له “ام القرا”ی وه‌زاره‌ته‌كان ده‌بێ عه‌قڵ بكڕن ئیسالمی نوێژكردن حه‌رامه 13 8
9
41
شه‌ممه 2010/7/24 ( )20الپه‌ڕ‌ه نرخ ( )1000دیناره رۆژنامه‌یه‌کی سياسى گشتییه ،هه‌فتانه کۆمپانیای سولى تێلیگراف ده‌ریده‌کات
له‌پشتی حکومه‌ته‌و ه بازرگانی بهجگهرهوه ده‌کرێت
ه�������ون�������ه‌ری پ �هی��ك �ه‌رت��اش��ی ل�ه‌ك��وردس��ت��ان��دا چ�����ه‌ق�����ی�����وه، چ��ون��ك�ه “ك��ه‌س رێ�����ز ل����ه‌ك����اری پ���هی���ك���ه‌رت���اش���ی ناگرێت”
w w w. d e s t u r. n e t
11
بارزانیو پارتی له‌به‌رهه‌م ساڵح توڕه‌ن ی هه‌ورامی ی نه‌وت هی به‌رپرسانن ،له‌وان ه به‌رهه‌م ساڵح‌و ئاشت پااڵوگه‌كان تایبه‌ت به‌ده‌ستوور مه‌سعود بارزانیو پارتی گومانده‌كه‌ن به‌رهه‌م ساڵح زانیارییه‌كانی له‌باره‌ی قاچاخچێتی نه‌وته‌وه به‌رۆژنامه‌ی نیویۆرك تایمز داب��ێ��ت ،ل �ه‌وه‌ش توڕه‌ن كه‌ئاماژه‌ی به‌فرۆشتنی نه‌وت به‌ڕێگه‌ی قاچاخ له‌سنووره‌كانی هه‌رێمه‌وه داوه. سه‌رچاوه‌كان دهڵێن باڵوكردنه‌وه‌ی راپۆرته‌كه‌ی نیویۆرك تایمز له‌باره‌ی ن��اردن��ه‌ده‌ره‌وه‌ی ن �ه‌وت له‌هه‌رێمی كوردستانهوه به‌قاچاخ بۆ ئێران، پارتی نیگه‌رانكردووه ،به‌تایبه‌ت ئ�هو زانیارییانه‌ی له‌راپۆرته‌كه‌دا له‌زاری سه‌رچاوه‌یه‌كی بااڵی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان �هوه ب�ڵاوك��راوه‌ت��هوه، چونكه پارتی گومانی ئهوه ده‌كات، كه‌به‌رهه‌م ساڵح ئهو زانیارییانه‌ی
ب��ۆ ده‌س��ت��وور وت��ی “د .ب�هره�ه‌م سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم چوار پااڵوگه‌ی له‌كه‌ركوكدا هه‌یه ،بۆیه ت��ه‌واوی خزمه‌تگوزاری له‌شه‌قام‌و گڵۆپكاری‌‌و روون��اك��یو هێماكانی هاتوچۆی بۆ دابینكراوه ،له‌كاتێكدا لهناو گه‌ڕه‌كه پێشكه‌وتووه‌كانی كه‌ركوكیشدا ئهو خزمه‌تگوزاریانه ئه‌نجامنه‌دراوه”. ل �ه‌الی �ه‌ك �ی ت���ره‌وه پ��ااڵوگ�هی�ه‌ك�ی ن���ه‌وت ل��ه‌ب��ه‌رده‌ق��اره‌م��ان ههیهو 2ب��ی��ری ن��ه‌وت��ی��ش ل��هه��ه‌ری��ه‌ك له‌گونده‌كانی كوپه‌له‌و ئه‌اڵقولی نزیك به‌رده‌قاره‌مان لێدراون ،به‌پێی زانیارییه به‌رده‌سته‌كان ،ئهم پااڵوگه‌و بیره نه‌وتانه‌ی به‌رده‌قاره‌مان‌و ئهو دوو گونده هی ئاشتی هه‌ورامین.
دابێت به‌نیویۆرك تایمز ،به‌و هۆیهوه پارتی له‌به‌رهه‌م ساڵح توڕه‌یه. سه‌رچاوه‌یه‌كی باوه‌ڕپێكراو ،وتی “پارتی گومانی لهوه هه‌یه كه‌به‌رهه‌م ساڵح ئهو زانیارییانه‌ی به‌قازانجی حسێن شه‌هرستانی دابێته نیویۆرك تایمز ،چونكه ئه‌ویش له‌باشوورو ن���اوه‌ڕاس���ت ك��ارئ��اس��ان �ی ب��ۆ ئهو كۆمپانیایانه كردووه ،كه له‌به‌رهه‌م ساڵحه‌وه نزیكن”. به‌پێی به‌دواداچوونێكی رۆژنامه‌ی ده‌ستوور ده‌ركه‌وتووه ،كه‌به‌شێكی زۆری ئهو نه‌وته‌ی ره‌وان �هی ئێران ده‌ك��رێ��ت‌و ئ��هو كۆمپانیایانه‌شی ئ�هو ك��اره ده‌ك��ه‌ن ،له‌الیه‌ن چهند به‌رپرسێكه‌وه سه‌رپه‌رشتی ده‌كرێن. كۆمپانیای شیرین هی كوڕه‌كانی س��االری حه‌مه ئاغایه كه‌ده‌كاته برای مه‌سعود بارزانییه ،كۆمپانیای نه‌وتی ره‌ش داده‌نرێت ،كه له‌به‌رهه‌م خاڵی نێچیرڤان بارزانی ،كۆمپانیای ق �هی��وان به‌یه‌كێك له‌گه‌وره‌ترین ساڵحی سه‌رۆكی حكومهتهوه نزیكه .راپۆرتێكی ورد له‌الپه‌ڕه ()14دا ئه‌ربیل ستیل هی نیهاد بارزانی كۆمپانیاكان ی ب���واری فرۆشتنی سه‌رچاوه‌یه‌كی ئاگادار له‌لێدوانێكدا ده‌خوێنیته‌و ه
“به‌منزیکان ه ناوی په‌رله‌مانتارێک :لێپێچینه‌و ه له‌گه‌ڵ فایلداره‌كان باڵوده‌كه‌مه‌وه” سه‌رۆکی حکومه‌تدا ده‌که‌ین
محه‌مه‌دی حاجی مه‌حمود :واز له‌سكرتێریی حیزبه‌كه‌م ده‌هێنم
زریان جه‌وهه‌ر محه‌مه‌دی حاجی مه‌حمود سكرتێری ح��ی��زب��ی س��ۆس��ی��ال��ی��س��ت دی��م��وك��رات��ی ك��وردس��ت��ان ،ئ��ام��اژه ب��هوه ده‌دات كه له‌كۆنگره‌ی حیزبه‌كه‌یدا واز له‌سكرتێریی ده‌ه��ێ��ن��ێ�ت‌و خ��ۆی هه‌ڵنابژێرێته‌وه، بڕیاریشداو‌ه به‌منزیكانه‌و رۆژان ه له‌سایتی سورێنه‌و‌ه كه‌سایتێكی تایبه‌ت به‌خۆیه‌تی، ناوی فایلداره‌كان باڵوبكاته‌وه. له‌لێدوانێكی تایبه‌تدا بۆ ده‌ستوور سكرتێری حیزبی سۆسیالیست رایگه‌یاند ك ه له‌مه‌ودوا فایلی فایلداره‌كان باڵوده‌كاته‌وه‌‌و وت ی
“له‌كۆنگره‌ی حیزبه‌كه‌شمدا ك ه له‌مانگی 12ده‌به‌سترێت ،خۆم هه‌ڵنابژێرمه‌وه‌‌و سه‌رقاڵی هه‌ندێك كاری تایبه‌تی خۆم ده‌بم”. م��ح�ه‌م�ه‌دی حاجی مه‌حمود ل�ه‌ب��اره ی هه‌ڵبژاردنی كاتی باڵوكردنه‌وه ی فایله‌كان، وت ی “بههۆی ب��ارودۆخ��ی سیاسییه‌وه، كاتی باڵوكردنه‌وه‌یم تائه‌مكاته دواخست، بههۆی ئه‌وه‌شی ك �ه‌ژم��اره ی فایله‌كان زۆرن‌و هه‌موویان تایبه‌ت نین به‌شتێك، كاته‌كه‌ی بۆ ئێستا دواخرا”. ناوبراو وتی “فایلداره‌كان كه‌سایه‌تی ج��ۆراوج��ۆری تێدا هه‌یه ،ههر له‌مه‌الی مزگه‌وته‌وه بیگره تاكو سكرتێرو شێخی ته‌كیه‌و چایچی‌و ده‌یانیتر”. سكرتێری سۆسیالیست وتی “ئه‌وانه‌ی خیانه‌تیان له‌نیشتمانی خۆیان كردووه، كه‌سانی ترسنۆكن ،بۆی ه ناتوانن هیچ بكه‌ن ،له‌فایلداره‌كان بێمنه‌تم”. ل �ه‌ب��اره‌ی ه��ۆك��اری ب�ڵاوك��ردن �ه‌وه‌ی ئهو ف��ای�لان�ه ،ئ��ام��اژه‌ی ب���ه‌وه‌دا كه‌ده‌بێت سنوورێك بۆ ئه‌وانه دابنرێت ،نابێت چیتر چاك‌و خراپ له‌كوردستان تێكه‌ڵببێت، وتی “ئاماده‌شم بچم ه ب��ه‌رده‌م دادگ�او بیسه‌لمێنم”. هه‌روه‌ها وتی "له‌مه‌ودوا رۆژانه له‌سایتی سورێن یه‌ك له‌دوای یه‌ك ناوی فایلداره‌كان باڵوده‌كه‌مه‌وه".
بۆیان ده‌رك �ه‌وت��ووه كه كه‌موكورت ی فه‌رمان خێاڵنی زۆر له‌الیه‌نی ئیداری‌‌و كه‌ره‌سته‌كانی س �ه‌الم �ه‌ت �ی ه �هی �ه ل�ه‌ئ��وت��ێ��ل�ه‌ك�ه‌داو له‌پێداویستییه‌كانی په‌رله‌مانتارێكی گۆڕان رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌موكورتیش ك���ه‌رووداوه‌ك���هی ئوتێل سۆما ئهوه ئاگركوژێنه‌وه‌دا هه‌بووه ،وتی “ئێمه‌ش ده‌ه��ێ��ن��ێ��ت ك��ه‌س��هرۆك��ی حكومه‌ت راپۆرتی خۆمان داوه به‌سه‌رۆكایه‌تی ب��ۆ پ��ه‌رل��ه‌م��ان بانگهێشتبكرێت‌و پ��ه‌رل��ه‌م��ان‌و داوای س���زای توندی ل��ێ��پ��رس��ی��ن�ه‌وه‌ی ل �ه‌گ �ه‌ڵ��دا بكرێت ،ئهو ك �ه‌س‌و الیه‌نانه‌مان ك��ردووه كه راشیگه‌یاند ئه‌گه‌ر رێنماییه‌كان بۆ كه‌مته‌رخه‌میان كردووه له‌دروستكردن‌و ئوتێل‌و باڵه‌خانه‌كان جێبه‌جێنه‌كرێن ،پێدانی مۆڵه‌تی ئوتێله‌كه‌دا”. ئ�ه‌وا سه‌رۆكی حكومه‌ت بانگهێشتی نه‌ریمان وتی “ئێمه چاودێری كاری په‌رله‌مان ده‌كه‌ن. لیژنه‌كان ده‌ك �هی �ن‌و ئ�ه‌گ�ه‌ر به‌پێی ی ه لیژن ی ندام ه ئ بدوڵاڵ نه‌ریمان عه رێنماییه‌كان ك �ه‌م��وك��ورت �ی بیناو ن���اوخ���ۆی پ���ه‌رل���ه‌م���ان‌و س��هرۆك��ی ئوتێله‌كانی تر رێكوپێك نه‌كه‌ن ،ئه‌وا ئ �هو لیژنه‌یه‌ی ك�ه له‌په‌رله‌مان بۆ وهك لیژنه‌كه‌ی خۆمان داواده‌ك�هی��ن لێكۆڵینه‌وه‌كردن له‌رووداوه‌كه‌ی ئۆتێل س���هرۆك���ی ح���ك���وم���هتو وه‌زی�����ره سۆما پێكهێنراوه ،له‌لێدوانێكیدا بۆ په‌یوه‌ندیداره‌كان بانگهێشتی په‌رله‌مان ده‌ستوور ،ئاماژه‌ی به‌وه‌دا كه له‌ئه‌نجامی بكرێن‌و لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا لێكۆڵینه‌وه‌كانیان ل��هو رووداوه ،بكرێت”.
ئهو ئه‌ندامه‌ی لیژنه‌ی ناوخۆی په‌رله‌مان وت��ی “كاره‌ساته‌كه‌ی ئوتێل سۆما، ئهوه ده‌هێنێت كه‌سه‌رۆكی حكومه‌ت بهێنرێته په‌رله‌مان‌و لێپرسینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا بكرێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ی كه‌سه‌رۆكی حكومه‌ت راس��ت�ه‌وخ��ۆ به‌رپرسیاره له‌ژیان‌و سه‌المه‌تی هاوواڵتیان ،بهاڵم له‌په‌رله‌ماندا بۆ ئ �ه‌وه‌ی به‌رپرسێك بهێنینه پ�ه‌رل�ه‌م��ان‌و لێپرسینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا بكه‌ین ،پێویستمان به‌ده‌نگی زۆرینه‌ی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان ههیهو له‌مه‌شدا هاوڕێیانی یهكێتیو پارتی ده‌نگ به‌وه‌ناده‌ن‌و به‌مه‌ش ئهو ئه‌گه‌ره الوازده‌ب��ێ��ت كه‌بتوانین به‌رپرسێكی بااڵی وه‌كو سه‌رۆكی حكومه‌ت بهێنینه ب���ه‌رده‌م پ�ه‌رل�ه‌م��ان‌و لێپرسینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا بكه‌ین”. ڕاپ��ۆرت��ێ��ک ل �ه الپ���ه‌ڕه (4و )5دا بخوێنه‌ره‌وه
بههۆی په‌یڕه‌وكردنی دوو سیستمی خوێندن له‌ساڵی داهاتوودا ،ئه‌گه‌ری دروستبوونی گرفتی گه‌ور ه ده‌كرێت
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
بڕیاردرا سێ سفره‌ك ه له‌سه‌ر دراوی عێراقی الببرێت زانیار داقوقی بانكی ناوه‌ندی عێراقی ئاشكرایكرد رێ��ك��ك��ه‌وت��وون ل��ه‌س��ه‌ر ئ����ه‌وه‌ی 3 س��ف��ره‌ك �ه ل��ه‌س��ه‌ر دراوی عێراقی الب���د‌هن‌و به‌منزیكانه‌ش ئ �هو بڕیاره جێبه‌جێده‌كرێت ،ه��ه‌روه‌ه��ا ن��اوی
كوردیش ده‌چێته سه‌ر دراوه‌كه. م��زه‌ف�ه‌ر محه‌مه‌د راوی��ژك��اری بانكی ناوه‌ندی عێراق رایگه‌یاند “بڕیاردراوه له‌دوای پێكهێنانی حكوم هتو په‌رله‌مان له‌دانیشتنی یه‌كه‌می ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ،پێشنیازی البردنی سفره‌كانی سه‌ر پاره‌ی عێراقی بخرێته ده‌نگدانه‌وه،
چونكه ئهو پرۆژه‌یه له‌الیه‌ن وه‌زاره‌ت ی دارای���ی عێراقی‌و بانكی ن��اوه‌ن��ده‌وه له‌سه‌ری رێككه‌وتوون”. ئ �هو راوێ��ژك��اره ئ �ه‌وه‌ش��ی وت “ئ�هو پ��رۆژه‌ی��ه س �ه‌رك �ه‌وت��وو و به‌زمانی ك��وردی��ش هاوشانی زمانی عه‌ره‌بی له‌سه‌ر دراوه‌كه ده‌نووسرێت”.
له‌سه‌ر ره‌خنه‌گرتن له‌پارتی ،هه‌ڕه‌ش ه ی ی كۆنگر هی سه‌ندیكا له‌ئه‌ندامان پارێزه‌ران ده‌كرێت ی راگه‌یاند له‌لێدوانێكدا به‌ده‌ستوور كاروخ نامیق ی “ل�ه‌ك��ات�ی ره‌خ��ن�ه‌گ��رت��ن له‌چۆنیه‌ت ی ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن��ه‌ك��ه ،ه��ه‌ن��دێ��ك ك �ه‌س ی ك��ۆن��گ��ره‌ی سه‌ندیكا ئه‌ندامێك ی كوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت ته‌شه‌نوجاتی حیزبیان پێوه‌دیاربوو، پارێزه‌ران ی ی��ه‌ك��ێ��ك ل��ه‌ئ��ه‌ن��دام��ان��ی ك��ۆن��گ��ره ل �ه‌ك��ات�ی ره‌خ��ن �ه‌گ��رت��ن له‌چۆنیه‌ت ی به‌شێوه‌یه‌كی بازاڕی توڕه‌بوو له‌چه‌ند ی هه‌ڵبژاردنه‌كه ،ئه‌ندامێك به‌ڕێوه‌چوون ی ی كه‌س بۆ ی ده‌ك��رد ك ه ئه‌ندامێكی كۆنگره‌و وت كۆنگره هه‌ڕه‌شی ئ �هوه ی بڵێت”. نییه قسه به‌پارت ی بڵێت. كه‌س بۆی نییه قسه به‌پارت ی س��اڵ��ح وه‌ل����ه‌د ب �ه‌گ �ی وت���ی “ئ �ه‌م � ه ی ئه‌ندامی كۆنگره ساڵح وه‌له‌د به‌گ ی ی به‌پارت ی پ��ارێ��زه‌ران �ی كوردستان له‌كاتێكدابوو كه‌س قسه سه‌ندیكا
نه‌وتبوو ،ته‌نها ئ�هوه نه‌بێت یهكێك ی ی له‌چۆنیه‌ت ی كۆنگره ره‌خنه له‌ئه‌ندامان ی ئهم ه هه‌ڵبژاردنه‌كه گرتبوو ،وت � ی پارتیو یه‌كێتییه”. ده‌ستتێوه‌ردان ی هه‌ڵبژاردنه‌ك ه ی “چۆنیه‌ت ناوبراو وت ی كۆنگره كێشه‌ی له‌نێوان ئه‌ندامان ی هه‌ندێك پێیان دروستكرد ،له‌به‌رئه‌وه ی كراوه باشبوو هه‌ڵبژاردنه‌ك ه به‌لیست ی ئه‌نجامبدرێت ،ب�ه‌اڵم دوات��ر به‌لیست داخراو به‌ڕێوه‌چوو”.
ی ی مه‌ڵبه‌ند چهند به‌شێك ی ژاراوه داخراون ته‌ندروست فه‌رمان چۆمانی بههۆی كه‌می كارمه‌ند‌و پزیشك له‌مه‌ڵبه‌ندی ته‌ندروستی ژاراوه، چهند به‌شێك داخ���راون‌و چهند به‌شێكیش تێكه‌ڵكراون‌و بههۆی ك �ه‌م��ی ده‌رم��ان��ی��ش��هوه به‌پێی پێویست ده‌رم��ان به‌نه‌خۆشه‌كان نادرێت‌و لێیانده‌شاردرێته‌وه. ب��اب��ه‌ك��ر ع���ه‌ب���دوڵ�ڵ�ا ح��ه‌س��ه‌ن به‌ڕێوه‌به‌ری كارگێڕی مه‌ڵبه‌ندی ته‌ندروستی ژاراوه له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور ،رایگه‌یاند “بههۆی كه‌می كارمه‌ند‌و بچوكی بیناكه‌مان هه‌ندێ به‌شی وه‌كو فریاكه‌وتنی ژنان‌و چاودێریكردنی دایكایه‌تیمان تێكه‌ڵكردووه ،ه �ه‌روه‌ه��ا به‌شی هێڵكاری دڵ��م��ان ه �هی �ه ،ب �ه‌اڵم ژوورم������ان ن��ی��ی �هو ب��ه‌ن��اچ��اری له‌ژوورێكیتر كاری پێده‌كه‌ین”. ئ��ام��اژه‌ی ب��ه‌وه‌ش��دا كه‌به‌هۆی نه‌بوونی پزیشكی تایبه‌ت ،به‌شی س��ۆن��ارو تیشكیان داخستووه‌‌و وتی “ههر نه‌خۆشێكمان پێوێستی به‌تیشك و سۆنار هه‌بێت ،ده‌ینێرین بۆ قه‌اڵدزێ”. ئ��ام��اژه‌ی ب �ه‌وه‌ش��دا كه‌زیاتر له 10كارمه‌ندیان پێویسته‌‌و وتی “جگه له‌وانه‌ش پزیشكی ددان‌و ئافره‌تانمان نییه”. به‌ڕێوه‌به‌ری كارگێری مه‌ڵبه‌نده‌كه باسی له‌كه‌می ده‌رم���ان‌و كه‌می مه‌ڵبه‌نده‌كه‌شیان ئۆتۆمبێلی ك���ردوو ،وت �ی “مانگانه ده‌رم��ان وه‌رده‌گرین ،بڕه‌كه‌ی دیاریكراوه‌و ئ����هو ده‌رم����ان����ه‌ش ب�ه‌خ��ش��ت�ه
دابه‌شده‌كه‌ین به‌سه‌ر نه‌خۆشه‌كاندا ،ناوبراو ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه‌زۆر ناتوانین وهك پێویست بیده‌ین هه‌وڵیانداوه بۆ چاره‌سه‌ركردن ی ب��ه‌ن��ه‌خ��ۆش ،چونكه ده‌رم��ان��ی ئ��هو گ��رف��ت��ان�هو داواك��اری��ش��م��ان مانگێك به‌شی دوو هه‌فته ناكات ،ب�����ه‌رزك�����ردووه‌ت�����هوه ،ب���ه‌اڵم بۆیه به‌ناچاری ده‌رمانه‌كان كه‌م وتی“پزیشكی سۆنارو ئافره‌ت لهو ده‌ن��ووس��ی �ن‌و هه‌ندێكیشیان بۆ سنووره كه‌مه‌و نییه تا بۆ ئێمه‌ی بنێرن”. دهرهوه ده‌نووسین”.
ئاسۆ ئه‌ڵمانی :من ده‌ستبه‌كاربووم روونكردنه‌وه‌یه‌ك له‌ئاسۆ ئه‌ڵمانی ،بهرپرسی ی چاودێری‌‌و به‌دواداچوونی یه‌كێتی مه‌كته‌ب یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان مه‌كته‌بی چاودێری‌‌و به‌دواداچوون بۆ به‌ڕێز رۆژنامه‌ی ده‌ستوور بابه‌ت /وه‌اڵم ساڵوێكی گه‌رم….. هه‌فته‌نامه‌ی ده‌ستوور له‌ژماره‌ی رۆژی چوارشه‌ممه ،2010/7/14هه‌واڵێكی له‌ژێر ناونیشانی (هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌دو ره‌فعه‌ت عه‌بدوڵاڵو ئاسۆ ئه‌ڵمانی له‌پۆسته‌كانیان ده‌ستبه‌كار نه‌بوون) ،ئێمه وهك مه‌كته‌بی چاودێری‌‌و به‌دواداچوون‌و به‌ناوی هه‌موو هه‌ڤااڵنی مه‌كته‌به‌وه ئهم هه‌واڵه به‌ناڕاست ده‌زانین ،چونكه له‌ڕۆژی 2010/7/3به‌ئاماده‌بوونی لێپرسراوی ده‌سته‌ی كارگێڕی‌‌و ئه‌ندامانی ده‌سته‌ی كارگێڕی ،هه‌موو ئه‌ندامانی مه‌كته‌بی چاودێری‌‌و به‌دواداچوون ،له‌باره‌گای مه‌كته‌بی سیاسی ،ئاڵوگۆڕی لێپرسراوێتی مه‌كته‌ب له‌نێوان بهرپرسی تازه‌و پێشوودا ئه‌نجامدراو به‌رنامه‌و پالنی تازه‌ش بۆ كاركردنی داهاتوو داڕێژرا ،راشیده‌گه‌یه‌نین كه كاك ئاسۆ ئه‌ڵمانی وهك بهرپرسی مه‌كته‌ب ده‌ستبه‌كاره‌و هه‌روه‌ها ناوی مه‌كته‌به‌كه‌شمان مه‌كته‌بی چاودێری‌‌و به‌دواداچوونه نه‌ك مه‌كته‌بی چاودێری‌‌و پشكنین. له‌گه‌ڵ رێزدا… ئاسۆ مامه‌ند لێپرسراوی مه‌كته‌بی چاودێری‌‌و به‌دواداچوون 2010/7/18
3
كێ ده‌بێته سه‌رۆكی داهاتووی عێراق؟
د .كه‌مال سه‌ید قادر
ناونیشانی ئهم بابه‌ته ده‌بوایه ئایا كوردێك ده‌بێته سه‌رۆكی داهاتووی عێراق؟ بێت ،وه‌اڵمه‌كه‌شی ،نه‌خێر! بۆچی؟ چونكه ئه‌مریكا پشتگیری له‌كاندیدێكی كوردی ناكات ،به‌ڵكو زیاتر نییه‌تی ئه‌وه‌یه ئهم پۆسته ببه‌خشێته عه‌ره‌بێكی سوننه بۆ قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی ئهم قه‌باحه‌تانه‌ی دژ به‌عه‌ره‌به سووننه‌كان كردیان‌و بۆ قایلكردنی جیهانی عه‌ره‌بیش جگه له‌وه‌ش ،كه‌وا ئه‌مه‌ریكا له‌هه‌وڵی ئاسانكاری هاتنه‌سه‌ر حوكمی لیستی ئه‌لعێراقییه‌دایه تایاسای نه‌وت‌و گاز له‌به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌مریكادا ره‌تبكه‌ن، بهم جۆره‌ش مرازی دێرینی ئه‌مریكا له‌كۆنترۆڵكردنی نه‌وتی عێراق به‌یه‌كجاره‌كی حاسڵبێت ،ئه‌وان حه‌وت ده‌ریایان بڕی به‌دوای بۆنی ئهم نه‌وته‌وه مه‌حاڵه وا به‌ده‌ستبه‌تاڵی بڕۆنه‌وه. له‌راستیشدا نه‌ك ههر كوردێك ناكرێته‌وه سه‌رۆكی عێراق ،به‌ڵكو به‌ڕێز مام جه‌اللیش له‌ڕێگای فێڵێكی یاساییه‌وه ،یا باشتره بڵێین كوده‌تایه‌كی ده‌ستووری له‌رۆژی 07/14وه ،له‌كه‌یه‌ك له‌شه‌رعییه‌تی ده‌ستووری دراوه وه‌كو سهرۆك كۆمار ،كه‌چی خۆم له‌م باوه‌ڕه‌شم كه‌هه‌ر كوردێك تاقه رۆژێكیش پێشمه‌رگایه‌تی كردبێت ،پێگه‌كه‌ی به‌سه‌د قات له‌سه‌رووی پێگه‌ی سه‌رۆكایه‌تی عێراقه‌وه‌یه ،مام جه‌اللیش وه‌كو پێشمهرگهو كه‌سایه‌تییه‌كی سیاسی جیهانی پێویستی بهم پۆسته ههر نییه ،بهاڵم ده‌شڵێم ئهم به‌ڕێزه وه‌كو كه‌سایه‌تییه‌كی بلیمه‌تی جیهانی سیاسه‌ت، ده‌بوایه هه‌ستی به‌وه‌كردبا ،كه‌ئه‌مریكییه‌كان له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ی ئهودا نین ،بۆیه باشتربوو ئهو له‌الیه‌ن خۆیه‌وه ئاماده‌نه‌بوونی خۆی بۆ خۆكاندیدكردن بۆ ئهم پۆسته رابگه‌یه‌نێت ،ئه‌وكاته هه‌تا ههتایه به‌سه‌رۆكی عێراق ناوده‌برا ،كه‌چی ئێستا به‌داخه‌وه ده‌توانرێ به‌كاندیدی شكستهێناو ،یا هه‌تا سه‌رۆكی البراو ناوببرێت .ئالوده‌بوون به‌پۆستی سیاسی ،دیارده‌یه‌كه ده‌رئه‌نجامه‌كه‌ی هه‌رده‌م به‌باشی ناكه‌وێته‌وه. پاڵپشتی ئه‌مه‌ریكا بۆ ك��ورد ،نه‌ك ههر بۆ پۆستی س�هرۆك كۆمار پێویسته ،به‌ڵكو مانه‌وه‌ی هه‌رێمی كوردستانیش وه‌كو قه‌واره‌یه‌كی سیاسی پابه‌نده به‌پاڵپشتی ئه‌مه‌ریكا ،ئه‌گه‌رنا ته‌مه‌نی ئهم هه‌رێمه زۆر درێژتر نابێت ،زۆربه‌ی هه‌ره زۆری فیرعه‌ونه لوتبه‌رزه‌كانی هه‌رێمیش دیسان چاره‌نووسیان ژیانی په‌ناهه‌نده‌یی ده‌بێت له‌شه‌قامه‌كانی ڤیه‌نناو له‌نده‌ن‌و ستۆكهۆڵم ،مافی كوردیش له‌عێراقدا له‌مافی كورده‌كانی پارچه‌كانیتر زیاتر نابێت .ساردی نێوان ئیداره‌ی ئۆباماو لێپرسراوانی سیاسی كوردستان ،به‌بێ پسپۆڕیش هه‌ستی پێده‌كرێت ،راپۆرته‌كانی ئهم دوواییه‌ی رۆژنامه ناسراوه‌كانی ئه‌مریكیش ،له‌سه‌ر قاچاغچێتی نه‌وت‌و گه‌نده‌ڵی له‌هه‌رێمی كوردستاندا ،ده‌توانرێت به‌هه‌مان ئاراسته لێكبدرێنه‌وه .مه‌به‌ستی سه‌ره‌كیش له‌نووسینی ئهم بابه‌ته هه‌ڵهێنانی ناوی سه‌رۆكی داهاتووی عێراق نییه ،به‌ڵكو زیاتر تاوتوێكردنی ئهم پرسیاره‌یه ،ئایا باری سیاسی هه‌رێم پاش گه‌ڕانه‌وه‌ی مام جه‌الل له‌به‌غداد به‌كامه ئاراسته‌دا ده‌ڕوات؟ چونكه تائێستا ئهم پۆسته‌ی مام جه‌الل له‌به‌غداد ئهو سه‌نگه‌بوو ،كه‌هاوسه‌نگی سیاسی له‌نێوان پارتیو یه‌كێتیدا راگرتبوو ،كه‌مام جه‌الل ئهم پۆسته‌ی نه‌ما ،ترسی ئهوه هه‌یه له‌سه‌ر هیچ پۆستێكیتر له‌كوردستاندا جێگای نه‌بێته‌وه، مه‌گه‌ر پۆستی سه‌رۆكی هه‌رێم نه‌بێت ،ئه‌مه‌شیان له‌الیه‌ن به‌ڕێزێكی تره‌وه گڕدراوه ،بۆیه ئه‌گه‌ری سه‌ر‌هه‌ڵدانه‌وه‌ی دیارده‌ی دوو ئیداره‌یی‌و هه‌تا دوو هه‌رێمیش له‌ئارادایه ،مه‌گه‌ر سه‌رانی یهكێتیو پارتی ئه‌مجاره‌یان به‌ئاقاڵنه بجوڵێنه‌وه دوور له‌خۆپه‌رستی‌و غرور ،ئه‌میش بۆ نمونه ،له‌ڕێگای وه‌رگرتنی پۆستی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان له‌الیه‌ن مام جه‌الله‌وه ،كه‌پۆستێكه خۆی دهسهاڵتی له‌پۆستی سه‌رۆكی هه‌رێم زیاتره. ئه‌گه‌ر خوانه‌خواسته‌ش هاوپه‌یمانی ستراتیجی نێوان پارتیو یه‌كێتی هه‌ره‌سیهێنا ،ئه‌وا ئه‌گه‌ری دابه‌شبوونه‌وه‌ی هه‌رێم ئه‌گه‌رێكی راسته‌قینه‌یه .هه‌تا ئه‌گه‌ر بێتو پارتیش بتوانێت هاوپه‌یمانییه‌تێكی نوێی په‌رله‌مانی ،بۆ نمونه له‌گه‌ڵ بزووتنه‌وه‌ی گۆڕاندا ببه‌ستێت، پرۆسه‌كه بۆی هه‌یه شه‌ڕی ناوخۆی له‌نێوان یهكێتیو بزووتنه‌وه‌ی گۆڕاندا لێبكه‌وێته‌وه ،چونكه بنكه‌ی سهرهكی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌ناوچه‌كانی ژێر دهسهاڵتی یه‌كێتیدایه .ئه‌گه‌ر هاوسه‌نگی سیاسی هه‌رێمیش تێكبچێت ،ئه‌وا حكومه‌تی زۆرینه‌ی به‌غداش ده‌توانێت ئاسانتر ده‌ستبخاته نێو كاروباری هه‌رێمه‌وه ،له‌ڕێگای ده‌ستتێكه‌ڵكردن له‌گه‌ڵ یهكێك له‌الیه‌نه‌كان هه‌روه‌كو له‌ساڵی 1966و ئابی 1996روویداوه به به‌كارهێنانی الیه‌نێك دژ به‌الیه‌نێكیتر .ئێمه‌ی كورد جگه له‌پاڵپشتی ئه‌مریكا هیچ كارتێكی تری كاریگه‌ری فشارمان له‌ده‌ستدا نییه به‌رامبه‌ر به به‌غداد ،مه‌گه‌ر ئه‌نجامدانی ریفراندۆمێك نه‌بێت له‌سه‌ر سه‌ربه‌خۆیی كوردستان به‌پشتبه‌ستن به‌مافی گه‌الن له‌چاره‌ی خۆنووسین ،ئه‌مه‌شیان ئه‌گه‌ر له‌الیه‌نی یاسایی‌و ته‌كنیكییه‌وه كێشه‌یه‌كی نه‌بێت ،ئه‌وا له‌الیه‌نی واقیعی سیاسییه‌وه ئه‌گه‌ر هێزو زه‌به‌الحێكی وه‌كو ئه‌مریكای له‌پشت نه‌بێت ،ئه‌وا زوو ریسه‌كه‌مان لێده‌بێته‌وه به‌خوری. لێره‌شدا ده‌رف �ه‌ت وه‌رده‌گ��رم بانگه‌وازێك ئاراسته‌ی هه‌موو الیه‌نه سیاسییه كوردستانییه‌كان بكه‌م ،به‌تایبه‌تیش بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان‌و الیه‌نه ئیسالمییه‌كان ،كه‌ده‌رفه‌ت له‌ناكۆكی نێوان پارتیو یه‌كێتی وه‌رن �ه‌گ��رن ،ئه‌گه‌ر خوانه‌خواسته ئهم دوو حیزبه دیسان له‌سه‌ر پۆست‌و داهات كێشه كهوته نێوانیان ،به‌ڵكو ببنه پۆلی شلكردنه‌وه‌ی گرژییه‌كان ،ئه‌گه‌ر له‌پێناوی به‌رژه‌وه‌ندی گشتیش نه‌بێت ،ههر له‌پێناوی خۆیان ،چونكه ئهم ئه‌زموونه‌ی هه‌رێمی كوردستان ئه‌گه‌ر تێكبچێت، كاره‌ساتێكه بۆ هه‌موومان. drkamalsaidqadir@gmx.at
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
2
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
ی تێده‌كه‌وێت ی له‌كۆی ه كێشه ی پارت ی ئافره‌تان هه‌ڵبژاردن كاندیدێك ده‌ڵێت بهرپرسی لقی سه‌فینی پارتی خیانه‌تی لێكردووه ،بهرپرسی لقه‌كه‌ش ده‌ڵێت ئهو ده‌ستتێوه‌ردانی نه‌كردووه محه‌مه‌د نه‌جیب كادیرێكی ئافره‌تی پارتی له‌كۆیه، ده‌ڵێت بهرپرسی لقی سه‌فینی پارتی خیانه‌ت‌و غه‌درێكی گه‌وره‌ی لێكردووه، بههۆی ئهوهی رێگری لێكردووه ببێته بهرپرسی ئه‌نجومه‌نی ئافره‌تانی قه‌زای كۆیه ،بهرپرسی لقی سه‌فینی پارتیش ئهوه ره‌تده‌كاته‌وه. دوای ئهوهی رۆژی 6/30هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی ئافره‌تان له‌قه‌زای كۆیه ده‌ستپێده‌كات ،الری هه‌ڵمه‌ت پاڵێوراو و كادیری حیزب‌و ئه‌ندامی یه‌كێتی الوان‌و قوتابیانی ك��وردس��ت��ان بۆ ئهو پۆسته ،ده‌ڵێت «بهرپرسی لق رێگری لێكردم‌و ده‌ستیده‌خسته ناو هه‌ڵبژاردنه‌كه‌وه ،پشتگیری كه‌سێكی ده‌كرد كه‌پارتی نییه». الری هه‌ڵمه‌ت حاجی ،كادیری لقی 24سه‌فین ،پاڵێوراو بۆ ئه‌نجومه‌نی ق����ه‌زای ئ��اف��ره‌ت��ان��ی ك��ۆی��ه ،وت��ی «پێشئه‌وه‌ی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن بكرێت،
بڕیاردرابوو كه‌نه‌شمیل عه‌لی دابنرێت لهو پۆسته ،چونكه بڵند ئیسماعیل پشتگیری ته‌واوی ده‌كردو ئاگاداری هه‌موو كادیرو ئه‌ندامه‌كانی كرده‌وه كه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك هاوكاری الری نه‌كه‌ن‌و ده‌نگم نه‌ده‌نێ». الری هه‌ڵمه‌ت ئ��ام��اژه ب���ه‌وه‌ده‌دات ك���ه‌ئ���ه‌وان چ �ه‌ن��دی��ن��ج��ار ئ����اواره‌و ده‌ربه‌ده‌ربوون‌و ماڵیان لێزه‌وتكراوه له‌سه‌ر پارتی ،بهاڵم وتی «ئێمه ههر پارتین ،بۆیه ئه‌گه‌ر ئه‌وان خۆشیان بێن به‌دوامدا ،ئه‌وا كارناكه‌م ،چونكه خیانه‌تیان لێكردم ،بهاڵم به‌داخه‌وه حیزبه‌كه‌ی من كه‌سانێكی دڵسۆزی ناوێت ،كه‌سێكی ده‌وێ��ت كه‌ئه‌مالو ئه‌والیان بۆ بكات‌و دڵسوزیان نه‌بێت». به‌پێی ئ �هو زانیاریانه‌ی كه‌ده‌ست رۆژنامه‌ی ده‌ستوور كه‌وتوون ،بهرپرسی لقی 24سه‌فین بڵند ئیسماعیل چهند رۆژێ��ك پێش هه‌ڵبژاردنه‌كه ،به3 ئه‌ندام ناوچه‌ی دێگه‌ڵه‌ی وتبوو رۆژی هه‌ڵبژاردن ،الری ده‌بێت بكشێته‌وه‌و نابێت بێگه‌ردی دایكی الریش خۆی
هه‌ڵبژێرێته‌وه. پێش ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن�ه‌ك�ه دای��ك��ی الری زانیویه‌تی كه‌به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ند رێ��گ��ری ك���ردووه ل���ه‌وه‌ی جارێكیتر خۆی هه‌ڵبژێرێته‌وه ،ل �ه‌دژی الریش پشتگیری له‌نه‌شمیل ناوێك كردووه، به‌پێی وت هی الری. بڵند ئیسماعیل بهرپرسی لقی 24 سه‌فین ،ده‌ڵێت ئ�هوه راس��ت نییهو ئه‌سڵ‌و ئه‌ساسی نییهو ئهو رۆژه‌ش كه‌هه‌ڵبژاردن كراوه له‌وێنه‌بووه. وتی «داوام له‌هیچ كه‌سێك نه‌كردووه كه‌خۆی نه‌پاڵێوێت‌و پاشگه‌زبێته‌وه له‌هه‌ڵبژاردن ،به‌ڵكو زۆر به‌ئازادانه هه‌ڵبژاردن ك��راوه ،ئ�هو ئافره‌ته‌ش به‌ده‌نگدان ده‌رچووه». بهرپرسی لقی 24سه‌فین ده‌ڵێت لیژنه‌ی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن له‌هه‌ولێره‌وه هاتوون‌و ناوی پاڵێوراوه‌كانیش الی ئ���ه‌وان ب���ووه ،وت �ی «ب��ۆی�ه ده‌بێت ئ �ه‌وان �هی ك �ه‌ده‌رن �ه‌چ��وون ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كه قبوڵبكه‌ن». بڵند وتی «ئێمه ده‌زانین بنه‌ماڵه‌ی
الری پارتین‌و خه‌باتێكی زۆری��ان ب��ۆ پ��ارت��ی ك���ردووه ،ده‌رن�ه‌چ��وون��ی الری��ش په‌یوه‌ندی به‌هیچ شتێكه‌وه نییه ،به‌ڵكو ته‌نها له‌هه‌ڵبژاردندا ده‌رنه‌چووه‌‌و ده‌نگی نه‌هێناوه ،نه‌وه‌ك ئێمه خیانه‌تی لێبكه‌ین». ده‌س��ت��وور ئ��ه‌وه‌ی زانیوه كه‌پێشتر نه‌شمیل عه‌لی پارتی نه‌بووه. بڵند وت��ی «نه‌خێر ئ��هو ئافره‌ته ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی ئافره‌تانی قه‌زای كۆیه بووه ،به‌هه‌ڵبژاردن ده‌رچووه». ده‌س��ت��وور په‌یوه‌ندیكرد به‌نه‌شمیل عه‌لی بهرپرسی ئافره‌تانی ئه‌نجومه‌نی قه‌زای كۆیه ،بهاڵم به‌بیانووی ئهوهی كه‌ده‌بێت راستهوخۆ ستافی ده‌ستوور ببینێت ئاماده‌نه‌بوو لێدوان بدات. الری وت��ی «ئ���ه‌وان پیالنێكیان بۆ دانابووم ،ده‌یانوت ده‌بێت ئه‌وانه‌ی كه‌ده‌نگده‌ده‌ن ده‌بێت كادیربن ،بهاڵم ئه‌وانه‌ی ده‌نگیاندا پارتیش نه‌بوون‌و خه‌ڵكانی سه‌رجاده بوون ،بۆیه فێڵیان لێكردم ،چونكه ئه‌وانه‌ی ده‌نگیانده‌دا به‌من هه‌مووی كادیر بوون».
گه‌رمیان نه‌خۆشكه‌وتووه! ی پسپۆڕو كه‌می ده‌رمانه‌وه ده‌ناڵێنن ی پزیشك ی گه‌رمیان ،به‌ده‌ست نه‌بوون ی شاره‌كان نه‌خۆشخانه‌كان فه‌رمان خێاڵنی له‌گه‌رمیان ب���هه���ۆی ن���ه‌ب���وون���ی پ��زی��ش��ك �ی پسپۆڕی زۆرب��هی نه‌خۆشییه‌كان‌و ك�ه‌م�ی ده‌رم���ان���هوه ،هه‌ڵمه‌تێكی ده‌ستیپێكردووه، ئیمزاكۆكردنه‌وه به‌و هیوایه‌ی حكومه‌ت كێشه‌كانی ته‌ندروستی له‌ناوچه‌كه چاره‌سه‌ربكات. كۆمه‌ڵه‌ی په‌یامی خه‌ڵك له‌گه‌رمیان ه �ه‌ڵ��م �ه‌ت �ی ئ��ی��م��زاك��ۆك��ردن �ه‌وه‌ك �ه ب�ه‌ڕێ��وه‌ده‌ب��ات له‌شاره‌كانی ك�ه‌الر، ك��ف��ری ،چ �ه‌م��چ �ه‌م��اڵ ،خانه‌قین، ده‌ربه‌ندیخان ،پێبازو رزگاری .به‌نیازن 2هه‌زار ئیمزاكۆبكه‌نه‌وه لهناو 500
هه‌زار كه‌س كه لهو شارانه‌دا ده‌ژین. رێ��ك��خ��راوه‌ك �ه ب �ه‌ن��ی��ازه ئیمزاكان ل��ه‌گ��ه‌ڵ ی��اداش��ت��ێ��ك��دا ئ��اراس��ت �هی پ �ه‌رل �ه‌م��ان‌و حكومه‌ت ب��ك��ات ،بۆ ئ���ه‌وه‌ی رێ���ژه‌ی ده‌رم��ان �ی ن��اوه‌ن��دو بنكه ته‌ندروستییه‌كانی گه‌رمیان زی��ادب��ك��رێ �ت‌و چ �ه‌ن��د پزیشكێكی پسپۆڕیشیان بۆ دابینبكرێت. ع�ه‌دن��ان قوربانی ئه‌ندامی ك��ارای كۆمه‌ڵه‌ی په‌یامی خه‌ڵك له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت گه‌رمیان له‌ڕووی پزیشكی پسپۆڕو ده‌رمانه‌وه كێشهو كه‌موكورتی زۆری���ان ه �هی �ه ،وتی «پێمانوایه سلێمانی پشكی گه‌رمیان ده‌بات له‌پزیشكی پسپۆڕو ده‌رماندا».
ب �ه‌پ��ێ �ی ئ���ام���اره‌ك���ان ،ل����ه %26 ی نه‌خۆشه‌كانی گه‌رمیان ده‌گوازرێنه‌وه بۆ نه‌خۆشخانه‌كانی سلێمانی ،له‌گه‌ڵ ئ�ه‌وه‌ش��دا ل�ه‌م��اوه‌ی سااڵنی 2009و 2010دا بههۆی نه‌بوونی پزیشكی پسپۆڕه‌وه 10نه‌خۆش له‌ڕێگه‌ی نێوان گه‌رمیان سلێمانی گیانیان له‌ده‌ستداوه ،چه‌ندین منداڵ له‌ڕێگه‌ی نێوان شاره‌كانی گه‌رمیان‌و سلێمانیدا له‌دایكبوون. تائێستا ل��ه‌ك��ه‌الر ك�ه‌س�ه‌ن��ت�ه‌ری گه‌رمیانه ،پزیشكی پسپۆڕی چاو و ده‌روون���ی نییه ،ی�ه‌ك پزیشكی پسپۆڕی مندااڵن هه‌یه ،پزیشكی پسپۆڕییه‌كانی هه‌ناوی‌‌و نه‌شته‌رگه‌ری
گشتی‌‌و شكاوی گشتی‌‌و تیشك‌و سۆناریش ژماره‌كه‌یان به ب�ه‌راورد ب �هو نه‌خۆشانه‌ی رۆژان���ه ده‌چنه نه‌خۆشخانه‌كان ،وهك پێویست نییه. قوربانی وتی «جگه‌له‌وه‌ش هه‌میشه له‌گه‌رمیاندا كێشه‌ی ده‌رمان‌و كه‌می ده‌رمانمان هه‌یه ،یان تیشكی ته‌نوری (وێ��ن �هی موگناتیسی تیشكی)، هێمارای له‌هه‌موو پارێزگاكاندا هه‌یه، كه‌چی له‌گه‌رمیاندا نییه». قوربانی وتی «تائێستا ئاوڕ له‌الیه‌نی ته‌ندروستی نه‌دراوه‌ته‌وه ،كه‌بوارێكه راس��ت �ه‌وخ��ۆ پ �هی��وه‌ن��دی به‌ژیانی رۆژانه‌ی هاوواڵتیانه‌وه هه‌یه». هه‌ڵمه‌تی ئیمزاكۆكردنه‌وه چهند
رۆژێكه ده‌ستیپێكردووه ،تائێستا نزیكه‌ی 2هه‌زار ئیمزا كۆكراوه‌ته‌وه. ق��ورب��ان��ی ده‌ڵ��ێ��ت ه��اوواڵت��ی��ان‌و رێكخراوه‌كانی گه‌رمیان ئارامیان ن���ه‌م���اوه ،وت���ی «ت��ائ��ێ��س��ت��ا زۆر داواك���اری���ك���راوه ب��ۆ دابینكردنی پزیشكی پسپۆڕو زیادكردنی ده‌رمان، ب �ه‌اڵم هیچ هه‌نگاوێكی جیدی بۆ چاره‌سه‌ر نهنراوه ،بۆیه هاوواڵتیان‌و ئێمه‌ی رێكخراوه‌كان ،ئه‌گه‌ر ئهو داوای �ه‌م��ان له‌كاتێكی دیاریكراودا وه‌اڵم ن��ه‌درێ��ت��هوه ،هه‌ڵوێستی توندوه‌رده‌گرین». بهرپرسانی ته‌ندروستی گه‌رمیان دان ب �هو ك�ه‌م��وك��وڕی��ان�ه‌دا ده‌نێن كه‌خه‌ڵكانی ناوچه‌كه به‌هۆیه‌وه گیرۆده‌بوون. د .ئاكۆ ئیبراهیم به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی ته‌ندروستی گه‌رمیان له‌لێدوانێكدا ی «پێویستمان بۆ ده‌س��ت��وور وت � ی پسپۆڕیتر به‌چه‌ندین پزیشك هه‌یه ،س���ه‌ره‌ڕای ئ�ه‌وان� هی ئێستا هه‌مانه ،بهاڵم كێش هی ده‌رمان وهك ی تریشدا هه‌یه، له‌هه‌موو پارێزگاكان ئه‌ویش خۆی له‌كه‌می چهند جۆرێكی ده‌رمان ،یان كێش هی به‌سه‌رچوونی ده‌رم����ان‌و دواك �ه‌وت��ن �ی ده‌رم��ان��دا ده‌بینێته‌وه». د .ئاكۆ ئیبراهیم ده‌ڵێت له‌هه‌موو كوردستاندا پزیشكی پسپۆڕ كه‌مه، ب���ه‌اڵم ل�ه‌گ�ه‌رم��ی��ان��دا بۆشاییه‌كه گه‌وره‌تره ،وتی «تائێستا نهتوانراوه له‌پزیشكی پێداویستیه‌كانمان پسپۆڕ بۆ دابینبكرێت ،چاره‌سه‌ری ئ��ه‌م كێشه‌یه‌ش ب���هوه ده‌ك��رێ��ت كه‌حكومه‌ت له‌ڕێگ هی كارئاسانی‌‌و ه��ان��دان�هوه پزیشكه پسپۆڕه‌كان بنێرێته ده‌وروبه‌ری پارێزگاكانیش، ن��ه‌ك ته‌نها ل �ه‌ن��او پارێزگاكاندا كۆیانبكاته‌وه». د .ئاكۆ ده‌ڵ��ێ��ت س��ااڵن�ه ههرچی پێداویستی‌‌و كه‌موكورتیمان هه‌بێت ل �ه‌گ �ه‌ڵ داواك���ردن���ی دابینكردنی پزیشكی پ��س��پ��ۆڕ ،ده‌ی��ن��رێ��ن بۆ وه‌زاره‌ت ،وتی «ئێستاش چاوه‌ڕێی وه‌اڵمی وه‌زاره‌تین».
