كوردانی باكوور بایكۆتی ریفراندۆم ده‌كه‌ن
به‌ناوی خوداوه له‌ماڵی خودا فێڵده‌كه‌ن 3
4
ئابڕوبه‌رییه‌كه ی شه‌ڕی ئه‌فغانستان، ئێرانیشی گرته‌وه جوانترین چاو، عاشقه‌كه‌ی خۆی توڕه‌ده‌كات
43 چوارشه‌ممه
2010/8/4 ( )20الپه‌ڕ‌ه نرخ ( )1000دیناره رۆژنامه‌یه‌کی سياسى گشتییه ،هه‌فتانه کۆمپانیای سولى تێلیگراف ده‌ریده‌کات
w w w. d e s t u r. n e t
ده‌زگا ی پاراستن له‌كۆنگره ی پارتیدا رۆڵ ی یه‌كالكه‌ره‌وه‌ی هه‌یه ی سه‌رۆك قبوڵ بكات نێچیرڤان بارزان ی ناچارده‌كرێت جێگر
پ .ده‌ستوور ی ده‌س��ت ده‌س��ت��وور ی ئ �هو زانیارییانه به‌پێ ی دواخستوو‌ه ی 13 ی كۆنگره كه‌وتوون ،پارت ی دوانزه ،بڕیاره له‌كۆنگره‌دا نێچیرڤان بۆ مانگ ی سه‌رۆك ی جێگر ی ناچاربكرێت پۆست بارزان ی ی پۆست ی به‌ده‌ستهێنان قبوڵ بكات‌و هه‌وڵ ی ده‌نگدانه‌وه. سه‌رۆك نه‌دات له‌ڕێگه
ی ی ده‌ستوور له‌ڕێگه ی ئه‌و زانیاریانه به‌پێ چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌كه‌و‌ه ده‌ستیكه‌وتوون ،بۆ ی ی ده‌ن��گ��دان�ه‌ك��ان� ب �ه‌ڕێ��وه‌چ��وون �ی پ��رۆس��ه كۆنگره‌و به‌شداریكردن له‌كۆنگره‌كه‌دا ،نوێترین ی به‌كارده‌هێندرێت ،هه‌ر ی ته‌كنیك ش��ێ��واز ی تایبه‌ت ی زانیار ئه‌ندام كۆنگره‌یه‌كیش كارت بهخۆی ده‌ب �ێو ده‌نگدانه‌كانیش راسته‌وخۆ ی ده‌بێ. نابێ ،به‌ڵكو ده‌نگدانی ئه‌لیكترۆن
ی ی ب��اوه‌ڕپ��ێ��ك��راو ب�ه‌ده‌س��ت��وور س�ه‌رچ��اوه‌ی�ه‌ك� راگ���هی���ان���د ك���ه‌رۆڵ���ی ده‌زگ�����ای پ��اراس��ت��ن ی یه‌كالكه‌ره‌و‌ه ی پارتیدا ،رۆڵێك له‌كۆنگره ی ده‌ب���ێ���ت ،وت���ی "ل���ه‌ب���ه‌ر ئ �ه‌م �ه‌ش � ه زۆرب����ه ی ك ه به‌نیازن خۆیان بپاڵێون بۆ ئه‌وكه‌سانه ی ئه‌وه‌دان خۆیان كۆنگره ،به‌پل ه یه‌ك له‌هه‌وڵ ل�ه‌پ��اراس��ت��ن نزیكبكهنهوه ی��اخ��ود به‌رپرس ه ی ی ئه‌و ده‌زگایه ،چونك ه به‌شی زۆر بااڵكان
ی كه‌دێن ه كۆنگره، ئ �هو ئ�هن��دام كۆنگرانه ی پاراستندا تێپه‌ڕیون ،هه‌روه‌ك چۆن به‌فلته‌ر ی به‌رپرسی لق ه نوێیه‌كان بینیمان بۆ دانان ك �ه‌زۆرب �هی��ان پ��اراس��ت��ن ب���وون ،ك �ه‌ده‌ره‌ن��ج��ام هه‌موو ئه‌و گۆڕانكاریان ه بۆ گه‌له‌كۆمه‌كێی ه ی ی ب�هوه له‌نێچیرڤان ب��ارزان �یو ناچاركردن ی ی پارت ی سه‌رۆك ی جێگر قایلبێ پۆست ی ی ده‌نگدان‌و ده‌نگ پێبدرێت ،نه‌وه‌ك له‌ڕێگه
ی تری به‌دیبهێنێ". تهواوهوه تموح ی ده‌س��ت��وور هه‌شت ژن ی زانیارییه‌كان به‌پێ ی ك ه د. ی ناوه‌ند خۆیان ده‌پاڵێون بۆ كۆمیته كوردستان موكریانی‌‌و چنار سه‌عد عه‌بدوڵاڵ به‌هێزترینیانن‌و له‌هه‌مووان شانسیان زیاتره بۆ سه‌ركه‌وتن. ته‌واوی راپۆرته‌كه له‌الپه‌ڕ‌ه 5دا بخوێنه‌ره‌وه
ئازاد قه‌زاز:هه‌ر سروتێك له‌گه‌ڵ ته‌ندروستیدا نه‌گونجێت ،واته له‌گه‌ڵ مه‌به‌ستی خودادا ناگونجێت ،بۆیه به‌ئه‌ركی ده‌زانین كه‌ده‌بێت رۆژووانان ئاو بخۆنه‌وه
نانبڕاوانی زێره‌ڤانی‌و فه‌له‌ك وه‌رنه‌گیراونه‌ته‌وه یهكێتیو پارتی چه‌ك ه قورسه‌كان ته‌سلیم ناكه‌نه‌وه مه‌عاز فه‌رحان
به‌رپرسی دۆسیه‌ی نانبڕاوه‌كانی گۆڕان ل�ه‌پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ی ك��وردس��ت��ان ده‌ڵ��ێ��ت 114 نانبڕاوی هێزه‌كانی زێره‌ڤانی‌و فه‌له‌كی پارتی رێگری له‌گه‌ڕانه‌وه‌یان ده‌كرێت. ل �ه‌ف �ه‌رم��ان��ده‌ی �ی گشتی پێشمه‌رگه‌ی یه‌كێتیش پێشمه‌رگه‌كان ئازاردراون. ش��اخ �ه‌وان ح�ه‌س�هن یه‌كێك له‌پێشمه‌رگه ن��ان��ب��ڕاوه‌ك��ان��ی ف�ه‌رم��ان��ده‌ی�ه‌ك��ی پ��ارت��ی، ك�هن�هی��وی��س��ت ن���اوی ف�ه‌رم��ان��ده‌ی��ی�ه‌ك�هی باڵوبكرێته‌وه ،به‌ده‌ستووری وت "ئێمه 114 پێشمه‌رگه‌ین تائێستا نه‌گه‌ڕاوینه‌ته‌وه ب��ۆ ف�ه‌رم��ان��ده‌ی��ی�ه‌ك�ه‌م��ان ،ل �ه‌س �ه‌رئ �هوهی كه‌الیه‌نگری گۆڕان بووین ،به‌اڵم تائێستا ئێمه نه‌گه‌ڕاوینه‌ته‌وه له‌كاتێكدا هه‌موو نانبڕاوه‌كانی تر گهڕانهوه به‌ته‌نها ئێمه
نه‌بێت ،كه‌سه‌ره‌ی ئێمه ده‌هات ،ئیشه‌كه‌ی ئێمه ده‌وه‌ستا". ش���اخ���ه‌وان وت���ی "س �ه‌رۆك��ای �ه‌ت��ی ه�ه‌رێ��م بڕیاریداوه بگه‌ڕێینه‌وه سه‌ركاره‌كانمان، به‌اڵم ئیلتیزام ناكه‌ن به‌بڕیاره‌كانیانه‌وه". له‌الیه‌كی ت��رهوه په‌یام ئه‌حمه‌د ئه‌ندامی پ�ه‌رل�ه‌م��ان�ی ك��وردس��ت��ان له‌فراكسیۆنی گ�����ۆڕان ك��ه‌س��ه‌رپ��ه‌رش��ت��ی دۆس��ی��ی �هی ن��ان��ب��ڕاوه‌ك��ان ده‌ك���ات ،ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت "ی�ه‌ك�ه‌م��ج��ار ل���ه‌وه‌زاره‌ت���ی پێشمه‌رگه‌وه ده‌ستیپێكرد 440 ،ك��ه‌س ل���ه‌وه‌زاره‌ت���ی پ��ێ��ش��م �ه‌رگ �ه گ�����ه‌ڕاون�����ه‌ت�����هوه ،دوات����ر له‌فه‌رمانده‌ی گشتی نووسراوێك ده‌رچووه ك �ه‌وه‌زی��ری پێشمه‌رگه واژۆی ك��ردووه، موافه‌قه‌ت كراوه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه 715 كه‌س بگه‌ڕێنه‌وه بۆ فه‌رمانده‌ی گشتی، كۆمه‌ڵێك كه‌ژماره‌یان نازانین ،چونكه
تاك تاك ماونهتهوه هه‌ندێك كێشه‌یان بۆ دروستكردوون". ه �ه‌روه‌ه��ا وت �ی "ل�ه‌ف�ه‌رم��ان��ده‌ی��ی گشتی ئ�هو كه‌سانه‌ی كه‌ده‌گه‌ڕێنه‌وه ئ��ازاری��ان ده‌ده‌ن‌و بیانووی جۆراوجۆریان پێده‌گرن‌و هاتوچۆیان پێده‌كه‌ن". په‌یام ئه‌حمه‌د هه‌روه‌ها وتی "له‌ناو ئه‌و لیسته‌ی فه‌رمانده‌یی گشتیدا پارتیشی ت��ێ��دای�ه ك �ه 114پێشمه‌رگه‌ن له‌گه‌ڵ حیزبه‌كانی تریشدا وه‌ك��و سۆسیالست‌و زه‌حمه‌تكێشان‌و شیوعی ،به‌اڵم ئه‌وانه‌ی پ��ارت�ی ك �ه‌ژم��اره‌ی��ان 114پێشمه‌رگه‌ن له‌زێره‌ڤانی‌‌و فه‌له‌كن تائێستا یه‌ك كه‌سیان نه‌گه‌ڕاونه‌ته‌وه". ئ���ام���اژه‌ی ب���ه‌وه‌ش���دا ك �هن��زی��ك �هی 100 ن���ان���ب���ڕاوی���ش ل����ه‌الی����هن ی �ه‌ك��ێ��ت��ی��ی �هوه نه‌گه‌ڕێنراونه‌ته‌وه.
كاروخ نامیق ب �ه‌رپ��رس��ێ��ك��ی ی �ه‌ك��ێ��ت��ی رای��ده‌گ��هی��هن��ێ��ت ك �هی �ه‌ك��ێ��ت �یو پ���ارت���ی ل��������ه‌ده‌ره‌وه‌ی ه��ێ��زی ی كوردستان دوو هێزی پشتیوانی پێشمه‌رگه ی خۆیان ده‌بێت‌و چه‌ك ه تایبه‌ت به‌حیزبه‌كه ی ئه‌و هێزان ه ده‌بن ،بریكاری قورسه‌كانیش ال ی وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌ش ده‌ڵێت ئهوه پێچه‌وانه یاسایه‌و بێئاگایی خۆی ده‌رده‌بڕێت. ی ی سه‌ركردایه‌ت مسته‌فا چ��اوڕه‌ش ئه‌ندام یهكێتیو به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی پێشمه‌رگه، له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌س��ت��وور ،رایگه‌یاند دوو ی تریان هێز كه‌یه‌كێكیان هی پارتیو ئ�هوه هی یه‌كێتین ،هه‌ر سه‌ر به‌حیزبه‌كان (پارتیو
یه‌كێتی) ده‌مێننه‌وه. ی ی "ئ����اگ����ادار م��س��ت �ه‌ف��ا چ�������اوڕه‌ش وت���� ئ �ه‌وه‌ن��ی��م چ �ه‌ك � ه ق��ورس �ه‌ك��ان ده‌درێ�����ت ب�هو ی پشتیوانییه ،ب �ه‌اڵم ئ�هو هێزان ه وه‌ك هێز ی هێزێكی ی �ه‌ده‌گ‌و پشتیوان له‌شوێنه‌كان ی چه‌ك‌و خۆیان ده‌مێننه‌وه ،پێداویستییه‌كان خ���واردن‌و شوێنی ح��ه‌وان��هوهو پێداویستیی ه لۆجستیه‌كانیانی تریان بۆ دابینده‌كرێت". ی ی وه‌زاره‌ت ی عوسمان بریكار ی حاج ئه‌نوه‌ر ی ی دروستبوون ی یاسای ی "به‌پێ پێشمه‌رگ ه وت ی پێشمهرگهو س��وپ��ای كوردستان وه‌زاره‌ت���� ی حیزبه‌كان ی چه‌كدار ل �ه‌ال ی هێز م��ان�هوه به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك قه‌ده‌غه‌یه". راپۆرتێك له‌الپه‌ڕ‌ه 2دا بخوێنه‌ره‌وه
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
حكومه‌ت مۆڵه‌تپێدانی رادیۆ‌و ته‌له‌فزیۆنی راگرتووه ده‌ستوور به‌بڕیارێكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی حكومه‌تی ه��ه‌رێ��م ،پ��ێ��دان��ی م��ۆڵ �ه‌ت ب���ه‌دام���ه‌زران���دن‌و ك��ردن��هوهی رادی����ۆو ت�ه‌ل�ه‌ف��زی��ۆن راگ��ی��راوه، به‌رپرسێكی وه‌زاره‌ت��ی رۆشنبیریش ده‌ڵێت تا یاسایه‌كی تایبه‌ت به‌بواری میدیای بیستراو و بینراو ده‌رنه‌چێت ،مۆڵه‌ت نادرێت.
ی ی به‌ڕێوه‌به‌ر هه‌ڵگورد عه‌بدولوه‌هاب جوندیان ی ی رۆشنبیر ی راگه‌یاندن ل �ه‌وه‌زاره‌ت � گشت ی له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور ،رایگه‌یاند “پرس ی ی رادیۆ‌و ته‌له‌فزیۆن ئێستا له‌وه‌زاره‌ت كردنه‌وه ی رۆش��ن��ب��ی��ریو الوان���� ه ن���ه‌ك له‌ئه‌نجومه‌ن ی ی وه‌زار وه‌زیران ،مۆڵه‌تپێدانیش به‌فه‌رمانێك ی نوێ ی یاسایه‌ك راگ��ی��راوه ،ت��ا ئ�ه‌وك��ات�ه ی بیستراو و بینراو ی میدیا بۆ رێكخستن داده‌ڕێژرێت”.
3
پۆلیس ی نێوده‌وڵه‌ت ی سۆراغ ی منداڵ ه ونبووه‌كان ی هه‌ڵه‌بج ه ده‌كات
ی “پێشتر بۆ مۆڵه‌تپێدان ته‌نها جوندیانی وت ی هه‌بوو ،ب �ه‌اڵم له‌ئێستاداو رێنمایی وزار ی ته‌له‌فزیۆن‌و رادیۆكاندا، له‌گه‌ڵ زۆربوون ی ی ئه‌م ك��اره ئاڵۆزبووه‌و پێویست رێكخستن ی تایبه‌ت هه‌ی ه ك ه له‌په‌رله‌ماندا به‌یاسایه‌ك هه‌مواربكرێت”.
به‌ناوی خوداوه له‌ماڵی خودا فێڵده‌كه‌ن ی موچه‌یان ههیهو له‌مزگه‌وته‌كان نابینرێن موچه‌كه‌یان حه‌رامه ئه‌وقاف :ئه‌وانه
ده‌ستوور وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف بڕیاریداوه له‌مه‌ودوا وه‌كو فه‌رمانبه‌ر مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌و كه‌سانه‌دا ب��ك��ات ،ك �ه ل���ه‌وه‌زاره‌ت���ی ئ��ه‌وق��اف موچه
وه‌رده‌گرن‌و له‌مزگه‌وته‌كانیشدا ده‌وامناكه‌ن. به‌پێی وته‌ی مه‌ریوان نه‌قشبه‌ندی وته‌بێژ‌و ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری راگ �هی��ان��دن‌و په‌یوه‌ندییه‌كان ل��ه‌وه‌زاره‌ت��ی ئه‌وقافی حكومه‌تی هه‌رێم، وه‌زاره‌ت���������ی ئ����ه‌وق����اف ب����ڕی����اری����داوه ه��ه‌ر
فه‌رمانبه‌رێك ل �ه‌م �ه‌ودوا له‌مزگه‌وته‌كاندا ئاماده‌نه‌بێت ،غیاب ده‌درێت ،به‌هۆی ئهوه ی تائێستا ژماره‌یه‌كی زۆر خه‌ڵك له‌وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف موچه وه‌رده‌گرن‌و له‌مزگه‌وته‌كانیشدا ده‌وامناكه‌ن. ن �ه‌ق��ش��ب �هن��دی ب����ه‌ده‌س����ت����ووری وت “ب��ۆ چ��اره‌س �ه‌رك��ردن �ی ئ��ه‌م ح��اڵ �ه‌ت �ه ،وه‌زاره‌ت����ی ئ���ه‌وق���اف ب���ڕی���اری���داوه وه‌ك����و ف �ه‌رم��ان��گ �ه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ مزگه‌وته‌كاندا بكات‌و هه‌ر فه‌رمانبه‌رێك رۆژانه ده‌وامی خۆی نه‌كات، غیاب بدرێت”. وته‌بێژی وه‌زاره‌تی ئه‌وقاف وتی “رێژه‌یه‌كی زۆری فه‌رمانبه‌رانی ئه‌وقاف ده‌وامناكه‌ن، ئ �ه‌وه‌ش ل �ه‌ڕووی شه‌رعییه‌وه ئه‌و پاره‌یه‌ی كه‌وه‌ریده‌گرن حه‌رامه ،چونكه موچه‌یه‌كه‌یان زۆره”. نه‌قشبه‌ندی پێیوایه ئ �هو ژم���اره زۆره‌ی فه‌رمانبه‌ر كه‌ده‌وامناكه‌ن ،به‌هۆی ئه‌وه‌وه بووه كه‌كاتی خۆی به‌ته‌زكییه‌ی یهكێتیو پارتی دام �ه‌زراون ،وتی “بۆیه ئێستا بڕیارمانداوه هه‌ركه‌سێك ده‌وامنه‌كات ،فه‌سڵی بكه‌ین”. ئه‌وه‌شی ن �ه‌ش��ارده‌وه كه‌پێشووتر وه‌زاره‌ت��ی ئ �ه‌وق��اف چ��اوپ��ۆش�ی ل �هو كهسانه ك���ردووه كه‌ده‌وامیان نه‌كردووه ،به‌اڵم له‌مه‌ودوا به‌و شێوه‌یه نامێنێت.
زانا ئه‌حمه‌د ی ی سه‌رده‌م ی سه‌رجه‌م منداڵ ه ونبووه‌كان ناو ی ی شه‌هید ئاراسته ی هه‌ڵه‌بجه كیمیاباران ی ی ده‌كرێت‌و راوێژكارێك ی نێوده‌وڵه‌ت پۆلیس ی ی ك��ردن�هوه ی نێوده‌وڵه‌تیش به‌ڵین پۆلیس ی ی ت��ای��ب �ه‌ت به‌پشكنین ن��ووس��ی��ن��گ �هی �ه‌ك� ( ،)D.N.Aله‌و شاره ده‌دات. ی ی پۆلیس مسته‌ر (بریت كۆپس) ،راوێژكار ی ل �ه‌ل��ێ��دوان��ێ��ك��دا ب��ۆ ده‌س��ت��وور ن��ێ��وده‌وڵ �ه‌ت � ی ی شاره‌ك ه ناو ئاشكرایكرد ،ك ه له‌قایمقام ی ی س �ه‌رده‌م � س �ه‌رج �ه‌م م��ن��داڵ� ه ون��ب��ووه‌ك��ان � ی وه‌رگرتووه‌و بڕیاره ی هه‌ڵه‌بجه كیمیاباران ی ی ره‌سم ی كه‌ناڵ ی له‌ڕێگه پاش گهڕانهوه ی ك��ار ب��ۆ دۆزی��ن��هوهی ئه‌و خ��ۆی �هوه ب�ه‌ج��د منداڵه ونبووان ه بكات. ی وتی ی نێوده‌وڵه‌ت ی پۆلیس راوێ��ژك��اره‌ك �ه ی تایبه‌ت “به‌ڵینمانداو‌ه كه‌نووسینگه‌یه‌ك ی هه‌ڵه‌بج ه ی ( )D.N.Aله‌شار به‌پشكنین بكه‌ینه‌وه ،چونك ه پێمانوای ه ك�ه‌ئ�هو ش��اره ی ب�هو ل �ه‌ه �ه‌م��وو شوێنێك زی��ات��ر پێویست تاقیگه‌یه هه‌یه”.
ی چ �هن��د رۆژێ��ك � ه ك��ۆپ��ی��س وت���ی “م�����اوه ی ی ش�ه‌ه��ی��د ،سه‌رقاڵ ی ه�هڵ�ه‌ب��ج�ه ل �ه‌ش��ار ی ی تایبه‌تین له‌سه‌ر چۆنێت ی خولێك وتنه‌وه ی ت��اوان��دا ،كه‌خوله‌ك ه لێكۆڵینهوه ل �ه‌ب��وار ی ئه‌مه‌ریكاو‌ه كرایه‌و‌ه ی دهرهوه له‌الیه‌ن وه‌زاره‌ت ی سه‌ر ی پۆلیس بۆ زیاتر له‌حه‌وت مه‌ركه‌ز به‌هه‌ڵه‌بجه‌ی شه‌هید”. ی ئه‌و خوله‌وه ،رایگه‌یاند كه‌مه‌به‌ستیان ه له‌باره ی ی تایبه‌تی‌‌و زانست ل �هو رێ��گ�هی�هوه وان���ه ی زۆر ی به‌شێوازێك ی تاوانناس ی ب��وار نوێ ی هه‌ڵه‌بج ه پێشكه‌وتوو پێشكه‌ش به‌پۆلیس بكه‌ن. ی شه‌هید ی هه‌ڵه‌بجه گۆران ئه‌دهه‌م قایمقام ی به‌ده‌ستووری وت “به‌تێروته‌سه‌لی مه‌سه‌له ی شه‌هیدمان ی هه‌ڵه‌بجه منداڵ ه ونبووه‌كان ی نێوده‌وڵه‌تیدا ی پۆلیس له‌گه‌ڵ ئه‌و راوێژكاره باسكرد”. ی راگه‌یاند ك ه له‌لیستێكدا ئه‌دهه‌م ئه‌وه‌ش ی هه‌ڵه‌بجه‌یان ی منداڵ ه ونبووه‌كان ی ته‌واو ناو ی پێشكه‌ش به‌بریت كۆپس كردووه ،ئه‌ویش ال ی ی هه‌موو جۆره هاوكارییه‌ك خۆیه‌و‌ه به‌ڵین بۆ ئه‌و مه‌به‌سته پێداون.
200كارمه‌ندی ته‌له‌فزیۆنی نه‌ورۆز به‌بێ كاركردن ،موچ ه وه‌رده‌گرن فه‌رمان خێاڵنی م��اوه‌ی دوو مانگه په‌خشی ته‌له‌فزیۆنی ن���ه‌ورۆز راگ��ی��راوه ،ب �ه‌اڵم 200كارمه‌ندی ئ���هو ت�ه‌ل�ه‌ف��زی��ۆن�ه ب �ه‌ب��ێ ك���ارك���ردن موچه وه‌رده‌گ�����رن ،به‌رپرسێكی ت�ه‌ل�ه‌ف��زۆن�ه‌ك�ه‌ش داواده‌كات وه‌زاره‌تی رۆشنبیری ئه‌و كێشه‌یه یه‌كالییبكاته‌وه. عه‌بدولخالق كه‌ریم بهڕێوهبهری نووسینگه‌ی
سلێمانی كه‌ناڵی ن�ه‌ورۆز ،له‌لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامه‌ی ده‌ستوور ،وتی “ته‌له‌فزیۆنه‌كه‌مان 183كارمه‌ندی ره‌سمی‌‌و 24راگه‌یاندنكاریش كه‌به‌سیستمی گرێبه‌ست كاریانكردووه ،دوای دوو مانگ له‌داخستنی ته‌له‌فزیۆنه‌كه‌ش موچه وه‌رده‌گرن‌و هیچ كارێكیش ناكه‌ن”. عه‌بدولخالق وتی “ئه‌وانه‌شی گرێبه‌ستن‌و م����اوه‌ی گ��رێ��ب�ه‌س��ت�ه‌ك�هی��ان ت����ه‌واو ن �ه‌ب��ووه، به‌هه‌مان شێوه موچه وه‌رده‌گرن”.
به‌رپرسی نووسینگه‌ی سلێمانی ته‌له‌فزیۆن ی ن���ه‌ورۆز روون��ی��ك��ردهوه ك���ه‌وه‌ك نوسینگه‌ی سلێمانی م��ان��گ��ان�ه 150م��ل��ی��ۆن دی��ن��ار نه‌سریه‌یان ههبووه ،وتی “له‌و بڕه نه‌سریه‌یه ب��ڕی 75ملیۆن دی��ن��ارم��ان ده‌خسته‌سه‌ر موچه‌ی گرێبه‌سته‌كان‌و موچه‌ی هه‌ندێك له‌فه‌رمانبه‌ران وه‌ك ته‌واوكاری موچه ،بۆ نمونه م��وچ�هی خ��ۆی��ان 250,000ه �ه‌زار دینار بوو ،ئێمه بۆمانده‌كردن به 500,000 هه‌زار دینار ،به‌اڵم ئێستا نه‌سریه‌كه‌مان بووه
دۆسییه ی 42جوتیار ره‌وانه ی دادگا ده‌كرێت زانیار داقوقی ی زیاده‌ڕۆییكردن به‌ئاو و زه‌وی كشتوكاڵییه‌وه، به‌هۆ ی 42جوتیاری سنووری پارێزگای كه‌ركوك دۆسییه ی دادگا كرا. ره‌وانه ێ مۆڵه‌ت‌و له‌سنووری پارێزگای كه‌ركوك 160جوتیار به‌ب ی عێراق ی كشتوكاڵ ی بڕیارێكی وه‌زاره‌ت���� به‌پێچه‌وانه حه‌وزی ماسیان دروستكردووه ،له‌و رێژه‌یه‌دا له‌سه‌ر داوای ئه‌و وه‌زاره‌ت ه 42جوتیاریان ده‌درێن ه دادگا. وه‌زاره‌ت���ی كشتوكاڵ پێشووتر‌و به‌پێی بڕیارێك داوای ی له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی ه كشتوكاڵییه‌كان له‌سه‌رجه‌م پارێزگاكان ی عێراق كردبوو ،بۆ نه‌هێشتن‌و رێگریكردن له‌و جوتیارانه ی ی ماس ی گرێبه‌ست حه‌وز ی كشتوكاڵی‌‌و زه‌و ك ه به‌ئاو دروستده‌كه‌ن ،به‌و هۆیه‌شه‌و‌ه 42جوتیار دادگاییده‌كرێن. وه‌زاره‌ت له‌نووسراوه‌كه‌دا داواده‌ك��ات كه‌ده‌بێت حه‌وزه‌كه‌یان
ی دادگابكرێن. بڕوخێنرێت‌و خۆیان ره‌وانه ی ك�ه‌رك��وك ی كشتوكاڵ ی ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ر ی ك��اك�هی� م �ه‌ه��د ی كه‌ركوك ی پارێزگا ی راگه‌یاند له‌سنوور به‌ده‌ستوور ی ی كشتوكاڵی‌‌و زه‌و ی 160جوتیار له‌سه‌ر ئ��او نزیكه ێ ی ماسیان دروستكردووه ،ئه‌وه‌ش به‌ب گرێبه‌ست حه‌وز مۆڵه‌ت بووه”. ی وتی “ئه‌و جوتیاران ه دوو سه‌رپێچیان ئه‌نجامداوه، كاكه‌ی یه‌كه‌میان به‌ئاوی كشتوكاڵی حه‌وزی ماسیان دروستكردووه، ی كه‌گرێبه‌ستن”. دووه‌میان له‌سه‌ر ئه‌و زه‌وییانه ی ی كشتوكاڵ له‌الیه‌كی تره‌وه ،سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌فه‌رمانگه ی ئاشكرابكات ،به‌ده‌ستووری وت داقوق ،كه‌نه‌یوویست ناو ی ی داقوقمان ره‌وان�ه ی سنوور ی 42جوتیار “ئێم ه ناو قایمقامیه‌ت ك��ردووه به‌هۆی سه‌رپێچیكردنیان له‌زه‌وی‌‌و ئاو ی كشتوكاڵی”. ی ئه‌و ی داواده‌كات ناو ی كشتوكاڵ ی “وه‌زاره‌ت هه‌روه‌ها وت جوتیارانه ره‌وانه‌ی دادگا بكرێن”.
به 30ملیۆن دینارو ناتوانین ئه‌و ته‌واوكارییه له‌موچه‌دا بكه‌ین”. ئ��ام��اژه‌ی ب�ه‌وه‌ش��دا كه‌ئه‌وانه‌ی به‌سیستمی پاداشت كاریان كردووه ،وازیانهێناوه‌و ئه‌وانه‌شی كه به‌گرێبه‌ست بوون‌و گرێبه‌سته‌كه‌یان ته‌واو نه‌بووه ،پاره‌ی مانگی شه‌شیان وه‌رگرتووه، ئ�ه‌وان�هی��ش�ی ك�ه‌ك��ارم�هن��دی ره‌س��م�ی ب��وون، موچه‌كه‌یان هه‌رماوه‌و نابڕدرێت. داواش���ی ل��ه‌وه‌زراه‌ت��ی رۆشنبیری ك��رد ئه‌و كێشانه چاره‌سه‌ربكات.
ه���هڵ���گ���ورد ع���ه‌ب���دول���وه‌ه���اب ج��ون��دی��ان � ی بهڕێوهبهری گشتی راگه‌یاندن له‌وه‌زاره‌تی رۆشنبیری ل�ه‌وب��اره‌ی�هوه بۆ ده‌س��ت��وور وتی “ئ �ه‌وان �ه ك��ارم�هن��دی ئێمه‌ن‌و ه�ه‌وڵ��م��ان��داوه ب��ۆ چ���اره‌س���ه‌ری ك��ێ��ش �ه‌ك �هی��ان ،ت �هن��ان �ه‌ت ل �هگ �هڵ وه‌زاره‌ت�����ی پ������ه‌روه‌رده‌ش ئ �ه‌وه‌م��ان دووپاتكردووه‌ته‌وه ك �ه‌زۆر له‌و گرێبه‌ستانه خ�هڵ��ك��ان�ی ش�����اره‌زاو دڵ���س���ۆزن‌و واب��اش��ت��ره ل�ه‌س�ه‌ت�ه‌الی��ت�ی پ��ه‌روه‌رده‌ی��ی��ش��دا س��وودی��ان لێوه‌ربگیرێت”.
