه‌تیی كردن به‌ده‌قی زمانی سه‌ره‌كیی‌و دابه‌زاندنی ئاستی داهێنانه‌كه ،هه‌ڕه‌شه‌ی جدیش ل ه زمان‌و ئه‌ده‌بی كوردی ده‌كرێ ،ئه‌ده‌بی كوردی ئه‌تك ده‌ك��رێ ،حاشاكردن له‌بنه‌ڕه‌ته‌كانی زمانی نووسینی كوردی ك ه پێموای ه ناخی ئه‌و زمان ه هه‌ڵگری وزه‌یه‌كی گه‌وره‌یه‌و ته‌نیا دۆزینه‌وه‌ی پوتانسی هل‌و توانسته‌كان ه ده‌یپشكوێنێ ،ئه‌و پێوانانه‌ی ك ه ده‌توانرێ له‌ناخی زمانی پوخت‌و پ���اراوی ه���ه‌ژارو هێمن‌و شوكور مسته‌فادا شاراوه‌یه ،بدۆزرێته‌وه‌و كاری پێبكرێ .ئه‌م جۆره خۆگێل كردنانه‌و ئ��اوڕن �ه‌دان �هوهی جدی، ق �هی��ران‌و خ�ه‌س��اری زم��ان زێده‌تر ده‌كا ،زه‌برێكی كاری ده‌وه‌شێنێ‌و داڕمان‌و پڕشوباڵوی زمان‌و به‌گشتی ئه‌ده‌بیات ،ئاكامه‌كه‌ی ده‌بێت ،ئه‌م ناڕاستگۆییه‌ی وه‌ڕگێرانی ئا له‌م چه‌شنه‌و به‌گشتی وه‌رگێڕكاران په‌ره‌ی پێده‌ده‌ن له‌بۆشاییه‌كی فه‌زای كلتوری‌و نڤیساریدا ك ه نه‌بوونی ره‌خنه‌ی زانستیی بێ رووده‌دا. ره‌خنه‌ی وشیارو ش��اره‌زا ئه‌و گ��وش��ارو رێگره‌ی ه ك ه به‌شێوه‌ی ته‌ندروست ئه‌زموونی ژیانكردن له‌نێو كلتور یان ئه‌و كلتورانه‌ی بێجگ ه له‌كلتوری خۆجێیین‌و نه‌ته‌وه‌ی ده‌ستكورتن ئاماده ده‌كا ،یان باشتر وای ه بڵێم ئه‌زموونی ملمالنێكردن‌و رۆچوون به‌نێو كه‌لێن‌و قوژبنه‌كانی كلتوری نامۆ وات ه داهێنانی ئه‌ده‌بی‌و فه‌لسه‌فی ،ده‌وری مۆسیقاو مێژو و هتدی نه‌ته‌وه‌یتر ده‌توانێ به‌ئاراسته‌ی رۆشنگه‌رو ئه‌ندێشه‌كردنی ئه‌ویتردا ببات.
وتـووێــژ لـه‌گـه‌ڵ كـه‌یـخـوسـره‌و پــوور نــازری
ئـــاوازه‌كـانـی مـۆسـیـقــای تـه‌نـبوور سـه‌ر بـه مـۆسـیـقای كــوردی نیـیـ ه موحسین زهوری
و :ئه‌نوه‌ر عه‌بدوڵاڵ
به‌شی یه‌که‌م له‌نیوه‌كانی یه‌كه‌می ساڵی 1359ی هه‌تاوی ،گروپێك له‌كرماشان به‌ڕێبه‌ری كه‌یخسره‌ویی‌و پوور نازری پێكهات ك ه هه‌ر یه‌كه‌یان به‌جۆرێك توانای ژه‌ندنی ئه‌م ئامێره‌یان هه‌بوو ،ئه‌ندامانی ئه‌م گروپ ه ك ه ن��اوی "ته‌نبوری شه‌مس" یان له‌خۆیان نا به‌هاوكاری شه‌هرامی نازری (ئامۆزای كه‌یخوسره‌و) یه‌كه‌مین ئه‌لبومی خۆیان له‌ژێر ناوی "صدای سخن عشق" باڵوكرده‌و‌ه ك ه له‌سه‌رده‌می خۆیدا ده‌نگدانه‌وه‌یه‌كی باشی هه‌بوو، ئاهه‌نگه‌كانی ئه‌م ئه‌لبومه‌‌و سیحری ده‌نگی ته‌نبوورو ژه‌نیاره‌كانی به‌خێرایی سنوره‌كانیان بڕی‌و گه‌یشت ه ئهمریكاو ئه‌وروپا ،به‌اڵم وه‌ك زۆربه‌ی گروپه‌كانی دیك ه له‌ئێران ،ئه‌ندامانی ئه‌م گروپه‌ش پاش ماوه‌یه‌ك ده‌ستیان له‌كار هه‌ڵگرت‌و كه‌یخوسره‌ویان به‌ته‌نیا هێشته‌وه‌و ئ �ه‌وی��ش به‌هاوڕێیه‌تی ته‌همورت‌و
که‌یخوسره‌و پوور نازری
سۆهرابی ك��وڕی سه‌رپه‌رشتی ئه‌و گروپه‌یان له‌ژێر ناوی "شه‌مس" گرت ه ئه‌ستۆ. س���ه‌ره‌ت���ا ل���هن���اوی پێشووی گروپه‌كه‌تانه‌و‌ه ده‌ستپێبكه‌ین ،بۆچی ناو ته‌نبووری شه‌مستان هه‌ڵبژارد؟ که‌یخوسره‌و :ئه‌گه‌ر هه‌ر ناوێكی دیكه‌شمان هه‌ڵبژاردایه ،دیسانه‌و‌ه ده‌ی���ان گ��وت بۆچی ئ �هو ناوه‌تان هه‌ڵبژاردووه ،به‌مجۆر‌ه هه‌ر ناوێك هاوئاهه‌نگییه‌كی بیرلێكردنه‌وه‌‌و له‌پشتبووه‌و ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن��ی ناوی شه‌مس لهسهر گ��رووپ�هك�هی ئێم ه به‌بیرلێكردنه‌وه‌و هاوبیری ئه‌ندامانی گروپه‌ك ه بووهو شتێكی كت‌وپڕو بێ بیرلێكردنه‌و‌ه نهبووه ،كۆمه‌ڵێك ناوی جۆراوجۆرمان هه‌ڵبژاردبوو كه‌دواتر له‌نێویاندا ئه‌م ناوه هه‌ڵبژێردرا ،باری مه‌عنه‌ویی ئه‌م ناوه دهگهڕێتهوه بۆ شه‌مسی ته‌برێزی له‌عارفانی گه‌وره‌و له‌كه‌سایه‌تیی ه هه‌میش ه زیندووه‌كانی م��ه‌ع��ن��ه‌وی ئ���ێ���ران ك��� ه م��ه‌والن��ا دیوان ه مه‌زنه‌كه‌ی خ��ۆی ب�هو ناوه
باڵوكردۆته‌وه ،له‌زۆربه‌ی به‌یته‌كانی دوای���ی غ�ه‌زه‌ل��ی��ات��ی ئ��ه‌م دیوانه، به‌شێوه‌گه‌لی جۆراوجۆر ناوی شه‌مس هاتووه ،ئێمه‌ش به‌حوكمی ئه‌وه‌ی ك ه ل �ه‌زۆرب �هی كاره‌كانماندا كه‌ڵك له‌شیعره‌كانی مه‌والنا وه‌رده‌گرین ،ئه‌م ناوه‌مان به‌باشترزانی بۆ گروپه‌كه‌مان، واتاكه‌ی تری شه‌مس ،به‌مانای خۆره، هه‌مووان ده‌زانین ك ه خۆر تیشكێكی ره‌هایه‌و هه‌ڵگری بارێكی پڕبایه‌خه، به‌مهۆیانه‌و‌ه ئه‌م ناوه پڕمانایه‌مان لهسهر گروپه‌كه‌مان ن��او سه‌رجه‌م گروپه‌كه‌شمان شانازی به‌م ناوهوه ده‌كه‌ین. ده‌كرێ شێوه‌ی پێكهێنانی ئه‌م گروپه‌مان بۆ باس بكه‌یت‌و ئه‌ندامانی سه‌ره‌كی گروپه‌ك ه كامان ه بوون؟ که‌یخوسره‌و :ئه‌ندامانی یه‌كه‌می گ��روپ �هك � ه بریتی ب���وون له‌نه‌مر شادروان عالی نژاد ،عه‌لی ئه‌كبه‌ری مورادی ،عه‌بدوڵڕه‌زا ره‌هنما ،گوڵ نه‌زه‌ر عه‌زیزی‌و سیاوه‌ش نوورپوورو كه‌یهان كه‌لهوڕو كامرانی برای له‌م
گروپه‌دا ده‌فیان ده‌ژه‌ن��د ،ئه‌مان ه ئه‌و كۆمه‌ڵ ه كه‌س ه بوون ك ه هه‌ر له‌سه‌ره‌تای پێكهێنانی گروپه‌كه‌و‌ه هاوكارمان بوون. شێوه‌ی كۆبوونه‌وه‌تان له‌ده‌وری یه‌كمان ب��ۆ ب��اس ب��ك� هنو بۆچی ئامێری ته‌نبوورتان وه‌ك ئامێری سه‌ره‌كی هه‌ڵبژارد؟ که‌یخوسره‌و :من خۆم خه‌ڵكی كرماشانم‌و ته‌نبووریش ئامێرێكی كرماشانییه ،عه‌لی ئه‌كبه‌ری مورادی، گ��وڵ ن���ه‌زه‌ری ع �ه‌زی��زی‌و سیاوه‌ش نوورپوورو كه‌یهان‌و كه‌لهوڕو كامه‌رانی براشی كرماشانی بوون ،عه‌بدولره‌زاو نه‌مر عالی نژادیش دانیشتووی شاری سه‌حنه‌ی سه‌ر به‌پارێزگای كرماشان ب��وون ،به‌م بۆنه‌و‌ه گرفتێكمان بۆ كۆبوونهوهو پرۆڤه‌كردن نه‌بوو ،عالی ن��ژاد له‌كۆنه‌و‌ه قوتابی خۆم بووهو هه‌فته‌ی جارێك له‌سه‌حنه‌و‌ه ده‌هات بۆ كرمانشان‌و ده‌رسه‌كه‌ی وه‌رده‌گرت‌و ده‌گ��ه‌ڕای��هوه بۆ ش��اره‌ك �هی خۆی، پاشانیش ك ه گروپه‌كه‌مان پێكهێنا
ئه‌م جۆره هات‌وچۆی ه هه‌ر به‌رده‌وام ب��وو ،ئ �ه‌وان��ی دی��ك�هش ك� ه خۆیان دانیشتووی كرماشان ب��وون رۆژان ه یه‌كترمان ده‌بینی. ش �ه‌ه��رام��ی ن����ازری ئه‌ندامی گروپه‌كه‌ی ئێوه بوو؟ ک �هی��خ��وس��رهو :ب �ه‌ڕێ��ز ن��ازری هه‌ر له‌سه‌ره‌تای پێكهێنانی گروپی ته‌نبووری شه‌مس له‌تاران بوو ،ئێم ه پێشووتر پێوه‌ندی هونه‌ریمان پێكهوه هه‌بوو ،پاش پێكهێنان‌و دامه‌زراندنی گروپه‌ك ه به‌رێزیان ده‌ستیدای ه هاوكاری كردنمان. ئه‌وكات له‌گروپه‌كانی شه‌یداو عارف بوو؟ که‌یخوسره‌و :به‌ڵێ ،له‌گروپه‌كانی شه‌یداو عارف بوو ،هه‌ڵبه‌ت ه پێش ئ �هوه ه��اوك��اری گروپێكی سونه‌تی ئێمه‌بوو له‌كرماشان ،ئه‌م گروپ ه پێش شۆڕشی ئێران چاالكی ده‌نواند‌و به‌رێز نازریش له‌گروپه‌كه‌دا به‌شداربوو ،ئه‌م گروپ ه هاوكات له‌گه‌ڵ شۆڕشی گه‌النی ئێران چاالكییه‌كانی وه‌ستاند.
25
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
کلتور
ی له‌دۆكۆمێنته‌كانی هه‌رێم ی فسفۆر "تائێستا نه‌توانراو ه مۆر بدرێت ،تاوه‌كو له‌هه‌موو شاره‌كانی دیكه‌ی عێراقدا كاری پێبكرێت" لیوا موحسین عوسمان به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی ره‌گه‌زنام هو پاسپۆرت‌و نشینگ ه بۆ ده‌ستوور سازدانی :بیالل جه‌عفه‌ر به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی ره‌گه‌زنام هو پاسپۆرت‌و نشینگ ه ،لیوا موحسین عوسمان ئاماژه به‌وه‌ده‌كات تاوه‌كو ی ناوه‌ند كێشه‌یان ئێستا حكومه‌ت بۆ دروستده‌كات له‌كاروباره‌كانیانداو ی ی فسفۆر تائێستا نه‌توانراو‌ه مۆر له‌دۆكۆمێنته‌كانی هه‌رێم بدرێت، تاوه‌كو له‌هه‌موو شاره‌كانی دیكه‌ی عێراقدا كاری پێبكرێت ،هه‌روه‌ها ی ب��اس ل �ه‌وه‌ده‌ك��ات ئ�هو بڕیاره ی ی هه‌رێم بۆ پێدان كه‌حكومه‌ت ێ ی مێین ه به‌ب پاسپۆرت به‌ڕه‌گه‌ز ی ئه‌مر له‌الیه‌ن به‌غداده‌و‌ه وه‌ل � قبوڵ نه‌كراوه‌و ده‌ڵێت "ئێمه‌ش پابه‌ندین به‌ئه‌وانه‌وه". ده‌ستوور :به‌پێی ده‌ستووری عێراقی فیدراڵ ده‌بێت سه‌رجه‌م ئ�هو دۆكۆمێنتانه‌ی كه‌ده‌درێت به‌هاوواڵتیانی عێراق زمانی كوردی ل�ه‌س�ه‌ر بێت ،ه��ۆك��ار چیی ه تا ئێستا نه‌توانراو‌ه زمانی كوردی بۆ ره‌گ�ه‌زن��ام� هو پێناسی باری شارستانی زیادبكرێت؟ ل��ی��وا موحسین :له‌ساڵی ()2006دا شاندێكی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ره‌گه‌زنامه‌ی گشتی عێراق هاتن ه ههولێرو سلێمانی ،ئه‌و بابه‌ت ه باسكراو بڕیاریاندا سه‌رجه‌م ئه‌و دۆكۆمێنتانه‌ی ك ه له‌ناوخۆ كاری پێده‌كرێت ب �هك��وردی‌و عه‌ره‌بی بێتو ئه‌وانه‌ی له‌جیهانی ده‌ره‌وه‌دا كاری پێده‌كرێت ،زمانی كوردی‌و ئینگلیزی بۆ زیادبكرێت ،ئێم ه دۆكۆمێنته‌كانمان س��ه‌رج��ه‌م وه‌رگێڕای ه سه‌ر زمانی كوردی، به‌اڵم بێئه‌نجامبوو ،له‌كۆتایی ساڵی ()2008دا به‌سه‌رۆكایه‌تی شاندێكی سه‌رجه‌م شاره‌كانی هه‌رێم دووبار‌ه ئ��هو ب��اب�ه‌ت�ه‌م��ان باسكرده‌وه، دۆكۆمێنته‌كان پ��ێ��ی��ان��وت��ی��ن گ��ۆڕان��ك��اری ب �ه‌س �ه‌ردا هاتووهو ده‌بێت به‌پێی ئه‌و گۆڕانكارییان ه بیكه‌ن ه زمانی ك��وردی ،دووبار‌ه ل �ه‌رێ��گ �هی راگ �هی��ان��دن��ی گشتی ره‌گه‌زنامه‌و‌ه چه‌ند لیژنه‌یه‌كمان به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كانی ب��ۆ ره‌گ�ه‌زن��ام� هو ب��اری شارستانی‌و نوسینگه‌ی زانیاری‌و پاسپۆرت‌و نشینگ ه پێكهێنا‌و سه‌رجه‌م دۆك��ۆم��ێ��ن��ت�هك��ان��م��ان ك����ردهوه ب��هك��وردی ،دوات���ر لیژنه‌یه‌كی دۆكۆمێنته‌كانی س���ه‌ره‌ك���ی به‌كوردی ب��ردهوه به‌غدا ،به‌اڵم به‌بیانووی دووئیداره‌یی له‌هه‌رێمی كوردستان له‌عێراق ،نه‌یانخست ه جێبه‌جێكردنه‌وه، ب�����واری تائێستاش له‌هه‌وڵداین بۆئه‌وه‌ی ئه‌و ماف ه بسێنین ،به‌اڵم تائێستا نه‌گه‌یشتووینه‌ت ه ئه‌نجام. ده‌س���ت���وور :تائێستا هیچ پێناسێكی باری شارستانی ك ه
بۆ بیانییه‌كان ،به‌پێی یاسا دوای مانه‌وه‌ی بۆ ماوه‌ی ( )10ساڵ پاش لێكۆڵینه‌وه‌ی یاسایی ره‌گه‌زنامه‌ی پێده‌درێت
له‌فه‌رمانگه‌كانی ره‌گه‌زنام هو باری شارستانی له‌سێ پارێزگاكه‌ی هه‌رێم ده‌رده‌چێت ،له‌پارێزگاكانی دیكه‌ی عێراقدا كاری پێناكرێت‌و پێیان قبوڵ نییه؟ ل��ی��وا م��وح��س��ی��ن :ل���ه‌دوای رزگاری عێراق ،ئێم ه ئیداره‌كانی خۆمان ب�ه‌ڕێ��وه‌ب��رد ،حكومه‌تی ناوه‌ندی سه‌رجه‌م كه‌ره‌سته‌كانی ب��ۆ ده‌رهێنانی پێناسی باری شارستانی له‌هه‌رێمدا نه‌هێشت، ب��ۆئ��هوهی ه��اوواڵت��ی��ان��ی هه‌رێم په‌كیان نه‌كه‌وێت ،لهسهر ئه‌و شێوازه‌ی رابردوو ده‌ستمان كرد به‌ده‌رهێنانی ره‌گه‌زنام هو پێناسی باری شارستانی ،به‌اڵم جیاوازی ل هو دۆكۆمێنتانه‌ی ك ه له‌پارێزگاكانی هه‌رێم‌و پارێزگاكانی دیكه‌دا هه‌یه، ده‌رك����ه‌وت ك � ه فه‌رمانگه‌كانی ه �ه‌رێ��م ل �ه‌س �ه‌ر ش��ێ��وازی كۆن ك��ارده‌ك �هن ،پارێزگاكانی دیك ه به‌شێوازی تازه ،به‌اڵم چه‌ندینجار داوام���ان له‌ره‌گه‌زنامه‌ی گشتی ب�ه‌غ��دا ك���ردووه ك� ه كه‌ره‌ست هو دۆكۆمێنته‌كانی خۆیانمان پێبده‌ن، بۆئه‌وه‌ی سه‌رجه‌م خه‌ڵكی عێراق یه‌ك دۆكۆمێنتی هه‌بێت‌و مۆری فسفۆری پێوه‌بێت ،ههرچهنده ی دۆك��ۆم��ێ��ن��ت�هك��ان��ی��ان ره‌وان���� ه فه‌رمانگه‌كانی ره‌گه‌زنامه‌ی هه‌رێم كرد ،به‌اڵم مۆری نزیكه‌ی ()99 فه‌رمانگه‌ی سنووری سلێمانیو گ�ه‌رم��ی��ان‌و هه‌ولێر نه‌هاتبوو، بۆئه‌وه‌ی یه‌ك دۆكۆمێنتی عێراقی هه‌بێت ،دوای ئه‌وه‌ی داوای ئه‌و م��ۆره‌م��ان ك��رد ،ویستیان ته‌نها ( )32مۆرمان بۆ بنێرن كه‌ئه‌مه‌ش به‌شی ئه‌و فه‌رمانگانه‌ی هه‌رێمی ن �ه‌ده‌ك��ردو تائێستاش نه‌بۆیان ناردوین نه‌مۆری تازه‌شمان بۆ دروست ده‌كه‌ن ،به‌بیانووی ئه‌وه‌ی ده‌بێت سه‌رجه‌م ئه‌و دۆكۆمێنتانه‌ی له‌هه‌رێم ده‌ركراوه ،ده‌بێت ته‌سبیتی یه‌ك ه ئیدارییه‌كانی عێراقی بك هنو پ��اش ئ�هن��ج��ام��دان��ی ئ��هو ك��اره ل��ه‌وه‌زاره‌ت�� ه په‌یوه‌ندیداره‌كانی عێراق ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی وه‌زاره‌تی ناوخۆی هه‌رێم نوسراوی ره‌سمی لهسهر دۆكۆمێنته‌كان بۆ كردوون، به‌اڵم دوامان لێده‌كه‌ن له‌وه‌زاره‌تی شاره‌وانی عێراق پاساو (ته‌سدیق) بكرێن دوات��ر بێت ه ره‌گه‌زنامه‌ی گشتی ع��ێ��راق ،بۆی ه تائێستا نه‌توانراو‌ه ئه‌و مۆر‌ه فسفۆریی ه له‌دۆكۆمێنته‌كانی هه‌رێم بدرێت، تاوه‌كو له‌هه‌موو شاره‌كانی دیكه‌ی عێراقدا كاری پێبكرێت كه‌ئه‌مه‌ش پێشێلكردنی ده‌ستووری عێراق هو ب��ۆ دروس��ت��ك��ردن��ی ئاسته‌نگ‌و غه‌دركردن ه له‌خه‌ڵكی كوردستان، له‌كاتێكدا به‌پێی یاسای ()2009 ی پارێزگاكانی عێراق ،پارێزگاكان خۆیان به‌رپرسن له‌یه‌كخستن‌و دامه‌زراندنی یه‌ك ه ئیدارییه‌كان. ده‌س�������ت�������وور :ئ���ه‌گ���ه‌ر هاوواڵتییه‌كی ك��ورد سه‌ردانی شارێكی دیكه‌ی عێراق بكات‌و پێناسی شارستانییه‌كه‌شی كاری قبوڵنه‌بێت ،ئ��هو هاوواڵتیی ه ده‌توانێت چیبكات؟ ل��ی��وا موحسین :سه‌رجه‌م هه‌ڵگرانی دۆكۆمێنته‌كانی هه‌رێمی كوردستان كه‌هی پێش رووخانی رژێمه ،لهناوهو دهرهوه تووشی ئاسته‌نگ‌و كێش ه بوونه‌ته‌و‌ه‌و ئیشه‌كانیان ن����اڕوات ،چونك ه حكومه‌تی مه‌ركه‌زی دۆكۆمێنت ه تازه‌كانی پارێزگاكانی دیكه‌ی
لیوا موحسین عوسمان گشتاندوو‌ه (ته‌عمیم) به‌سه‌ر سه‌رجه‌م سه‌فاره‌ته‌كانی جیهان، به‌هۆی ئه‌وه‌ی دۆكۆمێنته‌كانمان ت��ازه‌ی��ه ،كه‌ناڵێكمان له‌گه‌ڵ كردووهتهوه، باڵیۆزخانه‌كاندا رۆژان�� ه ب�ه‌ده‌ی��ان ئیمه‌یڵمان بۆ دێ��ت ،پێیان راده‌گه‌یه‌نین ك ه ئه‌و ره‌گه‌زنامه‌ی ه له‌فه‌رمانگه‌كانی ئێم ه ده‌رچ��ووه ،به‌هه‌مان شێوه بۆ شاره‌كانی دیكه‌ی عێراقیش په‌یوه‌ندیمان پێوه‌ده‌كه‌ن ،ئینجا رێگ ه به‌هاوواڵتیی ه كورده‌ك ه ده‌ده‌ن گه‌شت بكات. ده‌ستوور :له‌ته‌مه‌نی چه‌ند ساڵییه‌و‌ه ده‌توانرێت له‌هه‌رێم ره‌گه‌زنام ه ده‌ربكرێت؟ لیوا موحسین :هه‌موو كه‌سێك ده‌توانێت ره‌گه‌زنام ه ده‌ربكات، ب���ه‌اڵم ل �هك��ات��ی دروستبوونی فشاردا ته‌مه‌نه‌كه‌مان بۆ ()10 ساڵ دی��اری��ك��ردووه ،به‌مه‌رجێك خه‌ڵكی هه‌رێم بێتو پێناسی ب��اری شارستانی هه‌بێت ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر خه‌ڵكی عێراق نه‌بێت، به‌پێی یاسا مانه‌وه‌ی بۆ ماوه‌ی ( )10ساڵ پاش لێكۆڵینه‌وه‌ی یاسایی ره‌گه‌زنامه‌ی پێده‌درێت، ب �ه‌اڵم ئه‌گه‌ر كه‌س ه بیانییه‌ك ه ژیانی هاوسه‌ری له‌گه‌ڵ ئافره‌تێكی ك���ورددا پێكهێنابێت له‌ماوه‌ی ( )5پێنج ساڵدا ره‌گه‌زنامه‌ی پێده‌درێت ،به‌اڵم پێچه‌وانه‌ی ئه‌م یاسای ه به‌هۆی كۆمه‌ڵێك مه‌رجه‌و‌ه ك ه عێراق فه‌رزی كردووه ،هه‌ندێك په‌نابه‌رمان هه‌ی ه م��اوه‌ی ()30 ساڵ ه له‌عێراقدان ،به‌اڵم تائێستا ره‌گه‌زنامه‌یان پێنه‌دراوه ،به‌بیانووی ئ���هوهی پێشتر به‌شێوه‌یه‌كی ره‌سمی له‌مه‌رزه‌كانه‌و‌ه نه‌هاتونه‌ت ه عێراق. ده‌ستوور :پارساڵ له‌سلێمانی ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رای �ه‌ت��ی��ی �هك به‌ناوی نوسینگه‌ی زانیاری بۆ كۆكردنه‌وه‌ی زانیاری لهسهر خێزان‌و هاوواڵتیانی پارێزگای سلێمانی كرایه‌وه ،به‌اڵم به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌ك ه تائێستا
داوامان كردووه زمانی كوردی بۆ دۆكۆمێنته‌كان زیاد بكرێت ،به‌اڵم گرفتمان بۆ دروست ده‌كه‌ن
كاره‌كانی ده‌ستپێنه‌كردووه؟ ل�����ی�����وا م���وح���س���ی���ن: به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌ك ه تازه‌ی هو ده‌بێت لهههولێرو دهۆكیش دابمه‌زرێنرێت، دواتر ده‌ست به‌كاره‌كانی بكات، پێویستیش ه له‌هه‌ر بنكه‌یه‌كی پۆلیسی ن��او ش��اری سلێمانی ئ��ه‌ف��س��ه‌رێ��ك‌و دوو كارمه‌ند مه‌سحێكی مه‌یدانی ناوچه‌كان بك هنو ئیستیمار‌ه دابه‌ش بكه‌ن، ل �هك��ات��ی ه���ه‌ر گۆڕانكارییه‌ك له‌ژماره‌ی خێزان‌و چه‌ندین بواریتر، ئه‌و بنكه‌ی ه له‌ماوه‌یه‌كی كه‌مدا ئاگادار بكه‌نه‌وه ،به‌اڵم جێگه‌ی داخ��� ه ئ �ه‌گ �ه‌ر نووسینگه‌كانی زانیاری ورد بوونایه ،پشتمان به‌فۆرمی خۆراك نه‌ده‌به‌ست بۆ سه‌رژمێری گشتی دانیشتوان، له‌سلێمانیدا ( )79بنكه‌ی پۆلیس هه‌یه ،ده‌بێت كارمه‌ند‌و ك هل‌وپه‌لی بۆ ئاماده بكه‌یت ،له‌هه‌مانكاتدا له‌چاوه‌ڕوانی ههولێرو دهۆكین، به‌اڵم له‌به‌رنامه‌ماندای ه له‌مساڵدا له‌چه‌ند بنكه‌یه‌ك ده‌ستبه‌كاربین. ده‌س���ت���وور :ل��ه‌س��ه‌ره‌ت��ای ئ �ه‌م مانگه‌وه ،گه‌شتكردن بۆ ئ���ه‌رده‌ن ،به‌پاسپۆرتی جۆری ( )Sراگیراوه ،له‌كاتێكدا چه‌ندین ه��اوواڵت��ی له‌هه‌رێمدا ل ه‌وجۆر‌ه پاسپۆرته‌یان هه‌یه ،كه‌سه‌ك ه چۆن بچێت ه دهرهوه له‌كاتێكدا هیچ پاسپۆرتێكی دیكه‌ی نییه؟ لیوا موحسین :پاسپۆرتی ( )Sته‌نها ل��ه‌ئ��ه‌رده‌ن كاری پێناكرێت ،ب���ه‌اڵم له‌سه‌رجه‌م واڵتانی دیكه‌ی دراوسێی عێراق ده‌توانرێت گه‌شتی پێئه‌نجامبدرێت، بۆ ئه‌رده‌نیش ئه‌گه‌ر كه‌سه‌ك ه زۆر پێویستی به‌گه‌شتكردن بوو، ب�هش��ێ��وه‌ی�هك ئ �ه‌گ �ه‌ر راپۆرتی پزیشكی‌و ده‌عوه‌تنام هو وه‌فد‌و به‌مه‌به‌ستی خوێندن بێت ،ئه‌وا دۆكۆمێنتی ره‌سمی هه‌ی هو داوای پاسپۆرت ده‌ك��ات‌و مامه‌ڵه‌كه‌ی ده‌نێردرێت ه ب�ه‌غ��داو ده‌توانێت پاسپۆرتی ( )Aده‌ربكات.
