ژماره ()29 چوارشهممه2010/4/28 ، ( )20الپهڕه نرخ ( )1000دیناره www.destur.net
رۆژنامه‌یه‌کی سياسى گشتییه ،هه‌فتان ه کۆمپانیای سولى تێلیگراف دهریدهکات
لهم ژماره‌یه‌دا (جیهانبینی پهروهرده) بخوێنهرهوه که پاشکۆیهکی په‌روه‌رده‌ییه ،تایبهت ب ه سیستمی نوێی خوێندن له‌کوردستان.
هانبينی‌په‌روه‌رده
جي
کوردستان‌ده‌ریده‌کات می‌نوێی‌خوێندن‌له ستوور‌تایبه‌ت‌به‌‌سیسته ییه،رۆژنامه‌ی‌ده پاشکۆیه‌کی‌په‌روه‌رده
ریم،زانیار‌محه‌مه‌د رشتیار:ئه‌یوب‌که سه‌رپه
،2010/4/28،چوارشهممه
www.destur.net
ژماره()29
خوێندن‌د هكرێت ی‌‌سیستمی‌‌نوێی هه‌ڵوه‌شاندنه‌و ه مه‌ترسی
نمره‌‌سه‌ری‌سی
ستمی‌نوێی‌خوێندن‌ده‌خوات فۆتۆگراف:ده‌شتی‌ئه‌نوه‌ر
پێشووی‌‌په‌روه‌رده: بدولڕه‌حمان‌وه‌زیری دڵشاد‌عه
جيهانبينی پهروهرده ه‌زیری‌‌په‌روه‌رده: سه‌فین‌دزه‌یی‌و
نگاندنی‌‌سیستمی‌‌نـوێ، بۆ‌هه‌ڵسه وه‌‌ئه‌نجامده‌ده‌ین ی‌‌هاویندا‌كۆبوونـه له‌پشوو
ه‌ق‌سه‌عید:
فای ژمنی‌پرۆسه‌ی‌په‌روه‌رده‌ی ه نمره‌‌دو
ه‌روه‌رده‌‌راستترین گۆڕینی‌‌سیستمی‌‌پ بڕیاربوو‌كه‌‌دامان ر‌قه‌ره‌داغی:
هۆمه و‌نه‌زانی‌و‌پێوه‌دیار‌ه بڕیاره‌كه‌‌شپرزه‌یی
ی توند له‌بڕیاره‌كه‌ی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رد ه ده‌گیرێت ره‌خنه
ی كۆی سیستمی نوێی ئه‌گه‌ری هه‌ڵوه‌شانه‌وه خوێندن دهكرێت 2
5
9
ه بۆ کوشتنی له‌ئێران بانگه‌ش تاڵه‌بانی ده‌کرێت
ی گروپ ه ئیسالمیی ه توندڕه‌وه‌كان ی هه‌رێم ی ئێران حكومه‌ت كوردستان ی كافر‌و شه‌ڕكردن به‌حكومه‌ت ی به‌جیهاد ناوده‌بن ،هاوكات له‌دژ ی جه‌الل بانگه‌ش ه بۆ كوشتن ی عێراق ی سه‌رۆك كۆمار تاڵه‌بان ده‌كه‌ن04 ... .............................. سیستمێك ك ه بۆ ئێم ه ناگونجێت
ی سه‌رۆك ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆگان ی وه‌زیران له‌هێنانه‌كایه‌‌و خوڵقاندن ئه‌جێنداكاندا زۆر سه‌ركه‌وتووه، ی ئهو ئه‌نجامانه‌و‌ه ك ه به‌پێچه‌وان ه ی ده‌هێنێ!09 .. به‌ده‌ست
له‌چاوپێكه‌وتنێكی پ�����هروهرده ده‌س��ت��ووردا وتی «من نازانم ئهو كه‌شوهه‌وایه‌ی كه ب��رای به‌ڕێزم كاك سهفین ئهو بڕیاره‌ی تێدا داوه چۆن بووه ،به‌اڵم به‌وه‌ستانی یان خوانه‌كرده راگرتنی ئهو بڕیاره، كاك سهفین یه‌كێك دهبێت له‌وانه‌ی كه پ��هروهردهی كوردستان به‌ره‌و دواوه ده‌گ �ه‌ڕێ��ن��ن �هوه ،ه �ه‌روه‌ه��ا ئیراده‌ی چاكسازیش له‌كوردستاندا به‌ره‌و دواوه ده‌بات». به‌بڕوای دڵشاد عه‌بدولڕه‌حمان پێویستبوو وه‌زاره‌ت���ی پ��هروهرده ه���ه‌وڵ���ی زی���ات���ر ب����دات ل��ه‌س��ه‌ر روونكردنه‌وه‌ی سیستمه نوێیه‌كه، وتی «ئهو خوێندكارانه‌ی له‌ماوه‌ی راب���ردوودا خۆپیشاندانیان كرد، با بڕۆنه پۆلی 12بزانه زۆرب�هی زۆریان له‌ناخی خۆیاندا په‌شیمان نابنه‌وه». ل��ه‌الی��ه‌ك��ی ت�����رهوه ،ه��ۆم �ه‌ر قه‌ره‌داخی پسپۆڕی په‌روه‌رده‌یی ره‌خنه‌ی لهو بڕیاره گرت‌و وتی «ئهو بڕیاره تازه‌یه‌ی وه‌زاره‌تی پهروهرده، بڕیارێكی زۆر خراپه‌‌و هه‌نگاوێكه بۆ دواوه ،بڕیاره‌كه زۆر به‌په‌له درا، به‌بێ هیچ لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی زانستی،
تایبهت به ده‌ستوور
دوای ئهوهی وه‌زی��ری پ �هروهرده ی حكومه‌تی ه�ه‌رێ��م��ی ك��وردس��ت��ان بڕیارێكی كۆنگره‌ی پ�هروهردهی��ی هه‌ڵپه‌سارد ،رایگهیاند پێداچوونه‌وه ب��ۆ س��ه‌رج��ه‌م ب��ڕی��اره‌ك��ان��ی تری سیستمی نوێی خوێندن ده‌ك��ات، شاره‌زایانی په‌روه‌رده‌ییش مه‌ترسی هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ت�ه‌واوی سیستمی نوێی خوێندن ده‌كه‌ن. وه‌زیری پێشووی پ �ه‌ره‌وه‌رده‌و پ��س��پ��ۆڕان‌و ش��اره‌زای��ان��ی ب��واری په‌روه‌رده‌یی ره‌خنه‌ی توند له‌بڕیاری وه‌زاره‌تی پهروهرده به‌هه‌ڵپه‌ساردنی بڕگه‌یه‌كی سیستمی نوێی پهروهرده كه تایبه‌ته به‌هه‌ژماركردنی 25 ن��م��ره‌ی پ��ۆل �ه‌ك��ان �ی 10و 11بۆ وه‌رگ��رت��ن �ی خوێندكار لهزانكۆو په‌یمانگاكان ،ده‌گرن‌و به‌بڕیارێكی دژه نوێخوازی داده‌نێن‌و وه‌زیریش تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن به‌وه‌ی كه له‌یه‌كه‌م رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ناڕه‌زایه‌تییه‌كاندا ته‌سلیم بووه. ل�����هو ب�����ارهی�����هوه دڵ���ش���اد عه‌بدولڕه‌حمان وه‌زی��ری پێشووی
سیستمی نوێی خوێندن له‌قه‌یراندایه
پڕۆژه‌یاسایه‌ك كێش ه ده‌خات ه نێوان پارتی‌و گۆڕانه‌وه
قادر عه‌زیز :باڵی جیابووه‌و ه 6ملیار دیناریان له‌ده‌سه‌اڵت وه‌رگرتووه
پارتی ،گۆڕان به‌ده‌ستوه‌ردان له‌حیزبه‌كه‌ی تۆمه‌تبارده‌كات پ .ده‌ستوور
پ��ڕۆژه‌ی��اس��ای��ه‌ك��ی لیستی گ���ۆڕان له‌په‌رله‌مانی كوردستان كێش ه ده‌خاته نێوان بزووتنه‌و‌ه ی گۆڕان‌و پارتییه‌وه، پارتی ئهوان به‌ده‌ستوه‌ردان له‌كاروباری حیزبه‌كه‌یان تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن ،ئه‌ندامێكی په‌رله‌مانیش له‌لیستی گ��ۆڕان ده‌ڵێت وته‌كانی ئهو ب��راده‌ران �ه ،زه‌وتكردنی ماف ی ئه‌ندام په‌رله‌مانه. دوا ی ئهوه ی ئه‌ندام په‌رله‌مانێكی لیستی گ���ۆڕان پ��ڕۆژه‌ی��اس��ای�ه‌ك��ی بۆ هه‌مواركردنه‌و‌ه ی یاسای سه‌رۆكایه‌تی
هه‌رێم ئاراست ه ی په‌رله‌مانكرد ،ئهو پڕۆژه‌یاسای ه ناڕه‌زایی توندی لهالیهن ده‌زگ��ا راگه‌یاندنه‌كانی سه‌ر به‌پارتی لێكه‌وته‌وه. ئ��ازا حه‌سیب ئه‌ندامی مه‌كته‌بی ناوهندی راگه‌یاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان ،له‌وتارێكیدا ك ه له‌ژمار‌هی ()767ی رۆژی دووشه‌مم ه له‌رۆژنام هی هه‌ولێردا ب�ڵاوك��رده‌وه ،گ���ۆڕان بهوه تۆمه‌تبار ده‌ك��ات كه‌ده‌ستوه‌رده‌داته كاروباری پارتی. ل �ه‌وت��اره‌ك �ه‌دا ئ��ازا ده‌ڵێت ئ �ه‌وان ده‌ستوه‌رده‌ده‌ن ه كاری حیزبی‌و ئه‌وه‌ش ئه‌وپه‌ڕی «دیكتاتۆری‌و ناشه‌رعییه».
هه‌روه‌ها نووسیویه‌تی «ئه‌مان ه ی الی ئێم ه ده‌یانه‌وێت سهرۆكی حیزبێك ك ه بوو به‌سه‌رۆكی واڵت ،واز له‌پۆسته حیزبییه‌ك ه ی بهێنێت ،كه‌چی له‌واڵتانی دیموكراتیدا ئهو كهس ه ی دهبێت ه سهرۆكی واڵت ده‌یشبێت ه سهرۆكی حیزب». پڕۆژه‌یاساك ه ی لیستی گۆڕان داوا دهكات مه‌سعود بارزانی ده‌ستبه‌رداری پۆستی سه‌رۆكایه‌تیی پارتی ببێت‌و خۆی بۆ كاروباره‌كانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم ته‌رخانبكات. ئاماژه به‌وه‌شده‌كات ك ه وازهێنانی مه‌سعود بارزانی له‌پۆست ه حیزبییه‌ك هی كلیكێك دهبێت بۆ كۆتاییهێنان به‌قۆناغی
دوو ئیداره‌ی ی له‌كوردستاندا. زانا ره‌ئوف په‌رله‌مانتاری لیستی گ��ۆڕان به‌دستووری وت «ب�ه‌داخ�هوه پڕۆژه‌یاساك ه له‌ڕوانگه‌یه‌ك ی حیزبی یاخود تاكه‌كه‌سییه‌و‌ه سه‌یرده‌كرێت». هه‌روه‌ها وت ی «من بهنیگهرانییهوه ده‌ڕوانم ه ئهو نووسینان ه ی ك ه ههندێك ب �ه‌ڕێ��ز ده‌ی��ن��ووس��ن ،ب�ه‌ڕاس��ت� ی ئهمه زه‌وتكردن ی ماف ی ئه‌ندام په‌رله‌مانه ،ئێمه حه‌ق ی خۆمان ه پڕۆژه‌یاسا پێشكه‌ش بكه‌ین ،هیوادارم هیچ كهس ئهو حه‌قه نه‌دات به‌خۆ ی كه‌ماف ی پێشكه‌شكردنی پ���ڕۆژه‌ی���اس���ا ل��ه‌ئ��ه‌ن��دام پ �ه‌رل �ه‌م��ان زه‌وتبكات».
پ .ده‌ستوور
سه‌ركرده‌كانی یهكێتی ،له‌ده‌رنه‌چوونی كاندیده‌كانیان یه‌كتر تۆمه‌تبارده‌كه‌ن زانیار محه‌مه‌د
دوای شكستیان له‌هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی ع��ێ��راق��دا ،س �ه‌رك��رده‌ك��ان��ی یهكێتی خه‌ریكی یه‌كتر تۆمه‌تباركردن‌و لێدوانی دژ به‌یه‌كن ،ده‌زگاكانی حیزبه‌كه‌ش هیچ لێكۆڵینه‌وه‌و هه‌ڵسه‌نگاندێكی زانستیان ن �ه‌خ��س��ت��ووه‌ت �ه‌ڕوو ب��ۆ دۆزی��ن��هوهی هۆكاره‌كانی شكسته‌كه‌یان. به‌پێی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق ،یهكێتی له‌هه‌ر سی پارێزگاكه‌ی هه‌رێمی كوردستان 397
ه �ه‌زار‌و 929ده‌نگی هێناوه ،به‌پێی یاساكانی كۆمسیۆن ئهو ژماره ده‌نگه زیاتر لهو شه‌ش كورسییه‌ی ده‌كرد ك ه ئێستا به‌ر یهكێتی كهوتووه ،به‌اڵم به‌هۆی باڵباڵێن‌و دانانی كاندیدی زۆرهوه به‌شێك له‌ده‌نگه‌كانی یهكێتی بۆ پارتی رۆیشتوون. ل���ه‌رۆژی راگه‌یاندنی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراقه‌وه، س��ه‌رك��رده‌ك��ان��ی یهكێتی خ��ۆی��ان دهدزنهوه له‌هه‌ڵگرتنی به‌رپرسیارێتی ئ����هو ش��ك��س��ت��هی��ان ،م �ه‌ك��ت �ه‌ب��ی سیاسی مه‌كته‌به‌كان‌و مه‌كته‌به‌كان
س�ه‌رك��ردای�ه‌ت�یو مه‌كته‌بی سیاسی تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن. كۆسره‌ت ره‌سوڵ جێگری یه‌كه‌می سكرتێری گشتیی یه‌كێتیی نیشتیمانیی كوردستان له‌نوێترین چاوپێكه‌وتنیدا كه‌رۆژنامه‌ی هاواڵتی له‌گه‌ڵیدا سازیداوه، ده‌ڵێت «وهك خۆم ،بۆچوونم وابوو ك ه ئهو ژماره زۆره‌ی كاندیده‌كان بۆ یهكێتی ئه‌نجامه‌كه‌ی ب��اش نابێت، ب �ه‌اڵم مه‌كته‌بی سیاسیو كۆمیته‌ی سه‌ركردایه‌تی ،ئهم بۆچوونه‌ی منیان به‌هه‌ند وه‌رنه‌گرت». له‌الیه‌كی ت��رهوه م �ه‌ال به‌ختیار
ل��ێ��پ��رس��راوی مه‌كته‌بی رێ��ك��خ��راوه دیموكراتییه‌كانی یه‌كێتی‌و كارگێڕ‌و وته‌بێژی مه‌كته‌بی سیاسیی یهكێتی، ده‌ڵێت «هه‌ڵبه‌ت ه هه‌موو مه‌كته‌بی سیاسی به‌رپرسیاری ئهو هه‌ڵه‌ی ه نین، چونك ه تا دوایین كۆبوونه‌وه‌ی پێش هه‌ڵبژاردنیش ،هه‌ندێكمان بۆچوونمان واب��وو كاندیده‌كانمان كه‌مبكه‌ینه‌وه، مه‌خابن نه‌مانتوانی بیروڕاكانمان بچه‌سپێنین». ع�����ارف روش������دی ئ��ه‌ن��دام��ی سه‌ركردایه‌تیی یهكێتی له‌لێدوانێكدا ب��ه‌ده‌س��ت��ووری راگ �هی��ان��د «ه�ه‌م��وو
شپرزه‌یی ،نه‌زانی‌و كورتبینی پێوه دیاره». هه‌روه‌ها فایه‌ق سه‌عید پسپۆڕی ب����واری پ����هروهردهی����ی ،ده‌ڵ��ێ��ت بڕیاره‌كه‌ی وه‌زاره‌ت نایاساییه، پێیوایه ئ�هو بڕیاره ناواقیعییه، وت�ی «وه‌زی��ر بڕیاری په‌رله‌مان‌و ئه‌نجومه‌نی وه‌زی����ران راده‌گ���رێ به‌بێ ئ���هوهی س���ه‌رۆك وه‌زی���ران‌و په‌رله‌مان یه‌ك قسه بكهن ،ئهمهش نایاساییه». له‌به‌رامبه‌ر ئهو بۆچوونانه‌دا، سهفین دزه‌یی وه‌زی��ری پ�هروهرده ل �ه‌ب��ارهی ب��ڕی��اری هه‌ڵپه‌ساردنی ئهو بڕگه‌یه‌ی سیستمه نوێیه‌كه‌ی پ��������ه‌روه‌رده‌وه ،وت���ی «ل��ه‌س��ه‌ر ئ�هو بنه‌مایه بڕیارماندا ،چونكه ل�ه‌ڕووی جێبه‌جێكردنه‌وه ههندێك هه‌ڵه‌مان بینی ،چونكه مومكینه جێبه‌جێكردندا له‌میكانیزمی ههندێك كه‌موكورتیمان هه‌بێت، وهك كه‌می مامۆستا له‌هه‌ندێك قوتابخانه ،وهك ناوه‌ڕۆك گرفتمان ل�ه‌گ�ه‌ڵ سیستمدا نییه ،چونكه سیستمێكی پ��ێ��ش��ك �ه‌وت��ووان��هو س��ه‌رده‌م��ان��هی��ه ،ب���ه‌اڵم ل���ه‌ڕووی میكانیزمه‌وه كێشه‌مان هه‌یه»
یهكێتی
به‌رپرسه
سه‌ركردایه‌تیی له‌ئه‌نجامه‌كان». شۆڕش ئیسماعیلیش ك ه به‌رپرسی ده‌زگ����ای ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن��ی یه‌كێتییه ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت «ره‌ن��گ � ه ئێستا كاتی باسكردنی هه‌ڵه‌كان‌و ده‌ره‌نجامه خراپه‌كان نه‌بێت». ئهوه راست ه ئێم ه له‌لێكۆڵینه‌وه‌داین، چونك ه هه‌میش ه پرسیار‌ه ئه‌به‌دییه‌كه ئاماده‌یی هه‌یه ،ده‌ك��را باشتربێت ك ه لێكۆڵینه‌وه‌كانمان ت �ه‌واوب��وون، ئ��ه‌وا ده‌خ��رێ��ن �ه‌ڕوو ب��ۆ قسه‌وباس‌و لێكۆڵینهوه».
حیزبی زه‌حمه‌تكێشانی ك��وردس��ت��ان (باڵی سكرتێر) رایده‌گه‌یه‌نێت ك ه باڵی جیابووه‌و‌ه ی حیزبه‌كه‌یان لهماوه 14مانگدا 6ملیار دیناریان له‌ده‌سه‌اڵت وهرگرتووهو له‌پاداشتی خزمه‌تێكی زه‌لیالنه. ق���ادر ع �ه‌زی��ز له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌ستووردا ،ده‌ڵێت «ئهوه ی ده‌سه‌اڵت بۆ جیاكردنه‌و‌ه ی ئهوان كردی ،پێشتر بۆ هیچ الی هنو گروپێك ی تر ی نه‌كردووه ،چونك ه ئهوان به‌و پیالنه‌یان گورزێك ی گه‌وره‌یان له‌حیزب ی زه‌حمه‌تكێشاندا‌و خزمه‌تێك ی گه‌وره‌یان به‌ده‌سه‌اڵت كرد». هه‌روه‌ها وت ی «ئهوان 14مانگ ه زیاتر له‌شه‌ش ملیار دیناریان داونه‌تێ ،ده‌پرسم ئهو ملیاران ه له‌راه ی خودا وه‌رنه‌گیراوه، به‌ڵكو له‌پاداشت ی ئهو خزمه‌ت ه زه‌لیالن ه وه‌رگیراو‌ه ك ه به‌ده‌سه‌اڵتیان كرد». ل �ه‌ب��اره ی ئ �هو لیژنه‌ی ه ی پێكهێنرا له‌سه‌ر هه‌وڵدان بۆ تیرۆركردنی ناوبراو‌و تۆمه‌تباركردنی الیه‌نێك ،قادر عه‌زیز وت ی «به‌دڵنیاییه‌و‌ه له‌مه‌شیاندا ده‌ست ی ئهوان ی تێدابوو ،س �ه‌ب��اره‌ت ب �ه‌م مه‌سه‌له‌یه‌ش به‌بڕیار ی سه‌رۆك ی هه‌رێم وه‌زیر ی داد بۆ لێكۆڵینهوه راسپێردراوه ،به‌اڵم بڕواناكه‌م هیچ له‌گ ه ڵ ئه‌واندا بكرێت». له‌ژمار‌ه ی داهاتوودا چاوپێكه‌وتنێكی قادر عه‌زیزو سه‌عد عه‌بدوڵاڵ ده‌خوێنێته‌وه
3
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
هه‌واڵ
info@destur.net
الپهڕه5
سه‌رکرده‌کانی یه‌کێتی پێشتر درکیان به‌شکسته‌که‌یان کردبوو
ی زه‌حمه‌تكێشان %30بۆ قادر بودج ه شووشهو مێروول ه له‌نێو ئهو بسكیتانه‌دای ه ك ه ده‌درێت ه خوێندكاران عه‌زیزو %70ی بۆ به‌ڵێن عه‌بدوڵاڵیه ئاوات محه‌مه‌د
ئ���هو ب��س��ك��ی��ت��ان �هی ك���ه ب �ه‌س �ه‌ر خ��وێ��ن��دك��اران��دا داب��ه‌ش��ده‌ك��رێ��ت ل���ه‌س���ن���ووری ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌رای��ه‌ت��ی پ����هروهردهی ران��ی �ه ،ده‌رك �ه‌وت��وو ه شوشه‌و مێروولهو ورده داری تێدایهو له‌سه‌ره‌تای كردنه‌وه‌ی ده‌وامیشدا بهسهر خوێندكاراندا دابه‌شده‌كرێت. دوای به‌دواداچون‌و لێكۆڵینه‌و ه ك������ردن ،ل����هو ب��س��ك��ی��ت��ان �ه ك ه لهالیهن به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی رانیه‌و ه ب�ه‌س�ه‌ر خوێندكارانی قوتابخان ه داب��ه‌ش��ده‌ك��ران، بنه‌ڕه‌تییه‌كاندا ده‌رك���ه‌وت���ووه ك �ه ئ��هو بسكیتان ه ش��وش �ه ،م��ێ��روول��هو ورده‌دار یان تێدایه. له‌نووسراوێكی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی پهروهردهی رانیه كه كۆپییه‌كی ده‌ست ده‌ستوور كهوتووه ،به‌ژمار ه ی 2769ب����ه‌رواری 2010/4/21
ی له‌سه‌ره ،لهگهڵ واژۆی به‌ڕێوه‌به‌ر گشتی پهروهردهی رانیه به‌وه‌كاله‌ت، ئاراسته‌ی قایمقامیه‌تی قه‌زای رانی ه ی كراوه ،ئاماژه به‌نووسراوێكی به‌ش خۆپاراستنی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كه‌و ب �ه‌ش �ی چ���اودێ���ری ت �ه‌ن��دروس��ت��یو چاودێری ته‌ندروستی خوێندنگاكان ك��راوهو ب��اس ل �ه‌وه‌ده‌ك��ات كه ئهو بسكیتانه شووشهو مێروولهو داری
وردی تێدایه. له‌نووسراوه‌كه‌دا هاتووه "ئهو بسكیتانه‌ی كه بهسهر خوێندكاراندا داب �ه‌ش��ده‌ك��رێ��ن ده‌رك���ه‌وت���ووه ك ه ئهو بسكیتانه شووشهو مێروولهو ورده‌داریان تێدابووه ،بۆیه پێویست ه دابه‌شكردنی قه‌ده‌غه بكرێت". ی به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی پهروهرده ران��ی��ه داوا ل�ه‌ق��ای��م��ق��ام ده‌ك���ات به‌زووترین كات دابه‌شكردنی ئهو ی بسكیتانه رابگیرێت‌و به‌دواداچوون ته‌واو بكرێت‌و كه‌مته‌رخه‌می الیه‌ن ه په‌یوه‌ندیداره‌كان بخرێنه‌ڕوو. ی ت��ر ك ه به‌پێی ن��ووس��راوێ��ك � ی 2010/4/22به‌ژمار‌ه 3630 رۆژ ده‌رچ��ووهو واژۆی ئیبراهیم حه‌وێز ی ی رانیه كه‌ریم به‌ڕێوه‌به‌ری پهروهرده ی گشت قوتابخان ه له‌سه‌ره ،ئاراست ه بنه‌ڕه‌تییه‌كان كراوه‌و تیایدا ئاماژه به‌نووسراوه‌كه‌ی س �هرهوه ده‌ك��ات‌و داواده‌ك��ات كه‌هه‌موو قوتابخانه‌كان دابه‌شكردنی بسكیت رابگرن.
دوێن هاشم له‌هه‌ولێر
دوای ئهوهی دادگا كێشه‌ی نێوان زه‌حمه‌تكێشانه‌كه‌ی ه����ه‌ردوو یه‌كالییكرده‌وه‌‌و ن��اوی حیزبی زه‌حمه‌تكێشان درا به‌باڵی به‌ڵێن عه‌بدوڵاڵ ،حكومه‌تیش بودجه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی ب�ه‌رێ��ژه‌ی %30 بۆ قادر عه‌زیزو %70ی بۆ به‌ڵێن عه‌بدوڵاڵ یه‌كالییكرده‌وه ،به‌اڵم باڵی به‌ڵێن عه‌بدوڵاڵ یاداشتێك ئاراسته‌ی حكومه‌ت ده‌كه‌ن. تائێستا حكومه‌ت به‌فه‌رمی وهاڵمی ئهو یاداشته‌ی باڵی به‌ڵێن عه‌بدوڵاڵی نه‌داوه‌ته‌وه كه‌حیزبی زه‌حمه‌تكێشان به‌رزی كردبووه‌و ه س���ه‌ب���اره‌ت ب����هوهی ك��ه نابێت بودجه‌كه‌یان له %30له‌سه‌ر حسابی ئهوان بدرێت به‌قادر عه‌زیز. گۆران جه‌الل ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی حیزبی زه‌حمه‌تكێشانی
ك��وردس��ت��ان ،ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت "تاكو ئێستا وهاڵمی فه‌رمی ئهو یاداشته نه‌دراوه‌ته‌وه". گ�����ۆران وت���ی "ئ��ێ��م �ه رێ��ز
له‌یاساكانی حكومه‌ت ده‌گرین، ب���ه‌اڵم رازی نابین ك �ه له‌سه‌ر حسابی ئێمه بودجه به‌قادر عه‌زیز بدرێت".
ی پـڕۆژه‌یـــه‌ك سـاڵـێــك‌و دوو مـانــگـ ه بـڕیــاری مه‌ال به‌ختیار به‌ڵێنه‌ك ه بۆ كه‌الرییه‌كان نه‌برد ه سه‌ر له‌ســه‌ردراوه‌‌و تائێســتا ده‌ستیپێنــه‌كراوه ده‌شتی ئه‌نوه‌ر له‌گه‌رمیان
له‌كاتی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن ی پ�ه‌رل�ه‌م��ان�ی ك��وردس��ت��ان��دا ،مه‌ال ب �ه‌خ��ت��ی��ار ئ��ه‌ن��دام��ی مه‌كته‌بی سیاسی یهكێتی كه‌سه‌رپه‌رشتی ح��ه‌وزی گه‌رمیانی له‌ئه‌ستۆ بوو ب��ۆ بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كان، بڕیاریدا پێنج فولكه بۆ شاری كه‌الر دروستبكات ،به‌اڵم تاكو ئێستا دوو فولكه‌ی دروستكردووه‌‌و ئه‌وانی تری جێهێشت. ئ��وم��ێ��د ش��ێ��خ ل��ه‌ن��گ��ه‌ری ل�ه‌راگ�هی��ان��دن�ی ش��اره‌وان��ی ك �ه‌الر ل�ه‌ل��ێ��دوان��ێ��ك��ی��دا ب��ه‌ده‌س��ت��ووری وت "ل�هه�ه‌ڵ��ب��ژاردن�ی په‌رله‌مانی كوردستاندا مه‌ال به‌ختیار بڕیاریدا پێنج فولكه بۆ شاری كه‌الر دروست
بكات ،به‌اڵم تاكو ئێستا دووان لهو فولكانه‌ی دروستكردووه‌‌و ئه‌وه‌كانی تری دروستنه‌كردووه". شێخ له‌نگه‌ری ئه‌وه‌شی وت "ده‌بوایه ل��ه‌دوای هه‌ڵبژاردنه‌كان ده‌س��ت��ب��ه‌ج��ێ ئ����هو ف��ول��ك��ان �ه دروستبكرایه ،به‌اڵم دوو فولكه‌ی دروستكردووه كه ئه‌ویش یه‌كێكیان به‌فولكه‌ی ئاسكه‌كه‌‌و ئه‌وی تریشیان به‌فولكه‌ی تاوسه‌كه ناسراوه ،به‌اڵم فولكه‌كانی تر ماون". ئومێد شێخ له‌نگه‌ری باسی له‌وه‌شكرد كه ئه‌گه‌ر الیه‌نێكی حكومی بڕیاری بدایه ئ�ه‌وا ئێمه به‌دواداچوونمان بۆی ده‌كرد ،به‌اڵم وتی "مه‌ال به‌ختیار بڕیاریدا له‌سه‌ر بودجه‌ی خۆی دروستی بكات ،بۆیه نه‌مانتوانی به‌دواداچوون بۆ ئهو سێ فولكه‌یه‌ی تر بكه‌ین".
زانا ئه‌حمه‌د له‌هه‌ڵه‌بجه
ی تێپه‌ڕبوونی ساڵیك‌و دوو دوا ی مانگ بهسهر دانانی به‌ردی بناغ ه ی په‌رله‌مان له‌هه‌ڵه‌بجه‌دا ،به‌اڵم پارك تائێستا دروستكردنی ئ�هو پارك ه نه‌چووه‌ته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه‌‌و ی هه‌ڵه‌بجه‌ش س �ه‌رۆك �ی ش��اره‌وان�� ی جێبه‌جێنه‌كردنی پڕۆژه‌ك ه هۆكار ی ئیداری. ده‌به‌ستێته‌وه به‌كێشه ی خدر كه‌ریم سهرۆكی شاره‌وان هه‌ڵه‌بجه‌ی شه‌هید به‌ده‌ستووری ی وت "دواك���ه‌وت���ن���ه‌ك���هی ب �هه��ۆ ی ئیدارییه‌و‌ه بووهو له‌پێشدا كێشه ی پ��ڕۆژه‌ك� ه سپێردرا جێبه‌جێكردن ی به‌كۆمپانیایه‌ك ،به‌اڵم لهبهرئهوه هه‌ڵ ه له‌ئیحاله‌كردنه‌كه‌یدا هه‌بوو، ی ی زۆره جێبه‌جێكردن م��اوه‌ی �ه‌ك � پڕۆژه‌كه راگ��ی��راوهو بڕیاره بدرێت ه كۆمپانیایه‌كی تر". ی هه‌ڵه‌بج ه س�ه‌رۆك�ی ش��اره‌وان � ئاماژهی بهوهدا ك ه كێشه‌كه له‌وه‌و‌ه ی سه‌ریهه‌ڵدا ك ه ئهوان وهك شاره‌وان پڕۆژه‌كه‌یان خستووه‌ته زیادكردنه‌وه‌و داوایان له‌كۆمپانیاكان كرد ك ه هه‌ر
ی وه‌رگرتنی دهكات كهس ئ��اره‌زوو ی بۆ رابكێشێت‌و وتی "به‌اڵم ته‌نده‌رین دواتر زانیمان ك ه له‌ڕووی یاساییه‌و‌ه ئێمه ناتوانین هیچ پڕۆژه‌یه‌ك بخه‌ین ه ی پاره‌ك هی له50 موزایه‌ده‌و‌ه كه‌بڕ ی ملیۆن دینار زی��ات��ره ،پ��ڕۆژه‌ك�ه ی 263ملیۆن په‌رله‌مانیش بودجه‌كه دیناره ،بۆیه به‌بڕیارێك پڕۆژه‌ك ه
راگیرا". ی پ �ه‌رل �ه‌م��ان ی پ��ارك�� پ�����رۆژه ی ی كاره‌سات ی ساڵیاد له‌مه‌راسیم ه �ه‌ڵ �ه‌ب��ج � هی ش��هه��ی��ددا ك��ه ئ �هو ی ی سه‌رۆكایه‌ت كات عه‌دنان موفت ی ده‌ك����رد ل���ه‌ب���ه‌رده‌م پ��ه‌رل��ه‌م��ان�� ی ئاماده‌بووانی مه‌راسیمه‌كه‌دا به‌ڵین ی ی نمونه‌ی دروستكردنی پاركێك
له‌هه‌ڵه‌بجه‌دا‌و رایگهیاند له‌سه‌ر ب��ودج�هی په‌رله‌مانی كوردستان‌و ی دواتر له‌ڕێوڕه‌سمێكدا به‌ئاماده‌بوون ی ی په‌رله‌مان به‌رد ی ئه‌وكات ه سه‌رۆك ی ی پاركه‌كه دانرا ،به‌اڵم دوا بناغ ه ی زیاتر له‌چوارد‌ه مانگ تێپه‌ڕبوون ی ئ�هو پارك ه تائێستا دروستكردن ی جێبه‌جێكردنه‌وه. نه‌چووه‌ت ه هه‌نگاو
خوێندكار ه ده‌ره‌كییه‌کان به‌چوار وانه‌و ه داخلی كرێن ه د كان ه و ه تاقیكردن ی سلێمانی ی پارێزگا دوو رادیۆ ده‌خرێن ه سه‌ر ئه‌نجومه‌ن دوێن هاشم له‌هه‌ولێر
وه‌زاره‌تی په‌روه‌ده‌ی حكومه‌تی هه‌رێم بڕیاریدا خوێندكار‌ه ده‌ره‌كییه‌كان ئه‌گه‌ر له‌چوار وان �ه‌ش بكه‌ون داخلی ت��اق��ی��ك��ردن �هوه ب��ك��رێ��ن ،ب���ه‌اڵم بۆ خوێندكارانی ئاسایی ته‌نها سێ وانه داخلی تاقیكردنه‌وه‌ی وه‌زاری ده‌كرێن. ئیسماعیل ب�ه‌رزن��ج��ی وته‌بێژی وه‌زاره‌ت����ی پ����هروهرده به‌ده‌ستووری راگه‌یاند "خوێندكار‌ه ده‌ره‌كییه‌كان ئه‌گه‌ر ل �ه‌چ��وار وان�� ه بكه‌ون داخلی تاقیكردنهوه ده‌كرێن ،به‌اڵم جارێ دیار نیی ه ئایا گه‌شت خوێندكاران داخڵ ده‌كرێن یاخود ته‌نها بڕیاره‌ك ه وه‌كو
ئێستا ده‌مێنێته‌وه". له‌چه‌ند رۆژی راب��ردوودا 6هه‌زار خوێندكاری ده‌ره‌ك���ی له‌یاداشتێكدا ه �ه‌ڕه‌ش �هی خۆپیشاندانیان كردبوو ك ه ئه‌گه‌ر داخلی تاقیكردنه‌وه‌كانی وه‌زاری نه‌كرێن ،ئه‌وا خۆپیشاندانێكی سه‌رتاسه‌ری له‌هه‌ر سێ پارێزگاكه‌ی هه‌رێمدا ئه‌نجامده‌ده‌ن.
زانیار محه‌مه‌د
ه���ه‌ردوو رادی���ۆی ن��اوخ�ۆو ن��ه‌ورۆز ی ك�ه یه‌كێكیان س �ه‌ر ب��ه‌وه‌زاره‌ت�� ن��اوخ��ۆو ئ���ه‌وی ت��ری��ش��ی��ان س�ه‌ر به‌وه‌زاره‌تی رۆشنبیرییه ،لهالیهن وه‌زاره‌ت �ه‌ك��ان��ی��ان �هوه ب��ڕی��اردراو ه ی بخرێنه سه‌ر ئه‌نجومه‌نی پارێزگا سلێمانی ،یه‌كێكیان قبوڵكراوه‌‌و ئهوهی تریش ماوه. ی هه‌ڵگورد عه‌بدولوه‌هاب به‌رپرس راگه‌یاندنی وه‌زاره‌ت �ی رۆشنبیریو الوانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌لێدوانێكدا به‌ده‌ستووری راگه‌یاند
"وه‌زاره‌ت������ی رۆش��ن��ب��ی��ری‌‌و الوان ی پێشنیازی كردووه ،ههردوو رادیۆ نه‌ورۆز له‌هه‌ولێر‌و سلێمانی بخرێن ه ی س��ه‌ر ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان ی ئ �هو دوو ش���اره" .ه �ه‌روه‌ه��ا وت ی "پێشنیازه‌كه ئاراسته‌ی ئه‌نجومه‌ن وه‌زی���ران ك���راوه ،ب��ه‌اڵم تائێستا بڕیاری لهبارهوه نه‌دراوه". ی رادی����ۆی ن����ه‌ورۆز له‌كابینه پێنجه‌می ح��ك��وم�ه‌ت�ی ه�ه‌رێ��م��دا ی دام������هزراوهو س���ه‌ر ب���ه‌وه‌زاره‌ت��� رۆش��ن��ب��ی��ری��ی��ه ،ب����ه‌اڵم ئێستا ه���ه‌وڵ���ده‌درێ���ت ب��خ��رێ��ت �ه س��ه‌ر ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی، ی ئ��ه‌وه‌ش له‌كاتێكدایه كه رادی��ۆ
ی ناوخۆش خراوه‌ته سه‌ر پارێزگا سلێمانی. الی خ��ۆی��هوه ج���ه‌الل ك�ه‌ری��م ی بریكاری وه‌زاره‌تی ناوخۆی حكومه‌ت هه‌رێمی كوردستان له‌لێدوانێكدا بۆ ی ده‌ستوور ئاماژهی بهوهدا كه رادیۆ ناوخۆ له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌سلێمانییه، ب��ۆی��ه ل������ه‌ڕووی ك��ارگ��ێ��ڕی��ی �هو ه خراوه‌ته سه‌ر پارێزگای سلێمانی‌‌و ی راسته‌وخۆ په‌یوه‌سته به‌پارێزگار سلێمانییهوه. ج���ه‌الل ك �ه‌ری��م وت��ی "ن���ه‌ورۆز رادی���ۆی وه‌زاره‌ت���ی رۆشنبیرییه، ی مه‌رج نییه بخرێته سه‌ر پارێزگا سلێمانی ،ئ���هوه ب��ه‌ده‌س��ت ئهو
وه‌زاره‌ته‌یه ده‌یخاته سه‌ر كوێ". ی ك��ن��ێ��ر ع��ه‌ب��دوڵ�ڵا ئ �ه‌ن��دام � ی ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��ای سلێمان ئ��ام��اژهی ب����ه‌وه‌دا تائێستا ئهو داواكارییه نه‌گه‌یشتووه‌ته ده‌ستیان. ی هه‌روه‌ها توانا عه‌لی سكرتێر ی رۆژنامه‌وانیی پارێزگاری سلێمان رایگهیاند ئێستا رادی���ۆی ناوخۆ خراوه‌ته سه‌ر پارێزگای سلێمانی. توانا وتی "كاتێك ئهو داواكاریی ه ی پێشكه‌شی پ��ارێ��زگ��ای سلێمان بكرێت ،ئ �ه‌وا گفتوگۆی له‌باره‌و ه ده‌كرێت‌و ئه‌وكاته بڕیاری له‌سه‌ر ده‌درێت كه ئاخۆ په‌سه‌ند بكرێت، یان ره‌تبكرێته‌وه".
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
info@destur.net
رۆژنامه‌یه‌کی سیاسیی گشتییه،کۆمپانیای سولی تێلیگراف هه‌فتان ه دهریدهکات
هه‌واڵ
2
رۆژنامه‌نووسان ده‌ڵێن "دۆستایه‌تی"و "نزیكیی" كراوه‌ت ه پێوه‌ر
ی هه‌ڵسه‌نگاندنی خه‌اڵته‌كانی سۆرانی مامه‌حه‌م ه روونكردنه‌و ه بدات‌و داوای لێبوردن بكات داواده‌كرێت لیژن ه محه‌مه‌د نه‌جیب له‌سلێمانی
رۆژنامه‌نووسان ده‌ڵێن "نادادپه‌روه‌ری" له‌دابه‌شكردنی خه‌اڵته‌كانی سۆرانی مامه‌حه‌مه‌دا ههیهو پێوه‌رێكی روون‌و ئاشكرا بۆ پێدانی خه‌اڵته‌كان دیاری نه‌كراوه ،داواشده‌كه‌ن لیژنه‌ك ه داوای لێبوردن بكات. ی ه �ه‌ڵ��س �ه‌ن��گ��ان��دن��ی ل��ی��ژن�� ه خه‌اڵته‌كانی سۆرانی مامه‌حه‌م ه دان بهوهدا ده‌نێن كه‌موكورتییان هه‌بووه، ب �ه‌اڵم ده‌ڵێن ناكرێت دڵ��ی هه‌موو رۆژنامه‌نووسان له‌خۆیان رازی بكهن. له‌دوای دابه‌شكردنی خه‌اڵته‌كه‌ی سۆرانی مامه‌حه‌مه ،ناڕه‌زاییه‌كی زۆر الی رۆژنامه‌نووسان دروستبوو، به‌هۆی ئهوهی له‌پێدانی خه‌اڵته‌كان كه‌موكورتی هه‌بووه‌و رۆژنامه‌نووسان ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن كه"دۆستایه‌تی‌و نزیكی‌و ناوچه‌گه‌رێتی" ،كراونه‌ت ه پێوه‌ر بۆ خه‌اڵته‌كان. ی زیاتر رۆژنامه‌نووسانی ئ �هوه ی زیاتر له‌سه‌ر نیگه‌رانكردووه‌‌و قس ه ده‌كه‌ن ،ئهوهی ه ئهو خه‌اڵت ه لهالیهن ده‌زگ��ا راگه‌یاندن ه ئه‌هلییه‌كانه‌و‌ه دابه‌شكراوه‌‌و خه‌اڵته‌كه‌ش خه‌اڵتی س��ۆران��ی م��ام �ه‌ح �ه‌م �هی �ه ،ئ���ه‌وان ده‌ڵێن نه‌ده‌بوو ده‌زگ��ا ئه‌هلییه‌كان "ب���ه‌ن���ادادپ���ه‌روه‌ری" ئ �هو ك��ارهی��ان بكردایه. ئ��ااڵ له‌تیف رۆژن��ام �ه‌ن��ووس��ی هاواڵتی ،به‌ده‌ستووری وت "ناتوانم بڵێم داب �ه‌ش��ك��ردن��ی خ �ه‌اڵت �ه‌ك��ان داپ���ه‌روه‌ران��� ه ب���وو ،به‌ڵكو ئ �هوه ب��ۆ خه‌ڵكێكی ت��ر به‌جێده‌هێڵم، چونك ه ژماره‌یه‌ك خه‌ڵك خه‌اڵتیان
پێوه‌ره‌کانی خه‌اڵت به‌خشین به‌رۆژنامه‌نووسان روون نین
وه‌رگ��رت��ووه له‌ئاستی خه‌اڵته‌كه‌دا ی "بۆی ه ره‌خنه‌و نه‌بوون" ،هه‌روه‌ها وت ناڕه‌زایه‌تییان له‌به‌رامبه‌ر ئهو لیژنه‌ی ه دروستبوو". ئااڵ پێیوای ه له‌هه‌ندێك حاڵه‌تدا ی ناوچه‌گه‌رێتی كراوه‌ت ه پێو‌هر‌و وت "كۆمه‌ڵێك ك�ه‌س مافیان سوتاو‌ه ی خ�ه‌اڵت�ه‌ك� ه ب��وون، ك � ه شایست ه كۆمه‌ڵێكیش شایست ه ن �ه‌ب��وون‌و وه‌ریانگرتووه". ئ���ااڵ ك � ه زی��ات��ر ل����ه‌دوو ساڵ ه ی ه��اواڵت�یو ك��ارده‌ك��ات، له‌رۆژنام ه داوایكرد ئهو لیژنه‌ی ه پۆزش بهێنێته‌و‌ه ی بهرامبهر به‌رۆژنامه‌نووسان‌و وت "ده‌ب���ێ���ت ل��ی��ژن�ه‌ك�ه وه‌اڵم����ی ئ�هو رۆژنامه‌نووسان ه بداتهوه ك ه خه‌اڵت ن �ه‌ك��راون‌و پشتیوانیان له‌میدیای ئازادیش كردووه". له‌ساڵی راب���ردوودا پێوه‌ره‌كان بۆ پێدانی خه‌اڵت به‌رۆژنامه‌نووسان روون����ب����وون ،ژم���ارهی���ه‌ك���ی زۆر
رۆژنامه‌نووس بابه‌تی رۆژنامه‌نووسی‌و C.Vخۆیان بۆ لیژنه‌كان ده‌ن��اردو ئ �ه‌وان��ی��ش هه‌ڵسه‌نگاندنیان بۆ ده‌كردن. ب��ه‌اڵم رۆژن��ام�ه‌ن��ووس��ان ده‌ڵێن ئ��ه‌م��س��اڵ پ���ێ���وه‌ره‌ك���ان روون نهبووهو بابه‌ت ه رۆژنامه‌وانییه‌كان هه‌ڵسه‌نگاندنیان بۆ نه‌كراوه‌‌و زۆرێك ی چ��االك��ب��وون‌و داكۆكیان ل��ه‌وان�� ه له‌رۆژنامه‌نووسان كردووه خه‌اڵتیان پێنه‌دراوه. ه��ێ��رش ره‌س����وڵ م��ام��ۆس��ت��ای ب��واری راگه‌یاندن‌و رۆژنامه‌نووس، له‌لێدوانێكیدا ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت "تێبینیم هه‌ی ه له‌سه‌ر لیژنه‌كه‌و ده‌ستنیشانكردنی كه‌سه‌كان بۆ وه‌رگرتنی خه‌اڵته‌كان". ی "پێشبین ئه‌وه‌م ده‌كرد ئهو وت ك ه مه‌ریوانی وریا قانع یه‌كێك بوای ه له‌خه‌اڵتكراوه‌كان ،چونك ه یه‌كێك ب��ووه له‌داكۆكیكاره‌كانی ئ��ازادی
راده‌ربڕین ،نه‌به‌ز گۆران ك ه تێبینیم هه‌ی ه له‌سه‌ر نووسینه‌كانی ،به‌اڵم ده‌كرا ئهم رۆژنامه‌نووسه‌ی تێدابێت لهكاتێكدا چه‌ندین جار رووب �ه‌ڕووی لێدان‌و گرتن‌و ته‌نانه‌ت به‌ناچاری هه‌ولێریشی به‌جێهێشت". هێرش نه‌یشارده‌و‌ه "هه‌ستده‌كه‌م ره‌ن��گ�� ه ه �ه‌ن��دێ��ك��ج��ار ح��س��اب بۆ ئیعتیباری شه‌خسی‌و دۆستایه‌تی‌و نزیكایه‌تی كرابێت ،له‌هه‌ندێكیاندا". ئ���ه‌وان��� هی ك�� ه خ�ه‌اڵت�ه‌ك��ان��ی��ان وه‌رگ���رت جگ ه له‌په‌رله‌مانتارێك‌و مامۆستایه‌كی زانكۆ‌و كه‌سایه‌تییه‌كی حكومی‌و سه‌ندیكای رۆژنامه‌نووسان، ت�����ه‌واوی ئ���ه‌وان���ی ت���ر ل���ه‌ده‌زگ���ا ئه‌هلی‌و ئۆپۆزسیۆنه‌كان ب��وون، رۆژن��ام �ه‌ن��ووس��ان ده‌ڵ��ێ��ن ن�ه‌ده‌ب��وو ئه‌وانیش هه‌مان شێوهی ده‌زگ��ای حیزبییه‌كان‌و حیزبه‌كانی كوردستان مامه‌ڵه‌یان بكردایه. ی "ده‌بوای ه هێرش ره‌س��وڵ وت� ب����راده‌ران پانتایی خه‌اڵته‌كانیان والێكردای ه كه‌ته‌نها قۆرخ نه‌بوای ه بۆ ههندێك ده‌زگای ئه‌هلی‌و سه‌ربه‌خۆو ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن ،ب �ه‌ڵ��ك��و ههندێك رۆژنامه‌نووسی میدیای حزبی‌و نیمچ ه حزبیشی بگرتایه‌ته‌وه". ره‌ح��م��ان غ��ه‌ری��ب رێ��ك��خ�ه‌ری سه‌نته‌ری میترۆ به‌ده‌ستووری وت "ئاماده‌نیم لێدوان بده‌م له‌سه‌ر ئهم ی "ئهم مه‌سه‌له‌یه" .ه �ه‌روه‌ه��ا وت � رسته‌ی ه مانای زۆر هه‌ڵده‌گرێت". كه‌مال ره‌ئ��وف سه‌رنووسه‌ری رۆژن���ام���هی ه���اواڵت���یو ئ �ه‌ن��دام��ی لیژنه‌ی هه‌ڵسه‌نگاندنی خه‌اڵتی سۆرانی مامه‌حه‌مه ،له‌لێدوانێكیدا به‌ده‌ستووری وت "ناتوانیت هه‌موو
ی پێنجه‌م سێ رۆژی تر بۆ وه‌زیرانی كابین ه
ی پێنجه‌م خانوو ئۆتۆمبێله‌كانی تائێستا وه‌زیرانی كابینه حكومه‌تیان نه‌گێڕاوه‌ته‌وه ا
دانا هه‌ڵه‌بجه‌یی
به‌پێی ئ �هو زانیارییانه‌ی ده‌ست ده‌ستوور كه‌وتوون ،تائێستا هیچ كام له‌وه‌زیره‌كانی كابینه‌ی پێنجه‌م خانوو ئۆتۆمبێله حكومییه‌كانیان ن �ه‌گ �ه‌ڕان��دووه‌ت �هوه ب��ۆ حكومه‌ت‌و ئه‌گه‌ر ل �ه‌م��اوه‌ی سێ رۆژی تردا نه‌گه‌ڕێنرێنه‌وه ،له‌وانه‌یه سزا بدرێن. ه���ی���چ ب��ه‌رپ��رس��ێ��ك��ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ئاماد ه ن���ی���ی���ه ه��ی��چ ل��ێ��دوان��ێ��ك ی ل���ه‌ب���اره
مه‌سه‌له‌ی وه‌رگ��رت��ن �هوهی خانوو ی ئۆتۆمبێله‌كانی حكومه‌تی كابینه پێنجه‌م ب���دات ،وه‌زی��رێ��ك �ی ئهو ك��اب��ی��ن �هی �ه‌ش ئ���ام���اژه ب��ۆ ئ��هو ه ی دهكات كه به‌گوێره‌ی ئهو بۆنده ێ ك �ه واژۆی����ان ك���ردووه ته‌نها س ی رۆژی كۆتایی مانگی چوار ماوه یاساییان ل��ه‌ب��ه‌رده‌م��دا م���اوه بۆ راده‌ستكردنه‌وه‌ی خانووه‌كانیان‌و ی تائێستاش مه‌سه‌له‌ی وه‌رگرتنه‌وه ئۆتۆمبێله‌كان یه‌كالنه‌كراوه‌ته‌وه. ده‌ستوور په‌یوه‌ندی به‌هه‌ریه‌ك ه له‌نوری عوسمان سهرۆكی دی��وان��ی س�ه‌رۆك��ای�ه‌ت��ی ح��ك��وم��هتو م��ح�ه‌م�ه‌د قه‌ره‌داغی سكرتێری ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران‌و ك������اوه م��ه‌ح��م��ود وته‌بێژی حكومه‌تی هه‌رێمه‌وه كرد ،به‌اڵم هیچیان ئاماده‌نه‌بوون لێدوان بده‌ن. ئ��ه‌ب��وب��ه‌ك��ر ی ك����اروان���� ی وه‌زی������ر ه���ه‌رێ���م، له‌كابینه‌ی
ی پێنجه‌م
حكومه‌تی ه�ه‌رێ��م�ی ك��وردس��ت��ان ب���ه‌ده‌س���ت���ووری وت "ت��ائ��ێ��س��ت��ا وه‌زیره‌كانی كابینه‌ی پێنجه‌م خانوو ئۆتۆمبێله‌كانیان نه‌گه‌ڕاندووه‌ته‌و ه بۆ حكومه‌ت". ی ئاماژهی به‌وه‌شكرد كه بهگوێره یاسا وه‌زیره‌كانی كابینه‌ی پێشوو ته‌نها سێ رۆژیان له‌به‌رده‌مدا ماو ه بۆئهوهی خانووه‌كانیان چۆڵبكه‌ن. ل�ه‌ب��ارهی ئۆتۆمبێله‌كانیشیان ی كه تائێستا سه‌نه‌ویه‌كانیان به‌ناو ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه‌یه ،كاروان وتی "راسته ئۆتۆمبێله‌كان نه‌كراو ه به‌ناوی وه‌زیره‌كانه‌وه ،به‌اڵم تائێستا ب��ڕی��اری ی��ه‌ك�لاك��هرهوه ن���ه‌دراو ه بۆئهوهی كه ئایا وهك خانووه‌كان وه‌رده‌گیرێته‌و ه ئۆتۆمبێله‌كانیش یان ده‌درێت به‌وه‌زیره‌كان". به‌پێی ئهو واژۆیه‌ی وه‌زیره‌كانی كابینه‌ی پێنجه‌م كردوویانه ئه‌گه‌ر له‌كاتی خۆیدا خانووه‌كانیان بۆ حكومه‌ت نه‌گه‌ڕێنرێنه‌وه ئه‌وا سزا ده‌درێن ،به‌اڵم سزاكه‌یان دیار نییه. ك���اروان���ی وت���ی "ن���ازان���م ل ه ب��ۆن��ده‌ك �ه‌دا چ س��زای �ه‌ك دان���راوه، به‌اڵم بۆ خۆم ماڵه‌كه‌م چۆڵكردووه‌و چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌م كه ده‌ورو ته‌سلیم بكه‌م".
لهكاتێكدا ب �ه‌گ��وێ��ره‌ی یاسا ی هه‌ر وهزیرو بریكارو به‌ڕێوه‌به‌رێك ی گشتی ك �ه‌خ��ان��وو ی���ان ش��وق�ه ی حكومه‌ت وه‌رده‌گرێت دهبێت دوا ی ته‌واوبوونی پۆسته‌كه‌ی‌‌و لهماوه ی��ه‌ك ب��ۆ ش��ه‌ش م��ان��گ س�ه‌رج�ه‌م ك�ه‌ره‌س��ت�ه‌ك��ان��ی (م��وم��ت�ه‌ل�ه‌ك��ات) حكومه‌ت بگێڕێته‌وه ،به‌اڵم تائێستا شه‌ش مانگه حكومه‌ت پێكهێنراوه، زۆرینه‌ی وه‌زی��رو بریكاره‌كانیان‌و به‌ڕێوه‌به‌ره‌گشتیه‌كان لهو خانوو یا شوقانه‌دا ماونه‌ته‌وه‌‌و راده‌ستیان نه‌كردوونه‌ته‌وه. ی نوری عوسمان سهرۆكی دیوان ئه‌نجومه‌نی وه‌زی��ران به‌ده‌ستووری وت "ل��ێ��دوان ل�ه‌وب��ارهی�هوه ن��اده‌م، ی ك��اوه مه‌حمود وته‌بێژی ره‌سم حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانیش وت �ی "م���ه‌رج نییه ه�ه‌م��وو شتێك په‌یوه‌ندی به‌منه‌وه هه‌بێت ،بۆی ه ناتوانم هیچ قسه‌و باسێك له‌سه‌ر ئهو مه‌سه‌له‌یه بكه‌م". ل��ه‌الی��ه‌ك��ی ت����رهوه م��ح�ه‌م�ه‌د ق���ه‌ره‌داغ���ی ،سكرتێری یاسایی ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی��ران �ی حكومه‌ت هه‌رێمی كوردستان ،به‌ده‌ستووری ی وت "ئهوه مه‌سه‌له‌یه‌كه‌و من قسه له‌سه‌ر ناكه‌م".
كه‌سێك له‌خۆت رازیبكه‌یت ،بۆی ه جگ ه ل �هو كه‌سانه‌ی كه‌خه‌اڵتیان وه‌رگ���رت���ووه چ�ه‌ن��دی��ن ك �ه‌س��ی تر شایسته‌ی ئه‌وه‌ن خه‌اڵت بكرێن". ی "رای جیاوازیش هه‌روه‌ها وت له‌سه‌ر خه‌اڵته‌كان زۆر ته‌ندروسته، لهبهرئهوه ئهم لیژنه‌یه‌ش له‌سه‌رووی ره‌خ��ن��هوه نییه ،ب��ۆی � ه ئ �ه‌گ �ه‌ری كه‌موكورتیشی هه‌بووه". ی هه‌ڵسه‌نگاندنی ئه‌ندامانی لیژن ه خه‌اڵته‌كه ،ده‌ڵێن پێوه‌ره‌كان له‌سه‌ر بنه‌مای لێدانی رۆژن��ام�ه‌ن��ووس��ان‌و كاركردنی ئهو رۆژنامه‌نووسانه‌ی ك ه ی له‌بادیناندا له‌پایته‌ختدا ،یان ئهوان ه كاریان كردووه ،یان ئهو به‌رپرسانه‌ی ك ه زۆرت��ری��ن ته‌له‌فۆنیان ب �ه‌رووی رۆژنامه‌نووساندا كراوه‌ته‌وه. گله‌یی به‌شێك رۆژنامه‌نووس ئه‌وه‌بوو ك ه تائێستا عیماد ئه‌حمه‌د ب�ه‌رپ��رس��ی مه‌كته‌بی رێكخستنی ی یهكێتی ،هیچ لێدوانێكی له‌بار‌ه تیرۆركردنی س��ۆران‌و هه‌وڵدان بۆ ئاشكراكردنی لێكۆڵینه‌وه‌كردن‌و بكوژه‌كانی ن��هداوه ،ب�ه‌اڵم خه‌اڵتی سۆرانی مامه‌حه‌مه وه‌رده‌گرێت. ی "عیماد ك �ه‌م��ال ره‌ئ���وف وت�� ئ���ه‌ح���م���ه‌د زۆرت����ری����ن وه‌اڵم����ی رۆژنامه‌نووسانی داوه‌ته‌وه". هه‌روه‌ها وتی "دهكرێت بۆچوونی خه‌ڵك وابێت ،به‌اڵم له‌بنه‌ڕه‌تدا كاری لیژنه‌كه له‌سه‌ر ئهوه نه‌بوو". دڵشاد ئه‌نوه‌ر رۆژنامه‌نووس ك ه رۆژی دوای ئاشكراكردنی خه‌اڵته‌كان به‌یاننامه‌یه‌كی ناڕه‌زایی باڵوكردهوه، به‌ده‌ستووری وت "به‌شێكی زۆری ئهو كه‌سانه‌ی كه‌دیاری ك��راون بۆ خه‌اڵته‌كان شایه‌نی ئهوه نه‌بوون"،
ی "دۆستایه‌تی‌و ناسیاوی‌و هه‌روه‌ها وت ه�ه‌ن��دێ��ك م�ه‌س�ه‌ل� ه ره‌چ���اوك���راوهو كراوه‌ت ه پێوه‌ر بۆ كه‌سه‌كان ،زوڵم‌و ناحه‌قی كراوه". دڵشاد داوای��ك��رد ئ �هو لیژنه‌ی ه دان به‌راستییه‌كاندا بنێن‌و نكۆڵی ل��هوه نه‌كه‌ن ك ه ناحه‌قی ك��راوه، ی "باشتروای ه داوی لێبوردن ئهو وت له‌رۆژنامه‌نووسانی تر بكهن". ی دڵشاد ئه‌نوه‌ر ك ه له‌رۆژنام ه هاواڵتی ك��ارده‌ك��ات ،نیگه‌ران بوو ی سه‌رنووسه‌ری لڤین پێیوتوو‌ه لهوه به‌حه‌ماسه‌ته‌و‌ه ئهو به‌یاننامه‌یه‌ی ی "ئ���هوهی ب�ڵ�اوك���ردووه‌ت���هوهو وت�� وت��ووم � ه راستییه‌و خستوومه‌ت ه پێشچاو ،ئێمه‌ی رۆژنامه‌نووسی ئه‌هلی وافێركراوین له‌ئاست ناحه‌قیدا بێده‌نگ نه‌بین". ی دڵشاد ل��ه‌روون��ك��ردن��ه‌وه‌ك�� ه ی میدیای ئه‌نوه‌ردا هاتووه "ئهم كاره ئه‌هلی هیچی له‌گه‌نده‌ڵییه‌كانی ده‌سه‌اڵت كه‌متر نه‌بوو". ی ك ه خه‌اڵتی له‌نێو ئهو كه‌سان ه پ��ێ��دراوه ،رۆژن��ام�ه‌ن��ووس��ان ده‌ڵێن رۆژن���ام���ه‌ن���ووس ه��ه‌ب��ووه پێشتر وتویه‌تی وازم له‌پیشه‌كه‌م هێناوه‌‌و چه‌ند رۆژنامه‌نووسێكیش به‌پێی ی رۆژنامه‌نووسان به"نزیكایه‌تی‌و وت ه دۆستایه‌تی" خه‌اڵته‌كه‌یان وه‌رگرتووه. ی ی لیژن ه هه‌ڤاڵ ئه‌بوبه‌كر ئه‌ندام ی هه‌ڵسه‌نگاندنی خ�ه‌اڵت�ه‌ك��ان ،وت ی به‌شایست ه "ئه‌گه‌ر كه‌سێك خ��ۆ ن��ازان��ێ��ت ع�هی��ب� ه ئ��ه‌گ��ه‌ر خه‌ڵك ی ب��زان��ێ��ت دی��اری��ی�ه‌ك به‌شایست ه ی وازی��ان وه‌ربگرێت ،ئ�هو كه‌سان ه له‌پیشكه‌یان هێناوه دهبوو خه‌اڵته‌ك ه وه‌رنه‌گرن".
