ژماره ()29 چوارشهممه2010/4/28 ، ( )20الپهڕه نرخ ( )1000دیناره www.destur.net
رۆژنامه‌یه‌کی سياسى گشتییه ،هه‌فتان ه کۆمپانیای سولى تێلیگراف دهریدهکات
لهم ژماره‌یه‌دا (جیهانبینی پهروهرده) بخوێنهرهوه که پاشکۆیهکی په‌روه‌رده‌ییه ،تایبهت ب ه سیستمی نوێی خوێندن له‌کوردستان.
هانبينی‌په‌روه‌رده
جي
کوردستان‌ده‌ریده‌کات می‌نوێی‌خوێندن‌له ستوور‌تایبه‌ت‌به‌‌سیسته ییه،رۆژنامه‌ی‌ده پاشکۆیه‌کی‌په‌روه‌رده
ریم،زانیار‌محه‌مه‌د رشتیار:ئه‌یوب‌که سه‌رپه
،2010/4/28،چوارشهممه
www.destur.net
ژماره()29
خوێندن‌د هكرێت ی‌‌سیستمی‌‌نوێی هه‌ڵوه‌شاندنه‌و ه مه‌ترسی
نمره‌‌سه‌ری‌سی
ستمی‌نوێی‌خوێندن‌ده‌خوات فۆتۆگراف:ده‌شتی‌ئه‌نوه‌ر
پێشووی‌‌په‌روه‌رده: بدولڕه‌حمان‌وه‌زیری دڵشاد‌عه
جيهانبينی پهروهرده ه‌زیری‌‌په‌روه‌رده: سه‌فین‌دزه‌یی‌و
نگاندنی‌‌سیستمی‌‌نـوێ، بۆ‌هه‌ڵسه وه‌‌ئه‌نجامده‌ده‌ین ی‌‌هاویندا‌كۆبوونـه له‌پشوو
ه‌ق‌سه‌عید:
فای ژمنی‌پرۆسه‌ی‌په‌روه‌رده‌ی ه نمره‌‌دو
ه‌روه‌رده‌‌راستترین گۆڕینی‌‌سیستمی‌‌پ بڕیاربوو‌كه‌‌دامان ر‌قه‌ره‌داغی:
هۆمه و‌نه‌زانی‌و‌پێوه‌دیار‌ه بڕیاره‌كه‌‌شپرزه‌یی
ی توند له‌بڕیاره‌كه‌ی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رد ه ده‌گیرێت ره‌خنه
ی كۆی سیستمی نوێی ئه‌گه‌ری هه‌ڵوه‌شانه‌وه خوێندن دهكرێت 2
5
9
ه بۆ کوشتنی له‌ئێران بانگه‌ش تاڵه‌بانی ده‌کرێت
ی گروپ ه ئیسالمیی ه توندڕه‌وه‌كان ی هه‌رێم ی ئێران حكومه‌ت كوردستان ی كافر‌و شه‌ڕكردن به‌حكومه‌ت ی به‌جیهاد ناوده‌بن ،هاوكات له‌دژ ی جه‌الل بانگه‌ش ه بۆ كوشتن ی عێراق ی سه‌رۆك كۆمار تاڵه‌بان ده‌كه‌ن04 ... .............................. سیستمێك ك ه بۆ ئێم ه ناگونجێت
ی سه‌رۆك ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆگان ی وه‌زیران له‌هێنانه‌كایه‌‌و خوڵقاندن ئه‌جێنداكاندا زۆر سه‌ركه‌وتووه، ی ئهو ئه‌نجامانه‌و‌ه ك ه به‌پێچه‌وان ه ی ده‌هێنێ!09 .. به‌ده‌ست