ده‌س���ت���وور :ئێستا ته‌نها كه‌سێتی‌و شارستانی ده‌یگرێته‌وه، پاسپۆرتی جۆری ( )Aده‌رده‌كرێت ،بۆچی نه‌توانێت به‌بێ ره‌زامه‌ندی پێتانوانیی ه له‌داهاتوودا پاسپۆرتی ب �ه‌خ��ێ��وك �ه‌ر ببیت ه خ��اوه‌ن��ی جۆری ( )Gهه‌مان چاره‌نووسی پاسپۆرت ،ئێم ه زۆر فشارمان پاسپۆرتی ()Sی هه‌بێت؟ كرد ،به‌اڵم تا ئێستا نه‌توانراو‌ه ل��ی��وا م��وح��س��ی��ن :نه‌خێر ،بكه‌وێت ه بواری جێبه‌جێكردنه‌وه، پاسپۆرتی ( )Aبه‌هه‌مان شێوه‌ی له‌هه‌مانكاتدا راست ه بڕیاری البردنی پاسپۆرتی ()Gیه ،ته‌نها زمانی به‌خێوكه‌ر له‌په‌رله‌مان‌و حكومه‌تی كوردی بۆ زیادكراو‌ه‌و له‌هه‌مانكاتدا هه‌رێم ده‌رچووه ،به‌اڵم ده‌ركردنی تا هه‌شت ساڵی دیك ه پاسپۆرتی پاسپۆرت په‌یوه‌ندی به‌حكومه‌تی ( )Gك�����اری پ��ێ��ده‌ك��رێ��ت‌و ناوه‌نده‌و‌ه هه‌ی هو حكومه‌تی هه‌رێم ره‌تناكرێـته‌وه ،ئه‌گه‌ر ژماره‌ی ب�ه‌رپ��رس نییه ،چونك ه ئه‌گه‌ر سه‌ردانه‌كان له‌پاسپۆرتی كه‌سه‌ك ه مامه‌ڵه‌ی پاسپۆرته‌ك ه له‌هه‌رێم ته‌واو بوو ،له‌كاتی تازه كردنه‌وه‌دا ببه‌ین ه به‌غدا ،حكومه‌تی به‌غدا به‌بێ پاسپۆرتی ()Aی بۆ ده‌رده‌كه‌ن .به‌خێوكه‌ر نایكات ،چونك ه بڕیاری ده‌ستوور :پێشتر زۆر لێدوان ئه‌نجومه‌نی وه‌زی��ران��ی عێراقه، دراوه له‌باره‌ی ده‌ركردنی پاسپۆرتی پێویستبوو حكومه‌تی هه‌رێم ( ،)Aبه‌اڵم تائێستا هاوواڵتیان له‌جێگه‌ی ئه‌وه‌ی بڕیار ده‌ربكات له‌م پاسپۆرت ه بێبه‌شن؟ بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كانی پاسپۆرت لیوا موحسین :ئێم ه داوای له‌هه‌رێم ،داوای له‌حكومه‌تی ناوه‌ند ل��ێ��ب��وردن له‌خه‌ڵكی هه‌رێمی بكردای ه بڕیاره‌كه‌ی خۆی بۆ نه‌مانی ك��وردس��ت��ان ده‌ك �هی��ن له‌باره‌ی به‌خێوكه‌ر هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه ،ئه‌گه‌ر ئه‌و لێدوانانه‌ی پێشتر دراون ،له‌داهاتوودا پاسپۆرت له‌سلێمانی‌و ئ���ه‌وه‌ش ه��ۆك��ار ی خ��ۆی هه‌یه ،پارێزگاكانی دیكه‌ی هه‌رێمیش چونك ه سیستمی دانانی ئامێری ده‌ربچێت ،به‌هۆی ئه‌وه‌ی فۆرمی پاسپۆرتی ( )Aسیستمێك ه پاسپۆرتی ( )Aبه‌هه‌مان شێوه ب �ه‌گ��رێ��ب �ه‌س��ت ك����راوه له‌گه‌ڵ ده‌چێته‌و‌ه به‌غدا ،به‌خێوكه‌ر هه‌ر كۆمپانیای (جیفیكا ئۆن دیفرینت) ده‌مێنێت. ی ئه‌ڵمانی بۆ سه‌رجه‌م شاره‌كانی ده‌س���ت���وور :هاوواڵتییانی عێراق ،سه‌رجه‌میان ده‌به‌سترێته‌و‌ه هه‌رێم پێویستیان به‌ڤیزای ه له‌كاتی به‌سێرڤه‌ری م�ه‌رك�ه‌زی له‌به‌غدا گه‌شتكردنیان بۆ واڵتێكی دراوسێ، ب �ه‌ه��ۆی مانگی ده‌س��ت��ك��رد ك ه ب���ه‌اڵم ه��اوواڵت��ی��ی��ان��ی دراوس���ێ ئه‌مه‌ش كارێكی ئاسان نییه ،به‌اڵم له‌كاتی هاتنه‌ناوه‌وه‌یان بۆ هه‌رێم سه‌رجه‌م كاره‌كانی بینا‌و خولی پێویستیان به‌ڤیزا نییه ،بۆچی؟ راهێنانی كارمه‌ندان‌و دابینكردنی ل��ی��وا م��وح��س��ی��ن :هه‌موو كه‌لوپه‌لی پێویست دابینكراوه ،كه‌سێك ئه‌گه‌ر بێت ه عێراق ،ده‌بێت به‌اڵم كۆمپانیاك ه نایه‌ت ئامێره‌ك ه م��ۆری هاتنه‌ناوه‌وه‌ی لێبدرێت ب��ب �ه‌س��ت��ێ��ت �هوه به‌سێرڤه‌ری به‌هه‌مانشێو‌ه له‌كاتی ده‌رچوونی مه‌ركه‌زییه‌وه ،چونك ه له‌رێگه‌ی له‌عێراق ،بۆ هه‌ر هاوواڵتییه‌كی مانگی ده‌ستكرده‌وه ،ئیستیماره‌ی عێراقی بیه‌وێت بچێت ه واڵتێكی پاسپۆرت ده‌نێردرێت ه بهغداو دوای دراوسێ ده‌بێت ڤیزای ئه‌و واڵت ه وه‌اڵمدانه‌و‌ه دواتر ده‌توان ی به‌ئامێری ل��ێ��ب��دات ،به‌هه‌مانشێو‌ه هه‌ر دووه‌م چاپی بكه‌یت ،چاوه‌ڕوانی هاوواڵتییه‌كی بیانی بێت ه هه‌رێم كۆمپانیاكه‌ین‌و رۆژان ه په‌یوه‌ندییان ئێم ه ڤیزای ده‌ده‌ینێ ،به‌اڵم له‌مه‌رز‌ه پێوه‌ده‌كه‌ین ،به‌بیانووی به‌ستنی ره‌سمییه‌كانی سه‌ر سنوور مۆرێكی سێرڤه‌ری ش��اره‌ك��ان��ی دیكهوه هاتنه‌ناوه‌و‌ه له‌پاسپۆرته‌كانیان نایه‌ن ه هه‌رێمی كوردستان ،بۆی ه ده‌درێت‌و دواتر له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ناتوانرێت كاتێكی روون‌و گونجاو نشینگه‌دا ڤیزایان پێده‌درێت، بڵێین بۆ ده‌ركردنی پاسپۆرتی پێویست ناكات زۆر لهسهر ئه‌و ( )Aله‌شاری سلێمانی. مه‌سه‌له‌ی ه قس ه بكه‌ین. ده‌ستوور :پارساڵ بڕیارێك ده‌ستوور :ده‌نگۆی ئهوه هه‌ی ه ده‌رچوو ك ه ئافره‌ت ده‌توانێت به‌بێ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی ه گشتییه‌كانی ره‌زامه‌ندی به‌خێوكه‌ر (وه‌لی ئه‌مر) ره‌گ����ه‌زن����ام���� هو پ���اس���پ���ۆرت‌و پاسپۆرت ده‌ربكات ،به‌اڵم تائێستا نشینگ ه ل �هش��اره‌ك��ان��ی هه‌رێم ئه‌و بڕیاره له‌هه‌رێمی كوردستان‌و هه‌ڵبوه‌شێته‌وه؟ عێراقدا كاری پێناكرێت؟ لیوا موحسین :په‌یوه‌ستین لیوا موحسین :له‌كۆمه‌ڵگای به‌حكومه‌تی ن��اوه‌ن��دی ،چونك ه ئێمه‌دا ئافره‌ت هه‌میش ه مه‌غدور‌ه‌و ناوه‌ند داوای ئهوه ده‌كات سه‌رجه‌م به‌هاوواڵتی پل ه سێ هه‌ژماركراون ،به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كان بكرێن ه لقێكی چونك ه ده‌بێت له‌كاتی گه‌شتكردندا ره‌گه‌زنامه‌ی گشتی به‌غدا ،به‌اڵم مه‌حره‌می له‌گه‌ڵ بێت ،له‌ته‌مه‌نی ئێم ه داوام��ان ك��ردووه له‌هه‌رێمی ( )45ساڵیدا پاسپۆرت ده‌ربكات كوردستان به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كی ئه‌گه‌ر به‌خێوكه‌ر نه‌هێنێت ،پارساڵ گشتی هه‌بێت‌و تائێستا قبوڵییان راپ��ۆرت��م��ان داوه‌ت��� ه په‌رله‌مانی نهكردووه. عێراق بۆئه‌وه‌ی ئه‌و بڕیاره‌ی ك ه ده‌ركردنی پاسپۆرت بۆ ئافره‌تان پێویستی به‌ره‌زامه‌ندی به‌خێوكه‌ر نه‌بێت ،له‌هه‌مانكاتدا داوام��ان له‌ڕێكخراوه‌كانی ژنان‌و لیژنه‌ی ژنان سه‌رجه‌م هه‌ڵگرانی له‌په‌رله‌مان كرد كاری بۆ بكه‌ن، دۆكۆمێنته‌كانی هه‌رێمی له‌كۆتاییدا توانرا سه‌فه‌ركردن به‌بێ به‌خێوكه‌ر له‌الیه‌ن ئه‌نجومه‌نی كوردستان هی پێش رووخانی وه‌زیرانی عێراقهوه بڕیاری لهسهر رژێم ،لهناوهو دهرهوه تووشی ب��درێ��ت ،ب���ه‌اڵم جێگه‌ی داخ�� ه كێش ه بوونهتهوه ئه‌گه‌ر ژن پاسپۆرتی نه‌بێـت چۆن ده‌توانێت گه‌شت بكات ،به‌بڕوای من ئهوه پێشێلكردنی مافی مرۆڤه، چونك ه ئه‌و ئافره‌ت ه یاساكانی باری
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
کلتور
ی ده‌رده‌خــات سـێـكـسـی مه‌حـره‌م رووی شـاراوه
24
ی مه‌حره‌م ئه‌نجامبدات ی سێكس ی ئه‌و كه‌س ه ی یاسای عێراق به‌پێ سزاك هی له‌سێداره‌دان یان به‌ندكردنی هه‌تاهه‌تاییه
كانی كه‌مال له‌كه‌ركوك ی مه‌حره‌م ی سێكس دی�����ارده ێ له‌خێزانه‌كاندا ل �هن��او ه �هن��د ی پل ه رووله‌زیادبوونه‌و به‌تاوان ی ێ داده‌نرێرێت لهو سكااڵیان ه س ی ی بوار بهرزكراونهتهوه ،پسپۆران ده‌روون��ی��ش ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن ی ی ئه‌م حاڵه‌تان ه ئه‌و پیاوان ه زۆرب ه ی بێئومێدین یاخود ك ه له‌ته‌مه‌ن ی ی له‌ته‌مه‌نێك ئه‌و مێرمندااڵن ه ی ه �ه‌س��ت �ه‌وه‌ردان وه‌ك قۆناغ ی ده‌ده‌ن. هه‌رزه‌كاری ،ئه‌نجام ی پارێزه‌ر ی وت�هك��ان� به‌پێ ی م��ه‌س��رور ئ��ه‌س��وه‌د دی����ارده ی م�ه‌ح��ره‌م له‌كه‌ركوك "سێكس ی 2009دا رووی ل���ه‌س���اڵ��� له‌زیادبوونه" ،چه‌ندین سكااڵ لهسهر ئ�ه‌م دی��ارده‌ی � ه بهرزكراونهتهوه ی پۆلیس له‌ناوچ ه بۆ بنكه‌كان ی كه‌ركوك. جیاجیاكان ی م��ه‌ح��ره‌م ،وات�� ه سێكس ی ی برا له‌گه‌ڵ خوشك سێكسكردن خۆی ،باوك له‌گه‌ڵ كچی ،یاخود ی خۆی ،هه‌موو مام له‌گه‌ڵ برازا ی به‌مه‌حره‌م داده‌نرێن ئه‌و كه‌سان ه یو یو كۆمه‌اڵیه‌ت ی ئایین ل��ه‌ڕوو یاساییهوه. ی ت��ائ��ێ��س��ت��ا ئ���ام���ارێ���ك��� روون ل��هب��ه‌رده‌س��ت دان��ی � ه بۆ دی���ارده‌ی ی ده‌ستنیشانكردن ی ی مه‌حره‌م له‌به‌رنه‌بوون سێكس ی تایبه‌ت به‌م دیارده‌یه، سه‌نته‌رێك ی ی دادگا ی تۆمارگ ه به‌اڵم به‌پێ ی لێكۆڵینهوه له‌كه‌ركوك له‌ساڵ 2009دا 7حاڵه‌ت روویداوه ،هه‌ر
حه‌وت حاڵه‌ته‌كه‌ش ل ه عه‌ره‌ب ه ی ده‌هه‌زاریه‌كانن ك ه له‌سه‌ره‌تا ی پرۆس ه ن �ه‌وه‌ده‌ك��ان �هوه به‌هۆ ی به‌عس ی رژێ��م�� ت�ه‌ع��ری��ب�هك� ه ی عێراقهوه بۆشاره‌ك ه له‌خواروو هاتوونه‌ت ه كه‌ركوك. ی ی عێراق ی سزادان ی یاسا به‌پێ ی ی 393ژم��اره 111بڕگ ه م��اده ی 1969ئاماژه ( 2ب)ی ساڵ ی مه‌حره‌م له‌پل ه بهوه ده‌كات زینا ی له‌سێداره‌دان یاخود ێ سزا س ی هه‌تاهه‌تاییه ،هه‌مان زیندانیكردن ی ()1 ی ئه‌م یاسای ه بڕگ ه به‌ند ئاماژه بهوه ده‌كات هه‌ر كه‌سێك ی هه‌وڵی ئیغراكردن‌و سه‌رنجڕاكێشان ی ی 18ساڵ ی خوار ته‌مه‌ن كچێك ی خۆی ،ئه‌وا ێ ره‌زامه‌ند بدات به‌ب ی یاخود ی هه‌تاهه‌تای زیندانیكردن ی سزایه‌تی .تائێستا ئه‌و ی كات گرتن 7حاڵه‌ت ه له‌ژێر لێكۆڵینه‌وه‌دایه‌و ی ده‌ستوور ی زانیارییه‌كان به‌پێ ی ی 2004دا حاڵه‌تێك ل�ه‌س��اڵ� ی ی م �ه‌ح��ره‌م رووب����ه‌ڕوو سێكس له‌سێداره‌دان بۆته‌وه. ی س��هب��اره‌ت به‌هۆكاره‌كان ی مه‌حره‌م ی سێكس ئه‌نجامدان ی ی "بۆ بوون پارێزه‌ر مه‌سرور وت كه‌ناڵ ه ئاسمانیی ه جۆراجۆره‌كان ی ده‌گ �ه‌ڕێ��ت �هوه ،ه �ه‌روه‌ه��ا بوون ی هه‌ڵ ه ئه‌م مۆبایل كه‌به‌شێواز ته‌كنه‌لۆژیای ه بهكارهێنراوه بۆ ئه‌م مه‌به‌ست ه هه‌اڵنه ،هه‌روه‌ها ی ئه‌و كه‌بتكردن ه كۆمه‌اڵیه‌تیی ه ی ئێم ه له‌م باو‌ه له‌ناو كۆمه‌ڵگ ه ی ی هه‌ڵ ه رووهوه ،پ����ه‌روه‌رد‌ه ی یو ناڕۆشنبیر یو داخراوه‌ی خێزان خێزانه‌كان واده‌ك��ات ئه‌م هه‌اڵن ه
سه‌رهه‌ڵبدات". ی پارێزه‌ر ی قسه‌كان به‌پێ مه‌سرور ئه‌سوه‌د بۆ دڵنیابوون ل��ه‌ڕووداوه‌ك�� ه دادگ��ا پشت به‌و ی ی كه‌پۆلیس ئیفادان ه ده‌به‌ست ی كردوه، لێكۆڵینهوه تۆماریان ی ی ئ �هو كه‌س ه ی وته‌كان به‌پێ ی ده‌رهه‌ق كراوه ،یاخود تاوانه‌ك ه ی له‌به‌رده‌م ی ئه‌و ئیفادان ه به‌پێ ی لێكۆڵینهوه خ��اوه‌ن دادگ����ا كه‌یسه‌ك ه وت��وی �ه‌ت �ی ،پاشتر
ی ئ �ه‌م كه‌یس ه ده‌چێت ه قۆناغ ی رووداوه‌كه، ی هێماكان كه‌شفكردن ی ئه‌و رووداوه وات ه ته‌مسیلكردن ێ لهسهر ی چۆن روویداب وه‌ك ئهوه ی واق��ی��ع ل �ه‌الی �هن خاوه‌ن ئ���ه‌رز ی ناڕاسته‌خۆ، كه‌یسه‌ك ه به‌شێوه‌یه‌ك هه‌روه‌ها هه‌ردوو تاوانبارو خاوه‌ن ێ كه‌یسه‌ك ه پشكنینیان بۆده‌كر یو ی دادوه‌ر ی پزیشك له‌یه‌ك ه ی پزیشك ی راپۆرت پاش ده‌رچوون ی ئه‌و كردار‌ه پیشانده‌دا ئاسه‌وار
ته‌نها له‌ناو خوێندنگایه‌کی کچان سێ حاڵه‌تی ل ه سیکسی مه‌حره‌م ههبووه ل ه الیه‌ن مام‌و باوکیانه‌و‌ه ده‌ستدرێژییان کرابووسه‌ر.
گوای ه ئه‌و رووداوه بووه یان نا، ی ی ناوهوه ی جل جاریوای ه پشكنین ێ تاوانبارو خاوه‌ن كه‌یسه‌ك ه ده‌كر ی ئه‌و كردار‌ه ئه‌گه‌ر بێتو له‌كات ی لێ ئاگاداركرابێته‌وه. پۆلیس ی س��زادان�� ی ب�ه‌پ��ێ� ی ی��اس��ا عێراق ی ئه‌گه‌ر بێتو تاوانبار له‌كات ی سه‌رخۆش ی یاخود به‌كارهێنان ی ی م��اده سڕكه‌ره‌كان ئه‌و كردار‌ه ی كردبێت ه �ه‌م��ان ئ��هو سزای ه ی (2ب) به‌سه‌ردا جێبه‌ج ێ بڕگ ه ده‌كرێت .پارێزه‌ر مه‌سرور وت ی "هیچ په‌یوه‌ندیه‌ك ی ب�هوهوه نیی ه ت��اوان��ب��ار ه��ۆش��دار بووبێت یان ی بێهۆش ،گرنگ ئه‌وه‌ی ه ئه‌و كردار‌ه ی له‌سێداره‌دان یان كردووه‌و سزاك ه ی گرتن ی تاهه‌تایی ه به‌پێ ی یاسا عێراق ی كه‌هه‌مان ئه‌و یاسایه‌ی ه ك ه ی پێده‌كرا. له‌سه‌رده‌م ی رژێم كار د .عه‌بدولكه‌ریم خه‌لیف ه ی ی ئاماژه ی ده‌روون پسپۆر له‌بوار ی پار ته‌نها له‌ناو یه‌ك به‌وه‌دا ساڵ ی كچان 3 ی ئاماده‌ی خوێندنگ ه ی مه‌حره‌م ههبووه حاڵه‌ت له‌سێكس ی ێ كچ ه ده‌ستدرێژ ك ه ئ�هو س سێكسیان كرابوو‌ه سه‌ر له‌الیه‌ن ێ حاڵه‌ته‌ش مام‌و باوكه‌وه ،ئه‌م س ی خوێندنگه‌ك ه له‌الیه‌ن به‌ڕێوه‌به‌ر داپۆشرابوو پارێزرابوو ،ئه‌مه‌ش ی بۆ ئهوه دهگهڕێتهوه كه‌حاڵه‌تێك ی ب��ۆ ئ��هو كه‌سان ه ش���ه‌رم���ه‌زار ێ كۆمه‌ڵگ ه ێ‌و نایانه‌و دروستده‌ب ی بزانێ. پێ ئه‌و پسپۆر‌ه ده‌روونیی ه باس ی ئه‌م دیارده‌ی ه له‌وه‌ده‌كات قه‌بار‌ه ی كه‌ده‌رده‌كه‌وێت، گهورهتره لهوه ی "ره‌نگ ه ل ه شوێنیتر هه‌مان وت
ێ ی نه‌زانیب ێ‌و كه‌س پێ شت روویداب ی یاخود خاوه‌ن كه‌یسه‌ك ه به‌هۆ ێ هه‌ر هۆكارێكی دیك ه نه‌یتوانیب بیگه‌یه‌نێت ه پۆلیس‌و دادگا". ی د.ع �هب��دول��ك �ه‌ری��م وتیش ی ی ئه‌م حاڵه‌تان ه رووبه‌ڕوو "زۆرب ه ئ���هو پ��ی��اوان � ه ده‌ب��ێ��ت��هوه ك ه ی بێئومێدین یاخود له‌ته‌مه‌ن ی ی له‌ته‌مه‌نێك ئه‌و مێردمندااڵن ه هه‌سته‌وه‌ردان. ی ی ئاینییه‌و‌ه سێكس ل �ه‌ڕوو مه‌حره‌م حه‌رامه‌و ئه‌م دیارده‌ی ه ی بۆ ی گ��هوره ئ��ام��اژه به‌گوناه ی ی وه‌ك پیاوێك ده‌كرێت ،شیخ عه‌ل ی ی سه‌باره‌ت به‌مڕووداو‌ه وت ئایین ی ئیسالمدا ئه‌م حاڵه‌ت ه "له‌ئاین ح �ه‌رام �هو به‌یه‌كێك له‌گوناه ه گه‌وره‌كان دانراو‌ه كه‌زینایه ،ئیتر ی مه‌حره‌م ئ��ه‌م ج���ۆره زی��ن��ای� ه ی نامه‌حره‌م گوناهتر‌ه ل ه زینا ی ی قورئان ی ده‌ق ی به‌پێ لهبهرئهوه ی نزیك پیرۆز خ��ودا فه‌رموویه‌ت مه‌بنه‌و‌ه له‌مه‌حره‌مه‌كانتان وه‌ك كچ‌و خوشك‌و دایك‌و پورو ئامۆژن‌و ی ی خوشك‌و ب��را ،ن ه ئاكار كچ ێ‌و هه‌ڵیده‌گر كۆمه‌ڵگه‌كه‌مان ی ی قبوڵ ه له‌شه‌ریعه‌ت ن ه قابیل ئیسالم". ع�ه‌ق��ی��د خ��ورش��ی��د مه‌جید ی گرتن‌و ی ب��ن��ك� ه "ل��ێ��پ��رس��راو ی ی كه‌ركوك به‌ده‌ستوور گواستنه‌و‌ه راگه‌یاند "حاڵه‌تێكمان بۆ هات له‌مجۆر‌ه ك� ه ئ�ه‌وی��ش پیاوێك ی كردبوو‌ه سه‌ر بوو ده‌ستدرێژ یو ب�ه‌ه��ۆی�هوه سزای ك��چ �ه‌زاك � ه 15س���اڵ زی��ن��دان��ی ب��ه‌س��ه‌ردا سه‌پێندرا".
شــۆفـێـران لـه‌یـه‌كـتــر تـــووڕه‌ن
ی ناشیرین‌و شه‌ڕكردن ده‌بنه‌و ه له‌الیه‌ن یه‌كتریه‌و ه ی قس ه رۆژان ه ده‌یان شۆفێر رووبه‌ڕوو بیالل جه‌عفه‌ر له سلێمانی
ب����ه‌ه����ۆی ت������ووڕه‌ب������وون‌و ه��اوك��اری��ن �هك��ردن‌و گوێنه‌دان به‌ڕێنماییه‌كانی هاتوچۆ له‌الیه‌ن زۆرب��هی شۆفێرانهوه ،رۆژانه چه‌ندین حاڵه‌تی شه‌ڕكردن‌و ج��ن��ێ��ودان ب �هی �هك��ت��ری له‌ناو شۆفێراندا رووده‌دات‌و پسپۆڕانی ب����واری ده‌روون���ی���ش ئ��ام��اژه ب���ه‌وه‌ده‌ك���هن كێشه‌و گرفته ده‌روونییه‌كان كۆمهاڵیهتیو ك���اری���گ���ه‌ری ه��هی��ه لهسهر توڕه‌بوونی شۆفێران. ش��ۆف��ێ��ران دروستبوونی توڕه‌بوونه‌كانیان ك��ێ��ش �هو له‌یه‌كتری بۆ هۆكاری جیاجیا ده‌گ��ێ��ڕن��هوه ،ل �ه‌وان �ه ئاستی هۆشیاری شۆفێره‌كان‌و خراپی رێ��گ��اوب��ان‌و زۆرب��وون �ی رێژه‌ی ئۆتۆمبێل له‌كوردستاندا. مه‌ریوان عومه‌ر ته‌مه‌ن 37 ساڵ ،ماوه‌ی پێنج ساڵه شۆفێری ته‌كسییه ل�هش��اری سلێمانی، رووداوێكی خۆی گێڕایه‌وه‌‌و باسی له‌وه‌كرد له‌شه‌قامی مه‌وله‌وی كه‌چه‌ند قه‌ره‌باڵغه ،شۆفێرێكی ته‌كسی بۆ ئه‌وه‌ی رێگه‌ی بكه‌م، چه‌ند جارێك هۆرنی به‌روومدا لێدا ،به‌اڵم رێگه‌م نه‌بوو له‌به‌ر
قه‌ره‌باڵغی خه‌ڵك‌و ئۆتۆمبێل له‌شه‌قامه‌كه‌دا رێگه‌ی بكه‌م‌و پاش ئه‌وه‌ی به‌هۆرنه‌كانی زۆر بێزاربووم‌و دوای تووڕه‌بوونێكی زۆر ب����ۆی داب����ه‌زی����م‌و ب��وو به‌ده‌نگه‌ده‌نگمان. مه‌ریوان وتی "رۆژانه ده‌یان ح��اڵ �ه‌ت��ی ش���ه‌ڕك���ردن به‌هۆی ه���ۆرن ل��ێ��دان‌و ت���ووڕه‌ب���وون‌و بێئارامی شۆفێران له‌ڕێگه‌نه‌دانی شۆفێرێكی دیكه له‌شه‌قامه‌كاندا دروستده‌بن". زۆرجار كۆمه‌ڵێك كه‌ره‌سته‌ی وه‌ك ده‌مانچه‌‌و چه‌قۆ‌و تالیبه‌ر‌و ده‌رنافیس بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی به‌كارده‌هێندرێت‌و ی�هك��ت��ری هه‌ندێجاریش رووداوی گهورهی وه‌ك ب��ری��ن��دارب��وون‌و ته‌نانه‌ت مردنیشی لێكه‌وتۆته‌وه. ت��ووڕه‌ب��وون��ی شۆفێران‌و رووبه‌رووبوونه‌وه‌ی یه‌كتری ته‌نها به‌هۆی قه‌ره‌باڵغی شه‌قامه‌كانه‌وه نییه ،به‌ڵكو به‌وته‌ی به‌ختیار محه‌مه‌د عه‌لی شۆفێری ته‌كسی ل�ه‌رێ��گ�هی عه‌ربه‌ت-سلێمانی له‌الیه‌ن شۆفێری ئۆتۆمبێلێكی به‌رپرسێكی حزبییه‌وه تووشی جنێوبووه‌ته‌وه ه���ه‌ڕه‌ش���هو به‌بیانووی ئ��هوهی "كه‌سێكی به‌رپرسه‌‌و ده‌بێت رێگه‌كه‌ی بۆ چۆڵبكرێت ،له‌كاتێكدا شۆفێره‌كه‌‌و
سه‌رخۆشبوون‌و به‌رپرسه‌كه به‌پێچه‌وانه‌ی سایدی شه‌قامه‌كه ئۆتۆمبێله‌كه‌یان لێده‌خوڕی". به‌پێی ق��س�هی شۆفێران كێشه‌كان‌و توڕه‌بوونه‌كان زیاتر له‌نێوان شۆفێرانی پاسه‌كان‌و شۆفێرانی ته‌كسیدا رووده‌دات. م���ه‌ری���وان ع��وم��ه‌ر باسی له‌وه‌كرد ،تا ئێستا زیاتر له()10 جار تووشی ئه‌و حاڵه‌تانه بووه، وتی "زیاتر له‌نێوان شۆفێرانی پاس‌و ته‌كسیدا رووئ��ه‌ده‌ن كه كێبڕكێ ده‌ك�هن بۆ هه‌ڵگرتنی نه‌فه‌رێك". حه‌سه‌ن قادر حه‌مه عه‌لی ته‌مه‌ن 51ساڵ ،ماوه‌ی چوار ساڵه شۆفێری پاسه له‌هێڵی رزگ���اری ن��اوش��اری سلێمانی، ئ��ام��اژه‌ی ب��ه‌وه‌ك��رد له‌نێوان شۆفێراندا به‌تایبه‌ت شۆفێری پ���اس‌و ته‌كسی ت��ووڕه‌ب��وون‌و به‌ره‌نگاربوونه‌وه زۆر زیاتره وه‌ك له‌وانیتر ،به‌هۆی نزمی ئاستی رۆشنبیریو كێشه‌ی ك��ه‌م��ده‌رام��ه‌ت��ی شۆفێران‌و ه �ه‌ڵ��پ �هك��ردن ب��ۆ هه‌ڵگرتنی نه‌فه‌رێك زۆرج��ار ئه‌و كێشه‌یه دروس��ت��ب��ووهو "به‌برینداربوون یاخود كوشتنی شۆفێره‌كه" كۆتاییهاتووه. ئه‌و شۆفێره خاوه‌ن ئه‌زمونه
ده‌ڵ��ێ��ت "ش��ۆف��ێ��ری��ی مانای ره‌وش��ت �ه ،پێویسته سه‌رجه‌م شۆفێران به‌رامبه‌ر شۆفێره‌كانی دیكه‌‌و ئه‌و هاوواڵتیانه‌ی وه‌ك پیاده له‌شه‌قامه‌كان ده‌په‌ڕنه‌وه ی���ارم���ه‌ت���ی ی��هك��ت��ر ب����ده‌ن‌و هه‌ڵسوكه‌وتیان به‌رامبه‌ر یه‌كتر ج��وان بێت ن���ه‌وه‌ك جنێودان به‌هۆی ئه‌وه‌ی رێگه‌ی گرتووه یاخود نه‌فه‌رێكی هه‌ڵگرتووه". شێخ حه‌سه‌نیش شۆفێرێكی ت��ره ،باس ل�ه‌وه‌ده‌ك��ات رۆژانه چه‌ندین حاڵه‌تی لهو جۆره‌ی ت���ووش ده‌ب��ێ��ت ،ئ��هو هێمای ب����ه‌وه‌ك����رد ،ت����ووڕه‌ب����وون‌و به‌ره‌نگاربوونه‌وه ته‌نها له‌ناو ش��ۆف��ێ��ران��ی پ���ی���اودا نییه، به‌ڵكو رۆژێ��ك��ی��ان له‌به‌رده‌م سۆپه‌رماركێتی زارا ئۆتۆمبێلێك كه شۆفێره‌كه‌ی ئافره‌ت بووه، له‌شه‌قامی الوه‌كییه‌وه به‌ره‌و رووم هاتووهو به‌ئۆتۆمبێله‌كه‌ی كێشاوم ،ب�ه‌اڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی كه‌ئه‌و خۆی سه‌رپێچیكه‌ربوو، چ �هن��دی��ن ج��وێ��ن��ی ناشیرین‌و سوكی پێداوم". م���ه‌ری���وان ه���ۆك���اری ئه‌و رووداوان���������هی ب���ۆ خێرایی لێخوڕینی شۆفێران‌و گوێنه‌دان ب�ه‌ڕێ��ن��م��ای��ی�هك��ان��ی هاتوچۆ‌و شۆفێریكردنی هه‌ندێك گه‌نج
كه له‌یاساكانی هاتوچۆ نازانن‌و ده‌ب��ن �ه م��ای �هی دروستكردنی گرفت ،ه�ه‌روه‌ه��ا قه‌ره‌باڵغی‌و زۆری ئ��ۆت��ۆم��ب��ێ��ل لهسهر شه‌قامه‌كان گ��ێ��ڕای �هوه ،وتی "شه‌قامه‌كانی كوردستان توانای هه‌ڵگرتنی ئ�هو ژم��اره زۆره‌ی ئۆتۆمبێلی نییهو رۆژانه چه‌ندین رووداوی هاتوچۆ‌و شه‌ڕكردن دروس��ت��ب��ووهو ل �ه‌الی �هن خودی شۆفێرانهوه شۆفێره‌كه‌ی دیكه لهسهر ئه‌و حاڵه‌ته كه‌رێگه‌ی پ��ێ��ن�ه‌داوه ت��ووش��ی هه‌ڕه‌شه‌‌و جنێودان بووه‌ته‌وه‌‌و به‌ده‌مانچه‌‌و چه‌قۆ برینداركراوه". ب��ۆ زی��ات��ر شیكردنه‌وه‌ی ه��ۆك��اره‌ك��ان��ی ئ �هو دیارده‌یه‌‌و رێ��گ �ه‌چ��اره‌ك��ان��ی ،د .دانیاڵ س �ه‌ع��دی پ��س��پ��ۆڕی ده‌روون���ی ل �هن �ه‌خ��ۆش��خ��ان �هی فێركاری سلێمانی به‌ده‌ستووری راگه‌یاند، ه��ۆك��اره‌ك��ان��ی "پ �ه‌ل �هك��ردن بۆ گه‌یشتن به‌شوێنی مه‌به‌ست‌و پ��اپ �هن��دن �هب��وون به‌یاساكانی به‌كارهێنانی ه���ات���وچ���ۆو شه‌قامه‌كان وه‌ك وه‌سیله‌یه‌كی ژیان‌و نان په‌یداكردن ،به‌تایبه‌ت بۆ شۆفێرانی ته‌كسی‌و پاس‌و لۆری" ده‌بێته هۆی دروستبوونی توندوتیژی‌و شه‌ڕكردن له‌نێوان ش��ۆف��ێ��ران��دا له‌كاتی حاڵه‌تی
نه‌شیاودا. ئ��هو پ��س��پ��ۆڕه ده‌روون��ی��ه ئ���ام���اژه‌ی ب�����ه‌وه‌دا كێشه‌ی كۆمهاڵیهتیو ده‌روون��ی ،زیاتر ك��ارده‌ك��ات��ه س���ه‌ر شۆفێران ب��ۆئ��هوهی ت��ووڕه‌ب��وون��ی��ان بۆ دروستببێت له‌كاتی سه‌رپێچی هاتوچۆ ی��اخ��ود پێشڕه‌ویی، له‌هه‌مانكاتدا رۆژان���ی باران ك���اری���گ���ه‌ری ده‌ك���ات���ه سه‌ر دروس��ت��ب��وون��ی رووداوه‌ك���ان���ی هاتوچۆ‌و دواتر كارده‌كاته سه‌ر زهنی شۆفێره‌كه‌‌و له‌ئه‌نجامدا شه‌ركردن له‌نێوان شۆفێراندا دروستده‌بێت. به‌وته‌ی د .دانیاڵ به‌پێی دهركهوتووه لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك ت��ووڕه‌ب��وون��ی ش��ۆف��ێ��ران لهو ئۆتۆمبێالنه‌ی كه (ته‌برید)یان تێدایه جیاوازتره‌و كهمترهو ئه‌و شۆفێرانه‌ی له‌ناوچه گه‌رمه‌كاندا ده‌ژین زیاتر تووڕه‌ده‌بن‌و هیچ جیاوازییه‌ك له‌نێوان شۆفێرانی ژن‌و پ��ی��اودا نییه ،باشترین رێگهچاره ئه‌وه‌یه كه شۆفێران ئ��هوهی��ان ل �هب �ه‌رچ��او بێت كه ب���ه‌ت���ووڕه‌ب���وون ه��ی��چ شتێك چاره‌سه‌ر ناكرێت‌و به‌خۆیاندا بچنه‌وه ك �ه‌ت��ووڕه‌ب��وون زیاتر به‌نزین ب �ه‌س �ه‌ر كێشه‌كانیدا ده‌كات.