له‌جه‌له‌وال به‌عسییه‌كانی نێو هێز ه ئه‌منییه‌كان هه‌ڕه‌ش ه له‌كورده‌كان ده‌كه‌ن ده‌شتی ئه‌نوه‌ر له‌گه‌رمیان
ب�ه‌رپ��رس��ێ��ك��ی ح��ك��وم��ی له‌ناحی ه ی جه‌له‌وال رایده‌گه‌یه‌نێت سوكایه‌تیكردن به‌كورده‌كانی نێو هێزه ئه‌منییه‌كانی پۆلیس‌و سوپا له‌چه‌ند رۆژی رابردوودا زیادی كردووهو ئاماژه به‌وه‌ش دهكات ك ه زۆرین ه ی ئهوان ه ی سوكایهتی به‌كورد ده‌كه‌ن به‌عسیی ه گه‌ڕاوه‌كانن. ئه‌نوه‌ر حسێن به‌ڕێوه‌به‌ر ی ناحی ه ی جه‌له‌وال له‌لێدوانێكیدا به‌ده‌ستووری وت "لهماوه ی راب��ردوودا له‌جه‌له‌وال‌و شێخ باو‌ه سوكایه‌ت ی به‌هاوواڵتییه‌ك ی كوردی دانیشتوو ی خانه‌قین ك��راوه ك ه ئااڵ ی كوردستان ی پێبوو‌ه‌و هه‌ڕه‌شه‌شیان لێكردووه" .هه‌روه‌ها وتی "هۆكار ی ئهو سوكایه‌تیكردنان ه بۆ ئهوه ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه ك ه ئاسایش ی شار ی جه‌له‌وال به‌ده‌ست ی فه‌وج ی ته‌وارییه‌وه‌یه‌و زیاتر له‌سێ
به‌ش ی پۆلیس ی ئهو فه‌وج ه به‌عسیه‌كانن‌و گ���ه‌ڕاون���ه‌ت���هوهو دژ ی ك���ورده‌ك���ان ده‌وه‌ستنه‌وه". ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری ناحی ه ی جه‌له‌وال ئ �ه‌وه‌ش��ی وت "ئ �ه‌گ �ه‌ر چ ی هه‌میش ه په‌رچدانه‌و‌ه ی ئهو كاران ه ده‌بمه‌و‌ه‌و ناهێڵم دژ ی كورده‌كان بوه‌ستنه‌وه ،به‌اڵم من به‌ته‌نیا وه‌كو به‌ڕێوه‌به‌ر ی ناحیه‌ك ه هیچم پێناكرێت ،ئه‌گه‌ر هێزه‌كان ی پۆلیس یو ئاسایش ی كورد ی نه‌گه‌ڕێنه‌و‌ه شاره‌كه". له‌الیه‌كی ت��رهوه ،عامر ره‌فعه‌ت به‌رپرس ی ناوچ ه ی جه‌له‌وال ی پارت ی دیموكرات ی كوردستان لهوبارهیهوه به‌ده‌ستوور ی راگه‌یاند "ئێم ه وه‌كو حیزب ه كوردییه‌كان له‌شار ی جه‌له‌والین ،به‌اڵم ئێم ه هیچ ده‌سه‌اڵتێكمان نییه ،چونك ه هێز ی ك��ورد ی له‌ناوچه‌كه‌دا نهماوهو عه‌ره‌به‌كانیش ی��ار ی به‌چاره‌نووس ی كورده‌كان ده‌كه‌ن".
5
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
راپۆرت
info@destur.net
الپهڕه7
کاتێک که‌سێک به‌ڕێککه‌وت دهبێت ه سه‌رکرده
سه‌ركرده‌كانی یهكێتی پێشتر دركیان به‌شكسته‌كه‌یان كردبوو
سه‌ركردایه‌تیی یهكێتی ،یه‌كتری تۆمه‌تبارده‌كه‌ن له‌ده‌رنه‌چوونی كاندیده‌كانیان
كهس خۆی ناكات به‌خاوه‌نی ده‌رنه‌چوونی كاندیده‌كانی هه‌ولێری یهكێتی .فۆتۆگراف: زانیار محه‌مه‌د
دوای شكستیان له‌هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراقدا ،سه‌ركرده‌كانی یهكێتی خه‌ریكی یه‌كتر تۆمه‌تباركردن‌و لێدوانی دژ به‌یه‌كن ،ده‌زگاكانی ح��ی��زب�ه‌ك�ه‌ش هیچ لێكۆڵینه‌وه‌و ه�ه‌ڵ��س�ه‌ن��گ��ان��دن��ێ��ك��ی زان��س��ت��ی��ان نه‌خستووه‌ته‌ڕوو ب��ۆ دۆزی��ن �هوهی هۆكاره‌كانی شكسته‌كه‌یان. به‌پێی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق ،یهكێتی له‌هه‌ر سی پارێزگاكه‌ی هه‌رێمی كوردستان 397 ههزارو 929ده‌نگی هێناوه ،به‌پێی یاساكانی كۆمسیۆن ئهو ژماره ده‌نگ ه زیاتر لهو شه‌ش كورسییه‌ی ده‌كرد ك ه ئێستا به‌ر یهكێتی كهوتووه ،به‌اڵم به‌هۆی باڵباڵێن‌و دانانی كاندیدی زۆرهوه به‌شێك له‌ده‌نگه‌كانی یهكێتی بۆ پارتی رۆیشتوون. ل���ه‌رۆژی راگه‌یاندنی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراقه‌وه، س �ه‌رك��رده‌ك��ان��ی یهكێتی خۆیان دهدزنهوه له‌هه‌ڵگرتنی به‌رپرسیارێتی ئهو شكسته‌یان ،مه‌كته‌بی سیاسی م �ه‌ك��ت �ه‌ب �ه‌ك��ان‌و مه‌كته‌به‌كانیش سه‌ركردایه‌تی‌و مه‌كته‌بی سیاسی
تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن. ك���ۆس���ره‌ت ره‌س����وڵ جێگری یه‌كه‌می سكرتێری گشتی یه‌كێتیی نیشتیمانیی كوردستان له‌نوێترین چاوپێكه‌وتنیدا كه‌رۆژنامه‌ی هاواڵتی له‌گه‌ڵیدا س���ازی���داوه ،ده‌ڵ��ێ��ت بۆ هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ،له‌ناو مه‌كته‌بی سیاسیدا دوو ب��ۆچ��وون ه �ه‌ب��وو ،یه‌كێكیان زی��ات��ر ب���ه‌الی���هوه گ��رن��گ��ب��وو ك��ار له‌سه‌ر مسۆگه‌ركردنی ژماره‌یه‌كی زۆری كورسییه‌كانی پاڵێوراوانی یهكێتی بكرێت ،دووه‌میان ژماره‌ی ده‌نگده‌ری یهكێتی له‌ال گرنگتر بوو، وت��ی "وهك خ��ۆم ،بۆچوونم واب��وو ك ه ئ�هو ژم��اره زۆره كاندیدانه بۆ یهكێتی ئه‌نجامه‌كه‌ی باش نابێت، به‌اڵم مه‌كته‌بی سیاسیو كۆمیته‌ی سه‌ركردایه‌تی ،ئهم بۆچوونه‌ی منیان به‌هه‌ند وه‌رنه‌گرت". به‌اڵم مه‌ال به‌ختیار لێپرسراوی مه‌كته‌بی رێكخراوه دیموكراتییه‌كانی یه‌كێتی‌و كارگێڕ‌و وته‌بێژی مه‌كته‌بی سیاسیی یهكێتی ،ده‌ڵێت "مه‌كته‌بی س��ی��اس��ی زی��ات��ری��ش ك��ۆم��ی��ت�هی سه‌ركردایه‌تی به‌رپرسیارێتی ئهو هه‌ڵ ه ته‌كنیكییه‌ی ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆ كه هه‌ڵه‌یه‌كی قورس بوو".
pukmedia
هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "هه‌ڵبه‌ته هه‌موو مه‌كته‌بی سیاسی به‌رپرسیاری ئهم هه‌ڵه‌ی ه نین ،چونك ه تا دواین كۆبوونه‌وه‌ی پێش هه‌ڵبژاردنیش، ه�ه‌ن��دێ��ك��م��ان ب��ۆچ��وون��م��ان واب���وو ك��ان��دی��ده‌ك��ان��م��ان كه‌مبكه‌ینه‌وه، مه‌خابن نه‌مانتوانی بیروڕاكانمان بچه‌سپێنین". ه��ه‌ر دوو ئ��اراس��ت � ه جیاكه‌ی مه‌كته‌بی سیاسی یهكێتی دان بهوهدا ده‌نێن كه دركیان به‌مه‌ترسی بوونی كاندیدی زۆر كردووه ،ده‌ڵێن پێشنیاری ك �ه‌م��ك��ردن �هوهی ئ�هو كاندیدانه‌یان كردووه ،به‌اڵم كه‌سیان كاندیده‌كانیان نه‌كشاندووه‌ته‌وه. ع�����ارف روش������دی ئ��ه‌ن��دام��ی سه‌ركردایه‌تیی یهكێتی له‌لێدوانێكدا ب �ه‌ده‌س��ت��ووری راگ �هی��ان��د "ه�ه‌م��وو سه‌ركردایه‌تیی یهكێتی به‌رپرس ه له‌ئه‌نجامه‌كان". شۆڕش ئیسماعیلیش كه‌به‌رپرسی ده‌زگ����ای ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن��ی یه‌كێتیی ه به‌ده‌ستووری وت "ره‌نگه ئێستا كاتی باسكردنی هه‌ڵه‌كان‌و ده‌ره‌نجام ه خراپه‌كان نه‌بێت. ئ���������هوه راس�����ت�����ه ئ��ێ��م�� ه له‌لێكۆڵینه‌وه‌داین ،چونكه هه‌میش ه پرسیار‌ه ئه‌به‌دییه‌ك ه ئاماده‌یی هه‌یه:
ده‌كرا باشتر بێت ك ه لێكۆڵینه‌وه‌كانمان ت �ه‌واوب��وون ،ئ �ه‌وا ده‌خ��رێ��ن�ه‌ڕوو بۆ قسه‌وباس‌و لێكۆڵینهوه" .وتیشی "ئێم ه پالنمان داڕشتبوو ،به‌رچاومان روونبوو ،ژماره‌یه‌كی زۆر راپرسی‌و دات��ای گرنگمان له‌به‌رده‌ستدا بوو، ت�ه‌ح�ه‌داك��ان��ی ب �ه‌رده‌م��م��ان گ��هوره ب��وون ،ئاسته‌كانی ملمالنێكردنی هه‌ڵبژاردن زۆر به‌رین‌و ئاڵوزبوون‌و تاڕاده‌یه‌كی زۆر حه‌كیمانه مامه‌ڵه‌مان له‌گه‌ڵدا ك���ردوون ،ل��ه‌زۆر جێگه‌دا قوربانیمانداوه به‌به‌رژه‌وه‌ندیی حیزبی له‌پێناوی گه‌له‌كه‌ماندا ك ه زۆرمان لێ چاوه‌ڕوانده‌كات". ه����ه‌رچ����ه‌ن����ده ل��هی��ه‌ك��ێ��ك له‌كۆبوونه‌وه‌كانی دوای راگه‌یاندنی ئه‌نجامه‌كان ،مه‌كته‌بی سیاسی یهكێتی ،به‌رپرسیارێتی ئهو شكسته‌ی خست ه ئه‌ستۆی خۆی ،به‌اڵم تائێستا به‌ڕوونی هۆكاره‌كانی شكسته‌كه‌و به‌رپرسیاری سه‌ره‌كی دیارینه‌كراوه. عارف قوربانی چاودێری سیاسی وت��ی "به‌رپرسیارێتی پله یه‌كی ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردن ده‌كه‌وێت ه ئه‌ستۆی مه‌كته‌بی سیاسیی یهكێتی به‌سكرتێری گشتیشه‌وه". قوربانی وتی "ئ�هو به‌رپرسه‌ی ده‌ڵ����ێ����ت م����ن ب����ه‌رپ����رس ن��ی��م
له‌ئه‌نجامه‌كان ،ئ�هی بۆچی پێش ئه‌نجامدانی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن ب��اوه‌ڕی به‌مه‌كته‌بی سیاسی نه‌هێنا ،ژماره‌ی كاندیده‌كان كه‌مبكه‌نه‌وه". ههرچهنده له‌پلینۆمی یه‌كێتیدا ك ه ل �ه‌ڕۆژی 2009/10/31به‌سترا، تێیدا سه‌ركرده‌كانی یهكێتی په‌یمانی ئاكاریان ئیمزا ك��را ك ه له‌یه‌كێك له‌خاڵه‌كانیدا جه‌ختده‌كاته‌و‌ه له‌سه‌ر نه‌هێشتنی باڵ باڵێن له‌ناو یه‌كێتیدا. به‌اڵم سامان گه‌رمیانی سكرتێری ئ�ه‌ن��ج��وم�ه‌ن��ی ن���اوه‌ن���دی یهكێتی له‌چاوپێكه‌وتنێكی پێشتری رۆژنامهی ده‌س��ت��ووردا ره‌تیده‌كاته‌و‌ه بابه‌تی زۆری كاندیده‌كان باڵ باڵێن بێت، به‌ڵكو ئاماژه ب���ه‌وه‌ده‌دات یهكێتی له‌ڕووی ته‌كنیكییه‌و‌ه هه‌ڵه‌ی هه‌بووه، ناوبراو ده‌ڵێت "وایده‌بینم له‌ڕووی ته‌كنیكییه‌و‌ه هه‌ڵ ه هه‌بووه ،چونك ه ل�هده��ۆك چ��وار كاندیدمان هه‌بوو ده‌نگیان نه‌هێنا ،خۆ په‌یوه‌ندی بهتهكهتولهوه نهبووه ،له‌موسڵدا هه‌شت كاندیدمان هه‌بوو ،خۆ له‌وێش په‌یوه‌ندیی بهتهكهتولهوه نهبووه". هه‌ڵسه‌نگاندن‌و لێكدانه‌وه‌كانی س���ه‌رك���رده‌ك���ان���ی ی �ه‌ك��ێ��ت��ی ،بۆ شكسته‌كه‌یان لێدوانی دژ به‌یه‌كی ت��ێ��ن��ه‌پ��ه‌ڕان��دووه ،هێشتا هیچ
لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی هه‌ڵسه‌نگاندن‌و تایبهت لهوبارهیهوه نه‌خراوه‌ته‌ڕوو. ع��ارف روش��دی وت��ی "یهكێتی ب���ه‌ره‌و كۆنگره ده‌چ��ێ �ت‌و هه‌موو لێكۆڵینهوه له‌ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن بۆ كۆنگره هه‌ڵگیراوه‌‌و له‌كۆنگره‌دا تاوتوێ دهكرێت". له‌ئێستا سه‌ركرده‌كانی یهكێتی كه‌سیان خۆیان ناكه‌ن به‌هۆكاری ده‌رنه‌چوونی كاندیده‌كانی هه‌ولێری ئهو حیزبه ،هه‌ریه‌كه‌و به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان ئ�ه‌وان��ی تر تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن. ش���ۆڕش ئیسماعیل ده‌ڵ��ێ��ت "ب�ه‌ره‌و كۆنگره ده‌چین ،لهوێ زۆر شت باسده‌كرێت ،له‌ڕاپۆرتی كۆتایی ك��ۆن��گ��ره‌دا وه‌اڵم���ی زۆر پرسیار ده‌درێته‌وه". به‌اڵم قوربانی پێیوایه دهبوو هه‌ر دوای راگه‌یاندنی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن یهكێتی كۆبوونه‌وه‌ی سه‌ركردایه‌تی ببه‌ستایه‌‌و هه‌ڵسه‌نگاندنی بۆ ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن‌و شكسته‌كان بكردایه. قوربانی ئه‌وه‌شی وت "مه‌كته‌بی سیاسی بۆی ه كۆبووه‌نه‌وه‌یان بۆ ئهو مه‌به‌ست ه ئه‌نجامنه‌داوه ،بۆئهوهی به‌رپرسیارێتی له‌خۆیان دووربخه‌نه‌وه، لهكاتێكدا ئهوان به‌رپرسی پله یه‌كن".
كه‌ریم سنجاری به‌هه‌وڵدان بۆ كپكردنی ده‌نگ ه ناڕازییه‌كان تۆمه‌تبارده‌كرێت
ئاسایش‌و پۆلیس به‌پێی رێنماییه‌كان ده‌توانن به‌هێز باڵوه به‌خۆپیشانده‌ران بكهن عه‌لی بانیشاری له‌هه‌ولێر
رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی ،كه‌ریم سنجاری وه‌زیری ناوخۆی حكومه‌تی هه‌رێم ،تۆمه‌تبارده‌كه‌ن لهوهی هه‌وڵی ی به‌كارهێنانی ئهوه ده‌دات له‌ڕێگه هێزه‌وه رێگه له‌خۆپیشاندان‌و ده‌نگ ه ناڕه‌زاییه‌كان بگرێت. ئ��ه‌وان وه‌زاره‌ت���ی ناوخۆ بهوه تۆمه‌تبار ده‌ك�ه‌ن كه له‌ڕێگ هی ئهو رێنماییانه‌وه ده‌یانه‌وێت ترس الی خه‌ڵكی ناڕازیی دروستبكه‌ن‌و ئه‌وه‌ش ی ئازادییه‌كانی به‌به‌رته‌سككردنه‌وه هاوواڵتیان ده‌زانن. ی ئهو ی راب����ردوو دوا ه�ه‌ف��ت�ه ی شه‌پۆله خۆپیشاندان‌و ناڕه‌زاییانه ك�ه‌ش��اره‌ك��ان��ی ه�ه‌ول��ێ�رو سلێمانی گرتهوه له‌دژی بڕیارێكی وه‌زاره‌ت��ی پ��هروهرده ،وه‌زاره‌ت��ی ناوخۆ چه‌ند رێنماییه‌كی ده‌ركرد بۆ هه‌ر گروپ‌و ك���هسو الی �ه‌ن��ێ��ك ك �ه‌ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت خۆپیشاندان بكهن.
له‌مه‌ودوا خۆپیشاندان به‌بێ مۆڵه‌ت ناكرێت
به‌پێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور ده‌ركردنی ئهو رێنماییان ه لهالیهن وه‌زاره‌ت��ی ناوخۆ دوای هه‌ستكردن‌و ترسی حكومه‌ت بووه له‌گه‌شه‌سه‌ندنی ناڕه‌زاییه‌كانی خوێندكاران له‌دژی بڕیارێكی وه‌زاره‌تی پهروهرده. چه‌ند بڕگه‌یه‌كی ئهو رێنماییان ه
ناڕه‌زایی الی رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی‌و هاوواڵتیان دروستكرد ،كه‌ریم ی به‌به‌رته‌سككردنه‌وه سنجاریش ئازادی راده‌ربڕین تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن، ب��اس ل��ه‌وه‌ش ده‌ك��ه‌ن كه وه‌زی��ری ناوخۆ ده‌یه‌وێت كۆنتڕۆڵی گروپ‌و ی خه‌ڵكه ناڕازییه‌كان بكات له‌ڕێگه
ئهو رێنماییانه‌وه. ی ئ��ارام جه‌مال چاالكوانی بوار رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵی مه‌ده‌نی ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت "ئێم ه لهگهڵ ئ �هوه دانین بۆ ن��اڕه‌زای��ی ده‌ربڕین ی موڵه‌تبكرێت ،به‌ڵكو ته‌نها داوا ئاگاداركردنه‌وه‌یه‌ك هه‌بێت". ی موڵه‌تكردن ئ��ارام وتی "داوا وات��ه ت��ۆ ده‌ڵ��ێ��ت ئ �هو ك��اره بكه‌م ئ �ه‌وه‌ش كێشه‌یه ،ب�ه‌اڵم باشتروای ه ی وه‌زاره‌ت �ی ناوخوبكرێته‌و‌ه ئاگادار ی ل �هو چه‌ند رۆژه‌دا یان ب��ۆئ �هوه مانگه‌دا خۆپیشاندان دهكرێت". ب �ه‌ڕای رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵی م��ه‌ده‌ن��ی وه‌زاره‌ت�����ی ن��اوخ��ۆ بۆی ن��ی��ی�ه رێ��ن��م��ای��ی �ه‌ك��ان ده‌رب��ك��ات ب���ۆ خ���ۆپ���ی���ش���ان���ده‌ران" ،ئ����هوه ی خه‌ڵكه‌و ی ئازاد بهرتهسككردنهوه ی تر" ،ئارام وای وت. هیچ له‌رێنماییه‌كاندا وه‌زی��ری ناوخۆ ماف ده‌دات به‌هێزه‌كانی پۆلیس‌و ئاسایش ،هێز له‌دژی خۆپیشانده‌ران به‌كاربهێنن ،هه‌روه‌ها به‌شێوه‌یه‌كی
تر وه‌زاره‌ت ده‌توانێت نه‌هێڵێت ی مۆڵه‌ت خۆپیشاندان بكرێت ،بهوه نه‌دات. ی ف��ات��ی��ح م���ه‌ول���ود م��ام��ۆس��ت��ا ی زانست ه مرۆڤایه‌تییه‌كان له‌زانكۆ ی "ئ �ه‌گ �ه‌ر هاتوو س �ه‌اڵح �ه‌دی��ن وت�� گروپێك داوای خۆپیشاندان بكهن، به‌اڵم موڵه‌تیان نه‌درێتێ ،ئهوه دووره ی له‌بنه‌ماكانی دیموكراسی ك ه ئێمه كورد بانگه‌ش هی بۆ دهكهین". ی "هه‌میش ه ده‌سه‌اڵت فاتیح وت ل���هوه ت��رس��اوه خۆپیشاندانه‌كان ی گ��ه‌وره‌ت��ری ب�ه‌دواداب��ێ�ت‌و كێشه هه‌ر له‌به‌رئه‌وه‌یه رێنماییه‌كان به‌و شێوازانه لهالیهن وه‌زاره‌تی ناوخۆو‌ه ده‌ركراون". ی به‌رپرسێكی یه‌كگرتووی ئیسالم ی ده‌ڵێت "ئه‌گه‌ر رێنماییه‌كان نه‌بنه‌هۆ ی ئ��ازادی خه‌ڵك ،ئهوه زه‌وتكردن ی باش كراوه، ده‌توانین بڵێین كارێك "به‌اڵم ئێمه لهگهڵ چه‌ند خاڵێكی ئهو رێنماییانه‌دا نین". ی ح��ام��ی��د م��ح �ه‌م �ه‌د ب �ه‌رپ��رس �
ی ی راگ�هی��ان��دن� ی ن��اوه‌ن��د مه‌كته‌ب ی "ئه‌گه‌ر ی وت ی ئیسالم یه‌كگرتوو داوای خۆپیشاندان بكرێت‌و رێگه‌یان لێبگیرێت ئ�ه‌وا ئ�هوه پێشێلكردنی ی خه‌ڵك نیشانده‌دات". ئازاد ئ��اك��ۆ خه‌لیل زاده چ��االك��وان ی ی وت ی م�ه‌ده‌ن� ل �ه‌ب��واری رێكخراو ی ناوخۆ ده‌یكات، "ئهوه گه‌مه‌یه وه‌زیر ی خۆپیشانده‌ر، بهرامبهر به‌هاوواڵتیان ی خه‌ڵك ئ��ه‌وان ده‌ی��ان�ه‌وێ��ت ئ���ازاد ی هه‌ی ه ی "ئ���هوه ب��خ��ۆن" .ئاكۆ وت � رێگ ه به‌هێزه‌كان ده‌دات ل �ه‌دژی خۆپیشانده‌ران چه‌ك به‌كاربهێنن". ی له‌الیه‌كی ترهوه فازیل به‌شاره‌ت ی "تائێستا ئهو ئه‌ندام په‌رله‌مان ،وت رێنماییان ه له‌په‌رله‌مان هه‌موارنه‌كراوه‌و پێویسته هه‌مواربكرێت". ی جه‌الل كه‌ریم بریكاری وه‌زاره‌ت ی وت "ئ��ه‌وان ناوخۆ ب �ه‌ده‌س��ت��وور له‌مه‌ودوا به‌پشتبه‌ستن به‌و رێنماییان ه ی ه �ه‌ر خۆپیشاندانێك پێچه‌وان ه داواك��ان بێت ،به‌ده‌سه‌اڵت كۆتایی پێده‌هێنن".
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
info@destur.net
رۆژنامه‌یه‌کی سیاسیی گشتییه،کۆمپانیای سولی تێلیگراف هه‌فتان ه دهریدهکات
راپۆرت
"بارزانی ئه‌گه‌ر واز له‌سه‌رۆكایه‌تیی پارتی بهێنێت، ی هێزه چه‌كداره‌كان بێت" ئاسایی ه سه‌رۆك د .زانا ره‌ئوف په‌رله‌مانتاری لیستی گۆڕان بۆ ده‌ستوور سازدانی :مه‌عاز فه‌رحان
په‌رله‌مانتاری لیستی گۆڕان د .زانا ره‌ئوف ده‌ڵێت وازهێنانی مه‌سعود بارزانی لهپۆستی سهرۆكی پارتی ،كلیلێك دهبێت بۆ ی ی دوو ئیداره‌ی كۆتاییهێنا ن به‌قۆناغ له‌كوردستاندا. هه‌روه‌ها ئاماژه به‌وه‌شده‌كات ك ه ی ك ه ئه‌گه‌ر ی ئهوه به‌هه‌ندوه‌رگرتن ی وازبهێنێت له‌پۆست ه حیزبیه‌ك ه ی هێزه ئاسایی ه ك ه سه‌رۆك ی چه‌كداره‌كان بێت ،ئهو كات ه سه‌رۆك هه‌رێم دهبێت ه یه‌ك مه‌ساف ه له‌نێوان الیه‌نه‌كاندا. ................................. ده‌س��ت��وور :پ��ڕۆژ‌ه یاسایه‌كتان پێشكه‌شی پ �ه‌رل �ه‌م��ان ك����ردووه، له‌بڕگه‌یه‌كی ئهو پڕۆژه‌یه‌دا داواده‌كه‌ن ی سهرۆكی هه‌رێم خۆی بۆ پۆسته‌ك ه ته‌رخانبكات‌و واز لهپۆستی سهرۆكی حیزب بهێنێت ،بیانووتان بۆ وازهێنانی مه‌سعود بارزانی لهپۆستی حیزبی چییه؟ ی د .زانا ره‌ئوف :ئهو پێشنیاز‌ه ی ئێم ه ل�ه‌ن��اوه‌ڕۆك��ی دوو پێشنیاز ی ت��ری��ش��دای � ه ك�� ه ل��ه‌پ��ڕۆژه‌ی��اس��ا ی ی ی��اس��ا ی سێیه‌م ه��ه‌م��وارك��ردن�� ی ی هه‌رێمدایه ،وات ه بۆئهوه سه‌رۆكایه‌ت ی بتوانین له‌ته‌وه‌ر‌ه گشتییه‌كه‌دا بۆ ی لهم پالن ه ی سه‌ره‌ك بڕوانین ،مه‌به‌ست ی ی سیاسی ی ئه‌زمون ده‌وڵه‌مه‌ندكردن ی ته‌واوه‌تیی ه كوردستان‌و كۆتاییهێنانێك ی له‌كوردستاندا، ی دوو ئیداره‌ی به‌دۆخ ی ب�هوه هه‌بێت ی ك ه په‌یوه‌ند ئ �هوه ی ی هه‌مواركردن ه �ه‌ڵ��وه‌ش��ان��دن �هوه ی هه‌رێم ه ی سه‌رۆكایه‌ت ی یاسا یه‌كه‌م ی 2006ی تایبهت ی ساڵ ك ه ژماره 2 ی ی جێگر ی پۆست ب�ه‌دروس��ت��ك��ردن� ی ی ه���ه‌رێ���م‌و ئه‌نجومه‌ن س���ه‌رۆك��� وه‌زیران ،ئێم ه هه‌ستده‌كه‌ین ك ه ئهم ه
د .زانا ره‌ئوف
ی دوو ته‌واوكارییه‌كه‌‌و به‌شێك ه له‌قۆناغ ی له‌كوردستاندا ك ه دهبێت زوو ئیداره‌ی ی تریان ی پێبهێنین ،به‌شێك كۆتای ی ی حیزبی ی هه‌ی ه به‌پۆست په‌یوه‌ند ی هه‌رێمه‌وه ،خۆتان ده‌زانن سه‌رۆك ی هه‌رێم ی یهكهمدا س�ه‌رۆك� له‌خول ی ی یاسای له‌به‌رده‌م په‌رله‌ماندا سوێند ی خ���وارد ،ب��ه‌اڵم له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان 7/25دا راسته‌وخۆ لهالیهن گه‌له‌و‌ه ی ی به‌فیعلی‌‌و یاسای هه‌ڵبژێردرا ،بۆئهوه ی هه‌رێم بیسه‌لمێنین ك� ه س �ه‌رۆك � ی ته‌رخانده‌كات بۆ ی خۆ به‌ته‌واوه‌ت ی هه‌رێم ،كه‌وات ه ی سه‌رۆكایه‌ت كاره‌كان ئهم ه واده‌خوازێت خۆته‌رخانكردنێكی ته‌واو هه‌بێت بۆ ئهو پۆست ه بااڵیه، ی ی ئه‌وه‌ش هه‌ی ه ئه‌گه‌ر سه‌رۆك ئه‌گه‌ر ی ه��ه‌رێ��م ل�ه‌پ��ۆس��ت� ه حیزبییه‌ك ه ی بمێنێتهوه به‌شێك له‌ئاسه‌واره‌كان ی دوو ئیداره‌ییش بمێنێت. قۆناغ ده‌س���ت���وور :ل���ه‌چ���وار ساڵی راب��ردووش��دا چه‌ند هه‌وڵێك لهالیهن چه‌ند الیه‌نێك‌و كه‌سایه‌تییه‌ك بۆ ئهو مه‌به‌ست ه هه‌بووه ،ئایا پێتانوای ه س�ه‌رۆك��ی هه‌رێم به‌هۆی سه‌رقاڵی به‌حیزبه‌كه‌یه‌و‌ه نه‌یتوانیو‌ه كاری
سهرۆكی هه‌رێم به‌ته‌واوی رابپه‌ڕێنێت؟ چۆن؟ ی د .زانا ره‌ئوف :من له‌ڕوانگه‌یه‌ك ی ئهم ده‌سته‌واژه‌ی ه ده‌كه‌م ترهوه سه‌یر ئێم ه وه‌كو ئه‌ندام په‌رله‌مان یه‌كێك ی پڕۆژه له‌ئه‌ركه‌كانمان پێشكه‌شكردن ی یاسای ه ك ه گوزارشتن لهو واقیع ه ك ه ههیهو له‌هه‌مانكاتدا دهبێت ئێم ه پالنێكمان هه‌بێت بۆ گهیشتن ه ئهو ی ی ك ه پێیده‌وترێت حكومێك قۆناغ ه ت �ه‌ن��دروس��ت ،راس��ت � ه ل���ه‌ڕاب���ردوودا ئه‌زمونێك هه‌بووه ،به‌اڵم خۆده‌بێت ی ئێم ه پالنێكمان هه‌بێت به‌ئاڕاست ه ی ده‌زان��ی��ن بۆ باشتر ،به‌پێویست هه‌رقۆناغێك پێشنیازمان هه‌بێت ،به‌اڵم ی به‌دیمكردبێت لهالیهن به‌داخه‌و‌ه ئهوه ههندێك كه‌ناڵه‌و‌ه خوێندنه‌وه‌یان بۆ ی ی حیزب ئهم پڕۆژه‌یاسای ه له‌ڕوانگه‌یه‌ك
یاخود تاكه‌كه‌سییه‌و‌ه سه‌یرده‌كرێت، ی ئێم ه ی جه‌وهه‌ری‌‌و زۆر سه‌ره‌ك خاڵ ی ك ه ی دوو ئیداره‌ی بریتی ه له‌قۆناغ ی ئهو قۆناغ ه پێویست ه بۆ نه‌هێشتن ی هه‌رێم‌و ی س�ه‌رۆك� ی جێگر پۆست ی ی وه‌زیران نه‌مێنێت‌و سه‌رۆك ئه‌نجومه‌ن ی سوێندخواردنییه‌و‌ه هه‌رێمیش له‌ڕۆژ ی بهێنێت، واز له‌پۆست ه حیزبییه‌ك ه ی هه‌رێم، ی سه‌رۆكایه‌ت ی یاسا به‌پێ ی ی گشت ی هه‌رێم فه‌رمانده سه‌رۆك ی پێشمه‌رگه‌ش ه لهگهڵ ئه‌وه‌شدا هێز ی كه له‌سیستمه په‌رله‌مانییه‌كاندا هێز ی ی ئه‌نجومه‌ن چه‌كدار له‌ده‌ستی سه‌رۆك ی وه‌زیراندایه به‌هه‌ندوه‌رگرتنی ئهوه ی كه ئه‌گه‌ر له‌پۆسته حیزبییه‌كه ی وازبهێنێت ئاساییه كه سه‌رۆك هێزه چه‌كداره‌كان بێت ،ئه‌وكات ه سهرۆكی هه‌رێم ده‌بێته یه‌ك مه‌ساف ه
ی به‌وازهێنانی مه‌سعود بارزانی له‌پۆسته حیزبییه‌كه ی ته‌واوده‌بێت ی دوو ئیداره‌ی قۆناغ
له‌نێوان الیه‌نه‌كاندا. ده‌س��ت��وور :پێموابێت به‌پێی ی پڕۆژه یاساك ه جگ ه لهو خوێندنهوه ی تری ئێوه بۆ وازهێنان بیانووان ه لهپۆستی سهرۆكی حیزب ،كارێكی تری ئهو پڕۆژه‌یه‌ش ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر مه‌سعود بارزانی وازبهێنێت لهپۆستی سهرۆكی حیزب ،كۆتایی هێنانیش ه به‌جۆرێك له‌جۆره‌كان به‌دۆخی دوو ئیداره‌یی؟ ێ به‌دڵنیاییه‌و‌ه د .زانا ره‌ئوف :به‌ڵ ی ته‌واوده‌بێت، ی دوو ئیداره‌ی قۆناغ ی ئهم پڕۆژه یاسای ه چونك ه یه‌كه‌م بڕگ ه ی ی سه‌رۆكایه‌ت ی یاسا هه‌ڵوه‌شاندنه‌و‌ه هه‌رێم ه ك ه له‌ده‌ق ه یاساكه‌دا ده‌ڵێت ی دهبێت ی هه‌رێم یاریده‌رێك سه‌رۆك ی پێشمه‌رگه، ی كاروبار بۆ راپه‌ڕاندن ی ی یاسا ی یه‌كه‌م به‌اڵم له‌هه‌مواركردن ی هه‌رێمدا به‌جێگیریی سه‌رۆكایه‌ت ی ی سه‌رۆك ی جێگر (سابتی) پۆست هه‌رێم دیاریده‌كرێت كه‌وات ه ئهم ه ی دوو ی به‌شێك ب��ووه له‌قۆناغ خۆ ئ��ی��داره‌ی��ی ،وات�� ه كاتێك ده‌وترێت ی ی هه‌رێم لهگهڵ پۆست ی سه‌رۆك پۆست حیزبیدا یه‌كناگرێته‌وه ،پڕۆژه‌ك ه ێ ی ك � ه سبه‌ین ی ئ���هوه ده‌بێته‌هۆ ی هه‌رێمیشمان ی سه‌رۆك ی جێگر پۆست پێویست نه‌بێت‌و كلیلێكیش دهبێت بۆ ی ی دوو ئیدار‌ه ی به‌قۆناغ كۆتاییهێنان له‌كوردستاندا. ده‌ستوور :به‌رده‌وام پارتییه‌كان‌و ی ئێوه به‌تایبه‌ت دوای ئهو پڕۆژه‌ی ه ده‌ڵ��ێ��ن س �ه‌رۆك��ی ه�ه‌رێ��م به‌ده‌نگی ی ل���ه%70ی ه��اوواڵت��ی��ان پۆسته‌ك ه ی وه‌رگرتووه ،ئایا پێتانوای ه چۆنییه‌ت م��ام�ه‌ڵ�ه‌ك��ردن��ی م�ه‌س��ع��ود ب��ارزان��ی له‌ئێستادا به‌شێوه‌یه‌ك ه ك ه له‌خزمه‌تی ئهو له%70دای ه ك ه خۆیان ده‌یڵێن؟ د .زانا ره‌ئوف :من بهنیگهرانییهوه ی ك ه ههندێك ده‌ڕوانم ه ئهو نووسینان ه ی ئهم ه ب�ه‌ڕێ��ز ده‌ی��ن��ووس��ن به‌ڕاست ی ئه‌ندام په‌رله‌مانه، ی ماف زه‌وتكردن
4
ی خۆمان ه پ��ڕۆژ‌ه یاسا ئێم ه حه‌ق پێشكه‌شبكه‌ین ،هیوادارم هیچ كهس ی ی ك ه ماف ئهو حه‌ق ه ن�ه‌دات به‌خۆ ی پڕۆژه یاسا له‌ئه‌ندام پێشكه‌شكردن په‌رله‌مان زه‌وتبكات. ده‌ستوور :به‌شێك له‌پارتییه‌كان ی الی ئێم ه ده‌یانه‌وێت ده‌ڵێن ئه‌مان ه سهرۆكی حیزبێك ك ه بوو به‌سه‌رۆكی ی واڵت ،واز له‌پۆست ه حیزبییه‌ك ه بهێنێت ،كه‌چی له‌واڵتانی دیموكراتیدا ی دهبێت ه سهرۆكی واڵت ئهو كهس ه ده‌یشبێت ه س�ه‌رۆك��ی حیزب ،ئێوه ده‌ڵێن چی؟ د .زانا ره‌ئوف :باشترین نمون ه ی ئێم ه ك ه هیوادارم ئهو بۆ پڕۆژه‌ك ه ی خۆیان ده‌هێنن، به‌ڕێزانه‌ش ك ه پڕۆژه ئێم ه هه‌میش ه له‌شته‌خراپه‌كاندا ئاماژه نه‌ده‌ین به‌عێراق ،له‌نمون ه ی باشیشمان هه‌ی ه خراپه‌كاندا نمون ه ك ه له‌عێراقدا هه‌بووه‌و له‌كوردستاندا له‌فه‌ره‌نساش جێبه‌جێنه‌كراوه، ی ج��ه‌م��اوه‌ره‌و‌ه ك � ه س���ه‌رۆك ل �ه‌ڕێ � ی كوردستان‌و هه‌ڵده‌بژێردرێت‌و سیستم فه‌ڕه‌نسا زۆر نزیكن له‌یه‌كه‌و‌ه ك ه ی الده‌ره ،ده‌بینین ی په‌رله‌مان سیستمێك ی سوێندخواردنییه‌و‌ه ی له‌ڕۆژ ساركۆز ی بوو ی پۆست ه حزبییه‌ك ه ده‌ستبه‌ردار ی ئهو پارت ه ی له‌ئه‌مڕۆو‌ه من نوێنه‌ر وت سیاسیی ه نیم ك ه هه‌ڵیبژاردووم ،به‌ڵكو ی گه‌لم ،كه‌وات ه پێم سه‌یر‌ه نوێنه‌ر ی هه‌رێم ك ه تۆ داواده‌كه‌یت سه‌رۆك ی بێت ی پۆست ه حزبییه‌ك ه ده‌ستبه‌ردار ئهم ه بانگه‌ش ه بێت بۆ دیكتاتۆری. ده‌ستوور :پارتییه‌كان تۆمه‌تبارتان ی ده‌ستوه‌ردان له‌كاری ده‌كه‌ن بهوه حیزبی ئ���ه‌وان ده‌ك���� هنو ئ��ه‌وه‌ش به‌ئه‌وپه‌ڕی دیكتاتۆری‌و ناشه‌رعی وه‌سفده‌كه‌ن ،ئێوه ده‌ڵێن چی؟ ئایا ئێوه ده‌ستوه‌رده‌ده‌ن؟ د .زانا ره‌ئوف :به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ی ئهوان ی حیزب ده‌ستوه‌ردان له‌پرس ن��اك�هی�نو ئ��هو مافه‌شمان ن���هداوه به‌خۆمان ،به‌اڵم وه‌كو په‌رله‌مانتار ئهوه ی خۆمان ده‌زانین ك ه پڕۆژه‌مان به‌ماف ی ی یاسا ی له‌هه‌مواركردن هه‌بێت ،بۆچ ی په‌رله‌ماندا ئهم ه یه‌ك همو دووه‌م�� ی به‌ده‌ستوه‌ردان دانه‌ئه‌نرا ،به‌اڵم یاسا سێیه‌م ب�ه‌ده‌س��ت��وه‌ردان داده‌نرێت، ی سێیه‌م ناڕه‌وابێت كه‌وات ه ئه‌گه‌ر یاسا ی تریش ن��اڕه‌وان ك ه ئهم ه یاساكان ی ناڕه‌وای ه واهه‌ستده‌كه‌م حوكمدانێك بهسهر ئه‌ندام په‌رله‌ماندا.
خوێندنگاكان تێكه‌ڵ به‌ملمالنێی سیاسیی حیزب ه ئیسالمییه‌كان ده‌كرێن
ی نامیلكهو باڵوكراوه‌ی ئایینی به‌نهێنی له‌خوێندنگه‌كاندا له‌گه‌رمیان ئیسالمییه‌كان یه‌كتر تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن ،به‌باڵوكردنه‌و ه ده‌ستوور
به‌نهێنی چه‌ندین نامیلكهو باڵوكراوه‌ی ئایینی ده‌خ��رێ��ن � ه خوێندنگا‌كانی گه‌رمیانه‌وه ،كۆم هڵو یه‌كگرتووش ده‌ڵ��ێ��ن ئ���هوه ك���اری ئێم ه نییهو سه‌له‌فییه‌كانی ئهو ده‌ڤه‌ر‌ه تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن ،په‌روه‌رده‌ش هه‌ڕه‌ش ه دهكات. خوێندنگا‌كانی ك��ه‌الر بوونه‌ته شوێنی گه‌یاندنی په‌یام ه ئایینییه‌كان‌و ب�ه‌ن��ه��ێ��ن��ی ل �ه‌ن��ێ��و خ��وێ��ن��دك��اران‌و خوێندنگاكاندا نامیله‌كه‌و باڵوكراوه‌ی نهێنی ب�ڵ�اوده‌ك���رێ���ن���هوه ،حیزبه ئیسالمییه‌كان ده‌ڵێن كاره‌كانی ئێمه به‌نهێنی ئه‌نجامنادرێت ،هاوواڵتیانیش گومانیان له‌حیزب ه ئیسالمییه‌كانه. به‌پێ ی بڕیار ی وه‌زاره‌ت ی پهروهرده هه‌ركه‌سێك ده‌ستگیربكرێت به‌هۆی باڵوكردنه‌و‌ه ی به‌یاننامه‌‌و نامیلك هی جۆراوجۆر ك ه زیان ی هه‌بێت بۆ سه‌ر خوێندكاران ی خوێندنگاكان ئه‌وا به‌پێی یاسا مامه‌ڵ ه ی له‌گه‌ڵدا دهكرێت.
فریاد حسێن به‌رپرس ی راگه‌یاندن ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی گشت ی پ���ه‌روه‌د‌هی گه‌رمیان به‌ده‌ستووری وت "به‌پێی ئهو یاسای ه ی له‌وه‌زاره‌ت ی په‌روه‌رده‌دا ده‌رچ���ووه باڵوبوونه‌و‌ه ی به‌یاننامه‌‌و نامیلك ه ی ج��ۆراوج��ۆر دهبێت ه هۆی شێواندن ی سیستم ی خوێندن". ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رای �ه‌ت��ی پ����هروهردهی گه‌رمیان به‌نیاز‌ه لێكۆڵینهوه ی ورد له‌سه‌ر باڵوبوونه‌و‌ه ی په‌یام ه ئایینییه‌كان بكات له‌نێو خوێندنگا‌كانیدا‌و ئاماژه ب����هوه ده‌ك����ه‌ن ك�� ه ئ��ه‌گ��ه‌ر ب��ۆی��ان ده‌رك��ه‌وت به‌نهێنییه ،ئ�ه‌وا له‌ڕێگ هی ئیدار‌ه ی خوێندنگاكانهوه رێوشوێنی یاساییان له‌گه‌ڵدا ده‌گرنه‌به‌رو ئاماژه به‌وه‌شده‌كه‌ن ك ه ترسیان له‌وكارانه ههیهو ده‌ڵێن "ده‌ترسین ئهوان ه سب هی كاری ئاژاوه‌گێڕی تر بكهن". ه��اوواڵت��ی��ان ب�ڵاوك��ردن �هوه ی ئهو په‌یام ه ئایینیی ه نهێنیان ه به‌كارێكی سیاسیی ده‌زانن‌و حیزب ه ئیسالمییه‌كانی كوردستان تۆمه‌تبار ده‌ك �ه‌ن ،حیزبه سه‌له‌فییه‌كان ئیسالمییه‌كانیش
به‌ئه‌نجامده‌ر ی ئهو كاره ده‌زانن. نامیله‌كه‌كان به‌پێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور ،ههندێك كات لهالیهن چه‌ند خوێندكارێكه‌و‌ه دابه‌شده‌كرێت‌و به‌نهێنی هه‌ندێكیان ده‌خرێن ه نێو کورسی خوێندكارانه‌وه. ك���ه‌م���ال ح���ه‌س���ه‌ن ب �ه‌رپ��رس �ی مه‌ڵبه‌ند ی گه‌رمیان ی كۆمه‌ڵ ی ئیسالمی كوردستان ،له‌لێدوانێكیدا به‌ده‌ستووری وت "س��ه‌ل��ه‌ف��ی��ی��ه‌ك��ان به‌شێكن له‌موسڵمانان ی جیهان‌و ئه‌وانیش كاری خۆیان ئه‌نجامده‌ده‌ن ،به‌اڵم شێوازێكی جیاوازیان هه‌یه". ئهو به‌رپرس ه وتی "ئه‌گه‌رچ ی ئهو به‌یاننامه‌‌و باڵوكراوان ه له‌به‌رده‌ستدا نییه، به‌اڵم دهبێت ئهوه بزانین سه‌له‌فییه‌كان به‌نهێن ی ئیشوكار ی خۆیان ده‌ك هنو كاره‌كان ی خۆیان به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن". به‌رپرسانی حیزب ه ئیسالمییه‌كان ده‌ڵێن له‌هه‌ر ناوچه‌یه‌كدا هه‌رك هسو الیه‌ن ه به‌شێوه‌یه‌ك بۆ گهیشتن به‌پل هی به‌رز ی ئایین ی كار ی بۆ دهكات ،بۆیه ره‌نگ ه ئهوه كاری سه‌له‌فییه‌كان بێت.
ئهو به‌رپرس ه ی كۆمه‌ڵی ئیسالمی وت ی "ئهوهی له‌گه‌رمیان دهكرێت كاری ئێم ه نییه". ب��وره��ان م��زه‌ف�ه‌ر به‌رپرس ی لقی گه‌رمیان ی رێكخراو ی گه‌شه‌پێدانی قوتابیان ی ئیسالمی ی كوردستان ك ه سه‌ر به‌یه‌كگرتووی ئیسالمییه ،به‌ده‌ستووری وت "ئ��هو نامیلكان ه ی ك ه به‌نهێنی باڵوده‌كرێنه‌و‌ه له‌نێو خوێندنگاكاندا ته‌نها ئیش ی سه‌له‌فییه‌كانه" .ئهو وتی "ته‌نها ئ��ه‌وان به‌نهێن ی ئیشده‌كه‌ن له‌مزگه‌وت‌و قوتابخانه‌كان ،زیاتر هیچیان به‌ده‌سته‌و‌ه نیی ه بۆ باڵوكردنهوهی نامیلكهو به‌یاننامه‌كانیان". پ��هروهرده ی گه‌رمیان‌و رێكخراوه خ��وێ��ن��دك��اری��ی�ه‌ك��ان��ی ئ���هو ده‌ڤ���هره ب�ڵ�اوب���وون���هوه ی ئ���هو نامیلكانه به‌كارێكی سیاسیی ده‌زان��نو حیزبه ئیسالمییه‌كانیش ده‌ڵ��ێ��ن نابێت هه‌ركارێك له‌شێو‌ه ی باڵوكردنهوهی په‌یامی ئایینی بكرێت ئێم ه تۆمه‌تبار بكرێین. حسێن محه‌مه‌د به‌رپرس ی ناوهندی
گه‌رمیان ی رێكخراو ی قوتابیان ی كۆمه‌ڵی ئیسالم ی به‌ده‌ستووری وت "ئێستا ههندێك كار دهكرێت یه‌كسه‌ر ئێمه تۆمه‌تبار ده‌كه‌ن ،به‌اڵم خۆ رێكخراوو الیه‌ن ی ئیسالمی ی تریش هه‌یه ،كێ ناڵێت ئهوان نین؟". ئهو به‌رپرس ه ی رێكخراوه‌ك ه ی كۆمه‌ڵ ئهوه ی نه‌شارده‌و‌ه ك ه ئه‌وانیش نامیلكهو په‌یامی ئایینییان باڵوكردووه‌ته‌وه ،به‌اڵم "له‌شوێن ی خۆماندا باڵویده‌كه‌ینه‌وه ی���ان ئ���هو ش��وێ��ن��ان�� ه ی ت��ای��ب�ه‌ت��ن به‌خۆمان ته‌نانه‌ت له‌ناو كۆلێژه‌كانیش
باڵویناكه‌ینه‌وه ،چونك ه ئهوه ده‌چێته بوارێك ی ترهوه". ب�ه‌رپ��رس� ی ن��اوه‌ن��د ی گه‌رمیانی قوتابیان ی كۆمه‌ڵ ی ئیسالم ی وت ی "ئهوه ده‌ستی سه‌له‌فییه‌كان‌و ئیسالمییه‌كانی تر ی تێدایه". به‌رپرس ی راگه‌یاندن ی پهروهردهی گه‌رمیان ئاماژه ی بهوهدا ك ه ریوشوێنی پێویست ده‌گرنه‌به‌رو وت ی "ده‌ترسین ئهوان ه ی ئه‌مكاران ه به‌نهێنی ده‌كه‌ن، سب ه ی ئاژاوه‌گێڕی‌‌و دوور نیی ه (تی ئێن تی)ش بێنن ه ناو خوێندنگاكانهوه".
7
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
عێراقی
ج����ه‌واد ل���ه‌ب���ارهی شیعه‌ی سیاسی ده‌دوێ كه دیارده‌یه‌ك ی ب��ه‌رچ��اوه ل�ه‌گ��ۆڕه‌پ��ان�ی سیاسی ئه‌مڕۆی عێراق‌و ده‌ڵێت "هێزه‌كانی ره‌وتی شیعی له‌ئیسالمی سیاسی، به‌شێوه‌ی ج��وواڵن �هوهی رێكخراو له‌ناو ناوه‌نده‌كانی ح��هوزه لهو ش���اران���هی م�����ه‌زاری پ��ێ��ش �ه‌وای موسڵمانه‌كانی شیعه‌ی تێدایهو باره‌گای مه‌رجه‌عه ئایینییه‌كانه ن���ه‌ج���ه‌ف ،ك���ه‌رب���ه‌ال ،ك��ازم��ی �ه له‌ناوه‌ڕاستی سه‌ده‌ی رابوردووه‌وه ده‌رك��ه‌وت��وون‌و ل�هو شارانه بره‌و به‌زانستی ئایینیو فه‌لسه‌فه‌و مێژووی ئیسالمی‌‌و زمانی عه‌ره‌بی‌‌و ئه‌ده‌بیاتی ج��ۆراوج��ۆر له‌شیعری عه‌ره‌بی‌‌و چیرۆكی ك��ورت‌و درێژ‌و وتاری ئه‌ده‌بی دراوه". ئ��ام��اژهی ب �ه‌وه‌ش��دا ك�ه "ل�هو كاتانه‌دا مه‌رجه‌عی ئایینی-له‌عێراق- خۆی به‌دوورگرتووه له‌به‌شداریكردن له‌كاری سیاسی ،دوای شكستی ش��ۆڕش �ی بیستی س��اڵ�ی ،1920 به‌هۆی ته‌نگپێهه‌ڵچنینی حكومه‌ته یه‌ك له‌دوایه‌كه‌كان به‌چاالكییه‌كانی مه‌رجه‌عی سیاسیو سه‌رقاڵبوونی بهخۆیهوه ،ئه‌وه‌ش به‌هۆكارێكی تر داده‌نرێت ،ستایلێكی كالسیكی بۆ په‌یوه‌ندی فه‌قیه به‌كاروباری گشتی كۆمه‌ڵگاو ده‌سه‌اڵت دامه‌زراندووه‌و ب���هه���ۆی���هوه ك�����اری س��ی��اس �ی له‌ناوه‌نده‌كانیدا بایه‌خی پێنه‌دراوه‌و وه‌كو حه‌رام حسابی بۆ كراوه". له‌سه‌ر ئاستی ناوچه‌كانیش، تێبینی ده‌ك �هی��ن ن �ه‌ج �ه‌ف باڵی كێشاوه ب�ه‌س�ه‌ر ژی��ان�ی سیاسی شیعه‌كان‌و ره‌نگه به‌شێكی گهورهی هۆكاره‌كه‌شی بگه‌ڕێته‌وه بۆ بوونی مه‌رجه‌عیه‌تی ئایینی له‌نه‌جه‌ف، به‌اڵم له‌پاڵیشدا له‌به‌ر هه‌مان هۆكار كه‌ربه‌ال وهك ركابه‌ر قوتبوه‌ته‌وه، به‌هۆی بوونی ههندێك مه‌رجه‌ع له‌كه‌ربه‌ال‌و لهو دوو شاره كێبڕكێ ك��راوه له‌سه‌ر رێبه‌رایه‌تیكردنی
info@destur.net
سیستمێک که بۆ ئێمه ناگونجێت
چ �ه‌ن��د ك�ه‌س��ێ��ك��ی��ان ك��وش��ت ك ه خۆپیشاندانیان ده‌ك��رد‌و ناڕه‌زایی خ��ۆی��ان ده‌رده‌ب������ڕی ب �ه‌رام��ب �ه‌ر داخستنی حه‌وزه‌و تانك نێردرایه سه‌ر ئه‌وانه‌یان كه مانیان گرتبوو. س���ه‌در ه��ان �ی الی �ه‌ن��گ��ره‌ك��ان �ی دا كه هێزه‌كانی داگیكه‌ر بترسێنن دوای ئهوهی رایگهیاند :ناڕه‌زایی ئاشتیانه چیتر به‌كه‌ڵك نایه‌ت. دوات��ر پێكدادانی سه‌ربازیی له‌نێوان هێزه‌كانی ئهمهریكاو سوپای مه‌هدی روویدا كه خودی موقته‌دا سه‌ركردایه‌تی ده‌كردن ،رۆژی 14ی ئایاری 2004سه‌ره‌تای جه‌نگێكی خوێناوی بوو له‌نێوان هێزه‌كانی ئهمهریكاو سوپای مه‌هدی له‌شاری نه‌جه‌ف‌و به‌دروستی له‌گۆڕستانی نه‌جه‌ف كاتێك هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا هه‌وڵیاندا سه‌در ده‌ستگیربكه‌ن، هه‌روه‌ك ئهو هێزانه رێگای نێوان كوفه‌‌و نه‌جه‌فیان گرت ،بۆئهوهی نه‌هێڵن سه‌در بچێت بۆ مزگه‌وتی كوفه كه لهو كاتانه‌دا ئیمامه‌تی نوێژی هه‌ینی بۆ الیه‌نگره‌كانی ده‌كرد ،به‌اڵم توانی بگاته كوفه‌‌و وتاری هه‌ینی خوێنده‌وه‌و كفنێكی سپی خسته‌سه‌رشانی وهك چۆن
کێ رکابه‌ریی موقته‌دا سه‌دری پێده‌کرێت؟
كه لهالیهن مه‌رجه‌عیه‌ت‌و حیزبه ئایینییه‌كانه‌وه پشتگوێخرابوون‌و ل �ه‌وێ بنكه‌ی ج�ه‌م��اوه‌ری�ی خۆی بنیات نا ،لهكاتێكدا ئه‌نجومه‌نی بااڵی ئیسالمی كه له‌مه‌نفاش بوو بایه‌خی به‌ڕۆڵی عه‌شیره‌ته‌كان‌و په‌لكێشكردنیانی به‌الی خۆی ده‌دا، ب �ه‌اڵم تا راده‌ی �ه‌ك �ی ك�ه‌م ل �ه‌وه‌دا س �ه‌رك �ه‌وت��وو ب��وو ،ل �ه‌ب �ه‌رئ �هوهی سه‌در لهو ب��واره‌دا له‌پێشه‌وه‌بوو، تائێستاش عه‌شیره‌ته‌كان بڕبڕه‌ی پشتی موقته‌دا سه‌درن‌و الیه‌نگری ب��اوك��ی��ن ،ل��ه‌ب��ه‌رئ��هوهی بایه‌خی پ��ێ��داون لهكاتێكدا نه ده‌وڵ��هتو نه مه‌رجه‌عیه‌ت‌و نه حیزبه‌كان بایه‌خیان پێنه‌ده‌دان.