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته ئ������ه‌وه‌ش ب �ه‌م �ه‌ب �ه‌س��ت �ی پشكنینی سه‌رجه‌م بیناو ب��اڵ�ه‌خ��ان�ه‌ك��ان‌و چۆنیه‌تی مۆڵه‌تدان به‌دروستكردنی ته‌الره‌كان‌و ی مه‌رجه‌كانی سه‌المه‌تی لهو بوون ته‌الرانه‌ی دروستده‌كرێن. بهاڵم ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنان تائێستا به‌رده‌وامن له‌پێدانی مۆڵه‌ت و زه‌وی ب�ه‌پ��رۆژه‌ك��ان�ی دروس��ت��ك��ردن�ی بیناو باڵه‌خانه. یاسین فه‌قێ سه‌عید به‌ڕێوه‌به‌ری لقی سلێمانیی ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنانی كوردستان له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت تائێستا به‌رده‌وامن له‌پێدانی م��ۆڵ �ه‌ت و زه‌وی ب�ه‌دروس��ت��ك��ردن�ی پ���رۆژه‌ی دروس��ت��ك��ردن�ی باڵه‌خانه‌و ت���ه‌الری ب��ازرگ��ان �ی ،وت �ی “تائێستا له‌الیه‌ن حكومهتهوه هیچ بڕیارێكمان پێنه‌گه‌یشتووه بۆ راگرتنی دروستكردنی باڵه‌خانه”. ئه‌شكه‌وته‌كانی سلێمانی ته‌یب جه‌بار ده‌ڵێت باڵه‌خانه‌و بیناكانی سلێمانی وهك ئه‌شكه‌وت دروستكراون، ده‌روازه‌ی���ه‌ك���ی س �ه‌ره‌ك��ی��ی��ان هه‌یه له‌نهۆمی زه‌وی��دا ،بهاڵم له‌نهۆمه‌كانی ت��ردا ه �ه‌رچ��وارالی بیناكان كراوه‌ته ژوور‌و شوقه‌و په‌نجه‌ره‌یان ب �ه‌ڕووی ده‌ره‌وه‌دا نییه. ته‌یب جه‌بار وتی “زۆربه‌ی باڵه‌خانه‌كان به‌ته‌نیشت یه‌كه‌وه دروستكراون ،ماوه له‌نێوانیاندا نییه ،په‌نجه‌ره‌یان به‌ڕووی دهرهوه تێدا نییه ،ه �ه‌وا گۆڕكێیان نییه ،خۆر له‌ناوه‌وه‌ی ته‌الره‌كان نادات، باڵكۆنیان نییه ،یه‌ك ئاسانسه‌رو یه‌ك رێگه‌ی پلیكانه‌یان تێدایه ،كه‌واته مه‌رجه‌كانی سه‌المه‌تییان تێدا نییه”. به‌پێی ئامارێكی ده‌زگ���ای هاندانی وه‌ب �هره��ێ��ن��ان ك��ه‌ده‌س��ت ده‌س��ت��وور كه‌وتووه ،له‌ساڵی 2004هوه تا ساڵی 2006له‌سلێمانی م��ۆڵ �ه‌ت دراوه به‌دروستكردنی 61بیناو باڵه‌خانه‌و پرۆژهی بازرگانی‌‌و وه‌به‌رهێنان. خه‌سره‌و كه‌مال سه‌رۆكی شاره‌وانیی سلێمانی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور رایگه‌یاند “له‌ساڵی 2000هوه تا مانگی كانوونی دووه‌می 2010له‌سه‌ر داوای ئه‌نجومه‌نی ش��اره‌وان��یو به‌بیانووی خ��ێ��رای �ی ل �ه‌ب �ه‌ڕێ��ك��ردن �ی م��ام�ه‌ڵ�هی هاوواڵتیاندا ،ده‌ستبه‌جێ مۆڵه‌ت ده‌درا به‌دروستكردنی ته‌الر‌و باڵه‌خانه‌كان، “به‌بێ هیچ مه‌رجێكی سه‌المه‌تی”. عومه‌ر مه‌حوی س�هرۆك�ی پێشووی ش��اره‌وان��ی�ی سلێمانی ئاماده‌نه‌بوو له‌وباره‌یه‌وه لێدوان بدات. له‌كاتێكدا به‌پێی یاساو رێنماییه‌كان ههر بینایه‌ك كه له 2نهۆم زیاتربێت، پ���هی���ژه‌ی رزگ����ارب����وون‌و سیستمی ئاگركوژێنه‌وه‌و زه‌نگی ئاگاداركردنه‌وه‌ی تێدا بێت ،ئینجا مۆڵه‌تی پێده‌درێت. خه‌سره‌و كه‌مال ده‌ڵێت له‌وه‌ته‌ی بووه به‌سه‌رۆكی شاره‌وانی یه‌ك بینا یان ئوتێلێك دروستنه‌كراوه ،كه‌مه‌رجه‌كانی یاسای به‌ڕێوه‌بردنی شاره‌وانییه‌كان‌و
رێنماییه‌كانی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی تێدا نه‌بووبێت. خه‌سره‌و كه‌مال ئاماژه‌ی به‌وه‌دا دوو مانگ پێش ئێستا له‌الیه‌ن ئه‌نجومه‌نی وه‌زی��ران��هوه لیژنه‌یه‌ك دیاریكرا بۆ پێداچوونهوه به‌پرۆژه‌كانی سلێمانی به‌پێی ماسته‌رپالنی شاره‌كه ،بۆیه ئه‌وان لهو كاته‌وه مۆڵه‌تی دروستكردنی بیناو باڵه‌خانه‌كانیان راگ��رت��ووه، وت��ی “س �ه‌رق��اڵ �ی پ��ێ��داچ��وون�ه‌وه‌ی��ن به‌كه‌موكورتییه‌كان”. ته‌یب جه‌بار ئه‌وه‌شی وت پێویسته دیزاینی بنه‌ڕه‌تیی ش��ارو دیزاینی میعماریی باڵه‌خانه‌كان پێداچوونه‌وه‌ی ب��ۆ ب��ك��رێ �ت‌و ك�ه‌م��وك��ورت��ی��ی�ه‌ك��ان�ی چاكبكرێن“ ،چونكه به‌رده‌وام ئه‌گه‌ری دووباره‌بوونه‌وه‌ی رووداوی هاوشێوه‌ی ئوتێل سۆما هه‌یه”. حكومه‌ت وردبینی‌‌و به‌دواداچوون ناكات به‌رپرسان دهڵێن زۆری��ن�هی خ��اوه‌ن بیناكان نه‌خشه‌ی بیناكانیان وهك خۆی جێبه‌جێ نه‌كردووه ،دوای وه‌رگرتنی مۆڵه‌ت نه‌خشه‌كه‌یان گۆڕیوه ،هیچ ده‌زگایه‌كی حكومه‌تیش به‌دواچوون‌و لێپێچینه‌وه‌ی نه‌كردووه. ی��اس��ی��ن ف��ه‌ق��ێ س �ه‌ع��ی��د ده‌ڵ��ێ��ت ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنان به‌رپرس نییه له‌كه‌موكورتیی پرۆژه‌كانی بیناسازی، وت�ی “ش��اره‌وان��یو ئاوه‌دانكردنه‌وه‌و یه‌كێتیی ئ��ه‌ن��دازی��اران به‌رپرسن له‌كه‌موكوڕیی هونه‌ریی پ��رۆژه‌ك��ان، ئه‌وان مۆڵه‌ت ده‌ده‌ن به‌دروستكردنی باڵه‌خانه‌كان ،بۆیه ده‌بێت ئ �ه‌وان چاودێری جێبه‌جێكردنی مه‌رجه‌كانی س��ه‌الم��ه‌ت��یو ف���ری���اگ���وزاری بكه‌ن له‌ته‌الره‌كاندا”. ی��اس��ی��ن وت���ی “ت��ائ��ێ��س��ت��ا ل �ه‌الی �ه‌ن ح��ك��وم�ه‌ت�هوه رێنمایمان ل �ه‌ب��اره‌ی مه‌رجه‌كانی س�ه‌الم�ه‌ت��یو سیستمی فریاكه‌وتنه‌وه پێنه‌گه‌یشتووه ،بهاڵم هه‌ركاتێك رێنمایی حكومه‌تمان لهو بارهیهوه بۆ هات ،ئه‌وا ره‌چاوی ده‌كه‌ین”. م��هه��اب��اد ح �ه‌ف��ی��د ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌ری گه‌شتوگوزاری سلێمانی ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور هه‌ریه‌ك له‌شاره‌وانی‌‌و به‌رگریی شارستانی‌‌و گه‌شتوگوزار به به‌رپرسیار ده‌زان��ێ��ت ل���ه‌ڕووداوی ئاگركه‌وتنه‌وه‌ی ئوتێل سۆما. مه‌هاباد حه‌فید وت �ی “هه‌ندێكجار خاوه‌ن بیناو ئوتێله‌كان رێنماییه‌كان ی جێبه‌جێناكه‌ن ،خاوه‌نی وهك خۆ ئ�����هو ئ��وت��ێ��ل س��ۆم��اش رێ��ن��م��ای��ی��ان �هی
داواده‌كرێت سه‌رۆكی حكومه‌ت بهێنرێت ه په‌رله‌مان‌و لێپرسینهوه ی له‌گه‌ڵدا بكرێت ج���ێ���ب���ه‌ج���ێ���ن���ه‌ك���ردووه‌و ن �ه‌خ��ش �ه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی گۆڕیوه”. ل�����ه2009/12/12دا بههۆی گڕگرتنی دوو موه‌لیده‌ی كاره‌باییه‌وه له‌شه‌قامی س��ال��م پێنج ئۆتۆمبێل س��ووت��ان، ب�هه��ۆی�هوه خ��اوه‌ن �ی ئۆتۆمبێله‌كان س��ك��ااڵی یاساییان ل���ه‌دژی عومه‌ر مه‌حوی سه‌رۆكی ئه‌وكاته‌ی شاره‌وانیی سلێمانی ت��ۆم��ارك��رد ،ئ��ه‌وه‌ش وهك تۆمه‌تباركردنی شاره‌وانیی سلێمانی بهوهی شوێنی تایبه‌تی بۆ موه‌لیده‌ی كاره‌بایی ته‌رخان نه‌كردووه‌و رێگه‌ی داوه خاوه‌نی باڵه‌خانه‌كان موه‌لیده‌ی كاره‌بایی له‌سه‌ر شۆسته‌ی ب �ه‌رده‌م باڵه‌خانه‌كان دابنێن‌و كاری پێبكه‌ن. ته‌یب جه‌بار وتی “ده‌بێت پێداچوونهوه به‌سیستمی ك���اره‌ب���ای س �ه‌رج �ه‌م باڵه‌خانه‌كاندا بكرێت‌و چاكبكرێنه‌وه، چونكه زۆرج���ار هه‌ڵه له‌گه‌یاندنی ك��اره‌ب��ادا دروستبووهو بووه‌ته هۆی ئاگركه‌وتنه‌وه“. حكومه‌ت دوای بارانبارین فه‌ره‌نجی له‌به‌رده‌كات رۆژی 2010/7/19ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی حكومه‌تی هه‌رێم كۆبووه‌وه ،كه‌تێیدا ب��ڕی��اری��دا به‌پێكهێنانی لیژنه‌یه‌كی هاوبه‌ش له‌نێوان وه‌زاره‌ت��ی ناوخۆو شاره‌وانی‌‌و گه‌شتوگوزار پێكبێت ،بۆ پشكنینی سه‌رجه‌م شوێنه گشتی‌‌و حكومییه‌كان به‌مه‌به‌ستی دڵنیابوون ل �هه �ه‌ب��وون �ی سیستمی ب �ه‌رگ��ری �ی شارستانی وهك له‌یاسای ژماره 62ی 1978دا هاتووه. ههر لهو كۆبوونه‌وه‌یه‌دا ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بڕیاریدا مۆڵه‌ت نه‌درێت به‌هیچ پ���رۆژه‌و شوێنێكی خزمه‌تگوزاریی كه‌رتی تایبه‌ت‌و شوێنه گشتییه‌كان ،تا مۆڵه‌تی ره‌سمی به‌شێوه‌ی بڕوانامه‌ی سه‌المه‌تی‌‌و ب�����ه‌رگ�����ری�����ی ش��ارس��ت��ان��ی ل����ه‌وه‌زاره‌ت����ی ن����اوخ����ۆ
وه‌رنه‌گرن. به‌ڕێوه‌به‌ری گه‌شتوگوزاری سلێمان ی وت���ی “دوای س��ووت��ان��ی ئوتێل سۆما ،لیژنه‌یه‌ك بۆ به‌دواداچوونی كه‌موكورتییه‌كانی ئوتێل‌و بیناكان دروستكراوه‌و له‌م رۆژانهدا ئه‌نجامه‌كان ئاشكراده‌كرێن‌و ئێمه‌ش الی خۆمانه‌وه چاودێریی كه‌موكورتیی ئهو ئوتێل‌و ته‌الرانه ده‌كه‌ین كه‌مۆڵه‌تمان پێداون”. یاسین فه‌قێ سه‌عید وتی “ئه‌گه‌ر له‌الیه‌ن حكومه‌تیشه‌وه ه �ه‌ر رێنماییه‌كمان پێبگات ،ئ �ه‌وا جێبه‌جێی ده‌كه‌ین‌و به‌پێی ئهو رینماییانه مۆڵه‌تده‌ده‌ین به‌دروستكردنی باڵه‌خانه”. زان���ا محه‌مه‌د قایمقامی سلێمانی له‌لێدوانه‌كه‌یدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت له‌دوای سووتانی ئوتێل سۆماوه كاری لیژنه‌كانی چاودێریان توندوتۆڵكردووه، وتی “ههر شوێنێك په‌یوه‌ندی به‌ئێمه‌وه ه �ه‌ب��ێ �ت‌و م �ه‌رج �ه‌ك��ان �ی س�ه‌الم�ه‌ت�ی ت��ی��دا ن�ه‌ب��ێ��ت ،ئ���ه‌وا لێپێچینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌كه‌ین‌و مه‌رجه‌كانیان پێ جێبه‌جێده‌كه‌ین”. ته‌یب جه‌بار ئاماژه‌ی ب�ه‌وه‌دا كاتێك ئه‌ندازیارێك تێبینی‌‌و سهرنجی له‌سه‌ر پرۆژه‌یه‌ك هه‌یه ،به‌قسه‌ی ناكرێت، وتی “ئه‌ندازیاری ناو فه‌رمانگه‌كان ه �ه‌ڕه‌ش �هی��ان ل��ێ��ده‌ك��رێ��ت ،ش�ه‌ڕی��ان له‌گه‌ڵدا ده‌كه‌ن ،به‌قسه‌یان ناكه‌ن”. ئهو ئه‌ندازیاره ئاماژه‌ی به‌كه‌موكوڕییه‌كی تری باڵه‌خانه‌كانی كوردستاندا ،وتی “له‌هه‌ندێك له‌باڵه‌خانه‌كاندا ره‌چاوی رێگه‌و هاتوچۆی كه‌مئه‌ندامان نه‌كراوه”. ش��وان سدیقیش وت��ی كه‌حكومه‌ت ل��ێ��پ��رس��ی��ن��ه‌وه‌‌و ل��ێ��پ��ێ��چ��ی��ن �ه‌وه‌ی كه‌موكورتییه‌كان ل�ه‌گ�ه‌ڵ هه‌ندێك كۆمپانیای بچوك ئه‌نجامده‌دات ،بهاڵم لێپرسینهوه ل �هو كۆمپانیا‌و پ��رۆژه گه‌ورانه ناكات ،كه‌به‌رپرسی بااڵیان له‌پشته. نه‌ریمان عه‌بدوڵاڵ ئه‌ندامی لیژنه‌ی ن��اوخ��ۆی پ�ه‌رل�ه‌م��ان�ی ك��وردس��ت��ان، ئ��ام��اژه‌ی ب����ه‌وه‌دا ك �ه له‌ئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌كانیان لهو رووداوه ،بۆیان ده‌ركه‌وتووه كه‌كه‌موكورتی زۆر له‌الیه‌نی ئ��ی��داری‌‌و كه‌ره‌سته‌كانی سه‌المه‌تی هه‌یه ،له‌ئوتێله‌كه‌داو كه‌موكورتیش له‌پێداویستییه‌كانی ئاگركوژێنه‌وه‌دا ههبووهو وتی “ئێمه‌ش راپۆرتی خۆمان داوه به‌سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان‌و داوای سزای توندی ئهو كه‌س‌و الیه‌نانه‌مان ك��ردووه كه كه‌مته‌رخه‌میان ك��ردووه ل �ه‌دروس��ت��ك��ردن‌و پ��ێ��دان�ی مۆڵه‌تی ئوتێله‌كه‌دا”. ن��ه‌ری��م��ان وت���ی “ئ��ێ��م �ه چ��اودێ��ری ك���اری لیژنه‌كان ده‌ك��هی��ن‌و ئه‌گه‌ر به‌پێی رێنماییه‌كان كه‌موكورتی بیناو ئوتێله‌كانی ت��ر رێكوپێك نه‌كه‌ن ،ئه‌وا وهك لیژنه‌كه‌ی خۆمان داواده‌ك���هی���ن س��هرۆك��ی حكومه‌ت‌و وه‌زیره په‌یوه‌ندیداره‌كان بانگهێشتی پ��ه‌رل��ه‌م��ان بكرێن‌و
5
لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا بكرێت”. ئهو ئه‌ندامه‌ی لیژنه‌ی ناوخۆی په‌رله‌مان وت��ی “ك��اره‌س��ات�ه‌ك�هی ئوتێل سۆما ئهوه ده‌هێنێت كه‌سه‌رۆكی حكومه‌ت بهێنرێته په‌رله‌مان‌و لێپرسینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا بكرێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت راس��ت�ه‌وخ��ۆ به‌رپرسیاره له‌ژیان‌و سه‌المه‌تی هاوواڵتیان ،بهاڵم له‌په‌رله‌ماندا ب��ۆئ �ه‌وه‌ی به‌رپرسێك بهێنینه پ�ه‌رل�ه‌م��ان‌و لێپرسینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا بكه‌ین ،پێویستمان به‌ده‌نگی زۆرینه‌ی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان ههیهو له‌مه‌شدا هاوڕێیانی یهكێتیو پارتی ده‌نگ به‌وه‌ناده‌ن‌و به‌مه‌ش ئهو ئه‌گه‌ره الوازده‌ب��ێ��ت ،كه‌بتوانین به‌رپرسێكی بااڵی وه‌كو سه‌رۆكی حكومه‌ت بهێنینه ب���ه‌رده‌م پ�ه‌رل�ه‌م��ان‌و لێپرسینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا بكه‌ین”. لیژنه‌ی لێكۆڵینه‌وه ل �ه‌رووداوه‌ك �هی ئوتێل سۆما ،بڕیاری ده‌ستگیركردنی خ����اوه‌ن ئ��وت��ێ��ل�ه‌ك�هی ده‌ك�����ردووه، ب �ه‌م �ه‌ب �ه‌س��ت �ی ل��ێ��ك��ۆڵ��ی��ن�هوه لێی‌‌و دوێنێش خاوه‌نی مۆبیلیاتی پاشاو بهرپرسی ئوتێله‌كه به‌بڕیاری دادوه‌ر ده‌ستگیركران ،ب �ه‌اڵم ته‌نها ئوتێل سۆما مه‌رجه‌كانی سه‌المه‌تی پشتگوێ نه‌خستووه ،به‌ڵكو زۆربه‌ی باڵه‌خانه‌كان هه‌مان كه‌موكوڕییان تێدایه. ته‌یب جه‌بار روونیده‌كاته‌وه كه‌سێ الیه‌ن به‌رپرسن له‌كه‌موكورتی بیناكان، ئهو كه‌سه‌ی كه‌دیزاینی باڵه‌خانه‌كه ده‌ك��ات ،پاشان حكومه‌ت ،كه‌ده‌بێت چ��اودێ��ری چۆنیه‌تی دروستكردنی باڵه‌خانه‌كان بكات ،هه‌روه‌ها خاوه‌ن باڵه‌خانه‌كه‌ش. بۆیه به‌پێویست ده‌زان��رێ��ـ��ت جگه له‌ئه‌ندازیارانی پ��رۆژه‌ك��ان‌و خ��اوه‌ن باڵه‌خانه‌كان ،سه‌رۆكی حكومه‌ت‌و وه‌زی�����ره پ�هی��وه‌ن��دی��اره‌ك��ان��ی��ش��ی��ش به‌تۆمه‌تی كه‌مته‌رخه‌می به‌دوادانه‌چوون بۆ پرۆژه‌كان لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا بكرێت.
سهرۆك ی شاره‌وان ی سلێمانی :له‌ساڵ ی 2000تا 2010 ده‌ستبه‌ج ێ مۆڵه‌ت ده‌درا به‌دروستكردن ی ته‌الر‌و باڵه‌خانه‌كان، به‌ب ێ هیچ مه‌رجێك ی سه‌المه‌تی.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
4
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
مانگان ه زیاتر ل ه 200ملیۆن دینار له‌پێشمه‌رگه وه‌رده‌گیرێت ده‌ستوور
هه‌وڵه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن‌و فشاری ده‌ره‌كی له‌سه‌ر پارتیو یه‌كێتی ئه‌نجامی نه‌بووه بۆ پێكهێنانی هێزێكی یه‌كگرتووی نیزامی، به‌ڵێنه‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم‌و حكومه‌تیش نه‌برایه سه‌ر له‌ده‌ستبه‌ردرابوونی یهكێتیو پارتی له‌هێزی چه‌كداری. به‌پێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور له‌كاتی وه‌رگرتنی موچه‌ی ئهم مانگه‌دا ،پارتیو ی�ه‌ك��ێ��ت��ی ل��ه‌ڕێ��گ��هی رێكخستنه‌كانی خۆیانهوه بۆ ه�ه‌ر پێشمه‌رگه‌یه‌ك بڕی ( )5هه‌زار دیناریان له‌موچه‌كه‌یان بڕی، وهك ئابوونه‌ی حیزبی ،سه‌رچاوه‌یه‌كی ئاگاداریش له‌رێكخستنه‌كانی هه‌ردوو حیزبه ده‌سه‌اڵتداره‌كه رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌نزیكه‌ی 250ملیۆن دینار له‌م مانگه‌دا ئابوونه‌ی حیزبی وه‌رگیراوه. ده‌ستوور زانیویه‌تی كه‌هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌وه‌ش له‌پێشمه‌رگه‌كان ك��راوه كه‌ئه‌گه‌ر باسی بكه‌ن دوورده‌خرێنه‌وه .بهاڵم به‌رپرسێكی وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه ده‌ڵێت ئهو ئابوونه‌یه له‌نێو لیواكاندا نه‌بووه ،به‌ڵكو له‌نێو ئهو هێزانه‌دا بووه كه‌پێیانده‌وترێت «پێشمهرگهو سه‌ر به‌حیزبه‌كانن». له‌دوای هه‌ڵبژاردنه‌كانی 7/25هوه هه‌ریه‌كه له‌سه‌رۆكی هه‌رێم‌و سه‌رۆكی حكومه‌ت به‌ڵێنی ئه‌وه‌یان به‌هاوواڵتیانی كوردستاندا كه‌هێزی پێشمه‌رگه‌ی سه‌ر به‌حیزبه‌كان نامێنێت‌و هێزێكی یه‌كگرتووی نیزامی دروستده‌كرێت، بهاڵم هه‌نگاوه‌كانی ئهو به‌ڵێنانه به‌سیستی
ده‌ڕۆن ،به‌جۆرێك تائێستا ئهو 4لیوایه ی كه 8مانگ له‌مه‌وبه‌ر بڕیاری له‌سه‌ردرا به‌ته‌واوی پێكهێنانی رانه‌گه‌یه‌نراوه. ئه‌نوه‌ری حاجی عوسمان بریكاری وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه له‌لێدوانێكدا ب��ۆ ده‌س��ت��وور ده‌ڵێت به‌پێی ئهو بڕیارانه‌ی كه له‌سه‌رووی خۆمانه‌وه هاتووه ،ده‌بێت له‌ئاینده‌یه‌كی نزیكدا هێزی پێشمه‌رگه‌ی كوردستان له‌سوپایه‌كی یه‌كگرتوودا یه‌كبخرێت. ئهو وتی «بۆ ئهو مه‌به‌سته چهند هه‌نگاوێك نراوه له‌وانه دروستكردنی ئهو چوار لیوایه‌ی بڕیاریداوه ،كه‌خۆشبه‌ختانه ئێستا به‌شی زۆری كاره‌كانی ته‌واوكراوه». راشیگه‌یاند كه‌بڕیارێكیتر هه‌یه ههر ل���ه‌چ���وارچ���ێ���وه‌ی ی�ه‌ك��خ��س��ت��ن�ی ه��ێ��زی پێشمه‌رگه‌دا 4بۆ 6لیوایتر دروستبكرێت. وه‌زاره‌ت��ی پێشمه‌رگه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم ن��ات��وان��ێ��ت ژم����اره‌ی ه��ێ��زی پێشمه‌رگه ب �ه‌ت �ه‌واوه‌ت �ی دیاریبكات ،ب��ه‌اڵم به‌پێی ئهو خه‌ماڵندنه‌ی ئ�ه‌وان كردوویانه خۆی له‌نزیكه‌ی 190هه‌زار پێشمه‌رگه ده‌دات. ئه‌نوه‌ری حاجی عوسمان وتی «پێشتر له‌گه‌ڵ حكومه‌تی عێراقدا باس له 190هه‌زار پێشمه‌رگه كرابوو» .هه‌روه‌ها وتی «بهاڵم بێگومان ئێستا هێزی پێشمه‌رگه لهو رێژه‌یه زیاتره». یهكێك له‌سه‌ره‌كیترین كێشه‌كانی نێوان حكومه‌تی ن��اوه‌ن��دی‌و حكومه‌تی هه‌رێم، داننه‌نانه به‌و ژماره‌یه‌ی هێزی پێشمه‌رگه‌ی كوردستان‌و به‌شێك له‌كێشه‌كه‌ش خۆی ل���ه‌وه‌دا ده‌بینێته‌وه كه تائێستا هێزی
پێشمه‌رگه‌ی كوردستان سه‌ر به‌حیزبه‌كانن. نه‌ریمان عه‌بدوڵاڵ ئه‌ندامی لیژنه‌ی ناوخۆ له‌په‌رله‌مانی كوردستان ده‌ڵێت حكومڕانی واڵت واپێویست ده‌ك��ات كه له‌نێو هێزه چ �ه‌ك��داره‌ك��ان��دا ك���اری حیزبی ق�ه‌ده‌غ�ه بكرێت ،بهاڵم وتی «ئهوهی له‌واڵتی ئێمه‌دا په‌یڕه‌وده‌كرێت نه‌شازه‌و له‌هیچ واڵتێكدا نییه». نه‌ریمان وتی «به‌ڵگه‌مان الیه كه‌یه‌كێتی‌و پارتی به‌رده‌وام كاری حیزبی لهناو ریزه‌كانی هێزی پێشمه‌رگه‌دا ده‌كه‌ن ،پێشمه‌گه سه‌ر به‌حیزبه‌كانن ،لهناو حیزبه‌كانیشدا سه‌ر به‌كه‌سانێكن». بهرپرسانی وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه هه‌بوونی هێزی پێشمه‌رگه‌ی تایبه‌ت به‌حیزبه‌كانی ك��وردس��ت��ان به‌تایبه‌ت یهكێتیو پارتی ره‌تناكه‌نه‌وه. ئ���ه‌ن���وه‌ری ح��اج��ی ع��وس��م��ان ده‌ڵ��ێ��ت كه‌رێكخستنی حیزبی لهناو لیواكان نییهو به‌هه‌موو مانایه‌ك قه‌ده‌غه‌یه .هه‌روه‌ها وتی «هێزی پێشمه‌رگه هی حیزبه‌كانه به‌تایبه‌تی پارتیو یه‌كێتی ،ئهمه راستییه‌كه ئیتر كه‌یفی خۆیانه ئابوونه وه‌رده‌گرن یان نا». ئهوه له‌كاتێكدا به‌پێی یاسای رێكخستنی كاری حیزبه‌كان كه‌ساڵی 1993په‌رله‌مانی كوردستان ده‌ریكردووه ،نابێت حیزبه‌كان هێزی چه‌كداری تایبه‌ت به‌خۆیان هه‌بێت، یان رێكخستن لهناو هێزی پێشمه‌رگه‌دا بكه‌ن. به‌پێی یاساكه ئه‌گه‌ر ههر حیزبێك ئهو
مه‌رجانه‌ی جێبه‌جێ نه‌كرد ،ئه‌وا رووبه‌ڕوو ی داخستن ده‌بێته‌وه ،بهاڵم تا ئێستا زۆربه‌ی حیزبه‌كان ئهو مه‌رجه‌یان پێشێلكردووه، له‌پێش ههموویانهوه یهكێتیو پارتی. به‌رپرسێكی پێشمه‌رگه كه‌نه‌یوست ناوی باڵوبكرێته‌وه ب�ه‌ده‌س��ت��ووری وت «له‌م مانگه‌دا كاتێك هێزه‌كانی پێشمه‌رگه م��وچ �هی��ان وه‌رگ����رت ،رێكخستنه‌كانی یهكێتیو پارتی ئابوونه‌یان له‌پێشمه‌رگه‌كان وه‌رگرتووه». ئهو به‌رپرسه وتی «خۆم به‌دواداچوونم بۆ ئهو مه‌سه‌له‌یه كردووه ،بۆم ده‌ركه‌وتووه زیاتر له 50ه�ه‌زار پێشمه‌رگه ئابوونه‌ی لێوه‌رگیراوه ،كه 250ملیۆن دینار ده‌كات». پڕۆژه یاسایه‌ك له‌په‌رله‌مانی كوردستاندا خ��وێ��ن��دن �ه‌وه‌ی ی�ه‌ك�ه‌م��ی ب��ۆ ك���راوه بۆ قه‌ده‌غه‌كردنی كاری حیزبی لهناو هێزی پێشمه‌رگه‌دا ،كه له‌الیه‌ن ئۆپۆزسیۆنه‌وه ره‌وانه‌ی په‌رله‌مان كراوه ،بهاڵم ئۆپۆزیسیۆن ره‌خنه‌ی ئهوه ده‌گرن كه‌ده‌سه‌اڵت نیه‌تی یه‌كگرتنه‌وه‌ی الوازه. نه‌ریمان عه‌بدوڵاڵ وت �ی «ده‌م��ان�ه‌وێ��ت ك��اری حیزبی لهناو هێزه چه‌كداره‌كاندا قه‌ده‌غه‌بكه‌ین ،بهاڵم لیستی ده‌سه‌اڵت كار بۆ دواخستنی ده‌كه‌ن». ئهو وتی كه‌به‌رژه‌وه‌ندی هه‌ردوو حیزبه‌كه ل���ه‌وه‌دای���ه ك��ه‌ب��هو ش��ێ��وه‌ی �هی ئێستا بمنێتێته‌وه. ئه‌نوه‌ر وتی «هیوادارین یهكێتیو پارتی سستی نه‌نوێنن له‌یه‌كخستنی هێزی پێشمه‌رگه ،بۆئهوهی بتوانین سوپایه‌ك
دروستبكه‌ین بۆ پاراستنی ئهم واڵته». تائێستا ه��ێ��زی پێشمه‌رگه‌ی حیزبه بچووكه‌كان نه‌چووه‌ته ژێر ركیفی وه‌زاره‌تی پێشمهرگهو ئهو چوار لیوایه‌ی كه‌هه‌وڵی دروستكردنی ده‌درێت .یهكێتیو پارتیش رێكخستنه‌كانی لهناو هێزی پێشمه‌رگه‌دا رانه‌گرتووه. ع �ه‌ب��دوڵ�ڵای ح��اج�ی مه‌حمود ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی سۆسیالیست وتی «ئ �ه‌وك��ات �هی ك �ه‌ب��ڕی��اردرا ئ �هو لیوایانه دروستبكرێت ،داوامانلێكرا ،بهاڵم تائێستا ههر وه‌كو خۆی ماوه‌ته‌وه‌و نه‌چووه‌ته ناو ئهو چوار لیوایه‌وه». حیزبی سۆسیالیست ن��زی��ك�هی 1000 پێشمه‌رگه‌ی هه‌یه ،كه له‌الیه‌ن خۆیانهوه سه‌ركردایه‌تی ده‌كرێن و موچه‌یان ده‌درێتێ. ش��وان ق�ه‌اڵدزێ�ی وته‌بێژی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی وتی «هێزی چه‌كدارمان به‌ڕه‌سمی نه‌چووه‌ته ژێ��ر وه‌زاره‌ت���ی پێشمه‌رگه، الیه‌نی سه‌ربازی بزووتنه‌وه‌ش لهماڵهوه دانیشتوون». ش��وان ره‌شبینی خ��ۆی نیشاندا ل�ه‌وه‌ی ده‌س��ه‌اڵت بتوانێت به‌منزیكانه هێزێكی نیزامی له‌كوردستاندا دروستبكات. ئهو وتی «نزیكه‌ی 1000تا 1500چه‌كدارمان هه‌یه». نه‌ریمان عه‌بدوڵاڵ رایگه‌یاند كه‌ئێستا ته‌واوی پێشمه‌رگه به‌بێ خواستی خۆیان حیزبین‌و وتی «په‌رته‌وازه‌یی له‌هێزی پێشمه‌رگه‌دا به‌دیده‌كرێت ،مافی پێشمه‌رگه‌ش به‌ته‌واوی خوراوه».
ئوتێله‌كانی مه‌رگ! ی سلێمانی وهك ئه‌شكه‌وت دروستكراون ،ته‌نیا یه‌ك ده‌روازه‌یان هه‌یه ئه‌ندازیار ته‌یب جه‌بار :باڵه‌خانه‌و بیناكان فه‌رمان خێاڵنی پاش رووداوی سووتانی ئوتێل سۆما له‌شاری سلێمانی ،حكومه‌تی ه �ه‌رێ��م ب��ڕی��اری��دا ب �ه‌پ��ێ��داچ��وون �هوه به‌چۆنیه‌تی مۆڵه‌تپێدان‌و مه‌رجه‌كانی خۆپارێزی‌‌و سه‌المه‌تی له‌باڵه‌خانه‌و ت �ه‌الره‌ك��ان �ی سلێمانیدا ،فه‌رمانگه حكومییه‌كانیش تۆمه‌تی به‌رپرسیاری له‌كه‌موكوڕیی بیناكان له‌سه‌ر خۆیان الده‌به‌ن. ش�����ه‌وی 2010/7/15ب��هه��ۆی ئاگركه‌وتنه‌وه له‌ئوتێل سۆما له‌شاری سلێمانی ،نزیكه‌ی 28كه‌س گیانیان ل��ه‌ده‌س��ت��داو زی��ات��ر ل���ه 20كه‌سیش ب��ری��ن��دارب��وون ،ه�ه‌رچ�ه‌ن��ده هۆكاری ئاگركه‌وتنه‌وه‌كه نه‌زانراوه ،بهاڵم ئاماژه به‌وه‌ده‌درێت كه‌ره‌نگه شۆرتی كاره‌با بووبێته هۆی ئاگركه‌وتنه‌وه‌كه. رۆژی دوای رووداوه‌ك����ه ،سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم س �ه‌ردان �ی ئوتێل س��ۆم��ای ك��ردو ب��ڕی��اری پێكهێنانی لیژنه‌یه‌كیدا بۆ لێكۆڵینه‌وه له‌هۆكاری ئ��اگ��رك�ه‌وت��ن�ه‌وه‌ك�ه ،ب���ه‌اڵم تائێستا لیژنه‌كه هیچی ئاشكرانه‌كردووه. نه‌جمه‌دین قادر به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی سلێمانی له‌لێدوانیكدا بۆ ده‌ستوور ئاماژه‌ی به‌وه‌دا كه تائێستا هۆكاری ئاگركه‌وتنه‌وه‌كه ده‌رنه‌كه‌وتووه. ه��ه‌روه‌ه��ا وت��ی لیژنه‌یه‌ك ل�ه‌الی�ه‌ن حكومه‌تی هه‌رێمه‌وه بۆ لێكۆڵینه‌وه پێكهاتووه ،جگه له‌وه‌ش لیژنه‌یه‌كیش ل�ه‌الی�ه‌ن حكومه‌تی عێراقییه‌وه بۆ لێكۆڵینه‌وه ،سه‌ردانی ئوتێل سۆمایان ك�����ردووه‌و م��اوه‌ی �ه‌ك��ی��ت��ر ئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌كان ئاشكراده‌كه‌ن. سه‌ره‌تای قه‌یرانه‌كه س��اڵ��ی 2000ح��ك��وم �ه‌ت �ی ه �ه‌رێ��م
(ئ��ی��داره‌ی سلێمانی) كابینه‌كه ی ب �هره �ه‌م س��اڵ��ح ،ده‌زگ���ای هاندانی وه‌به‌رهێنانی دروستكرد ،ده‌سته‌كه له‌ماوه‌یه‌كی كه‌مدا مۆڵه‌تی به‌ده‌یان بینا له‌ناوشاری سلێمانی به‌خشی ،كه به‌وته‌ی شاره‌زایانی بواری ته‌الرسازی، زۆرینه‌یان مه‌رجه‌كانی سه‌المه‌تیان تێدا نییه. هه‌وڵه‌كانی حكومه‌ت بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی ت�ه‌الره‌ك��ان بۆ ئاسمان چڕتربووه‌وه له‌سه‌ر حیسابی ژیانی هاوواڵتیان، ته‌نانه‌ت له‌هه‌ندێك گ�ه‌ڕه‌ك‌و شوێنی نیشته‌جێبووندا بینای بارزگانی دروستكران‌و دانیشتووانی گه‌ڕه‌كه‌كان ناچاركران خانووه‌كانیان به‌بازرگانه‌كان بفرۆشن.
ته‌الره‌كانی سلێمانی زۆرینه‌یان ئهو مه‌رجه ساكارانه‌شیان پشتگوێخستووه، كه‌حكومه‌ت بۆی داناون ،بهرپرسانی ش��اری��ش بێگوێدانه ژی��ان�ی خه‌ڵك، لێپێچینه‌وه لهو بازرگانانه ناكه‌ن، ك�ه‌زۆری��ن�هی��ان دوای ش��ه‌ڕی ناوخۆ ده‌ركه‌وتوون. ش��وان سدیق ئه‌ندازیاری شارستانی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی “زۆرێك لهو بینایانه بهرپرسی بااڵیان له‌پشته‌و كه‌س ناتوانێت لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا بكات ،ته‌نانه‌ت حكومه‌تیش چاوپۆشی لێكردوون ،هه‌رچه‌نده كه‌موكورتییان ت��ێ��دای �هو زۆری��ن��هی��ان مه‌رجه‌كانی سه‌المه‌تیان تێدا نییه». زۆربه‌ی ئهو بینایانه‌ی له‌سه‌ر شاڕێی
سالم قوتكراونه‌ته‌وه ،م��ه‌رج بووه ل �ه‌س �ه‌ری��ان نهۆمی ژێ����ره‌وه بكه‌ن ب��ه‌گ��ه‌راج ،ب��ه‌اڵم ئ���ه‌وان كردوویانه به‌دوكانی مۆبیلیات‌و شۆسته‌كانیشیان به‌ئۆتۆمبێل گ��رت��ووه ،ب �هو هۆیهوه هاوواڵتیان ناچارن به‌سه‌ر شه‌قامه‌كاندا هاتوچۆ بكه‌ن ،حكومه‌تیش تائێستا هیچ لێچینه‌وه‌یه‌كی نه‌كردووه. به‌شێك ل��هو بینایانه‌ی ك �ه به‌هی به‌رپرسان ن��اس��راون ،ب �ه‌زی��اده‌ڕه‌وی چهند مه‌ترێكیان له‌شۆسته‌كه بردووه، جگه ل��ه‌وه‌ی هاتوچۆی رێبوارانیان ئه‌سته‌مكردووه ،بواریان بۆ فراوانكردنی شه‌قامه‌كه له‌داهاتوودا نه‌هێشتووه‌وه. شوان سدیق ئه‌وه‌شی وت كه‌موكورتیی باڵه‌خانه‌كان ،ئه‌ندازیاران لێی به‌رپرسن،
هه‌روه‌ها ئهو به‌ڵێنده‌رانه‌ش به‌رپرسن كه‌باڵه‌خانه‌كان دروستده‌كه‌ن ،وت ی “ب�ه‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی ئهو به‌ڵێنده‌رانه خه‌ڵكی ده‌سه‌اڵتداریان له‌پشته ،بۆیه لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا ناكرێت‌و حكومه‌تیش چاوپۆشیان لێده‌كات”. ته‌یب جه‌بار ئه‌ندازیار له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت پێویسته چوارده‌وری باڵه‌خانه بازرگانییه‌كان‌و ئوتێل‌و بینا به‌رزه‌كان كراوه‌بێت ،نه‌ك بینا به‌رزه‌كان به‌ته‌نیشت یه‌كه‌وه بن ،وتی “چونكه باشتروایه له‌ناوچه‌ی نیشته‌جێبووندا باڵه‌خانه‌ی ب��ه‌رز دروستنه‌كرێت‌و نه‌كرێته ناوچه‌ی بازرگانی‌‌و ئوتێل”. ئوتێله‌كانی مه‌رگ س��اڵ�ی 2008له‌یه‌كێك له‌گونده گه‌شتیارییه‌كانی سه‌یرانگای دوكان ب��وك‌و زاوای���ه‌ك گیانیان له‌ده‌ستدا، بههۆی روودانی شۆرتی كاره‌باوه. ئه‌وكات بهرپرسانی حكومه‌ت به‌ڵێن‌و بڕیاریاندا به‌مه‌رجه‌كانی سه‌المه‌تی ئوتێله‌كاندا ب��چ��ن�هوه ،رێوشوێنی ت��ون��دو پێویست ب��گ��رن�ه‌ب�ه‌ر ،ب �ه‌اڵم چاوپۆشیكردنه‌كانیان كاره‌ساته‌كه‌ی ئوتێل سۆمای لێكه‌وته‌وه. ب��ه‌پ��ێ��ی راپ����ۆرت����ی پ��زی��ش��ك �ی، ل����ه‌رووداوه‌ك����هی ئ��وت��ێ��ل س��ۆم��ادا، نزیكه‌ی ده كه‌س بههۆی سوتانه‌وه گیانیان له‌ده‌ستداوه ،ئه‌وانیتر بههۆی قه‌تیسبوونیان له‌ئوتێله‌كه‌داو نه‌بوونی رێگه‌ی ده‌ربازبوون ،بههۆی دووكه‌ڵه‌وه خنكاون. وهك ل �ه‌ده‌زگ��اك��ان �ی راگ�هی��ان��دن�هوه باڵوكرایه‌وه دوای سووتانی ئوتێل سۆما، حكومه‌تی هه‌رێم بڕیاری دروستكردنی باڵه‌خانه‌ی له‌سلێمانی بۆ م��اوه‌ی مانگیك راگرتووه،
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
لۆکاڵ
7
«ده‌بێت پێداچوونهوه به‌کاره نه‌گونجاوه‌کاندا بکه‌ین» ی رۆشنبیری‌‌و الوان بۆ ده‌ستوور د .كاو ه مه‌حمود وه‌زیر ی بانیشاری سازدانی :عه‌ل ی رۆشنبیری‌‌و د .كاوه مه‌حمود وه‌زیر ی الوان له‌چاوپێكه‌وتنێكدا له‌گه‌ڵ رۆژنام ه ده‌ستووردا ،ده‌ڵێت رێنمایی نوێیان بۆ ئهو سه‌نته‌ران ه ده‌رك��ردووه كه‌بودج ه ی رۆشنبیری وه‌رده‌گرن. له‌وه‌زاره‌ت لهو چاوپێكه‌وتنه‌دا كاوه مه‌حمود ده‌ڵێت ی رۆشنبیری‌‌و ی وه‌زاره‌ت��� له‌به‌رنام ه ی قه‌زاو الوان��دا ،بایه‌خدان به‌گه‌نجان ناحیه‌كان ئه‌وله‌ویه‌تی پێده‌درێت. ده‌ستوور :له‌كوردستاندا به‌ده‌یان سه‌نته‌ر هه‌ن ،مانگان ه پار‌ه له‌حكومه‌ت ی تائێستا لیژنه‌یه‌ك وه‌رده‌گ��رن ،بۆچ ی نیی ه بۆ به‌دواداچوون بۆ ئیشوكاره‌كان ئهو سه‌نته‌رانه؟ د .كاوه مه‌حمود :ئهو سه‌نته‌ر‌ه ی نوێمان بۆ رۆشنبیریان ه رێنمای ده‌رك����ردوون ،كه‌ده‌بێت به‌پێی ئهو ی رێنماییان ه بجوڵێنه‌وه ،ب��ۆ ئ �هوه بتوانن كاره‌كانیان كاریگه‌ران ه بن‌و بتوانن له‌سه‌ر ئ�هوه چاالكییه‌كانیان چ��اك��ت��رب��ك �ه‌ن ،ئ��ه‌گ��ه‌ر سه‌نته‌رێك ی نه‌بێت، ی نه‌بێت ی��ان چ��االك� ب��وون� ی ده‌بڕین ،چونك ه ئهو ئه‌وا مینحه‌ك ه ی ی گشتییه ،له‌سه‌ر ئه‌ساس مینحه‌ی ه ه ی ئهو مینحه‌ی ه دابه‌شده‌كرێت، چاالك ی نوێمان بۆ ههر لهو بارهیهوه رێنمای سه‌نته‌ره‌كان ده‌ركردووه. ی قه‌زاو ناحیه‌كان ده‌ستوور :گه‌نجان هه‌میش ه گله‌یی ئهوه ده‌كه‌ن ،كه‌سه‌نته‌رو ی رۆشنبیری‌‌و كتێبخانه‌یان نییه، یان ه كه‌متر ئاوڕ له‌وان ده‌درێته‌وه؟
د .ك��اوه مه‌حمود :ئێم ه یهكێك ی رۆشنبیری‌‌و له‌كاره‌كه‌مان له‌وه‌زاره‌ت ی پارێزگاكان الوان ،ده‌مانه‌وێت له‌ناوه‌ند ی ن�ه‌ب��ێ��ت ،به‌ڵكو ده‌ب��ێ��ت دهرهوه پارێزگاكان بگرێته‌وه ،هه‌ندێك پێوه‌رمان داناوه‌و ئاسانكاریمان كردووه ،كۆمه‌ڵێك سه‌نته‌ر كه‌خۆمان دروستمانكرده‌وه، ی كه‌خۆمان هانمانداو‌ه بۆ ئهو شوێنان ه ده‌ستمان نایگاتێ ،بیرمان ل�ه‌وه‌ش كردووه‌ته‌و‌ه كتێب بگه‌یه‌نین ه هه‌ندێك ی دووره‌ده‌س��ت وهك گونده‌كان شوێن یان كتێبخان هی گه‌ڕۆكمان هه‌بێت. ده‌ستوور :چاالكییه‌كانتان له‌چیدا چڕكردووه‌ته‌وه؟ د .كاوه مه‌حمود :هه‌وڵه‌كان زیاتر ل �هوه كۆده‌بێته‌وه ،كه‌چۆن بتوانین
پێدانی مینح ه به‌سه‌نته‌ره‌كان ده‌بێت له‌سه‌ر ئه‌ساس ی چاالكی بێت
ی بگه‌یه‌نین .ئه‌گه‌ر كتێب بێت چاالك ی بكرێت، له‌ناوچه‌یه‌ك زیاتر هاوكار ی رۆشنبیریان ی كه‌سه‌نته‌ر ئهو شوێنان ه ی نییه ،بۆیان دروستبكه‌ین‌و هاوكار ته‌واویان بكه‌ین ،بێگومان ئهم كاران ه زۆر ب��اش��ن ،ب���ه‌اڵم گرنگترین شت هاوكاریكردنیانه ،هه‌روه‌ها چاالكیی ه وه‌رزشیه‌كانیش ،چونك ه ئه‌مانه‌ش ی یاریگاو زۆر گرنگن وهك ك��ردن�هوه ی به‌الوانه‌و‌ه هه‌یه ،چ ی په‌یوه‌ند ئه‌وان ه ی بێت یان وه‌رزشی. رۆشنبیر ی پێنجه‌مدا ده‌س��ت��وور :له‌كابین ه ی ی سست ی وه‌رزش‌و الوان به‌هۆ وه‌زاره‌ت ی زۆر ی ره‌خن ه كاره‌كانیه‌و‌ه رووب �ه‌ڕوو ی ب��ووه‌وه ،ئێوه چۆن ده‌توانن جێگ ه ی خه‌ڵك بن؟ ره‌زامه‌ند ی شه‌شه‌م د .كاوه مه‌حمود :كابین ه ی پێنجه‌ممه ،وات ه ئهو ته‌واوكه‌ری كابین ه ی ی ده‌ستكه‌وتبوون ،ئێم ه په‌ر‌ه شتان ه ی ی پێویست پێده‌ده‌ین ،ئهو مه‌ساالنه‌ش ی ده‌كه‌ین، به‌پێداچوونه‌و‌ه هه‌یه ،بۆ ی ی خود بێگومان ئهم كاره‌ش به‌هاوكار رۆشنبیران‌و رووناكبیران‌و گوێگرتن لێیان ده‌بێت ،ئه‌گه‌ر پێش دوو مانگ كارێكمان كردبێت ،نه‌گونجاو بێت، ی بۆ بكه‌ین. ده‌بێت پێداچوونهوه ده‌س��ت��وور :ب��اس ل �ه‌وه‌ده‌ك��رێ��ت وه‌زاره‌ت ده‌یه‌وێت كۆمه‌ڵێك گه‌نج بنێرێته‌وه دهرهوه بۆ ئهوهی له‌هه‌ندێك بواردا شاره‌زابن‌و دواتر بگه‌ڕێنه‌وه بۆ كوردستان ،له‌سه‌ر چ ئه‌ساسێك ئهو گه‌نجانه ده‌نێرنه دهرهوه؟ ئایا ئهوه پێوه‌ری بۆ دانراوه؟ د .كاوه مه‌حمود :ئهوه نه‌خشه‌یه‌كی
حكومه‌تی هه‌رێم هه‌یه ،بودجه‌ی بۆ ته‌رخانكراوه ،بایه‌خدان به‌توانسته‌كان ی الوان‌و كادیر ،ئهوه ته‌نها په‌یوه‌ندی ب��ه‌وه‌زاره‌ت��ی رۆشنبیرییه‌وه نییه، به‌و پێیه‌ی سیاسه‌تێك هه‌یه ،ئهو سیاسه‌ته‌ش وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵش ده‌گرێته‌وه ،كه‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زی��ران راستهوخۆ له‌ڕێگه‌ی زه‌ماله‌وه ده‌یكات، پاره‌یه‌كی باشی بۆ ته‌رخانكراوه. ده‌ستوور :كه‌ی ئه‌نجامده‌درێت؟ د .كاوه مه‌حمود :ئهو پرۆژه‌یه ئێستا ده‌س��ت��ی��پ��ێ��ك��ردووه‌و ك��اری پێویستی بۆ ده‌كرێت. ده‌س��ت��وور :ده‌وت��رێ��ت زۆرت��ری��ن كادیری پارتی له‌وه‌زاره‌ته‌كه‌ی ئێوه‌دا دام�ه‌زرێ��ن��راون‌و ل�ه‌والش�هوه ره‌خنه‌ی ئ���ه‌وه‌ت���ان رووب�����ه‌ڕوو ده‌ك��رێ��ت �هوه كه‌پارتی ده‌ستی به‌سه‌ر وه‌زاره‌ته‌كه‌دا گرتووه ،به‌جۆرێك زۆرینه‌ی بریكارو به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان‌و كارمه‌نده‌كان پارتین؟ د .كاوه مه‌حمود :ئیشوكاره‌كانی من له‌سه‌ر بنه‌مای جیاكردنه‌وه‌ی حیزب‌و كاری وه‌زیفییه ،من له‌گه‌ڵ فه‌رمانبه‌ردا مامه‌ڵه‌ده‌كه‌م له‌گه‌ڵ ه��اوواڵت��ی��دا مامه‌ڵه‌ده‌كه‌م ،ناپرسم ناسنامه‌ی سیاسی چییه ،سه‌باره‌ت ب���ه‌دام���ه‌زران���دن ،ئێمه پ��رۆژه‌م��ان پێشكه‌شكرد له‌كۆتایی مانگی پێنج، ئه‌نجومه‌نی وه‌زی���ران ئ �هو بڕیاره‌ی وه‌رگ���رت كه‌هه‌ندێك ده‌سه‌اڵته‌كان ب��گ �ه‌ڕێ��ت �هوه ب��ۆ وه‌زاره‌ت ،ب��ه‌اڵم ژماره‌یه‌كی زۆری دامه‌زراندن له‌سه‌ر میكانیزمی پێشوو بووه .ئێستا شوێنی دامه‌زراندن نه‌ماوه.