له‌كۆنفرانسی بزووتنه‌وه‌دا پۆستی جێگری رابه‌ر یه‌كالییده‌كرێته‌وه مه‌عاز فه‌رحان ی ئیسالمی كوردستان، بڕیاره رۆژی شه‌مم ه بزووتنهوه ی كۆنفرانسه‌كه‌ش ده‌ڵێت كۆنفرانس ببه‌ستێت ،وته‌بێژ ی له‌كۆنفرانسه‌كه‌دا بڕیار له‌سه‌ر م��ان�هوه ی��ان نه‌مانه‌وه پۆستی جێگری رابه‌ری بزووتنهوهی ئیسالمی ده‌درێت، چونكه له‌په‌یڕه‌وو پڕۆگرامدا ئه‌و پۆسته نییه. ی بزووتنهوهی ئیسالمی ی كۆنفرانس ناسیح مه‌جید وته‌بێژ ی به‌وه‌دا كوردستان ،له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور ،ئاماژه ی ی نیی ه ك�ه‌ئ�هن��دام��ان� ی ئ����هوه ك�ه‌ك��ۆن��ف��ران��س ده‌س���ه‌اڵت��� ی “ئاڵوگۆڕ له‌هه‌ندێك ی بگۆڕێت ،به‌اڵم وت سه‌ركردایه‌ت مه‌ڵبه‌ند ده‌كرێت‌و پۆستی جێگری رابه‌ر یه‌كالییده‌كرێته‌وه”. ی بزووتنهوه له‌لێدوانێكدا ی كۆنفرانس ناسیح مه‌جید وته‌بێژ ی ده‌زانین كه‌كۆنفرانس ببه‌سترێت ی وت “به‌باش به‌ده‌ستوور ی ی بكرێت له‌ئۆرگانه‌كان ی كۆمه‌ڵێك گۆڕانكار بۆ ئهوه
ی ده‌بێت حیزبدا ،هه‌روه‌ها كۆنفرانس كۆمه‌ڵێك راسپارده ی ی مه‌كته‌ب ی ئه‌ندامان ی داهاتوو بۆ ئ �هوه بۆ كۆنگره سیاسیو سه‌ركردایه‌تی كه‌مبكرێنه‌وه”. ی ی مه‌كته‌ب ی وت�ه‌ب��ێ��ژ ل�ه‌الی�ه‌ك��ی ت���رهوه ش��وان ق �ه‌اڵدزێ � ی بزووتنهوه به‌ده‌ستووری وت “له‌كۆنفرانسدا بڕیاره سیاس ی بزووتنه‌وه‌دا بكرێت‌و ی له‌ئۆرگان‌و مه‌ڵبه‌نده‌كان گۆڕانكار هه‌ندێك گۆڕانكاریش له‌په‌یڕه‌وی بزووتنه‌وه‌دا بكرێت”. ئه‌و ده‌ڵێت بۆ نمون ه پێشتر بزووتنهوه ن ه له‌حكومه‌تدا ههبووه، ی بزووتنهوه ی به‌شداریكردن ن ه له‌په‌رله‌ماندا ،بۆی ه چۆنیه‌ت له‌و دوو ده‌سه‌اڵته‌دا له‌كۆنفرانسدا ده‌خرێته نێو په‌یڕه‌وه‌وه. ی ی بزووتنهوه به‌باش ی كۆنفرانس ناسیح مه‌جید وته‌بێژ ده‌زانێت كه‌بزووتنه‌و‌ه به‌زووترین كات كۆنگره ببه‌ستێت، ی نزیك بۆ كۆنگره ی “باشتره له‌كۆنفرانسدا كاتێك ئه‌و وت ی له‌ناو ی كۆمه‌ڵێك گ��ۆڕان��ك��ار دیاریبكرێت ب��ۆ ئ���هوه ی ك ه بزووتنه‌وه‌دا بكرێن‌و ده‌رفه‌تێكیش بدرێت به‌و ناوچانه تائێستا ئه‌ندامیان نییه له‌سه‌ركردایه‌تی”.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
2
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
شه‌ش رۆژه ته‌رمی خنكاوێك نه‌دۆزراوه‌ته‌وه
له‌ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌كدا سێ كه‌س له‌زێی بچوك ده‌خنكێن
محه‌مه‌د نه‌جیب ل��ه‌م��اوه‌ی ه�ه‌ف��ت�هی�ه‌ك��دا س��ێ ك��ه‌س ل �ه‌ئ��اوی زێ��ی بچوك ی (دوك��ان) ده‌خنكێن ،ك ه 2كه‌سیان له‌سنووری شارۆچكه ته‌قته‌ق‌و دانه‌كیشیان له‌سنووری دوكان ،ته‌رمه‌ی یه‌كێك له‌و خنكاوانه‌ش تائێستا نه‌دۆزراوه‌ته‌وه .گله‌یی له‌كه‌می ئامێری پێویست ده‌كرێت بۆ دۆزینه‌وه‌ی تهرمهكان. ف��ات��ی��ح حسێن م��ح �ه‌م �ه‌د ئ�ه‌م��ی��ن ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌ری ناحیه‌ی ی به‌وه‌دا كه‌یه‌كێك ته‌قته‌ق له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ئاماژه له‌خنكاوه‌كان خه‌ڵكی هه‌ولێر بوو ،دوای چه‌ند رۆژێك ئینجا ی دوزراوه‌ت�����هوهو رزگ��ار ئه‌حمه‌د م �ه‌ال یه‌كێكیتر ته‌رمه‌كه له‌خنكاوه‌كان ،خه‌ڵكی سلێمانییه‌و له‌سنووری دوكان خنكاوه‌‌و ی دۆزراوه‌ت���هوه ،به‌اڵم كه‌سی سێیه‌م رۆژی دوات��ر ته‌رمه‌كه ی پێنجشه‌مم ه له‌گوندی مه‌رزیخ ه له‌خوارووی شارۆچكه
ته‌قته‌ق خنكاوه‌‌و تائێستاش ته‌رمه‌كه‌ی نه‌دۆزراوه‌ته‌وه. سه‌باره‌ت ب�هوهی كه‌ته‌رمه‌كان له‌كاتی خۆیدا نادۆزرێنه‌وه، فاتیح حسێن ده‌ڵێت "ئێم ه وه‌ك��و ئیداره‌ی ته‌قته‌ق هه‌ندێك گرفتمان هه‌یه ،له‌وان ه كه‌می ئامێری پێویست بۆ گه‌ڕان به‌دوای كه‌س ه خنكاوه‌كان له‌بنی ئاودا ،چونك ه ئهوه پێویستی به‌خه‌ڵكێكی ش��اره‌زاو مه‌له‌وان‌و ئۆكسیجین‌و غه‌واس هه‌یه، بۆی ه ته‌نها به‌له‌مێكمان هه‌یه ،ئه‌ویش ماتۆڕه‌كه‌ی تێكچووه، به‌اڵم له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌داین چاكیبكه‌ینه‌وه". رۆژان ه هه‌واڵی خنكانی گه‌نجان‌و هاوواڵتیانیتر باڵده‌كرێته‌وه‌‌و به‌رپرسانیش له‌گه‌ڵ ئامۆژگارییان بۆ ه��اوواڵت��ی��ان ،داوا له‌حكومه‌ت ده‌ك �هن ئامێری پێویستیان بۆ دابینبكه‌ن بۆ ده‌رهێنانی تهرمهكان. ی ته‌قته‌ق ،به‌ده‌ستووری وت "تائێستا ئه‌و بهڕێوهبهری ناحیه ی له‌گوندی مه‌رزیخ ه خنكاوه ،نه‌دۆزراوه‌ته‌وه ،چونك ه گه‌نجه كاتێك ده‌زان��ی ته‌رمه‌ك ه له‌شوێنكیتر ده‌دۆزرێ��ت �هوه ئ�ه‌وه‌ش به‌هۆی ئه‌وه‌ی ئاوه‌ك ه رووله‌خواره‌‌و ته‌رمه‌ك ه ده‌بات له‌گه‌ڵ خۆیدا". ی خنكاون خه‌ڵكێكی ی ب���ه‌وه‌دا ك �ه‌ئ �ه‌وان �ه فاتیح ئ��ام��اژه نه‌شاره‌زابوون‌و به‌هۆكاری مه‌له‌كردن خنكاون ،چونك ه ئه‌و م��اوه‌ی � ه پله‌ی گ�ه‌رم��ا زۆر ب���ه‌رزب���ووه‌وه‌و خه‌ڵكیش ح�ه‌زی ی "ئه‌و شوێنانه‌ش گۆمی گه‌وره‌ی هه‌یه، له‌مه‌له‌كردنه‌‌و وت به‌اڵم نه‌بوونی تیمی رزگاركه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و رووباره ،گرفتێكی گه‌وره‌یه ،بۆیه پێویسته له‌داهاتوودا ئه‌و چاره‌سه‌ربكرێت".
گه‌ڕان به‌دوای نه‌وتدا، خه‌ڵكی بێستانسوور ده‌ترسێنێت كامه‌ران كه‌ریم خه‌ڵكی بێستانسوور ترسی خۆیان لهوه نیشانده‌ده‌ن كه‌ده‌رهێنانی نه‌وت له‌ناوچه‌كه‌یاندا كاریگه‌ری بكات ه س �ه‌ر وشكردنی ئ��اوی ن��اوچ�ه‌ك�هی��ان ،چونك ه پێش 150س��اڵ له‌مه‌وبه‌ر ئ��اوی ئ�هو ناوچه‌ی ه به‌هۆی كاره‌ساتێكی سروشتییه‌وه وشكبووه. ی ی بێستانسوور ،به‌كاره‌سات 150ساڵ پێش ئێستا ،ئاو ی له‌ناوچووه ،بۆی ه هاوواڵتیانی ئه‌و ده‌ڤه‌ر‌ه سروشت ترسی ئ �هوهی��ان هه‌ی ه كه‌هه‌ڵكه‌ندنی بیری ن�هوت له‌ناوچه‌كان ،ئه‌و رووداوه دووباره‌بكاته‌وه. ی چینی ،ماوه‌یه‌ك ه ی ئێف زێت) یج ی (ج كۆمپانیا ی عه‌ربه‌ت كردووه‌ته‌وه ،بۆ گه‌ڕان ی له‌ناحییه كه‌مپێك به‌دوای نه‌وتدا. ی ی 250ماڵ به‌اڵم هاوواڵتیانی ناوچه‌ك ه كه‌نزیكه ی ئاوه‌كه‌ش ئاوی 300هه‌زار كه‌س تێدایه‌و سهرچاوه ی ی كه‌مپ ی عه‌ربه‌ت ،وارم��اوا ،ئاواره‌كان له‌ناحییه ی تازه دابینده‌كات، ی باریكه ،هه‌ڵه‌بجه باریكه ،گوند جگ ه ل ه 72گوند ،ترسی ئه‌وه‌یان هه‌ی ه ك ه به‌هۆی لێدانی بیری نه‌وته‌وه سه‌رچاوه‌ی ئاوه‌كه‌یان پیسبێت. ی دیارو نه‌وشیروان ئه‌بوبه‌كر محه‌مه‌د كه‌سایه‌تییه‌ك ی وت ی بێستانسوور به‌ده‌ستور ی گوند ئه‌نجومه‌ن
ی بێستانسوور 150 ،س��اڵ پێش ی ئ��او "س �ه‌رچ��اوه ی بێستانسوور بووه، ی گوند ئێستا به(2كلم) له‌پشت ی به‌هێزه‌و‌ه ئ�هو سه‌رچاوه‌ی ه ی بومه‌له‌رزه‌یه‌ك به‌هۆ ی ی نه‌وت ترس ی بیر وشكبووه ،ئێستاش به‌هه‌ڵكه‌ندن ی تری لێده‌كرێ". دووباره‌بوونه‌وه‌ی كاره‌ساتێك ی ئێف زێت له‌عه‌ربه‌ت یج یج ی كه‌مپ (لیو) به‌رپرس ی نزیكدا ده‌ستده‌كه‌ین ی وت "له‌كاتێك ب�ه‌ده‌س��ت��وور ی نه‌وت ،ئه‌گه‌ر هه‌ی ه نه‌وت بدۆزینه‌وه، به‌گه‌ڕان به‌دوا ی ی جیۆلۆجییه‌و‌ه هیچ زیانێك به‌سه‌رچاوه به‌اڵم له‌ڕوو ئاو ناگه‌یه‌نێت ،چونك ه له‌هه‌ندێك شوێن ته‌قینه‌وه‌مان به‌كارده‌هێنا ،به‌اڵم لێره به‌كاریناهێنین". ی ی فه‌تحوڵاڵ به‌ڕێوه‌به‌ر له‌الیه‌كی تره‌وه ،غه‌ریب عه‌ل ی ی عه‌ربه‌ت رایگه‌یاند ئه‌و پرۆژهی ه سوودێك ناحیه ی ی ناوچه‌ك ه ده‌گه‌یه‌نێت ،ب�ه‌اڵم وت ی به‌خه‌ڵك زۆر ی ی له‌ناوچوون ی ن�هوت ببێته‌هۆ "ئه‌گه‌ر هه‌ڵكه‌ندن سه‌رچاوه‌ی ئاو ،ئهوه ره‌تیده‌كه‌ینه‌وه". ی ی جوگرافیا د .ئازاد محه‌مه‌د ئه‌مین پڕۆفسیۆر ی سه‌اڵحه‌دین له‌وباره‌یه‌و‌ه به‌ده‌ستووری نه‌وت له‌زانكۆ ی نه‌وت هیچ كاریگه‌رییه‌كی نابێت چ وت "ده‌رهێنان ی كشتوكاڵ". بۆ ئاوی خواردنه‌وه ،چ بۆ ئاو ی ده‌وت��رێ��ت ی "ن���هوت له‌شوێنێك ه�هی� ه پێ ئ �هو وت � ی ی به‌ردین هه‌ی ه له‌ژێر چین (ته‌ڵه‌نه‌وتییه‌كان) چینێك ی زه‌وی كه‌كونیله‌دارنییه". سه‌ره‌وه
یهكێتیو پارتی دوو هێزی چه‌كداری تایبه‌ت به‌خۆیان ده‌بێت ی هێزێكی یه‌كگرتووی نیزامی ،یهكێتیو پارتی دوو هێزی پشتیوانی ده‌هێڵنه‌و ه به‌چه‌ك ی قورسه‌وه له‌ده‌ره‌وه كاروخ نامیق به‌رپرسانی یه‌كێتی ده‌ڵێن ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه‌ی كوردستان ،دوو هێزی پشتیوانی سه‌ر به‌حیزبه‌كان ده‌مێننه‌وه به‌چه‌كی قورسه‌وه، كه‌سه‌ر به (پارتیو یه‌كێتی) ده‌بن ،بریكاری وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌ش ده‌ڵێت ئهوه پێچه‌وانه‌ی یاسایه‌و بێئاگایی خۆی ده‌رده‌بڕێت. شاره‌زایانی سیاسیو ئۆپۆزسیۆن ده‌ڵێن ئه‌و دوو حیزبه ،نایانه‌وێت ده‌ستبه‌رداری هێزی پێشمه‌رگه‌ی كوردستان ببن‌و مانه‌وه‌ی ئه‌و دوو هێزه پشتیوانییه‌ش به‌مه‌ترسی ده‌زانن. مسته‌فا چ���اوڕه‌ش ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی یهكێتیو به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی پێشمه‌رگه، له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌س��ت��وور ،رایگه‌یاند دوو هێز كه‌یه‌كێكیان هی پارتیو ئ �هوهی تریان هی یه‌كێتیه ،هه‌ر سه‌ر به‌حیزبه‌كان (پارتیو یه‌كێتی) ده‌مێننه‌وه ،وتی "ئه‌و هێزانه مه‌ترسی نابن". ترسی ئهوه ده‌كرێت هه‌وڵه‌كان بۆ نه‌مانی هێزی پێشمه‌رگه‌ی س�ه‌ر به‌حیزبه‌كان ،سه‌ركه‌وتوو نه‌بێت ،چونكه تائێستا ته‌نها چ���وار لیوا یه‌كخراوه ،ت �ه‌واوی هێزه‌كانیتر له‌ژێر ركیفی حیزبه‌كاندا ماونهتهوه. سه‌رۆكی فراكسیۆنی گ��ۆڕان له‌په‌رله‌مانی ك��وردس��ت��ان رای��ده‌گ�هی�هن��ێ��ت ك �ه‌ئ �هو ه�ه‌واڵن�ه ب���ۆ ب �هن��ی��زام��ك��ردن��ی ه��ێ��زی پ��ێ��ش��م�ه‌رگ�ه، ب �ه‌خ��اوی ده‌ڕوات‌و گ��وم��ان��ی خ��ۆش��ی ل �هوه ده‌رب��ڕی كه‌نییه‌تی پارتیو یه‌كێتی له‌گه‌ڵ به‌نیزامكردنی هێزی پێشمه‌رگه‌دا نین. ع �ه‌دن��ان ع��وس��م��ان ب��ه‌ده‌س��ت��ووری وت "ئ �هو هێزانه‌ی كه ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی رێكخستنی هێزی پێشمه‌رگه‌دا دروستده‌كرێن ،ته‌شكیله‌یه‌كی ن��ا یاساییه ،میلیشاییه‌كی حیزبییه ،ئ�هوه جارێكیتر شه‌رعییه‌تدانه به‌وه‌ی حیزبی سیاسی له‌كوردستاندا خاوه‌نی هێزی چه‌كداربێت". به‌پێی یاسای حیزبه‌كان ،نابێت هیچ حیزبێك له‌كوردستاندا هێزی چه‌كداری هه‌بێت‌و بوونی هێزی چه‌كدار قه‌ده‌غه‌كراوه ،به‌اڵم تائێستاش حیزبه‌كان به‌تایبه‌ت پارتیو یه‌كێتی ،هێزی چه‌كدار له‌ژێر ركیفی خۆیاندایه. به‌پێی ئه‌و خه‌ماڵندنانه‌ی وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه كردوویه‌تی نزیكه‌ی 190ه�ه‌زار پێشمه‌رگه ل�ه‌ك��وردس��ت��ان��دا ه �هی �ه ،ب���ه‌اڵم له‌هه‌وڵه‌كانی وه‌زاره‌تی پێشمهرگهو حكومه‌تی هه‌رێم تائێستا چوار لیوا یه‌كیانگرتووه‌ته‌وه‌‌و بڕیاره ته‌واوی هێزی پێشمه‌رگه له‌هێزێكی یه‌كگرتووی نیزامی 18لیوایدا یه‌كبگرنه‌وه.
پێشتر م �ه‌ح��م��ود س �هن��گ��اوی به‌رپرسێكی ب��ااڵی یه‌كێتی له‌چاوپێكه‌وتنێكی ئاوێنه‌دا راگه‌یاندبوو كه‌ئه‌و هێزانه چه‌كه قورسه‌كانیشیان ال ده‌بێت‌و وه‌كو هێزی پشتیوانی ناوده‌برێن‌و له‌الیه‌ن یهكێتیو پارتییه‌وه سه‌رپه‌رشتیده‌كرێن. ه���ه‌روه‌ه���ا ئ���ام���اژه‌ی ب����ه‌وه‌داب����وو ك�ه‌چ�ه‌ك�ه قورسه‌كانیش الی ئه‌و دوو هێزه ده‌بن. مسته‌فا چ��اوڕه‌ش وتی "ئ��اگ��اداری ئه‌وه‌نیم چ���ه‌ك���ه ق���ورس���ه‌ك���ان ده‌درێ������ت ب����هو ه��ێ��زی
دروس��ت��ك��راوه ،ب��ه‌اڵم ئ �هو دوو هێزیه هێزی پشتیوانی ده‌بن". به‌ڕای عه‌دنان عوسمان یهكێتیو پارتی جگه له‌و فه‌وج‌و لیوایانه‌ی بۆ خۆیانی ده‌هێڵنه‌وه، ئه‌و هێزانه‌شی به‌نیازن یه‌كیبخه‌ن ،جارێكیتر به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی ته‌شكیله حیزبیه‌كه‌یه. ئ���هو وت���ی "ب �ه‌ڕووخ��س��ار پێكهاته‌ی هێزی پێشمه‌رگه ده‌گۆڕدرێت ،به‌اڵم ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی وه‌كو خۆی ده‌مێنێته‌وه". سه‌رۆكی فراكسیۆنی گۆڕان وتی "مانه‌وه‌ی چه‌كی قورس له‌الی ئه‌و هێزه‌ی ل �ه‌ده‌ره‌وه‌ی ته‌شكیله‌ی هێزی پێشمه‌رگه بێت ،مانای بێ متمانه‌یی یهكێتیو پارتییه به‌رامبه‌ر به‌یه‌كتر، چونكه پارتی ده‌یه‌وێت چه‌كه قورسه‌كان الی خۆی بمێنێته‌وه یه‌كتێتیش به‌هه‌مان شێوه". ب �ه‌ب��ڕوای چ��اودێ��ران م��ان �هوهی هێزو چه‌كی ق��ورس‌و سوك الی هه‌ر حیزبێك بێت ،ده‌بێته م��ای �هی ه���ه‌ڕه‌ش���هو ب���ارودۆخ���ی ك��وردس��ت��ان ده‌شێوێنێت. م��س��ت �ه‌ف��ا چ�������اوه‌ڕه‌ش وت����ی "ئ����هو ه��ێ��زه‌ی ده‌یهێڵینه‌وه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك مایه‌ی مه‌ترسی نییه ب��ۆ س �ه‌ر هیچ الی���ه‌ك ،ئ�هگ�ه‌ر له‌هه‌ر شوێنێك كێشه‌یه‌ك رووبدات ،ئێمه ئه‌و كهسانه بۆ خه‌ڵكی به‌كوشت ده‌ده‌ین ،ئیتر لهوه زیاتر چیانده‌وێت؟". ك����ام����ه‌ران م �هن��ت��ك م��ام��ۆس��ت��ای زان��س��ت �ه سیاسییه‌كانی زانكۆی سه‌اڵحه‌دین ،ده‌ڵێت ئ �هگ �ه‌ری ش���ه‌ڕی ن��اوخ��ۆ ل�ه‌ه�ه‌م��وو ساتێك ل�ه‌ئ��ارادای�ه ئه‌گه‌ر ئ �هو دوو حیزبه چه‌كیان البێت ،ئه‌ویش به‌هۆی بوونی ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی واڵتانی دراوسێ له‌هه‌رێمی كوردستاندا. مه‌نتك وتی "تائێستا حیزبه‌كانی كوردستان به‌تایبه‌تی یهكێتیو پارتی مانه‌وه‌ی خۆیان زیاتر له‌هێزی چه‌كداری ده‌بیننه‌وه ،نه‌ك هێزی ئایدۆلۆژیا‌و توانای مه‌عنه‌وی خۆیان ". بریكاری وه‌زاره‌ت���ی پێشمه‌رگه بێ ئاگایی خۆی ده‌رده‌بڕێت ،كه‌ئاماژه به‌مانه‌وه‌ی دوو هێزی پشتیوان له‌ژێر ركیفی یهكێتیو پارتیدا ده‌كه‌ن. ئه‌نوه‌ری حاجی عوسمان بریكاری وه‌زاره‌تی پشتیوانییه ،ب�ه‌اڵم ئه‌و هێزانه وه‌ك هێزێكی پێشمه‌رگه وتی "به‌پێی یاسایی دروستبوونی ی����ه‌ده‌گ‌و پ��ش��ت��ی��وان ل�ه‌ش��وێ��ن�ه‌ك��ان�ی خ��ۆی��ان وه‌زاره‌ت����ی پێشمهرگهو س��وپ��ای كوردستان، ده‌مێننه‌وه ،پێداویستییه‌كانی چه‌ك‌و خواردن‌و م��ان�هوهی هێزی چ�ه‌ك��دار ل �ه‌الی حیزبه‌كان شوێنی حه‌وانه‌وه‌‌و پێداویستییه لۆجستییه‌كانی به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك قه‌ده‌غه‌یه ،هه‌روه‌ها ئه‌و تریان بۆ دابینده‌كرێت". لێدوانه‌ی مه‌حمود سه‌نگاوی بهپێچهوانهی ی كێت ه ی ی �� � ت ه �� � ��ردای � رك ه ئ���هو ئ���هن���دام���هی س��� قسه‌كانی پێشووتری خۆیه‌تی". �وو � م ه � ه ی �� � ��ارت � پ و ی � �ت � ئ��اش��ك��رای��ك��رد "ی �ه‌ك��ێ ئ�هن��وه‌ری حاجی عوسمان ده‌ڵێت كه‌نییه‌تی ه یان ه ه ی ه هێزان و ه ئ ی هه‌وڵێكیانداوه بۆ ئهوه ج����دی ه��هی��ه ب���ۆ ی��ه‌ك��گ��رت��ن��هوهی ه��ێ��زی یه‌كیبخه‌ن ،بۆ ئه‌و مه‌به‌ست ه چه‌ند لیوایه‌ك پێشمهرگهو دروستكردنی هێزه‌كانی پاراستنی
هه‌رێم‌و هه‌روه‌ك وته‌كانی بارزانی‌و تاڵه‌بانی دوپاتده‌كاته‌وه كه‌ده‌ڵێن یه‌ك وه‌زاره‌تمان ههیهو ف �ه‌رم��ان��ده‌ی گشتی ه��ێ��زه چ �ه‌ك��داره‌ك��ان �ی كوردستانیش مه‌سعود بارزانییه. بریكاری وه‌زاره‌ت �ی پێشمه‌رگه وتی "یاسای وه‌زاره‌ت���ی پێشمهرگهو حكومه‌ت‌و په‌رله‌مان دژی ئه‌و جۆره لێدوانانه‌ن ،ئه‌گه‌ر هه‌ركه‌سێك بیدات". ب�ه‌پ��ێ�ی زان��ی��اری �ه‌ك��ان �ی ده‌س���ت���وور ئ���هو هێزه پشتیوانییه‌ی ل���ه‌ده‌ره‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه له‌الیه‌ن یهكێتیو پارتییه‌وه دروستده‌كرێت بۆ پاراستنی حیزبه‌كانیان ،له‌و كهسانه پێكدێت كه‌ته‌مه‌نیان به‌كه‌ڵكی س �ه‌رب��ازی ن��ای�ه‌ت‌و م��اوه‌ی یاسایان تێپه‌ڕاندووه ،ه�ه‌روه‌ه��ا ئه‌و پێشمه‌رگه دێرینانه‌ی سااڵنێكی زۆر له‌و دوو حیزبه‌دا پێشمه‌رگه ب��وون‌و ئێستا بۆ ئه‌وه‌ی بێكارنه‌بن له‌و هێزانه‌دا رێكیانده‌خه‌ن. ك���ام���ه‌ران م�هن��ت��ك وت���ی "پ���ارت���یو یه‌كێتی راب��ردووی�ه‌ك��ی��ان هه‌یه ،په‌یوه‌ندی به‌چه‌كه‌وه هه‌یه ،تائێستا نهیانتوانیوه له‌و رابردووییه‌ی خۆیان ده‌رب��ازب��ن ،هه‌روه‌ها پێیانوایه ئه‌گه‌ر بێتو چه‌ك دابنێن ،ئهوه مانای وایه ئه‌وان هه‌موو هێزو تواناكانیان لێده‌سه‌ندرێته‌وه". "نیه‌تێك ه�هی�ه ب��ۆ یه‌كخستنه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه ،ئه‌گه‌ر ئه‌و نییه‌ته الی یهكێتیو پ��ارت��ی��ش الوازب����ێ����ت ،ب����ه‌اڵم الی خه‌ڵكی كوردستان هه‌یه" .مه‌نتك وای وت. عه‌دنان عوسمان ده‌ڵێت تا ئه‌م چركه‌ساته، ه���ێ���زی پ��ێ��ش��م �ه‌رگ �هی ك���وردس���ت���ان جگه ل �ه‌م��ی��ل��ش��ی��ای �ه‌ك �ی ح��ی��زب �ی ،ده‌زگ���ای���ه‌ك���ی نیشتمانیو نه‌ته‌وایه‌تی نییهو دامه‌زراوه‌یه‌كی حیزبیه‌‌و ل�ه‌ژێ��ر چ��اودێ��ری حیزبیو ك��ادره ی پێشووتر حیزبیه‌كاندایه .له‌سه‌ر ئه‌م لێدوانه ع���ه‌دن���ان ع��وس��م��ان ه�هڵ��م�ه‌ت��ێ��ك��ی ت��ون��دی راگه‌یاندنی له‌دژ ئه‌نجامدرا. ی ی "یهكێتیو پارت مسته‌فا چ���اوڕه‌ش وت � خۆیان مه‌به‌ستیان ه ئه‌و هێزان ه یه‌كبگرنه‌وه‌‌و ی پێشمه‌رگ ه ت �هن��ه��ا ف���ه‌رم���ان ل����ه‌وه‌زاره‌ت���� وه‌ربگرن". ی عه‌دنان عوسمانیش پێیوای ه یهكێتیو پارت ی پێشمه‌رگ ه یه‌كبخه‌نه‌وه، نایانه‌وێت هێز ی ئێستا هه‌ڵبژاردن له‌پێشیانه‌وه‌یه‌‌و لهبهرئهوه ی پێشمه‌رگ ه له‌ژێر ی ه��ێ��ز ی "م��ان��هوه وت � ی ی یهكێتیو پارتیدا ،واتا زامنكردن ده‌سه‌اڵت ی 200ه���ه‌زار ده‌ن��گ ب��ۆ ئ �هو دوو نزیكه ی س��ه‌دان ه�ه‌زار حیزبه ،ه�ه‌روه‌ه��ا وات��ا قوت ی ئه‌و دوو خێزان له‌كوردستان له‌ژێر ده‌سه‌اڵت ی فشار حیزبه‌دا ده‌بێت ،ئه‌مه‌ش وه‌ك كارتێك ی ده‌نگداندا". به‌كاریده‌هێنن له‌كات
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
5
داڵ����ه‌ك����ه ل���ه‌س���ه‌رش���ان��� ی ك����ێ ده‌ن���ی���ش���ێ���ت���هوه؟ ی چه‌پڵه‌ڕێزان ی موحافیزكاره‌كان‌و ریفۆرمه‌كان ی نێچیرڤان بارزانیدا ی پارتی ،له‌نێوان كۆنگره ی 13 كۆنگره سعود هاشم له‌هه‌ولێر پارتیو كۆنگره ی ئ �هگ �ه‌رچ��ی ده‌ن��گ��ۆی ئ���هوه ه��ه‌ب��وو ،پ��ارت� له‌كۆتایی مانگی 11دا كۆنگره ببه‌ستێ، به‌اڵم به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی ده‌ست ده‌ستوور ی 12 ك �هوت��وون ،كۆنگره‌ی پارتی بۆ مانگ ی دواده‌خرێت‌و له‌ئێستاشدا ده‌ستكراوه به‌پێكهێنان ی . 13 ی ئاماده‌كاری كۆنگره لێژنه ب���ه‌پ���ێ���ی ئ�����هو زان���ی���اری���ی���ان��� هی ده‌س����ت����وور له‌سه‌رچاوه‌یه‌كی تایبه‌ته‌و‌ه ده‌ستیكه‌وتوون، ی ی س��ازدان � دوای ئ����ه‌وه‌ش ك �ه‌پ��ارت �ی ب��ڕی��ار كۆنگره‌ی داوه ،له‌ناو پێكهاته‌ی ئه‌م حیزب ه به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو ده‌ستكراوه به‌ته‌كه‌توالت‌و ی موجامه‌له‌كردنی یه‌كتری له‌نێوان به‌رپرسان پارتیدا ،به‌جۆرێك ئه‌م موجامه‌له‌و ته‌كه‌توالت ه هه‌ر له‌مه‌كته‌بی سیاسیه‌وه سه‌رچاوه‌یگرتوو‌ه ی ناوچه‌كانی ئه‌و حیزبه. تاوه‌كو لیژنه ی ده‌ستوور، ی سه‌رچاوه‌كه ی زانیارییه‌كان به‌پێ رۆژانه‌ش به‌رپرسانی ئه‌م حیزب ه بۆ كۆكردنه‌وه‌و دروستكردنی پاڵپشت بۆ خۆیان ،كه‌وتوونه‌ت ه ی پ��ل�هو ج��م��وج��ۆڵ ل��ه‌رێ��گ��هی ب �ه‌ك��اره��ێ��ن��ان �
ت���ه‌ق���ی���ن���هوه خ����ۆك����وژه‌ك����ان پ��ۆل��ی��س ئاگاداركرابێته‌وه‌و هیچ ئیجرائاتێك نه‌كرابێت ،بچنه دادگا‌و سكااڵ له‌سه‌ر ئه‌و الیه‌نه تۆماربكه‌ن ،كه كه‌مته‌رخه‌م بووه". عه‌ره‌به‌كان داواده‌كه‌ن دۆسیه‌ی ئه‌منی شاره‌كه نه‌درێته فیرقه‌ی ،12به‌ڵكو فیرقه‌یه‌كی ت��ری سوپا ل �ه‌خ��واروو و
پۆسته‌كانیان بۆ ئه‌م مه‌به‌سته. ی له‌م كۆنگره‌یه پێشبینیده‌كرێ‌و رۆژان ه ئهوه ی خه‌ڵك ده‌رباره‌یه‌وه ده‌پرسێ ،ئاخۆ ده‌بێ كۆنگره پارتی چ گۆڕانكارییه‌ك دروستبكات؟ ،له‌م ی ی 8ئافره‌ت بۆ سه‌ركردایه‌ت كۆنگره‌یه‌دا نزیكه پارتی ده‌پاڵێورێن‌و له‌نێویشیاندا د .كوردستان موكریانی‌‌و چنار سه‌عد عه‌بدوڵاڵ . ی ی 11س��اڵ��ه ك��ۆن��گ��ره پ���ارت���ی ب���ۆ م�����اوه نه‌به‌ستووه‌و كه‌سانێك به‌بێ شه‌رعیه‌تی كۆنگره پله‌و پۆستیان له‌ناو ئه‌و حیزبه‌دا وه‌رگرتووه، ی ل���ه‌زۆر شوێندا پێشێلی پ �هی��ڕه‌و پڕۆگرام ی دانپیانانی هه‌ندێك پارتی ك���راوه ،س���ه‌ره‌ڕا ی ی پارتی خۆیدا له‌مه‌ڕ به‌سه‌رچوون له‌به‌رپرسان به‌رنامه‌ی حیزبه‌كه. ی ده‌ستوور ئه‌نجامیداوه، به‌پێی ئه‌و رووماڵكردنه به‌بێ گهڕانهوه بۆ كۆنگره‌و بڕیاره‌كانی كۆنگره، كۆمه‌لێك بڕیاردراو‌ه له‌ناو ئه‌و حیزبه‌دا كه‌ته‌نها ئه‌و ده‌سه‌اڵت ه بۆ خودی كۆنگره دهگهڕێتهوه، وه‌كو دانانی به‌رپرسی لق (له‌كۆی 24به‌رپرسی ی ی ئه‌ندام ل��ق ته‌نها دوو به‌رپرسی ل��ق پله كۆمیت هی ناوه‌ندیان هه‌یه) كه‌بۆ به‌رپرسی لق پله‌ی ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندیان ده‌بێ هه‌بێت .