کاری سیاسیی له‌ناوه‌نده‌کانی حهوزه بایه‌خی پینه‌دراوه‌و وه‌کو حه‌رام حیسابی بۆ کراوه
شیعه ،شاره‌كانی باشوور به‌سره‌‌و عه‌ماره‌و ناسریه دره‌نگ چوونه‌ت ه ن��او كێبڕكێكه‌وه ،ب��ه‌اڵم له‌سه‌ر ئ��اس��ت �ی س �ه‌رك��ردای �ه‌ت��ی��ك��ردن �ی رێ��ك��خ��راوه ئایینییه‌كان ن�ه‌ك مه‌رجه‌عیه‌ت ،بۆیه دروستبوونی رێكخراوه ئایینییه‌كان له‌چوارده‌وری مه‌رجه‌عیه‌ت ن �ه‌ج �ه‌ف‌و كه‌ربه‌ال شتێكی ن��ام��ۆ ن��ه‌ب��ووه ،حیزبی ده‌ع��وه له‌نه‌جه‌ف ده‌رك �ه‌وت��ووه، رێ���ك���خ���راوی ك����اری ئ��ی��س�لام�ی له‌كه‌ربه‌ال ده‌رك�ه‌وت��ووه ،ته‌نانه‌ت ئهو حیزبه بچوكانه‌ی له‌به‌غداش ده‌رك���ه‌وت���وون س��ه‌ر به‌خولگه‌ی نه‌جه‌ف‌و كه‌ربه‌ال بوون ،له‌وه‌شدا بزووتنه‌وه‌ی سه‌ید محه‌مه‌د سادق سه‌در ب �ه‌ده‌ره ،ههرچهنده بوونی مه‌رجه‌عیی ل �ه‌ش��اری نه‌جه‌فه، به‌اڵم بنكه‌ی جه‌ماوه‌ریی له‌ناوچه به‌شخوراوه‌كانی شیعه ب��ووه كه له‌شارۆچكه‌ی س �ه‌در (س��ه‌وره‌ی ج���اران���هوه) ل�ه‌ب�ه‌غ��دا ت��ا به‌سره درێ��ژده‌ب��ێ��ت��هوه ،به‌پێچه‌وانه‌ی حیزبی ده‌ع���وه‌‌و ئ �ه‌وان �ی ت��ر كه نوێنه‌رایه‌تی توێژی خوێنده‌واری شیعه‌یان ده‌ك��رد ،محه‌مه‌د سادق س���ه‌در هه‌نگاوێكی ه��اوش��ێ��وه‌ی م��وس��ا س�����ه‌دری ل���ه‌ب���اش���ووری لوبنان ب���ه‌ره‌و عه‌شیره‌ته‌كان‌و گوندنشینه‌كان‌و به‌شخوراوه‌كان نا
الپهڕه9
س�ه‌ره‌ت��ای پیاده‌كردنی رۆڵی راب��ه‌ری��ی ره‌وت���ی س��ه‌در لهالیهن موقته‌دا سه‌در لهگهڵ ده‌ستپێكردنی هێرشی ئهمهریكاو به‌ریتانیا بۆ سه‌ر عێراق له‌سه‌ره‌تای 2003هوه له‌پێناو رووخ��ان �ی رژێ��م�ی س���ه‌دام حسێن ده‌ستیپێكرد ،ههرچهنده ههندێك ئاماژه بۆ ئهوه ده‌كه‌ن ،هاوكارییه‌كی نهێنی له‌نێوان م��وق��ت�هداو هێزه تایبه‌ته‌كانی ئه‌مه‌ریكا دروستبووه، ب �ه‌ر له‌چوونه ن��اوه‌وه‌ی��ان بۆ ناو ش��اری نه‌جه‌ف‌و رووخانی رژێمی ده‌س����ه‌اڵت����دار ك���ه ه�ه‌ن��دێ��ك��ی��ان كه‌وتبوونه بیابانی نه‌جه‌ف ،به‌اڵم هیچ به‌ڵگه‌و دۆكۆمێنتێك نییه ئهو زانیارییه پشتڕاستبكاته‌وه ،به‌ڵكو بهپێچهوانهوه ،په‌یوه‌ندی هێزه‌كانی ئ��ه‌م��ه‌ری��ك��او م��وق��ت��ه‌دا م��ۆرك �ی راوه‌دوون���ان‌و دۆستایه‌تینه‌كردنی بهخۆیهوه بینیوه. لهگهڵ كۆنتڕۆڵكردنی شاری ن��ه‌ج��ه‌ف ل���ه‌الی���ه‌ن ه��ێ��زه‌ك��ان �ی ئ �ه‌م �ه‌ری��ك��اوه له‌كۆتایی مانگی ئاداری ،2003موقته‌دا هه‌ناسه‌ی خ��ۆش�ی ه�ه‌ڵ��م��ژی‌‌و واتێگه‌یشت كه ده‌توانێت كۆنتڕۆڵی شاره‌كه بكات ،لهكاتێكدا الیه‌نگره‌كانی باڵوببوونه‌وه‌و دشداشه‌ی ره‌شیان له‌به‌ردابوو چه‌كی كاڵشینكۆفیان پێبوو ب �ه‌س �ه‌ر ئ��هو ئۆتۆمبیله
پیكابانه‌وه بوون كه هیی ده‌وڵه‌ت ب���وون‌و وێ��ن �هی م��ح�ه‌م�ه‌د س��ادق سه‌دریان پێوه‌بوو. ئ�ه‌م�ه‌ش ی�ه‌ك�ه‌م ده‌ركه‌وتنی به‌هێز‌و ئاشكرای ئهو ره‌وته بوو كه به‌شێوه‌یه‌كی ره‌ها موقته‌دا سه‌در رابه‌رایه‌تی دهكات. لهو كاته‌دا شتێك رووی��دا كه خۆشحاڵی‌‌و مه‌ستبوونی موقته‌دای تێكدا‌و هه‌لیكۆپته‌رێك له‌بیابانی نه‌جه‌ف‌و له‌نزیك كارگه‌ی چیمه‌نتۆی كوفه نیشته‌وه كه مه‌جید ئه‌لخوئی ك���وڕی م��ه‌رج��ه‌ع��ی ك��ۆچ��ك��ردوو ئه‌بولقاسم ئه‌لخوئی ئه‌مینداری گشتی دامه‌زراوه‌ی ئیمام ئه‌لخوئی ل��ه‌ل��ه‌ن��ده‌ن ه �ه‌ڵ��گ��رت��ب��وو ،دوای چه‌ند رۆژێ��ك مانهوه له‌به‌حرێن، له‌به‌ریتانیاوه هاتبووه‌وه. دوای ده‌ركه‌وتنی خوئی پاش كه‌متر له 24سه‌عات له‌گه‌یشتنی، له‌به‌ره‌به‌یانی رۆژی دواتر له‌شه‌قامی ره‌سولی ناوه‌ڕاستی شاری نه‌جه‌ف كه به‌ره‌و ماڵی مه‌رجه‌ع سیستانی ده‌چ��وو ،ژماره‌یه‌كی زۆری خه‌ڵك
ل����ه‌ده‌وری ك��ۆب��وون �هوهو ب��ڕوای��ان ن��ه‌ده‌ك��رد واك��ت��وپ��ڕ بگه‌ڕێته‌وه، كاتێك س �ه‌ردان �ی م���ه‌زاری ئیمام ع �ه‌ل �ی (خ���وای ل��ێ رازی بێت) كرد‌و دوای بینینی كوڕی مه‌رجه‌ع كه ماڵه‌كه‌ی ده‌كه‌وێته سه‌حنی حه‌یده‌ری‌‌و م��اوه‌ی چه‌ند مه‌ترێك ل�ه‌م��اڵ�ی سیستانییه‌وه دووره، بۆئهوهی نوێژ له‌مه‌زاری ئیمامدا بكات ،خه‌ڵكه‌كه هه‌ر زوو هه‌واڵی گ�ه‌ڕان�هوهی كوڕه‌كه‌ی ئه‌بولقاسم ئه‌لخوئیان به‌شاره‌كه‌دا باڵوكردهوه، ل �ه‌ب �ه‌رئ �هوهی نێوبانگێكی باشی الی خه‌ڵكی شاره‌كه به‌رله‌وه‌ی 11 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر عێراق به‌جێبهێڵێت، هه‌بوو. ئ�ه‌م رووداوه زۆر شۆكاوی‌‌و كاریگه‌ر‌و پتر له‌بێزاركه‌ر بوو بۆ موقته‌دا كه خوئی به‌ركابه‌رێكی نابه‌رامبه‌ری خۆی ده‌زانی ،خوئی ن��اس��راوب��وو ،پیاوێكی ئایینیو له‌حه‌وزه خوێندبووی‌‌و ئه‌مینداری گشتی دام���ه‌زراوه‌ی خێرخوازی‌‌و ل��ه‌الی��ه‌ن ه��ێ��زه ع�ه‌ره‌ب��ی��ی�ه‌ك��ان‌و
موقته‌دا ،مه‌جید خوئی به‌رکابه‌رێکی نابه‌رامبه‌ری خۆی ده‌زانێت ،خۆیو الیه‌نگرانی پالنێکیان بۆ کوشتنی داڕشت‌و له‌رۆژی 10ی نیسانی 2003جیبه‌جێیانکرد
ئ��ه‌وروپ��اوه به‌هۆی كرانه‌وه‌یی‌و میانڕه‌وییه‌وه پشتیوانی لێده‌كرا، كوڕی مه‌رجه‌عێك بوو كه‌هێشتا جێی رێ��زی شیعه‌كانی جیهان بوو ،گه‌یشتنی بۆ نه‌جه‌ف مانای كۆتاییهاتنی رۆڵ��ی موقته‌دایه ب���ه‌ت���ه‌واوی ،ئ��ه‌م��ه‌ش النیكه‌م ئ��هو ش��ت�ه‌ب��وو ك �ه س���ه‌در بیری ل���ێ���ده‌ك���رده‌وه‌و ب����ڕوای پێبوو، الی �ه‌ن��گ��ره‌ك��ان �ی پ�لان��ێ��ك��ی��ان بۆ تیرۆركردنی ئه‌لخوئی له‌كاتێكی زۆر نزیكی گونجاودا داڕشت ،ئه‌وه‌ش له‌رۆژی 10ی نیسانی 2003و دوای رۆژێ��ك له‌كۆنتڕۆڵكردنی به‌غدا ل�ه‌الی�ه‌ن هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكاوه جێبه‌جییانکردو دادوه‌ر رائید جوحی كه دوات��ر لێكۆڵینه‌وه‌ی لهگهڵ سهرۆكی پێشووی عێراق س��ه‌دام حسێندا ك��رد ،فه‌رمانی ده‌ستگیركردنی موقته‌دا‌و پتر له25 كهس له‌الیه‌نگره‌كانی ده‌ركرد. پ �هی��وه‌ن��دی��ی م��وق��ت �ه‌دا دوای كوشتنی خوئی لهگهڵ ئیداره‌ی ئه‌مه‌ریكا له‌عێراق‌و به‌تایبه‌تی پۆل بریمه‌ری حاكمی مه‌ده‌نی ئه‌مه‌ریكی له‌عێراق ،مۆركێكی دوژمنكارانه‌ی بهخۆیهوه بینی ،بریمه‌ر بڕیارێكی بۆ داخستنی رۆژنامهی ئه‌لته‌یار ده‌رك�����رد ك���ه ل���ه‌الی���ه‌ن ره‌وت���ی س�����ه‌دره‌وه ب��ۆ م����اوه‌ی 60رۆژ چ��اپ‌و ب�ڵاوده‌ك��رای��هوه ،ئ��ه‌وه‌ش ب��ووه‌ه��ۆی گ���رژ‌و ئاڵۆزتركردنی په‌یوه‌ندییه‌كانی موقته‌دا سه‌در‌و ح��اك��م�ی ئ �ه‌م �ه‌ری��ك��یو رووداوی خوێناوی له‌نێوان الیه‌نگرانی سه‌در‌و هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا لێكه‌وتووه كه به‌داگیركردنی عێراق تۆمه‌تباریان ده‌كردن ،دوای ئهوهی ئهو هێزانه
باوكی ئ �هو ك��ارهی ده‌ك��رد وهك ئ��ام��اژهی �ه‌ك ب��ۆئ��هوهی ل �ه‌م��ردن‌و شه‌هیدبوون ناترسێت. ه �ه‌ڵ��وێ��س��ت �ه‌ك��ان �ی م��وق��ت �ه‌دا دژبه‌یه‌كن‌و ناكۆكن ،ئهو لهكاتێكدا رایگهیاند كه هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق شه‌رعیه‌تی نییه تا داگیركه‌ر له‌ناو عێراقدا بمێنێتهوه ،رێگری له‌هاوڕێ‌و الیه‌نگره‌كانی نه‌كرد به‌شداریی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كانی مانگی رابوردوودا بكهن ،ره‌وتی سه‌در بهشداری كرد‌و 40كورسی په‌رله‌مانی داهاتووی بردووه‌ته‌وه ،به‌اڵم ئهوهی موقته‌دا جیاده‌كاته‌وه عێراقیبوونه‌كه‌یه‌تی‌‌و ره‌وته‌كه‌شی سه‌ر به‌توێژی هه‌ژاری ك��ۆم�ه‌ڵ��گ��ای ع��ێ��راق��ی�نو س��وورن ل�ه‌س�ه‌ر قبوڵنه‌كردنی م��ان�هوهی هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا له‌عێراق ،پتر له‌وه‌ش پاشكۆی بڕیاری ئێران نین ههرچهنده رابه‌ری ره‌وته‌كه ئێستا له‌قومه‌و فیقهی شیعه له‌حه‌وزه‌ی ئه‌وێ ده‌خوێنێت ،بۆئهوهی ببێته پێشه‌واو موجته‌هیدێكی ئایینی. سه‌ركرده‌كانی ره‌وت �ی سه‌در به‌عێراقچێتی‌و گیانی نیشتمانییان جیاده‌كرێنه‌وه‌‌و زۆرینه‌یان هه‌ڵگری بڕوانامه‌ی بااڵی زانكۆن‌و داكۆكی ل �ه‌م �ه‌س �ه‌ل �ه‌ك��ان �ی گ �ه‌ل �ی ع��ێ��راق ده‌كه‌ن ،دوور له‌ئینتیمای تایه‌فی‌‌و به‌بێ گرێ‌و گۆڵ بهرامبهر پێكهاته سیاسییه‌كان كراوه‌ن. م��وق��ت�ه‌دا س���ه‌در رۆژی 12ی ئابی ساڵی 1973له‌شاری نه‌جه‌ف له‌دایكبووه ،دووجار ژنی هێناوه، ی �ه‌ك �ه‌م��ی��ان ك��چ �ی م��ام��ی خ��ۆی محه‌مه‌د باقر سه‌دره‌و دووه‌میشیان خوشكی ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری پێشووی نووسینگه‌كه‌ی ریاز ئه‌لنورییه.
هه‌ڵوێسته‌كانی موقته‌دا دژبه‌یه‌كن‌و ناكۆكن ،ئهو لهكاتێكدا رایگهیاند كه هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق شه‌رعیه‌تی نییه تا داگیركه‌ر له‌ناو عێراقدا بمێنێتهوه سه‌در به‌لێشاو خه‌ڵک ده‌ڕژێنێت ه سه‌ر شه‌قامه‌کان
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
info@destur.net
رۆژنامه‌یه‌کی سیاسیی گشتییه،کۆمپانیای سولی تێلیگراف هه‌فتان ه دهریدهکات
عیراقی مه‌عد فه‌یاز
ی شه‌رق ئه‌لئه‌وسه‌ت رۆژنامه
ی رێ��ك�ه‌وت به‌ته‌نیا ،له‌چاره‌نووس ی ماوه‌ته‌وه، ی بۆ نووسرابوو ،به‌میرات ێ فاكته‌ر‌ه له‌یه‌ك شوێن‌و كاتی ئهم س ی زۆر كتوپڕدا دیاریكراو له‌نێوا رووداو ی به‌یه‌كگه‌یشتن‌و موقته‌دا س �ه‌در ی ئهمڕۆ ك���رد‌ه ئ��هو س��ه‌رك��رده‌ی�� ه ی ره‌وتێك ده‌ك��ات ك ه 40 رابه‌رایه‌ت ی ی هه‌ڵبژێردراو ی له‌په‌رله‌مان كورس عێراقدا هه‌بێت‌و به‌و پێیه‌ش دهبێت ه ی ی سه‌ره‌ك ی سیاسیو رۆڵێك هێزێك ی داهاتوودا ی حكومه‌ت له‌پێكهێنان ده‌گێڕێت. راس���ت ن��اب��ێ��ت ئ��ه‌گ��ه‌ر بڵێین ی له‌رابه‌رایه‌تیكردن ئ�ه‌م الو‌ه بیر نه‌كردووه‌ته‌وه ،راستتر ئهوهی ه بڵێین هیچ رۆژێ��ك به‌خه‌یاڵیدا نه‌هاتووه، ته‌نانه‌ت به‌خه‌یاڵیشیدا نه‌هاتووه ،لهم ی ئێستایدا بێت ،به‌م جۆره پێگه‌ی ه ی بۆ نه‌كردوه ،چۆن كه‌سێك ته‌گبیر ته‌گبیر بۆ شوێنێك دهكات ك ه له‌گ ه ڵ پێودانگ‌و خواست‌و بایه‌خه‌كانیدا ی به‌خه‌یاڵیدا نه‌گونجێت؟ به‌كورت ی ئێستا، نه‌ده‌هات ببێت به‌م رابه‌ر‌ه ی نه‌بوو بۆ گهیشتن هیچ پالنیش ی له‌بنه‌ڕه‌تدا به‌م شوێنه ،لهبهرئهوه ی تێدا نهبووه ،رابه‌رایه‌تی‌‌و ئاماده‌ی ی به‌رێكه‌وت‌و به‌میراتی، پێشه‌وای ی شیعه‌كان هه‌رگیز ی ال پێشه‌وای ی به‌ڕێكه‌وت نابێت ،هه‌روه‌ها به‌پیالن ی یاخود ی حیزب ی یان فه‌رمان سیاسی ی سه‌ربازیی‌‌و ته‌نانه‌ت رێنمایی كوده‌تا ی ئیمپریالیزم حكوم هتو پیالنه‌كان نابێت. ی پێشه‌وایی‌‌و ئیجتیهادكردن ال شیع ه داواناكرێت‌و ناكڕرێت‌و نادرێت‌و نابه‌خشرێت‌و وه‌رناگیرێت‌و زه‌وت ی ه��هوڵو ن��اك��رێ��ت ،به‌ڵكو ل �ه‌ڕێ � ی ب �ه‌رده‌وام �هوه دهبێت، كۆشش ی زانستی خوێندن ل �ه‌ح �هوزه قورس‌و ئاڵۆزه. له‌حه‌وزه‌و‌ه ده‌ستپێده‌كات ك �ه‌ب��ری��ت��ی��ی � ه ل �ه‌ق��وت��اب��خ��ان � ه ئ��ای��ی��ن��ی��ه‌ك��ان‌و ل��ه‌ن��ه‌ج��ه‌ف ب�ڵاوب��وون �ه‌ت �هوه ،له‌بنه‌ڕه‌ته‌و‌ه ی خوێندكاران له‌سه‌رده‌ست م��وج��ت��هه��ی��ده‌ك��ان‌و زانایان‌و پێشه‌واكان ف��ێ��رده‌ك��رێ��ن، ی به‌پێشه‌ك
كاتێك كه‌سێك به‌رێكه‌وت دهبێت ه سه‌ركرده
ده‌ستپێده‌كه‌ن ،ت��ا ده‌گ �ه‌ن � ه شت ه ی ئاشكراكان‌و لێكۆڵینهوه لهو شتان ه له‌ده‌وروبه‌رمان ههیهو هه‌وڵدان بۆ ی زانست لهالیهن ئه‌وانه‌و‌ه وه‌رگرتن كۆتایی نایه‌ت ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر بشبن ی ی پل ه ی گهوره ،وه‌رگرتن به‌مه‌رجه‌ع ی ی په‌یوه‌ند موجته‌هید یان پێشه‌وای ی دی��اری��ك��راوه‌و‌ه نییه، به‌ماوه‌یه‌ك ره‌ن��گ� ه خوێندكاره‌ك ه نیو س�هده ی ی به‌زانست بخوێنێت‌و هێشتا پێویست زیاتر بێت ،به‌اڵم موقته‌دا سه‌در ك ه له‌خوێندنگا حكومیی ه ئاساییه‌كان ی ده‌یخوێند‌و دواتر چووه‌ت ه ئاماده‌ی ی ته‌واو ی ئه‌وێش پیشه‌سازی‌‌و خوێندن ی ی باوك ن �ه‌ك��ردووه" ،ل�ه‌ژێ��ر فشار محه‌مه‌د سادق سه‌در ك ه له‌به‌رامبه‌ر ی مه‌رجه‌عیه‌تدا ده‌وه‌ستایه‌وه ،خوێندن ی شیع ه ئیسحاق ی مه‌رجه‌ع ی ال حهوزه فه‌یاز ب��ووه" ،به‌ته‌نیا داده‌نیشت، ی هۆڵه‌ك ه یان بێده‌نگ ل �ه‌خ��واره‌و‌ه گ��روپ �ه‌ك � هی ،گفتوگۆ‌و مشتومڕ‌و ی ی ده‌وام ی نه‌ده‌كرد ،لهماوه پرسیار ی وانه‌كانی، پچڕ پچڕ‌و ن��اوه‌ن��اوه ی كه‌سێك ك ه له‌گه‌ڵیدا ئهو بهگوێره ی به‌مشێوه‌ی ه ماوه‌ته‌وه. خوێندوویه‌ت ی بابه‌تی ،سه‌در له‌به‌ر هۆكار ی ی ل �ه‌راب �ه‌رای �ه‌ت��یو پێشه‌وای ب��ی��ر نه‌كردووه‌ته‌وه ،دیارترینیان ئهوهی ه له‌نێو براكانیدا سێیه‌م ه كه‌ئه‌م ه ی ی ته‌م هنو به‌پیت ناوه‌كانیان ه به‌پێ میم ده‌ستپێده‌كه‌ن :مسته‌فا ،موئمل، م���وق���ت���ه‌دا، مورته‌زا. ب��را
گ���ه‌وره‌ك��� هی ،مسته‌فا ،ل �ه‌ح �هوزه ی ی ئایین نه‌یخوێندوه‌و جلوبه‌رگ ی نه‌پۆشیوه ،به‌ڵكو وهك��و خه‌ڵك نه‌جه‌ف ده‌ڵێن "ئه‌فه‌ندی" بووه ،وات ه ی پۆشیوه‌و زیاتر ی ئاسای جلوبه‌رگ له‌به‌غدا ژیاوه وهك له‌نه‌جه‌ف. ی ی راپه‌ڕین ی ،1991دوا له‌ساڵ ی ی ئ��ادار (شه‌عبانی) ك ه له‌مانگ ی ی كۆچ ئهو ساڵ ه سه‌ریهه‌ڵدا‌و دوا ی ی یه‌كێك له‌گه‌وره‌ترین مه‌رجه‌ع دوای شیعه‌كان ل�ه‌ج��ی��ه��ان ،ئه‌بوقاسم ی وهك مه‌رجه‌عێك ئه‌لخوئی ،سیستان ی ده‌ركه‌وت ،به‌اڵم ی خوئ بۆ جێنشین ی ده‌سه‌اڵتدار ئه‌وه‌بوو ی رژێم بۆچوون ی ی عه‌ره‌ب ی له‌مه‌رجه‌عێك پشتیوان ی بكات نه‌ك ئێرانی ،كه‌ریم عێراق ی ی یه‌كێك له‌سه‌ركرده‌كان حه‌سه‌ن راز ی به‌عس‌و به‌مه‌زهه‌ب شیع ه حیزب ی حیله‌یه‌‌و ك� ه له‌بنه‌ڕه‌تدا خه‌ڵك
ی موقته‌دا به‌باوكییه‌و‌ه "په‌یوه‌ند ی له‌بنه‌ڕه‌ته‌و‌ه باش نهبووه ،لهبهرئهوه ی ب���ه‌رده‌وام ن�ه‌ب��ووه له‌خوێندنه‌ك ه ی ی له‌خواست له‌حه‌وزه‌و ح هزو خولیاكان باوكییه‌و‌ه نزیك نهبووه". ی س �ه‌ب��اره‌ت به‌موقته‌دا ئ���هوه ی ی جحێلی‌‌و سه‌ره‌تا ی سااڵن لهماوه ی الوی��دا زان���راوه ئ�هوهی� ه ك ه حه‌ز له‌یاخیبوون‌و ئازادی‌‌و خۆنه‌به‌ستنه‌و‌ه ی مه‌رجه‌ع ه ك���ردو‌ه ب �هو مه‌رجان ه ی زانستی، ئاینییه‌كان یان ح �هوزه ی ی كۆمه‌اڵیه‌ت یاخود ته‌نانه‌ت ژیان ی شیعه‌نشین ده‌یانسه‌پێنێت له‌شارێك ی شیعه‌كان ه له‌جیهاندا، ك ه ناوه‌ندێك ی له‌نه‌ریت ه موحافیز ت��ائ��ه‌وپ��ه‌ڕ ی ناچارده‌كات دیاره‌كانیدا‌و خه‌ڵكه‌ك ه ی ئ���هو ك����اره ك��ۆم �ه‌اڵی �ه‌ت��ی��ی��ان � ه قبوڵنهكراوه له‌په‌نهانی‌‌و له‌ژێرزه‌مین ه ی نه‌جه‌فدا ئه‌نجامبده‌ن. ناسراوه‌كان
ی ئێستا، موقته‌دا به‌خه‌یاڵیدا نه‌ده‌هات ببێت به‌م رابه‌ر ه ی ی نه‌بوو بۆ گهیشتن به‌م شوێنه ،له‌به‌رئه‌و ه هیچ پالنیش ی تێدا نهبووه، له‌بنه‌ڕه‌تدا ئاماده‌ی
ی كرد بۆ ی نه‌جه‌ف بوو كار پارێزگار پااڵوتن‌و پشتیوانیكردن له‌محه‌مه‌د ی ببێت ه مه‌رجه‌ع، سادق سه‌در بۆئهوه ی به‌عسیش ی سه‌ركردایه‌ت رێنمای ئه‌وه‌بوو به‌و ئاراسته‌ی ه كاربكات، ی عێراق له‌دایك‌و ی شیع ه زۆری��ن� ه ی ی عه‌ره‌بن‌و پشیوانی‌‌و الیه‌نگر باوكێك ئ �ه‌م مه‌رجه‌ع ه ب��وون ،ههرچهنده ی شیع ه ك��ار ب�هو وت ه مه‌رجه‌عیه‌ت ی ی په‌یامبه‌ر دهكات "جیاواز پیرۆز‌ه له‌نێوان عه‌ره‌بێك‌و عه‌جه‌مێك نیی ه م �ه‌گ �ه‌ر ب �ه‌خ��وداپ �ه‌رس��ت �ی" ،شیع ه ج��ی��اوازی��ی��ان ن���ه‌ك���ردووه له‌نێوان ی یان ی یا ئه‌فغان ی ئێران مه‌رجه‌عێك ی یاخود عه‌ره‌بی ،به‌ڵكو پاكستان جیاوازییه‌كه‌یان ل�ه‌وه‌دای� ه كامیان زۆرتر زاناو موجته‌هیدترن. ی ئه‌گه‌ر واپێویست بكات رابه‌رایه‌ت ی سه‌در به‌میرات بێت ،پێویست ه ره‌وت ی محه‌مه‌د سادق كوڕ‌ه گه‌وره‌ك ه س��ه‌در ببێت ،ئ�ه‌گ�ه‌ر ك��وڕ‌ه ی گه‌وره‌مان تێپه‌ڕاند ،كوڕ ی دووه‌م دێت ،به‌ڵكو ئهوه زان�����راوه ك�� ه م��وق��ت�ه‌دا ل �ه‌ب��اوك��ی��ی �هوه نزیك ن���ه‌ب���ووهو ل�ه‌ن�ه‌ج�ه‌ف رۆژێك له‌گ ه ڵ باوكیدا نه‌بینراو‌ه له‌رۆیشتن ی���ان ك��ۆب��وون��هوه ی��اخ��ود ت �ه‌ن��ان �ه‌ت ی هه‌ینیدا له‌نوێژ ی باوك ك ه س�ه‌در بهسهر موسڵمان ه ش���ی���ع���ه‌ك���ان���دا ده‌ی��س��ه‌پ��ان��د‌و ی ت��ی��ای��دا وت���ار ح����ه‌م����اس����یو ی بۆ گه‌رموگوڕ الیه‌نگر ه‌كانی‌‌و ی ت�������������ه‌واو ن���وێ���ژك���ه‌ران د ه‌خوێند هو ه، ه����ه‌ن����دێ����ك ی ل��ه‌خ��ه‌ڵ��ك�� نه‌جه‌ف لهوه زیاتر ده‌ڵێن‌و ی ئ���اش���ك���را ده‌ك�����������ه‌ن
ی ی ی��ه‌ك�� همو شه‌پۆل ف��اك��ت �ه‌ر ی خست ه ی���ه‌ك���ه‌م ك��� ه م���وق���ت���ه‌دا ێ واده‌و ی رووداوه‌كانه‌و‌ه به‌ب رووكار ێ ی پ��ێ��ش��وه‌خ�ت‌و به‌ب ێ پالنێك ب� ی له‌گ ه ڵ ی باوك پێشبینی ،كوشتن ی مسته‌فا‌و موئمل بوو، دوو براك ه ی نه‌ناسراو لهالیهن چه‌ند چه‌كدارێك ی بیست ی شۆڕش له‌نزیك گۆڕه‌پان ی نه‌جه‌ف ی ش��ار له‌نزیك ده‌رواز‌ه ی ی ،1999كهس ه شاره‌زاكان له‌شوبات ی ی شاره‌ك ه سوورن له‌سه‌رئه‌و‌ه خه‌ڵك ی ده‌ستڕۆیشتوو ی ئ��ێ��ران� "الی��ه‌ن�� ی ی ل���ه‌چ���وارچ���ێ���وه ك���وش���ت���وون��� ی مه‌رجه‌ع ه پیالنێكدا بۆ له‌ناوبردن ی شیع ه عه‌ره‌به‌كان‌و راده‌ستكردن مه‌رجه‌عیه‌ت به‌ئێرانییه‌كان" ،ئهو كه‌سان ه له‌وه‌ش زیاتر بۆ مه‌سه‌له‌ك ه ده‌چ�نو ده‌ڵێن "یه‌كێك له‌دیارترین ی له‌ئێران ی ئیسالم ی كۆمار ئامانجه‌كان ی نه‌جه‌ف ه وه‌كو ی بایه‌خ كه‌مكردنه‌و‌ه ی شیعه‌كان له‌جیهان‌و ناوه‌ندێك ی مه‌رجه‌عی هتو ی ناوه‌ند گواستنه‌و‌ه ی ی شیعه‌كان ه بۆ شار ی سه‌رنج جێ ی قوم ك ه ته‌نیا 120كیلۆمه‌تر له‌تاران پایته‌خته‌و‌ه دووره". ی رووداوه‌ك���ان ته‌نانه‌ت سروشت ئه‌گه‌ر به‌و مه‌به‌سته‌یش نه‌بووبێت ئاماژه بۆ دروستی ئ�ه‌م بۆچوون ه ی ی شیع ه عه‌ل ده‌ك��ات ،چونك ه زان��ا ی ب��ه‌ره‌گ�� هزو له‌بنه‌ڕه‌تدا سیستان ی مه‌رجه‌ع ه ی دیمه‌ن ئێرانی ،سه‌رگه‌ور‌ه ی بااڵ‌و له‌نه‌جه‌ف وهك مه‌رجه‌عێك ی ی دیارنه‌مان‌و تیرۆركردن ئه‌وه‌ش دوا ی محه‌مه‌د ی عێراق ی عه‌ره‌ب مه‌رجه‌ع سادق سه‌در. ی به‌اڵم الیه‌ن ه ئێرانییه‌كان به‌توند ئهوه ره‌تده‌كه‌نه‌وه‌و باس له‌وه‌ده‌كه‌ن ی عێراق مه‌رجه‌ع "ده‌زگا ئه‌منییه‌كان ی س �ه‌دری��ان كوشتوو‌ه ل�ه‌ب�ه‌رئ�هوه ی هه‌ینیدا ی نوێژ ی وتاره‌كان له‌میان ی ی سه‌دام حسێن قس ه ی رژێم له‌دژ ی ده‌كرد" ،به‌ڵكو رووداوه‌كان "په‌رۆش ی عێراق سه‌دام ی پێشوو رژێم‌و سه‌رۆك ی ی مه‌رجه‌عیه‌ت عه‌ره‌ب حسێن بۆئهوه ی بێت ده‌رده‌خ���ه‌ن ،ته‌نانه‌ت عێراق ی رژێ��م وای��ك��رد س��ه‌در به‌مه‌رجه‌ع ی شیع ه له‌قه‌ڵه‌مبدرێت‌و پشتیوان ی كرد ،لهكاتێكدا له‌مه‌رجه‌عییه‌ته‌ك ه
ی حوكمڕان ئ�هو كات ه له‌هیچ رژێم ی گهوره له‌گ ه ڵ شیعه‌كان كێشه‌یه‌ك ی ی مه‌رجه‌عێك ی كوشتن ل��ه‌ج��ۆر ی له‌نه‌جه‌ف شیعه‌و دوو ك��وڕه‌ك � ه تێوه‌نه‌گالبوو". ی ی له‌گه‌رم ه كتوپڕ موقته‌دا خۆ رووداوه‌ك���ان بینیوه ،به‌ڵكو ته‌واو ی ی كوشتن ل��ه‌ڕووك��اری��ان��دا ،دوا ی باوكی‌‌و ههردوو براك هی ،بووه كوڕ ی ك��ۆچ��ك��ردوو، ی م�ه‌رج�ه‌ع� گ���هوره ی ی سیاسی ل �ه‌الی �ه‌ن س�ه‌رك��ردای�ه‌ت� عێراق‌و شیعه‌كان‌و مه‌رجه‌عه‌كان‌و زاناو موجته‌هیده‌كانه‌وه ،سونه‌كان، ی ههندێك ل�ه‌ده‌وڵ�ه‌ت��ان�هوه س �ه‌ران � ی ی لێكرا ،ته‌نانه‌ت لهماوه سه‌ره‌خۆش ش���ه‌وو رۆژێ��ك��دا ،ب���ووه دیارترین ی ی له‌سه‌ر حساب ی خانه‌واده‌ك ه كوڕ برا بچوكه‌ك هی ،موڕته‌زا ك ه بهوه ناسرابوو نه‌خۆشه‌و له‌هه‌موو كای ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان دووركه‌وتووه‌ته‌وه. ی ی راپه‌ڕینه‌كه‌وه ،ره‌وتێك لهدوا ی به‌رفراوان لهالیهن محه‌مه‌د جه‌ماوه‌ری ی سادق سه‌در دامه‌زرێنرا ك ه خه‌ڵك ی ئاسایی‌‌و عه‌شیره‌ته‌كان‌و خه‌ڵك ی ناوه‌ڕاست‌و داماوو هه‌ژاری شاره‌كان ی ی له‌خۆگرتبوو ،هه‌ڵوێست باشوور ی نه‌بوو ههندێك ی دیاریكراو سیاسی ی دژ به‌یه‌ك جاریش ئهو هه‌ڵوێستان ه ی سه‌در، ب��وون‌و دوات��ر ناونرا ره‌وت � ی ی سوپا ی هه‌ی ه به‌ناو میلیشیایه‌ك ی ك� ه هه‌تا محه‌مه‌د س��ادق م�هه��د سه‌در له‌ژیاندابوو دامه‌زرێنراو یه‌كێك ی ئه‌بو سه‌جاد ی به‌ناو له‌سه‌ركرده‌كان ی دهكات ی سه‌در واباس له‌شارۆچك ه ی خاوه‌ن بیروباوه‌ڕ بووهو "سوپایه‌ك ی ئاماده‌بوو‌ه بۆ شۆڕشكردن له‌دژ ی ی كوشتن ده‌س��ه‌اڵت ،ئه‌گه‌ر پیالن ی باوك نه‌بوایه‌‌و ئهو سوپای ه سه‌در ی ی سه‌ربازی سوپا لهالیهن پسپۆڕان ی پێكراوه". پێشوو مه‌شق‌و راهێنان ی سه‌در لهالیهن ی ره‌وت رابه‌رایه‌تیكردن ی موقته‌دا سه‌دره‌و‌ه ك ه له‌باوكییه‌و‌ه بۆ ی مابووه‌وه ،هه‌ڵپه‌سێردرابوو ،لهماوه ی ی پێشوو ی سه‌رۆك ی حوكمڕان سااڵن عێراق سه‌دام حسێن فه‌رامۆشكرابوو، ی م��ه‌رج��ه‌ع ی دوای���� ی ك��ۆچ�� دوا محه‌مه‌د س���ادق س���ه‌در ،موقته‌دا ی كه‌وت ه راك ه راك ه بۆ جێبه‌جێكردن ی ی كه‌هه‌تا خۆ ی باوك راسپارده‌ك ه ی م��اب��وو ب��ۆ الی �ه‌ن��گ��ران‌و ئه‌ندامان ی شوێن پێیان ره‌وته‌كه‌‌و ئهو كه‌سان ه ی هه‌ڵگرتبوو خوێندبوویه‌وه‌و ئاشكرا ك��ردب��وو یه‌كێك ل��ه‌م مه‌رجه‌عان ه ی ده‌گرنه‌وه ،ئیسحاق فه‌یاز ك ه جێ ی له‌نه‌جه‌ف داده‌نیشێت یان كازم حائر ی سه‌در ی ئێران ،كوڕه‌ك ه نیشته‌جێ ی فه‌یاز‌و داوای لێكرد روویكرد‌ه ال ی جێبه‌جێبكات، ی باوك راسپارده‌ك ه ی به‌اڵم وهك زان��راوه فه‌یاز كه‌سێك ی به‌زانست‌و ی زۆر میانڕه‌وه‌و بایه‌خ ی فیقه‌و وانه‌وتنه‌وه‌ی ه به‌چاولێكه‌ری ی مه‌رجه‌ع مامۆستاو باوك ه رۆحییه‌ك ه ی ئه‌بولقاسم ئه‌لخوئی‌‌و له‌به‌رچاوگرتن ی سیاسی، ی له‌كاروبار دووركه‌وتنه‌و‌ه ی ی له‌جێبه‌جێكردن ی لێبوردن داوا ی راسپارده‌ك ه كرد. ناوه‌ڕۆك ی روونكردهوه فه‌یاز بۆ موقته‌دا ی وان ه ك ه روو بكات ه زانست‌و ئه‌ڵق ه
6
ی نه‌جه‌ف ،واز خوێندن ل �ه‌ح �هوزه ی ی حه‌زیان لێیه‌ت له‌سیاس هتو ئهوان ه ی ی له‌سه‌ر بهێنێت ،به‌اڵم ئهو فشار‌ه ی بۆ ده‌سه‌اڵت، بووهو په‌لكێشكردن له‌سه‌ره‌تای ته‌مه‌نیدا به‌هێزتربوو ی فه‌یاز ێ به‌ئامۆژگارییه‌ك ه ی گو لهوه ی تر ب��دات ،روویكرد‌ه مه‌رجه‌عه‌ك ه ی ك ه وهك زانراو‌ه بایه‌خ كازم حائیر ی به‌سیاسه‌ت ده‌دات به‌پێچه‌وان ه ی ی سه‌در ی كوڕه‌ك ه فه‌یاز ،خواست ی ی باوك به‌جێهێناو راس��پ��ارده‌ك � ه ی جێبه‌جێكرد‌و به‌كرده‌و‌ه بووه‌ت ه رابه‌ر ی موقته‌دا‌و ره‌وته‌كه‌ی‌‌و رۆحی‌‌و ئایین ی ماوه‌یه‌ك ی باوكی ،دوا الیه‌نگران ی ی نه‌خایاند موقته‌دا واز ك ه زۆر ی ناتوانێت ی هێنا كاتێك زان له‌حائیر پابه‌ند بێت به‌رێنماییه‌كانییه‌وه‌و جێبه‌جێیان بكات‌و كاتێك له‌خۆیدا ی بینییه‌و‌ه ك ه ده‌توانێت رابه‌رێك ی سه‌ربه‌خۆ بێت ،به‌اڵم موقته‌دا بۆخۆ ی ی نه‌كرد‌ه مه‌رجه‌ع عه‌ل هه‌رگیز روو سیستانی ،به‌ڵكو به‌ئاشكرا جۆرێك ی له‌نێوان ئ�� همو باوكیدا له‌ناكۆك ی ی سیستان ه �ه‌ب��وو ،مه‌رجه‌عیه‌ت ی بێده‌نگ ناوده‌برا، به‌مه‌رجه‌عیه‌ت ی به‌ئایین‌و ی ب��ای�ه‌خ� ل��ه‌ب��ه‌رئ��هوه ی فیقه‌و زانست‌و ح�هوزه دهداو خۆ ی سیاسییه‌و‌ه ناگلێنێت‌و له‌كاروبار ده‌ستیان تیا وه‌رن���ادات ،مه‌رجه‌ع ی نابوو ی مه‌رجه‌عییه‌ته‌ك ه سه‌در ناو ی قسه‌كه‌ر. مه‌رجه‌عییه‌ت ی به‌شیعه‌بوون له‌عێراق بزووتنه‌و‌ه ی هه‌یه ،یه‌كه‌میان دوو خه‌سڵه‌ت ی ئیتنیكی‌‌و دووه‌م��ی��ان سروشتێك ی ی ئیسالم خ��ان �ه‌واده‌ی �ی ،ت��وێ��ژه‌ر ی غانم ج �ه‌واد ك ه بایه‌خ به‌كاروبار عێراق ده‌دات ،ئهم دوو دیارده‌ی ه ی ئاوا لێكده‌ده‌اته‌و‌ه "ئایین سروشت ی ی جوگرافیا‌و ئیتنیك به‌گشت خۆ تێده‌په‌ڕێنێت ،لهم تایبه‌تمه‌ندییه‌دا هه‌موو ئایین‌و مه‌زهه‌به‌كان وهك ی شیع ه ی موسڵمانان یه‌ك وان ،له‌ال به‌گشتی ،م�هزه�ه‌ب زیاتر ناوچه‌و ئیتنیكه‌كان ده‌بڕێت ،به‌ڵگه‌ش بۆئهوه ی نه‌جه‌ف ی ئێستا مه‌رجه‌عه‌كان بریتین له‌سه‌ید سیستانی ،شێخ فه‌یاز‌و سه‌ید سه‌عید ئه‌لحه‌كیم‌و شێخ ی جیاواز‌و ئه‌لبه‌شیر ،سه‌ر به‌ئیتنیك ی ج��ۆراوج��ۆرن"، ی جوگراف شوێن ی ی خ�ه‌س��ڵ�ه‌ت� ب����ه‌اڵم راڤ���ه‌ك���ردن��� دووه‌میش ئهوهی ه ك ه بااڵده‌ستی‌‌و ی ی شار ی رۆڵه‌كان نوێنه‌رایه‌تیكردن ی شوێن ه ئاینیی ه پیرۆزه‌كان له‌بڕیار ی شیعه‌كان ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه ئایینیو سیاس ی بۆ دوو هۆكار :یه‌كه‌میان ،لهبهرئهوه مه‌زار‌ه ئایینیو دامه‌زراو‌ه شیعه‌كان ی ده‌ركه‌وتوون به‌ڕێوه‌ده‌ب هنو به‌شێك ی ی موحافیزكار ی ئایین ل��ه‌ره‌وت�� ی حهوزه ،دووه‌م ،سه‌ر به‌شیعه‌بوون ی گ��ه‌وره‌و ب �ه‌خ��ان �ه‌واده‌و عه‌شیره‌ت ن��اس��راون‌و مێژوویه‌كیان هه‌یه"، ی ی وهك :خانه‌واد‌ه ی مێژووی نمون ه ی ك ه شێخ محه‌مه‌د ره‌زا ئه‌لشه‌بیب ی دیارترینیانه ،جه‌عفه‌ر ئه‌لشه‌بیب ی جه‌واهیری، ئه‌لشه‌بیبی ،خانه‌واد‌ه ی ی ئه‌لحه‌كیم ،خانه‌واد‌ه خانه‌واد‌ه ی ئه‌لشیرازی، س���ه‌در ،خ��ان��ه‌واد‌ه ی ی ئه‌لشه‌رقی ،خانه‌واد‌ه خانه‌واد‌ه ی كاشف ئه‌لغیتا، ئه‌لكلیدار ،خانه‌واد‌ه ی تر، ی خاڵسی‌‌و ئ�ه‌وان� خ��ان��ه‌واد‌ه ئهم خانه‌وادان ه له‌رابوروودا رۆڵیان ی ئه‌وه‌ش ،ئهمڕۆ هه‌بووه‌و بهگوێره ی عێراق‌و ی سیاس ی گرنگ له‌ژیان رۆڵ شیعه‌كاندا ده‌گێڕن.
ی له‌ئێران كه‌مكردنه‌و‌هی ی كۆمار ی ئیسالم یه‌كێك له‌دیارترین ئامانجه‌كان ی شیعه‌كان له‌جیهان‌و گواستنهوهی ی نه‌جه‌ف ه وه‌كو ناوه‌ندێك بایه‌خ ی شیعه‌كان ه بۆ شار ی قوم ی سه‌رنج ناوه‌ند ی مه‌رجه‌عی هتو جێ
9
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
کوردستانی
info@destur.net
الپهڕه 11
ده‌شنێ :که‌مه‌ربه‌ند ده‌به‌ستم تا قه‌ڵه‌وییه‌که‌م ده‌رنه‌که‌وێت
ئه‌ردۆگان حوكمی هه‌موو واڵتی ده‌وێت
ی لێده‌كه‌وێته‌و ه ی پارته‌كانی ئهو واڵت ه ی به‌ڕێوه‌بردن ی توركیا ،ناڕه‌زایی گ هو‌ر ه هه‌وڵه‌كانی ئه‌ردۆگان بۆ گۆڕینی سیستم ی ئێستا ئا :محه‌مه‌د عه‌لی
پارتی داد‌وگه‌شه‌پێدانی توركیا ده‌یه‌وێت ل �ه‌زووت��ری��ن ك��ات��دا ك��ار ب��ۆ گۆڕینی سیستم ی ئێستا ی به‌ڕێوه‌بردن ی توركیا بكات‌و بیكات به‌سیستم ی سه‌رۆكایه‌تی، به‌اڵم پارته‌كانی تر ئهوه به‌هه‌نگاونانی ئه‌ردۆگان به‌ره‌و سیستمێكی دیكتاتۆری ناوده‌به‌ن. ره‌جه‌ب ته‌ییب ئه‌ردۆگان ی سه‌رۆك وه‌زیر ی توركیاو سه‌رۆك ی پارت ی داد‌و گه‌شه‌پێدان ی ده‌سه‌اڵتدار ،له‌ناوه‌ڕاستی مشتومڕ‌ه گ�ه‌رم‌وگ��وڕه‌ك��ان� ی تایبهت ب�ه‌گ��ۆڕان��ك��اری�یو ه �ه‌م��وارك��ردن �هوهی ده‌ستوور باسێكی نوێی هێنای ه كایه‌وه، به‌اڵم ئهو باس ه ی ناڕه‌زاییه‌كی زۆری له‌توركیا دروستكردووه. له‌نێو په‌رله‌مان ی توركیادا ،تائێستا زیاتر له‌نیو‌ه ی ئ�هو سی ماددهی هی ئاماده‌كرابوون بۆ گۆڕینی ده‌ستوور، ل�ه‌الی�ه‌ن په‌رله‌مانتارانه‌و‌ه ده‌نگیان ل�ه‌س�ه‌ردراوه ،به‌اڵم قسه‌كردن له‌سه‌ر سیستم ی ئێستا ی به‌ڕێوه‌بردن ی توركیاو گۆڕینی به‌سیستم ی سه‌رۆكایه‌تی، هه‌وڵه‌كانی بۆ گۆڕین‌و هه‌مواركردنه‌و‌هی ده‌ستووری په‌كخست. ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆگان داواده‌كات په‌له‌بكرێت لهو پێشنیار‌ه ی پارته‌ك ه ی بۆ گۆڕینی سیستم ی ئێستا ی به‌ڕێوه‌بردنی توركیا به‌سیستم ی سه‌رۆكایه‌تی ،وهك ئهوه ی له‌ئه‌مریكا‌و فه‌ڕه‌نسا‌و چه‌ندین واڵت ی دیك ه ی ئه‌وروپادا هه‌یه. ئه‌ردۆگان به‌رده‌وامه ئه‌ردۆگان له‌بار‌ه ی ئهو بابه‌تانه‌وه ك ه له‌نێو ره‌شنووس ی گۆڕانكارییه‌كاندا ج��ێ��گ�هی��ان ن���ه‌ك���راوه‌ت���هوه ،ئ��ام��اژه ب����ه‌وه‌ده‌ك����ات ك�� ه داواك��اری��ی��ه‌ك��ی زۆر ی گه‌الن ی توركیایان سه‌باره‌ت به‌هه‌مواركردنه‌و‌ه ی چه‌ندین ماددهی راهمی توران
و .له توركییه‌و‌ه محه‌مه‌د عه‌لی كه‌مال
ره‌ج��ه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆگان ی س �ه‌رۆك وه‌زی��ران له‌هێنانه‌كایه‌‌و خوڵقاندنی ئه‌جێنداكاندا زۆر س �ه‌رك �ه‌وت��ووه، ی ئ�هو ئه‌نجامانه‌و‌ه كه به‌پێچه‌وان ه به‌ده‌ست ی ده‌هێنێ! ی "ك�����ران�����هوهی ده‌رب�����������اره ی بۆ خه‌ڵك كوردی"چه‌ندین مانگ قس ه ك��رد سه‌ره‌نجام ك��ران �هوه داته‌پی‌‌و ئه‌نجامێك ی به‌ده‌سته‌و‌ه نه‌دا .باسی ی ئه‌رمه‌نی" ك��رد‌و ماوهی "ك��ران �هوه چه‌ند هه‌فته‌یه‌كیش ی به‌مه‌و‌ه كوشت، ی ئه‌رمه‌نیش به‌ده‌ردی به‌اڵم كرانه‌و‌ه ی چوو. ی كورد كرانه‌و‌ه ی ق��وب��رس"و ه�ه‌رچ� ی "ك��ران��هوه ی عه‌له‌وی"یش ه ته‌مه‌نی "ك��ران��هوه درێژیان بۆ ئێوه به‌جێهێشت. ل����ه‌ئ����ێ����س����ت����ادا ب�������اس ل �ه ی ده‌ستوور" ده‌كرێت‌و "هه‌مواركردنه‌و‌ه تاكات ی ئه‌نجامدان ی ریفراندۆم واته چه‌ندین مانگ ی دیكه‌ش ئێم ه سه‌رگه‌رمی تاوتوێكردن ی ئهم ه ده‌بین .بابه‌تێكی دیكه‌ش ك ه له‌ناكاو ئه‌ردۆگان خستیه ی گفتوگۆكان "سیستمی سه‌رمێز سه‌رۆكایه‌تی"یه ،ئایا توركیا پێویسته ئهو سیستم ه په‌یڕه‌و بكات یاخود نا؟. ئ���ه‌م سیستم ه ل��ه‌ب��ن��ه‌ڕه‌ت��دا سیستمێك ی مهترسیداره ،حاڵ ی حازر ل ه 38واڵت ی دنیادا په‌یڕه‌وده‌كرێت ،ئهو واڵته‌ش ك ه تا دوا ئاست سه‌ركه‌وتوو ب��ووه له‌په‌یڕه‌وكردن ی ئهو سیستمه ویالیه‌ت ه یه‌كگرتووه‌كان ی ئه‌مریكایه.
هه‌ر هاوارده‌کاو هیچ دیارنییه!