27
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
کلتور
زانـــكـــۆكــان قــۆرخـــكـــراون
ته‌نها (ی.ق.ك)و (ك.خ.ك) له‌زانكۆكاندا باره‌گایان ههیهو ی ()6ساڵ هه‌ڵبژاردن خۆیان به‌نوێنه‌ر ده‌زانن له‌دوا
ی زانكۆ .فۆتۆگراف :ئاكۆ محه‌مه‌د رێكخراوه‌كان نیگه‌رانن له‌قۆرخكردن ی موعاز فه‌رحان له‌سلێمان ی ی خوێنكاران‌و یه‌كێت كۆمه‌ڵ ه ی ك��وردس��ت��ان له‌ناو قوتابیان ی ی ه �ه‌رێ��م��دا بنك ه زان��ك��ۆك��ان � ی نوێنه‌رایه‌تیان هه‌ی ه به‌بیانو ی ی ئ������ه‌وان ن���وێ���ن���ه‌ر ئ������هوه سه‌رجه‌م رێكخراوه خوێندكاری‌‌و ق��وت��اب��ی��هك��ان��ن ،رێ��ك��خ��راوه ی ت��ر ئه‌م ه خ��وێ��ن��دك��اری �هك��ان � ی خۆیان ی مافه‌كان به‌پێشێلكردن ده‌زان�نو ده‌ڵێن "نوێنه‌رایه‌تییان ی نه‌ماوه". شه‌رعیه‌ت له‌ئێستادا سه‌رجه‌م كارو چاالكی ه رێكخراویه‌كان له‌الیه‌ن ی كوردستان‌و ی قوتابیان یه‌كێت ی ی خ��وێ��ن��دك��اران�� ك���ۆم���ه‌ڵ��� ه كوردستانهوه له‌ناو زانكۆكاندا ی ئه‌نجام ده‌درێ �نو رێكخراوه‌كان دی��ك� ه ل�ه‌چ��االك��ی�هك��ان بێبه‌ش ده‌كرێن‌و ده‌بێت پرس به‌و دوو رێكخراوه بكه‌ن. ی خوێندكاران ك��ۆم��ه‌ڵ�� ه ی ی سلێمان ی پارێزگا له‌سنور ی ی ئه‌نجام ده‌دات‌و یه‌كێت چاالك ی ههولێرو قوتابیانیش له‌سنور ی ئه‌نجام ده‌د‌هن‌و دهۆكدا چاالك ی له‌یه‌كتریش ده‌ك��هن بۆ رێگر ی ی له‌سنور ی چاالك ئه‌نجامدان ی یه‌كتردا. قه‌ڵه‌مڕه‌و ی ئ �ه‌م دوو ی ب��اره‌گ��ا بون رێ��ك��خ��راوه ل �هن��او زانكۆكاندا ی ی ئه‌نجومه‌ن ی بڕیارێك پێچه‌وان ه وه‌زی����ران���� ه ل���هو ن���وس���راوه‌دا ی به‌ده‌ستوور گه‌یشتو‌ه كه‌كۆپیه‌ك ی ی ته‌ده‌خول نه‌كردن به‌مه‌به‌ست ی حكومه‌تدا ك ه بۆ حزب له‌كار گشت وه‌زاره‌ت��هك��ان نێردراوه‌و ی ل�ه‌گ��ش��ت ك��ۆل��ێ��ژو به‌شه‌كان زانكۆش باڵوكراوهتهوه له‌یه‌كێك ی هاتووه"بۆنه‌كان له‌بڕگه‌كاندا ی ل�����ه‌وه‌زاره‌ت�����هك�����ان‌و ح���زب��� ی داموده‌زگاكان ئاهه‌نگ‌و به‌رنام ه بۆدانه‌نرێت". ی ئه‌م ی باره‌گا ی بون بیانو دوو رێكخراوه بۆئهوه دهگهڕێتهوه ك ه ده‌ڵێن ئێم ه شه‌رعیه‌تمان وه‌رگرتووه‌و له‌فیدراسیۆنه‌و‌ه به‌هه‌ڵبژاردن ده‌رچوین ،له‌كاتێك ی 2003دا هه‌ڵبژاردن ئه‌نجام له‌ساڵ ی دراوهو رێكخراوه خوێندكارییه‌كان
دی��ك��هش ده‌ڵ��ێ��ن ئێم ه چۆن ی به‌نوێنه‌رایه‌تی كردنیان راز ده‌بین له‌كاتێكدا "فیدراسیۆن ی نه‌ماوه". شه‌رعیه‌ت ی ت��وان��ا خ��ه‌س��رهو ئه‌ندام ی ی رێ���ك���خ���راو س��ك��رت��اری��ه‌ت�� ی " ی قوتابیان وت� گه‌شه‌پێدان ی ی نابین ئه‌وان نوێنه‌ر هه‌رگیز راز ی ئێم ه بن به‌هه‌موو ده‌رئه‌نجامێك ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن��ی��ش رازی����ن ،به‌اڵم هه‌ڵبژاردنێك ل���ه2003دا كراوه ئێستا 2009ی ه ئهوه قسه‌یه‌ك ه ی ی ال ی ل��ۆژی��ك� هیچ م��ان��ای�هك� ئێم ه نی ه بیانویه‌ك ه بۆرێگرتن ی ی دهرهوه ی رێكخراوه‌كان له‌كار ده‌سه‌اڵت". ی رێبوار محه‌مه‌د سكرتێر ی كوردستان ی قوتابیان رێكخراو
ی ن���ه‌ژاد ئه‌حمه‌د به‌رپرس ی قوتابیان ی یه‌كێت ن���اوه‌ن���د ی وت ی ب ه ده‌س��ت��ور له‌سلێمان ی سلێمانیو "به‌ته‌ئكید زان��ك��ۆ ی ی زانكۆ له‌خزمه‌ت سه‌رۆكایه‌ت ی ی یه‌كێتیدایه‌و رێگرییه‌ك براده‌ران ی زۆر ده‌ك��رێ��ت له‌ئه‌نجامدان چاالكیه‌كانمان له‌سلێمانی". ی سامان سدیق لێپرسراو ی ی كۆمه‌ڵ ه ی گشت نوێنه‌رایه‌ت ی ی سلێمان خوێندكاران له‌زانكۆ ی ب����ه‌وه‌دا ك � ه زانكۆو ئ��ام��اژه ی ی سلێمان ی سنور په‌یمانگاكان ی ی خوێندكاران‌و ئه‌وان ه كۆمه‌ڵ ه ی ه �ه‌ول��ێ��رو ده��ۆك��ی��ش یه‌كێت قوتابیان به‌ڕێوه‌یان ده‌به‌ن ،ئه‌و ی "ب�ه‌راش��ك��اوان� ه ده‌ڵێم ك ه وت � ی ی سنور زانكۆو په‌یمانگاكان
ی ی نابین ئه‌وان نوێنه‌ر هه‌رگیز راز ی ئێم ه بن به‌هه‌موو ده‌رئه‌نجامێك هه‌ڵبژاردنیش رازین
ی ی وت "سروشت ب �ه‌ده‌س��ت��ور ی رێكخراوه‌كان له‌زانكۆكاندا كار ی رێكنه‌خراو‌ه ی یاسای به‌شێوه‌یه‌ك ی ئێستا هه‌ی ه ئه‌و نوێنه‌رایه‌تی ه به‌سه‌رچووه". ی ی زانكۆكان داب �هش��ك��ردن � ی قوتابیان‌و هه‌رێم له‌نێوان یه‌كێت كۆمه‌ڵ هی خوێندكاران دیارده‌یه‌ك ه ی ئ �ه‌ودوو رێكخراوه‌ش ك ه خ��ود ی له‌سه‌رده‌كه‌نه‌وه. ته‌ئكید ی سه‌فین ف��اروق لێپرسراو ی ی ك���ۆم���ه‌ڵ��� ه ی زان����ك����ۆ ل��ق�� ی كوردستان له‌هه‌ولێر خوێندكاران ی "له‌هه‌ولێر ئه‌گه‌ر چاالكیه‌ك وت ئه‌نجامبدرێت ده‌بێت پرس به‌وان ی له‌هه‌ولێر ئه‌مان بكرێت ،ئهوه ی ده‌یكه‌ن ئێم ه قه‌ت له‌سلێمان ی نایكه‌ین ،هه‌ر كۆلێژێك ژورێك ی ی خوێندكاران ی گشت هه‌ی ه نوێنه‌ر تێدای ه ك ه ئه‌ندامه‌كانیان سه‌ر ی قوتابیانیانن". به‌یه‌كێت
ی ئێم ه به‌ڕێوه‌یان ی سلێمان پارێزگا ی ههولێرو ده‌ب���هی���نو ئ���ه‌وان��� ه ی قوتابیان ،هه‌ر دهۆكیش یه‌كێت ئێم ه نوێنه‌ر دیاریده‌كه‌ین‌و زۆرێك له‌چاالكیه‌كان ئه‌نجام ده‌ده‌ین". ه��ه‌رم��ان م��ح�ه‌م�ه‌د سه‌لیم ی ی قوتابیان ی یه‌كێت سكرتێر كوردستان ك ه له‌هه‌مان كاتدا ی ی فیدراسیۆن ه له‌وه‌اڵم سه‌رۆك ی ك ه ده‌ڵێن ی ئه‌و رێكخراوان ه قس ه ی ی ئه‌وان راز ی كردن به‌نوێنه‌رایه‌ت ی نابین وت �ی" ئ�هو قسه‌ی ه خۆ له‌خۆیدا فه‌وزا دروستده‌كات تۆ ی ی من ڕاز پێتوای ه ئه‌و به‌نوێنه‌ر ی ئه‌و ی من به‌نوێنه‌ر نه‌بێت ئ ه ی ده‌بم ئه‌گه‌ر رێكخراوه‌كان راز ی خوێندكاران‌و بیانه‌وێت خزمه‌ت ی قوتابیان بكه‌ن ده‌بێت لیژنه‌كان ئێم ه ئ��اگ��ادار ب��ك�هن�هوه له‌ناو ی خۆماندا". ی سنور زانكۆكان ی ك ه ئه‌و دوو ی ئ�هوه به‌هۆ
ی رێ��ك��خ��راوه له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان 2003دا ده‌رچ���وون تائێستاش له‌ناو زانكۆكاندا چاالكیه‌كانیان ب��ه‌ئ��ازادان�� ه ئ�هن��ج��ام ده‌د‌هن‌و ی دی��ك��هش بۆ رێ��ك��خ��راوه‌ك��ان�� ی ده‌بێت ی چ��االك � ئ�هن��ج��ام��دان� پرس به‌وان بكرێت‌و زۆرجاریش رێگرییان لێده‌كرێت‌و ناتوانن چاالكیه‌كانیان ئه‌نجامبده‌ن. ی ت��وان��ا خ��ه‌س��رهو ئه‌ندام ی ی رێ���ك���خ���راو س��ك��رت��اری��ه‌ت�� ی " ی قوتابیان وت� گه‌شه‌پێدان جه‌ماوه‌ریمان ی هه‌رچاالكیه‌ك ی هۆڵ ی به‌گرتن هه‌بێت ك ه پێویست ی ی سه‌رۆكایه‌ت بێت ده‌چین ه ال زان��ك��ۆ ئ �ه‌وان��ی��ش راسته‌وخۆ ی نامانده‌نێ‌‌و ده‌ماننێرن بۆال ی خوێندكاران ،ئه‌وانیش كۆمه‌ڵ ه رێگریمان لێده‌ك هنو به‌وهۆیه‌شه‌و‌ه چاالكیه‌كانمان په‌كیان كهوتووه، ب�ه‌ه�ه‌م��وو ش��ێ��وه‌ی�هك له‌الیه‌ن ی ئێم ه ئه‌و دوو زانكۆیه‌و‌ه ئیش حه‌سركراو". ی ی قوتابیان ی رێكخراو سكرتێر ی ی ده‌رگا ی "به‌ڕاست كوردستان وت ی ی ك ه به‌ڕوو زانكۆكان به‌وشێوه‌ی ه ئه‌و دوو رێكخراوه‌دا وااڵی ه بۆ ئێم ه به‌وشێوه‌ی ه نیه". ی سه‌باره‌ت به‌ده‌ستێوه‌ردان ی زان���ك���ۆو ی ل����هك����ار ح��ی��زب�� ی پ �هی��م��ان��گ��اك��ان��دا سكرتێر ی كوردستان ی قوتابیان رێكخراو ی نه‌ك ی حیزب ی "ده‌ستێوه‌ردان وت ی رێكخراوه‌یی ،به‌ڵكو له‌ئاست ی ی سیاس ی مه‌كته‌ب لهسهر ئاست ی زانكۆو ح��ی��زب �هك��ان ب �هن��اخ � ی په‌یمانگاكاندا رۆچووه‌و هه‌یمه‌ن ه ی ی له‌زانكۆكاندا زاڵه .كۆمیت ه حزب ی ی زان��ك��ۆو ناوچ ه رێكخستن ی زانكۆ هه‌ی ه كه‌زۆرجار رێكخستن ی له‌الیه‌ن راگرێكه‌و‌ه سه‌رۆكایه‌ت كراون". ه��ه‌رم��ان م��ح�ه‌م�ه‌د سه‌لیم ی ی قوتابیان ی یه‌كێت سكرتێر ی "هه‌موومان ك��وردس��ت��ان وت�� سه‌ر به‌حیزبه‌كانین ئه‌گه‌ر هه‌ر رێكخراوێك بیه‌وێت ملمالنێ‌‌و ێ له‌گه‌ڵ پارتیدا بكات قۆچان زه‌ره‌ر ده‌كات گه‌ر بیانه‌وێت ئه‌و ی له‌ئێم ه بكات فه‌وزای ه كاریگه‌ر ی له‌خۆیان به‌پێچه‌وانه‌و‌ه كاریگه‌ر ده‌كات".
جیهانبینی پهروهرده فــایــه‌ق ســـه‌عــیــد
وه‌زاره‌تی پهروهرده چی پێویسته؟ له‌ساتی هه‌ڵبژاردنه‌كانه‌و‌ه تاوه‌كو ئێستا نزیكه‌ی 5مانگ تێپه‌ر بووه به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ بڕیارێكی نه‌وعی نوێ له‌بواری په‌روه‌رده‌دا وه‌رگیرابێت ،له‌الیه‌كی دیكهوه هه‌ر لهو ساتانه‌دا كه‌سانێك هه‌بوون كه‌دڵیان به‌گۆڕانی حكومه‌ت خۆش بوو ،به‌ڵكو ئه‌م ه خوای ه په‌شیمانبوونه‌وه‌یه‌ك لهو ریفۆرم ه بێت ه ئاراوه كه‌ل ه 2007وه ده‌ستیپێكرد .له‌هه‌مووشی ناخۆشتر بێده‌نگی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی ه كه‌ره‌نگ ه په‌یوه‌ندی به‌بێده‌نگی‌و الوازی جیهانبینی كه‌سانی دیكهوه هه‌بێت له‌ده‌ره‌وه‌ی وه‌زاره‌تی پهروهرده ،بۆی ه به‌پێویستی ده‌زانم له‌داهاتوودا لهسهر جیهانبینی ئه‌و كه‌سانه‌و گاریگه‌ری ئه‌وان لهسهر پێشكه‌وتن یا دواكه‌وتنی پهروهرده كه‌مێك رابوه‌ستم .به‌اڵم هه‌رچۆنێك بێت پرۆسه‌یه‌ك به‌ئاڕاسته‌یه‌كی زۆر ته‌ندروستدا ده‌ستیپێكردو ئه‌ركی هه‌موومان ه پشیوانی له‌وه‌زاره‌تی پهروهرده بكه‌ین ،بێگومان مه‌به‌ست لهو پشتیوانیكردن ه شاردنه‌وه‌ی ره‌خنه‌كان نی ه به‌ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ی مه‌به‌ست كاركردن ه لهسهر ئه‌و ره‌خنانه ،بۆ ئه‌وه‌ی وه‌زاره‌تی پهروهرده له‌چوار ساڵی داهاتوودا له‌كاره‌كانیدا سه‌ركه‌وتوو بێت پێویست ه به‌وریاییه‌و‌ه كار له‌سێ پرۆژه‌ی گرنگ‌و هاوچه‌رخدا بكات. یه‌كه‌م :به‌هه‌ند وه‌رگرتنی سه‌رجه‌می ئه‌و ره‌خنانه‌ی ه كه‌له‌كاره‌كانی وه‌زاره‌تی پهروهرده ده‌گیرێت‌و چاره‌سه‌ركردنی ئه‌و گرفتانه‌ی ه كه‌تا ئێستا به‌ره‌وڕوومان بۆته‌وه .ئه‌وه‌ی ده‌بینرێت چه‌ندینجار توشی هه‌مان هه‌ڵ ه ده‌بینه‌وه ،ئه‌مه‌ش به‌و مانای ه دێت كه‌ئێم ه به‌جدی ئه‌و ره‌خنان ه به‌هه‌ند وه‌رناگرین‌و كاریان لهسهر ناكه‌ین ،من پێموای ه به‌رده‌وامبوونی ناڕه‌زایی مامۆستایان ده‌بێت ه له‌مپه‌ر له‌به‌رده‌م پرۆسه‌كه‌دا ،چونك ه ناكرێت ئێم ه كاری ریفۆرم به‌وان بسپێرین به‌بێ ئه‌وه‌ی لێیان بپرسین گرفته‌كانتان چیه؟ .یه‌كێك له‌گرفته‌كان لێره‌دا پێگه‌یاندنی مامۆستاو توێژه‌ره‌كان ه ك ه تاوه‌كو ئێستا ته‌مبه‌ڵ بووین له‌ئاستیاندا. دووه‌م :گرفتی سه‌ره‌كی له‌هه‌ر واڵتێكدا پالنی فێركارییه ،ئه‌و پالن ه وه‌كو ده‌ستوری سیستمی په‌روه‌رده‌یی وایه‌و به‌بێ ئه‌م پالن ه كاره‌كان ئاوه‌ژوو دهبنهوه ،تاوه‌كو ته‌نها ئێستا من‌و هۆمه‌ر قه‌ره‌داخی لهسهر ئه‌م بابه‌ته‌مان نووسیوه‌و تا ئه‌م ساته‌وه‌خته‌ش گوێیه‌كمان نه‌بینیوه‌ته‌و‌ه كه‌رادێر بووبێت، هه‌ر ل ه 2007دا ئه‌وه‌م نووسی پیاده‌كردنی هه‌ر ریفۆرمێك به‌بێ بوونی پالنی فێركاری مانای وای ه ئێم ه پاره‌یه‌كی زۆر خه‌رج ده‌كه‌ین به‌بێ ئه‌وه‌ی بزانین چۆن‌و كام پرۆژه‌ی ه ده‌بێ پاش یا پێش پرۆژه‌كه‌یه‌كی دیك ه بكه‌وێت، به‌اڵم هه‌ر كاتێك ئه‌و پالن ه هات ه ئاراوه ئێم ه به‌ناچاری ده‌بێ به‌شێك لهو كارانه‌ی كردوومان ه هه‌ڵیبوه‌شێنینه‌و‌ه یا بیانگۆرین ،به‌شێوه‌یه‌كی دی هه‌موو ئه‌و هه‌واڵنه‌ی كه‌دامان ده‌بێ دووبار‌ه به‌شێوه‌یه‌كی دیك ه دایان برێژینه‌وه‌و ته‌حه‌مولی ئه‌و ره‌خنه‌یه‌ش بكه‌ین كه‌ده‌ڵێت وه‌زاره‌ت��ی پ��ه‌روه‌رد‌ه هه‌ر رۆژه‌ی بریارێك ده‌رده‌كات .له‌كاتی كۆنگره‌و‌ه پێشبینی به‌شێكی زۆری ئه‌م ناڕه‌زاییانه‌م كردبوو ك ه ئه‌مڕۆ ههیهو له‌داهاتووشدا زۆری دیك ه دێن ه ئاراوه. له‌م پرۆسه‌یه‌شدا ك ه له‌باشترین حاڵه‌تدا به‌بێ مه‌به‌سته ،كه‌سانێك له‌ده‌ره‌وه‌ی وه‌زاره‌تی پهروهرده پاره‌یه‌كی زۆر قازانج ده‌كه‌ن ،ئاگاداری هه‌ندێ هه‌وڵیش هه‌م ك ه به‌ناوی پالنی فێركارییه‌و‌ه ده‌درێت ،به‌اڵم له‌بنه‌ره‌تدا پالنی فێركاری نیهو من له‌داهاتوودا له‌سه‌ری راده‌وه‌ستم. سێیه‌م :به‌رێز هۆمه‌ر قه‌ره‌داغی له‌من زیاتر لهسهر بایه‌خی یاسای قوتابخانه‌كان راوه‌ستاوه‌و باسیكردووه ،چونك ه زیاتر ده‌كه‌وێت ه بواری كاركردنی ئ�هوهوه ،ئه‌م یاسای ه پرۆسه‌ی پ �هروهردهو كاری قوتابخانه‌كان ده‌بات ه قۆناغێكی زۆر پێشكه‌وتووه‌و له‌زۆر گرفت رزگارمان ده‌كات ،بۆ ئه‌وه‌ی خوێنه‌ری ئاساییش له‌گه‌ڵماندا بێت من به‌م شێوه‌ی ه روونی ده‌كه‌مه‌وه :ئێستا له‌زۆر بواردا هاوواڵتیان ناره‌زاییان ههیهو هه‌ست به‌غه‌درو كه‌مته‌رخه‌می ده‌ك هنو ره‌خنه‌كانیان ئاراسته‌ی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌و حكومه‌تیش ده‌كه‌ن ،چونك ه له‌زۆر بواردا ئێم ه خاوه‌نی یاسای تایبه‌تی نین‌و له‌به‌رده‌م هه‌ر حاڵه‌تێكدا نازانین چۆن‌و به‌پێی چ یاسایه‌ك چاره‌سه‌ری بكه‌ین ،نه‌بوونی به‌شێك له‌یاساكانیش په‌یوه‌ندییه‌كی زۆری به‌نه‌بوونی ده‌ستوری هه‌رێمی كوردستانهوه هه‌یه ،له‌بواری په‌روه‌رده‌دا ،پالنی فێركاری رۆڵی ده‌ستور ده‌بینێت‌و یاسای قوتابخانه‌كانیش چاره‌سه‌ری هه‌موو ئه‌و گرفتان ه ده‌كات كه‌په‌یوه‌ندییان به‌ژیانی رۆژانه‌ی قوتابخانه‌كان‌و هه‌موو ئه‌وانه‌ی له‌ناو قوتابخانه‌كاندا كار ده‌كه‌ن هه‌یه، بۆی ه دانانی یاسا گه‌لێكی له‌م بابه‌ت ه چاره‌سه‌ری زۆر گرفتمان بۆ ده‌كات‌و له‌الیه‌كی دیكهشهوه هه‌نگاوێك له‌واڵت ه پێشكه‌وتووه‌كان نزیكمان دهكاتهوه. پرسیاری كۆتایی لێره‌دا ئه‌وه‌ی ه ئێم ه كام له‌م پرۆژان ه پێش ئه‌وی دیك ه ب��خ�هی��ن ،له‌راستیدا ئێم ه ده‌توانین كار له‌هه‌ر سێ پرۆژه‌كه‌دا به‌شێوه‌یه‌كی ه��اوت�ه‌ری��ب بكه‌ین، به‌اڵم هه‌نگاوی ته‌ندروست له‌ڕووی ستانداردی جیهانه‌و‌ه ئه‌وه‌ی ه پرۆژه‌ی پالنی فێركاری ده‌بێ پێش هه‌موو هه‌نگاوه‌كانی دیك ه بكه‌وێت ،به‌اڵم ئه‌م سێ پرۆژه‌ی ه پێویستی به‌كادیری به‌توانا هه‌ی ه له‌هه‌ر سێ بواره‌كه‌دا، ئ �هوهی ب�ه‌الی منیشه‌و‌ه روون بێت ئه‌وه‌ی ه ئێم ه كادری به‌توانامان زۆر ده‌گمه‌ن ه یا هه‌ر نی ه به‌تایبه‌ت له‌بواری پالنی پالنی فێركاری‌و یاسای قوتابخانه‌كاندا، چونك ه تاوه‌كو ئێستا ئه‌و دوو پرۆژه‌ی ه فێرکاری رۆڵی به‌الی كادیره‌كانی ئێمه‌و‌ه نامۆیه ،ئه‌م پرۆژان ه ده‌سته‌جه‌معین‌و پێویستیان ده‌ستوور ب �هوه هه‌ی ه هه‌موو الیه‌نه‌كان له‌م كارانه‌دا پشتیوان‌و هاوكاری وه‌زاره‌تی ده‌بینێت پ����ه‌روه‌رد‌ه ببن ،ن �هك ئ��هوه بڵێن وه‌زاره‌ت به‌ده‌ستی پارتیه‌وه‌ی ه ئیدی ب��اخ��ۆی��ان چ��ارهس��ه‌ری گرفته‌كان بكه‌ن. faiekk@hotmail.com
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
کلتور
26
ی مـنـداڵ‌و ژنـی دووه‌مـه پـیـاوان حـه‌زیـان لـ ه كـچـ
ی ژنی دووه‌م پیاوان رێگه‌چاره‌یتر ده‌دۆزنه‌وه ی كچانی مێرمنداڵ‌و هێنان بۆ ماره‌بڕین فه‌رمان خێاڵنی له‌جه‌له‌وال
دوا ی قه‌ده‌غه‌كردنی ماره‌بڕین ی كچان ی خ��وار ته‌مه‌ن ی 16ساڵ‌و دانان ی مه‌رج بۆ هێنان ی ژن ی دووه‌م له‌هه‌رێم ی كوردستان ،پیاوان روو له‌دادگاكان ی ئه‌و ناوچ ه كوردیان ه ده‌كه‌ن ك ه به‌م یاسایان ه كارناكه‌ن، چاالكوانان ی مافه‌كان ی ژن��ان ئه‌م دی��ارده‌ی � ه به‌هۆكار ی زیادبوون ی جیابوونه‌و‌ه داده‌نێن. دوا ی ئ����هوه ی په‌رله‌مان ی كوردستان یاسا ی هه‌مواركراو ی بار ی كه‌سێت ی ژم��اره 15ی ساڵ ی 2008ی ده‌رك��ردو له‌چه‌ند مادده‌و بڕگه‌یه‌كیدا ماره‌بڕین ی كچان ی خوار ته‌مه‌ن ی 17ساڵ ی قه‌ده‌غه‌كردو بڕێك غه‌رامه‌و چه‌ند مانگێك به‌ندكردن ی بۆ دانا ،هه‌ر لهو یاسایه‌دا هێنان ی ژن ی دووه‌میش ی به‌ب ێ ره‌زامه‌ند ی ژن ی یه‌كه‌م قه‌ده‌غه‌كردو سزا ی بۆ دانا ،كه‌ركوك‌و جه‌له‌والو خانه‌قین دیارترین ئه‌و شوێنانه‌ن كه‌پیاوان په‌نا ی بۆ ده‌ب��هن بۆ ماره‌كردن ی كچێك ی خ��وار ته‌مه‌ن ی 16ساڵ‌و هێنان ی ژن ی دووه‌م به‌پێ ی یاسا. ك��اروان ئیبراهیم دانیشتوو ی قه‌زا ی كه‌الره‌و چه‌ند مانگێك ه كچێك ی ته‌مه‌ن 14سااڵن ی له‌دادگا ی جه‌له‌وال ماره‌بڕیوه‌و به‌ده‌ستوور ی وت "ئێم ه نه‌مانوێرا بڕۆین ه دادگ��ا ی كه‌الر، ل�هب�ه‌رئ�هوه ی رێگ ه ی پێنه‌ده‌داین ئه‌و هاوسه‌رگیریی ه بكه‌ین‌و ئه‌گه‌ر نه‌ڕۆشتینایه‌ت ه دادگایه‌ك ی عێراقیش ئ��ه‌وا مناڵه‌كانمان بێبه‌ش ده‌بن له‌خوێندن‌و كۆبون ی خۆراكیشمان بۆ ناكه‌ن ،له‌كاتێكدا ئێستا به‌ب ێ كۆبوون ی خۆراك هیچ مامه‌ڵه‌یه‌ك ی ژیان ی رۆژانه‌ت به‌ڕێوه‌ناچێت". له‌دادگاكان ی خواروو ی عێراق‌و ناوچ ه كوردی ه جێناكۆكه‌كان تائێستا به‌یاسا ی ژماره 15ی ساڵ ی 1969ی بار ی كه‌سێت ی عێراق كار ده‌كه‌ن ،ئه‌و
یاسایه‌ش رێگ ه به‌كچ ی مناڵ ده‌دات بۆ شووكردن به‌مه‌رجێك به‌خێوكه‌ر ره‌زام �هن��د ی ده‌رببڕێت له‌به‌رده‌م دادگادا ،هه‌روه‌ك رێگ ه به‌هێنان ی ژن ی دووهمو سێیه‌میش ده‌دات. سه‌رچاوه‌یه‌ك ی ب�ه‌رپ��رس ك ه نه‌یویست ناو ی ئاشكرا بكرێت بۆ ده‌س��ت��وور ی ئاشكرا ك��رد ،ته‌نها له‌ماو‌ه ی ه �ه‌ردوو مانگ ی 9و 10ی 2009دا ل��ه‌دادگ��ا ی ج �ه‌ل �ه‌وال 80 كچ ی مناڵ ك ه دانیشتوو ی شار‌ه جیاجیاكان ی گه‌رمیانن ماره‌بڕاون، هه‌ر له‌ماو‌ه ی ئه‌و 2مانگه‌دا 20 حاڵه‌ت ی ماره‌بڕین ی ژن � ی دووه‌م له‌دادگا ی جه‌له‌وال تۆمار كراوه. به‌پێ ی یاسا ی هه‌مواركراو ی جێبه‌جێكراو یاسا ی بار ی كه‌سێت ی ژماره 15ی ساڵ ی 2008ی په‌رله‌مان ی كوردستان له‌مادد‌ه ی یه‌كه‌م بڕگ ه ی (أ)دا هاتووه "ده‌بێت له‌به‌رده‌م دادگا ره‌زامه‌ند ی هاوسه‌ر ی یه‌كه‌م لهسهر هێنان ی ژنی دووه‌م وه‌ربگیررێت". ل��هب��ڕگ�� ه ی (و)دا ه��ات��ووه "هه‌ركه‌سێك گرێبه‌ند ی هاوسه‌رگیر ی بۆ زیاتر له‌ژنێك به‌پێچه‌وان ه ی هه‌ریه‌ك له‌بڕگه‌كان ی (أ ،ب ،ج ،د، ه)هوه ئه‌نجامدا ،ئه‌وا به‌به‌ندكردن بۆ ماوه‌یه‌ك ك ه له‌شه‌ش مانگ كه‌مترو له‌ساڵێك زیاتر نه‌بێت‌و به‌غه‌رامه‌یه‌ك ی 10ملیۆن دیناریش سزا ده‌درێت". له‌بڕگ ه ی (ز)دا هاتووه "ناب ێ دادوه‌ر جێبهجێكردن ی ئه‌و سزایان ه ی ك ه له‌بڕگ ه ی (و)دا هاتوون رابگرێت"، له‌بڕگ ه ی یه‌كه‌م ی مادده ی پێنجه‌م ی ئه‌م یاسایه‌دا هاتووه "هه‌ر كه‌سێك شانز‌ه ساڵ ی ته‌مه‌ن ی ته‌واوكردو داوا ی هاوسه‌رگیر ی كرد ،دادوه‌ر بۆ ی هه‌ی ه رێگ ه ی پێبدات ،ئه‌گه‌ر ده‌ركه‌وت شایسته‌ی یو توانا ی جه‌سته‌ی ی هه‌یه، ئه‌میش دوا ی ره‌زامه‌ند ی به‌خێوكه‌ر ی شه‌رع ی ده‌بێت". پارێزه‌ر بێستون وت ی "ئه‌گه‌ر كه‌سێك كچێك ی خوار ته‌مه‌ن 16ساڵ مار‌ه ببڕێت ئه‌وا به‌غه‌رامه‌یه‌ك سزا
راوی كچانی منداڵ به‌یاساكانی به‌عس ده‌كرێت ده‌درێ���ت ك ه له‌ملیۆنێك كه‌مترو ل �ه 2ملیۆن زی��ات��ر نه‌بێت ،جگ ه له‌وه‌ش به‌ندكردنیش ی تێدایه ،به‌اڵم له‌دادگاكاندا به‌ندكردنه‌كه‌ش ی هه‌ر بۆ ده‌كه‌ن به‌غه‌رامه". ئاسك ه محه‌مه‌د شوو ی به‌پیاوێك ی خێزاندار كردووه‌و له‌جه‌له‌وال ماره‌بڕاو‌ه لهبهرئهوه ی ب��ووه به‌ژن ی دووه‌م، باس له‌كێشه‌كان ی ئه‌و هاوسه‌رگیری ه ده‌كات‌و ده‌ڵێت "به‌ڕاست ی دادگاكان ی ك��وردس��ت��ان زوڵ��م له‌ئێم ه ی ژنان ده‌ك �هن به‌م یاسایه ،لهبهرئهوه ی ئێستا ئه‌گه‌ر بچوكترین مامه‌ڵ ه ی خۆم‌و مناڵه‌كانم هه‌بێت ده‌بێت بڕۆم ه
ئێم ه نه‌مانوێرا ی بڕۆین ه دادگا ی كه‌الر ،لهبهرئهوه ی هاوسه‌رگیریی رێگه پێنه‌ده‌داین
جه‌له‌والو له‌داموده‌زگاكان ی ئه‌وێو‌ه مامه‌ڵه‌كه‌م ته‌واو بكه‌م". ئاسك ه وت�� ی "ئ��ه‌گ��ه‌ر خزم‌و كه‌سوكاریش نه‌بونایه ،ئێستا ژن ی یه‌كه‌م ی مێرده‌كه‌م داوا ی لهسهر تۆمار ده‌كردین ل�ه‌دادگ��ا ی ده‌ربه‌ندیخان، جگه‌له‌وه‌ش ئه‌گه‌ر ئه‌و ژن ه ی یه‌كه‌م ی م��ێ��رده‌ك�ه‌م داوا ی جیابوونه‌و‌ه ی من‌و مێرده‌كه‌م بكات ئه‌وا دادگا ی كوردستان ئێم ه له‌یه‌كتر جیادهكاتهوه به‌پێ ی ئه‌و یاسای ه ی ك ه لێره هه‌یه". بێریڤان سه‌رهه‌نگ ئه‌ندام ی په‌رله‌مان ی كوردستان ،لهو بارهیهوه به‌ده‌ستوور ی راگه‌یاند "من وه‌ك ئه‌ندام په‌رله‌مانێك ئاگام له‌كێش ه ی لهوجۆره نهبووهو ئێستا ئێوه باس ی ده‌كه‌ن، به‌اڵم به‌ڵێن به‌ژنان ی كوردستان ده‌ده‌م ك ه له‌گه‌ڵ په‌رله‌مانتاران ی هاوڕێم باس ی بك هم‌و له‌په‌رله‌مان شتێك لهو بارهیهوه بوروژێنین". ئه‌و ئه‌ندام په‌رله‌مان ه پێیوای ه چ��ارهس��ه‌ر ی ئ��هو كێشه‌ی ه بهوه ده‌كرێت ك ه په‌رله‌مان ی كوردستان داوا له‌په‌رله‌مان ی عێراق ی بكات ك ه ئه‌وانیش ده‌ستكار ی ئه‌و یاسای ه بك هنو ده‌ڵێت "ئێم ه ناتوانین داوا له‌دادگاكان ی خواروو ی عێراق بكه‌ین ك ه ه�ه‌ر هاوواڵتیه‌ك دانیشتوو ی كوردستان بێت مامه‌ڵ ه ی هاوسه‌رگیری بۆ ئه‌نجامنه‌ده‌ن ،لهبهرئهوه ی هه‌ر تاكێك له‌چوارچێو‌ه ی عێراقدا بژیێت، ده‌توانێت له‌هه‌ر ناوچه‌و دادگایه‌ك ی عێراق ی بیه‌وێت هاوسه‌رگیریی بكات، لهبهرئهوه ئه‌گه‌ر ئێم ه داوا ی شت ی لهوجۆره بكه‌ین ،ئه‌وانیش داوا ده‌كه‌ن كه‌ڕێگ ه نه‌درێت كورد له‌ناوچه‌كان ی خواروو ی عێراق موڵك بكڕێت یان نیشته‌ج ێ ببێت‌و به‌مه‌ش دووبه‌ره‌ك ی دروستده‌بێت ،به‌اڵم ئێم ه ده‌توانین داوا له‌په‌رله‌مان ی عێراق بكه‌ین ك ه ئه‌وانیش ده‌ستكار ی ئه‌و یاسای ه ی ساڵ ی 1969ی جێبهجێكردن ی بار ی كه‌سێت ی بكه‌ن ،وه‌ك چۆن ئێم ه ده‌ستكاریمان كردووه".