له‌چاوپێكه‌وتنێكی پ�����هروهرده ده‌س��ت��ووردا وتی «من نازانم ئهو كه‌شوهه‌وایه‌ی كه ب��رای به‌ڕێزم كاك سهفین ئهو بڕیاره‌ی تێدا داوه چۆن بووه ،به‌اڵم به‌وه‌ستانی یان خوانه‌كرده راگرتنی ئهو بڕیاره، كاك سهفین یه‌كێك دهبێت له‌وانه‌ی كه پ��هروهردهی كوردستان به‌ره‌و دواوه ده‌گ �ه‌ڕێ��ن��ن �هوه ،ه �ه‌روه‌ه��ا ئیراده‌ی چاكسازیش له‌كوردستاندا به‌ره‌و دواوه ده‌بات». به‌بڕوای دڵشاد عه‌بدولڕه‌حمان پێویستبوو وه‌زاره‌ت���ی پ��هروهرده ه���ه‌وڵ���ی زی���ات���ر ب����دات ل��ه‌س��ه‌ر روونكردنه‌وه‌ی سیستمه نوێیه‌كه، وتی «ئهو خوێندكارانه‌ی له‌ماوه‌ی راب���ردوودا خۆپیشاندانیان كرد، با بڕۆنه پۆلی 12بزانه زۆرب�هی زۆریان له‌ناخی خۆیاندا په‌شیمان نابنه‌وه». ل��ه‌الی��ه‌ك��ی ت�����رهوه ،ه��ۆم �ه‌ر قه‌ره‌داخی پسپۆڕی په‌روه‌رده‌یی ره‌خنه‌ی لهو بڕیاره گرت‌و وتی «ئهو بڕیاره تازه‌یه‌ی وه‌زاره‌تی پهروهرده، بڕیارێكی زۆر خراپه‌‌و هه‌نگاوێكه بۆ دواوه ،بڕیاره‌كه زۆر به‌په‌له درا، به‌بێ هیچ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی زانستی،
تایبهت به ده‌ستوور
دوای ئهوهی وه‌زی��ری پ �هروهرده ی حكومه‌تی ه�ه‌رێ��م��ی ك��وردس��ت��ان بڕیارێكی كۆنگره‌ی پ�هروهردهی��ی هه‌ڵپه‌سارد ،رایگهیاند پێداچوونه‌وه ب��ۆ س��ه‌رج��ه‌م ب��ڕی��اره‌ك��ان��ی تری سیستمی نوێی خوێندن ده‌ك��ات، شاره‌زایانی په‌روه‌رده‌ییش مه‌ترسی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ت�ه‌واوی سیستمی نوێی خوێندن ده‌كه‌ن. وه‌زیری پێشووی پ �ه‌ره‌وه‌رده‌و پ��س��پ��ۆڕان‌و ش��اره‌زای��ان��ی ب��واری په‌روه‌رده‌یی ره‌خنه‌ی توند له‌بڕیاری وه‌زاره‌تی پهروهرده به‌هه‌ڵپه‌ساردنی بڕگه‌یه‌كی سیستمی نوێی پهروهرده كه تایبه‌ته به‌هه‌ژماركردنی 25 ن��م��ره‌ی پ��ۆل �ه‌ك��ان �ی 10و 11بۆ وه‌رگ��رت��ن �ی خوێندكار لهزانكۆو په‌یمانگاكان ،ده‌گرن‌و به‌بڕیارێكی دژه نوێخوازی داده‌نێن‌و وه‌زیریش تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن به‌وه‌ی كه له‌یه‌كه‌م رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ناڕه‌زایه‌تییه‌كاندا ته‌سلیم بووه. ل�����هو ب�����ارهی�����هوه دڵ���ش���اد عه‌بدولڕه‌حمان وه‌زی��ری پێشووی
سیستمی نوێی خوێندن له‌قه‌یراندایه
پڕۆژه‌یاسایه‌ك كێش ه ده‌خات ه نێوان پارتی‌و گۆڕانه‌وه
قادر عه‌زیز :باڵی جیابووه‌و ه 6ملیار دیناریان له‌ده‌سه‌اڵت وه‌رگرتووه
پارتی ،گۆڕان به‌ده‌ستوه‌ردان له‌حیزبه‌كه‌ی تۆمه‌تبارده‌كات پ .ده‌ستوور