ده‌ستوور به‌ده‌ستگه‌یشتووه‌‌و ئه‌وانیش الی خۆیانه‌و‌ه ب ه به‌رنامه‌یه‌ك ی نوێوه ب �ه‌ره‌و هه‌ڵبژاردنه‌كان ی ساڵ ی 2011 ده‌ڕۆن‌و رایگهیاند "دهبێت داواكارییه‌كان جێبه‌جێبكرێن". ئه‌ردۆگان وت ی "له‌وانه‌ی ه هه‌ر لهو چوارچێوه‌یه‌دا باس ی په‌یڕه‌وكردنی سیستم ی سه‌رۆكایه‌ت ی بكرێت" ،ئاماژهی به‌وه‌شكرد ك ه سیستمه‌ك ه دهبێت ه هۆی زیاتر چاالككردن ی په‌رله‌مان. سه‌رۆك وه‌زیر ی توركیا بۆ گهیشتن ب��هو مه‌به‌ست ه ی چه‌ندین نمونه‌ی هێناوه‌ته‌وه‌‌و ئاماژه بهوه ده‌ك��ات كه له‌ئه‌مریكا ره‌شنووسه‌كان لهالیهن سه‌رۆك ی واڵته‌و‌ه ئاماده‌ده‌كرێت ،به‌اڵم به‌بێ ره‌زامه‌ند ی كۆنگرێس ناتوانێت هیچ بڕیارێك بدات‌و وت ی "به‌اڵم ئهمه له‌توركیادا به‌پێچه‌وانه‌وه‌یه ،هه‌ر بۆیه ئه‌گه‌ر جه‌ماوه‌ر پشتیوانیمان لێ بكات ده‌ست به‌تاوتوێ ی ئهو بابه‌ت ه دهكهین". له‌الیه‌كی ت��رهوه مه‌همه‌ت عه‌لی
شاهین سه‌رۆك ی په‌رله‌مان ی توركیا ل��ه‌ب��اره ی پ �هی��ڕه‌وك��ردن � ی سیستمی سهرۆكایهتییهوه رایگهیاند ك ه بڕیاردان له‌سه‌ر په‌یڕه‌وكردن ی ی��ان نه‌كردنی سیستمێك ی ل �ه‌ج��ۆره ،یاخود كاتی په‌یڕه‌وكردن ی له‌ده‌سه‌اڵت ی په‌رله‌ماندایه. ئ�هو وت� ی "ئ �ه‌م باس ه ماوه‌یه‌كی درێژ‌ه تاوتوێ دهكرێت ،به‌اڵم پێویسته لهدوا ی شیكردنه‌وه‌یه‌ك ی چڕوپڕ بڕیاری لهبارهوه بدرێت". بایكاڵ داواده‌كات وته‌كانی سه‌رۆك به‌هه‌ند وه‌رنه‌گیرێت ده‌نیز بایكاڵ سه‌رۆك ی پارت ی گه‌لی كۆماری‌‌و خاوه‌ن ی گه‌وره‌ترین فراكسیۆنی ئۆپۆزیسیۆن له‌نێو په‌رله‌ماندا ،لهبارهی وته‌كان ی ئه‌ردۆگانه‌و‌ه بۆ په‌یڕه‌وكردنی سیستم ی سه‌رۆكایه‌تی ،رایگهیاند" پێویست ه قسه‌كان ی به‌هه‌ند وه‌رنه‌گیرێت، چونك ه ب��ه‌وج��ۆره ده‌ی��ه‌وێ��ت خۆی بدزێته‌وه‌‌و متمان ه به‌ده‌ستبهێنێته‌وه". بایكاڵ پێیوای ه ئه‌ردۆگان ده‌یه‌وێت
ببێت ه فه‌ره‌مانڕه‌وا ی توركیاو هه‌ر له‌به‌ر ئهو خواست ه ی خۆشییه‌ت ی ك ه باس لهو سیستم ه دهكات. هه‌نگاوه‌كانی ئه‌ردۆگان ناڕه‌زاییه‌كان زیاتر دهكات وت �ه‌ك��ان � ی ئ���ه‌ردۆگ���ان ل �ه‌ب��ارهی سیستم ی سهرۆكایهتییهوه كاردانه‌و‌هی جیاواز ی لێكه‌وته‌وه‌‌و ناڕه‌زاییه‌كان له‌دژی ئهو باس ه نوێی ه زیاتر په‌ره‌یسه‌ندووه. مسته‌فا ئۆزیوره‌ك له‌پارت ی گه‌لی كۆمار ی (جه‌هه‌په) ئاماژه به‌وه‌ده‌كات ك ه ئهوه ی ئه‌رۆدگان پێشنیار ی دهكات سیستم ی سه‌رۆكایه‌ت ی نییه ،به‌ڵكو "دیكتاتۆرییه‌‌و توركیا به‌رگ ه ی ناگرێت". مه‌سعود یڵماز ی سیاسه‌تمه‌داری سه‌ربه‌خۆی توركیا پێیوای ه ئهو هه‌واڵن هی توركیا بووه‌ت ه خوو ی ئه‌ردۆگان ك ه زوو زوو ئه‌جێندا ی كاره‌كان ی ده‌گۆڕێت. یڵماز وت ی "ئهوه ی ئێستا ئه‌ردۆگان بیر ی لێده‌كاته‌و‌ه سیستم ی پاشایه‌تییه". به‌اڵم عیرفان گیوندوز له‌پارته‌ك هی
سه‌رۆك وه‌زیر ده‌ڵێت ته‌نها له‌حاڵه‌تێكدا گۆڕانكاری رووده‌دات ئه‌گه‌ر جه‌ماوه‌ر بیه‌وێت. س�ه‌رك��ردای�ه‌ت��ی پ��ارت� ی ئاشتی‌‌و دیموكراسی ئاماژه ب�هوه ده‌ك �ه‌ن كه كێش ه ی س �ه‌ره‌ك � ی توركیا بریتییه له‌یه‌كسانی‌‌و دروستكردن ی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دیموكرات نه‌ك گۆڕین ی سیستم. ئاكن بیرداڵ له‌سه‌ركردایه‌تی ئهو پارته ،وت ی "هه‌مووان ئاواتمان ئه‌وه‌یه واڵتێك ببینین ك ه بێكاری‌‌و برسێت ی تێدا نه‌مابێت ،به‌اڵم ئه‌ردۆگان هیوا ی ئهوه ده‌خوازێت ببێت ه سه‌رۆك". ناجێگیری له‌حكومه‌تی توركیادا كۆتاییدێت؟ شاره‌زایانی سیاسی له‌كاروباری توركیا ئاماژه بهوه ده‌ك�ه‌ن ك ه كۆی هه‌وڵه‌كانی ئه‌ردۆگان‌و پارته‌ك ه ی زیاتر هه‌وڵدان ه بۆ سه‌قامگیری‌و ده‌ربازبوون له‌حكومه‌تێكی ناجێگیردا. یوسف گۆران شاره‌زا له‌كاروباری
ت سیستـمێـك كه بـۆ ئێـمـه ناگـونجـێ ل���هو واڵت���ان���ه‌دا ك�� ه سیستم ی سه‌رۆكایه‌ت ی په‌یڕه‌وكراو‌ه چه‌ندین جار ی ماوه‌یه‌ك سیستمه‌كه بینیومان ه دوا گ��ۆڕاو‌ه بۆ ئیداره‌دان ی واڵت لهالیهن ته‌نها كه‌سێكه‌وه‌‌و بووه‌ت ه دیكتاتۆری. ئهم شێوه به‌ڕێوه‌بردن ه هه‌روه‌ك چۆن هیچ یه‌كێك له‌كێشه‌كان ی توركیا چارهسهر ناكات ،بگر‌ه واڵت رووبهڕووی ی ئاڵۆزتریش ده‌كاته‌وه. چه‌ندین كێش ه ی ك ه ره‌خن ه له‌ئه‌ردۆگان ئهوان ه
ئهو ئااڵی ه بۆ هه‌موو خاکێک ناگوجێت
ی دروستكردن ی ئهم جۆره ده‌گرن به‌هۆ مشتومڕانه‌و‌ه ده‌ڵێن "بۆی ه باس ی دهكات ی لێیه‌تی". ی حه‌ز ی خۆ لهبهرئهوه لهم ه سروشتیتر ده‌بێـت چی بێـت؟ خۆ له‌پێناو ئ �هو كه‌سانه‌دا نیی ه ك ه ئێستا نیشته‌جێ ی كۆشكی سه‌رۆكایه‌ت ی "چانكایا"ن. له‌وانه‌ی ه ئ �ه‌ردۆگ��ان زۆر حه‌زی له‌سیستم ی سه‌رۆكایه‌ت ی بێت ،به‌اڵم ی سه‌پاندن ی یان قبوڵ پێكردنی ئه‌گه‌ر
ئ��ه‌م سیستم ه ئ��ه‌وه‌ن��ده كه‌م ه ك ه ی ئهم ده‌توانرێت بگوترێ هه‌ر نییه ،ئ ه ی كاركردنی سیستم ه چییه؟ و شێواز چۆنه؟ ی تا دوا ئاست‌و ئهو تاك ه واڵت� ه ی سه‌ركه‌وتوویی ئهم سیستم هی پل ه ت��ێ��دا پ �هی��ڕه‌وده‌ك��رێ��ت ئه‌مریكایه، ی راستوخۆ لهالیهن سه‌رۆك به‌شێو‌ه خه‌ڵكه‌و‌ه هه‌ڵده‌بژێرێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ش ك ه كۆنگرێسیش به‌هه‌مان شێوهی
سه‌رۆك لهالیهن خه‌ڵكه‌و‌ه هه‌ڵده‌بژێرێ، هیچ یه‌كێك لهو دووان ه ناتوان ێ له‌ویتر ی ده‌س �ه‌اڵت �ی ب �ه‌رزت��ر ب��ێ��ت ،ت����ه‌واو ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ردن ل�ه‌ده‌س��ت� ی س �ه‌رۆك��دا دهبێت ،كۆنگرێس به‌هیچ جۆرێك مافی ده‌ستوه‌ردان ی له‌به‌ڕێوه‌بردن نییه، ی هه‌ی ه ئهوهی ه س �ه‌رۆك له‌ژێر ئ �هوه ی كۆنگرێسدا كارده‌كات. چاودێر دادوه‌ری������ی ن��ێ��وان س����ه‌رۆك‌و كۆنگرێسیش ك� ه ده‌س��ت��وه‌رن��اده‌ن�ه كاروباره‌كان ی یه‌كتر‌و ته‌نها چاودێری ی���ه‌ك ده‌ك�����ه‌ن ،ل���ه‌الی���ه‌ن دادگ���ای ده‌ستوورییه‌و‌ه دهكرێت. كۆنگرێس له‌دوو به‌ش پێكهاتووه: ئه‌نجومه‌ن ی نوێنه‌ران‌و ئه‌نجومه‌نی پیران. ئهم دوو ئه‌نجومه‌ن ه ك ه هه‌ردووكیان ی كاره‌كانی كاریان یاسادانانه ،چاودێر ی لهگهڵ سه‌رۆك ده‌ك هنو لێپرسینه‌و‌ه ده‌كه‌ن ،وهزیرو باڵیۆزه‌كان‌و سهرۆكی ی ناوهندی هه‌ریه‌ك له‌ئاژانس ی هه‌واڵگر ی فیدراڵی ی)و نوسینگ ه ی ئ ه (سی ئا لێكۆڵینه‌وه‌كان (ئێف بی ئای) سه‌رۆك دایانده‌نێت ،به‌اڵم بۆ ده‌ستبه‌كاربوونیان پێویست ه لهالیهن ئه‌نجومه‌ن ی پیرانهوه ده‌نگیان ل�ه‌س�ه‌ر ب��درێ��ت ،س �ه‌رۆك ی هه‌یه‌تی ی هه‌موو ئهو هێزه سه‌ره‌ڕا ناتوانێ كه‌سێك دابمه‌زرێن ێ ئه‌گه‌ر لهالیهن ئه‌نجومه‌ن ی پیرانهوه په‌سه‌ند نه‌كرابێت ،له‌ئه‌مریكا دوو پارت ی به‌هێز
توركیا به‌ده‌ستووری وت "ئهو هه‌واڵن ه زیاتر بۆ نه‌هێشتن ی ئهو ناجێگیرییه‌یه ك ه له‌حكومه‌تدا بوون ی ههیهو لهالیهن په‌رله‌مانه‌و‌ه هه‌ڵده‌بژێرێت" .ئهو وتی "پ��ارت� ی داد‌وگ�ه‌ش�ه‌پ��ێ��دان ده‌توانێت لهو رێگهیهوه ده‌سه‌اڵت ی راپه‌ڕاندن به‌هێزتربكات‌و وایلێبكات نه‌كه‌وێت ه ژێر هه‌ڕه‌ش ه ی راسته‌وخۆ ی په‌رله‌مان وهك لهوه ی ك ه ئێستا له‌توركیادا هه‌یه". ی��وس��ف گ����ۆران پێشیوای ه كه مه‌به‌ست له‌ئه‌نجامدان ی ئهو گۆڕانكارییه له‌توركیا كه‌مكردنه‌و‌ه ی رۆڵ � ی ئهو پارتانه‌ی ه له‌په‌رله‌ماندا ك ه دژ ی ئهو چاكسازیی ه ده‌ستوورییانه‌ن ك ه ئاكه‌په به‌نیاز‌ه ئه‌نجامیبدات. ب�ه‌الی ئهو ش��اره‌زای� ه ی كاروباری توركیا ،زه‌حمه‌ت ه پارت ی داد‌و گه‌شه‌پێدان بتوانێت سیستمه‌ك ه له‌په‌رله‌مانییه‌وه ده‌قاوده‌ق بكات ه سه‌رۆكایه‌تی. ئ��هو وت�� ی "ب���ارودۆخ��� ی سیاسی له‌توركیا به‌رگ ه ی گۆڕانێك ی ئاوه‌ها گ���هوره ن��اگ��رێ��ت ،ب���ه‌اڵم پێده‌چێت بتوانێت به‌ره‌و سیستمێك ی تێكه‌اڵوی سه‌رۆكایه‌ت ی په‌رله‌مان ی هه‌نگاو بنێت وهك ئ �هوه ئێستا له‌واڵت ی فه‌ره‌نسا په‌یڕه‌وده‌كرێت". په‌یڕه‌وكردنی سیستمه‌ك ه ره‌نگه لهبهرژهوهندی كورد نه‌بێت یوسف گ���ۆران پێیوای ه ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌یه‌ك ی دروس���ت سیستمه‌كه په‌یڕه‌و بكرێت ئه‌وا ههندێك له‌كێشه‌كانی كورد‌و كێش ه دیموكراسییه‌كان ی توركیا چارهسهر دهكات ،به‌اڵم وت ی "مه‌رج نییه ئهو چاره‌سه‌رانه‌ش له‌مه‌ودا ی كورتدا بن .سیستمه‌ك ه دهبێت ه هۆ ی الوازكردنی رۆڵ� ی ئهو پارتان ه ی له‌په‌رله‌ماندان‌و له‌نێویشیاندا پارت ه كوردییه‌كان كه ناتوانن ئ �هو رۆڵ��� ه ی ئێستا هه‌یانه ئه‌وكات به‌م جۆره هه‌یان بێت‌و ده‌نگیان وهك ئهوه ی ئێستا به‌رز بێت". هه‌ن :دیموكراته‌كان‌و كۆماریخوازه‌كان، ی 6ساڵ‌و ئه‌نجومه‌ن ی پیران بۆ ماوه ی دوو ساڵ ه ی نوێنه‌رانیش بۆ ماوه ل �ه‌الی �ه‌ن خ�ه‌ڵ��ك�هوه هه‌ڵده‌بژێرێن، كاندیده‌كان سه‌رۆك دیارییان ناكات، به‌ڵكو هه‌ر كاندیدێك له‌ویالیه‌ته‌ك هی ی ده‌چێت ه كێبڕكێ ی هه‌ڵبژاردنه‌وه، خۆ له‌ئه‌نجام ی هه‌وڵ‌و ماندووبوون ی خۆیه‌وه هه‌ڵده‌بژێرێت ،ه�ه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه‌شه ئه‌ندامان ی ئه‌نجومه‌نه‌كان ی پیران‌و نوێنه‌ران ئ��ازادن له‌هه‌ڵسوكه‌وتیان له‌به‌رامبه‌ر سه‌رۆكدا ،ئه‌ندامان ی دادگای ی كارناكه‌ن له‌پێناو ئهوهی ده‌ستوور ی بكهن ،به‌ڵكو كه‌سێك له‌خۆیان راز به‌پێ ی یاساكان‌و وی��ژدان كارده‌كه‌ن، چونك ه هه‌ركه‌سێك بوو به‌ئه‌ندامی ی ب��ااڵ تا م��ردن ل �هو پله‌یه‌دا دادگ���ا ده‌مێنێته‌وه ،ته‌نانه‌ت خۆیشیان بڕیار له‌سه‌ر خانه‌نشین بوونیان ده‌ده‌ن، له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ش هیچ دام��ه‌زراوه‌ی��ه‌ك ی له‌سه‌ر دادگ��ای ناتوان ێ كاریگه‌ر ی هه‌بێت. ده‌ستوور ئ��ای��ا ده‌ت��وان��ی��ن سیستمێكی له‌وجۆر‌ه له‌توركیادا دابمه‌زرێنین؟ ئهمه ی من نه‌خێر ،بۆئهوهی گونجاوه؟ به‌بڕوا بچین ه سیستم ی سهرۆكایهتییهوه ی ئ��هو سیستمه پێویست ه ت����ه‌واو ی هه‌مان ه بیگۆڕین ،بۆ په‌رله‌مانیی ه ئهمهش پێویستیمان به‌چه‌ندین ساڵ هه‌یه ،پێموای ه ته‌نها ده‌توانین تاوتوێی سیستمێك ی "نیو‌ه سه‌رۆكایه‌تی" وهك ئهوهی له‌فه‌ره‌نسادا هه‌ی ه بكه‌ین. ی حورییه‌ت رۆژنام ه
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
info@destur.net
رۆژنامه‌یه‌کی سیاسیی گشتییه،کۆمپانیای سولی تێلیگراف هه‌فتان ه دهریدهکات
ی ده‌كرێ له‌ئێران بانگه‌ش ه بۆ كوشتنی تاڵه‌بان
ی چاوپۆشی له‌جموجۆڵه‌كانیان دهكات ی ئیسالم كۆمار هیوا سه‌لیمی
گ��روپ � ه ئیسالمیی ه ت��ون��دڕه‌وه‌ك��ان � ی كوردستان ی ئێران ،به‌لێشاو سیدی‌‌و كاسێت باڵوده‌كه‌نه‌وه ،كه‌تێیدا حكومه‌تی هه‌رێم به‌حكومه‌ت ی كافر‌و شه‌ڕكردن له‌دژی به‌جیهاد ناوده‌بن ،هاوكات بانگه‌ش ه بۆ كوشتن ی جه‌الل تاڵه‌بان ی سه‌رۆك كۆماری عێراق ده‌كه‌ن ،حكوم هتو ده‌زگا ئه‌منی‌‌و سه‌ربازییه‌كان ی ك��ۆم��ار ی ئیسالمیش چاوپۆش ی له‌كاروچاالكییه‌كانیان دهكات. گروپ ی ئیسالمی ی توندڕه‌و له‌رۆژهه‌اڵتی كوردستاندا دروستده‌بێت گه‌شتێك بۆ شاره‌كانی رۆژهه‌اڵتی ك��وردس��ت��ان ب��ك��هو له‌شكڵ‌و شێوهی به‌شێك له‌گه‌نجه‌كان بڕوانه ،چه‌شنێك له‌جل‌وبه‌رگ ده‌بیندرێ ك ه پێشووتر بوونی نهبووه ،جل‌وبه‌رگێك له‌شێوه‌ی ئه‌فغانه‌كان‌و رواڵه‌تێك به‌ریشی درێژ‌و سمێڵی تاشراوه‌وه. شه‌ڵواری ك��ورت ،جل‌و به‌رگێكی سپی‌و هاتوچۆی به‌كۆمه‌ڵ لهگهڵ یه‌كتر، سه‌ره‌تا هه‌ستده‌كه‌یت خه‌ڵكی واڵتانێكی دیك ه بن ،به‌اڵم ك ه لێیان نزیكده‌بیته‌وه به‌كوردی قس ه ده‌ك��ه‌ن ،ئهم كه‌سانه به‌سه‌له‌فی ی��ان ئهلقاعیده ناسراون‌و خه‌ڵكی رۆژهه‌اڵتی تووشی چه‌شنێك له‌نیگه‌رانی‌و ت��رس ك���ردووه .ك��وردی باشوور ،عه‌ر‌هب‌و ئه‌فغانیشیان له‌گه‌ڵه‌‌و خاوه‌نی رێكخستنن‌و جاروباریش چاالكی "تیرۆریستی" یان "جیهادی" له‌عێراق‌و ئ��ێ��ران ئ �ه‌ن��ج��ام��ده‌ده‌ن ،ئ �ه‌م گروپانه به‌شێوه‌یه‌كی گشتی كوردستان به‌بیالد‌و هه‌رێمی كوفر پێناس ه ده‌ك �ه‌ن ،جیهاد له‌واڵتانی عێراق‌و ئه‌فغانستان به‌شانازی ناودێر ده‌كه‌ن. زه‌مینه‌كانی ده‌ركه‌وتنی گروپه توندڕه‌وه‌كان دوو ره‌وتی "مه‌كته‌بی قورئان"و " ئیخوان( ده‌ع��و‌هت‌و ئیساڵح)" چه‌ندین ساڵ بهسهر دروستبوونیاندا تێده‌په‌ڕێت، ب��ه‌اڵم هیچ ك��ات نه‌بوونه‌ت ه هێزێكی ج��دی‌و كاریگه‌ر له‌مه‌یدان ه سیاسیی‌و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ،ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده ئهم هێزان ه له‌ره‌فتار‌و ئاكاری سیاسییدا وهك ئه‌لقاعیده‌‌و گروپ ه تووندڕه‌وه‌كانی دیك ه هه‌ڵسووكه‌وتیان نه‌كردووه ،هیچ كات رێككه‌وتنێكی رێكخراوه‌یی له‌نێوان ئهم ره‌وت� ه ئیسالمییانه‌ی كوردستانی رۆژه����ه‌اڵت‌و گ��روپ � ه بونیادگه‌راكانی ن��اوچ �ه‌ك��هو ب�ه‌ت��ای��ب�ه‌ت ئه‌لقاعیده‌‌و گروپه‌كانی ژێرچه‌تری ئهلقاعیده نهبووه، ب �ه‌اڵم م��ه‌ودای نێوان سه‌رجه‌می ئهم گ��روپ‌و ره‌وتان ه زۆر نزیكه‌‌و ب �ه‌رده‌وام هاوكاری ئهوان بوون بۆ چاالكییه‌كانیان. جوگرافیای ناوچه‌كه‌‌و نزیكی كلتوری‌و خزمایه‌تی له‌نێوان دوو پارچه‌كه‌ی كوردستانی رۆژهه‌اڵت‌و باشوور ،هه‌روه‌ها هه‌بوونی په‌یوه‌ندی سوونه‌تی ناوه‌نده ئیسالمییه‌كان له‌نێوان كورده‌كانی ئێران‌و عێراق ،تێپه‌ڕبوونی كورده سه‌له‌فییه‌كانی عێراق له‌رێگه‌ی ئێرانهوه بۆ ئه‌فغانستان‌و تاڕاده‌یه‌ك پێشوازی حكومه‌تی ئێران لهم هێزانه‌‌و زۆر هۆكاری دیكه ،وهك زه‌میین ه ئ��ام��اده‌ك��ان��ی په‌ره‌سه‌ندنی بیرۆكه‌ی سه‌له‌فی جیهادی له‌رۆژهه‌اڵتی كوردستان ده‌وری نواند .هێرشكردنه س�ه‌ر باره‌گاكانی ئه‌نساروالیسالم له هه‌ورامانی باشوور‌و راكردنی به‌شێكی زۆر ل ه ئه‌ندامانی ئه‌نساروئیسالم به‌ره‌و ئێران ،چه‌خماخه‌ی په‌یدابوونی عه‌مه‌لی‌و واقعیی سه‌له‌فیه‌تی جیهادی له‌رۆژهه‌اڵتی كوردستانی لێدا‌و ئهم ره‌وت � ه درێژه‌ی هه‌یه. عوسمانی جه‌عفه‌ری سكرتێری یهكێتی دیموكراتی كوردستان بوونی
بیری رادیكاڵیزمی ئیسالمی له‌رۆژهه‌اڵتی كوردستاندا بۆ راب��ردووی �ه‌ك��ی كۆنتر دهگێڕێتهوه ،هاتنی ئه‌مریكاش بۆ ناوچه‌كه وهك زه‌میینه‌ی هك‌و وهك هۆكارێك بۆ چاالكبوونی ئهم هێزه له‌رۆژهه‌اڵت پێناسه دهكات ،جه‌عفه‌ری له‌مباره‌و‌ه ب ه ده‌ستوور ده‌ڵێت "هاتنی ئه‌مریكا بۆ ناوچه‌كه هه‌ستانه‌وه‌‌و گه‌رموگوڕی به‌چاالكی گروپه تووندڕه‌وه‌كانی ناوچه‌كه‌‌و به‌چه‌شنێكیش به‌سوننه‌كانی ئێران دا". وه‌رزێكی نوێ له‌چاالكی گروپه سه‌له‌فییه‌كان ده‌ستپێده‌كات ساڵی 2001لهگهڵ هاتنی ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا بۆ ئه‌فغانستان كۆمه‌ڵێك له‌سه‌له‌فیی ه جیهادییه‌كان، ك ه به‌عه‌ره‌ب ه ئه‌فغانییه‌كان ناسراون، ل �هه �ه‌وڵ��ی دۆزی���ن���هوهی ح �ه‌ش��ارگ��هو پایه‌گای ن��وێ رووده‌ك��ه‌ن�� ه باشووری كوردستان‌و له‌به‌رزاییه‌كانی ته‌وێڵه‌‌و بیار‌ه نیشته‌جێ ده‌بن ،له‌ئیتیالفی دوو گروپی جوندوئیسالم‌و ئیساڵح لهگهڵ عه‌ره‌ب ه ئه‌فغانه‌كان ،ئه‌نساروئیسالم دروستده‌بێت‌و مه‌ال كرێكار وهك رابه‌ری ئه‌نسار هه‌ڵده‌بژێردرێ. ل����ه‌دوای راگ �هی��ان��دن��ی ئه‌ماره‌تی ئیسالمی ل �ه‌الی �ه‌ن ئ �ه‌م ه��ێ��زه‌‌و دوای ماوه‌یه‌ك چاالكی له‌ناوچه‌كانی هه‌ورامان، لهالیهن هێزه‌كانی ئه‌مریكاو‌ه ده‌كه‌ون ه به‌ر هێرشی موشه‌كی‌و به‌پاڵپشتی یهكێتی نیشتمانی كوردستان ناوچه‌كانی ژێر كۆنترۆڵی ئهوان له‌بوونیان پاكده‌كرێته‌وه، به‌شێك له‌هێزه‌كانی ئه‌نسار ده‌كوژرێن، به‌شێكیان به‌دیل ده‌گیرێن‌و به‌شێكیشان به‌ره‌و‌ه ئێران راده‌كه‌ن ،ئهو ئه‌ندامانه‌ی ئه‌نسار ك ه بۆ ئێران راده‌كه‌ن ،سه‌ره‌تا لهالیهن كۆماری ئیسالمییه‌و‌ه داڵده‌درێن‌و له‌دزڵی‌و بارام ئاوای سه‌ر به‌مه‌ریوان بۆ ماوه‌یه‌ك نیشته‌جێ ده‌كرێن. ئهم ئه‌ندام ه هه‌اڵتوانه‌ی ئه‌نسار دواتر بهسهر دوو الیه‌ندا دابه‌ش ده‌بن، به‌شێكیان به‌مه‌به‌ستی كاری رێكخستن ب��ۆ ع��ێ��راق ده‌گ��ه‌ڕێ��ن��هوهو به‌شه‌كه‌ی دیكه‌شیان پێوه‌ندی به‌هاوبیر‌ه كورده ئێرانیه‌كانیانه‌و‌ه ده‌گ��رن‌و رێكخراوێك له‌چه‌شنی ئه‌نسار‌وئیسالمی باشوور بۆ رۆژهه‌اڵت داده‌مه‌زرێنن. زۆری���ه‌ك له‌ئه‌ندامانی پێشووی مه‌كته‌بی قورئان‌و ئیخوان ،بوون ه ئه‌ندامی ئهم رێكخراوه‌‌و به‌شێوه‌یه‌كی به‌رده‌وام له‌ئاڕاسته‌ی سیاسه‌ته‌كانی ئهلقاعیده چاالكی‌و هه‌ڵسوورانیان كردووهو نازناوی سه‌له‌فیان پێبڕاوه ،بۆ نمون ه حه‌مید عالی ك ه مه‌ریوانییه‌‌و پێشووتر ئه‌ندامی ئیخوان ب��ووه ،دوات��ر لهگهڵ ئوسامه‌‌و زه‌رق���اوی به‌یعه‌ت ده‌ك���ات ،ی��ان مه‌ال محه‌مه‌دی عه‌له‌وی به‌ئاشكرا بانگه‌شه بۆ ئهلقاعیده ده‌كا ،هه‌روه‌ها كه‌سێك
مه ال کرێکار
به‌ناوی ئه‌بو عه‌بدوڵاڵ شافعی ناسراو به‌وریا ره‌ش ،ئه‌ركی به‌رپرسیاریه‌تی شان ه چه‌كدارییه‌كانی ئهم ره‌وت ه له‌ئه‌ستۆ ده‌گرێ. چاالكی ئهم هێزان ه له‌رۆژهه‌اڵت‌و هه‌ڵوێستی كۆماری ئیسالمی ئهو گ��روپ‌و الیه‌نانه‌ی ك ه به‌ناوی س�ه‌ل�ه‌ف��ی ن��اوب��ان��گ��ی��ان ده‌رك�����ردووه، به‌شێوه‌یه‌كی تاڕاده‌یه‌ك ئاشكرا له‌ناوچه جیاجیاكانی رۆژه��ه‌اڵت��ی كوردستان چاالكی ده‌ك���ه‌ن ،به‌بێ هیچ رێگری‌و به‌ربه‌ستێك ك��ۆب��وون �هوهی هه‌فتانه‌‌و مانگان ه بۆ ئ�ه‌ن��دام��ان‌و الیه‌نگرانیان ده‌به‌ستن‌و ل �ه‌دوای ته‌واوبوونی نوێژی هه‌ینی مزگه‌وتی شاره‌كان ،به‌شێوه‌یه‌كی به‌رباڵو خه‌ریكی باڵوكردنهوهی سی دی‌و نووسراوه‌كانیانن. ل ه خوتبه‌كانی نوێژی هه‌ینی دوعا بۆ بن الدن‌و ئهلقاعیده ده‌كه‌ن ،شهڕی ئهمریكاو ئهلقاعیده به‌شه‌ڕی كوفر‌و ئیسالم پێناس ه ده‌كه‌ن ،لهو كاسێت‌و سی دیانه‌ی ك ه باڵوی ده‌كه‌نه‌وه ،حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به‌حكومه‌تی شرك‌و كوفر ناوده‌ب هنو ته‌نانه‌ت ل ه یه‌كێك لهو كاسێتان ه جه‌الل تاڵه‌بانی ته‌كفیر ده‌ك هنو موسڵمانان واج��ب ده‌ك��ه‌ن ك ه له‌هه‌ر شوێنێك تاڵه‌بانیان به‌رده‌ست كه‌وت، بیكوژن. الیه‌نه‌كانی ئۆپۆزیسیۆنی كوردی ئێرانی باس له‌وه‌ده‌كه‌ن ك ه له‌سه‌ره‌تای هاتنی ئه‌نساره‌كان بۆ كوردستانی ئێران‌و دروستبوونی شانه‌كانی ئ �ه‌م گروپه له‌ئێران ،كۆماری ئیسالمی یارمه‌تی ته‌واوی مادی‌و لۆجستیكی ئهو هێزه‌ی ك��ردووهو ته‌نانه‌ت چه‌ندین باره‌گای بۆ مه‌شقپێكردن‌و راهێنانی ئ�هو هێزانه دامه‌زراندوه .عوسمانی جه‌عفه‌ری باس له‌رۆڵی ده‌زگا ئه‌منییه‌كان بۆ یارمه‌تیدانی ئ �ه‌م گروپان ه ده‌ك���ات‌و له‌مباره‌و‌ه به
پێشوازی ناوچه کوردنشینه‌کان له ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد
ده‌ستوور ده‌ڵێت "له‌دوای هاتنی ئه‌نسار بۆ ئێران ،ده‌زگ��ا ئه‌منییه‌كانی ئێران به‌چه‌شنێك رێگه‌ی ئ�هوهی��ان پێدان، ك ه له‌ناو گه‌نجه‌كاندا كاری رێكخستن‌و ته‌شكیالتی بك هنو رێكیانبخه‌ن". فاروقی وه‌كیلی ده‌رچوو ی كۆلێژی زانست ه سیاسییه‌كان ،له‌وبڕوایه‌دای ه كه ئێران سیاسه‌تێكی دووالیه‌نه‌ی لهگهڵ ئهوان بووه ،وت ی "له‌الیه‌كه‌و‌ه پشتگیریان لێده‌كا بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی ه ستراتیژیه‌كان، به‌تایبه‌ت له‌كوردستان بۆ روبه‌رووبوونه‌وه ل���ه‌گ���ه‌ڵ ه���ێ���زه ع��ی��ل��م��ان��ی��ی �ه‌ك��ان، له‌الیه‌كیتریشه‌و‌ه ئه‌ندامه‌كانیان ده‌ستگیر ده‌كا ،دیاره دوای ماوه‌یه‌كی كورتیش، گیراوه‌كان ئازاد ده‌كا". س �ه‌ب��اره‌ت به‌پشتیوانی كۆماری ئیسالمی لهم گروپانه ،بیروڕای جیاواز هه‌یه ،زۆرب��هی شاره‌زایانی سیاسیی له‌وبڕوایه‌دان ك ه سه‌رجه‌می ئهم گروپانه وهك كارتێكی گوشار بۆ سیاسه‌ته ن��اوخ��ۆی �یو ده‌ره‌ك��ی��ی�ه‌ك��ان��ی كۆماری ئیسالمی به‌كارده‌هێنرێن ،بۆ نمونه یاریكردن ب �ه‌م كارت ه له‌په‌یوه‌ندییه سیاسیی‌و دیپلۆماتیه‌كان لهگهڵ واڵتانی ناوچه‌كه‌‌و به‌تایبه‌ت حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان .به‌شێكی دیكه ل �هو ب��ڕوای��ه‌دان پشتیوانیكردن لهم گروپانه ،لهالیهن باڵ یان كه‌سانێكی دی��اری��ك��راو له‌ناو سیستمی سیاسیی ئێرانهوه به‌كرده‌و‌ه ده‌درێت‌و ئازادبوون‌و نفوزی ئ �ه‌م گروپان ه له‌هه‌ڵسووران، په‌یوه‌ند ب ه به‌هێزبوون‌و نفوزی ئهو الیه‌نانه‌ی سیستمی سیاسیی ئێرانهوه ك ه پشتیوانیان لێده‌كه‌ن ،ل ه هه‌ڵكشان‌و داكشاندایه .به‌اڵم به‌شێكی دیك ه لهم شاره‌زایان ه باس له‌وه‌ده‌كه‌ن ك ه كۆماری ئیسالمی خوازیاری كردنه‌وه‌ی به‌ره‌یه‌كی دیكه‌ی شه‌ڕ له‌دژی خۆی نییهو هه‌ر بۆیه وهك رێگرێك‌و به‌ربه‌ستێك له‌به‌رده‌م ئهم
گروپان ه كارناكات .گریمانه‌یه‌كی دیكه‌ش له‌مباره‌و‌ه هه‌یه ،ئه‌ویش كه‌ڵكوه‌رگرتن ل�ه‌م ئ��ام��ڕاز‌ه بۆ دژایه‌تیكردن لهگهڵ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌مریكا له‌ناوچه‌كه‌یه‌‌و لهگهڵ مه‌ترسیداربوونی ئهم گروپانه ل���ه‌دوارۆژدا بۆ حكومه‌تی ئێران ،ئه‌وا له‌ناوده‌برێن .به‌ومانایه‌ی ك ه به‌رپرسانی ئێرانی‌و به‌تایبه‌ت وه‌زاره‌تی ئیتاڵعات لهو بڕوایه‌دای ه ك ه ئێستا ئهوان هه‌ڕه‌شه‌ن بۆ سه‌ر خه‌ڵك ،نه‌ك بۆ سه‌ر حكومه‌ت، هه‌ربۆی ه تا ئهو شوێنه‌ی توانای هه‌یه ئهم گروپان ه بۆ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئێران به‌كاربهێنرێن. جه‌عفه‌ری داڵده‌دانی ئهوان ته‌نیا بۆ دژایه‌تیكردن لهگهڵ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئهمریكاو ئیسراییل ده‌گ��ێ��ڕێ��ت�هوهو ل �ه‌م��ب��اره‌و‌ه ده‌ڵ��ێ��ت "ئ����ه‌وان ل�ه‌ب��اری ئایدۆلۆییه‌و‌ه جیاوازیان لهگهڵ یه‌كتردا ههیهو ئهو یارمه‌تیان ه ته‌نیا له‌چوارچێوه‌ی دژایه‌تیكردن لهگهڵ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئهمریكاو ئیسرائیله‌و‌ه بووه". بارودۆخی ئێستای ئهم گروپانه له‌رۆژهه‌اڵتی كوردستاندا چاالكی ئهم گروپان ه له‌رۆژهه‌اڵتی كوردستاندا به‌رده‌وامه‌‌و سه‌رچاوه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن باس له‌كۆمه‌ڵێك زانیاری ورد ل��ه‌م��ب��اره‌و‌ه ده‌ك����ه‌ن ،ل���ه‌دوای جیابوونه‌وه‌‌و لێكترازان له‌ناو ریزه‌كانی ره‌وت��ی ئایینی "مه‌كته‌بی ق��ورئ��ان"، ئ �ه‌م ره‌وت�� ه بهسهر دوو رێكخراو كه ه �ه‌ر دووك��ی��ان ب �ه‌م ن��اوه ك��ارده‌ك �ه‌ن، دابه‌شبوون ،مه‌كته‌بی قورئانی سه‌ر به‌حه‌سه‌نی ئه‌مینی‌و مه‌كته‌بی قورئانی سه‌ر به‌محه‌مه‌د ژیانی موفتی زاده ك ه هه‌ر كامیان هه‌ڵگری چه‌ندین تایبه‌تمه‌ندی‌و تاكتیكی جیا بۆ چاالكی‌و هه‌ڵسوورانن، باڵه‌كه‌ی محه‌مه‌د ژیانی موفتی زاده به‌شێوه‌یه‌ی شورایی به‌ڕێوه‌ده‌چێت‌و وهك دامه‌زرێنه‌ری ئهم ره‌وه‌ته ،وات ه ئه‌حمه‌دی موفتی زاده بڕوایان به‌كاركردنی نه‌رم له‌كۆمه‌ڵگایه‌‌و كه‌متر خۆ له‌قه‌ره‌ی بابه‌ته سیاسییه‌كان ده‌ده‌ن .بهپێچهوانهوه باڵی حه‌سه‌نی ئه‌مینی له‌چه‌شنی رێكخراوێكی ئیسالمی سیاسیی چاالكی ده‌ك��ات‌و باس له‌وه‌ده‌كرێ ك ه باڵه‌كه‌ی حه‌سه‌نی ئه‌مینی پشتیوانییه‌كی به‌رچاوی دارایی‌و م�ه‌ع��ن�هوهی له‌ئه‌نسار‌و ئه‌لقاعیده‌ی ئێران ده‌كه‌ن ،مه‌به‌ست له‌به‌كارهێنانی ده‌س��ت �ه‌واژه‌ی �ه‌ك به‌ناوی ئه‌لقاعیده‌ی ئێران ئهوهی ه ك ه ل�ه‌دوای هاتنی بیری سه‌له‌فی جیهادی له‌رێگه‌ی ئه‌نساره‌وه بۆ كوردستانی ئێران ،زۆركه‌س له‌وانه‌ی ك ه هاوبیربوون لهگهڵ ئهم بابه‌ته ،لهگهڵ بن الدن‌و زه‌رقاوی به‌یعه‌تیان كردبوو و یه‌كێك له‌وان ه حه‌میدی عالی بوو ،یان مه‌ال محه‌مه‌دی عه‌له‌وی به‌نوێنه‌رایه‌تی لهالیهن ئوسام ه بن الدنه‌و‌ه ده‌ستی دایه
کوردستانی
8
به‌یعه‌تكردن لهگهڵ ئهو تاز‌ه گه‌نجانه‌ی ك ه به‌وان په‌یوه‌ست ده‌ب��وون .ته‌نانه‌ت به‌ده‌یان گه‌نجی كوردی رۆژهه‌اڵت لهالیهن ئهم كه‌سانه‌و‌ه بۆ عێراق‌و ئه‌فغانسان به‌مه‌به‌ستی جیهاد ره‌وانه‌كران‌و زۆریشیان كوژران‌و یان ئهوهی ك ه له‌چه‌ندین هه‌واڵ‌و زانیاری هه‌واڵنێرییه‌كانی جیهان ده‌رباره‌ی پێناسه‌ی به‌ندكراوانی گوانتانامۆ ،ناوی كه‌سانێكی كوردی ئێرانی ئاشكرابوو. س���ه‌رچ���اوه‌ی���ه‌ك له‌رێكخستنه نهێنییه‌كانی یه‌كێك له‌حزب ه كوردییه‌كانی رۆژه �ه‌اڵت له‌مبار‌ه به‌ده‌ستوور ده‌ڵێت "ل �ه‌ش��اری م �ه‌ری��وان كه‌سانێكی وهك مه‌حمودی خه‌یات ،ئه‌حمه‌دی مه‌الجه‌الل، سدیقی حاجی تۆفیقی دوپله‌وره‌‌و زۆر كه‌سی دیك ه له‌باری مادییه‌و‌ه پشتیوانی له‌سه‌له‌فیی ه جیهادییه‌كان ده‌ك��ه‌ن، چه‌شنی چاالكی ئهم گروپان ه وهك جاران نه‌ماوه .له‌دوای تیرۆركردنی گوماناوی به‌شێك له‌ئه‌ندامانی ئ��ه‌م گروپانه له‌ناوچه‌ی مه‌ریوان زۆربه‌ی هه‌ر‌ه زۆری ئه‌ندامانی ئهم رێكخراوانه ،به‌تایبه‌ت ئه‌ندام ه كورده‌كانی ب��اش��وور ،ب�ه‌ره‌و كرماشان رۆیشتوون‌و لهوێ نیشته‌جێ ب��وون ،یه‌كێك لهو كهس ه ناسراوانه‌ی ك ه به‌ره‌و كرماشان رۆیشتووه ،براكه‌ی هێمن بانیشارییه ،ئ��ه‌م س �ه‌رچ��اوه ل �ه‌درێ��ژه‌ی لێدوانه‌كه‌ی ب��اس ل �ه‌وه‌ش ده‌كا ك ه كه‌سایه‌تی سه‌ره‌كی سه‌له‌فیه جیهادییه‌كان ،حه‌مید عالی ناسراو به‌عه‌بدولحمیدی عالی ،له‌رۆژهه‌اڵتی كوردستان نهماوهو ئێستا له‌شاره‌كانی باشووری ئێران خه‌ریكی وتنه‌وه‌ی وانه‌ی ئایینی له‌حوجره‌‌و مه‌كته‌ب ه ئاینییه‌كانه. فاروقی وه‌كیلی باس له‌الوازبوونی ئێستای ئ���ه‌وان ل���ه‌رۆژه���ه‌اڵت ده‌ك��او ده‌ڵێت "سه‌لفیی ه جیهادییه‌كان له‌چاو گروپ ه ئایینی ه میانه‌ڕه‌وه‌كان الوازترن، ئ �ه‌وان هیچ پێگهو نفوزێكی سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تییان نییهو زۆرینه‌ی كۆمه‌ڵگا لێیان بێزارن". به‌اڵم لهم مانگانه‌ی دوایی كۆمه‌ڵێك رووداوی نوێی په‌یوه‌ندیدار به‌م گروپانه هاته‌ئاراوه .به‌شێكی زۆر له‌ئه‌ندامانی سه‌له‌فیی ه جیهادییه‌كان ده‌ستگیركران‌و ته‌نانه‌ت له‌پێكدادانی چه‌كداری له‌نێوان هێزه چه‌كداره‌كانی ئێران‌و ئهم گروپانه، چه‌ندین ئه‌ندامی ئهم گروپانه‌ش كوژران، ئهم شه‌پۆل ه تازه‌یه‌ش له‌دوای تیرۆری چه‌ندین مامۆستای ئایینی روویدا ،ئهو شه‌پۆله‌ی ك ه زۆر ك� هسو الی�ه‌ن وهك سیناریۆیه‌كی حكومه‌تی تێڕوانینی بۆ دهكات ،له‌سه‌ره‌تادا زانیاریه‌كی له‌مشێوه باڵوكرایه‌و‌ه ك ه به‌هۆی ده‌ستگیركردنی كه‌سێك ب� ه ن��اوی ش��ۆڕش له‌گروپی ئه‌نسار ،الیه‌نێكی رادیكاڵ‌و تووندڕه‌وتری ناو ئه‌نسار به‌ڕابه‌ری كاو‌ه هه‌ڕه‌شه‌ی تیرۆركردنی چه‌ند ك �ه‌س له‌ئه‌گه‌ری له‌سێداره‌دانی شۆڕش ده‌كه‌ن .كۆماری ئیسالمیش شۆڕش ئیعدام دهكاو دواتر بۆ تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه ،گروپی كاو‌ه به‌تیرۆری ئهو كه‌سایه‌تیی ه ئایینیان ه هه‌ڵده‌ستن، ئهم ه دهبێت ه بیانوو بۆ هێرشكردن ه سه‌ر ئه‌ندامانی گروپ ه سه‌له‌فیی ه جیهادییه‌كان‌و چه‌ندین كه‌سیان لێده‌كوژن‌و چه‌ندین كه‌سیشیان لێ ده‌ستگیرده‌كه‌ن. ب��ه‌اڵم را ی عوسمانی جه‌عفه‌ری به‌پێچه‌وانه‌ی ئ��هو زان��ی��اری��ان�هوهی�ه، وت � ی "ل �ه‌وان �هی � ه ئ �ه‌م گروپان ه له‌ژێر ك��ۆن��ت��رۆڵ��ی ه��ێ��زه ئه‌منیه‌تییه‌كان هاتبێتنه‌ده‌ره‌وه‌‌و تاڕاده‌یه‌ك سه‌ربه‌خۆ درێ��ژ‌ه به‌چاالكییه‌كانیان ب��ده‌ن ،هیچ حه‌ره‌كه‌یه‌ك بۆ هه‌تاهه‌تای ه له‌ژێر كۆنترۆڵ ن �ه‌ب��ووهو پێده‌چێ ئه‌مانیش ئێستا به‌ره‌و ئهو ئاڕاست ه چووبێتن ،سه‌باره‌ت به‌بارودۆخی ئێستای ئهوان ،له‌فه‌زایه‌كی ئه‌منییه‌تی هه‌موو شتێك ئیمكانی هه‌یه، به‌اڵم ئێم ه زانیاری وردمان الی ه له‌سه‌ر چاالكی ئ �ه‌وان‌و لهو بڕوایه‌دام ك ه ئهم مه‌سه‌النه‌ی دوای��ی سیناریۆ نین‌و ئهم كاران ه له‌سه‌رده‌ستی هه‌ندێ گه‌نجی بێ ئه‌زمون ك ه ههندێك وشه‌ی جیهادی‌و.. فێربوون ،ئه‌نجام ده‌درێت".
11
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
پشوو
info@destur.net
کچانی زانکۆی سه‌اڵحه‌دین به‌شه‌ناوخۆییه‌کان به‌زیندان وه‌سفده‌که‌ن
الپهڕه 13
نه‌مساوییه‌كان به‌رهه‌مه‌كانیان له‌كوردستان نمایشكرد ژه‌نیار له‌هه‌ولێر
ل �ه‌پ��ێ��ش��ان��گ��ای �ه‌ك��ی ش���ێ���وهك���اری فۆتۆگرافی هاوبه‌شدا ،دوو شێوه‌كار‌و دوو ف��ۆت��ۆگ��راف �ه‌ری واڵت���ی نه‌مسا، به‌رهه‌مه‌كانیان له‌گه‌له‌ری كوردستان له‌هه‌ولێر نمایشكرد. ئ��اش��ت��ی ع����ه‌دۆ ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌ری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هونه‌ری شێوه‌كاری وه‌زاره‌تی رۆشنبیریو الوانی حكومه‌تی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ،له‌لێدوانێكیدا ب�ه‌ده‌س��ت��ووری وت "به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هونه‌ری شێوه‌كاری به‌هاوكاری لهگهڵ كۆمه‌ڵه‌ی دۆستایه‌تی نه‌مسا كوردستان كه‌باره‌گاكه‌ی له‌واڵتی نه‌مسایه ،ئهم پیشانگای ه كرایه‌وه" .عه‌دۆ ئاماژهی به‌وه‌شكرد كه‌بانگهێشتكردنی ئهو چوار كهس ه زیاتر له‌رێگه‌ی وه‌زاره‌ت بووه، نه‌ك به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی. له‌پێشانگه‌كه‌دا چه‌ندین به‌رهه‌می فۆتۆگرافی‌و شێوه‌كاری له‌سه‌ر دیوار‌و زه‌وی هۆڵه‌ك ه نمایشكرابوون.
ێستا جوان بام هڕنی تائ ئازاد ن هكراوه ژه‌نیار له‌هه‌ولێر
ی "مڵوێ خه‌ما" به‌رهه‌مده‌هێنرێت له‌هه‌ورامان فیلم یه‌كه‌می كاره‌كانی ته‌واو بووه. محه‌مه‌د نه‌جیب عه‌فان عوسمان خاوه‌نی بیرۆكه‌ی ف��ی��ل��م�ه‌ك�هو ئ��ه‌ك��ت��ه‌ری س �ه‌ره‌ك��ی له‌ناوچ ه ی هه‌ورامان فیلمی "مڵوێ له‌لێدوانێكدا به‌ده‌ستووری وت "ئهم خه‌ما" ك ه به‌شێك ه له‌ئازاره‌كانی فیلم ه له‌سه‌ر هه‌ورامان ده‌ڕوات ،به‌اڵم ه���ه‌ورام���ان، به‌رهه‌مده‌هێنرێت ،به‌مانای كلتوری ه�ه‌ورام��ان نییه، فیلمه‌ك ه بۆ م��اوه‌ی ش�ه‌ش مانگه چونك ه ئه‌گه‌ر باسی كلتوری بكه‌ین كاری تێدا ده‌كرێت‌و له %50به‌شی ئه‌وا زۆری ده‌وێت" .ئهو ئه‌كته‌ر‌ه وتی
"ئهو فیلم ه باس له‌خه‌ڵكی هه‌ورامان دهكات كه‌چۆن ژیاون". عه‌فان ئاماژه‌شی ب���ه‌وه‌دا ك ه بودجه‌ی فیلمه‌ك ه لهالیهن كۆمه‌ڵێك ل�ه‌ك�ه‌س��ای�ه‌ت��ی��ی�ه‌ك��ان��ی ه��ه‌ورام��ان ی "تائێستا وه‌زاره‌تی دابینكراوه‌‌و وت رۆشنبیری هیچ هاوكارییه‌كیانی ن��ه‌ك��ردووه ،چونك ه ئ��ه‌وان ده‌ڵێن
ب��ودج �هی فیلمه‌ك ه چ �ه‌ن��ده ئێم ه ده‌یده‌ین ،به‌اڵم دهبێت فیلمه‌ك ه بۆ خۆمان بێت". به‌شی یه‌كه‌می فیلمه‌ك ه له‌گوندی سه‌رگه‌ت‌و بڕیاره به‌شی دووه‌میشی ل��ه‌گ��ون��دی ده‌ره‌ی م���ه‌ڕ ك���اری وێنه‌گرتنی لهالیهن عه‌لی مورادییه‌و‌ه ئهنجامبدرێت.
به‌شی یاسایی وه‌زاره‌تی رۆشنبیریو الوانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، رایگهیاند كه‌ده‌رهێنه‌ر جوان بامه‌ڕنی به‌هۆی راده‌ستنه‌كردنه‌وه‌ی فیلمه‌كه‌ی ب ه وه‌زاره‌تی رۆشنبیریو الوان ،ئێستا له‌زیندانه‌‌و تائێستا ئازاد نه‌كراوه. دوای ئهوهی وه‌زاره‌تی رۆشنبیریو الوانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ی به‌شی یاساییانه‌و‌ه داوایه‌كی له‌ڕێگ ه یاسایی له‌دژی جوان بامه‌ڕنی تۆمار ده‌كه‌ن ،به‌و هۆیه‌و‌ه جوان بامه‌ڕنی كراوه‌ته زیندانه‌وه. دوای ئهوهی چه‌ند زانیارییه‌ك ی ده‌ستوور كه‌وت ده‌س��ت رۆژن��ام� ه لهبارهی ده‌ستگیركردنی ده‌رهێنه‌ری سینه‌مایی جوان بامه‌ڕنی لهبارهی راده‌ستنه‌كردنه‌وه‌ی ئ �هو فیلمه‌ی كه‌ئه‌و كاری ده‌رهێنانی بۆ كردووهو به‌رهه‌می وه‌زاره‌ت����ی رۆشنبیریو الوانه ،ئه‌وه‌ش دوای ئهوهی وه‌زاره‌تی ناوبراو داوایه‌كی یاسایی له‌سه‌ر ئهو
دهرهێنهره تۆماركرد. مه‌سعود مسته‌فا به‌رپرسی هۆبه‌ی یاسا له‌وه‌زاره‌تی رۆشنبیریو الوان ی ده‌ستوور هه‌واڵه‌كه‌ی بۆ رۆژنام ه پشتڕاستكرده‌وه‌‌و ئاماژهی به‌وه‌شكرد ك���ه‌دوای ت��ۆم��ارك��ردن��ی داوای �ه‌ك��ی یاسایی له‌سه‌ر بامه‌ڕنی ،له‌رێگه‌ی بنكه‌ی پۆلیسی راپه‌ڕین له‌هه‌ولێر ئهو دهرهێنهره ده‌ستگیركراوه‌و ئێستا له‌زیندانی محه‌ته‌ی ههولێره. ب��ه‌رپ��رس��ی ه��ۆب��هی ی��اس��ای��ی روونیكرده‌و‌ه "ئێستا لێكۆڵینه‌وه‌ك ه ب��ه‌رده‌وام��هو ب��ڕی��اروای� ه ده‌رهێنه‌ر فیلمه‌ك ه راده‌س���ت���ی وه‌زاره‌ت�����ی رۆشنبیریو الوان بكرێتهوه". به‌پێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور، ئهو فیلم ه سه‌ره‌تا به‌ناوی "كه‌وات ه چاوه‌ڕی به" بووهو دواتر ده‌رهێنه‌ر ناوه‌كه‌ی بۆ "هه‌تیوه‌كانی گه‌ردوون" گۆڕیوه‌و به‌م دوایی ه له‌ئێران كاری مۆنتاژی كۆتایی پێهێنراوه ،ئهو بودجه‌یه‌ی ك ه ب��ۆی دیاریكرابوو شه‌ش س �ه‌د‌و هه‌شتا ملیۆن دینار بووه.
ده‌شــنـێ :كـه‌مـه‌ربـــه‌نــد ده‌بــه‌ســـتــم میدیا ره‌ئوف بێگه‌رد له‌دانیمارك شانۆگه‌رییه‌كی تـا قـه‌ڵـه‌ویـیـه‌كــه‌م ده‌رنـه‌كــه‌وێــت پێشكه‌شكرد شه‌م
دوا ی ئهوه ی كچ ه سه‌ماكار‌و گۆرانیبێژی كورد ده‌شن ێ به‌كار‌ه هونه‌رییه‌كانییه‌و‌ه سه‌رقاڵده‌بێت ،ماوه ی ساڵێك ه وه‌رزشی فه‌رامۆشكردوو‌ه‌و به‌و هۆیهشهوه كێشی 10كیلۆ زیادیكردووه. ده‌شن ێ له‌دیدارێك ی تایبهت لهگهڵ رۆژنام ه ی ده‌ستووردا ده‌ڵێت ،ماوهی ساڵێك ه له‌وه‌رزشكردن دابڕاوم ،ئه‌وه‌ش بووه‌ت ه هۆ ی ئهوه ی 10كیلۆگرام كێشم زیادبێت‌و وت ی "نهێنییه‌ك هه‌ی ه با پێتان بڵێم ،له‌ئێستادا كه‌مه‌ربه‌ند ده‌به‌ستم تا قه‌ڵه‌وییه‌كه‌م ده‌رنه‌كه‌وێت‌و هیوادارم بتوانم كێشم دابه‌زێنمه‌وه". ده‌شن ێ پێشتر یاریزانێك ی باشی تۆپ ی پێ ب��ووهو ی��ار ی راكردنیشی ك��ردووه ،ب �ه‌اڵم دوا ی گ �ه‌ڕان �هوهی بۆ كوردستان به‌هۆ ی ئهوه ی له‌كوردستان وه‌رزشكردن بۆ كچان كه‌مێك نامۆیه ئهو نه‌یتوانیو‌ه ئهوان به‌وه‌رزش ئاشنا بكات‌و وت ی "منیش وازم له‌وه‌رزشكردن هێناوه" .ده‌شن ێ حه‌ز به‌سه‌یركردنی ی���اری ده‌ك�����ات‌و وت��� ی "س �ه‌رس��ام��م به‌یاریكردن ی یاریزان ی ههڵبژاردهی پرتوگال‌و یان ه ی ریاڵ مهدرید ی ئیسپانی كرستیانۆ رۆناڵدۆ". سه‌باره‌ت به‌كار‌ه هونه‌رییه‌كانی خۆ ی ده‌شن ێ وت ی "به‌م نزیكان ه یه‌كه‌مین
گۆران ی ئه‌لبووم ه تازه‌كه‌م باڵوده‌بێته‌وه، ك ه له‌لوبنان كلیپم بۆ كردووه". بڕیاره له‌سه‌ره‌تا ی مانگ ی ئایاردا بچێت ه ه���ه‌ورام���ان ب��ۆ كلیپكردنی گۆرانییه‌ك ی ئه‌لبووم ه ت��ازه‌ك�هی كه به‌هه‌ورام ی وتوویه‌تی‌و وت ی "لهو كلیپه‌دا جیاواز له‌كلیپه‌كان ی ترم به‌جل ی كورد یو چه‌ندین جۆر هه‌ڵپه‌ڕكێ ی كوردییه‌وه ده‌رده‌كه‌وم". له‌وه‌اڵم ی پرسیارێك ی ده‌ستوور س��ه‌ب��اره‌ت به‌پێكه‌و‌ه به‌ستنه‌و‌هی گۆران یو سه‌ماكردن ده‌شن ێ ده‌ڵێت "هه‌ر له‌منداڵیمه‌و‌ه خولیا ی جوڵه‌كردنم زۆرب���ووه ،ئ���اره‌زووم ده‌ك��رد هه‌میشه ده‌ربكه‌وم‌و حه‌زم بۆ میدیا‌و گۆرانی وتن هه‌بوو ،ئه‌مان ه هۆكارێك بوون بۆ هه‌ڵبژاردن ی ئ �هو ج��ۆره ستایلی ك��ارك��ردن �ه" .سه‌رقاڵبوون ی ده‌شنێ ب��ه‌ك��ار ی ه��ون �ه‌ری��ی �هوه ن��ه‌ك ته‌نها كێش ی زیادكردوو‌ه‌و ل�ه‌وه‌رزش دووری خستووه‌ته‌وه ،به‌ڵكو وهك خۆ ی ده‌ڵێت "زۆر به‌كه‌م ی رۆژن��ام � هو گۆڤاره‌كان ده‌خوێنێته‌و‌ه‌و به‌گشت ی خوێندنه‌و‌هی كه‌مبووه‌ته‌وه". ده‌ش��ن��ێ ل �ه‌ن��زی��ك �هوه ئاشنایه ب���ه‌ڕۆژن���ام��� ه ی ده‌س���ت���وور‌و ده‌ڵ��ێ��ت "رۆژن��ام � ه ی ده‌س��ت��وورم خۆشده‌وێت، چ��ون��ك� ه راس��ت��گ��ۆی��ان � ه ه �ه‌واڵ �ه‌ك��ان ب�ڵاوده‌ك��ات �هوهو سوپاسیان ده‌ك �ه‌م، به‌شێك له‌ڕۆژنامه‌كان هه‌واڵیان له‌سه‌ر
من باڵوكردووه‌ته‌و‌ه‌و من ئهو قسانه‌م نه‌كردووه". له‌كۆتایی قسه‌كانیدا ده‌شن ێ وتی
"سلێمانیم زۆر خۆشده‌وێت ،چونك ه لێره له‌دایكبووم ،كچان ی سلێمانیش بوێران ه دێن ه ناو بوار‌ه جیاجیاكانه‌وه".
ئاراس وه‌هاب له‌دانیمارك
میدیا ره‌ئوف بێگه‌رد ی شانۆكار رۆژی 22ی ئهم مانگ ه له‌دانیمارك شانۆگه‌ری ی "خوێن ی رۆژه���ه‌اڵت" ی پێشكه‌شكرد، پاش شانۆگه‌رییه‌كه‌ش كاروان عومه‌ر ك��اك�ه‌س��وور ی رۆم��ان��ن��ووس ،باسێكی تایبهت به‌شانۆگه‌رییه‌ك ه ی پێشكه‌شكرد. "خوێن ی رۆژه���ه‌اڵت" له‌نووسینی ن����ووس����ه‌ر ی رۆژه��������ه‌اڵت "ت����ه‌الل نه‌سره‌دین"هو ره‌ئوف بێگه‌رد وه‌ریگێڕاوه بۆ زمان ی كوردی ،میدیا ره‌ئوف بێگه‌رد به‌شاره‌زاییه‌ك ی بێوێنه‌و‌ه‌و له‌ڕێگ هی گفتوگۆ‌و زمان ی جه‌سته‌و‌ه نمایشی كچێك ی رۆژه �ه‌اڵت � ی ك��رد ك ه هه‌موو كه‌سوكار ی وهك تارمای ی به‌دواوه‌ین‌و ده‌یانه‌وێت خوێنی ب���ڕژن ،چونكه له‌د ا بو نه‌ر یتی خێزان‌و كۆمه‌ڵگه ی���اخ���ی���ب���ووهو به‌ڕه‌زامه‌ندی ی خۆی كوڕێك ی ك��ردووه‌ت�ه هاوسه‌ری. پاش نمایشكردنی
شانۆگه‌رییه‌ك ه ك���اروان كاك ه سوور باسێك ی تایبهت به‌شانۆگه‌رییه‌ك هی پێشكه‌شكرد ،له‌باسه‌كه‌دا ك��اروان ره‌هه‌ند‌ه شاراوه‌كان ی شانۆگه‌رییه‌ك هی شیكرده‌وه ،هه‌روه‌ها له‌سه‌ر چه‌مكی خوێن‌و چاوه‌ڕێكردن‌و تارمای ی وه‌ستا‌و خوێندنه‌وه‌یه‌ك ی فه‌لسه‌ف ی بۆ ئهو سێ چه‌مك ه كرد ك ه شانۆگه‌رییه‌كه‌یان له‌سه‌ر دامه‌زرابوو. ه��ه‌روه‌ه��ا ك����اروان ك��اك� ه س��وور له‌باسه‌كه‌یدا الیه‌ن ی دیكۆر‌و ده‌رهێنان ی باسكرد‌و ئاماژه ی بهوهدا حه‌یده‌ر ئه‌بو حه‌یده‌ر ك ه ده‌رهێنه‌ر ی شانۆگه‌رییه‌كه ب��وو ،توانیویه‌ت ی له‌دیدگایه‌ك ی زۆر فه‌لسه‌فییه‌و‌ه ك��ار لهگهڵ رووناك یو دیكۆر‌و شته‌كان ی دیك ه بكات.
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
info@destur.net
رۆژنامه‌یه‌کی سیاسیی گشتییه،کۆمپانیای سولی تێلیگراف هه‌فتان ه دهریدهکات
پشوو
چاپلن له‌كوردستان
یه‌كه‌م نمایشی كوێستانی قه‌ندیل له‌سلێمانی دهبێت ژه‌نیار له‌هه‌ولێر
فیلمی سینه‌مایی "كوێستانی قه‌ندیل" ی�ه‌ك�ه‌م فیلمی بڵندی سینه‌مایی ته‌ها كه‌ریمی ده‌رهێنه‌ری رۆژهه‌اڵتی ك��وردس��ت��ان ،دوای كۆتاییهاتن ب �ه‌ق��ۆن��اغ �ه‌ك��ان��ی ب�هره�ه‌م��ه��ێ��ن��ان‌و سازكردنی ،یه‌كه‌م نمایشی له‌شاری سلێمانی دهبێت. ژه‌نیار له‌هه‌ولێر
فیلمی سینه‌مایی "چاپلن له‌كوردستان" له‌ده‌رهێنانی ده‌رهێنه‌ری ئێرانی عه‌لی ره‌زا سه‌عاده‌ت نیاه ،به‌هاوبه‌شیی له‌نێوان هه‌رێمی كوردستان‌و كۆماری ئیسالمی ئێران به‌رهه‌مدێت. ش��اخ��ه‌وان ئیدریس ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری سینه‌مای هه‌ولێر له‌لێدوانێكیدا ب��ه‌ده‌س��ت��ووری راگ �هی��ان��د "فیلمی سینه‌مایی (چاپلن له‌كوردستان) له‌ده‌رهێنانی عه‌لی ره‌زا سه‌عاده‌ت ن��ی��اه ،به‌رهه‌می به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی سینه‌مای هه‌ولێر سه‌ر به‌وه‌زاره‌تی
رۆشنبیریو الوانی حكومه‌تی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان‌و وه‌زاره‌ت����ی ئیرشادی ئیسالمی كۆماری ئیسالمی ئێران، ئێستا له‌قۆناغی وێنه‌گرتندایه، بڕیاروای ه بۆ ده‌ستپێكی مانگی ئایاری داهاتوو كۆتایی به‌كاری وێنه‌گرتنی بێت". شاخه‌وان ئیدریس وتیشی "ئهوه بۆ جاری یه‌كه‌م ه فیلمێكی سینه‌مایی له‌نێوان هه‌رێمی كوردستان‌و ئێران به‌رهه‌مبێت". ك��اری وێنه‌گرتنی فیلمی "چاپلن له‌كوردستان" له‌هه‌ولێری پایته‌خت‌و شارۆچكه‌ی سۆران‌و رواندز وێنه‌گیراوه، گورگی دیزاالیڤ وهك به‌ڕێوه‌به‌ری
نمایشی گشتی فیلمی سینه‌مایی "سرت ه لهگهڵ با"ی ده‌رهێنه‌ر "شه‌هرامی عه‌لیدی" له‌سینه‌ماكانی پاریس ده‌ستیپێكردوو لهالیهن رۆژنامه‌كانی ئهو واڵته‌و‌ه پێشوازی لێكرا. به‌پێی راپۆرتی تایبه‌تی راگه‌یاندنی گشتی فیلمی سینه‌مایی "سرت ه لهگهڵ با" ،ئهو فیلم ه سینه‌مایی ه ك ه له‌ده‌رهێنانی سینه‌ماكاری كورد "شه‌هرامی عه‌لیدی"ه دوای به‌ده‌ستهێنانی كۆمه‌ڵێك خه‌اڵت له‌فێستیڤاڵه‌كانی جیهاندا ،هه‌فته‌ی رابردوو له‌هۆڵه‌كانی سێ سینه‌مای پاریس له‌فه‌ره‌نسا نمایشكرا‌و لهالیهن رۆژنام ه ناوداره‌كانی ئهو واڵته‌و‌ه پێشوازی لێكرا. ئێستا ئهو فیلم ه له‌ریزبه‌ندی ئهم هه‌فته‌یه‌ی سینه‌ماكانی پاریس له‌پله‌یه‌كی باشدای هو رۆژنامه‌و گۆڤاره‌كانی فه‌ره‌نسا به‌مانشێت‌و
ده‌ستپێده‌كات‌و ره‌نگ ه بۆ ماوهی -10 20رۆژ نمایشه‌كه‌ی به‌رده‌وام بێت". ك �ه‌ری��م��ی ئ���ام���اژهی ب����ه‌وه‌ش ك��رد كه‌نمایشی فیلمه‌كه‌ی به‌شێوه‌یه‌كی خۆڕایی دهبێت ،وتیشی "ههرچهنده ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئ��هوه نیم فیلم به‌خۆڕایی باڵوبكرێته‌وه ،به‌اڵم ئهوه په‌یوه‌ندی به‌كاری ئیدارییه‌و‌ه هه‌یه ،ئه‌گه‌ر به‌و شێوهی ه نه‌بووایه ،ره‌نگ ه نمایشی فیلمه‌ك ه زیاتر دواكه‌وتبایه".
ده‌خوڵقێنێت ،هه‌ر چ��وار نه‌ته‌وه‌ی ك���ورد ،ع����ه‌ره‌ب ،ف���ارس ،ت��ورك، له‌فیلمه‌كه‌دا له‌كوێستانی قه‌ندیل به‌یه‌ك ده‌گه‌ن. فیلمی سینه‌مایی "كوێستانی قه‌ندیل" چیرۆكی چوار نه‌ته‌و‌ه ده‌گێڕێته‌وه‌و ب��اس ل�ه‌ئ��اش��ت�یو پ��ێ��ك�هوه ژیانی نه‌ته‌وه‌كان ده‌ك��ات ،محه‌مه‌د ره‌زا وه‌ته‌ندۆست كاری مۆنتاژی بۆ كردووه. س��ێ ئ�ه‌ك��ت�ه‌ری
وێنه‌گرتن‌و مه‌هدی ئیبراهیمی ،سیروان گلی ،خالید مه‌ولود‌و عه‌لی ره‌زا وهك ستافی كامێرا كاریان بۆی كردووه. ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری سینه‌مای هه‌ولێر ناوه‌ڕۆكی فیلمه‌كه‌ی خسته‌ڕوو "ئهم فیلم ه باس له‌كوردێك دهكات كه‌دوای پڕۆسه‌ی رزگاركردنی عێراق له‌كاری خۆی بێزارده‌بێت ،ئه‌ویش فرۆشتنی سوته‌مه‌نیی ه له‌گونده‌كانی كوردستان، ب�ه‌ڕێ��ك�ه‌وت ئاپراته‌كی سینه‌مایی لهگهڵ چه‌ندین فیلمی سینه‌مایی كۆنی ئه‌كته‌ری ن���اوداری جیهانی چارلی چاپلن ده‌كڕێت ،پاشان هه‌وڵی نمایشكردنی ئ �هو فیلمان ه ده‌دات له‌گوند‌ه كوردییه‌كان".
(سرت ه لهگهڵ با) گه‌یشته پاریس موحسین یاسین
10
ناونیشانی جۆراوجۆر ئهو فیلمه‌یان به‌رز نرخاندوه ،له‌وان ه (ئۆمانیته ،كروا ،فیگارۆ ،میترۆ ،فیگارۆ ئێسكۆپ ،لیبراسیۆن، تێلراما ،پرۆگرێس).