ی به‌ڕێوه‌ده‌چێت، به‌نوێترین سیستم كۆنگره‌ی پارت ی ده‌ست ده‌ستوور كه‌وتوون، به‌پێی ئه‌و زانیاریانه ی ب��ۆ ب �ه‌ڕێ��وه‌چ��وون �ی پ��رۆس �هی ده‌نگدانه‌كان كۆنگره‌و به‌شداریكردن له‌كۆنگره‌كه‌دآ ،نوێترین ی ته‌كنیكی به‌كاردێنێ ،ه �ه‌ر ئه‌ندام ش��ێ��واز كۆنگره‌یه‌كیش كارتی زانیاری تایبه‌ت بهخۆی ده‌بێ‌و ده‌نگدانه‌كانیش راسته‌وخۆ نابێ‌و به‌ڵكو ی ده‌بێ . ده‌نگدانی ئه‌لیكترۆن ملمالنێ كۆنه‌كان‌و نوێیه‌كان توندده‌بێته‌وه یه‌كێك ل�هگ��رف�تو كێشه‌كانی ئ �هو حیزبه، ك��ێ��ش�هی ت�ه‌م�هن�ی ك��ارك��ردن �ی ب �ه‌رپ��رس��ان‌و س �ه‌رك��رده سیاسییه‌كانیه‌تی ،ه �ه‌ر بۆیه‌ش ی به‌ته‌مه‌ن له‌و حیزبه‌دا زۆرترین س�ه‌رك��رده پۆستیان ههیهو خاوه‌ن پله‌ی بااڵن ،ته‌نانه‌ت ی 11 ب�ه‌رپ��رس��ی به‌ته‌مه‌نی هه‌یه ب �ه‌ش��دار ی كردووه. كۆنگره ی ده‌س���ت ده‌س��ت��وور به‌پێی ئ �هو زان��ی��اری��ان �ه ی ك����هوت����وون ،ئ��ێ��س��ت��اش ب���ه‌ره‌ی���ه‌ك���ی نهێن له‌گه‌نجه‌كان ل �هن��او پ��ارت��ی��دا ه �هی �هو زیاتر له‌نێچیرڤان بارزانیه‌وه نزیكن ،ئه‌و بۆچوونه‌یان ه �هی �ه پ��ی��ره‌ك��ان له‌پۆسته‌كانیان نه‌مێنن‌و به‌حورمه‌ته‌و‌ه بنێردرێنه ماڵه‌وه‌و یاداشته‌كانیان ی بنووسنه‌وه ،ب �ه‌اڵم ئ �هوهی تائێستا هه‌ست
ناوه‌ڕاستی عێراقه‌وه بهێنرێته كه‌ركوك، ب�ه‌ب��ی��ان��ووی ئ���هوهی ب �ه‌ه��ۆی ئ��هوه ی زۆرب�����هی ف��ی��رق �هی 12ل�ه‌خ�هڵ��ك�ی كه‌ركوكن ،ده‌بنه الیه‌نگری نه‌ته‌وه‌یه‌ك. ت��وره��ان موفتی ده‌ڵێت توركمانه‌كان داوا ل�ه‌ح��ك��وم�ه‌ت�ی ع��ێ��راق ده‌ك���هن، ف��ی��رق��هی��ه‌ك ل���هن���ه‌ت���هوهی ت��ورك��م��ان پێكبهێنرێت‌و ره‌وانه‌ی كه‌ركوك بكرێت،
وت �ی "چونكه ك��وردو ع��ه‌ره‌ب هێزی تایبه‌تی خۆیان هه‌یه ،به‌اڵم توركمان هیچ هێزێكی نییه". ع�ه‌ره‌ب داوای راگرتنی سه‌رژمێری ده‌كه‌ن هه‌فته‌ی رابردوو ئه‌نجومه‌نی سیاسی عه‌ره‌بی له‌كه‌ركوك داوای راگرتنی س �ه‌رژم��ێ��ری گشتی دانیشتووانیان ك����رد ،ب �ه‌ب��ی��ان��ووی ئ����هوهی ل����هدوای ساڵی 2003هوه زیاده‌ڕوییه‌كی زۆر ك��راوه له‌الیه‌ن ك��ورده‌ك��ان�هوه ،به‌رپرسه كورده‌كانیش ده‌ڵێن تائێستا حكومه‌تی عێراقی‌و وه‌زاره‌ت���ی پالندانان له‌سه‌ر ئاماری پێش 2003بودجه بۆ شاره‌كه ده‌نێرن. ك��ورده‌ك��ان پێیانوایه ئ �هو ه�ه‌واڵن�هی الیه‌نه عه‌ره‌بییه‌كان ته‌نها هه‌وڵدانه بۆ ته‌عریبكردنه‌وه شاره‌كه‌و هۆكاری سیاسییه. ئ��هن��ج��وم��هن��ی س��ی��اس��ی ع���ه‌ره‌ب���ی له‌كه‌ركوك ،نامه‌یه‌ك ئاراسته‌ی سه‌رجه‌م الیه‌نه سه‌رپه‌رشتیارو جێبه‌جێكه‌ره‌كانی ده‌وڵ �ه‌ت ده‌ك �هن ،به‌راگرتنی به‌په‌له‌ی پ�����رۆس�����هی س����ه‌رژم����ێ����ری گ��ش��ت �ی له‌كه‌ركوك. ل���هن���ام���ه‌ك���ه‌دا ه���ات���ووه "ت���ا ك��ۆت��ای �ی ب �ه‌س �ه‌رپ��ێ��چ��یو زی����اده‌ڕۆی����ی دێ���ت، پ��رۆس �ه‌ك �ه راب��گ��ی��رێ��ت ،چ��ون��ك�ه ئ�هو زی���اده‌ڕووی���ی���ان���هی ك���ورده‌ك���ان ل�ه‌س�ه‌ر
پێده‌كرێ ،سه‌ركرد‌ه به‌ته‌مه‌نه‌كان به‌نیازن ل���ه‌ك���ۆن���گ���ره‌ی 13دی����س����ان����هوه خ���ۆی���ان كاندیدبكه‌نه‌وه. ی كێ راده‌ماڵێ؟ ی پارت گسكه‌كه ی ی یه‌كێك ل�ه‌س�ه‌رچ��اوه‌ك��ان� به‌پێی وت�ه‌ك��ان� ی ی به‌رپرس ی گۆڕین ده‌ستوور ،بڕیاری خێرا ی ی پێگه ی الوازك��ردن � لقه‌كان به‌مه‌به‌ست ی ،13 ی ل �هگ��ۆن��گ��ره ن��ێ��چ��ی��رڤ��ان ب���ارزان��� ی نچێرڤان بارزانی ه مه‌به‌ست لێی گه‌مارۆدان ی "چونك ه ل �ه‌ك��ۆن��گ��ره‌دا ،س �ه‌رچ��اوه‌ك �ه وت�� ی به‌م دواییان ه زۆرینه‌ی به‌رپرس ه نوێیه‌كان ی ی ده‌زگ���ا ده‌س���ت ب���ه‌ك���ارب���وون ،ب �ه‌ف��ل��ت �ه‌ر پاراستندا تێپه‌ڕیوون ،به‌رۆبۆته‌كانی پاراستن ه�ه‌ژم��ارده‌ك��رێ�ن‌و زۆر مه‌حاڵیشه ئ �ه‌وان بۆ ی بۆ نچێیرڤان ببن ه ماڵ ،بۆ كۆنگره كار بكه‌ن ئه‌گه‌ر بێتو داواشیان لێبكرێت". ی ئه‌و سه‌رچاوه‌ی ه ده‌ڵێت به‌اڵم نێچیرڤان بارزان به‌و هه‌واڵنه ساردنابێته‌وه‌و به‌رده‌وامده‌بێت، ی گۆڕانكارییه‌كانی نێچیرڤان وتی "زۆرب�ه ی پێده‌كرێت". بارزانی دوای كۆنگره هه‌ست سه‌رچاوه‌ك ه ده‌ڵێت هه‌ر له‌ئێستاشه‌وه هه‌ندیك ی مه‌كته‌بی ی پ��ارت��یو له‌ئاست له‌به‌رپرسان س��ی��اس�یو ب�ه‌رپ��رس��ی ل��ق�ه‌ك��ان ،ك�هوت��وون�ه‌ت� ه
پێكهاته‌كانی تری
خواردنی مافی شاره‌كه‌یه". رێ��ب��وار تاڵه‌بانی جێگری س�ه‌رۆك�ی ئ �هن��ج��وم �هن �ی پ���ارێ���زگ���ای ك��ه‌رك��وك ب �ه‌وه‌ك��ال �ه‌ت ب��ه‌ده‌س��ت��ووری راگ�هی��ان��د ك�����ه‌وه‌زاره‌ت�����ی پ�لان��دان��ان��ی ع��ێ��راق �ی بهشێكی كه‌می بودجه‌ی بۆ كه‌ركوك دان��اوه ،چونكه تائێستا ئ�هو وه‌زاره‌ت �ه له‌سه‌ر ئاماری پێش 2003بودجه بۆ پارێزگاكان ته‌رخانده‌كات. ت���اڵ���ه‌ب���ان���ی وت����ی "ئ���ێ���م���ه‌ش ه �ه‌وڵ �ی گ���ۆڕان���ك���اری ئ����هو پ�لان��ه ده‌ده‌ی�����ن‌و سه‌رژمێری 2010ی ش��اری كه‌ركوك ل���ه‌ب���ه‌رژه‌وه‌ن���دی ش��اره‌ك��هی��ه ،چونكه ن���ه‌خ���ش���هی پ�ل�ان���ی ده‌گ�����ۆڕێ�����ت ب��ۆ جۆریكیتر". هه‌روه‌ها وتی "به‌و سه‌رژمێرییه هیچ الیه‌نێك بیانووی نامێنیت". محه‌مه‌د كه‌مال ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��ای ك �ه‌رك��وك وت �ی "ئ �ه‌وان �هی داواده‌ك������هن س �ه‌رژم��ێ��ری رابگیرێت زۆر ب���ێ ئ���اگ���ان ،ئ �هگ��ی��ن��ا ئ �ه‌م��ڕۆ س����ه‌رژم����ێ����ری ب���ه‌ت���هن���ه���ا ئ��ه‌وه‌ن��ی��ی��ه كه‌عه‌ره‌ب‌و كوردو توركمان دیاریبكات، سه‌رژمێری هه‌مووی داتای زانیارییه‌و گه‌نجینه‌یه‌كه له‌زانیاری". ه �ه‌روه‌ه��ا وت �ی كه‌الیه‌نه كوردییه‌كان ل����هگ����هڵ س���ه‌رژم���ێ���ری���ی���ه‌ك���دان ك�ه ب�ه‌ش��ێ��وه‌ی�ه‌ك��ی ش �ه‌ف��اف ب��ك��رێ��ت ،وتی
ی "براگه‌وره‌كانیان" خۆحه‌شاردان له‌ژێر باڵ ی نێچیرڤان رایاننه‌ماڵێ. تاوه‌كو گسكه‌كه ی پاراستن یه‌كالكه‌ره‌و‌ه ده‌بێت ده‌زگا ی ی ده‌ستوور رۆڵی ده‌زگا ی زانیارییه‌كان به‌پێ ی پ��اراس��ت��ن ل �ه‌ك��ۆن��گ��ره‌ی پ��ارت��ی��دا رۆڵێك ی ی���ه‌ك�ل�اك���ه‌ره‌و‌ه ده‌گ���ێ���ڕێ ،ل�ه‌ه��اوك��ێ��ش�ه ی ی س�ه‌ره‌ك� سیاسی ئ��ه‌م ح��ی��زب �ه‌دا رۆڵ��ێ��ك� ی بینیوه ،به‌تایبه‌تی له‌ده‌رچوون‌و ده‌رنه‌چوون كاندیده‌كان بۆ كۆمیته‌ی ناوه‌ندی. ی ی "له‌به‌ر ئه‌مه‌ش ه زۆرب �ه سه‌رچاوه‌كه وت� ی كه به‌نیازن خۆیان بپاڵێون بۆ ئه‌وكه‌سانه كۆنگره ،به‌پل ه یه‌ك له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دان خۆیان ل�ه‌پ��اراس��ت��ن نزیكبكهنهوه ی��اخ��ود به‌رپرس ه ی ی ئه‌و ده‌زگایه ،چونكه به‌شی زۆر بااڵكان ی ك�ه‌دێ��ن�ه كۆنگره ئ �هو ئ �هن��دام ك��ۆن��گ��ران�ه ی پاراستندا تێپه‌ڕیوون ،ه �ه‌روه‌ك به‌فلته‌ر چ��ۆن بینیمان ب��ۆ دان��ان �ی ب �ه‌رپ��رس��ی لق ه نوێكان كه‌زۆربه‌یان پاراستن بوون ،كه‌ده‌ره‌نجام هه‌موو ئه‌و گۆڕانكاریان ه بۆ گه‌له‌كۆمه‌كێی ه ی ی ب�هوه له‌نێچیرڤان ب��ارزان��یو ناچاركردن ی پێ قایلبێ پۆستی جێگری سه‌رۆكی پارت ی ی ده‌نگدان‌و ده‌نگ بدرێت ،ن�ه‌وه‌ك له‌ڕێگه ی تر به‌دیبهێنێ". تهواوهوه تموح
"ئێمه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك رازی نابین دوابكه‌وێت". ك���ورده‌ك���ان :چ��ۆڵ��ك��ردن��ی گ��ون��ده‌ك��ان مه‌رامی سیاسییه هه‌فته‌یه‌كه داوایه‌كی وه‌زاره‌تی نه‌وتی ع��ێ��راق ت����ه‌واوی ب �ه‌رپ��رس��ان��ی ش��اری ك �ه‌رك��وك��ی س���ه‌رق���اڵ���ك���ردووه ،ب���هوهی چ �هن��د گ��ون��دێ��ك ك�هن��زی��ك�ه له‌كانگه نه‌وتییه‌كانه‌وه چۆڵبكرێن. ئه‌و وه‌زاره‌ت�ه داوای له‌وه‌زاره‌تی ناوخۆ ك��ردووه ،هه‌ریه‌كه له‌گوندی مامشۆو م �ه‌رع��ی��ی �هو ع �ه‌ل �ه‌خ��ێ��ر چ��ۆڵ��ب��ك��رێ��ن، ب���ه‌ب���ی���ان���ووی ئ������هوهی ن��زی��ك��ی ب��ی��ره ن�هوت��ی��ی�ه‌ك��ان�ه ،ب���ه‌اڵم ك���ورده‌ك���ان ئ �هوه ره‌ت��ده‌ك �هن �هوه ،ئ�هگ�ه‌رچ��ی ع�ه‌ره‌ب�ه‌ك��ان له‌گه‌ڵ ئه‌و داوایه‌دان. م��ح �ه‌م �ه‌د ك �ه‌م��ال ب��ه‌ده‌س��ت��ووری وت "ئ���هو داوای����ه ج��ف��ره‌ی�ه‌ك�ه ل�ه‌س�ه‌رده‌م�ی سه‌دامه‌وه ،ئه‌گینا ئه‌و دێیانه گهڕانهوه شوێنی خۆیان‌و هیچ زه‌ره‌رێكیان نییهو به‌چه‌ندین كیلۆمه‌تریش دوورن له‌بۆری نه‌وته‌وه". ه���ه‌روه‌ه���ا وت���ی "ه��ه‌م��وو ئ���هو داوای���ه به‌شێكه له‌هه‌ڵمه‌تی ته‌عریب‌و ده‌ستێكی سیاسی له‌پشته‌وه‌یه". * م���ع���از ف���ه‌رح���ان ب����ه‌ش����داری ل �ه‌م راپۆرته‌دا كردووه.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
4
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
كوردان ی باكوور بایكۆت ی ریفراندۆم ده‌كه‌ن ی ده‌نگدان له‌سه‌ر هه‌مواركردنه‌كان ی ده‌ستوور ،ئۆتۆنۆم ی دیموكراتی ،دژه‌كان له‌به‌رامبه‌ر كورددا یه‌كده‌خات له‌مه‌سه‌له محه‌مه‌د عه‌لی كه‌مال سه‌ركرده‌كانی به‌ده‌په‌و س�ه‌رۆك شاره‌وانی‌‌و كه‌سایه‌تییه سیاسییه‌كانی كوردستانی توركیا ،ده‌ڵێن هه‌مواكردنه‌كانی ده‌ستوور ره‌ت����ده‌ك����هن����هوه ،ل���ه‌ب���ه‌رام���ب���ه‌ردا پ����رۆژه‌ی ئۆتۆنۆمی دی��م��وك��رات��ی پێشكه‌شده‌كه‌ن، ك �ه‌الی �هن �ه ن �هی��اره‌ك��ان �ی ب��ه‌رام��ب��ه‌ر ك��ورد یه‌كخستووه. دوای ئ�هوهی عوسمان بایده‌میر سه‌رۆكی شاره‌وانی ئامه‌د له‌كۆبوونه‌وه‌كانیدا له‌گه‌ڵ كوردانی دانیشتووی باشووری رۆژهه‌اڵتی ت��ورك��ی��ادا ،رای��گ�هی��ان��د ئ���ه‌وان له‌به‌رامبه‌ر پ���رۆژه‌ی ك��ران �هوهی دیموكراتیدا پ��رۆژه‌ی ئ��ۆت��ۆن��ۆم�ی دی��م��وك��رات�ی پێشنیازده‌كه‌ن، ه �ه‌روه‌ك بایكۆتی ریفراندۆمه‌كه‌ی 12ی ئه‌یلول ده‌ك �هن كه‌بڕیاره له‌سه‌ر ده‌ستووری هه‌مواركراوی توركیا ئه‌نجامبدرێت ،جگه له‌وه‌ی له‌الیه‌ن سه‌رانی پارته جیاوازه‌كانی توركیاوه چه‌ندین تۆمه‌ت خرایه پاڵ خۆی‌‌و پ��ارت �ه‌ك �هی ،س��ك��ااڵی ل�ه‌س�ه‌ر ت��ۆم��ارك��راو لێكۆڵینهوه له‌گه‌ڵیدا ده‌ستیپێكرد. بایده‌میر :با كوردستان په‌رله‌مانی هه‌بێـت ل �ه‌ش��اری ده‌رس��ی��م�ی ب��اك��ووری كوردستان عوسمان بایده‌میر سیمینارێكی له‌ژێر ناوی
"بابه‌تی به‌موخاته‌ب وه‌رگ��رت��ن له‌كێش هی ك��ورددا‌و ئۆتۆنۆمی دیموكراتی" سازكرد‌و تێیدا رایگه‌یاند "ئێمه پێشنیازده‌كه‌ین له‌پاڵ په‌رله‌مانی توركیادا ،ناوچه‌ی مه‌ڕمه‌ڕه په‌رله‌مانی خۆی هه‌بێت ،له‌پاڵ ئه‌وه‌شدا كوردستانیش به‌هه‌مان شێوه په‌رله‌مانی خ��ۆی هه‌بێـت ،ل �ه‌ب �ه‌رام��ب �ه‌ر پ��رۆژه‌ك �هی ئه‌ردۆگاندا كه‌بریتییه له‌پرۆژه‌ی یه‌كێتی ن�ه‌ت�هوهی��ی ،ئێمه ئۆتۆنۆمی دیموكراتی پێشكه‌شده‌كه‌ین". بایده‌میر وتیشی به‌هۆی ئه‌وه‌ی حكومه‌تی توركیا ئازادی راده‌ربڕینی سنورداركردووه، زۆرج��ار به‌بڕیاره‌كانی دادگ��ای مافه‌كانی مرۆڤ له‌ئه‌وروپا مه‌حكوم ده‌بێت. لێكۆڵینهوه له‌گه‌ڵ بایده‌میردا ده‌ستیپێكرد به‌هۆی وته‌كانی ئه‌و سیمیناره‌وه كه له‌شاری ده‌رسیم به‌ستبووی‌‌و تێیدا باسی ئۆتۆنۆمی دیموكراتی كردبوو ،داواك��اری گشتی له‌و شاره سكااڵیه‌كی یاسایی له‌سه‌ر عوسمان بایده‌میر تۆماركرد‌و بۆ ئ�هو مه‌به‌سته‌ش لێكۆڵینهوه له‌گه‌ڵیدا ده‌ستپێكرا ،ئ�ه‌وه‌ش دوای ئه‌وه‌ی له‌الیه‌ن پۆلیسه‌وه لێپێچینهوهی ته‌واوی له‌گه‌ڵدا ئه‌نجامدرا .ده‌ستپێكردنی لێكۆڵینهوه له‌الیه‌ن داواك���اری گشتییه‌وه له‌كاتێكدایه جه‌میل چیچه‌ك چه‌ندین وته‌ی ن�ه‌ش��ی��اوی ل�ه‌ب�ه‌رام��ب�ه‌ر ب��ای��ده‌م��ی�رو پارتی
كورد سێ داوای عه‌ره‌ب‌و توركمانه‌كان ره‌تده‌كاته‌وه ی سه‌رژمێری دانیشتووان‌و دۆسییه ئه‌منی‌و چۆڵكردنی گونده‌كانی نزیك كانگ ه نه‌وتییه‌كان كورده‌كان توڕه‌ده‌كات *زانیار داقوقی
ئاشتی‌‌و یه‌كسانیدا ك���ردووه ،هه‌مووانیش به‌رامبه‌ری بێده‌نگن. له‌نێو ئه‌و وتانه‌شدا جه‌میل چیچه‌ك جێگری سه‌رۆك وه‌زیری توركیا به‌عوسمان بایده‌میر ده‌ڵ��ێ��ت "ئ �هگ �ه‌ر س �هی��ری رۆژن��ام�ه‌ك��ان��ت��ان كردبێت ،چه‌ند كه‌سێكی نابه‌رپرس هه‌ر له‌خۆیانه‌وه به‌جێ‌و بێجێ قسه‌ده‌كه‌ن ،بێ ئه‌وه‌ی هیچ سودێكی هه‌بێت". ب��ای��ده‌م��ی��ر :ئ �هگ �ه‌ر پێشنیازێكتان نییه، بێده‌نگبن ل�ه‌ب�ه‌رام��ب�ه‌ر وته‌كانی جه‌میل چیچه‌كدا عوسمان بایده‌میر رایگه‌یاند "ئهوه پێشنیازی ئێمه‌یه‌‌و ئه‌گه‌ر ئێوه‌ش پێشنیازێكتان نییه، ئه‌وا بێده‌نگبن". بایده‌میر لهبارهی ریفراندۆمه‌كه‌ی مانگی ئ�هی��ل��ول�هوه رای��گ�هی��ان��د ل �هو ری��ف��ران��دۆم�ه‌دا سندوقه‌كان به به‌تاڵی ده‌مێننه‌وه" ،چونكه ئهمه ریفراندۆمێكی ه�ه‌روا سانا نییه بۆ ئێمه". بایده‌میر ده‌ڵێت ئه‌وانه‌ی كه‌ده‌نگی به‌ڵێ یاخود نه‌خێر به‌كارده‌هێنن ،نازانن له‌به‌رچی ئه‌و ده‌نگه ده‌ده‌ن" ،به‌اڵم ئێمه كه‌بایكۆتی هه‌ڵبژاردن ده‌ك�هی��ن ،ده‌زان��ی��ن هۆكاره‌كه‌ی چییه .تا ئه‌و كاته‌ی ده‌ستوورێكی نوێ ده‌نووسرێته‌وه‌‌و به‌ده‌نگ خواسته‌كانی ئێمه‌وه دێن ،بایكۆتی ئێمه به‌رده‌وامیده‌بێت".
سێ داوای توركمان‌و عه‌ره‌به‌كانی ش���اری ك��ه‌رك��وك ،ك��ورده‌ك��ان��ی ئ�هو پارێزگایه ب��ێ��زارده‌ك��ات‌و داواكانیان ره‌ت��ده‌ك��رێ��ن �هوه ،ك��ورده‌ك��ان ئ �هو سێ داوای���ه ك�ه‌خ��ۆی له‌ناكۆكی له‌سه‌ر دۆس��ی��ی �هی ئ �ه‌م��ن �یو س �ه‌رژم��ێ��ری دانیشتووان‌و چۆڵكردنی گونده‌كانی نزیك كانگه نه‌وتییه‌كان ده‌بینێته‌وه، به‌جارێكیتر ه �ه‌وڵ��دان ب��ۆ ته‌عریبی شاره‌كه ده‌گێڕنه‌وه. دۆسییه‌ی ئه‌منی كه‌ركوك ناكۆكی له‌نێو نه‌ته‌وه‌كاندا دروستده‌كات ماوه‌یه‌كه الیه‌نه عهرهبیو توركمانه‌كان رهخنهی ئهوه ده‌گرن ،كه‌ته‌نها پۆلیس ناتوانێت ئه‌منیه‌تی شاری كه‌ركوك بپارێزێت ،بۆیه داوای هێنانی هێزی تر بۆ ناوچهكه ده‌كه‌ن. عه‌ره‌به‌كان داواده‌ك���هن به به‌شداری پۆلیس‌و سوپای عێراقی ئه‌منیه‌تی ن����اوخ����ۆی ش����اره‌ك����ه ب���پ���ارێ���زرێ���ت، ت��ورك��م��ان��ی��ش ده‌ڵ��ێ��ن ده‌ب��ێ��ت س��وپ��ای عێراقی له‌باشووره‌وه ره‌وانه‌ی كه‌ركوك بكرێت‌و دۆسییه‌ی ئه‌منی شاره‌كه بگرێته‌ئه‌ستۆ. تورهان موفتی ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای ك�ه‌رك��وك له‌سه‌ر لیستی به‌ره‌ی توركمانی ،وتی "ده‌مانه‌وێت حكومه‌تی عێراقی سوپای عێراقی ب��ۆ ش���اری ك �ه‌رك��وك ره‌وان���ه بكات،
بایده‌میر وتی "با ئه‌ردۆگان به نیاز نه‌بێت له‌نێو خاكی ئێمه‌دا ده‌نگ بهێنێت ،چونكه پارته‌كه‌ی ئه‌و له‌م ناوچانه‌دا بوونی نه‌ماوه. ئ �هگ �ه‌ر ئ���هو م��اف�ه‌ك��ان�ی میلله‌تی ئێمه به‌ڕه‌سمی نه‌ناسێت ،چاوه‌ڕوان نه‌بێت خه‌ڵكی ئێمه‌ش ئه‌وی قبوڵ بێت". باخچه‌لی :پێویسته كورده‌كان بدرێنه دادگا ده‌وڵ������ه‌ت ب��اخ��چ �ه‌ل �ی س���ه‌رۆك���ی پ��ارت �ی بزووتنهوهی نه‌ته‌وه‌په‌رستی توركیا ،لهبارهی لێدوانه‌كانی عوسمان بایده‌میری سه‌رۆكی ش��اره‌وان�ی ئ��ام �ه‌ده‌وه ،داوای له‌حكومه‌ت‌و داواكاری گشتی ئه‌و واڵته كرد ،كه‌رێوشوێنی پ��ێ��وی��س��ت ل����ه‌دژی ب��ای��ده‌م��ی��ر ب��گ��رن�ه‌ب�ه‌ر‌و لێپێچینهوهی له‌گه‌ڵدا بكه‌ن .باخچه‌لی وتی "ئ�هو پ��رۆژه‌ی ك��ران�هوهو داڕووخ��ان�هی كه‌وه‌زیری ناوخۆ‌و چه‌ند كه‌سێكی دیكه له 1ی ئابی ساڵی 2009دا رایانگه‌یاند ،كام قۆناغه‌ی بریتییه له‌ئۆتۆنۆمی دیموكراتی؟ ئایا ئێمه گه‌یشتووینه‌ته ئ �هو هه‌نگاوه؟ ئایا ئه‌م قسه بێ واتایانه لهبارهی ئااڵ‌و ن��اوچ�هی ئۆتۆنۆمییه‌وه ده‌ره‌ن��ج��ام�ی ئه‌و كرانه‌وه‌یه‌یه؟". ده‌وڵ�����ه‌ت ب��اخ��چ�ه‌ل�ی داوا ل�ه‌ح��ك��وم�ه‌ت ده‌كات رێگه له‌بۆچوونی له‌جۆره بگرێت، كه‌باس له‌ئۆتۆنۆمی بۆ كورده‌كان بكات، لێكۆڵینهوه ل�هگ�هڵ هه‌ركه‌سێكدا بكات
چونكه پۆلیس توانای سه‌قامگیری نییه". م��وف��ت�ی وت���ی "ل �ه‌ئ��ێ��س��ت��ادا ش��اری ك���ه‌رك���وك ب����اری ئ���ارام���ی خ��راپ �هو پێویستی به‌سوپای عێراقی هه‌یه، ده‌ستوور رێگای به‌سوپاداوه ئه‌گه‌ر ئاڵۆزی له‌هه‌رناوچه‌یه‌ك بێت ،ده‌بێت سوپا ئه‌و ناوچه‌یه بپارێزیت". ئه‌و ئه‌ندامه توركمانه روونیكرده‌وه ك �ه‌س �ه‌رج �ه‌م ه��اوواڵت��ی��ان�ی توركمان به‌كۆی ده‌نگ ره‌زامه‌ندی به‌هاتنی سوپای عێراقی ده‌ده‌ن له‌باشووری عێراق بۆ كه‌ركوك ،چونكه پۆلیس ل���ه‌ك���ه‌رك���وك الی���هن���گ���ری ه�����ه‌ردوو حیزبی ده‌سه‌اڵتداری كوردین ،وتی "ئێستا بارودۆخی ئه‌منی ده‌رباره‌ی هاوواڵتیانی توركمان‌و عه‌ره‌ب باش ن��ی��ی �ه ،چ��ون��ك �ه م��اوه‌ی��ه‌ك��ه ك����ردهوه تیرۆرستییه‌كان ع �ه‌ره‌ب‌و توركمانی گرتووه‌ته‌وه". محه‌مه‌د خه‌لیل جبوری سه‌رۆكی ك��وت��ل �هی ع���ه‌ره‌ب���ی ل�ه‌ئ�هن��ج��وم�هن�ی پارێزگای كه‌ركوك به‌ده‌ستووری وت "له‌نزیكی 100مه‌تره‌وه له‌پۆلیسی ش�����اره‌ك�����ه ك����������رده‌وه‌ی خ����ۆك����وژی ئه‌نجامده‌دریت ،پۆلیس بێده‌نگه ،ئێمه به‌مه ناڵێین سه‌قامگیری شاره‌كه". م���ح���ه‌م���ه‌د خ��ه‌ل��ی��ل ئ����ه‌وه‌ش����ی وت "به‌پێی زانیاری نهێنی ،ئۆتۆمبێلی
كه‌قس هی له‌وجۆره به‌زاریدا بێت. په‌كه‌كه :ئاكه‌په به‌دوای سه‌ركه‌وتنی بێ ماندووبووندا ده‌گه‌ڕێت م��س��ت�ه‌ف��ا ك�����اراس‌و ئ��هن��دام��ی ده‌س��ت �هی ب �ه‌ڕێ��وه‌ب��ردن �ی ك��ۆم��اج��ڤ��اك��ێ��ن ك��وردس��ت��ان (ك���ه‌ج���ه‌ك���ه) رای���ده‌گ���هی���هن���ێ���ت ك���ه‌ك���ورد ری��ف��ران��دۆم�ه‌ك�هی ك �ه ل �ه‌س �ه‌ر ده‌س��ت��ووری هه‌مواركراوی توركیا سازده‌كرێت ،به‌هه‌ند وه‌رن���اگ���رێ���ت ،وت���ی "ئ��اك �ه‌پ �ه‌ش ده‌ی �ه‌وێ��ت له‌ڕێگه‌ی س�ه‌رك�هوت��ن ل �هو ریفراندۆمه‌وه ی بێ ماندووبونی ده‌ستبكه‌وێت، سه‌ركه‌وتنێك جارێكی دیكه بتوانێ له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا ی حكومه‌ت رێ��ژهی پێویست بۆ پێكهێنان به‌ده‌ستبهێنێته‌وه". كاراسو پێیوایه هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌ستوور به‌شێكه ل���هو پیالنگێڕییانه‌ی له‌ساڵی 1924هوه له‌دژی كورد ده‌ستیپێكراوه ،هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌شه كه‌میلله‌تی كورد به‌هه‌ندی وه‌رناگرێت‌و رهتیدهكاتهوه. ك��اراس��و وت �ی "له‌نێو هه‌مواركردنه‌وه‌كاندا خواسته‌كانی كۆمه‌ڵگه‌كانی ن��او توركیا ل���ه‌ب���ه‌رچ���او ن���هگ���ی���راون ،ل���ه‌ب���ری ئ���ه‌وه‌ش ئ��اوات�ه‌ك��ان�ی گ �ه‌الن �ی ت��ورك��ی�او میلله‌تی كورد له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵتدارانه‌وه له‌به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان به‌كارهێنراوه‌‌و بۆ س��وودی خۆیان گۆڕانكارییه‌كان ئه‌نجامدراوه".