پ��ڕۆژه‌ی��اس��ای��ه‌ك��ی لیستی گ���ۆڕان له‌په‌رله‌مانی كوردستان كێش ه ده‌خاته نێوان بزووتنه‌و‌ه ی گۆڕان‌و پارتییه‌وه، پارتی ئهوان به‌ده‌ستوه‌ردان له‌كاروباری حیزبه‌كه‌یان تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن ،ئه‌ندامێكی په‌رله‌مانیش له‌لیستی گ��ۆڕان ده‌ڵێت وته‌كانی ئهو ب��راده‌ران �ه ،زه‌وتكردنی ماف ی ئه‌ندام په‌رله‌مانه. دوا ی ئهوه ی ئه‌ندام په‌رله‌مانێكی لیستی گ���ۆڕان پ��ڕۆژه‌ی��اس��ای�ه‌ك��ی بۆ هه‌مواركردنه‌و‌ه ی یاسای سه‌رۆكایه‌تی
هه‌رێم ئاراست ه ی په‌رله‌مانكرد ،ئهو پڕۆژه‌یاسای ه ناڕه‌زایی توندی لهالیهن ده‌زگ��ا راگه‌یاندنه‌كانی سه‌ر به‌پارتی لێكه‌وته‌وه. ئ��ازا حه‌سیب ئه‌ندامی مه‌كته‌بی ناوهندی راگه‌یاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان ،له‌وتارێكیدا ك ه له‌ژمار‌هی ()767ی رۆژی دووشه‌مم ه له‌رۆژنام هی هه‌ولێردا ب�ڵاوك��رده‌وه ،گ���ۆڕان بهوه تۆمه‌تبار ده‌ك��ات كه‌ده‌ستوه‌رده‌داته كاروباری پارتی. ل �ه‌وت��اره‌ك �ه‌دا ئ��ازا ده‌ڵێت ئ �ه‌وان ده‌ستوه‌رده‌ده‌ن ه كاری حیزبی‌و ئه‌وه‌ش ئه‌وپه‌ڕی «دیكتاتۆری‌و ناشه‌رعییه».
هه‌روه‌ها نووسیویه‌تی «ئه‌مان ه ی الی ئێم ه ده‌یانه‌وێت سهرۆكی حیزبێك ك ه بوو به‌سه‌رۆكی واڵت ،واز له‌پۆسته حیزبییه‌ك ه ی بهێنێت ،كه‌چی له‌واڵتانی دیموكراتیدا ئهو كهس ه ی دهبێت ه سهرۆكی واڵت ده‌یشبێت ه سهرۆكی حیزب». پڕۆژه‌یاساك ه ی لیستی گۆڕان داوا دهكات مه‌سعود بارزانی ده‌ستبه‌رداری پۆستی سه‌رۆكایه‌تیی پارتی ببێت‌و خۆی بۆ كاروباره‌كانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ته‌رخانبكات. ئاماژه به‌وه‌شده‌كات ك ه وازهێنانی مه‌سعود بارزانی له‌پۆست ه حیزبییه‌ك هی كلیكێك دهبێت بۆ كۆتاییهێنان به‌قۆناغی
دوو ئیداره‌ی ی له‌كوردستاندا. زانا ره‌ئوف په‌رله‌مانتاری لیستی گ��ۆڕان به‌دستووری وت «ب�ه‌داخ�هوه پڕۆژه‌یاساك ه له‌ڕوانگه‌یه‌ك ی حیزبی یاخود تاكه‌كه‌سییه‌و‌ه سه‌یرده‌كرێت». هه‌روه‌ها وت ی «من بهنیگهرانییهوه ده‌ڕوانم ه ئهو نووسینان ه ی ك ه ههندێك ب �ه‌ڕێ��ز ده‌ی��ن��ووس��ن ،ب�ه‌ڕاس��ت� ی ئهمه زه‌وتكردن ی ماف ی ئه‌ندام په‌رله‌مانه ،ئێمه حه‌ق ی خۆمان ه پڕۆژه‌یاسا پێشكه‌ش بكه‌ین ،هیوادارم هیچ كهس ئهو حه‌قه نه‌دات به‌خۆ ی كه‌ماف ی پێشكه‌شكردنی پ���ڕۆژه‌ی���اس���ا ل��ه‌ئ��ه‌ن��دام پ �ه‌رل �ه‌م��ان زه‌وتبكات».