له‌گه‌ڵ ئ �هوه ی رێكخراوه‌كان ی ژنان له‌كات ی په‌سه‌ندكردن ی یاساكان ی فره‌ژنیدا ناڕه‌زاییان ده‌بڕ ی كه‌ده‌بێت "فره‌ژن ی قه‌ده‌غ ه بكرێت "ئێستاش داوا ده‌كه‌ن رێكخراوه‌كان ی به‌رگر ی له‌مافه‌كان ی ژنان فشار بخه‌نه‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت بۆ كۆتاییهێنان به‌دیارد‌ه ی ماره‌كردن ی كچان ی خ��وار ته‌مه‌ن ی 16س��اڵ‌و ماره‌كردن ی ژن ی دووه‌م لهو ناوچان ه ی ئه‌م یاسایان ه ی تیادا جێبه‌ج ێ ناكرێت. هانا ش��وان وته‌بێژ ی ره‌سم ی سه‌نته‌ر ی راگه‌یاندن‌و رووناكبیر ی ژنان ئاماژه ی ب�ه‌وه‌دا "ئه‌و كچ ه ی ت �ه‌م �هن � ی ل���ه 16س���اڵ كهمترهو ب �هش��ووده‌ده‌رێ��ت له‌قۆناغێكدای ه ك ه نازانێت بڕیارێك ی دروستبدات سه‌باره‌ت به‌هه‌ڵبژاردن ی كه‌سێك ی گونجاو بۆ هاوسه‌ر ی ژیانی ،بۆی ه هاوسه‌رگیرییه‌كه‌یان چه‌ند خێرایه، ته‌اڵقه‌كه‌شیان ه �ه‌روا به‌خێراییه، بۆی ه ئێستا ده‌بینین رێژ‌ه ی ته‌اڵق به‌وشێو‌ه نائاسایی ه به‌رزبۆته‌وه". ئ���هو چ���االك���وان��� ه ی ب����وار ی مافه‌كان ی ژنان باسی له‌وه‌كرد ساڵ ی پار (پڕۆژ‌ه ی رێگه‌گرتن له‌هێنان ی ژن ی دووهمو ماره‌بڕین ی له‌دادگاكان ی خ����واروو ی ع��ێ��راق �هوه) خستۆت ه ب�ه‌رده‌م په‌رله‌مان كه‌چ ی تائێستا ئ�ه‌م خول ه ی په‌رله‌مان ته‌نانه‌ت باسێكیشیان لێو‌ه نهكردووه. وت��هب��ێ��ژه‌ك�� ه ی س��هن��ت��ه‌ر ی راگ �هی��ان��دن � ی ژن���ان وت��� ی "ئێم ه ئ�ه‌زم��وون� ی تاڵمان هه‌ی ه له‌گه‌ڵ په‌رله‌ماندا له‌به‌رامبه‌ر هه‌وڵدان بۆ چاره‌سه‌ركردن ی كێشه‌كان ی ژنان‌و نه‌هێشتن ی توندوتیژ ی دژ ی ژنان. هانا شوان ده‌ڵێت "پێویست ه رێكخراوه په‌یوه‌ندیداره‌كان هه‌وڵبده‌ن ب��ۆ ف��ش��ار دروس��ت��ك��ردن لهسهر حكومه‌ت بۆئهوه ی رێگه‌نه‌دات 2 كه‌س له‌سلێمانیه‌و‌ه بڕۆن له‌دادگا ی ك�ه‌رك��وك ی��ان ج�ه‌ل�ه‌وال مامه‌ڵ ه ی هاوسه‌رگیر ی ئه‌نجامبده‌ن".
"مـامـم فـێـری كـاری لـه‌شـفـرۆشـی كــردم"
سوهام له‌زیندانه‌و ه چیرۆكی تێكه‌ڵبوونی به‌بانده له‌شفرۆشه‌كان ده‌گێڕێته‌وه
فه‌رهاد قادر له‌سلێمانی دوا ی كه‌مئه‌ندامبوون ی باوك یو كۆچیدوای ی دایكی ،سوهام له‌الیه‌ن م��ام��ی �هوه ل�ه‌ت�ه‌م�هن� ی 14ساڵیدا به‌شووده‌درێت ،دوایئه‌و‌ه ی به‌زۆر له‌مێرده‌ك ه ی جیادهكاتهوه له‌گه‌ڵ ئامۆژنیدا ره‌وان��� ه ی سلێمانییان ده‌كات بۆ كار ی له‌شفرۆشی. س��وه��ام ئێستا ته‌مه‌ن ی 17 سااڵن هو خه‌ڵك ی به‌غداده ،ماوه ی ساڵێك ه له‌سلێمان ی ده‌ژ ی له‌گ ه ڵ م��ام� یو ئ��ام��ۆژن�ی ،ل��ه‌ال ی یه‌كێك له‌سه‌رۆك بانده‌كان ی له‌شفرۆشیی به‌ناو ی (سارا) كارده‌كه‌ن. سوهام له14ساڵیدا شوووده‌كات م��اڵ��م��ان ل �هب �ه‌س��ره‌ب��وو ،من تاقان ه ی باوكم‌و دایكم بووم‌و ژیانمان زۆرخۆشبوو ،به‌هۆ ی رووداوێكه‌و‌ه باوكم كه‌مئه‌ندامبوو ،دواتر ته‌مه‌نم ( )12سااڵنبوو دایكم مرد ،به‌هۆ ی كه‌مئه‌ندام ی باوكمه‌وه ،بار ی بژێو ی ژیانمان زۆر خراپبووبوو ،پاش چه‌ند مانگێك له‌مردن ی دایكم ،مامم هات بۆ ب�ه‌س��رهو من ی ب��رد بۆ بهغداو له‌سه‌ره‌تا ی ته‌مه‌ن ی ( )14ساڵیدا شوومكرد به‌كوڕێك ی دراوسێ ی ماڵ ی
مامم‌و پاش كه‌متر له‌ساڵێك مامم به‌زۆر جیایكردمه‌و‌ه له‌مێرده‌كه‌م. ته‌نها ده‌یویست ببم به‌ژن به‌پێ ی قسه‌كان ی سوهام مام ی هه‌موو كاره‌كان ی به‌به‌رنامه‌رێژ ی ك���ردب���وو ،س��وه��ام وت��� ی "مامم كاتێك هات ب�ه‌دوام��دا ده‌یزان ی چ به‌رنامه‌یه‌ك ی ب��ۆ داه��ات��وو ی من داڕشتو‌ه‌و كاتێكیش من ی دابه‌شوو ته‌نها له‌به‌رئه‌وه‌بوو كه‌مێك چاوم بكرێته‌و‌ه‌و كچێنیم له‌ده‌ستبده‌م، دوای��ئ��هوه ی به‌ته‌اڵقدانیش ی دام رۆژێكیان ژنێك هات بۆ ماڵ ی مامم له‌گ ه ڵ ئامۆژنم زۆریان قسه‌كرد ،شه‌و ئامۆژنم بانگیكردم وت ی "خه‌ریك ه گ���هوره ده‌ب��ی��ت ده‌ت��وان � ی به‌هۆ ی ده‌وڵه‌مه‌ندبیت‌و جوانییه‌كه‌ته‌و‌ه یارمه‌ت ی باوكیشت بده‌یت" منیش وتم "چیبكه‌م تێناگه‌م جوان ی حه‌ق ی چیی ه به‌ده‌وڵه‌مه‌ندییه‌وه" وت ی "ئه‌و ژنه‌ی ئه‌مڕۆ هات بۆ ماڵمان هاوڕێم هو ده‌مانبات بۆ سلێمانی ،لهو ێ كه‌س نامانناسێت‌و ده‌توانین هه‌موو كارێك بكه‌ین‌و ده‌وڵه‌مه‌ندبین". م���ن ل��ه‌ق��س��هك��ان�� ی ئ��ام��ۆژن��م تێنه‌ده‌گه‌یشتم ،ب �ه‌اڵم كاتێك وت ی ده‌توان ی هاوكار ی باوكت بكه‌یت الم گرنگ نه‌بوو مه‌به‌ست ی چییه ،ته‌نها ده‌مویست
پار‌ه په‌یدابكه‌م تایارمه‌ت ی باوكم بده‌م، لهبهرئهوه وتم باش ه هه‌رچۆن تۆو مامم پێتان خۆش ه باوابێت". سوهام له‌زه‌رگه‌ت ه سوهام له‌چاوه‌ڕوان ی هاتن ی بوو بۆ سلێمانی ،پاش چه‌ند رۆژێك دوا ی قسه‌كان ی ئامۆژن ی شه‌وێكیان مام ی سوهام بانگ ده‌كات‌و پێ ی ده‌ڵێت سوهام سبه‌ین ێ له‌گ ه ڵ ئامۆژنت‌و سارا ده‌چن بۆ سلێمان ی ده‌مه‌وێت له‌قس ه ی ئ��ام��ۆژن��ت ده‌رنه‌چیت‌و منیش چه‌ند هه‌فته‌یه‌كیتر دێم ه التان ،سوهام وت ی "مامم وت ی بڕۆ
سوهام له‌ناو زینداندا فۆتۆگراف :فه‌رهاد قادر
له‌گ ه ڵ ئامۆژنت خۆت بشۆ به‌یان ی زوو ده‌ڕۆن" خۆشۆردن ی ئه‌و شه‌وه‌م جیاوزا بوو ،چونك ه ئامۆژنم پێوتم ده‌ب��ێ��ت خ��ۆم��ان چ��اك بكه‌ین تا له‌سلێمان ی گله‌ییمان لێنه‌كرێت، ئیتر ئ �هو ش �ه‌وه‌م��ان به‌سه‌ربرد‌و به‌یان ی زوو سارا هاتوو به‌ڕێكه‌وتین بۆ سلێمانی ،پاش چه‌ند سه‌عاتێك گه‌یشتین ه سلێمان یو چوین ه ماڵ ی سارا له‌گه‌ڕه‌ك ی زه‌رگه‌ت هو ئه‌و رۆژه وه‌ك پشوودان بوو بۆ ئێمه ،چونك ه سارا وت ی "ئه‌مڕۆ پشووبده‌ن به‌یان ی كارمان زۆره". له‌ساڵۆنێكه‌و‌ه ده‌برێن بۆ ماڵێك سوهام له‌گ ه ڵ ئهوه ی منداڵبوو، ب���ه‌اڵم زۆر به‌بڕوابه‌خۆبوونه‌و‌ه قسه‌كان ی ده‌كرد‌و وت ی "رۆژ ی دووه‌م چووین بۆ ساڵۆنێك له‌شه‌قامێك ی گشت ی بوو ،له‌وێ ( )3كچ ی تریش ی لێبوو ،سارا له‌گ ه ڵ كچێكیتردا من‌و ئامۆژنم‌و سێ كچه‌كه‌یان جوانكرد‌و ئارایشتیان بۆكردین‌و جل ی تازه‌یان له‌به‌ركردین ،پ��اش كه‌مێك سارا ته‌له‌فۆنیكرد بۆ كه‌سێك وت ی "وه‌ر‌ه ب�ه‌دوای��ان��دا ح��ازرن" ئامۆژنم وت ی "سوهام ئێستا ده‌ڕۆین ئه‌مه‌وێت دڵ ی موشته‌رییه‌كان رازیبكه‌یت ،تا سارا لێمان عاجز نه‌بێت" پاش كه‌مێك سارا
وتی "تۆو ئامۆژنت بڕۆن سوار ی ئه‌و ته‌كسییه‌بن له‌ده‌ره‌و‌ه "ئیتر رۆیشتین چوین ه گه‌ڕه‌كێك له‌وێ شۆفێره‌ك ه به‌ئامۆژنم ی وت "تۆ بڕۆ سوار ی ئه‌و ئۆتۆمبێل ه سپییه‌بب هو خۆم دێمه‌و‌ه به‌دواتدا" ئه‌و رۆیشت‌و منیشی برد بۆ شوێنێك ی چۆڵ كه‌مێك دووربوو لهو ێ وت ی "بچۆ له‌ده‌رگا ی ئه‌و ماڵ ه بده، پیاوێك دێت بڵ ێ من سارا ناردووم ی پاش سه‌عاتێكیتر دێمه‌و‌ه به‌دواتدا‌و حه‌ق ی پ��اره‌وه‌رگ��رت��ن��ت نه‌بێت". كاتێك له‌ده‌رگامدا پیاوێك ی كه‌مێك به‌ته‌مه‌ن ه��ات‌و بردمی ه ژوره‌و‌ه‌و كاتێك بردمی ه ژووره‌و‌ه چوین ه ژوور ی نوستنه‌وه ،ئیتر زانیم بۆ هاتووم وه‌ك ئاژه‌ڵێك كه‌وت ه گیانم‌و له‌ماو‌ه ی ئه‌و سه‌عاته‌دا ب �ه‌رده‌وام په‌المار ی ده‌دام‌و ك��ار ی سێكس ی ده‌ك��رد ك ه وه‌ك نێچیرێك ی له‌راودا گرتبێ ،ئهوه سه‌ره‌تا ی تێكه‌ڵبوونم بوو به‌كار ی له‌شفرۆشی". مام ی ده‌بێت ه شۆفێر ی له‌شفرۆشه‌كان سوهام ماوه ی زیاتر له‌حه‌وت مانگ له‌سلێمان ی ئه‌و كاره ده‌كات‌و ده‌ڵێت رۆژان ه چه‌ند جارێك ده‌براین بۆ م��ااڵن‌و بۆ ه�ه‌ر موشته‌رییه‌ك ( )30هه‌زارمان وه‌رده‌گرت له‌سارا،
به‌اڵم ئه‌و زۆر زیاتری وه‌رده‌گرت، ئێم ه پێنج ژن بووین ال ی سارا ،پاش مانگێك مامم هات‌و بووه شۆفێر ال ی سارا‌و هاتوچۆ ی به‌ئێم ه ده‌كرد بۆ موشته‌رییه‌كان‌و مانگ ی ( )500دۆالر ی وه‌رده‌گ��رت له‌سارا‌و شوێن ی خ هو‌و خواردنیش ی هه‌بوو ،رۆژان ه زیاتر ل ه ( 15بۆ )20موشته‌ریم به‌ڕێده‌كرد‌و پاره‌م بۆ باوكم ده‌نارده‌وه. سوهام له‌زیندان س��وه��ام وت � ی "به‌یانییه‌كیان له‌گ ه ڵ مامم چوین ه دهرهوه تا بمبات بۆ یه‌كێك له‌ئوتێله‌كان ی ناوشار ی سلێمان ی بۆ موشته‌رییه‌ك ،له‌ڕێگا مه‌فره‌زه‌یه‌ك ی پۆلیس رایانگرتین‌و مامم هه‌ڵهات‌و من ده‌ستگیركرام له‌گ ه ڵ ك��وڕ‌ه بچوكه‌ك ه ی مامم ك ه ته‌مه‌ن ی ( )5سااڵنبوو ،ئیتر براین ه بنك ه ی پۆلیس‌و دوات���ر ئامۆژنم له‌به‌رخاتر ی كوڕه‌ك ه ی هات‌و ئه‌ویش دوات���ر ل �ه‌گ � ه ڵ م��ن دهستگیركراو كوڕه‌ك ه ی مامم له‌الیه‌ن دراوسێیه‌ك ی ماڵ ی سارا بردیانه‌و‌ه ماڵ ی خۆیان ك ه ئامۆژنم ده‌یناسین ،ماوه ی ده رۆژه له‌زیندانین‌و مامم هه‌ڵهاتو‌ه بۆ بهغداو نازانین سارا چ ی به‌سه‌رهاتوه ،به‌اڵم ده‌ڵێن كه‌فاله‌تتان بۆ كراوه نازانین كێ كردویه‌تی ،بڕیاره ئازاد بكرێین".
29
info@destur.net
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
First Year
کلتور
ی هـاتـوچــۆ 2009سـاڵــی رووداوه‌كـانــ
ی ( )448كه‌س گیانیان لهدهستداوهو ()7282كه‌سیش بریندار بوون ته‌نها لهههولێرو سلێمان محه‌مه‌د حه‌مه‌نه‌جیب له‌سلێمان ی
رووداو ی ه��ات��ووچ��ۆ له‌سنور ی پارێزگا ی ههولێرو سلێمان ی روو له‌زیادبوونه‌و به‌رپرسان ی هاتووچۆش ده‌ڵێن ،شه‌قامه‌كان ف��راوان نین‌و هاوواڵتیانیش پابه‌ند ی رێنماییه‌كان ی هاتووچۆ نابن. به‌پێ ی ئ�هو ئ��ام��اره ی ده‌ست ده‌ستوور كهوتووه به‌هۆ ی رووداو ی ج��ۆراوج��ۆر ی ه��ات��وچ��ۆوه ،ته‌نها لهههولێرو سلێمان ی ()448كه‌س گیانیان ل�ه‌ده‌س��ت��داوه‌و ()7282 كه‌سیش بریندار بوون. به‌پێ ی ئامارێك كه‌نه‌خۆشخان ه ی فریاكه‌وتن ی هه‌ولێر باڵویكردووه‌ته‌و‌ه ل�ه‌س��اڵ� ی 2009دا ()232ك����ه‌س به‌هۆ ی رووداو ی هاتوچۆوه گیانیان ل�ه‌ده‌س��ت��داوه‌و ( )4311كه‌سیش بریندار ب��وون ،ه �ه‌روه‌ه��ا به‌پێ ی ئامارێك ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی پۆلیس ی هاتووچۆ ی سلێمان ی له‌سنور ی پارێزگا ی سلێمان ی له‌ساڵ ی 2008 دا 799رووداو ی هاتووچۆ روویداوه تێیدا 200ه��اوواڵت�� ی گیانیان ل � ه ده‌س���ت���داوه‌و 2199كه‌سیش ب��ری��ن��دارب��وون ،ئ��ه‌م س���اڵ واتا ساڵ ی 2009رووداوه‌كان ی هاتووچۆ زی��ادی��ك��ردووه ،ل���ه 690رووداودا 256كه‌س گیانیان لهدهستداوهو 2971كه‌سیش برینداربون له‌گه‌ڵ ئهوه ی ژماره‌یه‌ك رووداو ی هاتووچۆ تۆمارنه‌كراون. ئه‌فسه‌ری هاتووچۆ قادر عه‌بدواڵ ئه‌حمه‌د له‌یه‌كێك له‌فولكه‌كانی شاری سلێمانی سه‌رقاڵی رێكخستنی هاتووچۆی ئه‌و ئۆتۆمبێل ه زۆرانه‌بوو ك ه لهسهر شه‌قامه‌كان هاتووچۆیان ده‌كرد ،وت ی "رۆژان ه به‌هۆی نه‌بوونی هۆشیاری هاتوچۆوه‌و ته‌سكی رێگه‌و بانه‌كانه‌و‌ه رووبه‌ڕوو ی چه‌ندین كێش ه ده‌بینه‌وه ،زۆرجاریش كاره‌ساتی د ڵ
ته‌زێنی لێده‌كه‌وێته‌وه". ئ��هو ك �ه‌س��ان � ه ی ك � ه لهسهر شه‌قامه‌كان ئۆتۆمبێل لێیان ده‌دات پابه‌ندنه‌بوونیانه‌وه‌ی ه ب �ه‌ه��ۆ ی به‌رێنمایه‌كان ی هاتوچۆوه ك ه ده‌بن ه گرفت بۆ خاوه‌ن ئۆتۆمبێله‌كان ،ئه‌و پۆلیس ه وتی "رێنمایه‌كانی هاتووچۆ ته‌نها بۆ شۆفێران نییه ،به‌ڵكو بۆ هاوواڵتیانیش ه بۆی ه ده‌بێت هه‌ردووال هاوكاریمان بكه‌ن ،چاره‌سه‌ریش بۆ ئه‌م كێشه‌یی ه دروستكردنی پردی په‌ڕینه‌وه‌ی ه بۆ هاوواڵتیان". زی��دان زاهیر ته‌مه‌ن 25سا ڵ شۆفێری پ��اس� ه وت��ی "ده‌توانم بڵێم ل��ه‌س��ه‌دا هه‌شتا پابه‌ندم به‌ڕێنمایه‌كانی هاتووچۆو‌ه هه‌ندێك جاریش سه‌رپێچی ده‌كه‌م". زه‌ی��دان ئ��ام��اژه‌ی ب��ه‌وه‌دا ك ه له‌ماوه‌ی 7ساڵی شۆفێریدا توشی سێ رووداوی هاتووچۆ بووه ،ئه‌گه‌ر رێنمایه‌كان له‌الیه‌ن شۆفێرانهوه جێبه‌جێكرێن زۆر به‌كه‌می رووداوی هاتوچۆ رووده‌دات. ش��ۆف��ێ��ران‌و هاوواڵتیانیش پێیانوای ه ب�ه‌رزب��وون�هوهی رێژه‌ی رووداوه‌ك���ان ته‌نها په‌یوه‌ندی ب ه هۆشیارییه‌و‌ه نییه ،به‌ڵكو په‌یوه‌ندی ب �ه‌خ��راپ��ی رێ��گ��اوب��ان‌و نه‌بوونی نیشانه‌ی هاتووچۆو‌ه هه‌یه. لوقمان محه‌مه‌د خوێندكاری زان��ك��ۆ سلێمانی وت��ی "هه‌موو شته‌كانیش په‌یوه‌ندی ب ه هۆشیاری خه‌ڵكه‌و‌ه نییه ،به‌ڵكو په‌یوه‌ندی به‌سیستمی رێگاوبانی ئه‌م واڵته‌و‌ه هه‌ی ه كه‌سیستمێكی سه‌قه‌ته‌‌و تا ئێستاش زۆرب���هی ج��اده‌ك��ان هی س �ه‌رده‌م��ی به‌عسن ،سیستمێكی ترافیكی به‌هێز ب��وون��ی نییهو نیشانه‌كانی ه��ات��ووچ��ۆ به‌پێی پێویست نییه". موالزم به‌ختیار محمد به‌ڕێوبه‌ری راگه‌یاندنی پۆلیسی هاتووچۆی سلێمانی ،وتی" رۆژب��ه‌ڕۆژ رێژه‌ی
شۆفێران ،شه‌قامه‌كان ،فه‌رمانگه‌ی هاتوچۆ ،هاوواڵتیان هۆكاری رووداوه‌كانن. رووداوه‌ك���ان له‌به‌رزبوونه‌وه‌دایه، ن�هب��وون��ی ه��ۆش��ی��اری هاتووچۆو هه‌ستنه‌كردن ب ه به‌رپرسیاریه‌تی هۆكاری سه‌ره‌كیی ه بۆ به‌رزبوونه‌وه‌ی رووداوه‌كان". م��والزم به‌ختیار پێیوای ه ك ه زۆرب��وون��ی ژم���اره‌ی ئۆتۆمۆبێل
ب��هب��ه‌رده‌وام��یو ته‌سكی ج��اده‌و بانه‌كان‌و فراوان نه‌كردنیان‌و سستی ل ه به‌ڕێوه‌بردنی پڕۆژه‌كان‌و ته‌واو نه‌بوونیان له‌كاتی خۆیداو نه‌بوونی به‌رزه‌پرد له‌شوێن ه قه‌ره‌باڵغه‌كان هۆكارێكی ت��رن ب��ۆ زیادبوونی رووداوه‌كان.
ده‌بێت له‌ناو شاردا خێرایی شه‌قامه‌كان ده‌ستنیشان بكرێن‌و كامێرای چاودێری هه‌بێت
به‌ڕێوبه‌ری راگه‌یاندنی پۆلیسی هاتووچۆی سلێمانی وتی "چه‌ندین جار به‌نووسراوی ره‌سمیی داوامان ل �هش��اره‌وان��ی ك���ردهوه بۆ دانانی ب��ه‌رزه‌پ��ردو دان��ان��ی تاسه ،به‌اڵم ئ �ه‌وان كه‌مترخه‌مبوون‌و وه‌اڵمیان نه‌داوینه‌ته‌وه ،س��ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش ژماره‌ی ئه‌و تاسانه‌ش ك ه هه‌بوون كه‌میان كردنهوه". ع��وم��ه‌ر م��ه‌ح��وی سه‌رۆكی ش����اره‌وان����ی س��ل��ێ��م��ان��ی ،وتی "رووداوه‌ك��ان��ی هاتووچۆ له‌شاردا رووده‌ده‌ن په‌یوه‌ندی به‌خێرایی هاتووچۆو‌ه هه‌یه ،ن�هك نه‌بونی بهرزه پردو تاسه‌كانه‌وه". عومه‌ر مه‌حو ی ئاماژه ی به‌وه‌دا
"ده‌ب��ێ��ت ل�هن��او ش���اردا خێرایی شه‌قامه‌كان ده‌ستنیشان بكرێن‌و كامێرای چاودێری هه‌بێت ك ه تۆ ئه‌و یاسایه‌ت دانا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك نابێت ئه‌و تاس ه پالستیك ه به‌رزان ه دانێیت". سه‌رۆكی شاره‌وانی ئاماژه‌به‌و‌ه ده‌كات "شاره‌وانی مه‌نه‌ع ه بۆ ئه‌و شتان ه داده‌ن��ێ��ت ،ب �ه‌اڵم هه‌ندێك گه‌ڕه‌ك ك ه پێویست بووبێت به‌تاس ه خۆمان تاسه‌ی سێ مه‌تریمان ب ه كۆنكرێت بۆ كردون ،ل ه به‌رنامه‌ی كارماندای ه ك� ه ب��ۆ 2010بیست پردی تر دروست بكه‌ین كه‌ناوه‌وه‌ی س��ل��ێ��م��ان�یو رێ��گ��ای ع��ه‌رب�� هت‌و تاسڵوجه‌ش ده‌گرێته‌وه".
ی كرێچین‌و ی حكوم ی 10فه‌رمانگه‌و دامهزراوه نزیكه چه‌ند بینایه‌كیش له‌الیه‌ن حیزبه‌كانه‌وه داگیركراو ه سه‌نگه‌ر تاوگۆزی له‌شاره‌زوور زۆرب��� ه ی فه‌رمانگه‌كان ی ق���ه‌زا ی شاره‌زوو له‌بینا ی كرێدان ،سه‌ره‌ڕا ی بچوكی‌‌و ن�ه‌گ��ون��ج��او ی بیناكان، به‌وهۆیه‌و‌ه كارمه‌ندان‌و هاوواڵتیان ی ن��اوچ �هك � ه ت��وش � ی كێشه‌وگرفت بوون‌و به‌رپرسان ی ناوچه‌كه‌ش ئه‌م ه به‌كه‌مته‌رخه‌م ی الی � هنو وه‌زاره‌ت�� ه حكومیه‌كانی تر ده‌زانن. له‌فه‌رمانگه‌ی ه��ه‌ری��هك�� ه تاپۆ ،به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی هاتوچۆ، بانكی ش��اره‌زوور ،به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ره‌گ��ه‌زن��ام��هو ب���اری شارستانی، فه‌رمانگه‌كانی دارای����ی ،دادگ���ا، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی قائیمقامیه‌ت، پهروهرده ی شاره‌زوور ،فه‌رمانگ ه ی چاالكی‌‌و دیده‌وان ی سه‌ر به‌وه‌زاره‌ت ی پ����ه‌روه‌روه‌رده ،باخچه‌ی ساوایان له‌بینا ی كرێدان یان بینا ی تایبه‌ت به‌خۆیان نیه ،س���ه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی زۆرب ه ی قوتابخانه‌كان ی ئه‌م قه‌زای ه زیاتر له‌سێ ده‌وامی تێداده‌كرێت. كامه‌ران حه‌مه‌صاڵح هاوواڵتیه‌كی ق��ه‌زا ی ش����اره‌زووره ،وت��ی "ئه‌گه‌ر هه‌ركه‌سێك جارێك ئیشی بكه‌وێت ه یه‌كێك له‌فه‌رمانگه‌كانی ئه‌م شار‌ه
ئه‌وه‌ند‌ه ده‌یهێنن‌و ده‌یبه‌ن هه‌راسانی ده‌ك���هن" .دواخستنی ئیش‌وكاری ه���اوواڵت���ی���ان‌و به‌ڕێوه‌نه‌چونی ك��اره‌ك��ان��ی��ان ب��ووه‌ت�� ه دی����اردهو هاوواڵتیان ی ناوچه‌ك ه ی بێزاركردووه، هاوواڵتیانیش هۆكاری سه‌ره‌كی ئه‌م كێشه‌یه‌ش بۆ نه‌بونی بینای تایبه‌ت به‌و فه‌رمانگان ه دهگێڕنهوه. ل���ه‌ق���ه‌زا ی ش�����اره‌زوور چوار مه‌حكه‌مه‌و فه‌رمانگه‌ی جێبه‌جێكردن‌و فه‌رمانگه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌و ده‌زگای داواكاری گشتی له‌دوو ژوری بینای شاره‌وانیدان. كامه‌ران وت ی "به‌راستی ئه‌م ه جێگای شه‌رمه‌زاریی ه بۆحكومه‌ت". م��ری �ه‌م ع �هب��دواڵ ئافره‌تێكی ت��ه‌م��هن 30س���اڵ���ه ،وت���ی "ئ��ه‌م مامه‌ڵه‌یه‌ی ك ه ئێستا به‌ده‌ستمه‌وه‌ی ه ماوه‌ی چوار رۆژ مێرده‌كه‌م پێوه ی سه‌ر قاڵبوه‌و فه‌رمانگ ه فه‌رمانگ ه گه‌ڕاوه ،به‌اڵم بۆیان ته‌واو نهكردوه له‌ترسی ده‌ركردنی له‌وه‌زیفه‌كه‌شی ده‌ستی لێهه‌ڵگرت بۆی ه به‌ناچاری م��اوه‌ی هه‌فته‌یه‌ك ه هه‌موو رۆژێك م��اڵ‌و منداڵ به‌جێدێڵم دوای ئه‌م مامه‌ڵه‌یه‌م ده‌كه‌وم". م��ری �ه‌م وت �ی"ئ �ه‌گ �ه‌ر ئه‌م ه ح��ك��وم � هت‌و ش���ارو واڵت بێت
خوابیبڕێت". به‌پێ ی زانیاریه‌كان ی ده‌ستوور حیزبه‌كان چه‌ند بینایه‌كی فه‌رمانگ ه حكومیه‌كانیان داگیركردوه‌و تاوه‌كو ئێستا چۆڵیان نهكردووه. كۆمیته‌ی زه‌ڕای �هن��ی یه‌كێتی نیشتمانی ك��وردس��ت��ان بینای قوتابخانه‌یه‌كی داگیركردو‌ه هه‌روه‌ها ئه‌و بینایه‌ی كه‌ئێستا مه‌ڵبه‌ندی 9ی شاره‌زور داگیری كردوه بینای حكومیه ،له‌هه‌مانتكاتدا بینا ی پۆسته‌و گه‌یاندن‌و بینایه‌ك ی تر ی حكوم ی ك ه به(شوعبه‌كه) ناسراوه له‌الیه‌ن حزب ی سۆسیالست دیموكرات ی كوردستانهوه داگیركراوه. دادگ��ای ش���اره‌زوور له‌ژورێك ی 4مه‌تریدا كاره‌كان ی به‌ڕیوه‌ده‌بات، له‌م ژووره‌دا دادوه‌رێك‌و پارێزه‌رێك‌و
دوو كاتب‌و چه‌ند هاوواڵتیه‌ك له‌ناو ژووره‌ك�ه‌دا بوون بۆ جێبهجێكردن ی مامه‌ڵه‌كانیان. دادوه‌ر ك��اروان وریا دادوه‌ری دادگ������ای ب���ه‌رای���ی ش������اره‌زوور وت��ی"ب�ه‌ڕاس��ت��ی جێگاكه‌مان زۆر بچوكه‌و ناتوانین وه‌ك پێویست مامه‌ڵه‌ی هاوواڵتیان به‌ڕێبخه‌ین". ئه‌و دادوه‌ر‌ه ئاماژه ی به‌وه‌دا، له‌دوو ژوردا هه‌موو به‌شه‌كانی دادگاو داواك��اری گشتیو ده‌زگاكانی سه‌ر به‌وه‌زاره‌تی داد كۆكراونه‌ته‌وه. كاروان وریا باسیله‌وه‌كرد به‌و هه‌موو ك هم‌و كوڕیانه‌و‌ه به‌رده‌وامبوین له‌خزمه‌ت ،ئه‌و دادوه‌ر ی دادگا ی به‌رای ی داواكار‌ه بینایه‌ك ی تایبه‌ت ب��ه‌دادگ��ا دروستبكرێت چونك ه "پ��ێ��وی��س��ت��ی�هك��ی زۆر زه‌رور‌ه
چوار مه‌حكه‌مه‌و فه‌رمانگه‌ی جێبه‌جێكردن‌و فه‌رمانگه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌و ده‌زگای داواكاری گشتی له‌دوو ژوری بینای شاره‌وانیدان
بۆشاره‌كه". ئ �هك��ب �ه‌ر ف���ه‌ت���اح ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی ش��اره‌وان��ی ش��اره‌زوور هۆكاری نه‌بونی بینای فه‌رمانگه‌كانی ل���ه‌م س���ن���وره‌دا گ���ێ���ڕای���هوه بۆ كه‌مته‌رخه‌می به‌رپرسانی قه‌زاكه‌و داگیركردنی هه‌ندێك بینای حكومی له‌الیه‌ن حیزبه‌كانه‌وه. ئه‌كبه‌ر وتی"قه‌زای شاره‌زوور ت �هن��ه��ا ق���ه‌زای���هك��� ه له‌سنوری پارێزگای سلێمانیدا ك ه كۆمه‌ڵگای فه‌رمانگه‌كانی نیه ،ناحیه‌ی عه‌ربه‌ت ك ه ناحیه‌ش ه كۆمه‌ڵگای فه‌رمانگه‌كانی ه �هی �ه ،چونك ه لێپرسراوه‌كانی كه‌سانی خه‌مخۆرن ،به‌اڵم بهداخهوه به‌رپرسانی ئ �ه‌م ش��اره بێخه‌من له‌گله‌یی‌و داواك���اری هاوواڵتیان‌و بێئاگان له‌وه‌ی ك ه له‌ودیو دیواری ژوره‌كانیانه‌و‌ه چی روده‌دات" .ئه‌و ئه‌ندام ه ی ئه‌نجومه‌ن ی شاره‌وان ی شاره‌زوور ئاماژه ی به‌وه‌دا ئه‌م قه‌زای ه ل�ه‌س�ه‌رده‌م��ی حكومه‌تی هه‌رێمدا له‌ساڵی 1991هیچ بینایه‌كی حكومی تێدا دروستنه‌كراو‌ه ئه‌وانه‌شی ك ه ئێستا كراون به‌فه‌رمانگ ه له‌سه‌رده‌می به‌عسدا دروستكراون. ئه‌كبه‌ر ئاماژه‌شی به‌وه‌كرد ك ه ئه‌م كێشه‌ی ه تاچه‌ند ساڵێكیتر
چاره‌سه‌ر ناكرێت ،چونك ه ئه‌نجومه‌نی ش��اره‌وان��ی چه‌ندینجار به‌نوسراو داوای له‌به‌رپرسانی وه‌زار‌هت‌و الیه‌ن ه به‌رپرسه‌كان كردوه بۆ دروستكردنی بینای فه‌رمانگه‌كان ،به‌ڵێنیان پێداوین به‌اڵم دواتر به‌ڵێنه‌كانیان نه‌بردووه‌ت ه سه‌رو هه‌ربۆیه‌ش هیچ بڕوایه‌كمان به‌حكومه‌ت نه‌ماوه، چونك ه "ئ �ه‌م قه‌زای ه به‌ته‌واوه‌تی فه‌رامۆشكراوه". سۆران ره‌باتی قائیمقامی قه‌زای ش��اره‌زوور وتی"به‌ڕاستی كێشه‌ی ه ئه‌گه‌ر هاوواڵتی كرێچی بێت ،به‌اڵم كێشه‌ی زۆر له‌وه‌گه‌وره‌تر ئه‌وه‌ی ه كه‌حكومه‌ت كرێچی بێت". قائیمقام ی ق �ه‌زا ی ش��اره‌زوور ئاماژه به‌وه‌ده‌كات ئهوه له‌ده‌سه‌اڵتی ئێمه‌دا نیه ،ئێم ه خۆشمان بینامان نی ه ئه‌وه‌ی ئه‌ركی سه‌رشانی ئێم ه ئه‌وه‌ی ه كه‌زه‌وی بۆ ئه‌و فه‌رمانگان ه ته‌رخان بكه‌ین ،ته‌حه‌داش ده‌كه‌م یه‌ك فه‌رمانگ ه هه‌بێت ئێم ه زه‌ویمان بۆ ته‌رخان نه‌كردبێت ،به‌اڵم تائێستا بینایان بۆ دروستنه‌كراو‌ه ئهوه كه‌مته‌رخه‌می ئێم ه نیه ،به‌ڵكو كه‌مته‌رخه‌می وه‌زار‌هت‌و الیه‌ن ه به‌رپرسه‌كانیتره ،چونك ه پێویست ه ئه‌وان ئه‌و پرۆژان ه جێبه‌جێبكه‌ن.