بۆمبڕێژكراو له‌كه‌ركوكدا هه‌یه ،به‌اڵم پۆلیس هیچ گ��وێ به‌كه‌س ن��ادات هیچ ئاوڕێك ل�ه‌ب��ارودۆخ�ی ئه‌منی ناده‌نه‌وه". ج��ب��وری وه‌ك���و ب�هڵ��گ�هی�ه‌ك نمونه‌ی ئه‌وه‌ی هێنایه‌وه كه‌پێش ته‌قینه‌وه‌كه‌ی بینای پارێزگا ،ئاگاداری ژووری سه‌نته‌ری هاوبه‌شه‌كانی كردووه‌ته‌وه ك �ه‌ئ��ۆت��ۆم��ب��ێ��ل��ێ��ك ل�����ه‌ده‌وروب�����ه‌ری ب��ی��ن��ای پ���ارێ���زگ���ا ب���هن���ی���ازه خ��ۆی بته‌قێنێته‌وه ،به‌اڵم هیچ ئیجرائاتێك ئه‌نجامنه‌دراوه". س�����ه‌رح�����ه‌د ق�������ادر ب����ه‌ڕێ����وه‌ب����ه‌ری پۆلیسی ق�ه‌زاو ناحیه‌كانی كه‌ركوك به‌ده‌ستووری وت "پێكهێنانی هێزی عه‌سكه‌ری‌‌و هێنانی هێز بۆ كه‌ركوك، بۆچوونی ته‌نها شهخسیهو بۆ ته‌نها شه‌خس ده‌ستوور ناگۆڕدرێت". ب����ه‌ڕێ����وه‌ب����ه‌ری پ��ۆل��ی��س��ی ق�����ه‌زاو ناحییه‌كانی ك�ه‌رك��وك ئ�ه‌وه‌ش�ی وت "سااڵنی رابردوو بارودۆخی كه‌ركوك ئاڵۆزبووه ،ب��ارودۆخ�ی ئه‌منی باش نه‌بوو ،بۆ ئ�هو ك��ات داوای هاتنی سوپا نه‌كرا بۆ شاره‌كه؟". ل����ه‌ب����اره‌ی ئ������هوهی ت��ۆم �ه‌ت��ب��اری��ان ده‌ك���هن به‌كه‌مته‌رخه‌م له‌ئاست ئه‌و توند‌وتیژیانه‌ی له‌شاره‌كه‌دا ده‌كرێت سه‌رحه‌د قادر وتی "داوا له‌و كهسانه ده‌ك �هی��ن ئ �هگ �ه‌ر ب��ۆ ئ��اش��ك��راب��وون�ی
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
لۆکاڵ
7
ژووری پالستیكی خه‌یاری “كورد”ی ده‌تۆرێنێت داوای هه‌مه‌جۆركردنی به‌رهه‌می ژوور ه پالستیكییه‌كان ده‌كرێت محه‌مه‌د نه‌جیب له‌سلێمانی ی له‌نێو ژووری به‌رهه‌می ئ�هو خه‌یارانه پالستیكی به‌رهه‌مده‌هێنرێت ،ب�ه‌ت�ه‌واوی ل �ه‌ب��ازاڕدا ساغنابێته‌وه ،چونك ه خه‌ڵكی زی��ات��ر ب����هدوای خ��هی��اری «ك�����وردی»دا ده‌گه‌ڕێن ،جوتیاران داواده‌كه‌ن به‌رهه‌مه‌كان هه‌مه‌جۆر بكرێن. به‌وته‌ی جوتیاران حكومه‌ت نه‌یتوانیو‌ه به‌پێی پێویست ه��اوك��اری ئ �هو جوتیاران ه بكات كه‌خاوه‌ن ژووری پالستیكین ،شاره‌زایانی ب�����واری ك��ش��ت��وك��اڵ��ی��ش ده‌ڵ���ێ���ن وه‌زاره‌ت�����ی كشتوكا ڵ ب �ه‌رن��ام �هی ه�ه‌م�ه‌ج��ۆرك��ردن��ی به‌رهه‌مه كشتوكاڵییه‌كانی نییه. ل���ه‌س���ه‌ره‌ت���ای س���اڵ���ی 2008پ�����رۆژه‌ی ژووری پالستیكی له‌هه‌رێمی كوردستاندا دهستیپێكردو رۆژ ب�ه‌رۆژ له‌زیادبووندایه. ژم�����اره‌ی ئ���هو ژوور‌ه پالستیكییانه‌ی له‌سنووری پارێزگای سلێمانیدا كه‌ده‌گات ه نزیكه‌ی 3000هه‌زار ژوور له‌الیه‌ن هه‌ردوو كه‌رتی حكومی‌و ئه‌هلییه‌و‌ه دروستكراون، ب�ه‌اڵم ئه‌و ژوور‌ه پالستیكییان ه به‌رهه‌می جوتیارانی ساغنه‌كرده‌وه. م��س��ت�ه‌ف��ا ت��اه��ی��ر ،ك���ه‌خ���اوه‌ن ژوورێ���ك���ی
3000هه‌زار ژووری پالستیكی له‌هه‌رێمدا هه‌یه
پالستیكیی ه ل �هگ��ون��دی دێ��ك��ۆن��ی س�ه‌ر به‌ناحیه‌ی خوڕماڵ ،ده‌ڵێت به‌رهه‌مهێنانی خه‌یار له‌نێو ژووری پالستیكیدا قازانجێكی كه‌می ههبووه. ی مسته‌فا كاتێك ژوور‌ه پالستیكییه‌كه ی به‌رهه‌مهێناوه ،كیلۆیه‌ك خه‌یار خه‌یاره‌كه له‌نێو 160بۆ 200دینار بووه .ئه‌وه‌ش بۆ ئه‌و قازانجێكی ئه‌وتۆ نییه. ی «ح��ك��وم �ه‌ت ت�هن��ه��ا ی�ه‌ك مسته‌فا وت��� ج��ۆر به‌رهه‌مده‌هێنێت له‌نێو ئ �هو ژوور‌ه پالستیكییا‌نه‌دا ،ئه‌م ه س���ه‌ره‌ڕای ئ�هوهی كه‌حكومه‌ت نه‌یتوانیو‌ه به‌رهه‌می دهرهوه بۆ ناوه‌و‌ه قه‌ده‌غه‌بكات». ی ژوور‌ه پالستیكیه‌كانیان ئه‌و جوتیارانه هه‌ی ه داوای ده‌رمان‌و په‌ینی زیاتر‌و كرێی گواستنه‌وه له‌حكومه‌ت ده‌كه‌ن. ی «هیچ قازانجێك ناكه‌ین، مسته‌فا وت� به‌ڵكو ته‌نها ماندووبوون بۆ خۆم‌و خێزانه‌كه‌م ده‌مێنێته‌وه ،بۆی ه ساڵێكیتر هیچ شتێك ناكه‌م». ب �ه‌پ��ێ��ی ئ��ام��ارێ��ك��ی ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌رای���ه‌ت���ی كشتوكاڵی سلێمانی له‌ساڵی 2009دا55 ، جوتیار 666خانووی پالستیكیان پێدراوه، كه‌بڕی بودجه‌كه‌ی ده‌كات ه 4ملیارو 708 هه‌زارو 485دینار ،له %60پێشینه‌ی كشتوكاڵیش ده‌درێت به‌جوتیاران ،كه‌ده‌كات ه 2ملیارو 825ملیۆن‌و 91هه‌زار دینار. بۆ ساڵی 64 ،2010جوتیار 647خانووی پالستیكیان پ��ێ��دراوه ،كه‌بڕی بودجه‌كه‌ی ده‌كات ه 4ملیارو 86ملیۆن‌و 154هه‌زار دینار. ی وه‌ك����و پ��ێ��ش��ی��ن� ه ده‌درێ����ت ئ����هو ق������ه‌رزه ی 3ساڵه‌و جوتیاران به‌جوتیاران ،ماوه‌كه ئه‌و ماوه‌یه به‌ماوه‌یه‌كی كه‌م ده‌زانن. دیاری خالید محه‌مه‌د ،كه‌ماوه‌ی سێ ساڵ ه ی «ئه‌و ژوورێ��ك��ی پالستیكی هه‌یه ،وت� ی حكومه‌ت ده‌ی��دا به‌قه‌رز ،ماوه‌ی پاره‌یه ی ك��ورت �هو ل �ه‌م��اوه‌ی سێ وه‌رگ��رت��ن �ه‌وه‌ك �ه ساڵدا لێیان وه‌رده‌گیرێته‌وه». دیاری وتی «ئه‌م ه سه‌ره‌ڕای ئه‌و هه‌موو رۆتینات ه ل �ه‌ده‌زگ��اك��ان��دا ،ج��اری واهه‌ی ه پڕۆژه‌یه‌كت هه‌ی ه ئه‌نجامی بده‌یت ،به‌اڵم تا واژۆیه‌كت بۆ ده‌كه‌ن ،ماوه‌ی پرۆژه‌كه‌ت به‌سه‌رده‌چێت». ی ك � ه ل�ه‌الی�هن ئ��هو ژوور‌ه پالستیكیانه
ح��ك��وم�ه‌ت�هوه س�ه‌رپ�ه‌رش��ت��ی��ده‌ك��رێ��ن ،ته‌نها خه‌یاریان تیا ده‌ڕوێندرێت ،به‌هۆی زۆری ئ �هو ب�ه‌ره�ه‌م�ه‌ش�هوه ب �ه‌ت �ه‌واوی ل �ه‌ب��ازاڕدا ی كه‌هاوواڵتیان ساغنابێته‌وه ،ئه‌م ه جگه‌له‌وه زیاتر خواستیان له‌سه‌ر ئه‌و جۆره خه‌یارانه‌ی ه ك ه له‌ژوور‌ه پالستیكییه‌كاندا ناڕوێندرێت‌و ی ناوده‌بردرێن. به‌خه‌یاری كوردی یان خۆماڵ ئه‌حمه‌د عه‌بدولكریم سه‌عید ئه‌ندازیارو س��ه‌رپ��ه‌رش��ت��ی��اری ژووری پالستیكی ل �ه‌س��ن��ووری ه �هڵ �ه‌ب��ج �هی ش �ه‌ه��ی��د ،وت��ی «كاری ئێم ه له‌تۆوناشتنه‌و‌ه ده‌ستپێده‌كات تاده‌گات ه به‌رهه‌م‌و كه‌وته‌ن ه بازاڕه‌وه ،هه‌روه‌ها له‌چۆنیه‌تی پێدانی تۆو و پاراستنی خانوو‌ه پالستیكییه‌كان له‌نه‌خۆشی». به‌وته‌ی ئه‌و سه‌رپه‌رشتیار‌ه له‌ساڵی 2008 ب��ۆ 2009ت��وان��را س�ه‌رك�هوت��ن��ێ��ك��ی ب��اش به‌ده‌ستبێت له‌به‌رهه‌می ژووری پالستیكی، به‌اڵم 2010به‌هۆكاری زۆربوونی خانووی پالستیكی‌و زیادبوونی به‌رهه‌م له‌بازاڕدا وایكرد ببێت ه هۆی هاتنه‌خواره‌وه‌ی نرخی به‌رهه‌مه‌كان له‌بازاڕدا. ئه‌ندازیاری كشتوكاڵی ئه‌حمه‌د عه‌بدولكریم
ی «نرخی یه‌ك كیلۆ خه‌یار به 150دینار وت یان هه‌ندێكجار بۆ جوتیار نه‌ده‌فرۆشرا». ع�ه‌ب��دول��ت�ه‌واف س �ه‌ف��وه‌ت ،كه‌جوتیارێكی ع����ه‌ره‌ب����هو س���ه‌رپ���ه‌رش���ت���ی 24ژووری پالستیكی ده‌كات له‌شاره‌زوور ،وتی «ئه‌م ژوور‌ه پالستیكیان ه هی كۆمپانیایه ،بۆی ه تۆوه‌كان خۆمان دابینی ده‌كه‌ین‌و حكومه‌ت ده‌رمانمان بۆ دابینده‌كات ،به‌اڵم هاوكاری حكومه‌ت به‌پێی پێویست نییه«. س���ه‌ف���وه‌ت ب��اس��ی ئ����هوهی ك���رد ك��ه‌ئ��ه‌وان به‌رهه‌مه‌كانیان ل �ه‌ب��ازاڕدا ساغده‌بێته‌وه، چونك ه هه‌موو جۆره به‌رهه‌مێك ده‌كه‌ن ،وه‌ك ته‌ماته‌و كوله‌كه‌و خه‌یارو باینجان. حكومه‌ت ژووری پالستیكی ده‌دات به‌و جوتیاران ه ك �ه‌خ��اوه‌ن زهویو بیری ئ��اون، بۆ م��اوه‌ی سێ س��ا ڵ هاوكارییان ده‌ك��ات له‌ڕووی ده‌رمان‌و تۆو و ژووری پالستیكی‌و ئه‌م ه س��ه‌ره‌ڕای دابینكردنی ئه‌ندازیاری سه‌رپه‌شتیار. ف�ه‌ره‌ی��دون حسێن بهڕێوهبهری كشتوكاڵی سلێمانی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌س��ت��وور وتی «دروستكردنی ئ �هو ژوور‌ه پالستیكیان ه
پرۆژه‌یه‌كی حكومه‌ت بوو بۆ ماوه‌ی سێ سا ڵ بۆ هاوكاری جوتیارو بووژاندنه‌وه‌ی كشتوكا ڵ له‌كوردستاندا ،ئه‌و هاوكارییه‌ش له‌رێگای بانقی كشتوكاڵیه‌وه بوو». فه‌ریدون ئ �هوهی روون��ك��ردهوه كه‌حكومه‌ت ه��اوك��اری م��ادی جوتیار ده‌ك���ات ،ب�ه‌اڵم به‌مه‌رجێك ئ�هو هاوكاریی ه مادیی ه له80 ملیۆن دینار زیاتر نه‌بێت ،ئه‌م ه سه‌ره‌ڕای ه��اوك��اری��ك��ردن��ی ج��وت��ی��ار له‌دابینكردنی ده‌رم������ان‌و ت���ۆو و ژووری پالستیكی‌و ئه‌ندازیاری كشتوكاڵی بۆ سه‌رپه‌رشتیاری ژووره‌كان. ئه‌حمه‌د عه‌بدولكه‌ریم ئه‌ندازیاری كشتوكاڵی ده‌ڵێت ك ه له90%ی ئه‌و ژوور‌ه پالستیكییان ه ی «ئه‌مه‌ش كێشه‌یه‌كی كراون به‌خه‌یار .وت گ���هورهی���ه ،چ��ون��ك�ه ئ �ه‌م �ه واده‌ك�����ات ئ�هو به‌رهه‌م ه ساغنه‌بێته‌وه‌و هه‌ندێك له‌جوتیاران ساردببنه‌وه». داوای����ك����رد وه‌زاره‌ت��������ی ك��ش��ت��وك��ا ڵ چ��او ب��� ه ب���ه‌رن���ام���ه‌ك���ان���ی���دا ب��خ��ش��ێ��ن��ێ��ت �هوه بۆ هه‌مه‌جۆركردنی به‌رهه‌می كشتوكاڵی.
ئ�����������������اواره‌ك�����������������ان ل��������ه‌ح��������ك��������وم��������ه‌ت ن�����������اڕازی�����������ن
ژیانێك ی ناڕه‌حه‌ت له‌كه‌مپه‌كان به‌سه‌رده‌بن ،ره‌زوباخه‌كانیشیان وێرانبوون ئا :فه‌رمان چۆمانی دانیشتووانی گونده‌كانی سه‌ر سنوور كه به‌هۆی تۆپبارانه‌كانی كۆماری ئیسالم ی ئ��ێ��ران�هوه ئ���اواره‌ب���وون ،گله‌یی له‌شێوازی قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌و به‌هاناچوونی حكومه‌تی هه‌رێم ده‌كه‌ن. به‌هۆی تۆپبارانه‌كانی ئ��ێ��ران�هوه ،م��اوه‌ی دوومانگه زیاتر له 500خێزانی گونده‌كانی ب��ن��اری قه‌ندیل ئ���اواره‌ب���وون ،ده‌ڵ��ێ��ن هێشتا پ��ێ��داوی��س��ت��ی��ی�ه س �ه‌ره‌ت��ای��ی �ه‌ك��ان �ی ژی��ان �ی رۆژان����هو خ��زم�ه‌ت��گ��وزاری��ی�ه ته‌ندروستییه هه‌نوكه‌ییه‌كانیان بۆ دابین نه‌كراوه. ره‌خ��ن��ه‌ش ل �ه‌ش��ێ��وازی ق��ه‌ره‌ب��ووك��ردن��هوهی زیانلێكه‌وتووان ده‌گ��رن ،ده‌ڵێن دادپ �ه‌روه‌ری په‌یڕه‌ونه‌كراوه له‌دابه‌شكردنی هاوكارییه‌كان به‌سه‌ر خێزانه‌كاندا. حسێن ع �ه‌ب��دوڵ�ڵا ئ�هن��ج��وم�هن�ی گ��ون��دی ئاشقۆڵكه ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی «گوزه‌رانمان له‌و په‌ڕی خراپیدایه ،ته‌نها قه‌ره‌بووی چه‌ند ماڵێك كراوه‌ته‌وه». حسێن ع �ه‌ب��دوڵ�ڵا ده‌ڵ��ێ��ت ئێستا بنكه‌ی ته‌ندروستیان نییه ،وتی «ته‌نها چه‌ندجارێك كه له‌په‌نجه‌ی ده‌ست تێپه‌ڕ ناكات ،لیژنه‌ی ته‌ندروستی بۆ م��اوه‌ی یه‌ك دوو سه‌عات هاتوون ،زۆر شه‌وان تووشی نه‌خۆشی ده‌بین‌و ده‌بێت بچینه سه‌نگه‌سه‌ر ،تا ئۆتۆمبیلێكمان
ده‌ستده‌كه‌وێت زۆر هیالكده‌بین». ل �ه‌س��ن��ووری ن��اح��ی�هی س �هن��گ �ه‌س �ه‌ردا دوو كه‌مپ بۆ ئ��اواره‌ك��ان ك��راوه‌ت�هوه كه 585 خێزانی ئاواره‌بووی تێدا ده‌ژین ،حكومه‌ت ك�ه‌ل��وپ�ه‌ل�ی س �ه‌ره‌ت��ای��ی پ���ێ���داون ،لیژنه‌ی پزیشكیش سه‌ردانی كردوون. پ��ارێ��زگ��اری سلێمانی‌‌و دوات���ر س�ه‌رۆك�ی ح��ك��وم �ه‌ت س���ه‌ردان���ی���ان���ك���ردوون‌و به‌ڵێنی هاوكاری زیاتریان پێداون. عه‌بدوڵاڵ ئیبراهیم ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ری ناحیه‌ی سه‌نگه‌سه‌ر ده‌ڵێت حكومه‌ت چادرو قه‌ره‌وێڵه‌و خواردنی بۆ ئاواره‌كان دابینكردووه ،رۆژانه‌ش
فه‌رمانگه‌ی ئاوی سه‌نگه‌سه‌ر به‌هاوكاری یونسێف ئاویان بۆ دابینده‌كات. ع �ه‌ب��دوڵ�ڵا ئ���ام���اژه‌ی ب���ه‌وه‌ك���رد ك���ه 40 ت�ه‌وال��ێ�تو 12گ�ه‌رم��او ب��ۆ دوو كه‌مپه‌كه درووستكراون 25 ،ته‌نكی ئاوی خواردنه‌وه‌ش داب��ی��ن��ك��راوه .وت��ی «س��ه‌ره‌ت��ا حكومه‌تی هه‌رێم تیمێكی له‌نه‌خۆشخانه‌ی شۆڕش‌و به‌رێوه‌به‌رایه‌تی ته‌ندروستی گشتی سلێمانی ن����اردووه‌و س �ه‌ردان �ی كه‌مپه‌كه‌یان ك���ردووه، ده‌رمانی پێویستی پێداون ،نه‌خۆشخانه‌ی سه‌نگه‌سه‌ریش ناوه ناوه سه‌ردانیان ده‌كات». خه‌ڵكی گونده‌كانی بناری قه‌ندیل ده‌ڵێن
به‌هۆی ئه‌وه‌ی ناوچه‌كه‌یان النكه‌ی هه‌موو شۆڕشه‌كان بووه ،به‌رده‌وام تووشی ناڕه‌حه‌تی‌‌و ئ����اواره‌ی����ی ب�����وون ،گ��ل �هی��ی ئ����هوه ده‌ك���هن حكومه‌تی هه‌رێم له‌چاو ئه‌و قوربانیدانانه‌دا هیچی ئه‌وتۆی بۆ نه‌كردوون. حسێن له‌هاوكارییه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم رازی ن��ی��ی �ه ،وت���ی «ده‌ب���ێ���ت ح��ك��وم�ه‌ت جیاوازی له‌نێوان خه‌ڵكیدا نه‌كات ،چونكه ئ �هو ب��ڕه ق��ه‌ره‌ب��ووه‌ی ب��ۆ ئ��اواره‌ك��ان ه��ات، هه‌مووانی نه‌گرته‌وه‌و چه‌ند ماڵێك پاره‌یان وه‌رگ��رت��ووه ،ته‌نها رۆژێكیش ل �هو كه‌مپه نه‌ژیاون‌و ئاواره‌ش نه‌بوون». حسێن ده‌ڵێت گله‌ییان له‌رێكخراوه‌كانیش هه‌یه ،كه‌چه‌ندجارێك سه‌ردانیانكردوون‌و لیستیان پ��ێ��پ��ڕك��ردوون �ه‌ت �هوهو هیچیان بۆ نه‌كردوون. ڵ پ���وره م��ری��م ،ت �ه‌م �هن 55س���ااڵن له‌گه ی ی خواردن ی خه‌ریك ی هاوته‌مه‌ن ژنێكیتر ی ی «لێره له‌و په‌ڕ ی وشك‌و چا بوون وت نان ناخۆشیدا ده‌ژی��ن ،كاره‌بامان نییه ،بۆی ه داواكارین ئاوڕمان لێبدرێته‌وه‌و ژیانمان بۆ بگێڕدرێته‌وه». ی ی ئ�������اواره‌ب�������وون‌و چ��ۆڵ��ك��ردن�� ب����ه‌ه����ۆ ی گ���ون���ده‌ك���ان���هوه ،ره‌زوب�������اخ‌و ك��ش��ت��وك��اڵ� جوتیاره‌كان بێسه‌رپه‌رشت ماونه‌ته‌وه‌و به‌ره‌و وێرانبوون ده‌ڕوات. ی ڵ به‌رهه‌م ج��وت��ی��اره‌ك��ان ده‌ڵ��ێ��ن ئه‌مسا قه‌ندیلییه‌كان نابێت ،چونك ه ئه‌و تۆپباران ه
ی ن����ه‌دا ت �ه‌م��ات �هو خ��هی��ار ب��ك�هنو رێ��گ��ه ره‌زوباخه‌كانیان خزمه‌ت بكه‌ن ،هه‌موویان خه‌ریك ه وشك ده‌بن. ی «ه �ه‌م��وو س��اڵ��ێ��ك نزیكه‌ی حسێن وت��� ی ێ ملیۆن دینارم ده‌ستده‌كه‌وت له‌كاسب س ڵ هیچم زهویو باخه‌كانم ،ب �ه‌اڵم ئه‌مسا ی تۆپباران ،هه‌ر به‌م هۆیه‌شه‌و‌ه نه‌كرد له‌ترس ی قه‌ندیلیش نابێت‌و ی هه‌نگوین به‌رهه‌م ی ب���وون‌و ی ن �ه‌خ��ۆش � ی ت��ووش � ه�هن��گ�ه‌ك��ان� له‌ناوچوون». ڵ هیچ ی «ئ���ه‌م���س���ا پ�����وره م���ری���م ،وت���� ی گه‌وره‌مان به‌رهه‌مێكمان نه‌بووه‌و زیانێك ب���ه‌رك���هوت���ووه ،داه��ات��م��ان ل �ه‌س �ه‌ر زهویو ی هیچمان نه‌ما». باخه‌كانمان بوو ،كه‌چ ی هه‌رێم عه‌بدوڵاڵ ئیبراهیم ده‌ڵێت حكومه‌ت پێداویستییه‌كان بۆ ئاواره‌كان دابینده‌كات ك ه له‌كه‌مپه‌كانن ،دواتریش كه‌بارودۆخه‌ك ه ی ی ب�����ووه‌وه ،ل��ی��ژن �هی �ه‌ك س��ه‌ردان�� ئ��اس��ای � ی ئه‌و هاوواڵتیان ه ناوچه‌ك ه ده‌كات‌و قه‌ره‌بوو ده‌كاته‌و‌ه كه‌زیانمه‌ندبوون. ی ی به‌وه‌دا نور عه‌بدوڵاڵ ئیبراهیم ئاماژه ی ی عێراق له‌ڕێگه ی سه‌رۆك وه‌زیران مالیك ی یه‌ك ی كۆچ‌و كۆچبه‌رانه‌وه ،بڕ وه‌زاره‌ت � ی ی داوه ب ه 428خێزان ،وت ملیۆن دینار «به‌اڵم 380خێزانیش ماونهتهوه ئه‌و بڕه ی زۆرم��ان��داوه بۆ پ��اره‌ی� ه وه‌رب��گ��رن ،هه‌وڵ ی ئه‌وانیش‌و ئومێدمان زۆره ك ه له‌ماوه‌یه‌ك نزیكدا بۆیان بێت».
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
6
i n f o @ d e s t u r. n e t
لۆکاڵ
“ناتوانین خواردنی سه‌ر شه‌قام‌و كۆاڵنه‌كان كۆنترۆڵ بكه‌ین” ی خۆپاراستن ی ته‌ندروست ی سلێمان ی بۆ ده‌ستوور رزگار عه‌ل ی به‌ڕێوه‌به‌ر
سازدانی :معاز فه‌رحان بهڕێوهبهری خۆپاراستنی ته‌ندروستی سلێمانی ده‌ڵێت ناتوانن خ��واردن‌و خواردنه‌وه‌ی سه‌ر جاده‌و كۆاڵنه‌كان كۆنترۆڵ بكه‌ن، وتی “ئه‌وانه مه‌رجی ته‌ندروستیشیان نییهو ده‌بنه هۆی ده‌یان نه‌خۆشی جۆراوجۆریش”. رزگ��ار عه‌لی ئاماژه ب �هوه ده‌دات كه‌ته‌نها له‌ماوه‌ی شه‌ش مانگدا تیمه‌كانیان 457شوێنی گشتییان غه‌رامه‌كردووه‌‌و 54 شوێنی گشتیش داخراون. ده‌ستوور :ئه‌و نه‌خۆشییانه‌ی كه له‌م وه‌رزه‌دا باڵوده‌بنه‌وه چین؟ د .رزگ��ار عه‌لی :دی��اره خ��واردن چۆن ی مرۆڤه‌و سه‌رچاوه‌ی سووده، گه‌شه‌و وزه به‌اڵم ئه‌گه‌ر به‌باشی هه‌ڵنه‌گیرا یان پیسبوو، ده‌بێته سه‌رچاوه‌ی باڵوبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشی، كۆمه‌ڵێك نه‌خۆشی هه‌یه به‌هۆی پیسبوون‌و خراپهه‌ڵگرتن‌و تێكچوونی خ��واردن��هوه دروستده‌بێت ،له‌گرنگترین ئه‌و نه‌خۆشییانه به‌تایبه‌تی له‌م وه‌رزی هاوینه‌و زیادبوونی پله‌ی گه‌رما ،نه‌خۆشییه‌كانی سكچوون‌و رش��ان �هوهی �ه ل �هن��او ئ��هو نه‌خۆشیانه‌شدا ترسناكترینیان كولێرایه ،كه‌ره‌نگه ئه‌گه‌ر نه‌خۆشه‌كه له‌چه‌ند رۆژێكدا چاره‌سه‌رنه‌كرا، گیانله‌ده‌ستبدات ،جگه له‌نه‌خۆشییه‌كانی سكچوون‌و رش��ان �هوه نه‌خۆشی گرانه‌تاو تای ماڵتاو هه‌وكردن ی جگه‌ریی ڤایرۆسی‌‌و
پاشان ئه‌و نه‌خۆشیانه‌ی كه له‌ڕێگای كرمه‌وه دروستده‌بن بۆ نمونه كرمی ده‌رزی له‌رێگه ی خواردن‌و ئاوه‌وه باڵوده‌بنه‌وه. ده‌ستوور :پێشبینیده‌كه‌ن ئه‌مساڵ ئه‌و نه‌خۆشییانه باڵوببنه‌وه؟ رزگ��ار عه‌لی :له‌ڕاستیدا له‌هه‌موویان زی��ات��ر ب�ڵاوب��ێ��ت ،ن �ه‌خ��ۆش �ی س��ك��چ��وون‌و رشانه‌وه‌یه ،دیاره سااڵنه له‌واڵتی ئێمه‌شدا هه‌یه ،به‌اڵم خۆشبه‌ختانه چه‌ند ساڵێكی زۆره كولێرامان نه‌دیوه ،تائه‌م حاڵه‌ته‌ی كه‌ئێمه قسه ده‌ك�هی��ن له‌سلێمانیدا یه‌ك حاڵه‌تی كولێرا تۆمارنه‌كراوه ،ژماره‌یه‌ك له‌م وه‌رزانه‌دا سكیانده‌چێت ،به‌اڵم حاڵه‌تی مه‌ترسیداریان تێدانه‌بووه ،ئه‌و رێوشوێنانه‌ی كه‌گرتوومانه‌ته‌به‌ر دیاره له‌سه‌ره‌تای هه‌موو وه‌رزێ��ك�ی گ�ه‌رم��ادا وه‌ك��و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆپاراستن ،كه‌پێشبینی ئ �هوه ده‌كه‌ین
نه‌خۆشییه‌كانی س��ك��چ��وون‌و رش��ان��هوه زیادده‌بێت ،به‌هۆی زیاد به‌كارهێنانی خه‌ڵك بۆ ئاو و خ��واردن‌و به‌هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌ی گه‌رماو زوو خراپبوونی خواردن. ده‌ستوور :رێنماییه ته‌ندروستییه‌كان چین بۆ خۆپاراستن له‌و نه‌خۆشیانه؟ رزگ������ار ع���ه‌ل���ی :ل��ه‌س��ه‌رئ��اس��ت��ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كه‌مان ههمیشه له‌ڕێگای ده‌زگ���اك���ان���ی راگ���هی���ان���دن���هوه رێنمایی به‌هاوواڵتیان ده‌ده‌ی��ن ،ته‌نها ئاوی خاوێنی به‌لوعه‌كان كه‌كلۆری تێكراوه ،به‌كاربهێنن بۆ خواردنه‌وه ،به‌هیچ جۆرێك ئاوی كانی‌‌و بیره‌كان به‌كارنه‌هێنن ،له‌گه‌ڵ ئاوی بوتڵكراو، ئه‌گه‌ر ئه‌ویش نه‌بوو ده‌توانرێت ئاوی بیر به‌كاربهێنرێت ،به‌اڵم به‌مه‌رجێك كه‌كلۆر‌و ح�ه‌ب�ی ب��ۆ به‌كاربهێنرێت كه‌به‌خۆڕایی ده‌درێ��ت به‌هاوواڵتیان ،به‌ناچاری ده‌بێت هاوواڵتیان ئاوی بیر به‌كاربهێنن تائه‌و كاته‌ی كه‌ده‌توانرێت نابێت ئاوی بیر به‌كاربهێنرێت. دووه‌میش شوێنی هه‌ڵگرتنی خواردن كاریگه‌رییه‌كی زۆری هه‌یه ئه‌و گۆشته‌ی كه‌ئه‌مڕۆ ده‌كڕدرێت ،رهنگه به‌دوو سه‌عات خراپبێت ،بۆیه رێنمایی هاوواڵتیان ده‌كه‌ین ك �ه‌خ��واردن بۆ ی�ه‌ك ژه‌م لێبنێن باشتره به‌گه‌رمی بخورێت ،ئه‌و خواردنانه‌ی كه‌زوو تێكده‌چن ،پێویسته له‌شوێنی س��اردا هه‌ڵبگیرێن ئهمه وه‌كو رێنمایی بۆ هاوواڵتیان، ئێمه وه‌ك��و خۆمان به‌هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاوی ناو شارو ده‌ره‌وه‌ی شار هاوكارییه‌كی زۆریان كردووین ،به به‌رده‌وامی چاودێری پرۆژه‌كانی ئاو ده‌كه‌ین ،هه‌ركاتێك كه‌تێبینی‌‌و سه‌رنجمان هه‌بێت ئاگاداریان ده‌كه‌ینه‌وه بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌و كێشانه. ده‌س��ت��وور :كۆمه‌ڵێك خ��واردن�ی خێرا له‌سه‌رشه‌قام‌و شه‌قامه‌كاندا هه‌ن ،ئایا ئهمانه نابنه‌هۆی باڵبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشی؟ رزگار عه‌لی :به‌داخه‌وه رهنگه یه‌كێك له‌كێشه‌كان ،خ��واردن �ی سه‌ردانه‌پۆشراو و ده‌ستگێڕی س�ه‌رج��ادهو كۆاڵنه‌كان بن، ئێمه وه‌ك ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌رای�ه‌ت�ی خۆپارێزی ته‌ندروستی له‌ڕاستیدا ناتوانین ئهمانه راسته‌وخۆ بنبڕی بكه‌ین‌و ده‌ری��ان بكه‌ین، چونكه مۆڵه‌تیان الی ئێمه‌وه نییه ئه‌وانه مۆڵه‌تیان نییه ،ئێمه ههمیشه نووسراو ده‌نێرین بۆ شاره‌وانییه‌كان ،كه‌داواده‌كه‌ین كه‌شوێنیان بۆ دابین ن�ه‌ك��ات ،له‌الیه‌كی تریشه‌وه هاوواڵتیان هۆشیارده‌كه‌ینه‌وه كه‌خواردنی سه‌ر عه‌ره‌بانه‌كان به‌كارنه‌هێنن، ئه‌وانه‌شی به‌كاریده‌هێنن قوتابی‌‌و كرێكارن، ئێمه هه‌وڵماندا له‌گه‌ڵ شاره‌وانیدا كه‌هه‌ندێك ل�هو عه‌ره‌بانانه پیشه‌كانیان بگۆڕدرێن، هه‌ندێك یارمه‌تی م��ادی بدرێن بۆ ئه‌وه‌ی پیشه‌كه‌یان بگۆڕن له‌باتی ئه‌و خواردنانه یاری مندااڵن بفرۆشن ،ئێمه دژی فرۆشتنی ئه‌و خواردنانه‌ین ،به‌اڵم وه‌كو كاری یاسایی
ده‌سه‌اڵتی ئه‌وه‌مان نیی ه ده‌ری��ان بكه‌ین‌و الیانبه‌رین ،له‌ژێر رێنمایی ئێمه‌دا كارناكه‌ن ناتوانین چاودێرییان بكه‌ین. ده‌ستوور :ئایا چاودێری چێشتخانه‌كان ده‌كه‌ن؟ رزگ��ار عه‌لی :چێشتخانه‌كان مۆڵه‌ت الی ئێمه ده‌رده‌هێنن ،سێ مه‌رجمان هه‌یه بۆیان ،یه‌كه‌م ئه‌و كرێكارانه‌ی كه‌كارده‌كه‌ن پشكنینی پزیشكیان بۆ ده‌كه‌ین ،دووه‌م ده‌بێت مه‌رجی ته‌ندروستی له‌شوێنه‌كه‌دا هه‌بێت ،سێیه‌م مه‌رجی ته‌ندروستییه له‌و ئامێرانه‌ی كه‌به‌كارده‌هێنرێن. ده‌ستوور :به‌پێی زانیارییه‌كانی ئێمه، كۆمه‌ڵێك چێشتخانه‌ی راقی كه‌موكورتیان هه‌یه له‌جۆری خواردنه‌كانیاندا سزای ئێوه بۆ ئه‌وان چی بووه؟ رزگارعه‌لی :دیاره هه‌ماهه‌نگی‌‌و هاوكاری له‌نێوان ئێمه‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ڤێته‌رنه‌رییدا ه�هی�ه ،ق�ه‌ده‌غ�ه‌ك��ردن�ی خ���واردن له‌الیه‌ن فێته‌رنه‌رییه‌وه ،ئێمه‌ش كاری پێده‌كه‌ین، دیاره كۆمه‌ڵێك له‌چێشتخانه‌كان رهنگه رۆژانه سه‌رپێچی بكه‌ن سێ شێوه سه‌رپێچی هه‌یه، سه‌رپێچی ساناو ناوه‌ندو گهوره ،یه‌كه‌میان په‌یوه‌ندی به‌كرێكاره‌كانه‌وه هه‌یه كه له‌و شوێنه‌نانه‌دا كارده‌كه‌ن ،ئهمه سه‌رپێچیه‌كی سانایه رهنگه ئاگاداریان بكه‌ینه‌وه یان سزایه‌كی م��ادی كه‌میان ب��ده‌ی��ن ،ئه‌گه‌ر سه‌رپێچیه‌كی مام ناوه‌ندی كرا ،ئه‌و كاته غه‌رامه ده‌كرێن یاخود داده‌خرێن‌و ئه‌گه‌ر گه‌وره‌ش بوو ،ئه‌و كاته غه‌رامه‌ی ده‌كه‌ین‌و دایده‌خه‌ین. ده‌ستوور :بابه‌تێكیتر ئێستا كارگه‌كانی ئ���اوی خ���واردن���هوهی���ه ،ئ��ای��ا هیچ ج��ۆره سه‌رپێچیه‌ك له‌كاره‌كانی كارگه‌كانی ئاودا ده‌بینن كه‌ئێستا ژماره‌یان زۆره؟ رزگار عه‌لی :دیاره له‌هه‌موو كارگه‌كانی ئاو و خواردندا سه‌رپێچی هه‌ر دروستده‌بێت، ب����ه‌اڵم دی����اره س��ل��ێ��م��ان�ی ن���ه‌ك به‌پێی هه‌ڵسه‌نگاندنی خۆم ،به‌پێی هه‌ڵسه‌نگاندنی تیمێكی پسپۆڕ كه له‌به‌غداوه هاتبوون، سلێمانی به‌باشترین شار ده‌رچوو كه‌زۆرترین مه‌رجی ته‌ندروستی تێدایه ،ده‌توانم بڵێم كه‌لێره‌وه كار بۆ ئه‌وه‌ده‌كه‌ین كه‌سلێمانی پایته‌ختی ت �هن��دروس��ت �ی ب��ێ��ت ل���ه‌ڕووی پاكوخاوێنی گشتییه‌وه ،به‌اڵم له‌گه‌ڵئه‌وه‌شدا كۆمه‌ڵێك كه‌موكورتی‌‌و سه‌رپێچیش هه‌یه. دی���اره له‌به‌شێك له‌شوێنه گشتیه‌كاندا سه‌رپێچی هه‌ن ،له‌كارگه‌كانیشدا ده‌كرێت سه‌رپێچی هه‌بێت ،بۆ نمونه دیواره‌كانی كاشی نه‌بووه ،ئاوه‌ڕۆكانی دفن نه‌بووه، ئاوه‌كه‌ی نه‌گه‌یشتووه‌ته هه‌موو ژووره‌ك��ان ئه‌مانه‌و چه‌ندین شتی دیكه سه‌رپێچی ته‌ندروستین. ده‌ستور :ئایا كارگه‌كانی ئاو به‌پێی ڕێنمایی ئێوه‌و له‌ژێر چ��اودێ��ری ئێوه‌دا
كارده‌كه‌ن؟ رزگار عه‌لی :دیاره له‌سلێمانیدا دوانزه 12 كارگه‌ی ئاوی بوتڵكراو هه‌یه ،كه‌مۆڵه‌ته‌كه‌یان له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆپاراستنی ته‌ندروستی سلێمانییه‌وه ده‌رده‌چ��ێ��ت ،له‌ژێر چاودێری ئێمه‌دان ،به‌پێی پێویست پشكنینیان بۆ ده‌كرێت. ده‌ستور :ناو به‌ناو له‌سلێمانی شاره‌وانی خه‌ریكی هه‌ڵكه‌ندن‌و گۆڕینی ب��ۆری ئاوه كه‌ئه‌مه‌ش په‌یوه‌ندی به‌ئاوی خ��واردن�هوهی هاوواڵتیانه‌وه هه‌یه ،ئایا هه‌ماهه‌نگی له‌نێوانتانا هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی ئاوی خواردنه‌وه‌ی هاوواڵتیان پیسنه‌بێت؟ رزگ��ار عه‌لی :یه‌كێك ل �هو هۆكارانه‌ی كه لهسهرهتاوه پێم راگه‌یاندی ،ئه‌وه‌یه بۆ بنبڕكردن‌و رێگرتن له‌باڵوبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشی سكچوون‌و رشانه‌وه ،به‌خۆشحاڵیه‌وه ده‌ڵێم كه‌ئێستا مه‌ترسیه‌كه‌مان ره‌ویوه‌ته‌وه ،چونكه هێڵی دووه‌م���ی ئ��اوی دوك��ان گه‌یشتووه‌ته سلێمانی ،هاتنی ئه‌م هێڵه واده‌كات نزیكه‌ی 80بۆ له %90دانیشتووانی سلێمانی ئاوی پاكیان بگاتێ ،جگه له‌هاتنی ئه‌م هێڵه به‌هاوكاری‌‌و هه‌ماهه‌نگی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئ��اوی ناوشارو ده‌ره‌وه‌ی شار ،هێڵه كۆنه‌كان ده‌گۆڕن ،چونكه ئه‌م تۆڕه كۆنانه ئه‌گه‌ری رزین‌و تێكه‌ڵبوونیان هه‌یه به‌ئاوی زێرابه‌كان ،گۆڕینی بۆری‌‌و تۆڕی ئاوه‌كان كه‌ئێستا خه‌ریكین ده‌ی��ان گۆڕین، هۆكارێكی باشن بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی نه‌خۆشی سكچوون‌و رشانه‌وه. ده‌ستوور :كه‌واته ته‌نسیق هه‌یه له‌نێوان ئێوه‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئاودا له‌كاتی گۆڕینی تۆڕه‌كانی ئاودا؟ رزگار عه‌لی :به‌ڵی یه‌كێك له‌و رێنماییانه‌ی كه‌ئێمه ههمیشه ده‌یڵێین ،ئه‌وه‌یه ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت شاری سلێمانی له‌سكچوون‌و رشانه‌وه بپارێزین ،ده‌بێت هه‌موو ئاوه‌ڕۆكان دفن بكه‌ین، ده‌بێت ئ��اوی خ��واردن �هوه به‌بڕێكی خاوێن‌و گونجاو بگاته مااڵن. ده‌س���ت���وور :ئ���ام���اری ئ���هو س����زادان‌و سه‌رپێچیانه‌ی كه ل �ه‌م��اوه‌ی ش �ه‌ش مانگی رابردوودا تۆمارتان كردوون چه‌ندن؟ رزگارعه‌لی :ده‌توانم ئامارێكت به‌كورتی بده‌مێ كه‌چاالكییه‌كانی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كه‌مانی ت��ێ��دای�ه ل��ه‌م��اوه‌ی ش��ه‌ش م��ان��گ��دا ،وه‌ك��و خ��ۆپ��اراس��ت��ن�ی ت �هن��دروس��ت �ی 19994جار سه‌ردانی شوێنه‌كانی فرۆشتنی خوارده‌مه‌نیمان ك����ردووه 4304 ،شوێنی گشتی ل �ه‌ب��اره‌ی مه‌رجی ته‌ندروستییه‌وه ئاگاداركراونه‌ته‌وه، 402مۆڵه‌تنامه به‌خشراون‌و 971مۆڵه‌تنامه ن��وێ��ك��راون��ه‌ت��هوه 457 ،ش��وێ��ن �ی گشتی غه‌رامه‌كراون‌و 54شوێنی گشتی داخراون. هه‌روه‌ها 39ته‌ن و 965كیلۆ خواردن‌و خواردنه‌وه له‌جۆری ماست‌و چلوره‌و ساردی‌‌و گۆشت‌و مریشك ده‌ستیان به‌سه‌رداگیراوه‌و له‌ناوبراون.