پ .ده‌ستوور
سه‌ركرده‌كانی یهكێتی ،له‌ده‌رنه‌چوونی كاندیده‌كانیان یه‌كتر تۆمه‌تبارده‌كه‌ن زانیار محه‌مه‌د
دوای شكستیان له‌هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی ع��ێ��راق��دا ،س �ه‌رك��رده‌ك��ان��ی یهكێتی خه‌ریكی یه‌كتر تۆمه‌تباركردن‌و لێدوانی دژ به‌یه‌كن ،ده‌زگاكانی حیزبه‌كه‌ش هیچ لێكۆڵینه‌وه‌و هه‌ڵسه‌نگاندێكی زانستیان ن �ه‌خ��س��ت��ووه‌ت �ه‌ڕوو ب��ۆ دۆزی��ن��هوهی هۆكاره‌كانی شكسته‌كه‌یان. به‌پێی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق ،یهكێتی له‌هه‌ر سی پارێزگاكه‌ی هه‌رێمی كوردستان 397
ه �ه‌زار‌و 929ده‌نگی هێناوه ،به‌پێی یاساكانی كۆمسیۆن ئهو ژماره ده‌نگه زیاتر لهو شه‌ش كورسییه‌ی ده‌كرد ك ه ئێستا به‌ر یهكێتی كهوتووه ،به‌اڵم به‌هۆی باڵباڵێن‌و دانانی كاندیدی زۆرهوه به‌شێك له‌ده‌نگه‌كانی یهكێتی بۆ پارتی رۆیشتوون. ل���ه‌رۆژی راگه‌یاندنی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراقه‌وه، س��ه‌رك��رده‌ك��ان��ی یهكێتی خ��ۆی��ان دهدزنهوه له‌هه‌ڵگرتنی به‌رپرسیارێتی ئ����هو ش��ك��س��ت��هی��ان ،م �ه‌ك��ت �ه‌ب��ی سیاسی مه‌كته‌به‌كان‌و مه‌كته‌به‌كان
س�ه‌رك��ردای�ه‌ت�یو مه‌كته‌بی سیاسی تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن. كۆسره‌ت ره‌سوڵ جێگری یه‌كه‌می سكرتێری گشتیی یه‌كێتیی نیشتیمانیی كوردستان له‌نوێترین چاوپێكه‌وتنیدا كه‌رۆژنامه‌ی هاواڵتی له‌گه‌ڵیدا سازیداوه، ده‌ڵێت «وهك خۆم ،بۆچوونم وابوو ك ه ئهو ژماره زۆره‌ی كاندیده‌كان بۆ یهكێتی ئه‌نجامه‌كه‌ی ب��اش نابێت، ب �ه‌اڵم مه‌كته‌بی سیاسیو كۆمیته‌ی سه‌ركردایه‌تی ،ئهم بۆچوونه‌ی منیان به‌هه‌ند وه‌رنه‌گرت». له‌الیه‌كی ت��رهوه م �ه‌ال به‌ختیار
ل��ێ��پ��رس��راوی مه‌كته‌بی رێ��ك��خ��راوه دیموكراتییه‌كانی یه‌كێتی‌و كارگێڕ‌و وته‌بێژی مه‌كته‌بی سیاسیی یهكێتی، ده‌ڵێت «هه‌ڵبه‌ت ه هه‌موو مه‌كته‌بی سیاسی به‌رپرسیاری ئهو هه‌ڵه‌ی ه نین، چونك ه تا دوایین كۆبوونه‌وه‌ی پێش هه‌ڵبژاردنیش ،هه‌ندێكمان بۆچوونمان واب��وو كاندیده‌كانمان كه‌مبكه‌ینه‌وه، مه‌خابن نه‌مانتوانی بیروڕاكانمان بچه‌سپێنین». ع�����ارف روش������دی ئ��ه‌ن��دام��ی سه‌ركردایه‌تیی یهكێتی له‌لێدوانێكدا ب��ه‌ده‌س��ت��ووری راگ �هی��ان��د «ه�ه‌م��وو