"كوێستانی قه‌ندیل" به‌به‌شداری ( )120ئه‌كته‌ر له‌سێ پ��ارچ��هی ك��وردس��ت��ان‌و ستافێكی پرۆفیشناڵ ،لهالیهن به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی سینه‌مای سلێمانی سه‌ر به‌وه‌زاره‌تی رۆشنبیریو الوانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ،به‌رهه‌مهاتووه. ده‌ره��ێ��ن �ه‌ری فیلم ته‌ها كه‌ریمی، له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور وتی "دوای كۆتاییهێنان به‌كاره‌كانی سازكردنی فیلم ،ب��ڕی��اروای � ه ی �ه‌ك �ه‌م نمایشی فیلمه‌ك ه له‌هۆڵی رۆشنبیری له‌شاری سلێمانی ده‌ست پێبكات". ی "ی��ه‌ك��ه‌م نمایشی ه��ه‌روه‌ه��ا وت�� فیلمه‌ك ه له 14ئایار بۆ ستافی فیلم‌و چه‌ند میوانێكی تایبهت دهبێت، دواتر نمایش فیلمه‌ك ه به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ل�ه‌رۆژی دواتر وات ه 15ئایار
ده‌رهێنه‌ری فیلمی "كوێستانی قه‌ندیل" ئ �ه‌وه‌ش��ی ئاشكراكرد ك � ه ل��ه‌دوای نمایشكردنی فیلمه‌كه‌ی له‌سلێمانی، ب��ڕی��اروای� ه ل �ه‌ش��ارو شارۆچكه‌كانی دیكه‌ی كوردستان نمایش بكرێت. سینه‌ماكاری رۆژهه‌اڵتی كوردستان روونیكرده‌و‌ه "فیلمه‌كه‌م ئاراسته‌ی ی��ه‌ك الی���ه‌ن ن��اك��رێ��ت ،به‌ڵكو بۆ هه‌موو كه‌سێك وات ه كه‌سی بهرامبهر به‌رهه‌مهێنراوه ،په‌یامی ئهو فیلم ه بۆ نزیكترین ك هسو دوورترین كهس ه له‌جیهان ،ئ�ه‌گ�ه‌ر زم��ان��ی سینه‌ما ناوخۆیی بێت بێگومان سه‌ركه‌وتوو نابێت". بابه‌تی سه‌ره‌كی فیلمه‌كه ،عه‌شقێكی نادیاره ،گه‌ڕان به‌دوای ئهو خۆشه‌ویست ه ونبووانه‌دای ه كه‌چیرۆكێكی جیاوازتر
ناوداری كورد ،رۆڵی سه‌ره‌كی له‌فیلمی كوێستانی قه‌ندیلدا ده‌گێڕن ،ئه‌وانیش دكتۆر قوتبه‌دین سادقی شانۆكاری ن����اوداری رۆژه��ه‌اڵت��ی ك��وردس��ت��ان، عه‌ینه‌دین مه‌ریوانی‌و جومه‌رد قاره‌مان گۆرانیبێژی باكووری كوردستان. یه‌كێك له‌رۆڵه‌كانی دیك ه لهالیهن میوانی ب�هره�ه‌م ،ك��ام�ه‌ران ره‌ئ��وف شانۆكاری باشووری كوردستانهوه به‌رجه‌ست ه دهكرێت ،خانم ه شێوه‌كاری ع��ه‌ره‌ب له‌میا حسێن ئه‌كته‌رێكی دیكه‌ی سه‌ره‌كی ئهو فیلمه‌یه. ف��ی��ل��م��ی "ك��وێ��س��ت��ان��ی ق �ه‌ن��دی��ل" له‌وێنه‌گرتنی كه‌یوان یوسفی ،فیلمێكی مێژووییه‌و هه‌وڵیداو‌ه ئه‌زمونی سینه‌ما له‌ناو شارو ده‌ره‌وه‌ی شار تاقیبكاته‌وه.
كاور
گا
دووانه
قرژاڵ
شێر
فه‌ریك
( 21مارس - 20نیسان)
( 21نیسان - 20ئایار)
( 21ئایار - 20حوزه‌یران)
21حوزه‌یران - 22ته‌مموز
( 23ته‌مموز - 22ئاب)
( 23ئاب - 22ئه‌یلول)
ی له‌سه‌رته ،به‌اڵم تۆ كه‌سێك چاو ی ئهوهی ه به‌الته‌و‌ه گرنگ نییه ،كات خۆت له‌هه‌موو كۆت‌و به‌نده‌كان ی رزگار بكه‌یت‌و تواناكانت پیشان ی ده‌وروبه‌ره‌كه‌ت بده‌یت ،له‌ڕوو ك��اره‌و‌ه ل�هوه باشتر ده‌بیت ك ه بیرت لێ كردبۆوه.
چوون ه دهرهوه لهگهڵ كهس ه نزیكه‌كانت ی خۆشحاڵیت ،له‌سه‌ره‌تاو‌ه دهبێت ه هۆ شته‌كان رووكه‌شان ه ده‌رده‌ك���ه‌ون، ب�ه‌اڵم به‌جۆرێك له‌جۆره‌كان ده‌بن ه ی درێژخای هنو له‌بیرنه‌كراو، په‌یوه‌ند ئهو كهس ه له‌وانه‌ی ه ببێت ه هاوكارێك ی باش یان زیاتر. یان هاوڕێیه‌ك
ی پچڕانێك ئه‌گه‌رێك هه‌ی ه ك ه تووش ی نزیكدا له‌په‌یوه‌ندیت لهگهڵ كه‌سێك ی ی ره‌وت � ببیته‌وه ،ئ���ه‌وه‌ش ب�هه��ۆ ی هه‌ساره‌كانه‌وه‌یه ،به‌اڵم له‌سه‌ره‌تا ی داهاتووه‌و‌ه هه‌موو شته‌كان هه‌فت ه ئاسایی دهبنهوه ،هه‌وڵ مهده به‌ته‌نها بمێنیته‌وه.
پێویسته هه‌وڵ بده‌یت كه لهالیهن ك��ه‌س��ان��ی دی���ك���هوه ب �ه‌ج��ۆرێ��ك ل��ه‌ج��ۆره‌ك��ان ق���ۆرخ ن�ه‌ك��رێ��ی��ت، پاره‌كانت به‌فیڕۆ‌و به‌قه‌رز مهده، ه�ه‌ل�ی ناسینی ك�ه‌س��ی ن��وێ��ت بۆ رێ��ك ده‌ك �ه‌وێ��ت ،ب �ه‌اڵم بایه‌خیان پێناده‌یت.
ی به‌پێچه‌وانه‌ی ه �ه‌م��وو كاته‌كان دی���ك���هوه ئ����ه‌م ه��ه‌ف��ت��هی��ه زۆر به‌خته‌وه‌ریت پێوه دی��ار دهبێت، ئ��ه‌وه‌ش هه‌موو بواره‌كانی ژیانت ی ده‌گ��رێ��ت�هوه ،بۆچوونه هه‌ڵه‌كان كه‌سانی ده‌وروبه‌رت كارت تێناكه‌ن‌و له‌سه‌ر رێگای خۆت به‌رده‌وام ده‌بیت.
له‌كاره‌كه‌تدا له‌هه‌موو كاتێك جدیتر ده‌رده‌ك���ه‌وی���ت‌و به‌رهه‌مه‌كه‌ش ی ده‌ب��ی��ن��ی��ت ،ل��هه��ه‌م��وو شتێكدا به‌متمان ه به‌خۆبوون‌و حه‌ماسه‌وه ده‌ستپێده‌كه‌یت‌و وزه‌یه‌ك ی زۆرت دهبێت ،ئهم ه له‌سه‌ر وتووێژه‌كانت لهگهڵ خێزانه‌كه‌شدا ره‌نگده‌داته‌وه.
ته‌رازوو
دووپشك
كه‌وان
گیسك
سه‌تڵ
نه‌هه‌نگ
( 23ئه‌یلول - 22تشرین ی یه‌كه‌م)
( 23تشرین ی یه‌كه‌م 21 -تشرین ی دووه‌م)
( 22تشرین ی دووه‌م - 20كانون ی یه‌كه‌م)
( 21كانون ی یه‌كه‌م - 19كانون ی دووه‌م)
( 20كانون ی دووه‌م - 18شوبات)
( 19شوبات - 20ئازار)
ی ئه‌گه‌ر یه‌كێك تۆ ئهو كهس ه ی لهم ی هه‌بوو ده‌توان كێشه‌یه‌ك ی بكه‌یت ه�ه‌ف��ت�هی�ه‌دا ه��اوك��ار بۆ چاره‌سه‌ركردنی ،پێویست ه هه‌ست‌و عه‌قڵت لهو بڕیارانه‌دا ی ی ك�� ه ك��اری��گ �ه‌ر ب�ه‌ك��ارب��ه��ێ��ن� ی له‌سه‌رت دهبێت. درێژخایه‌ن
ی چاوهڕواننهكراو هه‌ندێ گۆڕانكار له‌ژیانتدا رووده‌ده‌ن ،ئهمهش دهبێت ه یو ی ههندێك كاردانه‌و‌ه بنوێن ی ئهوه هۆ هه‌ڵسوكه‌وت ه ئاساییه‌كانت بگۆڕێن‌و هاوڕێكانت‌و خێزانه‌كه‌ت سه‌ریان لێت سووڕبمێنێ ،گۆڕانكارییه‌كان هه‌ندێكیان دڵخۆشكه‌رن.
شتێك ل�ه‌خ��ۆت��دا ده‌دۆزی���ت���هوه ك ه به‌الته‌و‌ه به‌نرخه ،تا ئێستا هه‌تبووه، به‌اڵم هه‌ستت پێنه‌كردووه ،ئه‌وه‌ش ی ی بتوان ی بێت لهوه پێده‌چێت بریت ده‌وروبه‌ره‌كه‌ت بخوێنیته‌وه ،ئه‌گه‌ر ئهم ی باش ئه‌نجامبده‌یت كاره به‌شێوازێك ی لێ ده‌بینی. سود
ی ئهم هه‌فته‌ی ه هه‌ست به‌پشوویه‌ك زۆر ده‌ك��هی��ت ،دوورده‌ك��ه‌وی��ت��هوه له‌هه‌موو ج��ۆره فشارێك ،هه‌میش ه ی دیك ه وا بیرده‌كه‌یته‌و‌ه ك ه كه‌سان ده‌یانه‌وێت زیانت پێبگه‌یه‌نن ،به‌اڵم له‌وه‌دا هه‌ڵه‌یت‌و هه‌سته‌كانت راستت پێناڵین.
ی رابردوو، باشتر ده‌بیت له‌چه‌ند رۆژ ی سۆزداریت له‌سه‌ره، هه‌ندێ فشار ی ی به‌هیچ كه‌سێك له‌وانه‌ش ه په‌یوه‌ند دیاریكراوه‌و‌ه نه‌بێت ،حه‌ز ده‌كه‌یت ئهو كه‌سان ه له‌ده‌وروبه‌رت بن ك ه ئارامیت پێده‌به‌خشن ،جا هاوڕێكانت بن یان خێزانه‌كه‌ت.
هیچ رۆژێك ی ئهم هه‌فته‌ی ه لهوه ی دیك ه ناچێت بۆ تۆ ،هه‌ندێ كات زۆر ئاسان ئیشه‌كانت ده‌ڕوات به‌ڕێو‌ه‌و خۆشحاڵ ده‌بیت‌و هه‌ندێ كات ی دیكه‌ش زۆر ناڕه‌حه‌تیت ،ههرچهنده ئهم ه كاتێكی گونجاو نیی ه بۆ ئهو هه‌موو گۆڕانه، به‌اڵم پێویست ه وریا بیت.
13
info@destur.net
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
کلتور
الپهڕه 15
کاریگه‌رییه‌کانی به‌رزی ده‌نگ له‌سه‌ر بیستن
كچانی زانكۆی سه‌اڵحه‌دین به‌شه ناوخۆییه‌كانیان به"زیندان" وه‌سفده‌كه‌ن ی بانیشاری له‌هه‌ولێر عه‌ل
ی ژیانی ناو هیچ شتێك ئ �ه‌وه‌ن��ده به‌شه‌ناوخۆییه‌كان ئ���ازاری ژی��ان عه‌لی خوێندكاری زانكۆی ن�هداوه، ی كاتێكی دڵه‌راوكێ‌و دوودڵی‌و مانهوه زۆری ل �ه‌ن��او به‌شه‌ناوخۆییه‌كان بێزاریكردووه. ژی���ان خ��وێ��ن��دك��اری زان��ك��ۆی س �ه‌اڵح �ه‌دی �نو خوێندكاری به‌ش ه ناوخۆیی 18ی شوبات ،باس لهوه دهكات ك ه كچان كاتێك ده‌گه‌ڕێنه‌و‌ه ب��ۆ به‌شه‌ناوخۆییه‌كانیان ،وهك ئهوه وای ه "هه‌موو دونیا رووخابێت به‌ملیاندا" ،به‌شه‌ناوخۆییه‌كان به‌الی ژیانه‌و‌ه بریتین له‌ژیانێكی دووباره‌و بێ گۆڕانكاری. كچانی نێو به‌شه‌ناوخۆییه‌كانی زان���ك���ۆی س���ه‌اڵح���ه‌دی���ن ده‌ڵ��ێ��ن ژیانی به‌شه‌ناوخۆییه‌كان تووشی بێزاری‌و راڕای�یو ته‌نانه‌ت نه‌خۆشی "ده‌روون���ی" ك��ردوون ،ئ �ه‌وان ژیانی نێو به‌شه‌ناوخۆییه‌كانیان به‌زیندان وه‌سفده‌كه‌ن. تائێستا له‌زانكۆكانی كوردستاندا، به‌تایبه‌ت له‌زانكۆی سه‌اڵحه‌دین ك ه زۆرترین خوێندكار له‌خۆده‌گرێت، ی ب �ه‌ش �ه‌ن��اوخ��ۆی��ی �ه‌ك��ان��ی ك��ێ��ش � ه خوێندكاران بوونی ههیهو نه‌بوونی خزمه‌تگوزاری له‌به‌شه‌ناوخۆییه‌كان‌و ده‌رگا داخستن به‌رووی كچاندا له‌دوای رۆژئ��اواب��وون��هوه ،كچانی تووشی جۆرێك له‌دڵه‌راوكێ‌و گۆشه‌گیری‌و
کچان له‌به‌شه‌ناوخۆییه‌کاندا تووشی دله‌راوکێ بوون .فۆتۆگراف :ده‌شتی
ناڕه‌زایی كردووه. گ�������ل�������هی�������ی ك�����چ�����ان له‌به‌شه‌ناوخۆییه‌كانیان به‌جۆرێك ه ه���ه‌ن���دێ���ك ك����ات ب���ه"زی���ن���دان" وه‌سفیده‌كه‌ن ،ئهوان ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر 12 سه‌عات ده‌رگات له‌سه‌ر دابخه‌ن هیچ جیاوازییه‌كی نییه لهگهڵ زینداندا. ی "ئ����ه‌وه‌ن����ده بیر ژی����ان وت��� ده‌كه‌ینه‌و‌ه له‌به‌شه‌ناوخۆییه‌كان تووشی نه‌خۆشی ده‌روونی بووین". ی "ه �ه‌م��ی��ش � ه ه����ه‌روه‌ه����ا وت���� قوتابیان له‌دڵه‌ڕاوكێدان ،هه‌ر ئهم ی دڵه‌ڕاوكێیه‌ش وای��ك��ردووه تووش ی ب��ب��ن ،چونك ه چه‌ندین نه‌خۆش ی گران بچوكترین كێش ه دهبێت ه بارێك بهسهر قوتابییه‌وه‌و نازانێت چۆن ی بكات ،هه‌موو قوتابییه‌ك چارهسهر ی هه‌یه". ی وا ی به‌ده‌یان كێش ه بۆ خۆ پزیشك ه ده‌روونییه‌كان ئاماژه ی ك��وڕان‌و ب �هوه ده‌ده‌ن ك ه زۆرب�� ه ی به‌شه‌ناوخۆییه‌كان له‌هه‌موو كچان
ك��وردس��ت��ان��دا ن��ه‌ك ته‌نها هه‌ولێر تووشی نه‌خۆشی ده‌روونی بوون. ی ئهوان ده‌ڵێن پێویست ه هه‌رچ زووت��ره كێشه‌ی به‌شه‌ناوخۆییه‌كان چاره‌سه‌ربكرێت. بایز مه‌حمود پزیشكی نه‌خۆشیی ه ی وت ده‌روونییه‌كان ،به‌ده‌ستوور ی ی هه‌رچ ی قوتاب ی ئ���هوه "ب �هه��ۆ ك��ار هه‌ی ه له‌به‌ش ناوخۆییه‌كاندا ی ده‌كه‌وێته ئه‌ستۆی ،بۆی ه تووش ی دهبێت، چه‌ندین دڵهڕاوكێو نه‌خۆش به‌تایبه‌ت نه‌خۆشی ده‌روونی". ی ئ��هو پزیشك ه ده‌رون��ی��ی � ه وت "قوتابیان به‌ته‌نها خۆیان ناتوان بهسهر ئ �هو كێشانه‌دا زاڵببن ك ه دێت ه رێگه‌یان لهزانكۆو په‌یمانگادا"، ی له‌ده‌ره‌و‌ه به‌تابیه‌ت ئهو قوتابییان ه دێن بۆ خوێندن‌و له‌به‌شه‌ناوخۆییه‌كاندا ژیان بهسهر دهبهن. ی وت "به‌س ژی��ان به‌ده‌ستوور نیی ه كوڕان ده‌توانن بچن ه ده‌ره‌وه‌و
خ �ه‌م �ه‌ك��ان��ی��ان ب���هه���ه‌وادا ب���ده‌ن، ی به‌ش ه ل �ه‌س �ه‌ع��ات 6دا ده‌رگ����ا ی كچان داده‌خرێت‌و ئیتر ناوخۆییه‌كان ی وابزان ه له‌زینداندایت ،نازانیت چ بكه‌یت". ی ب���ه‌وه‌دا ك ه ه�ه‌روه‌ه��ا ئ��ام��اژه ئه‌گه‌ر كێشه‌یه‌كت هه‌بێت ئه‌وا دهبێت ی ب �ه‌س بگریت" ،ئهم ه ب��اوه له‌ال كچانی به‌شه‌ناوخۆییه‌كان". كوڕانیش لهزانكۆو په‌یمانگاكان‌و ل �ه‌ب �ه‌ش �ه‌ن��اوخ��ۆی��ی �ه‌ك��ان��دا ده‌ڵ��ێ��ن كێشه‌مان ههیهو ئاماژه بهوه ده‌كه‌ن ك ه ژیانی نێو به‌شه‌ناوخۆییه‌كان بێزاری كردوون. ی موحسین فایه‌ق قوتابییه‌ك ی ههولێره ی ته‌كنیك په‌یمانگا ی قوتابیان به‌ده‌ستووری وت "بێزار ی له‌به‌شه‌ناوخۆییه‌كان چه‌ندین كێش ه ی خۆیدا هێناوه ك ه شه‌وان ه ب �ه‌دوا ی ئ��اژاوه‌ن��ان�هوه له‌نێوان ده‌بێته‌هۆ قوتابییاندا".
مـاوه‌ی دووساڵـه پاداشتـی هه‌نـدێـك مـامـۆسـتـای وانـه‌بێـژ نـه‌دراوه شه‌نگ هاشم له‌دهۆك
مامۆستایان ی وانه‌بێژ له‌قوتابخان ه ئ��ام��اده‌ی�� یو ب��ن�ه‌ڕه‌ت��ی��ی�ه‌ك��ان� ی س�ه‌ر به‌په‌روه‌رد‌ه ی قه‌زا ی ئامێد ی ناڕه‌زایی ده‌رده‌بڕن ك ه ماوه ی دوو ساڵ ه پاداشتی ئهو وانان ه ی به‌قوتابیانیان وتووه‌ته‌وه، تائێستا بۆیان خه‌رجنه‌كراوه. مامۆستایان ی وانه‌بێژ ،پهروهردهی ئاكر ێ به‌خه‌مسارد داده‌نێن له‌ئاست داواك��اری��ی�ه‌ك��ان��ی��ان ب��ۆ خه‌رجكردنی پاداشت ی وان� ه وتنه‌وه‌یان ،لهكاتێكدا چه‌ند ج��ارێ��ك به‌ڵێن ی پێدان ی ئهو پاداشته‌یان به‌مامۆستایان داوه‌و تائێستا به‌جێیان نه‌هێناوه. مامۆستا س��ال��م ح�ه‌ج� ی تهمهن 40ساڵ ،م��اوه ی 10ساڵ ه دوو ده‌وام ده‌ك��ات‌و له‌هه‌ندێك ساڵدا س ێ ده‌وام وان ه ی وتووه‌ته‌وه ،وت ی "به‌داخه‌و‌ه دوو ساڵ ه پهروهرده به‌ڵێن ی داوه كه‌پاداشتی مانگان ه به‌بڕ ی 75هه‌زار دینار بدات ه ئێمه، به‌رامب ه ئهوه ی ئێم ه وانه‌مان له‌قوتابخانه ئاماده‌ی یو بنه‌ڕه‌تییه‌كان وتووه‌ته‌وه، به‌تایبه‌ت قوتابخان ه ی ئێواران ،به‌اڵم ئهوه چوار مانگ ی ئه‌مساڵیش رۆیشت به‌ڵێنه‌كه‌یان جێبه‌ج ێ نه‌كردووه". مامۆستا مازن شكور ی ساڵ ی پار وانه‌بێژ بووه له‌یه‌كێك له‌قوتابخانه‌كانی ئاكرێ ،تائێستا پاداشت ی ئهو وانان هی
وه‌رنه‌گرتووه ،ئێستا باوه‌ڕ ی بهوه نه‌ماوه كه‌ئه‌و پاداشته‌یان بۆ خه‌رجبكرێت ،وت ی "ئه‌مساڵ ته‌نها وانه‌كان ی خۆم ده‌ڵێمه‌وه‌و كار ی وانه‌بێژ ی ناكه‌م". ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ر ی قوتابخانه‌یه‌كی ئاماده‌ی ی ك ه نه‌یویست ن��او ی خۆی ئاشكرا بكات ئاماژه ی ب �ه‌وه‌دا ،راسته به‌ڵێن درابوو ك ه پاداشت ی مامۆستایانی وان��ه‌ب��ێ��ژ خ��ه‌رج��ب��ك��رێ��ت ،ه �ه‌م��وو مانگێك به‌ناو ی ئه‌وانه‌و‌ه لیستێكیان دروستده‌كردو "ده‌ماننارد بۆ پهروهرده، ئێم ه كه‌مته‌رخه‌میمان نه‌كردووه ،ئهوان ده‌یانوت ئێم ه بۆیان خه‌رجده‌كه‌ین، ئهوه ماوه ی دوو ساڵ ه هیچ دیارنییه". هه‌روه‌ها وت ی "له‌هه‌موو ی ناخۆشتر بۆ ئێم ه ئهوهی ه له‌سه‌ره‌تا ی ده‌وامدا دهبێت بگه‌ڕێین تاكو چه‌ند مامۆستایه‌ك ی وانه‌بێژ په‌یداده‌كه‌ین ،لهبهرئهوه ی مامۆستا بۆ
ئێم ه دانامه‌زرێنن" .ئهو به‌ڕێوه‌به‌ر‌ه وتی "ئێستا وانه‌بێژان بێزار بوون". سه‌رپه‌رشتیارێك ی پ �هروهردهی �ی ئ��ام��اژه ب��ۆ ئ��هوه ده‌ك���ات ك� ه زۆرێ��ك له‌قوتابخان ه ئاماده‌ییه‌كان به‌تایبه‌ت قوتابخانه‌كان ی ئێواران ئهو كێشه‌یه‌یان هه‌یه ،له‌به‌ر نه‌بوون ی مامۆستا ی پسپۆڕ به‌ناچار ی وانه‌بێژ به‌و كاره هه‌ڵده‌ستێت. ئهو سه‌رپه‌رشتیار‌ه په‌روه‌رده‌ییه ئ��هوه به‌كۆسپ ل �ه‌ب �ه‌رده‌م خوێندندا داده‌نێت‌و بۆ چارهسهر ی ئه‌وه‌ش ده‌ڵێت له‌جیات ی گله‌ی ی له‌وانه‌بێژان بكه‌ین كه به‌رده‌وام ی بده‌ن ه كار ی خۆیان ،باشتره مامۆستا دابمه‌زرێنرێت یان پاداشتی باشتر بۆ وانه‌بێژ خه‌رجبكرێت‌و به‌های وان ه وتنه‌و‌ه به‌رزبكرێته‌و‌ه بۆ ئهوه ی ئهو كێشه‌ی ه چارهسهر بكرێت. ل��وق��م��ان ع��وم��ه‌ر ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری
پ����هروهرده ی ئامێد ی ب�ه‌ده‌س��ت��ووری وت "نه‌دان ی پاداشت ی وانه‌بێژ ته‌نها پ���هروهرده ی ئهوان ی نه‌گرتووه‌ته‌وه، به‌ڵكو حاڵه‌تێك ی گشت ی سهرجهم په‌روه‌رده‌كانه ،وت ی "ئهو بابه‌ت ه لهگهڵ پ����هروهرده ی گشت ی ده��ۆك��دا تاوتوێ بكهن". وارتكێس موسێس به‌ڕێوه‌به‌ری گشت ی پ �هروهرده ی دهۆك ئاشكرایكرد ك ه له‌هه‌موو كاتێكدا داوا ی بۆ الیه‌نی پ �هی��وه‌ن��دی��دار ب���ه‌رزك���ردووه‌ت���هوه بۆ خه‌رجكردن ی پاداشت ی ئهو مامۆستایان هو وت ی "دووج��ار نووسراوم بۆ وه‌زاره‌ت�ی پ�����ه‌روه‌رده‌و س��ه‌رۆك�� ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی���ران��� ی ك��وردس��ت��ان له‌كابین هی پێنج همو شه‌ش همو بۆ پارێزگا ی دهۆك ب�ه‌رزك��ردووه‌ت�هوه ،به‌اڵم تائێستا هیچ وه‌اڵمێك نه‌دراوینه‌ته‌وه".
جيهانبينی پهروهرده فــایــه‌ق ســـه‌عــیــد
وه‌زاره‌تی پهروهرده؟ وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ش وهك سه‌رجه‌می وه‌زاره‌ته‌كانی دیك ه دوو نه‌وه‌ی جیاوازی تێدایه ،نه‌وه‌یه‌كی كۆنخواز ك ه له‌به‌ر زۆر هۆكار هێشتا زۆرینه‌یه‌كی گهوره پێكدێنن‌و نه‌وه‌یه‌كی نوێخوازیش كه‌كه‌مینه‌یه‌كی بچوك پێكدێنن. له‌مێژووی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌دا ئهوه روون ه ك ه نه‌و‌ه كۆنخوازه‌ك ه به‌ڕێوه‌یبردووه‌و گه‌وره‌ترین ده‌سه‌اڵتیشی به‌ده‌ستبووه ،پشتیوانیكردنی حیزبه‌كانی ده‌سه‌اڵتیش بۆ ئهو نه‌و‌ه كۆنخواز‌ه بێسنوور بووهو هه‌رگیز لێپێچینه‌وه‌و لێپرسینه‌وه‌شی له‌گه‌ڵدا نه‌كراوه ،ئهم ه لهكاتێكدا كه‌هه‌موو ئهم میلله‌ته‌ی ئێم ه به‌و منداڵ ه وردیالنه‌شه‌و‌ه باجی ئهو پشتیوانیی ه بێسنووره‌ی حیزبه‌كان ده‌ده‌نه‌وه. واڵتی ئێم ه وهك به‌ریتانیا به‌سیستمی به‌رپرسیارێتی وه‌زیر كارده‌كات ،واته وه‌زیر هه‌موو بڕیاره‌كان دهداتو هه‌موو به‌رپرسیارێتییه‌كانیش له‌ئه‌ستۆی خۆی ده‌گرێت ،مێژووی وه‌زاره‌تی پهروهرده ئه‌وه‌مان به‌روونی پێ راده‌گه‌یه‌نێت به‌ده‌ر له‌وه‌زاره‌تی كابینه‌ی پێنجه‌م هیچ وه‌زاره‌تێكی پهروهردهی دیك ه نه‌یتوانیو‌ه شانازی به‌شتێكی هاوچه‌رخه‌و‌ه بكات كه‌پیاده‌ی كردووه. ئهوهی په‌یگیری هه‌واڵه‌كانی پ �هروهرده بكات‌و ب�ه‌دوای هه‌نگاو‌ه تازه‌كانی پهروهرده بێت ئهوهی بۆ روونده‌بێته‌و‌ه كه‌په‌روه‌رد‌ه ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه دۆخی جارانی‌و من نیگه‌رانییه‌كی زۆرم هه‌ی ه له‌ترسی ئهوهی بچێته‌و‌ه قۆناخی .2006-1992ئهمڕۆ ته‌قه له‌گیانی خوێندكاران دهكرێت ،مه‌ترسییه‌كی گهوره له‌هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی ههندێك بڕیاری مێژوویی هه‌یه ،خاوبوونه‌وه‌یه‌كی جدی له‌تازه‌كردنه‌وه‌ی سیستمی په‌روه‌رده‌ییدا ههیهو من مه‌زه‌نده‌ی جۆره كوده‌تایه‌كیش ده‌كه‌م بهسهر سیستمی تازه‌وه ..هتد. خۆپیشاندان‌و ناڕه‌زایی 150خوێندكاری ئاماده‌یی له‌سلێمانی‌و ئه‌وه‌نده‌ی دیكه له‌چه‌مچه‌ماڵ بهرامبهر به‌بڕیاری دابه‌شكردنی كۆنمره‌ی خوێندكارانی ئاماده‌یی بهسهر پۆله‌كانی ،12-9نیگه‌رانیم له‌ال دروستناكات ،چونك ه كه‌مته‌رخه‌می‌و ناڕێكی له‌به‌رجه‌سته‌كردنی ئهو بڕیاره‌دا هه‌یه ،ئهوهی له‌ناخه‌و‌ه ده‌مهه‌ژێنێت ئهوهی ه كه‌په‌روه‌رده‌ی سلێمانی دڵی به‌و خۆپیشاندان ه خۆشه ،چونك ه پشتیوانی له‌بۆچوونی ئهوان ده‌ك��ات ،ناڕه‌زایی پ��هروهردهی سلێمانی لهو بڕیاره گرنگه كه‌وه‌زاره‌تی پهروهردهی پێشوو هێنایه‌ئاراوه ،ئاماژه‌یه‌كی زۆر مهترسیداره بۆ گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ دواوه. ئهم تێز‌ه خه‌ڵكێكی زۆری له‌پشته‌وه‌یه ،به‌اڵم هاوكات لهگهڵ خۆپیشاندانی ی سلێمانی رایگهیاند ،ئ�هوهی من چاوه‌ڕوانی بووم خوێندكاراندا ،پ��هروهرده ل�ه‌پ�هروهردهی سلێمانی باسی بنه‌ما زیندووه‌كانی ئهم جۆره بڕیاره بكات‌و تاقیكردنه‌وه‌ی كوردستان له‌به‌ر رۆشنایی تاقیكردنه‌وه‌ی سیستم ه تازه‌كانی جیهاندا شیبكاته‌وه‌و هه‌وڵبدات به‌دوای هۆكاری ناره‌زایی خوێندكاران بچێت ،نه‌ك پشتیوانی له‌بۆچوونی خوێندكاره‌كان بكات. من ده‌زانم ناڕه‌زایی هه‌یه ،به‌اڵم هۆكاره‌كه‌ی خراپی بڕیاره‌ك ه نییه ،به‌ڵكو ئهو كه‌موكوڕیانه‌ی ه ك ه له‌پیاده‌كردنی بڕیاره‌كه‌دا هه‌یه ،له‌وه‌ش خراپتر هه‌ڵوێستی ته‌مومژاوی وه‌زاره‌ت���ی پ �هروهردهی � ه كه‌خۆی له‌ناو ته‌لیسمێكی زۆر تاریكدا مه‌اڵسداوه‌و هیچ جۆره هه‌ڵوێستێكی نییه ،دواتر ده‌بێ ئه‌وه‌ش بڵێم ئهو بڕیاره چووه‌ت ه په‌رله‌مان‌و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ،بۆی ه بۆ البردنی پێویستمان به‌بڕیاری یه‌كێك لهو دوو الیه‌ن ه هه‌یه .نه‌بوونی مامۆستای تایبهت به‌وانه‌كان گرفتێك نیی ه وه‌كو دۆمه‌اڵن ئهم به‌هار‌ه سه‌وز بووبێت ،ئهم ه گرفتێكی زۆر كۆنه‌و ته‌واوی وه‌زاره‌ته‌كان ی پهروهرده چاره‌سه‌ریان نه‌كردووه ،ئهوهی لێره‌دا پارادۆكسال ه ئه‌وه‌یه وه‌زیره‌كانی پهروهرده ده‌ڵێن مامۆستامان زۆره ،به‌اڵم ناڕێكی له‌دابه‌شكردنیاندا هه‌یه ،له‌الیه‌كی دیكه‌شه‌و‌ه به‌هه‌زاران مامۆستای نوێ داده‌مه‌زرێنن ،ئه‌گه‌ر مامۆستا زۆره بۆ مامۆستای نوێ داده‌مه‌زرێنن؟ ئه‌گه‌ر نارێكیش له‌دابه‌شكردنیاندا هه‌یه، ئه‌دی بۆ چه‌ندین وه‌زاره‌ت ناتوانن چاره‌سه‌ری بكهن؟ ئهم گرفت ه وه‌كو گرفتی دروستكردنی بینای قوتابخانه‌كان نییهو پێویستی به‌ملیۆنه‌ها دۆالر نییه ،به‌ڵكو پێویستی به‌پالندانان هه‌یه ،خۆ ئه‌گه‌ر گرفت له‌به‌ڕێوبه‌رایه‌تی پالنداناندا هه‌یه بۆ كهس رووبهڕووی لێپێچینه‌وه‌یان ناكات ،چه‌ندین هه‌زار خوێندكارمان هه‌یه كه‌مامۆستای تایبه‌تیان له‌وان ه گرنگه‌كاندا نییه ،له‌وبه‌ریشه‌و‌ه داوای ئه‌وه‌یان لێده‌كه‌ین نمره‌ی به‌رز بێننه‌وه ،ئایا له‌چه‌ند لێكۆڵینه‌وه‌دا وه‌زاره‌ت گه‌یشتۆت ه ئهو سه‌ره‌نجامه‌ی دابه‌زینی نمره‌و ئاستی خوێندكاران په‌یوه‌ندی به‌نه‌بوونی مامۆستای تایبه‌ته‌و‌ه هه‌یه ،من پێموای ه نه‌بوونی مامۆستای وان ه گرنگه‌كان كاری وه‌زاره‌تی پهروهرده ده‌خات ه ژێر پرسیاره‌وه .ئهوهی من وه‌كو په‌روه‌رده‌زانێك ده‌یخوێنمه‌وه ،ئێمه گرفتمان زۆره‌و وه‌كو كیسه‌ڵیش هه‌نگاو بۆ چاره‌سه‌ركردنیان ده‌نێین ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئێمه سیستمی به‌رپرسیارێتی وه‌زیرمان هه‌یه، بۆی ه وه‌زیری په‌روه‌رده‌و سهرۆكی حكومه‌ت له‌مه‌ڕ چاره‌سه‌كردنی گرفتی قوتابخانه‌كاندا به‌رپرسیارێتییه‌كی گه‌وره‌یان له‌ئه‌ستۆدایه، ئهوهی ئێم ه پێویستمان پێیه‌تی لێكۆڵینه‌وه‌ی جدی ه لهبارهی گرفتی قوتابخانه‌كانه‌وه ،دواتر ئێم ه گرفتمان زۆره‌و پالندانان‌و هه‌نگاونان بۆ چاره‌سه‌كردنی ئهو گرفتانه ،وه‌زاره‌ت��ی پ��هروهرده وه‌كو وه‌كو كیسه‌ڵیش زۆرینه‌ی وه‌زاره‌ته‌كانی حكومه‌ت له‌نووسین‌و هه‌نگاو بۆ ئاماده‌كردنی لێكۆڵینه‌وه‌ی جدی له‌سه‌ر چاره‌سه‌ركردنیان گرفته‌كان زۆر په‌سیڤه ،زۆربه‌ی گرفته‌كانیش ده‌نێین ،له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌قسه‌ی زاره‌ك��ی چاره‌سه‌رده‌كرێن نه‌ك ئێم ه سیستمی له‌رێگه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌وه ،ئهم ه سیمایه‌كی زۆر به‌رپرسیارێتی مه‌ترسیداره‌و من لێره‌و‌ه هه‌موو الیه‌ك به‌ئاگا یه وه‌زیرمان هه دێنمه‌وه .بۆی ه ده‌ب��ێ هه‌موو الیه‌نه‌كانی ناو وه‌زاره‌تی پهروهرده بكه‌ون ه خۆیان ،با ئهوان هه‌نگاوێك له‌پێش هه‌موومانه‌وه‌بن‌و چاوه‌ڕوانی خۆپیشاندانی خوێندكاران نه‌كه‌ن بۆئهوهی به‌ئاگابێنه‌وه.
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
info@destur.net
رۆژنامه‌یه‌کی سیاسیی گشتییه،کۆمپانیای سولی تێلیگراف هه‌فتان ه دهریدهکات
کلتور
ی لهالیهن ی ژه‌نگاوی رۆن حكومه‌ته‌و ه دابه‌شده‌كرێت شه‌نگ هاشم له‌دهۆك
هاوواڵتیان له‌به‌شه‌خۆراكی چه‌ند مانگێكی پێشوودا ،رۆن �ی ئهو مانگه‌یان وه‌رنه‌گرت ،له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌هۆی ته‌نه‌كه‌كانییه‌وه ژه‌نگاوی بووه ،بریكاره‌كانی دابه‌شكردنی خۆراكیش چاودێری ته‌ندروستی به‌به‌رپرسی دروستبوونی ئهو كێشه‌یه ده‌زانن. له‌كۆمه‌ڵگای سیرێی سه‌ر به‌ناحیه‌ی دێ��ره‌ل��وك له‌دهۆك له‌به‌شه خۆراكی مانگانه ،رۆنی چ��ه‌ن��د م��ان��گ��ێ��ك��ی پ��ێ��ش��ووی��ان وه‌رن�����ه‌گ�����رت ،ل���ه‌ب���ه‌رئ���هوهی ده‌ڵێن رۆن �ی ناو ئهو ته‌نه‌كانه ژه‌ن���گ���اوی ب�����ووهو ب�ه‌ك�ه‌ڵ��ك�ی خواردن نایه‌ت ،ئهمهش گلهییو گ��ازن��ده‌ی ل���ه‌الی ه��اوواڵت��ی��ان‌و بریكاره‌كانی دابه‌شكردنی خۆراك دروستكردووه. س �ه‌گ��ڤ��ان ره‌ش��ی��د ك �ه‌ك��اری داب��ه‌ش��ك��ردن��ی ب �ه‌ش �ه‌خ��ۆراك �ی مانگانه‌یه ،ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت "له‌كاتی دابه‌شكردنی خ��ۆراك بهسهر هاوواڵتیاندا ،ته‌نه‌كه‌یه‌ك رۆنمان كردهوه ،بینیمان هه‌مووی ژه‌ن��گ��اوی ب���ووه ،پ��اش��ان چه‌ند ته‌نه‌كه‌یه‌كی ترمان كردهوه دیسان ه�ه‌ر ژه‌ن��گ��اوی ب��وو ،هاوواڵتیان رازی نه‌بوون ئهو رۆنه وه‌رگرن‌و ئێمه‌ش دابه‌شمان نه‌كرد". ه���ه‌روه‌ه���ا وت���ی "ی �ه‌ك��س �ه‌ر ئاگاداری بنكه‌ی ته‌ندروستیمان كرد ،ئهوان هاتن‌و ته‌نه‌كه رۆنیان برد بۆئهوهی لێكۆڵینه‌وه‌ی له‌سه‌ر بكهن". ه��اوواڵت��ی��ان‌و بریكاره‌كانی داب��ه‌ش��ك��ردن��ی ب �ه‌ش �ه‌خ��ۆراك �ی مانگانه چ��اودێ��ری ته‌ندروستی به‌به‌رپرس ده‌زانن لهو كێشه‌یه‌و پێیانوایه به‌شێوه‌یه‌كی باش پشكنین بۆ ئهو خۆراكانه ناكرێت كه‌مانگانه ده‌یاندرێتێ.
ب��ری��ك��ارێ��ك�ی داب �ه‌ش��ك��ردن �ی خ���ۆراك به‌نـــــاوی وارش��ی��ن یوسف بۆ ده‌ستووری روونكردهوه له‌به‌شـــه‌خۆراكی ك���ه‌ئ���ه‌وان م��ان��گ��ان�ه‌دا ه �ه‌ن��دێ رۆنیــــان بهسهر هاوواڵتیاندا دابه‌شكردبوو، پ����اش����ئ����هوهی ه���اوواڵت���ی���ان ته‌نه‌كه‌كانــــیان ك��ردووه‌ت �هوه ژه‌ن��گ �ی ته‌نه‌كــــه‌كه تێكه‌ڵ به‌رۆنه‌كه بووه. ئهو بریكاره ئهم حاڵه‌ته بۆ "خه‌مساردی لیژنه‌ی ته‌ندرستی‌‌و چاودێری ته‌ندروستی گه‌ڕانده‌وه كه ئهم جۆره رۆنه بۆ بریكاره‌كان ده‌نێرن". ش �ه‌وك �ه‌ت یه‌كێك ب��وو لهو ه��اوواڵت��ی��ان �هی رۆن��ی ژه‌ن��گ��اوی وه‌رنه‌گرت ،وتی "هه‌موو كاتێك خۆراك ده‌كڕم‌و ئهو به‌شه‌خۆراكه دابه‌شده‌كه‌ن" ،هه‌وره‌ها وتی "ئهو رۆنه وه‌رناگرم". د.حیكمه‌ت عزه‌ت به‌ڕێوه‌به‌ری ب��ن��ك�هی ت �ه‌ن��دروس��ت �ی سیریێ به‌ده‌ستووری راگه‌یاند "دوو رۆژ له‌مه‌وبه‌ر بریكارێكی دابه‌شكردنی خ����ۆراك ت �ه‌ن �ه‌ك �هی �ه‌ك �ی رۆن��ی هێنا پیشانی ئێمه‌یدا هه‌مووی ژه‌نگاوی بووبوو ،پاشان چه‌ند ت�ه‌ن�ه‌ك�هی�ه‌ك�ی ت��رم��ان ك���رده‌وه هه‌مان كێشه‌یان هه‌بوو ،ئێمه بڕێكمان لهو خۆراكه‌دایه چاودێری تهندروستیو الیه‌نی په‌یوه‌ندیدار، داوامان لێكردن به‌دواداچوون بۆ ئهو بابه‌ته بكهن". ب�����ه‌ڕێ�����وه‌ب�����ه‌ری ب��ن��ك��هی ته‌ندروستی سیریێ وتی "ئێمه به‌بریكاره‌كانی خۆراكمان راگه‌یاند كه ئێستا ئهو رۆنه دابه‌ش نه‌كه‌ن ب �ه‌س �ه‌ر ه��اوواڵت��ی��ان��دا ،ت��اوه‌ك��و چاره‌سه‌رێكی بۆ ده‌دۆزرێته‌وه". د.ح���ی���ك���م���ه‌ت ئ���ه‌وه‌ش���ی ن������ه‌ش������ارده‌وه ك���ه‌م���ێ���ژووی به‌سه‌رچوونی ئ �هو رۆن��ه نزیك بووه‌ته‌وه‌و ماوه‌یه‌كی كه‌می ماوه كۆتایی بێت.
ی مانگانه‌دا. ی به‌شه‌خۆراك ی كه‌مته‌رخه‌مه له‌پشكنین ی ته‌ندروست چاودێر
كورده‌كان گه‌شت ده‌كه‌ن
12
باشبوون ی بارودۆخ ی ئابووری ،گه‌شت ی كورده‌كان بۆ واڵتان ی ده‌ره‌و ه زیادده‌كات سه‌ربه‌ست ساڵح له‌سلێمانی
به‌هۆ ی باشبوون ی بارودۆخ ی ئابووری‌و بۆ به‌سه‌ربردن ی كاتێك ی خۆش ،گه‌شتكردن له‌كوردستانه‌و‌ه بۆ واڵتان ی دهرهوه روو له‌زیادبوونه‌و كۆمپانیاكان ی بوار ی گه‌شتوگوزاریش ئاماژه ب�هوه ده‌كه‌ن كارئاسان ی بۆ گه‌شتكردن ،گه‌شته‌كان ی ئهوان ی خێراتر كردووه. به‌هۆ ی ك��ران �هوه ی سنووره‌كان ی ه �ه‌رێ��م ب����ه‌ڕوو ی واڵت��ان � ی دراوس���ێو ف��ڕۆك �ه‌خ��ان � ه ن��ێ��وده‌وڵ�ه‌ت��ی��ی�ه‌ك��ان� ی كوردستانهوه ،گه‌شتكردن ی هاوواڵتیان بۆ واڵتان ی دهرهوه له‌زیادبووندایه. كاروان كه‌ریم‌و ئه‌ڤین ی ده‌سگیران ی بۆ مانگ ی هه‌نگوین ی گه‌شتده‌كه‌ن بۆ به‌یروت ی پایته‌خت ی لوبنان. ك�����اروان ئ���ام���اژه ی ب�����ه‌وه‌دا بۆ به‌سه‌ربردن ی مانگ ی هه‌نگوین ی روو له‌واڵت ی هه‌میش ه سه‌وز دهكهین. ك��اروان وت ی "ه��ی��وادارم گه‌نجان ی دیكه‌ش بواریان بۆ بڕه‌خسێت". كۆمپانیاكان ی بوار ی گه‌شتوگوزار ی ئ��ام��اژه ب �ه‌زی��ادب��وون � ی گه‌شته‌كان ی هاوواڵتیان ده‌كه‌ن ،زۆرب ه ی گه‌شته‌كانیش بۆ واڵتان ی لوبنان‌و توركیاو مالیزیاو سوریاو ئێرانه. ك��وردۆ ق��ادر خاوه‌ن ی كۆمپانیا ی هان ی بۆ گه‌شتوگوزار كه‌ماو‌ه ی دوو ساڵ ه دام����هزراوهو بنك ه ی سه‌ره‌ك ی له‌شار ی به‌غداده‌و له‌زۆرب ه ی شاره‌كان ی عێراق‌و هه‌رێم ی كوردستان نووسینگ ه ی
هه‌یه ،ئاماژه بۆ ئهوه دهكات زیاتر له100 گه‌شتیان بۆ واڵتان ئه‌نجامداوه. كوردۆ وت ی " 50گه‌شت بۆ لوبنان‌و 40گه‌شت بۆ توركیاو 20گه‌شتمان بۆ مالیزیا ئه‌نجامداوه". ن���رخ��� ی گ��ه‌ش��ت��ك��ردن ب�ه‌پ��ێ� ی واڵت��ان ده‌گ��وڕێ �ت‌و هه‌یان ه له‌ڕێگ ه ی فڕۆكه‌خانه‌كانه‌و‌ه ئه‌نجامده‌درێت‌و هه‌یان ه له‌رێگا ی ئۆتۆمبێله‌و‌ه ئه‌نجامده‌درێت. ن��رخ� ی گه‌شتكردن ب��ۆ ب�هی��روت نزیك ه ی 800دۆالره بۆ ماوه ی 8رۆژ، توركیا ئه‌سته‌مبوڵ زیاتر له1000دۆالره، هاوینان به‌هۆ ی قه‌ره‌باڵغی‌‌و زۆر ی گه‌شتیاران ی واڵتان بۆ توركیا نرخه‌ك ه ی بهرزدهبێتهوه بۆ نزیك ه ی 1500دۆالر، هه‌روه‌ها گه‌شتكردن بۆ واڵت ی مالیزیا 2200دۆالره بۆ ماوه ی 12رۆژ. عه‌تا عوسمان خاوه‌ن ی نووسینگ ه ی چیا بۆ گه‌شتیار ی ئ��ام��اژه ی ب �ه‌وه‌دا سااڵن ی راب��ردوو ژم��اره ی گه‌شتیاریان زۆركه‌م بووه ،گه‌شته‌كان زیاتر بۆ كار ی پێویست‌و چارهسهر ی پزیشك ی بووه.
"ئێستا بارودۆخه‌ك ه گۆڕاوه‌و بار ی ئ��اب��وور ی خه‌ڵك به‌گشت ی گه‌ش ه ی ك���ردووه ،ژم���اره ی گه‌شتیاره‌كانمان به‌رێژ‌ه ی %100زیاد ی ك��ردووه"ن عه‌تا وا ی وت. سااڵن ی رابردوو به‌پێی ئاماره‌كانی كۆمپانیاكانی ت��ای��ب�ه‌ت به‌گه‌شت، له‌هه‌فته‌یه‌كدا 5ئۆتۆمبێلیان گه‌شت ی هه‌بوو ،به‌اڵم ئێستا له‌هه‌فته‌یه‌كدا 12بۆ 14ئۆتۆمبێلیان گه‌شت دهكات. عه‌تا وت ی "رۆژان ه گه‌شتمان هه‌یه". س��وار‌ه كه‌مال تهمهن 24ساڵ، پیش ه ی شۆفێر ی ته‌كسیی ه لهگهڵ چه‌ند هاوڕێیه‌ك ی هاوته‌مه‌ن ی به‌هیوا ی گه‌شتێك ی خ���ۆش‌و وهك��خ��ۆ ی ده‌ڵ � ێ گۆڕین ی كه‌شوهه‌وایه‌ك روویان له‌واڵت ی ئێران كردبوو. سوار‌ه له‌ته‌رمیناڵ ی سلێمانییهوه به‌سوار ی پاس ب �ه‌ره‌و ت��اران گه‌شت ی ك��ردب��وو ،س��واره‌و هاوڕێكان ی به‌هۆ ی كه‌م ی تێچوونه‌و‌ه واڵت� ی ئێرانیان بۆ گه‌شته‌كه‌یان هه‌ڵبژاردبوو.
س��وار‌ه وت ی "ل �ه‌م گه‌شته‌مدا من ئهو واڵته‌م ناسی‌‌و گه‌شته‌كه‌مان مای ه ی خۆشیو شاد ی بوو ،چونك ه ئهو واڵت ه س��ه‌ره‌ڕا ی ئ �هوه ی رۆژهه‌اڵتییه ،به‌اڵم واڵتێك ی پێشكه‌وتووه". گ�ه‌ش��ت��ی��اره‌ك��ان ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ��هوه ی كاتێك ی خۆش لهو واڵتان ه به‌سه‌رده‌به‌ن، داب��ون �ه‌ری �ت‌و پێشكه‌وتنه‌كان ی ئهو واڵتانه‌ش ده‌بینن‌و سه‌رسام ده‌بن پێی. پاكیز‌ه عه‌ل ی تهمهن 32ساڵ خۆیو هاوسه‌ره‌ك ه ی گه‌شتیان ب �ه‌ره‌و واڵت ی لوبنان كردووه ،ده‌ڵێت "چوونم بۆ سه‌ر ده‌ریا ی سپ ی ئارامییه‌ك ی گهوره ی به‌دڵ‌و ده‌روون���م به‌خشی ،به‌ڕاست ی خه‌ڵك ی لوبنان خاوه‌ن ی كلتورێك ی ده‌وڵه‌مه‌ندن، توانیویان ه واڵته‌كه‌یان به‌ره‌و پێشبه‌رن". ئهوه ی جێگا ی سه‌ره‌نج ی پاكیزه‌بوو له‌گه‌شته‌كه‌یدا ئهوه بوو كه‌هاوواڵتیان ی ئهو واڵت ه س�ه‌ره‌ڕا ی جیاواز ی ئایینیو مه‌زهه‌بی ،به‌اڵم هه‌موویان بێجیاواز ی ئ�هو واڵت�هی��ان خۆشده‌وێت‌و به‌رگر ی لێده‌كه‌ن. سه‌ركه‌وت ره‌سوڵ‌و هاوسه‌ره‌كه‌ی‌‌و هه‌رس ێ منداڵه‌ك ه ی له‌سه‌ر ی ساڵ ی نوێدا گه‌شتیانكردوو‌ه بۆ ئه‌سته‌مبوڵ ،دیمه‌ن ه سه‌ره‌نجراكێشه‌كان ی ئه‌سته‌مبوڵ‌و بوون ی ژم��ارهی �ه‌ك � ی زۆر ی ك��ۆش�ك‌و ت �ه‌الر ی سوڵتان ه عوسمانییه‌كان ،هاوشان ی كۆمه‌ڵێك ته‌الرو پارك ی سه‌رده‌میانه، بوون ی ژماره‌یه‌ك ی ئێجگار زۆر گه‌شتیاران ی واڵتان ی جیهان له‌ئه‌سته‌مبوڵ سه‌ره‌نج ی سه‌ركه‌وت‌و خێزانه‌ك ه ی به‌ال ی خۆیدا راكێشابوو.
بناری سوورێن بارگه‌ی پێچایه‌وه
به‌هۆی نه‌بوونی خزمه‌تگوزاریی ،گوندنشینانی بناری سوورێن له‌شاره‌زوور گونده‌كانییان جێده‌هێڵن فه‌رمان حه‌سه‌ن له‌شاره‌زوور
به‌هۆی نه‌بوونی خزمه‌تگوزاریی پێویست ل�ه‌س��ن��ووره‌ك�هداو په‌راوێزخستنییان، به‌ناچاری گوندنشینانی بناری سوورێن ل �ه‌ش��اره‌زوور ،به‌لێشاو گونده‌كانییان جێده‌هێڵن‌و روو له‌قه‌زاو ناحییه‌كانی ده‌وروبه‌رییان ده‌كه‌ن. گوندنشینانی بناری سوورێن ئاماژه بۆ ئهوه ده‌كه‌ن كه‌په‌راوێزخراون‌و تائێستا خوێندنگای ناوهندی له‌گونده‌كانیان نییهو خوێندكارانیان دهبێت بچن ه گونده‌كانی ده‌وروبه‌ر ك ه بۆ ئهوان قورسه‌و زۆربه‌یان وازیان له‌خوێندن هێناوه ،هه‌روه‌ها زۆربه‌ی ئهم گوندان ه بنكه‌ی ته‌ندروستییان نییه. سیامه‌ند گه‌نجێكی سنووره‌كه‌یه، ن�ه‌ب��وون��ی خ��زم�ه‌ت��گ��وزاری به‌هۆكاری س �ه‌ره‌ك��ی چۆڵبوونی گونده‌كانیان داده‌نێت. سیامه‌ند ئاماژهی ب�ه‌وه‌دا تائێستا له‌گونده‌كه‌یاندا بنكه‌ی تهندروستیو بینای خوێندنگاو رێگاوبانێكی شیاویان نییهو وت��ی "خوێندكاره‌كانیشمان به‌هۆی نه‌بوونی خوێندنگای ناوه‌ندی‌و ئاماده‌ییه‌و‌ه زۆرب�هی��ان به‌ناچاری واز له‌خوێندن ده‌هێنن ،به‌تایبه‌تی كچانی سنووره‌كه". ئومێد محه‌مه‌د شۆفێری رێگای گونده‌كان ه بۆ ش��ار ،باس لهو دهكات له‌به‌رئه‌وه‌ی رێگای گونده‌كان به‌ته‌واوی تێكچووه‌و زۆر سه‌خت‌و ناخۆش ه "بۆ
ته‌نها نه‌فه‌رێك 2هه‌زار دینار ده‌سێنم، ئه‌وه‌ش زۆره بۆ ئهوان". ئومێد ئ��ام��اژه ب��ۆ ئ���هوه ده‌ك��ات كه‌چه‌ندینجار به‌ڵێنی دروستكردنی جاده‌و پ��ڕۆژه‌ی خزمه‌تگوزاری تریان پێداون، به‌اڵم تائێستا هیچ دیارنییه‌و دانیشتوانی سنووره‌كه‌ش په‌یتا په‌یتا گونده‌كانییان جێده‌هێڵن. به‌پێی ئامارێكی نافه‌رمی كه‌ده‌ست ده‌ستوور كهوتووه گوندی نه‌وێی بناری سوورێن ل �ه 200خێزانه‌و‌ه بووه‌ت ه 60 خێزان ،گوندی به‌رده‌به‌ل پێشتر زیاتربووه له 80خێزان ،به‌اڵم ئێستا كه‌متر له40 خێزانی تێدایه ،گوندی قه‌ڵبه‌زه‌ش پێشتر نزیكه‌ی 60خێزانی تێدابووه ،ئێستا كه‌متر ل�ه 20خێزانی لێ نیشته‌جێیه، گوندی وه‌ڵه‌سمت پیشتر زی��اد له70 خێزانی لێبووه ،به‌اڵم له‌ئێستادا كه‌متر له 20خێزانی تێدا ماوه. كێشه‌یه‌كی تری ئهو گوندان ه ئه‌وه‌یه كه‌هه‌ندێكیان ل�ه‌ڕووی یاساییه‌و‌ه سه‌ر به‌ناحیه‌ی خورماڵن ،ب��ه‌اڵم كۆبونی
خۆراك‌و مامه‌ڵه‌ی ئهو گوندانه ،ته‌نانه‌ت ئ �هو پ��ڕۆژان �ه‌ش��ی ب��ۆی��ان ده‌رده‌چ��ێ��ت له‌قه‌زای سه‌یدسادقه‌وه‌یه‌وه. به‌وته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌ی خورماڵ ئهو گوندان ه ته‌نها به‌ناو سه‌ر به‌ناحیه‌ی خورماڵن ئه‌گینا هه‌موو مامه‌ڵه‌یه‌كیان له‌قه‌زای سیدسادقدایه. سه‌اڵح ره‌حیم دانیشتووی گوندی ب �ه‌رده‌ب �ه‌ل��ی ب��ن��اری س��وورێ��ن �ه ،وتی "ساغنه‌بووه‌ته‌و‌ه به‌ته‌واوی سه‌ر به‌كام قه‌زاو ناحیه‌ین" .هه‌روه‌ها وتی "له‌ڕووی یاساییه‌و‌ه ئێم ه نفوسمان خورماڵه ،به‌اڵم هه‌موو ئیشوكارو مامه‌ڵه‌یه‌كمان لهگهڵ ق��ه‌زای سه‌یدسادقه ،ئ �هو پ��ڕۆژان�ه‌ش كه‌بۆمان ده‌رده‌چێت هه‌ر له‌وێوه‌یه". به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌ی خورماڵ سمكۆ ساالر به‌ده‌ستووری راگه‌یاند "به‌ڕاستی ئهو گوندان ه ته‌نها به‌ناو سه‌ر به‌ناحیه‌ی خورماڵن ،ئه‌گینا هه‌موو مامه‌ڵه‌یه‌كیان لهگهڵ قه‌زای سه‌یدسادقدایه". ههرچهنده گوندنشینانی بناری سوورێن حكومه‌ت به‌به‌رپرس ده‌زان��ن
له‌كه‌می خزمه‌تگوزارییه‌كان ،باس له‌وه‌ش ده‌كه‌ن حیزبه‌كانیش گونده‌كانیان پشتگوی خستووه. به‌شدار محه‌مه‌د گه‌نجێكی یه‌كێك له‌گونده‌كانی بناری سوورێن ده‌ڵێت حكومه‌ت نه‌یتوانیو‌ه خزمه‌تی شاره‌كان بكات ،ئیتر چۆن ده‌توانێت خزمه‌تی الدێ��ك��ان ب��ك��ات .ب �ه‌ش��دار وت��ی "ئ �هو پڕۆژه بچوكانه‌ی له‌گونده‌كاندا هه‌ن بۆ بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كان كراون". ئ�ه‌ح��م�ه‌د ق���ه‌ده‌ف���ه‌ری به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی 9ی ش���اره‌زووری ی.ن.ك، ب��ه‌ده‌س��ت��ووری وت "ئێم ه ك��اره‌ب��ای نیشتیمانیمان گه‌یاندوو‌ه به‌و گوندانه‌و له‌به‌رنامه‌ماندای ه جاده‌ی قیریشیان بۆ بكه‌ین ،ئهوان پڕۆژه‌ی ئاویان بۆكراوه ،بۆ زۆربه‌ی گونده‌كان ،هه‌روه‌ها ئهو گوندانه خوێندنگایان بۆ كراوه‌ته‌وه". ئه‌ركان حه‌سه‌ن قایمقامی قه‌زای سه‌یدسادق به‌ده‌ستووری راگه‌یاند گوندی نه‌وێ‌و به‌رده‌به‌ل له‌ڕووی ئیدارییه‌و‌ه سه‌ر به‌ناحیه‌ی خورماڵن ،به‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی ته‌نها كۆبۆنی خ��ۆراك��ی��ان ل �ه‌ق �ه‌زای سه‌یدسادق ه له‌ناحیه‌ی خورماڵ فه‌رامۆش كراون ،به‌اڵم گوندی قه‌ڵبه‌زه‌و تازه‌دێ‌و وه‌ڵه‌مسمت سه‌ر به‌قه‌زای سه‌یدسادقن. قایمقامی ق�ه‌زای سه‌یدسادق وتی "ت���ازه‌دێ‌و قه‌ڵبه‌ز‌ه مه‌كته‌بێكیان بۆ ده‌رچووه ،له‌به‌رنامه‌ماندای ه جاده‌كه‌شیان بۆ چاكبكه‌ین ،له‌به‌رنامه‌ماندای ه بنكه‌یه‌كی ته‌ندروستییان بۆ بكهینهوه بۆ هه‌ر سێ گونده‌كه".