«توندڕه‌وی زۆر هه‌بووه له‌به‌شێك له‌كتێبه دیینیه‌كاندا» به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی كتێبخانه‌كانی هه‌رێم بۆ ده‌ستوور سازدانى :فه‌رمان ره‌شاد ئاسۆ حه‌سه‌ن ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ری گشتی كتێبخانه‌كانی هه‌رێم ،له‌گه‌ڵئه‌وه ی ده‌ڵ��ێ��ت ت���ون���دڕه‌وی زۆر ه �ه‌ب��ووه له‌به‌شێك له‌كتێبه دیینیه‌كاندا، ب��ه‌اڵم رایده‌گه‌یه‌نێت ك�ه تائێستا ج��گ �ه ل�ه‌ت��ێ��ب��ی��ن��ی ،ه��ی��چ كتێبێك ره‌فزنه‌كرانه‌وه‌ته‌وه‌‌و وتی «بڕیارمانداوه ئهو كتێبانه‌ی گومانیان لێده‌كرێت، ئه‌وا به‌لیژنه‌یه‌كی وه‌زاره‌ت��ی ئه‌وقاف بسپێردرێت‌و ئه‌وان هه‌ڵسه‌نگاندنی بۆ ده‌كه‌ن». ئ �هو ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �هره ده‌ڵ��ێ��ت ته‌نها له‌كابینه‌ی پێنجه‌م‌و ش�ه‌ش�ه‌م 23 كتێبخانه‌ی نوێ دروستكراون ،بهاڵم رێژه‌ی خوێنه‌ر ههر كه‌مه. ده‌ستوور :مه‌رجی ئێوه بۆ پێدای ژماره سپاردن به‌كتێب چییه ،چونكه ئێستا هه‌ست به‌بێسه‌روبه‌رییه‌كی زۆر له‌كتێبدا ده‌كرێت؟ ئ��اس��ۆ ح��ه‌س��ه‌ن :ئێمه مۆڵه‌ت ناده‌ین ،به‌ڵكو ئه‌ركی ئێمه له‌دانی ژم��اره‌ی سپاردن ،ته‌نها ریزبه‌ندییه، ئێمه یاسایه‌كمان هه‌یه له 1993 ده‌رچ���ووه ،به‌گوێره‌ی ئ�هو یاسایه، ه��ی��چ ج����ۆره س��ان��س��ۆرێ��ك ل �ه‌س �ه‌ر باڵوكردنه‌ه‌وه‌ی كتیب نییه ،ئێمه بهر له‌باڵوكردنه‌وه‌ی كتێبه‌كه به‌شێوه‌ی سی دی دانه‌یه‌ك وه‌رده‌گرین ،ئه‌مه‌ش نه‌وه‌ك بۆ خوێندنه‌وه‌و هه‌ڵسه‌نگاندن، بۆ ئه‌رشیفه ،ئه‌گه‌ر دوای باڵوكردنه‌وه‌ی كتێبه‌كه ئ�هو كتێبه ه�ه‌ر گرفتێكی ههبوو ،نووسه‌ر خۆی لێی به‌رپرسیاره، هه‌رچه‌نده هه‌ندێ شاره‌زایانی زمان داوایانكردووه ئێمه سانسۆری زمان
یاخود پێداچوونه‌وه‌ی رێزمانی دابنێین، ب�ه‌اڵم ئه‌مه‌ش ئیمكانیه‌ت‌و ش��اره‌زاو كاتی پێویسته ،بۆیه نه‌مانتوانیوه، ئێمه ل��هو نوسخه‌یه‌ی كه‌وه‌ریشی ده‌گرین هه‌ندێ جار تووشی گرفت ده‌بین ،ل�ه‌وه‌ی به‌شێك له‌نووسه‌ران پێمانی ناده‌ن به‌بیانووی ئهوهی ئهوه جۆرێكه له‌سانسۆر. ده‌ستوور :ئهو هێاڵنه چین كه‌بۆ ههر كتێبێك هه‌تانه ،یان كتێب تووشی گرفت ده‌كه‌ن؟ ئاسۆ حه‌سه‌ن :هێڵه سووره‌كان، بریتین له‌ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی‌و خاك‌و نیشتمان‌و هه‌ندێ سیمبۆلی نه‌ته‌وه‌یی‌و ن��اوزڕان��دن‌و داب��ی گشتی ،ك��ه‌دوای باڵوكردنه‌وه ئه‌گه‌ر كه‌سێك ره‌خنه‌ی لێی ههبوو ،كتێبه‌كه ده‌درێته دادگا، ل �ه‌م رووه‌وه زۆرج���ار گله‌یی ئ�هوه ده‌ك���رێ ،فاڵنه كتێب ناوه‌ڕۆكێكی زیان به‌خشی هه‌یه ،كه‌چی وه‌زاره‌تی رۆشنبیری ژماره‌ی سپاردنی پێداوه، ئه‌ركی ئێمه نییه كتێب بخوێنینه‌وه‌و هه‌ڵسه‌نگاندنی بۆ بكه‌ین ،ئه‌وا دوای باڵوكردنه‌وه ده‌تواندرێ بدرێته دادگا. ده‌ستوور :ده‌وترێ ئهو كتێبانه‌ی په‌یوه‌ندی به‌ئایینه‌وه هه‌یه سانسۆریان له‌سه‌ره؟ ئ��اس��ۆ ح �ه‌س �ه‌ن :پێشتر چهند كێشه‌یه‌ك روویدا له‌وه‌ی هێرشكرایه سه‌ر ئایین یان له‌به‌رامبه‌ردا توندڕه‌وی زۆر ههبوو له‌به‌شێك له‌كتێبه دیینیه‌كاندا، به‌ڕه‌چاوكردنی ئ�هو خاڵه بڕیاردرا ئهو كتێبانه‌ی گومانیان لێده‌كرێت، ئه‌وا به‌لیژنه‌یه‌كی وه‌زاره‌ت��ی ئه‌وقاف بسپێردرێت‌و ئه‌وان هه‌ڵسه‌نگاندنی بۆ ده‌كه‌ن ،تائێستا جگه له‌تێبینی هیچ
كتێبێك ره‌فزنه‌كرانه‌وه‌ته‌وه. ده‌س���ت���وور :رێ����ژه‌ی كتێبخان ه گشتییه‌كان چه‌نده ،ئایا له‌ئاستی پێویستدان؟ ئ���اس���ۆ ح���ه‌س���ه‌ن :ئ��ێ��م �ه 62 كتێبخانه‌مان له‌حه‌وت به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هه‌یه ،ده‌ت��وان��م بڵێم ل���ه‌دوای 2000 گرنگی ده‌درێت به‌كردنه‌وه‌ی كتێبخانه گشتییه‌كان‌و په‌ره‌یانسه‌ندووه ،له‌ماوه‌ی كابینه‌ی پێنجه‌م‌و شه‌شه‌م تائێستا 23 كتێبخانه‌ی نوێ دروستكراون ،ئهم رێژه‌یه‌ش ب���ه‌رده‌وام له‌گه‌شه‌كردنه‌و ئ �ه‌وه‌ن��ده‌ی ئیمكانیه‌ت هه‌بێ ئێمه له‌هه‌وڵی زیادكردنیاین ،له‌مه‌ڕ ئهوهی رێژه‌كه چۆنه بێگومان تائێستا ههر كه‌مه ،من پێموایه ههر باخچه‌یه‌ك پێویسته كتێبخانه‌ی له‌نێودا دروستبكرێت ،ئ�هوه ئاواتی هه‌موومانه ،بهاڵم به‌داخه‌وه ئێستا چه‌ندین قه‌زاو گوندی گ��ه‌وره هه‌یه ،كتێبخانه‌ی تێدانیه‌و ئهمه جگه‌له‌وه‌ی له‌شاره گه‌وره‌كانیش ههر كه‌مه ،بۆ نمونه له‌هه‌ولێر ی���ه‌ك كتێبخانه‌ی گشتی هه‌یه له‌كاتێكدا پێویستی به‌چوار كتێبخانه‌ی گه‌وره هه‌یه. ئێمه به‌رده‌وامین له‌هه‌وڵی زی����ادك����ردن����ی����ان ب����ه‌ت����ای����ب����ه‌ت ل��������ه‌ده‌ره‌وه‌ی ش����������اره
گ��ه‌وره‌ك��ان‌و گونده‌كان ته‌ركیزمان كردووه‌ته سه‌ر ئهو الیه‌نه. ده‌ستوور :ده‌وت��ری كتێب زۆره‌و خوێنه‌ر كه‌مه ،قسه‌ی تۆ چییه؟ ئاسۆ حه‌سه‌ن :بێگومان ئێستا كتێب زۆره‌و به‌گوێره‌ی ئاماری ئێمه، سااڵنه 3000كتیب له‌هه‌رێم چاپ‌و ب�ڵاوده‌ك��رێ��ن �هوه ،پێشموایه راسته له‌كتێبخانه گشتییه‌كان خوێنه‌ر كه‌من، بهاڵم به‌گشتی خوێنه‌ری كتێبی كوردی ئێستا له‌به‌رزبوونه‌وه‌دایه به به‌ڵگه‌ی ئهوهی كه‌سااڵنه پێشه‌نگه‌ی گه‌وره‌ی كتێب ده‌كرێته‌وه ،لێكۆڵینه‌وه‌ی خۆمان ده‌كه‌ین‌و لهوهوه بۆمان ده‌ركه‌وتووه، ئێستا خوێنده‌وه ب �ه‌ره‌و پێشچوونه به‌تایبه‌تی له‌نێو چینی ت��ازه‌‌و گه‌نجاندا ،بهاڵم به‌دڵنیایی هێشتا ماوه‌و پێویسته ئێمه خ��وێ��ن��دن�هوه ب��ك�هی��ن�ه ك��ل��ت��وور، به‌خۆ شحا ڵییه‌و ه ئ�����ێ�����س�����ت�����ا س���ه‌ره‌ت���اك���ان���ی ئ������هو ق���ۆن���اغ���ه ده‌س��ت��پ��ێ��ك��ردووه، ب����هه����ی����وای����ن
له‌داهاتوودا هه‌موو ماڵێك كتێبخانه‌ی خۆی هه‌بێت. ده‌س��ت��وور :بۆچی له‌كتێبخانه گشتییه‌كاندا خوێنه‌ر كه‌مه؟ ئاسۆ ح �ه‌س �ه‌ن :پێموایه ئهمه په‌یوه‌ندی به‌چه‌ند خاڵێكه‌وه هه‌یه، ل���ه‌وان���ه ه���ه‌رزان���ی ن��رخ��ی كتیب، خه‌ڵك له‌جیاتی ئ �ه‌وه‌ی له‌كتێبخانه كتێب ب��خ��وازێ��ت ،خ���ۆی ل��ه‌ب��ازاڕ ده‌یكڕێت ،ئهمه جگه له‌زۆربوونی شوێنی كاتبه‌سه‌ربردن ،له‌الیه‌كیتر كه‌موكوڕیش له‌كتێبخانه‌كاندا هه‌یه له‌دابینكردنی خزمه‌تگوزاری پێویست‌و چه‌ندین كێشه‌یتر.
هه‌ندێك له‌نووسه‌ران كۆپی كتێبه‌كانمان پێناده‌ن ،دهڵێن ئهوه جۆرێك ه له‌سانسۆر
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
6
i n f o @ d e s t u r. n e t
لۆکاڵ
دهیان منداڵی بلوریتر به‌منزیكان ه له‌دایكده‌بن ی تێدایه ی عێراق كه‌موكوڕ ی پیاوان ی جه‌نگه‌وه ،تۆو ی كاریگه‌ر به‌هۆ بێستون فه‌تاح له‌سلێمانی «ئاواته‌كه‌مان هات ه دی» محه‌مه‌د ی ی یه‌كه‌مین منداڵی بلور ره‌زا باوك ی ك �ه‌زه‌رده‌خ �ه‌ن � ه له‌سه‌ر له‌سلێمان ی بوو ،وایوت. لێوه‌كان ی «زۆر خۆشحاڵم محه‌مه‌د ره‌زا وت پاش 12ساڵ كه‌خێزانمان پێكه‌وه‌ناوه، ئهم منداڵه‌مان بوو». ی بلوری، ی له‌دایكبوون ش��ێ��واز هیوایه‌ك به‌و خێزانان ه ده‌به‌خشێت، ی گ��رف��ت�ی ن �ه‌زۆك��ی��ی �هوه ك��ه‌ب��هه��ۆ ی ده‌ناڵێنن‌و چه‌ندین ساڵ له‌چاوه‌ڕوان ی منداڵێكدان. له‌دایكبوون ی ئ�����هوه ی��ه‌ك��ه‌م��ی��ن م��ن��داڵ�� ی ساوای ه بۆ منداڵی بلوری، سه‌نته‌ر ی كه‌چاوه‌ڕوانده‌كرێت له‌چه‌ند مانگ داهاتوودا ،چه‌ندین منداڵیتر به‌هه‌مان شێوه بهێنێت ه دنیاوه. ی ی نه‌زۆك د .عوس شحاته راویژكار ی س��اوا ،له‌لێدوانێكدا بۆ له‌سه‌نته‌ر ده‌ستوور ده‌ڵێت دهیان منداڵیتر له‌م ماوه‌یه‌دا له‌سه‌نته‌ره‌كه‌دا له‌دایكده‌بن، ی باشدایه، وتی«تواناكانمان له‌ئاستێك ی راستگۆیان ه توانیمان هاوكارییه‌ك بكه‌ین له‌گه‌ڵ نه‌خۆشه‌كانماندا». ی منداڵبوون ی ن�ه‌ب��وون� كێشه (نه‌زۆكی) ی منداڵبوون، پسپۆڕان دواكه‌وتن ب��ۆ چ�ه‌ن��د ه��ۆك��ارێ��ك ده‌گ��ێ��ڕن �هوه، كه‌هه‌ندێكیان دهگهڕێتهوه بۆ پیاوه‌ك ه ی سپێرم، ی ب��ڕ ل���ه %30وهك كه‌م ی دهگهڕێتهوه بۆ ژنه‌ك ه به‌شێكیش ی هێلكه‌دان‌و له %30وهك كیسكردن
ی ی ن��اوه‌وه ی رووپ��ۆش� ب�ڵاوب��وون�هوه ی نه‌زۆكیش ی له %20 منداڵدان ،رێژه ی ده‌گ�ه‌ڕێ��ت�هوه بۆ ه���ه‌ردووالو رێ��ژه ی ی په ی زانست ی تائێستا الیه‌ن له %20 به‌هۆكاره‌كه‌ی نه‌بردووه. ی بلورین ی منداڵ ناوه‌ند ی ی 1978دا یه‌كه‌م منداڵ له‌ساڵ ی (لویس ی هات ه دنیاوه ،به‌ناو بلور ی ب��راون ،له‌ویالیه‌ت ه یه‌كگرتوه‌كان ی په‌ره‌سه‌ندن ئه‌مریكا ،دواتر ره‌وت ی 1993توانرا به‌رده‌وامبوو تا له‌ساڵ ی هێلكۆك ه ی گه‌ردبین ی پیتاندن زانست به‌سپێرم بێته‌ئاراوه. ی ی كوردستاندا له‌كه‌رت له‌هه‌رێم ی ی منداڵ تایبه‌تدا چهند سه‌نته‌ریك بلوری له‌كاركردندایه ،له‌م هه‌فته‌یه‌دا ی ی بلورین ی منداڵ یه‌كه‌مین ئه‌نجام ی سلێمان ی شار ه ل ی س��اوا سه‌نته‌ر ی پاش ئهوه ده‌پیتێنرێت له‌گه‌ڵ تۆ . دایكبوو له ی ی پزیشك باوكه‌كه‌دا له‌سه‌نته‌رێك ی بلور ی � �داڵ � �ن � م ی � �وون � �ب � �ت � دروس ی ده‌كرێت‌و تایبه‌تمه‌ندا ،ئیتر چاودێر چییه؟ پ��اش دوورۆژ ك��ه‌زان��را كۆرپه‌ل ه د .ژی���ان ئ �ه‌ح��م �ه‌د پسپۆڕ ی ی دروستبووهو گه‌یشتووه‌ت ه قه‌باره‌یه‌ك نه‌خۆشییه‌كان ی ی ئاسای ی ژن��ان‌و منداڵبوون‌و باش ،ئه‌مجار‌ه به‌شێوه‌یه‌ك نه‌زۆكی ،ده‌ڵێت بۆ ئهو خێزانانه‌ی ه ك��ۆرپ �ه‌ل �ه‌ك � ه ده‌گ �ه‌ڕێ��ن��رێ��ت �هوه بۆ ی سروشت ك� ه به‌رێگه ی دایكه‌كه. ی منداڵیان منداڵدان ند ه چ ه ك ه ر ه هاوس ردوو نابێت ،ه �ه ی گرانه! نرخه‌كه باش ی ه و ه ئ بۆ گرن ه رد ه و ده‌رزییه‌ك ی ی ل �ه‌چ��اوه‌ڕێ � ره‌ع���د ج �ه‌ن��اب � ی هاوسه‌ره‌كه‌یدا بوو، هێلك ه دروستبكات له‌ئافره‌ته‌كه‌دا ،نه‌شته‌رگه‌ر پ��اش ئ���هوه ی «له‌گه‌ڵ ی ده‌رك���ه‌وت هێلكه‌ك ه سه‌باره‌ت به‌سه‌نته‌ره‌ك ه وت ی گه‌وره‌بووه ،ده‌رزییه‌ك قه‌باره‌كه ی ی خزمه‌ته‌كه‌یان باشه ،بهاڵم بڕ ی ئهوه ی بۆ ده‌كرێت‌و مه‌وعید ی تایبه‌ت تر ی پاره‌ك ه كه‌نه‌خۆشخانه‌ك ه وه‌ریده‌گرن ب��ۆ داده‌ن��رێ��ت پ��اش 36كاتژمێر زۆره .ده‌رزییه‌كان گرانن». ی هێلكه‌كه، دێ��ت �هوه ب��ۆ وه‌رگ��رت��ن� ی د .ئه‌حمه‌د عه‌بدوڵاڵ پزیشك و ت گیرێ ه رد ه هێلكه‌ك ه له‌دایكه‌ك ه و ی ی كارگێر پ��س��پ��ۆڕو ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ر
ی پاره‌ك ه له‌چاو ی ساوا ،بڕ سه‌نته‌ر ی پزیشكه‌كان ماندووبوون‌و پسپۆڕێت ی ب�ه‌زی��اد نازانێت ،وت��ی «تیمێك ی پسپۆڕیی ه جیاوازه‌كان له‌م پزیشك ی سه‌نته‌ره‌دا كارده‌كه‌ن به‌سه‌رپه‌رشت ی وا هه‌ی ه ی ئوردونی ،جار پسپۆڕێك ی تۆو ی هه‌ڵبژاردن ی كار ئهو پسپۆڕه ی 7كاتژمێر هێلكه‌ك ه ده‌كات ،نزیكه ی واش به‌و كاره‌و‌ه خه‌ریكده‌بێت ،جار هه‌یه ،كه‌سه‌ك ه ناتوانێت منداڵیانبیت، راستهوخۆ پێیان ده‌ڵێین ،پار‌ه سه‌رف مه‌كه‌ن». ی د .ئ �ه‌ح��م �ه‌د ع��ه‌ب��دوڵ�ڵا وت � ی ی ئ���هو پ��اره‌ی��ه ی ب���ڕ «ب �ه‌گ��ش��ت � له‌سه‌نته‌ره‌ك ه وه‌رده‌گیرێت ،بریتی ه له‌نزیكه‌ی 35000دۆالر». له‌باشووری عێراق نه‌زۆك ی زۆرتره
د .ئه‌حمه‌د ع�ه‌ب��دوڵ�ڵا ده‌ڵێت ی ی عێراق‌و به‌كارهێنان ی شه‌ڕه‌كان كێشه ی قه‌ده‌غه‌كراو ی چه‌ك چه‌ندین جۆر ی له‌عێراقدا ی نه‌زۆك وایكردوو‌ه رێژه ی ی «نه‌خۆشه‌كان به‌رزبێته‌وه ،وت� ی عێراق زیاترن ،كیشه‌كانیان باشور زیاتر له‌پیاوه‌كانیاندایه ،تۆوه‌كانیان ی ی تێدایه ،كه‌هۆكارێك كه‌موكوڕ ی ئ��ه‌م دی���ارده‌ی���ه ،ه����ه‌ردوو جه‌نگ ی نه‌وه‌ده‌كان‌و 2003یه ،وهك بوون ی ی ریژه یۆرانیوم‌و چه‌كیتر ،به‌گشت ی پیاوان له‌باشووردا زیاتره نه‌زۆك ی ئاسایی». له‌ریژه ی ی «به‌و هیوایه محه‌مه‌د ره‌زا وت ی هه‌مان گیروگرفتیان ئهو خێزانانه هه‌یه ،وهك ئێم ه دڵیان شادبێت».
پله‌ی گه‌رما ،كوردو عه‌ره‌ب له‌سه‌یرانگاكان كۆده‌كاته‌وه ی گه‌رما ،عه‌ره‌به‌كانی دانیشتوی ناوه‌ڕاست‌و خوارووی عێراق‌و كورده‌كانی هه‌رێم پێكهوه كۆده‌كاته‌وه ی پله به‌رزبوونه‌وه محه‌مه‌د نه‌جیب له‌سلێمانی بههۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌ی گه‌رماوه، له‌هه‌فته‌كانی رابردوودا به‌هه‌زاران هاواڵتی ب��ه‌ره‌گ��ه‌ز ع���ه‌ره‌ب س��ه‌ردان��ی هه‌رێمی كوردستانیان كردووه ،بهاڵم هێشتا ناوچه گه‌شتوگوزارییه‌كانی هه‌رێم نه‌بوونه‌ته النه‌یه‌كی فێنك بۆ ئه‌وان. س �هی��ران��گ��اك��ان��ی ه��ه‌رێ��م پ��ڕده‌ب��ن له‌دانیشتوانی ع����ه‌ره‌ب ،ت��ادێ��ت ئهو رێژه‌یه‌ش بههۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌ی گ�ه‌رم��اوه زیاتر ده‌بێت ،هاوواڵتیانیش دهڵێن به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌ی گه‌رما ته‌نگی
پێهه‌ڵچنیوون. له‌هه‌فته‌كانی راب��ردوودا پله‌ی گه‌رما له‌ته‌واوی عێراقدا پله‌یه‌كی نوێی تۆماركرد، كه به‌پێی وته‌ی شاره‌زایانی كه‌شناسی زیاتر له 70ساڵه ئهو پله‌یه تۆمارنه‌كراوه. له‌ده‌وروبه‌ری شاری سلێمانی به‌پێی ئامارێكی كه‌شناسی سلێمانی ،به‌رزترین پله‌ی گه‌رما گه‌یشته 44پله‌‌و له‌هه‌ولێر 46 پله‌‌و له‌دهۆك 47پله تۆماركراوه ،بهاڵم له‌خواروو و ناوه‌ڕاستی عێراق ئهو پله‌یه گه‌یشته 50تا .52 پ��ل��هی گ��ه‌رم��ا ع��ێ��راق ع��ه‌ب��اس‌و خێزانه‌كه‌ی ناچاركرد هه‌فته‌ی راب��ردوو بڕیاربده‌ن سه‌ردانی كوردستان بكه‌ن.
وتی “له‌وێ گه‌رمه‌و ناتوانین بچینه شوێنه گه‌شتیارییه‌كان ،بهاڵم ئێره فێنكه». عێراق عه‌باس عبدلعلی گه‌شتیارێكی ع �ه‌ره‌ب �هو ل�ه‌گ�ه‌ڵ دوو ك��وڕو كچه‌كه‌ی ل �ه‌ش��اری ب��ه‌غ��داده‌وه س �ه‌ردان��ی ش��اری سلێمانیان كردبوو ،ئهو هه‌ستی به‌فێنكی‌و خۆشی كه‌شوهه‌واكه‌ی ده‌ك��رد له‌چاو شاره‌كه‌ی خۆیدا. خێزانه‌كه‌ی عێراق بۆ رزگاربوون لهو گه‌رمایه‌ی به‌غداد ،سه‌ردانی هاوینه‌هه‌واری ئ��ه‌ح��م��ه‌دئ��اوا‌و دوك�����ان‌و س �ه‌رگ �ه‌ڵ �وو به‌رگه‌ڵویان ك��رد .وت�ی “ك �ه‌ش‌وه �ه‌وای كوردستان خۆش‌و شوێنكی دڵگیره». هه‌فته‌ی رابردوو سه‌یرانگاكانی هه‌رێم
جمه‌یان ده‌ه��ات له‌هاوواڵتیانی ك��وردو عه‌ره‌ب ،به‌جۆرێك به‌پێچه‌وانه‌ی سه‌ركرد‌ه عێراقییه‌كانه‌وه كه‌بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت ده‌چوونه به‌غداد ،هاوواڵتیان ده‌هاتنه هه‌رێم بۆ رزگاربوون لهو به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌ی گه‌رمایه. به‌پێی ئامارێكی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گه‌شتوگوزاری سلێمانی ،ته‌نها له‌مانگی شه‌شدا 7321گه‌شتیار سه‌ردانی شوێنه گه‌شتیارییه‌كانی سلێمانیان كردووه ،كه لهو رێژه‌یه‌دا نزیكه‌ی 3000گه‌شتیاری عه‌ره‌بن‌و له‌خواروو‌و ناوه‌ڕاستی عێراقه‌وه هاتوون. ح��س��ێ��ن ع��ه‌ل��ی ع��ب��دل موسلیم گه‌شتیارێكی تری عه‌ره‌به له‌گه‌ڵ ژن‌و منداڵه 4سااڵنه‌كه‌یان له‌شاری نه‌جه‌فه‌و هاتبووه شاری سلێمانی ،به‌ده‌ستووری وت “كه‌ش‌وهه‌وای كوردستان خۆش‌و فێنكه، شوێنه گه‌شتیارییه‌كانیش جوان‌و دڵگیرن، ب��ۆی�ه ل �ه‌ب �ه‌ر گ �ه‌رم��ا رووم��ان��ك��ردووه‌ت �ه كوردستان”. ئاكۆ ئه‌حمه‌د ع��ارف لێپرسراوی به‌شی پۆلێن له‌به‌رێوه‌به‌رایه‌تی گشتی گه‌شتوگوزاری سلێمانی ،به‌ده‌ستووری راگه‌یاند له‌ماوه‌ی مانگی 6دا ،ژماره‌ی ئه‌وگه‌شتیارانه‌ی كه‌سه‌ردانی ئوتێله‌كانیان كردووه ،گه‌شتیاری ناوخۆ ،1702عه‌ره‌ب ،140بیانی 922گه‌شتیار ب��وون ،ئهو گه‌شتیارانه‌ی سه‌ردانی مۆتێلیان كردووه، ناوخۆ ،310عه‌ره‌ب ،694بیانی .141 ه �ه‌روه‌ه��ا ئ �هو گه‌شتیارانه‌ی سه‌ردانی ه�ه‌وارگ�هو كابینه‌ی سیاحیان ك��ردووه، ناوخۆ ،1317عه‌ره‌ب ،797بیانی 33 گه‌شتیار بوون. بۆ عه‌ره‌به‌كانی ناوه‌ڕاست‌و باشووری
عێراق ،هه‌رێمی كوردستان ده‌ربازبوونه له‌پله‌ی گه‌رما ،بهاڵم هێشتا ده‌ربازبوون نییه لهو بێ خزمه‌تگوزارییه‌ی كه له‌ئۆتێل‌و شوێنه گه‌شتوگوزارییه‌كاندا هه‌یه. موسلیم ه �ه‌م��زه كه‌گه‌شتیارێكی عه‌ره‌به‌و له‌دیوانییه‌وه هاتبووو سلێمانی، وتی “شوێنه گه‌شتیارییه‌كانی سلێمانی خزمه‌تگوزاری زۆر باشیان نییه ،بهاڵم ئێمه بۆ ئهوه هاتووین رابكه‌ین لهو به‌رزی پله‌ی گه‌رمایه“. م��وس��ل��م وت���ی “ده‌ب��ێ��ت له‌شوێنه گه‌شتوگوزارییه‌كان نووسینگه هه‌بێت بۆ به‌كرێدانی ئۆتۆمۆبێل بۆ گواستنه‌وه‌ی گه‌شتیاران ،هه‌روه‌ها ئوتێل له‌زۆربه‌ی ه��اوی��ن �هه �ه‌واره‌ك��ان��دا ن��ی��ی�ه ،ئ�ه‌م�ه‌ش كێشه‌یه‌كی گ��ه‌وره‌ی��ه ب��ۆ گه‌شتیار، سه‌ره‌ڕای ئهوهی كه‌پێویسته ئوتێله‌كان له‌ژێر چاودێری ته‌ندروستیدا بن”. دارا حه‌سه‌ن ف��ه‌ره‌ج به‌رێوه‌به‌ری ف�ه‌رم��ان��گ�هی ب��وم �ه‌ل �ه‌رزه‌ی كه‌شناسی سلێمانی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی “هه‌رێمی كوردستان جیاوازی هه‌یه له‌گه‌ڵ ناوچه‌كانی ب��اش��ووری عێراقدا له‌پله‌ی گه‌رمادا”. كه‌مال سادر به‌ڕێوه‌به‌ری چێشتخانه‌ی نێرگز به‌ده‌م پێشوازیكردن‌و به‌ڕێكردنی میوانانی چێشتخانه‌كه‌یه‌وه وتی “بههۆی هاتنی ئهو گه‌شتیارانه ،چێشتخانه‌كه‌مان قه‌ره‌باڵغ بووهو قازانجێكی باشمانكردووه“. شێرزاد ئه‌حمه‌د له‌ئوتێل مه‌وله‌وی ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت “ب�هه��ۆی گ�ه‌رم��اوه، ماوه‌ی مانگێكه گه‌شتیارێكی زۆری عه‌ره‌ب سه‌ردانی كردووین”. ئه‌جومه‌ن حسێن به‌شداریكردووه له‌ئاماده‌كردنی ئهم راپۆرته‌دا.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41چوارشه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسه‌ت
9
له‌پشتی حکومه‌ته‌وه بازرگانی بهجگهرهوه ده‌کرێت ی 1ملیۆن كارتۆن جگهره هاتووه‌ت ه سنووری سلێمانییه‌وه ،په‌رله‌مانتارێكیش ته‌نها له‌چوار مانگی رابردوودا ،نزیكه ی بۆ حیزب ه نه‌ك حكومه‌ت ده‌ڵێت داهاته‌كه رامان‌و ئازا‌و محه‌مه‌د ی���ه‌ك���ێ���ت���یو پ����ارت����ی ل���ه‌ڕێ���گ���ه ی كۆمپانیاكانیانه‌وه ،پ�هره به‌بازرگانیی جگهره له‌سنووره‌كانی هه‌رێمی كوردستان ده‌ده‌ن ،به‌جۆرێك ته‌نها له‌سێ مانگی رابردوودا نزیكه ی 1ملیۆن كارتۆن جگهره هاتووه‌ت ه هه‌رێمی كوردستانهوه ،گومان ی ئه‌وه‌ش هه‌ی ه كه‌داهاته‌كه ی بۆ حكومه‌ت نه‌بێت‌و بچێته خه‌زێنه ی حیزبه‌وه. تائێستا روون��ن�ه‌ب��ووه‌ت�هوه داهاتی بازرگانییكردن ب �ه‌ج��گ �هره ،ده‌چێت ه خه‌زینه ی حكومهتهوه یاخود حیزب ه سه‌ره‌كییه‌كان ،په‌رله‌مانتارێكیش ده‌ڵێت هه‌موو داهاتی ئ�هو ج��ۆره بازرگانییه ده‌چێت ه خه‌زێنه ی حیزبه‌كانه‌وه‌‌و حكومه‌ت بێده‌نگه لێی. ب�ه‌پ��ێ� ی ئ��ام��ارێ��ك ،ك �ه‌ده‌س��ت��وور له‌به‌ڕێوبه‌رایه‌ت ی كوالێت ی جۆری كۆنتڕۆڵ له‌سلێمانی ده‌ستیكه‌وتووه ،ته‌نها چوار مانگ ی ئه‌مساڵ ،نزیكه ی ی�ه‌ك ملیۆن كارتۆن جگهره هاتووه‌ت ه ناو پارێزگا ی سلێمانی‌‌و به‌قسه ی بازرگانه‌كانیش بێت، ته‌نها ل �ه %15ئهو جگه‌ران ه له‌ناوخۆدا به‌كارده‌هێنرێت‌و ئهوه ی تری بۆ دهرهوه ده‌ڕوات. ل��هو ئ��ام��اره‌دا ته‌نها س � ێ مانگ ی س �ه‌ره‌ت��ا ی ئه‌مساڵ ب��ڕ ی ()716215 كارتۆن جگهره هاتووه‌ت ه ناو پارێزگا ی سلێمانییه‌وه ،هه‌روه‌ها مانگ ی نیسان بڕ ی ( )237574هاتووه .به‌پێ ی ئاماره‌ك ه ئه‌مساڵ بڕ ی جگهره ی هێنراو ب�ه‌راورد به‌پار زیادیكردووه ،ساڵی پار له‌سه‌ره‌تا ی مانگ ی هه‌شت تاكو ك��ۆت��ا ی س��اڵ ( )421465كارتۆن جگهره هێنراوه‌ت ه پ��ارێ��زگ��اك��هوه ،ل�ه‌ك��ات��ێ��ك��دا ئه‌مساڵ ( )966091كارتۆن بووه. بازرگانانی جگهره ئاماژه به‌وه‌ده‌ده‌ن ك ه به‌شێوه‌یه‌كی به‌رفراوان بازرگانیكردن ب �ه‌ج��گ �ه‌ره‌و‌ه پ �ه‌ره‌ی��س �ه‌ن��دووه ،دهڵێن ئێستا رۆژان ه به‌هه‌زاران كارتۆن جگهره له‌سنووره‌كانی هه‌رێمی كوردستانهوه ئاودیوی ئێران‌و ن��اوه‌ڕاس�ت‌و خ��وارووی عێراق ده‌كرێت. له‌هه‌رێمی كوردستاندا بازرگانیكردنی
جگهره له‌س ێ رێگاوه‌یه ،له‌وان ه مه‌رز ی نێوده‌وڵه‌ت ی باشماخ‌و فڕۆكه‌خانه‌كان‌و خاڵ ی گومرگ ی ئیبراهیم خه‌لیل. ل��ه‌ئ��ام��اره‌ك��ه‌ش��دا ده‌رك���ه‌وت���ووه بازرگانی ی جگهره ئه‌مساڵ به‌راورد به‌پار زیادیكردووه ،مه‌رز ی باشماخ گرنگترین ده‌روازه ی بازرگانیكردن ی جگهره ی هه‌رێم ی كوردستانه ،ك ه ()938098 كارتۆن جگهره لهو م �ه‌رزه‌و‌ه هاتووه‌ت ه ناو پارێزگا ی سلێمانی ،له‌فڕۆكه‌خانه ی ن��ێ��وده‌وڵ �ه‌ت � ی سلێمانیش ()28022 كارتۆن جگهره هاتووه‌ت ه ناو پارێزگا ی سلێمانییه‌وه ،ئهم ه جگ ه له‌فڕۆكه‌خانه ی ه�ه‌ول��ێ��ر ك�ه‌گ��وم��ان��ده‌ك��رێ��ت زۆر ل �هوه زیاتربێت. ح��اج � ی ئ��ی��ب��راه��ی��م ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ر ی كۆمپانیا ی حاج ی ئیبراهیم ،ئاماژه ی به‌وه‌دا كه‌وا رێژه‌یه‌ك ی زۆر جگهره دێت ه هه‌رێم ی ك��وردس��ت��ان ،وت � ی “ل�ه‌م�ه‌رز ی باشماخ‌و فڕۆكه‌خانه ی سلێمانیه‌وه‌و لهوێشهوه جارێكیتر بۆ ئێران”. ل �ه‌ك��وردس��ت��ان��دا ه����ه‌ردوو حیزب ه ده‌سه‌اڵتداره‌ك ه ده‌ستیان به‌سه‌ر بازرگانیی جگه‌ره‌دا گرتووه ،له‌ماوه‌كانی رابردووشدا كێش ه له‌نێوان یهكێتیو پارتی دروستبوو، له‌چۆنیه‌تی بازرگانیكردن به‌جگه‌ره‌وه‌‌و هه‌ریه‌كیان ده‌یویست ئهو بازرگانیكردن ه له‌ڕێگه ی خۆیانهوه بێتو كۆنترۆڵی بكه‌ن. پێشتر كه‌ریم سنجاری وه‌زیری ناوخۆ چهند جارێك به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كانی پۆلیسی هه‌رسێ پارێزگاكه ی ئ��اگ��ادارك��رده‌وه، له‌رێگریكردن له‌به‌كارهێنان‌و فرۆشتنی چهند جۆرێكی جگهره ،كه‌ئه‌و جگه‌ران ه له‌الیه‌ن كۆمپانیاكانی سه‌ر به‌یه‌كێتییه‌و‌ه ده‌هێنران ه هه‌رێمه‌وه ،بهاڵم وه‌زیری ناوخۆ رێگری لهو جۆره جگه‌ران ه نه‌كرد كه‌پارتی ده‌یهێنێت ه هه‌رێمه‌وه.
ل��هو ب��ڕه ج��گ �هره ی چ���وار مانگ ی ئه‌مساڵ ،ك ه ( )953789كارتۆن جگهره ی شیاو )12302( ،كارتۆن جگهره ی نه‌شیاو بووه ،له‌كاتێكدا ساڵ ی پار (،)409062 كارتۆن جگه‌ره‌ی شیاو و ( )12403 كارتۆن جگهره ی نه‌شیاو بووه .به‌پێ ی پێوه‌ره‌كان ی كوالێت ی كۆنترۆڵ. م��ح��ه‌م��ه‌د زه‌ن���گ���ی���ن ،ك���ه‌ك���ار ی گواستنه‌وه ی جگهره ده‌كات له‌كۆمپانیا ی ته‌كنۆتاش له‌ڤێرسیم ی توركیاو‌ه بۆ ناو هه‌رێم ،وت� ی “مانگان ه كه‌متر ل ه 800 كۆنتۆن جگهره دێت ه كوردستان ،له‌زاخۆ كه‌متر ل���ه 150ت��ا 200كۆنتۆن دێت ه كوردستان ،له‌سلێمان ی 35تا 40كانتۆن ده‌كات”. ده‌ستوور زانیویه‌تی هیچ كام لهو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیانه ی پۆلیس له‌سنووری یه‌كێتی ئهو بڕیاره ی كه‌ریم سنجاریان جێبه‌جێنه‌كرد ،به‌و هۆیهوه چه‌ندجارێك كێش ه له‌سه‌ر چۆنیه‌تی بازرگانیكردن بهجگهرهوه له‌نێوان یهكێتیو پارتیدا دروستبوو. ب��ازرگ��ان��ێ��ك�� ی ه��ێ��ن��ان � ی ج��گ �هره كه‌نه‌یوویست ن���او ی بهێنرێت ،وت ی “رێژه‌یه‌ك ی زۆر جگهره داخڵ ی كوردستان ده‌ب��ێ��ت ،ب �ه‌اڵم به‌رهه‌مهێنان ی جگهره له‌كوردستاندا سفره ،چونك ه نهتوانراوه په‌ر‌ه به‌بوار ی پیشه‌ساز ی جگهره بدرێت”. سه‌رچاوه‌یه‌كی ئاگادار له‌بازرگانیكردن بهجگهرهوه به‌ده‌ستووری وت “یهكێتیو پارتی بههۆی قازانجی زۆریان له‌بازگانی جگهره ،نایانه‌وێت به‌رهه‌مهێنانی جگهره له‌ناوخۆدا په‌ر‌ه پێبده‌ن”. له‌كوردستاندا چهند كارگه‌یه‌ك ی ج��گ �ه‌ره‌و پوخته‌كردن ی ت��وت��ن هه‌یه، كه‌چه‌ند ساڵێك ه هیچ به‌رهه‌مێکیان نییهو فه‌رمانبه‌رو كرێكاره‌كان ی رۆژ تائێوار‌ه
خه‌ریك ی دامه‌و دۆمینه‌ن. ئ��هو ب��ازرگ��ان �ه ی نه‌یویست ن��اوی باڵوبێته‌و‌ه به‌ده‌ستووری وت «ئه‌گه‌ر بێتو هه‌ندێك ج��ۆر ی توتن ل �هدهرهوه بهێنرێت ،به‌تایبه‌ت ی له‌زیمبابۆی‌‌و ڤێرجینیا ،ده‌توانرێت به‌رهه‌مهێنانی توتن زیادبكرێت ،بهاڵم ئهوه نه‌كراوه». حاج ی ئیبراهیم مسته‌فا سه‌عید ب�ه‌ڕێ��وب�ه‌ر ی گشت ی كۆمپانیا ی حاج ی ئیبراهیم ،ئاماژه ی به‌وه‌دا كه‌وا هێنان ی ئهو جگه‌ره‌ی ه ته‌نها له %10تا له %15بۆ ناو هه‌رێمه‌و ئهوه ی تر ی ده‌چێت ه ده‌ره‌وه‌و وت ی “ئێم ه جگه‌ره‌كان ی وهك (مارلبۆرۆ، پ��ه‌رل��ه‌م��ان ،LM ،ب��ادی��ل��ۆ ،ك�ه‌ن��ت، رۆسمه‌ندو دانیاڵ ،وینستۆن) دێنین. ن��اوب��راو ئ��ام��اژه‌ی ب����ه‌وه‌دا ك �ه‌وا ف��رۆش��ت��ن �ی ج��گ��هره جێگیر نییهو به‌گوێره‌ی رۆژ ده‌گۆڕێت‌و وتی “جاری وایه له‌مانگێكدا 6000 ،تا 8000كارتۆن ده‌ف��رۆش��رێ��ت ،ئه‌مه‌ش جێگیر نییه، چونكه مانگی وایه جۆرێك‌و مانگی واش هه‌یه جۆرێكیتر باش ده‌فرۆشرێت ،جاری واش هه‌یه مانگێك بازاڕ باشه‌‌و مانگێك خراپ .هۆكاری ئه‌مش سنووره ،چونكه ماڵی ئێمه به‌ڕه‌سمی ده‌چێته سنوور، بهاڵم له‌وێ به‌قاچاخ ده‌چێته ئێران”. له‌كاتێكدا خودی بازرگانه‌كان ئاماژه به‌رۆیشتنی جگهره ده‌ده‌ن بۆ ئێران‌و خ���واروو و ن��اوه‌ڕاس��ت��ی ع��ێ��راق ،بهاڵم بهرپرسانی مه‌رزه‌كان ئهوه ره‌تده‌كه‌نه‌وه. ئه‌دوه‌ر جه‌به‌لی بهرپرسی گومرگی حاجی ئومه‌ران به‌ده‌ستووری وت “ئهو بازرگانیكردنه به‌ره‌زامه‌ندی وه‌زاره‌ت��ی دارای��ی ده‌بێت ،ب �ه‌اڵم به‌رێگای ئێمه ن��اڕوات‌و نه‌شڕۆیشتووه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئێران جگهره وه‌رناگرێت له‌سنووری ئێمه“. ئ���هو وت���ی «ره‌زام���ه‌ن���دی دراوه به‌هه‌ندێك كۆمپانیا بۆ ناردنی جگهره، ب��ه‌اڵم نه كارتۆنیێك رۆی��ش��ت��ووهو نه كارتۆنێك هاتووه». ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه‌ئه‌گه‌ر بڕوات، ئه‌وا قازانجی ده‌بێت بۆ حكومه‌ت بههۆی ئهوهی كه گومرگیان لێوه‌رده‌گیرێت. سه‌میر سه‌لیم ئه‌مین ئه‌ندامی
یهكێتیو پارتی بههۆی قازانجی زۆریان له‌بازگانیی جگهره، نایانه‌وێت به‌رهه‌مهێنانی جگهره له‌ناوخۆدا په‌ر‌ه پێبده‌ن. لیژنه‌ی دارای���یو ئ��اب��ووری په‌رله‌مانی كوردستان له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وت ی «داهاتی هیچ مه‌رزێكی كوردستان لهناو بودجه‌دا دیاری نه‌كراوه ،بۆیه یه‌كێكبوو له‌كه‌موكوڕیی ه گه‌وره‌كانی پڕۆژه یاسای بودجه». س��ه‌م��ی��ر ده‌ڵ���ێ���ت س���ه‌رچ���اوه‌ی داهاته‌كانی ناوخۆی هه‌رێمی كوردستان، چ ن �ه‌وت‌و داهاتی گومرگه‌كان‌و باجی ده‌رامه‌ت‌و باجه ناوخۆییه‌كان دیار نییه. سه‌میر وتی «ته‌نها خوا‌و دوو حیزبی ده‌سه‌اڵت ده‌زانن ئهو داهاتانه بۆ كوێ ده‌ڕوات». پ��ه‌رل��ه‌م��ان��ت��اران تائێستا هیچ ب �ه‌دواداچ��وون��ێ��ك��ی��ان ب��ۆ ئ��هو داه��ات�ه نه‌كردووه. س �ه‌م��ی��ر وت���ی «ح��ی��زب ه �ه‌م��وو بواره‌كانی كونترۆڵكردووه ،به‌تایبه‌تی ب��واری ئابووری‌و بازرگانی ،بۆیه یه‌ك فلسی ناچێته گیرفانی حكومه‌ته‌وه‌و هه‌مووی بۆ حیزبه».
«له‌هه‌وڵه‌كانمان له‌به‌غداد ساردبووینه‌ته‌وه»
ی لیست ه كوردستانییه‌كان له‌به‌غداد بۆ ده‌ستوور ی فراكسیۆن ی دانوستكار محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د ئه‌ندامی وه‌فدی لیژنه سازدانی :زانا ئه‌حمه‌د
م���ح���ه‌م���ه‌د ئ���ه‌ح���م���ه‌د ئ���ه‌ن���دام��� ی ل��ی��ژن �ه ی دان��وس��ت��ك��ار ی فراكسیۆن ی ل �ه‌ب �ه‌غ��داد، لیسته‌كوردستانییه‌كان ئ��اش��ك��رای��ده‌ك��ات ك���ه‌وه‌ف���ده‌ك���هی���ان له‌دانیشتن‌و كۆبوونه‌وه‌كانیان له‌به‌غداد س��اردب��وون �ه‌ت �ه‌وه‌‌و وت � ی ئ��ه‌وه‌ش زیاتر پ �هی��وه‌ن��د ی ب����هوهوه ه�هی� ه كه‌الیه‌ن ی عێراق ی ئاماده‌نین پێكهوه كۆبوونه‌و‌ه ئه‌نجامبده‌ین. محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د له‌چاوپێكه‌وتنێكیدا له‌گه‌ڵ ده‌ستوور ،ده‌ڵێت “دوو جه‌وله ی ك��ۆب��وون�ه‌وه‌م��ان له‌گه‌ڵ ه�ه‌ردووالی�ه‌ن��دا ئه‌نجامدا ،بهاڵم كه‌ئێستا هاتووه‌ته سه‌ر پۆست ه سیادییه‌كان ،ه�ه‌م��وو شتیان له‌بیرچووه‌ته‌وه». ئ���هو داوای����ك����رد ه���ه‌رچ��� ی زوو‌ه ئه‌نجومه‌نێك ی سیاس ی بااڵ له‌كوردستاندا پێكبێت ،ك�ه‌خ��ود ی س�هرۆك� ی هه‌رێم‌و س �هرۆك � ی ك��ۆم��ار س �ه‌رك��ردای �ه‌ت � ی ئهو ئه‌نجومه‌ن ه بكه‌ن ،وت ی “چونك ه خاڵی الوازمان ئه‌وه‌یه ،به‌شێك ی زۆر له‌كاره‌كان به‌و وه‌فد‌ه ناكرێت كه‌ئێستا له‌به‌غدادایه“. ده‌ستوور :دواهه‌مین هه‌وڵه‌كان بۆ
پێكهێنان ی كابینه ی حكومه‌ت ی عێراق گه‌یشتووه‌ت ه چ ئاستێك؟ محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د :له‌ئێستادا هه‌موو الیه‌نه‌كان سه‌رقاڵ ی به‌رژه‌وه‌ند ی خۆیانن بۆ دابه‌شكردن‌و به‌ده‌ستهێنانی پۆست ه سیادییه‌كان ،ل �ه‌ڕوو ی عه‌مه‌لیه‌و‌ه هیچ هه‌نگاوێك ی جید ی نهنراوه بۆ پێكهێنان ی كابینه ی ن��وێ ،تائێستاش وه‌رگرتن ی پۆست ه سیادییه‌كان له‌كێشمه‌كێشمێك ی گ���ه‌وره‌دای���هو ه �ه‌رالی �ه‌ن��ێ��ك ده‌ی �ه‌وێ��ت گرنگترین پۆست ی سیاد ی بۆخۆ ی كه‌سب بكات ،كه‌زۆركات ئه‌مه‌ش هۆكار‌ه بۆئه‌وه ی كه‌ڕیزبه‌ندییه‌كان ی هاوپه‌یمانێت ی ئاڵوگۆڕ ی تیادا بكرێت ،ك ه به‌بۆچوون ی من هه‌موو ی بۆئهوهی ه كه‌هه‌رالیه‌ك مه‌رجه‌كان ی خۆ ی به‌سه‌ر به‌رامبه‌ریدا بچه‌سپێنێت. ده‌س��ت��وور :زۆرك���ات گله‌یی ئ�هوه ده‌ك���رێ���ت ،ك �ه‌ف��راك��س��ی��ۆن � ی لیست ه كوردستانییه‌كان ئاگادار ی ئهو دانیشتن‌و گفتوگۆیان ه نین ،كه‌بارزانی‌‌و تاڵه‌بانی ل �ه‌گ �ه‌ڵ ب��رپ��رس��ان�ی ب���ااڵ ی عێراقیه‌و دهوڵهت ی قانوندا ئه‌نجامیده‌دا ،بهاڵم ئهم ه پێشێلكردن ی خاڵێك ی سه‌ره‌ك ی په‌یڕه‌و ی ناوخۆ ی فراكسیۆنه‌كه نییه؟ محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د :راست ه قسه‌كراوه، بهاڵم دواجار هه‌ربڕیارێك بدرێت ،ده‌بێت
ه �ه‌م��ووالی �ه‌ك ره‌زام �ه‌ن��دب��ن ل �ه‌س �ه‌ری‌‌و په‌سه‌ند ی بكه‌ن ،بهاڵم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌موو دانوستانێك ورده‌كارییه‌كانی ناوترێت. ده‌س���ت���وور :م�ه‌ب�ه‌س��ت��م ئ��هوهب��وو ل�����هدهرهوه ی ئ��هو ف��راك��س��ی��ۆن�ه ،ههر رێككه‌وتنێك كرابێت ئێوه ره‌تیده‌كه‌نه‌وه وهك س ێ الیه‌ن ی ئۆپۆزیسیۆن؟ محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د :ئه‌گه‌ر گه‌یشت ه رێككه‌وتن ،ده‌بێت هه‌موو الیه‌ك ئیقرار ی بكه‌ین ،بهاڵم ئه‌گه‌ر ئهم هه‌نگاو‌ه نه‌نرا، ئه‌وا چاره‌نووس ی ئهو فراكسیۆنه بهرهو هه‌ڵوه‌شاندنه‌و‌ه ده‌بات. ده‌س��ت��وور :ئ �ه‌وك��ات �ه ی گه‌یشتن ه به‌غداد ،له‌سه‌ره‌تادا به‌گه‌رم ی ده‌ستانكرد به‌ئه‌نجامدان ی دانیشتن‌و وتووێژ ی چڕوپڕ، بهاڵم هه‌ستناكه‌یت له‌ئێستادا هه‌وڵه‌كان ی فراسیۆنه‌ك ه تاڕاده‌یه‌ك ساردبوونه‌وه ی ته‌وا ی بهخۆیهوه دیوه؟ محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د :به‌ڵ ێ به‌ته‌ئكید له‌هه‌فته ی یه‌كه‌مدا كه‌چووین ه به‌غداد، زۆر به‌گه‌رم ی ده‌ستمان به‌وتووێژ كرد، بهاڵم دواتر دانیشتنه‌كان ساردبوونه‌وه ی بهخۆیهوه بینی ،ئه‌مه‌ش په‌یوه‌ند ی به‌وه‌و‌ه هه‌ی ه كه‌الیه‌ن ی عێراق ی ئاماده‌نین پ��ێ��ك�هوه ك��ۆب��وون �هوه ئه‌نجامبده‌ین‌و
دوو ج �ه‌ول �ه ی ك��ۆب��وون �ه‌وه‌م��ان له‌گه‌ڵ هه‌ردووالیه‌ندا ئه‌نجامدا ،بهاڵم كه‌ئێستا هاتووه‌ت ه س�ه‌ر پۆست ه سیادییه‌كان، هه‌موو شتیان له‌بیرچووه‌ته‌وه. ده‌س��ت��وور :ت��ۆ وهك ئه‌ندامێك ی وه‌فد ی دانوستكار ،خاڵ ی به‌هێز‌و الواز ی فراكسیۆن ه كوردستانییه‌كان له‌چیدا ده‌بینیته‌وه؟ محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د :خاڵ ی به‌هێز ی فراسیۆنه‌ك ه له‌یه‌كڕیز ی الیه‌ن ه براوه‌كان ی ك����ورددا خ��ۆ ی ده‌ب��ی��ن��ێ��ت�هوه ،له‌گه‌ڵ بوون ی چهند جیاوازییه‌ك كه‌هه‌مووال جیاوازییه‌كان ی خۆیان وه‌الن��اوه ،بهاڵم خاڵ ی الواز ی له‌وه‌دای ه كه‌به‌شێك ی زۆر له‌كاره‌كان به‌ئاست ه بااڵكان ده‌كرێت‌و به‌و وه‌فد‌ه ناكرێت كه‌بۆ ی پێكهێنراوه‌و ده‌بێت سه‌رۆكایه‌ت ی په‌رله‌مان‌و سهرۆك ی هه‌رێم‌و محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د :ئهوه پێویستییه‌ك ی سهرۆك ی كۆمارو س�هرۆك حیزبه‌كاتیتر كاره‌كان بكه‌ن ،نه‌ك بهم شێوه‌ی ه بێت ،سه‌ره‌كییه ،من پێشموای ه پێكهێنان ی ئهو ئه‌گه‌ر سهرۆك ی هه‌رێم‌و سهرۆك ی كۆمار ئه‌نجومه‌ن ه كاریگه‌ری ی ده‌بێت له‌سه‌ر خۆیان سه‌رپه‌رشت ی وه‌فده‌كه‌یان بكردایه ،هه‌ندێك مه‌سه‌له ی هه‌ستیار‌و په‌یوه‌ندیدار ئیشوكاره‌كان به‌هێزتر‌و شه‌فافانه‌تر به‌ئه‌من ی قه‌وم ی هه‌رێمه‌كه‌وه ،به‌هێزتر ده‌ت��وان��ێ��ت هه‌ڵوێست ی خ��ۆ ی له‌سه‌ر ده‌چوون به‌ڕێوه. ده‌ستوور :كه‌وات ه ئێوه پێكهێنانی مه‌سه‌له‌كان ده‌رببڕێت‌و من پێموای ه ئهوه ئه‌نجومه‌نێك ی سیاس ی بااڵ به‌پێویست زه‌روره‌تێك ه بۆ چاره‌سه‌ركردنی زۆرێك له‌كێشه‌كان . ده‌زانن له‌ئێستادا؟
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
8
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسه‌ت
ل ه “ام القرا”ی ئیسالمی نوێژكردن حه‌رامه شێخ عیزه‌دین حوسێنی بۆ ده‌ستوور :جیاكردنه‌وه‌ی دین له‌ده‌وڵه‌ت، مافه‌كانی سه‌رجه‌م ئیمانداران ده‌پارێزێ س��ون��ن�ه‌ك��ان��ی ئ���هو ش���اره رێ��گ��ه‌درا به‌دروستكردنی مزگه‌وتێك ،بهاڵم هه‌تا ئێستاش رێگه‌یان نه‌داو‌ه كه‌منار‌ه بۆ ئهم مزگه‌وت ه دروستبكرێ. شه‌مسوڵاڵ زاه��ی��ر ،چ��االك��وان��ی سیاسیی به‌لوچ ل ه له‌نده‌ن له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ،سه‌ركوتی سوننه‌كانی ئ��ێ��ران ل��ه‌الی��ه‌ن ح��ك��وم�ه‌ت��ی ئ��ێ��ران ب�ه‌ج��ی��ن��ۆس��ای��دی م �ه‌زه �ه‌ب��ی وه‌س��ف ده‌كا ،ده‌ڵێت ه��ه‌اڵواردن‌و سه‌ركوتی مه‌زهه‌بی ،نه‌ته‌وه‌یی‌و ره‌گه‌زی له‌ئێران پالنێكی سیستماتیك‌و ب �ه‌رده‌وام��ی حكومه‌تی ئێران ه ل ه 30ساڵی رابردوودا، ی “هه‌اڵواردنی مه‌زهه‌بی له‌به‌رامبه‌ر وت س��ون��ن�ه‌ك��ان��ی��ش ،ره‌ه �ه‌ن��دێ��ك��ی ئ�ه‌م سیاسه‌ته‌ی حكومه‌ت بوون‌و هه‌ربۆی ه بۆ ئهم بوار‌ه ده‌كرێ جینۆسایدی مه‌زهه‌بی به‌كاربهێنین .چونك ه به‌پێی هه‌موو پێناسه‌‌و ناساندنه‌كان ئهم ره‌فتاران ه ده‌چێت ه چوارچێوه‌ی بابه‌تێك به‌ناوی كۆمه‌ڵكوژی”.