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
کلتور
ی هاتوچۆ سه‌رمایانه .فۆتۆگراف :زیاد ئیسماعیل پۆلیسه‌كان
ی ی هاتـوچـۆ رووبـه‌ڕوو كـارمـه‌نـدانـ ی ده‌بـنـه‌و ه ی گـیـانـ مـه‌تـرسـ ی هاتوچۆ كابینه‌كانی سه‌رشه‌قامه‌كان كارمه‌ندان له‌مه‌ترسییه‌كانی ئۆتۆمبێل‌و سه‌رما ناپارێزن زیاد ئیسماعیل له‌هه‌ولێر له‌گه‌ڵ هاتن ی وه‌رز ی سه‌رما هاد ی ساڵح له‌الیه‌ك ی شۆسته‌یه‌ك ی یه‌كێك له‌شه‌قامه‌كان ی هه‌ولێر كابینه‌یه‌ك ی له‌دارو شوش ه دروستكردوه‌و كاره‌با ی بۆ راكێشاوه‌و گڵۆپ‌و هیته‌ر ی بۆ دابینكردوه .ئه‌و كابینه‌ی ه ی هاد ی دروست ی كردووه 100هه‌زار دینار ی تێچوه‌‌و "لهسهر ئه‌رك ی خۆ ی پاره‌ك ه ی داوه" ،نایگۆڕێته‌و‌ه به‌و كابینان ه ی ك ه له‌الیه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی هاتوچۆ ی شاره‌كه‌یه‌و‌ه بۆیان دروستده‌كرێت، چونك ه كابینه‌ك ه ی خ��ۆ ی "گیان ی
ئه‌و ده‌پارێزێت" له‌كات ی به‌جێهێنان ی ئه‌ركه‌كانیدا وه‌ك پۆلیسێك ی هاتوچۆ. هاد ی وت ی "بۆی ه ئه‌م كابینه‌یه‌م دروستكرد له‌ترس ی گیان ی خۆم، چونك ه ئ �هو شوێن ه ی كابین ه ی هاتوچۆ ی لێدروستكراو‌ه تاریكه‌‌و دیارنیه ،ئه‌گه‌ر ی زۆر ی هه‌ی ه شوفێر خۆ ی پێدابكێشێت". پۆلیسه‌كان ی هاتوچۆ رووبه‌ڕوو ی مه‌ترس ی گیان ی بونهتهوه به‌هۆ ی ئه‌و كابینان ه ی لهسهر شه‌قامه‌كان بۆیان دانراون ،ده‌ڵێن مه‌رجه‌كان ی پاراستن ی گیانیی تێدا نییهو به‌پرسان ی هاتوچۆش هۆكاره‌كان دهگێڕنهوه ب��ۆ پ��اب �هن��دن �هب��وون � ی شۆفێران
به‌ڕێنماییه‌كان ی هاتوچۆوه. ه���اد ی ئ��ام��اژه ی ب����ه‌وه‌دا تا ئێستا چه‌ند هاوڕێیه‌ك توش ی ئه‌و خۆپێداكێشان ه بونه‌ته‌وه‌‌و "منیش نامه‌وێت توش ی هه‌مان حاڵه‌ت ی ئه‌وان ببمه‌وه". ل�ه‌چ�هن��د مانگ ی راب����ردوودا له‌شار ی هه‌ولێردا به‌هۆ ی پێداكێشان ی ئۆتۆمبێل به‌چه‌ند كابینه‌یه‌كدا پۆلیسێك ی هاتوچۆ گیان ی له‌ده‌ستداو یه‌كێكی دیكه‌ش بریندار بوو. كێشه‌یه‌ك ی تر ی پۆلیسه‌كان ی هاتوچۆ له‌گه‌ڵ ئه‌و كابینانه‌دا ئه‌وه‌ی ه ب��اران‌و سه‌رما ده‌چێت ه ناویه‌وه‌و به‌شێك ل�هو پۆلیسان ه به‌نایلۆن
ته‌واو ی كابینه‌كه‌یان داپۆشیو‌ه بۆ خۆپاراستن له‌سه‌رما. كارمه‌ندێك ی تر ی هاتوچۆ ك ه نه‌یویست ناوی ئاشكرابكرێت ،له‌نێو كابین ه شكاوه‌ك ه ی وه‌ستابوو ،هه‌ر چوار ده‌ور ی به‌نایلۆنێك پێچابوو له‌ترس ی با ی ساردو دڵۆپ ه ی باران، ئ�ه‌م كارمه‌ند‌ه ل���ه‌وه‌رز ی سه‌رماو سۆڵ ی زستان ،به‌الیه‌و‌ه "سه‌خته" ئه‌ركه‌ك ه ی جێبه‌ج ێ بكات ،ئه‌گه‌ر كابینه‌یه‌ك ی باش ی بۆ دابین نه‌كرێت. هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "كابینه‌ك ه ی ئێم ه ئۆتۆمبێل خۆ ی پێداكێشاوه، شكاوه‌‌و چه‌ند دڵۆپ باران ببارێت ه��ه‌م��وو ی ب���ه‌ر ئێمه‌ده‌كه‌وێت‌و
ته‌ڕده‌بین ،به‌كورت ی وه‌ك ئهوه وای ه ك ه له‌ده‌ره‌و‌ه له‌به‌ر بارانبم". به‌وت ه ی ئه‌م كارمه‌ند‌ه تائێستا زیاتر له‌جارێك داوا ی بۆ سه‌روو ی خۆ ی به‌رزكردۆته‌وه ،به‌اڵم تائێستا بۆیان نه‌گۆڕیو‌ه "چه‌ند جارێك داوا ی كابینه‌یه‌كیترم كردووه ،به‌اڵم هه‌ر ده‌ڵێن ئه‌مڕۆ سبه‌ی ،تائێستاش هیچ نهكراوه". رێپێدراو دیاری ،به‌هه‌مانشێو‌ه كارمه‌ند ی هاتوچۆیه ،رۆژان�� ه 8 كاتژمێر لهسهر شه‌قام ده‌وه‌ستێت، وت�� ی "زۆرب���� ه ی ترافیكالیته‌كان كابینه‌ی بۆ دان���راوهو ته‌نها یه‌ك گڵۆپ ی تێدایهو جامیش ی نییه". رێپێدراو ئاماژه ی ب �ه‌وه‌دا ك ه ئه‌گه‌ر كاره‌با نه‌بێت ،نابێت كارمه‌ند ی هاتوچۆ له‌ناو كابینه‌ك ه دانیشێت، چونك ه كاره‌باكه‌مان جێگیر نییه. ئه‌و كارمه‌ندان ه داواده‌كه‌ن ئاوڕیان لێبدرێته‌و‌ه له‌الیه‌ن به‌ڕێوبه‌رایه‌ت ی ه��ات��وچ��ۆوه ،كێش ه ی كابینه‌كان چاره‌سه‌ر بكرێت‌و مه‌ترسییه‌كانیان لهسهر كه‌مبێته‌وه. عه‌مید ق���ادر به‌ڕێوه‌به‌ر ی راگه‌یاندن‌و په‌یوه‌ندییه‌كان ی گشت ی هاتوچۆ ی هه‌رێم ی كوردستان وت ی "به‌راشكاوان ه ده‌یڵێم كه‌مته‌رخه‌م ی نهكراوه له‌دابینكردن ی كابین ه بۆ ك��ارم�هن��دان� ی هاتوچۆ بۆئهوه ی پارێزگار ی له‌كارمه‌ندانمان بكه‌ین ل ه سه‌رماو گه‌رما".
چه‌ند دڵۆپ باران ببارێت ئه‌وه‌نده‌ش به‌ر ئێمه‌ده‌كه‌وێت‌و ته‌ڕده‌بین
28
ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌ر ی راگ��هی��ان��دن‌و په‌یوه‌ندییه‌كان ی گشت ی هاتوچۆ ی هه‌رێم ی كوردستان ئاماژه ی به‌وه‌دا ئه‌و كۆشكان ه ی كراوه ل ه ناوه‌ڕاست ی ش�ه‌ق��ام�هك��ان ك���راوه ب��ۆ ئ���هوه ی كۆنتڕۆل ی هاتوچۆبكات ،به‌اڵم بهداخهوه "هه‌ندێك له‌شۆفێره‌كان به‌شێوه‌یه‌ك ی الساران ه ئۆتۆمبێل ل��ێ��ده‌خ��وڕن ،ئه‌مه‌ش بۆت ه هۆ ی گ��ی��ان ل��ه‌ده‌س��ت��دان�� ی چه‌ندین كارمه‌ند ی هاتوچۆ ،ئه‌مه‌ش به‌هۆی پابه‌ندنه‌بوونیان به‌یاساو رێساكان ی هاتوچۆ". ع��ه‌م��ی��د ق�����ادر ئ���ه‌وه‌ش��� ی نه‌شارده‌و‌ه كه‌هه‌ندێجار ئه‌و كابینان ه مه‌ترسیدارن‌و زۆرجار شۆفێره‌كان خۆیانی پێداده‌كێشن ،بۆی ه زۆرێك له‌كابینه‌كان رووخاون ،زۆر بهداخهوه هه‌ندێك له‌شۆفێران سه‌رپێچ ی له‌یاسا ده‌كه‌ن ،یه‌كێك لهو سه‌رپێچیان ه ی كێش ه ی گهوره بۆ ئێم ه دروستكردو‌ه تیژ لێخوڕنه ،شۆفێران خۆیان ب�هو كابینان ه ده‌كێشن ،به‌مه‌ش كارمه‌ندان ی هاتوچۆ رووب���ه‌ڕوو ی مه‌ترس ی دهبنهوه. به‌پێ ی قسه‌كان ی به‌ڕێوه‌به‌ر ی راگه‌یاندن‌و په‌یوه‌ندییه‌كان ی گشت ی ه��ات��وچ��ۆ ی هه‌رێم ی كوردستان له‌چه‌ند مانگی راب����ردوودا ته‌نها ل �هش��ار ی ه �ه‌ول��ێ��ردا كارمه‌ندێك له‌ناو كابینه‌ك ه ی گیان ی له‌ده‌ستداو یه‌كێكیتریش بریندار بوو. ده‌رب�����اره ی ئ���هوه ی تاچه‌ند ئ �هو كابینان ه ی ب��ۆ كارمه‌ندان ی هاتوچۆ دروستكراون ،شێوه‌یه‌ك ی ستاندارد ی له‌خۆگرتو‌ه عه‌مید قادر وت ی "رێژه‌یه‌كی زۆر لهو كابینان ه ی به‌شێوازێك ی مۆدێرن دروستكراون". ع���ه‌م���ی���د ق������ادر ئ����ام����اژه ب���ۆئ���ه‌وه‌ده‌ك���ات كه‌مته‌رخه‌م ی نهكراوه له‌دروستكردن ی كابینه‌‌و ئه‌و شوێن ه ی گرنگبێت‌و هاتوچۆ ی زۆر له‌سه‌ربێت كابینه‌مان تیا داناوه، ئه‌مه‌ش ل �هب��اران ده‌یانپارێزێت، به‌اڵم ناتوانین له‌هه‌موو شوێنێك كابین ه دروس��ت��ب��ك�هی��ن ،چونك ه له‌هه‌ندێك شوێن ده‌بێت ه هۆكارێك بۆ ته‌سككردنه‌و‌ه ی شه‌قامه‌كه.
یـاسـاكـان رێـگـه‌یـان پـێـنـادات بـبـنـ ه مـه‌سـیـحـی
ی شارستانیان له"مسلم"هو ه بۆ "مه‌سیحی" بگۆڕن ی بار مه‌سیحی ه كوردزمانه‌كان ده‌یانه‌وێت پێناس فه‌رمان‌و عومه‌ر له‌رانیه
ئ�هو ك��وردان � ه ی بونه‌ت ه مه‌سیح ی ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت ل���ه‌ڕوو ی یاساییهوه ئایین ی خۆیان له‌ئیسالمه‌و‌ه بكه‌ن به‌مه‌سیحیی‌‌و به‌پرسانیش ئاماژه ب��ه‌وه‌ده‌ك��هن ل �هب �ه‌رئ �هوه ی یه‌كه‌م سهرچاوه له‌دانان ی هه‌ر یاسایه‌ك له‌په‌رله‌مان شه‌ریعه‌ت ی ئیسالمه‌و له‌ئیسالمیشدا گۆڕین ی دین ی ئیسالم بۆ دینه‌كانیتر رێگه‌پێنه‌دراوه. كوردزمانه‌كان مه‌سیحی ه ده‌ی��ان��ه‌وێ��ت ن��اس��ن��ام � ه ی ب���ار ی ش��ارس��ت��ان��ی��ان كه‌لێ ی ن��وس��راوه (مسلم) بگۆڕن بۆ مه‌سیحی ،به‌اڵم به‌هۆ ی نه‌بوون ی بڕگه‌یه‌ك ی تایبه‌ت له‌ده‌ستوور ی هه‌رێم ی كوردستان بۆ گۆڕین ی ئایین ،ڕووبه‌ڕوو ی به‌ربه‌ست ی یاسای ی دهبنهوه. ش���وان ك �ه‌ری��م خزمه‌تكار ی مه‌سیح ی خوداوه‌ند له‌مه‌سیحیی ه كوردزمانه‌كان له‌رانی ه وت� ی "من داواكاریم پێشكه‌ش به‌دادگا ی رانی ه ك���ردووه ،سه‌باره‌ت ب ه بڕگه‌كان ی (دی���ان���ه) ل�ه‌م��س��ل��م�هوه بیگۆرن ب��ۆ مه‌سیحی ،ب���ه‌اڵم له‌وه‌اڵمدا ه��ه‌ردوو دادوه‌ران��� ی دادگ��ا ی رانی ه وتیان داواكاریه‌كه‌ت قبوڵ نییه، لهبهرئهوه ی ل ه ده‌ستوور ی عێراق ی رێگه‌پێنه‌دراوه".
ئه‌و خزمه‌تكار‌ه ی مه‌سیح ئاماژه به‌وه‌ده‌كات له‌كوردستاندا كێش ه ی ئێم ه نوسین ی مسلم ه لهسهر پێناس ی بار ی شارستانی ،چونك ه منداڵه‌كانمان به‌ناچار ی ده‌ب ێ له‌قوتابخان ه وان ه ی دین بخوێنن‌و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش سه‌ردان ی په‌روه‌رده‌م كردووه ،به‌اڵم ئه‌وان ده‌ڵێن "ئێم ه به‌پێ ی پێناس ه ی تاكه‌كان مامه‌ڵ ه ده‌كه‌ین". شوان باسی له‌وه‌ش كرد هه‌موو
ئه‌وان ه ی باوه‌ڕدارن به‌مه‌سیح ،ئاره‌زوو ده‌كه‌ن ناسنامه‌كه‌یان له‌مسلمه‌و‌ه بگۆڕ ێ بۆ مه‌سیحی. به‌پێ ی زانیارییه‌كان ی رۆژنام ه ی ده‌ستوور ته‌نها له‌ڕانیه‌دا نزیك ه ی 55 خێزان ی مه‌سیح ی كوردزمان هه‌یه، له‌وڕێژه‌یه‌ش 30خێزانیان داواده‌كه‌ن كه‌ناسنامه‌كانیان بگۆڕن بۆ مه‌سیحی. به‌پێ ی قسه‌كان ی ش���وان هه‌ند ێ له‌خێزان ه مه‌سیحییه‌كان ناتوانن ئه‌و
داوای��� ه پێشكه‌ش بكه‌ن "له‌ترس ی كۆمه‌ڵگاو كلتور ی ئیسالم ی ناتوانن رایبگه‌ێنن ك ه ناسنامه‌كه‌یان بگۆڕن". كوردزمانه‌كان مه‌سیحیی ه داواده‌ك���������هن ك���ه مافه‌كانیان پێشێلنه‌كرێت‌و له‌ڕوو ی ده‌ستوورییه‌و‌ه كێش ه یاساییه‌كانیان بۆ چاره‌سه‌ربكرێت ب��ۆ گ��ۆڕی��ن � ی ئایین ی خ��ۆی��ان ل ه موسڵمانه‌و‌ه بكه‌ن به‌مه‌سیحی. ش���ه‌م���ا ڵ ره‌س�����ول پیش ه ی
خزمه‌تكار ی مه‌سیح ه له‌كلێسا ی مه‌سیح ی كوردزمان به‌ده‌ستوور ی وت "له‌راستیدا ئه‌و دهستووره ی ئێستا ه �هی � ه ده‌ن��گ�� ی زۆری��ن�� ه په‌سه‌ند ی كردووه‌و كار ی پێده‌كرێت‌و مه‌سیحیش فێرمان ده‌كات ملكه‌چ ی یاسا بین ،به‌اڵم ئێم ه ی باوه‌ڕداران ی مه‌سیح هه‌میش ه داوامانكردوو‌ه ك �هن��اس��ن��ام � ه ی ب���ار ی كه‌سێت ی گۆڕانكار ی به‌سه‌ردابێت‌و مرۆڤ ئازاد بێت له‌هه‌ڵبژاردن ی ئایینه‌ك هی". شوانیش داواك��اره ده‌ستوور ی كوردستان گۆڕانكار ی تێدا بكرێت‌و خان ه ی دیان ه لهسهر پێناس‌و وان ه ی
ی مه‌سیح ی باوه‌ڕداران ئێم ه ی داوامانكردوو‌ه كه‌ناسنام ه ی ی گۆڕانكار ی كه‌سێت بار به‌سه‌ردابێت‌و مرۆڤ ی ئازاد بێت له‌هه‌ڵبژاردن ی ئایینه‌ك ه له‌ناو ده‌زگاكاندا هێشتا مه‌سیحیی ه كوردزمانه‌كان موسوڵمانن.
ئایینیش له‌پرۆگرامی خوێندن الببرێ، چونك ه مندا ڵ نازان ێ دین چییه‌و بۆچ ی ده‌ب ێ به‌زۆر ی بیخوێنێت. به‌پێ ی یاسا ی بار ی شارستان ی ژم������اره 65ی س���اڵ��� ی 1972 هه‌مواركراو ی ژماره 9ی ساڵ ی 1974 ل �ه‌م��ادد‌ه ی 21برگ ه ی 3هاتووه ك ه مندااڵن له‌ئاییندا شوێن دایك‌و باوك ده‌كه‌ون ك ه باوه‌ڕیان به‌ئایین ی ئیسالم هێناوه‌و دوا ی ئه‌وان ده‌كه‌ون له‌كات ی وه‌رگرتن ی ئایین له‌ئیسالمدا. غه‌ریب تۆفیق به‌ڕێوه‌به‌ر ی به‌ش ی پێناس ی ب��ار ی شارستان ی له‌فه‌رمانگ ه ی ره‌گ�ه‌زن��ام�هو بار ی شارستان ی رانی ه به‌ده‌ستور ی راگه‌یاند "گۆڕین ی ئایین له‌ئایینه‌كانیتر بۆ ئاین ی ئیسالم رێگه‌پێدراوه، چونك ه ئایین ی ئیسالم كۆتا ئایین‌و ت �ه‌واوك �ه‌ر ی ئایینه‌كانیتره ،به‌اڵم به‌پێچه‌وانه‌و‌ه له‌گ ه ڵ ئایین ی پیرۆز ی ئیسالم‌و ده‌س��ت��وور ی واڵته‌كه‌مان ناگونجێت ،ل �هب �ه‌رئ �هوه ی یه‌كه‌م سهرچاوه له‌دانان ی هه‌ر یاسایه‌ك له‌په‌رله‌مان شه‌ریعه‌ت ی ئیسالمه‌و له‌ئیسالمیشدا گۆڕین ی دین ی ئیسالم بۆ دینه‌كانیتر رێگه‌پێنه‌دراوه". بۆ وه‌رگرتن ی زان��ی��ار ی زیاتر س �هب��اره‌ت ب �ه‌داواك �هی��ان ده‌ستوور سه‌ردان ی دادگا ی رانی ه ی كرد ،به‌اڵم به‌بیانوو ی رێگه‌پێنه‌دانیان ل ه سه‌روو ی خۆیان هیچ لێدوانێكیان نه‌دا.
31
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
خه‌ڵک
ی ده‌سڕێته‌و ه ی خۆ ی گه‌ڕه‌كێك له‌ال شاره‌وان ئه‌و گه‌ڕه‌كه‌ی له2004دا دروستكرا ،ئێستا زیاده‌ڕۆی ه
گه‌ڕه‌کی حه‌سه‌ن ئاوا داوای خزمه‌تگوزاریی ده‌که‌ن .فۆتۆگراف :سه‌نگه‌ر سه‌نگه‌ر تاوگۆزی له‌شاره‌زوور گ�ه‌ڕه‌ك��ێ��ك��ی ق���ه‌زای ش����اره‌زوور م����اوه‌ی پێنج س��اڵ � ه بێبه‌شن له‌پرۆژه‌ی خزمه‌تگوزاری‌‌و سه‌رۆكی شاره‌وانی قه‌زای شاره‌زوور ئاماژه به‌وه‌ده‌كات ئێم ه هیچ پرۆژه‌یه‌كی خزمه‌تگوزاریمان بۆ ئه‌نجام نه‌داون‌و هیچ كاتێكیش پرۆژه‌یان بۆ ئه‌نجام ناده‌ین ،لهبهرئهوه ی به‌زیاده‌ڕه‌و ی دروستكراوه. گ���ه‌ڕه‌ك���ی ح���ه‌س���هن ئ���اوا ده‌وكه‌وێت ه ڕۆژهه‌اڵتی هه‌ڵه‌بجه‌ی تازه له‌ساڵی 2004ئاوه‌دانكراوه‌ته‌و‌ه دانیشتوانه‌كه‌ی خه‌ڵكێكی هه‌ژارو
ك �ه‌م درام �ه‌ت��ن ك ه ژم��اره‌ی��ان 50 ماڵ ه ل�ه‌م��اوه‌ی پێنج ساڵدا ئه‌م گه‌ڕه‌ك ه هیچ ج��ۆره پرۆژه‌یه‌كی خزمه‌تگوزاریان بۆ ئه‌نجام نه‌دراوه. ه��ه‌ورام��ان ح�ه‌س�هن ته‌مه‌ن 25س����اڵ وت��ی"ن��هك ش��اره‌وان��ی ب���ه‌ت���ه‌واوه‌ت���ی ئ���ه‌م گ��ه‌ڕه‌ك��هی پشتگوێ خستوه ،به‌ڵكو ڕێگریش ده‌ك��ات ل �هوهی وه‌زار‌هت‌و الیه‌ن ه به‌رپرسه‌كانیش پرۆژه لێره ئه‌نجام بده‌ن" .هه‌ورامان ئاماژه به‌وه‌ده‌كات ماوه‌ی ساڵێك ه پرۆژه‌ی ئاومان بۆ ده‌رچووه ،به‌اڵم سه‌رۆكی شاره‌وانی ده‌ستیگرتوو‌ه به‌سه‌ریداو ڕێگ ه نادات كه‌ئه‌م پرۆژه‌ی ه جێبه‌جێبكرێت. دانیشتوان ی ئه‌و گه‌ڕه‌ك ه ئاماژه
به‌وه‌ده‌كه‌ن چه‌ندجارێك شاره‌وان ی ویستویه‌ت ی ئه‌و گه‌ڕه‌ك ه تێكبدات به‌بیانو ی زیاده‌ڕه‌ویه‌وه. دڵ���س���ۆز ع���ه‌ل���ی ژنێكی ت���ه‌م���هن30س���اڵ ،وت���ی"م���اوه‌ی چ���وارس���اڵ��� ه ئ���هو خ��ان��وه‌م��ان دروس��ت��ك��ردوه ،تائێستا سێجار ل�ه‌الی�هن ش��اره‌وان��ی �هوه ڕوخ��اوه، هه‌موو جارێك به‌قه‌رزو به‌هاوكاری خێرخوازان دروستی ده‌كه‌ینه‌وه". س���االر ئ �ه‌ح��م �ه‌د سه‌رۆكی ش��اره‌وان��ی ش���اره‌زوور ده‌رب���اره‌ی نه‌بوونی خزمه‌تگوزاری له‌وگه‌ڕه‌كه‌دا وتی"له‌الی من هیچ گه‌ڕه‌كێك نی ه به‌و ناوهوه ،ئه‌و خانوان ه له‌سنوری قه‌زای شاره‌زوردانین له‌ده‌ره‌وه‌ی
نه‌خشه‌ی بنه‌ره‌تی شاردان له‌ساڵی 2004دا ب�هش��ێ��وه ی زی����اده‌ڕه‌وی ئه‌وخانوان ه دروستكراون". سه‌رۆكی شاره‌وانی شاره‌زوور ده‌ڵ��ێ��ت ل��ه‌وك��ات��هوهی م��ن بوم بوسه‌رۆكی شاره‌وانی به‌هیچ جۆرێك پرۆژه‌مان بۆ ئه‌نجامنه‌داون‌و هیچ كاتێكیش پرۆژه‌ی خزمه‌تگوزاریان ب���ۆ ج��ێ��ب�ه‌ج��ێ��ن��اك��رێ��ت ده‌بێت خانووه‌كانیان بڕوخێنن ،چونك ه به‌شێوه‌ی زی��اده‌ڕۆی��ی خانوویان دروستكردووه". سه‌رۆكی شاره‌وانی وتی "ئه‌و پرۆژانه‌ی ك ه تائێستا ئه‌نجامدراون لهو گه‌ڕه‌كه‌دا به‌ڕای من كارێكی نایاساییه".
ی ی چوارقوڕنه داوا گه‌نجان‌و خوێنه‌ران ی كتێبخانه‌یه‌ك ده‌كه‌ن دروستكردن هاوژین محه‌مه‌د له‌چوارقوڕن ه خوێنه‌ران‌و گه‌نجان ی شارۆچك ه ی چ��وارق��وڕن� ه ن��اڕه‌زای � ی ده‌رده‌ب���ڕن له‌بچوك ی كتێبخانه‌كه‌یان‌و نه‌شیاو ی جێگاكه‌ی‌‌و به‌رپرس ی كتێبخانه‌كه‌ش پشتگیر ی له‌داواكه‌یان ده‌كات. كتێبخان ه ی گشت ی چوارقوڕن ه ل���ه 2006/11/15دام��ه‌زراوه‌‌و له‌دوو پێكهاتووه، ژوورو هه‌یوانێك رۆژان ه نزیك ه ی ( 25تا )40كه‌س سه‌ردان ی ده‌كه‌ن ،كتێبخان ه كه‌وتۆت ه سه‌رجاد‌ه ی گشت ی شار ،به‌پێ ی قس ه ی خوێنه‌ران‌و به‌رپرسان ی كتێبخانه‌ك ه
ده‌نگ ی ئۆتۆمبێل‌و هۆرنه‌كانیان خوێنه‌رانیان بێزاركردووه. كتێخانه‌ك ه نزیك ه ی ()3000 سهرچاوه ی له‌بواره‌كان ی (زانست، ئه‌د‌هب‌وهونه‌ر ،مێژوو ،فه‌لسه‌فه، سیاسی ،كلتوری) ،له‌گه‌ڵ ()2000 گ��ۆڤ��ارو به‌شێك له‌ڕۆژنامه‌كانی له‌خۆگرتووه. رێبوار عه‌بدولڕه‌حمان مامۆستا ل�هش��ارۆچ��ك� ه ی چ��وارق��وڕن � ه وت ی "كتێبخانه‌كه‌مان زۆر بچوكه، شوێنێك ی نه‌گونجاوه‌‌و كه‌وتۆت ه سه‌رشه‌قام ی گشت ی چوارقوڕن ه ل �هن��اوب��ازاڕدا ،ئه‌مه‌ش وایكردوه ج �ه‌وێ��ك � ی پ��ڕ ل �ه‌ده‌ن��گ � ه ده‌ن���گو
ژاوه‌ژاو به‌هۆ ی هۆڕن ی ئۆتۆمبێله‌و‌ه دروس��ت��ب��ب��ێ��ت ،به‌مهۆیه‌شه‌و‌ه نه‌خوێندكاران ده‌ت��وان��ن راپۆرت ی خۆیان ئاماده‌بكه‌ن ن ه خوێنه‌ران ده‌توانن به‌ته‌واو ی سود وه‌رگرن". ناحی ه ی چوارقوڕن ه ژماره ی دانیشتوانی ( )47هه‌زاركه‌سه، له‌م ناحیه‌یه‌دا ته‌نها ئه‌و كتێبخان ه بچوك ه ههیهو خوێنه‌ران داواده‌كه‌ن كتێبخانه‌كه‌یان گ���هوره بكرێت‌و سهرچاوه ی زیاتر ی بۆ بهێنرێت. مامۆستا رێبوار وت ی "مانه‌و‌ه ی ئ �ه‌م كتێبخانه‌ی ه ب �هو بچوكی ه ی بۆماو‌ه ی چه‌ند ساڵێك ،دهگهڕێتهوه بۆ كه‌مته‌رخه‌م ی هه‌موو الیه‌نه‌كان هه‌ر
له‌ڕۆشه‌نبیران ی شارو خوێنه‌ره‌كان تا ده‌گات ه به‌رپرسان ی شار". م��ح�ه‌م�ه‌د خ��در لێپرسراو ی كتێبخان ه ی گشت ی چوارقوڕن ه ده‌ڵێت "بچوك ی كتێبخانه‌كه‌مان له‌گه‌ڵ زۆر ی ئاست ی دانیشتواندا نییه". به‌رپرس ی كتێبخانه‌ك ه وت ی ئێم ه داوامان كردوهو سه‌رۆك ی شاره‌وان ی زه‌و ی بۆ دابینكردوین ،وه‌زاره‌تیش په‌یمانیان پێداوین ،الموای ه سه‌رۆك ی ش��اره‌وان��یو ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ر ی ناحی ه كه‌مته‌رخه‌میان كردب ێ هه‌ربۆی ه ده‌بینین ل���ه‌زۆرب��� ه ی ناحیه‌كان كتێبخان ه ی تازه‌یان بۆكراو‌ه جگ ه له‌ناحیه‌ك ه ی ئێمه.