15
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
کلتور
وه‌رگێڕانی :بێستون فه‌تاح
ی ته‌ندروستی به‌پێ ی راپۆرتێك ی رێكخراو جیهانی ،كچان زیاتر رووب���ه‌ڕوو ی ی سێكس ی دهبنهوه به‌راورد ده‌ستدرێژ ب��ه‌ك��وڕان ،خۆكوشتنیش له‌پل هی حه‌وته‌م ی هۆكاره‌كان ی گیانله‌ده‌ستدانی ژنان دێت له‌جیهاندا. ی ته‌ندروستی ی رێكخراو راپۆرته‌ك ه جیهانی ،ك � ه پ��ێ��ش��ن��ی��ارك��راوه بۆ ی 2010سه‌باره‌ت ی ئازار ی 3 كۆنگره به‌ته‌ندروست ی ژنان ،هه‌ڵسه‌نگاندنی ی مێیین ه ك��ردووه، بۆ ژیان ی ره‌گ �ه‌ز باردۆخ ی كچان‌و ژنان له‌سه‌ر ئاستی جیهان به‌مه‌ترسیدار ناوده‌بات. ژنان به‌ته‌مه‌نترن له‌پیاوان به‌شێوه‌یه‌ك ی گشت ی له‌سه‌ر ی شه‌ش ساڵ ئاست ی جیهانی ،نزیك ه بۆ هه‌شت ساڵ ته‌مه‌نی ژن زیاتره له‌پیاو. ل ه 35واڵتدا له‌ساڵ ی 2009ئاستی ی تهمهن ی ژن��ان ل �ه 80ساڵ ن��اوه‌ن��د تێپه‌ڕده‌كات ،به‌اڵم له 54ساڵ سه‌رووتر ی ئه‌فه‌ریقادا. نهبووه له‌كیشوه‌ر ی هاتووچۆ رووداو ی رووداوه‌كان ی هاتوچۆ به‌ركه‌وت ه ی گیانله‌ده‌ستدانی زیاترین هۆكار ی مێینه‌ن له‌واڵته هه‌رزه‌كاران ی ره‌گه‌ز پێشكه‌وتووه‌كاندا ،وات ه ئهو واڵتان هی ی هاوواڵتیانیان به‌رزه، ئاست ی بژێو ی دووگیانییه‌و‌ه سااڵنه هه‌روه‌ها به‌هۆ نیو ملیۆن ژن گیانله‌ده‌ستده‌ده‌ن، رێژه‌ی زۆری ئهم داتای ه ك ه ده‌گاته له %99له‌واڵتان ی دواكه‌وتوودایه. شێرپه‌نجه ی مه‌مك زۆرترین جۆری شێرپه‌نج ه شێرپه‌نجه‌ی ه ك ه گه‌وره‌ترین مه‌ترسییه بۆ سه‌ر ژیان ی ژنان به‌تایبه‌ت له‌ته‌مه‌نی نێوان 59-20ساڵیدا زۆرترین توشبووان له‌واڵتان ی پێشكه‌وتوودایه. ی مل ی منداڵدانی شێرپه‌نج ه ی ژن���ان دووه‌م ج��ۆری ج �ه‌س��ت � ه ی سه‌ر ژیانی ی وه‌یشوم ه شێرپه‌نج ه ی ئ��ه‌م ج��ۆری ژن��ان��ه ،ك � ه زۆری��ن�� ه شێرپه‌نجه‌ی ه په‌یوه‌ست ه به‌توشبوون ب �هه��ۆك��اره‌ك��ان � ی نه‌خۆشییه‌كانی كۆئه‌ندام ی زاوزێوه ،ئاماره‌كان ئاماژه ی ئهو ی ل���ه %80 ب �ه‌وه‌ده‌ك �ه‌ن نزیك ه ی به‌م حاڵه‌تان ه به‌تایبه‌ت ئ �ه‌وان � ه ی شێرپه‌نج ه گیانله‌ده‌ستده‌ده‌ن جۆره له‌واڵتان ی كه‌مده‌رامه‌تن ،ك ه سودنابینن له‌رێگاكان‌و زوو ده‌ستنیشانكردن ی ئهو جۆره نه‌خۆشییانه. نه‌خۆشییه‌كان ی دڵ نه‌خۆشییه‌كان ی دڵ‌و بۆرییه‌كانی خوێن ك ه هاوواڵتیان وا هه‌ستده‌كه‌ن ئهو نه‌خۆشییان ه زیاتر تایبهت ه به‌ره‌گه‌زی د .ئاوات حسامه‌دین بایز
DBپێوه‌ره بۆ ب�ه‌رزی‌‌و گهورهیی ده‌ن��گ ،مرۆڤـ تا ب��ه‌رزی DB60 بێ هیچ ناڕه‌حه‌تییه‌ك ده‌توانێت ببیستێت‌و ل�����هDB80و زی��ات��ر كاریگه‌ری خراپی دهبێت له‌سه‌ر بیستن. هه‌ر بۆیه هه‌تا بكرێت دهبێت م��وه‌ل��ی��ده دوورب���ێ���ت له‌شوێنی دان��ی��ش��ت�نو ل �ه‌ب �ه‌ر دوك��ان �ه‌ك��ان��دا دابنرێت‌و ئه‌گه‌ر ناچاریش بووین، ئه‌وا دهبێت ماوهی كاركردنی ئهو موه‌لیدانه دیاریبكرێت تا دووربین
info@destur.net
الپهڕه 17
له‌نێوان شه‌یتان‌و خودادا مرۆڤ هه‌ڵده‌بژێرم
ی ی هۆكاره‌كان خۆكوشتن ،له‌پله‌ی حه‌وته‌م ی ژنان دێت له‌جیهاندا گیانله‌ده‌ستدان
ی ی ئازار ی3 ی پێشنیاركراو بۆ كۆنگره ی جیهان ی رێكخراوی ته‌ندروست راپۆرت ی ژنان 2010سه‌باره‌ت به‌ته‌ندروست ی ئهو ی پێشه‌و‌ه نێرینه ،به‌اڵم له‌ریز نه‌خۆشییانه‌ن ك ه مه‌ترسییان بۆ سه‌ر ژنان هه‌ی ه له‌سه‌ر ئاست ی جیهاندا. سكچوون هه‌وكردن ی سییه‌كان‌و سكچوون گرنگترین هۆكاره‌كان ی گیانله‌ده‌ستدانی مندااڵن ه له‌ته‌مه‌ن ی پێنج ساڵ ی یه‌كه‌می ته‌مه‌ندا ،به‌دخۆراكیش رۆڵ ی تایبه‌تی هه‌ی ه له‌زیادبوون ی توشبوون به‌م نه‌خۆشییانه. كچان قه‌ڵه‌وترن له‌كوڕان ی ك ه ته‌مه‌نیان ته‌نها ئهو كچان ه پینج ساڵ‌و كه‌متره ،زیاتر له‌كوڕان تووش ی قه‌ڵه‌وی‌‌و كێش ی زیاد دهبنهوه ی جیهاندا ،لهكاتێكدا له‌سه‌رتاسه‌ر ق �ه‌ڵ �ه‌وی‌‌و كێش ی زۆر ه��ۆك��ارن بۆ توشبوون به‌نه‌خۆشییه‌كان ی دڵ‌و بۆرییه‌كان ی خوێن‌و شه‌كره‌و جۆره‌كانی شێرپه‌نجه. ی سێكسی ده‌ستدرێژ ی كچان ی رووبه‌ڕووبونه‌و‌ه ئه‌گه‌ر ی سێكس ی زیاتره به‌تایبه‌ت له‌ده‌ستدرێژ له‌هه‌رزه‌كاراندا ،به‌هه‌موو جۆره‌كانی سێكسییه‌كانه‌وه، ده‌ستدریژیی ه له‌سه‌ر ئاست ی جیهان كوڕان به‌رێژ‌هی ی له%25.3 له%8.7و كچان به‌رێژ‌ه دێن. خۆكوشتن ح��اڵ��ه‌ت��ه‌ك��ان�� ی خ��ۆك��وش��ت �نو ی ده‌روون� ی له‌ره‌گه‌زی تێكچوون ی بار مێینه‌دا زۆرترن .خه‌مۆكی‌‌و خۆكوشتن‌و دڵهڕاوكێو سهرجهم بار‌ه نادروسته‌كانی ی ژنان دهبێت وهك تر زیاتر دووچار ی 76ملیۆن ژن له‌پیاوان ،نزیك ه له‌جیهاندا تووش ی ئ�ه‌م حاڵه‌تانه ب��وون ،ك ه هه‌موو ساڵێك به‌الیه‌نی ك�ه‌م�هوه جارێك تووشی خه‌مۆكی ده‌بن ،تویژینه‌وه‌كان ئهوه ده‌خه‌نه‌ڕوو ی ساڵ ی دوای ی ژنان لهماوه ل�ه %13 منداڵبووندا تووش ی خه‌مۆك ی ده‌بن، به‌شێوه‌یه‌ك ی گشت ی خۆكوشتن له‌پل هی حه‌وته‌م ی هۆكاره‌كان ی گیانله‌ده‌ستدانی ژنان دێت به‌تایبه‌ت له‌نێوان ته‌مه‌نی 59- 20ساڵیدا له‌سه‌ر ئاستی هه‌موو ناوچه‌كان ی جیهاندا.
ئایدز تێكڕا ی توشبوون به‌ڤایرۆس ی ئ��ای��دز زی��ادی��ك��ردووه ،زۆرت��ری��ن ئهو هه‌رزه‌كار‌ه كچان ه تووشده‌بن ك ه رێگای خۆپاراستنیان بۆ دابیننه‌كراوه ،یان
به‌هۆ ی ناچارییه‌و‌ه تووشده‌بن ،یان به‌ناچار ی تووش ی دووگیان ی ده‌بن‌و ئهو ڤایرۆسه‌یان له‌رێگه‌ی سێكسییه‌و‌ه بۆ ده‌گوازرێته‌وه. دووگیانی
ماكه‌كان ی دووگیان ی گرنگترین هۆكار ی گیانله‌ده‌ستدان ی ئهو كچانه‌ن ك ه ته‌مه‌نیان له‌نێوان ( )19-15ساڵیدایه له‌واڵت ه دواكه‌وتووه‌كاندا ،به‌تایبه‌ت ل�ه‌ب��ارب��ردن� ی ن��ادروس��ت � ی دووگیانی
ی ده‌نگ له‌سه‌ر بیستن ی به‌رز كاریگه‌رییه‌كان لهم كاریگه‌رییانه: كاریگه‌ری له‌سه‌ر بیستن ئ���هو ده‌ن���گ���هی ده‌یبیستین ب �هه��ۆی گ��ه‌وره‌ك��ردن��ی ل�ه‌گ��وێ��دا به‌ڕێژه‌ی نزیكه‌ی 20جار ،له%10ی ئ���هو ك �ه‌س��ان �هی ل �ه‌ك��ارگ �ه‌ك��ان��دا كارده‌كه‌ن گرانی بیستنیان ههیهو له‌مه‌ترسیدان به‌تووشبوون به‌گرانی بیستن ،تاقیكردنهوه زانستییه‌كان ده‌ریانخستووه كه نه‌ك هه‌ر ده‌نگه به‌رزه‌كان ،به‌ڵكو له‌به‌رزی DB70بۆ ماوه‌یه‌كی زۆرو چه‌ند جارێك هه‌مان كێشه دروستده‌كات‌و هه‌موو تهمهن ده‌مێنێته‌وه ،به‌مانایه‌كی تر هیچ چاره‌سه‌رێكی نییهو له‌هه‌مانكاتدا ده‌بێته هۆكارێك بۆ زوو تووشبوون به‌و گرانی بیستنه‌ی كه په‌یوه‌ندی ب �ه‌ت �ه‌م �هنو ب��ه‌س��ااڵچ��وون هه‌یه
ئ �ه‌وی��ش ب �هه��ۆی ك��اری��گ �ه‌ری ئهو ده‌نگانه له‌سه‌ر ستێرۆ سیلیاكانی گوێی ن���اوه‌وه كه چاكبوونه‌وه‌و دروستبوونه‌وه‌ی نییهو بۆیه هه‌موو تهمهن ده‌خایه‌نێت. كاریگه‌ری له‌سه‌ر دڵ ب���ۆری���ی���ه خ��وێ��ن��ب��ه‌ره‌ك��ان پێكهاته‌كانیان ه�ه‌س��ت��ی��اره بۆ ت�ه‌س��ك��ب��وون�هوهو ب �ه‌رزب��وون �هوهی فشاری خوێن له‌ڕێگه‌ی م��ادده‌ی ئه‌درینالینه‌وه ،دووباره ده‌نگی به‌رز هۆكارێكه بۆ به‌رزبوونه‌وه‌ی رێژه‌ی ماددهی ئه‌درینالین‌و گرژبوونه‌وه‌ی فشاری خوێن ،به‌هه‌مان میكانیزم به‌هۆی تووشبوون به‌دڵه‌ڕاوكێ له‌ئه‌نجامی بیستنی ده‌نگی به‌رز م��ادده‌ی ئه‌درینالین زیادده‌كات‌و ئه‌گه‌ری تووشبوون به‌به‌رزبوونه‌وه‌ی
فشاری خوێنی لێده‌كرێت. سه‌رئێشه‌و ل �ه‌ش داه��ێ��زران‌و برینی گه‌ده كاریگه‌ری تری ده‌نگی ب���ه‌رزن ل �ه‌س �ه‌ر م���رۆڤ‌و به‌هۆی لێكۆڵینه‌وه‌كانه‌وه دهركهوتووه كه كۆرپه‌له‌ی ژنی دووگیان به‌هۆی ده‌نگی به‌رزه‌وه له‌وانه‌یه دووچاری كه‌م كێشی‌‌و قڵیشانی لێوو مه‌اڵشو و نه‌خۆشییه زكماكییه‌كانی بڕبڕه‌ی پشت بێت ،دهركهوتووه دایكه‌كه ده‌ت��وان��ێ��ت ه�ه‌س��ت به‌كاریگه‌ری ئهو ده‌نگه ب�ه‌رزه بكات له‌ڕێگه‌ی زیادبوونی جووڵه‌ی كۆرپه‌له‌كه‌و به‌ئامێر ده‌توانرێت هه‌ست به‌هه‌مان ك��اری��گ�ه‌ری بكرێت به‌زیادبوونی لێدانی دڵی كۆرپه‌له‌كه. كاریگه‌ری له‌سه‌ر كۆرپه‌له ك����اری����گ����ه‌ری س����ه‌ره‌ك����ی
س�ه‌رك��ۆرپ�ه‌ل�ه ل��ه 15ـ 60رۆژ ی یه‌كه‌میدایه كه زۆرب��هی ئۆرگانه سه‌ره‌كییه‌كانی له‌دروستبووندان‌و ئه‌گه‌ری تێكچوونیان لێده‌كرێت. دوای ئ���هو م��اوه‌ی��ه ب�هه��ۆی گرژبوونی بۆرییه خوێنییه‌كانی دایكه‌كه له‌وانه‌یه خوێن كه‌متر بڕوات بۆ كۆرپه‌له‌و كاریگه‌ری له‌سه‌ر خواردن‌و ئوكسجینی هه‌بێت‌و كه‌می كێش به‌هۆی هه‌ندێ كاریگه‌ری هۆڕمۆنی دایكه‌كه‌وه دروستبێت، كاریگه‌رییان له‌سه‌ر دروستكردنی پڕۆتین ههیهو ئه‌مانه‌ش هه‌مووی به‌تاقیكردنه‌وه سه‌لمێنراوه. كاریگه‌رییه سایكۆلۆژییه‌كان ئ �ه‌م��ی��ش ك��اری��گ��ه‌ر ده‌ب��ێ��ت ب �ه‌ده‌ن��گ �ی ب���ه‌رزو ره‌ن��گ �ه ببێته هۆی تێكچوونی خه‌و ،خوێندنهوه
له‌ژینگه‌یه‌ك ی ش��اراوه‌و ناته‌ندروستدا رووده‌دات ك�� ه ده‌ب��ێ��ت � ه ه��ۆك��اری له‌ناوچوون ی دایكه‌كه‌و كۆرپه‌كه. ماده‌هۆشبه‌ره‌كان به‌ماده‌هۆشبه‌ره‌كان‌و خوگرتن جۆره‌كان ی توتنه‌و‌ه روو له‌زیادبوونه له‌نێوان هه‌رزه‌كاران ی كچاندا كه ،ئاماره جیهانییه‌كان ئاماژه به‌م زیادبوونی خوگرتن ه ده‌كه‌ن. توندوتیژ ی دژ ی ژنان توندوتیژ ی دژ ی ژن��ان یه‌كێكه ل �ه‌دی��ارد‌ه ب�ڵاوه‌ك��ان ك ه له‌ئاستێكی فراواندا له‌هه‌موو ناوچه‌یه‌ك ی جیهان گ��ی��راوه‌ت �ه‌ب �ه‌ر ،تێكڕا ی تێكچوونی ته‌ندروست ی ده‌روون���یو حاڵه‌ته‌كانی دووگیان ی نه‌ویست‌و به‌زۆرو حاڵه‌ته‌كانی له‌باربردن ی زۆره‌ك ی له‌نێوان ئهو ژنان هی ئ���ازارده‌درێ���ن ل���ه‌روو ی جه‌سته‌یی‌‌و سێكسییه‌و‌ه تێبین ی ده‌ك��رێ��ت ،ئهو دیاردان ه ی تۆماركراون ئهوه ده‌خه‌نه‌ڕوو ئهو پیاوان ه ی لهگهڵ ئهو ژنانه‌دا ده‌ژین هه‌ر خۆیان هۆكارو ئه‌نجامده‌ر ی ئهو توندوتیژییانه‌ن ،ئ��ازاردان� ی سێكسی به‌كارده‌هێنن بۆ سزادان ی ژنه‌كانیان. نه‌خۆش ی سییه‌كان نه‌خۆش ی گیران ی بۆرییه‌كان ی سییه‌كان به‌شێو‌ه ی درێژخایه‌ن له‌نێوان ره‌گه‌ز ی میینه‌دا به‌شێوه‌یه‌ك ی به‌رباڵو هه‌یه ،هۆكاره‌كه‌ش ی ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ سوتان ی ئهو غازو سوته‌مه‌نییان ه ی ژنان خواردن ی پ ێ ئاماده‌ده‌كه‌ن ،ئهوه ی بووه‌ت ه شێوازێك ی باو له‌هه‌موو دنیادا ئهوهی ه ژن��ان ئه‌رك ی ئاماده‌كردن ی ژه‌مه‌كان ی خواردن ی خێزان ی گرتووه‌ت ه ئه‌ستۆ، له‌ئه‌نجام ی ئهو دوكه‌ڵ ه ی له‌سوتان ی سوته‌مه‌نییه‌كانه‌و‌ه ب�ه‌رزده‌ب��ێ��ت�هوه ده‌چ��ێ��ت� ه سییه‌كان ی ئ��هو كه‌سه‌ی خواردنه‌ك ه ئ��ام��اده‌ده‌ك��ات ،هه‌روه‌ها مانهوه ی ژن به‌شێو‌ه ی هه‌میشه‌ی ی لهو ژینگه‌یه‌دا بووه‌ت ه هۆكار ی دروستبوون ی ئهو نه‌خۆشیی ه له‌نێوان ژناندا ك ه %50 زیاتر ئهو نه‌خۆشیی ه له‌ژناندا باو‌ه وهك له‌نێوان پیاواندا. سهرچاوه :سایت ی رێكخراوی ته‌ندروست ی جیهانی له‌مندااڵندا ،ت��رس ،ته‌ندروستی مێشك (له‌وانه گه‌شه‌ی مێشك‌و تووشبوون به‌هه‌ڵچوون‌و توڕه‌بوون) ئ �ه‌م حاڵه‌تانه س �ه‌ر ژمێركراون به‌به‌راورد لهگهڵ ئه‌وانه‌ی له‌شوێنه هێمن‌و ئارامه‌كاندا گ �هوره ده‌بن‌و ده‌ژین. * پسپۆڕی نه‌خۆشییه‌كانی قوڕگ‌و گوێ‌‌و لووت.
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
info@destur.net
رۆژنامه‌یه‌کی سیاسیی گشتییه،کۆمپانیای سولی تێلیگراف هه‌فتان ه دهریدهکات
کلتور
14
بوژانه‌وه‌ی له‌وه‌ڕگاكان ،نرخی ئاژه‌ڵی به‌رزكردووه‌ته‌وه ی له‌وه‌ڕگاكانه‌وه ،خواستی ئاژه‌ڵداری زیادیكردووه ی بارانبارین‌و ژیانه‌و ه به‌هۆی زۆربوونی رێژ ه زانیار داقوقی
له‌ئه‌مساڵدا خواستی ئ��اژه‌ڵ��داری الی جوتیاران‌و گوندنشینه‌كانی ده‌وروبه‌ری كه‌ركوك زیادیكردوو‌ه‌و به‌و هۆیهشهوه نرخی ئ��اژه‌ڵ به‌تایبه‌ت م�ه‌ڕوم��ااڵت، به‌رزبووه‌ته‌وه. به‌رێژ‌ه ی له %50نرخی مه‌ڕومااڵت ب �ه‌ب �ه‌راورد به‌ساڵی پ��ار زیاتربووه، خ��واس��ت��ی ب �ه‌خ��ێ��وك��ردن��ی ئ����اژ‌هڵ‌و ئاژه‌ڵداریش له‌ئه‌مساڵدا له‌ده‌وروبه‌ری ك �ه‌رك��وك زی���ادك���ردووه ،جوتیاران‌و ئ���اژه‌ڵ���داران���ی���ش ه���ۆك���اره‌ك��� ه ی بۆ زۆربوونی باران‌و نه‌بوونی وشكه‌ساڵی ده‌گه‌ڕێننه‌وه. به‌پێی به‌دواداچوونێكی رۆژنام هی ده‌ستوور ،دهركهوتووه جوتیارێكی زۆر ئهوان ه ی ك ه له‌چه‌ند ساڵی راب��ردوودا وازیان له‌به‌خێوكردنی ئاژه‌ڵ هێنابوو، ئێستا به‌هۆی زۆربوونی له‌وه‌ڕگاكان‌و بارینی بارانێكی زۆرهوه گه‌ڕاونه‌ته‌و‌ه بۆ كاری ئاژه‌ڵداری. به‌شێك له‌جوتیاران به‌فرۆشتنی م���اڵ‌و م��وڵ��ك��ی��ان ده‌ی��ان��ه‌وێ��ت ئ�هو مه‌ڕومااڵتان ه بكڕنه‌و‌ه به‌نرخێكی گرانتر ك ه سااڵنی پێشوو به‌هۆی نه‌بوونی له‌وه‌ڕگاو‌ه هه‌رزان فرۆشیان كردبوو. س���ه‌اڵح ح��ه‌م��ه‌الو ك���اری كڕین‌و فرۆشتن ی م�ه‌ڕوم��ااڵت‌و ئ��اژه‌ڵ دهكات ل�ه‌س��ن��ووری ق���ه‌زا ی داق���وق ،ئاماژه به‌وه‌ده‌كات ك ه ئه‌مساڵ له‌چاو سااڵنی پێشووتر به‌هۆ ی باران بارین‌و زیادبوونی رێژ‌ه ی ئاو ی به‌نداو ی دوكانه‌وه ،خواستی
حکومه‌ت له‌گه‌ڕانه‌وه‌ی جوتیاران بۆ گونده‌کانیان هاوکاری باش نییه
به‌خێوكردنی ئاژه‌ڵ زۆربووه. س�ه‌اڵح حه‌مه‌الو وت ی "ماوه‌یه‌ك ه ج��وت��ی��اران‌و گوندنشینان ی داق��وق ده‌ستیانكردوو‌ه به‌فرۆشتن ی خانوو ئۆتۆمبێل ی تایبهت ی خۆیان ،به‌مه‌به‌ستی كڕین ی مه‌ڕومااڵت". ئهو جامباز‌ه ئاماژه ی بۆ ئه‌وه‌شكرد ك� ه ب� ه ب���ه‌راورد ب���ه‌دوو مانگ پێش ئێستا به‌رێژ‌ه ی %20نرخی مه‌ڕومااڵت گ��ران��ب��ووه .وت��ی "زۆر له‌خه‌ڵكی ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌ستیانكردوو‌ه به‌كڕین‌و به‌خێوكردن ی مه‌ڕومااڵت ،ده‌زان��ن كه ئه‌مساڵ قازانج ده‌كه‌ن له‌به‌خێوكردنی" زۆرب��وون��ی رێ���ژ‌ه ی ب��اران��ب��اری�نو زۆرب��وون��ی ل �ه‌وه‌ڕگ��اك��ان ،جوتیاران‌و
گوندنشینه‌كان ی سنووری پارێزگای كه‌ركوكی دڵخۆشكردووه ،ئێستا زۆرب ه ی جوتیاران ده‌ستیانكردوو‌ه به‌كڕێنی مه‌ڕومااڵت. جوتیاران‌و ئهوان ه ی كاری ئاژه‌ڵداری ده‌ك����ه‌ن ،ده‌ڵ��ێ��ن خ�ه‌ری��ك� ه كێش هی شوێن‌و سنووری له‌وه‌ڕگاكان له‌نێوان گوندنشینه‌كان دهبێت ه كێش ه بۆیان، چونك ه به‌هۆی زۆربوونی جوتیاران‌و گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆ به‌خێوكردنی ئاژه‌ڵ كێش ه ی شوێنیان بۆ دروستبووه. خه‌لیل سه‌مین جوتیارو خاوه‌ن مه‌ڕومااڵت له‌گوندێكی سه‌ر به‌قه‌زای داقوق وت ی "به‌هۆ ی ئهوه ی ژماره‌یه‌كی زۆر له‌خه‌ڵك رووی��ان له‌به‌خێوكردنی
نادات". مه‌هد ی حه‌مید كاكه‌ی ی به‌ڕێوه‌به‌ر ی كشتوكاڵ ی ك �ه‌رك��وك به‌ده‌ستووری وت "ئه‌مساڵ به‌هۆ ی رێ��ژ‌ه ی زۆری بارانبارین‌و زیادبوون ی ئاو ی به‌نداوه‌وه، وه‌زاره‌ت � ی كشتوكاڵ به‌نیاز نیی ه هیچ یارمه‌تییه‌ك بهسهر جوتیاران ی خاوه‌ن مه‌ڕومااڵتدا دابه‌شبكات". م���هه���د ی ك��اك��هی�� ی ئ���ام���اژهی ب��ه‌وه‌دا كه‌پالنێك ی نوێیان له‌ڕێگه‌ی نووسراوێكه‌و‌ه ئاڕاست ه ی وه‌زاره‌ت��ی ك��ش��ت��وك��اڵ� ی ع��ێ��راق ك�����ردووه ،بۆ ئاوه‌ڕدانه‌و‌ه‌و خزمه‌تكردنی جوتیاران، به‌اڵم تائێستا وه‌اڵمنه‌دراونه‌ته‌وه. ن��زی��ك��ب��وون �هوه ی ه��اوواڵت��ی��ان‌و م��ه‌ڕوم��ااڵت ب����ه‌دووری 2كیلۆمه‌تر له‌هه‌رچوار الی بۆریی ه نه‌وتییه‌كان قه‌ده‌غه‌یه ،ئه‌وه‌ش سنوورێكی فراوانی له‌وه‌ڕگای داگیركردووه. مه‌ڕومااڵت كردووه كێش ه ی شوێنمان بۆ ل �ه‌وه‌ڕگ��ای��ان ب��ۆ دروس��ت��ب��ووه .ئهو جوتیاران ئاماژه بۆ ئهوه ده‌كه‌ن دروستبووه". وت ی "لهالیهن پاسه‌وانه‌كان ی بۆرییه ك ه ڤێته‌رنه‌ریی ه حكومییه‌كان ده‌رمانی ن ه خ��او ی ه ��� � "زۆرب ی وت�� سه‌مین پێنادرێت رێگامان ه و ه كان ه وتیی ه ن ئاژه‌ڵیان گرانتر‌ه له‌بازاڕی ره‌ش ،به‌ڕای ی ق �ه‌زا مه‌ڕومااڵته‌كان له‌ناوچ ه ی داقوق به‌هۆی بچین ه س���هرهوه ی داق��وق كه ئ �ه‌وان ده‌ب��وو حكومه‌ت به‌په‌رۆشه‌وه نه‌بوون ی شوێنه‌و‌ه زۆر سه‌غڵه‌تن". له‌وه‌ڕگایه‌كی فراوانی لێیه". پێشوازی له‌گه‌ڕانه‌و‌ه ی هاوواڵتیان بۆ مساڵ به‌پێی وت��هی سه‌مین ئه زاو ه ق ی رپرسان ه ب ه ل داوای مین ه س به‌خێوكردنی ئاژه‌ڵداری بكردایه ،نه‌ك به‌به‌راورد به‌ساڵ ی پار به‌رێژ‌ه ی ل ه %50پارێزگاك ه ك��رد رێگه‌یان ب��ده‌ن لهو به‌و شێوهی ه ی ك ه هه‌یه. نرخی مه‌ڕومااڵت به‌رزبووه‌ته‌وه. له‌وه‌ڕگایان ه ئاژه‌ڵه‌كانیان به‌خێوبكه‌ن. س��ه‌م��ی��ن وت���� ی "ل���ه‌ب���ه‌رئ���هوه نرخ ی جوتێك مه‌ڕ له‌ساڵی پار گله‌یی جوتیاران له‌به‌رپرسانی له‌ڤێته‌رنه‌رییه‌كان ده‌رمانی ئ��اژه‌اڵن ئه‌مكاتانه‌دا ،له‌نێوان 500بۆ 600هه‌زار حكومی ئهوهی ه لهگهڵ گه‌ڕانه‌وه‌یان گرانتر‌ه ناچارین له‌بازاڕی ره‌ش بیكڕین". دیناری عێراقی بوو ،به‌اڵم له‌ئه‌مساڵدا بۆ به‌خێوكردنی ئاژه‌ڵداری ،به‌اڵم هیچ له‌دوای ساڵی 2003هوه له‌ته‌واوی به‌ملیۆنێك دیناره. هاوكارییه‌كیان ناكه‌ن. عێراقدا رێژ‌ه ی باران بارین كه‌میكردبوو، ی ت ه رای ه ب ه ڕێو ه "ب ی � وت مین ه س كانی ه گوندنشین جوتیارانی سه‌مین‌و ئه‌وه‌ش بوو بوو به‌هۆی وشكه‌ساڵی‌و ق���ه‌زای داق���وق له‌ئێستاو‌ه لهگهڵ كشتوكاڵ ی كه‌ركوك به‌هیچ جۆرێك كه‌مبوونه‌و‌ه ی له‌وه‌ڕگاكان ،جوتیارانیش زۆرب���وون���ی ل��ه‌وه‌ڕگ��اك��ان كێش هی یارمه‌ت ی جوتیارو خ��اوه‌ن مه‌ڕومااڵت به‌ناچاری ئاژه‌ڵه‌كانیان ده‌فرۆشت.
ی شه‌هیدان ،بۆ مانگی چوار باڵوده‌كاته‌وه ده‌ستوور خشته‌ی نوێی موچ ه
ی شه‌هیدان‌و ئه‌نفالكراوه‌كان ئاشكراده‌كات ی ئهم مانگ ه وه‌زیری كاروباری شه‌هیدان گۆڕانكارییه‌كانی موچ ه سازدانی :زانا ئه‌حمه‌د
ی د .مه‌جید محه‌مه‌د ئه‌مین وه‌زیر كاروباری شه‌هیدان‌و ئه‌نفالكراوه‌كان رایده‌گه‌یه‌نێت دوابه‌دوای ناساندنی كارهساتی ئه‌نفال‌و هه‌ڵه‌بجه، دهبێت كورد ته‌ئكید له‌سه‌ر بڕیاری په‌رله‌مان بكاته‌وه بۆ ی قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی زیانلێكه‌وتووان ده‌ستی رژێمی به‌عس. ی ئه‌وه‌ش ده‌ڵێت "ئێستا له‌سه‌روبه‌ند سکااڵکردن له‌ته‌واوی ئهو كۆمپانیایانه‌ی كه چه‌كی كیمیاوییان به به‌عس فرۆشتووه". ................................ ده‌س��ت��وور :سهرۆكی حكومه‌ت ی چ���ه‌ن���د ج���ارێ���ك زی���ادك���ردن��� موچه‌ی ك��هسو ك��اری شه‌هیدان‌و ئه‌نفالكراوه‌كانی دووپاتكرده‌وه ،به‌اڵم ی ئهو بڕیاره تائێستا نه‌چووه‌ته خانه جێبه‌جێكردنه‌وه بۆچی؟ ی د .م�ه‌ج��ی��د م��ح �ه‌م �ه‌د :دوا په‌سه‌ندكردنی ب��ودج�ه یه‌كه‌مین م��وچ�هی شه‌هیدان زی���اده‌ی چ��وار مانگی راب���ردووی لهگهڵ دهبێت، هه‌موو زیاده‌كان به‌تێكڕایی ده‌ده‌ین، زیادكردنه‌كه‌ش له1/1ی ئه‌مساڵه‌و‌ه ی بۆیان ئه‌ژمارده‌كرێت تا ئهم مانگ چواره. ی ده‌ستوور :واته لهگهڵ موچه ئ�ه‌م مانگه‌دا زی��اده‌ی چ��وار مانگ سه‌رفده‌كرێت؟ ێ د .م�ه‌ج��ی��د م��ح �ه‌م �ه‌د :به‌ڵ
ل��ه‌م م��ان��گ �ه‌دا ه �ه‌م��وو زی��اده‌ك��ان پ��ێ��ك �هوه س �ه‌رف��ده‌ك��رێ��ت ،ئ�ه‌گ�ه‌ر كێشه‌ی ته‌كنیكی نه‌یه‌ته پێش ی كاره‌كانمان ،مه‌به‌ستیشم له‌كێشه ته‌كنیكی ئه‌وه‌یه كه لیستی موچ ه ته‌واونه‌كرابێت. ده‌س��ت��وور :چ میكانیزمێكتان داڕشتووه بۆ ئهو زیادكردنه‌‌و پشتان به‌چی به‌سته‌وه له‌زیادكردنه‌كه‌دا؟ ك�ه‌م��ت��ری��ن م��وچ��ه‌ش ل �ه‌چ �ه‌ن��ده‌و‌ه ی ده‌ستپێده‌كات به‌گوێره‌ی خشته نوێی مووچه؟ ی د .مه‌جید محه‌مه‌د :موچه ئه‌نفال به‌ڕێژه‌ی له %50زیادیكردووه، واته پێشتر هه‌ر وارسێكی ئه‌نفال 300 ی هه‌زار دیناری وه‌رده‌گرت بهگوێره خشته‌ی نوێ بهرزدهبێتهوه بۆ 450 ی هه‌زار دینار ئهو خێزانه‌شی دوو موچه هه‌بێت ،موچه‌كه‌ی بهرزدهبێتهوه ی ب��ۆ 900ه���ه‌زار دی��ن��ار ،شه‌هید ی هاوواڵتیش پێشتر 130هه‌زار دینار وه‌رده‌گ��رت ئێستا موچه‌ی ئه‌وانیش بووه به 180هه‌زار دینار ،هه‌روه‌ها بۆ شه‌هیدی سه‌نگه‌ریش زیادكردنه‌ك ه ی به‌ڕیژه‌ی به‌رچاو مووچه كه‌مه‌كان ی گرتووه‌ته‌وه ،ئێستا كه‌مترین موچه شه‌هید 500هه‌زار دیناره. ده‌ستوور :بۆ هه‌ڵدانه‌وه‌ی گۆڕ‌ه به‌كۆمه‌ڵه‌كان چ به‌رنامه‌یه‌كی تازه‌تان هه‌یه ،به‌تایبه‌ت لهكاتێكدا كه چه‌ند جارێك هه‌واڵی هه‌ڵدانه‌وه‌ی گۆڕ‌ه به‌كۆمه‌ڵه‌كه‌ی حه‌مرینتان راگه‌یاند، ب���ه‌اڵم وهك ئ��اش��ك��رای�ه تائێستا هه‌ڵدانه‌وه‌ی ئه‌نجامنه‌دراوه؟
د .مه‌جید محه‌مه‌د
د .م���ه‌ج���ی���د م���ح���ه‌م���ه‌د: ئێمه ل �ه‌ت��ازه‌ت��ری��ن هه‌نگاوماندا ی رێككه‌وتنێكمان لهگهڵ وه‌زاره‌ت�� مافی مرۆڤی عێراقی م��ۆرك��ردووه به‌مه‌به‌ستی ه��ه‌ڵ��دان��هوهی گ��ۆڕه ی به‌كۆمه‌ڵه‌كه‌ی حه‌مرین كه به‌گوێر ی زانیارییه‌كان زیاتر له( )1000رووفات له‌خۆگرتووه‌و به‌رنامه‌مان داڕشتووه له‌ئاینده‌یه‌كی زۆر نزیكدا ده‌ست به‌هه‌ڵدانه‌وه‌ی ئهو گۆڕانه ده‌كه‌ین‌و سهرجهم رووفاته‌كان ده‌گێڕینه‌و‌ه زێدی خۆیان. ده‌س��ت��وور :ب��ڕی��اره سێیه‌مین ك��ۆن��گ��ره‌ی ن��ێ��وده‌وڵ��ه‌ت��ی گ��ۆڕه به‌كۆمه‌ڵه‌كان له‌هه‌رێمی كوردستان ببه‌سترێت ،ئایا ئهوه ته‌نها قسه‌ی ه یان بڕیاری كۆتایشی له‌سه‌ر دراوه؟ ێ د .م�ه‌ج��ی��د م��ح �ه‌م �ه‌د :به‌ڵ ی به‌دڵناییه‌وه سێیه‌مین كۆنگره نێوده‌وڵه‌تی گ��ۆڕه به‌كۆمه‌ڵه‌كان
له‌هه‌ولێر ده‌به‌سترێت ،وهك چۆن یه‌كه‌مین كۆنگره له له‌نده‌ن به‌ستراو دووه‌م��ی��ن ك��ۆن��گ��ره‌ش له‌نه‌جه‌ف به‌ڕێوه‌چوو. ی ده‌ستوور :سهرۆكی شاره‌وان هه‌ڵه‌بجه به‌مه‌به‌ستی به‌شداریكردن ل �ه‌ك��ۆن��گ��ره‌ی �ه‌ك �ی ن��ێ��وده‌وڵ �ه‌ت��ی به‌منزیكانه سه‌ردانی ئه‌مریكا دهكات، ئێوه وهك وه‌زاره‌ت���ی شه‌هیدان چ ی هه‌وڵێكتان خستووته‌گه‌ڕ ،بۆئهوه لهو رێگهیهوه كۆمه‌ڵێك ئه‌رشیف‌و فیلمی دۆكۆمێنتاری هه‌ڵه‌بجه‌و كاره‌ساته‌كانی كورد بگه‌یه‌ننه ئهو كۆنگره نێوده‌وڵه‌تییه؟ ێ د .م�ه‌ج��ی��د م��ح �ه‌م �ه‌د :به‌ڵ هه‌موو دۆكۆمێنته‌كانی هه‌ڵه‌بج ه الی خۆشیان ههیهو ئێمه‌ش وهك وه‌زاره‌ت����ی ش�هه��ی��دان ه��اوك��اری��ان ده‌بین لهو پێناوه‌داو به‌دڵنیاییه‌و‌ه ته‌نسیقیان له‌گه‌ڵدا ده‌ك �هی��ن ،بۆ
ی ئ��هو مه‌به‌سته ب �ه‌رن��ام �هی باش ب��ۆ داده‌ن��ێ��ی��ن ،ب��ۆئ �هوهی بتوانین ی به‌باشترین شێوه ئێش‌و ئازاره‌كان ی میلله‌تی كورد وهك خۆی به‌جیهان دهرهوه بگه‌یه‌نین. ی ده‌ستوور :تائێستا په‌رله‌مان ی ع��ێ��راق �ی ك��اره‌س��ات �ی هه‌ڵه‌بجه به‌جینۆساید نه‌ناساندووه ،ئێوه به‌نیازنین داوا له‌نوێنه‌رانی كورد بكهن له‌به‌غداد لهگهڵ چوونیان بۆ په‌رله‌مان ئهم مه‌سه‌له‌یه بخه‌ن ه ده‌ستپێكی كاره‌كانییانه‌وه؟ ێ د .م�ه‌ج��ی��د م��ح �ه‌م �ه‌د :به‌ڵ هه‌ڵه‌بجه به‌جینۆساید ناسێنرا ل�ه‌دادگ��ادا‌و شتێكی زۆر گرنگ بوو جگه ل���ه‌وه‌ش پێش هه‌ڵه‌بجه‌ش ئه‌نفالمان هه‌بوو به‌جینۆساید ناسێنرا كه دوو كاره‌ساتمان به‌جینۆساید ناسێنرا ب�ه‌س�ه ب��ۆئ��هوهی بڵێین میلله‌تی كورد دووچاری جینۆساید بووه له‌عێراقی سه‌رده‌مانی پێشوودا، ب �ه‌ڵ��گ �هی ج��ی��ن��ۆس��ای��دم��ان ه�هی�ه، به‌اڵم ئه‌گه‌ر كه‌یسێكمان له‌دادگادا به‌جینۆساید نه‌ناسێنرا ئهوه دهبێت شتێكی ئاسایی بێت المان ،چونك ه ی وهك وت��م ب�ه‌ڵ��گ�هی دوو ت��اوان � جینۆسایدمان هه‌یه ،به‌اڵم ئهوهی ك ه گرنگه دهبێت ئێمه له‌مه‌ودوا ته‌ئكید له‌سه‌ر بڕیاری په‌رله‌مان بكه‌ین بۆ ی قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی زیانلێكه‌وتووان ده‌ستی رژێمی به‌عس. ی ده‌س���ت���وور :ل��ه‌س��ه‌ر ئاست ناوچه‌كه‌دا كورد تاكه میلله‌تێكه ك ه خاوه‌نی دوو كارهساتی جینۆساید‌ه
له‌یه‌ككاتدا ،به‌رنامه‌ی وه‌زاره‌ته‌كه‌تان چییه ب��ۆ زی��ات��ر ن��اس��ان��دن�ی ئهو كاره‌ساتانه به‌دنیای دهرهوه؟ ی د .مه‌جید محه‌مه‌د :ئێمه ههفته رابردوو پڕۆژه یاسایه‌كمان گه‌اڵڵه‌كردو پێشكه‌ش به‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانمان ی ك��رد ،به‌مه‌به‌ستی په‌سه‌ندكردن ی ب��ۆئ �هوهی ل�ه‌پ��اش په‌سه‌ندكردن به‌كاریبهێنین ،بۆ ئ �هو مه‌به‌ست ه به‌رنامه‌یه‌كی رێك‌وپێك‌و باشمان دان���اوه ل �ه‌داه��ات��وودا ك��اری له‌سه‌ر ی دهكهین ،پێشمانوایه سه‌ركه‌وتنێك باش به‌ده‌ستده‌هێنین لهو پێناوه‌دا، چونكه ه�ه‌م��وو ئاسته‌نگه‌كانمان بڕیوه ،هه‌موو هه‌وڵێكی خۆشمان ی ده‌خ�هی��ن�ه‌گ�ه‌ڕ له‌پێناو گه‌یاندن كاره‌ساته‌كانمان به‌دنیای دهرهوه. ده‌س�����ت�����وور :ل���ه‌س���ه‌ر ئ��هو ی كۆمپانیایانه‌ی كه هاوكاری رژێم ی به‌عسیان ك��ردووه له‌پێدانی چه‌ك كیمیاویدا ئێوه هه‌نگاوێكی نوێتان ی گرتووه‌ته‌به‌ر له‌پێناو به‌دادگای كردنیان؟ د .م�ه‌ج��ی��د م��ح �ه‌م �ه‌د :ئێم ه دۆس��ی��ی �ه‌م��ان ئ���ام���اده‌ك���ردووه بۆ مه‌به‌ستی ب��ه‌رزك��ردن��هوهی سكااڵ دژی هه‌موو ئهو كۆمپانیایانه‌ی ك ه چه‌كی كیمیاویان به‌رژێمی به‌عس ی فرۆشتووه‌و به‌هه‌مووال به‌رنامه‌یه‌ك رێ��ك‌و گونجاو ب��ۆ ئ �هو مه‌به‌ست ه داده‌ڕێ��ژی��ن ،وات �ه ئێمه له‌ئێستادا ی له‌سه‌روبه‌ندی سكااڵكردنین له‌ته‌واو ی ئ���هو ك��ۆم��پ��ان��ی��ای��ان �هی كه‌چه‌ك كیمیاوییان به به‌عس فرۆشتووه.
17
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
ئه‌ده‌ب‌و هونه‌ر
ئاری عوسمان خه‌یات به‌شی دووه‌م
()4 مه‌مله‌كه‌تی گورگه‌كان ،ده‌قێكی هه‌میشه كراوه‌یه‌و داناخرێ ،به‌وپێی ه ی هێزی هه‌میش ه كراوه‌یی له‌خودی واقیعه‌وه وهرگرتووهو لهگهڵ ئه‌ده‌بدا ئاوێزانه ،به‌و خه‌سڵه‌ته‌شدا ،خوێنه‌ری مه‌مله‌كه‌تی گ��ورگ�ه‌ك��ان ،ب���ه‌ده‌رد ی پاڵه‌وانه‌ك هی چیرۆكی (كتێبی لم)ی خۆرخێ لویس بۆرخێس ده‌چێ ،پاڵه‌وانه‌ك ه پیاوێكه زۆرح����ه‌زی ب �ه‌ك��ۆك��ردن �هوه ی كتێبه، رۆژێك كه‌سێكی نامۆ دێت‌و كتێبێكی س��هی��روس��ه‌م��هره ی پ��ێ��ده‌ف��رۆش��ێ��ت، كتێبه‌ك ه سه‌ره‌تای هه‌یه ،به‌اڵم كۆتایی نییهو ن��او ی كتێبی لمه ،چه‌ندێك الپ �ه‌ڕه‌ك��ان ه �ه‌ڵ��ده‌دات �هوه ،دووچ��اری شۆك‌و حه‌په‌سان دهبێت ،چونك ه كاتێ الپه‌ڕه‌یه‌ك ی دیاریكراو ده‌خوێنێته‌وه ك� ه دای ده‌خ��ات��هوه ئیتر ناتوانێت جارێكی تر ،ئهو الپه‌ڕه‌ی ه بدۆزێته‌وه! دی���اره ئ��ه‌م حاڵه‌ت ه له‌مه‌مله‌كه‌تی گ��ورگ �ه‌ك��ان��دا ،ب �هه��ۆی ب�ه‌دوای��ی�ه‌ك��دا نه‌هاتنی ك���ات‌و ش��وێ �نو ب����ه‌رده‌وام له‌سه‌فه‌ردابوونی (گێڕه‌وه/نووسه‌ر) له‌كاتی نووسینه‌وه‌و گێڕانه‌وه‌دا ،هاتۆته ئاراوه ،ئه‌وه‌تا به‌ده‌م هه‌نگاوه‌كانی هه‌ر سه‌فه‌رێكه‌وه ،ده‌چین ه نێو یه‌كێكی دیكه‌و لهگهڵ گهیشتن به‌هه‌ر مه‌نزلێك، سه‌ره‌تایه‌كی تر ده‌ستپێده‌كاته‌وه‌و لهگهڵ ه �ه‌ر كۆتاییه‌كیشدا مزگێنی ده‌ستپێكردنه‌وه‌یه‌كی تر له‌گۆڕێیه ،ئهم پرۆسه‌ی ه له‌حاڵێكدای ه ك ه رووداوه‌ك��ان به‌شێوه‌یه‌كی ورد تێكه‌ڵ یه‌كدی ك��راون‌و ل �ه‌دواج��اردا شێوه چنراوێكی ئ��اڵ��ۆزی تایبهت ه��ات��ووه‌ت�ه‌ك��ای�هوه، ئه‌گه‌رچی جارجار‌ه گه‌ڕاوه‌ته‌و‌ه سه‌ر ساده‌كردنه‌و‌ه ی زمانی نووسین‌و ئاسایی مامه‌ڵه‌كردن لهگهڵ ته‌كنیكی گێڕانه‌وه‌دا. ب���ه‌ال ی (ئ��ۆم��ب��ێ��رت��ۆ ئ��ی��ك��ۆ)وه، ده‌قی داخراو ده‌قێكه ،تێیدا ئه‌زمونی خوێندنهوه ،ئه‌زمونێك ی به‌رته‌سك‌و س��ن��وورداره ،لهكاتێكدا ده‌ق��ی ك��راوه، ده‌ره‌تان ی كۆمه‌ڵێك راڤ ه ی جۆراوجۆر ده‌ڕه‌خسێنێ له‌به‌رامبه‌ر خوێنه‌ردا، ئهمهش ته‌واو نزیكایه‌تی هه‌یه ،لهگهڵ ئهو دابه‌شكردنه‌ی (رۆالن ب��ارت) كه به‌ال ی ئ�ه‌وه‌و‌ه ده‌ق دوو جۆره :ده‌قی
info@destur.net
شه‌ڕ ،ئه‌خالق ،سه‌رده‌می نوێ
الپهڕه 19
مـه‌مـلـه‌كـه‌تـی گـورگـه‌كـان
ده‌قێكی هه‌میش ه كراوه ،سه‌فه‌رێكی به‌رده‌وام خوێنه‌رانه‌و ده‌ق��ی ن��ووس�ه‌ران�ه ،به‌و مانایه‌ی خوێنه‌ر له‌جۆری یه‌كه‌میاندا وهك به‌رخۆرێك ی نه‌زۆك وایه‌و خاوه‌نی ئهو شته‌ی ه ك ه بارت ناو ی ده‌نێ (به‌های نه‌رێن ی په‌رچه‌كردار هه‌ڵگر) ،واتا ئهو شت ه ی ده‌توانرێت بخوێندرێته‌وه ،به‌اڵم ناتوانرێ بنووسرێت ،به‌پێچه‌وانه‌ی ئهو حاڵه‌ته‌شه‌وه ،ده‌ق��ی نووسه‌رانه رێگ ه نادا خوێنه‌ر ببێت ه ئهو به‌رخۆره نه‌زۆكه ،به‌ڵكو ده‌یكات ه به‌رهه‌مهێنه‌رو خوڵقێنه‌ری ده‌ق ،واتا خوێنه‌ر ده‌بێته خوێنه‌رێك ی هه‌ڵسوڕاوو ئهوه ی راستی بێت دهبێت ه نووسه‌ری ده‌قیش. ئێستا ئێم ه له‌به‌رده‌م سه‌ربورده‌ی ژیانی مرۆڤێكداین ك ه هاتووه‌و ده‌یه‌وێ له‌ڕێگ ه ی گێڕانه‌و‌ه ی چیرۆك‌و حیكای هتو رووداوه‌كان ی ژیانی خۆیه‌وه ،په‌یامێك به‌ئێمه‌ی خوێنه‌ر بگه‌یه‌نێ ،په‌یامی پڕ له‌هاواری ناكامی‌و ته‌قه‌ال ی مرۆڤه‌كان، ی���ان ده‌ی����ه‌وێ ئ��ێ��م�هی خوێنه‌ریش وهك خ��ۆی ل�ه‌م پرۆسه‌ی گێڕانه‌وه‌و ن��ووس��ی��ن �هوهی �ه‌دا پ��ش��ك��دار ب��ك��ات، به‌وپێیه‌ی ئۆتۆبیۆگرافیا وه‌كو فۆرمێكی نووسین ،ته‌لیسمێك ی سه‌رسامكه‌ری بۆ نووسه‌رو خوێنه‌ره‌كه‌شی تێدایه، جگ ه لهو تایبه‌تمه‌ندییه ،زۆرب ه ی كات سه‌ربه‌ست‌و ئ��ازادو راش��ك��اوه ،بڕێكی باش ورده‌ك���اری گ �ه‌رم‌و هه‌ندێجاریش س��ووت��ێ��ن�ه‌ری ت��ی��ای�ه ،ب��ۆی� ه ده‌ك��رێ جارێكی تر جه‌خت بكهینهوه ،له‌سه‌ر ئ���هوهی ئ �ه‌م ه �ه‌وڵ � ه ی حه‌مه‌سه‌عید ك��ه‌الر ی به‌ئه‌ده‌بی (دانپێدانان)یش له‌قه‌ڵه‌مبده‌ین ،چونك ه له‌زۆر شوێندا بێباكانه‌و راشكاوان ه هه‌ندێ رووداوی تایبهت ی دهگێڕێتهوه ك ه ره‌نگ ه هه‌موو كه‌سێك نه‌توانێ هه‌تا خۆی له‌ژیاندایه، هه‌مان جه‌ساره‌ت بنوێنێ ،به‌ده‌ر له‌وه‌ش ئهوه ی واده‌كات ئێم ه چێژ لهم تێكسته وه‌ربگرین ،ئهوهی ه ك ه به‌كارامه‌یی‌و لێهاتووییه‌و‌ه ده‌ستڕه‌نگینی له‌ته‌كنیك‌و مامه‌ڵه‌كردنیدا لهگهڵ زمان‌و گێڕانه‌وه‌و كه‌سایه‌تییه‌كان‌و.. ته‌وزیفكردنی
هتددا كردووهو هه‌روا توانیویه‌ت ی سود له‌چه‌ندین ره‌گ �هزو بنه‌ما ی جیاجیای ه��ون�ه‌ر ی رۆم���ان‌و چ��ی��رۆك‌و ته‌نانه‌ت شیعریش وه‌رب��گ��رێ ،ه �ه‌ر بۆنمونه، به‌كارهێنانی شه‌پۆلی هۆش Stream Of Consciousnessك ه وایكردووه رووداوه‌ك������ان ب �ه‌ش��ێ��وه‌ی پچڕپچڕو له‌سیاقێكی ئاوێته‌دا بخرێنه‌ڕوو ،هه‌ڵبه‌ت به‌و تایبه‌تمه‌ندییه‌ش ته‌كنیكی شه‌پۆلی هۆش ده‌ناسرێته‌وه ،ئه‌مه‌و له‌زۆر شوێنی تریشدا دیالۆگ‌و مه‌نه‌لۆگه‌كان ،به‌زمانێكی بارگاوی به‌شیعر ،به‌ڕێوه‌ده‌چێ‌و ..هتد، ب�ه‌ده‌ر ل�هوه ی به‌كارهێنان ی ئه‌فسانه‌و حیكایه‌ت ه میللییه‌كان‌و بیروبۆچوونه ئاینیی ه كۆنه‌كان له‌ده‌قه‌كه‌یدا به‌ركه‌ڵك خستووه ،هاوكات نووسه‌ر له‌زۆر شوێنی تریشدا به‌مه‌به‌ستی ته‌شویقكردن، هه‌ندێ به‌سه‌رهات‌و رووداوی به‌زمانێكی گه‌پئامێز گێڕاوه‌ته‌وه ،ئهمهش رێك وێستگ ه ی بچوكن‌و نووسه‌ر لهم رێگ هی سه‌فه‌ر‌ه دوورو درێ��ژه‌دا دای��ن��اون ،تا خوێنه‌ر تێیاندا ،ماندوێتی خۆی پێ بڕه‌وێنێته‌وه .ئهو حاڵه‌تی گێڕانه‌وه‌و دانپیانانه‌ی له‌مه‌مله‌كه‌تی گورگه‌كاندا هه‌یه ،پرۆس ه ی گه‌ڕاندنه‌و‌ه ی ژیانێكه ك ه رۆژێ ل��ه‌ڕۆژان به‌هه‌موو خۆشیو ناخۆشی‌و شكست‌و برین‌و زامه‌كانییه‌وه ه���ه‌ب���ووه ،ب��ۆی � ه ل��ه‌ك��ۆی گشتیداو زۆرجاریش ره‌نگ ه ده‌ق��اوده‌ق ،لهگهڵ ژیانی گه‌لێك كه‌سدا له‌هه‌ندێ جێگه‌دا، یه‌ك بگرنه‌وه ،ئهمهش ئه‌رخه‌یه‌كی باشه بۆئهوهی خاوه‌نی د‌هق‌و وه‌رگری ده‌ق (نووسه‌ر/خوێنه‌ر) ،ئه‌گه‌ری ئه‌وه‌یان هه‌بێت شوێنه‌كان ی خۆیان بگۆڕنه‌وه، به‌شێوه‌یه‌ك خوێنه‌ر هه‌ست بهوه ده‌كا خۆی پاڵه‌وان ی ئهو رووداوانه‌یه‌و ئه‌وه‌تا به‌نێویاندا ده‌گوزه‌رێ ،هاوكات پێده‌چێ ئهو هه‌سته‌ی خوێنه‌ر بچێت ه ئاستێكی ب�ه‌رزت��ره‌وه‌و هه‌ست به‌شت ی زیاتریش بكات ،له‌ئانوساتێكدا ك ه ژیان ی خۆی یان چاره‌نووسی خۆی به‌ژیان‌و چاره‌نووسی كه‌سێك ی دیك ه به‌راورد بكات.