هیوا سه‌لیمی فشاره‌كانی حكومه‌تی ئێران بۆسه‌ر سوننه‌كان زیادیكردووه ،ئهم گ��وش��اره ت��ازان �ه درێ���ژه‌ی س��ێ ده‌ی�ه هه‌اڵواردنی مه‌زهه‌بی له‌دژی مه‌زهه‌ب‌و ئایینه جیاجیاكانی ئێرانه. ه��اوك��ات ش��اره‌زای��ان��ی ئایینی‌و سیاسیی ئێران پێیانوایه ته‌نیا رێگه‌ی ده‌رب��ازب��وون ل �ه‌م ب��ارودۆخ �ه ،جیایی م �ه‌زه �ه‌ب ل �ه‌ده‌وڵ �ه‌ت �ه .ل �ه‌وب��ڕوای �ه‌دان حكومه‌تێكی عیلمانی‌و سیكۆالر، ده‌توانێ پارێزگاری له‌مافی سه‌رجه‌می مه‌زهه‌ب‌و ئایینه جیاجیاكان بكا. فشار بۆ سه‌ر سوننه‌كانی ئێران زیادیكردووه حكومه‌تی ئێران رێوڕه‌سمی سااڵنه‌ی خ��وێ��ن��دك��اران��ی س��ون��ن�هی ده‌رچ���ووی قوتابخانه‌ی ئاینیی “دارل��ع��ل��وم”ی بلوچستانی ش��ێ��وان��دووه ،به‌رنامه‌ی به‌ڕێوه‌چوونی ئهم رێوڕه‌سمه بۆ یه‌ك رۆژ كورتكرایه‌وه. ئ �ه‌م رێ��وڕه‌س��م�ه ه�ه‌م��وو ساڵێك ب �ه ب��ه‌ش��داری س���ه‌دان ه���ه‌زار كه‌س له‌سوننه‌كانی ئێران‌و چه‌ندین واڵتی عه‌ره‌بی‌و ئیسالمی ،بۆ ماوه‌ی چهند رۆژ به‌ڕێوه‌ده‌چێ ،كه‌چی ئه‌مساڵ وه‌زاره‌تی ئیتاڵعاتی ئێران‌و ناوه‌نده ئه‌منیه‌تییه‌كان رێوڕه‌سمه‌كه‌یان بۆ رۆژێك كورتكرده‌وه، هه‌روه‌ها رێگری كرا له‌هاتنی 100هه‌زار كه‌س له‌میوانانی بانگهێشكراو بۆ ئهم رێوڕه‌سمه. رۆژن����ام����هی ش��ه‌رق��ول��ئ��ه‌وس��ه‌ت له‌راپۆرتێكی په‌یوه‌ندیدار بهم بابه‌ته رای��گ�هی��ان��دووه ،كه‌رێگه به‌هیچ یه‌ك له‌میوانانی واڵتانی عه‌ره‌بی‌و ئیسالمی نه‌دراوه ،كه به‌شداری له‌م ڕێوڕه‌سمه‌دا بكه‌ن ،مه‌ئموورانی وه‌زاره‌تی ئیتاڵعاتی ئێران ،پاسپۆرتیان له‌میوانه‌كانی واڵتانی سوریا‌و مالیزیا وه‌رگرتووه‌ته‌وه ،ئهمه له‌كاتێكدایه كه‌پێشووتر فیزا بهم میوانانه درابوو .ئهم ره‌فتاره‌ی حكومه‌تی ئێران، ته‌نیا میوانه ده‌ره‌كییه‌كانی نه‌گرته‌وه‌‌و ته‌نانه‌ت رێگری كراوه له‌به‌شداریكردنی كه‌سایه‌تییه ئاینییه‌كانی كوردستانی
ئێران‌و ناوچه سونییه‌كانیتری ئێران. ماڵپه‌ڕی سوننه نیوز له‌هه‌واڵێكدا نووسیویه‌تی كه‌ئه‌م رێوڕه‌سمه هه‌موو ساڵێك به‌یارمه‌تی ئیداره‌ی دارولعلومی ش���اری زاه��ی��دان ب��ه‌ڕێ��وه‌ده‌چ��ێ‌و بۆ چهند رۆژێ��ك درێ��ژه‌ی ده‌بێت ،بهاڵم ئه‌مساڵ فشاره‌كانی حكومه‌تی ئێران زیادیكردووه‌‌و ته‌نیا رێگه درا بۆ یه‌ك رۆژ به‌ڕێوه‌بچێ ،ئهم رێوڕه‌سمه له‌رۆژی پێنجشه‌ممه8ی 7به‌ڕێوه‌چوو. چاالكوانێكی ئایینی له‌شاری سنه له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ،كه‌نه‌یوویست ناوی ئاشكرا بكرێ ،وتی “گوشاره‌كانی وه‌زاره‌ت��ی ئیتاڵعات له‌مباره‌وه ته‌نیا ب��ۆ میوانه ده‌ره‌ك��ی��ی �ه‌ك��ان ن �ه‌ب��ووه، به‌ڵكو ب �ه‌س �ه‌دان ك �ه‌س له‌شاره‌كانی كوردستان ده‌یانوویست به‌شداری له‌م رێوڕه‌سمه سااڵنه‌یه‌دا بكه‌ن ،كه‌چی وه‌زاره‌تی ئیتاڵعاتی كوردستان له‌رێگه‌ی ت�ه‌ل�ه‌ف��ۆن�هوه ه��ه‌ڕه‌ش��هی له‌چه‌ندین ك��ه‌س ك����ردووه ،ك �ه‌رێ��گ �هی سه‌فه‌ر بۆ به‌لوچستان‌و به‌شداریكردن له‌م رێوڕه‌سمه‌یان نییه”. هاوكات زانیارییه‌كانی ناوخۆی ئێران ب��اس له‌شه‌پۆلێكی نوێی به‌ربه‌ست‌و فشار ب��ۆ س��ه‌ر سوننه‌كان ده‌ك��ات ، ئهم سه‌رچاوانه ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌ئێستا رێگه ن��ادرێ نوێژی هه‌ینیی سوننه‌كان له‌ریزه‌كانی سوپای كۆماری ئیسالمی ئێران‌و ه�ه‌روه‌ه��ا زانكۆكان به‌ڕێوه‌بچێ. مامۆستا شێخ عیز‌ه‌دینی حوسێنی كه‌سایه‌تی دێرین‌و ناسراوی رۆژهه‌اڵتی كوردستان ،له‌لێدوانێكی تایبه‌ت بۆ ده‌ستوور ،فشاره‌كان بۆ سه‌ر كه‌مایه‌تیی ه مه‌زهه‌بی‌و ئاینییه‌كان زۆر ب ه به‌رباڵو وه‌سفده‌كا ،وتی “حكومه‌تی شیعه‌ی ویالیه‌تی فه‌قیه له‌ئێران به‌درێژایی مێژووی خ��ۆی ل��ه‌دژی مه‌زهه‌به‌كان، ئایینه‌كان‌و ته‌نانه‌ت شیعه‌كانی به‌ده‌ر ل ه 12ئیمامی‌و له‌وان ه شیعه‌ی جه‌عفه‌ری، زوڵ��م ده‌ك��او سه‌ركوتیان ده‌ك��ا .ئهم ره‌فتارانه‌ی حكومه‌تی ئێران له‌سه‌رده‌می ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد زیادیكردووه ،ئێستا
رابه‌ری ئێران‌و ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد له‌هه‌وڵی ئ����ه‌وه‌دان ت��ا ب �هه �ه‌ر ش��ێ��وه‌ی�ه‌ك بێ سه‌رجه‌می به‌ڕێوه‌به‌ران‌و مامۆستاكانی زانكۆكانیش بكه‌ن ه م��ه‌ال‌و كه‌سانی ئایینی”. 31س��اڵ � ه س��ون��ن�ه‌ك��ان��ی ئ��ێ��ران ب�����ه‌ره‌وڕووی ه���ه‌اڵواردن���ی مه‌زهه‌بی هه‌اڵواردن ه له‌راده‌به‌ده‌ر‌ه ده‌بنه‌وه ئاینیی‌و مه‌زهه‌بییه‌كان ی سوننه‌كان 10له‌سه‌دی دانیشتوان ئ��ێ��ران پێكدێنن ،ئ��ه‌م كه‌مایه‌تیی ه له‌ئێراندا ،زۆرینه‌ی مه‌زهه‌بیی ه ل�ه‌ب�ه‌ش� ه جیاجیاكانی خه‌ڵكی ئهو واڵته‌ی كوردستان ،به‌لوچستان ،توركه‌مه‌ن هێناوه‌ته سه‌ر ئهو س���ه‌ح���راو ب �ه‌ش��ێ��ك ل �ه‌ن��اوچ �ه‌ك��ان��ی خ��وراس��ان ،پارێزگاكانی ب��اش��ووری بڕوایه‌ی كه‌بۆ ئێران‌و به‌رێژه‌یه‌كی كه‌متر له‌باكووری رزگاربوون له‌م بارودۆخه، ئێران نیشته‌جێن .سوننه‌كانی ئێران پێویست ه له‌ئێرانی به‌سه‌ر دوو به‌شی حه‌نه‌فی‌و شافیعی داهاتوودا بۆ هه‌مییش ه داب �ه‌ش��ده‌ب��ن ،له‌ناوچه‌كانی خۆیان به‌شێوه‌ی به‌كۆمه ڵ ژیان به‌سه‌رده‌به‌ن‌و ماڵئاوایی له‌ده‌سه‌اڵتی هه‌ربۆی ه لهو ناوچانه‌دا زۆرین ه پێكدێنن. ئایدۆلۆژیك بكرێت س��ی��س��ت��م��ی س��ی��اس��ی��ی ئ��ێ��ران، سیستمێكی ئ��ۆت��ۆك��راس��ی به‌مه‌یلی شیعه‌گه‌راییه‌‌و له‌ده‌ستووری ئێراندا شیعه‌ی 12ئیمامی وهك مه‌زهه‌بی فه‌رمی واڵت پێناسه‌كراوه .ئه‌گه‌رچی حكومه‌تی ئێرانهوه له‌سێداره‌دراون. كۆماری ئیسالمی ئێران به‌رده‌وام باسی ئهم ه له‌كاتێكدای ه كه‌ده‌ستگیركردنی له‌یه‌كێتی‌و یه‌كگرتوویی نێوان شیعه‌‌و كه‌مایه‌تیی ه ئایینی‌و مه‌زهه‌بییه‌كان، سوننه‌ی كردووه ،ته‌نانه‌ت هه‌فته‌یه‌ك له‌سه‌رووی ههموویانهوه سوننه‌كان، له‌ساڵ بهم سه‌ردێڕ‌ه ناونراوه ،كه‌چی ره‌فتاری رۆژان �هی سیستمی سیاسیی ل�ه‌ك��رده‌وه‌دا پێچه‌وانه‌ی ئهم دروشم‌و ئێران له‌م سێ ده‌ی �هی ده‌سه‌اڵتداری بانگه‌شان ه په‌یڕه‌وكراوه .له‌یاساكانی بووهو ئێستاش به‌رده‌وامه. ئێران ،سونن ه مافی به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی ت���اران پایته‌ختی ئ��ێ��ران وهك رۆك پۆست ه گرنگه‌كانی وهك س��ه شارێكی مێترۆپۆل رێ��ژه‌ی�ه‌ك��ی زۆر كۆمار ،سه‌رۆكی په‌رله‌مان ،فه‌رمانده‌ی له‌سوننه‌كانی ئێرانی تێدا نیشته‌جێیه، ه��ێ��زه چ���ه‌ك���داره‌ك���ان ،وه‌زی�����رو ...كه‌چی هه‌تا ئێستاش رێگ ه نادرێ بۆ هتدیان نیی ه به‌كرده‌وه ،به‌پشتبه‌ستن درووستكردنی مزگه‌وتێك بۆ نوێژی به‌ده‌ق ه ده‌ستوورییه‌كان سوننه‌كان سوننه‌كان .له‌شاری مه‌شهه‌د كه‌زیاتر ل ه له‌ناوه‌نده‌كانی ب��ڕی��اردان��ی سیاسیی 40هه‌زار سوننه‌ی هه‌یه ،له‌ساڵی 1993 واڵت دوورخ��راون��ه‌ت��هوه .له‌مێژووی به‌رۆژی روون��اك‌و به‌بڕیاری حكومه‌تی ده‌سه‌اڵتداری حكومه‌تی ئیسالمی ئێران ،ئێران ته‌نیا مزگه‌وتی سوننه‌كانی ئهو چه‌ندینجار قوتابخان ه ئاینییه‌كانی شار‌ه روخێندرا ،سه‌رجه‌می ناڕازییان سوننه‌كان له‌ناوچه‌كانی به‌لوچستان‌و ب �ه‌م ره‌ف��ت��اره ل �ه‌الی �ه‌ن حكومهتهوه رۆژهه‌اڵتی ئێران رووخێندراون ،به‌سه‌دان ده‌ستگیركران .چهند ساڵ له‌مه‌وپێش چ��االك��وان��ی ئایینی سونن ه له‌الیه‌ن له‌شاری شیراز له‌ژێر فشار‌و داوكاری
هه‌اڵواردن ه مه‌زهه‌بی‌و ئاینییه‌كان، به‌ره‌ی عیلمانی ئێرانی به‌هێزتر كردووه ده‌ره‌نجامی ره‌فتاره‌كانی حكومه‌تی ئێران له‌به‌رامبه‌ر كه‌مایه‌تیی ه مه‌زهه‌بی‌و ئ��ای��ن��ی��ی�ه‌ك��ان ،دوو گ���ه‌رای���ش‌و دوو ج �ه‌م��س �ه‌ری ف��ك��ری ن��اك��ۆك‌و جیای لێكه‌وتووه‌ته‌وه .به‌شێكی كه‌م له‌گروپ ه سیاسیی ه سونن ه سته‌ملێكراوه‌كان بهرهو بونیادگه‌رایی‌و فێنده‌منتاڵیزمی ئیسالمی روێ��ش��ت��وون ،به‌رچاوترین نمونه‌ی ئهم دواییانه ،دروستبوون‌و چاالكبوونی “جوندوڵاڵ”ی به‌لوچستان بووه .له‌به‌رامبه‌ردا‌و به‌رێژه‌یه‌كی زیاتر، هزری دووركه‌وتنه‌وه‌ی مه‌زهه‌ب‌و ئایین له‌یارییه‌كانی سیاسه‌ت‌و حوكمڕانی بووه‌ت ه وتاری زاڵ لهناو جه‌ماوه‌ردا‌و ئهم ره‌وت ه روو له گه‌شه‌یه. چ �ه‌ن��دی��ن ك �ه‌ن��اڵ��ی راگ��هی��ان��دن له‌ساڵه‌كانی رابردوو ،له‌سه‌رژمێریه‌كی ن��ه��ێ��ن��ی ل��ه‌ئ��ێ��ران ئ��اش��ك��رای��ان��ك��رد كه‌هه‌اڵواردن ه ل �ه‌راده‌ب �ه‌ده‌ر‌ه ئاینیی‌و مه‌زهه‌بییه‌كان له‌ئێراندا ،زۆرینه‌ی خه‌ڵكی ئ�هو واڵت��هی هێناوه‌ت ه سه‌ر ئ�هو ب��ڕوای�هی كه‌بۆ رزگ��ارب��وون له‌م بارودۆخه ،پێویست ه له‌ئێرانی داهاتوودا بۆ هه‌مییش ه ماڵئاوایی له‌ده‌سه‌اڵتی ئ��ای��دۆل��ۆژی��ك ل�هه�ه‌م��وو نه‌وعه‌كانی ب��ك��رێ .ل�ه‌ن��او خ��ودی كه‌سایه‌تیی ه مه‌زهه‌بیه‌كانیشدا ره‌وت��ێ��ك به‌ناوی پرۆتیستانیزمی ئیسالمی به‌رهه‌مهاتووه، ئه‌وان باس له‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌بۆ گێڕانه‌وه‌ی حورمه‌ت‌و رێز بۆ مه‌زهه‌ب‌و ئایینه‌كان، پێویست ه م��ه‌زه��ه‌ب ده‌س��ت��ب��ه‌ردای ده‌سه‌اڵتداری بێ‌و مه‌زهه‌ب‌و حكومه‌ت له‌یه‌كتر جیابكرێنه‌وه. مامۆستا شێخ عیز‌ه‌دینی حوسێنی پێیوای ه گه‌ره‌نتی كردنی ماف ه ئایینی‌و مه‌زهه‌بییه‌كان ته‌نیا له‌حكومه‌تێكی دیموكرات‌و سیكۆالردا ده‌سته‌به‌رده‌بێ، ده‌ڵ��ێ��ت “ل �ه‌دن��ی��ای ئ��ه‌م��ڕۆدا ته‌نیا به‌جیابوونه‌وه‌ی دین‌و ده‌وڵ �ه‌ت مافی سه‌رجه‌می ئیمانداران ده‌پارێزرێ ،دیاره دین له‌جێگه‌ی خۆیدا حورمه‌ت‌و رێزی ههیهو ئهم ئه‌لته‌رناتیڤه‌ش ،وات ه جیای دین‌و ده‌وڵ�ه‌ت ،ده‌توانێ ئهم رێز‌ه بۆ ئایین ده‌سته‌به‌ر بكا .حكومه‌ت ده‌بێ حكومه‌تی هه‌موو پێكهات ه ئایینی‌و ن �ه‌ت �ه‌وه‌ی �یو ب��ی��روب��ڕوا جیاجیاكانی كۆمه‌ڵگا بێ ،ئهم به‌رپرسیاریه‌تیی ه حكومه‌تیش ته‌نیا به‌جیایی مه‌زهه‌ب له‌ده‌وڵه‌ت جێبه‌جێده‌بێ”.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پشو و 11
په‌یكه‌رتاشى ... هونه‌ر ه بێ نازه‌كه ده‌شتی ئه‌نوه‌رو فه‌رمان خێاڵنی ب��ۆ ه��ون�ه‌رم�ه‌ن��دی په‌یكه‌رتاش نامیق باخان ،هونه‌ری په‌یكه‌رتاشی له‌كوردستاندا چه‌قیوه ،چونكه “كه‌س رێز له‌كاری په‌یكه‌رتاشی ناگرێت”. ه��ون�ه‌رم�ه‌ن��د نامیق ب��اخ��ان ك�ه‌ك��اری په‌یكه‌رتاشی ده‌كات له‌شاری كه‌الر وتی “تائێستا چه‌ندین په‌یكه‌ری گ �ه‌وره‌و بچوكم ك��ردووه ،ب �ه‌اڵم ب�ه‌داخ�هوه له‌م واڵت��هی ئێمه‌دا ك�ه‌س گرنگی به‌كاری په‌یكه‌رتاشی نادات”. ه��ون��ه‌رم��ه‌ن��دان��ی پ �هی��ك �ه‌رت��اش گله‌یی ئ��ه‌وه‌ده‌ك��ه‌ن كه‌هونه‌ره‌كه‌یان پشتگوێخراوه‌‌و گرنگی پێنادرێت، له‌كاتێكدا ئهو هونه‌ره له‌واڵتانی دهرهوه گرنگی زۆری پێده‌درێت. ن��ام��ی��ق تائێستا 45پ�هی��ك�ه‌ری جۆراوجۆری هه‌یه ،كه‌زۆرینه‌یان باس له‌خه‌مه‌كانی ئ��اف��ره‌ت ده‌ك���ات .بهاڵم تائێستا پێشانگه‌یه‌كی بۆ نه‌كراوه‌ته‌وه ت���اوه‌ك���و ب��ت��وان��ێ��ت ت��وان��اك��ان��ی بۆ هونه‌ردۆستان نمایشبكات. ئهو وتی “چه‌ندینجار داوام له‌ده‌زگا رۆشنبیرییه‌كان كردووه كه‌پێشناگه‌یه‌كم بۆ بكه‌نه‌وه ،بهاڵم گوێیان بۆ رانه‌گرتووم، وهك ئ��هوه وای�� ه ئ �هو ك��اره به‌هونه‌ر دانه‌نرابێت”. نامیق باخان كه‌ماوه‌یه‌كی زۆره س �ه‌رق��اڵ �ی ك���اری په‌یكه‌رتاشییه‌و تائێستا چه‌ندین په‌یكه‌ری جۆراوجۆری دروستكردووه ،دیارترینیان دروستكردنی په‌یكه‌ری شه‌هید ئارام‌و عه‌لی مه‌ردان‌و دروستكردنی په‌یكه‌رێكی كه‌مئه‌ندام كه له‌شاری كه‌الر دانراوه. ئهو هونهرمهنده وتی “جگه ل �ه‌م��ان �ه‌ش چ�ه‌ن��دی��ن په‌یكه‌ری جۆراوجۆری تریشم دروستكردووه، بهاڵم به‌داخه‌وه وهك ئهوه وایه دروستم نه‌كردبێت”. ئ���هو ه��ون �ه‌رم �ه‌ن��ده ئێستا پرۆژه‌یه‌كی تری به‌ده‌سته‌وه‌یه، ب�ه‌اڵم كه‌س نییه هاوكاری بكات تاوه‌كو پرۆژه‌كه‌ی ئاشكرابكات. زاه��ی��ر س��دی��ق پ �هی��ك �ه‌رس��ازو ب���ه‌رپ���رس���ی گ���روپ���ی پ�����رۆژه‌ی په‌یكه‌رسازانی كوردستان ،پێیوایه ه���ون���ه‌ری پ��هی��ك��ه‌رس��ازی تائێستا له‌كوردستاندا له‌خزمه‌تی شه‌خسی ده‌رنه‌چووه. زاهیر وت�ی وت�ی “په‌یكه‌رسازی ل����ه‌دوای راپ��ه‌ڕی��ن��هوه ئ���ازادب���ووهو پێشتر ب�ه‌ع��س هێنده له‌په‌یكه‌ر ده‌ترسا ئهوهنده له‌تابلۆ نه‌ده‌ترسا، ل���ه‌ب���ه‌رئ���ه‌وه‌ی پ��هی��ك��ه‌ر رۆح���ی كه‌سایه‌تییه‌كان به‌رجه‌سته‌ده‌كات‌و زیندووتره». ئ��ام��اژه‌ی ب��ه‌وه‌ش��دا ك �ه له‌م چهند ساڵه‌ی دوای راپه‌ڕینیشدا چهند په‌یكه‌رێك دروس��ت��ك��راوه، بهاڵم هه‌مووی به‌هه‌وڵی شه‌خسی ب���ووه ،ب��ه‌اڵم وت �ی “جگه‌له‌وه‌ش په‌یكه‌ر له‌سه‌ر هیچ هونه‌رمه‌ندێك ف�ه‌رزن�ه‌ك��راوه له‌الیه‌ن الیه‌نێكی سیاسیه‌وه ،مه‌گه‌ر هونه‌رمه‌نده‌كه
ته‌رازوو
( 22ئه‌یلول 22 -ت .یه‌که‌م)
ی ه����ه‌وڵ����ده‌ده‌ی����ت ب���ه‌ت���ه‌واو پێچه‌وانه‌ی ئهوه بكه‌یت كه‌پێت وت�����راوه ئ �ه‌ن��ج��ام �ی ب��ده‌ی��ت‌و ی ئه‌وه‌و‌ه له‌وانه‌ش ه ئهمه به‌هۆ بێت ،كه‌حه‌ز به به‌رپرسیارێتی‌‌و سنوورداری له‌ژیانتدا نه‌كه‌یت.
خۆتان كه‌شخه بكه‌ن! ئافره‌تان بۆ پیاوه‌كانیان‌و كچانیش بۆ كوڕان خۆیان ده‌ڕازێننه‌وه
خۆی مه‌یلی هه‌بووبێت له‌سه‌ری» زاهیر سدیق ئه‌وه‌شی نه‌شارده‌و‌ه كه‌هونه‌ری په‌یكه‌رسازی فه‌رامۆشكراوه‌و وتی “وهك پێویست گرنگی به‌هونه‌ری په‌یكه‌رسازی نه‌دراوه ،به‌تایبه‌ت مه‌وادو مه‌تریالی به‌نرخی هونه‌ره‌كه ،بۆ نمونه برۆنز به‌ته‌واوی پشتگوێخراوه“. س���ه‌ب���اره‌ت ب����ه‌وه‌ی ك�ه‌پ�هی��ك�ه‌ر ده‌درێت به‌هه‌ندێك هونه‌رمه‌ندو نادرێت به‌هه‌ندێكیتر ،زاهیر سدیق وتی “ته‌حه‌دا ده‌ك �هی��ن ئ�ه‌گ�ه‌ر ی �ه‌ك په‌یكه‌ر له‌به‌ر ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی تایبه‌ت‌و سیاسی درابێت به‌ئێمه له‌الیه‌ن الیه‌نێكه‌وه ،ههرچی په‌یكه‌رێكمان دروستكردبێت به‌هه‌وڵی خۆمان‌و له‌الیه‌ن خودی خۆمانه‌وه بووه، بهاڵم هه‌ندێ هونه‌رمه‌ند كاری جوان‌و هونه‌ریی پێناكرێت‌و ناچار پهالماری ئه‌م‌و ئهو ده‌دات‌و ره‌خنه‌ی بێبنه‌ما ده‌گرێت”. ئهو هونهرمهنده ره‌خنه‌ی توند له‌ده‌زگا رۆشنبیرییه‌كانی گه‌رمیان ده‌گرێت‌و ده‌ڵێت “لێره ئ �ه‌وان ته‌نها به‌هه‌ندێك شتی ت��ره‌وه خۆیان سه‌ر‌قاڵده‌كه‌ن‌و گرنگی به‌كاری په‌یكه‌رتاشی ن��اده‌ن، له‌كاتێكدا په‌یكه‌رتاشی ب��ه‌ب��ڕب��ڕه‌ی پشتی ه��ون�ه‌ری ك��وردی داده‌نرێت”.
دوپشک
محه‌مه‌د‌و یاسین له‌سلێمانی پیاوان حه‌زده‌كه‌ن ب �ه‌رده‌وام ژنه‌كانیان به‌جوانی ببینن ،ژنانیش خۆڕازاندنهوه به‌ئیشی یه‌كه‌میان ده‌زان���ن ،كچانیش دهڵێن بۆ كوڕان خۆمان جوانده‌كه‌ین. رۆژان����ه ژم��اره‌ی��ه‌ك��ی زۆر ل�ه‌ك��چ��ان‌و ژن��ان س�ه‌ردان�ی ئارایشتگاكان ده‌ك�ه‌ن به‌مه‌به‌ستی خۆڕازاندنهوه .له‌گه‌ڵئه‌وه‌شدا زۆرێ��ك له‌كچان‌و ژن��ان باسله‌وه‌ده‌كه‌ن ئه‌گه‌ر بۆ رۆژێكیش بێت ،ناتوانن خۆیان له‌مكیاژ‌و خۆڕزاندنه‌وه به‌دووربگرن. زۆرێك لهو ژنانه ی كه‌هاوسه‌رگیریان پێكهێناوه ،باس ل�ه‌وه‌ده‌ك�ه‌ن كه‌ته‌نها خۆیان بۆ مێرده‌كانیان ده‌ڕازێننه‌وه تاوه‌كو سه‌رنج ی دڵی ئه‌وان به‌الی خۆیاندا رابكێشن ،زۆرێكیش بۆ به‌رامبه‌ره‌كه‌یان خۆیان ده‌ڕازێننه‌وه تاوه‌كو مه‌به‌ست ی خۆیان بپێكن .به‌تایبه‌ت كچان. ئه‌ستێره ج �ه‌الل كه‌هاوسه‌رگیری ی پێكهێناوه ،بڕوایوایه خۆڕازاندنهوه بۆ ژن��ان گرنگه ،ئ �هو ده‌ڵێت “گرنگه بۆ ئێمه‌ی ژنان خۆمان بڕازێنینه‌وه ،چونك ه سهرنجی به‌رامبه‌ره‌كه‌مان بۆ ال ی خۆمان راده‌كێشین”.
( 23ت .یه‌که‌م 21 -ت .دووه‌م)
هیچ شتێك ل�هوه خراپتر نیی ه ی ی چاوه‌ڕوانییه‌كان كه‌ته‌نها به‌پێ خ���ه‌ڵ���ك ئ��ی��ش��وك��اره‌ك��ان��ت ئه‌نجامبده‌یت .پێویسته بیر ی ژیانت له‌هه‌موو هه‌نگاوه‌كان بكه‌یته‌وه‌‌و چۆنت پێ خۆش ه به‌وجۆر‌ه بژیت.
که‌وان
( 22ت .یه‌که‌م 20 -ک .یه‌که‌م)
هه‌ساره‌كان ئاماژه بۆ سه‌فه‌رێك ده‌كه‌ن كه‌زیاتر له‌گه‌شت ده‌چێت‌و له‌م ماوه‌یه‌دا پێی هه‌ڵده‌ستیت. ی دارای��ی��ت ه��ه‌رچ��ه‌ن��ده ب����ار ی زۆر ب��اش نییه ،ب �ه‌اڵم هه‌وڵ ی ی ده‌ده‌یت .رۆژ چاره‌سه‌ركردن خۆشه‌ویستیت پێنجشه‌ممه‌یه.
گیسک
الی ئه‌ستێره نرخی خۆڕازاندنهوه گرنگ نییه ،به‌ڵكو جوانی گرنگرتره، “ئافره‌ت وه‌كو گوێزوایه زۆرترین پیاو سه‌یریده‌كات ،بۆی ه پێویست ه به‌جوانترین شێوه خۆی بڕازێنێته‌وه» .ئهو وای وت. سروه جه‌الل له‌یه‌كێك له‌شه‌قامه‌كان ی شاری سلێمانیدا له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌كه‌یدا ب��وو .ئهو راشكاوانه وتی “خ��ۆم جوان ده‌كه‌مه‌وه ،بهاڵم بۆ مێرده‌كه‌م ئه‌ویش لهماڵهوه نه‌ك له‌ئارایشتگادا”. پ��ی��اوان ح �ه‌ز به‌جوانی ژنه‌كانیان ده‌ك����ه‌ن ،هه‌ندێكیان رێ��گ��ای چوون ه ئارایشتگاكانیان ب �ه ب��ه‌رده‌وام��ی بۆ ده‌كه‌نه‌وه ،چونكه الی ئهو پیاوانه جوانی گرنگترین شته. موعته‌سه‌م م��ح�ه‌م�ه‌د م���اوه‌ی ده ساڵه هاوسه‌رگیری ی پێكهێناوه ده‌ڵێت “له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دام خێزانه‌كه‌م خۆ ی جوان بكاته‌وه ،له‌كاتی بۆنه‌كانیشدا سه‌ردان ی ئارایشگه بكات تاوه‌كو به‌جوانترین شێوه ده‌ربكه‌وێت”. م���وع���ت���ه‌س���ه‌م ده‌ڵ���ێ���ت گ��رن��گ � ه ئافره‌ت سه‌لیقه‌ی جوانی تێدابێت بۆ به‌رامبه‌ره‌كه‌ی ،جا پیاوه‌كه‌ی بێت یان خۆشه‌ویسته‌كه‌ی یان بۆ مه‌به‌ستی تر ی
بێت. به‌الی ئه‌حمه‌د عه‌بدولكه‌ریم ته‌مه‌ن 37س��اڵ ،ژن��ان یان كچان تا جوانبن هه‌میش ه سه‌رنجراكێشتر ده‌ب��ن ،بۆی ه وت ی “ئافره‌ت ی ئێستا زۆربه‌یان خۆیان ده‌ڕازنێننه‌وه ،بهاڵم گرنگه بزانن بۆ كێ خۆیان ده‌ڕازێننه‌وه“. ئ�هو كه‌هاوسه‌رگیری ی پێكهێناوه، هه‌میشه داوا له‌خێزانه‌كه‌ی ده‌كات خۆ ی بڕازنێته‌وه ت��اوه‌ك��و بۆ ئ �هو به‌جوانتر ده‌ربكه‌وێت. شهوگار ئه‌حمه‌د یهكێك ه لهو كچانه ی كه‌هه‌میشه له‌گه‌ڵ خۆڕازاندنه‌وه‌دایه ،بهاڵم زۆر به‌كه‌م ی ده‌چێت بۆ ئارایشتگاكان ،وتی “به‌زۆری لهماڵهوه خۆم ده‌ڕازێنمه‌وه“. ع���ه‌ب���ی���ر خ�����اوه‌ن�����ی ی��ه‌ك��ێ��ك له‌ئارایشتگاكانی ش��اری سلێمانییه‌‌و به‌ڕه‌گه‌ز عه‌ره‌به ،وتی “زۆرێ��ك له‌ژنان له‌سه‌ر بڕیار ی پیاوه‌كانیان دێن ،زۆرێكیش له‌سه‌ر بڕیاری خۆیان ،به‌شێكیانیش خۆشه‌ویسته‌كانیان‌و هه‌ندێكی تریش بۆ به‌رامبه‌ره‌كانیان خۆیان ده‌ڕازێننه‌وه، وه‌كو ببنه نێچیر بۆیان”. ئهو ژنه چهند ساڵێكه له‌كوردستان ئارایشتگای داناوه.
سه‌تڵ
( 21ک .یه‌که‌م 19 -ک .دووه‌م)
( 20ک .دووه‌م 18 -شوبات)
ئ����ه‌م م���اوه‌ی���ه ت��ه‌ن��ه��ا ب�ه‌ك��ێ��ش� ه دارای��ی�ه‌ك��ان��ت�هوه س �ه‌رق��اڵ ده‌بیت‌و هه‌میشه خه‌رجییه‌كانت له‌داهاتت زیاتر ده‌بێت ،بۆیه پێویسته هاوسه‌نگ ی نێوان ئهو دووان ه رابگریت .هه‌روه‌ك پێویست ه بیر له‌رێگاكان ی ده‌ربازبوون لهو كێشان ه بكه‌یته‌وه.
وا بیر ده‌كه‌یته‌وه كه‌ده‌توانیت به‌رگه ی فشاره‌كان بگریت ،بهاڵم له‌ئێستادا دۆخه‌كان كه‌مێك جیاوازن .تێكچوون ی ته‌ندروستیت ئاماژه‌یه‌ك ه بۆ ئهوه ی فشاره‌كان چهند كاریگه‌رییان له‌سه‌رت هه‌یه.پێویستیت به‌وه‌رزش‌و ئاگاداری به‌رده‌وام له‌ته‌ندروستیت هه‌یه.
نه‌هه‌نگ
( 19شوبات 20 -ئازار)
هه‌ندێجار هه‌ستده‌كه‌یت كه‌وه‌ك ی هه‌یت به‌رامبه‌ره‌كانت ئ��هوه ی زۆر لێت ت��ێ��ن��اگ�ه‌ن .گرنگ به‌جوانی‌‌و رووخسارت ده‌ده‌یت‌و كه‌شه‌رمكردن هه‌ستده‌كه‌یت ورده‌ورد‌ه لێت دوورده‌كه‌وێته‌وه‌‌و تێتدا نامێنێت.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
10پشوو
فریادڕه‌س له‌درامای سه‌یراندا ئهو درامایه له‌نواندنی هونه‌رمه‌ندان موحسین یاسین (كه‌مال چاالك ،عه‌باس ژاژڵه‌یی ،ئازاد درام��ای سه‌یران كه‌درامایه‌كی نوێیه پێنجوێنی ،سامان قه‌ره‌داخی ،به‌یان باس له‌كێشه‌كانی ناو كۆمه‌ڵگه ده‌كات ،جاف ،قانع هۆالنی ،شیرین عوسمان، بۆ په‌خشكردن ب�ه‌ڕێ��وه‌ی�ه ،كه‌كاری راژان كه‌مال ،میران شێرزاد ،كامیل وێنه‌گرتنی تهواو بووهو ئێستا له‌قۆناغی ئه‌حمه‌د) و چهند هونه‌رمه‌ندێكیتر ب�ه‌ش��داری��ان تێدا ك���ردووه .چیرۆكی مۆنتاژدایه.
دراماكه‌ش باس له‌گه‌نجێك ده‌كات كه له‌پێناوی رزگاركردنی كچێكدا ژیانی ده‌خاته مه‌ترسیه‌وه. له‌چیرۆكی درامای سه‌یراندا ،ژیان هه‌ناسه‌یه‌كی ب �ه‌رف��راوان��ی تێداماوه كه‌لێوان لێوه له‌ڕه‌وشتبه‌رزی‌و قوربانیدان كه‌ئه‌ویش مرۆڤێكه له‌ناوده‌ستپێكی
درام����ای س��هی��ران ب���ه‌دی ده‌ك��رێ��ت، كاتێك له‌ئێواره‌یه‌كی دره‌نگدا كچێك له‌خێزانه‌كه‌ی داده‌بڕێت‌و ونده‌بێت ،په‌نا ده‌باته بهر سێ كه‌س تاكو یارمه‌تی بده‌ن ،بهاڵم دووان لهو كه‌سایه‌تیانه‌ی ناو دراماكه ده‌یانه‌وێت كه‌سایه‌تی ئهو كچه له‌كه‌داربكه‌ن ،بۆیه كه‌سی سێیه‌م
بێ ئهوهی گوێبداته هاوڕێكانی ،ده‌بێته فریادڕه‌س‌و لهمهرگ رزگاریده‌كات. ئهم درامایه سیناریۆی قانع هۆالنی‌و وێنه‌گرتنی كه‌مال ئه‌حمه‌د غه‌ریب‌و له‌ده‌رهێنانی عزه‌دین ق��ادره .وابریاڕه له‌كه‌ناڵی ئاسمانی ك��وردس��ت��ان tv په‌خش بكرێت.
به‌یانی زه‌ریفی :ده‌مه‌وێت هه‌ردوو خۆشه‌ویسته‌كه‌م خه‌اڵتبكه‌م سازدانی :گۆران نیزام هه‌ڵه‌بجه‌یی هونه‌رمه‌ند به‌یانی زه‌ری��ف�ی ،یه‌كێكه لهو هونه‌رمه‌ندانه‌ی كه‌ماوه‌یه‌كی زۆره سه‌رقاڵی كاری هونه‌رییه‌‌و سه‌ره‌تاكه‌ی به‌كاری مندااڵن ده‌ستیپێكرد ،ده‌ڵێت “ح��ه‌زی من بۆ هونه‌ر له‌په‌یمانگاوه نه‌بووه ،به‌ڵكو ههر له‌سه‌ره‌تای چوونه قوتابخانه ،چوومه‌ته سه‌ر ته‌ختی شانۆو حه‌زم له‌هونه‌ر كردووه ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا وه‌كو كچێك گۆرانیشم وتووه». به‌یانی زه‌ری��ف �ی كاتێك ده‌بێته مامۆستا وان�ه ده‌ڵێته‌وه ،بڕیارده‌دات وهك��و مامۆستایه‌ك له‌بواری مندااڵندا ده‌رب��ك��ه‌وێ��ت ،ك �ه‌س �ه‌رئ �ه‌ن��ج��ام ب��ووه به‌پێشكه‌شكاری به‌رنامه‌یه‌كی مندااڵن له‌یه‌كێك له‌ته‌له‌فزیۆنه كوردییه‌كانی ئه‌وكاته‌ی سلێمانی. زه‌ری��ف �ی ده‌ڵ��ێ��ت “ب �ه‌ڕاس��ت �ی زۆر سه‌خته ئیشكردن لهناو دونیای مندااڵندا، ب �ه‌اڵم كه‌ده‌رئه‌نجامێكی باشت ده‌بێ له‌بواره‌كه‌داو به‌رامبه‌ره‌كه‌ت به‌دڵخۆش ده‌بینیت ،ئه‌وا ماندووبوونی راب��ردووت بیرده‌چێته‌وه ،بهاڵم بیرمان نه‌چێت من دوو خۆشه‌ویستم هه‌یه ،ئه‌ویش مندااڵن‌و هونه‌ره‌كه‌مه كه‌منی به‌خه‌ڵك ناساند”.
كاوڕ
( 21مارس 20 -نیسان)
به‌پێی خواسته‌كانت رێككه‌وتن له‌گه‌ڵ كه‌سێكدا ئه‌نجامده‌ده‌یت، ب �ه‌اڵم پێویست ه زۆر وری��ا بیت تا نه‌خه‌ڵه‌تێیت .بیر له‌هه‌موو ی الیه‌نه‌كان بكه‌ره‌و‌ه پێش ئهوه ههر هه‌نگاوێك هه‌ڵبگریت .ئاگات له‌ته‌ندروستی‌‌و خه‌وت بێت.
گا
ئهو هونهرمهنده پێیوایه كه‌ته‌نها خه‌ونێكی هه‌یه ،ئه‌ویش ئه‌وه‌یه له‌گه‌ڵ ده‌رهێنه‌رێكدا ب �ه‌ش��داری له‌فیلمێكی سینه‌مایدا بكات‌و خه‌اڵت بكرێت ،چونكه ئ�هو تائێستا خ �ه‌اڵت ن �ه‌ك��راوه‌و ته‌نها خه‌اڵتێك كرابێت رێزلێنانێكه له‌بواری پ �ه‌روه‌رده‌ی��دا پێی دراوه كه‌ئه‌و كاته له‌گه‌ڵ تیپی هونه‌ری ره‌نگاڵه‌دا پێی دراوه. ئ�����هو ده‌ی�����ه‌وێ�����ت ل���ه‌رێ���گ���هی به‌رهه‌مێكییه‌وه هه‌ردوو خۆشه‌ویسته‌كه‌ی خه‌اڵتبكات. ج��گ �ه ل����هوه زه‌ری���ف���ی ئ���ه‌وه‌ش ئاشكراده‌كات ك��ه‌زۆر گرفتی له‌گه‌ڵ چ��اوه‌ڕوان��ی��دا ههیهو ده‌ڵێت “الی من چاوه‌ڕوانی زامێكی زۆر قوڵه ،چونكه هه‌موو ژیانم له‌چاوه‌ڕوانیدا بردووه‌ته‌سه‌ر، ب�����ه‌رده‌وام وهك س��ێ��ب�ه‌ر له‌گه‌ڵمدا ژی��اوه ،سه‌ره‌نجام نازانم كۆتاییه‌كه‌ی به‌چی ده‌گ���ات ،ده‌ت��رس��م مردنه‌كه‌شم ههر چاوه‌ڕوانی بێت .ئه‌گه‌رچی كاره هونه‌رییه‌كانم په‌یوه‌ندیان به‌ژیانی تایبه‌تی خۆمه‌وه هه‌یه ،بهاڵم هه‌موویان چاوه‌ڕوانییان پێوه‌دیاره». به‌الی ئهو چاوه‌ڕوانی بووه‌ته گرفتێك ب��ۆی‌و كاریگه‌ری ده‌روونیشی له‌سه‌ر كه‌سایه‌تی دان��اوه‌و وتی “هه‌ندێكجار
( 21نیسان 20 -ئایار)
ئ�ه‌گ�ه‌ر دوودڵ��ی��ت ل �ه‌ب��اره ی هه‌ندێ ب��اب �ه‌ت �هوه ،پێویست ه هه‌وڵبده‌یت شت ه ناخۆشه‌كان له‌بیر بكه‌یت. چهند رێگایه‌كت له‌به‌رده‌مدای ه بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانت .ده‌بیت ه ه��ۆی دڵ��خ��ۆش�ی یهكێك ل �هه��اوڕێ نزیكه‌كانت .ڕۆژی خۆشه‌ویستیت هه‌ینییه.
دووانه
ل��ه‌ڕووی ته‌ندروستیشه‌وه ه�ه‌رواب��ووه، له‌به‌رئه‌وه زۆر له‌ژیانم ئازاری داوم”. له‌باره‌ی كاره هونه‌رییه‌كانیشه‌وه زه‌ریفی ده‌ڵێت “كاری هونه‌ریم زۆره، بهاڵم له‌ساڵی 2003به‌شداری درامام كردووه ،ئه‌ویش له‌سه‌ر ده‌ستی ده‌رهێنه‌ر حسین میسری كه‌چوومه نێو دنیای دراماوه ،یه‌كه‌م دراماش درامای حه‌سه‌ن ئه‌فه‌نی بووه ،بهاڵم به‌كۆچی دوای ئهو ده‌رهێنه‌ره ،گه‌ڕامه‌وه سه‌ر ته‌ختی شانۆ، چونكه ده‌مێكبوو له‌شانۆ دابڕابووم”. به‌یان زه‌ریفی له‌كاره‌كانی خۆی رازییه‌و ئهو رۆاڵنه‌شی كه‌بینیویه‌تی زۆرجار خواستی ده‌رهێنه‌ر بووه ،بهاڵم وتی “زۆرجار لێهاتویی‌‌و گونجاوی ئه‌كته‌ر بۆ رۆڵه‌كه‌ی ،گرنگی باشی ده‌بێت”. له‌باره‌ی درامای نامه‌كانی ئه‌شره‌ف ك �ه‌ڕۆڵ �ی تێدا بینیوه ده‌ڵ��ێ��ت “ل �هو درامایه‌دا زۆر له‌رۆڵه‌كه‌ی خۆم رازیبووم، چونكه خ��ۆم ك��اری جلدورینیشم بۆ کردووه ،گرنگ ئه‌وه‌یه كه‌من كار بۆخۆم ده‌كه‌م ئهو ده‌وره‌ش هه‌روا بوو ،رۆڵه‌كه له‌كه‌سایه‌تیمه‌وه نزیكبوو ،بۆیه توانیم تا ئاستێكی باش سه‌ركه‌وتووبم تیایدا”. ل �ه‌ب��اره‌ی ك��اری داهاتوویشیه‌وه ی هونه‌ریم ده‌ڵێت “پیشنیازی كارێك بۆ كراوه ،بهاڵم هیشتا به‌رنامه‌ڕیژی بۆ
( 21ئایار 20 -حوزه‌یران)
ه��ه‌ن��دێ ل �ه‌خ �ه‌ون �ه‌ك��ان��ت ل�ه‌م ی ماوه‌یه‌دا دێن ه دی .ده‌بیت ه جێ سهرنجی كه‌سێك كه‌بیرت لێ ی نه‌كردووه‌ته‌وه ،بهاڵم ماوه‌یه‌ك ی زۆره ده‌یناسیت .ئه‌گه‌ر به‌باش ی ی باش له‌گه‌ڵی بڕۆیت ده‌ره‌نجام لێده‌كه‌وێته‌وه.