خانوو‌ه زیاده‌ڕۆكان ی پێنجوێن ،بێقه‌ره‌بوو ده‌ڕووخێنرێن خالید مه‌حمود له‌پێنجوێن ش��اره‌وان��ی پێنجوێن ب�هن��ی��ازه خانوو‌ه زی���اده‌ڕۆك���ان���ی گ���ه‌ڕه‌ك���ی ن��اوش��اخ��ان بڕوخێنێت به‌مه‌به‌ستی دروستكردنی باخچه ،به‌بێئه‌وه‌ی قه‌ره‌بوویان بكاته‌وه، دانیشتوانی خانووه‌كانیش ده‌ڵ��ێ��ن تا قه‌ره‌بوو نه‌كرێنه‌وه چۆڵی ناكه‌ن. ئ �هو خانووانه كه به‌خانووه قوڕه‌كان ناسراون ،له‌دوای راپه‌ڕین‌و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی پێنجوێن ل �ه‌الی �هن خه‌ڵكی ه����ه‌ژاره‌وه دروس��ت��ك��راون ،كه‌ئه‌وكات شارۆچكه‌كه شاره‌وانی نه‌بوو. دنیشتووانی ئ �هو خانووانه ده‌ڵێن گومانیان له‌نییه‌تی حكومه‌ت هه‌یه، كه‌جێگه‌ی خانووه‌كانی بۆ باخچه نه‌بێت، به‌ڵكو بۆ بازاڕو بینا دروستكردنی بێت، به‌هۆی ئه‌وه‌ی كه‌نزیكه له‌بازاڕه‌وه. ئ��ه‌ح��م��ه‌د ح���ه‌س���هن 55 ،س���اڵ، هاوواڵتییه‌كی نیشته‌جێی ئه‌و گه‌ڕه‌كه‌یه، ده‌ڵ��ێ��ت ئ��هو گ �ه‌ڕه‌ك �ه تائێستا زۆرێ��ك له‌خزمه‌تگوزارییه‌كانی بۆ نه‌رۆیشتووه، وه‌ك كاره‌باو قیرتاو و ته‌له‌فۆن. ئه‌حمه‌د وتی “ل�ه‌م سااڵنه‌ی دوای��دا ناوبه‌ناو پێمان ده‌ڵێن له‌شاره‌وانیه‌وه
هاتووین ،پێتان راده‌گه‌یه‌نین كه‌خانووه‌كان تێكبده‌ن ،چونكه ده‌كرێته باخچه ،به‌اڵم به‌گومانین كه‌بۆ باخچه بێت ،له‌وانه‌یه بۆ قه‌یسه‌ری‌‌و دوكان یان ماڵی به‌رپرس بێت، چونكه شوێنه‌كه‌ی زۆرباش‌و گرانبه‌هایه‌و نزیك بازاڕه”. ئ���هو دان��ی��ش��ت��ووان �ه ب��ڕی��اری��ان��داوه
خ���ان���ووه‌ك���ان چ��ۆڵ��ن �ه‌ك �هن ئ��هگ��ه‌ر بۆ دروستكردنی بازاڕو بینای بازرگانی بێت، به‌اڵم بۆ دروستكردنی باخچه بێت ،چۆڵی ده‌كه‌ن ئه‌گه‌ر به‌زه‌وی‌‌و پاره قه‌ره‌بوویان بكه‌نه‌وه. محه‌مه‌د ره‌شید 40 ،ساڵ ،ده‌ڵێت كاتێك خانووه‌كانیان دروستكردووه،
ش��اره‌وان �ی ن �ه‌ب��ووه ،ك �ه‌س نه‌یزانیو‌ه نه‌خشه‌ی شار چۆنه .وتی “ئێستاش به‌زاره‌كی پێمان ده‌ڵێن بیڕوخێنن ،نه‌ك به‌نووسراو ،ده‌ڵێن قه‌ره‌بووشناكرێنه‌وه”. ره‌شید ئاماژه‌ی به‌وه‌دا چه‌ندجارێك سه‌ردانی شاره‌وانیان كردووه ،پێیانوتوون “ئیشمان بۆ كردوون” ،به‌اڵم ئه‌وان نازانن ئه‌و ئیشه چییه كه بۆیان كراوه .وتی “ته‌نانه‌ت سه‌رۆكی شاره‌وانی پێی وتین له‌سه‌ردانه‌كه‌ی به‌ڕێز عیماد ئه‌حمه‌د بۆ پێنجوێن به‌ڵێنیداوه قه‌ره‌بووتان بۆ بكاته‌وه ،بۆیه بڕۆن عه‌ریزه بنووسن‌و داوای قه‌ره‌بووبكه‌ن”. به‌اڵم كاتێك عه‌ریزه‌كانیان بردووه، س��ه‌رۆك��ی ش���اره‌وان���ی پ��ێ�ی وت���وون، “چ��اوه‌ڕوان �ی وه‌اڵم �ی شاره‌وانییه‌كانی سلێمانی بكه‌ن ،بزانین ئه‌نجامتان چی ده‌بێت”. ش���اره‌وان���ی پێنجوێن ل�ه‌س��اڵ�ی 2000هوه دام�����ه‌زراوه ،به‌هۆیه‌شه‌وه رووب���ه‌ڕووی چه‌ندین گرفتی خانووی زیاده‌رۆ بووه‌ته‌وه .كه‌پێش ئه‌و مێژووه دروستكراون. ئازاد عه‌بدوڵاڵ سه‌رۆكی شاره‌وانی پێنجوێن ده‌ڵێت له‌دوای راپه‌ڕین چه‌ندان
ماڵ ب �ه‌ئ��اره‌زووی خۆیان به‌بێ ئهوه ی پ��رس به‌هیچ الیه‌نێكی په‌یوندیداری حكومی بكه‌ن ،زه‌ویان كردووه به‌خانوو له‌سه‌ر موڵكی حكومی ،كه‌هه‌ندێكیان له‌سه‌رشه‌قام كردوویانه ،ئه‌وه‌ش له‌گه‌ڵ نه‌خشه‌دا ناگونجێت. سه‌رۆكی شاره‌وانی ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر به‌گومانن ل��هوهی كه‌باخچه‌و پ��ڕۆژه‌ی حكومی بێت ،ده‌توانن سه‌ردانی به‌شی هونه‌ری له‌شاره‌وانی بكه‌ن ،تا له‌سه‌ر نه‌خشه به‌چاوی خۆیان بیبینن. ئازاد عه‌بدوڵاڵ ئاماژه به‌وه ده‌دات له‌نه‌خشه‌دا ئ �هو چه‌ند م��اڵ�هو چه‌ند ماڵێکیتر له‌گه‌ڕه‌كێكیتر ،شوێنی پرۆژهی حكومین ،وتی “ئاگادارمانكردوونه‌ته‌وه‌و پێمانوتوون مه‌سره‌فی تیا مه‌كه‌ن ،چونكه هه‌ركات پێمان راگه‌یه‌ندرا كه‌ده‌كرێته باخچه ،ئه‌وا بڕیار جێبه‌جێده‌كه‌ین”. عه‌بدوڵاڵ ره‌ت��ی��ك��ردهوه كه‌عیماد ئه‌حمه‌د جێگری ئه‌وكاتی سه‌رۆكی حكومه‌ت ب��ڕی��اری ق�ه‌ره‌ب��ووك��ردن�هوهی پێدابن ،وتی “الیه‌نی په‌یوه‌ندیدارمان ئ��اگ��ادارك��ردووه‌ت��هوه ك�ه‌ق�ه‌ره‌ب��ووی��ان بكاته‌وه ،به‌اڵم تائێستا هیچ بڕیارێكی قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌مان پێنه‌گه‌یشتوه».
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسه‌ت
9
ئه‌گه‌ری هێرشی سه‌ربازی بۆ سه‌ر ئێران به‌هێزتر بووه ئه‌مریكا دڵنیای ه له‌توانا سه‌ربازییه‌كان ی بۆ رووخان ی ئێران ،به‌اڵم له‌ده‌ره‌نجامه‌كان ی ده‌ترسێت سیامه‌ند حوسێنی ناكۆكی له‌نێوان راب�ه‌ران��ی حكومه‌تی ئێران‌و رۆژئاوا به‌ره‌و ئاراسته‌یه‌كی بێ گهڕانهوه هه‌نگاو ده‌ن��ێ��ت ،ئ �هگ �ه‌ری هێرشی س �ه‌رب��ازی بۆسه‌ر ئێران له‌الیه‌ن ئیسرائیل یان ئه‌مریكا له‌ناوه‌نده ی لێده‌كرێته‌وه، سیاسیو رۆژنامه‌وانییه‌كان جه‌خت له‌به‌رامبه‌ردا حكومه‌تی ئێران باس له‌كاردانه‌وه‌‌و وه‌اڵمدانه‌وه‌ی شیاوی هێزه چه‌كداره‌كانی ئێران به‌ئه‌گه‌ری ئه‌م هێرشان‌ه ده‌كات. ئ �ه‌م��ری��ك �او ئ��ی��س��رائ��ی��ل رێ��گ �هی �ه‌ك��ی ج��ی��اواز ده‌گرنه‌به‌ر، گ��رژی‌و ناكۆكییه‌كانی نێوان ئێران‌و ئه‌مریكا روو له‌زیادبوونه‌‌و زیاتر له‌هه‌میش‌ه باس له‌هێرشی س �ه‌رب��ازی ئه‌مریكا ب��ۆ س �ه‌ر ئ��ێ��ران ده‌ك���رێ. پسپۆڕانی ناوهنده ستراتیژییه‌كانی ئێران ئه‌م بانگه‌شانه‌یان به به‌شێك له‌جه‌نگی ده‌روون��ی ویالیهته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا وه‌سفكردووه، ب �ه‌اڵم هه‌ندێك جاریش ئه‌گه‌ری هاتنه‌ئارای جه‌نگیان به‌هێز زان��ی��وه .ب��ۆ نمونه له‌كاتی بانگه‌شه‌كانی ه�هڵ��ب��ژاردن��ی خولی ده‌یه‌می س��ه‌رۆك ك��ۆم��اری ئ��ێ��ران ،موحسینی ره‌زای��ی یه‌كێك له‌پاڵێوراوانی پۆستی سه‌رۆك كۆماری به‌ئاشكرا باسی له‌وه‌كرد كه‌دوو ساڵ له‌مه‌وپێش ئه‌مریكا ویستوویه‌تی هێرش بكات‌ه سه‌ر ئێران، ب �ه‌اڵم ره‌وت��ی رووداوه‌ك��ان��ی ناوچه‌كه‌‌و جیهان ئه‌مریكای له‌م بڕیاره پاشگه‌زكردووه‌ته‌وه. بۆ جارێكیتر پرسی پێكدادانی سه‌ربازی له‌نێوان ئهمریكاو ئێران بووهته سه‌ردێڕی گرنگترین
ه �ه‌واڵ��ی هه‌واڵنێرییه‌كانی ج��ی��ه��ان“ ،ت��ای��م” ئه‌گه‌ری هێرشی سه‌ربازی ئهمریكاو ئیسرائیل بۆ سه‌ر ئێران زۆر به به‌هێز ده‌زانێ‌و ده‌نووسێ كه‌بۆ جارێكیتر گه‌اڵڵه‌ی هێرشی سه‌ربازی بۆ س�ه‌ر ئێران‌و به‌تایبه‌ت بۆ س�ه‌ر دام���ه‌زراوه ئه‌تۆمییه‌كان ،ل�ه‌ری��زی پێشه‌وه‌ی پالنه‌كانی ئهمریكایه له‌ناوچه‌كه‌دا. هه‌فته‌یه‌ك له‌مه‌وپێش 40نوێنه‌ری ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی ئه‌مریكا په‌سه‌ندكراوێكیان واژۆكرد، ك �ه‌ت��ی��ای��دا ئ���ام���اژه ب���ه‌وه‌ك���راب���وو ل �ه‌ئ �هگ �ه‌ری ده‌ستبه‌ردارنه‌بوونی ئێران له‌پرۆسه‌ی پیتاندنی یۆرانیۆم‌و هێرشی سه‌ربازی ئیسرائیل بۆ سه‌ر ئێران ،پشتیوانی له‌ئیسرائیل ده‌كه‌ن. دواب�����هدوای ب�ڵاوب��وون �هوهی چه‌ندین راپ���ۆرت ده‌رب��اره‌ی هێرشی سه‌ربازی ئه‌مریكا بۆ سه‌ر ئ��ێ��ران له‌چاپه‌مه‌نیی‌ه ن��اس��راوه‌ك��ان��ی جیهان، مایكڵ مۆڵن س �ه‌رۆك��ی ده‌س��ت �هی ئه‌ركانی سوپای ئه‌مریكا له‌لێدوانێكی ته‌له‌فزیۆنیدا بۆ كه‌ناڵی “ئێن.بی .س��ی” رایگه‌یاند كه‌پالنی هێرشی سه‌ربازی بۆ سه‌ر ئێران ئاماده‌یه ،به‌اڵم ده‌ره‌نجامه‌كانی ئه‌م هێرشه سه‌ربازیی‌ه مایه‌ی نیگه‌رانییه .مۆڵن ل�هو دی��داره ته‌له‌فزیۆنییه ك���هرۆژی یه‌كشه‌مم‌ه ب�ڵاوك��رای�هوه ،به‌ئاشكرا باسی له‌وه‌كرد كه‌ئه‌مریكا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك رێگه نادات ئێران ده‌ستی به‌چه‌كی ئه‌تۆمی بگات. ل �ه‌چ �هن��د رۆژی راب����ردووش����دا ل��ێ��ك��ۆڵ�ه‌ران��ی س���ه‌رب���ازی‌و سیاسیی رووس��ی��ا چه‌ندینجار ئه‌گه‌ره‌كانی ئه‌م جه‌نگه‌یان به به‌هێز زانیووه‌‌و ته‌نانه‌ت پێشبینی ئه‌وه‌شیان كردووه كه‌به‌م زووانه ئه‌م كاره‌سات‌ه رووبدات.
ئێران باس له‌وه‌اڵمدانه‌وه‌ی به‌هێز ده‌كات ب�ه‌رپ��رس��ان��ی سیاسی ئ��ێ��ران‌و فه‌رمانده‌كانی سوپای پ��اس��داران ب��اس ل�ه‌ئ��ام��اده‌ك��اری ت �ه‌واو بۆ ب�ه‌رپ�ه‌رچ��دان�هوهی هێرشه سه‌ربازییه‌كانی ئهمریكاو ئیسرائیل دهكهنو واڵتانی هێرشكه‌ر له‌ده‌ره‌نجامه‌كانی ئه‌گه‌ره‌كانی هێرشی سه‌ربازی ئاگادارده‌كه‌نه‌وه. هاوكات له‌گه‌ڵ باڵوبوونه‌وه‌ی لێدوانی مایكڵ م��ۆڵ��ن ،ی �ه‌دوڵ�ڵا ج �ه‌وان��ی جێگری سیاسیی سوپای پاسدارانی ئێرانی له‌كاردانه‌و‌ه به‌م لێدوانه رایگهیاندووه كه‌ئه‌گه‌ر ئه‌مریكاییه‌كان بیانه‌وێ كاری وابكه‌ن ،رووبه‌ری ئه‌م جه‌نگ‌ه سه‌رجه‌می ناوچهكه ده‌خات‌ه مه‌ترسییه‌وه. جه‌نه‌ڕاڵ جه‌وانی له‌گفتوگۆیه‌كی رۆژنامه‌وانی له‌گه‌ڵ هه‌واڵنێری ئیرنا ،هه‌ڕه‌شه‌كانی ئهمریكاو ئیسرائیل به‌بڵقی سه‌رئاو ده‌شوبهێنێ ،ده‌ڵێت “هێرشنه‌كردنی س�ه‌رب��ازی ئیسرائیل بۆ سه‌ر ئێران به‌هۆی رێگه نه‌دانی ئهمریكاوه نییه، به‌ڵكو به‌هۆی الوازی خودی ئیسرائیله ،ئه‌م الوازبوونه‌ی ئیسرائیلیش به‌هۆی به‌هێزبوونی كۆماری ئیسالمی ئێرانه”. له‌كاتی هێرشی ئه‌مریكا بۆ عێراق زۆرێ��ك له‌كاربه‌ده‌ستانی رژیمی پێشووی عێراق لێدوانی هاوشێوه‌ی به‌رپرسانی ئێستای ئێرانیان ده‌دا، به‌رده‌وام به‌هه‌ڕه‌ش‌ه وه‌اڵمی هه‌ڵوێستی ئه‌و كاتی ئه‌مریكا به‌رامبه‌ر به‌عێراقیان ده‌داوه. به‌شێك له‌شاره‌زایان به له‌به‌رچاوگرتنی هه‌موو جیاوازییه‌كانی ئێران‌و عێراق له‌و مه‌سه‌له‌یه‌دا، ب����ه‌اڵم هێشتا ئ���هگ���ه‌ری دووپ���ات���ب���وون���هوهی سیناریۆی عێراق به‌دوور نازانن.
ماڵپه‌ڕی په‌یك نێتی ئێرانی رۆژی یه‌كشه‌مم ه له‌راپۆرتێكی م�هی��دان��ی ل �ه‌ش��اری بوشێهری ئێران ،كه‌بنكه‌یه‌كی وزه‌ی ئه‌تۆمییه ،رایگه‌یاند كه‌هه‌واڵی هێرشی ئاسمانی بۆ س�ه‌ر ئێران‌و به‌تایبه‌ت بۆ سه‌ر ش��اری بوشێهر ،به‌هێزترین هه‌واڵی ن��او خه‌ڵكی ئ�هو ش��اره‌ی�ه ،ئ�ه‌م بابهته
ترس‌و دڵه‌راوكێیه‌كی زۆر له‌الیان دروستكردووه. هاوكات چه‌ندین هه‌واڵنێری باسیان له‌وه‌كردووه كه‌زۆربه‌ی كاته‌كان سوپای پاسداران‌و سه‌رجه‌می هێزه چه‌كداره‌كانی دیكه له‌ئاماده‌باشی ته‌واودان‌و فه‌زایه‌كی ته‌واو جه‌نگی باڵی به‌سه‌ر ئه‌و شاره‌دا كێشاوه.
قاعیده په‌‌نا بۆ ته‌كتیكی مافیا ده‌بات له‌شاری موسڵ ،قاعید ه به‌زۆر پار ه له‌هاوواڵتیان وه‌رده‌گرێت سه‌عد موسڵی له‌گه‌ڵ بیستنی ده‌نگی ته‌ق‌ه شه‌قامه‌ك‌ه چۆڵ بوو ،پیاوه‌كانیش به‌چه‌ند ئاراسته‌یه‌كی جیاواز په‌‌رته‌یانكرد .الش�هی�ه‌ك به‌جێماو ب��وو به‌تاكه قوربانیی ئه‌و شه‌ڕه .دوای چه‌ند كاتژمێرێك، ك �ه‌س��ێ��ك ب �ه‌پ��ارچ �ه ك��اغ �ه‌زێ��ك ده‌م���وچ���اوی ته‌رمه‌كه‌ی داپۆشی ـ ئه‌مه‌ش نیشاندانی رێزه بۆ مردوو. ئهمه موسڵه ،شاره‌كه‌م .له‌ساڵی ٢٠٠٣وه ،وه‌ك په‌‌یامنێر له‌و شاره كاردهكهمو زیاتر بۆ رۆژنامه ناوخۆییه‌كان ده‌نووسم .نووسینی راپۆرت له‌سه‌ر به‌سه‌رهاتی كوشتن‌و رفاندن به‌شێكن له‌پیشه‌ی رۆژانه‌م. ئێستاش قاعیده له‌شاره‌كه‌م له‌گه‌شه‌سه‌ندندایه، ههرچهنده ده‌مێك‌ه له‌به‌شه‌كانی ت��ری واڵت تێكشكێندراوه .قاعیده به‌ناوی گروپی ده‌وڵه‌تی ع��ێ��راق��ی ئیسالمی ل �ه‌م��وس��ڵ ك���ارده‌ك���ات‌و گروپه به‌شێك بوو له‌بزووتنه‌وه‌ی رۆژگارێك ئه‌و گروپه ئێستا وه‌ك یاخیبووان له‌ناوچه‌كه .ئه‌و مافیا كارده‌كات‌و له‌ڕێی هه‌ڕه‌شه‌و گوڕه‌ش‌ه پاره بۆ خۆی پهیدادهكات. ه�ه‌رچ�هن��ده خه‌ڵكانێكی زۆر ئ �هو گروپه‌‌یان خۆش ناوێت ،به‌اڵم دڵره‌قییه‌كه‌ی زۆر به‌هێزی گروپه یاخیبووه‌كانیتر، ك��ردووه .بهپێچهوانهی قاعیده هه‌رگیز خۆی ته‌نها بۆ شه‌ڕكردن دژی ئه‌مریكییه‌كان ته‌رخان نه‌كردووه‌و هه‌ر لهسهرهتاوه پیشانیدا كه‌ئاماده‌ی‌ه خه‌ڵكی عێراق بكوژێت. گروپه به‌رده‌وام له‌لوتكه‌ی شه‌ڕی ،٢٠٠٥ئه‌و به‌كۆمه‌ڵ خه‌ڵكی ده‌ڕفاند .چه‌ند كاتژمێرێك دوات��ر ،الش�ه سه‌ربڕاوه‌كانیان له‌شه‌قامه‌كاندا ف���ڕێ���ده‌دران .س �ه‌ره‌ب��ڕاوه‌ك��ان ههمیشه له‌سه‌ر تهرمهكان داده‌نران‌و زۆر جاریش دی ڤی دییه‌ك كه‌كرداری سه‌ربڕینه‌كه‌ی له‌سه‌ر تۆماركرابوو له‌گه‌ڵ تهرمهكان داده‌نرا. رهنگه قاعیده ئێستا هێنده رووهه‌ڵماڵراو نه‌بێت له‌كاره‌كانیدا ،به‌اڵم ئێستاش خه‌ڵك لێی ده‌ترسن. گروپه له‌موسڵ ستراتیژییه‌تی مانه‌وه‌ی ئه‌و ئێستا ت��اراده‌ی �ه‌ك به‌رهه‌می ئ �هو فشارانه‌یه كه‌رێكخراوه‌ك‌ه له‌شوێنی تر رووبه‌ڕوویبووه‌ته‌وه. له‌ماوه‌ی چه‌ند ساڵی رابردوودا ،سوپای ویالیهته یه‌كگرتووه‌كانی ئهمریكاو هێزه‌كانی حكومه‌تی ع��ێ��راق ،ت��اڕاده‌ی �ه‌ك��ی زۆر س �ه‌رك �هوت��ووب��وون له‌پچڕاندنی سهرچاوه داراییه‌كانی قاعیده‌و دوورخستنه‌وه‌ی جه‌نگاوه‌ر‌ه بیانییه‌كانی. لهبهرئهوه ئه‌ندامانی قاعیده له‌شاری موسڵ ئێستا زیاتر له‌خه‌ڵكی ناوچهكه پێكهاتوون (هه‌ندێكیان خه‌ڵكی شاره‌ك‌هن‌و هه‌ندێكیشیان عه‌ره‌بی شارۆچكه‌ی ته‌له‌عفه‌رن‌و ده‌رك��راون‌و هاتوونه‌ت‌ه موسڵ).