كۆمپانیا ی ئاسیاسێڵ 50هه‌زار هاوواڵت ی له‌خۆ ی توڕه‌ده‌كات زانیار له‌داقوق
دانیشتووان ی گونده‌كان ی ده‌وروبه‌ر ی قه‌زا ی داقوق كێش ه ی په‌یوه‌ندیكردنیان هه‌ی ه له‌ڕێگ ه ی ئاسیا سێڵه‌وه‌و ناتوانن به‌ئاسان ی په‌یوه‌ند ی به‌یه‌كتره‌و‌ه بك هنو به‌رپرسان ی ئاسیاسێڵیش به‌ڵێن ی چاره‌سه‌ركردن ی كێشه‌كان به‌خه‌ڵك ی ناوچه‌ك ه ده‌ده‌ن. به‌هۆ ی خراپی‌‌و كه‌م ی بورجه‌كان ی ئاسیاسێڵه‌و‌ه له‌ناوچ ه ی داق��وق دانیشتوان ی گونده‌كان زۆرب � ه ی كات له‌سه‌ربان ته‌له‌فون ده‌كه‌ن ئه‌ویش به"پچڕپچڕی". 98گوند كه‌ژمار‌ه ی دانیشتوانه‌ك ه ی نزیك ه ی 56 هه‌زاركه‌س ده‌بێت له‌سنور ی قه‌زا ی داقوقدا داواده‌كه‌ن كۆمپانیا ی ئاسیاسێڵ كێشه‌كانی په‌یوه‌ندیكردنیان بۆ چاره‌سه‌ر بكات .حه‌سه‌ن باباعه‌ل ی دانیشتو ی گوند ی حه‌وته‌غار ئاماژه به‌وه‌ده‌كات نزیك ه ی 7گوند ده‌بین ك �ه‌زۆرب � ه ی گونده‌كانمان نزیك ی یه‌كتره ،ههرچهنده بورجێك ی ئاسیا له‌گونده‌كه‌مانه ،به‌اڵم "زۆر ماندووده‌بین به‌په‌یوه‌ندیكردن له‌رێی ئاسیاوه". محه‌مه‌د شه‌ریف گل ی ئه‌ندام ی ئه‌نجومه‌ن ی قه‌زا ی داقوق ئاماژه ب �ه‌وه‌ده‌دات كه‌زۆرب ه ی هاوواڵتیان ی ئه‌و ناوچه‌ی ه خاوه‌ن ی مۆبایل ی ئاسیاسێڵن ،وت ی "نزیك ه ی 50هه‌زار
هاوواڵت ی له‌داقوق گله‌ی ی له‌كۆمپانیا ی ئاسیا سێڵ ده‌كه‌ن". ئه‌نه‌س مه‌جیدیش دانیشتو ی گوند ی كلیس ه ی سه‌ر به‌قه‌زا ی داقوق ه باسی له‌وه‌كرد گونده‌كه‌یان 2كیلۆمه‌تر له‌بورج ی ئاسیاوه دووره ،به‌اڵم گه‌یاندن ی ئاسیاسێڵ په‌یوه‌ند ی نییه، ئه‌نه‌س وتی "تۆڕ ی ئاسیا هه‌یه ،به‌اڵم ده‌نگ ی به‌رامبه‌ره‌كه‌ت گو ێ لێنابێت". نه‌سره‌دین مه‌جید ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌كات نزیك ه ی 250 ژماره ی مۆبایل ی دانیشتووان ی ئه‌و گونده‌م كۆكردوه ،به‌اڵم تائێستا كۆمپانیا ی ئاسیاسێڵ وه‌اڵم ی دابینكردن ی ئه‌و بورجه‌یان نه‌داوه‌ته‌و‌ه ك ه به‌ڵێنیان پێدابووین بۆمان دابنێن. ئه‌میر خواكه‌ره‌م سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن ی ق �ه‌زا ی داقوق سه‌باره‌ت به‌نه‌بوون ی هێڵ ی ئاسیاسێڵ له‌قه‌زاك ه به‌ده‌ستور ی راگه‌یاند "هه‌موو رێگایه‌ك ده‌گرینه‌به‌ر بۆ چاره‌سه‌رركدنی كێشه‌ی په‌یوه‌ندیكردن لهو سنوره". به‌مه‌به‌ست ی گه‌یاندن ی داواكار ی دانیشتوان ی ئه‌و گوندان ه ده‌ستوور په‌یوه‌ندیكرد به‌سه‌نته‌ر ی كۆمپانیا ی ئاسیاسێڵ، كارمه‌ند ی ئه‌و سه‌نته‌ر‌ه رایگه‌یاند "له‌كێشه‌و گرفته‌كان ی سنور ی داقوق ئاگادار كراوینه‌ته‌وه‌‌و سه‌نته‌ر ی ئاسیا به‌زووترین كات چاره‌سه‌ر ی ئه‌وكێشان ه ده‌كات".
چاره‌نووسی خوێندكارانی كوردی روژهه‌اڵت له‌زانكوكانی هه‌رێم به‌ره‌و كوێیه؟ له‌دوای پرۆسه‌ی ئازادی عێراق له‌ساڵی 2003و رزگاربونی كورده‌كانی باشوور له‌ده‌ستی دێوه‌زمه‌ی به‌عس‌و به‌ده‌ركه‌وتنی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به‌شیوه‌یه‌كی فه‌رمی له‌ناوچه‌كه‌و ده‌رچون‌و په‌سه‌ندكردنی یاسای فیدراڵی بۆ عێراق ،ئه‌م پارچه‌یه له‌كوردستانی گهوره بوو به‌جێی دڵخوشی به‌واتایه‌كیتر شارو واڵتی خه‌ونه‌كان بۆ كورده‌كانی به‌شه‌كانی تری كوردستانی گهوره ،دوابه‌دوای ئه‌م رووداوانه ،وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵ بڕیارێكی بۆ وه‌رگرتنی خوێندكاری به‌شه‌كانی تری كوردستان له‌نێو زانكۆكانی هه‌رێمدا ده‌ركرد ،دوابه‌دوای ده‌رچونی ئه‌م بڕیاره ،زیاتر له‌سه‌دان خوێندكار له‌هه‌موو به‌شه‌كانی كوردستانهوه روویان له‌زانكوكانی هه‌رێم كرد ،به‌هیوای خوێندن به‌زمانی دایك له‌كوردستانێكی ئازاددا. نه‌بوونی سه‌ره‌تاییترین مافی خوێندن كه‌خوێندنه به‌زمانی دایك ،یاخود ئه‌و واڵتانه‌ی لێی نیشته‌جێن ،ده‌سه‌اڵتدارانی رێگرن له‌به‌رده‌م خوێندنیاندا‌و ئه‌و هه‌لومه‌رجه‌ی كه حكومه‌تی هه‌رێم بۆ خوێندكارانی دابینكرد وه‌ك هۆكارێكی هانده‌ر بووه هۆی هاتنی به‌لێشاوی خوێندكاران به‌تایبه‌ت خوێندكارانی روژهه‌اڵتی كوردستان بۆ زانكوكانی هه‌رێم ،هه‌روه‌ها به‌هۆی ئه‌و سنووره به‌رباڵوه‌ی هه‌رێم له‌گه‌ڵ كوردستانی روژهه‌اڵتدا هه‌یه‌تی وای كردوه هاتووچۆ ئاسانترو زیاتریش بێت. ژماره‌یه‌كی زۆر له‌م خوێندكارانه وه‌رگیران‌و ده‌ستیان به‌خوێندن له‌زانكۆكانی هه‌رێمدا كرد ،له‌سه‌ره‌تادا حكومه‌ت به‌هه‌موو توانایه‌كه‌وه كه‌وته ئاماده‌كردنی خزمه‌تگوزاری بۆ ئه‌م خوێندكارانه وه‌ك دابه‌شكردنی به‌شه ناوخۆییه‌كان‌و دابینكردنی كارتی مانه‌وه‌و بڕینه‌وه‌ی مووچه‌ی مانگانه بۆ هه‌ر خوێندكارێكیان كه‌جێگه‌ی سوپاس‌و پێزانینه. به‌اڵم بهداخهوه ئه‌مه ماوه‌ی دوو ساڵه به‌شێكی زۆر له‌م خوێندكارانه كوتاییان به‌خوێندن هێناوه‌و هیچ چاره‌نووسێكی دیاریان نیه ،ئه‌مه له‌حاڵێكدایه كه ئه‌م خوێندكارانه چه‌ند ساڵه به‌هیوای ته‌واوكردنی خوێندن‌و دامه‌زراندنیان له‌ده‌زگاكانی هه‌رێمدا ،به‌اڵم حكومه‌تی هه‌رێم پالنێكی ئه‌وتۆی بۆ داهاتوی ئه‌وان نیهو به‌واتایه‌كیتر جۆرێك له‌سه‌رلێشێواوی بۆ ئه‌م خوێندكارانه دروست بووهو هه‌ر ئه‌م هۆكاره‌ش بووه‌ته هۆی وازهێنانی به‌شێكی زوریان له‌خوێندن‌و گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆ كوردستانی ئێران‌و بێهیوابونیان له‌خوێندن وه‌ك كورد وته‌نی له‌جه‌ژنه‌كه‌ی هه‌ردووال بوون. له‌الیه‌كی دیكهوه حكومه‌تی ئێران هه‌ر لهسهرهتاوه رایگه‌یاند كه‌باوه‌ڕی به‌بڕوانامه‌كانی زانكوكانی هه‌رێم نیهو دانیپێدا نانێت، ئه‌و خوێندكارانه‌شی كه كوتاییان به‌خوێندن هێناوه‌و به‌مه‌به‌ستی دامه‌زراندنیان روویان له‌ده‌زگا حكومیه‌كان كردوه ،هیچ وه‌اڵمێكیان پێنه‌دراوه‌ته‌وه‌‌و داوای ناسنامه‌ی عێراقیان لێكراوه ،ئه‌مه له‌حاڵێكدایه كه ئه‌وان باش ده‌زانن كه‌ناسنامه‌یان نیه ،ئه‌مه‌ش دیسان ئاماژه‌یه‌كی ناڕاسته‌وخۆی كاربه‌ده‌ستانه كه ئه‌وانیش دان به‌بڕوانامه‌ی ئه‌م خوێندكارانه‌دا نانێن ،تائێستاش حكومه‌ته‌تی هه‌رێم هیچ پالن‌و به‌رنامه‌یه‌كی بۆ دامه‌زراندنی ئه‌م خوێندكارانه نیه. لێره‌دا ئه‌و پرسیاره‌مان بۆ دروست ده‌بێت كه ئایا حكومه‌تی هه‌رێم ئه‌گه‌ر باوه‌ڕی به‌بڕوانامه‌ی ئه‌و خوێندكارانه نیه هۆكاری وه‌رگرتنی خوێندكاران به‌تایبه‌ت خوێندكارانی رۆژهه‌اڵت تاوه‌كو ئێستاش له‌زانكۆكانی هه‌ریمدا بۆ چیه؟ هه‌روه‌ها بۆچی الیه‌نه به‌رپرسه‌كان هیچ بیریان له‌چاره‌نووسی ئه‌وان نه‌كردووه‌ته‌وه ،باشتروانیه كه ئه‌و خزمه‌تگوزاریه‌ی بۆ حكومه‌تی هه‌رێم خوێندكاره رۆژهه‌اڵتیه‌كانه بۆ خوێندكارانی باشوری كوردستان ئه‌گه‌ر باوه‌ڕی بێت چونكه هیچ نه‌بێت به‌بڕوانامه‌ی ئه‌و سودێكیان بوداهاتوی والته‌كه‌یان خوێندكاران ه نیه ده‌بێت .به‌پیچه‌وانه‌وه له‌واڵته پیشكه‌وتوه‌كاندا به‌ئه‌و په‌ڕی هۆكاری وه‌رگرتنی خزمه‌تگوزاری بگره زیاتریش خوێندكاران خزمه‌تی خویندكاره بیانیه‌كان به‌تایبه‌ت ده‌كه‌ن ،تا له‌داهاتوودا بتوانن كه‌ڵكیان لێوه‌ربگرن بۆ خزمه‌تی خوێندكارانی كۆمه‌ڵگاكه‌یان ،به‌دانانی پالن‌و رۆژهه‌اڵت رێوشوێنی زانستی بوونه‌ته تاوه‌كو ئێستاش جه‌مسه‌ریك بۆ ئه‌و مێشكانه‌ی كه له‌واڵتانی خویانه‌وه هه‌ڵدین، له‌زانكۆكانی هه‌ر ئه‌م هۆكاره‌شه بووه‌ته هه‌ریمدا بۆ چیه؟ هۆی پێشكه‌وتنی ئه‌م واڵتانه به‌ڕێژه‌یه‌كی به‌رز‌و ئه‌مڕو چه‌ندین واڵت وه‌ك كوردستان پێویستی ته‌واوی پێیانه. خوێندكارێكی كوردی روژهه‌اڵت له‌زانكوی سلیمانی
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
First Year
کلتور
ی سروشتـی ..بـۆ هـاوڕێ‌و خـۆشـه‌ویـسـتــان گـوڵـ
30
"ماوه‌ی دوو ساڵه بۆ هه‌موو جێژوانه‌كانم گوڵی سروشتیم له‌بیرنه‌كردوه" سه‌ربه‌ست ساڵح ل ه سلیمانی
ب����ۆده‌رب����ڕی����ن����ی ه���ه‌س���ت‌و سۆزێكی زی��ات��ر ب��ۆ ه��اوڕێ‌‌و له‌بۆنه‌و خۆشه‌ویسته‌كانیان یاده‌كاندا ،هاوواڵتیان به‌تایبه‌ت گ �هن��ج��ان گ��وڵ��ی سروشتی ده‌ك��هن��ه دی���اری ده‌ستیان‌و گوڵفرۆشه‌كانیش ئاماژه ب�������ه‌وه‌ده‌ك�������هن خوازیارانی گ��وڵ��ی
هه‌ست به‌نه‌بوونی گوڵفرۆشی سروشتی ده‌ك���ات هه‌ربۆیه بڕیاری ك��ردن�هوهی دوكانێك بۆ فرۆشتنی گوڵی سروشتی ده‌دات ،وه‌ك محه‌مه‌د عزیمی برای ئاماژه‌ی بۆ كرد هه‌ر لهو س��اڵ�ه‌دا جیهانی
گوڵی سروشتییان له‌سلێمانی كردۆته‌وه. محه‌مه‌د وت��ی "سه‌ره‌تا پیشه‌كه‌مان پێشوازی لێنه‌كرا‌و رۆژانه له 5تا 10كه‌س ده‌هاتن بۆ گ��وڵ كڕین ،به‌اڵم ئ��ێ��س��ت��ا
سر و شتی رووله‌زیادبوونه. دارك��ۆ عه‌زیز ته‌مه‌ن 24س���اڵ ئ���ام���اژه بۆ ئ�����ه‌وه‌ده‌ك�����ات ئێستا ژم���اره‌ی���هك���ی ب��ه‌رچ��او له‌گه‌نجان بۆ ده‌ربڕینی خ���ۆش���ه‌وی���س���ت���ی بۆ ه����اوڕێ‌‌و خۆشه‌ویست‌و گوڵی ده‌زگیرانه‌كانیان سروشتی پێشكه‌شده‌كه‌ن، پێیوایه ئه‌مه‌ش سه‌ره‌تایه‌كه بۆكرانه‌وه‌ی كلتوری كوردی ك �ه‌خ �ه‌ڵ��ك "خ����ۆش ئ����اوازو زیندووتربێت". داركۆ وتی "ماوه‌ی 2ساڵه بۆ هه‌موو جێژوانه‌كانم گوڵی سرشتیم له‌بیرنه‌كردوه". جه‌مشید محه‌مه‌د به‌ڕه‌گه‌ز فارسه‌و خه‌ڵكی تارانه داوی ئ����هوهی ل��ه‌س��اڵ��ی 2002دا ب��ه‌س��ه‌ردان دێ��ت�ه سلێمانی
دهڕازێنرێتهوه. ره‌فیق قادری ته‌مه‌ن 32س���اڵ ك��ه م���اوه‌ی 10س��اڵ��ه نیشته‌جێی واڵت �ی هۆڵه‌ندایه وتی "گ��وڵ�ی سروشتی الی ئ��ه‌وروپ��ی��ی��هك��ان زۆر م���ان���ا ه��ه‌ڵ��ده‌گ��رێ��ت، هه‌ربۆیه گوڵی سروشتی ب��هش��ێ��ك��ه ل���ه‌ده‌س���ت‌و دیارییه‌كانی هاوواڵتیانی ئه‌وروپا به‌جۆرێك رۆژانه خ �ه‌ڵ��ك گ��وڵ �ی سروشتی به‌كاردێنێت وه‌ك به‌شێك ل�ه‌پ��ێ��وی��س��ت��ی��ی�هك��ان��ی وه‌ك ئارایشتێك به‌كاریده‌هێنن". گ���ران���ی ن���رخ���ی گ��وڵ��ی سروشتی كێشه‌یه‌كی سه‌ره‌كی خوازیارانی گوڵی سروشتیه‌و ه���ی���وادارن ك��ه نرخه‌كه‌ی
ی خـواردن نـهێـنییـه‌كـانـ
گرنگیدان به‌رێژه‌ی خواردن‌و جۆر‌و چۆنیه‌تی خواردن به‌شێوه‌یه‌كی ته‌ندروست
ی رۆژانه‌یه‌‌و خ��واردن چاالكییه‌ك ب��ه‌چ��ێ��ژوه‌رگ��رت��ن ئ���هو ك���اره ی تێربوون، ئه‌نجامده‌درێت تائاست ب��ه‌ج��ۆرێ��ك ك�� ه بمانپارێزێت ی خۆراك له‌نه‌خۆشی ،پزیشكان پ��ێ��ی��ان��وای � ه خ���واردن��� ه ب��اش‌و ی خۆپاراستن ه ته‌ندروسته‌كان ،كلیل خۆپاراستن ه ل��هن��ه‌خ��ۆش��یو ل��ه‌ت��ووش��ب��وون به‌نه‌خۆشی، به‌مه‌رجێك به‌چێژوه‌رگرتن ئه‌و خ��واردن� ه بخۆین‌و بزانین چه‌ند ی ده‌خ��ۆی �نو چۆن ده‌خ��ۆی �نو چ ده‌یخۆین ،گ�ه‌ر ئ�هو خااڵنه‌مان جێبه‌جێكرد ده‌ت��وای��ن چێژ لهو
تێڕوانینی خه‌ڵك گ���ۆڕاوه، ب �ه‌ج��ۆرێ��ك رۆژان���ه ل���ه 40تا 100كه‌س دێن بۆكڕینی گوڵی سرشتی‌و له‌بۆنه‌و یاده‌كاندا ئه‌م ژماره‌یه تێده‌په‌ڕێنێت". ئێستا زیاتر له100جۆری گ��وڵ��ی ج����ۆراوج����ۆر هه‌یه ك �ه ب��ۆ ب��ۆن �هو ئاهه‌نگه‌كان به‌دیاری له‌شێوه‌ی جۆراوجۆردا
خواردن هوه‌ربگرین‌وته‌ندروستییه‌ك ی باشیشمان هه‌بێت. ی ته‌ندروست خواردن ده‌ب���ێ���ت ل���ه‌س���ه‌ر ئ����هوه ی یه‌كانگیربین ك ه مرۆڤ پێویست ی ته‌ندروست ههیهو بۆ به‌خواردن ی ی له‌نێوان كه‌سێك ئه‌وه‌ش جیاواز گ���ه‌وره‌‌و بچوكدا نیی ه ته‌نانه‌ت له‌نێوان ه��ه‌ردوو ره‌گه‌زكه‌شدا، ی ی له‌نێوان كه‌سێك هه‌روه‌ها جیاواز ی ئالود‌ه ت�هن��دروس�ت‌و كه‌سێك ی ی نیی ه بۆ وه‌رگرتن به‌نه‌خۆش ی ت��هن��دروس��ت ،وات��� ه خ���واردن��� ی ی ته‌ندروست پێویستییه‌ك خواردن
ی هه‌موو مرۆڤه‌كانه، گرنگ ی ته‌ندروست چوار خ��واردن� ی هه‌یه: ی سه‌ره‌ك بنه‌ما ی ی ئه‌و خواردن ه یه‌كه‌م :رێژ‌ه ی رۆژێكدا ده‌یخۆین. له‌ماو‌ه ی ی جۆر دووه‌م :هه‌ڵبژاردن ی ئه‌و خواردن ه خواردن‌و پێكهاته‌كان له‌ژه‌مه‌كاندا. ی ی رێژ‌ه سێیه‌م :دابه‌شكردن ی رۆژانه‌مان به‌چه‌ند خواردنه‌كان ی به‌شێكه‌و‌ه ل �ه‌ج��ۆر‌و جیاواز خواردنه‌كان. ی چ���واره‌م :ده‌بێت چۆنیه‌ت ی ی ئ �هو رێژه‌ی ه خ���واردن به‌پێ ی له‌هه‌ر ی پێیه‌ت له‌شمان پێویست ژه‌مێكدا بزانرێت. ئاماده‌كارییه‌كان بۆ رێژه‌‌و ی خواردن جۆر ده‌ب���ێ���ت ل���ه‌ه���ه‌ر ب��هش�� ه ی بۆ ئه‌و خۆراكێكدا ،ئاماده‌كار ی مرۆڤ رێژه‌ی ه بكرێت ك ه له‌ش ی ی تا له‌رێگا ی پێیه‌ت پێویست ی ل� هش‌و مێشكه‌و‌ه چاالكییه‌كان ی لێوه‌ربگیرێت، رۆژان��� ه س��وود ی ته‌ندروست ئ �ه‌م �هش پزیشك ی (كالۆری) ی چاالك ی وز‌ه رێژ‌ه ئه‌و خواردن ه دی��اری ده‌ك��ات ك ه ی ی به‌پێ ی پێیه‌ت مرۆڤ پێویست
ی ئه‌وانیش: ی سه‌رك سێ مه‌رج ی ی��ان گه‌یشتن ب ه پ��ارێ��زگ��ار ی ی ئاسایی ئه‌و (كالۆری)ی ه رێژ‌ه ی مرۆڤه‌كه، ی كێش پێویست ه به‌پێ ی وز‌ه ی س �ه‌رچ��اوه ده‌ستخستن ی ی ئه‌و رێژ‌ه (كالۆری)ی ه به‌پێ ل �هش رۆژان��� ه به‌كاریده‌هێنێت، ی ی ل هش‌والر ی گه‌شه‌كردن قۆناغ ی منداڵ یان مێردمنداڵ یان ژنێك دووگیان. ی مرۆڤه‌كان رۆژان ه به‌گشت ی (1700 پێویستیان به‌وه‌رگرتن ی چاالك (كالۆری) بۆ )2200وز‌ه ی ی رێژ‌ه ی دیاریكردن هه‌یه ،به‌پێ (پرۆتینات‌و كاربۆهیدارت‌و چه‌وری‌‌و شه‌كر ك ه هه‌ر یه‌ك گرام پرۆتینات‌و ی ی ( )4.2كالۆر كاربۆهیدرات بڕ ی تێدایهو هه‌ریه‌ك گرام له‌چه‌ور ی تێدایهو ی ( )8.4ك��ال��ۆر ب��ڕ ی ی رێژه‌كانیش به‌پێ دابه‌شكردن ی له‌سه‌دا ده‌بێت ی رێژ‌ه دابه‌شكردن ی ()%55 ك ه كاربۆهیدارت نزیك ه ی رۆژانه‌مان ی خواردنه‌كان رێ��ژه پێكده‌هێنێت‌و چه‌وریش له()%30 پڕۆتیناتیش پێكده‌هێنێت‌و له( )%15پێكده‌هێنێت. ی وات ه ئه‌گه‌ر كه‌سێك پێویست ی هه‌بێت ده‌بێت به( )2000كالۆر ی ده‌یخوات ی ئه‌و خواردن ه رێژ‌ه ی ی نزیك ه رۆژان��� ه كاربۆهیدارت ی ی بێتو چه‌ور ( )1100كالۆر ی بێتو ی ( )600ك��ال��ۆر نزیك ه ی ()300 پرۆتیناتیش نزیك ه ی بێت ،وات ه ( )260گرام كالۆر كاربۆهیدارت‌و ( )70گرام چه‌وری‌‌و ( )70گرام پرۆتینات. ی (شرق االوسط). سهرچاوه :رۆژنام ه
و :فه‌رهاد قادر
كه‌مبكرێته‌وه. محه‌مه‌د عزیمی هۆكاری گرانی نرخی گوڵی سرشتی بۆئهوه گه‌ڕانده‌وه كه له‌تارانی پایته‌ختی ئیرانه‌وه گوڵیان بۆ دێت‌و كرێی گواستنه‌وه‌ش هۆكاری گرانییه‌كه‌یه‌تی. م���ح���ه‌م���ه‌د وت����ی "ئ���هو كه‌سانه‌ی دێن بۆكڕینی گوڵی سروشتی زیاتر كه‌سانێكن كه ده‌وڵمه‌ندن". بێجگه ل��ه‌دی��اری بۆنه‌و ئ��اه �هن��گ �هك��ان ،له‌ئێستادا هه‌ندێك له‌وكه‌سانه‌ی سه‌ردانی نه‌خۆش ده‌كه‌ن گوڵی سروشتی بۆ ده‌به‌ن ،به‌اڵم به‌هۆی گرانی نرخه‌كه‌یه‌وه به‌به‌راورد له‌گه‌ڵ گوڵی دروستكراوو شیرینی كه‌متر ده‌كرێته دیاری ده‌ستیان بۆ نه‌خۆشه‌كان. ی چه‌پكێك گ��وڵ نرخه‌كه ل �ه( 15بۆ )30ه �ه‌زار دیناره، سه‌به‌ته‌یه‌ك گ��وڵ ك ه به‌چه‌ند ج��ۆرێ��ك گ��وڵ دهڕازێنرێتهوه نرخه‌كه‌ی ل��ه 40بۆ 60هه‌زار دیناره. م��اوه‌ی 2ساڵه دوكانێكی گوڵفرۆشی له‌به‌رده‌م ده‌رگای نه‌خۆشخانه‌ی گشتی سلێمانی ك��راوه‌ت�هوه كه‌ژماره‌یه‌كی كه‌م گوڵی هه‌بوو ،ره‌ئ��وف حه‌مه‌ی سه‌رپه‌رشتیاری ئه‌م دوكانه وتی "بهداخهوه خه‌ڵكی ئێمه هێشتا تێڕوانینی بۆ ژی��ان له‌ئاستی پێویستدا نییه ،ژماره‌یه‌كی زۆری ئه‌وانه‌ی دێن بۆالی نه‌خۆشه‌كان ن��زی��ك �هی ن��ی��وه‌ی��ان شیرینی ی��ان گوڵی الستیك ده‌ب �هن بۆ نه‌خۆشه‌كان ل�هب�ه‌ر هه‌رزانی نرخه‌كه‌ی‌و تێنه‌گه‌یشتن له‌مانای
گوڵی سروشتی ،چونكه گوڵی سروشتی ئارامبه‌خش‌و شیفایه". دی���ارت���ری���ن���ی گ���وڵ���ه سروشتیه‌كان وه‌ك (شه‌وبۆ، گ��ه‌اڵب��ۆن ،م��ه‌ری��ه‌م ،لیلۆم، گوڵه‌باخ ،داودی ،مێخه‌ك، ژێ��رڤ��را ،زه‌ن��ب��اق ،ئه‌نتریۆم، رۆز ،نێرگز). ئامانج حه‌بیب خاوه‌نی گوڵفرۆشی سروشتی سلێمانی ماوه‌ی 2ساڵه ئه‌و پێشانگایه‌ی ك����ردۆت����هوه وت���ی س��ه‌ره‌ت��ا له‌ئاستی پێویستدا نه‌بوو، به‌اڵم به‌تێپه‌ڕینی كات گوڵی سروشتی بره‌وی سه‌ند كه له‌م ساڵدا "رۆژان �ه كڕیاره‌كانمان زیادده‌كات". ده‌رب����اره‌ی كڕیاره‌كانی ئامانج ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌كات زۆرت���ری���ن ژم������اره‌ی گه‌نج له‌هه‌ردوو ره‌گه‌ز دێن بۆ كڕینی گوڵی سروشتی ،له‌یاده‌كاندا كڕیار زۆرتر ده‌بێت ،بۆنمونه له‌م چه‌ند رۆژه‌دا كه هاوكاتی ی���ادی س���ه‌ری س��اڵ �ی ن��وێ ب���وو ژم���اره‌ی���هك���ی به‌رچاو ل �ه‌م �ه‌س��ی��ح��ی��ی �هك��ان هاتون ب��ۆك��ڕی��ن �ی گ���وڵ ،ه��ه‌روه‌ه��ا ل �ه‌ئ��اه �هن��گ �ی ده‌رچ���ووان���ی خ���وێ���ن���دك���اران���ی زان���ك���ۆو په‌یمانگاكاندا ژماره‌یه‌كی زۆر گوڵ ده‌فرۆشین. ب��ه‌وت��هی ئ��ام��ان��ج ی���ادی ڤاالنتاین پڕفرۆشترین رۆژی ساڵه‌‌و له‌ساڵی پاردا له‌ڕۆژی ڤاالنتایندا 1000ه�ه‌زار كه‌س سه‌ردانی ك��ردوون ،له‌وڕۆژه‌دا گوڵه‌باخ ده‌فرۆشرێت به‌هۆی سوری ره‌نگه‌كه‌یه‌وه كه‌هێمایه بۆخۆشه‌ویستی.
ی ئه‌ته‌وێت به‌گه‌نج بمێنیته‌وه؟ ب���ۆئ���هوه ی پێست ی ده‌م���وچ���اوت به‌ڕووگه‌ش ی بمێنێته‌وه‌و بیپارێزیت له‌چرچ‌و لۆچ ی ده‌توانیت به‌به‌كارهێنان ی ك��ۆم�ه‌ڵ��ێ��ك م��ی��وه‌و كه‌ره‌ست ه ی سروشتی ،روویه‌ك ی گ� هش‌و جوان به‌ده‌موچاوت ببه‌خشیت. پاراستن ی پێست ی روو 1ـ س���ه‌ر ت��وێ��ژ ی ماست ی سروشتی‌و 4دان� ه شیلك تێكه‌ڵ بكهو ماسكێك ی لێدروست بكهو بۆ م��اوه ی 15خوله‌ك به‌كاریبهێنه، پاشان به‌ئاو ی شله‌تێن بیشۆ. 2ـ كه‌وچكێك ی چێشت مره‌با ی ق�هی��س�یو كه‌وچكێك خه‌یار ی وردك���راو‌و كه‌وچكێك هه‌نگوین ی سروشت ی تێكه‌ڵ بكهو بید‌ه له‌پێست ی رووت‌و بۆ ماوه ی 15خوله‌ك پاشان به‌ئاو ی شله‌تێن بیشۆ. پاراستن ی پێست ل ه چرچ‌ولۆچ ی 1ـ پارچه‌یه‌ك ی مامناوه‌ند ی كوله‌ك ه ی سه‌وز له‌گه‌ڵ 4دان ه شیلك تێكه‌ڵ بكهو بۆماو‌ه ی 15خوله‌ك به‌كاریبهێنه ،پاشان بیشۆ. 2ـ مۆز ب �ه‌وردك��راو ی تێكه‌ڵ ی چه‌ند دڵۆپێك زه‌یت ی گوێز ی هند ی بكهو رۆژان ه به‌كاریبهێنه. 3ـ هه‌نگوین باشترین ده‌رمان ی خۆ رزگاركردن ه له‌چرچبوون ی پێست به‌به‌كارهێنان ی هه‌نگوین ی سروشتی،
2كه‌وچك ی چێشت هه‌نگوین له‌گه‌ڵ كرێم ی تایبه‌ت ی رووخسار تێكه‌ڵ بكهو پاشان شوێن ی چرچه‌كان بۆماو‌ه ی نیوكاتژمێر بشێله ،دوا ی ئهوه بیشۆ. ی ی په‌ڵه‌و سپیكردنه‌و‌ه البردن رووخسار ( 3ده‌ن��ك ب��ادام+زه‌ردێ��ن�� ه ی بچوك هێلكه‌یه‌ك+كه‌وچكێك ی گوشراو ی لیمۆ) ،بادامه‌كان له‌ئاودا بخوسێنه‌و پاشان بیكوته‌و گوشراو ی ل��ی��م��ۆك� ه ی ت��ێ��ب��ك�هو زه‌ردێ���ن��� ه ی هێلكه‌كه‌ش ی تێكه‌ڵ بكهو بۆماو‌ه ی 15خوله‌ك له‌په‌ڵه‌كان ی بده‌و پاشان به‌ئاو ی شله‌تێن بیشۆ ،باشتروای ه ئه‌م كاره رۆژان ه ئه‌نجامبدرێت له‌دوا ی پاككردنه‌و‌ه ی ده‌موچاو.