قرژاڵ
نه‌كراوه ،منیش ره‌زامه‌ندیم ده‌ربڕیوه، چاوه‌ڕوانی داهاتووین”. به‌یانی زه‌ریفی جگه له‌كاری هونه‌ر دێته سه‌ر باسی پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری‌‌و ده‌ڵێت “هاوسه‌رگیریم ك��ردووه ،بهاڵم شكستیهێنا .بۆ پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیریی بڕیاری خۆم بووهو ویستی خۆمی له‌سه‌ر بووهو ئیستاش ژیانێكی تایبه‌تی خۆم هه‌یه ،ئ��ه‌وه‌ش ئ�ه‌وه‌ی�ه موڵكی خۆم نیم ،به‌ڵكو موڵكی میلله‌تم ،هه‌ڵبژارنی كه‌سێك بۆ هاوسه‌رگیریش ده‌بێت له‌سه‌ر بنه‌مای ئازادی زیاتری كاركردنم بێت، نه‌ك ئه‌مه‌شی كه هه‌مه لیم بسه‌نیته‌وه». جیا ل�ه‌پ��رۆس�هی هاوسه‌رگیریش به‌یان ده‌ڵێت “زۆرم حه‌ز له‌چای به‌یانیان له‌گه‌ڵ ترێ‌‌و شوتییه ،چونكه به‌یانیان ده‌بێت سه‌ر میزه‌كه‌م هه‌موو شتیكی له‌سه‌ر بێت ،ته‌نیاش بم ،چونكه شه‌رم ناكه‌م‌و باشتر بۆم ده‌خورێت ،زۆرجار شه‌وانیش كه له‌كاری هانا ده‌بمه‌وه‌و ده‌گه‌ڕیمه‌و‌ه بۆ ماڵه‌وه ههر بهر چایی ده‌خۆم له‌بری نان”. زه‌ریفی له‌كۆتایدا وتی “حه‌زێكی ترم هه‌یه ،ئه‌ویش ئه‌وه‌یه زۆرم حه‌ز له‌جلی كوردیه ،هه‌ندێك كه‌سیش دهڵێن به‌یان واته جلی ك��وردی بێ جیاوازی ره‌نگه‌كان”
( 21حوزه‌یران 22 -ته‌موز)
له‌م هه‌فته‌یه‌دا كه‌سێك دێت ه نێو ژیانته‌وه .بۆ ئهو كه‌سانه ی سه‌ڵتن هه‌فته‌یه‌كی خۆشده‌بێت ل �ه‌ڕوو ی خۆشه‌ویستییه‌وه .كه‌سێكی خاوه‌ن به‌ختیت‌و زۆر كات به‌خت یاوه‌رته. ه �ه‌م��وو رۆژێ��ك��ی ئ���ه‌م هه‌فته‌ی ه خۆشده‌بێت بۆت.
شێر
( 22ته‌موز 22 -ئاب)
هه‌ندێك ب��ی��ره‌وه‌ری ،كه‌سێكت ده‌هێنێته‌و‌ه یاد كه‌زۆر ده‌مێك ه ن �ه‌ت��دی��وه .ئ��ه‌م هه‌فته‌یه زۆر دڵخۆشده‌بیت ب �هو داناییه‌ت ی كه‌هه‌ت ه ب��ۆ چ��اره‌س�ه‌رك��ردن� ی به‌ختت ك��ێ��ش��ه‌ك��ان .رۆژ دووشه‌ممه‌یه.
فه‌ریک
( 22ئاب 22 -ئه‌یلول)
ته‌ندروستیت له‌هه‌فته‌كانی پێشووتر باشتر ده‌ب��ێ��ت .هه‌نگاوێك ب �ه‌ره‌و ده‌ربازبوون له‌فشاره ده‌روونییه‌كان ده‌نێیت .پێویست ه گوێ له‌بۆچوون ی ب �ه‌رام��ب �ه‌ره‌ك��ان��ت ب��گ��ری�ت‌و رێ��زی��ان لێبگریت .له‌به‌رئه‌وه‌ی ئهوه ی بۆ تۆ باشه له‌وانه‌یه به‌زیان ی كه‌سانیتر ته‌واوبێت.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پهروهرده 13
پهروهرده ...له‌سفره‌و ه بۆ سفر بههۆی په‌یڕه‌وكردنی دوو سیستمی خوێندن له‌ساڵی داهاتوودا، ئه‌گه‌ری دروستبوونی گرفتی گه‌وره ده‌كرێت عه‌لی بانیشاری له‌هه‌ولێر شاره‌زایانی پ���ه‌روه‌رده دهڵێن بههۆی په‌یڕه‌وكردنی دوو سیستمی جیاواز بۆ ساڵی خوێندنی 2011-2010له‌هه‌رێمی كوردستاندا ،چ��اوه‌ڕوان��ی گرفتی نوێی پهروهردهیی ده‌كرێت ،بهاڵم بهرپرسانی وه‌زاره‌ت��ی پ�ه‌روه‌رده دهڵێن “نامانه‌وێت له‌سفره‌وه قوتابیان ده‌ستپێبكه‌ن”. پسپۆڕان‌و مامۆستایان‌و شاره‌زایانی پ���ه‌روه‌رده‌ی���ی ،ب��ۆچ��وون��ی��ان��وای�ه ئهو سیستمه‌ی كه‌بڕیاره له‌ساڵی داهاتوودا په‌یڕه‌وبكرێت ،بۆشایی پ �ه‌روه‌رده‌ی �ی له‌خوێندندا دروستده‌كات. وه‌زاره‌تی پهروهرده بۆ ساڵی داهاتوو بۆ پۆله‌كانی 12ئاماده‌یی له‌هه‌ردوو به‌شی زانستی‌‌و وێژه‌یی ،بڕیاریداوه دوو سیستمی جیاوازی كۆن‌و نوێ په‌یڕه‌وبكرێت ،بهاڵم ره‌خنه‌كان رووبه‌ڕووی ئهو بڕیاره تادێت زیاترده‌بێت. به‌پێی ب��ڕی��اره‌ك�ه ،بۆ ساڵی داهاتوو له‌هه‌موو قوتابخانه‌كانی كوردستاندا، له‌هه‌ر به‌شێكی وێژه‌یی‌‌و زانستی دوو پۆل ده‌كرێته‌وه ،پۆلێكیان بۆ ئهو قوتابیانه ده‌بێت كه‌ئه‌مساڵ ناتوانن پۆلی 12 ببڕن ،ئ��ه‌وان هه‌مان وانه‌كانی ساڵی پێشوو ده‌خوێنن ،كه به‌سیستمی كۆن ناوده‌برێت ،به‌شه‌كه‌ی تریش بۆ ئهو قوتابیانه ده‌بێت كه‌بۆ ساڵی 2011-2010 ده‌خوێنن‌و به‌سیستمی نوێ ناوده‌برێت. مه‌سعود سدیق سه‌رپه‌شتیارو شاره‌زا ل �ه‌ب��واری پ����ه‌روه‌رده ،ره‌خ��ن �هی ئ�هوه ده‌گ��رێ��ت كه‌كاربه‌ده‌ستانی حكومه‌ت ئهوهنده به‌ته‌نگ كێشه‌ی پ��هروهردهوه نایه‌ن. س��دی��ق ده‌ڵ��ێ��ت وه‌زاره‌ت����ی پ���ه‌روه‌رده به‌ویستی خۆی شته‌كان ده‌سه‌پێنێت، وتی “كێشه‌كان لهوهوه سه‌رچاوه ده‌گرن، ك�ه له‌ئاماده‌یی ه�ه‌م��وو خوێندكاران ده‌نێرنه 12یه‌می ئاماده‌ییه‌وه‌و پاشان ل�ه‌ت��اق��ی��ك��ردن�ه‌وه‌ی گشتی هه‌موویان ده‌رناچێنن ،ئهمه كێشه‌یه ،بۆ به‌لێشاو قوتابیان ده‌نێرنه پێشه‌وه‌و دواتریش نائومێدیان ده‌كه‌ن؟”. ئهو سه‌رپه‌رشتیاره‌ی پهروهرده ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه‌خراپی ئهو سیستمه له‌وه‌دایه، كه‌قوتابخانه‌كان شوێنی ئه‌وانه‌ی ئێستایان نییهو وتی “چ جای ئهوهی به‌شێكی نوێش لهو قوتابخانانه‌دا بكرێته‌وه ،بۆشایی پهروهردهیی لێره‌دا دروستده‌بێت‌و ده‌بێت ساڵی داهاتوو كێشه‌كانی پهروهرده زیاتر چاوه‌ڕوانبكرێت”. بههۆی گۆڕینی ماده‌كانی بیركاری‌‌و كیمیاو زینده‌وه‌رزانی له‌سه‌رتاسه‌ری هه‌رێمدا بۆ ساڵی داه��ات��وو و له‌هه‌مانكاتیشدا گۆڕینی م��اده‌ی ئینگلیزی له‌هه‌ولێرو دهۆك ،له‌ئێستادا باس له‌دروستبوونی
بۆشایی پهروهردهیی له‌الیه‌ن شاره‌زایانی ئهو ده‌ستكاریكردنه ده‌هێننه‌وه ،ئێستاش پ �هروهردهوه ده‌كرێت ،چونكه قوتابیان دێن به‌شی كۆن‌و نوێ ده‌كه‌نه‌وه“. چاوه‌ڕوانی گۆڕینی ماده‌كان‌و كردنه‌وه‌ی ش��اره‌زای��ان��ی پ�����ه‌روه‌رده له‌هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان��دا ،خ��وێ��ن��دن له‌هه‌رێمی به‌شی كۆن‌و نوێیان نه‌ده‌كرد. لوقمان فه‌همی قوتابی 12یه‌می ئاماده‌ییه‌‌و ك��وردس��ت��ان به‌خوێندنێكی سه‌قه‌ت به‌شداری له‌تاقیكردنه‌وه‌كانیش كردووه ،ن��اوده‌ب��ن‌و هێما ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ده‌ك���ه‌ن كه به‌ده‌ستووری وت “ئهوهی من بیستوومه له‌پاش چه‌ندین گۆڕانكاری ،تائێستا ئه‌مساڵ زۆرینه‌ی ماده‌كان ده‌گۆڕێن‌و نهتوانراوه رێگه‌چاره‌یه‌ك بۆ ئهو مه‌به‌سته ئ��ێ��م�ه‌ش ده‌ب��ێ��ت ل �ه‌خ��اڵ �ی س��ف��ره‌وه بدۆزرێته‌وه. ئیسماعیل به‌رزنجی وته‌بێژی راگه‌یاندنی ده‌ستپێبكه‌ین”. رزگار نه‌جات به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه‌یه‌كی وه‌زاره‌تی پهروهرده ،جێبه‌جێكردنی دوو ئاماده‌یی ،بڕوایوایه ئهو كاره سه‌ركه‌وتن سیستمی خوێندن بۆ ساڵی داهاتوو، به‌ده‌ستناهێنێت ،كه‌سیستمی نوێ‌و كۆن به‌باشتر ده‌زانێت له‌وه‌ی قوتابیان وهك په‌یڕه‌وبكرێت‌و وتی “بۆشایی پهروهردهیی یه‌ك ساڵه‌یان لێبێته‌وه. ئهو وتی “بههۆی گۆڕینی ماده‌كانه‌وه، دروستده‌بێت بههۆی ئهو بڕیاره‌وه». له‌هه‌رێمی كوردستاندا ئه‌مساڵ كێشه‌ی ده‌ب���وای���ه ق��وت��اب��ی��ان‌و خ��وێ��ن��دك��اران زۆر بۆ خوێندكاران دروستبوو ،بههۆی له‌سه‌ره‌تاوه ده‌ستیان پێبكردایه‌ته‌وه، په‌یڕه‌وكردنی سیستمی نوێی خوێندن زۆرینه‌ی قوتابیانیش ره‌نجه‌رۆ ده‌بوون”. كه‌سیستمی سویدییه ،ب��ه‌اڵم ب�ه‌الی ئیسماعیل به‌رزنجی راش��ك��اوان�ه وتی شاره‌زایانه‌وه بۆ ساڵی داهاتوو كێشه‌كان ك�ه‌س��ااڵن�ه ب�هه��ۆی گۆڕینی مه‌نهه‌ج‌و زیاترده‌بنه‌وه ،ههر له‌كه‌می مامۆستاو كۆمه‌ڵیك بڕیاری كتوپڕه‌وه ،زیانی زۆریان پێ ده‌گات ،بهاڵم وتی “بیرمان له‌باشترین كه‌می بینای خوێندن. ی ب��ڕی��ارك��ردووه‌ت�هوه بۆ چاره‌سه‌ركردنی مامۆستا رزگار وتی “ساڵ نییه ده‌ستكار مه‌نهه‌ج نه‌كرێت‌و هه‌رجارێك پاساوێك بۆ كه‌وتنی زۆری قوتابیان له‌مساڵدا”.
هه‌مووان په‌ڵپ ده‌گرن ته‌نها له‌پێنج په‌روه‌رده‌دا زیاتر ل ه 1200خوێندكار په‌ڵپ ده‌گرن ی و ی زانست به‌پێی ب�ه‌دواداچ��وون��ێ��ك��ی ده‌س��ت��وور هه‌بووه ،ك ه 9خوێندكار فه‌رمان چۆمانی ی ی وێژه‌یین ،له‌سنوور له 5پ���ه‌روه‌رده‌دا 1279 ،خوێندكار 9 ،خوێندكار ی شه‌قاڵوه‌ش 151خوێندكار ی په‌ڵپیان گ��رت��ووه ،ك ه ل�هو رێژه‌یه‌دا پهروهرده ی ئامارێك ك ه له‌په‌روه‌رده‌كان به‌پێ ی زانستی‌‌و 94 ی رانی ه 576ك ه 57خوێندكاری به‌ش ی پ���ه‌روه‌رده ران��ی �هو ق���ه‌اڵدزه‌و چ��ۆم��ان‌و س��ۆران‌و له‌سنوور ی زانستی‌‌و خوێندكاری به‌شی وێژه‌یی. شه‌قاڵو‌ه ده‌ست ده‌ستوور كه‌وتوون ،خوێندكار له‌هه‌ردوو به‌ش ێ 314هه‌روه‌ها له‌سنووری په‌روه‌رد‌هی سۆران ی ق�ه‌اڵدز ی ئاماده‌یی ،وێژه‌یی‌‌و له‌په‌روه‌رده ی 12 1279خوێندكاری پۆل ی 220خوێندكار ل ه 380وانه په‌ڵپیان ی خوێندكار ،ك ه 92خوێندكاری زانست ی ئه‌نجام ی ئ��اش��ك��راب��وون � ل����هدوا ی ساڵیان ،په‌ڵپ و 222خوێندكاری به‌شی وێژه‌یی‌‌و گرتووه ،به‌شێوه‌یه‌ك كه‌خوێندكار هه‌ی ه ی كۆتای تاقیكردنه‌وه‌كان ی چۆمانیش 18خوێندكار زیاتر له‌وانه‌یه‌ك په‌ڵپی گرتووه. له‌په‌روه‌رده (اعتراز)یان له‌نمره‌كانیان گرتووه.
فایه‌ق سه‌عید
جيهانبينی پهروهرده
faiekk@hotmail.com
وه‌زاره‌ته‌كان ده‌بێ عه‌قڵ بكڕن یهكێك لهو خاڵه گه‌شانه‌ی ته‌واوی مرۆڤایه‌تی به‌ده‌ر له‌جیهانی عه‌ره‌بی و ئیسالمی شانازی پێوه ده‌كات ،بریتیه لهو شارستانیه‌ته بااڵیه‌ی رۆژئ��اوا كه‌هیچ واڵتێك ناتوانێت بازی بهسهردا بدات، ئه‌گه‌ر بێتو بیه‌وێت بهرهو پێشه‌وه بڕوات .بێگومان له‌هه‌ناوی ئهو شارستانیه‌ته‌دا كۆمه‌ڵێك فاكته‌ر هه‌یه ،كه‌بوونه‌ته هۆكاری ئهوهی هیچ واڵتێك نه‌توانێت بازی بهسهردا بدات ،بۆ نمونه، بنه‌مای زانستی ،كراوه‌یی ،ئازادی راده‌ربڕین ،دیموكراسی ،رێزگرتن له‌تواناكانی هه‌موو یه‌كێك‌و داننان به‌وه‌دا كه‌هیچ یهكێك له‌ئێمه پڕ كه‌مال‌و پڕ زانست نییه ،بۆیه ده‌بێ هه‌موو یهكێك له‌ئێمه به‌دوای پیاوه داناو عاقڵه‌كاندا بگه‌ڕێت ،بۆ ئهوهی چیرۆكی سه‌ركه‌وتنیان پێ به‌رجه‌سته بكات .له‌والشه‌وه جیهانی عه‌ره‌بی‌و ئیسالمی به‌ده‌ر له‌وه‌ی الیه‌نی زۆری ئهو شارستانیه‌ته ره‌تده‌كه‌نه‌وه ،تاوه‌كو ئێستاش خۆیان به‌داناترو سه‌ركه‌وتووتر ده‌زانن‌و له‌مه‌شدا پشت به‌مێژووی كۆنی خۆیان ده‌به‌ستن .هۆكارێكی گرنگ لێره‌دا له‌وانه‌یه له‌الیه‌ك ئهو دۆگمائیه‌ته بێت كه‌تاوه‌كو ئێستاش گیرۆده‌ی بوون‌و له‌الیه‌كی دیكه‌شه‌وه هیچ شتێكی ئه‌وتۆیان نییه له‌مڕۆدا كه‌بتوانن شانازی پێوه بكه‌ن. بێگومان كوردیش له‌م ب��واره‌دا ب �ه‌ده‌ر نییهو له‌ژێر كاریگه‌ری كلتووری عه‌ره‌بی‌و ئیسالمیدا ده‌ژی .بۆیه به‌تاك‌و ته‌را نه‌بێت، پۆسته بااڵكانی ئهم واڵته یا له‌ده‌ستی نه‌وه‌كانی شاخدایه یا كوڕی ئهو نه‌وانه یا ئه‌وانه‌ی لهو نه‌وانه‌وه نزیكن .له‌به‌رامبه‌ر ئه‌مانه‌شدا تاكو ته‌را خه‌ڵكمان له‌پۆسته زۆر بااڵكاندا هه‌یه ،كه‌شاره‌زاو دڵسۆزو كارامه‌بن .خاڵێكی جه‌وهه‌ری كه‌جیاوازی ده‌خاته نێوان ئهو دوو شارستانه‌یه‌ته‌وه ،بریتیه له‌كڕینی عه‌قڵ .مرۆڤی رۆژئاوایی هه‌رگیز بڕوای به‌وه نییه كه‌خۆی له‌هه‌موو كه‌س عاقڵتره‌و به‌ته‌نیا خۆی یا رێكخراو یا وه‌زاره‌ته‌كه‌ی ده‌توانێت باشترین كار بكات، بۆیه به به‌رده‌وامی په‌نا ده‌باته بهر عه‌قڵ كڕین‌و به به‌رده‌وامی به‌دوای تواناكانی دیكه‌دا ده‌گه‌ڕێت كه له‌رووی زانستییه‌وه لهو یا له‌وان داناترن .له‌به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌شدا زوربه‌ی وه‌زیرو سه‌ره‌ك وه‌زیره‌كانی ئێمه ،كڕینی عه‌قڵ به‌خاڵی الوازی خۆیان ده‌زانن‌و پێیان وایه ئه‌گه‌ر په‌نا ببنه بهر زانست‌و عه‌قلی كه‌سانی دیكه، ئهوه مانای وایه ئه‌وان الوازن‌و هیچ شتێك نازانن ،به‌شێوه‌یه‌كی دیكه ئامانجه‌كان به‌هیچ شێوه‌یه‌ك گرنگ نییه به‌الی ئهم گروپه‌وه، به‌ڵكو شێوازه‌كان گرنگن .بێگومان ژماره‌ی ئهو وه‌زیرو سه‌ره‌ك وه‌زیرانه‌ی به‌پێچه‌وانه‌وه بیرده‌كه‌نه‌وه ،له‌په‌نجه‌ی یه‌ك ده‌ست تێپه‌ڕ ناكه‌ن .ئه‌گه‌ر چاو به‌وه‌زاره‌ته‌كانی خۆماندا بگێڕین ،ئهوه ده‌بینین به‌ده‌گمه‌ن نه‌بێت خاوه‌نی لێكۆڵینه‌وه زانستی نین‌و ههر كاتیش گرفتێكی گه‌وره رووبدات ،به‌دوو قسه‌ی عه‌شایه‌ری به‌ردێكی ده‌خه‌نه سه‌ر. من له‌مه زۆر باش تێده‌گه‌م ،بۆیه ده‌ی��ان جار پ��رۆژه‌ی باش‌و هاوچه‌رخ ده‌بینم كه‌خه‌ڵكی شاره‌زا له‌میدیاكاندا بۆ حكومه‌ت‌و وه‌زاره‌ته‌كانی پێشنیارده‌كه‌ن ،بهاڵم هه‌مان پرۆژه له‌الیه‌ن حكومه‌ت یا وه‌زاره‌ته‌كانه‌وه دوای 5تا 7ساڵی دیكه ئه‌وجا به‌دواداچوونی بۆ ده‌كرێت .بێگومان هۆكاری ئه‌مه‌ش بۆ ئهوه دهگهڕێتهوه ئهو پرۆژانه به‌بێ ئهوهی بخرێنه ژێر لێكۆڵینه‌وه‌ی پیاوانی شاره‌زاوه ،یه‌كسه‌ر وه‌زیر ره‌تیده‌كاته‌وه ،چونكه عه‌قڵی خۆی ،كه‌به‌زۆری پسپۆر نییه، نایبڕێت .بێگومان ئهمه هه‌موو وه‌زاره‌ته‌كانی حكومه‌ت‌و پۆسته بااڵكان ده‌گرێته‌وه ،بهاڵم له‌به‌ر ئهوهی من په‌یوه‌ندیم به‌بواری په‌روه‌رده‌وه هه‌یه ،بۆیه لێره به‌دواوه كه‌مێك له‌سه‌ر ئهم وه‌زاره‌ته راده‌وه‌ستم. له‌م رۆژان �ه‌دا ده‌رئه‌نجامی كۆتایی تاقیكردنه‌وه‌كانی ئاماده‌یی، كه‌به‌هه‌ڵه پێی ده‌وترێت پۆلی ،12ده‌رچوو .رێژه‌ی ده‌رچوونی خوێندكاران رێژه‌یه‌كی ماڵوێرانكه‌رانه‌یه‌و نه‌ك ئێستا ،به‌ڵكو چه‌ندین ساڵه بووه‌ته مایه‌ی عه‌یبێكی گه‌وره له‌وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌و هه‌موو ساڵێكیش كه‌ئه‌م گرفته دووباره‌ده‌بێته‌وه ،وه‌كو وتم به‌دوو قسه‌ی عه‌شایه‌ری سه‌رقه‌باغی مه‌نجه‌ڵه‌كه داده‌نێنه‌وه ،به‌بێ ئهوهی لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی زانستی له‌سه‌ر بكه‌ن‌و هۆكاره‌كانی شیبكه‌نه‌وه. بێگومان ئهمه تاقه گرفتی وه‌زاره‌تی پهروهرده نییه ،بهاڵم تاوه‌كو ئێستاش بیرۆكه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌ی زانستی له‌به‌ر ئهو هۆكارانه‌ی س���ه‌ره‌وه‌و له‌گه‌ڵ ئ�ه‌وپ�ه‌ڕی رێزیشمدا بۆ هه‌موو وه‌زیره‌كانی پهروهرده ،نه‌یتوانیوه له‌الیان جێگیر ببێت‌و ببێته نه‌ریت .دونیای هاوچه‌رخ له‌م رێگه‌یه‌وه ده‌توانێت گرفته‌كانی خۆی چاره‌سه‌ربكات، چونكه تا لێكۆڵینه‌وه‌ی زانستی نه‌كه‌یت ،ناتوانیت چاره‌سه‌ره‌كان بخه‌یته‌ڕوو .لهو هه‌موو كۆمه‌ڵه گرفتانه‌ی پهروهرده ،مرۆڤ دوو لێكۆڵینه‌وه نابینێته‌وه له‌نووسینێكدا پشتیان پێ ببه‌ستێت .من نازانم هۆكاری ئهمه بۆ ئهوه دهگهڕێتهوه كه‌وه‌زیره‌كان له‌به‌های لێكۆڵینه‌وه‌ی زانستی تێناگه‌ن یا بڕوایان پێی نییه ،یا كادیری زانستیان نییه كه‌توانای ئهم كاره‌ی هه‌بێت .من پێم باشه وه‌زاره‌تی پهروهرده ده‌ست به‌كڕینی عه‌قڵ بكات .له‌هه‌ر كوێیه‌ك یه‌كێكی بینی شاره‌زایی ههیهو یارمه‌تی ده‌دات ،ده‌توانێت بیكڕێت .كڕینی عه‌قڵ له‌هه‌موو داموده‌زگاو وه‌زاره‌ته‌كانی واڵته پێشكه‌وتووه‌كاندا كاری پێده‌كرێت‌و نیشانه‌ی زیندوویه‌تی‌و لێهاتوویی به‌ڕێوبه‌رو وه‌زیره‌كان ده‌گه‌یه‌نێت نه‌ك پێچه‌وانه‌كه‌ی.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
12گه‌نجان
ی كچێنی چینی باڵوبووه‌ته‌وه؟ ئایا په‌رده ی كچێنی (چینی) رۆیشت ،چهند ی به‌دوای راستی هه‌واڵی بوونی په‌رده د .ئه‌كره‌م ئه‌لئه‌حمه‌ر یهكێك لهو كه‌سانه نهێنییه‌ك بۆ ده‌ستوور ئاشكراده‌كات. بێستون فه‌تاح له‌دیمه‌شق د .ئ���ه‌ك���ره‌م ئ �ه‌ل��ئ �ه‌ح��م �ه‌ر پ��س��پ��ۆڕ ی نه‌خۆشییه‌كانی ژن���ان‌و منداڵبوون‌و نه‌زۆكی‌‌و راوێژكاری كاروباری سێكسی‌‌و یهكێك لهو شاره‌زایانه ی به‌دوای راستی بوونی په‌یدابوون‌و دروستكردنی په‌رده‌ی كچێنی چینیدا رۆیشت ،رایده‌گه‌یه‌نێت ك �ه‌ب��ۆی ده‌رك���ه‌وت���ووه دروس��ت��ك��ردن��ی پ��ه‌رده ی كچێنی له‌چین بوونی نییهو وت�� ی "ب�ڵاوب��وون��ه‌وه‌ش��ی ه��ه‌م��ووی بۆ سه‌رنجڕاكێشان بووهو هیچیتر". د .ئه‌كره‌م له‌چاوپێكه‌وتنێكیدا له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ی ده‌ستوور ده‌ڵێت "چیرۆكه‌ك ه لهوهوه ده‌ستیپێكرد ،كه‌راپۆرتێك ی درۆ له‌سایتێكی ئینته‌رنێته‌وه باڵوبووه‌وه، دواتر لهناو خهڵكدا زیاتر باڵوبووه‌وه ،ته‌نها وێنه‌یه‌ك ی خه‌یاڵیان بۆ دروستده‌كرد". ه��ه‌روه‌ه��ا وت��ی "م��ن ب���ه‌دوای ئهو زانیاریانه‌دا چ��ووم ،ب�ه‌اڵم دواج��ار بۆم ده‌ركه‌وت كه‌ئه‌وه درۆیه‌و شتی وا نییه". ده‌س��ت��وور :هه‌ندێك زۆرج���ار ئهو پرسیاره ده‌ك �ه‌ن ،ئایا پ �ه‌رده ی كچێنی چینی راستییه‌ك ه یان ته‌نها خه‌یاڵه؟ د .ئه‌كره‌م :ئهو خۆشه‌ویستانه ی ئهم چاوپێكه‌وتنه ده‌خوێننه‌وه ،به‌ڕاست ی ده‌بێت ئهوه بزانن دوان��دن له‌سه‌ر ئهم دی��ارده‌ی �ه كارێكی ئازایانه ی ده‌وێ��ت، هه‌ستم به‌ڕاڕای ی كرد له‌سه‌ر وه‌اڵمدانه‌وه ی پرسیاره‌كان ،بهاڵم ده‌بێت رووب �ه‌ڕوو ی ئهو پرسیارانه ببینه‌وه ،ئه‌مڕۆ بێت یان سبه‌ینێ ،سه‌ره‌تا به‌وه‌اڵمدانه‌وه ی ئهو پرسیاره ی كه‌ئه‌م دیارده‌یه راست ه یان خه‌یاڵه ،به‌وشه‌ی به‌ڵێ یان نه‌خێر وه‌اڵم ناده‌مه‌وه ،به‌ڵكو ده‌مه‌وێت بچمه الیه‌ن ه توند‌و ترسێنه‌ره‌كانی ئهم دیارده‌یه‌و‌ه س���ه‌ره‌ت���ا ل�����هوهوه ده‌س��ت��پ��ێ��ده‌ك �ه‌م، بیروبۆچوون ی كچێتی ره‌گ��ه‌زی مێین ه
ل�ه‌س�ه‌رده‌م�ی پ��ێ��ش��ووه‌وه ت��ا رۆژگ���ار ی ئه‌مڕۆش ،گرنگترین بیروبۆچوونه‌كان ه له‌هۆش ی گه‌الندا ههر له‌سه‌ره‌تادا پێكهوه ژیان ی هاوسه‌رگیری ،به‌بۆچوونی من تا دوا چركه‌كانی مێژوو ی مرۆڤ به‌رده‌وامده‌بێت. ده‌س��ت��وور :بۆچ ی به‌و ره‌هاییه بۆ مێژوو ی ئهم دیارده‌ی كچێنییه ده‌ڕوانی‌‌و به‌رگ ی هه‌تا هه‌تای ی به به‌رداده‌كه‌یت؟ د .ئ �ه‌ك��ره‌م :س���ه‌ره‌ڕای بۆچوون ه جیاوازه‌كان له‌بوونی كچێت ی مێینه‌یی‌‌و پ��هی��وه‌س��ت��ب��وون��ی ئ����ه‌م دی���ارده‌ی��� ه ب �ه‌ك �ه‌س��ان��ێ��ك �هوه ك��ه‌ن��ی��وه‌ی ك��ۆم �ه‌ڵ پێكده‌هێنن ،له‌روویه‌كی تره‌وه په‌یوه‌ست ه ب ه به‌شێك لهو پیاوانه‌وه كه‌په‌یوه‌ند ی هاوسه‌رگیری‌‌و پرۆسه‌ی سێكسی له‌گه‌ڵ ره‌گ �ه‌زی مێینه‌دا ده‌به‌ستن ،به‌درێژای ی مێژوو ،پیاوان هه‌وڵیانداوه كه‌بااڵده‌ست ی خۆیان رابگه‌یه‌نن ،به‌تایبه‌ت له‌په‌یوه‌ندیی ه سێكسییه‌كاندا ،له‌دیاریكردنی نه‌ریت‌و پ��ێ��ك��ه��ات�هی ئ����اره‌زووه‌ك����ان كه‌چێژو مه‌رامه‌كانی دابینبكات. ده‌ستوور :كێشه ی په‌رده ی كچێن ی زیاتر له‌واڵتانی ئیسالم ی زۆر گرنگ ی پێده‌درێت ،به‌پێوانه‌ی پاكێتی‌‌و شه‌ره‌ف ده‌ژمێردرێت ،ههر بۆی ه هه‌واڵی بوونی ئهو جۆره به‌رهه‌مه چیینیه له‌م واڵتانه زوو باڵوبووه‌وه ،به‌ڕێزت چۆنی ده‌بینیت؟ د .ئ���ه‌ك���ره‌م :راس��ت��ه ب��ی��رۆك �ه ی دروستكردن ی ئ�ه‌م پ��ه‌رده ی كچێنییه، بیری زۆرینه‌ی گرتووه‌ته‌وه به‌تایبه‌ت ئهو كۆمه‌اڵنه ی وهك الی خۆمان ،یهكێك ل �هو دی��اردان �هی خێزانه‌كان كه‌پێوه ی خ�ه‌ری��ك��ده‌ب��ن پاراستنی كچێتی ئهو ئافره‌تانه‌ی ه كه‌ته‌مه‌نیان گ�ه‌وره‌ب��ووه، هه‌موو خێزانێك ئاواتییه‌تی كه‌تووش ی ئهوه نه‌بێت ،رۆژیك له‌رۆژان كچێكیان كچێتی له‌ده‌ستبدات ،به‌هه‌ر بیانویه‌ك بێت ،ئ�ه‌گ�ه‌ر ئ �هو بیانووه له‌ده‌ست كچه‌كه‌شدا نه‌بێت ،وهك ئهوهی زگماكی
خۆی وابێت ،چونكه چاره‌سه‌ركردنی ئهو حاڵه‌تانه زۆر گرانه ،بهاڵم بوونی كێشه‌ی دڕان �ی پ��ه‌رده‌ی كچێنی‌‌و له‌ده‌ستدانی بوونی هه‌یه ،زۆر كه‌سیش هه‌یه گیرۆده‌ی ئهو گیروگرفته‌ن ،هه‌ربۆیه به‌تامه‌زرۆییه‌وه چاوه‌ڕوانی هاتنی ئهو به‌رهه‌مه‌ن ،بابه‌تی پ �ه‌رده‌ی كچینی چینی ئهو هه‌رایه‌ی له‌م واڵتانه نایه‌وه ،بووه بابه‌تی رۆژ‌و ورته‌ورتی نێوان كچان‌و كوڕان ،ته‌نانه‌ت له‌هه‌ندێك له‌م واڵتانه‌دا الیه‌نه ئاینییه‌كان راستهوخۆ هه‌ستیاربوون بۆ باڵوبوونه‌وه‌ی هه‌واڵه‌كه‌و به‌رپه‌رچیان دایه‌وه. ده‌ستوور :ئێستا ئهو په‌رده‌یه بوونی ههیهو چۆنه‌و چۆن به‌كاردێت؟ د .ئ �ه‌ك��ره‌م :وه‌اڵم��ی پرسیاره‌كه ده‌ده‌م��������هوه ،ده‌زان������م وه‌اڵم���ه‌ك���ه‌م ده‌بێته وته‌یه‌كی چاوه‌ڕواننه‌كراو بۆ زۆرێ��ك ،هه‌ریه‌كه‌و به‌بۆچوونی خۆی ل��ێ��ك��دان�ه‌وه‌ی�ه‌ك�ی ت��ری ب��ۆ ك��ردب��وو، نه‌خێر پ���ه‌رده‌ی كچێنی چینی‌‌و هیچ په‌رده‌یه‌كیتر بوونی نییه له‌م دنیایه‌دا، ب�ه‌ڵ��ك��و ه �ه‌م��وو چ��ی��رۆك�ه‌ك�ه ل���هوهوه ده‌ستپێكرد كه‌راپۆرتێكی درۆ له‌سایتێكی ئینته‌رنێته‌وه باڵوبووه‌وه ،دواتر لهناو خ�ه‌ڵ��ك��دا زی��ات��ر ب�ڵ�اوب���ووه‌وه ،ته‌نها وێنه‌یه‌كی خه‌یاڵیان بۆ دروستده‌كرد، بههۆی ئهو پێشكه‌وتنه گه‌وره‌یه‌ی زانست رۆژانه بهخۆیهوه بینیبوو ،پشتگیری بوو بۆ ئهوهی خه‌ڵك باوه‌ڕی پێبێنن ،ئهو ژماره ته‌له‌فون‌و ناونیشانی ئیمێالنه‌ی له‌سایته‌كه‌دا هاتبوو ،كه‌وا باڵوده‌كرایه‌وه ئه‌گه‌ر هه‌ركه‌سێك په‌یوه‌ندیان پێوه‌بكات، ئ �هو پ �ه‌رده‌ی �هی��ان ب��ۆ ره‌وان���ه‌ده‌ك���ه‌ن، هه‌مووی بۆ سه‌رنجڕاكێشان‌و باوه‌ڕهێنان بوو ،دوایی ده‌ركه‌وت كه‌هه‌مووی درۆیه‌و بوونیان نییه ،خودی خۆم كه‌باوه‌ڕیشم ههبوو بوونی ئهو په‌رده‌یه نییه ،بهاڵم په‌یوه‌ندیم به‌و ژمارانه‌وه كرد ،ده‌ركه‌وت هه‌مووی درۆن.