پچڕانی سه‌رچاوه‌ی دارایی ده‌ره‌كی ،قاعیده‌ی ن��اچ��ارك��ردووه له‌ناو موسڵ ب���هدوای داهاتدا ب��گ�ه‌ڕێ�تو س�ه‌رچ��اوه‌ی�ه‌ك��ی��ش��ی له‌نێو شوێنه بازرگانییه‌كانی ئێره‌دا دۆزی��وه‌ت �هوهو پێگه‌ی موسڵیش له‌ڕووی بازرگانی كه كه‌وتووه‌ت‌ه نێوان توركیاو سوریاو ئێران‌و به‌شه‌كانی تری عێراق سوودی پێ گه‌یاندووه. بازرگانانی هه‌موو كه‌رتێكی پیشه‌سازی سهرانه ده‌ده‌ن بهقاعیده .پێدانی پاره بهقاعیده واده‌كات كه‌ئابووری ناوچهكه له‌جموجۆڵدا بێتو كه‌لوپه‌‌ل بگاته ب��ازاڕه‌ك��ان��ی ش��اره‌ك �هو زامنێكیش‌ه بۆ تێپه‌‌ڕبوونی كه‌لوپه‌‌لی بنیاتنانه‌وه‌و به‌روبوومی كشتوكاڵی به‌و سنوورانه‌ی كه لهشارهكه نزیكن. ههرچهنده هیچ بازرگانێك ئاماده‌نیی‌ه له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌نووسێكدا باسی ئ�هو بابهته بكات، به‌اڵم گفتوگۆی رۆژانه‌یان پڕ‌ه له‌به‌سه‌رهاتی سه‌ندنی پاره لێیان به‌زۆر له‌الیه‌ن قاعیده‌وه. گ��وم��ان‌و ت��رس كۆمه‌ڵگه‌ی بازرگانه‌كانی كاولكردووه‌و رۆژگارێك ئه‌و بازرگانان‌ه یارمه‌تی یه‌كتریان ده‌دا له‌سه‌ركه‌وتن‌و پهیوهندییهكی به‌هێزیش له‌نێوانیاندا هه‌بوو .پڕۆژ‌ه بازرگانییه ب���ه‌رچ���اوه‌ك���ان ب �ه‌ت��ون��دت��ری��ن ش��ێ��وه هێرشیان كراوه‌ته‌سه‌رو هه‌ندێكیان له‌الیه‌ن كه‌سانێكی نوێوه
كه‌پێده‌چێ سه‌ر به‌قاعیده‌بن كراونه‌ت‌ه ئامانج. ن��اس��ی��اوێ��ك��م پ��ێ��ی وت���م ١٠٠،٠٠٠دۆالری ئ�ه‌م��ری��ك��ی��ان پ���ێ���داوه ت��ا دوك��ان��ه‌ك��هی خ��ۆی بفڕۆشێت‌ه بازرگانێك كهتازه هاتووه‌ت‌ه موسڵ. دوای پ��رس��ی��ارك��ردن ،كه‌سێك به‌نهێنی پێی وت��ووه هه‌ر كه‌دوكانه‌كه‌ی فرۆشت كوڕه‌كه‌ی ده‌ڕفێنرێت .ئینجا داواده‌ك��را پاره‌ی دوكانه‌كه له‌بری ئازادكردنی كوڕه‌كه‌ی بدات. هاوڕێیه‌كم كه‌دوكانی ئاڵوگۆڕكردنی دراوی هه‌یه ،وت��ی گشت دوك��ان��داره هاوسێیه‌كانی س�ه‌ران�ه ده‌ده‌ن بهقاعیده .چه‌ند نوێنه‌رێكی قاعیده هه‌موو مانگێك سه‌ردانی ئه‌و شوێنه ده‌ك���هنو ه �ه‌ڕه‌ش �هی كوشتن ی��ان رف��ان��دن له‌و كهسانه ده‌كه‌ن كه‌پار‌ه ناده‌ن. هاوڕێیه‌كی ترم كه‌خاوه‌نی موه‌لیده‌ی كاره‌بایه سه‌ره‌تا رهتیدهكاتهوه ئه‌و سه‌رانه‌ی‌ه بدات .دوای ئ �هوهی هه‌ڕه‌شه‌ی لێكده‌كرێت‌و پێی ده‌وترێت كه‌موه‌لیده‌كه‌ی ده‌ته‌قێنرێته‌و‌ه ئه‌گه‌ر پێداگری بكات ،ئیتر جڵه‌وی شلكرد. دوكاندارێك پێی وتم رۆژێكیان له‌الیه‌ن گروپێكی نه‌ناسراوه‌و‌ه ته‌له‌فۆنی بۆ ده‌كرێت‌و داوای لێ ده‌كرێت كه‌پاره‌یان پێ بدات ،ئهمه له‌كاتێكدا كه‌مێك پێش ئهوه سه‌رانه‌ی مانگانه‌ی دابوو
بهقاعیده .ئه‌و دوكاندار‌ه قاعیده له‌و ته‌له‌فۆن ه ئ��اگ��ادارده‌ك��ات �هوهو ل �هو ك��ات �هوه ئیتر گروپه نه‌ناسراوه‌ك‌ه ته‌نگیان پێی هه‌ڵنه‌چنیوه. ته‌نها خه‌ڵكی ده‌وڵه‌مه‌ند نهبوونهته قوربانی. ده‌ستگێڕێك ك��ه‌رۆژان��ه زی��ات��ر ل �ه ١٥،٠٠٠ دی��ن��اری عێراقی ناباته‌و‌ه م��اڵ �هوه ،وت��ی ٣٠ له‌سه‌دای قازانجی خۆی وه‌ك سهرانه ده‌دات بهقاعیده. نه‌بوونی ئارامی بۆ ماوه‌یه‌كی درێژ‌و ناكۆكییه سیاسییه‌كان له‌موسڵ ژینگه‌یه‌كی گونجاویان ب��ۆ ق��اع��ی��ده دروس���ت���ك���ردووه ت��ا ل �ه‌ش��اره‌ك �ه‌دا كاروباری خۆی هه‌ڵبسوڕێنێت .دانیشتووانی ش��اری موسڵ ل�ه‌ك��وردو ع �ه‌ره‌ب پێكهاتوون. له‌وه‌ته‌ی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی عێراق زیاتر له‌ساڵێك له‌مه‌وبه‌ر ئه‌نجامدراوه، به‌رپرسانی ئه‌و دوو نه‌ته‌وه‌ی‌ه نهیانتوانیوه بگه‌نه رێككه‌وتنێك له‌سه‌ر چۆنیه‌تی به‌ڕێوه‌بردنی شاره‌كه. كهمینه ئاینییه‌كان ،بۆ نمونه مه‌سیحییه‌كان، ده‌ڵ��ێ��ن له‌نێو ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی گ��روپ��ه گ�ه‌وره‌ك��ان كه‌ركابه‌رایه‌تی یه‌كترده‌كه‌ن ،گیریان خواردووه. ههرچهنده شه‌قامه‌كانی موسڵ پڕن له‌خاڵی پشكنین‌و ه��ێ��زه ئه‌منییه‌كان ،ب���ه‌اڵم بوونی
ئهمانه پێناچێت كاریگه‌ری به‌سه‌ر یاخیبووانه‌وه هه‌بێت .به‌رپرسانی ش��اره‌ك�ه به‌ده‌گمه‌ن قس ه ب��ۆ رۆژن��ام �هن��ووس��ان ده‌ك���هنو ده‌ڵ��ێ��ن رێگایان پێ ن �هدراوه ئه‌و كاره بكه‌ن .وته‌بێژه‌كانی ئه‌و هێزانه‌ش ههمیشه به‌رده‌ست نین. پێده‌چێت هێزه ئه‌منییه‌كان له‌جێهانێكیتر دوور له‌هاوواڵتیان بژین .ده‌ڵێی ئێمه ل�ه‌دوو دۆڵی جیاوازدا ده‌ژین‌و چه‌ندین چیا له‌نێوانماندا هه‌ن. هاوڕێیه‌كه‌م پێی وتم هێزه ئه‌منییه‌كان له‌ڕووی ته‌كنیكییه‌و‌ه راستده‌كه‌ن كه‌ده‌ڵێن هه‌وڵیانداوه الیه‌نگرانی قاعیده س�ه‌رك��وت بكه‌ن ،كاتێك ماوه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر هه‌ڵیان كوتای‌ه سه‌ر چه‌ند شوێنكی بازرگانیی دیاریكراو لهشارهكه. ب���ه‌اڵم ئ��هو ه��اوڕێ��ی �ه‌م ده‌ڵ��ێ��ت به‌یاننامه‌یه‌ك كه‌هێزه‌كانی ئاسایش له‌و بارهیهوه ده‌ریانكردووه ته‌نها نیوه‌ی راس��ت�ه .زۆرب���هی بازرگانه‌كان دژی ئایدیۆلۆژیای قاعید‌هن‌و ناچارن یارمه‌تی دارایی بده‌ن به‌و رێكخراوه. حكومه‌ت به‌ڵێنی داوه داموده‌زگاكانی شاره‌كه له‌گه‌نده‌ڵی‌و ده‌ستییاخیبووان پاكبكاته‌وه. به‌اڵم خه‌ڵكی موسڵ ده‌پرسن ئاخۆ ئه‌و كاره تاچه‌ند ئ��اس��ان��ه .زۆرێ���ك له‌ئێم‌ه پێمانوایه یاخیبووان په‌‌یوه‌ندیی قووڵیان له‌ناو ده‌وڵه‌تدا هه‌یه ،چونكه پێده‌چێت هه‌موو شتێك لهبارهی نوێترین گرێبه‌ست‌و ته‌نده‌ری حكومه‌ته‌و‌ه بزانن. ه�ه‌روه‌ه��ا پێده‌چێت قاعیده ب �ه‌ت �ه‌واوی دزه‌ی كردبێت‌ه ناو هێزه ئه‌منییه‌كان. هاوڕێیه‌كی هاوڕێیه‌كم كه له‌ریزی هێزه‌كانی پۆلیس خزمه‌تده‌كات ،له‌م ماوانه‌ی دواییدا له‌گه‌ڵ سێ له‌هاوڕێكانی به‌گه‌شتێك ده‌چنه ده‌ره‌وه‌ی شاره‌كه .ئه‌و ئه‌فسه‌ران‌ه هه‌رسێكیان جلی م�ه‌ده‌ن��ی��ان ل�ه‌ب�ه‌ر ب���ووهو ل�هگ�هڵ چه‌ند هاوواڵتییه‌ك له‌ناو پاسێكی بچوكدا ده‌بن. یاخیبوویه‌ك ده‌چێت‌ه ناو پاسه‌كه‌و ناوی سێ پۆلیسه‌ك‌ه ده‌خوێنێته‌وه‌و داوایان لێ ده‌كات بێنه خواره‌وه .یه‌كێك له‌ئه‌فسه‌ره‌كان ئهوه ره‌تده‌كاته‌وه‌و ئ��ام��اژه ب��ۆ ئ���هوه ده‌ك���ات ك� �ه ل�ه‌م��ێ��ژ‌ه وازی له‌هێزه‌كانی پۆلیس هێناوه. ل���ه‌وه‌اڵم���دا ،ی��اخ��ی��ب��ووه‌ك�ه لیستی موچه‌ی هێزه‌كانی پۆلیسی پ��ێ ن��ی��ش��ان��ده‌دات‌و لێ ده‌پ��رس��ێ��ت“ ،ئ��ای��ا ئ����هوه ئ��ی��م��زای ت��ۆ نییه كه‌ده‌یسه‌لمێنێت دوو رۆژ له‌مه‌وبه‌ر موچه‌ت وه‌رگرتووه؟”. س��ێ پیاوه‌ك‌ه له‌پاسه‌ك‌ه ده‌هێرێن‌ه خ���واره‌وه. ئه‌و پیاوه‌ی ئه‌و چیرۆكه‌ی گێڕایه‌و‌ه ده‌ڵێت له‌وكاته‌و‌ه هیچ هه‌واڵێكی ئه‌و سێ كه‌سه‌ی نه‌زانیوه. س �ه‌ع��د م��وس��ڵ��ی ن���ازن���اوی په‌‌یامنێرێكی راهێنراوی IWPRه له‌موسڵ.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)42پێنجشه‌ممه2010/7/29 ،
8
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسه‌ت
“مومكین نیی ه بڵێ ی كاردهكهمو ئامانجێكت نه‌بێت” ی ئیسالم ی كورد ی لق ی سلێمان ی رابیته ئه‌ندازیار حسێن نه‌جمه‌دین به‌ڕێوه‌به‌ر سازدانی :ده‌ستوور
ی ئه‌ندازیار حسێن نه‌جمه‌دین بهڕێوهبهری لقی سلێمانی رابیته ی ئیسالمی كورد له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌ستووردا ده‌ڵێت بایه‌خدان رابیته ب �ه‌م��زگ �هوت ب �ه‌ه��ۆی ئ��ه‌وه‌وه‌ی��ه ك �ه الی �هن �ی خێرخواز دیاریده‌كات. ی حسێن ئه‌حمه‌د ره‌ت��ی��ده‌ك��ات �هوه ك�هی�ه‌ك��گ��رت��ووی ئیسالم ی سه‌رپه‌رشتی كاره‌كانیان بكات ،یان كاره‌كانیان له‌به‌رژه‌وه‌ند یه‌كگرتووی ئیسالمیدا بێت. ی ده‌س����ت����وور :ك���اره‌ك���ان���ی راب��ی��ت �ه ئیسالمی كورد بایه‌خ به‌چی ده‌دات؟ ئ���هن���دازی���ار ح��س��ێ��ن ن �ه‌ج��م �ه‌دی��ن: كاره‌كانی رابیته هه‌ر له‌دامه‌زراندنیه‌و‌ه له‌پێنج ب���واری ئ��اوه‌دان��ك��ردن �ه‌وه‌دای �ه، ی ی ده‌دات ب�ه‌دروس��ت��ك��ردن� ك�هگ��رن��گ� م��زگ �ه‌وت‌و نه‌خۆشخانه‌‌و قوتابخانه‌‌و ی له‌بواری ب��واری ئاو و ئه‌و پرۆژان ه ئ��اوه‌دان��ك��ردن �ه‌وه‌دان ،ب��واری دووه‌میش ی چ��اودێ��ری كۆمه‌اڵیه‌تییه كه‌گرنك به‌كه‌فاله‌تكردنی م��ن��دااڵن�ی بێباوك ی ده‌دات ك�ه‌پ��ێ��ی��ان ده‌ڵ��ێ��ی��ن م��ن��دااڵن� ی كه‌مئه‌ندامان، نازداران‌و كه‌فاله‌تكردن ب������واری س��ێ��ی �ه‌م��ی��ش ت �هن��دروس��ت��ی��ی � ه ی كه‌ئه‌ویش دوو به‌ش ه عیاد‌هی خێرخواز جێگیر له‌شارو شارۆچه‌كه‌كاندا له‌گه‌ڵ ی عیاد‌هی گه‌ڕۆك ك ه له‌گه‌ڵ سه‌ره‌تا دامه‌زراندنی رابیتهوه تا ساڵی 2000 ب���ه‌رده‌وام���ب���وو ،ب���ه‌اڵم ئێستا ئ �ه‌وان � ه ن �ه‌م��ان��وون ،ته‌نها ع��ی��اده جێگیره‌كان م��اون��و 10ع���ی���اده‌ی خ��ێ��رخ��وازی��م��ان هه‌یه له‌كوردستاندا كه‌گرنگی ده‌دات ی ی پزیشك ب �ه‌وك �ه‌س��ان �هی ب �ه‌راپ��ۆرت � ی كه‌بیسه‌لمێنێت ،هه‌روه‌ها رێكخستن ی ی به‌ربانگ له‌ره‌مه‌زاندا‌و پۆشاك بوار ی ی قوربان جه‌ژن بۆ ه �ه‌ژاران‌و پ��ڕۆژه ی له‌جه‌ژندا ،بورای پێنجه‌میش فێركردن قورئانه كه له‌كوردستاندا رابیته‌ی كورد ی ی فێركردن‌و له‌به‌ركردن هه‌شت مه‌ڵبه‌ند ی ق��ورئ��ان �ی ه �هی �ه ك�ه‌ئ��ێ��س��ت��ا ن��زی��ك� ه 100قوتابی تێیدا سوودمه‌ند ده‌ب��ن، ی هه‌روه‌ها 130كه‌س له‌م مه‌ڵبه‌ندان ه رابیته‌دا هه‌موو قورئانیان له‌به‌ركردووه، ل�ه‌س�ه‌ره‌ت��ای دام �ه‌زران��دن��ی �هوه تائێستا رابیته له‌و پێنج بواره‌دا كاریكردووه؟ ده‌ستوور :ئه‌ی له‌ئێستادا؟ ئ���هن���دازی���ار ح��س��ێ��ن ن �ه‌ج��م �ه‌دی��ن: ی ی 2004و 2005هوه ب��وار ل�ه‌س��ااڵن� ئ����اوه‌دان����ك����ردن����ه‌وه‌م����ان ت����اڕاده‌ی����ه‌ك پ��رۆژه‌ك��ان��م��ان ك �ه‌م��ب��ووه‌ت �هوه ،ئه‌ویش ی ی بیناساز له‌به‌ر گرانبوونی كه‌ره‌سته ی له‌كوردستان‌و كرێكار‌و ئه‌و بڕه‌پارانه ج����اران ل�����هدهرهوه ده‌ه����ات‌و پ��رۆژه‌م��ان ی پێئه‌نجامده‌دا ،ئێستا ناتوانین پرۆژه پێبكه‌ین. ده‌س���ت���وور :ب��ۆچ �ی زی��ات��ر ته‌ركیز ده‌خه‌ن ه سه‌ر دروستكردنی مزگه‌وت، ب���ۆچ���ی ق��وت��اب��خ��ان��هو ن �ه‌خ��ۆش��خ��ان � ه دروستناكه‌ن؟
ئ���هن���دازی���ار ح��س��ێ��ن ن �ه‌ج��م �ه‌دی��ن: ی راب��ی��ت �ه رێ��ك��خ��راوێ��ك �ی خ��ێ��رخ��واز ناحكومییه‌‌و بۆ پ��رۆژه‌ك��ان پشتیوانی له‌سه‌ر خێرخوازانه ،ئه‌گه‌ر خێرخوازێك پرۆژه‌كه‌ی دیاریكرد ،تۆ به‌شه‌رعی‌و ی یاسایی‌و ئیداری ناتوانیت بیگۆڕ بۆ بوارێكیتر ،چۆن بۆ مزگه‌وته‌كان كه‌شفمان ئاماده‌كردووه ،به‌هه‌مان شێوه‌ی ه پرۆپۆزه‌ڵمان بۆ قوتابخانه‌‌و نه‌خۆشخانه‌‌و ی ئاماده‌كردووه ،به‌اڵم پرۆژهی ئاودێر ئ���هوهی ل �ه‌الی �هن خ��ێ��رخ��وازان �هوه زیاتر به‌ده‌مییه‌وه هاتوون ،ب��واری مزگه‌وت ی ب�����ووه ،ل��ه‌ك��وردس��ت��ان��دا ده‌زگ��اك��ان�� حكومه‌ت‌و چه‌ندین رێكخراو ههبووه گرنگی ب �هو الیه‌نانه‌یتر داوه ،به‌اڵم جگ ه له‌رێكخراوه ئیسالمییه‌كان هیچ رێ��ك��خ��راوێ��ك��م��ان نه‌بینیوه م��زگ �هوت له‌به‌رنام هی پرۆژه‌كانیدا هه‌بێـت ،ته‌نها ی ئه‌و رێكخراوه ئیسالمییه‌كان كردوویه‌ت ی پاره‌كه بۆ مزگه‌وت ده‌نێرێت، كه‌سه ی بۆ بكه‌ین ،ئێستا ئه‌و ده‌بێت مزگه‌وت ی دروستمانكردووه، پرۆژهی مزگه‌وتانه ی ئاوو خزمه‌تگوزاریی نزیك ه له‌پرۆژه‌كان ی 2002تا 2005 ته‌ندروستیدا ،له‌ساڵ له‌گه‌ڵ رێكخراوی یونسێفدا كۆمه‌ڵیك پرۆژهی ته‌ندروستی دروستكراوه. ده‌س����ت����وور :ب�����ه‌اڵم زۆرج������ار ئ �هو ی مه‌به‌ست‌و ی بوون هه‌نگاوه‌تان گومان ی لێده‌كرێت؟ ی سیاس ئامانج ئ���هن���دازی���ار ح��س��ێ��ن ن �ه‌ج��م �ه‌دی��ن: ئ��هو ك �ه‌س � هی گ��وم��ان ده‌ك���ات بابێت گومانه‌ك هی بخاته‌ڕوو ،تابزانین گومان ل�ه‌چ��ی��ده‌ك��ات؟ ل �ه‌م س �ه‌ر زه‌وی���ه خه‌ڵك ه�ه‌م��ووی ك��ارده‌ك��ات ،مومكین نیی ه بڵێی ك��ارده‌ك � هم‌و ئامانجێكت نه‌بێـت، هه‌ر كه‌سێك بۆچوونی وابێت هه‌ڵه‌یه، ی ئێمه وتومانه رێكخراوێكی خێرخوزا ی ناحكومین‌و مه‌به‌ستمان خزمه‌تكردن ی كوردستانه بێگوێدانه هیچ ئینتیمایه‌ك ی به‌شارو الدێوه ،جا ئه‌م ه جۆرێك ه سیاس ل�ه‌م��وح��اك�ه‌م� هی ن��ی�ه‌ت ك�ه‌ئ�ه‌وی��ش ن ه ی له‌یاسا‌و ن ه له‌شه‌رعدا هیچ بنه‌مایه‌ك دروستی نییه ،ئه‌و هه‌موو رێكخراوه‌یتر ی یچ هاتوون پرۆژه ده‌كه‌ن ،ده‌بێـت بڵێ له‌پشت ئه‌م خزمه‌ته‌وه‌یه ،ئێمه له‌سه‌ر ی ئهوه به‌رپرسین كه‌ده‌یڵێین‌و موماره‌سه ده‌كه‌ین. ده‌س��ت��وور :ئێوه بۆچی هه‌وڵناده‌ن، ی ئ������ه‌وان ت��ێ��ب��گ �هی �هن��ن ك��ه‌م��ن��دااڵن��
ئه‌وكاته ی فه‌رمانبه‌رێك موچه ی 200هه‌زار دینار بوو ،هه‌ر منداڵێك له‌رابیت ه 1000دینار ی وه‌رده‌گرت ،ئه‌گه‌ر بتدای ه به‌كه‌سێك ی گه‌نج ده‌بوو به‌حیمایه‌و چه‌كه‌كه‌ش ی له‌سه‌ر خۆ ی ده‌كڕی
موسڵمانانی ك��ورد له‌پاڵ مزگه‌وتدا پێویستیان به‌قوتابخانه‌و نه‌خۆشخانه‌ش ه���هی���ه؟ ن���ه‌ده‌ك���را ئ��ێ��وه ل���ه‌وب���اره‌ی���هوه هاوسه‌نگی دروستبكه‌ن؟ ئه‌ندازیار حسێن نه‌جمه‌دین :له‌هه‌موو ی دونیادا مرۆڤی خێرخواز ئازاد‌ه پاره خۆی له‌چ پڕۆژه‌یه‌كدا سه‌رفده‌كات، ی نه‌نیزام‌و نه‌حكومه‌ت ناتوانێت زۆر لێبكات ،له‌بودجه‌ی حكومه‌تدا پاره بۆ هه‌موو ئه‌و پرۆژانه‌یتر ته‌رخانكراوه، رێكخراوی خێرخوازی لێپرسراو نیی ه ی ده‌گ���وزه‌رێ���تو ی ل���ه‌واڵت���دا چ � ل����هوه ی ی پێیه‌ت ك����ام س��ێ��ك��ت �ه‌ره پ��ێ��وی��س��ت � ی بچێت ئهوه جێبه‌جێبكات ،رێكخراو ی ده‌ی��ك��ات به‌ته‌نسیق خ��ێ��رخ��واز ئ���هوه ڵ حكومه‌تدا ده‌ی��ك��ات‌و ئێمه‌ش له‌گه ب �هو شێوه‌یه ك��ردووم��ان��هو توانیومان ه ل��هو ب����واره‌دا ك��ارب��ك�هی��ن ،ن�ه‌م��ان��وت��ووه ی سیحریمان پێیه‌و ده‌ت��وان��ی��ن ع �ه‌س��ا ه�ه‌م��وو پێداویستیه‌كان پڕبكه‌ینه‌وه‌‌و ی له‌و بورانه‌شدا كارمانكردووه ،هێنان ی ی گه‌مارۆ ئه‌و هه‌موو پرۆژه له‌كات ی سه‌ر عێراقدا خۆی لهخۆیدا كارێك ی گ���هورهی��� ه ئ���هگ���ه‌ر ك�ه‌س��ێ��ك��ی��ش ال واب��ێ��ت رۆڵ��ی م��زگ �هوت ك�ه‌م�ه ،ئێم ه ی ی نابینین مزگه‌وت به‌بنه‌مایه‌ك وا ی گرنگ ده‌زانین بۆ ئاوه‌دانكردنه‌وه ی ك���وردس���ت���ان‌و الدێ���ك���ان���یو ل �ه‌ك��ات � كردنه‌وه‌شیاندا به‌رپرسانی حكومه‌ت ئ���ام���اده‌ب���وون ،ئ���ه‌وه‌ن���دی ت��وان��ی��وم��ان� ه ی حكومه‌تمان ك����ردووه‌‌و ئه‌و ه��اوك��ار ی ئێمه‌ش ج��ی��اوازن‌و له‌سه‌ر پ��رۆژان��ه ب���ودج���هی ح��ك��وم �ه‌ت ن �ه‌م��ان��ك��ردووه، توانیومانه پ��اره‌ی خێرخوازان بێنین‌و ی كاری پێبكه‌ین ،ئه‌م ه له‌سه‌ر سامان نیشتمان‌و واڵت ن�ه‌ب��ووه تا حكومه‌ت دابه‌شیبكات ،ئه‌گه‌ر زۆر له‌خێرخوازان بكه‌یت ،ئه‌وا ده‌چن له‌واڵتانیتر ده‌یكه‌ن، ی ئ��ێ��م� ه ل �ه‌ه��اوك��اری��ك��ردن �ی م��ن��دااڵن � ی بێباوكدا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئینتیما سیاسیمان باسنه‌كردووه‌‌و كه‌ئه‌و كه‌س ه باوكی به‌چ شێوه‌ك مردووه. ده‌س���ت���وور :جگه له‌خۆبه‌خشه‌كان ی له‌واڵتانیتر وه‌رده‌گرن، ی ماد یارمه‌ت ی ب��ۆ ن��م��ون�ه س��ع��ودی �هو واڵت���ان���ی ت��ر كه‌نداو؟ ئه‌ندازیار حسێن نه‌جمه‌دین :له‌هیچ ی واڵتێك كۆمه‌ك وه‌رناگرین له‌و قسه‌یه ی خ��ۆش��م ب��ه‌رپ��رس��ی��ارم ،ئ���هو ك��اران��ه هه‌مان ه كاری خێرخوازی‌و شه‌خسین‌و ی له‌كاتی خۆیدا ئه‌و ناوانه‌ش ره‌وان �ه ی وه‌زاره‌ت ه په‌یوه‌ندیداره‌كان كراوه‌‌و به‌ناو ی ح��ك��وم �ه‌ت �هوه ن��ی��ی�ه ،ب�هڵ��ك��و ب �هن��او ك �ه‌س �ه‌ك��ان‌و ك�ه‌س�ه خ��ێ��رخ��وازه‌ك��ان�هوهی� ه ی كه‌سانی ت��رهوه هه‌ندێكیشان ب�هن��او ی بێباوكانمان هه‌ی ه ن���اون���راون ،ب�ه‌ش� كه‌ئێمه ده‌زان��ی��ن ن���اوی خ��ێ��رخ��وازه‌ك� ه ی حكومه‌ت چییه ،ل �ه‌ب �ه‌رئ �هوه هیچ ی نیی ه چ له‌واڵتانی عهرهبیو غه‌یر ع �ه‌ره‌ب��یو واڵت��ان �ی ئ �ه‌وروپ �ی ،به‌ڵكو ی ئه‌و كه‌س ه هه‌مووی شهخسیهو له‌رێ
خێرخوازانه‌و‌ه ك��راوه ،له‌كاری رابیتهوه ی هیچ ی سعود تائێستا له‌خێرخوازان كۆمه‌كێكمان نییه به‌داخه‌وه. ده‌ستوور :به‌اڵم زۆرجار رهخنهی ئهوه هه‌بوو له‌سه‌رتان كه به‌پار‌هی ئه‌و واڵتان ه ی ی سیاس ده‌ت��ان�ه‌وێ��ت ،بیری ئیسالم باڵوبكه‌نه‌وه له‌هه‌رێمی كوردستاندا، نه‌ك یارمه‌تی هه‌ژاران؟ ئه‌ندازیار حسێن نه‌جمه‌دین :ئه‌گه‌ر ی بكات، ی سیاس رابیته بیویستای ه كار ی خه‌ڵك خراپ ی ئابور له‌و كاته‌ی بار ی ب��وو ،كه‌فه‌رمانبه‌رێك 200دینار وه‌رده‌گ���رت منداڵێك له‌رابیت ه 1000 ی وه‌رده‌گ�����رت ،ئ �هگ �ه‌ر بتدای ه دی��ن��ار به‌كه‌سێكی گ�هن��ج ده‌ب���وو به‌حیمایه‌و چه‌كه‌كه‌شی ل �ه‌س �ه‌ر خ��ۆی ده‌ك���ڕی، به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئه‌و كارانه راست نییهو بێبنه‌مایه ئه‌و مندااڵنه‌ی كه‌ده‌بن ه 18 س��اڵ ،ئێمه په‌یوه‌ندیمان له‌گه‌ڵیاندا نامێنیـت ،ئه‌گه‌ر وابوایه ده‌بوو رابیت ه ی سیاسی بوایه ،به‌اڵم ئێم ه رێكخراوێك رێكخراوێكی خێرخوازی مرۆڤدۆستین، ی كارناكه‌ین ،به‌ڵكو مۆڵه‌ت ئێمه به‌نهێن ب��ۆ ك��اره‌ك��ان��م��ان وه‌رده‌گ��ری��ن ل �هن��اوه‌وه‌‌و ی ئه‌و وه‌همانه‌دا دهرهوه ،ئ�هوهی ب �ه‌دوا ده‌گ��ه‌ڕێ��ت ده‌ب��وای�� ه بهاتایه بیوتای ه ئه‌و 17ه�ه‌زار منداڵه بێباوكه كێیه؟ ئێمه به‌نهێنی ئیشناكه‌ین ،به‌ئاشكرا ك��ارده‌ك��هی��ن م��ۆڵ �ه‌ت��م��ان له‌حكومه‌ت ههیهو رێكخراوێكی نێوده‌وڵه‌تین‌و هیچ كه‌سێك ناتوانێت ئه‌و كارانه بكات به‌بێ ی مۆڵه‌ت ،ئه‌گه‌ر وابوایه ده‌بوو رێكخراو ن �ه‌ت �هوهی �ه‌ك��گ��رت��ووه‌ك��ان نه‌یهێشتای ه كاربكه‌ین‌و كاری له‌گه‌ڵ نه‌كردینایه، ی 11ی سێپته‌مبه‌ره‌و‌ه به‌تایبه‌ت له‌دوا ی خ�هڵ��ك پ��ێ��ی��واب��وو هیچ رێكخراوێك ئیسالمی نامێنێت ،به‌اڵم چونكه ئێم ه ی ك��اره‌ك �ه‌م��ان ش�ه‌ف��اف��هو ریكخراوێك مرۆڤدۆستین جگه له‌سوپاسنام ه هیچ شتێكیتر رووب���ه‌ڕووم���ان ن �ه‌ب��ووه‌ت �هوه، ی س���ااڵن���ه ك��ۆن��گ��ری �ه‌ك �ی ن��ێ��وده‌وڵ �ه‌ت � ل����ه‌دوب����هی ه���هی���ه ت���اك���ه رێ��ك��خ��راو ی له‌كوردستاندا كه‌به‌شداربێت رابیته ی كورده ،ره‌نگ ه رۆژێك له‌رۆژان ئیسالم ی كردبێت، كه‌سێك هه‌بووبێت ئه‌و كاره به‌اڵم ئه‌گه‌ر رابیته وابووبێت ،ئه‌وا هه‌ر زوو نه‌ده‌مان. ده‌س�������ت�������وور :ئ���ێ���س���ت���ا ل����ه‌الی����هن یه‌كگرتووه‌و‌ه زۆرب�هی چاالكییه‌كانتان ی بۆ سازده‌كرێت‌و ئه‌وان بوونه‌ته الیه‌ن سه‌ره‌كه له‌كاره‌كانی ئێوه‌دا؟ ئ�هن��دازی��ار حسێن نه‌جمه‌دین :ئهوه پ �هی��وه‌ن��دی ب���هوه ه�هی� ه ك �ه‌ده‌ب��ێ��ت ئه‌و م��ن��دااڵن �ه ئ��اگ��ادارب��ك �هی��ن �هوه تابێن ی موچه‌كه‌یان وه‌ربگرن ،ئه‌و چاالكیانه ده‌یكه‌ن ده‌یخه‌ینه روو ،چۆن ده‌ینێرین بۆ یه‌كگرتوو كه‌باڵویده‌كاته‌وه بۆ هه‌موو كه‌ناڵه‌كانی تریشی ده‌ن��ێ��ری��ن ،ب �ه‌اڵم ی به‌شیكیان ب�ڵاوی ناكه‌نه‌وه ،ده‌زگ��ا راگ �هی��ان��دن ه��ه‌ب��ووه ه��ات��ووه‌ت �ه ئ��ێ��ره‌‌و ی له‌گه‌ڵ كردووین ،به‌اڵم چاوپێكه‌وتن
له‌هیچ واڵتێك كۆمه‌ك وه‌رناگرین له‌و قسه‌ی ه ی خۆشم به‌رپرسیارم باڵوینه‌كردووه‌ته‌وه ،كاتێك ئاگادارییه‌ك ده‌نێرین ب��ۆ وه‌رگ��رت��ن�ی م��وچ�هی ئه‌و م��ن��دااڵن�ه ،ب �ه‌اڵم هه‌ندێك راگه‌یاندن باڵویده‌كه‌نه‌وه‌‌و بهشێكی باڵویناكه‌نه‌وه، ی كارمانه‌وه ئ�هو گومانان ه له‌سه‌ره‌تا زۆرب������وو ك���ه‌ئ���هو م��ن��دااڵن�� ه ده‌ك��هی��ن ی سیاسی دی��اری��ك��راو، به‌ئینتیمایه‌ك ی ناوخۆدا ی له‌شه‌ڕ ڵ هه‌بوو باوك مندا شه‌هید ب��ووه ،ب �ه‌اڵم ئێمه هاوكاریمان پ���ێ���داوه‌‌و ن �ه‌م��ان��وت��ووه ئ���هوه س���ه‌ر ب�هو ی الیه‌نه‌یه ،ته‌نانه‌ت هاوكاری منداڵ مه‌سیحیشمان ك��ردووه كه‌ئه‌و كه‌سان ه كه‌فاله‌تیان بۆ كردوون. ده‌س���ت���وور :ره‌خ��ن��هی ئ���هوه لهئێوه ی ده‌گ��ی��رێ��ت ،كه‌كاره‌كانتان به‌قازانج یه‌كگرتوو بووه ،به‌رهه‌مه‌كانتان ده‌چوو‌ه گیرفانی ئه‌وانه‌وه؟ ئ���هن���دازی���ار ح��س��ێ��ن ن �ه‌ج��م �ه‌دی��ن: یه‌كگرتوو سه‌رپه‌رشتی ن��اك��ات ،ئهوه راس���ت نییه ،ئێمه رۆژێ���ك ل���ه‌رۆژان ی سیاسی مامه‌ڵه‌مان له‌سه‌ر ئینتیما له‌گه‌ڵ ئه‌و مندااڵنه‌دا نه‌كردووه. ی ئ���ی���س�ل�ام���ی ك�����ورد راب����ی����ت���� ه ی رێ��ك��خ��راوێ��ك �ی خ��ێ��رخ��وزای ك���ورد سه‌ربه‌خۆیه. ی ی 1988به‌سه‌رۆكایه‌ت له‌ساڵ ی له‌واڵتی ئه‌ڵمانیا د .عه‌لی قه‌ره‌داغ دامه‌زراوه. ی ی 1992لقه‌كانی له‌شاره‌كان ساڵ سلێمانی‌‌و هه‌ولێر‌و دهۆك كردووه‌ته‌وه. ی ی له‌شاره‌كان ی 2003لق ی ساڵ دوا موسڵ‌‌و به‌غداو كه‌ركوك كردووه‌ته‌وه. ی 1000پ��رۆژه‌ی ئاوه‌دانكردنه‌وه ئه‌نجامداوه. ی ی بێباوك تائێستا 10000منداڵ ل �ه‌الی �هن واڵت��ان �ی ك��ۆم �ه‌ك به‌خشه‌و‌ه كه‌فاله‌تكردووه. ی ی له‌الیه‌ن خێرخوازان 1500منداڵ كورستانه‌وه كه‌فاله‌تكردووه ك ه 700یان له‌سلێمانی بووه.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پشو و 11
فیلمی “مڵوێ خه‌ما” له‌هه‌ورامان كۆتاییهات محه‌مه‌د نه‌جیب له‌هه‌ورامان ماوه‌ی 8مانگه كۆمه‌ڵێك ئه‌كته‌ری ناوچه‌ی ه��ه‌ورام��ان س�ه‌رق��اڵ��ی ده‌ره��ێ��ن��ان��ی فیلمێكن ل �هن��اوچ �هی ه���ه‌ورام���ان ،ب��هن��اوی “م��ڵ��وێ خ��ه‌م��ا” ،ك �ه‌ب��اس ل �ه‌ك��ل��ت��ووری ه��ه‌ورام��ان ده‌كات به‌گشتی ،هه‌فته‌ی پێشوو كۆتایی به‌وێنه‌گرتنی ئه‌و فیلمه هات. م��ق��داد حه‌مه‌ساڵح ئه‌ندامی كارگێری فیلمی “مڵوێ خه‌ما” له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌س��ت��وور وت��ی “فیلمی مڵوێ خه‌ما ب��اس له‌كلتووری ه �ه‌ورام��ان ده‌ك��ات ب�هگ��ش��ت��ی ،ب����ه‌اڵم ئ��ێ��م�ه خ��ۆم��ان نه‌به‌ستووه‌ته‌وه ب �هو ك��ل��ت��ووره‌وه، ب���هڵ���ك���و ك���ۆم���هڵ���ێ���ك ش��ت��ی ج��وان هه‌بوو له‌هه‌وراماندا كه‌خه‌ریكه ب��هرهو نه‌مان ده‌چن ،بۆیه هه‌وڵمانداوه ئه‌و شتانه بهێنینه‌وه ن������او گ���هن���ج���ان���ی ئ������ێ������س������ت������ای
هه‌ورامان ،كه‌بێ ئاگان له‌و شته جوانانه”. ئه‌و وتی “یه‌كێك له‌و شتانه كه‌زیندوومانكردووه‌ته‌و‌ه مه‌سه‌له‌ی په‌روه‌رده‌كردنی منداڵه له‌هه‌وراماندا، ئهمه س �ه‌ره‌ڕای په‌روه‌رده‌كردنی منداڵ له‌رووی ده‌روونی‌و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه”. ه �ه‌روه‌ه��ا م��ق��داد وت��ی “فیلمه‌كه به‌سێ وه‌رزدا رۆیشتووه‌و نزیكه‌ی 8مانگی خایاندووه‌و ده‌فته‌رو
نیوێك تا دوو ده‌فته‌ری تێچووه ،كه له‌الیه‌ن خه‌ڵكی هونه‌ردۆست‌و هه‌ندێك كه‌سی ناو حكومه‌ت وه‌ك تاك هاوكاریان كردووین”. س��ه‌ب��اره‌ت ب��ه‌م��اوه‌ی فیلمه‌كه وت��ی “نزیكه‌ی س���ه‌ع���ات‌و ن��ی��وێ��ك ده‌ب���ێ���تو ئ��ێ��س��ت��ا خ �ه‌ری��ك��ی مۆنتاژكردنین ،هه‌ر بۆی ه به ناڕاسته‌وخۆ له‌الیه‌ن چه‌ند كه‌ناڵێكه‌وه داوایانكردووه”.
له‌حه‌مه‌تاڵه‌وه بۆ سابیری موزه‌مید ده‌شتی ئه‌نوه‌ر
حه‌مه‌تاڵ یه‌كێك له‌ئه‌كته‌ره‌كانی درامای گه‌رده‌لوول ئاشكرایده‌كات، ك��ه‌ب��ه‌ش��داری ب �ه‌ش �ی سێیه‌می گ �ه‌رده‌ل��وول ده‌ك��ات �هوه به‌هه‌مان كه‌سایه‌تی‌‌و رۆڵ��ی پێشووی. هه‌روه‌ها له‌درامایه‌كی تریشدا ب�ه‌ش��داری��ده‌ك��ات ك�ه‌ئ�هو رۆڵ��ی سابیری موزه‌مید ده‌بینێت. هونه‌رمه‌ند ه��ادی مه‌حمود ك�ه ل�هن��او خه‌ڵكدا ل���هدوای ده‌ره��ێ��ن��ان‌و ب�ڵاوك��ردن �هوهی گه‌رده‌لوول زیاتر به‌حه‌مه‌تاڵ ن����اس����راوه ،ل�ه‌ل��ێ��دوان��ێ��ك��ی ت��ای��ب��ه‌ت��دا ب���ۆ ده‌س���ت���وور رای��گ �هی��ان��د “ب���ۆ ب�ه‌ش�ی س��ێ��ی �ه‌م �ی گ����ه‌رده‌ل����وول
بانگكراومه‌ته‌وه‌و به‌هه‌مان كه‌سایه‌تی پێشوو به‌شداریده‌كه‌م كه‌رۆڵی حه‌مه‌تاڵم ده‌بینی ،كه‌كۆمه‌ڵێك منداڵم به‌سه‌ردا كه‌وتبوو”. ه���ه‌روه‌ه���ا وت���ی “ل����ه‌م ب �ه‌ش �ه ن��وێ��ی�هی گه‌رده‌لوولدا هه‌ندێك گۆڕانكاری كراوه كه به‌الی هه‌موو كه‌سێكه‌وه موفاجه‌ئه‌یه، با ئیشه‌كانی ته‌واوبێت‌و نمایشبكرێت، ئه‌وا ئه‌و كات به‌چاوی خۆتان ده‌یبینن”. ئ �هو ه��ون�ه‌رم�هن��ده ئ �ه‌وه‌ش �ی ئاشكراكرد كه‌به‌شداری له‌درامایه‌كی نوێتردا كردووه كه له 20ئه‌ڵقه خۆی ده‌بینێته‌وه‌‌و له‌و درام���ای���ه‌دا رۆڵ���ی س��اب��ی��ری م��وزه‌م��ی��د ده‌بینێت. هونه‌رمه‌ند هادی مه‌حمود وتی “به‌اڵم تائێستا بڕیار ن �هدراوه له‌چ كه‌ناڵێكه‌وه باڵوده‌كرێته‌وه ،ئه‌ویش به‌هۆی ئه‌وه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رێتی گشتی سینه‌ما بڕیار
ل �ه‌س �ه‌ر ئ������هوه ده‌دات ل����ه‌ك����وێ داب����ه‌زێ����ت، سینارۆكه‌شی له‌الیه‌ن كامه‌ران ره‌ئوفه‌وه نووسراوه” .