شپرزه‌یی ،نه‌زانی‌و كورتبینی پێوه دیاره». هه‌روه‌ها فایه‌ق سه‌عید پسپۆڕی ب����واری پ����هروهردهی����ی ،ده‌ڵ��ێ��ت بڕیاره‌كه‌ی وه‌زاره‌ت نایاساییه، پێیوایه ئ�هو بڕیاره ناواقیعییه، وت�ی «وه‌زی��ر بڕیاری په‌رله‌مان‌و ئه‌نجومه‌نی وه‌زی����ران راده‌گ���رێ به‌بێ ئ���هوهی س���ه‌رۆك وه‌زی���ران‌و په‌رله‌مان یه‌ك قسه بكهن ،ئهمهش نایاساییه». له‌به‌رامبه‌ر ئهو بۆچوونانه‌دا، سهفین دزه‌یی وه‌زی��ری پ�هروهرده ل �ه‌ب��ارهی ب��ڕی��اری هه‌ڵپه‌ساردنی ئهو بڕگه‌یه‌ی سیستمه نوێیه‌كه‌ی پ��������ه‌روه‌رده‌وه ،وت���ی «ل��ه‌س��ه‌ر ئ�هو بنه‌مایه بڕیارماندا ،چونكه ل�ه‌ڕووی جێبه‌جێكردنه‌وه ههندێك هه‌ڵه‌مان بینی ،چونكه مومكینه جێبه‌جێكردندا له‌میكانیزمی ههندێك كه‌موكورتیمان هه‌بێت، وهك كه‌می مامۆستا له‌هه‌ندێك قوتابخانه ،وهك ناوه‌ڕۆك گرفتمان ل�ه‌گ�ه‌ڵ سیستمدا نییه ،چونكه سیستمێكی پ��ێ��ش��ك �ه‌وت��ووان��هو س��ه‌رده‌م��ان��هی��ه ،ب���ه‌اڵم ل���ه‌ڕووی میكانیزمه‌وه كێشه‌مان هه‌یه»
یهكێتی
به‌رپرسه
سه‌ركردایه‌تیی له‌ئه‌نجامه‌كان». شۆڕش ئیسماعیلیش ك ه به‌رپرسی ده‌زگ����ای ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن��ی یه‌كێتییه ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت «ره‌ن��گ � ه ئێستا كاتی باسكردنی هه‌ڵه‌كان‌و ده‌ره‌نجامه خراپه‌كان نه‌بێت». ئهوه راست ه ئێم ه له‌لێكۆڵینه‌وه‌داین، چونك ه هه‌میش ه پرسیار‌ه ئه‌به‌دییه‌كه ئاماده‌یی هه‌یه ،ده‌ك��را باشتربێت ك ه لێكۆڵینه‌وه‌كانمان ت �ه‌واوب��وون، ئ��ه‌وا ده‌خ��رێ��ن �ه‌ڕوو ب��ۆ قسه‌وباس‌و لێكۆڵینهوه».
حیزبی زه‌حمه‌تكێشانی ك��وردس��ت��ان (باڵی سكرتێر) رایده‌گه‌یه‌نێت ك ه باڵی جیابووه‌و‌ه ی حیزبه‌كه‌یان لهماوه 14مانگدا 6ملیار دیناریان له‌ده‌سه‌اڵت وهرگرتووهو له‌پاداشتی خزمه‌تێكی زه‌لیالنه. ق���ادر ع �ه‌زی��ز له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌ستووردا ،ده‌ڵێت «ئهوه ی ده‌سه‌اڵت بۆ جیاكردنه‌و‌ه ی ئهوان كردی ،پێشتر بۆ هیچ الی هنو گروپێك ی تر ی نه‌كردووه ،چونك ه ئهوان به‌و پیالنه‌یان گورزێك ی گه‌وره‌یان له‌حیزب ی زه‌حمه‌تكێشاندا‌و خزمه‌تێك ی گه‌وره‌یان به‌ده‌سه‌اڵت كرد». هه‌روه‌ها وت ی «ئهوان 14مانگ ه زیاتر له‌شه‌ش ملیار دیناریان داونه‌تێ ،ده‌پرسم ئهو ملیاران ه له‌راه ی خودا وه‌رنه‌گیراوه، به‌ڵكو له‌پاداشت ی ئهو خزمه‌ت ه زه‌لیالن ه وه‌رگیراو‌ه ك ه به‌ده‌سه‌اڵتیان كرد». ل �ه‌ب��اره ی ئ �هو لیژنه‌ی ه ی پێكهێنرا له‌سه‌ر هه‌وڵدان بۆ تیرۆركردنی ناوبراو‌و تۆمه‌تباركردنی الیه‌نێك ،قادر عه‌زیز وت ی «به‌دڵنیاییه‌و‌ه له‌مه‌شیاندا ده‌ست ی ئهوان ی تێدابوو ،س �ه‌ب��اره‌ت ب �ه‌م مه‌سه‌له‌یه‌ش به‌بڕیار ی سه‌رۆك ی هه‌رێم وه‌زیر ی داد بۆ لێكۆڵینهوه راسپێردراوه ،به‌اڵم بڕواناكه‌م هیچ له‌گ ه ڵ ئه‌واندا بكرێت». له‌ژمار‌ه ی داهاتوودا چاوپێكه‌وتنێكی قادر عه‌زیزو سه‌عد عه‌بدوڵاڵ ده‌خوێنێته‌وه