مه‌ترسییه‌كانی خواردنه‌وه گازییه‌كان زیاترده‌بن ی ئێسكه‌كان زیادده‌كات ی توشبوون به‌كرۆكبوون زانیارییه‌كان ده‌ریده‌خه‌ن كه‌زۆر خواردنه‌وه‌ی خواردنه‌و ه گازییه‌كان ،مه‌ترس ده‌ستوور ل�ه‌ن��وێ��ت��ری��ن راپ����ۆرت ل���ه‌ب���اره‌ی زۆر خ��واردن��ه‌وه‌ی خ��واردن �هوه گازییه‌كان ده‌رك����ه‌وت����ووه ،ك �ه‌م �ه‌ت��رس��ی زی��ات��ر له‌سه‌ر جه‌سته‌ی م��رۆڤ ده‌بێت ،ههر له‌وشكبوونی جه‌سته‌و مه‌ترسی توشبوون به‌كرۆكبوونی ئێسكه‌كان‌و په‌یدابوونی نه‌خۆشی شه‌كره‌و مه‌ترسیتر. له‌نوێترین ب�ڵاوك��راوه‌ی وه‌زاره‌ت��ی ته‌ندروستی میرنشینه‌كانی به‌حره‌ین كه‌بۆ هاوواڵتیان‌و ئاگاداربوونیان له‌زیانه‌كانی خواردنه‌وه گازییه‌كان باڵوكراوه‌ته‌وه. چه‌ندین مه‌ترسیتری زۆر خواردنه‌وه‌ی خواردنه‌وه گازییه‌كان خراوه‌ته‌ڕوو. ئ��اگ��اداری زیانه‌كانی خ��واردن �هوه گازییه‌كان بن له‌به‌ر رۆیشتنی ئاوی جه‌سته بههۆی خواردنه‌وه گازییه‌كانه‌وه ،خواردنه‌وه گازییه‌كان ئ��اوی جه‌سته كه‌مده‌كات‌و له‌به‌ری ده‌ڕوات ،له‌جیاتی ئهوهی بڕی ئ �هو ئ��اوه زی��ادب��ك��ات ،هۆكاره‌كه‌شی دهگهڕێتهوه بۆ ئهوهی كه‌ده‌بێته هۆی میزكردنی زیاتر ،بۆ پڕكردنه‌وه‌ی ئهو ئ��اوه‌ی له‌جه‌سته رۆیشتووه له‌ماوه‌ی خواردنه‌وه‌ی په‌رداخێك له‌خواردنه‌وه‌ی گازی ،جه‌سته پێویستی به‌بڕێكی زۆر ئ��او هه‌یه بۆ جێگرتنه‌وه‌ی ئ�هو ئاوه رۆی��ش��ت��ووه ،ه �ه‌ر بۆیه خ��واردن��ه‌وه‌ی خ��واردن��هوه گازییه‌كان تینوێتیمان
به‌ڵكو
وشكبوونه‌وه‌مان
ناشكێنێت، زیادده‌كات. هه‌روه‌ها زۆر خواردنه‌وه‌ی خوارنه‌وه گ��ازی��ی �ه‌ك��ان ،هۆكارێكی سه‌ره‌كییه بۆ ب �ه‌رزب��وون �ه‌وه‌ی رێ��ژه‌ی توشبووان به‌كێشی زیاد ،له‌به‌رئه‌وه‌ی خواردنه‌وه گازییه‌كان به‌هه‌موو جۆره‌كانییه‌وه بڕێكی زۆر شه‌كری تێدایه ،له‌هه‌ندێكیاندا ده‌گاته حه‌وت كه‌وچكی چا ،ههر بۆیه یه‌كه‌ی وزه‌به‌خشه‌ری زۆر به‌رزه له‌كاتی خواردنه‌وه‌یاندا. به‌رزی رێژه‌ی خواردنه‌وه گازییه‌كان مه‌ترسیداره خ��واردن �هوه گازییه‌كان رێژه‌یه‌كی پێكهاته‌ی فۆسفۆری تێدایه كه‌بوونی ئهم بڕه زۆره ،ده‌بێته هۆكاری له‌ده‌ستدانی كانزا بنه‌ڕه‌تییه‌كانی وهك كالسیۆم ل �ه‌ج �ه‌س��ت �ه‌دا ،ب��هه��ۆی��هوه مه‌ترسی تووشبوون به‌كرۆكبوونی ئێسكه‌كان زیادده‌كات. به‌رزی پێكهاته‌ی شه‌كر له‌خواردنه‌وه گازیه‌كاندا ،هانی رژێنی په‌نكریاس ده‌دات كه‌هۆڕمۆنی ئه‌نسۆلین بڕژێنێت، ئهم ك��اره‌ش ده‌بێته گۆڕانی ناوه‌ختی رێژه‌ی شه‌كر له‌خوێندا ،كه‌ده‌شێت ببێته هۆی زیادبوونی مه‌ترسی تووشبوون به‌نه‌خۆشی شه‌كره‌و نه‌خۆشییه‌كانتر به‌دوای ئهودا. ده‌بێته هۆی كه‌موكوڕی هه‌رسكردن له‌كاتێكدا زی��ادب��وون �ی رێ��ژه‌ی شه‌كر ل �هو خ��واردن �هوه گ��ازی��ان�ه‌دا كه
له‌پێكهاته‌كانیاندا ماده‌ی كافین هه‌یه، ئ��ه‌وه‌ش ده‌بێته ه��ۆی خ��اوب��وون�هوه ی چاالكی ه��ه‌رس ك �ه‌دوات��ر ب��ڕی مژینی ماده سودبه‌خشه‌كان كه‌مده‌بێته‌وه لهو خواردنانه‌ی ده‌یخۆین. ده‌بێته هۆكاری خه‌مۆكی‌‌و هیالكبوون بههۆی ئ�ه‌وه‌ی كه‌ماده‌ی كافین‌و م��اده پیشه‌سازییه‌كانیتر كه‌ده‌كرێنه خ����واردن����هوه گ��ازی��ی��ه‌ك��ان��هوه ،زۆر خواردنه‌وه‌ی ده‌بێته هۆی هه‌ستكردن به‌خه‌مۆكی‌و هیالكبوون. خ���واردن���هوه گ��ازی��ی �ه‌ك��ان بڕێكی زۆربه‌رزی ماده ترشه‌ڵۆكه‌كانی تێدایه، بههۆی پێكهاته‌ی ترشه‌كانی فۆسفۆر‌و ستریك‌و چه‌نده‌ها ترشیتر ،ئهو ماده دروستكراوانه ده‌كرێنه ئهو خواردنانه‌وه، هه‌ربۆیه ئهو قوتوانه‌ی خواردنه‌وه‌كانی تیادا هه‌ڵده‌گیرێت ،تووشی داخ��وران ده‌بن له‌دوای ماوه‌یه‌كی زۆر له‌هه‌ڵگرتن، كه‌دواتر ئهو ماده تواوانه ده‌چنه ناو خواردنه‌وه گازییه‌كانه‌وه‌و هاوواڵتیان ده‌یخۆنه‌وه‌‌و به‌هۆیه‌وه توشی چه‌نده‌ها نه‌خۆشی درێژخایهن ده‌بن. خ��واردن �هوه گازییه‌كان رێژه‌یه‌كی زۆری گازی دووه‌م ئۆكسیدی كاربۆنی تێدایه ،كه‌زیان به‌خانه‌كانی جه‌سته ده‌گه‌یه‌نێت. پیكهاتووه ل�ه‌چ�ه‌ن��ده‌ه��ا م��اده‌ی دروستكراو كه‌دواتر رێژه‌ی تووشبوون به‌نه‌خۆشییه درێژخایه‌نه‌كان‌و شێرپه‌نجه زیادده‌كات.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
ئۆپۆزیسیۆن 15
«ئۆپۆزیسیۆن له‌شه‌ڕی په‌رله‌مانیدا شكستیهێناوه، ده‌یه‌وێت له‌شه‌ڕی میدیادا سه‌ركه‌وتووبێت» نووسه‌رو رووناكبیر رێبین ره‌سوڵ بۆ ده‌ستوور سازدانی :وریا حه‌مه تاهیر به‌شی دووه‌م‌و كۆتایی رێبین ره‌سوڵ ئیسماعیل نووسه‌رو رووناكبیر له‌به‌شی دووه‌م‌و كۆتایی ك �ه‌ده‌س��ت��وور چاوپێكه‌وتنێكدا ل �ه‌گ �ه‌ڵ��ی��دا س���ازی���داوه ،ده‌ڵ��ێ��ت ئۆپۆزیسیۆن دوچ��اری قه‌یرانێكی سه‌خت هاتووه ،به‌جۆرێك لیستی ده‌س���ه‌اڵت خۆیشی پێی وانه‌بوو ئاوا به‌ئاسانی ده‌توانێت كۆنترۆڵی ج��وڵ �هو ب��ی��رك��ردن �ه‌وه‌ی��ان بكات. ئاماژه به‌وه‌شده‌كات كه به‌ناچاری ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن ه��ان��ا ده‌ب���ات���هوه ب �ه‌ر میدیا ،ل�ه‌ش�ه‌ڕی په‌رله‌مانی شكستدێنێت ،ده‌یه‌وێت له‌شه‌ڕی میدیادا سه‌ركه‌وتووبێت ،هه‌موومان ده‌زانین ئهو سه‌ركه‌وتنه‌ی میدیاش پ��ێ��ش ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن ه��ه‌ب��ووهو وتی «ته‌نانه‌ت ئهو میدیایه بوو ئۆپۆزیسیۆنی دروستكرد ،وه‌كو قه‌باره‌ی سیاسیو پاڵپشتیكرد تاكو بگاته نێو په‌رله‌مان». رێ��ب��ی��ن ده‌ڵ��ێ��ت «ب �ه‌ڕاس��ت �ی له‌سه‌ره‌تادا ده‌سه‌اڵت ترسی زۆری له‌ئۆپۆزیسیۆن ههبوو ،ئێستا دوای ده‌ركه‌وتنی ئۆپۆزیسیۆن به‌وێنه‌ی راسته‌قینه‌ی خۆی ،ئهو ترسه نه‌ماو ده‌س��ه‌اڵت به‌و شێوه‌یه په‌رله‌مان ب��ه‌ڕێ��وه‌ده‌ب��ات‌و ئ��اڕاس��ت �ه‌ده‌ك��ات كه‌خۆی گه‌ره‌كییه‌تی‌‌و ئه‌وه‌ش مافی خۆیه‌تی وه‌كو زۆرینه‌ی ده‌سه‌اڵت». ده‌ستوور :هه‌ست به‌وه ده‌كرێت گ���ۆڕان روان��گ��هو دیدێكی جیای بۆ بواره‌كانی سیاسی ،ئابووری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئاینی ،پێ نییه .ئایا پێویست نییه الیه‌نی ئۆپۆزیسیۆن ئهو جیاوازیانه به‌ڕوونی بۆ خه‌ڵك بخاته‌ڕوو؟ رێبین ره‌س����وڵ :خ��ۆ گ��ۆڕان له‌مه‌ریخه‌وه نه‌هاتووه ،ئه‌وانیش خه‌ڵكی ئهو هه‌رێمه‌ن كه به‌شێوه‌یه‌كی گشتی له‌نێو قه‌یراندایه ،گۆڕانیش ئێستا بوونه‌ته به‌شێك له‌قه‌یرانه‌كه، راسته ئ �ه‌وان وتیان پشتمانبگرن ئێمه چاره‌سه‌ریمان پێیه ،ئێمه‌ش پشتمانگرتن‌و وت��م��ان ف �ه‌رم��وون وه‌رنه‌پێشه‌وه ،ههر ئهوهنده كاری ئێمه‌یه كه‌بیانهێنینه پێشه‌وه، ئێستاش ئه‌وانیش دۆش��دام��اون‌و دهڵێن ئهو بارودۆخه وا چاكنابێت، ئ �هو ب��ارودۆخ �ه چ��ۆن چاكده‌بێت ئه‌گه‌ر تۆ پرۆژه‌ت نه‌بێت؟ ،ئه‌گه‌ر تۆ روانینت نه‌بێت؟ ئه‌گه‌ر تۆ ئازایه‌تی كاری ئاشكرای جه‌ماوه‌ریت نه‌بێت؟ ئه‌گه‌ر میكانیزمێكت پێنه‌بێت بۆ ئازادكردنی جه‌ماوه‌رو خه‌ڵك له‌ژێر فشاری ده‌سه‌اڵتدا؟ ئه‌گه‌ر نه‌وێری بڵێی ئه‌رێ وه‌ڵاڵ ئهوه منم خه‌ڵك له‌دژی ده‌سه‌اڵت هانده‌ده‌م‌و ده‌بێت داواكه‌یان بێته‌دی ئه‌گینا ده‌ست هه‌ڵناگرین ،له‌كۆتاییدا با ئهوه له‌بیرنه‌كه‌ین ،ه�ه‌ر م��ووی شه‌ڕی سامان‌و ده‌سه‌اڵته ،شه‌ڕی ئه‌وه‌یه ك �ێ زۆرت���ری ب��ه‌رده‌ك��ه‌وێ��ت‌و كێ كه‌متر. ده‌س��ت��وور :خه‌ڵك چاوه‌ڕوانی زیاتری له‌ئۆپۆزیسیۆن به‌تایبه‌ت
ئێستا ئۆپۆزیسیۆن دوچاری قه‌یرانێكی سه‌خت هاتووه ،به‌جۆرێك لیستی ده‌سه‌اڵت خۆیشی پێی وانه‌بوو ئاوا به‌ئاسانی ده‌توانێت كۆنترۆڵی جوڵه‌و بیركردنه‌وه‌یان بكات گۆڕان ده‌ك��رد ،مه‌سه‌له‌كه ئهوهی ه ك �ه‌گ��ۆڕان نه‌یتوانی له‌ئاست ئهو به‌ڵێنانه بێت كه به‌خه‌ڵكی داون، یان خه‌ڵك تێگه‌یشتنی ناواقیعیان هه‌بووه بۆ ئۆپۆزیسیۆن ،یاخود هۆیه‌كی دیكه هه‌یه؟ رێبین ره‌سوڵ :نه‌خێر ،خه‌ڵك تێگه‌یشتنی راس��ت��ی��ان ه�هی�ه بۆ كاری ئۆپۆزیسیۆن ،ئهوه براده‌رانی گ��ۆڕان��ن كه‌ناتوانن ئ �هو به‌ڵێنانه به‌دیبێنن كه به‌خه‌ڵكیان داوه‌و هه‌ست به‌الوازی ده‌كه‌ن له‌ئیشوكاری خ��ۆی��ان��دا ،به‌شێكیان له‌ئاستی كارێكی ئاوا گ�ه‌وره‌ی په‌رله‌مانیدا نین‌و به‌الش دانراون‌و له‌كێشه زیاتر هیچیان بۆ لیسته‌كه‌یان پێ نییه. به‌شێك لهو ب��راده‌ران�ه وا ده‌زان��ن ك��اری پ�ه‌رل�ه‌م��ان�ی ه��ه‌ر قسه‌یه‌و شهو و رۆژ له‌قسه‌كردن ناوه‌ستن له‌به‌رده‌م كامێرای ته‌له‌فزیۆنه‌كاندا، بهاڵم كاتێك كار دێته سه‌ر پرۆژهی په‌رله‌مانی‌‌و كاری جیدی ،هیچیان پێ نییه .به‌ڵێ خه‌ڵك چاوه‌ڕێی كاری جیدی‌و گرنگن ،بهاڵم به‌شێكی زۆری په‌رله‌مانتارانی گۆڕان ناتوانن ئهو كاره به‌جێ بگه‌یه‌نن .بێگومان ب��ا ل��ێ��ره‌دا ئ���ه‌وه‌ش بڵێم ك��اری په‌رله‌مانی كارێكی ئاسان نییه، به‌تایبه‌تیش بۆ ئۆپۆزیسیۆن ،بهاڵم ئ�ه‌وان خۆیان به‌ئاره‌زووی خۆیان ئهو رێگایه‌یان هه‌ڵبژاردووه‌و ئێمه‌ش لهو روانگه‌یه‌وه چاودێریان ده‌كه‌ین‌و
قسه‌یان له‌سه‌ر ده‌كه‌ین ،ئێستاش دره‌ن���گ نییه ئ �ه‌گ �ه‌ر مه‌سه‌له‌كه سه‌روه‌ت‌و سامان‌و ده‌سه‌اڵت نییه، ده‌ك��رێ��ت به‌شێك ل �هو ب��راده‌ران �ه ده‌ست له‌كار بكێشنه‌وه‌و رێگا بۆ كه‌سانیتری لیسته‌كه‌ی خۆیان ب��ك �ه‌ن �هوه ،بێنه نێو پ�ه‌رل�ه‌م� �ان ئاساییه ئه‌گه‌ر ك��ه‌ده‌ت��وان��ن ئ���هو ئ��ه‌رك��ه گ��ران�ه به‌جێبگه‌یه‌نن ،ب��ه‌وه‌ش گه‌وره‌تر لیستی كوردستان ی ده‌بن ،نه‌وه‌كو بچوكببنه‌وه. ده‌س��ت��وور :ب��ۆچ�ی ده‌س���ه‌اڵت حه‌زنه‌كات له‌گه‌ڵ له‌ئۆپۆزیسیۆن دردۆنگه ،مه‌سه‌له‌ك رێمه ئۆپۆزیسیۆن كار ی له‌وه‌دایه كه‌ده‌سه‌اڵتدارانی هه مادام (پارتیو یه‌كێتی) پێیانوایه هاوبه‌ش بكات، ئه‌وان خه‌باتیانكردووه ،ههر ده‌بێت بهاڵم ئۆپۆزیسیۆن ئه‌وانیش حكومڕانی بكه‌ن؟ رێ��ب��ی��ن ره‌س����وڵ :ئ���هوه ه� نییهه،ر ده‌توانێت لیست ی ب�ه‌ت�ه‌ن��ی��ا ل �ه‌ك��وردس��ت��ان��دا ه ئاسود له‌هه‌موو دونیادا ده‌سه‌اڵت كوردستان ی ناچار ی نییه به‌ئۆپۆزیسیۆن ،ته‌نیا لێره نه‌بێت ،ئۆپۆزیسیۆن ده‌ی�ه‌وێ��ت كاری هاوبه‌ش بكات ده‌س���ه‌اڵت ملكه‌چیان ب��ۆ بكات‌و پرۆژه‌كانی ئه‌وان بخاته به‌رنامه‌و ج��ێ��ب �ه‌ج��ێ��ی��ان ب���ك���ات ،ئ���ه‌وه‌ش پرۆژه‌و ههر لیستێك كار بۆ خۆی تێگه‌یشتنێكی هه‌ڵه‌یه له‌كاری ده‌كات ،بهاڵم ئه‌وه‌ش مانای وا نییه په‌رله‌مانیدا .پێم بڵێ له‌چ واڵتێكدا كه‌ناكرێت رێككه‌وتن بكرێت تاكو ده‌س��ه‌اڵت رێگه‌یداوه پرۆژه‌یه‌كی ك��اری ه��اوب�ه‌ش سه‌ركه‌وتووبێت، ئۆپۆزیسیۆن به‌ئاسانی تێپه‌ڕێت؟ ب������ه‌رده‌وام ب����واری ئ���هوه هه‌یه ئ���هوه ملمالنێیه ل��ه‌س��ه‌ر ك��ارو سه‌فقه‌ی سیاسی بكرێت ،وه‌كو ئ��ه‌وه‌ی له‌ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراقیدا هه‌یه ،كاتێك چهند پرۆژه یاسایه‌ك به‌یه‌ك سه‌فقه‌ی سیاسی تێده‌په‌ڕێنرێت ،ب �ه‌اڵم ب��راده‌ران�ی گ���ۆڕان‌و ئۆپۆزیسیۆنی ئیسالمی نه‌یانتوانیوه ئ �ه‌وه‌ن��ده‌ش بكه‌ن‌و لیستی كوردستانی ناچاربكه‌ن ئهو جۆره سه‌فقانه‌ی قبوڵ بێت. په‌رله‌مانتارانی بڕواناكه‌م تائێستاش ئۆپۆزیسیۆن ئۆپۆزیسیۆن كاتێك ته‌رحێكی وای كردبێت تاكو بتوانێت هه‌ندێك ده‌سكه‌وت ،ئه‌گه‌ر بچوكیش چوون ه نێو هۆڵ ی بێت ،بهاڵم ره‌نگه بۆ ساڵی یه‌كه‌م گرنگ بێت ،به‌ده‌ستیبهێنن .تۆ په‌رله‌مان ،هه‌ستیان كه ته‌رحت نهبوو ،ده‌نگت نهبوو، به‌الواز ی خۆیانكرد ناتوانیت به‌ته‌پڵلێدان پرۆژه یاسا بخه‌یته كار .كاری په‌رله‌مانی ،واتا له‌ئاست ده‌سه‌اڵت، كاری هاوبه‌ش‌و تێگه‌یشتنی هاوبه‌ش خۆیان گرمۆڵه‌كردو له‌نێوان لیسته‌كاندا ،ئاساییه ئه‌گه‌ر لیستی كوردستانی حه‌زنه‌كات له‌بری ئهوه ی له‌گه‌ڵ ئۆپۆزیسیۆندا كاری هاوبه‌ش بكات ،بهاڵم ئۆپۆزیسیۆن ده‌توانێت به‌شداری ئیجابییان لیستی كوردستانی ناچاری كاری هه‌بێت ،به‌شدار ی هاوبه‌ش بكات ،ئه‌گه‌ر میكانیزمی كاریان هه‌بێت ،بۆیه كه‌نییانه ئهوه سلبیان ههبوو هه‌ڵه‌و كه‌موكوڕی خۆیانه ،هیچ
كات ده‌س��ه‌اڵت له‌هیچ شوێنێك ی دونیادا ناڵێت ئۆپۆزیسیۆن فهرموو پرۆژه‌كانتان پێشكه‌شبكه‌ن ،با ئێمه‌ش پشتگیریتان بكه‌ین، ئهوه رۆمانسیه‌تی سیاسییه كه‌تۆ چاوه‌ڕوانبیت ده‌سه‌اڵت ده‌رفه‌تت پ��ێ��ب��دات ك���اری خ���ۆت بكه‌یت‌و رێگریت لێنه‌كات. ده‌س��ت��وور :تێگه‌یشتنت بۆ چ��اوه‌ڕوان��ی��ی��ه‌ك��ان��ی ده‌س���ه‌اڵت له‌ئۆپۆزیسیۆن چۆنه؟ ده‌سه‌اڵت ده‌ڵێت با ئه‌وان ته‌نها ههر ره‌خنه ن �ه‌گ��رن ،ده‌ستخۆشیش له‌كاره باشه‌كانمان بكه‌ن. رێ��ب��ی��ن ره‌س����وڵ :ب�ه‌ڕاس��ت�ی له‌سه‌ره‌تادا ده‌سه‌اڵت ترسی زۆری له‌ئۆپۆزیسیۆن ههبوو ،ئێستا دوای ده‌ركه‌وتنی ئۆپۆزیسیۆن به‌وێنه‌ی راسته‌قینه‌ی خۆی ،ئهو ترسه نه‌ماو ده‌س �ه‌اڵت به‌و شێوه‌یه په‌رله‌مان ب��ه‌ڕێ��وه‌ده‌ب��ات‌و ئ��اڕاس��ت�ه‌ده‌ك��ات كه‌خۆی گه‌ره‌كییه‌تی‌‌و ئه‌وه‌ش مافی خۆیه‌تی وه‌كو زۆرینه‌ی ده‌سه‌اڵت. ئهو ترسه‌ی سه‌ره‌تا له‌ئۆپۆزیسیۆن ههبوو ،ده‌ركه‌وت راسته‌قینه نهبوو، وێنه‌یه‌كی وه‌همی بوو گوڕوتینی به‌شداری خه‌ڵك له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان دروستیكردبوو ،بۆیه كاتێك رۆڵی خه‌ڵك ته‌واوبوو ،په‌رله‌مانتارانی ئۆپۆزیسیۆن به‌ته‌نیا به‌بێ خه‌ڵك چ��وون �ه نێو ه��ۆڵ�ی پ �ه‌رل �ه‌م��ان، هه‌ستیان ب����ه‌الوازی خۆیانكرد ل �ه‌ئ��اس��ت ده‌س���ه‌اڵت���دا ،خ��ۆی��ان گرمۆڵه‌كردو له‌بری ئهوهی به‌شداری ئیجابیان هه‌بێت ،به‌شداری سلبیان ه��ه‌ب��وو ،ت �ه‌ن��ان �ه‌ت ب��وون �ه هۆی الوازك��ردن �ی ك��اری په‌رله‌مانیش، كاتێك ترسێكی ساخته‌یان له‌الی لیستی كوردستانی دروستكردو ناچاریانكردن نه‌وێرن پرۆژه یاسا بخه‌نه‌ڕوو بۆ گفتوگۆ ،بۆیه ده‌بینین له‌ماوه‌ی ساڵێكدا چهند پرۆژه‌یه‌ك بڕیاریان لێدراوه كه له‌په‌نجه‌ی ده‌ست تێناپه‌ڕن ،ئه‌وه‌یتر هه‌مووی خوێندنه‌وه‌ی یه‌كه‌مه بۆ هه‌ندێك پرۆژه یاسا كه‌ره‌نگه لهو خوله‌ی په‌رله‌ماندا ه �ه‌ر گرنگ نه‌بێت‌و نه‌خرێته ب �ه‌ر گفتوگۆش ،بهاڵم كاری په‌رله‌مانی وه‌كو شه‌تره‌نج وایه ،یاریزانی بهتوانا ده‌زانێت، ده‌بێت له‌چ كاتێكدا چ هه‌نگاوێك بهاوێژێت ،براده‌رانی ئۆپۆزیسیۆن تا ئێستاش نازانن كه‌ی ده‌بێت س��ه‌رب��ازه‌ك��ان بجوڵێنن‌و ك�هی فیل‌و قه‌اڵو وه‌زیر ،بۆیه ئاساییه كه‌ئێستا دوچ����اری قه‌یرانێكی س��ه‌خ��ت ه���ات���وون ،ب �ه‌ج��ۆرێ��ك لیستی ده‌س���ه‌اڵت خۆیشی پێی وانه‌بوو ئاوا به‌ئاسانی ده‌توانێت كۆنترۆڵی جوڵه‌و بیركردنه‌وه‌یان بكات ،ناچار ئۆپۆزیسیۆن هانا ده‌ب��ات��هوه ب �ه‌ر میدیا ،له‌شه‌ڕی په‌رله‌مانی شكستدێنێت ،ده‌یه‌وێت ل��ه‌ش��ه‌ڕی م��ی��دی��ادا س�ه‌رك�ه‌وت��وو بێت ،كه هه‌موومان ده‌زانین ئهو س��ه‌رك��ه‌وت��ن��هی م��ی��دی��اش پێش ئۆپۆزیسیۆن ه�ه‌ب��ووه ،ته‌نانه‌ت ئ�هو میدیایه ب��وو ئۆپۆزیسیۆنی دروستكرد وه‌كو قه‌باره‌ی سیاسیو پاڵپشتیكرد تاوه‌كو بگاته نێو په‌رله‌مان.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
14
بارزانیو پارتی له‌به‌رهه‌م ساڵح توڕه‌ن ی هه‌ورامی ی نه‌وت هی به‌رپرسانن ،له‌وان ه به‌رهه‌م ساڵح‌و ئاشت پااڵوگه‌كان فه‌رمان خێاڵنی مه‌سعود بارزانیو پارتی ،گومانده‌كه‌ن به‌رهه‌م ساڵح زانیارییه‌كانی له‌باره ی قاچاخچێتی ن��ه‌وت��هوه ب �ه‌رۆژن��ام �هی نیویۆرك تایمز دابێت ،ل�ه‌وه‌ش توڕه‌ن كه‌ئاماژه‌ی به‌فرۆشتنی نه‌وت به‌ڕێگه‌ی قاچاخ له‌سنووره‌كانی هه‌رێمه‌وه داوه. دوای ئهوهی رۆژنامه‌ی نیویۆرك تایمز راپۆرتێكی له‌باره‌ی ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت به‌شێوه‌ی قاچاخ له‌هه‌رێمی كوردستانهوه بۆ ئێران باڵوكرده‌وه ،چه‌ندین كاردانه‌وه‌ی له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆو دهرهوه به‌دوای خۆیدا هێنا ،حكومه‌ت‌و كاربه‌ده‌ستانی هه‌رێمی ناچاركرد چهند بڕیارێك له‌باره‌ی قه‌ده‌غه‌كردنی ئهم دیارده‌یه ده‌ربكه‌ن. بارزانی له‌به‌رهه‌م ساڵح توڕه‌یه رۆژی چوارشه‌ممه 2010/7/14مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان، سه‌رپه‌رشتی كۆبوونه‌وه‌یه‌كی كرد له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی حكومه‌تی هه‌رێم، ك�ه‌ب�هره�ه‌م ساڵح س �هرۆك �ی حكومه‌ت ئاماده‌بو‌و ،بارزانی باسی راپۆرته‌كه‌ی نیویۆرك تایمزی ك��ردو ئه‌نجومه‌نی وه‌زی��ران��ی راس��پ��ارد ك�ه‌رێ��گ��ری بكه‌ن له‌ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت‌و به‌رهه‌مه‌كانی بۆ ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم. سه‌رچاوه‌یه‌كی ئاگادار رایگه‌یاند مه‌سعود بارزانی ره‌خنه‌ی له‌حكومه‌ت گرتووه، چونكه پێشتر داوای دات��ای له‌باره‌ی كۆمپانیاكانی نه‌وته‌وه ك��ردووه ،بهاڵم بۆیان نه‌ناردووه. ئهو سه‌رچاوه‌یه وتی "بارزانی بهرپرسانی حكومه‌تی به‌خه‌مسارد داناوه ،له‌به‌رامبه‌ر بازرگانی نایاسایی‌‌و به‌قاچاخبردنی نه‌وت له‌سنووره‌كانه‌وه". رۆژنامه‌ی رۆژنامه كه له‌ژماره 591ی سێشه‌ممه 2010/7/20باڵویكردووه‌ته‌وه، ك��ه ك �ه‌ن��اڵ �ه ره‌س��م��ی��ی�ه‌ك��ان�ی پ��ارت�ی روونكردنه‌وه‌یه‌كیان به‌ناوی وته‌بێژی ح��ك��وم�ه‌ت�ی ه �ه‌رێ��م �ی ك��وردس��ت��ان �هوه ل��ه‌دژی كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌نووسیی وه‌زی���ری نه‌وتی عێراقی ب�ڵاوك��رده‌وه، بهاڵم ئهو روونكردنه‌وه‌یه نه له‌سایتی ره‌سمی حكومه‌تی هه‌رێم‌و نه له‌سایت‌و رۆژنامهو ته‌له‌فزیۆنه‌كانی یه‌كێتییه‌وه باڵونه‌كراوه‌ته‌وه. سه‌رچاوه‌یه‌كی ئ��اگ��ادار له‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زی���ران���هوه ب �ه‌رۆژن��ام �هی رۆژن��ام �هی راگه‌یاند ،ئهو روونكردنه‌وه‌یه له‌الیه‌ن پارتییه‌وه نووسراوه‌و د .به‌رهه‌م به‌هیچ شێوه‌یه‌ك له‌نووسینی ئهو روونكردنه‌وه‌یه ئاگادار نییهو پرسیشی پێنه‌كراوه. س �ه‌رچ��اوه‌ك��ان ده‌ڵ��ێ��ن ب�ڵاوك��ردن �ه‌وه‌ی راپۆرته‌كه‌ی نیویۆرك تایمز له‌باره‌ی ن����اردن����ه‌ده‌ره‌وه‌ی ن���ه‌وت له‌هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان �هوه ب �ه‌ق��اچ��اخ ب��ۆ ئ��ێ��ران، پ��ارت �ی ن��ی��گ �ه‌ران��ك��ردووه ،به‌تایبه‌ت ئ���هو زان��ی��اری��ی��ان � هی ل �ه‌راپ��ۆرت �ه‌ك �ه‌دا ل��ه‌زاری سه‌رچاوه‌یه‌كی ب��ااڵی هه‌رێمی كوردستانهوه ب�ڵاوك��راوه‌ت�هوه ،چونكه پارتی گومانی ئهوه ده‌كات ،كه‌به‌رهه‌م ساڵح ئهو زانیارییانه‌ی دابێت به‌نیویۆرك تایمز ،به‌و هۆیهوه پارتی له‌به‌رهه‌م ساڵح توڕه‌یه. سه‌رچاوه‌یه‌كی باوه‌ڕپێكراو ،وتی "پارتی گومانی ل �هوه هه‌یه ،كه‌به‌رهه‌م ساڵح ئ �هو زانیارییانه‌ی به‌قازانجی حسێن شه‌هرستانی دابێته نیویۆرك تایمز، چونكه ئه‌ویش له‌باشوورو ناوه‌ڕاست كارئاسانی بۆ ئهو كۆمپانیایانه كردووه، كه له‌به‌رهه‌م ساڵحه‌وه نزیكن". بازرگانی نایاسایی نه‌وت راناگیرێت دواب���ه‌دوای باڵوبوونه‌وه‌ی راپۆرته‌كه‌ی نیویۆرك تایمز ،به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم ،بڕیاریدا به‌ڕاگرتنی ن����اردن����ه‌ده‌ره‌وه‌ی ن��ه‌وت��ی ب�ه‌ڕێ��گ�هی قاچاخ ،هه‌روه‌ها له‌بڕیاره‌كه‌دا هاتووه
"خ���اوه‌ن پ��ااڵوگ �ه بچوكه‌كان ،بۆیان هه‌یه به‌هاوكاریی وه‌زاره‌ت �ی بازرگانی‌‌و پ��ی��ش�ه‌س��ازی ،پ��ااڵوگ�ه‌ك��ان��ی��ان بگۆڕن ب��ۆ به‌كارهێنانی له‌كه‌رتێكی تری پیشه‌سازیدا ،یان بیگوازنه‌وه بۆ ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم یان به‌ته‌واوی الیبه‌رن". ههر له‌بڕیاره‌كه‌دا هاتووه "نابێت به‌هیچ ش��ێ��وه‌ی�ه‌ك ن �ه‌وت �ی خ��او دابینبكرێت ب���ۆ پ���ااڵوگ���ه ب��چ��وك��ه‌ك��ان ل����ه‌دوای ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی خاو بۆ ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم" .ئه‌وه‌ش واتای ئ�ه‌وه‌ی�ه هه‌تا نه‌وتی هه‌رێم له‌ڕێگه‌ی لووله‌نه‌وتییه‌كانی عێراقه‌وه ره‌وان �هی دهرهوه ن�ه‌ك��رێ��ت ،ئ���ه‌وا ن �ه‌وت �ی خاو به‌پاڵێوگه‌كان ده‌فرۆشرێت. هه‌روه‌ها له‌بڕیاره‌كه‌دا هاتووه :نه‌وته‌كه ده‌ڕوات ،ب�ه‌اڵم به‌ئاگاداریی وه‌زاره‌ت �ی سامانه سروشتییه‌كان. له‌كاتێكدا به‌رهه‌م ساڵح بڕیار بۆ راگرتن‌و فرۆشتنی ن��ه‌وت ده‌رده‌ك����ات ،پێشتر رایگه‌یاندووه ئاگای له‌پاره‌ی فرۆشتنی ئهو نه‌وته نییه. عه‌بدوڵاڵی مه‌ال نوری ئه‌ندامی لیژنه‌ی پیشه‌سازی‌‌و سه‌رچاوه سروشتییه‌كانی په‌رله‌مان له‌سه‌ر فراكسیۆنی گ��ۆڕان ل �ه‌ل��ێ��دوان��ێ��ك��دا ب��ۆ ده‌س���ت���وور وت �ی "بڕیاره‌كه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت ده‌رفه‌تی هێشتووه‌ته‌وه بۆ ئاودیوكردنی نه‌وت بۆ واڵتانی دراوسێ". به‌رپرسان خاوه‌نی كۆمپانیاكانن ب �هه��ۆی ئ���ه‌وه‌ی به‌شێكی زۆری ئهو نه‌وته‌ی ره‌وان��هی ئێران ده‌كرێت‌و ئهو كۆمپانیایانه‌شی ئ �هو ك��اره ده‌ك��ه‌ن، له‌الیه‌ن چهند به‌رپرسێكه‌وه سه‌رپه‌رشتی ده‌كرێن ،بۆیه وه‌ستاندنی ره‌وانه‌كردنی نه‌وت بۆ ئێران ،به‌زه‌حمه‌ت ده‌زانرێت. پێشتر رۆژن��ام �هی ده‌س��ت��وور له‌ژماره 10دا باڵویكرده‌وه كه‌كۆمپانیاكانی نه‌وت ل �ه‌الی �ه‌ن ب��ه‌رپ��رس‌و ك��وڕی ب �ه‌رپ��رس‌و خزمی به‌رپرسه‌كانه‌وه قۆرخكراون ،بۆ نمونه( ،كۆمپانیای شیرین) كۆمپانیای نه‌وتی ره‌ش �هو هی كوڕه‌كانی ساالری حه‌مه ئاغایه كه‌ده‌كاته خاڵی نێچیرڤان ب��ارزان�یو له‌كه‌ركوك‌و بێجیه‌وه نه‌وتی ره‌ش ه���ه‌ن���ارده‌ی دهرهوه ده‌ك���ات، هه‌روه‌ها كۆمپانیای (ئه‌ربیل ستیل) كه‌قاچاخچێتی به‌نه‌وتی ره‌شه‌وه ده‌كات، هی نیهاد بارزانی برای مه‌سعود بارزانییه. ههر به‌پێی ئهو زانیاریانه كوڕێكی دانای ئه‌حمه‌د مه‌جید پارێزگاری پێشووی سلێمانی ،كۆمپانیایه‌كی گواستنه‌وه‌ی نه‌وتی ره‌شی هه‌یه ،كه له‌سنوره‌كانی ه�ه‌رێ��م�هوه ئ��اودی��وی ئێرانی ده‌ك��ات، هه‌روه‌ها دڵشاد پیرۆت نوێنه‌ری نێچیرڤان
ب��ارزان�ی س�هرۆك�ی پێشووی حكومه‌ت ل��ه‌ش��اری ك��ه‌رك��وك ك�ه‌س�ه‌رپ�ه‌رش��ت� ی پرۆژه‌كانی ده‌ك��رد ،به‌شداره له‌پشكی به‌شێك لهو كۆمپانیایانه‌و سه‌رپه‌رشتیان ده‌ك��ات ،هاوكات عه‌ره‌بێكی دانیشتوی موسڵ به‌ناوی غانم عه‌لی له‌الیه‌ن چهند به‌رپرسێكی حیزبیی هه‌رێمه‌وه ،پشتگیری لێده‌كرێت‌و كۆمپانیای گواستنه‌وه‌ی نه‌وتی ره‌شی هه‌یه بۆ توركیاو نووسراوی ئهو به‌رپرسانه له‌گه‌ڵ خۆیدا هه‌ڵده‌گرێت. هه‌روه‌ها كۆمپانیای قه‌یوان به‌یه‌كێك ل �ه‌گ �ه‌وره‌ت��ری��ن كۆمپانیاكانی ب��واری فرۆشتنی نه‌وتی ره‌ش داده‌ن��رێ��ت ،كه له‌به‌رهه‌م ساڵحی سه‌رۆكی حكومهتهوه نزیكه. س���ه‌رچ���اوه ئ���اگ���اداره‌ك���ه وت���ی "ئ��ه‌م كۆمپانیایانه به‌ناوی فرۆشتنی نه‌وتی ره‌شه‌وه كارده‌كه‌ن ،بهاڵم به‌زۆری نه‌وتی خاوی كێڵگه‌كانی هه‌رێم به‌قاچاخ ده‌به‌ن بۆ ئێران‌و توركیا". هه‌ریه‌ك له‌كۆمپانیاكانی (ئاكۆ)و (عه‌لی) تائێستا رووننه‌بووه‌ته‌وه كه له‌الیه‌ن چ به‌رپرسێكه‌وه پشتگیریده‌كرێن، كه‌كۆمپانیای گواستنه‌وه‌ی نه‌وتی ره‌شن‌و رۆژان��ه ن �ه‌وت ره‌وان��هی ئێران ده‌ك �ه‌ن. هه‌روه‌ها هه‌ریه‌كه له‌كۆمپانیاكانی (هیجه، مون ،ئیدڵ ئیرته‌جی ،قه‌مه‌ر ساتع ،جبل اس��ود) كه هی چهند به‌رپرسێكی تری حكومی‌‌و حیزبین له‌كۆگای سه‌اڵحه‌دینه‌وه نه‌وتی ره‌ش‌و خاو ده‌گوازنه‌وه بۆ توركیا. س �ه‌رچ��اوه ئ��اگ��اداره‌ك �ه وت �ی "له‌نزیك ك���ه‌رك���وك‌و ل��ه‌س��ه‌ر رێ��گ��هی ك �ه‌وه‌ڵ �ه به‌ده‌ستی راستدا له‌نزیك خانووه‌كه‌ی بایز تاڵه‌بانی وه‌زی��ری دارای �ی ،پااڵوگه‌یه‌كی گه‌وره‌ی نه‌وت هه‌یه ،له‌گه‌ڵ 3پااڵوگه‌ی تری نه‌وت لهناو كه‌ركوكدا هه‌یه ،به‌بێ ئ �ه‌وه‌ی هیچ تابلۆیه‌كیان له‌سه‌ر بێت، جگه‌له‌وه‌ش چه‌ندان چه‌كدار پاسه‌وانی ئهو پااڵوگانه ده‌كه‌ن ،كه له‌وه‌زاره‌ته‌كانی ناوخۆو به‌رگری عێراق موچه وه‌رده‌گرن، بهاڵم د .به‌رهه‌م به‌په‌یوه‌ندی شه‌خسی خۆی له‌گه‌ڵ بهرپرسانی عێراقدا ،ئهو چه‌كدارانه‌ی ك��ردووه به‌پاسه‌وانی ئهو پااڵوگانه". ئ���هو س���ه‌رچ���اوه‌ی���ه درێ�����ژه‌ی پ��ێ��داو وت �ی "به‌پێی وت��هی بهرپرسانی ئهم پ��ااڵوگ��ان�ه ،ه �ه‌ر 4پااڵوگه‌كه هی د. به‌رهه‌م سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمه، بۆیه ت �ه‌واوی خزمه‌تگوزاری له‌شه‌قام‌و گڵۆپكاری‌‌و رووناكی‌‌و هێماكانی هاتوچۆی بۆ دابینكراوه ،له‌كاتێكدا لهناو گه‌ڕه‌كه پێشكه‌وتووه‌كانی كه‌ركوكیشدا ئهو خزمه‌تگوزاریانه ئه‌نجامنه‌دراوه". هه‌روه‌ها له‌بڕیاره‌كه‌ی د .به‌رهه‌مدا بۆ
داخستنی پاڵێوگه‌كانی هه‌رێم ،ئاماژه به‌وه‌دراوه كه‌ده‌توانن ئهو پاڵێوگانه ببن ه ده‌ره‌وه‌ی سنوری هه‌رێم .نه‌وه‌ك خاوه‌ن پاڵێوگه‌كان بڵێن بۆچی پاڵێوگه‌كانی خ���ۆی دان���اخ���ات ،ب��ی��ان��ووی ئ �ه‌وه‌ی �ه كه‌ئه‌وانه‌ی خۆی له‌ده‌ره‌وه‌ی سنووره‌كانی هه‌رێمن. له‌الیه‌كی ت���ره‌وه پااڵوگه‌یه‌كی ن�ه‌وت له‌به‌رده‌قاره‌مان ههیهو 2بیری نه‌وتیش له‌هه‌ریه‌ك له‌گونده‌كانی كوپه‌له‌و ئه‌اڵقولی نزیك ب�ه‌رده‌ق��اره‌م��ان ل��ێ��دراون ،به‌پێی زانیارییه به‌رده‌سته‌كان ،ئهم پااڵوگه‌و بیره نه‌وتانه‌ی به‌رده‌قاره‌مان‌و ئهو دوو گونده هی ئاشتی هه‌ورامین. ع �ه‌ب��دوڵ�ڵای م��ه‌ال ن���وری وت��ی "ئێمه ناتوانین به‌ته‌واوی بڵێین ئهو پااڵوگانه هی كێن ،بهاڵم به‌سروشتی كاركردنیان دیاره هی كه‌سانی خاوه‌ن ده‌سه‌اڵتن یان به‌رپرسانیان له‌پشته‌وه‌یه". عه‌بدوڵاڵ وتی "له‌به‌رئه‌وه ده‌بینین سلێمانی چهند پ��ااڵوگ�هو كۆمپانیایه‌كی نه‌وتی تێدایه‌و به به‌رچاوی حكومه‌ت‌و ده‌زگا ئه‌منییه‌كانه‌وه نه‌وتی ره‌شیان به‌سه‌ر شه‌قامه‌كاندا ده‌ڕژێ��ت‌و ده‌یگوازنه‌وه، دوكه‌ڵه‌كه‌شی ده‌كه‌ن به‌سه‌ر هاوواڵتیانی ش��اره‌ك �ه‌دا ،ههر به‌رپرسان خۆیشیان دان به‌ناشه‌رعییه‌تی ئهو كۆمپانیایانه‌دا ده‌نێن ،كه‌چی داشناخرێن". كه‌س نازانێت داهاته‌كه‌ی بۆ كوێ ده‌چێت ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده تائێستا داه��ات �ی نه‌وتی هه‌رێم ،نه‌خراوه‌ته سه‌ر بودجه‌ی گشتی‌‌و پشتڕاست نه‌كراوه‌ته‌وه ئاخۆ پاره‌ی ئهو نه‌وته‌ی فرۆشراوه چی لێهاتووه‌و دراوه به‌كێ ،بهرپرسانی هه‌رێمیش لێدوانی پێچه‌وانه‌و دژ به‌یه‌ك ده‌ده‌ن له‌سه‌ر داه��ات�ی نه‌وتی ف��رۆش��راوی هه‌رێم بۆ واڵتانی دراوسێ. ب��هره��ه‌م س��اڵ��ح س��هرۆك��ی حكومه‌ت له‌بڕیاری راگرتنی ناردنه‌وه‌ی ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت به‌قاچاخ ،دان به‌ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وتدا ده‌نێت به‌شێوه‌ی قاچاخ. له‌به‌رامبه‌ردا ئاشتی هه‌ورامی وه‌زیری سامانه سروشتییه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم، له‌لێدوانه‌كانیدا بۆ راگه‌یاندنه‌كان ئاماژه‌ی ب����ه‌وه‌داوه "ب��ازرگ��ان��ی��ك��ردن به‌نه‌وتی هه‌رێمه‌وه ن �ه‌ب��ووهو ن��اردن��ه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وتی هه‌رێم به‌ئاگاداریی حكومه‌ت‌و به‌شێوه‌یه‌كی ئوسوڵی هه‌نارده‌ی دهرهوه ده‌كرێت ،بهاڵم جاربه‌جار له‌عێراقه‌وه به‌قاچاغ نه‌وتی عێراق ئاودیو ده‌كرێت". ب���ه‌اڵم ك �ه‌م��ال ك �ه‌رك��وك �ی س �هرۆك �ی په‌رله‌مانی كوردستان له‌لێدوانێكی رۆژن��ام��ه‌وان��ی��دا وت��ی "داه��ات��ی ئهو ن �ه‌وت �هی ره‌وان����هی ئ��ێ��ران ده‌ك��رێ��ت،
ده‌یخه‌ینه بانكێكه‌وه‌و دوات��ر له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندیی گشتی‌‌و پرۆژهی تایبه‌تدا به‌كاریده‌هێنینه‌وه". هاوكات بایز تاڵه‌بانی وه‌زی��ری دارایی هه‌رێم له‌به‌رده‌م په‌رله‌مانی كوردستاندا وت��ی "ی���ه‌ك دی��ن��اری ن �ه‌وت �ی هه‌رێم نه‌خراوه‌ته سه‌ر حساباتی بودجه". شۆفێرێك لهو شۆفێرانه‌ی كه‌رۆژانه ن�ه‌وت�ی خ��او له‌كێڵگه نه‌وتییه‌كانی ب��ازی��ان‌و ف��ه‌ره‌ج ئ��اوای سلێمانییه‌وه ره‌وان���هی ئێران ده‌ك���ات ،وت�ی "ئێمه رۆژانه له‌فه‌ره‌ج ئاوای سلێمانیه‌وه 800 ته‌نكه‌ری سی هه‌زار لیتری نه‌وتی خاوی هه‌رێمی كوردستان ده‌گوازینه‌وه بۆ به‌نده‌ر عه‌باس‌و به‌نده‌ر ئیمامی ئێران‌و لهوێشهوه ده‌نێرێت بۆ واڵتانی ئهوروپاو چین ،واتا ده‌كاته 24ملیۆن لیتر نه‌وتی خاو له‌شه‌و و رۆژێ��ك��دا ،ب �ه‌اڵم نازانم له‌بازیان‌و هه‌ولێره‌وه رۆژانه چهند تانكه‌ر نه‌وت ده‌گوازرێته‌وه بۆ ئێران". ئ �هو شۆفێر‌ه كه‌خه‌ڵكی كرماشانی ئێرانه ،خۆی به‌خه‌سرا ناساند ،وتی "ده‌بێت سااڵنه 5ملیار نه‌وتی خاو ببه‌ینه ئێران به‌بێ گومرگ ،ئێمه‌ش بۆیان ده‌گوازینه‌وه". عه‌بدوڵاڵی مه‌ال نوری ده‌ڵێت یاسای ژماره 22ی ساڵی 2007به‌شێوه‌یه‌كی زۆر رێكوپێك كاروباری پرۆسه‌ی نه‌وتی رێكخستووه ،كه تائێستا ئهو یاسایه نه‌چووه‌ته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه. عه‌بدوڵاڵ وت �ی "كارپێنه‌كردنی ئهم یاسایه گومانی الی ئێمه دروستكردووه، به‌و مانایه‌ی كه‌مادام حكومه‌ت نایه‌وێت یاسایه‌كی رێكوپێك به‌كاربخات ،كه‌واته ده‌ی��ه‌وێ��ت ه �ه‌ن��دێ ك���اری نایاسایی گوماناوی له‌پشتی یاساوه ئه‌نجامبدات". ع��ه‌ب��دوڵ�ڵا ئ��اش��ك��رای��ك��رد "ب�ه‌پ��ێ�ی ئ��هو ئ��ام��اران �هی ب�هه�ه‌وڵ�ی شه‌خسی ده‌ستكه‌وتووه ،رۆژان�ه ته‌نیا له‌كێڵگه نه‌وتییه‌كانی شیواشۆك‌و له‌سێ ده‌روازه‌ی نێوان هه‌رێم‌و ئێرانهوه زی��اد ل �ه1000 تانكه‌ر نه‌وت ده‌ركراوه‌و گواستراوه‌ته‌وه بۆ پ��ااڵوگ�ه ناشه‌رعییه‌كانی هه‌رێم‌و بڕێكیشی ره‌وانه‌ی ئێران كراوه". هه‌روه‌ها ده‌ڵێت بۆ نمونه ،ته‌نیا یه‌ك رۆژ له‌كێڵگه نه‌وتییه‌كانی ته‌قته‌قه‌وه 384ته‌نكه‌ر ن��ه‌وت ره‌وان���هی ئێران كراوه ،كه‌هه‌ر ته‌نكه‌ره‌ی 28ته‌ن نه‌وتی ب��ارك��ردب��وو ،بۆ ه�ه‌ر ته‌نێكیش 385 دۆالر وه‌رگیراوه ،بهم پێیه‌ش مانگانه داهاتی ته‌نیا ئهم ته‌نكه‌ره نه‌وتانه‌ی ته‌قته‌ق ده‌كاته زیاتر له 260ملیۆن دۆالر كه‌ده‌چێته گیرفانی به‌رپرسان‌و یهكێتیو پارتییه‌وه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
کۆمێنت 17
به‌غداد ...وه‌همی پایته‌ختێك بۆ هه‌مووان ئارام ره‌فعه‌ت دوای حه‌وت ساڵ له‌ئاماده‌یی كاراو كه‌م وێنه‌ی كورد له‌به‌غداد ،ئێستا له‌هه‌ر كاتێك زیاتر پرسیارو گومانی ئهوه یه‌خه‌مان پێ ده‌گرێت، كه‌ئایا ده‌كرێت به‌غداد پایته‌ختێك بێت بۆ كوردیش؟ گومان‌و پرسیاره‌كان ههر لهوه سه‌رچاوه ناگرن ،كه‌جارێكیتر خه‌ریكه كورد په‌راوێزده‌خرێت‌و له‌به‌غداد نه‌بان ده‌كرێت، به‌ڵكو له‌وه‌شدایه كه ل��ه‌رووی مێژووییه‌وه كوردو به‌غداد ئه‌زموونێكی تاڵ و نێگه‌تیڤیان پێكهوه ههیهو به‌غداد نامۆیه به‌كلتووری به‌شداریپێكردنی ك��وردو كوردیش هه‌میشه له‌هه‌وڵی دووركه‌وتنه‌وه بووه له‌قه‌ڵه‌مڕه‌وی به‌غداد. ب��ۆ ئ����ه‌وه‌ی ل�ه‌چ�ه‌م��ك��ی پایته‌ختێك ب���ۆ ه����ه‌م����ووان ت��ێ��ب��گ �هی��ن ،پێویسته به‌تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی پایته‌خت ئاشنا بین. له‌رووی مێژووییه‌وه ،پایته‌خته‌كان پانتاییه‌كی ئ�ه‌رێ��ن�یو ئومێدبه‌خشییان ل��هی��اده‌وه‌ری پێكهاته‌كانی واڵتدا داگیركردووه .پایته‌خت سیمبۆلی س �ه‌روه‌ری‌و دهسهاڵتی نیشتمانی‌و س�ه‌ن��ت�ه‌ری ب��ڕی��اری ه��ه‌ر واڵت��ێ��ك�ه .چه‌قی قورسایی ده‌س �ه‌اڵت��ی سیاسیو ئ��اب��ووری‌و رۆشنبیری واڵت له‌پایته‌ختدا كۆده‌بێته‌وه‌و ه���ه‌ر ل �ه‌پ��ای��ت �ه‌خ��ت��ی��ش �هوه ح��وك��م��ڕان �یو ئیداره‌ی واڵت ده‌كرێت‌و لهوێشهوه بڕیاره چاره‌نووسسازه‌كانی واڵت ده‌درێن‌و یاساكان داده‌ن��رێ�ن‌و جێبه‌جێده‌كرێن .پایته‌خت ئهو پنته‌شه كه ناوچه‌و هه‌رێمه جیاوازه‌كانی واڵتی تێدا یه‌كده‌گرێته‌وه‌و جێگای به‌یه‌كگه‌یشتن‌و كۆبوونه‌وه‌ی نوێنه‌رانی نه‌ته‌وه‌و ئیتنیك‌و ئاین‌و تایه‌فه‌و چین‌و توێژه جیاجیاكانه‌و ب��ه‌رژه‌وه‌ن��دی‌و پ���رۆژه‌و تێڕوانینه جیاوازو هه‌ندێكجار دژه‌كانیش به‌یه‌كده‌گه‌یه‌نێت. ئهم بابه‌ته هه‌وڵێكه بۆ وه‌اڵم��دان�ه‌وه‌ی پرسیاری ئایا ده‌كرێت به‌غداد پایته‌ختی كوردیش بێت .بۆ وه‌اڵم��ی ئ�هو پرسیاره، تیۆری ئه‌نتۆنی سمیپ تایبه‌ت به‌ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی ده‌به‌ستمه‌وه به‌پایته‌خت وهك سیمبۆل‌و ناسنامه‌ی هاوبه‌شی پێكهاته‌كانی ناو ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی .به‌گوێره‌ی سمیپ ره‌گه‌زه‌كانی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی سه‌ركه‌وتوو بریتیین له‌هه‌بوونی كلتوورو ئه‌فسانه‌و مێژووی هاوبه‌ش .به‌مانایه‌كیتر الی سمیپ ده‌وڵه‌تێكی نه‌ته‌وه‌یی سه‌ركه‌وتوو ،ده‌بێت ئه‌گه‌ر هاوواڵتیانی ئهو واڵته خاوه‌نی یاده‌وه‌ری هاوبه‌ش بن .به‌هه‌مان پێودانگ ،ده‌كرێت گروپه ئه‌تنیكی‌و ئاینییه‌كانی واڵتێكیش پایته‌ختی ئهو واڵت �ه به‌هی خۆیان بزانن، ئه‌گه‌ر پایته‌خته‌كه ی��اده‌وه‌ری هاوبه‌شی ئهو پێكهاتانه‌ی له‌خۆگرتبێت .له‌روانگه‌ی ئه‌زموونی مێژوویی به‌غداد وهك پایته‌ختێك له‌یاده‌وه‌ری كورددا هه‌وڵده‌ده‌م بابه‌ته‌كه ته‌ته‌ڵه‌بكه‌م. به‌غداد بۆ یه‌كه‌مجار له‌نێوان سااڵنی ٧٥٠ بۆ ١٢٥٨ی زایینیدا پایته‌خی عه‌باسیه‌كان بووهو دوای چهند سه‌ده‌یه‌كیش له‌بیسته‌كانی س �ه‌ده‌ی راب��ردووش��دا بۆ جارێكیتر له‌الیه‌ن ئینگلیزه‌كانه‌وه كرایه‌وه پایته‌ختی واڵتێكی ده‌س��ك��رد .له‌هیچ ك��ام ل��ه‌م دوو خوله‌ی پایته‌ختبوونه‌دا ،هه‌ڵبژاردنی ئاره‌زوومه‌ندانه‌و خه‌باتی هاوبه‌ش رۆڵێكی ن�ه‌ب��ووه ،به‌ڵكو لۆژیكی هێزو سه‌ركوتكاری ئ �ه‌م ش��اره‌ی كردووه‌ته پایته‌خت .ههر بۆیه‌ش ،له‌هه‌ردوو خوله‌كه‌دا به‌هێزی به‌غداد مه‌ینه‌تی بۆ گه‌النی ژێرده‌ست‌و الوازیشی بوژانه‌وه‌ی ئهو گه‌النه بووه .به‌شێكی كلتوورو عه‌قڵیه‌تی سیاسی ئهم سه‌رده‌مه‌ی به‌غداد درێژكراوه‌ی هه‌مان ئهو كلتووره‌یه كه‌به‌غدای پایته‌ختی عه‌باسیه‌كانی ل �ه‌س �ه‌ر بونیاد ن���راوه‌و هه‌ندێك كێشه‌ی ئه‌مڕۆی عێراقیش پاشماوه‌ی كێشه‌كانی ئهو سه‌رده‌مه‌ن .بۆ نمونه ،له‌جیهانی ئیسالمی‌و به‌تایبه‌ت له‌دیدی ناسیونالیزمی عه‌ره‌بی سوننه‌دا ،سه‌رده‌می عه‌باسییه‌كان به‌چاخی زێڕین له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت .ناسیونالیزمی عه‌ره‌بی شه‌رعیه‌تی بااڵده‌ستی خۆی‌و ئایدیۆلۆژیه‌تی پ��ان-ع�ه‌ره‌ب��ی��زم ل�ه‌دام�ه‌زران��دن��ی ده‌وڵ�ه‌ت��ی- نه‌ته‌وه‌یی (له‌راستیدا شێوه ئیمپراتۆریه‌تێك
ل �ه‌ك �ه‌ن��داوه‌وه بۆ ئۆقیانوسی ئه‌تڵه‌سی) له‌سه‌ر ئهو یاده‌وه‌رییه بونیاد ناوه .به‌غداد وهك م��ی��رات‌و پ��اش��م��اوه‌ی عه‌باسییه‌كان به‌سیمبۆل‌و پایته‌ختی عروبه ناوزه‌دده‌كرێت‌و له ناو جه‌رگه‌ی به‌غداد مه‌نسورو ره‌شیدی عه‌باسیه‌كان ده‌بنه ره‌مزی نه‌مری نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌ب. بهاڵم ئه‌بو عه‌باسی سه‌فاحی دامه‌زرێنه‌ری ئهو خه‌الفه‌ته‌و مه‌نسورو ئه‌لره‌شیدی قاره‌مانی عروبه ،هیچ پێگه‌یه‌كیان له‌یاده‌وه‌ری كورد (وهك نه‌ته‌وه‌یه‌ك)دا نییه .بهاڵم بۆ گه‌لی كوردستان ب �ه‌غ��دادی عه‌باسییه‌كان جگه ل�هه�ه‌ن��دێ الی �ه‌ن��ی نه‌رێنی كه‌ره‌سته‌یه‌ك نییه بۆ بونیادنانی پرۆژه‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌یی. یهكێك ل �هو نمونه نێگه‌تیڤانه ،كوشتنی ئه‌بو موسلیم خوراسانییه .ئه‌بو موسلیم رابه‌رایه‌تی جواڵنه‌وه‌یه‌كی ده‌ك��رد كه‌رۆڵی ههبوو له‌به‌ده‌سه‌اڵتگه‌یشتنی عه‌باسیه‌كاندا. بهاڵم عه‌باسیه‌كان ئه‌بو موسلیم ده‌ك��وژن‌و شاعیرانی ده‌رباری عه‌باسیش تێرمی "كورد" وهك سیمبۆلی خیانه‌تكردن‌و هه‌جوو له‌دژی ئهو به‌كارهێنا .نمونه‌یه‌كیتر ،ریزبه‌ندی نه‌ته‌وه غه‌یره عه‌ره‌به‌كان ب��وو (ل �ه‌وان �ه‌ش ك��ورد) به‌پله دوو و سێو چوار ،له‌الیه‌ن خه‌لیفه‌كانی ئه‌وسای به‌غداد ،بهم شێوه‌یه :مه‌والی یان ره‌عیه‌ت له‌حاڵه‌تی الیه‌نگیری‌و ملكه‌چی بۆ خه‌لیفه‌دا (پله دوو) ،عه‌جه‌م‌و بێگانه له‌كاتی بێ الیه‌نیدا (پله سێ) و زه‌ندیق‌و غه‌یره دین له‌حاڵه‌تی به‌رهه‌ڵستاكاریدا (پله چ��وار). بۆیه به‌غداد له‌م روانگه‌یه‌وه ،ناتوانێت وهك پانتاییه‌كی هاوبه‌ش له‌نێوان دوو گه‌لی كوردو عه‌ره‌بدا رۆڵ ببینێت. هاوشیوه‌ی ك��ورد ،ب�ه‌غ��داد پێگه‌یه‌كی نه‌رێنی ل �هی��اده‌وه‌ری شیعه‌كانیشدا هه‌یه. ل �ه‌ب��ون��ی��ادی ف��ی��ك��ری شیعیدا س �ه‌رده‌م��ی عه‌باسییه‌كان ،تاریكترین بڕگه‌ی مێژووییه. ج��ێ��گ��ای س �ه‌رن��ج �ه ك��ه‌ڕێ���ك ه��ه‌م��ان ئ�هو خه‌لیفانه‌ی كه الی سوننه‌كان سیمبۆل‌و پاڵه‌وانی نه‌ته‌وه‌یین ،الی شیعه‌كان تاوانبارو بكوژی شه‌ش ئیمام ل��ه‌دوازده ئیمامه‌كانی شیعه‌ن .له‌یاده‌وه‌ری شیعه‌دا ،شه‌شه‌م ئیمامی شیعه‌كان له‌سه‌ر فه‌رمانی خه‌لیفه‌ی عه‌باسی ئه‌لمه‌نسوور ده‌رمان خواردكراوه‌و كوژراوه، حه‌وته‌م ئیمام به‌پیالنی ه��ارون ئه‌لڕه‌شید، هه‌شته‌م به‌بڕیاری خه‌لیفه ئه‌لمه‌ئموون ،نۆیه‌م به‌فه‌رمانی خه‌لیفه ئه‌لموعته‌سه‌م ،ده‌یه‌م به‌خیانه‌تی خه‌لیفه ئه‌لموعته‌زو یازده‌هه‌میش به‌ده‌سیسه‌ی خه‌لیفه ئه‌لموعته‌مه‌د كوژراون. بهم ج��ۆره له‌ره‌هه‌ندی مێژووییه‌وه ئهوهی كه‌په‌یوه‌سته به‌بونیادی فیكری شیعی‌و سوننی‌و كوردستانییه‌وه ،به‌غداد نه‌ك ناوه‌ندو پێگه‌یه‌ك نییه بۆ كۆكردنه‌وه‌و به‌یه‌كگه‌یاندنی ئهو سێ پێكهاته‌یه ،به‌ڵكو ئهو شوێنه‌یه كه‌هه‌رسێ پێكهاته‌كان له‌یه‌كتری ده‌ترازێنێت. رۆڵ��ی م��ێ��ژووی ب�ه‌غ��داد وهك فاكته‌ری ل��ێ��ك��ت��رازان��دن��ی ك����وردو ش��ی��ع�هو سووننه به‌هه‌ژموونێكی زیاتره‌وه شۆڕبووه‌ته‌وه بۆ ناو پێوه‌ندییه‌كانی ئهم سه‌رده‌مه‌ی ئهو پێكهاتانه. كوشتن‌و سه‌ركورتكردنی نه‌یاره نه‌ته‌وه‌یی‌و ئاینیه‌كان له‌هه‌شتا س��اڵ��ی راب�����ردوودا، له‌ناوبردنی فیزیكی رابه‌ره‌كانه‌وه گ��ۆڕا بۆ پاكتاوكردنی ره‌گه‌زی .بۆ نمونه ،ههر لهناو خودی به‌غدادا دوو تاوانی پاكتاوی ره‌گه‌زی له‌چل ساڵه‌ی رابردوودا په‌یڕه‌و كراون .یه‌كه‌م پاكتاوی ره‌گ �ه‌زی دژی ك��ورده فه‌یلییه‌كان له‌الیه‌ن ده‌وڵ �ه‌ت �هوه به‌شیوه‌یه‌كی به‌رنامه داڕێ��ژراو و به‌ئامانجی سنوورداركردن‌و بێ كاریگه‌ركردنی هه‌ژموونی كوردی لهناو خودی پایته‌ختدا به‌ڕێوه‌چوو .له‌م پرۆسه‌یه‌دا ،كه له‌حه‌فتاكان‌و هه‌شتاكانی سه‌ده‌ی رابردوودا جێبه‌جێكرا ،ده‌ی��ان ه�ه‌زار فه‌یلی نه‌ك ههر لهناو جه‌رگه‌ی ب�ه‌غ��داددا (كه‌زێدی باوك‌و باپیرانیان بوو) دوورخرانه‌وه ،به‌ڵكو ره‌وانه‌ی واڵتی ئێرانیش كران. دووه‌م پرۆسه‌ی پاكتاوكردنی ره‌گه‌زی ل�ه‌دوای ساڵی ،٢٠٠٣كه له‌الیه‌ن هه‌ریه‌ك ل�ه‌س��ون��ن�هو ش��ی��ع�ه‌ك��ان ل����ه‌دژی یه‌كتری ئه‌نجامدرا .ه�ه‌رچ�ه‌ن��ده ل �ه‌م پرۆسه‌یه‌دا
هه‌ریه‌ك لهو دوو الیه‌نه ناوچه‌كه‌ی خۆی له‌الیه‌نه‌كه‌یتر پاككرده‌وه ،بهاڵم شیعه‌كان بااڵده‌ستبوون‌و توانییان سێ له‌سه‌ر پێنجی به‌غداد له‌سوننه‌كان پاكبكه‌نه‌وه .بهم جۆره به‌غداد ل�ه‌راب��ردوودا نه‌ك ههر نه‌یتوانییوه پایته‌ختێك بێتو به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی هه‌مووان دابینبكات ،به‌ڵكو نه‌یتوانیوه شارێكیش بێت كه‌ژیان‌و ئه‌منییه‌تی دانیشتوانه‌كانی خۆی (له‌نه‌ته‌وه‌و ئاینه جیاجیاكان) بپارێزێت. مه‌سه‌له‌یه‌كیتر كه‌گرنگی‌و بایه‌خی خۆی هه‌یه ئه‌وه‌یه كه‌گه‌لی كوردستان نه رۆڵێكیان له‌پایته‌ختبوونی به‌غداد ههبووهو نه به‌ره‌زامه‌ندی گه‌لی كورد به‌غداد كراوه‌ته پایته‌خت .هێشتا بڕیاری ئ�هوه نه‌درابوو ك��ه‌واڵت��ی ع��ێ��راق دروس��ت��ب��ك��رێ��ت ،ك��ورد حكومه‌تێكی لۆكاڵی خۆی له‌ساڵی ١٩١٩دا به‌رابه‌رایه‌تی شێخ مه‌حموود دامه‌زراندبوو و به‌ڵێنی دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێكی سه‌ربه‌خۆیشی له‌په‌یماننامه‌ی سیڤه‌ردا به‌ده‌ستهێنابوو. بهاڵم له‌ژێر فشاری به‌ریتانیادا كۆمه‌ڵه‌ی گه‌النی ئه‌وسا بڕیاری لكاندنی كوردستانی به‌عێراقه‌وه دا .سه‌ره‌نجام به‌غداد له‌روانگه‌ی به‌شێكی كوردستانییه‌كان وهك سیمبۆل‌و به‌دیلێكی ژێرده‌سته‌یی سه‌پێنراو له‌الیه‌ن بهریتانیاو ره‌م��زی له‌باربردنی خه‌ونه‌كانی كورد سه‌یرده‌كرێت .ئهم تێڕوانینه له‌نامه‌كه‌ی مه‌لیك مه‌حمود كه له ١٩٣١/٥/٣١بۆ كۆمه‌ڵه‌ی گه‌النی نووسیوه به‌راشكاوی ده‌رده‌كه‌وێت .شێخی نه‌مر له‌نامه‌كه‌یدا نه‌ك ههر به‌غداد به‌پایته‌ختی خۆی نازانێت، به‌ڵكو وهك پایته‌ختی واڵتێكی داگیركه‌ری كوردستان‌و ده‌سكردی ئینگلیز ته‌ماشای به‌غداد ده‌ك��ات‌و پێیوایه ئه‌گه‌ر هێزه‌كانی ئینگلیز پشتگیری عێراق نه‌كات ،ئه‌وا "نه‌ك ئازادكردنی كوردستان ،به‌ڵكو داگیركردنی به‌غداش له‌الیه‌ن كورده‌وه كارێكی ئاسانه". جگه له‌ره‌هه‌ندی مێژوویی كۆمه‌ڵێك پێودانگیتر هه‌یه بۆ تێگه‌یشتن له‌وه‌ی كه‌ئایا ده‌كرێت به‌غداد پایته‌ختێك بێت بۆ گه‌لی كورد یان نا .بۆ نمونه ،كاتێك به‌غداد ده‌بێته پایته‌ختێك بۆ كورد ،ئه‌گه‌ر له‌په‌یوه‌ندییه‌كی هاوسه‌نگانه‌و دڵخوازانه‌دا ك��وردو به‌غداد یه‌كتری قه‌بوڵ بكه‌ن .به‌ئومێدی شیكاری زیاتری ئهو مه‌سه‌له‌یه له‌ئاینده‌دا ،لێره‌دا به‌كورتی ئاماژه‌یه‌ك ب�هو الیه‌نه ده‌ده‌م. مه‌به‌ست له‌یه‌كتری قه‌بوڵكردنی ك��وردو به‌غداد ئه‌وه‌یه كه له‌سه‌رێكه‌وه كورد وهك پایته‌ختی خۆی (به‌هه‌موو ئهو كاراكته‌رانه‌ی كه‌هه‌ر پایته‌ختێك هه‌یه‌تی) سه‌یری به‌غداد ب��ك��ات‌و ئ��هو س����ه‌روه‌ری‌و حوكمڕانییه‌ی كه‌به‌غداد سیمبۆلیه‌تی قه‌بوڵبكات‌و به‌رگری لێ بكات‌و له‌سه‌رێكی تریشه‌وه ،به‌غداد وهك نه‌ته‌وه‌یه‌كی خ��اوه‌ن م��اف‌و پ��ڕۆژه‌ی تایبه‌ت به‌خۆی ك��ورد قه‌بوڵبكات .واته، بێجگه له‌وه‌ی كه‌كورد به‌قه‌د قه‌واره‌ی خۆی شه‌ریكی هه‌موو ئهو ئیمتیازانه بێت كه له‌هه‌ر پایته‌ختێكدا بۆ دانیشتوانی واڵته‌كه چاوه‌ڕوانده‌كرێت ،النی كه‌میش ستاتۆی كورد وهك نه‌ته‌وه‌ی دووه‌می خاوه‌ن زمان‌و مێژوو و كلتوورو به‌رژه‌وه‌ندی جیاواز بپارێزرێت. ئهم پێوه‌ندییه هاوكوف‌و هاوسه‌نگه تا ئێستا بونیاد نه‌نراوه‌و له‌م روانگه‌یه‌وه‌ش ناكرێت به‌غداد وهك پایته‌ختی كوردستانیه‌كان سه‌یربكرێت. به‌كورتی ،ئه‌گه‌ر یهكێك له‌بنه‌ماكانی پایته‌ختبوونی ههر شارێك ،رۆڵ‌و پێگه‌ی مێژوویی ئ �هو ب��اژێ��ڕه بێت ل��هی��اده‌وه‌ری خهڵكدا ،ئه‌وا به‌غداد له‌م سۆنگه‌یه‌وه بێ به‌هره‌یه له‌بنه‌ماكانی پایته‌ختێك بۆ هه‌موو پێكهاته‌كانی عێراق به‌تایبه‌تی بۆ گه‌لی كوردستان .به‌غداد ل �ه‌راب��ردوودا هه‌میشه پایته‌ختی ترس‌و تۆقاندن‌و سه‌ركوت بووه، نه‌ك پایته‌ختی پارێزه‌ری ئومێدو مافه‌كانی گه‌لی كوردستان .بۆیه شه‌ڕو خه‌باتی هه‌شتا ساڵی رابردووی كوردستانییه‌كان له‌عێراقدا بۆ كه‌مكردنه‌وه‌و كاڵكردنه‌وه‌ی رایه‌ڵه‌كانی نێوان به‌غدادو كوردستان ب��ووه ،نه‌ك بۆ مه‌حكه‌مكردنی پێگه‌ی كورد لهو پایته‌خته‌دا.