جوانترین چاو ،عاشقه‌كه‌ی خۆی توڕه‌ده‌كات
دوێن هاشم له‌هه‌ولێر ی به‌رهه‌مهێنانی هونه‌رمه‌ند شانیا كه‌ئێستا سه‌رقاڵ ()C.Dی���ه‌ك���ه ب��هن��اوی ج��وان��ت��ری��ن چ���او ،ب��ڕی��اره له‌ئاینده‌كه‌ی نزیكدا باڵوببێته‌وه. ئه‌م به‌رهه‌مه‌ی شانیا كه له‌الیه‌ن ئاوازدانه‌ر هه‌ڵكه‌وت زاه���ی���رهوه ك���اری ب��ۆ ك����راوهو ل�ه‌ئ��ای��ن��ده‌ی�ه‌ك�ی نزیكدا باڵوده‌كرێته‌وه ،له 10گۆرانی پێكهاتووه. ره‌وه‌ن��د ج �ه‌واد بهڕێوهبهری كاره‌كانی هونه‌رمه‌ند شانیا ب�ه‌ده‌س��ت��ووری راگه‌یاند “ماوه‌یه‌كی زۆره شانیا ك��ار بۆ ئه‌و سیدییه ده‌كات كه له‌الیه‌ن هه‌ڵكه‌وت زاهیره‌وه كاری بۆ ده‌كرێت‌و ماوه‌یه‌كیتر كاره‌كانی ته‌واوده‌بێت”. هه‌روه‌ها وتی “ئه‌م به‌رهه‌مه‌ی شانیا له 10گۆرانی پێكهاتووه، ك�ه ك��اری داب�ه‌ش��ك��ردن�ی میوزیكی ل �ه‌الی �هن (هێمن حسێن)
ته‌رازوو
( 22ئه‌یلول 22 -ت .یه‌که‌م)
ههرچهنده ك ه به‌نیاز نه‌بوویت‌و پالنت بۆ دانه‌نابوو ،به‌اڵم به‌هه‌ندێك ی ن��اوم��اڵ هه‌ڵده‌ستیت ك ه ك���ار له‌وانه‌یه خۆی له‌نۆژه‌نكردنه‌وه‌دا ببینێته‌وه .پ��ش��ووه‌ك��ان �ی ئ�ه‌م ی ماوه‌یه‌ت زۆر خۆشده‌بن .شه‌و شه‌ممه یه‌كێكه له‌و كاته خۆشانه.
دوپشک
( 23ت .یه‌که‌م 21 -ت .دووه‌م)
هه‌له‌كانی ژیانت له‌ده‌ستمه‌ده‌‌و ی به‌ره‌و پیریان بچۆ .له‌وانه‌یه هه‌لێك باشت بێت ه پێش‌و دڵنیاده‌بیت له‌بڕیاردان له‌باره‌یه‌وه .كاره‌كان زۆر لهوه ئاسانتر دێت بهدهستهوه كه‌بیریان ل��ێ��ده‌ك�هی��ت�هوه ،ب �ه‌اڵم پێویستیان به‌ته‌ركیز هه‌یه.
که‌وان
( 22ت .یه‌که‌م 20 -ک .یه‌که‌م)
ی گواستنه‌وه‌ت هه‌وڵبده هۆكاره‌كان به‌تایبه‌تی ئه‌گه‌ر ئۆتۆمبێلت هه‌ی ه ی گرفت ی بیت نه‌وه‌كو توش ئاگادار بیت له‌گه‌ڵیدا .له‌كه‌سێكی دووره‌و‌ه ی په‌یامێكت پێده‌گات‌و له‌وانه‌یه توش ی كه‌مێك سه‌رسوڕمانت بكات .رۆژ به‌ختت یه‌كشه‌ممه‌یه.
گیسک
و دابه‌شكردنی ده‌نگیش له‌الیه‌ن كاوه شێخ‌و تێكستی حه‌مه سه‌عید ئیبراهیمه“. ده‌رهێنانی ئه‌لبومه‌كه‌ش له‌الیه‌ن محه‌مه‌د جه‌میل‌و كامیراش له‌الیه‌ن ش��وان تاڵیب‌و حه‌سه‌ن ئه‌میریش ك��اری مۆنتاژی بۆ كردووه. بهڕێوهبهری كاره‌كانی شانیا ئه‌وه‌شی وت “یه‌كێك له‌گۆرانییه‌كانی ده‌كرێته كلیپ به‌ناوی (هه‌موو رۆژێ��ك) ئه‌م گۆرانیه باس له‌خۆشه‌ویستی نێوان كچ‌و كوڕێك ده‌ك��ات ،كه‌كوڕه‌كه هه‌موو رۆژێك هه‌ڵه‌ده‌كات‌و كچه‌كه‌ی پێ توڕه‌ده‌كات”. شانیا جگه له‌وه‌ی كه‌ئێستا سه‌رقاڵی ئه‌م به‌رهه‌مه نوێیه‌یه‌تی پێشتر وه‌كو ئه‌كته‌ر له‌دراما عه‌ره‌بییه‌كاندا به‌شداریكردووه‌‌و رۆڵی باشی تێدا بینیوه ،كلیپی هه‌موو رۆژێكیش له‌الیه‌ن كۆمپانیای domusبۆ دروستكردنی خانووبه‌ره‌و یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوون ئه‌نجامده‌درێت.
سه‌تڵ
( 21ک .یه‌که‌م 19 -ک .دووه‌م)
( 20ک .دووه‌م 18 -شوبات)
ه��ه‌وڵ��ب��ده ك �ه‌م��ێ��ك ل��ه‌م��اڵ��هوه ی دووركه‌ویته‌وه‌‌و پالن بۆ گه‌شتێك ی بچوك دابنێیت .ههرچهنده بار ی داراییت گونجاو نییه ،به‌اڵم كڕین ی ی پێویست كاریگه‌ر هه‌ندێك شت له‌سه‌رت نابێت ،پێویسته ئاگات له‌خه‌رجییه‌كانت بێت.
ی ژیانت بێت ئاگات له‌و الیه‌نانه كه‌پشتگوێتخستوون‌و پێویستیان به‌بایه‌خی زیاتره ،ئه‌گه‌ر نا خۆت ی ی بكه .بار ی ده‌ره‌نجامه‌كان چاوه‌ڕێ ی داراییت باش ه به‌مه‌رجێك سه‌ركێش ن�ه‌ك�هی��ت .رۆژی خۆشه‌ویستیت دووشه‌ممه‌یه.
نه‌هه‌نگ
( 19شوبات 20 -ئازار)
هه‌ندێكجار به‌خت ی��اوه‌رت نییهو ی ناخۆشیش ه ئه‌گه‌ر هه‌واڵكێك پێت بڵێن ئه‌و كاتانه یه‌كێك له‌م ی ئاینده‌یه .ههرچهنده هه‌فتان ه ی هه‌موو شارێك له‌باره بۆ ئهوه هه‌فته‌یه‌كی خۆش به‌سه‌ر به‌ریت، ب �ه‌اڵم له‌وانه‌ی ه گیرفانت رێگه‌ت نه‌دات.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
10پشوو
ئه‌رسه‌الن ده‌روێش :بودجه‌یه‌كی زۆر بۆ شانۆ ته‌رخانده‌كرێت، به‌اڵم به‌بێ به‌رنامه سه‌رفده‌كرێت ی ئه‌نوه‌ر سازدانی :ده‌شت ی هونه‌رمه‌ند ئه‌رسه‌الن ده‌روێش كه‌ماوه‌یه‌ك ی ه��ون �ه‌ری��ی �هو ی ك����ار زۆره س���ه‌رق���اڵ��� ی 30ساڵ ئیشكردن له‌و بواره‌دا، نزیكه ی ی ئه‌زموونێك وایكردووه كه‌ئێستا خاوه‌ن ی ك��وردی��دا ،له‌م زۆرب��ێ��ت ل�هن��او ه��ون �ه‌ر چاوپێكه‌وتنه‌یدا هونه‌رمه‌ند ئه‌رسه‌الن ی ی هونه‌ر ده‌روێش تیشكده‌خات ه سه‌ر كار ی حهفتاو هه‌شتاكانه‌و‌ه تاوه‌كو له‌ساڵه‌كان ی ئێستا. ئه‌م سه‌رده‌مه ی ئهوه ده‌گرێت ئه‌رسه‌الن ده‌روێش ره‌خنه كه‌سااڵن ه پاره‌یه‌كی زۆر بۆ بواری شانۆ ته‌رخانده‌كرێت ،به‌اڵم به‌بێ به‌رنامه‌و پالن سه‌رفده‌كرێت. ی ده‌س��ت��وور :م��اوه‌ی�ه‌ك� ه ب��اس له‌سه‌رده‌م ی ده‌ك���رێ���ت، ی ك�����ورد زێ��ڕی��ن �ی ش���ان���ۆ ی حهفتاو هه‌شتاكانه ،به‌اڵم كه‌سه‌رده‌م ی راپه‌ڕین رهتیدهكاتهوه ،ئه‌و ی دوا نه‌وه ی ده‌گه‌ڕێنیته‌وه؟ هۆكاره بۆچ ی له‌كۆتایی ئ �ه‌رس �ه‌الن ده‌روێ���ش :ئ���هوه ی ی ره‌وت حه‌فتاكانه‌و‌ه تاراپه‌ڕین هاوچه‌رخ ی بوو بێت ،ئه‌و راستیی ه ی ك��ورد شانۆ ده‌زان��ێ��ت ئ �هو س �ه‌رده‌م � ه ده‌ره‌وش��اوه‌ت��ری��ن ی ك��وردی��ی �ه، ی ب���زاڤ���ی ش���ان���ۆ م���ێ���ژوو ی ب �ه‌ره �ه‌م �ه‌ك��ان ی زۆرب�����ه ل���ه‌ب���ه‌رئ���هوه ی سیاسییان ههبووه ،ئه‌م خه‌سڵه‌ت ه په‌یامێك ك�ه‌ه�هن��دێ��ك ب���ه‌الوازی���ی ئ���هو س �ه‌رده‌م � ه ی خۆیان له‌سه‌ر ی داده‌نێن‌و ره‌خنه شانۆییه ی ئه‌و ی سیاس ئهوه بونیاد ناوه ،كه‌گوتار ی ی جوانكاریی‌و داهێنان نمایشان ه به‌ها ی ی فاكته‌رێك لێ زه‌وت��ك��ردووه .هه‌رخۆ ی دره‌وش���اوه‌ی���ی ئ �هو شانۆیه‌یه، ب�ه‌ه��ێ��ز ی چونك ه ئه‌وده‌م ه شانۆ به‌ئیمتیازه‌و‌ه كوڕ ی شانازیی ه ی بووه .جێ ی خۆ رۆژگاره‌كه ی ی نه‌به‌رد ی كورد له‌ئاست كه‌شانۆكاران ی پێش راپه‌ڕین گه‌له‌كه‌یان بوون .شانۆ ی جیایی ت�هن��ه��ا پ�هی��ام� ه سیاسییه‌كه ی ن��اك��ات �هوه ،به‌ڵكو كۆمه‌ڵێك خه‌سڵه‌ت ی هونه‌ریی ی ت��ری��ش وه‌ك :ئاست ج��وان� ی هونه‌ری نواندنه‌وه)، ی له‌روو (به‌تایبه‌ت ی ئه‌و ی ش��ێ��وازو ستایل ی��ان ج��ۆراوج��ۆر ی كه‌پێشكه‌شده‌كران (شانۆی نمایشانه ی ی ك��رێ��ك��اران ،شانۆ م��ن��دااڵن ،ش��ان��ۆ ی ئ �ه‌ك��ادی��م �ی ،ش��ان��ۆی زان��ك��ۆ ،ش��ان��ۆ ی ئاهه‌نگسازی، ئه‌زموونگه‌ریی ،شانۆ ی پڕ ی نمایشی ج���اد ل �ه‌پ��اڵ ب��زاوت��ێ��ك� ی كۆمه‌ڵه‌و تیپ ه شانۆییه‌كان .بۆ له‌داهێنان هه‌ر یه‌كێك له‌م ئاقاران ه چه‌ندین نمایش ه�هی� ه به‌نمون ه بیهێنینه‌وه ،له‌ئاكامدا ی ئ �ه‌م ن��اوه‌ن��ده، ی به‌خششه‌كان به‌تێكڕا ی ی شانۆیی وشیارو به‌رفراوان جه‌ماوه‌رێك ی هێنابوو‌ه ئاراوه .خۆ ئه‌گه‌ر تایبه‌تمه‌ندێت ی ك���وردی���ش ی ش���ان���ۆ پ��ێ��ش �هن��گ �ه‌ك��ان � ی ب��ی��س��ت�ه‌ك��ان�هوه ت��ا كۆتایی ل��هن��اوه‌ن��د په‌نجاكان بپارێزین ،ئه‌وا به‌روونی بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت ك ه له‌حه‌فتاكان‌و هه‌شتاكاندا ی ی ناودارانی شانۆ ی هه‌ر‌ه زۆر زۆربه ی ن��ووس��ی �ن‌و ن��وان��دن‌و ی ل���ه‌ب���وار ك����ورد ده‌رهێناندا ناو و تواناكانیان دره‌وشاوه‌ته‌وه. ی ی كورد ئه‌گه‌ر له‌سه‌رده‌مانێكیتر شانۆ ی ی خۆ ی س �ه‌رده‌م �ه‌ك �ه بتوانێت ك���وڕ ی ی پ��ڕداه��ێ��ن��ان‌و هۆگر ب��ێ��ت ،بزاوتێك
كاوڕ
( 21مارس 20 -نیسان)
ی خ����ۆش ل��ه‌ڕێ��ت��ه، س��ه‌ف��ه‌رێ��ك�� هه‌ساره‌كانیش ب�هوه ئامۆژگاریت ده‌كه‌ن ك ه كه‌مێك بگه‌ڕێیت .ژیان به‌ده‌مته‌وه پێده‌كه‌نێت‌و به‌خته‌وه‌ر ده‌ب���ی���ت .گ��رژی��ی �ه‌ك��ان��ت ل �هگ �هڵ ی به‌ر ی نزیكدا وه‌ك به‌فر كه‌سێك هه‌تاو ده‌توێنه‌وه‌‌و وه‌ك جارانتان لێدێته‌وه.
گا
ی كۆمه‌ڵگا بێنێت ه ئاراوه ،ئه‌وا به‌پرسه‌كان ی لێده‌نرێت . ی جوان به‌دڵنیاییه‌و‌ه ناو ده‌ستوور :جگ ه له‌تێكست ه جیهانییانه‌كان، ی ی خۆماڵ ی زیاتریش به‌تێكست بایه‌خێك ی ی ئه‌م گرنگیپێدان ه به‌ده‌ق داوه ،هۆكار ی ی چییه ،له‌كاتێكدا ك �ه‌زۆرب �ه ك���ورد ی ی ئێم ه پ �هن��ا ب��ۆ ده‌ق � ده‌ره��ێ��ن �ه‌ره‌ك��ان � جیهانی ده‌به‌ن؟ ئ����ه‌رس����ه‌الن ده‌روێ�������ش :ره‌ن���گ��� ه زی��ات��ر له‌هۆكارێك هه‌بێت ،به‌اڵم گرنگترینیان، ی ی ئه‌و تێكستانه‌یه به‌مرۆڤ وابه‌سته‌بوون ك����وردو پ��رس � ه ئ��ی��ن��س��ان�یو ن �ه‌ت �هوهی �یو ی سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانییه‌وه .وێڕا ی سه‌باره‌ت به‌و هه‌ستكردن ب ه به‌رپرسیارێت ی ی بیرو روانین‌و توانا تێكستان ه كه‌زاده ی كورده ،من پێموای ه هونه‌ریی داهێنه‌ران ی پشتیوانیكردن له‌نووسه‌رانمان‌و هه‌ڵبژاردن ی زیاتربێت ده‌قه‌كانیان هۆكاری سه‌ركه‌وتن ی بۆ كاره‌كانمان ،بۆ نمون ه نمایشه‌كان ی ی سورمه‌چندا ،كۆته‌ڵه‌كه (له‌ژێر تارا ی ئه‌حمه‌د مۆختار جاف) ك ه له‌نووسین مامۆستا (ئه‌حمه‌د ساالر) بوون ،هه‌روه‌ها ی (من یه‌كێك نیم لهئێوه) هونه‌رمه‌ند نمایش ی (دواهه‌مین (دڵشاد حوسێن) له‌رۆمان ی ناسراو ی رۆمانووس ی دون��ی��ا) هه‌نار ی كردبوو، (به‌ختیار عه‌لی) یه‌و‌ه ئاماده ی (بكوژه‌كان)و (پاسه‌وان)ك ه نمایشه‌كان ی هونه‌رمه‌ند (دڵشاد مسته‌فا) له‌نووسین ی جه‌ماوه‌ریی‌و بوون ،گه‌رمترین پێشواز ی ه��ون �ه‌ری��ی ب���ه‌رك���هوت���ووه ،من ستایش ی ی كورد ی ده‌كه‌م ك ه به‌نمایشێك شاناز ی ی نیشتمان وه‌ك (پاسه‌وان) له‌شانۆیه‌ك ئ�ه‌وروپ��ی��دا م��ی��وان��داری بكرێم‌و له(نۆ) ی ی وه‌ك (سوێد)داپێشكه‌ش ی واڵتێك شار ی چ وه‌ك ی پێكهاته‌كان بكه‌م ،كه‌ته‌واو ی ده‌ق یان نواندن یاخود ده‌رهێنان ،زاده ی ی ك��ورده ،وه‌ك ئهوه ی شانۆكار توانا ی بێت. تێكستكه‌م بیان ده‌س���ت���وور :ب�ه‌ش��ێ��ك�ی زۆر ل �ه‌ش��ان��ۆك��اران ئ��ۆب��اڵ �ی ئ���ه‌م ئ���ه‌دائ���هی ش��ان��ۆی ك���وردی ب��ۆ ح��ك��وم�ه‌ت ده‌گ��ێ��ڕن �هوه به‌تایبه‌تی بۆ وه‌زاره‌ت������ی رۆش��ن��ب��ی��ری �یو ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌رێ��ت��ی�ه په‌یوه‌ندیداره‌كانییه‌وه ،ئێوه ده‌ڵێن چی؟ ئ �ه‌رس �ه‌الن ده‌روێ����ش :ئ �ه‌م ب��ۆچ��وون�ه راس��ت
( 21نیسان 20 -ئایار)
ئ �ه‌م هه‌فته‌یه زۆر گ��ون��ج��اوه بۆ ی هه‌ندێك گۆڕانكاری. ئه‌نجامدان ی ل �ه‌ڕووی ك��اره‌وه هه‌ندێك كێشه بچوكت دێته رێ ،به‌اڵم چاره‌سه‌ریان ده‌ك�هی��ت .هه‌ندێك ب���ارودۆخ وات لێده‌كات هه‌ست به‌غیره بكه‌یت به‌رامبه‌ر خۆشه‌ویسته‌كه‌ت.
دووانه
ن��ی��ی�ه! چ��ون��ك�ه ل�ه‌ه��ی��چ شوێنێكی دون��ی��ا ساغڵه‌می بینراوه هونه‌ریی‌و رۆشنبیرییه‌ك ه به‌ته‌نها له‌ئه‌ستۆی ده‌سه‌اڵتدا نییه ،به‌ڵكو حكومه‌ت جه‌مسه‌رێكی ئه‌و هاوكێشه‌یه‌یه، ج �ه‌م��س �ه‌ره‌ك �هی ت��ری��ان خ���ودی داه��ێ��ن �ه‌ره، ل �ه‌ڕاس��ت��ی��دا ك��ات��ی ئ��هوهه��ات��ووه ك �ه‌راس �تو چ �ه‌پ ب�ه‌س�ه‌ر شته‌كاندا نه‌هێنین ،رهنگه ئ �هو ئۆباڵه‌ی ك�ه له‌ملی حكومه‌ته ،یان ب��اش��ت��ر ب��ڵ��ێ��م ئ���هو ئ���ه‌رك���هی ك��ه‌ب��اش پێی هه‌ڵنه‌ستاوه ،ئهوه بێت كه‌هه‌ماهه‌نگی الوازه له‌گه‌ڵ ناوهنده شانۆییه‌كه .سااڵنه به‌سه‌دان ملیۆن دینار وه‌ك بودجه له‌الیه‌ن وه‌زاره‌ت �ی رۆش��ن��ب��ی��ری��ی ح��ك��وم �ه‌ت �ی ك��وردس��ت��ان �هوه ته‌رخانده‌كرێت بۆ بره‌ودان به‌شانۆی كوردی، ب���ه‌اڵم ب���ه‌داخ���هوه پ�ل�ان‌و ب �ه‌رن��ام �هی ك��اری تۆكمه‌‌و شاره‌زایانه ئاماده ناكرێت بۆ باشترین شێوه‌ی به‌كارهێنانی ئه‌و بودجه‌یه له‌پێناو راستكردنه‌وه‌ی رێڕه‌وی بزاڤه شانۆیه‌كه‌مان ب����هرهو ك���ارای���یو داه��ێ��ن��ان ،چ��ون��ك�ه پ��رس ناكرێت .ئه‌م گرفته بنچینه‌ییه‌ش میكانزمی جۆراوجۆر هه‌یه بۆ چاره‌سه‌ركردنی ،ئه‌گه‌ر نییه‌ت هه‌بێت بۆ چ��اره‌س�ه‌رك��ردن ،پێموایه ئه‌و كۆنفرانسه شانۆییه‌ی كه‌به‌ڕێز وه‌زیری رۆشنبیریی‌و الوان رایگهیاندووه هه‌نگاوێكی ب���ای���ه‌خ���دار ده‌ب���ێ���ت ل���ه‌م پ���ێ���ن���اوه‌دا ئ �هگ �ه‌ر بیرۆكراتییانه به‌ڕێوه‌نه‌چێت. ده‌س�����ت�����وور :س��ااڵن��ێ��ك �ه ب����ان����گ����ه‌واز بۆ دروستكردنی سه‌نته‌رێك ده‌كه‌یت ،تایبه‌ت بێت به‌دراماو فیلمسازی ،پێتوایه پرۆژه‌یه‌كی له‌و جۆره ئه‌نجامبدرێت؟ ئ����ه‌رس����ه‌الن ده‌روێ��������ش :ب���هڵ���ێ پ��ێ��وی��س��ت�ه س �هن��ت �ه‌رێ��ك �ی گ�����هورهی ب�ه‌ره�ه‌م��ه��ێ��ن��ان�ی ه��ون��ه‌ری��ی ل��ه‌ك��وردس��ت��ان��دا داب���م���ه‌زرێ���ت، پ��رۆژه‌ی�ه‌ك�ی ل �ه‌م ج��ۆره ئه‌سته‌م‌و زه‌حمه‌ت ن��ی��ی�ه ،ب�هڵ��ك��و زۆر گ��رن �گ‌و ك��اری��گ �هرهو كاردانه‌وه‌یه‌كی به‌كه‌ڵكیشی ده‌بێت له‌سه‌ر ه �ه‌م��وو ئ��اس��ت�ه‌ك��ان ب��ۆ ب�ه‌رج�ه‌س��ت�ه‌ك��ردن�ی پێشكه‌وتنی ئ �ه‌م ئ�ه‌زم��وون�هی كوردستان. ئینجا ئ���هوهی ئێمه ب�هن��ی��ازی��ن ئه‌نجامی بده‌ین پرۆژه‌یه‌كی بچوكه بۆ دروستكردنی ستۆدیۆیه‌كی شیاو و بالتۆیه‌كی كراوه بۆ كاری درام��ای ته‌له‌فزیۆنی ،ئێمه به‌ته‌نها زه‌وی��ی �ه‌ك �هو ب��ی��رۆك�ه‌ك�ه‌م��ان ه �هی �هو ت��وان��ای دامه‌زراندنی كۆمه‌ڵگایه‌كی هونه‌ریمان نییه، به‌ڵكو له‌كارداین بۆ دۆزینه‌وه‌ی شه‌ریكێك یان پشتیوانێكی خه‌مخۆر بۆ ئه‌م پرۆژه‌یه، كه‌بڕیاره له‌سه‌ره‌تادا دیزاینی چه‌ند خانوو و كۆاڵنێكی كۆنی ش��اری سلێمانی تیا دروستبكه‌ین بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌و زنجیره‌ته ت�ه‌ل�ه‌ف��زی��ۆن��ی��ی�هی وائ��ێ��س��ت��ا سیناریۆكه‌ی ته‌واوده‌كه‌ین. ده‌ستوور :زنجیره نوێیه‌كتان كهتازه سیناریۆی بۆ ده‌كه‌ن ده‌رباره‌ی سلێمانییه؟ ئ �ه‌رس �ه‌الن ده‌روێ����ش :ب�هڵ��ێ ،به‌رهه‌مێكی ئه‌وینداریی كۆمه‌اڵیه‌تییه ،به‌ئاراسته‌ی وێناكردنی خۆشه‌ویستی جاران‌و په‌یوه‌ندییه ك��ۆم �ه‌اڵی �ه‌ت��ی��ی �ه ت��ۆك��م��هو ج���وان���ه‌ك���ه‌ی‌‌و هه‌ڵكه‌وتوویی ئه‌م شاره له‌رووی تێكۆشان‌و رووناكبیرییه‌وه به‌رجه‌سته ده‌كات .هونهرمهندو ن���ووس���ه‌ری ب��ه‌ت��وان��ا (دڵ���ش���اد م��س��ت�ه‌ف��ا) سیناریۆكه‌ی ده‌نووسێته‌وه‌و بڕیاره یاریده‌ده‌رم بێت ل �ه‌ك��اری ده‌رهێنانیشدا .ژماره‌یه‌كی زۆری ئه‌كته‌ریشم ده‌ستنیشانكردووه ،به‌اڵم هێشتا زووه ناوه‌كان باس بكه‌م.
( 21ئایار 20 -حوزه‌یران)
ی تایبه‌تیتدا شتێك نیی ه له‌ژیان بێجگ ه له‌و كه‌س هی به‌م دواییان ه ه��ه‌وڵ��ده‌دات بێت ه ن��او ژیانته‌وه، ی به‌اڵم ئه‌وه‌ش بزانه كه‌ئه‌و له‌كاتێك گونجاودا هاتووهو تۆش حه‌ز به‌و حاڵه‌ته ده‌كه‌یت .هاوڕێكانت هه‌ست به‌گه‌شانه‌وه‌ت ده‌كه‌ن.
قرژاڵ
( 21حوزه‌یران 22 -ته‌موز)
ی س��ۆزداری��ی �هوه هه‌ندێك له‌الیه‌ن ی ك��ات ناتوانی كاره‌كانت به‌باش رێكبخه‌یت‌و توشی گرفت ده‌بیت. ئه‌گه‌ر هه‌وڵبده‌یت باشتر ده‌بیت‌و ی باشتریشیت له‌ژیانتدا. شایه‌ن ه��اوڕێ‌و كه‌س ه نزیكه‌كانت هه‌ست به‌خۆشی‌‌و ناخۆشییه‌كانت ده‌كه‌ن.
عه‌بدوڵاڵ خه‌یات: له‌گه‌مه‌ی باڵنده‌كاندا كێشه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان به‌جوانی روونكراوه‌ته‌وه
ده‌شتی ئه‌نوه‌ر ی ی ئه‌مساڵ له‌ڕێگه ی ره‌مه‌زان بڕیاره بۆ مانگ ی ی كوردستان تیڤیه‌و‌ه درام��ا ی ئاسمان كه‌ناڵ ی ی ب��اڵ��ن��ده‌ك��ان نمایشبكرێت ،به‌قسه گ �ه‌م �ه ی ئ����هو درام���ای���ه‌ش ی �ه‌ك��ێ��ك ل��ه‌ئ��ه‌ك��ت��ه‌ره‌ك��ان�� ی ی ئ�ه‌م��ڕۆی كۆمه‌ڵگه به‌جوانی كێشه‌كان ی گه‌نجان به‌تایبه‌ت‌و كێش ه ك��وردی‌‌و كێشه ی ناو خێزانه‌كان روونكراوه‌ته‌وه. كۆمه‌اڵتییه‌كان ی هونه‌رمه‌ند عه‌بدوڵاڵ خه‌یات به‌ده‌ستوور ی زۆرو ی م���اوه‌ی���ه‌ك��� راگ���هی���ان���د “دوا ی ی گه‌مه ی زۆر له‌گه‌ڵ دراما هه‌وڵدانێك ی ئه‌مساڵ ی ره‌مه‌زان باڵنده‌كان ،بۆ مانگ ی (كوردستان تیڤی) ئه‌و درامای ه له‌كه‌ناڵ نمایشده‌كرێت”. هه‌روه‌ها وتی “ئه‌م درامای ه له‌چوارد‌ه ئه‌ڵق ه ی ناو دراماكه‌ش ی ده‌بینێته‌وه‌‌و رووداو خۆ باس له‌كێش ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ده‌كات، ی ك��وردی��دا ی ك��ۆم�هڵ��گ��ا ك � ه ل �ه‌ئ �ه‌م��ڕۆ ی گه‌نجان‌و كۆچ به‌تایبه‌ت كێشه‌كان ی خ��ێ��زان�یو زۆر ب���هرهو ده‌ره‌وه‌و كێشه ی ی تریش ل�ه‌درام��اك�ه‌دا به‌جوان كێشه روونكراوه‌ته‌وه”. عه‌بدوڵاڵ خه‌یات كه‌وه‌كو ئه‌كته‌رێك رۆڵ ی ی “ته‌واو له‌و درامایه‌دا ده‌گێڕێت وت ی درام���اك��� ه له‌سلێمانی‌‌و وێ��ن �هگ��رت��ن � ی سلێمانی‌‌و ی شار ی ده‌وروبه‌ر هه‌ندێكش ی له‌توركیا ئه‌نجامدراوه”. هه‌ندێكیش ی ب��اڵ��ن��ده‌ك��ان ل �ه‌الی �هن هونهرمهندو درام���ای گ �ه‌م �ه ی مه‌سعود ده‌رهێنه‌ر به‌كر ره‌شید به‌رهه‌مهێنراو‌ه له‌نووسین حه‌سه‌نه.
شێر
( 22ته‌موز 22 -ئاب)
ی له‌وانه‌یه هۆكارێك هه‌بێت بۆ ئهوه هه‌ندێك شت به‌جۆرێك ببینیت ك ه ی گوێ له‌بنه‌ڕه‌تدا وا نین .به‌باش ی ل�ه‌ده‌وروب�ه‌ره‌ك�ه‌ت بگره‌‌و جارێك دیكه به‌تێڕوانینه‌كانتدا بچۆره‌وه. ی تایبه‌تیتدا موفاجه‌ئه‌یه‌ك له‌ژیان رووده‌دات.