33
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
وه‌رزش
پــلـیــگـــریــنــی گــیــرۆده بــووه مانوێل پلیگرینی راهێنه‌ری یانه‌ی ریاڵ مه‌دریدی ئیسپانی گ��ی��رۆده‌ی ئاماده‌نه‌بوونی سه‌ره‌كییه‌كانی ی��اری��زان �ه ی��ان �هك �هی �ه‌ت �یو به‌ناچاری گ��ۆڕان��ك��اری له‌پێكهاته‌كه‌ی ده‌كات. رۆژن�������ام�������هی ئ����هی ئ��ێ��س��ی ئ��ی��س��پ��ان��ی ئ���هوهی ب��ڵ�اوك����ردهوه ك��ه مانوێل پلیگرینی راهێنه‌ری یانه‌ی ری��اڵ م�ه‌دری��دی واڵته‌كه‌یان ئاماده‌نه‌بوونی ب��ه‌ه��ۆی چه‌ند یاریزانێكی سه‌ره‌كی، له‌پێكهاته‌كه‌یدا گۆڕانكاری ده‌كات‌و به‌ناچاری پالنه‌كانی
ده‌شێوێنێت. رۆژن���ام���هك���ه ئ��ه‌وه‌ش��ی ب��ڵ��اوك�����ردووه‌ت�����هوه ك���ه ئاماده‌نه‌بوونی هه‌ریه‌كه له "السانا دی��اراو سێـــــرجیۆ رام�����ۆس‌و پ��ی��پ �یو مامادۆ دی����ارا" ك��ێ��ش�هی گ���ه‌وره‌ی ل�����هب�����ه‌رده‌م پ�لان��هك��ان��ی پلیگرینی دروستكردووه‌و ئه‌و راهێنهره به‌ناچاری شێوازی پێكهاته‌كه‌ی گۆڕییوه. زانیاریه‌كانی ب �ه‌پ��ێ��ی ه�ه‌م��ان رۆژن��ام �ه پلیگرینی له‌یاری داهاتووی یانــــه‌كه‌ی كه بڕیاره به‌رامبه‌ر یانه‌ی ریاڵ مایۆركا ئه‌نجامیبدات،
كـــارلــۆس رۆبێرتۆ كارلۆسی به‌ڕازیلی‌و به‌رگریكاری یانه‌ی فه‌نه‌رباخچه‌ی توركی گ �ه‌ڕای �هوه واڵته‌كه‌یی‌و په‌یوه‌ندی به‌یانه‌كه‌ی رۆناڵدۆی هاونیشتمانیه‌وه كرد. ئاژانسه رۆژنامه‌وانیه‌كانی ه����ه‌واڵ ل��هب��ه‌ڕازی��ل ئ��هوهی��ان ب��ڵ�اوك����ردهوه ك���ه رۆبێرتۆ كارلۆسی به‌رگریكاری پێشووی هه‌ڵبژارده‌ی واڵته‌كه‌یان گهڕایهوه به‌ڕازیل‌و په‌یوه‌ندی به‌ریزه‌كانی یانه‌ی كۆره‌نتیانزه‌وه كرد ،كه رۆناڵدۆی هێرشبه‌ری پێشووی هه‌ڵبژارده‌كه‌یان یاری بۆ ده‌كات. ه����ه‌روه‌ه����ا ئ���ه‌وه‌ش���ی���ان ب��ڵ�اوك����ردهوه ك���ه ك���ارل���ۆس له‌مه‌راسیمێكی گ����ه‌وره‌دا كه له‌الیه‌ن ئیداره‌ی یانه نوێكه‌یه‌وه بۆی رێكخرابوون پێشوازییه‌كی گ����ه‌وره‌ی ل��ێ��ك��راو ج��ه‌م��اوه‌رو هانده‌رانی یانه‌كه گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و
په‌نا ده‌باته به‌ر پێكــهاته‌ی " "3- 1 - 2 - 4ئه‌ویش ل��ه‌پ��ێ��ن��او پ���ڕك���ردن���هوهی ئ��هو بۆشاییه‌ی كه‌به‌هۆی یاریزانانی ئاماده‌نه‌بوونی سهرهوه دروستبووه. پێكهاته‌كه‌ی ب �ه‌پ��ێ��ی پلیگرینی ه��ه‌ری��هك��ه له "ئ�ه‌ل��پ��ی��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ۆل‌و گ����ارای‌و ئه‌ربیلیۆو مارسیــــلۆ" له‌هێڵی به‌رگری‌و "ئه‌لۆنسۆو گاگۆ" له‌هێــــڵی ن��اوه‌ن��دو "كاكا" له‌هێڵی پشت هێرشبه‌ران‌و هیگــــواین‌و "رۆن���اڵ���دۆو بنزیما"ش له‌هێڵی هێرشبردن ده‌بن.
چوو ه پاڵ رۆناڵدۆ
یاریزانه‌یان به‌مایه‌ی به‌هێزبوونی یانه‌كه له‌قه‌ڵه‌مدا. كارلۆس له‌گه‌ڵ گه‌شتنی به خاكی واڵته‌كه‌ی‌و پێشوازیكردنی ل���ه‌الی���هن ج����ه‌م����اوه‌ری یانه نوێكه‌یه‌وه ئه‌وه‌ی راگه‌یاند كه زۆر خۆشحاڵه به‌وه‌ی گهڕاوهتهوه
خاكی واڵته‌كه‌ی‌و له‌پاڵ رۆناڵدۆی هاونیشتمانی یاری ده‌كات. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك���ه ه���ه‌وڵ���ی ئ�����هوه ده‌دات ئ��اس��ت��ێ��ك��ی ب����ه‌رز پێشكه‌ش بكات‌و یانه‌كه‌ی به‌سه‌ركه‌وتن بگه‌یه‌نێت ،تا له‌الیه‌ن كارلۆس
تۆتی رقی له‌سیاسه‌ت ه
دۆنگای راهێنه‌ری هه‌ڵبژارده‌ی واڵته‌كه‌یه‌وه بانگێشتی به‌ڕازیل بكرێته‌وه. وتیشی "خوازیاری ئه‌وه‌م بۆ جارێكی تر درێسی هه‌ڵبژارده‌ی ب �ه‌ڕازی��ل بپۆشم‌و له‌مۆندیالی ئه‌فریقا به‌شداری بكه‌م".
فیدره‌ر ،نادال به‌هاوشانی خۆی نازانێت رۆجێ فیدره‌ری سویسری‌و ریزبه‌ندی یه‌كه‌می باشترینه‌كانی تێنسی سه‌رزه‌وی جیهانی ،رافایل نادالی ركابه‌ری به‌هاوشانی خۆی نازانێت. له‌په‌راوێزی به‌شداریكردن له‌پاڵه‌وانێتی ئه‌كسون مۆبیل له‌ده‌وحه‌ی پایته‌ختی قه‌ته‌رو له‌میانی كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا ،رۆجێ فیدره‌ری سویسری‌و ریزبه‌ندی یه‌كه‌می باشترینه‌كانی تێنسی سه‌رزه‌وی له‌جیهاندا ،ئه‌وه‌ی راگه‌یاند ك ه ده‌یه‌وێت له‌ساڵی نوێدا پارێزگاری له‌پله‌كه‌ی بكات‌و له‌ریزبه‌ندی یه‌كه‌میدا بمێنێتهوه. ناوبراو ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك ه هه‌وڵ ده‌دات ته‌واوی نازناوی ئه‌و پاڵه‌وانێتیان ه به‌ده‌ستبهێنێت ك ه به‌شداری تێدا ده‌كات ،ئه‌ویش به‌و هیوایه‌ی له‌ریزبه‌ندی یه‌كه‌می بمێنێته‌وه‌و رێ به‌ركابه‌ره‌كانی نه‌دات جێ پێی له‌ق بكه‌ن. فیده‌ره‌ی ته‌مه‌ن 28ساڵ ئاماژه‌ی به‌وه‌دا كه متمانه‌ی به‌خۆی هه‌ی ه ته‌واوی نازناوه‌كان به‌ده‌ستبهێنێت به‌و مه‌رجه‌ی پێكان به‌رۆكی نه‌گرێت‌و له‌یاریگاكان دووریبخاته‌وه. له‌باره‌ی رافایل نادالی ركابه‌ری ،فیدره‌ر وتی "ئه‌و یاریزانێكی لێهاتووه‌و خاوه‌ن تواناو ئاستێكی بهرزه ،به‌اڵم به‌ته‌مه‌ن منداڵه‌و پێنج ساڵ له‌من بچوكتره ،بۆی ه ئێستا ئه‌و هاوشانی من نیهو زۆری له‌پێش ه بۆ ئه‌وه‌ی بگات ه ئاستی من".
درۆگبا :له‌خۆمان بایی بووین دی���دی درۆگ���ب���ای هێرشبه‌ری ك��ۆت��دی��ڤ��وارو ی��ان��هی چێڵسی ئینگلیزی هۆكاری سه‌رنه‌كه‌وتنی هه‌ڵبژارده‌كه‌ی له‌جامی ئه‌فریقای پێشوو ب��ۆ له‌خۆبایی بونیان ده‌گێڕێته‌وه. له‌كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا ك ه له‌شاری ئه‌بیدجانی واڵته‌كه‌ی س��ازی��داب��وو ،دی���دی درۆگبای هێرشبه‌ری كۆتدیڤوارو یانه‌ی چێڵسی ئینگلیزی ئه‌وه‌ی راگه‌یاند
ك ه بۆ جامی نه‌ته‌وه‌كانی ئه‌فریقا ك ه بڕیاره یه‌ك شه‌ممه‌ی داهاتوو ل�ه‌واڵت��ی ئه‌نگۆال به‌ڕێوه‌بچێت ئاماده‌كاری ته‌واویان كردووه‌و نیازی به‌ده‌ستهێنانی نازناوه‌كه‌یان هه‌یه. هێرشبه‌ر‌ه ره‌شپێسته‌كه‌ی چێڵسی ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك ه ده‌بوو له‌پاڵه‌وانێتی پێشوو ئه‌و نازناوه‌یان به‌ده‌ستبهێنایه ،ب �ه‌اڵم به‌هۆی له‌خۆبایی بونیان نه‌یانتوانی دڵی
جه‌ماوه‌ری واڵته‌كه‌یان خۆشبكه‌ن. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك ه خوازیاری ئه‌وه‌ی ه بۆ ته‌نها جارێك ئه‌و نازناو‌ه به‌رزبكاته‌وه‌و به‌دڵی خۆشه‌و‌ه بگهڕێتهوه ریزه‌كانی یانه‌ی چێڵسی له‌ئینگلته‌را. وتیشی "ئاستمان ب��ه‌رزه‌و به‌گیانێكی خۆ به‌كه‌مزانینه‌و‌ه به‌شداری پاڵه‌وانێتیه‌ك ه ده‌كه‌ین، به‌و هیوایه‌ی بتوانین هانده‌ران خۆشحاڵ‌و ئاسوود‌ه بكه‌ین".
فرانسیسكۆ تۆتی ئیتاڵی‌و ئه‌ستێره‌ی دیاری یانه‌ی رۆمای هه‌مان واڵت رقی له‌سیاسه‌ته‌و ن��ای �ه‌وێ��ت ل��هو ب����واره‌دا هیچ زانیاریه‌كی هه‌بێت. له‌لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامه‌ی ری��ب��ۆب��ل��ی��ك��ای واڵت���هك���هی، فرانچیسكۆ ت��ۆت��ی ئ���هوهی راگ �هی��ان��د ك �ه هیچ له‌باره‌ی سیاسه‌ته‌وه نازانێت‌و نایه‌وێت لهو ب��واره‌دا هیچ زانیاریه‌كی هه‌بێت. یاریزانی ناوبراو كه خاوه‌نی زۆرت��ری��ن ج �ه‌م��اوه‌ره له‌یانه‌ی رۆما ئه‌وه‌شی راگه‌یاند كه رقی له‌سیاسه‌ته‌و ئاره‌زوو ناكات لهو
بواره‌دا خۆی سه‌رقاڵبكات. وتیشی "ئ �ه‌گ �ه‌رچ��ی رقم ل�ه‌س��ی��اس�ه‌ت�هو خ��ۆم��ی پێوه سه‌رقاڵ ناكه‌م ،به‌اڵم هه‌میشه پشتیگری چه‌پڕه‌وه‌كان ده‌كه‌م‌و ل��ه‌ت��ه‌واوی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا ده‌نگ به الیه‌نه چه‌پڕه‌وه‌كان ده‌ده‌م". تۆتی كه به‌مدواییه بڕیاری ئه‌وه‌یدا بگهڕێتهوه ریزه‌كانی هه‌ڵبژارده‌ی واڵته‌كه‌ی ئه‌وه‌شی راگه‌یاند كه پاش وازهێنانی له‌یاریكردن نایه‌وێت ببێته راهێنه‌رو خ��وازی��اری ئه‌وه‌یه پۆستێكی ئ��ی��داره‌ی له‌یانه‌ی رۆما وه‌ربگرێت.
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
info@destur.net
First Year
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
وه‌رزش
تۆرێس ئاگاداركرایه‌وه فرناندۆ تۆرێسی ئیسپانی‌و هێرشبه‌ری یانه‌ی لیڤه‌رپوولی ئینگلیزی له‌الیه‌ن به‌رگریكارێكی یانه‌ی تۆتنهامی هه‌مان واڵت ئاگاداركرایه‌وه. به‌پێی هه‌واڵی رۆژنام ه ئه‌مڕۆ سپاستیان وه‌رزشیه‌كانی ئینگلته‌را، به‌رگریكاری یانه‌ی ب��اس��ۆن��گ��ی ف��ه‌ره‌ن��س��یو ئ���اگ���ادارك���ردن���هوهی تۆتنهامی ئینگلیزی په‌یامێكی ئاڕاسته‌ی فرناندۆ تۆرێسی ئیسپانی‌و هێرشبه‌ری یانه‌ی لیڤه‌رپوول كردووه‌و تێیدا ئه‌وه‌ی پێ راگه‌یاندوو‌ه ك ه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ترسی لێی نیهو رێگری لێ ده‌كات لهو هه‌واڵنه‌ی كه بۆ تۆماركردنی گۆڵ ده‌یدات. باسۆنگ لهو په‌یامه‌دا ئه‌وه‌ی ب ه تۆرێس راگه‌یاندوو‌ه ك ه لهو یاریه‌ی بڕیاره هه‌فته‌ی داهاتوو له‌میانی كێبركێكانی هه‌فته‌ی بیست‌و یه‌كی خولی پریمه‌رلیگ له‌نێوان یانه‌ك هی‌و یانه‌ی لیڤه‌رپوول ئه‌نجامبدرێت، ناهێڵێت گۆڵ تۆماربكات‌و به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك رێگری ده‌كات. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شی پێ راگه‌یاندوو‌ه ك��ه ت��رس��ی ل��ێ��ی ن��ی �هو به‌باشی خ��ۆی بۆ رووبه‌ڕووبونه‌وه‌و راگرتنی جموجۆڵه‌كانی ئاماده‌كردووه.
32
داڤینپــۆرت سووكایه‌تــی پــێـكــرا لیندزی داڤینپۆرتی كچ ه یاریزانی تێنسی سه‌رزه‌وی ئه‌مریكی له‌الیه‌ن بات كاشی یاریزانی پێشووی ت��ێ��ن��س��ی س�����ه‌رزه‌وی ئوسترالییه‌و ه سو كا یه‌تی پێكرا. لێد و ا نێكی له‌میا نی رۆژنامه‌وانیدا ،بات كاشی ئه‌ستێره‌ی پ��ێ��ش��ووی تێنسی س����ه‌رزه‌وی ئوسترالی به‌توندی ره‌خنه‌ی له‌كچ ه یاریزانه‌كانی تێنسی سه‌رزه‌وی گرت‌و سه‌رجه‌میانی ب ه ئاستنزم له‌قه‌ڵه‌مدا. ناوبراو له‌میانی ئه‌و لێدوانه‌یدا ئه‌وه‌ی راگه‌یاند ك ه كچ ه یاریزانه‌كانی ئێستا پێچه‌وانه‌ی ئه‌ستێره‌كانی پێشوو ئاستیان نیهو له‌یاریه‌كاندا هیچ هونه‌رو به‌هره‌یه‌ك نیشان ناده‌ن ك ه ببێت ه مایه‌ی سه‌رسامی جه‌ماوه‌ر. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك ه جگ ه له‌ڤینۆس‌و سیرینا ولیامز ته‌واوی كچ ه یاریزانه‌كانی تێنسی س �ه‌رزه‌وی له‌سه‌رانسه‌ری جیهان بێئاست‌و كه‌متوانان.
ه�ه‌رل�ه‌درێ��ژه‌ی لێدوانه‌كه‌یدا كاش ره‌خنه‌ی توندی له‌ئاستی لیندزی داڤینپۆرتی كچ ه یاریزانی ئه‌مریكی گ��رت‌و به‌یاریزانێكی
بێكه‌ڵك له‌قه‌ڵه‌میدا. وتیشی "داڤینپۆرت به‌كه‌ڵكی هیچ شتێك نایه‌ت ته‌نها فرێدانی قورسایی نه‌بێت".
راهێنــه‌ری سیروانـی نـوێ ده‌ستله‌كارده‌كێشێتـه‌وه
سیروان عه‌بدوڵاڵ له‌سلێمانی
راه��ێ��ن��ه‌ری ت��ی��پ��ی ت��ۆپ��ی پێی ی��ان �هی س��ی��روان��ی ن��وێ له‌كاتی به‌ده‌ستنه‌هێنانی ئه‌نجامی باش له‌خولی نایابی یانه‌كانی كوردستان
ده‌س��ت له‌كاركێشانه‌وه‌ی خۆی راده‌گه‌یه‌نێت. له‌میانی لێدوانێكی تایبه‌ت بۆ ده‌ستوور سپۆرت رزگار عه‌لی راهێنه‌ری تیپی تۆپی پێی یانه‌ی سیروانی نوێ رایگه‌یاند ك ه به‌شداری نه‌كردنیان له‌خولی نایابی یانه‌كانی
ع��ێ��راق ده‌گ��ه‌ڕێ��ت��هوه ب��ۆ بوونی كێشه‌ی دارای��ی یانه‌كه‌و نه‌بوونی یاریزانی پێویست بۆ به‌شداریكرن لهو خوله‌دا. سه‌باره‌تبه‌ئه‌نجام هخراپه‌كانیان له‌قۆناغی یه‌كه‌می خولی نایابی یانه‌كانی كوردستان ،راهێنه‌ره‌كه‌ی
سیروانی نوێ رایگه‌یاند ك ه دابه‌زینی ئاستی گۆڵچی یانه‌كه‌یان له‌م ساڵدا هۆكاری سه‌ره‌كیه. ن��اوب��راو ب �ه‌دووری��زان��ی یانه‌ی كه‌ركوك ك ه ئێستا له‌پێشه‌نگی خوله‌كه‌دای ه بتوانێت له‌قۆناغی دووه‌مدا به‌و شێوه به‌رده‌وام بێتو
ملمالنێ لهسهر نازناوه‌ك ه بكات. ئه‌و راهێنهره پێیوای ه چه‌ندین یانه‌ی به‌هێزترهه‌ن بۆ كێبڕكێ لهسهر نازناوه‌كه ،ك ه ئه‌مه‌ش رێگر ده‌بێت له‌به‌رده‌م كه‌ركوك بۆ به‌ده‌ستهێنانی نازناوی پاڵه‌وانێتیه‌كه. له‌كۆتایی لێدوانه‌كه‌یدا رزگار
عه‌لی رایگه‌یاند ك ه هه‌موو هه‌وڵی خۆی له‌گه‌ڵ یانه‌كه‌ی ده‌خاته‌گه‌ڕ بۆ به‌ده‌ستهێنانی ئه‌نجامێكی باش له‌خولی یانه‌كانی كوردستان، ئه‌گه‌رنا ده‌ست له‌كار كێشانه‌وه‌ی خۆی راده‌گه‌یه‌نێت گه‌ر كارگێڕی یانه‌ك ه رازیبوون به‌بڕیاره‌كه‌ی .
هه‌لـی به‌شداریكـردن له‌جامـی ئاسیـا درایه‌وه هه‌ولێـرو نه‌جـه‌ف ئارام محه‌مه‌د ،ده‌ستوور سپۆرت
له‌الیه‌ن یه‌كێتی تۆپی پێی ئاسیاوه هه‌لێكی تری به‌شداریكردن درای ه ه �ه‌ردوو یانه‌ی ههولێرو نه‌جه‌فی ی �هك � هم‌و دوه‌م���ی خ��ول��ی نایابی یانه‌كانی عێراق. له‌گه‌ڵ كۆتاییهاتنی دوا مۆڵه‌ت بۆ پاشگه‌زبونه‌وه‌ی لیژنه‌ی ئۆڵۆمپی عێراق له‌بڕیاری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی یه‌كێتی تۆپی پێ ،تا یانه‌كانی
ههولێرو نه‌جه‌ف رێیان پێبدرێت به‌شداری جامی یانه‌كانی یه‌كێتی ئاسیا بكه‌ن ،یه‌كێتی تۆپی پێی ئاسیا ئه‌و مۆڵه‌ته‌ی درێژكرده‌وه‌و هه‌لێكی ت���ری خست ه ب���ه‌رده‌م لیژنه‌ی ئۆڵۆمپی تا له‌بڕیاره‌كه‌ی پاشگه‌زبێته‌وه‌و ه��ه‌ردو یانه‌ك ه به‌شداری ئه‌و پاڵه‌وانێتی ه بكه‌ن. له‌مباره‌و‌ه عه‌بدولخالق مه‌سعود ئه‌مینداری دارایی‌و یه‌كێتی تۆپی پێی عێراق تایبه‌ت به‌ده‌ستوور سپۆرت وتی "به‌بڕیارێكی محه‌مه‌د بن همامی
سه‌رۆكی یه‌كێتی تۆپی پێی ئاسیا مۆڵه‌ته‌ك ه بۆ ئه‌مڕۆ چوار شه‌مم ه درێژكرایه‌وه‌و گه‌ربێتو لیژنه‌ی ئۆڵۆمپی له‌بڕیاره‌كه‌ی پاشگه‌زنه‌بێته‌و‌ه هه‌ردو یانه‌ی ههولێرو نه‌جه‌ف به‌شداری ئه‌و پاڵه‌وانێتی ه ناكه‌ن ".ناوبراو ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك ه ئه‌سته‌م ه ره‌عد حه‌مودی سه‌رۆكی لیژنه‌ی ئۆڵۆمپی عێراق لهو بڕیاره‌ی پاشگه‌زبێته‌وه ،بۆی ه ئه‌گه‌ری ئ �هوه هه‌ی ه ه��ه‌ردوو یان ه عێراقیه‌ك ه نه‌توانن به‌شداری ئه‌و پاڵه‌وانێتی ه بكه‌ن.
35
info@destur.net
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
First Year
وه‌رزش
شێروانه ،كه‌ركوك به‌ده‌رده‌كه‌ی بروسك ده‌بات ئارام محه‌مه‌د تیپی یانه‌ی شێروانه‌ی شاری ك��ه‌الر ده‌ی��ه‌وێ��ت تیپی یانه‌ی كه‌ركوكی پێشه‌نگی خولی نایابی یانه‌كانی كوردستان به‌ده‌رده‌كه‌ی تیپی یانه‌ی بروسكی پاڵه‌وانی وه‌رزی پێشوو ببات. بڕیاره ئه‌مڕۆ چوارشه‌مم ه ی����اری دواخ�������راوی هه‌فته‌ی سیازده‌هه‌می قۆناغی یه‌كه‌می خولی تۆپی پێی نایابی یانه‌كانی كوردستان له‌نێوان تیپی هه‌ردوو یانه‌ی شێروانه‌ی شاری كه‌الرو كه‌ركوك به‌ڕێوه‌بچێت. رووب��ه‌ڕووب��وون��هوهی نێوان ه����ه‌ردوو ی��ان� ه ك � ه له‌یاریگای شێروانه‌ی كه‌الر به‌ڕێوه‌ده‌چێت، ب���هی���اری���ی���هك���ی ئ��اس��ت��ب��ه‌رز له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت ،به‌تایبه‌ت پاش ئه‌وه‌ی تیپی یانه‌ی خاوه‌ن یاریگا چاوه‌ڕواننه‌كراو به‌شێوه‌یه‌كی تیپی یانه‌ی بروسكی پاڵه‌وانی دوو وه‌رزی پێشووی دوچاری شكستكردو سه‌ركه‌وتنی به‌سه‌ردا
تۆماركرد. تیپی یانه‌ی شێروان ه ك ه ئاستی وه‌ك پێویست نییهو له‌پله‌كانی دواوه‌ی ریزبه‌ندی دێ���ت ،ده‌ی��ه‌وێ��ت ل��ه‌م یاریه‌دا سیناریۆكه‌ی تیپی یانه‌ی بروسك دووبار‌ه بكاتهوهو به‌هه‌مانشێو‌ه كه‌ركوك دوچاری شكست بكات‌و شه‌ربه‌تی دۆڕانی پێ بنۆشێت. ری��زب �هن��دی خ��ول�هك� ه پاش كۆتاییهاتنی یارییه‌كانی قۆناغی یه‌كه‌م به‌مجۆره‌ی لێهات: كه‌ركوك 26خاڵ. پێرس 24خاڵ. بروسك 22خاڵ. پێشمه‌رگه‌ی سلێمانی 21خاڵ. هه‌ولێر 21خاڵ. ئارارات 20خاڵ. هه‌ندرێن 20خاڵ. دهۆك 19خاڵ. سیروانی نوێ 17خاڵ. پێشمه‌رگه‌ی هه‌ولێر 13خاڵ. نه‌ورۆز 12خاڵ. خاك 9خاڵ. شێروان ه 7خاڵ. سه‌ور‌ه 6خاڵ.
موعاز فه‌رحان ل ه خورماڵ به‌هۆی ئاستنزمی تیپی تۆپی پێی یانه‌كه ،تیپی كاراتێی یانه‌ی وه‌رزش��ی خورماڵ بووه قوربانی بڕیارێكی لیژنه‌ی ئۆڵۆمپی هه‌رێمی كوردستان. پ��اش ئ���هوهی به‌بڕیارێكی لیژنه‌ی ئۆڵۆمپی كوردستان یان ه پل ه سێكانی هه‌رێم داخران ،تیپی
تیپی تۆپی پێی یانه‌ی شێروانه .فۆتۆگراف :ئارام محه‌مه‌د
ی ی یان ه دیار حه‌سه‌ن سه‌رۆك ی خ��ورم��اڵ به‌ده‌ستوور وه‌رزش��� سپۆرتی وت "یانه‌كه‌مان نه‌ته‌واو ی داخ���راوه نه‌كه‌س ده‌زان��ێ��ت چ ی ی داخستن ب��ك��رێ��ت ،ب���ڕی���ار یانه‌كه‌مان دراوه ،به‌اڵم شته‌كانیان وه‌رنه‌گرتووه‌ته‌وه‌و مووچه‌كه‌یان بڕیوین". ی سه‌باره‌ت به‌نیگه‌رانییه‌كان ی ی یانه‌ك ه وتی "حه‌ق ی كاراتێ به‌ش خۆیان ه نیگه‌ران بن ،چونك ه وه‌ك
ی به‌س ئه‌وان جموجوڵ‌و چاالك ی ناوچه‌كه‌یان چاالكن‌و وه‌رزش�� ی هێشتۆته‌وه ،له‌گه‌ڵ به‌زیندووی ئ��هوهی به‌خۆبه‌ش كارده‌كه‌ن، ی كوردستانن". ئێستا دووه‌م ه�ه‌م��ان��ك��ات س���ۆران زاهیر ی یانه‌ك ه به‌ده‌ستوور ی گشت راهێنه‌ر سپۆرتی وت "بڕیاره له‌كه‌ركوك پاڵه‌وانێتییه‌ك سازبكرێت ناتوانین ی بكه‌ین ،چونك ه نازانین به‌شدار ی بكه‌ین یان وه‌ك یان ه به‌شدار
ی ی میللی ،به‌ڕاست وه‌ك تیپێك ی كردووین". بڕیاره‌ك ه نیگه‌ران ت��ی��پ��ی ك���ارات���ێ���ی یانه‌ی ی چه‌ندین نازناو‌ه خورماڵ خاوه‌ن له‌پاڵه‌وانێتیی ه جۆربه‌جۆره‌كانداو ی نایابی یانه‌كانی كوردستاندا له‌ڕیز ی ی كاراتێداو خاوه‌ن دێت له‌یاری ی ێ گروپ یاریزان ه ك ه هه‌رگروپ ه س په‌نجا یاریزان له‌خۆده‌گرێت‌و بۆهه‌ر ی "كۆمێت‌و ێ ئاسته‌كان له‌یار س كاتادا".
ی ی نێوده‌وڵه‌ت وه‌زیری رۆشنبیری ،راهێنه‌رێك هاوكاری وه‌رزشی چـــوو ه هه‌ولێـــر ئافره‌تان ده‌كات ئه‌حمه‌د مسته‌فا ل ه هه‌ولێر
سامان عوسمان وه‌زی����ری رۆش��ن��ب��ی��ری حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ئاماده‌یی خۆی نیشاندا ب��ۆ پێشكه‌شكردنی هه‌ر ج��ۆره هاوكارییه‌ك ك ه ببێت ه هۆی گه‌شه‌كردنی وه‌رزشی ئافره‌تان .رۆژی دووشه‌ممه‌ی رابردوو شاندی ئیداره‌ی یانه‌ی نه‌ورۆزو كچانی پایسكلسواری ئه‌و یانه‌ی ه سه‌ردانی كاو‌ه مه‌حمودی وه‌زی������ری رۆش��ن��ب��ی��ریو الوان���ی حكومه‌تی هه‌رێمیی كوردستانیان كردو له‌نزیكه‌و‌ه بارودۆخی وه‌رزشی ئافره‌تان‌و كچانی پایسكلسواری یانه‌ك ه تاوتوێكراو له‌الیه‌ن وه‌زیری ن��اوب��راوه‌و‌ه پشتگیری‌و هاوكاری
وه‌رزشی كچان دوپاتكرایه‌وه. ل��ه‌م��ب��اره‌ی��هوه ه���ادی كه‌ریم سكرتێری ی��ان�هی ن���ه‌ورۆز تایبه‌ت ب �ه‌ده‌س��ت��وور س��پ��ۆرت رایگه‌یاند، سه‌ردانه‌ك ه به‌ئامانجی پشتگیری‌و هاوكاریكردنی كچانی پایسكلسواری یانه‌كه‌یانبوو‌ه بۆئه‌و پاڵه‌وانێتیه‌ی ك ه بڕیاره مانگی داهاتوو له‌واڵتی تونس ئه‌نجامبدرێت .ناوبراو ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك ه له‌سه‌ردانه‌كه‌دا داوا له‌وه‌زیری رۆشنبیری كرا هاوكاریی تیپه‌ك ه بكات بۆ ئه‌و پاڵه‌وانێتی ه نێوده‌وڵه‌تییه. وتیشی "الی خۆیهوه وه‌زیری رۆشنبیری ئه‌وه‌ی راگه‌یاند وه‌زاره‌ته‌كه‌ی ئاماده‌ی ه هه‌ر جۆره هاوكارییه‌ك له‌ده‌ستیبێت بیكات‌و له‌به‌ره‌وپێشبردنی وه‌رزشی ئافره‌تان درێغی نه‌كات".
وه‌زیری رۆشنبیرییى‌و الوان له‌گه‌ڵ کچانی یانه‌ی نه‌ورۆز .فۆتۆگراف :ره‌زا کاکه‌یی
شاور كێ له‌ئاژاوه‌كان ی یاریگا ی هه‌ولێر به‌رپرسه؟
كاراتێی خورماڵ بوو ه قوربانی تۆپی پێ كاراتێی یانه‌ی خورماڵ دوچاری گ��رف��ت ب���ووه‌ت���هوهو له‌نێوانی م���ان‌و ن �ه‌م��ان��دا چاالكییه‌كانی ئه‌نجامده‌دات. ب �ه‌پ��ێ��ی وت����هی س����ه‌رۆك‌و راهێنه‌رو یاریزانانی تیپی كاراتێی یانه‌ی خورماڵ تایبه‌ت به‌ده‌ستوور سپۆرت ،ئه‌وان به‌هۆی ئاستنزمی تیپی تۆپی پێی یانه‌كه‌یان بوونه‌ت ه قوربانی‌و ب �ه‌ر ب��ڕی��اری لیژنه‌ی ئۆڵۆمپی كوردستان كه‌وتوون.
ئه‌حمه‌د مسته‌فا
به‌مه‌به‌ست ی به‌هێزكردن ی تیپ ی ب �ه‌رزك��ردن �هوه ی قورسای ی یان ه ی هه‌ولێر ،ده‌ست ه ی كارگێری یانه‌ك ه بۆندێك ی ل �ه‌گ �ه‌ڵ راهێنه‌رێكی نێوده‌وڵه‌تی واژۆكرد. ده‌سته‌ی كارگێڕی یانه‌ی هه‌ولێر بۆندێكی له‌گه‌ڵ عه‌دنان كازم واژۆكرد ك ه له‌ئۆڵۆمپیاد ی به‌رشه‌لۆن ه ی 1992
راهێنه‌ر ی هه‌ڵبژارد‌ه ی عێراق بووه. له‌مباره‌یه‌و‌ه سوار‌ه محه‌مه‌د، یاریزان ی به‌رزكردنه‌وه‌ی قورسایی یان ه ی هه‌ولێر به‌ده‌ستوور سپۆرت ی راگ�هی��ان��د "بێگومان هاتنی ئه‌و راه��ێ��ن �هره س���ود ی زۆر ی هه‌یه، چونك ه ئه‌زمون ی نێوده‌وڵه‌ت ی ههیهو شاره‌زای ه له‌داڕشتن ی به‌رنام ه بۆ ی��اری��زان��ان" ،ه��ه‌روه‌ه��ا ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك ه یان ه ی هه‌ولێر چه‌ند یاریزانێك ی ن��ێ��وده‌وڵ�ه‌ت� ی هه‌ی ه
له‌سه‌رجه‌م ئاسته‌كان‌و ئێستا ئێم ه هه‌فتان ه س ێ رۆژ به‌یانیان‌و ئێواران مه‌شق ده‌كه‌ین ،س ێ رۆژه‌ك ه ی تریش ته‌نها ئێواران ،ئه‌م راهێنهره به‌نیاز‌ه له‌م نزیكان ه یاریه‌ك له‌نێوان ئێمهو هه‌ڵبژارد‌ه ی تونس رێكبخات .وتیشی "هه‌روه‌ها له‌هه‌وڵ ی ئه‌وه‌دای ه ك ه سااڵن ه پاڵه‌وانێتییه‌ك ی نێوده‌وڵه‌ت ی له‌شار ی هه‌ولێر رێكبخرێت‌و چه‌ند هه‌ڵبژارده‌یه‌ك ی به‌هێز به‌شداری تێدا بكه‌ن".