كۆمۆنیسته‌كان مافی خۆیانه! شوان سدیق 7/14هه‌موو ساڵێك ل �ه‌دوای ساڵی ،2000بووه كوشتنی پێنج ئه‌ندام‌و به‌یادكردنه‌وه‌ی رۆژی هه‌ڵسوڕاوی حیزبی كۆمۆنیستی كرێكاریی ،ك ه له‌پێناو به‌رگریكردن له‌مافی ئ��ازادان �هی خه‌ڵكی كوردستان ،به‌تایبه‌تی چینی هه‌ژارو سه‌ركوتكراوی كۆمه‌ڵگادا ،ده‌نگیان ب�ه‌رووی دهسهاڵتی سیاسیو ئیداری یه‌كێتی نیشتمانی هه‌ڵبڕی .له‌ئه‌نجامدا جگ ه له‌كوژران‌و ده‌ستگیركردنی ئه‌ندامانی كۆمۆنیستی ی لێ نه‌كه‌وته‌وه. كرێكاریی ،هیچ شتێكی د ك���وژران‌و تیرۆكردنی ئینسان له‌پێناو مافی به‌ده‌ستهێنانی ژیانێكی باشتر له‌وه‌ی كه‌تێیدایه‌تی، ئ��هوه په‌یامێكی س��ازش له‌سه‌ر ن �ه‌ك��راوه له‌الی كۆمۆنیسته‌كانی كوردستان .كه‌سااڵنێكی زۆره له‌خه‌باتدان دژ به‌نابه‌رانبه‌ری‌و نه‌بوونی دادپه‌روه‌ری كه‌ئێستا له‌سایه‌ی دهسهاڵتی حیزبه ناسیۆناله‌كانه‌و‌ه سه‌رتاپا كۆمه‌ڵگای گرتووه‌ته‌وه. ئ�هوه به‌ته‌نها ئیسالمییه‌كان نین ،له‌دیدێكی دواكه‌وتووانه‌وه ،كه‌هه‌ڵگری چه‌مكێكی دژه ئازادی ئینسانه‌كان‌و یه‌كسانی مرۆڤه‌كانن ،به‌ڵكو حیزب ه بااڵده‌سته ناسیۆنالیسته‌كانیش هه‌مان خه‌سڵه‌تیان ال گرنگه‌و له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خۆیان‌و مانه‌وه‌یان له‌سه‌ر كورسی ده‌س���ه‌اڵت ،ئ �ه‌م رێگایه ده‌گرن ه به‌رو دژ به‌مافه مه‌ده‌نییه‌كانی خه‌ڵكی كوردستان ده‌وه‌س��ت��ن�هوه .به‌نموونه تیرۆركردنی ئه‌ندامانی كۆمۆنیسته‌كان ،له‌سااڵنی راب��ردوودا ئهم ه به‌ڵگه‌ی شاهیده له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵتدارێتی ئهم حیزبانه. ره‌نگ ه به‌الی پارتی دیموكراتی ده‌سته هاوپه‌یمانی یه‌كێتی نیشتمانی ره‌خ��ن�ه‌ك��ان��ی كۆمۆنیست‌و هه‌ڵوێستوه‌رگرتن ،له‌به‌رامبه‌ر كوژران‌و سه‌ركوتكردنی ئه‌ندامه‌كانیان هێنده‌ی یه‌كێتی جێگای مشتومڕ نه‌بێت ،چونكه ئ�ه‌وان الیان وایه كۆمۆنیسته‌كان زیاتر له‌سنووری سلێمانی كۆبوونه‌ته‌وه .ئهو پێنج ئه‌ندامه‌شیان له‌وێ كوژراوه! ب���ه‌اڵم ب �ه‌پ��ێ��چ �ه‌وان �هوه ل �ه‌س��ااڵن��ی راب����ردوو به‌ئێستاشه‌وه ئه‌ندامان‌و هه‌ڵوسڕاوی كۆمۆنیست‌و ئه‌وانه‌ی داوای مافی ئازادانه‌ی خه‌ڵكی كوردستان‌و گ��ۆڕی��ن��ی ده‌س��ه‌اڵت��ی نایه‌كسانی‌و به‌فیڕۆدانی سامانی كۆمه‌ڵگا ده‌ك���ه‌ن ،له‌سنووری ئیداره‌ی پارتیش ب �ه‌رده‌وام هه‌ڵوێستیان ههبووهو پارتیش رێگریكردووه ،چونك ه بوونی هه‌ڵوێست‌و ناڕه‌زایی كۆمۆنیسته‌كان دژ به‌بیری خورافی‌و كۆنه‌په‌ره‌ستی‌و جیاكاری ئینسانه‌كان ل��ه‌رووی ژیانه‌و‌ه هه‌میش ه جێگای ناڕه‌زایی پارتیش بووه. ههر له‌هه‌ولێریش بوو دوو ئه‌ندامی كۆمۆنیست له‌پایته‌ختدا بهر ده‌سترێژی گول ه دران‌و كه‌س نازانێ تا ئێستاش ده‌ستی حیزبه ناسیۆناله‌كانی تێدایه! یاخود گ��روپ‌و حیزبه ئیسالمییه توندڕه‌وه‌كان كارێكی وایان كردبێ ،كه‌خه‌ڵكی ئازادیخواز له‌پێناو ده‌سته‌به‌ركردنی ژیانێكی ئینسانیانه‌دا خه‌ڵتانی خوێن بكرێت. ئه‌وكاتانه‌ی كه‌یه‌كێتی‌و پارتی توشی شۆك ده‌بن ،ئه‌ندامانی حیزبێك یان كه‌سانێكی ئازادیخوازو هه‌ڵسوڕاوی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی له‌شه‌قامی سالمی سلێمانی و به‌رده‌م قه‌اڵی هه‌ولێر هه‌ڵوێستوه‌ربگرن، له‌پێناو داوای البردنی ئهو ئابڵوقه‌یه‌ی كه‌خستویانه‌ت ه سه‌رخه‌ڵكی كوردستان‌و رێگا له‌چاالكییه مه‌ده‌نی‌و ده‌نگه ئازاده‌كانی كۆمه‌ڵگا ده‌گ��رن ،جا سه‌یرو سه‌مه‌رو ناخۆشتر له‌وه‌دایه كه‌راگه‌یاندنه‌كانیان كاتێك ئهم حیزب یان ئهو هه‌ڵسوڕاوی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی هه‌ڵوێستوه‌رده‌گرن‌و ده‌یانه‌وێت له‌رێگای ن��اره‌زای��ی �هوه خه‌ڵكی كوردستانی‌و دون��ی��ای لێ تێبگه‌یه‌نن ،كه‌چی ئه‌وان وا رووماڵی ناڕه‌زاییه‌كان ده‌كه‌ن ،كه له‌كوردستان كه‌شێكی "ئازاد هاتووه‌ت ه كایه‌وه" ،بۆی ه پێده‌چێت ئهم هه‌ڵوێستانه ده‌ستی "ده‌ره‌كی له‌پشته‌و‌ه بێت". ك �ه‌وات �ه ئ���ه‌وه‌ی كۆمۆنیسته‌كان له‌ئێستادا هه‌ڵوێستیان له‌به‌رامبه‌ر كوژرانی ئه‌ندامه‌كانیاندا ده‌رده‌ب�����ڕن ،م��اف��ی خۆیانه ك �ه‌ئ �هو "ت��اوان��ان �هی كه‌سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی" ،ی��ان ه �ه‌ر حیزبێكی دی له‌دژی ئه‌وان ئه‌نجامیانداوه ،هه‌رگیز له‌بیریان ن�ه‌چ��ێ��ت�هوه و ب�����ه‌رده‌وام له‌خه‌باتیشدابن ،بۆ به‌ده‌ستهێنانی ئاوات‌و ئامانجه‌كانیان له‌ژێر سێبه‌ری یه‌كسانی‌و ژیانێكی ئازادان ه بۆ خه‌ڵكی كوردستان. shwansdiq@yahoo.com
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
16کۆمێنت
ئه‌زموونێك بۆ هه‌رێمی كوردستان ستاره عارف رۆژی17ی ش��وب��ات��ی س��اڵ��ی ،2008 كۆسۆڤۆ دوای تێپه‌ڕاندنی مێژووییه‌ك له‌شه‌ڕ‌و نائارامی ،به‌بڕیارێكی نه‌ته‌وه ی �ه‌ك��گ��رت��وهك��ان س �ه‌رب �ه‌خ��ۆی��ی خ��ۆی راگ �هی��ان��د ،ك��ۆس��ۆڤ��ۆ ده‌ك �ه‌وێ��ت �ه ناو جه‌رگه‌ی واڵتانی باڵكانه‌وه ،هه‌رچه‌نده ئێستا سه‌ربه‌خۆیه ،بهاڵم هێشتا كێشهو ئاڵۆزی ئه‌تنیكی ته‌نگی پێهه‌ڵده‌چنێت، وه‌لێ ئیراده‌یه‌ك هه‌یه بۆ چوونه‌پێشه‌وه‌‌و خۆكردنه قه‌واره‌یه‌كی به‌هێز. له2ی مانگی شوباتی رابردووی ساڵی 2010دا ،سه‌رۆكی كۆسۆڤۆ فاتمیر سیدیۆ، سه‌ردانی ئه‌نكه‌ره‌ی پایته‌ختی توركیای كردو له‌گه‌ڵ وه‌زی��ری ده‌ره‌وه‌ی توركیا ئه‌حمه‌د داود ئۆغڵۆدا كۆنفرانسێكی رۆژنامه‌وانیان گرێدا ،جه‌ختیان له‌سه‌ر پته‌وكردنی په‌یوه‌ندییه‌كانی واڵتانی باڵكان (ت��ورك��ی��اش خ��ۆی به‌یه‌كێك له‌واڵتانی باڵكان ده‌زانێت) كرده‌وه. ئامانجی س �ه‌ردان �ه‌ك �هی سه‌رۆكی ك��ۆس��ۆڤ��ۆ ب��ۆ ت��ورك��ی��ا به‌مه‌به‌ستی به‌هێزكردنی په‌یوه‌ندییه ئابورییه‌كانی واڵته‌كه‌ی بوو ،به‌پێی راگه‌یاندنه‌كان، سه‌ردانی سه‌رۆكی كۆسۆڤۆ كۆمه‌ڵێك چ���اوه‌ڕوان���ی ب��وو ل�ه‌ت��ورك��ی��ا ل���ه‌رووی سیاسیو ئابووری‌و ئه‌زموونه‌كه‌یه‌وه، به‌ئامانجی یارمه‌تیدانی له‌باره‌ی چۆنیه‌تی ب��وون ب�ه‌ئ�ه‌ن��دام له‌یه‌كێتی ئ �ه‌وروپ �او ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی واڵته‌كه‌یدا ،له‌باره‌ی سه‌ربه‌خۆیی كۆسۆڤۆ ئاڵۆزییه‌كانیان له‌گه‌ڵ سربستان‌و په‌یوه‌ندیان له‌گه‌ڵ توركیادا وتووێژیانكرد. پێگه‌ی كۆسۆڤۆ له‌ئه‌وروپادا پایته‌ختی كۆسۆڤۆ شاری برشتینایه، زمانی فه‌رمی ئه‌لبانی‌و سربیه ،زمانی هه‌رێمیی ت��ورك�یو رۆم��ان �یو بوسنی‌و غۆرانییه ،له %92ئه‌لبان‌و له %5،3سرب‌و ل �ه %2,7نه‌ته‌وه‌كانی ت��رن ،سیستمی په‌رله‌مانییه ،سه‌ربه‌خۆیی له‌سربیا
له17فبرایر2008دا راگه‌یه‌نرا ،رووبه‌ری ل�ه‌س��اڵ��ی 1990دا خه‌ڵكی كۆسۆڤۆ خاكه‌كه‌ی 10,908كم دوجایه ،كۆسۆفۆ راپرسییه‌كیان ك��ردو به‌زۆرینه داوای له‌مێژوودا وێستگه‌ی جودایی سیاسی جیابوونه‌وه‌یان له‌سربیا‌و به‌ده‌ستهێنانی نێوان سربیا‌و ئه‌لبانیا ب��ووه ،بههۆی ك��ۆم��ارێ��ك��ی س���ه‌رب���ه‌خ���ۆی���ان ك���رد، زۆری دانیشتوانی ئه‌لبانی‌و داواكارییه له‌سێبته‌مبه‌ری هه‌مان ساڵدا ،ئه‌لبانیاش زۆره‌ك��ان��ی��ان�هوه ،په‌رله‌مانی كۆسۆڤۆ وهك سه‌رهه‌ڵدانێكی مه‌ده‌نی ل�ه‌دژی سه‌ربه‌خۆیی راگه‌یاند‌و برشتینای كرد سربیا به‌شداری ئهم چاالكییه‌یان كرد. به‌پایته‌خت ،دیاریكردنی پایته‌خت به‌پێی له‌ساڵی 2008دا له‌حكومه‌تی به‌لگراد بوونی مه‌كه‌دۆنیا له‌باشووری رۆژهه‌اڵت‌و جیابوونه‌وه‌‌و حكومه‌تی ناوه‌ندی سربیش سربیا له‌باكووری رۆژه��ه‌اڵت‌و سنجق‌و ره‌تیكردووه‌ته‌وه ،سه‌ربه‌خۆیی له‌الیه‌ن چیای ره‌ش له‌باكووری رۆژئاوا‌و ئه‌لبانیا ن��ه‌ت��هوه ی �ه‌ك��گ��رت��وهك��ان‌و ژم��اره‌ی��ه‌ك له‌باشوور دیاریكرا. له‌واڵتانی یه‌كێتی ئه‌وروپی‌و سعودیه‌‌و ژم���اره‌ی دانیشتوانی برشتینای به‌حره‌ین‌و یه‌مه‌نه‌وه په‌سه‌نده‌‌و له‌الیه‌ن پایته‌ختی ك��ۆس��ۆڤ��ۆ دوو ملیۆن‌و روسیاوه به‌توندی ره‌تكراوه‌ته‌وه52 ، 3ه���ه‌زار ك�ه‌س�ه ،رووب���ه‌ری برشتینا دهوڵهت دان به‌سه‌ربه‌خۆیی كۆسۆفۆدا 10،577ك��م دوجایه ،رێ��ژه‌ی موسڵمان ده‌ن��ێ �ن‌و پێیانباشه ببێته ئه‌ندامی له%90ی له‌ئه‌لبان‌و له %5سرب‌و له%5ی ن�ه‌ت�هوه یه‌كگرتووه‌كان ،ئیسپانیاش له‌نه‌ته‌وه‌كانی ت��رن ،نیوه‌ی ژم��اره‌ی دان به‌سه‌ربه‌خۆیی كۆسۆڤۆ نانێت كۆسۆڤۆ ته‌مه‌نیان كه‌متره له 35ساڵ ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئیسپانیا سه‌ربه‌خۆیی باڵی پێش سه‌ربه‌خۆیی ،كۆسۆڤۆ یهكێك بوو باسك له‌خاكه‌كه‌ی خۆیدا ره‌تده‌كاته‌وه‌‌و له‌واڵتانی هه‌ژاری یوگسالفیای پێشوو ،ج��ی��اب��وون�هوه به‌پێشێلكردنی یاساو ناوچه‌كه‌ی ده‌وڵه‌مه‌نده به‌كانزای زیو و ل����ه‌ده‌ره‌وه‌ی رێككه‌وتنی ئاگربه‌ستی كرۆم‌و ئاسن‌و نیكل‌و خه‌ڵوزی به‌ردین. ده‌زانێت. ب���ه‌ش���ێ���ك���ب���ووه ل��ه‌ئ��ه‌ل��ب��ان��ی��ا مێژوو و جوگرافیا‌و سه‌ربه‌خۆیی ل �ه‌س��اڵ��ی1389وه هه‌تا تێكشكاندنی توركیا ل �ه‌ش �ه‌ڕی جیهانی یه‌كه‌مدا ،كۆسۆفۆ دوای ملمالنێیه‌كی سه‌خت له‌گه‌ڵ له‌ساڵی 1912له‌ئه‌لبانیا داده‌ب��ڕێ��ت، دوای زنجیره‌یه‌ك كۆنگره‌ی نێوده‌وڵه‌تی سربیا ،س�ه‌رب�ه‌خ��ۆی��ی به‌ده‌ستهێنا، له‌گرنگترینیان (سان ستیفانو ،به‌رلین ،نزیكه‌ی 10هه‌زار مرۆڤ بوون به‌قوربانی، ل�ه‌ن��ده‌ن ،پ��اری��س) ،كۆسۆڤۆ ب��وو به له‌واڵتێكی بچوك‌و ه �ه‌ژاردا كه‌زۆرینه‌ی به‌شێك له‌ئه‌لبانیا له‌دوای شه‌ڕی دووه‌می دانیشتوانه‌كه‌ی موسڵمانن ،له‌م سااڵنه‌ی جیهانییه‌وه كه‌ئه‌لبانیاش ملكه‌چی ئیتاڵیا دواییدا به‌هاوكاری ئهمریكاو بهریتانیاو بوو ،له‌ساڵی 1946دا هه‌رێمی كۆسۆڤۆ یه‌كێتی ئه‌وروپی ،به‌تایبه‌تی واڵتانی وهك ئه‌ڵمانیا‌و ئیتاڵیا سه‌ربه‌خۆیی به‌شداری یه‌كێتی یوگسالفیا بووه. له‌سه‌رده‌می سهرۆك جوزیف بروز راگه‌یاند ،چونكه سربیا ئاماده‌نه‌بوو تیتۆ‌و به‌پێی ده‌ستووری ساڵی ،1947به‌ئاشتی له‌گه‌ڵیدا بژی. ك��ۆس��ۆڤ��ۆ س��ااڵن��ێ��ك ب���ه‌ك���رداری ك��ۆس��ۆڤ��ۆ ئ��ۆت��ۆن��ۆم��ی به‌ده‌ستهێنا ل��ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی ی�ه‌ك��ێ��ت��ی ك��ۆم��اری له‌ژێر ركێفی نێوده‌وڵه‌تیدا مایه‌وه، یوگسالفیادا ،له‌ساڵی 1989دا سه‌رۆكی سه‌رچاوه‌كان دهڵێن راستی مێژوو و سربیا س��ل��ۆب��ودان میلۆسۆڤیچ ئهو جوگرافیای سه‌ره‌تایی كۆسۆڤۆ بهم تۆتۆنۆمییه‌ی هه‌ڵوه‌شانده‌وه ،كه‌ئه‌لبان‌و شێوه‌یه ب��ووه ،ل��ه%90ی دانیشتوانی كۆسۆفۆ له‌ساییه‌دا ده‌ژی��ان‌و حوكمی ئه‌لبانی موسڵمان بوون‌و كه‌مایه‌تیه‌ك هه‌رێمه‌كه‌ی به‌ئاگر‌و ئاسن به‌ڕێوه‌برد ،كاسۆلیك‌و ل�ه %10ئۆرتۆدۆكس بوون‌و
له‌مێژوودا له‌ساڵی 1389ش��دا كۆسۆڤۆ یه‌كه‌م پێگه‌ی جه‌نگی گ �ه‌وره‌ی نێوان سرب‌و تورك بووهو ناسنامه‌ی راستیان س��رب��ی��هو ئه‌لبانیش له‌دانیشتوانی كۆسۆڤۆیین‌و یه‌كه‌م دانیشتوی ئهم خاكه‌‌و له‌نه‌ته‌وه‌ی ئارین. س�ه‌رب�ه‌خ��ۆی��ی ك��ۆس��ۆڤ��ۆ ل�ه‌الی�ه‌ن ئیداره‌یه‌كی نێوده‌وڵه‌تی‌و به‌چاودێری ن �ه‌ت �هوه یه‌كگرتوه‌كان‌و هاوپه‌یمانی ب���اك���ووری ئ �ه‌ت��ڵ �ه‌س��ی ب����وو ،دوای ده‌رچوونی هێزه‌كانی سه‌رۆكی سربی سلۆبودان میلۆسۆڤیچ له‌ساڵی 1999دا، كه‌به‌ره‌نگاری توندی كۆسۆڤۆییه‌كانی ده‌ك��رد ،به‌مه‌به‌ستی س��ن��ووردان��ان بۆ سته‌می س��رب�ه‌ك��ان ،كۆسۆڤۆییه‌كان سوپای رزگاریان دروستكرد ،چونكه له‌ساڵی 1989داو دوای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئۆتۆنۆمییه‌كه‌یان قه‌یران رووی له‌كۆسۆڤۆ كردبوو ،كه به‌پێی بڕیاری جوزیف بروس تیتۆ ،دوا سه‌رۆكی سۆسیالستی یه‌كێتی یوگسالفیا له‌ساڵی 1974دا پێكهاتبوو. هێڵی سوور ناڕه‌زایی روسیا هاوپه‌یمانی سهرهكی سربیا به‌رامبه‌ر سه‌ربه‌خۆیی كۆسۆڤۆ، زه‌برێك ب��وو له‌سه‌ر په‌یوه‌ندییه‌كانی موسكۆ‌و واشنتۆن‌و ده‌وڵه‌تانی ئه‌وروپای رۆژئاوا ،چاودێران دهڵێن ئێستا كێشه‌كه گ���ۆڕاوه بۆ هێڵی س��وور له‌سیاسه‌تی
ده‌ره‌وه‌ی روسیدا ،سه‌ربه‌خۆیی كۆسۆڤۆ بۆ روسیا مه‌ترسیداره ،له‌روانگه‌ی ئهوهی ده‌رگ��ای مۆسكۆ له‌سه‌ر جیابوونه‌وه‌ی ملمالنێكانیتر ده‌ك��ات �هوه ،به‌تایبه‌تی لهناو یه‌كێتی روسیادا له‌وانه ملمالنێی جیابوونه‌وه له‌ئه‌بخازیا‌و ئۆسیتیای باشوور له‌جۆرجیا. ب��ۆی�ه ده‌بینرێت ناكۆكی نێوان مۆسكۆ‌و پایته‌خته رۆژئاواییه‌كان دوای سه‌ربه‌خۆیی كۆسۆڤۆ ته‌شه‌نه‌ده‌كات، دبلۆماسییه ئه‌ورپییه‌كان لهو باوه‌ڕه‌دان كۆسۆڤۆ له‌ژێر چاودێری نێوده‌وڵه‌تیدا‌و بۆ ماوه‌ی 5هه‌تا 10ساڵ ده‌مێنێته‌وه‌‌و ژه‌نه‌ڕاڵی فه‌ڕه‌نسی "ئیف دو كیرمابون" سه‌رۆكی پێشوی هێزه‌كانی هاوپه‌یمانی ب��اك��ووری ئه‌تڵه‌سی له‌كۆسۆڤۆ ئهم ئه‌ركه بگرێته‌ئه‌ستۆ. ئ��اخ��ۆ رۆژێ����ك دێ���ت ب��اش��ووری كوردستانیش ،ك�ه‌رووب�ه‌ره‌ك�هی زیاتر له 82ه �ه‌زار‌و 6س� هد‌و 20كیلۆمه‌تر دوج��ای��هو چ��اره‌ن��ووس��ی زی��ات��ر ل �ه40 ه�ه‌زار‌و 5سه‌د‌و 67كیلۆمه‌تر دوجای رووب �ه‌ری ناوچه دابڕاوه‌كانه‌‌و ده‌كه‌ونه چوارچێوه‌ی ماده‌ی 140ی ده‌ستووری عێراقیه‌وه ،كه‌ده‌كاته له%48ی رووبه‌ری هه‌رێمی كوردستان ،له‌سایه‌ی حكوم هتو ده‌سه‌اڵتێكی حه‌كیم‌و نیشتمانپه‌روه‌ردا، بیر له‌م سه‌ربه‌خۆییه له‌ده‌سه‌اڵتی عروبه بكاته‌وه‌‌و هه‌میشه ئهو چیرۆكه‌مان بۆ نه‌گێڕنه‌وه ك �ه‌ده‌وڵ � هتو سه‌ربه‌خۆیی كوردستان خه‌ونی شاعیرانه‌یه‌‌و مه‌حاڵه. ه �ه‌ڕه‌ش��هو مه‌ترسییه‌كان له‌سه‌ر ك��وردس��ت��ان‌و هه‌رێم به‌تایبه‌تی ،ههر هێنده‌ی ئ�هو مه‌ترسی‌و هاوسه‌نگییه سیاسیانه‌ن كه له‌سه‌ر كۆسۆڤۆ هه‌یه، بهاڵم چۆنیه‌تی به‌كارهێنانی دۆستایه‌تی واڵتانی ئهوروپاو ئه‌مریكا بۆ خزمه‌تی هاوواڵتیانی كۆسۆڤۆ خاڵی بردنه‌وه‌ی ه��اوك��ێ��ش �ه‌ك �ه‌ن ،ك �ه ل�ه‌ك��وردس��ت��ان��دا هه‌میشه ئهم دۆستایه‌تیانه به‌پێچه‌وانه‌وه شكاوه‌ته‌وه‌‌و تاكتیكی گونجاو له‌م رووه‌وه له‌الیه‌ن سیاسیه‌كانه‌وه به‌كارنه‌هاتووه. Stare_arif@hotmail.com
په‌چه ...ئازادی تاكیی یان گرفتێكی سیاسی به‌یان عه‌زیزی ماوه‌یه‌ك تێپه‌ڕبوو‌ه به‌سه‌ر په‌سه‌ندكردنی یاسای قه‌ده‌غه‌بوونی په‌چه له‌به‌لجیكاو دوای���ی���ش ف��ه‌ڕه‌ن��س��او ئێستا ئ �ه‌م پ��ارچ�هو رووب �ه‌ن��دان �ه ،گه‌یشتوونه‌ته بهریتانیاو چهند رۆژێ��ك له‌مه‌وپێش، له‌مه‌جلیسی عه‌وامدا پێشه‌كی یاسای قه‌ده‌غه‌بوونی په‌چه نووسراو له‌نێوان ره‌فزبوون‌و په‌سه‌ندكردندایه .هه‌روه‌ها چهند هه‌واڵێك بیستراو‌ه سه‌باره‌ت به‌قه‌ده‌غه‌بوونی ئهم جۆره خۆداپۆشان ه له‌واڵته‌كانی هۆڵه‌ندا ،ئیتاڵیا ،سویسراو دانیمارك .له‌م نێوانه‌دا به‌هه‌زاران ده‌نگی هاوڕا یان دژ بهم قه‌ده‌غه‌بوون ه له‌ئارادایه. هاوڕاكان ته‌نانه‌ت له‌نێوان خودی ژنانی موحه‌جه‌به‌شدا ه �ه‌ن‌و ئهو كه‌سانه‌ی خ��وازی��اری ئ��ازادی��ی كه‌ڵكوه‌رگرتن له‌په‌چه‌ن ،زۆرێكیان الئیكن .بۆچی چهند مه‌تر پارچه‌و خۆداپۆشانێك تا ئهم راده‌یه حه‌ساسیه‌ت دروستده‌كات، له‌به‌رچی داپ��ۆش��ان ی��ان ده‌رخستنی به‌شێك له‌جه‌سته‌ی ژن ب���ه‌رده‌وام بابه‌تێكی سیاسی بووه؟ ئه‌وانه‌ی دژ به‌قه‌ده‌غه‌كردنی په‌چه‌ن ئ �ه‌م گروپه كه‌الیه‌نگری ده‌ك �ه‌ن ل��هه��ه‌ب��وون��ی پ��ه‌چ��ه ،ل��ه‌س��ه‌ر ئ �هو ب���اوه‌ڕه‌ن كه‌ئه‌م ه بابه‌تێكی تاكییه‌و كه‌س ناتوانێ سه‌باره‌ت به‌جه‌سته‌ی
كه‌سێكیترو به‌تایبه‌ت ژنان بڕیاربدات .له‌ئاكامدا په‌رله‌مانی فه‌ڕه‌نسا په‌چه‌ی سه‌رنجڕاكێشترین ب��اس ل �ه‌م ب��اره‌و‌ه قه‌ده‌غه‌كرد. ئه‌وانه‌ی هاوده‌نگی قه‌ده‌غه‌بوونی دهگهڕێتهوه بۆ رێكخراوه‌ی لێبوورده‌یی نێو نه‌ته‌وه‌یی كه‌به‌شێكه له‌ڕێكخراوی په‌چه‌ن زۆر كه‌س له‌ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌كانه‌و‌ه نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان .ئهم رێكخراوه دژ به‌قه‌ده‌غه‌بوونی په‌چه راوه‌ستا .هه‌موو بگره هه‌تا خه‌ڵكی ئاسایی له‌واڵتانی ئه‌ندامه‌كان یاسا نوێیه‌كه‌ی فه‌ڕه‌نسایان ئه‌وروپایی دژ ب ه له‌به‌ركردنی په‌چه‌ن‌و خسته ب���ه‌ر ره‌خ��ن��ه .ئ����ه‌وان پێش خ��ۆش��ح��اڵ��ن ل����ه‌وه‌ی ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�ه‌ك��ی په‌سه‌ندبوونی یاساكه ،نامه‌یان بۆ یه‌ك تهواو یاسایی بۆ هه‌میشه ئهم جۆره به‌یه‌كی ئه‌ندامانی په‌رله‌مانی فه‌ڕه‌نسا خۆداپۆشانه الده‌چێت .نابێ ئه‌مه‌ش ن��اردب��وو و داوایانكردبوو كه‌نه‌هێڵن فه‌رامۆشبكه‌ین كه به‌تایبه‌ت پاش ئازادی كامڵی مرۆڤه‌كان پێشێلبكرێت .رووداوه‌ك��ان��ی 11ی سێپته‌مبه‌ر ئهم جان دالهۆویسه‌ن یهكێك له‌ڕاوێژكارانی حه‌ساسبوونه به‌په‌چه زۆر زیاتربووه، رێكخراوه‌ی لێبوورده‌یی نێونه‌ته‌وه‌یی چونكه ئهم جۆره خۆداپۆشان ه به‌سمبۆلی ده‌ڵێ چه‌ندین هۆ له‌به‌رده‌ستدایه بۆ تێرۆریزم ده‌زانرێت‌و بینینی له‌شوێن ه ئ��ه‌وه‌ی داوای راگرتنی ئ �ه‌م یاسای ه گشتییه‌كاندا ترس دروستده‌كات. له‌ئیتاڵیا به‌پێی یاسای پاراستنی بكه‌ین .گرنگترینیان بریتیین له‌مانه: قه‌ده‌غه‌بوونی په‌چه ،ئ��ازادی‌و دیسیپلینی گشتی واڵت ،پهسهندكراویئایین لهو ژنانه دهسهنێتهوه كه‌باوه‌ڕیان ،1975داپۆشینی ده‌موچاو له‌ئیداره‌و شوێنه حكومی ی��ان فه‌رمییه‌كان بهم جۆره جلله‌به‌ركردن ه هه‌یه. ن��اك��رێ ل�ه‌ب�ه‌ر ئ���ه‌وه‌ی گروپێك قه‌ده‌غه‌یه .ئهم داپۆشانه بهشێوهیلهخهڵك یان ته‌نانه‌ت زۆرینه‌ی خه‌ڵك كاڵوی مۆتۆرسواره‌كان ،چارشێو یان جۆرێك جل به‌باش نازانن ،ئهو فۆڕم ه په‌چه‌یه ،بهاڵم له‌چك ناگرێته‌وه له‌به‌ر ئهوهی وتراو‌ه كه له‌چك هه‌موو ده‌موچاو قه‌ده‌غه‌بكرێت. په‌سه‌ندكردنی ئ �ه‌م یاسایه دژ داناپۆشێت .زیاتر له‌چه‌ند ملیۆن ژنیبهكۆنوانسیۆنی ئه‌وروپایی مافی مرۆڤ موسوڵمان له‌واڵت ه ئه‌وروپاییه‌كاندا راده‌وه‌ستێت كه‌ته‌ئكید ده‌كاته سه‌ر ده‌ژی��ن‌و زۆرێ��ك له‌وان ه له‌چك‌و جلی ماف ه سه‌ره‌تاییه‌كانی مرۆڤ‌و هه‌ڵبژاردنی ئیسالمیان له‌به‌ردایه .له‌فه‌ڕه‌نسا ئهو جله‌كانی به‌ئاشكراترین ماف ده‌زانێت .ژنانه‌ی كه‌په‌چه‌یان هه‌یه ،ته‌نیا 1900 سه‌ره‌ڕای داواكاریی ئهم رێكخراوه‌ی ه كه‌سن‌و بهم شێوه باسی په‌چ ه باسێكی
سیاسییه .ئهو كه‌سانه‌ی هاوڕای ئهم قه‌ده‌غه‌بوونه‌ن چه‌ندین هۆیان هه‌یه: ئهم په‌چه بڕیاری فه‌رمی ئیسالمیی نییهو له‌چك واجبكراوه ،نه‌ك داپۆشینی ده‌موچاو به‌و جۆره‌ی كه‌ئه‌م كه‌سان ه ده‌یكه‌ن .كه‌وات ه ئهمه دروستكردنی باندو گروپه. داپۆشینی ته‌نانه‌ت ده‌موچاوی ژنێك زیندانیكردنی ئهو ژنه‌یه‌و ئهم به‌شێوه‌ی زیندانێك وێناده‌كات كه‌جوڵه‌ده‌كات. ده‌م��وچ��او یه‌كه‌مین‌و گرنگترین به‌شه بۆ ناسینی شوناسی كه‌سه‌كان، ناكرێ شوناسی كه‌سێك دابپۆشرێت. ئ��ه‌م ف��ۆڕم �ه رووخ��س��اری كه‌سه‌كان دهسهنێتهوه. ب��وون��ی ئ��ه‌م ش��ێ��وازه ده‌گمه‌نه كه‌خۆی نمادی تێرۆریزمه ،ترسێكی گشتی دروستده‌كات. په‌چه ده‌سه‌اڵتێكی زیاتر له‌ئاستی ئاسایی بۆ كه‌سه‌كه ده‌هێنێت .له‌به‌ر ئ��ه‌وه‌ی ئ�هو ده‌توانێت هه‌موو كه‌س ببینێت ،بهاڵم رێگه‌ی دیتنی ده‌موچاوی خۆی به‌كه‌س نادات .ئهمه نایه‌كسانییه. به‌هه‌ر شێوه ئهو ئامارو راپرسیانه‌ش كه له‌ئاستێكی جه‌ماوه‌رییدا ك��راوه، ده‌رخ�ه‌ری ئه‌وه‌ن كه‌خه‌ڵك خوازیاری قه‌ده‌غه‌بوونی په‌چه‌ن .ئهو راستییه‌ی له‌هه‌موو شتێك زیاتر رۆڵی بینییوه، نیشاندانی په‌چه وهك سمبۆلی تیرۆره. ل���ێ���ره‌دای���ه ك���ه‌ده‌رده‌ك���ه‌وێ���ت
جه‌سته‌و به‌تایبه‌ت جه‌سته‌ی ژنێك، چه‌نده ده‌ك��رێ سیاسیی بكرێته‌وه. داپۆشین یان ده‌رخستنی ئه‌ندامه‌كانی جه‌سته ،ده‌بێته شوناسێكی ئایینی‌و ل�ه‌دوای ئ�هوهوه ئهم شوناسه پێوه‌ند ده‌درێته‌وه به‌سیاسه‌ت .گرنگ ئه‌وه‌یه كه‌هه‌موو ئ�ه‌م یاسادانان‌و البردنانه له‌سه‌ر جه‌سته‌ی ژنه نه‌ك پیاو .ئهم جه‌سته‌یه ده‌بێ له‌هه‌ر ستراكتۆرێكی كۆمه‌اڵیه‌تییدا به‌پێی ئایدۆلۆژییه‌كان پ�ه‌روه‌رده‌ب��ك��رێ��ت .ج��ۆری حكومه‌تی سیاسی ی��ان ن�ه‌ری��ت��ی كۆمه‌ڵگایه ك�ه‌ج�ه‌س��ت�هی ژن ك��ۆن��ت��رۆڵ��ده‌ك��ات. كاتێ جه‌سته ده‌ربكه‌وێت كۆمه‌ڵێك یاساو فه‌رمانی دینی هه‌یه كه‌به‌ر به‌ده‌ركه‌وتن‌و رووتبوون بگرێت‌و بیخاته قاڵبێكی دیاریكراوه‌وه .له‌كاتێكیشدا كه‌ژن بیه‌وێت هه‌موو جه‌سته‌ی خۆی داپ��ۆش��ێ��ت ،دی��س��ان ل �ه‌ئ��ازادت��ری �ن‌و سیكۆالرترین كۆمه‌ڵگاكانیشدا یاسایه‌ك داده‌ڕێژرێت كه‌ڕاده‌ی داپۆشینی جه‌سته دیاریده‌كات .له‌الیه‌كه‌وه ده‌ركه‌وتنه‌كه‌ی ك��ۆن��ت��ڕۆڵ��ده‌ك��رێ‌و ل �ه الی�ه‌ك��ی��ت��ره‌وه داپۆشین گرنگ نییه ،مه‌به‌ستی هه‌ركام لهو دوو روانگه‌یه چه‌نده مرۆڤانه‌یه، ئهمه راستییه‌كی حاشاهه‌ڵنه‌گره كه‌هه‌ردوو الیه‌نه‌كه جه‌سته كۆنترۆڵ‌و سانسۆر ده‌كه‌ن‌و شوناسی ژن سیاسی ده‌ك��ه‌ن��هوه .بۆچی ی��اس��ای وه‌ه��ا بۆ جه‌سته‌ی پیاو دانه‌نراوه؟
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
فه‌ر هه‌نگ 19
قه‌پگرتن له‌سێوه‌كه په‌ری كه‌ریمی نیا
ههر یهكێك لهو رۆژان ه بوو ،كه‌ئیتر وه‌ڕه‌س بووم له‌وه‌ی كه‌دراوسێكه‌مان تێبگه‌یه‌نم كه‌ئه‌رێ بۆ جارێكیش بووه گ��وێ رابگر‌ه ك�ه“ :ڤیرجینیا ڤۆڵف شێرپه‌نجه‌ی مه‌مكی ههیهو ئهوه به‌س قسه‌یه‌ك ب��ووه خستویانه‌ته شوێنی كه‌ئه‌و ل �ه‌وه‌ت �هی زانیویه‌تی منداڵی نابێت ،تووشی خه‌مۆكی بووه ”.بهاڵم تائێستاش ئهو دراوسێمان ه ههر كه‌من ده‌بینێت ك ه له‌به‌رده‌م په‌نجه‌ره‌كه‌دا له‌گه‌ڵ ڤیرجینیا قسه‌ده‌كه‌ین ،سه‌یری مه‌مكی خۆی ده‌ك��ات‌و ده‌ڕوات .ئهو چونك ه شیری منداڵی داوه ههر جووت مه‌مكه‌كه‌ی شه‌كه‌یان دێت .ستیانی دوو ژماره له‌مه‌مكی بچوكتر ده‌به‌ستێت بۆ ئهوهی مه‌مكی كۆبكاته‌وه .جارێكیان ده‌ستێكی له‌مه‌مكی من داو به‌بزه‌یه‌كی تاڵه‌وه وتی :باكوڕه‌كه‌ت له‌دایكبێت، ئه‌وجا سێوه‌كانی تۆش ده‌بینینه‌وه. م��ن تائێستاش پ��ێ��م ن��ه‌وت��ووه كه‌ڤیرجینیایش سكی ههیهو سكه‌كه‌ی ئهو كچه .من‌و ڤیرجینیا به‌ڵێنمان به‌یه‌كتری داوه كه‌ناوی منداڵه‌كانمان له‌یه‌كتره‌وه نزیكبێت ،بۆیه ئهو هانی ه��ه‌ڵ��ب��ژاردو منیش م��ان��ی .زۆرج���ار به‌شۆخییه‌وه به‌یه‌كده‌ڵێین“ :هانی‌و مانی ده‌بنه هاوسه‌ری گیانی به‌گیانی”. بهاڵم ههر دووكمان به‌و قسه‌ی خۆمان قاقا پێده‌كه‌نین‌و ده‌س��ت به‌سكماندا دێنین. م��ان��ی م��ن دوو هه‌فته له‌هانی ڤیرجینیا گ��ه‌وره‌ت��ره .من مانیم وا راهێناو‌ه كه‌چیرۆكی بۆ بگێڕمه‌وه. ئ��ه‌وی��ش ه��ان��ی ه���ه‌ر وا راه��ێ��ن��اوه. هه‌رچه‌نده چیرۆكه‌كانی ئهو ئهوهنده درێ���ژ ده‌ب��ێ��ت �هوه ك�ه‌زی��ات��ر ل �ه‌رۆم��ان ده‌چێت .ئهو هه‌موو جارێك بۆ خۆی ده‌ڵێت كه‌كاتێك كه‌چیرۆك بۆ هانی ده‌گێڕمه‌وه ،له‌سه‌ره‌تاكانه‌وه بزێوی ده‌كات .به‌ناو سكمدا ده‌سووڕێت .خۆی به‌كه‌له‌كه‌مدا ده‌كوتێت .هه‌ندێجاریش ه �ه‌س��ت��ده‌ك �ه‌م ل��ێ��وی ده‌ج��ووڵ��ێ �ت‌و پێده‌كه‌نێت ،چونك ه پێستی سكم ده‌ست به‌خورین ده‌ك��ات .بهاڵم به‌ر‌ه ب���هره له‌بزێویه‌كی كه‌مده‌بێته‌وه‌‌و خپ ده‌بێت .جووڵ ه چییه له‌سكمدا نامێنێت .ده‌ست به‌سكمدا دێنم .ئهو خۆی گرمۆڵه‌كردووه‌و نق ه ناكات .ئیتر ده‌زانم كه‌چیرۆكه‌كه‌م بووه‌ته رۆمان‌و هانی مانییان بووه .بهاڵم مانی من وا نییه كه‌ده‌ڵێم: ههبوو نهبوو ،كه‌س له‌خوا گه‌وره‌تر نهبوو ،له‌قااڵو رووڕه‌شتر نهبوو. ل��ه‌ج��ووڵ��ه ده‌ك���ه‌وێ���ت‌و له‌جێی خ��ۆی نابزوێت .گوێچكه‌ی ئهوهنده قوتده‌كاته‌و‌ه كه‌ره‌قێنه‌ی گوێچكه‌ی له‌سكمه‌وه ده‌رده‌په‌ڕێ .ئهو گوێچكان ه هه‌روا به‌قوتی ده‌مێنێته‌وه تا من ده‌ڵێم: چه‌پكێ گوڵ‌و چه‌پكێ نێرگز مه‌رگت نه‌بینم مانی گیان هه‌رگیزاو هه‌رگیز. ئیتر ئهو كه‌ناوی خۆی ده‌بیستێت‌و ده‌زان���ێ���ت چ��ی��رۆك�ه‌ك�ه ت���ه‌واوب���ووه، ده‌كه‌وێته ته‌په‌ته‌پ‌و زرمه‌زرم .ده‌توانم ته‌په‌ته‌پ‌و زرم �ه‌زرم �ه‌ك �هی ببیستم، چونك ه دڵم ده‌ستده‌كات به‌لێدانێكی توند توند .هه‌ندێجاریش خۆی به‌سكمدا ده‌كوتێت .ئیتر ده‌یكات به‌بازاڕی خۆی. بۆیه منیش بانگده‌كه‌م له‌ڤیرجینیاو پێی ده‌ڵێم“ :پێموای ه رۆمانه‌كانت بۆ مانی بخوێنیته‌وه باشتره”.