خوێنه‌ر له‌مه‌مله‌كه‌تی گورگه‌كاندا، مه‌رایی (فزوڵییه‌ت) ئه‌یگرێ ،تا راده‌ی ئهوهی شه‌یدای زانین ی زیاترو مه‌راقی ئاشكراكردنی نهێنی رووداوه‌كان ده‌بێ، به‌تایبه‌ت ی ژیان ی ئهوان ه ی ناو ی بیستوون یان ده‌یانناسێ ،بۆنمون ه ئه‌گه‌ر تۆ بزانی بارام ناوێك له‌كانیماراندا ژیاوه ،ئه‌وا یه‌كسه‌ر حه‌زه‌ك ه ی بزان ی ئاخۆ (كانی) ن��او ی خ��وازراو ی كام له‌كچه‌كان ی ئهو بارامه‌یه؟ ئاخر كه‌سایه‌تی‌و پاڵه‌وانه‌كانی نێو ئهم تێكسته ،به‌ده‌ر له‌هه‌ندێ حاڵه‌ت ك ه ره‌نگ ه (كانی‌و شه‌م) یه‌كێك بن له‌وانه ،ئیدی سه‌رجه‌میان ،چ ئه‌وانه‌ی س �ه‌رده‌م��ی مه‌مله‌كه‌تی باوكه‌كان‌و به‌وانه‌شه‌و‌ه ك ه له‌مه‌مله‌كه‌تی گورگه‌كاندا به‌رچاومان ده‌ك��ه‌ون ،كه‌سایه‌تیگ هل‌و ناوی راسته‌قینه‌ی خودی پاڵه‌وانه‌كانه، بۆی ه ن��ووس�ه‌ر بێهیچ ده‌ستكارییه‌ك ل �ه‌ڕه‌وش �ت‌و هه‌ڵسوكه‌وت‌و ره‌فتاری ئهو كه‌سایه‌تییانه ،وهك ئه‌مانه‌تێك هاتووه ئهوان ه ی گواستووه‌ته‌وه ،به‌اڵم بێگومان ئهو گواستنهوهی ه به‌پێی ئهو زانین‌و زانیارییانه‌ی ه ك ه نووسه‌ر لهبارهی كه‌سایه‌تییه‌كانه‌و‌ه په‌یدای ك��ردووهو ك��ۆی ك��ردوون��ه‌ت��هوه ،ئیتر به‌بینین ی��ان به‌بیستن بووبێ ،گرنگ ئه‌وه‌یه توانیویه‌تی له‌خزمه‌تی تێكسته‌كه‌ی خۆیدا ته‌وزیفیان بكات. ()5 یه‌كێكی تر لهو خااڵن ه ی واده‌كات ئهم تێكست ه گرنگی تایبه‌تی خۆی هه‌بێ، بریتیی ه له‌بایه‌خی ئهو (منداڵ/مرۆڤ) هی ك ه لهو مه‌مله‌كه‌ته‌دا ژیاوه ،هه‌ڵبه‌ت بایه‌خیش به‌ڕۆڵی سیاسی یان فیكری پێوان ه ناكرێ ،به‌ڵكو به‌پێی چه‌ندێتی‌و چۆنێتی مه‌ینه‌تی‌و ئه‌ندێشه‌ی جۆری ژیانه‌كه‌یه ،واتا تاچه‌ند ئهو رۆژگار‌هی ئه‌وی تیا ژیاوه ناخۆشی‌و به‌ره‌نگاریی‌و رووبه‌ڕووبوونه‌و‌ه ی تیابووه‌و چۆن‌و به‌چ شێوه‌یه‌ك بهسهر نه‌هامه‌تییه‌كاندا زاڵ بووهو سه‌ركه‌وتووه؟ نووسه‌ری ئۆتۆبیۆگرافیا شاهیدی
قۆناغێكی دی��اری��ك��راوه ل�ه‌م��ێ��ژووی م��رۆڤ��ای �ه‌ت��ی ،ب �هه �ه‌م��وو شیرین یو تاڵییه‌كانییه‌وه ،بۆی ه تاك ه مه‌رجی ئهم فۆرم ه ی نووسین بریتیی ه له‌ڕاستگۆیی‌و وردب���وون���هوه ،چه‌ندێك راستگۆیی له‌گێڕانه‌وه‌كه‌دا هه‌بێ ،ئه‌وه‌ند‌ه په‌یامی ده‌ق ده‌گات ه شوێنی ئاراسته‌كراوی خۆین هاوزه‌مان په‌یوه‌ند ی له‌نێوان نووسه‌رو خ��وێ��ن�ه‌ردا دروس��ت��ده‌ب��ێ��ت ،بێئه‌وه‌ی پێویست بهوه بكات ،ئایا ژیانی خاوه‌ن ده‌ق ،تاچ ئاستێك به‌كه‌ڵكه ،هه‌روه‌ك (كۆلریدج) ده‌ڵێ "ژیان ی هه‌ر مرۆڤێك چه‌ند‌ه هیچیش بێ ،ئه‌گه‌ر به‌ڕاستگۆیی بگێڕدرێته‌و‌ه خۆشه". ه�����ه‌روه‌ك پێشتر ئ��ام��اژه‌م��ان پێدا ،له‌ئاستی گێڕانه‌وه‌ی ناوه‌كی ده‌قدا ،خودی نووسه‌ر حیكایه‌تخوان‌و گ����ێ����ڕه‌ره‌وه‌ی ی���ه‌ك���همو س��ه‌ره‌ك��ی چیرۆكه‌كانه‌و بۆ (كانی) نووسیوه‌ته‌وه‌و بۆ ئێمه‌ی دهگێڕێتهوه ،ب �ه‌اڵم كانی له‌ڕێگه‌ی خوێندنه‌وه‌و گوێگرتنه‌وه ئاگای لێده‌بێ "به‌یانیانێك شاری نیوه‌مردووم به‌جێهێشت‌و رووم كرده بناری شیعر، ل�ه‌وێ ،له‌سێبه‌ری قه‌سیده‌یه‌كی پرچ ش��ۆڕدا ،كانییه‌كی كهس نه‌دیته‌ی پڕ ئ��ازارم له‌خه‌یاڵدا ته‌قییه‌وه ،هه‌موو ج���ارێ ك �ه ه���ه‌وری ره‌ش���ی بێزاریی
له‌نێوان شه‌یتان‌و خودادا مرۆڤ هه‌ڵده‌بژێرم وتووێژ لهگهڵ ژان پۆل سارته‌ر
و :سۆران خدر
شریخ ه ی هه‌ور ،هاوار ی هه‌ڕه‌شه‌ئامێز ی ئاسمان‌و نوور ی هه‌ور‌ه بروسكه،... چه‌ته‌ك ه له‌مۆر‌ه هه‌ڵداندا ده‌دۆڕ ێو هه‌موو تهمهن ی ته‌رخانده‌كات بۆ ئه‌نجامدان ی كار ی چاكه ،دواتر ئێم ه وهك راهیبێك ده‌یبینین ك ه هاتووه بۆ ته‌ڵقین دادان ی له‌شفرۆشێك ،ئهم ه له‌حاڵێكدای ه ئهو بڕیار ی داوه كه به‌رپرسایه‌ت ی به‌گرتن ی جۆر ێ نه‌خۆشی قانقاریا ،گوناهه‌كان ی ئهو له‌شفرۆش ه بگرێت ه ئه‌ستۆ.
پرسیار :خودا تووشی قارقانیا ی كرد، ئهم ه ه�ه‌ر ئ�هو شته‌ی ه پێی ده‌وت��ر ێ په‌ڕجوو؟ سارتر :راست هه‌ر وایه ،هه‌ڵبه‌ت له‌شانۆنامه‌كان ی مندا شتێك ی لهم شێوه بوون ی نییه ،له‌بنه‌ڕه‌تدا گۆتێز ( )gotezپاڵه‌وان ی م��ن ،سه‌ره‌تا كۆمه‌ڵێك كار ی شه‌یتانان ه ئه‌نجامده‌دات‌و دوات���ر ب �هه��ۆ ی ت��اس خستن (م��ۆره هه‌ڵدانه‌وه) ،بڕیارده‌دات ك ه تاهه‌تایه خۆ ی ته‌رخانبكات بۆ كار ی چاكه ،به‌اڵم له‌راستیدا ئهم له‌مۆر‌ه هه‌ڵهاویشتندا قۆپی ه ی كردوه ،نه‌ك خودا ،به‌ڵكو خۆی بوو ئهم هه‌ڵبژادن ه ی خست ه به‌رده‌ستی،
له‌چه‌شن ی ئهم ه ك ه له‌كۆتاییدا ئهو بۆ رزگ��ار ی ژنێك ،داوا ی جۆر ێ قانقاریا دهكات له‌خودا ،بۆ جار ی دووه‌م قوپییه دهكات ،هه‌موو شانۆنامه‌ك ه باسكردنه له‌په‌ڕجوو ،مۆجیزه‌یه‌ك ك ه هیچكات روو ی نادات. پرسیار :له‌به‌ر ئه‌مه‌ی ه گۆتێز قۆپییه دهكات؟ سارتر :گۆتێز قۆپی ه دهكات ،چونكه پرسه‌ك ه ناڕاسته ،رووداوه‌ك��ان ئهم هی پێنیشان ده‌ده‌ن ،به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی ئهوه ی ئهو كار ی باش ئهنجامبدات یان خ��راپ ،ئه‌نجامه‌ك ه ی وهك یه‌ك وایه‌و سه‌خت یو دژوار ی وهك یه‌ك ی بۆ دێته پێش ،بۆچی؟ لهبهرئهوه ی له‌هه‌ردوو حاڵه‌تدا كرده‌وه‌كان ی به‌هۆ ی په‌یوه‌ندی ئهو لهگهڵ خودادای ه ك ه دیار ی ده‌كرێ، نه‌ك له‌رێگا ی په‌یوه‌ند ی ئهو لهگهڵ مرۆڤه‌كان ،سه‌ره‌تا ئاكار ی توندوتیژانه ئ �ه‌ن��ج��ام��ده‌دات ب��ۆئ��هوه ی سه‌رپێچی كردبێ له‌فه‌رمانه‌كان ی خ��ودا ك ه وایه ره‌شۆكییه‌كان ل �ه‌ت��ااڵن كردنه‌كانی ئازار ده‌بینن ،دواتر به‌نیشان ه ی ملكه‌چ ب��وون بۆ خ��ودا ده‌س��ت��ب �ه‌ردار ی كاره
خراپه‌كان ی دهبێت ،به‌اڵم ئهو هێشتا ره‌شۆكییه‌كان به‌په‌سه‌ند نه‌كردن ی رێكخستن ی ش��ۆڕش�ه‌ك�هی��ان ،تووشی شكست‌و به‌دبه‌خت ی ده‌ك��ات ،تا ئهو شوێن ه ی بۆ ئهو ده‌گه‌ڕێته‌و‌ه ئهو بۆ خۆی ،به‌هۆ ی ملكه‌چ بوون ی به‌رده‌وامی بۆ فه‌رمان ه خوداییه‌كان الیه‌ن ی مرۆڤان هی خۆ ی له‌ده‌ستده‌دات یان بێ هێز دهبێت، ئه‌گه‌ر بڕیاره مرۆڤه‌كان سه‌ر له‌نوێ له‌سه‌ر وێرانه‌كان ی خۆیان زیندوو ببنه‌وه‌و هه‌ستنه‌وه ،ده‌بێ خۆیان وێران بكهن، گۆتێز ،چونك ه چاك ه هه‌ڵده‌بژێرێ ،زۆر ئاسان ده‌توان ێ خۆ ی وێ��ران بكات تا سه‌رده‌م ی پیری. پرسیار :تێدا چوون ی پیری؟ چه‌ند چاره‌نووسێك ی ناخۆش؟ سارتر :هه‌ڵبه‌ت تا سه‌ر سنووری له‌ناوچوون ،بۆئهوه ی دیمه‌نێك ی كۆتاییش هه‌یه ،ئێم ه هه‌مدیسان ده‌گه‌ینه‌وه به‌كۆتاییه‌ك ی مه‌رگهێنه‌رو ده‌زانین خودا به‌دڵنیاییه‌و‌ه مرۆڤه‌كان كه‌متر له‌شه‌یتان وێ��ران��ده‌ك��ات ك ه وای � ه هه‌ڵبژاردنێكی بنه‌ڕه‌ت ی تر ده‌خرێت ه به‌رده‌م گۆتێز ،ئهو بڕیارده‌دات ك ه (خودا بوون ی نییه).
ئهم ه گ��ۆڕان � ی ب���اوه‌ڕ ی گۆتێزه، گۆڕان ی باوه‌ڕ ی ئهو به‌ره‌و مرۆڤایه‌تی، به‌رزگاربوون له‌كۆت‌و به‌ند ی ئاكاریی س��ه‌رچ��اوه‌گ��رت��وو ل��ه‌ڕه‌ه��اك��ان ،ئهو بنه‌مایه‌ك ی ئه‌خالقی مێژوویی ،ئینسانی ت��ای��ب�ه‌ت ده‌دۆزێ���ت���هوه ،ئ��هو پێشتر توندوتیژ ی لهبهرئهوه خۆشده‌ویست كه له‌فه‌رمانه‌كان ی خودا ال ده‌دات ،دواتر ده‌ستبه‌ردار ی توندوتیژ ی بوو بۆئهوهی خودا له‌خۆ ی راز ی بكات ،به‌اڵم ئێستا ده‌زان���ێ ده‌ب��ێ هه‌ندێجار له‌به‌رامبه‌ر توندوتیژیدا بوه‌ستێته‌وه‌و به‌ئارام ی لهگهڵ دیتراندا هه‌ڵسوكه‌وت بكات ،ئهو ده‌بێ به‌هاوپه‌یمان ی هاوڕێكان یو په‌یوه‌ست ده‌ب��ێ��ت به‌شۆڕشی وه‌رزێ��ره‌ك��ان �هوه، ئهو له‌نێوان خ��وداو شه‌یتاندا مرۆڤ هه‌ڵده‌بژێرێ. پرسیار :ك ه وای ه تۆ بۆ یه‌كه‌مجاره رێگ ه چاره‌یه‌ك به‌ئێم ه نیشانده‌د‌هی؟ ئهم ه جۆر ێ پێشه‌ك ی نیی ه بۆ نامیلك هی (ئه‌خالق) ی ئێوه ك ه بڕیار بوو هه‌شت س��اڵ ل �هوه پێش چ��اپ‌و باڵوبێته‌وه؟ به‌ش ی كۆتایی (رێگاكان ی ئازادی)یه؟ هه‌روه‌ها پرسی ك��رد‌ه ك ه له(ده‌سته پیسه‌كان)دا باسی لێو‌ه ك��راوه ،به‌اڵم چارهسهر نابێت؟ سارتر :به‌پێچه‌وان ه ی هه‌موو ئهو شتان ه ی وێنا ده‌ك���ر ێ من له‌ده‌سته
بهسهر سه‌رمه‌و‌ه دی����گ����رم����ان����د، ده‌ڕۆی��ش��ت��م ،ل�هو بناره داخی دڵم بۆ هه‌ڵده‌ڕشت ،ئه‌ویش چ���اوی تێده‌بڕیم، گوێی هه‌ڵده‌خست، ب������ۆم ده‌گ�����ری�����ا، ب��ۆخ��ۆی فرمێسك ی هه‌ڵده‌ڕشت ..كانییه‌ك پڕ له‌هه‌نگوینی وشه ی س���پ���ی ،پ���ه‌ل���وپ���ۆو ل��ق��ی دارب��ه‌ڕووی��ه‌ك�� ی به‌سااڵچووی پڕ ماریفه‌ت ك��ه‌پ��رێ��ك��ی ب���ۆ س��از ك��ردب��وو(".م��گ:ال،)15 دیاره له‌ئاستی دووه‌می گێڕانه‌وه‌شدا (گێڕانه‌و‌ه ده‌ره‌ك�����ی) دی��س��ان �هوه ه���ه‌ر خ����ودی ن��ووس��ه‌ر ه �ه‌م��ان رۆڵ ده‌گ��ێ��ڕێ، ب �ه‌اڵم ئه‌مجاره‌یان كانی له‌ئێمه‌ی خوێنه‌ر كاراتره، هه‌م له‌پرۆسه‌ی خوێندنه‌وه‌و گوێگرتن‌و هه‌میش رۆڵگێڕان ل �ه‌ڕووداوه‌ك��ان��دا، جیاوازی نێوان ئێمه‌و كانی ،ئه‌وه‌یه: خوێنه‌ره‌و ه �ه‌م پ��اڵ �ه‌وان ،گوێگره‌و هه‌میش حیكایه‌تخوان ،بۆیه ده‌بینین ل�ه‌ش��ێ��وه‌ی هێڵێكی ك��اڵ له‌ئاستی ناوه‌كی‌و ده‌ره‌كی گێڕانه‌وه‌دا ،هاوكاری نووسه‌ر دهكاو ده‌ستی له‌ئاراسته‌كردنی ره‌وتی رووداوه‌كانیشدا هه‌یه ،بۆیه كانی بووه‌ته به‌شێكی دان�ه‌ب��ڕاوی ه�ه‌رده‌م ئاماده له‌كۆی گشتی تێكسته‌كه‌داو جێگهی (چاره‌نووس)ی گرتووه‌ته‌وه، دوور نییه ل�ه‌ك��ات��ی دی��ارن�ه‌م��ان��ی��دا له‌تێكسته‌كه‌دا ،له‌هه‌ر كات‌و شوێنێكدا بێ ،له‌پڕ ده‌ركه‌وێته‌وه ،به‌اڵم له‌نێوان به‌رده‌وامبوونی‌و دیارنه‌مانیدا ،بۆی هه‌یه ههزارو یه‌ك گۆڵمه‌زی بۆ نووسه‌ر لێبكه‌وێته‌وه ،چونكه دیارنه‌مانی كانی ،پچڕانی تاڵه ئاوریشمی خه‌یاڵی نووسه‌ری لێده‌كه‌وێته‌وه ،كه‌چی ئهو كچی باشه ،له‌نێو ماڵه‌كه‌ی خۆیدا، نووسه‌ر به‌میوان ده‌زان��ێو پێیده‌ڵێ "ت��ۆ میوانیت ..كێ ده‌ڵێت م�نو تۆ هاوڕێین؟) ،لهكاتێكدا ماڵه‌كه‌ی كانی، خودی ئهم تێكسته‌یه كه حه‌مه‌سه‌عید كه‌الری بۆ كانی ،چێكردووه. پیسه‌كاندا دژ ب��ه(ه��وده‌ر) خه‌بات ده‌ك همو لهگهڵ ئهو له‌شه‌ڕدام ن ه لهگهڵ هۆگۆ ،هۆگۆ الوێك ی بۆرژوا ی ئیدئالیست ه ك � ه له‌پێویست ی ك���رد‌ه تایبه‌ته‌كان ناگا ،گۆتێز ،هۆگۆیه‌ك ه ك ه ئه‌خالق‌و هه‌ڵسوكه‌وت ی گۆڕاوه. پرسیار :ك ه وای ه كه‌سایه‌تییه‌كان ی ئێوه هه‌رده‌م ره‌نگ ه روانگه‌و هه‌ڵسوكه‌وت ی جیاوازیان هه‌بێ‌و ئه‌مه‌یان پێخۆشه؟ س��ارت��ر :راس��ت ه �ه‌ر وای���ه ،ب�ه‌اڵم پێویست ه به‌یاد ی بێنمه‌و‌ه ئهم روانگه‌و هه‌ڵسوكه‌وتان ه به‌هۆ ی هه‌لومه‌رجی تایبهت ی س���هده ی ش��ان��زه‌ی�ه‌م�هوهی�ه، له‌روانگ ه ی ئێمه‌و‌ه ئهم ه شتێك ی ئاڵۆزو نه‌ناسراوه‌و من راس��ت هه‌وڵم ئه‌وه‌یه جارێكی تر دایانڕێژمه‌وه ،به‌تایبه‌ت ئهوهی ك ه بوون ی هه‌موو مرۆڤه‌كان له‌ناو ك هشو هه‌وایه‌ك ی ئایینیدا قه‌تیسه ،رێگا ی گۆتێز، رێگایه‌ك ه به‌ره‌و ئازادی ،چونك ه ئهو پشتی له‌خودا كردووهو به‌ره‌و گوناه ده‌ڕوات، چونك ه ئهو له‌بنه‌ما ئه‌خالقییه‌كان كه كات‌و شوێن ناناسن ،دوور كه‌وتۆته‌وه‌و به‌ره‌و پێبه‌ند بوون‌و ده‌ربه‌ست بوونێكی بابه‌تییان ه ده‌ڕوات�� ه پێش ،له‌ته‌نیشت ئ��ه‌وه‌و‌ه كه‌سایه‌تییه‌ك هه‌ی ه به‌ناوی (ناستی) ك ه ده‌ب��ێ شۆڕشگێر بێت، به‌اڵم لهبهرئهوه ی له‌سه‌د‌ه ی شازده‌یه‌مدا ده‌ژی ،هه‌ڵگر ی الیه‌نێك ی ئاینیی ه ك ه وایه خۆ ی به‌پێغه‌مبه‌ر ده‌زان �ێ ،ئه‌گه‌ر ئهو كه‌سایه‌تیی ه له‌سه‌رده‌مێك ی تردا بووایه، ده‌یتوان ی دامه‌زرێنه‌ر ی حیزبێك ی سیاسی بێت.
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
info@destur.net
رۆژنامه‌یه‌کی سیاسیی گشتییه،کۆمپانیای سولی تێلیگراف هه‌فتان ه دهریدهکات
ئه‌ده‌ب‌و هونه‌ر
مایاو چیرۆكی زانستی -خه‌یاڵی
ئا :سه‌وسه‌ن ئه‌بوبه‌كر
ئه‌ده‌ب ،هونه‌ر ،زانست‌و فه‌لسه‌فه، هه‌موویان ل���ه‌وڕووه‌و‌ه كه به‌شوێن راز‌ه شاراوه‌و نهێنییه‌كانی جیهاندان‌و ع �ه‌وداڵ��ی حه‌قیقه‌ته ن����ه‌دۆزراوه‌و نه‌ناسراوه‌كانن ،به‌یه‌كه‌و‌ه دێن‌و لق ه جیاوازه‌كانی داری مه‌عریفه‌و ناسینی مرۆڤ پێكده‌هێنن ،ئه‌مانه هه‌موویان یه‌ك ئامانجیان ههیهو هاوته‌ریبی یه‌ك به‌ره‌و ئهو ئامانج ه ده‌ڕۆن ،هه‌موویان به‌شێوه‌یه‌كی كونجكۆاڵن ه به‌شوێن راز‌ه ش��اراوه‌و ن �ه‌دۆزراوه‌ك��ان �ه‌و‌هن‌و ێ به‌راز‌ه نه‌ناسراوه‌كان بگه‌ن ده‌یانه‌و له‌پانتا جیاوازه‌كانی ژیاندا. هه‌موو ئه‌مان ه به‌رده‌وام عه‌وداڵن، ل�ه‌گ�ه‌ڕان��ێ��ك��ی ه�ه‌م��ی��ش�هی��ی��دان بۆ دۆزینه‌وه‌ی ئهو رازو مه‌ته‌اڵنه‌ی تا ئێستا وه‌اڵمیان نهبووهو نه‌ناسراون، ه �ه‌م��ووی��ان ت��ی��ن��ووی دۆزی��ن��هوهو ێ پ �هی تێگه‌یشتنن‌و ده‌ی���ان���هو ب �هو شوێنانه ب �ه‌رن كه تا ئێستا به‌نه‌ناسراوی ماوه‌ته‌وه. ئه‌گه‌ر هونه‌رو فه‌لسه‌فه بنێین ه الوه‌و ت�ه‌ن��ه��ا ج �ه‌خ��ت بكهینهوه له‌سه‌ر ئ��ه‌ده‌ب‌و زانست ،ده‌بینین چه‌ند په‌یوه‌ندییه‌كی نزیك‌و نه‌پچڕاو له‌نێوانیاندا هه‌یه. ه��ه‌ردوو ئ�ه‌م شتان ه (زانست‌و ئ �ه‌ده‌ب) تینووی دۆزینه‌وه‌و بینن، به‌شوێن ك��ردن��هوهی ده‌القه‌یه‌كی ن��وێ‌و ن��ه‌ك��راوه‌ن ل�ه‌س�ه‌ر جیهان‌و ێ ئهم ده‌رگای ه له‌كوێ‌‌و چۆن نازانر ێ ده‌كرێته‌وه ،هه‌دووكیان ده‌یانه‌و تیشكی رووناكی ببه‌خشن ه جیهان‌و له‌رێگای ئ�هو ده‌الق �هی �هوه تاریكی بڕه‌وێننه‌وه. ل���ه‌س���ه‌رده‌م���ی ل��ۆك��رت��ی��ۆس��ی بێرتول برێشت له‌فارسییه‌وه :رۆیا جه‌مالی
ك��چ��ۆڵ� ه گ��ارس��ۆن��ی ك��اف � ه ل�ه‌ك��اك ك��وی��ن �ه‌ری پ��رس��ی "ئ��ه‌گ��ه‌ر قرش ه ماسییه‌كان مرۆڤ بوونایه ،ئه‌وكات له‌به‌رانبه‌ر ماسییه بچكۆله‌كاندا میهره‌بانتر نه‌ده‌بوون؟ ئهو له‌وه‌اڵمدا وتی :به‌دڵنیایی ئ�ه‌گ�ه‌ر قرش ه ماسییه‌كان م��رۆڤ ب��وون��ای� ه رای��ان��ده‌س��پ��ارد عه‌نباری گهورهی خۆراك بۆ ماسییه بچكۆله‌كان دروستبكرێت ،هۆده‌گه‌لێكی پته‌و ك ه پڕ بێت له‌هه‌موو چه‌شن ه خۆراكێك، له‌رووه‌كییه‌وه بگر‌ه تا ئاژه‌ڵی ،وایان ده‌ك��رد ئ��اوی ئهو هۆدان ه هه‌میش ه ت���از‌ه ب��ێ�ت‌و ه �ه‌وڵ��ی��ان��ده‌دا الیه‌ن ه ره‌چاوبكرێت، ته‌ندروستییه‌كان بۆوێنه ئه‌گه‌ر باڵی یه‌كێك له‌ماسیی ه ب��چ��ك��ۆل�ه‌ك��ان ب��ری��ن��دار ب��ب��ووای �ه، هێنده‌ی ی هك‌و دوو برینه‌كه‌ی تیمار ده‌ك��را ،نه‌كا به‌ر لهو كاته بمرێت كه قرشه ماسییه‌كان ده‌یانه‌وێت، بۆئهوهی ماسیی ه بچكۆله‌كان تووشی خه‌مۆكی نه‌بن ،جارجار جه‌ژنێكیان
رۆم���ی���ی���هوه ك���ه ب���هه���ۆن���راوه‌ی "ده‌رب�����ارهی س��روش��ت��ی شته‌كان" كه له‌نامه‌یه‌كی هۆنراوه‌یی پێنج به‌شیدا ده‌ستده‌كات به‌شیكردنه‌وه‌ی ف �ه‌ل��س �ه‌ف �هی ئ��ێ��پ��ی��ك��ۆرو ل �ه‌گ �ه‌ڵ شیكردنه‌وه‌ی بۆچوون ه فه‌لسه‌فی‌و زانستییه‌كانی ئهم فه‌یله‌سوفه مه‌زن ه باسی له"ئه‌تۆمه‌كان"و هه‌سته‌كان‌و ده‌روون���ن���اس���یو ئه‌ستێره‌ناسی‌و جۆره‌كان‌و شێوهی گه‌شه‌یان كردووهو باسی كۆمه‌ڵێك له‌چه‌مك ه زانستیی ه باوه‌كانی سه‌رده‌می پێش مه‌سیحی ك��ردووه ،تا ئهم سه‌رده‌مه‌ی ئێمه، یان سه‌رده‌می ئایزایاك ئاسیمۆف ك ه زیاتر ل��ه 50رۆم��ان��ی زانستی- خه‌یاڵی ده‌رب���ارهی كاكێشانه‌كان‌و ئه‌ستێره‌كان نووسیوه ،په‌یوه‌ندی نێوان زانست‌و ئ�ه‌ده‌ب هه‌موو ده‌م په‌یوه‌ندییه‌كی نزیك‌و پته‌وو نه‌پساو بووه ،په‌یوه‌ندی نێوان زانسته‌كان‌و ئ�ه‌ده‌ب هه‌موو ده‌م په‌یوه‌ندییه‌كی نه‌پچڕاوه ب��ووهو دانوسانی زۆر ل ه نێوان ئهم دوو پانتا گرنگه‌ی ژیانی مرۆڤایه‌تیدا بوونی بووهو هه‌یه. ێ باس له‌كاره‌كانی هه‌روه‌ها ده‌كر هێربێرت ج��ۆرج وێلزو ژۆل ڤێرن بكه‌ین كه دوو كه‌سایه‌تی دی��اری ئه‌ده‌بی زانستی–خه‌یاڵین ،بۆوێن ه ێ ئاماژه بده‌ین به‌چیرۆكه‌كانی ده‌كر ماشینی ك��ات ،دوورگ����هی دكتۆر مۆرۆ ،حه‌كایه‌ته‌كانی كات‌و ئاسمان، یۆتۆپیای نوێ له‌نووسینی جۆرج وێڵزو كتێبه‌كانی "ده‌وردانه‌وی دونیا له‌هه‌شتا رۆژدا" 20 ،هه‌زار فه‌رسه‌خ له‌ژێر دهری��اوه ،دوورگ��هی پڕ رازو نهێنی له‌نووسینی ژۆل ڤێرن، ێ ژۆل ڤێرن‌و جۆرج وێڵز به‌دوو ده‌كر كه‌سایه‌تی دیاری ئه‌ده‌بی فه‌نتازیایی بناسین له‌جیهان. ئ����ه‌ده‌ب����ی ك�لاس��ی��ك دوای رێنیسانس به‌كۆمه‌ڵێك به‌رهه‌می وهك "كۆمیدیای خواكان" له‌نووسینی دانته كه كۆتاییهێنا به‌حیماسیه‌ی سه‌رده‌می كۆن كه پشت به‌ستوو بوو به‌فه‌لسه‌فه‌ی ئه‌ره‌ستۆیی‌و فه‌رمان ه ئاییین ه كاسۆلیكییه‌كان ،هه‌روه‌ها دۆنكیشۆت له‌نووسینی سێروانتس سه‌ریهه‌ڵدا. ل���ه‌ب���واری ف��ی��زی��او زان��س��ت��ی فیزیاشدا ،شۆڕشی كۆپێرنیكی رێگا خۆشكه‌ر بوو بۆ فیزیای كالسیك‌و سه‌رهه‌ڵدانی فیزیازانانێكی وهك
دی��ك��ارت،الپ�لاس ،نیوتن ،گالیلۆ، بێرنۆ ،ئهمهش بوو به‌هۆی ئهوهی زان��س��ت��ی فیزیا گ�ه‌ش�هی�ه‌ك��ی زۆر بهخۆیهوه ببینێ ،چ زانستی فیزیاو چ ئ�ه‌ده‌ب لهم سه‌رده‌مه‌دا باوه‌ڕی ته‌واویان به‌مرۆڤ هه‌بوو ،باوه‌ڕیان به‌گه‌وره‌یی مرۆڤ هه‌بوو ،له‌سه‌ر ئهو باوه‌ڕ‌ه بوون مرۆڤ ده‌توانێت هه‌موو له‌مپه‌رێك له‌به‌رده‌م خۆی البه‌رێت، هه‌موو مه‌ته‌ڵه‌كان هه‌ڵبێنێت‌و وهاڵمی هه‌موو پرسیاره‌كان بداتهوه ،ئه‌گه‌ر زۆریش دژوار بن. ل �ه‌م س��ه‌رده‌م��ه‌دا م��رۆڤ وهك تاك ،تاكێكی خولقێنه‌ر ك ه توانای ه�ه‌م��وو ئه‌فراندنێكی ه�هی�ه ،بوو ب��ه‌ن��اوه‌ن��دی س �ه‌رن��ج��ی زان��س �ت‌و ئ���ه‌ده‌ب‌و ده‌ك��رێ بڵێین م��رۆڤ تا پله‌ی خوایی به‌رز كراوه ،بۆئهوهی ب �هه �هوڵو ت �ه‌ق �ه‌الی خ��ۆی كۆتایی به‌هه‌موو بێسه‌روبه‌رییه‌كانی زه‌وی‌و ێ ئاسمان بێنێت‌و پره‌نسیبێكی نو دامه‌زرێنێت. له‌سه‌ده‌كانی هه‌ڤده‌و ه �ه‌ژده‌و ن�����ۆزده‌دا ،ب �ه‌گ��ۆڕان��ی ب��ن�ه‌ڕه‌ت�یو رادیكاڵی زانست‌و ئه‌ده‌ب‌و به‌تایبه‌ت فیزیا ،گۆڕانێكی گهوره دروستبوو له‌په‌یوه‌ندی نێوان ئه‌ده‌ب‌و فیزیادا، ئ�ه‌م گ��ۆڕان�ه‌ش هه‌موو ئاسته‌كانی ژیانی گرتهوه ،ئ �هوه نه‌بوو ته‌نها پ �هی��وه‌ن��دی ن��ێ��وان ئ���ه‌دب‌و فیزیا بگرێته‌وه ،دۆنكیشۆت ك ه به‌سه‌ره‌تای رۆم��ان ده‌ناسرێت ،هاوكات لهگهڵ گه‌شه‌ی فیزیای كالسیكی نیوتن هاته‌ئاراوه. س����ه‌ده‌ی بیسته‌م س �ه‌ره‌ت��ای ده‌ستپێكردنی فیزیای م��ۆدێ��رن‌و ئ���ه‌ده‌ب���ی م��ۆدێ��رن��ه ،س��ه‌ره‌ت��ای سه‌رهه‌ڵدانی چه‌مك ه قه‌یرانهێنه‌رو گ��ۆڕان��ه��ێ��ن��ه‌رو رادی���ك���اڵ���ه‌ك���ان- چه‌مكگه‌لێكی وهك ره‌ه��ا نه‌بوون، نابه‌رده‌وامی ،هاوكاری‌و. .... له‌چه‌ند ده‌یه‌ی رابردوودا فیزیای مۆدێرن ،به تایبهت فیزیای كوانتیك‌و ئ �ه‌ده‌ب��ی م��ۆدی��رن په‌یوه‌ندییه‌كی سه‌یریان بووه پێكه‌وه‌و كاریگه‌ریان له‌سه‌ر یه‌كتر داناوه ،فیزیای كوانتیك هه‌ڵگری كۆمه‌ڵێك چه‌مكی سه‌یرو سه‌رنجراكێشه ك ه زۆر زوو سه‌رنجی هۆگرانی ئ��ه‌ده‌ب‌و چیرۆكنووسان‌و شاعیران بۆ الی خۆی راده‌كێشێت‌و هانیان ده‌دات ب�هوهی ئهم پانتای ه تاقی بكه‌نه‌وه‌و بڕۆن ه ناو ئهم جیهان ه
پڕ له‌رازو نهێنییه‌وه. له‌چیرۆكی "ئه‌زمونی كورتخایه‌نی عه‌شق" له‌نووسینی پیته‌ر هواگ، نووسه‌ر باسی له‌نیلز بۆر ،یه‌كێك له‌دامه‌زرێنه‌رانی فیزیای مۆدێرن كردووهو ئهم زاناییه‌ی هێناوه‌ته ناو چیرۆكه‌كه‌وه‌و بهرامبهر به"شارلۆت گابێل" كه‌سایه‌تی س�ه‌ره‌ك��ی ئهم چیرۆك ه داده‌نێت‌و باس له‌په‌یوه‌ندی به‌رده‌وامی نێوان به‌شه بچوكه‌كانی ماده‌و جیهان ده‌كه‌ن. الۆرن��س دارل له‌رۆمانه چوار به‌رگییه‌كه‌یدا "كوارتت ئیلكساندریا" له‌به‌رگی به‌ته‌واوی باس له‌زانست دهكاتو له‌به‌رگی چواره‌مدا هه‌وڵیداو‌ه باس له‌تیۆری رێژه‌گه‌رایی ئه‌نیشتاین بكات. یه‌كێكیتر لهو نووسه‌رانه‌ی ك ه به‌رهه‌مه‌كانی به‌شێوه‌یه‌ك زانستین‌و سه‌ر به‌ئه‌ده‌بی زانستین ،یۆستاین گ��ارده‌ره ،ئهم نووسه‌ر‌ه تا ئێستا چه‌ند به‌رهه‌می لێكراوه به‌كوردی، ل��ه‌وان��ه جیهانی س��ۆف��ی��ا ،كچه‌ی پرته‌قاڵ ،كچی به‌ڕێوه‌به‌ری سێرك، مایا ،هه‌موو ئهم كارانه لهالیهن به‌ڕێز به‌هرۆز حه‌سه‌نه‌وه كراون به‌كوردی، هه‌ر چه‌ن رۆمانی فه‌لسفه‌ی جیهانی سۆفیا چه‌ن وه‌رگێڕانیتری هه‌یه، رۆمانی مایا ،رۆمانێكه كه به‌ته‌واوی كه‌ڵكی له‌زانست‌و به‌تایبه‌ت زانستی فیزیاو سروشت وه‌رگ��رت��ووه ،ئهم رۆم���ان���ه ك��ه وهك ب�ه‌ش��ێ��ك��ی تر له‌كاره‌كانی گارده‌ر به‌ستایلی نام ه نووسراوه ،ئهم رۆمانه سهرجهم نامه‌ی زانایه‌كی زینده‌وه‌رزانیی ه بۆ ژنه‌كه‌ی ك ه لێی جیابۆته‌وه ،لهم كتێبه‌دا له‌زمانی ئهم زانا زینده‌وه‌رزانییه‌و‌ه باس له‌جۆره جیاوازه‌كانی گیانله‌به‌ر‌ه نایابه‌كان ده‌ك��رێ ،ب��اس له‌كه‌ش‌و ه����ه‌وا ،گ��ۆڕی��ن��ی ك����هشو ه���ه‌واو كاریگه‌ری له‌سه‌ر زینده‌وه‌ره‌كان ،ل ه گ�ه‌ڵ ئهمهش ب��اس له‌چه‌ن جۆری باڵنده‌و بوونه‌وه‌ری ده‌گمه‌ن دهكات، ئهم زانای زینده‌وه‌رزانیی ه بهشداری زۆر ك���ۆڕو ك��ۆم �هڵو ك��ۆب��وون �هوهو كۆنفرانسه كه باس له‌زینده‌وه‌ره‌كان دهكرێت ،لهگهڵ ئهمهش دوو كچ وهك سێبه‌رێك لهم رۆمانه‌دا دێن‌و ده‌چن، ئ �هو له‌نامه‌كانیدا بۆ خێزانه‌كه‌ی پێشتر باس لهو دوو كچه دهكات ك ه له‌چه‌ند شوێنێ ئهم كه‌سانه‌ی دیوه. ێ ببرێت ه رۆمانی مایا كه ده‌كر
ژانری رۆمانی زانستی-خه‌یاڵییه‌وه، باس له‌كۆمه‌ڵێك بیرۆكه‌ی گهوره دهكات ،وهك درووستبوونی گه‌ردوون، پ�ه‌ره‌س�ه‌ن��دن��ی ژی��ان ل �ه‌س �ه‌ر گۆی زه‌وی ،سه‌رهه‌ڵدان‌و هاتنه جیهانی مرۆڤه‌كان ،سرووشتی خود وشیاری‌و ئامانج له‌بوونی مرۆڤ و گه‌ردوون .ب ه گشتی "گارده‌ر" لهم رۆمانه‌یدا وهك به‌شێكی زۆر له‌كاره‌كانی تری‌و له‌وان ه "جیهانی سۆفیا" فه‌لسه‌فه‌ی بوون‌و ئاماده‌گی ئێم ه ده‌خاته‌ڕوو له‌جیهاندا، ئهم رۆماننووسه نه‌رویجییه ،وهك ئهوهی خۆی به‌راست زینده‌وه‌رزان ی��ان ج��وگ��راف��ی��ازان��ێ��ك بێت وه‌ه��ا ب���اس ل�ه‌ش��وێ��ن�ه ج��وگ��راف��ی��ای��ی و زی���ن���ده‌وه‌ره‌ك���ان���ی ئ���هو ن��اوچ��ان � ه دهكات ،وهك ئهوهی مامۆستایه‌كی زینده‌وه‌رزانی ئهم وه‌سفان ه بخاته‌ڕوو، به‌گشتی جیهانی نووسینه‌كانی "گ���ارده‌ر" ئ �ه‌م تایبه‌تمه‌ندییه‌یان پ��ێ��وه‌دی��اره ك� ه ن��ووس �ه‌ر هه‌ڵگری كۆمه‌ڵێك ئایدیای فه‌لسه‌فی‌و فیكری گه‌وره‌یه ،ره‌نگ ه هۆكاری ئهمهش بۆ ئهوه بگه‌ڕێته‌وه ك ه گارده‌ر به‌رله‌وه‌ی رۆماننووس بێت مامۆستای فه‌لسه‌ف ه ب��ووه ،ئه‌گه‌ر له‌جیهانی سۆفیادا به‌شێوه‌ی نام ه بۆ كچێكی سێزد‌ه چوارد‌ه سااڵن ،ره‌وتی فه‌لسه‌فی دونیا وهك رۆمان دهگێڕێتهوه ،له‌رۆمانی م��ای��ادا ،له‌نامه‌یه‌كدا بۆ ژنه‌كه‌ی، پرسی ب���وون‌و ب��وون��ی گ���ه‌ردوون‌و ژیانی گیانله‌به‌ران‌و داهاتووی ژیانیان دهگێڕێتهوه ،یه‌ك خاڵی گرنگتریش هه‌یه ك ه ده‌ك��رێ ئه‌ویش له‌به‌رچاو بگرین ،ئه‌ویش ئ �هو كه‌سه‌یه ك ه ن��ام�ه‌ك�هی ب��ۆ ده‌ن���ێ���ردرێ ،ئه‌گه‌ر له‌جیهانی سۆفیادا نامه‌ك ه بۆ كچێكی مێردمنداڵ ده‌نێردرێ ،ئه‌گه‌ر له‌كچه‌ی پرته‌قاڵدا ،نامه‌یه‌ك له‌باوكه‌وه له‌ناو ك �ه‌ره‌س �هی ی��اری��دا به‌جێده‌مێنێ، ئهو باوكه‌ی كه منداڵه‌كه‌ی هێشتا ته‌مه‌نی فامكردنی نهبووه مردووه، له‌رۆمانی مایادا ،به‌رده‌نگی نامه‌كه‌و ئهو كه‌سه‌ی نامه‌كه‌ی بۆ ده‌نێردرێ، ژن��ێ��ك��ی ه��اوپ��ی��ش �هی ق��اره‌م��ان��ی چیرۆكه‌كه‌یه ،ژنێك ه ك�ه ئه‌ویش زینده‌وه‌رزانه ،له‌سه‌ره‌تای رۆمانه‌كه‌دا ب���اس ل �ه‌دی��م �ه‌ن��ێ��ك ده‌ك�����ات ك ه ژیانێكی ته‌واو مرۆڤدۆست به‌هه‌موو دڵ�ه‌ڕاوك��ێ��ك��ان��ی��ی�هوه ده‌خ��ات��ه‌ڕوو، ئه‌ویش ئهو كاته‌ی ه گێڕه‌ره‌وه‌ی ئهم رۆمان ه لهگهڵ "ف��ران��ك"ی هاوڕێی
16
له‌باڕێك داده‌نیشن‌و نامه‌یه‌كی ژنی پێشتری فرانك ده‌خوێننه‌و‌ه ك ه ئێستا لێی داب��ڕاوه‌و له"بهرشهلۆنه" ده‌ژی ،ف��ران�ك‌و ڤیرا ئێستا لێك جیابوونه‌ته‌وه ،به‌اڵم لهگهڵ ئهمهش په‌یوه‌ندی ئه‌مان وهك په‌یوه‌ندییه‌كی م��رۆڤ��ان��ه ،ب��هه��ه‌م��وو به‌شێكی په‌یوه‌ندی مرۆڤییه‌و‌ه م��اوه‌ت�هوه، بۆوێنه هه‌ر له‌نامه‌یه‌كدا ك ه "ڤیرا" بۆ "فرانك"ی ده‌نووسێت ،پێی ده‌ڵێت "زۆر ئازیزم فرانك ..رۆژی سێشه‌مم ه دێ��م ب��ۆ "ئ��ۆس��ل��ۆ" ،ب��ه‌اڵم به‌ته‌نها نایه‌م ،باش خۆت ئاماده‌بكه ،چونك ه ئه‌مجاره‌یان هه‌موو شته‌كان جیاواز دهبێت ،نه‌كه‌ی ته‌له‌فۆنم بۆ بكه‌یت! ده‌مه‌وێت به‌رله‌وه‌ی هیچ وشه‌یه‌كیتر له‌نێوانماندا بوترێت ،هه‌ست به‌الشه‌ت بكه‌م ،شله ئه‌فسووناوییه‌كت له‌یاده؟ به‌مزوانه تۆش تامی چه‌ند دڵۆپێكی ێ ناكرێت شتێك بكه‌ین‌و ده‌كه‌یت ،ئه‌ر به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان رازی ببین كه ژیان هێنده كورته؟ ئهم نامه‌ی ه له‌پشت پۆستكارتێك نووسراوه‌و ئهو وتووێژه‌ی دوای ئهم نامه‌ی ه دێت، ده‌رخه‌ری به‌شێكی گرنگ له‌كه‌ڵكه‌ڵ ه مرۆییه‌كانه. راسته ن��ووس�ه‌ر ل �ه‌م رۆم��ان�ه‌دا ده‌په‌رژێت ه سه‌ر كه‌ڵكه‌ڵ ه مرۆییه‌كان‌و پێكه‌وه‌بوون‌و پێویستی دوو ره‌گه‌زی بهرامبهر به‌یه‌كتر ،به‌اڵم به‌مه‌شه‌وه، ئهم رۆمان ه زیاتر لهوهی رۆمانێكی ریالیستی بێت ،رۆمانێكی زانستی- خه‌یاڵییه ،حیكایه‌تخوان‌و گێڕه‌ره‌وه‌ی ئهم چیرۆك ه له‌كاریگه‌ری ژینگه‌و ك �هشو ه �ه‌وا ده‌كۆڵێته‌وه ،له‌سه‌ر ب��وون��ه‌وه‌ره‌ك��ان‌و ئ �ه‌گ �ه‌ری ژیانی بوونه‌وه‌رێك له‌جوگرافیایه‌كی نوێ، ئهو گۆڕانانه‌ی ك ه له‌ژینگه‌دا دێت ه پێش به‌هۆی گواستنهوهی بوونه‌وه‌ر‌ه نوێكان بۆ ئ�هو جوگرافیایه‌و زۆر شتیتر. ئ����هوهی م���اوه‌ت���هوه ب��وت��رێ، وه‌رگێڕانی ئ�ه‌م رۆم��ان�ه ،زمانێكی پ��اك‌و ره‌وان���ی هه‌ی ه ك ه واده‌ك��ات ئهم وه‌رگێڕانه‌و كاره‌كانی "به‌هرۆز حه‌سه‌ن" جیابكرێته‌و‌ه له‌به‌شێكی زۆر لهو وه‌رگێڕانه بێسه‌روبه‌رانه‌ی دێن ه ناو كتێبخانه‌ی كوردی ،یه‌ك خاڵی سهركهوتنی "به‌هرۆز حه‌سه‌ن" هه‌ی ه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه خۆی به‌وه‌رگێڕانی نووسراوه‌كانی نووسه‌رێكه‌و‌ه سه‌رقاڵ ده‌ك��ات‌و چاڵوچڵ نافڕێت ،به‌هرۆز حه‌سه‌ن زۆر ب��اش زم��ان‌و ستایلی گێڕانه‌وه‌ی گ��ارده‌ری دۆزیوه‌ته‌وه‌و سه‌ركه‌وتوو بووه له‌گواستنه‌وه‌ی ئهم زمان ه بۆ زمانی كوردی.
ئه‌گه‌ر قرش ه ماسییه‌كان مرۆڤ بوونایه رێكده‌خست ،چونكه ماسییه بچكۆل ه دڵخۆشه‌كان به‌تامترن له‌ماسیی ه خه‌مۆكه‌كان ،بێگومان ئ�هو هۆد‌ه گه‌ورانه قوتابخانه‌شیان تێدایه ،لهو قوتابخانانه‌دا ماسییه بچكۆله‌كان فێر ده‌كرێن كه چۆن له‌گه‌رووی قرشه‌كاندا مه‌له‌بكه‌ن ،بۆوێن ه ئهوان پێویستیان به‌جوگرافیا ده‌ب��وو ب��ۆئ �هوهی ئهو قرشه ماسیی ه گ �ه‌وره‌و ته‌وه‌زه‌الن ه بدۆزنه‌وه كه له‌سوچێكدا كه‌وتوون، له‌دوای فێربوونی ئهم خاڵه ،باسی سه‌ره‌كی ،راهێنانی ئاكاریی ماسیی ه بچكۆله‌كان ده‌ب���وو ،ئ��ه‌وان ده‌ب��وو فێربوونای ه كه گرنگترین‌و جوانترین سات بۆ ماسییه‌كی بچكۆله ،ساتی به‌قوربانیبوونه ،هه‌موو ماسیی ه بچكۆله‌كان پێویسته ئیمان‌و باوه‌ڕێكی پته‌ویان به‌قرشه ماسییه‌كان هه‌بێت، به‌تایبه‌تی ئهو كاته‌ی كه به‌ڵێنده‌ده‌ن داهاتوویه‌كی جوان‌و پرشنگداریان بۆ دابین بكهن.
ماسییه بچكۆله‌كان فێر ده‌كران ك ه داهاتوویه‌كی لهم چه‌شن ه ته‌نیا به‌ملكه‌چ‌و گوێڕایه‌ڵی ده‌سته‌به‌ر ده‌ب��ێ�ت‌و له‌هه‌موو الیه‌نگیرییه‌كی ق����ێ����زه‌ون ،چ م��ات��ری��ال��ی��س��ت �یو م��ارك��س��ی��س��ت�یو ت �ه‌ن��ان �ه‌ت ح��هزه خۆپه‌رستانه‌كان په‌رێز بكه‌ن‌و هه‌ركات یه‌كێك ل���ه‌وان بیرو بۆچوونێكی ده‌رب��ڕی ،هێنده‌ی یه‌ك‌و دوو قرش ه م��اس��ی��ی�ه‌ك��ان ئ��اگ��ادارب��ك��رێ��ن �هوه، ئ�ه‌گ�ه‌ر قرش ه ماسییه‌كان م��رۆڤ بوونایه ،ئاسایی بوو ك ه جه‌نگیان ب��ه‌ڕێ ده‌خ��س��ت ب��ۆئ �هوهی ده‌س��ت بهسهر هۆده‌و ماسیی ه بچكۆله‌كانی قرش ه ماسییه‌كانی ت��ردا بگرن، لهو جه‌نگانه‌دا ماسییه بچكۆله‌كان شه‌ڕیان بۆ ده‌كردن‌و فێر ده‌كران ك ه له‌نێوان ئه‌وان‌و ماسیی ه بچكۆله‌كانی قرشه ماسییه‌كانی تردا جیاوازیی به‌رچاو هه‌یه. ماسییه بچكۆله‌كان ده‌یانویست
ئهوان ئاگاداركه‌نه‌و‌ه ك ه هه‌ر چه‌ند‌ه ب��ه‌رواڵ��ه‌ت الڵ���ن ،ب���ه‌اڵم به‌زمانی جۆراوجۆر بێده‌نگن ،هه‌ر به‌و هۆیه‌ش ئه‌سته‌م ه له‌زمانی یه‌كتر تێبگه‌ن، هه‌ر ماسییه‌كی بچكۆل ه كه له‌جه‌نگدا ژم��ارهی�ه‌ك له‌ماسیی ه بچكۆله‌كانی دوژمنی ،كه به‌زمانێكی تر بێده‌نگ ب��وون ده‌كوشت ،هێمایه‌كی بچوك له‌خه‌ز‌ه ده‌ریاژییه‌كانیان له‌سنگی دهداو ن��ازن��اوی پ��اڵ�ه‌وان��ی��ان پێی ده‌به‌خشی. ئه‌گه‌ر قرش ه ماسییه‌كان مرۆڤ بوونایه ،ئاسایی بوو ك ه هونه‌ریشیان ل�ه‌ن��ێ��ودا ه �ه‌ب��ووب��ێ ،وێنه‌گه‌لێكی جوانیان ده‌خوڵقاند ك ه له‌واندا ددانی قرشه‌كان به‌ره‌نگێكی گه‌لێك جوان‌و قوڕگه‌كانیان وه‌كو باخگه‌لی خه‌یاڵی ده‌نه‌خشێندران ك ه ده‌ك��را شوێنی خۆشیو راب��واردن بن ،نمایشه‌كانی ته‌ركی دهری��ا ده‌ریانده‌خست كه‌وا چلۆن ماسیی ه بچكۆل ه به‌جه‌رگه‌كان
س��ه‌رو دڵ خ��ۆش له‌قوڕگی قرش ه ماسییه‌كاندا مه‌له‌ده‌كه‌ن‌و مۆزیكا هێنده ج���وان ب��وو ك �ه لێشاوێك ل�ه‌م��اس��ی��ی� ه ب��چ��ك��ۆل�ه‌ك��ان ل�ه‌گ�ه‌ڵ زرینگانه‌وه‌یدا له‌پێشه‌وه‌ی گروپ ه پێشه‌نگه‌كانه‌وه ،نوقم له‌خولیای خۆشی خۆیاندا به‌ره‌و قوڕگی قرش ه ماسییه‌كان ده‌چوون. ئ��ه‌گ��ه‌ر ق��رش��ه م��اس��ی��ی�ه‌ك��ان مرۆڤ بوونایه ،ئایین الی ئه‌وانیش دهبوو ،ئهوان فێرده‌بوون ك ه ژیانی راسته‌قینه‌ی ماسییه بچكۆله‌كان ،تاز‌ه له‌زگی قرشه‌كانه‌و‌ه ده‌ستپێده‌كات، جگه لهوه ئه‌گه‌ر قرشه ماسییه‌كان ببن ه مرۆڤ باسی یه‌كسانی هه‌موو ماسیی ه بچكۆله‌كان ،وهك ئهوهی ك ه ئهمڕۆ هه‌یه ،ئ��ه‌وه‌ش كۆتایی پێدێت ،ههندێك له‌وان به‌پله‌و پای ه ده‌گ �هنو ده‌كه‌ونه س �ه‌رووی ئه‌وانی ترهوه ،ئه‌وانه‌ی ك ه كه‌مێك گه‌وره‌ترن ته‌نانه‌ت رێیان پێده‌درێت بچوكتره‌كان
له‌توپه‌ت بكهن ،ئهم بابه‌ت ه ته‌نیا به‌الی قرش ه ماسییه‌كانه‌وه خۆشه، له‌به‌رئه‌وه‌ی ئ �ه‌وان دوات��ر پ��ارووی گه‌وره‌تریان به‌رده‌كه‌وێت. ماسیی ه گه‌وره‌تره‌كان كه پله‌و پایه‌یه‌كیان هه‌ی ه هه‌وڵی جێگیركردنی دیسپلینێك ل��ه‌ن��ێ��وان ماسیی ه بچكۆله‌كاندا ده‌ده‌ن‌و مامۆستاو پۆلیس‌و ئه‌ندازیار به‌دروستكردنی ه���ۆده‌و شتی ت��ر س �ه‌رق��اڵ��ده‌ب��ن، به‌كورتی ئهوهی كه له‌راستیدا ته‌نیا كاتێك له‌ژێر دهری��ادا كلتور به‌دی دێت ك ه قرش ه ماسییه‌كان مرۆڤ بن.
ڵمانیا سهری لێشێواوه ههڵبژاردهی ئه راهێنهری
3
www.destur.net
19
رشهلۆنه یاریی مانو به بۆ مهدرید دهكات نهمان
yary
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
بیروڕا
پاشکۆیهکی وه‌رزشی رۆژنامهی دهستووره ،رۆژانی دووشه‌مم ه کۆمپانیای سولی تێلیگراف دهریدهکات
ن��ی��چ��ه ل�����ه‌س�����ه‌ده‌ی ن�������ۆزده‌دا له‌پێشبینییه‌كی یه‌كجار ره‌شبینانه‌دا په‌یامبه‌رئاسا ده‌ن��ووس��ێ "وه‌ه��ا شه‌ڕگه‌لێك هه‌اڵیسێ ك ه قه‌ت له‌سه‌ر زه‌وی نموونه‌یان نه‌بیندراوه 1".زۆری نه‌خایاند ك ه له‌سه‌ده‌ی بیسته‌مدا مرۆڤایه‌تی ئه‌زمونی دوو ش�ه‌ڕی گ �ه‌وره‌ی كرد ،وات ه شهڕی یه‌كه‌م‌و دووه‌می جیهانی ك ه به‌ده‌یان ملیون كهس تێیدا كوژران‌و به‌ده‌یانی دیك ه بریندارو كه‌مئه‌ندامكران ،هه‌روه‌ها ب��ه‌س��ه‌دان‌و ه����ه‌زاران ش���ارو گوند به‌ته‌واوی كاولكران ،ئه‌گه‌ر له‌باری چۆنایه‌تی‌و چه‌ندایه‌تییه‌و‌ه ئهم دوو شه‌ڕ‌ه لهگهڵ شه‌ڕه‌كانی سه‌رتاسه‌ری مێژووی مرۆڤایه‌تی به‌راورد بكه‌ین، ده‌بینین ك� ه ل�ه‌ب��ن�ه‌ڕه‌ت��دا قابیلی پێكه‌و‌ه هه‌ڵسه‌نگاندن نین ،بۆوێن ه ل���ه‌ش���ه‌ڕی ی��ه‌ك��ه‌م��دا ب���وو ك�� ه بۆ یه‌كه‌مجار م��رۆڤ له‌فڕۆكه‌و تانك كه‌ڵكی وه‌رگ��رت ،خه‌ڵكی مه‌ده‌نی له‌ئاستێكی به‌رباڵودا كران ه ئامانجی ه��ێ��رش��ی س���ه‌رب���ازی‌و جینۆساید هاته‌ئاراوه ،مرۆڤ تا پێشكه‌وتووتر ب��ووه ،حه‌شیمه‌تی چووه‌ت ه سه‌رو پتر له‌یه‌ك نزیككه‌وتووه‌ته‌وه ،هه‌ر به‌و راده‌یه‌ش ئاسه‌واری شه‌ڕه‌كانی كوشنده‌ترو ماڵوێرانكه‌رتر بوونه، كه‌مبوونه‌وه‌و بزربوونی مه‌ودای نێوان شوێن‌و كات كاریگه‌ری چه‌كه‌كانی پتر كردووه ،هه‌ر به‌وپێی ه مه‌وداكانی م��ان��ای ش �ه‌ڕ یه‌كجار به‌رفراوانتر بوونه‌ته‌وه ،كه‌مبوونه‌وه‌و بزربوونی مه‌ودای نێوان شوێن‌و كات به‌واتای جیهانیبوونیش به‌جیهانیبوونه، به‌مانای ئ �ه‌گ �ه‌ری گشتگیربوونی هه‌موو ئهو ماناو كردارانه‌ی ه ك ه مرۆڤ خاوه‌نیه‌تی ،ئ��هوهی ك ه ههندێك كردارو مانا قه‌ت له‌پرۆسه‌ی مێژوودا ده‌رفه‌تی به‌جیهانیبوون پهیدا ناكه‌ن به‌و مانای ه نیی ه ك ه بۆ هه‌میش ه ئهم ده‌رفه‌ته‌یان لێ ده‌سه‌نرێته‌وه ،به‌ڵكو بهپێچهوانهوه ره‌نگ ه هه‌میش ه ئه‌گه‌ری به‌جیهانیبوونی هه‌ر كرده‌و مانایه‌ك له‌گۆڕێدا بمێنێ.
3
گورگهکانی رۆما لهلووره كهوتن
سهركهوتنێكی گهورهی یانهی چێڵسی ئینگلیزی تر پێشهنگی ریزبهندی تۆماركردو بۆ جارێكی ی لهیانهی مانچستهر خولی ناوخۆی واڵتهكه یونایتدی ركابهری وهرگرتهوه. بهئهنجامدانی یاری شهوی رابردوو چێڵسیو ستۆك سیتی ی نێوان ههردوو یانه سیوشهشهمی خولی ی كێبركێكانی ههفته كۆتاییهات كه تێیدا پریمهرلیگای ئینگلیزی سهركهوتنێكی گهوره یانهی چێڵسی توانی بگهیهنێتهوه پێشهنگی تۆماربكاتو خۆی شوێن پێ بهیانهی مانچستهر ریزبهندی خولهكهو بكات كه شهوی رابردوو لێژ یونایتدی ركابهری بهسهر یانهی تۆتنهام تر لهرێی سهركهوتنی توانی پێشهنگی بگرێت.
یانهی بهرامبهر بهدۆڕاندنی هاونیشتمانی ،یانهی سامبدۆریای كۆتایی بهزنجیره رۆمای ئیتاڵی هێنراو پێشهنگی سهركهوتنهكانی میالنی ركابهری بۆ یانهی ئینتهر به جێهێشت. ی كه شهوی لهو یارییه یانهی سامبدۆریای رابردوو لهگهڵ نجامیدا ،یانهی ئه هاونیشتمانی كانی رۆما ناسراوه رۆما كه بهگورگه ركهوتن كهوتو لهلوورهی سه ندی خولهكهی پێشهنگی ریزبه میالنی ركابهری بۆ یانهی ئینتهر لهدهستدا.
نیتچه
یه‌كێك ل �هو ماناو ك��رداران �هی ك ه ئه‌گه‌ری به‌جیهانیبوونی ره‌نگ ه پتر له‌ماناو كرداره‌كانی دیك ه بێت، ش���هڕه ،نیچ ه ل�ه‌ن��ی��وه‌ی دووه‌م���ی سه‌ده‌ی نۆزده‌دا وات ه ئهو سه‌ده‌یه‌ی ك ه هێشتا له‌ژێر كاریگه‌ریی عه‌قڵی رۆشنگه‌ری سه‌ده‌ی هه‌ژده‌و شۆڕشی زانستی سه‌ده‌ی هه‌ڤده‌دا بوو ،ره‌نگ ه ته‌نیا له‌یه‌ك هۆكار به‌م پێشبینیی ه گه‌یشتبوو ك � ه ئ �ه‌وی��ش ه��ۆك��اری ب��زرب��وون��ی خ��ودا ب��وو ،بزربوونی خودا الی نیچ ه بزربوونی ئه‌خالقی مه‌سیحه ،ه�ه‌ر بۆی ه سه‌رهه‌ڵدانی نه‌یلیزم بوو (هه‌ڵبه‌ت نیچ ه خۆی دژی ئه‌خالقی مه‌سیحی‌و مانای خودا بوو ،چونك ه پێی وابوو ئه‌مان ه ب�ه‌رگ��ری ل��ه‌پ��هروهردهی ئ��ازادان �هی م��رۆڤ ده‌ك��ه‌ن) ،به‌بزربوونی خودا م���رۆڤ خ���ۆی ده‌ب�����ووه پ��ێ��وه‌ری ش��ت �ه‌ك��ان‌و ل��ێ��رهوه ئ��ی��دی ش �هڕه گه‌وره‌كان ده‌ستیپێده‌كرد. بزربوونی خودا ك ه هاوكات بوو لهگهڵ بزربوونی پتری به‌ره‌به‌ره‌ی م����ه‌ودای ش��وێ �نو زه‌م��ه‌ن��ی نێوان مرۆڤه‌كان ،كارلێكه‌رییه‌كانی بزربوونی خودای زیاترو زیاتر كرد ،ئهوهی ك ه م��رۆڤ بتوانێ پێوه‌ره‌كانی خۆی له‌جیاتی پێوه‌ره‌كانی خوداو ئایین جێگیر بكا ،النیكه‌م له‌ساڵه‌كانی سه‌ره‌تای مهرگی خودادا هه‌وڵێكی س��ه‌رك��ه‌وت��وو ن��ه‌ب��وو ،خ���ودا مرد به‌بێئه‌وه‌ی جێگرێك بۆ خۆی دیاری بكا ،بێئه‌وه‌ی م��رۆڤ وهك خودا بتوانێ جێی بگرێته‌وه ،مرۆڤ هێشتا پێویستی به‌ڕاهێنان ب��وو ،چونك ه كتوپڕ رۆڵی خودای پێسپێردرابوو، هه‌ر بۆی ه كاره‌ساته‌كان هاتن ،مهرگی خودا به‌مردنی كات‌و شوێن ده‌یویست ببێ به‌مه‌رگێكی جیهانی ،خودا وهك چۆن له‌كاتی بێده‌سه‌اڵتی‌و ته‌نیایی مرۆڤه‌كاندا ،وات� ه لهو كاته‌یدا ك ه شوێن‌و كات زیاتر له‌هه‌ر زه‌مه‌نێكی دیك ه له‌ژیانی مرۆڤدا مانای هه‌بوو، خوڵقابوو ،گه‌شه‌ی پێدرابوو ،ئێستا
بیره كالسیكیه لهوێ خودا مرد ،به‌اڵم ئههریمهن جێگای نهگرتهوه ،ئهو كه دهیگوت یان خودا یان ئههریمهن ،نهیتوانی دوای دوالیستییهی له مێژووی ئه‌‌ورووپای رۆژئاوا داگیربكا مهرگی خودا پانتاییهكی دوورودرێژ
رۆكی یهكێتی ناوهندی سه سهفین كانهبیكوردستان رایگهیاند باكی تۆپی پێی زێرهڤان سهعدوڵاڵی لهوه نییه لهالیهن راهێنهری پێشووی یاریدهدهری كوردستانهوه گلهییو ههڵبژاردهی گازندهی لێبكرێت. لێدوانێكیدا بۆ یاری ،سهفین لهمیانی كێتی ناوهندی تۆپی یه كانهبی سهرۆكی رایگهیاند كه بڕیاری پێی كوردستان زێرهڤان سهعدوڵاڵ دوورخستنهوهی دهری راهێنهری لهپۆستی یاریده كوردستان بڕیارێكی ههڵبژاردهی بهگلهییو گازندهی یهكێتیهكهیانهو گوێ كهس نادهن.