راهێنه‌ری زاخۆ دوورخرایه‌و ه هه‌ژار دۆسكی له دهۆك به‌هۆی ئ�هو ئه‌نجام ه خراپه‌ی ك ه له‌یه‌كه‌مین یاری خولی نایابی عێراق به‌سه‌رتیپه‌ك ه هات ،ئه‌موری ئه‌حمه‌دی راهێنه‌ری تیپی تۆپی پێی یانه‌ی زاخۆ له‌پۆسته‌كه‌ی دوورخرایه‌وه. پاش ئ �هوهی له‌یه‌كه‌مین یاریدا له‌خولی تۆپی پێی نایابی یانه‌كانی عێراق به‌رامبه‌ر تیپی یانه‌ی هه‌ولێر دووچاری شكست ه���ات ،ئ �ه‌م��وری ئه‌حمه‌دی راهێنه‌ری تیپی یانه‌ی زاخۆ له‌الیه‌ن ئ��ی��داره‌ی یانه‌كه‌یه‌و‌ه دوورخرایه‌وه‌و
ئه‌ركی راهێنه‌رایه‌تی لێسه‌ندرایه‌وه. ل �ه‌م��ب��اره‌ی �هوه س���ه‌اڵح عه‌لی سه‌رپه‌رشتیاری تیپی تۆپی پێی یانه‌ی زاخۆ تایبه‌ت به‌ده‌ستوور سپۆرت وتی "هۆكاری سه‌ره‌كی دۆڕانی یه‌كه‌می یانه‌كه‌مان به‌رامبه‌ر یانه‌ی هه‌ولێر بۆ راهێنه‌ر دهگهڕێتهوه ،بۆی ه بڕیارماندا پۆسته‌كه‌ی لێوه‌ربگرینه‌وه ".ناوبراو وتیشی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی پێكهاته‌یه‌كی به‌هێزیان بۆ راهێنه‌ر ئاماده‌كردبوو، هه‌روه‌ها چه‌ندین یه‌كه‌ی مه‌شق‌و راهێنانیان بۆ یاریزانان كردووهتهوه به‌تایبه‌ت له‌لوبنان ،ب�ه‌اڵم ئاستی راهێنه‌ر له‌یه‌كه‌مین یارییدا وه‌ك
پێویست نه‌بوو ،بۆی ه دوورخستنه‌وه‌ی به‌گونجاو زان��را .هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك ه له‌جێی ئه‌موری ،وه‌لید زه‌هه‌دی یاریده‌ده‌ر كراوه‌ت ه راهێنه‌رو ئه‌و پۆسته‌ی پێدراوه. له‌به‌رامبه‌ردا ئه‌موری ئه‌حمه‌دی راهێنه‌ری دورخ��راوه ئه‌م بڕیاره‌ی ئ��ی��داره‌ی ی��ان �هی زاخ���ۆ به‌پیالن له‌قه‌ڵه‌مده‌دات‌و تایبه‌ت به‌ده‌ستوور سپۆرت وتی "سه‌رپه‌رشتیاری تۆپی پێ پیالنی دژی من گێڕا ،به‌تایبه‌ت ل �هو ك��ات�هی ب��ێ پ��رس‌و ئاگاداری من وه‌لید زه‌ه��دی وه‌ك یاریده‌ده‌ر ده‌ستنیشانكرد.
له‌ساڵی 1997هوه وه‌ك بینه‌ر‌و له2004یشه‌ه‌وه وه‌ك راگه‌یاندنكار ده‌چمه نێو یاریگای هه‌ولێر ،له‌وماوه‌یه‌دا هه‌ركاتێك یانه‌ی هه‌ولێر به‌رامبه‌ر یانه‌كانی كوردستان به‌تایبه‌ت دهۆك یاریی كردبێت، شه‌ڕو ئاژاوه روویانداوه ،ساڵێك له‌یادمه پاش ئه‌وه‌ی به‌رد نه‌ما بیگرنه یه‌كتر ،بوو به‌شه‌ڕی دیناری ئاسن‌و شتیتر ،من له‌م باسه‌مدا ده‌مه‌وێت هۆكاری ئه‌و شه‌ڕو ئاژاوانه بخه‌مه‌ڕوو كه روویانداوه له‌ماوه‌ی رابردوودا كه دواترینیان له‌یه‌كه‌م یاریی یانه‌ی هه‌ولێر بوو له‌به‌رامبه‌ر یانه‌ی زاخۆو به‌هۆیه‌وه دووكه‌س به‌گولله‌ی پۆلیس زامداربوون. له‌مۆندیالی ئه‌ڵمانیای 2006له‌لێپرسراوی پاراستنی یاریگایه‌كانی مۆندیالیان پرسی ئه‌و پۆلیسانه‌تان چۆن هه‌ڵبژاردووه تا یاریگایه‌كان بپارێزن ،له‌وه‌اڵمدا وتی ئه‌وانه‌مان هه‌ڵبژاردووه كه رقیان له‌یاریی تۆپی پێیه تا ته‌نها ئاگایان له‌هانده‌ران بێت نه‌ك سه‌یری یاری بكه‌ن. من ده‌پرسم لێپرسراوی پاراستنی یاریگای هه‌ولێر ئه‌و پۆلیسانه‌ت له‌سه‌رچ بنه‌مایه‌ك هه‌ڵبژاردووه؟ دڵنیام كه خۆشت نازانیت وه‌اڵم بده‌یته‌وه، باشه چ هێزێكی پۆلیس‌و ئاسایش هه‌یه له‌دونیا نه‌توانێت 50تا 60هانده‌ر رابگرێت‌و رێگه‌یان نه‌دات كه ئاژاوه دروستبكه‌ن؟ له‌یارییه‌كه‌ی ههولێرو زاخۆ هانده‌رانی زاخۆ به‌یه‌ك پاس هاتبوون كه‌چی نه‌تان توانی كۆنتڕۆڵیان بكه‌ن، ئێوه ته‌نها زمانی دارو ته‌قه لێكردن ده‌زانن ،كاتێك یاری هه‌ولێر ده‌كرێت ،یاریگا وه‌ك سه‌ربازگه‌ی لێدێت له‌گه‌ڵ هێزه‌كانتان ،زۆرجار ئێوه‌ی پۆلیس‌و ئاسایش ئاژاوه‌تان دروستكردووه ،جارێك له‌یادمه یاری ههولێرو دهۆك بوو، هێزه‌كانی پاراستن دهۆكی بوون ،به‌كه‌یفی خۆیان شه‌قیان له‌هانده‌رانی هه‌ولێر ده‌داو كێشه‌یان دروستده‌كرد هه‌ر ئه‌وهێزانه‌ی پاراستنی یاریگابوون‌و هێرشیان كرده سه‌ر جه‌الل په‌رێشان‌و به‌سه‌ختی برینداریان كرد ،چه‌ندان جاریش هه‌رئێوه سوكایه‌تیتان به‌راگه‌یاندكاران كردووه. من ده‌ڵێم ئهوه بێنینه پێشچاوی خۆمان ئه‌گه‌ر له‌پاڵه‌وانێتیه‌ك یان خولێكی نێوده‌وڵه‌تی هانده‌ر هێرش بكاته سه‌ر یاریزان هه‌روه‌ك چۆن هانده‌رانی زاخۆ له‌یاریزانانی هه‌ولێریان داو ئاسایشی یاریگا هیچی پێنه‌كرا ،ئه‌وكات سزا ده‌درێین‌و روومان ره‌ش ده‌بێت به‌رامبه‌ر تیپه‌كانیتر، چونكه زۆرجار له‌كاتی یارییه نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا 50كه‌س ئاماده نابێت ،به‌ڵكو 50هه‌زار هانده‌ر ده‌بێت.
info@destur.net
رؤذنامةيةكى سياسى طشتيية،كؤمثانياى سولى تيليطراف هةفتانة دةريدةكات
رووداوه‌کانی
هـه‌فتـه
ئاماده‌کردنی الوه ی��ان�هی هه‌ولێر یه‌كه‌م بردنه‌وه‌ی تۆماركرد له‌هه‌فته‌ی یه‌كه‌می خولی تۆپی پێی نایابی یانه‌كانی ع��ێ��راق ،یانه‌ی هه‌ولێری پ��اڵ��ه‌وان��ی س��ێ وه‌رزی پێشووی خوله‌ك ه توانی یانه‌ی زاخۆ بدات به‌زه‌ویداو یه‌كه‌م بردنهوه تۆماربكات.
س��ی��روان��ی ن���وێ دڵی هانده‌رانی دایه‌وه له‌كۆتا هه‌فته‌ی خولی تۆپی پێی نایابی یانه‌كانی كوردستان دوای ئه‌نجام ه خراپه‌كانی ،یانه‌ی سیروانی ن��وێ توانی به‌بردنه‌وی ل �هی��ان �هی پێشمه‌رگه‌ی سلێمانی جارێكیتر له‌گه‌ڵ بردنهوه ئاشتبێته‌وه‌و دڵی هانده‌رانی بداته‌وه.
ریبێری دووركه‌وته‌وه ل �ه‌م��ی��ان��ی یه‌كه‌یه‌كی م���هش���ق‌و راه��ێ��ن��ان��ی یانه‌كه‌ی ،فرانك ریبێری فه‌ره‌نسی‌و یاریزانی یانه‌ی بایرن میونخی ئه‌ڵمانی، پ��هن��ج��هی قاچه‌كانی تووشی هه‌وكردن هات‌و پ��ێ��ده‌چ��ێ��ت ب��ۆ م���اوه‌ی له‌یاریگاكان مانگێك دووربكه‌وێته‌وه.
بینیتا سه‌ركه‌وت له‌پاڵه‌وانێتی ئۆكالند بۆ تێنسی سه‌رزه‌وی بۆ كچان، كچ ه یاریزانی ئیتاڵی فالفیا بینیتا دوای بردنه‌وه‌ی له‌كچ ه یاریزانی ئه‌مریكی جیل كرایباس ،توانی خۆی بگه‌یه‌نێت ه خولی دووه‌می ئه‌و پاڵه‌وانێتییه.
First Year
وه‌رزش
ریــاڵ مه‌دریـــد هه‌راده‌نێتــــه‌وه
34
یانه‌كانی كیشوه‌ری ئه‌وروپا له‌ریاڵ مه‌درید توڕه‌ن
ئه‌ستێره‌کانی جیهان ل ه ریاڵ مه‌درید کۆبوونه‌ته‌وه ده‌ستوور
شه‌یتان ه س��ووره‌ك��ان ماڵئاواییان كرد جامی له‌كێبڕكێكانی ئینگلیزی‌و دوای ئه‌وه‌ی له‌نێو ی��اری��گ��ای خۆی له‌سه‌رده‌ستی یانه‌ی لیدز یونایتدی هاونیشتمانی تووشی شكست هات، یانه‌ی مانچسته‌ر یونایتدی ماڵئاوایی ئینگلیزی له‌پاڵه‌وانێتییه‌ک ه كرد.
No. 13, Wednesday 06/ 01/ 2010
ی��ان �هی ری���اڵ م��ه‌دری��دی ئیسپانی ك � ه یه‌كێك ه ل�هی��ان� ه گه‌وره‌كانی ئ �ه‌وروپ��او جیهان‌و لهسهر ئاستی نێوخۆیی‌و ده‌ره‌كی چه‌ندین نازناوی گ�����ه‌وره‌ی ب �ه‌ده‌س��ت��ه��ێ��ن��اوه‌و لهو رووهوه پشكی شێری به‌ركه‌وتووه‌و پێش ت���ه‌واوی یانه‌كانی ئه‌وروپا كهوتووه ،هه‌ڵمه‌ته‌كانی بۆ راوكردن‌و په‌لكێشكردنی ئه‌ستێره‌كانی جیهان، نیگه‌رانی‌و بێزارییه‌كی زۆری الی یانه‌كانی ئه‌وروپا دروستكردووه‌و زۆرێكیش له‌راهێنه‌رانی یانه‌كانی ئه‌و كیشوه‌ره‌ی داخ‌و بێچار‌ه كردووه. ریاڵ مه‌درید ك ه به‌یه‌كه‌مین یانه‌ی ئه‌وروپی داده‌نرێت زۆرترین نازناوی خ��ول��ی ی��ان � ه پ��اڵ �ه‌وان �هك��ان��ی ئه‌و كیشوه‌ره‌ی به‌ده‌ستهێنابێت ،ماوه‌ی 9ساڵ ه له‌به‌ده‌ستهێنانی نازناوی ئه‌و پاڵه‌وانێتیی ه ب �ه‌دووره‌و له‌پێناو گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ ئاست‌و توانای جاران‌و گرتن ه باوه‌شی نازناوه‌كان بۆ جارێكی تر ،هه‌ڵپه‌و په‌له‌قاژه‌ی زۆر ده‌كات‌و لهو پێناوه‌شدا چه‌ندین یانه‌و راهێنه‌ری تری كردۆت ه قوربانی.
ئه‌و یان ه گه‌وره‌یه‌ی ئه‌وروپاو جیهان ك ه به‌یانه‌ی خه‌ونه‌كان ناسراوه، تاك ه یانه‌ی ئه‌وروپای ه ك ه زۆرترین داهاتی خ��ۆی له‌كڕینی یاریزانان‌و په‌لكێشكردنیان ب��ۆ ریزه‌كانی خه‌رجده‌كات ،به‌پێچه‌وانه‌ی یانه‌كانی هاوشێوه‌ی به‌رشه‌لۆنه‌و ئه‌رسناڵ‌و مانچسته‌ر یونایتدی ئینگلیزی ك ه ته‌نها پشت ب ه به‌رهه‌مهێنانی یاریزان‌و فرۆشتنی ده‌به‌ستن. ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ���هوهی ی��ان �هی ریاڵ مه‌درید له‌سااڵنی راب��وردوودا بڕێكی زۆر له‌داهاتی خۆی بۆ په‌لكێشكردنی ئه‌ستێره‌كانی جیهانی تۆپی پێ خ�ه‌رج��ك��ردوه ،به‌وێنه‌ی رۆناڵدۆو بێكهام‌و فیگۆو چه‌ندینی تر، به‌اڵم نهیتوانیوه ئاشنای به‌ده‌ستهێنانی نازناوی خولی یان ه پاڵه‌وانه‌كانی ئه‌وروپا ببێته‌وه‌و كۆی نازناوی ئه‌و پاڵه‌وانێتیی ه زیادبكات ك ه له‌مێژوودا
میامی هیت كۆتایی به‌نه‌هامه‌تییه‌كانی هێنا تیپی میامی هیتی ئه‌مریكی له‌خولی باسكه‌ی واڵته‌كه‌ی ده‌ست له‌مالنی س�ه‌رك�ه‌وت�نو بردنهوه
ب���ووه‌وه‌و كۆتایی به‌شكست‌و نه‌هامه‌تیی ه یه‌ك له‌دوایه‌كه‌كانی هێنا. ل �ه‌درێ��ژه‌ی كێبڕكێكانی ئ�ه‌م وه‌رزه‌ی خولی باسكه‌ی ئه‌مریكی ن��اس��راو ب��هNBA تیپی میامی هیت له‌نێو یاریگای خۆی رووب �ه‌ڕووی تیپی ئه‌تڵه‌نتا هۆكس بوه‌وه‌و توانی سه‌ركه‌وتنی به‌سه‌ردا تۆماربكات. رووب���ه‌ڕووب���ون���هوهی نێوان هه‌ردووال كه ركابه‌رییه‌كی توندی بهخۆوه بینی ،به‌ئه‌نجامی 92 خاڵ به‌رامبه‌ر 75له‌به‌رژه‌وه‌ندی تیپی میامی هیت كۆتاییهات‌و به‌م سه‌ركه‌وتنه‌ش میامی هیت جارێكیتر ئاشنای بردنهوه بووه‌وه‌و كۆتایی به‌و نه‌هامه‌تی‌و شكسته یه‌ك ل �ه‌دوای یه‌كانه هێنا
به‌ده‌ستیهێناون .ری���اڵ مه‌درید پێچه‌وانه‌ی ته‌واوی یانه‌كانی ئه‌وروپاو جیهان ،به‌زه‌بری پ��اره‌و ئه‌و بۆند‌ه خ�هی��اڵ�یو گرانبه‌هایانه‌ی ك� ه بۆ كڕینی یاریزانانی پێشكه‌شی ده‌كات، ك��ام ی��اری��زان‌و ئه‌ستێر‌ه ن���اوداره‌ی جیهان ه بیه‌وێت په‌لكێشی ده‌كات‌و لهو پێناوه‌شدا گوێ به‌هیچ كۆسپ‌و له‌مپه‌رێك ن��ادات ك ه راهێنه‌ران‌و ئیداره‌ی یانه‌كان ده‌یخه‌ن ه به‌رده‌می، هه‌روه‌ك ئه‌وه‌ی له‌كڕینی كریستیانۆ رۆن��اڵ��دۆی پرتوگالی‌و ئه‌ستێره‌ی پێشووی یانه‌ی مانچسته‌ر یونایتدی ئینگلیزی دوچاری هات. ئه‌و یان ه گهورهی ه ك ه له‌الیه‌ن ئه‌لێكس فێرگسۆنی راهێنه‌ری مانچسته‌ر یونایتده‌و‌ه له‌مپه‌رو به‌ربه‌ستێكی زۆری هاته‌پێش‌و رێگری لێده‌كرا له‌كڕینی رۆناڵدۆ، ب �ه‌اڵم دواج��ار به‌هێزی پاره‌و هه‌وڵ ه به‌رده‌وامه‌كانی توانی ئه‌و یاریزان ه په‌لكێشی ریزه‌كانی بكات‌و ف��ێ��رگ��س��ۆن��ی ر ا هێنه‌ر ب����دات
ب���ه‌زه‌وی���دا ك � ه م���اوه‌ی ی��هك ساڵ ركابه‌ری ده‌كرد. فێرگسۆن ك ه به‌فرۆشتنی رۆناڵدۆ گ��ورزێ��ك��ی ك��وش��ن��ده‌ی به‌ركه‌وت‌و له‌ملمالنێكردنی ری���اڵ مه‌درید شكستیهێنا ،یه‌كێك ه لهو قوربانیانه‌ی ك ه ئه‌و یان ه ئیسپانی ه زیانی لێداوه، هه‌روه‌ك ئه‌وه‌ی ده‌ڵێت "ریاڵ مه‌درید ل��ه‌ده‌ره‌وه‌ی رێساو یاساكانی تۆپی پێ رۆناڵدۆی په‌لكێشی ریزه‌كانی ك��رد ،ئ �هو یانه‌ی ه ب �ه‌زه‌ب��ری پار‌ه به‌رپرسانی یانه‌كه‌ی ئێمه‌ی ناچاركرد به‌فرۆشتنی رۆناڵدۆ ك ه هه‌رگیز له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا نه‌بووم ئه‌و یاریزان ه ریزه‌كانی یانه‌ك ه جێبهێڵێت‌و به‌ره‌و ئه‌و یانه‌ی ه هه‌نگاوبنێت". ئه‌و راهێنهره سكۆتله‌ندی ه ك ه نزیكه‌ی چاره‌ك ه سه‌ده‌یه‌ك ده‌بێت راهێنه‌رایه‌تی یانه‌ی مانچسته‌ر یونایتدی له‌ئه‌ستۆدایه ،به‌رۆیشتنی رۆناڵدۆ نیگه‌رانییه‌كی زۆر رووی تێكردووه‌و به‌وهۆیه‌شه‌و‌ه په‌یوه‌ندیه‌كانی له‌گه‌ڵ یان ه ئیسپانیه‌ك ه تێكچووه. جگه‌له‌وه‌ش یانه‌ی ئه‌یسی میالنی ئیتاڵی قوربانیه‌كی تری ده‌ستی یانه‌ی ریاڵ مه‌دریده‌و هه‌وڵ ه به‌رده‌وامه‌كانی ئه‌و یانه‌ی ه بۆ په‌لكێشكردنی ریكاردۆ
كاكای به‌ڕازیلی‌و دواجار سه‌ركه‌وتنی هه‌وڵه‌كانی ،نیگه‌رانیه‌كی زۆری الی جه‌ماوه‌رو خودی به‌رپرسانی ئه‌و یان ه ئیتاڵی ه دروستكردووه‌و تا هه‌نوكه‌ش به‌رده‌وامی هه‌یه ،چونك ه رۆیشتنی كاكا بۆ یان ه ئیسپانیه‌ك ه شتێكی چ��اوه‌ڕوان نه‌كراوبوو ،ئه‌وه‌ش پاش ئه‌وه‌ی كاكا ئه‌و بۆند‌ه خه‌یاڵییه‌ی یانه‌ی مانچسته‌ر سیتی ئینگلیزی ره‌تكرده‌و‌ه ك ه ل �ه‌وه‌رزی كرانه‌وه‌ی كڕین‌و فرۆشتنی یاریزاناندا پێشكه‌شی یان ه ئیتاڵییه‌كه‌ی كردبوو. یانه‌ی ریاڵ مه‌درید ك ه ئێستا زۆرترین ئه‌ستێره‌ی جیهانی تۆپی پ��ێ��ی ت��ێ��دا ك���ۆب���ووه‌ت���هوهو تاك ه یانه‌ی جیهان ه ك ه ئه‌و ژم��اره زۆره له‌یاریزانانی دیاری له‌خۆگرتووه ،به‌اڵم هێشتا چاوی پڕنه‌بووه‌ته‌وه‌و له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دای ه ئه‌ستێره‌و یاریزانی دیاری تری تۆپی پێ په‌لكێشی ریزه‌كانی بكات‌و ئامانجی به‌ده‌ستهێنانی نازناو‌ه گه‌وره‌كان له‌پشت ئه‌و هه‌واڵنه‌دا خۆی مه‌اڵسداوه .به‌پێی راپۆرتی رۆژنام ه ئیسپانی‌و ئه‌ڵمانییه‌كان ،یانه‌ی ریاڵ مه‌درید له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دای ه بۆ وه‌رزی داهاتوو فرانك ریبێری فه‌ره‌نسی‌و ئه‌ستێره‌ی یانه‌ی بایرن میونخی ئه‌ڵمانی په‌لكێشی ریزه‌كانی بكات‌و هه‌مان ئه‌و سیناریۆیان ه په‌یڕه‌وبكاته‌و‌ه ك ه له‌گه‌ڵ یانه‌كانی مانچسته‌ر یونایتدو لیڤه‌رپولی ئینگلیزی‌و ئه‌یسی میالنی ئیتاڵی ئه‌نجامیدا .به‌پێی زانیارییه‌كان ئه‌و یان ه ئیسپانی ه له‌ئێستاو‌ه خۆی بۆ په‌لكێشكردنی ریبێری فه‌ره‌نسی م���ه‌اڵس���داوه‌و نیازیوای ه بۆندێكی خه‌یاڵی پێشكه‌شی یان ه ئه‌ڵمانییه‌ك ه بكات تا ده‌ستبه‌رداری ئه‌و یاریزان ه ببێت ،ب �ه‌اڵم یانه‌ی بایرن میونخ جگه‌له‌وه‌ی له‌م هه‌وڵ ه ژێربه‌ژێریانه‌ی یانه‌ی ریاڵ مه‌درید توڕه‌و نیگه‌رانه، نایه‌وێت ده‌ستبه‌رداری ئه‌و یاریزان ه ببێت‌و بیدات ه ئه‌و یانه‌یه .هه‌روه‌ك ئه‌وه‌ی ئۆلی هینیس سه‌رۆكی یانه‌ی بایرن میونخ له‌میانی لێدوانێكیدا ئه‌وه‌ی راگه‌یاند ك ه هه‌وڵه‌كانی یانه‌ی ریاڵ مه‌درید بۆ په‌لكێشكردنی ریبێری پێشێلی یاسایه‌و پێویست ه سنورێك بۆ ئه‌و یانه‌ی ه دابنرێت ،ئه‌م ه له‌كاتێكدای ه ك ه ته‌واوی ئه‌ستێره‌كانی جیهان لهو یانه‌یه‌دا كۆبووه‌ته‌وه ،به‌اڵم هێشتا هه‌وڵی په‌لكێشكردنی ئه‌ستێره‌ی تر ده‌ده‌ن.
بێكهام به‌میسی سه‌رسام ه دێڤد بێكهامی ئینگلیزی‌و یاریزانی نوێی یانه‌ی ئه‌یسی م��ی�لان��ی ئ��ی��ت��اڵ��ی ،به‌لیۆنێل میسی ئه‌رجه‌نتینی‌و ئه‌ستێره‌ی یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه‌ی ئیسپانی سه‌رسامه. لێدوانێكی ل��ه‌م��ی��ان��ی رۆژنامه‌وانیدا دێڤد بێكهامی ئینگلیزی‌و ی��اری��زان��ی نوێی یانه‌ی ئه‌یسی میالنی ئیتاڵی س �ه‌رس��ام��ی خ��ۆی به‌لیۆنێل میسی ئه‌رجه‌نتینی‌و ئه‌ستێره‌ی یانه‌ی به‌رشه‌لۆنه‌ی ئیسپانی ده‌رب��ڕی‌و به‌باشترین یاریزانی جیهانی له‌قه‌ڵه‌مدا. بێكهامی ته‌مه‌ن 34ساڵ له‌میانی ئه‌و لێدوانه‌یدا ئه‌وه‌ی راگه‌یاند كه میسی باشترین یاریزانی جیهانه‌و تاكه یاریزانی ئه‌رجه‌نتینه كه به‌مارادۆنای ئه‌فسانه‌ی تۆپی پێی ئه‌و واڵته
ده‌چوێنرێت. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شی راگه‌یاند ك��ه میسی ت��اك �ه یاریزانی به‌تواناو ئاستبه‌رزه رووبه‌ڕووی ب��وب��ێ��ت �هوهو ی���اری له‌گه‌ڵدا ئه‌نجامدابێت. له‌باره‌ی بیره‌وه‌رییه‌كانی دژی هه‌ڵبژارده‌ی ئه‌رجه‌نتین، یاریزانه‌كه‌ی ئینلگته‌را ئه‌وه‌ی راگه‌یاند كه رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌رجه‌نتین له‌مۆندیالی 2002خۆشترین بیروه‌رییه‌تی به‌تایبه‌ت پاشئه‌وه‌ی توانی گ��ۆڵ��ێ��ك ب���ه‌ل���ێ���دان���ی س��زا تۆماربكات. "ناخۆشترین وت��ی��ش��ی بیره‌وه‌ریم له‌گه‌ڵ ئه‌رجه‌نتین، مۆندیالی 1998ب��وو كاتێك به‌رێگه‌ی لێدانی سزا لهسهر ئه‌رجه‌نتینییه‌كان ده‌س��ت��ی له‌مۆندیال كراینه ده‌ره‌وه‌ی".
ی سولی تێلیگراف خاوه‌ن ئیمتیاز :كۆمپانیا
ی ی ـ شاڕێی سالم ،ته‌الر هه‌رێمی كوردستان ،سلێمان
سه‌رنوسه‌ر :خالید ئه‌حمه‌د شه‌ریف
ی سلێمانی ی پێنجه‌م ـ به‌رامبه‌ر پهروهرده میران ـ نهۆم 0533187811 & 0533184771
0770 862 81 81 رۆژنامه‌یه‌کی سیاسیی گشتییه ،هه‌فتان ه کۆمپانیای سولی تێلیگراف ده‌ریده‌کات
لێپرسراوی به‌شی هونه‌ریی :شێرکۆ خانزادی
info@destur.net
راگه‌یاندنێك له‌كۆمپانیای سولی تێلیگراف STC كۆمپانیای سولی تێلیگراف بۆ رۆژنامه‌وانی چـاپ‌و باڵوكردنهوه، ی ی وه‌به‌رهێنان له‌بوار كۆمپانیایه‌كی خۆماڵی كه‌رتی تایبهتهو كار میدیا ده‌كات .له‌ئێستادا سه‌رقاڵی دامه‌زراندنی كه‌ناڵێكی ئاسمانی هه‌واڵی‌و كلتوری‌و دۆكۆمێنتاریی كوردیه ،كه سه‌رمایه‌ی پرۆژه‌ك ه ب ه شێوه‌ی پشك له‌الیه‌ن چه‌ند سه‌رمایه‌دارێكی كوردی‌و بیانیه‌و‌ه دابینكراوه‌‌و ب ه شێوه‌یه‌كی بێالیه‌نانه‌‌و پیشه‌ییان ه روماڵی روداو‌و پێشهاته‌كان ده‌كات ،بۆی ه پێویستی به ژماره‌یه‌ك كارمه‌ند‌و رۆژنامه‌نوس هه‌ی ه بۆ چه‌ند پۆستێكی دیاریكراو: پۆسته‌كان: )1به‌ڕێوه‌به‌ری كارگێری )2لێپرسراوی ژمێریاری )3ژمێریار )4وردبین )5خه‌زنه‌دار )6ئه‌ندازیاری كاره‌بایی )7ئه‌ندازیاری ئه‌له‌كترۆنی ی تی )8ئه‌ندازیاری په‌یوه‌ندی‌و ئا )9وێنه‌گر )10مۆنتێر )11په‌خش )12ئه‌رشیف )13ته‌نسیق ی سیاسی )14هه‌واڵساز )15هه‌واڵسازی وه‌رزشی )16هه‌واڵسازی ئابوری )17ریپۆرتێر )18په‌یامنێر له‌شارو شارۆچكه‌كان
ی دۆكیۆمێنتاری ی فیلم )19به‌رهه‌مهێنه‌ر )20ده‌رهێنه‌ر‌و پرۆدیوسه‌ر ی نێر‌و مێ )21بێژه‌ر له‌هه‌ردوو ره‌گه‌ز ی ئینگلیزی )22وه‌رگێڕ )23وه‌رگێڕی عه‌ره‌بی )24وه‌رگێڕی توركی )25وه‌رگێڕی فارسی )26وه‌رگێڕی ئه‌ڵمانی )27گرافیك )28كارمه‌ندی ئیشپێكه‌ری موه‌لیده )29كارمه‌ندی كارگوزار ی )30كارمه‌ندی به‌داله‌‌و وه‌رگرتن په‌یوه‌ندی )31كارمه‌ندی كتێبخانه )32كارمه‌ندی چێشتلێنه‌ر )33كارمه‌ندی كافتریا )34سه‌رتاش‌و ئارایشت
داواكار ده‌توانێت تاكو )cv( 2010/1/15 ره‌وانه‌ی ئه‌م ناونیشانان ه بكات: ئۆفیسی سلێمانی :شاڕێی سالم- ته‌الری میران -نهۆمی پێنج -به‌رامبه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی په‌روه‌رده‌ی سلێمانی.
www.destur.net
13
No. , Wednesday 06.01.2010 First Year
خالدی حاجی ئه‌حمه‌د
هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ده‌ستور! (مه‌رجه‌عیه‌تی ئێم ه ده‌س��ت��ووره) بووه‌ت ه بنێشته‌خۆشه‌ی س�ه‌رده‌م��ی هه‌موو س �ه‌رك��رده‌و لێپرسراوێكی ك��ورد .به‌اڵم هه‌مووشمان به‌ئاشكرا ده‌بینین ئه‌و ده‌ستووره‌ی كورد به‌شداربوو‌ه له‌داڕشتن‌و نوسینه‌وه‌یدا تا ئه‌مڕۆ ته‌نها خاڵی ()%17ی بودجه‌ك ه نه‌بێت ،هیچێكی تری الی لێنه‌كراوه‌ته‌وه .بێگومان بودجه‌كه‌ش هیچ ساڵێك وه‌ك پێویست نه‌دراوه‌و جگ ه له‌وه‌ی ك ه زیاتر بۆ شكستپێهێنانی بواره‌كانی تر مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا كراوه ،له‌م قۆناغی گواستنه‌وه‌یه‌دا ئه‌وه‌ی ب ه كورد بڕابێت ،ل ه قوربانی‌و چه‌رمه‌سه‌رییه‌كانی كورد خۆیهوه سهرچاوه ده‌گرێت نه‌ك ل ه ماده‌كانی ده‌ستووره‌وه ،لێره‌دا ناته‌بایی گوتاری كوردیی جێی سه‌رنجه ،له‌كاتێكدا پێمانده‌وترێت به‌گه‌رمی به‌شداری ل ه هه‌ڵبژاردندا بكه‌ین ،ل ه الیه‌كی ترهوه ده‌وترێت ك هم‌و زۆریی چه‌ند كورسییه‌ك گرنگ نییه ،به‌كورتی په‌رله‌مانی به‌غدا بۆ كورد زیاتر ل ه مه‌ته‌ڵ ده‌چێت تا سه‌كۆی ملمالنێی سیاسی. ل ه ده‌ره‌وه‌ی كێشمه‌كێش ه سیاسییه‌كانیش ترسیێكی كوشند‌ه هه‌ناوی زۆرێكی گرتۆته‌و‌ه به‌وه‌ی ماده‌ی ()142ی ده‌ستوور باس له‌هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌ستوور ده‌كات‌و الیه‌نه‌كانی شیعه‌و سونن ه ل ه دژی به‌رژه‌وه‌ندی كورد دایده‌ڕێژنه‌وه. ل ه كاتێكدا كورد هیچی لهو دهستووره نوسراوه‌ی ه بۆ سه‌وز نه‌بوو ،ك ه ژماره‌یه‌كی زۆرتری كورسی هه‌بوو ،به‌وته‌ی سه‌ركرده‌كانیش یه‌كده‌نگیه‌كی كوردی هه‌بوو ل ه په‌رله‌ماندا، ده‌بێت چۆن‌و ب ه چ لێكدانه‌وه‌یه‌ك چاوه‌ڕوانی سه‌لماندنی به‌نده‌كانی ده‌س��ت��وور بین ،كاتێك دڵنیاین ئ �هو ڕێژه‌ی ه به‌ده‌ستناهێنینه‌وه. له‌م كاتانه‌دا ك ه ده‌ستمان له‌بنی هه‌مانه‌ك ه ده‌رچووه ،ره‌نگ ه ب ه پێچه‌وانه‌ی زۆر لێكدانه‌وه‌و‌ه ته‌نها ڕێگایه‌ك له‌به‌رده‌مماندا ماده‌ی ( )142بێت ،واتا هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌و ده‌ستووره‌ی ك ه ماكی جێبه‌جێنه‌كردنی له‌گه‌ڵ خۆیدا هه‌ڵگرتووه‌و كردنه‌وه‌ی ده‌روازه‌یه‌ك بێت بۆ ده‌ستوورێك ك ه بنه‌ماكه‌ی لهسهر مافی نه‌ته‌وه‌یه‌كی به‌شخوراو داڕێژرابێت ،نه‌ك لهسهر ته‌وافوقی سیاسی ك ه الیه‌ن ه ته‌وافوقكه‌ره‌كان پێی ڕازییبن. لێره‌و‌ه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌م دهستووره نه‌زۆك ه سه‌ره‌تای سه‌لماندنی مافه‌كانی كورد ده‌بێت.