ده‌س��ت��ێ��ك ب �ه‌ق��ژی��دا ده‌هێنێت. هه‌ڵبه‌ت قژی پێوه نه‌ماوه .پێكهوه بوو كه‌چووین بۆ ساڵۆن‌و تاشیمان. من ك ه له‌سه‌ر كورسیه‌ك ه دانیشتم‌و به‌ژنه‌كه‌م وت :بیتاشه ،چاوم قونجاندو ئهو چاوه‌م نه‌كرده‌وه تا تهواو بوو .لهو كاته‌یدا كه‌ژنه‌ك ه خه‌ریكی تاشین بوو، چه‌ندجارێك ویستم بیكه‌مه‌وه ،بهاڵم نه‌موێرا .كه‌ته‌واویش بوو و ژنه‌ك ه وتی: ده‌توانی سه‌یری ئاوێنه‌ك ه بكه‌ی! من ههر نه‌موێرا ،چونكه هیچ شتێك بۆ سه‌یركردنی لێ نهبوو :سه‌رێكی پاك پاك تاشراو .كه‌هه‌ستام حه‌ق ده‌ستی ژنه‌كه بده‌م ،قژ‌ه درێژه‌كه‌ی خۆم له‌به‌ر پێی ژنه‌كه له‌سه‌ر عه‌رزه‌كه‌دا بینی، كه‌تاز‌ه ره‌نگێكی رۆشنم لێدابوو و تاڵ ه زه‌رده‌ك��ان��ی هێشتا به‌جوانی خۆیان ن��ه‌ك��ردب��ووه‌وه .ڤیرجینیاش دوای��ی بۆی گێڕامه‌وه كه‌ئه‌ویش ههر چاوی نه‌كردووه‌ته‌وه .كه‌پێكه‌و‌ه له‌ساڵۆنه‌ك ه هاتینه‌ده‌ره‌وه ،ئ�هو سه‌یرێكی منی ك��ردو منیش سه‌یرێكی ئ��ه‌وم ك��رد. من فرمێسكه قه‌تیسماوه‌كانی ئه‌وم دی ك���ه‌ده‌وره‌ی گلێن ه شینه‌كانییان داب��وو و دڵنیاشم ئه‌ویش ئه‌سرین ه قه‌تیسماوه‌كه‌ی ده‌ور گلێن ه ره‌شه‌كانی منی بینی .ئهو له‌نێوان پێكه‌نینه‌كه‌یدا وتی“ :مۆدیلی قژی شێرپه‌نجه‌ی سێو”. ڤیرجینیا هیچ ك��ات ن�هی��ده‌وت: شێرپه‌نجه‌ی مه‌مك! ههر ده‌یوت :شێر په‌نجه‌ی سێو! .سێو الی ئهو یه‌كسان بوو له‌گه‌ڵ خۆشه‌ویستی .هه‌مووجار ك �ه‌ده‌چ��ووم بۆ ماڵیان ،چ��اوم به‌و وێنه‌ی ه ده‌كه‌وت كه‌ڤیرجینیا یه‌كه‌م دیاری خۆی پێشكه‌ش به‌مێرده‌كه‌ی ده‌ك����ات ،ك �ه‌ئ �ه‌وی��ش ملوانه‌كه‌ی ه له‌سێوه ورده .كه‌زانی منیش تووشی شێرپه‌نجه‌ی مه‌مك بووم ،هات بۆ الم .ده‌ستی به‌نه‌وازشكردنی مه‌مكم كردو وتی: تۆیش قه‌پیان له‌سێوه‌كه‌ت گرت؟ م��ن ك�ه‌دك��ت��ۆره‌ك�ه پێی وتم كه‌وه‌اڵمی تاقیكردنه‌وه‌كه‌ی مه‌مكم چییه ،هه‌ڵوێستم گرت كه‌هه‌ره‌س نه‌هێنم .بۆیه وتم: منیش شێرپه‌نجه‌ی سێوم هه‌یه. هه‌ڵبه‌ت م��ن ت��ا ق��ژم پ��اك پاك نه‌تاشی ،دراوسێكه‌مان نه‌یزانی كه‌منیش تووشی شێرپه‌نجه‌ی سێو بووم .ئه‌مجار ده‌ستی له‌مه‌مكه‌كانم ن��ه‌دا .ئه‌مجار هه‌واڵی ڤیرجینیای لێنه‌پرسیم .ئه‌مجار چاوی تێنه‌بڕیم .بزه‌ی تاڵیش نهبوو. سه‌ری داخست‌و رۆی. م �ن‌و ڤیرجینیا ل�ه‌وه‌ت��ی پێكهوه ده‌چ��ووی��ن بۆ چ��اره‌س �ه‌ری كیمیایی، كه‌ده‌هاتینه‌و‌ه بۆ ماڵه‌وه ،یه‌كجار یه‌كجار ماندوو ده‌بووین .هه‌ناسه‌ی رۆیشتنمان ن �ه‌ده‌م��ا .بۆی ه چوونه به‌رپه‌نجه‌ره‌و به‌واكی تاكی قسه‌كردنمان خست ه ئهو الوه .ئێستا به‌س به‌مێسنجه‌ر قس ه له‌گه‌ڵ یه‌كتری ده‌كه‌ین .ئێستا كه‌متر ژنه‌كه‌ی دراوسێمان‌و شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌ك ه ده‌بینم ك ه به ب��ه‌رده‌م ماڵه‌كه‌ماندا تێده‌په‌ڕێ. كه‌من به‌ڤیرجینیام وت :تێستم داوه سكم هه‌یه ،یه‌ك به‌خۆی قیژاندی. په‌نجه‌ره‌ی داخراوی ئهو ،هێڵی ئاسنی شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌كه‌و ته‌نانه‌ت په‌نجه‌ره‌ی داخ��راوی من به‌رگه‌ی قیژه‌كه‌ی ئه‌وی
ن�ه‌گ��رت .وهك ئ �هوه واب��وو ل��ه‌ژووری خه‌وه‌كه‌ی ترماندا بقیژێنێت. ڤیرجینیا ده‌ڵ��ێ��ی چ��اره‌س�ه‌ری كیمیایی ئهوهنده كاریگه‌ری له‌سه‌ر سێوه‌كانت نه‌بووه ،ك ه له‌سه‌ر قیژه‌ت هه‌یبووه! ك �ه‌ئ �ه‌م �ه‌م ب�� ه مێسنجه‌ره‌كه‌دا ب��ۆ ن���ارد ،دی��م ك�ه‌ئ�ه‌وی��ش خه‌ریكی نووسینه .ههر ده‌نووسێت .چاوه‌ڕوانم كرد كه‌نووسراوه‌كه‌یم بۆ بنێرێت .ههر وه‌ستام .بۆم نووسی :ئه‌رێ ئهوه بوو به‌چی ،خۆ رۆمان نانووسی؟! بینێره. ن����اردی :دوێ��ن��ێ ش���هو م��ری � همو ئێلیزابێتم له‌خه‌ودا بوو .له‌میوانییه‌كی گه‌وره‌دا بووین .میوانییه‌كه لهوه ده‌چوو كه‌قه‌ره‌باڵغ بێت ،بهاڵم بێجگه له‌من‌و تۆو مری همو ئێلیزابێت كه‌سیتر دیار نهبوو .ل�ه‌ده‌ور مێزێك كۆببووینه‌وه. ده‌ورووبه‌رمان هه‌مووی دارسێو بوو. باوه‌ڕبكه چۆنت بۆ ده‌گێڕمه‌وه ههر ئاوا بوو .له‌سه‌ر مێزه‌كه‌مان ههر یه‌كه‌و قاپێك گه‌ننممان له‌به‌رده‌مدا بوو .من‌و تۆ ده‌ستمان به‌خواردن كرد .كه‌چی نه مریه‌م‌و نه ئێلیزابێت ده‌میان لهو گه‌نمه نه‌دا. ڤیرجینیا تا ئێره‌ی بۆ ن��اردم، بهاڵم ههر خه‌ریكی
ماڵه‌وه ،ده‌زگیرانه‌كه‌م بۆم ده‌هێنێت. رۆژی چه‌ندجار ته‌له‌فۆنم بۆ ده‌كات. ئه‌وڕۆ كه‌پێداویستیه‌كانمی بۆ هێنام، ده‌مووچاوی زۆر جیدی بوو .شته‌كانی له‌چێشتخانه‌که بۆ جێبه‌جێكردم .هه‌ندێ له‌میوه‌كه كه‌كڕی بووی ،شۆردییه‌وه‌و ب��ۆی هێنام .دوات���ر ه��ات ل���ه‌ژووری دانیشتنه‌كه به‌رامبه‌رم دانیشت .ههر ئهو شوێنه‌ی كه‌مێرده‌كه‌ی ڤیرجینیا لێی داده‌نیشت .ژێر چاوی ماسی بوو. لهوه ده‌چوو كه‌چه‌ند رۆژێكیش بێت ریشیشی نه‌تاشیبێت .قژی ئاڵۆزكاو بوو .بۆڵێ ترێی هه‌ڵگرت .ده‌ستیكرد به‌ده‌نك ده‌نك كردنی .لێوی ده‌بزوا ب��ۆ قسه ،ب��ه‌اڵم بێده‌نگ ب��وو .من پاڵم به‌كورسیه‌كه‌وه داب��وو .ده‌ستم به‌سه‌رمدا هێنا .س��اف س��اف بوو. ده‌زگیرانه‌كه‌م خێرا خێرا ترێكه‌ی ده‌نك ده‌نك ده‌كردو دانه دانه ده‌یدا به‌ده‌ست منه‌وه .منیش ده‌مخسته ناو ده‌ممه‌وه .ترێكه خرمه‌ی ده‌هات .خرمه خرمی ترێكه لهناو بێده‌نگی ژووره‌كه‌دا ده‌ل��ه‌رای��هوه .ه�ه‌ر سه‌یری ترێكه‌ی ده‌كرد كه‌خه‌ریكی ده‌نك ده‌نك كردنی بوو .لێویشی ههر ده‌بزوا .وشه له‌سه‌ر لێوی رژا بوو .سه‌یری ده‌موو چاویم كرد .سوور سوور .چاویم نه‌دی .هیچ
نووسینیتر بوو .بۆم نووسی :بۆ؟ چهند دیڕێكی تری به‌مێسنجه‌ره‌كه‌دا بۆ ن��اردم :مریه‌م ماكسیه‌كی درێژی له‌به‌ركردبوو و قژی په‌خش‌و په‌رێشان بوو .ئێلیزابێت خه‌ریكبوو قژ مریه‌می په‌لكه‌ده‌كرد .ئێلیزابێت له‌هه‌مانكاتدا كه‌خه‌ریكی په‌لكه‌كردن ب��وو ،چاوی ل �ه‌زه‌وی��ی �ه‌ك��ی ژێ��ر پێشی بڕیبوو. ده‌ستی به‌قسه‌كرد .مشكڵۆزمه‌ت بم، تێنه‌ده‌گه‌یشتم به‌جوانی .نه‌مده‌توانی وش�ه‌ك��ان��ی ب��ه��ۆن��م�هوه ،ب���ه‌اڵم سكی هه‌ردووكیانم ده‌دی كه‌هه‌ر ده‌ه��ات‌و گه‌وره‌تر ده‌بوو .كه‌گه‌وره‌تریش ده‌بوو ده‌جوواڵ .من‌و تۆش ئهوهنده سه‌رقاڵی گه‌نم خ���واردن بووین كه له‌بیرمان چووبووه‌وه كه‌میوانییه‌كه ته‌واوبووه. ب��اش��ه م���ری���همو ئێلیزابێت منداڵه‌كانییان بوونه پێغه‌مبه‌ر ،خوا ره‌حم به‌مه‌ی من بكات! ه �ه‌ردووك��م��ان مێسنجه‌ره‌كه‌مان كووژانه‌وه .شه‌كه‌ت شه‌كه‌ت .ئهوه بۆ هه‌فته‌یه‌ك ده‌چێت دهرهوه نه‌چووم. ته‌نانه‌ت هه‌موو پێداویستییه‌كانی
ق��س��هی��ه‌ك��ی��ش��ی نه‌ده‌كرد. ده‌نگ‌و باس؟ (به‌هێواشی وتم). ده‌ستی ل�ه‌ده‌ن��ك ده‌ن��ك كردنی ترێكه هه‌ڵگرت .چوو په‌نجه‌ره‌كه‌ی ك�����رده‌وه .ب��ای �ه‌ك��ی ت��ون��د پ���ه‌رده گ��وڵ گوڵییه س��ه‌وزه‌ك��هی ژووری دانیشتنه‌كه‌ی ده‌هێناو ده‌برد .به‌دوو سێ هه‌نگاوی توند هاته الم دانیشت. ههر دوو ده‌ستی گرتم‌و خستیه ناو ده‌سته گه‌وره‌و تووكاییه‌كه‌ی خۆیه‌وه. مێسنجه‌ره‌كه‌م بووزێكی بۆ هات. ده‌ستم لهناو ده‌سته گرم‌و خڕه‌كانی ده‌زگیرانه‌كه‌مدا ده‌رهێناو چووم بۆ الی كۆمپیوته‌ره‌كه‌م .ڤیرجینیا بوو. ده‌زگ��ی��ران �ه‌ك �ه‌م هه‌ستایه سه‌ر پ����ێ .م���ی���وهك���هی ه��ێ��ن��ا ب���ۆ الی كۆمپیوته‌ره‌كه بۆم .ڤیرجینیا نووسی ب��ووی :دكتۆره‌كه‌م پێی وت��ووم كه له‌منداڵبوونه‌كه‌ی من زۆر ده‌ترسن. ئه‌وان ههر دیسان سووربوون له‌سه‌ر ئهوهی كه‌منداڵه‌كه كورتاژ بكه‌م. ئه‌ی تۆ خۆت ده‌ڵێی چی؟
هیچ منیش ههر ئهو قسه‌ی تۆ ده‌كه‌م .نایكه‌م. ل�ه‌وه‌ت��ی دك��ت��ۆره‌ك��ان زانیویانه كه‌ئێمه منداڵ لهناو سكماندایه ،ههرچی ده‌رمان‌و شت كه‌بۆ شێرپه‌نجه‌ی مه‌مك به‌كاریانده‌هێنا وه‌ستاندوویانه .ههر په‌یتا په‌یتایش نامه‌مان بۆ ده‌نێرن‌و تێڵمان بۆ ده‌كه‌ن ،كه‌ئه‌و نه‌خۆشیه‌ی كه‌ئێمه هه‌مانه ،هه‌م بۆ خۆمان‌و هه‌م بۆ منداڵه‌كانمان جێی مه‌ترسیه‌و ده‌بێت له‌ناوبچن. ڤیرجینیا لێره‌دا بیری قسه‌یه‌كی منی ك���رده‌وه‌و ن��ووس��ی :خ��ۆ ل�هوه خه‌ته‌رتر نییه ،كه‌س گۆی بۆ رۆمان‌و چیرۆكه‌كانمان ن�ه‌گ��رێ�ت‌و نووسی هاهاها. ده‌زگ��ی��ران�ه‌ك�ه‌م چ��اوی بڕیوه‌ته ن��اوچ��اوم .ده‌زان���م كه‌نووسینه‌كانم ده‌بینێت .ده‌زانم كه‌قسه‌یه‌كی پێیه. نه‌قسه‌یه‌ك دوو قسه‌یشی پێیه .ده‌زانم كه‌ده‌یه‌وێ. نووسینه‌كه‌ی ڤیرجینیا بیری گواستمه‌وه بۆ الی كۆمپیوته‌ره‌كه: زوو وه‌ره بهر په‌نجه‌ره‌كه .زوو. كه‌چووم ڤیرجینیا په‌نجه‌ره‌كه‌ی تهواو تهواو كردبووه‌وه .رووتی رووت له‌به‌رده‌م په‌نجه‌ره‌كه‌دا وه‌ستابوو. ته‌نانه‌ت ستیانه‌كه‌یشی ده‌رهێنابوو.
م �ه‌م��ك��ی چ��ه‌پ��ی گ���ه‌وره‌ت���ر له‌مه‌مكی راستی بوو .ده‌ستی به‌سه‌ریدا ده‌هێنا .م��ێ��رده‌ك�هی به‌په‌له‌هات. بایه‌كی توند په‌رده‌ی ژووره‌كه‌یان ده‌دا به‌یه‌كدا .من ،ده‌زگیرانه‌كه‌م له‌پشت س �ه‌رم �هوه وه‌س��ت��اوه .ب �ه‌س تابێكم له‌به‌ره .هیچكات لهناو ماڵدا ستیانم ن �ه‌ك��ردووه‌و نایكه‌م .ره‌شه‌با خۆی ده‌كووتا به‌ژێر كراسه‌كه‌مدا .مه‌مكمی ب�ه‌س�ه‌خ��ت��ی ده‌ج���وواڵن���د .مه‌مكی چه‌پم زۆر گه‌وره‌تر له‌جاران ببوو. سكم ده‌ج��وواڵ .دیم كه‌ڤیرجینیاش ده‌س��ت��ی ب �ه‌س��ك��ی��ی �هوه گ��رت��ووه. ده‌نگێكی تیژ ه��ات .چراترافیكی وێستگه‌ی شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌كه سووربوو. دراوس��ێ��ك �ه‌م��ان ك �ه‌چ��اوی بڕیوه‌ته مه‌مكی ،ده‌یویست بهر له‌چراسووره‌كه له‌هێڵی شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌كه بپه‌ڕێته‌وه، ئه‌وهێڵه‌ی كه له‌نێوان ماڵی من‌و ماڵی ڤیرجینیا ڤۆڵفدا بوو .شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌كه هات به به‌رده‌م ماڵه‌كانماندا تێپه‌ڕێ.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
18فه‌رهه‌نگ
كورته‌چیرۆك یان ی چیرۆك كورتبوون محه‌مه‌د به‌هارلوو و :مسته‌فا فاتح نیگاركێشه مۆدێرنه‌كان ،ئه‌وانه ی كه‌تێڕوانینی م��ۆدێ��رن��ی��ان ه�ه‌ب��وو، خ �ه‌ری��ك �ی گ����ه‌ڕان‌و ت��ی��ڕام��ان ب��وون له‌سروشت ،به‌وردبوونه‌وه له‌نیگاره‌كانی پێشینیانی كوڵكنی سه‌ره‌تایی ئێمه، له‌سه‌ر دی��واری ئه‌شكه‌وته‌كان‌و قاپه سواڵه‌ته‌كان ،فێربوون به‌سڕینه‌وه‌ی هێڵه زی��ادی��ی�ه‌ك��ان‌و دوورك �ه‌وت��ن �هوه له‌تۆخی ره‌نگه‌كان له‌نیگاركێشاندا، ماهیه‌تی راسته‌قینه‌ی نیگاركێشان بخه‌نه‌ڕوو. ئه‌وان تێگه‌یشتن ،ئه‌گه‌ر ده‌كرێ گایه‌كی ت��ووڕه به‌چه‌ن هێڵی ناسك بكێشنهوه ،ئیتر ب��ۆچ��ی خ��ۆی��ان‌و ئه‌وانیتریش ئازار بده‌ن؟ كێشانهوهی هێڵی زی��ادی‌‌و به‌كارهێنانی تۆپه‌ڵه ره‌نگه زیادییه‌كان چ كه‌ڵكێكی هه‌یه؟ ئێمه باڵنده‌كان له‌ئاسمان چۆن ده‌بینین ی��ان بارینی به‌فرو ب��اران؟
ئهوهی چاو ده‌یبینێ یان المان وایه ده‌یبینین ،زۆر ساكارتر لهو شته‌ی ه كه‌گومان ده‌كه‌ین وای�ه .زه‌ینی ئێمه هه‌موو ده‌م دێته یارمه‌تی هه‌ستمانه‌وه‌و ئهوهی به‌پێویستی بزانێت ،ده‌یخاته س �ه‌ر دیمه‌نی شته‌كان .ئه‌زموونی ئێمه ،بینینه‌كانمان‌و زانیارییه‌كانی ت��اك �ه‌ك �ه‌س��ی ئ��ێ��م�ه ،ئ���هو شتانه‌ی كه‌خستوومانه‌ته مێشكمانه‌وه ،شوێنه چۆڵه‌كان ،هێڵه ناڕێك‌و پێكه‌كان، پ��ڕده‌ك��ات��هوه .ل��ه‌ب��ه‌رئ��ه‌وه‌ی زه‌ی��ن له‌خۆیدا تایبه‌تمه‌ندی بونیادنه‌ری ه �هی �ه ،شكڵ ده‌دات به‌گه‌اڵڵه‌یه‌ك كه‌ده‌یبینێ ،ی��ان ده‌یبیستێت ،یان ده‌ی��خ��وێ��ن��ێ��ت�هوه .به‌ده‌ربڕینێكیتر ئێمه ب�����ه‌رده‌وام گ��وم��ان ده‌ك �هی �ن‌و ده‌ینووسین ،له‌نووسینه‌كانماندا لهو شته‌ی كه‌ده‌یبینین‌و ده‌یخوێنینه‌وه‌و ده‌یبیستین ،ئه‌والتر ده‌ڕۆین. ه��ه‌ر وێ��ن��ای �ه‌ك خ��ۆی له‌خۆیدا ده‌س����ت����ك����رده ،ل����ه‌ب����ه‌رئ����ه‌وه‌ی ن��ووس�ه‌ر(ه��ون�ه‌رم�ه‌ن��د) ده‌ینووسێ‌و
دایده‌ڕێژێ ،واته دروستیده‌كات ،كه‌وایه هیچ وێنه‌یه‌ك جێگای واقیع به‌و شێوه ی كه‌هه‌یه یان ده‌رده‌كه‌وێ ،پڕناكاته‌وه. له‌راستیدا واقیعی چیرۆكی جیاوازه له‌واقیعی واق���ع .به‌ده‌ربڕینێكیتر، یان ته‌كنیكیتر ،نووسه‌ر به‌گه‌یشتن به‌بونیادی ئه‌ده‌بی ،مه‌به‌ست هه‌موو ت��وخ��م �ه‌گ��رێ��دراوه‌ك��ان ب �ه‌م �ه‌دل��وول ب �ه‌ك��ارن��اب��ات ،ئ��هو ن �ه‌ده‌ت��وان �ێ ئهم كاره‌بكات‌و نه پێویستیشه ئهم كاره بكات .كه‌وایه سروشتیه له‌گێڕانه‌وه یان نووسینه‌وه‌ی چیرۆكێكدا ،هه‌مووكات كۆمه‌ڵێك نه‌وتراو بمێنێته‌وه .ئهوهی ب��ه‌ن��ه‌وت��راو ده‌م��ێ��ن��ێ��ت �هوه ،به‌هیچ شێوه‌یه‌ك كه‌م به‌هاتر نییه لهو شته‌ی ده‌وترێ .له‌به‌ر ئهوهی نووسه‌ر ده‌بێت به‌شێوه‌یه‌ك چه‌ن به‌ش له‌گێڕانه‌وه‌یه‌ك بخاته الوه ،بۆ ئهوهی خوێنه‌ر خۆی ب��هو ن �ه‌وت��راوان �ه ب��گ��ات .كورتبێژی له‌ده‌ربڕیندا ،نه‌هێنانی ئهم به‌شانه‌یه كه‌هێنانیان جگه ل�ه‌وه‌ی یارمه‌تیده‌ر نییه بهوهی خوێنه‌ر زیاتر له‌چیرۆك
ت������اوان������ی ش��ێ��ر *سێرجیۆ رامێرز و :هیوا ساڵه‌ح دوای دادگاییكردنێك ی قوڵ‌و درێژخایهن ،كه‌‌چوارد‌ه مانگی خایاند ،شێر سزای له‌سێداره‌دانی بهسهردا داسه‌پا ،بهاڵم له‌‌دوایین ده‌‌رفه‌‌ته‌‌كاندا بههۆی دهسهاڵتی له‌ڕاده‌‌به‌‌ده‌‌ری سهرۆك كۆمار ،واته لێخۆشبوون له‌‌هه‌‌ندێ تاوانباریی ئاسایی ،به‌‌بۆنه‌‌ی جه‌ژنی له‌‌دایكبوونیه‌‌وه، شێریش لهمهرگ رزگاریبوو .ههر چهند شێر زیندانیی سیاسی بوو. له‌‌باخه‌‌كانی پ��اڵ كۆشكی س��هرۆك ك��ۆم��اردا، قه‌‌فه‌‌سێكی شیش زێوین ههبوو ،كه‌‌دۆسته‌‌كانی سهرۆك كۆمار ،كاتی خۆی به‌‌بۆنه‌‌ی جه‌ژنی له‌‌دایكبوونیه‌‌وه به‌‌خه‌‌اڵت پێیاندابوو .بڕیاردرا لهوه به‌‌دوا لهو قه‌‌فه‌‌سه‌‌دا زیندانی بێت. شێر لهو قه‌‌فه‌‌سه‌‌دا مڕخی لێ خۆشكردبوو و به‌ئاره‌زوویه‌ك ی زۆره‌‌وه وهك ئه‌‌ژدیها شتی ده‌‌خوارد. بهرپرسی فه‌رمانگه ی زانیار ی پیاوێكی زیره‌‌كبوو و بهوهی زانیبوو كه‌‌شێر ده‌‌عبایه‌‌كی باشه بۆ قسه‌‌له‌‌زمان كێشانهوهی زیندانییه سیاسییه‌‌كان . فه‌رمانیدا ،قه‌‌فه‌‌سێكی بچوكیان له‌‌پاڵ قه‌‌فه‌‌سی ش��ێ �ردا س��ازك��ردو ل��هوهب��هدوا هه‌‌نێ له‌‌زیندانییه سیاسییه‌‌كانیان ده‌‌خسته ئهو قه‌‌فه‌‌س ه‌بچوكه بۆئهوهی بێچاره شهو و رۆژ خۆی بلكێنیته مێڵه‌‌كانی ئه‌‌مبه‌‌ری قه‌‌فه‌‌سه‌‌كه‌‌و نه‌‌كه‌‌وێته بهر پهالماری په‌‌نج ه دڕنده‌‌كانی ئهو شێره. شه‌‌وێك یهكێك لهو به‌‌ندییانه له‌‌پێ كه‌‌وت‌و خه‌‌و بردیه‌‌وه .شێره‌‌كه‌‌ش خواردی!! هه‌‌واڵه‌‌كه خێرا درایه رێكخراوه نێونه‌‌ته‌‌وه‌‌ییه‌‌كانی مافی مرۆڤ‌و هه‌‌نێ لهو رێكخراوانه داوایان له‌‌سه‌‌رۆك كۆمار كرد كه لهو كاره ناشایسته بكۆڵێته‌‌وه. سهرۆك كۆمار لهوه زۆر تووڕه‌‌بوو ك ه‌له‌‌واڵتی ئهودا مافی مرۆڤ ژیرپێ نرابوو ،فه‌رمانیدا شێر بكێشنهوه دادگاو سزایه‌‌كی به‌‌جێی بده‌‌نێ‌و باش ته‌‌مێی كه‌‌ن! دادگاییكردنی چه‌‌كداریی زۆر ئاڵۆزو شپرز بوو. شێر ژیانی خۆی دایه‌‌ده‌‌ست پارێزه‌‌رێكی بهتوانا، كه‌‌پیاوه خێرخوازه‌‌كانی دهوڵهت بۆیان گرتبوو ،ئهو پیاوانه نه‌‌یانده‌‌ویست ناویان ئاشكرابێت ،هه‌‌رچه‌‌ند به‌‌ڕاستی باشترین پارێزه‌‌ریان بۆ شێر به‌‌كرێگرتبوو. بهاڵم دیسان سوودی نهبوو .شێر دیسانه‌‌وه سزای
ب��گ��ات ،به‌ڵكو نه‌بوونیشی ده‌ب��ێ بههۆی ئه‌كتێڤبوونی زه‌ینی خوێنه‌ر، ئ �هو ن��ووس �ه‌ره‌ی كه‌تواناو زه‌ینێكی داهێنه‌رانه‌و مۆدێرنی هه‌یه ،خوێنه‌ر به‌كه‌سێكی ئه‌كتێڤ ده‌بینێت نه‌ك كه‌سێكی په‌سیڤ‌و بێكرده. م��ن الم���وای���ه چ��ی��رۆك �ی ك��ورت ئهو چیرۆكه‌یه هه‌موو كات چیرۆك بمێنێته‌وه ،به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنی ئ �ه‌وه‌ی كه‌كورت بێت یان درێ��ژ .من ب�ه‌خ��ۆم زۆرم ح �ه‌ز له‌ناولێنان یان پۆلێنبه‌ندیكردن نییه ل�ه‌ئ�ه‌ده‌ب��ی گێڕانه‌وه‌ییدا .هیچكام له‌م چه‌شنه ئه‌ده‌بییانه‌ش به‌جۆره‌كانیتر له‌سه‌رتر نازانم .چیرۆك یان رۆمان"جۆر"ی نییه. ده‌قی گێڕانه‌وه‌یی جا گه‌اڵڵه بێت ،یان كورته‌چیرۆك ،یان چیرۆكی درێژ یان رۆمان ،به‌هه‌ر شێوه‌یه‌ك گێڕدرابێته‌وه، خ��ۆی ل �ه‌خ��ۆی��دا م��ان��ای ئ���هوه نییه به‌هایه‌كی تایبه‌تی ه �هی �ه .گرنگ ئه‌وه‌یه چیرۆك ،چیرۆك بێتو چیرۆك بمێنێته‌وه .به‌ده‌ربڕینێكیتر نووسه‌ر هه‌وڵبدات هه‌مان ئهو شته بنووسێت كه‌به‌ڕاست هه‌ستیده‌كات ،نه‌ك ئهو شته‌ی به‌ده‌ربڕینی هێمێنگوای ،بڕیاره هه‌ستی پێبكات‌و فێریانكردووه هه‌ستی پێبكات .مه‌به‌ستی هێمنێگوای ئه‌وه‌یه چیرۆك ده‌بێت خۆی نه‌به‌ستبێته‌وه به‌كاتێكی دیاریكراو و ئهو شتانه‌ی ره‌ن��گ�ه ل����هدهرهوه ب�ه‌س�ه‌ر چیرۆكدا بسه‌پێندرێ .ته‌نها به‌پێداچوونه‌وه‌و دووب����اره خ��وێ��ن��دن �ه‌وه‌دای �ه ده‌ك��رێ ب��ه‌راس��ت��ی ت����ه‌واو ب��گ �هی��ن .ئ�ه‌گ�ه‌ر ناتوانین چیرۆكێك ب��هو راده‌ی���هی
ل �ه‌ت��وان��ای ئێمه‌دایه بنووسینه‌وه، واته به به‌رزترین ئاستی ده‌ربڕینی‌‌و توانایی ،ئیتر بۆچی باڵویده‌كه‌ینه‌وه. به‌قووڵبوونه‌وه له‌ده‌قه‌كه‌دا ،به‌البردنی لق‌و پۆپه زیادییه‌كان‌و خۆنه‌دانه ده‌ست وشه "ئه‌ده‌بی" و "شێوه شاعیرانه‌كان" و پشتكردن له‌جوانكاری‌‌و زریق‌و بریقی ئه‌ده‌بیه كه‌ده‌گه‌ینه قواڵیی‌و جه‌وهه‌ری چیرۆك. كورتكردنه‌وه‌و كورتبێژی له‌چیرۆكدا زۆر گرنگه .نووسینی چیرۆكی كورت، ئهو چیرۆكه‌ی به‌شێوه‌یه‌كی سروشتی‌‌و گونجاو ك��ورت نووسرابێت ،ئاسانه. م��ن زۆر گرنگیده‌ده‌م به‌كورتبێژی له‌زماندا ،ئهو زمانه‌ی كه به‌شێوه‌یه‌كی ساده‌و رێكوپێك‌و به‌و په‌ڕی بێفیزی‌‌و خۆبه‌زلزانییه‌وه رێكخرابێت ،زمانه‌كه ده‌ستكرد نه‌بێت .ئه‌مشته زیاتر له‌نێوان زمانه زیندووه‌كان ،زمانی قسه‌كردنی خهڵكدا ده‌بینین ،كه له‌ودا وێكچوون‌و خوازه‌و كورتبێژی به‌كورتترین شێوه هاتبێت ،به‌های زمان ،ئه‌گه‌ر به‌هایه‌كی هه‌بێت ،له‌ره‌وانبێژیدا بێت ،بهاڵم كه‌باس له‌كورتبێژی ده‌كه‌ین ،مه‌به‌ستمان بڕینی رسته نییه له‌ده‌قدا ،ئهمه هیچ نییه جگه له‌ساده‌و خه‌ڵكیكردنی چه‌مكه ئاڵۆزه‌كان .له‌راستییدا جوانكاری‌‌و راستیی ،یان هه‌مان كورتكردنه‌وه، به‌مانای هه‌ڵبژاردن‌و شێوه‌ی دانانی وشه‌كان نییه ،به‌ڵكو زیاتر له‌هه‌ر شت گرێ ده‌درێته‌وه‌و به‌و مانا یان هه‌سته‌وه كه به‌وشه‌كان ده‌رده‌بڕدرێن .له‌راستییدا ئهوهی گرنگه شێوه‌ی ده‌ربڕینی مانایه به‌كورتترین شێوه.
نامه‌یه‌ك بۆ كورده‌و چاو ه جوانه‌كانی «به‌دۆعا هیوا گه‌نماویه‌كان ،به‌دۆعا »... سوبحی سه‌لیمی
چۆنتری خاتون؟
مه‌رگی بهسهردا سه‌‌پاو دهڵێن له‌‌دوا ده‌‌رفه‌‌ته‌‌كاندا عالی جه‌‌ناب سهرۆك دیسان گه‌‌وره‌‌ییان فهرموو و شێریان له‌‌مردن رزگاركردو بڕیاردرا شێر تا ههتایه باخه‌‌كه ببێته به‌‌ندیخانه بۆی. رۆژگار هات‌و شهوگار چوو ،به‌‌ره‌‌به‌‌ره شێر ئهو رێگه‌یه‌ی پێدرا له‌‌باخ زیندانه‌‌كه‌‌ی بێته ده‌‌رێ‌و لهناو خهڵكدا بگه‌‌ڕێ‌و ده‌‌ست‌و پێیان بلێسێته‌‌وه‌‌و ئه‌‌گه‌‌ریش شتێكیان پێ بدایه زۆری پێ خۆشده‌‌بوو. له‌‌پیاسه‌‌یه‌‌كی رۆژانهدا ،شێر چاوی كهوته یه‌‌كێ لهو شاهیدانه‌‌ی وا له‌‌دادگا دژ بهم شایه‌‌تی دابوو و خیرا خواردی. دیسان دادگای چه‌‌كداریی پێكهات‌و ئێله‌‌و بێله. * Sergio ramiresساڵی 1942له‌‌نیكاراگوا له‌‌دایكبووه .ساڵی 1964له‌‌زانكۆ یاساكانی تهواو كردووه‌‌و دواجار چووه‌ته كۆستاریكا .كورته‌‌چیرۆكی زۆری نووسیوه‌‌و ئهم چیرۆكه له‌‌گۆڤاری Nundus artiumله‌‌چاپه‌‌مه‌نییه‌‌كانی زان��ك��ۆی ئۆهایۆ هه‌‌ڵبژێردراوه .ئهم ه ن��اوی سهرهكی چیرۆكه‌‌كه‌‌یه PROSECUTION OF THE LOIN
ده‌نگ‌و باسی ئهم كاتانه‌و زه‌وی ژێر پێت؟ منیش باشم ژیان به‌رده‌وامه‌و ئاره‌زووه‌كانیش ،له‌م خاكه‌ی ژێر پێم خه‌ساوترن لێره سووتان ،واته من‌و مردن ،واته بێده‌نگیی قومقومه‌یه‌كی چڵكنی نێو جانتایه‌كی بێ هاوڕێ ،له‌ژێر ئاسمانێكی غه‌ریبداو ...غه‌ریب ئاشق بوونیشم ،ژوانێكی بێ ماچه‌و . . .دوور چ ژانێكی پیرۆزه ته‌نیایی! پرچه‌كانم بهرهو زستان ئه‌‌چێ كورده! ئهمه بوو رازی باران؟ ... ...لێره سێداره ئامێزی بۆ ماچ ئاوه‌اڵی‌ه و ره‌شبه‌ڵه‌كی تنۆكه خوێنه‌كان ،به‌ده‌م بزه‌ی هه‌نیسكه‌وه ... ماڵی ئاوا چۆپی كێش! جگه‌ره‌یه‌ك دائه‌گیرسێ‌و خاك له‌ژێر پێمان، هوون هوون ئه‌گری‌و ئێمه نابیستین! خاكمان به‌سه‌ر! (زۆر خه‌ونمان به‌بارانه‌وه دی) ... پاش رۆیشتنی له‌ناكاوت ،بێ ئهوهی توندتوند به‌‌خۆمه‌‌وه‌‌ت بگووشم‌و ههرچی هێزی خۆشه‌‌ویستیمه پێشكه‌‌شتكه‌‌م.... ، لێ گه‌‌ڕێ له‌‌شه‌خته‌‌به‌‌ندی چاوه‌‌كانم! ته‌مه‌ن كورته هاوڕێ .كورتتر له‌سڕینه‌وه‌ی فرمێسكێكی بێ ئۆقره‌ی بێ النه كه‌واته ماچێك بۆ هیواكانمان‌و پێكه‌نینێك بۆ ساچانی سنووری دڵته‌نگی دابڕانی ئێوارانمان له‌بیرمدای‌و به‌هیوای دیدارێكی ئه‌رخه‌وانی، له‌وبه‌ری پردۆڵه‌كه‌ی بیره‌وه‌ریه‌كانمان و ه ڕ ه ز ی ت ئه‌كه‌م ساڵو هاوڕێم ...و ماچ
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
ی پێنجه‌م ـ به‌رامبه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پهروهرده 0533184771 ی میران ـ نهۆم ی سالم ،ته‌الر ی كوردستان ،سلێمانی ـ شاڕێ هه‌رێم
ی سول ی تێلیگراف خاوه‌نی ئیمتیاز :كۆمپانیا
سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن :ئیدریس عومه‌ر info@destur.net - 0533187811
i n f o @ d e s t u r. n e t
جێگری سه‌رنووسه‌ر :وریا حه‌مه‌تاهیر سکرتێری نووسین :شۆڕش خالید به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ریی :لوقمان عومه‌ر وریا حه‌مه تاهیر
دهوڵهت ی كوردی‌و مه‌سه‌له‌ی ئازاد ی رۆژنامه‌وانی
ی رۆژنامه‌كان گرنگ به‌فۆتۆ ناده‌ن
ده‌شتی ئه‌نوه‌ر له‌سلێمانی فۆتۆگرافه‌ره‌كانی كوردستان نیگه‌رانن ل��ه‌ك��اری ف��ۆت��ۆگ��راف�ی ب��ۆ رۆژن��ام�ه‌ك��ان�ی كوردستان‌و پێیانوایه رۆژنامه‌كان گرنگی تهواو به‌فۆتۆ ناده‌ن. حه‌مه عومه‌ر كه نزیكه‌ی ه��ه‌ژده ساڵه كاری فۆتۆگرافی ده‌كات وتی "رۆژنامه‌كانی كوردستان گرنگی به‌فۆتۆ‌و كاری فۆتۆگرافی ناده‌ن". ح��ه‌م��ه ع��وم��ه‌ر پ��ێ��ی��وای �ه ده‌زگ��اك��ان��ی ڕاگه‌یاندن ڕێز له‌كاری فۆتۆگرافی ناگرن‌و ف��ۆت��ۆگ��راف�ه‌ره‌ك��ان��ی��ش ن��ات��وان��ن ب�ه‌ك��اری فۆتۆگرافی بژین. ئیدریس سه‌نگاوی كه‌ماوه‌یه‌كی زۆره س �ه‌رق��اڵ �ی ك���اری ف��ۆت��ۆی �ه ده‌ڵ��ێ��ت"ب��ۆ ئێستای كوردستان گرنگه كه ئاژانسێكی ف��ۆت��ۆگ��راف �ه‌ری دروس��ت��ب��ك��رێ�ت‌و هه‌موو مه‌رجه‌كانی ئاژانسی تێدا بێت ،تا ڕوویه‌كی
جوانی كوردستان نیشانی دهرهوه بدرێت". ئ���هو ف��ۆت��ۆگ��راف��هره ڕه‌خ��ن��هی ئ���هوه ی له‌حكومه‌تی هه‌رێم گرت ،كه فۆتۆگرافه‌ری بیانی ل��ه‌ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمه‌وه بانگهێشتی ك��وردس��ت��ان ده‌ك���ات ،ب��ه‌اڵم بانگهێشتی فۆتۆگرافه‌ره‌كانی ك��وردس��ت��ان ناكات‌و گرنگییان پێنادات. سه‌نگاوی یاسای فۆتۆگرافی به‌گرنگ زانی‌‌و وتی "ده‌بێت حكومه‌ت بیر له‌دانانی یاسایه‌ك ب��ۆ پاراستنی مافی ف��ۆت��ۆگ��راف�ه‌ره‌ك��ان بكاته‌وه". بنار سدیق كه‌زۆرینه‌ی فۆتۆكانی تایبه‌ته به‌شروشتی كوردستانی وتی "فۆتۆگرافه‌ری باشمان هه‌یه ،بهاڵم گرنگییان پێنادرێت، له‌رۆژنامه ناوخۆییه‌كاندا ئه‌وه‌نده‌ی فۆتۆی فۆتۆگرافه‌ره‌كانی دهرهوه به‌كاردێت، هێنده فۆتۆی فۆتۆگرافه‌ره ناوخۆییه‌كان به‌كارنایه‌ت". ئارام عیسای فۆتۆگرافه‌ر وتی "رۆژنامه‌كان
فۆتۆیان ال گرنگ نییهو ته‌نیا ده‌یانه‌وێت كار به‌ڕێبكه‌ن". ئه‌وه‌شی وت ئه‌گه‌ر ئاژانسێكی فۆتۆیی پرۆفیشناڵ هه‌بێت ،ئه‌وا فۆتۆگرافه‌ره‌كان ك��اره‌ك��ان��ی��ان ل�ه‌ڕێ��گ�هی ئ��هو ئ��اژان��س�هوه باڵوده‌كه‌نه‌وه‌و ده‌یفرۆشن. ه��اوڕێ مه‌جیدیش كه فۆتۆگرافه‌ره وتی ده‌بێت متمانه‌ی تهواو به‌فۆتۆگرافه‌ره‌كان بدرێت‌و ڕێز له‌فۆتۆكانیان بگیرێت". وتیشی "هاتنی ف��ۆت��ۆگ��راف �ه‌ری بیانی كاریگه‌ریی زۆری ده‌بێت له‌سه‌ر فۆتۆگرافه‌ره كوردییه‌كان ،چونكه وا ده‌كات شوێنه‌كان بۆ داهاتوو ئاسانتر بێتو زووتر ده‌ستیان پێبگات". ك��ام��ه‌ران نه‌جم ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری ئاژانسی میترۆگرافی له‌عێراق وتی "له‌سه‌رانسه‌ری عێراقدا فۆتۆگرافه‌رمان ههیهو فۆتۆی هه‌واڵی یان ستۆری ،له‌سه‌ر ماڵپه‌ڕه‌كه‌مان باڵوده‌كه‌ینه‌وه". ه�ه‌روه‌ه��ا ده‌ڵێت "فۆتۆگرافه‌ر ده‌توانێ ژیانێكی نوێ دروس��ت بكات ،ب �ه‌وه‌ی كه توانا‌و لێهاتوویی بخاته‌گه‌ڕ ،چونكه لێره فۆتۆگرافه‌ر ه �ه‌ب��ووه ژی��ان�ی خێزانێكی له‌مه‌ترسی ڕزگاركردووه".
له‌ماوه‌ی پێشوودا دوو لێكۆڵه‌ری بیانی ئیمه‌یلێكیان بۆ ك��ردم ،ئه‌وه‌یان خستبووه‌ڕوو كه به‌هاوكاری حكومه‌تی هه‌رێم ،خه‌ریكی توێژینه‌وه‌یه‌كن له‌سه‌ر ره‌وتی رۆژنامه‌گه‌ری‌‌و پ��رۆس�هی سیاسی له‌كوردستانی عێراقدا ،ئ��ه‌وه‌ی زۆر سهرنجی راكێشام لهو پێشه‌كییه‌ی ئه‌وان ناردبوویان ،ئه‌وه‌یه كه نووسیویانه «كاتێك سیاسه‌تی ك��وردی به‌ته‌واوه‌تی به‌گه‌نده‌ڵ ده‌ناسێنرێت ،ئهوه واده‌كات كه‌جیهانی دهرهوه بیر له‌خۆئاماده‌كردن بكاته‌وه ،هێزێكی ده‌ره‌ك �ی به‌سه‌ر كوردستاندا بسه‌پێنێت .به‌و بیانووه‌ی كورده‌كان توانای خۆبه‌ڕێوه‌بردنیان نییه». ئهمه هه‌مان ئهو قه‌وانه‌یه كه‌ده‌ڵێن ره‌خنه‌گرتن له‌حكوم هتو كاربه‌ده‌ستان ،ره‌نگه دواجار له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی ئهو بۆچوونه‌ی لێبكه‌وێته‌وه ،كه‌كورده‌كان شایه‌نی خۆبه‌ڕێوه‌بردن نین .به‌وه‌ش پشتگیری له‌دۆزی كورد كه‌مبێته‌وه. ئ�ه‌م بابه‌ته زۆرج���ار بهرپرسانی ك��وردو رۆژنامه‌وانانی ده‌وروپشتیان داویانه به‌گوێماندا ،ههر له‌ژێر ئهو پاساوه‌یشدا دهیان نهێنی گرنك له‌خه‌ڵك شاردراونه‌ته‌وه ،رێگه‌ش بۆ ته‌فروتوناكردنی واڵت خۆشكراوه. مه‌سه‌له‌ی پشتگیری دۆزی كورد له‌ده‌ره‌وه بابه‌تێكی گرنگه، ئه‌وه‌یشی كه‌خه‌مسارده له‌به‌رامبه‌ریدا رۆژنامه‌نووسان‌و ره‌خنه‌گران نین ،به‌ڵكو دهسهاڵتی كوردییه ،كه‌بێباكانه له‌هه‌نده‌رانیش خه‌ریكی حیزبایه‌تی‌‌و ملمالنێ‌و شه‌ڕه‌په‌ڕۆیه له‌نێو الیه‌نگرانیدا ،له‌بری دروس��ت��ك��ردن‌و چاالككردن‌و وه‌گه‌ڕخستنی لۆبی ك���وردی ،بۆ په‌یداكردنی دۆس �ت‌و فشاردروستكردن له‌سه‌ر ده‌وڵه‌تان له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی ره‌وای كوردستان. ئه‌وه‌ش ی ناوبانگی كوردی له‌ده‌ره‌وه ناشیرین كردووه ،میدیای ئازادو رۆژنامه‌نووسان نووسه‌رو رۆشنبیره ره‌خنه‌گره‌كان نین، به‌ڵكو ئه‌وان تاكه ده‌ستكه‌وت بوون ،تا پێش سه‌رهه‌ڵدانی ئۆپۆزیسیۆن ،بۆ بهرپرسانی كورد له‌به‌رامبه‌ر واڵتاندا شانازی پێوه‌بكه‌ن‌و وهك نمونه‌ی بوونی دیموكراسی باسی لێوه‌بكه‌ن، له‌ڕاستیدا ده‌سه‌اڵتدارانی كوردستان وێنه‌ی كوردیان له‌جیهان شێواندووه ،جارێك به‌خیانه‌ت‌و ده‌ستێكه‌ڵكردن له‌گه‌ڵ سوپای داگیركه‌راندا ،جارێك به‌ئازاردان‌و كوشتنی رۆژنامه‌نووسان‌و ره‌خنه‌گران ،جارێكیش به‌دروستكردنی كۆمپانیا بۆ به‌رپرسه خانه‌نشینكراوه‌كانی ئهمریكاو ئێستا به‌قاچاخچێتی نه‌وت. هه‌مووان ئهو وته به‌ناوبانگه‌ی تۆماس جیفرسۆنی یهكێك له‌سه‌رۆكه‌كانی ئه‌مریكامان بیستوه ،كه‌ده‌ڵێت :ئه‌گه‌ر سه‌رپشكمكه‌ن له‌نێوان هه‌ڵبژاردن له‌نێوان حكومه‌تێكی بێ رۆژنامهو رۆژنامه‌یه‌كی بێحكومه‌تدا ،ئه‌وا بێ دوو دڵی ئهوهی دووه‌میان هه‌ڵده‌بژێرم .بۆ ده‌بێ ئێم ه حكومه‌تۆكه‌یه‌كی بێ رۆژنامهو ئازادی رۆژنامه‌وانیمان پێ باشتربێت ،له‌تێكۆشان بۆ به‌دیهێنانی حكومه‌تێك‌و به‌ڵكو ده‌وڵه‌تێك‌و له‌گه‌ڵیشیدا ئازادی راده‌ربڕین .بۆ بێده‌نگییه‌كانی ئێمه‌و تاكڕه‌وییه‌كانی سه‌ركرده‌كانمان نییه ،به‌دریژایی مێژوو كه‌هه‌لی دروستكردنی ده‌وڵه‌تی كوردی له‌ده‌ستداوین. كام له‌حكومه‌ته‌كه‌ی شێخ مه‌حمودو كۆماره‌كه‌ی قازی‌‌و شۆڕشه‌كه‌ی بارزانی ،بههۆی ئازادی راده‌ربڕین‌و ره‌خنه‌گرتنه‌وه هه‌ره‌سیان هێنا ،یان بێده‌نگی‌‌و پیاهه‌ڵگوتنه بێبنه‌ماكانی ده‌ورپشتیان ،ئه‌وانی بهرهو هه‌ڵدێر برد؟ ئێمه كه‌هێشتا ده‌وڵه‌تمان نییهو به‌ده‌ست حكومه‌تێكی شه‌ق‌و شڕی دوو حیزبه‌وه ،گیرمانخواردووه ،كه‌ته‌نها نیوه‌ی خاكی به‌شێكی كوردستانی به‌ده‌سته‌وه‌یه ،ده‌بێ حیكمه‌تی بێده‌نگبوومان به‌پاساوی زیزبوونی دۆسته بیانییه‌كانمان یان بۆچوونی جیهانی ده‌ره‌كی چی بێت؟ مه‌گه‌ر جیهانی ده‌ره‌كی زۆرجار پشتگیری ئازادی رۆژنامه‌وانی له‌كوردستاندا نه‌كردووه ،مه‌گه‌ر زۆرجار ده‌سه‌اڵتدارانی هه‌رێم ئیدانه‌نه‌كراون له‌پای هه‌وڵه‌كانی بۆ سه‌ركوتكردن‌و به‌رته‌سكردنه‌وه‌ی ئازادی راده‌ربڕین ،له‌الیه‌ن جیهانی ده‌ره‌وه‌وه. به‌پێچه‌وانه‌وه ته‌نها هۆیه‌ك كه‌سه‌ره‌نجی جیهانی بۆ سه‌ر ئهم هه‌رێمه راكێشا ،ئهو تۆزقاڵه ئازادی‌و ریسكه بوو كه‌رۆژنامه بوێره‌كان كردیان ،بهاڵم به‌داخه‌وه تیرۆركردن‌و ئازاردانی ئه‌وان ،خه‌ریكه دۆخه‌كه پێچه‌وانه ده‌كاته‌وه. ئه‌گه‌ر بڕیاربێت دوای ئهو هه‌موو ساڵه‌‌و پاش ئهو هه‌موو قوربانیدانه ،ده‌وڵه‌تێكی بێ رۆژنامهو چه‌وسێنه‌ر بۆ كورد دروستبێت ،وهك ده‌وڵه‌ته‌كانی ناوچه‌كه ،ئه‌وا ههر نه‌بێت باشتره ،خۆ ئه‌گه‌ر خه‌باتكردنمان به‌رامبه‌ر ده‌وڵه‌تانی داگیركه‌ردا پێڕه‌وا نه‌بینرێت ،ئه‌وا تێكۆشان بۆ ئازادی له‌به‌رامبه‌ر ده‌وڵه‌تێكی كوردیدا ههر كفر ده‌بێت. ره‌نگه زۆرك �ه‌س بڵێن ئه‌ی ئهوه نییه بێشكچ ی ده‌ڵێت: خراپترین ده‌وڵه‌تی ك��وردی له‌باشترین ده‌وڵه‌تی بێگانه باشتره .خۆ ئێستاش ئێمه خراپترینه كوردییه‌كه‌مان هه‌یه ،بهاڵم من دڵنیام بێشكچی مه‌به‌ستی ئهوه نه‌بووه، كه‌ئێمه ده‌ست له‌تێكۆشان له‌پێناو باشكردنی ئهو خراپترینه هه‌ڵبگرین .بریا ده‌رفه‌تده‌بوو ئهو پرسیاره‌مان له‌بێشكچی ده‌كرد. جا براینه نه ئێوه لێكۆڵینه‌وه‌ی لهو شێوه بكه‌ن ،نه ئێمه‌ش ده‌ست له‌ڕه‌خنه‌گرتن هه‌ڵده‌گرین.