6 ر‌خۆی‌به‌‌زل‌ده‌زانێت بێندتنه
نیكالس بێندتنهری دانیماركیو هێرشبهری ئارسناڵی ئینگلیزی یانهی خۆی بهزل دهزانێتو راشیدهگهیهنێت لهخۆی بایی نهبووه.
یی‌میسی‌سنووری‌نییه" "گهوره
4
پیكهرمانی راهێنهری خۆزێ ڵبژاردهی ئهرجهنتین پێشووی هه رسامی لیۆنێل میسی سه هاونیشتمانییهتیو بهیاریزانێكی ڵهم دهداتو پێیوایه گهورهی لهقه میسی سنووری نییه. گهورهیی
5
کانت
شـه‌ڕ ،ئـه‌خـالق ،سـه‌رده‌مـی نـوێ ده‌با به‌ده‌ستپێكی ئهم بزربوونه‌ی م�ه‌ودای شوێن‌و كات رووی له‌بزری كردبایه ،راگه‌یاندنی مهرگی خودا ل�ه‌ئ�ه‌وروپ��اوه ب��وو ،وهك وت��را ئهو ئ��ه‌وروپ��ای��هی ك��ه ه���ه‌م ل��ه‌ب��واری پیشه‌سازیداو هه‌م له‌بواری بیردا پشت ئه‌ستوور به‌ئاڵوگۆڕه‌كانی سه‌ده‌ی هه‌ڤده‌و هه‌ژد‌ه بوو ،مهرگی خوداو ئاسه‌واره‌كانی له‌سه‌ده‌ی بیسته‌مدا سه‌ره‌نجام ئ �ه‌وروپ��ای ب�هو شوێن ه گه‌یاند ك ه توانیان به‌سه‌رنیهلیزمدا سه‌ركه‌ون ،وهك گوتراو‌ه "نیهلیزم ت��ا دێ ی��ان زی��ات��رو زی��ات��ر م��رۆڤ ب��ه‌ره‌و به‌ربه‌ریزم‌و دووركه‌وتنه‌و‌ه له‌مرۆڤایه‌تی ده‌با ،یان به‌ره‌و ئهوه ده‌چێ ك ه مرۆڤ بتوانێ سه‌ره‌نجام به‌سه‌ریدا زاڵ ببێ‌و بگات ه ئاستێكی به‌رزتر2". ئ��ه‌وروپ��ای رۆژئ����اوا ئه‌مڕۆك ه نمونه‌ی به‌شی دووه‌می ئهم گوته‌یه‌یه، مهرگی خودا ،كارهساتی دوو شهڕی به‌شوێندا ه��ات‌و بزربوونی شوێن‌و كاتیش ئهو دهرفهتهی دا به‌ئه‌وان ك ه جێگرهوهیهكی دیك ه پهیدا بكهن، ئێستا ل �ه‌وێ چه‌شنێك له‌زاڵبوون بهسهر نه‌یلیزمدا به‌رقه‌راره ،ده‌وڵه‌تی خۆشگوزه‌رانی ،چه‌سپاندنی مافی م��رۆڤ ه �ه‌م ش �هڕه ناوخۆییه‌كانی كۆتاییپێهێنا ،ه��ه‌م ش�ه‌ڕه‌ك��ان��ی نێوانیان ،ل �ه‌وێ خ��ودا م��رد ،به‌اڵم ئههریمهن جێگای نهگرتهوه ،ئهو بیره كالسیكیی ه دوالیستییهی ك ه دهیگوت یان خودا یان ئههریمهن ،نهیتوانی دوای م �ه‌رگ��ی خ���ودا پانتاییهكی دوورودرێژ له‌مێژووی ئهوروپای رۆژئاوا داگیربكا ،ئههریمهن ك ه له‌شه‌ڕه‌كانی یه‌كه‌م‌و دووه‌م��ی جیهانیدا خۆی نیشاندابوو ،بۆ م��اوه‌ی�ه‌ك جێگای خ����ودای گ���رت���ب���ووه‌وه ،ئ��ه‌وه‌ن��ده رووخسارو ئاكارو كرده‌كانی ئاكامێكی ترسناكی هه‌بوو ك ه ته‌نانه‌ت خۆشی لهخۆی ترسا! ئیدی ئههریمهن زانی ك ه بۆ ده‌سه‌اڵت نه‌خوڵقاوه ،به‌ڵكو بۆ تێكدانی ده‌س���ه‌اڵت خوڵقاوه، زان��ی ك ه چاره‌نووسی ئهو ئهوهی ه ك ه ده‌بێ له‌پاڵ خوداكاندا رێ بكا، نه‌ك ئهوهی بۆ خۆی ببێ به‌خودا، هه‌ر بۆی ه ئههریمهن پانتایی جیهانی رۆژئاوای چۆڵ كرد ،به‌اڵم به‌رۆیشتنی ئهو خ��ودای كالسیكی نه‌گه‌ڕایه‌وه، بزربوونی ئهو به‌مانای گهڕانهوهی خ��ودای ك��ۆن نه‌بوو ،خ��ودای كۆن
رامۆسی ئیسپانیو سێرجیۆ یانهی ریاڵ مهدرید بهرگریكاری باشترین چارهسهر بۆ پێیوایه كالییكردنهوهی خولی ئهم یه اللیگا لهبهرژهوهندی رزهی وه حسابنهكردنه بۆ یانهی یانهكهی، بهرشهلۆنه.
8الپهڕه
750دینار
كانهبی :زێرهڤان رازی سهفین یان نا كهیفی خۆیهتی دهبێت
2
2
3
ممه2010/4/26 ، ژماره ،28دووشه
چێڵسی خراپ وهاڵمی مانچستهری دایهوه
رشه‌لۆنه‌‌نه‌كرێت كات‌حساب‌‌‌‌‌‌‌‌بۆ‌به رامۆس‌داواده
ده‌یڤد هیۆم فه‌ڕۆخ نیعمه‌تپوور
ڕی گهرموگوڕیهوه وپه ئیسپانی یاریی تا ئهوهی به پشتگیری یانهكهیان بهرشهلۆنهی دوا ههناسه یانهی مان بهرامبهر یانهی ئینتهر تا دژی ئینتهر میالن. نه یهوێت لهو بكهن ههندێك لهیاریزانانی مانو ئیتاڵی دهكاتو ده الی میالنی یارییهكه بهگرنگیهوه تهماشا رێگهیهوه خۆی بگهیهنێته مهدرید .بهرشهلۆنه هێنده كێكی وهك كارلۆس چوارشهممه یانهی بڕیاره شهوی ئیسپانی لهیارییهكی دهكرێت كه یهتۆرێ بهیاری تهمهن پییۆڵو یایا بهرشهلۆنهی جگه لهوهی كه چارهنووسسازدا رووبهڕووی یانهی ناوی دهبهن ،ئهمه بهرشهلۆنهی بۆ ئینتهر میالنی ئیتاڵی بێتهوهو یاری گواردیۆال وهاڵمی راهێنهری لهیاری قۆناغی پێش كۆتایی مۆرینۆی گهڕانهوهی كانی ئهوروپای ئینتهرو یاریگای كامپنو ههڵگرت، خولی یانه پاڵهوانه یهكهمدا بۆ بوو كه مۆرینۆ ئهمهش لهكاتێكدا گهڵدا ئهنجامبدات. ئاماژهی بهوهدا كه له لۆنه كه لهیاری یانهی بهرشه چاوهڕواننهكراو وهك سوكایهتی میالن ئهو یارییهی چووندا بهئهنجامێكی دهبوو ئینتهر بهرامبهر بهگۆڵێك ببردایهتهوه. و بهسێ گۆڵ وێت لهم یارییهدا بهئهنجامی 1- 5جێگهی دڵخۆشی دهیه ئهوهی لۆنهیه لهم یارییهدا، شكستیهێنا ،خۆی ئهنجامیدهدات رشه كه لهیاریگای ڕی مانو نهمان یاریزانانی به بیدالی بهرگریكاری الی تۆڵه بكاتهوهو شه بكات كه بڕیاره گهڕانهوهی ئه هۆی پێكانهوه لهدوا درید بۆ گهیشتن بهمه وانێتییهكهی تێدا چهپیانه كه به بهرامبهر خێرێز یاری یانهكهیاندا یاری كۆتایی پاڵه اڵم ناوبراو وهك بهشدارینهكرد ،به ئهنجامبدرێت. یاریزانانی یانهكه دوێنێ لهتوانادایه "ههرچیمان دهكهین" ئهمه سهرجهم شقهكانی كردهوه. یاریزانانی بهشداری مه پێشكهشتانی دروشمهیه كه ئهو بۆ وروژاندنی لۆنه یانهی بهرشه بهرزیانكردووهتهوه، هاندهرهكانیان
رۆژنامهی دهستووره، پاشکۆیهکی وهرزشیی تێلیگراف دهریدهکات کۆمپانیای سولى رۆژانی دووشهممه
بۆ هه‌میش ه مردبوو ،ئێستا ئیدی خودایه‌كی دی پێویست بوو ك ه ئهو خ��ودای �ه‌ش م��رۆڤ خ��ۆی ب��وو ،به‌و یاساو بیرو سیستمانه‌وه‌ی ك ه بۆ خۆی به‌رهه‌می هێنابوون‌و ئاكامی ره‌ن���ج‌و ب��ی��رك��ردن�هوهو ته‌قه‌الكانی خۆی بوون ،ئهم خودای ه نوێی ه ك ه به‌رهه‌می زاڵبوون بهسهر نه‌یلیزمدا ب��وو ،خودایه‌كی زه‌مینی ب��وو ك ه ده‌كرا به‌رده‌وام پیرۆزییه‌كه‌ی بخرێت ه ژێر پرسیاره‌وه‌و به‌رده‌وام له‌هه‌وڵی وه‌اڵمدانه‌وه‌ی پرسیاره‌كان‌و داواكانی مرۆڤه‌كاندا بێت ،ئ �هوهی ك ه نیچ ه گوتبووی ك ه به‌هێزبوونی مرۆڤ، ئ��ازادی ئه‌قڵ ،سه‌ربه‌خۆیی مرۆڤ‌و دڵبه‌سته‌بوونی به‌داهاتوو ،خوازیاری وه‌النانی خودایه ،3توانی سیستمێك له‌ژیان‌و له‌بیر چێبكا ك ه تێیدا مرۆڤ ب �هه��ۆی ب��زرب��وون��ی خ���ودا هه‌ست به‌نامۆیی‌و بێپه‌نایی نه‌كا. مرۆڤ خۆی بوو به‌پشت‌و په‌ناو جێی بڕوای خۆی ،له‌دوای هاتنه‌ئارای نه‌یلیزم‌و زاڵبوونی مرۆڤ به‌سه‌ریدا، توانرا به‌یارمه‌تی ده‌سه‌اڵتی عه‌قاڵنی‌و ئ �هو یاسا ئاكارییانه‌ی ك ه پشت ئ�ه‌س��ت��وور ب �ه‌خ��ودی ب��ی��ری م��رۆڤ ب���وون ،كۆمه‌ڵگایه‌ك چێكرێ ك ه گه‌لێك جیاوازی لهگهڵ رابردووی ئهو كۆمه‌ڵگایانه هه‌بێ. ره‌نگ ه ئایین كۆنترین سه‌رچاوه‌ی داڕشتنی یاسای ئاكاری‌و ئه‌خالقی بێت ،ئاینی جوله‌ك ه وهك كۆنترین ئاینی مونیستی خ��اوه‌ن ده‌قێكی ئه‌خالقیی ه ك ه ده پێشنیار یاخود داوای تێدای ه ك ه تێیدا داوا له‌مرۆڤ ك��راوه ك ه چۆن هه‌ڵسوكه‌وت بكاو پ�هی��وه‌ن��دی��ی�ه‌ك��ان��ی خ���ۆی ل�ه‌گ�ه‌ڵ مرۆڤه‌كانی دی داب��ڕێ��ژێ ،بۆوێن ه گ��وت��راوه "درۆ مه‌كه! دزی مه‌كه! له‌كه‌س مهده! ماڵی خه‌ڵكی مه‌خۆ! ،"...ئه‌مان ه كۆمه‌ڵێك داواو له‌هه‌مان كاتدا یاسای كرداری‌و ئاكارین ك ه هه‌ر لهو سه‌رده‌مه‌و‌ه بنه‌مای گرنگترین یاسا ئه‌خالقییه‌كانیان داڕشتووه، گ �ه‌ر ده‌س���ه‌اڵت ب �ه‌زه‌ب��ر ،له‌ئاستی گه‌الندا هێمنی‌و نه‌زمی ناو كۆمه‌ڵگا راده‌گرێ‌و ده‌پارێزێ ،ئه‌وا ئهم یاساو رێسا ئه‌خالقییان ه بۆ رێكخستن‌و رێكوپێككردنی پ�هی��ون��دی نێوان تاكه‌كانه ،گرنگترین س�ه‌رچ��اوه‌ی به‌خشینی پرستیژ به‌م داوایانه ،خودا بووه ،بۆوێن ه گوتراو‌ه گه‌ر درۆ بكه‌ی
ئ�ه‌وا دوارۆژ لهو دنیا خ��ودا سزات ده‌دا ،خودا گه‌ره‌نتی به‌ڕێوه‌چوونی یاساكان ب��ووه لهو شوێنانه‌دا ك ه ده‌س �ه‌اڵت��ی زه‌وی��ن��ی ده‌س��ت��ی پێی رانه‌گه‌یشتووه. ت��رس��ی نیچه ل���هوه ب���ووه كه ب�ه‌ب��زرب��وون��ی خ���ودا ئ��ی��دی خه‌ڵكی چیدی ملكه‌چی داوای ئه‌خالقییانه نابن‌و به‌مشێوه‌یه یه‌كێك له‌گرنگترین كۆڵه‌كه‌كانی تا ئهو كاته‌ی راگرتنی سه‌قفی كۆمه‌ڵگا ده‌ڕم��ێو پشێوی لێده‌كه‌وێته‌وه ،بۆ سه‌رده‌مێك ئهم ت��رس �ه راس���ت ه �ه‌ڵ��گ �ه‌ڕا ،زه‌م �ه‌ن��ی ده‌ویست تا ته‌واوی ئهو تیۆره مۆڕاڵی‌و ئه‌خالقییانه‌ی كه له‌سه‌ده‌ی هه‌ڤده، هه‌ژده‌و نۆزده‌دا چێكرابوون ،ئه‌كتیڤ ببنه‌وه‌و جێگای ئۆتۆریته‌ی ئه‌خالقی ئایینی بگرنه‌وه ،هیوم ،كانت‌و بێنتام ئهو بیرمه‌ندانه‌ن كه تیۆری دیكه‌یان ل �ه‌ب��واری ئه‌خالقدا هێنایه‌ئاراوه‌و خوڵقێنه‌ری نه‌ریتێكی دیكه بوون، ئ �ه‌وان توانیان ئه‌خالق له‌به‌ستێن‌و كۆنتێكستی ئایین ج��ودا بكه‌نه‌وه‌و گه‌ره‌نتی ئهم یاسایانه نه‌ك له‌خودادا، به‌ڵكو له‌ئه‌قڵی مرۆڤدا ببیننه‌وه. بۆوێن ه هیوم رست ه موڕاڵییه‌كان له‌كاته‌گۆریی رست ه نۆرمییه‌كاندا ده‌سته‌به‌ندی ده‌ك��او مه‌به‌ستیشی له‌رست ه نۆرمییه‌كان ئهو رستانه‌ن ك ه په‌یوه‌ندییان به‌هه‌ست‌و داوای مرۆڤه‌و‌ه هه‌یه ،هه‌ر بۆی ه سه‌لماندنی راستی ی��ان ناراستیان ئه‌سته‌مه، (ئ���ه‌م��� ه ب��ه‌پ��ێ��چ��ه‌وان��هی رس��ت� ه وه‌سفییه‌كانه‌وه‌ی ه ك ه په‌یوه‌ندیی راسته‌وخۆیان به‌دنیای ده‌ره‌وه‌ی مرۆڤه‌و‌ه هه‌یه ،هه‌ر بۆی ه ده‌توانین راس��ت �یو دروس��ت��ی��ان ده‌ستنیشان بكه‌ین ،بۆوێن ه رسته‌ی "ئهم ه دیواره" ده‌كرێ بزانین ك ه راست ه یان ناراست، به‌اڵم رسته‌ی "یارمه‌تیدان به‌هه‌ژاران كرده‌یه‌كی باشه" ،ناتوانین راستی‌و ناراستییه‌كه‌ی ده‌ستنیشان بكه‌ین) الی ه��ی��وم رس��ت� ه ئه‌خالقییه‌كان په‌یوه‌ندیان به‌هه‌ست‌و داوای مرۆڤه‌و‌ه
هه‌یه ،نه‌ك به‌واقعی ده‌وروب �هرهوه، وات ه سه‌رچاوه‌ی ئه‌خالق له‌مرۆڤ‌و داواكانیدایه ،ئهم ه به‌پێچه‌وانه‌ی ئهو بۆچوون ه باوه‌ی ه ك ه سه‌رچاوه‌ی ئه‌خالق له‌ده‌ق ه ئایینیه‌كاندا ده‌بینێ‌و پێیوای ه ك ه ده‌كرێ راستی‌و دروستی داوا ئه‌خالقییه‌كان بسه‌لمێندرێ. كانت ك ه ره‌خنه‌گری هیوم بوو له‌فه‌لسه‌فه‌ی ئه‌خالقی خۆیدا مرۆڤ وهك بوونه‌وه‌رێكی ئ��ازادو چاالك له‌ناوه‌ندی تیۆره‌كه‌یدا داده‌نێ ،لهم ت��ی��ۆره‌دا م��رۆڤ بۆ خ��ۆی دان��ه‌ری ی��اس��ای�هو ئ��ه‌م یاسایانه‌ش ده‌ب��ێ لهالیهن مرۆڤه‌و‌ه ره‌چاو بكرێن ،الی كانت مرۆڤ خۆی له‌خۆیدا ئامانجی هه‌ر كرده‌یه‌كی ئه‌خالقی بوو ،وات ه ه �ه‌ر ك��رده‌ی�ه‌ك��ی م��ۆڕاڵ��ی ده‌ب��ا بۆ مرۆڤ‌و له‌پێناوی مرۆڤدا با ،بۆوێن ه گوته‌یه‌كی به‌ناوبانگی هه‌ی ه ك ه ده‌ڵێ "مرۆڤ قه‌ت نابێ ته‌نیا وهك ئامراز سه‌یر بكرێ ،به‌ڵكو ده‌بێ وهك ئامانج ره‌چاوبكرێ" ،ئهم ه به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌خالقی ئایینیی ه ك � ه ئامانجی ئه‌خالقی بۆ راكێشانی ره‌زامه‌ندی خودا ده‌ویست ،جگ ه لهم ه ده‌بینین ك ه كانت م��رۆڤ وهك سه‌رچاوه‌ی داڕشتنی یاسا ده‌بینێ ،نه‌ك ده‌ق ه ئایینیه‌كان ی��اخ��ود خ��ودا (وهك سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌ده‌ره‌وه‌ی مرۆڤ). چه‌سپاندنی ئهم دوو ئاڵوگۆڕ‌ه له‌رۆژئاوا ،وات ه ئهوهی ك ه مرۆڤ بۆ خۆی سه‌رچاوه‌ی یاسا موڕاڵییه‌كانه‌و ده‌رهاویشتنی له‌ژێر ده‌سه‌اڵتی ئایین، توانی سه‌ره‌نجام له‌ره‌وتێكدا به‌ر به‌و نه‌یلیزم ه نه‌گه‌تیڤ ه بگرێ ك ه نیچ ه پێشبینی كردبوو ،یاساكانی م��رۆڤ توانیان ببن به‌سه‌رچاوه‌ی نه‌زمێكی نوێ‌و مرۆڤ ئیدی له‌سه‌ر توانا زه‌ینی‌و رۆشنبیرییه‌كانی خۆی راوه‌ستێ. -1ت���اری���خ ف��ل��س��ف �ه .ف��ردری��ك ه ك��اپ��ل��س��ت��ون ،ج��ل��د ه��ف��ت��م .ترجم ه 396 داریوش ئاشوری ،صفح Tenkere og ideer side -2 .525 -3ت���اری���خ ف��ل��س��ف �ه .ف��ردری��ك ه ك��اپ��ل��س��ت��ون ،ج��ل��د ه��ف��ت��م .ترجم ه 394 داریوش ئاشوری ،صفح
به شوێندا هات‌و مهرگی خودا ،كارهساتی دوو شهڕی كه بزربوونی شوێن‌و كاتیش ئهو دهرفهتهی دا به ئهوان جێگرهوهیهكی دیكه پهیدا بكهن
ژماره ( )29چوارشهممه2010/4/28 ،
info@destur.net
رۆژنامه‌یه‌کی سیاسیی گشتییه،کۆمپانیای سولی تێلیگراف هه‌فتان ه دهریدهکات
بـیـروڕا
پـێـگـه‌ی ئـایـیـن لـه‌كـۆمـه‌ڵـگــای مـۆدێــرنــدا
عه‌بدی كه‌اڵنته‌ری و :هه‌ژیر شه‌ریفی
كۆمه‌ڵگا مۆدێرن‌و پێشكه‌وتووه‌كان، كۆمه‌ڵگاگه‌لێكی س��ی��ك��ۆالرن ،لهم وتاره‌دا وشه‌ی سیكۆالر به‌مانای (نا ئایینی ،نا ئیالهی ،مرۆیی‌و ئهم دنیایی) به‌كارده‌برێت ،بۆوێن ه ئه‌گه‌ر بڵێن "سیكۆالربوونی پ�ه‌روه‌رده‌و فێركردن یان سیكۆالربوونی ئاكارو ئه‌خالق، ئایین ناچار به‌پاشه‌كشێ دهبێت"، مه‌به‌ستمان ئ�هوهی� ه كه‌بنه‌ماكانی فێركردن‌و په‌ره‌وه‌رده‌كردن له‌سیستمی پ������ه‌ره‌وه‌رده‌دا ،ی��ان پێوه‌ره‌كانی هه‌ڵسه‌نگاندنی ك��اری چ��اك‌و خراپ له‌سیستمی ئه‌خالقی ،له‌سه‌رچاو‌ه نا ئایینیو نا ئیالهییه‌و‌ه وه‌رده‌گیرێن، ن �ه‌ك ل �ه‌ش �ه‌رع‌و فیقه ی��ان ئامۆژ‌ه عیرفانییه‌كان. ل �ه‌ك��ۆم �ه‌ڵ��گ��ا م��ۆدێ��رن �ه‌ك��ان��دا به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ئ �ه‌م بڕیاره په‌سه‌ند ك���راوه ك� ه سیكۆالربوون به‌واتای جیایی ئایین له‌ده‌وڵه‌ته ،لهم وت��اره‌دا ئهو ت�ه‌وه‌ر‌ه شیكار دهكهین ك ه سیكۆالربوون زیاتر لهم بڕیاره په‌لده‌هاوێژێ ،نه‌ك ته‌نها سڕینه‌وه‌ی ئاین له‌بواری سیاسه‌ت ده‌خوازێت، به‌ڵكو به‌مانای به‌رته‌سككردنه‌وه‌ی ه �ه‌ژم��ون��ی ئایین ه له‌كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی‌و له‌كلتورو له‌ویژدان‌و شوناسی تاكه‌كه‌س. زیاتر له‌جیایی ئایین له‌ده‌وڵه‌ت ئه‌وروپییه‌كاندا، له‌كۆمه‌ڵگا به‌كارهێنانی م��ۆدێ��رن��ی چه‌مكی كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی ()Civil society ل�ه‌گ�ه‌ڵ ده‌وڵ���� هتو بنه‌ماڵه‌دا مانا ده‌به‌خشێت ،رۆشنبیرانی سكۆتله‌ندی چ��اخ��ی رۆش��ن��گ��ه‌ری وهك ئ���ادام فرگۆسێن‌و دیڤید هیۆم‌و ئادام سمیس‌و دواتریش فه‌یله‌سوفانی ئه‌ڵمانی وهك هیگڵ سه‌رله‌به‌ری كۆمه‌ڵگا بهسهر سێ پانتایی بنه‌ماڵه‌و كۆمه‌ڵگای م�ه‌ده‌ن�یو ده‌وڵ �ه‌ت��دا دابه‌شده‌كه‌ن، كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی ده‌كه‌وێت ه نێوان بواری تایبه‌تی بنه‌ماڵه‌و بواری سیاسی ده‌وڵ���ه‌ت���هوه ،كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی دوورو پارێزراو‌ه له‌ده‌ستتێوردانه‌كانی حكوم هتو شوێنی چاالكی ئابووری‌و كلتوری هاوواڵتیانی ئازاده. دوابه‌دوای ره‌وتی به‌سیكۆالربوون،
هه‌ژمونی ئاین له‌كۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی داده‌به‌زێت ،ئه‌دای ئابووری ،په‌روه‌رده‌و فێركردن‌و راگه‌یاندنی گشتی ،حیزب ه سیاسییه‌كان‌و یه‌كێتیی ه پیشه‌ییه‌كان‌و دام���ه‌رزاو‌ه كلتوری‌و هونه‌رییه‌كان، خۆشگوزه‌رانی‌و كات به‌سه‌ربردنه‌كان، به‌وشیارییه‌و‌ه له‌ده‌ستتێوه‌ردانی ئایین ده‌پارێزرێن ،چاالكیی ه مه‌ده‌نییه‌كان پ �هی��ڕ‌هو‌و ملكه‌چی ی��اس��او رێسای مه‌ده‌نی ده‌بن نه‌ك شه‌ریع هتو فقه، ه �ه‌رچ��ی ت���ازه‌گ���ه‌ری‌و مۆدێرنێتی به‌هێزترو پته‌وتر ده‌بێته‌وه ،ئاین زیاتر له‌كۆمه‌ڵگاو‌ه ب��ه‌ره‌و ب��واری تایبه‌تی‌و كه‌سیی پاڵی پێوه ده‌نرێت‌و له‌بواری كلتوری كۆمه‌ڵگادا ،ئاین رۆڵ��ی س �ه‌ره‌ك �یو بنچینه‌یی خۆی له‌ده‌ستده‌دات. له‌واڵتانێكی وهك ئهمریكاو كه‌نه‌داو كۆمه‌ڵێك له‌واڵتانی یهكێتی ئ �ه‌وروپ��ادا ،كلتوری كۆمه‌ڵگا پێش ل�هه�ه‌م��وو شتێ به‌تایبه‌تمه‌ندیی ه ئاینییه‌كه‌یه‌و‌ه پێناس ه ناكرێت، ناتوانین تایبه‌تمه‌ندی‌و وه‌سفێكی كلتوری ئاینی یان كلتوری مه‌سیحی یان یه‌هوودی بده‌ین ه پاڵ كلتوری ئه‌مریكی یان كلتوری ئه‌وروپایی، به‌اڵم له‌ئێران ره‌نگ ه بتوانین بڵێین ك ه كلتوری ئێران هێشتا به‌شێوه‌یه‌كی بااڵده‌ست كلتورێكی ئاینییه ،ئهم وته‌ی ه هه‌م لهالیهن داكۆكیكه‌رانی ئاینه‌وه‌و هه‌م لهالیهن ره‌خنه‌گرانی كلتوری ئیسالمییه‌و‌ه په‌سه‌ندو پشتراستكراوه‌ته‌وه. بۆچی مرۆڤه‌كان پێویستیان به‌ئایینه؟ ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ریفۆرمخوازانی ئاینی‌و رۆشنبیرانی سیكۆالر ك ه الیه‌نگری له‌جیایی ئاین له‌ده‌سه‌اڵت ده‌ك �ه‌ن هاوكات لهو ب���اوه‌ڕه‌دان ك ه ناكرێت كۆمه‌ڵگا له‌ئاین پاكبكرێته‌وه، چونك ه ئاین وه‌اڵم��ی پێویستییه‌كی هه‌میشه‌یی مرۆڤایه‌تی ده‌داته‌وه ،ئهم بۆچوون ه پشت به‌دوو پێش گریمانه‌ی فه‌لسه‌فی (ئه‌نترۆپۆلۆجی فه‌لسه‌فی) و سۆسیۆلۆجی ده‌به‌ستێت ،یه‌كه‌م ئهوهی ك ه هه‌ر تاكێك بۆ هه‌بوونی خۆی لهم جیهانه‌دا ،ماناو ئامانجێك ده‌خ���وازێ���ت ،م��رۆڤ �ه‌ك��ان به‌گشتی هه‌بوونی خۆیان لهم جیهانه‌دا به‌بێ هۆ نازانن.ئاین ئاماده‌بوونی مرۆڤ
له‌جیهاندا ،به‌به‌شێك له‌گه‌اڵڵه‌یه‌كی گ �ه‌ردوون��ی ( )cosmicوێناده‌كات ك ه ئافرێنه‌رو خۆلقێنه‌رێكی هه‌یه. ئافرێنه‌رێك ك ه به‌وشیاری‌و ئاگاو‌ه دوای ئامانج‌و مه‌به‌ستێك كهوتووه، مرۆڤ لهم گه‌اڵڵه‌دا پێگهو پله‌یه‌كی تایبه‌تی هه‌یه ،مرۆڤ به‌شێوه‌یه‌كی سروشتی بیر له‌رزگاری ()Salvation ده‌كاته‌وه‌و له‌ده‌ره‌وه‌ی ئاین رێگایه‌ك بۆ رزگاری نابینێته‌وه. پێش گریمانه‌ی سۆسیۆلۆگانه‌كه‌ش ئهوهی ه ك ه مرۆڤه‌كان بۆ پێكه‌و‌ه ژیان له‌كۆمه‌ڵگایه‌كدا پێویستیان به‌بنه‌مای ئه‌خالقی هه‌یه ،باشتروای ه بڵێین ئهو ئامرازه‌ی كۆمه‌ڵگا ده‌هێڵیته‌وه، سیستمێك ه ك ه له‌به‌ها هاوبه‌شه‌كان پ��ێ��ك��ه��ات��ووه ك�� ه وهك���و چیمه‌نتۆ پێكبه‌سته‌یی كۆمه‌ڵگا ده‌پارێزێت، ئهو شته‌ی ئێم ه ناوی "كۆمه‌ڵگا"ی بۆ دیاری دهكهین له‌هه‌مان سیستمی ئه‌خالقی ()Moral orderپێكهاتوو، ئاین له‌چاخی مۆدێرندا ده‌توانێت به‌باشترین شێوه م��اده‌ك��ان��ی ئهو چیمه‌نتۆی ه ئاماده بكات ،ئێستا ئه‌گه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌كی ئاڵۆزو هه‌مه‌ڕه‌نگی م��ۆدێ��رن نه‌یه‌وێت ته‌نها به‌یه‌كێك ل�ه‌ئ��ای��ن�ه‌ك��ان پێگه‌یه‌كی تایبهت ببه‌خشێت ،ریفۆرمخوازانی كۆمه‌اڵیه‌تی دهبێت توخم ه سه‌ره‌كییه‌كانی ئاین ه�ه‌ڵ��ب��ژێ��رن‌و ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی "ئاینێكی مه‌ده‌نی"( )civil religionپێشكه‌شی كۆمه‌ڵگای بكهن. ئاینی م��ه‌ده‌ن��ی سیستمێكی ئه‌خالقیی ه له‌چواچێوه‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌ییدا ك ه توخمگه‌لێك له‌سیستمی به‌های ئاینی لهگهڵ توخمگه‌لێكی جیهانبینی ناسیۆنالیزم لهگهڵ یه‌كتر ئاوێت ه ده‌ك��ات ،ئایدیۆلۆژیا یان وێناكردنی (ئاینی م�ه‌ده‌ن��ی) پله‌و بایه‌خێكی تایبه‌تی هه‌یه. زاڵبوونی رۆڵی تایبه‌تی ئاین بهسهر رۆڵی كۆمه‌اڵیه‌تی ئاین ئ���هو دوو پێش گریمانه‌یه‌ی له‌سه‌ره‌و‌ه باس كرا ،لهالیهن هه‌موو ب��ی��رم�ه‌ن��دان��ی چ��اخ��ی م��ۆدێ��رن �هوه قبوڵنهكراوه ،چه‌ند لقێك له‌فه‌لسه‌فه‌ی مۆدێرن لهو باوه‌ڕه‌دای ه ك ه رۆڵی "مانا به‌خش"ی ئاین بۆ پاراستنی مرۆڤ ه له‌مه‌ترسییه‌كان‌و ئهو هه‌ڕه‌شانه‌ی ك ه بوونی هه‌یه ،گه‌ر ئاین یان سیستمێكی
باوه‌ڕمه‌ندی میتافیزیكی بوونی نه‌بێت، م���رۆڤ پاڵپشت‌و پشتگری خۆی له‌به‌رامبه‌ر "نه‌ناسراو"و "بێكۆتادا" له‌ده‌ستده‌داو له‌ڕووی رۆحییه‌و‌ه ئاوار‌ه دهبێت .ئه‌فراندنی خودا به‌ده‌ستی م��رۆڤ ،زانستێك ه مانا ده‌به‌خشێت ه جیهان ،جیهانێك ك ه له‌بنه‌ڕه‌ته‌و‌ه خۆی بێبه‌ریی ه له‌مانا" ،مانایه‌ك" ك ه به‌مشێو‌ه ئه‌فرێندرێ مرۆڤ له‌ترسی نیهیلیزم دوورده‌خ��ات �هوه ،نیهیلیزم هه‌مان ئاگایی ه به‌بێ مانایی ئامانجی جیهان‌و نه‌بوونی ئه‌فرێنه‌رو ئه‌فرێنرا، له‌به‌رامبه‌ر نه‌بوونی مردن‌و نه‌بوونی مه‌به‌ست له‌بوون ،ئاین به‌ڵێنی ژیانێكی هه‌تاهه‌تایی‌و نه‌مر‌و بێكۆتامان ده‌داتێ له‌جیهانێكی دیكه. له‌كۆمه‌ڵگای مۆدێرندا سه‌ره‌ڕای ئهوهی پێگهو پله‌ی مه‌عریفه‌ناسان ه بانگه‌شه‌ی () Epistemologyی ئاین ب�ه‌رام��ب�ه‌ر به‌تیۆریی ه گومان هه‌ڵنه‌گره‌كانی زانست كاڵبووه‌ته‌وه، به‌اڵم كاركردنی مانا به‌خشی ئاین هێشتا له‌ویژدانی تاكه‌كه‌سیدا ئاماده‌بووێكی به‌هێزی هه‌یه ،ئایا دهبێت به‌و ئه‌نجام ه بگه‌ین ك ه پێویستی به‌رزگاری كۆتایی له‌خود "زات"ی مرۆڤدای ه ك ه ته‌نانه‌ت ئۆقره‌یی‌و ئارامییه‌كی درۆیین‌و ناڕاست به‌باشتر له‌ئاگایی‌و وشیارییه‌كی ئۆقره‌نه‌گر ده‌زانێت؟ یان ئهوهی ك ه ئهم خود "زات"ه‌ش به‌درێژای مێژوو گ��ۆڕان��ی ب �ه‌س �ه‌ردا دێ��ت؟ رووانینی مۆدێرن بڕوای به"زات"و "سروشت"و "خ��وو ره‌وش����ت"ی ئ �ه‌ب �ه‌دی‌و هه‌تا هه‌تایی نییه. س��ه‌ب��اره‌ت به‌پێش گریمانه‌ی س��ۆس��ی��ۆل��ۆگ��ان��هی پ��ێ��وی��س��ت��ی "س��ی��س��ت��م��ێ��ك��ی ب����هه����ای" ب��ۆ پاراستنی كۆمه‌ڵگا (قوتابخانه‌ی ئیمڵ دورك���ه���ای���م‌و كۆمه‌ڵناسی ك�������ردارخ�������واز()Functionalism ره‌خنه‌گران له‌وباوه‌ڕه‌دان ك ه كۆمه‌ڵگا ته‌نها "سیستمی پێكبه‌سته‌یی به‌هاكان" نییه ،به‌ڵكو كۆمه‌ڵه‌یه‌كی ئابووری‌و كۆمه‌اڵیه‌تی كلتوریی ه ك ه هه‌ڵگری ناكۆكییه‌كان‌و لێكدژییه‌كانه‌و چین و توێژی جیاواز به‌رژه‌وه‌ندی جیاوازی تێدایهو كلتوریش لهم كۆمه‌ڵگایه‌دا بۆخۆی بهسهر ورده كلتورگه‌لێكی ج��وراج��ۆرو زۆرج���ار له‌یه‌كدژیشدا دابه‌شده‌بێت ،ره‌واب��وون��ی سیستم ه
18
كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان له‌كاركرد‌ه ئابووری‌و به‌جێگه‌ی رۆح���ی ف �ه‌رم��ان��ب �ه‌ری‌و س��ی��اس�یو ئایدۆلۆژییه‌كانیانه‌و‌ه به‌نده‌یی‌و خۆشكاندنه‌وه ،سه‌ربه‌خۆی سهرچاوه ده‌گرێت نه‌ك له‌سیستم ه له‌بۆچوون‌و متمانه‌ی به‌خۆ بوونیان ئه‌خه‌القییه‌كانیانه‌وه. تێدا به‌هێز دهكات. شێوه‌گرتنی شوناس له‌كۆمه‌ڵگای شوناسی ئاینی به‌به‌راورد لهگهڵ مۆدێرندا به‌شێوه‌یه‌كی بنچینه‌یی شوناسی مۆدێرن گ��وم��ان ل��هو راس��ت��ی��ی�ه‌دا نیی ه ل���ه‌گ���ه‌ڵ ش��ێ��وه‌گ��رت��ن��ی ش��ون��اس ك � ه م��رۆڤ �ه‌ك��ان ب �هه��ۆی پێویستی له‌كۆمه‌ڵگای پێش مۆدێرندا جیاوازیی پێكه‌وه‌ژیان ،هیچ كاتێك ناتوانن به‌بێ هه‌یه ،تاكایه‌تی هیچ كات ناكه‌وێت ه سیستمێكی ئه‌خالقی له‌كۆمه‌ڵگادا ژێركاریگه‌ری یه‌ك ره‌نگبوونی لهگهڵ ژی���ان ب��ك �ه‌ن ،ب���ه‌اڵم له‌كۆمه‌ڵگای توخمگه‌لێكی سونه‌تی‌و ئه‌تنی یان مۆدێرندا سیستم ه ئه‌خالقییه‌كان ئاینیه‌وه ،له‌كۆمه‌ڵگای پێش مۆدێرندا، به‌ته‌نها بۆ چوارچێوه‌ی ئاین كورت ل�ه‌رێ��گ�هی میكانیزمگه‌لێكی وهك "هه‌ستی گوناح"" ،قبوڵكردنی شه‌رم"، ناكرێنه‌وه. سیستم ه ئه‌خالقیی ه ئاینیه‌كان" ،رووڕه‌شی"و "چاره‌نووس"و "خواستی خۆیان به‌شێكن له‌گه‌ردوونناسییه‌كی خودا" شوناس‌و كه‌سایه‌تی تاكه‌كان مێتافیزیكی( )cosmologyگه‌وره‌تر ،كۆنتڕۆڵ ده‌ك��را ،به‌اڵم له‌كۆمه‌ڵگای گه‌ر ئهو گه‌ردوونناسیی ه میتافیزیكیی ه مۆدێرندا ئهو یاساو رێسایان ه بوونی بۆ ژماره‌یه‌ك له‌مرۆڤه‌كانی كۆمه‌ڵگای نییهو شوناسه‌كان جۆراجۆرو هه‌ڵگری مۆدێرن ،چیتر جێ متمانه‌و شیاو گۆڕانن ،ته‌نانه‌ت وێناكردنی كه‌سێك نه‌بێت ،متمانه‌و پرستیژی سیستمی به‌هۆی گۆڕینی جۆری بیروباوه‌ڕه‌كه‌ی ئه‌خالقی پێكبه‌ست ه ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئهو به"هه‌ڵگه‌ڕاو‌ه له‌ئاین " یان "كافر" گ�ه‌ردوون��ن��اس��ی�ه‌ش كه‌مده‌بێته‌وه‌و له‌قه‌ڵه‌مبدرێت ،گاڵته‌جاڕو بێمانایه. گه‌ر بمانه‌وێت زمانی چوواندن له‌ناوده‌چێت ،ه �ه‌ر بۆی ه ئه‌خالقی مۆدێرن پشت به‌سیستمی فیكری به‌كاربهێنین ،ده‌توانین شوناسی چ��ه‌ن��د ره‌ه���ه‌ن���دی ب�ه‌ج��ل��وب�ه‌رگ��ی ئه‌قڵی ده‌به‌ستێت. ئ����هو ك��ه‌س��ان��هی ل��ه‌واڵت��ان��ی مرۆڤه‌كان بچوێنین ،له‌كۆمه‌ڵگای پ��ی��ش �ه‌س��ازی‌و م��ۆدێ��رن��دا ژیانیان م��ۆدێ��رن��دا ژن���ان‌و پ��ی��اوان ده‌ت��وان��ن ك��ردووه ده‌زان��ن ك ه ئاین به‌شێكی هه‌رجۆر‌ه ره‌نگ‌و مۆدێل‌و قوماشێك سه‌ره‌كی له‌ژیانی رۆژان���هی خه‌ڵك به‌جۆراجۆریه‌كی زۆرهوه له‌دوورین‌و پێك ناهێنێت ،ن ه له‌زمانی ئاخاوتنداو دیزاینی جلوبه‌رگیاندا به‌ویست‌و ن � ه له‌په‌یوه‌ندیی ه كۆمه‌اڵیه‌تیی ه هه‌ڵبژاردنی خۆیان كه‌ڵك وه‌ربگرن، رووب���ه‌ڕووه‌ك���ان‌و ن ه له‌په‌یوه‌ندییه ئێستا ئهم ه ب���ه‌راورد بكهن لهگهڵ بنچینه‌ییه‌كاندا ئاین ئاماده‌بوونێكی یه‌كجۆری‌و یه‌كڕه‌نگی بااڵپۆشه‌كان‌و به‌رچاوی نییه ،یه‌كێك له‌هۆكاره‌كانی عه‌با ره‌ش �ه‌ك��ان ،یه‌كڕه‌نگی‌و وهك ئ��ه‌م ئ��ام��اده‌ن �ه‌ب��وون �ه ،ئ �هوهی � ه ك ه یه‌كبوون له‌ڕواڵ هتو هاوڕه‌نگییه‌كی كۆمه‌ڵگای مۆدێرن له‌مرۆڤه‌كاندا هه‌ر سه‌پێنراو ،ره‌نگدانه‌وه‌ی شووناسێكی له‌سه‌ره‌تای منداڵییانه‌وه ،هه‌یكه‌لێكی له‌قاڵبدراوه ،له‌كۆمه‌ڵگای مۆدێرندا پته‌و له‌تاكایه‌تی ( )Individualityقاڵب‌و چوارچێوه‌ی شووناسی ئاینی و ده‌رف���ه‌ت���ی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن��ی ئ���ازاد ته‌نها جۆرێك ه له‌جله‌كانی گه‌نجینه‌یه‌ك له‌بیروبڕواكانیاندا دروس��ت��ده‌ك��ات ،ك ه پڕ‌ه له‌جلی جۆراجۆرو هه‌مه‌ڕه‌نگ.
ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ریفۆرمخوازانی ئاینی و رۆشنبیرانی سیكۆالر ك ه الیه‌نگری ل ه جیایی ئاین له‌ده‌سه‌اڵت ده‌كه‌ن هاوكات لهو باوه‌ڕه‌دان ك ه ناكرێت كۆمه‌ڵگا ل ه ئاین پاك بكرێتهوه چونكه ئاین وهاڵمی پێویستیه‌كی هه‌میشه‌یی مرۆڤایه‌تی ده‌داته‌وه
ی سالم، ی ـ شاڕێ ی كوردستان ،سلێمان هه‌رێم
خاوه‌ن ئیمتیاز :كۆمپانیای سولی تێلیگراف سه‌رنوسه‌ر :خالید ئه‌حمه‌د شه‌ریف رۆژنامه‌یه‌کی سیاسیی گشتییه ،هه‌فتان ه کۆمپانیای سولی تێلیگراف دهریدهکات
ی پێنجه‌م ـ بهرامبهر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پهروهرده ی میران ـ نهۆم ته‌الر 0533187811 & 0533184771
لێپرسراوی هونه‌ریی :شێرکۆ خانزادی
ی دایكێك له‌چاوه‌ڕوانیدا به‌رهه‌مده‌هێنرێت له‌هه‌ورامان دراما مه‌عاز فه‌رحان له‌هه‌ورامان
ن���اوه‌ن���دی ك��ل��ت��وری "ژی����وا" كه ناوه‌ندێكی كلتوری رۆشنبیریی ه له‌هه‌وراماندا ،به‌هاوكاری گروپی ن��وان��دن �ی خ���ورم���اڵ ،س�ه‌رق��اڵ�ی ب �هره �ه‌م��ه��ێ��ن��ان �ی درام���ای���ه‌ك���ی ته‌له‌فزیۆنییه له‌ناوچه‌ی هه‌وراماندا كه ناوه‌ڕۆكی دراماكه باس له‌ژیانی سه‌رده‌می به‌عس دهكات. ئیبراهیم حاجی سیناریست‌و ده‌رهێنه‌ری دراماكه له‌لێدوانێكیدا به‌ده‌ستووری وت "دراماكه ناوی ئه‌یایێ چه چه‌مه‌ڕوانینه" ،به‌سۆرانی واته (دایكێك له‌چاوه‌ڕوانیدا) ،باس له‌كێشه كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و سیاسییه‌كانی
سه‌رده‌می به‌عس‌و پێش داگیركردنی گ��ون��ده‌ك��ان ده‌ك���ات ،نیشاندان ی ش��ێ��وازی ژی��ان��ی ك��ۆم �ه‌اڵی �ه‌ت��یو سیاسیو ئاینی ناوچه‌ی هه‌ورامانه لهو سه‌رده‌مه‌دا". درامای دایكێك له‌چاوه‌ڕوانیدا كاری نواندنی لهالیهن ئه‌ندامانی ناوهندی كلتوری "ژی��وا"و گروپی نواندنی خورماڵدا بۆ دهكرێت. ده‌ره��ێ��ن��ه‌ری درام���اك���ه وت��ی "ده‌ق �ی دراماكه لهالیهن محه‌مه‌د یاسینه‌وه نووسراوه‌و ئه‌مین حاجی به‌ڕێوه‌به‌ری به‌رهه‌مه‌كه‌یه". ل �ه‌ب��ارهی خ�ه‌رج�ی درام��اك �هو ئه‌ڵقه‌كانییه‌وه ئیبراهیم حاجی وتی "به‌رهه‌می ناوهندی كلتوری "ژیوا"یه ،كاری وێنه‌گرتنی لهالیهن
علی م���ورادی���هوه ك �ه ئێرانییه‌و پ��س��پ��ۆڕه ل �ه‌ك��اری وێنه‌گرتنداو ل��ه‌ڕۆژه��ه‌اڵت تیڤیدا ك��ارده‌ك��ات،
خ���ه‌رج���ی ب �هره �ه‌م��ه��ێ��ن��ان��ی��ش � ی لهالیهن به‌ڕێوه‌به‌ری درام��اك�هوه دابینده‌كرێت‌و له‌ده ئه‌ڵقه پێكدێت".
بالوکر ا‌يةوه
به‌یانی هه‌موو دووشه‌ممه‌یه‌ک رۆژنامهی یاری بخوێنهرهوه
www.destur.net
ژماره (، )29
ساڵی یه‌که‌م
چوارشهممه2010/4/28 ،
w w w . d e s t u r. n e t i n f o @ d e s t u r. n e t
ه تاهیر وریا حه‌م
بۆچ ی عیماد ئه‌حمه‌د خه‌اڵت ی سۆران ی مام ه حه‌م ه ی پێبه‌خشرا؟ كاتێك له‌سایت ی لڤین پرێسد‌ا هه‌واڵ ی دابه‌شكردن ی خه‌اڵت ی سۆران ی مامه‌حه‌م ه خوێنده‌وه ،لهوه سه‌رم سوڕما ك ه دووه‌مین ناو ،كاك عیماد ئه‌حمه‌د ئه‌ندام ی مه‌كته‌ب ی سیاسی ی یه‌كێت ی بوو ،ك ه پێشتریش جێگری سه‌رۆك ی حكومه‌ت ی هه‌رێم بوو ،گه‌ر به‌هه‌ڵه‌دا نه‌چووبم ،خه‌اڵته‌كه ته‌رخانكرابوو بۆ ئهو رۆژنامه‌نووس‌و كه‌سایه‌تییان ه ی به‌شدارییان له‌فراوانكردن‌و داكۆكیكردن له‌ئازاد ی رۆژنامه‌وانیدا كردووه. پێدان ی خه‌اڵت ی ئازاد ی رۆژنامه‌وان ی بۆ كه‌سایه‌تییه‌ك ی سیاس ی هه‌رێمی كوردستان ل ه ئه‌مرۆداو لهالیهن سێ ده‌زگا ی رۆژنامه‌وان ی ئه‌هلییه‌وه، ك ه دۆخ ی ئازاد ی رۆژنامه‌وان ی به‌قۆناغێك ی سه‌ختدا ده‌گوزه‌رێت ،نابێت هه‌روا به‌ئاسان ی به‌سه‌رماندا تێپه‌ڕێت ،به‌تایبه‌ت خه‌اڵته‌ك ه هه‌ڵگر ی ناوی سۆران ی مام ه حه‌مه‌یه! ساڵ ی پار ك ه من یه‌كێك بووم لهو كه‌سان ه ی ئهو خه‌اڵته‌م وه‌رگرت، هه‌ر دوابه‌دوا ی مه‌راسیمه‌ك ه به‌چه‌ند رۆژێك هاوڕێیان ی لڤین راپۆرتێكیان له‌سه‌ر شێواز ی دابه‌شكردن ی خه‌اڵته‌ك ه كرد ،من لهو راپۆرته‌دا داوامكردبوو پێوه‌ره‌كان ی دیاریكردن ی ئهو رۆژنامه‌نووسان ه دیاریبكرێت ك ه خه‌اڵتیان پێده‌درێت ،دواتریش ده‌نگدان ی ئه‌ندامان ی ئهو لیژنه‌ی ه ئاشكرابكرێت كه بڕیارده‌ده‌ن كێ خه‌اڵته‌ك ه ی پێده‌درێت. بۆی ه ئێستا حه‌ق ی خۆیه‌ت ی لهو لیژن ه به‌ڕێز‌ه ك ه پێموای ه ئه‌مساڵ به‌رفراوانتره ،بپرسین :كامانه‌ن ئهو هه‌وڵ‌و ته‌قه‌الیان ه ی به‌ڕێز عیماد ئه‌حمه‌د داون ی بۆ داكۆكیكردن له‌ئازاد ی رۆژنامه‌وانی؟ له‌كوێدا ئهو به‌رگری له‌ماف ی راده‌ربڕین كرد؟ ك ه ی دژ ی ئهو پێشێلكاریان ه وه‌ستاوه‌ته‌و‌ه كه ده‌كرێن ه سه‌ر رۆژنانووسان؟ كام لهو كادر‌ه سیاسیان ه ی حیزبه‌ك هی بانگكرد بۆ مه‌كته‌به‌كه‌ی‌‌و لێپرسینه‌و‌ه ی له‌گه‌ڵكردن؟ ك ه له‌كاتی هه‌ڵمه‌ت ی بانگه‌ش ه ی هه‌ڵبژاردندا هێرشیانكرد‌ه سه‌ر رۆژنامه‌نووسان ،كام رێنمای ی بۆ هه‌واداران ی لیسته‌ك ه ی باڵوكردهوه ك ه هێرش نه‌كه‌ن ه سه‌ر رۆژنامه‌نووسان ،بێگومانم په‌یامنێران ی ئهو سێ ده‌زگای ه ی خه‌اڵته‌كه‌یان پێداوه ،نه‌یانده‌وێرا ب ه به‌رده‌م مه‌ڵبه‌ند ی سلێمان ی یه‌كێتیدا تێپه‌ڕن‌و وێنه‌بگرن ،له‌كام ده‌زگا ی راگه‌یاندندا ئیدان ه ی ئهو په‌الماران ه ی كرد كه لق ی چوارو پاراستن ی هاوپه‌یمانیان كردیان ه سه‌ر رۆژنامه‌نووسان؟ ده‌بێ بپرسین ك ه ی عیماد ئه‌حمه‌د به‌رگر ی له‌میدیا ی ئه‌هل ی كرد؟ بۆ كاریگه‌ر ی نه‌بوو له‌سه‌ر راگه‌یاندن ی حیزبه‌ك ه ی بۆ راگرتن ی ئهو هێرش‌و تۆمه‌ت ه به‌رده‌وامان ه ی ك ه تا ئێستاش ده‌كرێن ه سه‌ر میدیای ئه‌هلی؟ له‌كوێدا هه‌ڵوێست ی هه‌بوو بهرامبهر ئهو یاسای ه ی ك ه ساڵی 2007 په‌رله‌مان بۆ بهرتهسككردنهوه ی ئازاد ی رۆژنامه‌وان ی په‌سه‌ندیكردو دواتر بارزان ی ره‌تیكرده‌وه. هه‌فته‌یه‌ك پێش پێدان ی ئهو خه‌اڵت ه سه‌نته‌ر ی میترۆ باڵویكرده‌وه که 16رۆژنامه‌نووس هێرشیانكراوه‌ت ه سه‌ر ،خۆ كاك عیماد ده‌كرا هیچ نا ته‌نها هه‌ڵوێستێك ی بنواندایه ،ئه‌گه‌ر كاك عیماد ئه‌مانه‌ش ی نه‌كردووه، خۆ ئهو كاته‌ی ك ه جێگر ی سه‌رۆك ی حكومه‌ت بوو ده‌یتوان ی لیژنه‌یه‌ك بۆ لێكۆڵینهوه له‌تیرۆركردن ی سۆران ی مام ه حه‌م ه پێكبهێنێت‌و راستیه‌كان بخاته‌روو ،یان النیكه‌م راستگۆیان ه بیوتای ه ك ه ئهوان به‌هۆ ی به‌رژه‌وه‌ندی سیاسیانه‌و‌ه ناتوانن له‌وه‌ها دۆسییه‌ك بكۆڵنه‌وه. من نامه‌وێت هێرش بكه‌م ه سه‌ر كاك عیمادو كه‌سایه‌ت ی له‌كه‌دار بكه‌م ،به‌اڵم حه‌ق ی ئه‌وه‌م هه‌یه ،گومان بكه‌م لهو هۆكاران ه ی وایانكرد كه ئهو خه‌اڵت ه ی پێبدرێت ،چونك ه به‌را ی من به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئهو شایست هی پێدان ی خه‌اڵت ی سۆران ی مام ه حه‌م ه بۆ ئازاد ی رۆژنامه‌وان ی نییه ،ئیتر نازانم شایست ه ی چ خه‌اڵتێكه‌و كێ پێ ی ده‌دات ،به‌اڵم پێم سه‌یر‌ه خه‌اڵتی ئازاد ی پێبدرێت لهالیهن سێ ده‌زگا ی رۆژنامه‌وان ی ئه‌هلییه‌وه! موجامه‌له‌كردن‌و پێدان ی لێدوان ی رۆژنامه‌وان ی یه‌كسان نییه به‌داكۆكیكردن له‌ئازاد ی رۆژنامه‌وانی ،ك ه دنیایه‌ك قوربان ی له‌پێناودا دراوه ،حه‌ق نیی ه رۆژنامه‌نووسان به‌موجامه‌له‌و دوو قس ه ی خۆش مه‌ست بن ،نابێت پرسیار‌ه جدییه‌كانیان له‌بیر بك هنو حه‌ق ی ئهو خه‌ڵكانه فه‌رامۆشبكه‌ن ك ه تاك ه هیوایان ئه‌وانن ،یان بۆچ ی دهبێت په‌یوه‌ندییه شه‌خسییه‌كان جێگ ه به‌پێوه‌ر‌ه زانستییه‌كان له‌ق بك هنو هه‌موو رێساكان ئاوه‌ژوو بكه‌نه‌وه ،نابێت پێدان ی چه‌ند په‌ڕه‌یه‌ك ریكالم به‌داكۆكیكردن له‌ئازاد ی رۆژنامه‌وانی‌‌و میدیا ی ئه‌هل ی لێكبدرێته‌وه. مه‌سه‌ل ه ی سه‌رسامیبوونی رۆژنامه‌نووسان ی كورد به‌و به‌رپرسان هی ك ه ده‌چن ه الیان بۆ چاوپێكه‌وتن جێگ ه ی سه‌رنجه ،چونك ه ئهوان تا ده‌گه‌ن ه الیان هه‌زار پرسیار ی جدی‌‌و ره‌خن ه ی توندیان هه‌یه ،به‌اڵم كه ده‌گه‌ن ه خزمه‌ت گهوره پیاوان ئیتر بیریان ده‌چێت ئهوان بۆچ ی هاتوون‌و پیش ه ئه‌سڵیه‌كه‌یان له‌بیر ده‌ك هنو ده‌ستده‌كه‌ن به‌مه‌دح‌و پیاهه‌ڵدانی، ئهم دیارده‌یه‌ش یه‌كه‌مجار له‌به‌رهه‌م ساڵحه‌و‌ه ده‌ستیپێكردو پاشان نه‌وشیروان مسته‌فا‌و دوا ی ئه‌ویش نێچیرڤان بارزانی ،ئێستاش ده‌بینین كاك عیماد خه‌اڵت ده‌كه‌ن. له‌ئیتاڵیا خه‌اڵتێك هه‌ی ه پێ ی ده‌ڵێن تۆپ ی ته‌خته ،سااڵن ه ده‌یده‌نه ئهو یاریزانان ه ی تۆپ ی پێ ك ه ئاستێك ی باش پێشكه‌ش ناك هنو یارمه‌تی یانه‌كانیان نادهن بۆ سه‌ركه‌وتن ،من پێموای ه كه‌سایه‌تیی ه سیاسییه‌كانی كوردستان شایه‌ن ی خه‌اڵتێك ی لهو ج��ۆره‌ن ،ئه‌گه‌رنا ئێستا ره‌وشی ئازاد ی رۆژنامه‌نووس ی به‌م دۆخ ه نه‌ده‌گه‌یشت‌و ئاماره‌كان ی تێهه‌ڵدان‌و فه‌القه‌كردن ی رۆژنامه‌نووسان به‌وشێوه‌ی ه نه‌ده‌چوو‌ه سه‌ر. بێئاگا به‌م كاره‌مان ئهو دۆست ه بیانییان ه ی ك ه داكۆكیده‌كه‌ن له‌ئازادی رۆژنامه‌وان ی شه‌رمه‌زار دهكهین ،ك ه له‌كات ی فشارهێنان بۆ سه‌ر ئازادی بیروڕا هه‌میش ه په‌نامان بۆ ده‌بردن ،به‌اڵم سه‌یرتر به‌المه‌و‌ه ئه‌وه‌یه ،چۆن بوو نێچیرڤان بارزانیش خه‌اڵت ی پێنه‌درا؟