فه‌ریک
( 22ئاب 22 -ئه‌یلول)
ب��ه‌م زوان��� ه به‌كه‌سێكی ئ��ازی��زت شادده‌بیته‌وه .گوێ به‌ئامۆژگاریی ه ب��اش �ه‌ك��ان ب���ده ،ئ �هگ �ه‌رن��ا خۆت كاته‌كانت په‌شیمانده‌بیته‌وه. ی زیاتر بۆ خێزانه‌كه‌ت رێكبخه‌‌و كات ی خۆشه‌ویستیت ته‌رخانبكه .رۆژ یه‌كشه‌ممه‌یه.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پهروهرده 13
هاوینان زانكۆكان له‌ناوه‌ندێكی ئه‌كادیمیدا به‌تاڵده‌بنه‌وه
مامۆستایان‌و خوێندكاران ده‌ڵێن زانكۆكان ی هه‌رێم نه‌یانتوانیو ه وه‌ك ناوه‌ندێك ی ئه‌كادیم ی ده‌ربكه‌ون مه‌عاز فه‌رحان مامۆستایانی زانكۆ‌و خوێندكاران رهخنهی ئهوه له‌زانكۆ ده‌گرن كه تائێستا نهتوانراوه زانكۆ له‌قه‌یرانی بێ چاالكی ده‌ربهێندرێت‌و رۆڵ��ی له‌پرۆسه سیاسیو ئابوورییه‌كاندا هه‌بێت ،باس له‌چه‌ند هه‌وڵێكیش ده‌كرێت بۆ ئه‌وه‌ی زانكۆ له‌و قه‌یرانه ده‌ربهێندرێت. سااڵنه هه‌ركه تاقیكردنه‌وه‌كانی كۆتایی ساڵ له‌زانكۆكان كۆتاییدێت ،زانكۆكانی كوردستان به‌ته‌واوی چۆڵده‌بن‌و هیچ جۆره به‌رنامه‌یه‌كی ئه‌كادیمی‌و زانستی پێشكه‌ش ناكرێن ،ئه‌وانه‌ی سه‌ردانی زانكۆكانیش ده‌كه‌ن ،ته‌نها بۆ به‌سه‌ربردنی كاته. خوێندكاران‌و مامۆستایانی زانكۆ ده‌ڵێن وه‌رزی ه��اوی��ن��ان زان��ك��ۆ ل�هن��اوه‌ن��دێ��ك��ی ئه‌كادیمییه‌وه ده‌گۆڕێت‌و وه‌كو قۆناغه‌كانی خوێندنی ن��اوه‌ن��دی‌و ئ��ام��اده‌ی��ی لێدێت، به‌هۆی ئ�هوهی هیچ جۆره جموجۆڵێكی زانستیو ئه‌كادیمی له‌زانكۆدا به‌دیناكرێت. نه‌بوونی جموجۆڵی زانستیو ئه‌كادیمی له‌الیه‌ن زانكۆكانه‌وه به‌تایبه‌ت له‌هاویندا مامۆستایان‌و خوێندكارانی نیگه‌رانده‌كات، چ��ۆڵ��ب��وون �ی زان��ك��ۆك��ان��ی��ش ل �ه‌ه��اوی��ن��دا ده‌ب��ێ��ت �ه‌ه��ۆی ئ����هوهی ك��ه‌زان��ك��ۆش وه‌ك ق��وت��اب��خ��ان �ه ب���ن���ه‌ڕه‌ت���یو ئ��ام��اده‌ی��ی �ه‌ك��ان ده‌رب���ك���ه‌ون ،مامۆستایانی زان��ك��ۆ باس له‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌زانكۆكان ده‌توانن له‌هاویندا زیاتر وه‌كو ناوه‌ندێكی ئه‌كادیمی ده‌ربكه‌ون. مامۆستایانی زانكۆ ئاماژه ب�ه‌وه‌ده‌ك�هن كه‌زانكۆكانی هه‌رێم تائێستا نهیانتوانیوه سوود له‌پشووی هاوین وه‌ربگرن‌و چاالكی ئه‌نجامبده‌ن ،ئ �ه‌وه‌ش ده‌ڵێن كه‌زانكۆكان به‌ته‌نها بڕوانامه ده‌به‌خشن. د .س��ل��ێ��م��ان ج���ه‌ع���ف���ه‌ر م��ام��ۆس��ت��ای كۆلێژی زانست له‌زانكۆی سه‌اڵحه‌دین ب�ه‌ده‌س��ت��ووری وت “زان��ك��ۆك��ان چاالكیان نییه ،ئه‌و توێژینه‌وانه‌ی كه‌ده‌كرێن هیچیان پێناكرێت ،چونكه توێژینه‌وه‌یه‌ك نه‌توانێت كێشه‌یه‌ك چاره‌سه‌ربكات ،نه‌توانێت الیه‌نێك پێش نه‌خات كه‌ی توێژینه‌وه‌یه؟ ،زانكۆكان به‌ته‌نها بڕوانامه ده‌به‌خشن”. ئه‌و مامۆستایه پێیوایه له‌پشووی هاویندا ده‌توانرێت چاالكی زۆر ئه‌نجامبدرێت ،ئه‌و وت�ی “له‌هاویندا ده‌توانرێت فێستیڤاڵی وه‌رزش���یو هونه‌ری گ �هوره له‌زانكۆكاندا بكرێن ،ج��اران ئه‌م شتانه هه‌بوون ،به‌اڵم ئێستا ئه‌مانه‌ش نه‌ماون ،بێجگه له‌مانه ده‌توانرێت خولی فێربوون بكرێته‌وه“. ه �ه‌ڤ��اڵ ئ �ه‌ب��وب �ه‌ك��ر م��ام��ۆس��ت��ای به‌شی راگ �هی��ان��دن ل �ه‌زان��ك��ۆی سلێمانی وت�ی “ده‌بێت وه‌رزی رۆشنبیریو فێستیڤاڵی
زانكۆ هه‌بێت ،ده‌بێت كێبڕكێی زانكۆكان هه‌بێت ،پێویسته ن��اوه‌ن��دی توێژینه‌وه ی زانكۆی هه‌بێت ،وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵو توێژینه‌وه‌ی زانستی ته‌نها ئیشی خوێندنی ب��ااڵ ن�ه‌ب��ێ��ت ،ده‌ب��ێ��ت ب�ه‌ش�ه‌ك�هی تریشی ته‌واوبكات كه‌توێژینه‌وه‌ی زانستییه” . خوێندكارانی زانكۆ ئهوه ده‌خه‌نه‌ڕوو كه‌ئه‌و چاوه‌ڕوانییه‌ی له‌زانكۆ هه‌یانبووه ،به‌و شێوه‌یه ده‌رنه‌چووه كه‌بینوویانه. ش��ااڵو مه‌حمود خوێندكاری قۆناغی چ���واره‌م���ی ب �ه‌ش �ی م��ێ��ژوو ل �ه‌زان��ك��ۆی سلێمانی وت �ی “ل �ه‌م��اوه‌ی چ��وار ساڵی خوێندندا چاالكی زانكۆم زۆر به‌كه‌می ده‌بینی”. رێ��ك��خ��راوه خ��وێ��ن��دك��اری��ی�ه‌ك��ان پێیانوایه ك �ه‌ده‌ت��وان��رێ��ت ل �ه‌ه��اوی��ن��دا ت��وێ��ژی��ن �هوهی زانستیو جموجۆڵی ئه‌كادیمی ببینرێت. ئ���ه‌وان داواده‌ك�����هن زان��ك��ۆك��ان��ی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان وه‌ك��و مینبه‌رێكی زانستیو ئه‌كادیمی به‌كردنه‌وه‌ی خولی جۆراوجۆر‌و پێشكه‌شكردنی به‌رنامه‌ی زانستی كار بكه‌ن. ئ�ه‌رس�ه‌الن حه‌سه‌ن سكرتێری رێكخراوی گه‌شه‌پێدانی قوتابیان وت�ی “له‌هاویندا ده‌ت����وان����رێ����ت ك�����اری پ��راك��ت��ی��ك �ی زۆر ئ�هن��ج��ام��ب��درێ��ت ،ل��ه‌ب��واری رۆشنبیریو زان��س��ت��ی��دا ،ب���ه‌اڵم ل�ه‌زان��ك��ۆك��ان�ی ئێمه‌دا ئ�ه‌وش��ت��ان�ه ن��ی��ن ،زان��ك��ۆك��ان ه��اوش��ێ��وه‌ی ق��وت��اب��خ��ان�ه س���ه‌ره‌ت���ای���یو ن��اوه‌ن��دی��ی �ه‌ك��ان كه‌تاقیكردنه‌وه‌كان ت �ه‌واوب��وون ،ئه‌وانیش چاالكییان ده‌وه‌ستێت”. ئه‌رسه‌الن ده‌ڵێت ئێمه پ��ڕۆژه‌م��ان ههبووه
زانكۆكان له‌هاویندا به‌و شێوه‌یه‌نین كه‌داخراویان پێوه دیاربێت، خه‌ریك ی كاركردن ی خۆمانین
ك�ه له‌هاویناندا چ��االك�ی ئه‌نجامبده‌ین ب��ۆ ه�ه‌م��وو خوێندكارانی زان��ك��ۆ ،ب�ه‌اڵم رێگه‌مان نه‌دراوه ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ی كه‌بۆ دوو رێكخراوه‌كه‌ی س�ه‌ر ب�ه‌ده‌س�ه‌اڵت ده‌درێ��ت به‌ئه‌وان نه‌دراوه. د .سلێمان پێیوایه ك �هن �ه‌ت��وان��راوه س��وود له‌زانكۆكان وه‌ربگیرێت ،ئه‌و به‌ده‌ستووری وت “زان���ك���ۆ وه‌ك����و دام���وده‌زگ���ای���ه‌ك���ی حكومی نهتوانراوه وه‌كو پێویست سوودی لێوه‌ربگیرێت ،وه‌زاره‌ت���ی خوێندنی بااڵو مامۆستایانیش به‌رپرسن ئه‌گه‌ر له‌هه‌ر ب�ه‌ش��ێ��ك��دا پ��ێ��ن��ج م��ام��ۆس��ت��ا ك��ۆب��ب��ن�هوهو ب��ی��رۆك �هی �ه‌ك ی��ان ت��وێ��ژی��ن�هوهی�ه‌ك�ی باش پێشكه‌شبكه‌ن ،دیاره حاڵی زانكۆكان به‌و شێوه‌یه نابێت كه‌هاوینان بێكار بن”. د .خدر مه‌عسوم سه‌رۆكی زانكۆی كۆیه بهپێچهوانهی بۆچوونه‌كانی تره‌وه ،ئاماژه به‌وه‌ده‌كات كه‌زانكۆكان له‌هاوینیشدا كاری خۆیان ده‌كه‌ن. ی “زان��ك��ۆك��ان ل�ه‌ه��اوی��ن��دا به‌و ئ��هو وت�� شێوه‌یه‌نین ك�ه‌داخ��راوی��ان پێوه دیاربێت، ی ی خۆمانین ،زۆربه ی كاركردن خه‌ریك ی ی پڕۆگرام ی دانان مامۆستایان خه‌ریك خوێندنن بۆ ساڵی ئاینده”. ی هه‌ڤاڵ ئه‌بوبه‌كر مامۆستای زانكۆ وت ی نیم ،ده‌بوو ی زانكۆكان ڕاز “له‌چاالك ئێستا ه�ه‌م��وو ئ �هو ك��ۆڕو كۆبوونه‌وان ه ل���ه‌زان���ك���ۆدا ب��ك��ران��ای�� ه ن����ه‌ك زان��ك��ۆ ی هه‌بێـت‌و به‌شداریبكات ،ئێستا نوێنه‌رێك ی ی گ���هوره ده‌ك��رێ �تو سامان ك �ه‌پ��ڕۆژه گ �هوره به‌رهه‌مده‌هێنرێت ،ده‌ب��وو زانكۆ ی هه‌موو ی راوێژكار گه‌وره‌ترین مه‌رجه‌ع داموده‌زگاكان بوایه ،له‌په‌رله‌ماندا ده‌بوو ی یاساو ی چاككردن زانكۆكان پ���رۆژه بنه‌ماده‌ستورییه‌كانیان هه‌بوای ه كه‌نیمانه“. ی “چه‌ند هه‌وڵێك هه‌ی ه بۆ د .سلێمان وت ی ێ چاالك ی ب ی زانكۆ له‌قه‌یران ئ �هوه ی رێكخراو ده‌ربهێنێت ،به‌اڵم به‌شێوه‌یه‌ك نیی ه تاك‌و ته‌رایه”. د .خ��در مه‌عسوم ئ��ام��اژه ب �ه‌وه‌ده‌ك��ات ی ك���ۆن���ف���راس‌و ف��ێ��س��ت��ی��ڤ��اڵ س����ازدان���� ی پ��اره‌ی �ه، ل �ه‌زان��ك��ۆك��ان��دا ب���ه‌ه���ه‌ده‌ردان��� ی ی زانست ی “ت��وێ��ژی��ن�هوه مه‌عسوم وت � ی ده‌ك��رێ��ت ،ب���ه‌اڵم ه��ی��وادارم ش��ێ��وازه‌ك�ه ی ك��ۆن��ف��راس‌و ب���گ���ۆڕدرێ���ت ،م �ه‌س �ه‌ل �ه ی پ��اره‌ی �ه ،له‌و فێستیڤاڵ ب �ه‌ه �ه‌ده‌ردان � ی ك���ه‌ئ���هو ش��ت��ان � ه ده‌ك���رێ���ن، واڵت����ان����ه ی خۆیان به‌زیاده‌و‌ه ده‌رده‌هێننه‌وه، مه‌سروف ی بااڵ ی خوێندن به‌اڵم لێره ده‌بێت وه‌زاره‌ت ی بكێشێت ،هێشتا ئێم ه به‌و مه‌سروفه‌كه قۆناغ ه نه‌گه‌یشتووین كه‌ئه‌وچاالكیان ه ئه‌نجامبده‌ین”.
فایه‌ق سه‌عید
جيهانبينی پهروهرده
faiekk@hotmail.com
چه‌مكی خێرایی له‌نێوان ئه‌نشتاین و پیاژێدا له‌و س�ه‌رده‌م�ه‌دا كه‌ئه‌نشتاین خه‌ریكی تیۆری رێژه‌یی بوو، پێویستی به‌وه‌اڵمی چه‌ندین پرسیاری جۆراوجۆر هه‌بوو لهبارهی خێرایی‌و كات‌و تێڕوانینی منداڵ لهبارهی ئه‌م چه‌مكانه‌وه. ئه‌نشتاین ئاگای لهوه هه‌بوو كه‌پیاژێ له‌جنێڤ كاری له‌سه‌ر جیهانبینی مندااڵن ده‌كرد لهبارهی پرسه هه‌مه‌جۆره‌كانه‌وه. له‌ساڵی 1928دا هه‌ردوو زانا به‌یه‌كه‌وه به‌شداری كۆنفرانسێكی زانستی ده‌ك �هنو ئه‌نشتاین ئهوه به‌هه‌ل ده‌زانێت بۆ ئه‌وه‌ی پرسیاری په‌یوه‌ندی نێوان ه��ه‌ردوو چه‌مكی خێرایی‌و كات له‌پیاژێ بكات ،ئایا چه‌مكی خێرایی پابه‌نده به‌كاته‌وه یا هیچ جۆره پهیوهندییهكی به‌كاته‌وه نییه ،له‌هه‌مان كاتیشدا ئه‌نشتاین ده‌یویست له‌روانگه‌ی ده‌رووناسیه‌وه شاره‌زاییه‌كی گه‌وره‌تر له‌چه‌مكی خێرایی په‌یدا بكات .ئه‌نشتاین پێویستییه‌كانی خۆی به‌پیاژێ راگه‌یاندو گفتوگۆیه‌كی جدیشیان لهبارهی هه‌وڵه‌كانی خۆی بۆ دانانی تیۆری رێژه‌ییه‌وه كرد. پیاژێ پێی وابوو له‌گۆشه‌نیگای كالسیكیه‌وه خێرایی بهنده به‌درێژی كاتهوه ،به‌اڵم له‌روانگه‌ی تیۆری رێژه‌ییه‌وه كات بهنده به‌خێراییه‌وه .سه‌رئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌كانی پیاژێ له‌م بارهیهوه بووه جێگای بایه‌خی ئه‌نشتاین كه‌كاری له‌تیۆری رێژه‌ییدا ده‌كرد. پیاژێ پێی وابووه كه‌چه‌مكی خێرایی به‌دوو شێوه‌ی جیاواز ده‌رده‌كه‌وێت :وه‌كو ریزبه‌ندی رووداوه‌كان‌و وه‌كو درێژی كات یا ئه‌و كاته‌ی ده‌كه‌وێته نێوان دوو رووداوی یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌وه. ئ �هوهی په‌یوه‌ندی به‌منداڵه‌وه هه‌بێت ئ�هوه زۆر به‌ساده‌یی ده‌توانین ئهوه بڵێین تێگه‌یشتنی ئه‌وان له‌ریزبه‌ندی په‌یوه‌ندی به‌خێراییه‌وه هه‌یه. پیاژێ له‌درێژه‌ی روونكردنه‌وه‌كانی سه‌باره‌ت به‌چه‌مكی خێرایی له‌الی منداڵ چه‌ندین تاقیكردنه‌وه ئه‌نجامده‌دات‌و پێی وایه ئه‌گه‌ر دوو ته‌ن یا دوو یاری قورمیشكراو به‌هه‌مان خێرایی له‌هه‌مان خاڵه‌وه له‌سه‌ر دوو رێگای هاوته‌ریب بخرێنه گه‌ڕ ،منداڵ هیچ جۆره قورساییه‌ك له‌ده‌سنیشانكردنی خاڵی ده‌سپێك‌و كۆتاییدا یا جواڵنه‌وه‌و وه‌ستانه‌وه‌یاندا به‌دی ناكات .به‌اڵم ئه‌گه‌ر یه‌كێك له‌یارییه‌كان خێراییه‌كی زیاتری هه‌بوو ،واته یه‌كێكیان رێگایه‌كی زۆرتری بڕی‌و ئێمه له‌پر هه‌ردوو یارییه‌كه‌مان به‌یه‌كه‌وه راگرت ،ئه‌وكاته منداڵه‌كان وابیر ده‌كه‌نه‌وه‌و هه‌ردوو یارییه‌كه له‌هه‌مان كاتدا ده‌ستیان به‌جواڵنه‌وه كرد ،به‌اڵم له‌هه‌مان كاتدا نه‌وه‌ستانه‌وه .ئه‌مه‌یان په‌یوه‌ندی به‌هه‌ڵه‌یه‌كی پێرسێپشنانه یا دركپێكردنه‌وه نییه ،چونكه منداڵه‌كان لهوه تێده‌گه‌ن كاتێك یه‌كێك له‌یارییه‌كان وه‌ستایه‌وه ئیدی ئه‌وی دیك ه ناڕوات .به‌اڵم چه‌مكی هه‌مان كات یا هاوكات له‌الی منداڵه‌كان له‌م قۆناغه‌دا هیچ مانایه‌كی نییه ،واته تا ئه‌م كاته‌ش هیچ شتێك به‌ناوی هه‌مان كات بۆ دوو جواڵنه‌وه به‌دوو خێرایی جیاوازه‌وه لهئارادا نییه .منداڵ تا نزیكه‌ی شه‌ش ساڵی به‌شێوه‌یه‌كی گشتی پێیوایه ته‌نه‌كان یا یارییه قورمیشكراوه‌كان له‌هه‌مان كاتدا ده‌ست به‌جواڵنه‌وه دهكهنو له‌هه‌مان كاتیشدا ده‌وه‌ستنه‌وه .به‌اڵم منداڵ ناگاته ئه‌و ده‌رئه‌نجامه‌ی كه‌هه‌ردوو رێگاكه وه‌كو یه‌ك كاتیان پێویست بووبێت ،چونكه منداڵه‌كان پێیانوایه بڕینی رێگایه‌كی زۆرتر یا دوورتر پێویستی به‌كاتێكی زۆرتر هه‌یه. به‌شێوه‌یه‌كی دی پیاژێ ده‌یه‌وێت ئهوه بڵێت كه‌چه‌مكی كات پابه‌ندی چه‌مكی خێراییه یا له‌سه‌ر خێرایی وه‌ستاوه .واته هه‌رچه‌ند خێرایی زیاتر بێت كات كه‌متر ده‌بێته‌وه‌و پێچه‌وانه‌كه‌شی دروسته .به‌اڵم له‌شێوه‌ی كالسیكیه‌كه‌یدا خێرایی په‌یوه‌ندی به‌هه‌ماهه‌نگی نێوان دووری‌و كاتهوه هه‌یه .له‌الیه‌كی دیكه‌شه‌وه له‌تاقیكرددنه‌وه‌كانی پیاژێدا سه‌رنجی ئهوه ده‌درا كه‌منداڵه‌كان تێڕوانینی دیكه‌یان بۆ چه‌مكی كات‌و دووری هه‌بوو .هاوكات له‌گه‌لّ باسكردنی دوو ته‌ندا كه‌به‌په‌نای یه‌كتریدا ده‌ڕۆن، منداڵه‌كان له‌بری چه‌مكی كات باسیان له‌پێش‌و پاش ده‌كرد، هه‌روه‌ها له‌بری چه‌مكی دووری باسیان له‌دواوه یا پێشه‌وه ده‌كرد. منداڵه‌كان له‌ته‌مه‌نێكدا ته‌نها قورسایی خۆیان ده‌خه‌نه سه‌ر خاڵی وه‌ستانه‌وه یا به‌شێوه‌یه‌كی دی كه‌ی ته‌نه‌كان (یارییه‌كان) ده‌وه‌ستنه‌وه یا كامه‌یان ده‌گاته ئه‌و سه‌رو پێش ده‌كه‌وێت یا به‌زمانێكی مندااڵنه ده‌یباته‌وه .به‌اڵم منداڵ له‌ته‌مه‌نێكی گه‌وره‌تردا به‌شێوه‌یه‌كی دیكه باس له‌چه‌مكی خێرایی‌و كات ده‌كات .پیاژێ خۆشحاڵی خۆی به‌ئه‌نجامی ئه‌و لێكۆڵینه‌وانه ده‌رده‌بڕێت كه له‌ژێر كاریگه‌ری ئه‌نشتاین یا له‌سه‌ر داواكاری ئه‌نشتایندا ئه‌نجامدران ،به‌اڵم له‌الیه‌كی دیكه‌وه ئه‌م كارانه‌ی پیاژێ كاریگه‌رییه‌كی زۆری به‌سه‌ر ئه‌و پێداچووه‌نه‌وانانه‌وه هه‌بوو كه‌دوو زانای فه‌ڕه‌نسی له‌سه‌ر تیۆری رێژه‌یی ئه‌نجامیاندابوو. پیاژێ له‌م بارهیهوه ده‌نووسیێت (منداڵ قورسایی له‌پێناسه‌كردنی چه‌مكی كات‌و خێراییدا به‌دی ده‌كات .كاتێك مرۆڤ پێناسه‌ی خێرایی ده‌كات (خێرایی=دووری /كات) ،ده‌بێ له‌كاته‌وه ده‌ستپێبكات ،به‌اڵم كاتێك مرۆڤ ده‌یه‌وێت كاته‌كه بپێوێت ،ناتوانێت ئه‌م كاره به‌بێ یارمه‌تی خێرایی ئه‌نجامبدات .ئه‌و دوو فیزیك ناسه فه‌ره‌نساییه‌ی به‌پێداچوونه‌وه‌ی خاڵه بنه‌ڕه‌تییه‌كانی تیۆری رێژه‌ییه‌وه خه‌ریكبوون له‌پێناوی ئه‌وه‌ی نه‌كه‌ونه ناو هه‌مان بازنه‌وه ،توانیان سود له‌زانسته‌كانی ئێمه ببێن لهبارهی سه‌رهه‌ڵدانی ده‌رووناسیانه‌ی چه‌مكی خێرایی له‌الی منداڵ)
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)41شه‌ممه2010/7/24 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
12گه‌نجان
هه‌نده‌رانییه‌كان شێوازی ژیانیان ده‌گۆڕن ی له‌ئه‌وروپاوه ده‌گه‌ڕێنه‌و ه بۆ كوردستان ،ده‌ڵێن ناچارین ده‌ستبه‌رداری هه‌ندێك مامه‌ڵه‌و هه‌ڵسوكه‌وتی ئه‌وروپا ببین ئه‌و كچ‌و كوڕانه هاوژین جه‌مال ئه‌و كچ‌و كوڕانه‌ی سااڵنێكه له‌واڵتانی ئه‌وروپا ژی��اون‌و ئێستا دهگهڕێنهوه بۆ كوردستان ،به‌هۆی دابونه‌ریتی كۆمه‌ڵگاوه ناچارن شێوازی ژیانیان ب��گ��ۆڕن‌و واز ل�ه‌ه�هن��دێ��ك مامه‌ڵه‌و هه‌ڵسوكه‌وتی ئه‌وروپا ببن. ئ������ه‌وان ده‌ڵ���ێ���ن ئ����هو ش��ێ��وه هه‌ڵسوكه‌وته‌ی كه له‌ئه‌وروپا ده‌كرێت، ئه‌گه‌ر له‌كوردستانیش له‌سه‌ر هه‌مان شێوه به‌رده‌وامبێت ،تووشی گرفتێكی زۆر ده‌بێت ،ئه‌وه‌ش به‌هۆی جیاوازی گ��وَڕی��ن�ی ژینگه‌و هه‌ڵسوكه‌وتی مروَڤه‌كان‌و پابه‌ندبوون به‌ئایینه‌وه. س��ادق جه‌مال 31س��اڵ 3 ،ساڵ له‌واڵتی سوید ژیاوه‌‌و ئێستا گه‌ڕاوه‌ته‌وه بۆ كوردستان ،به‌ده‌ستووری راگه‌یاند "ل �ه‌ئ �ه‌وروپ��ا ه�ه‌م��وو تاكێك ئ��ازاده له‌چوَنیه‌تی به‌ڕێكردنی ژیانی چ ل���ه‌ڕووی كوَمه‌الَیه‌تییه‌وه یان ئاینه‌وه ،وات �ه ئازادییه‌كی ت �ه‌واوی پێبه‌خشراوه ،هێنانی ئ��هو شێوه ئازادییه‌و ژیانی ئه‌وروپا بۆ كوردستان ده‌بێته هوَی گرفت لێره". س��ادق ج�ه‌م��ال وت �ی "وازهێنان له‌شێوازی هه‌ڵسوكه‌وتی ئ�ه‌وروپ��ا، ب �ه‌ش��ێ��وه‌ی �ه‌ك �ی زوَر ل��ه‌ده‌س��ت خوَماندا نییه ،به‌ڵكو دابونه‌ریتی واڵته‌كه‌ت وات لێده‌كات واز له‌و جۆره هه‌ڵسوكه‌وتانه بهێنیت". شێوازی هه‌ڵسوكه‌وتی هاوڕێیه‌تی له‌كوردستان جیاوازیه‌كی زۆری هه‌یه له‌گه‌ڵ ئه‌وروپادا ،له‌واڵتانی ئه‌وروپا
مرۆڤ پابه‌ندده‌بێت به‌هاوڕێیه‌تیه‌كی ئازاد ،به‌تایبه‌ت له‌گه‌ڵ كچاندا ،به‌اڵم له‌كوردستاندا كۆمه‌ڵگا‌و ئاین رێگرن له‌و جۆره هاوڕێیه‌تییه. به‌یان حه‌سه‌ن 31ساڵ 4 ،ساڵ له‌واڵتی به‌ریتانیا ب��ووهو م��اوه‌ی 5
مانگه ه��ات��ووه‌ت �هوه ب��ۆ كوردستان وت����ی "ل����ه‌ئ����ه‌وروپ����ادا ب��ه‌ه��وَ ی ته‌نیاییه‌وه م��روَڤ پابه‌ندده‌بێت به‌هاوڕێیه‌تییه‌كی ئازاد ،بوَ نمونه هاورێیه‌تی كچ كه‌ده‌بێته هوَكارێك ب��ۆ نه‌مانی گرفتی ته‌نیایی وه‌ك
قسه‌كردن ،گه‌ڕان ،پێكه‌وه ژیان". به‌یان حه‌سه‌ن ده‌ڵێت "جیاوازییه‌ك ی ئ�هوت��وَ نابینم له‌نێوان جیاوازی جلوبه‌رگ له‌به‌ركردن لێره‌‌و له‌ئه‌وروپا، م��ن ب��وَ خ��وَم ئ �هو كاالَییه‌ی كه له‌ئه‌وروپا به‌كارمهێناوه ،لێره‌ش به‌كاریده‌هێنم" . كارزان حه‌سه‌ن 25ساڵ 6 ،ساڵ له‌واڵتی سوید ب��ووه وتی "ك��وڕو كچ له‌واڵتانی ئه‌وروپادا خاوه‌نی كلتوورێكی تایبه‌ت به‌خوَیانن كه به‌ئه‌ندازه‌ی خواست‌و ته‌مه‌نی خوَیان ،ئه‌زموونی ژی���ان ده‌ك����هن ل��هن��او كلتوورێكی گه‌وره‌تردا كه‌كوَی گشتی كلتووری روَژئاوا ده‌توانم بڵێم هاوكاری ئه‌و كلتووره‌ی گه‌نج ده‌ك��ات ب�ه‌ه�ه‌ردوو ره‌گه‌زه‌كه‌یه‌وه". بهشێكی زۆر له‌وانه‌ی ل �هدهرهوه دهگهڕێنهوه ،كاتێك جۆرێك جلوبه‌رگ ل��ه‌ب��ه‌رده‌ك��هن ی��اخ��ود به‌شێوه‌یه‌ك هه‌ڵسوكه‌وت‌و مامه‌ڵه‌ده‌كه‌ن ،ده‌كه‌ونه به‌ر توانجی خه‌ڵك. ك�����ارزان ح��ه‌س��هن رای��گ �هی��ان��د "كلتوورێك ئه‌گه‌ر نه‌توانێت مامه‌ڵه ل��هگ��هڵ ك �ه‌س �ی ن���ام���وَدا ب��ك��ات، ناشتوانێت رێ��زی بگرێت ،توانجیش به‌شێكه ل �هو نه‌زانییه‌ی كه‌ده‌بێت چاوه‌ڕێی بكه‌ین". ئه‌و گه‌نجانه‌ی سااڵنێكه له‌ئه‌وروپا ژی��اون‌و ئێستا گه‌ڕاونه‌ته‌وه ،ده‌ڵێن باش نییهو ئه‌و جۆره هه‌ڵسوكه‌وت‌و ره‌ف���ت���اره‌ی ل��ه‌ئ��ه‌وروپ��ا ده‌ك��رێ��ت، له‌كوردستانیش بكرێت ،چونكه به‌ڕای ئه‌وان ئهوه گرفتیان بۆ دروستده‌كات.
سادق جه‌مال وتی "پێَم باش نییه ئه‌و شێوازه هه‌ڵسوكه‌وته‌ی ك ه له‌ئه‌وروپا ده‌كرێت ،لێره‌ش بكرێت، چونكه ئێمه نه‌وه‌ی ئه‌م نیشتمانه‌ین نه‌وه‌ی كوَمه‌ڵگای كورده‌وارین". هه‌ندێك شێوازی ره‌فتار‌و مۆده‌ی جلوبه‌رگ‌و قژتاشێن له‌ئه‌وروپا گه‌نجه كورده‌كانیشی گ��رت��ووه‌ت �هوه ،به‌اڵم كاتێك دهگهڕێنهوه كوردستان ئه‌و گه‌نجانه ده‌س��ت��ب �ه‌رداری ئ �هو جۆره ره‌فتارانه‌یان ده‌بن. ئه‌وان ده‌ڵێن له‌كوردستان ئاین‌و كوَمه‌ڵگاو دابونه‌ریت ده‌بێته رێگر له‌به‌رده‌میدا ،وه‌ك خواردنه‌وه له‌شوێنه گشتییه‌كان‌و چونه دهرهوه بوَ دیسكوَو تێكه‌ڵبوون له‌گه‌ڵ ره‌گه‌زی به‌رامبه‌ر كه‌لێره ناموَن. به‌یان حسن ده‌ڵێت "به‌شێوه‌یه‌كی گشتی هه‌موو تاكێك له‌م نیشتمانه‌ی خوَماندا ،پێویسته كه‌م تا زوَر پابه‌ندبێت به‌ژیانی كوَمه‌الَیه‌تی خێزانه‌وه ،لێره مروَڤه‌كان هه‌موو ئازادییه‌كیان پێ نه‌به‌خشراوه ،به‌ڵكو ژیان لێره بهنده به (خێزان ،كوَمه‌ڵگا، ئایین ،ده‌ستوور) كه‌ئه‌مه‌ش ئه‌گه‌ر شێوه هه‌ڵسوكه‌وتێك ئه‌نجامبده‌یت، كه له‌ئه‌وروپا ئه‌نجامتدابێت ،ده‌كه‌ویته به‌ر توانج‌و قسه‌ی ناشیرین". كارزان حه‌سن پێیوایه نیگاكردن بوَ ئه‌وانه‌ی كه‌ده‌گه‌ڕێنه‌وه كوردستان نیگایه‌كی ناموَیه ،ناموَ به‌واتای هاووالَتی نیشتمانیو شێوازێكی تری هه‌ڵسوكه‌وت ،كه‌واته مروَڤی ناموَ ته‌مه‌نێكی ساوایی هه‌یه لێره.
شووكردنی پێش 18ساڵ یه‌كسانه به‌كێشه ی هاوسه‌رگیری« ی 18ساڵییه‌و ه پێنه‌گه‌یشتوون بۆ بڕیاردان «كچان‌و كوڕان له‌خوار ته‌مه‌ن سۆزان عه‌لی توێژه‌رانی كۆمه‌اڵیه‌تی رایده‌گه‌یه‌نن پێویسته ك�����وڕان‌و ك��چ��ان ب �ه‌ر ل��ه‌ئ��هن��ج��ام��دان��ی گ��رێ��ب �ه‌س��ت �ی هاوسه‌رگیری ،به‌قۆناغی سروشتی خ��ۆی��ان گه‌یشتبێتن ل����هرووی جه‌سته‌یی‌و رۆشنبیریو عه‌قڵییه‌وه، به‌شێك له‌و كچانه‌شی پێش ته‌مه‌نی 18ساڵی شوویانكردووه ،ده‌ڵێن زوو شووكردن تووشی گرفتی كردوون. توێژه‌ران ده‌ڵێن ئه‌گه‌ری زۆر هه‌یه كێشه بۆ ئ�هو ك�چ‌و كوڕانه دروس��ت��ب��ێ��ت ،كه‌هێشتا كامڵ ن��ه‌ب��وون‌و ب��ڕی��اری هاوسه‌رگیری ده‌ده‌ن ،ئه‌وه‌ش كاریگه‌ری ده‌بێت له‌سه‌ر ئاستی ه��زری‌‌و رۆشنبیری ئه‌و كچ‌و كوڕانه. ه���ه‌ر ك��ۆم �هڵ��گ �هی �ه‌ك به‌پێی دابونه‌ریتی كۆمه‌الَتی خۆی ئه‌و ته‌مه‌نه ده‌ستنیشانده‌كات كه‌كچان‌و ك���وڕان ده‌ت��وان��ن ت��ێ��دا پ��رۆس�هی ه��اوس�ه‌رگ��ی��ری ئه‌نجامبده‌ن ،كه به‌گشتی ته‌مه‌نی یاسایی بۆ كچان 16تا 18ساڵه‌و بۆ كوڕانیش 18تا20 ساڵه. ب��ه‌ڕای پسپۆڕان دیاریكردنی كاتی گرێبه‌ستی هاوسه‌رگیری، رهنگه ببێته رێگر له‌به‌رده‌م پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری ب �ه‌ر ل �هو ماوه‌یه‌ی كه‌بۆی دیاریكراوه. ه��ێ��م��ن م��ه‌ح��م��ود ح��ه‌س��هن ت��وێ��ژه‌ری ده‌روون���ی وت�ی "له‌كاتی به‌ستنی گرێبه‌ستی هاوسه‌ریدا، پێویسته ئه‌و كچ‌و كوڕه به‌قۆناغی سروشتی خۆیان گه‌یشتبێتن له‌ڕووی
سروشتی‌‌و رۆشنبیریو كامڵبوون ی عه‌قڵییه‌وه ،واتا هه‌موو ئه‌و بوارانه‌ی كاریگه‌ریان ده‌بێت له‌سه‌ر داهاتووی ژیانیان". ژین كه‌ناوی خ��وازراوی ژنێكی ته‌مه‌ن 19سااڵنه‌و ماوه‌ی سێ ساڵه شوویكردووه ،ده‌ڵێت مێرده‌كه‌ی زۆر ب��ۆی خراپه‌و رۆژان��ه به‌هۆی لێكتێنه‌گیشتنه‌وه ده‌بێته شه‌ڕیان. ژین به‌ده‌ستووری وت "تائێستا دووج��ار چوومه‌ته‌وه ماڵی باوكم، ب�ه‌اڵم دوات��ر خێزانی هه‌ردووالمان كێشه‌كه‌یان چاره‌سه‌ركردووه". ژین كاتێك شوویكرد به‌ئاره‌زووی خ���ۆی ب���وو ،وت���ی "ك���ه‌س زۆری لێنه‌كردم ،به‌اڵم له‌هه‌موو ته‌مه‌نمدا مێرده‌كه‌م پێشووتر نه‌بینیبوو". به‌شێك ل��هو ژن��ان �ه په‌نجه‌ی پ�ه‌ش��ی��م��ان��ی ب��ۆ ئ���هوه ده‌گ���ه‌زن كه‌سه‌ركه‌وتوو نه‌بوون له‌هه‌ڵبژاردن‌و چۆنیه‌تی بڕیاردانیان له‌پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری ،دڵته‌نگیشن به‌وه‌ی ژیانی گه‌نجێتیان نه‌بینووه. الوێن كه له‌ته‌مه‌نی 17ساڵیدا شوویكردووه‌‌و منداڵێكی هه‌یه وتی "گه‌نجێتیم نه‌بینی ،رۆژێ��ك كوڕی هاوڕێیه‌كی باوكم له‌ڕێگه‌ی باوكمه هاتنه داوام‌و منیش رازیبووم". الوێ����ن ده‌ڵ��ێ��ت ب��ی��زان��ی��ای�ه ئ��ه‌رك‌و به‌رپرسیاریه‌تی خێزان له‌ته‌مه‌نێكی منداڵیدا قورسه، هه‌رگێز شووی نه‌ده‌كرد .ئه‌و وتی "ئێستا خه‌می هه‌موو شتێكمه‌‌و س�ه‌ره‌ڕای ده‌نگه‌ده‌نگ‌و ناخۆشی له‌گه‌ڵ مێرده‌كه‌مدا". ه��ێ��م��ن ئ�����هو ت����وێ����ژه‌ره كۆمه‌اڵیه‌تییه وتی "ئه‌گه‌ر كه‌متر
ل�ه‌ق��ۆن��اغ�ی دی��اری��ك��راو ب��ڕی��ار ی گرێبه‌ستی هاوسه‌رگیری درا، كه‌موكوڕی دروستده‌بێت ،ئه‌مه‌ش كاریگه‌ری ده‌بێت له‌سه‌ر ئاستی هزری‌‌و رۆشنبیری كچ‌و كوڕه‌كه‌و وای���ان ل��ێ��ده‌ك��ات ب��ی��رك��ردن�هوهو تێبینیان بۆ رووداوه‌كانی ده‌ورو پشتیان تاڕاده‌یه‌ك الوازبێت". هه‌روه‌ها وتی "دوابه‌دوای ئه‌و بڕیاره سه‌ختانه‌ش ،هه‌میش ه كۆڵه ق��ورس‌و گ �ه‌وره‌ك �ه ده‌كه‌وێته‌وه سه‌ر شانی ره‌گ��ه‌زی مێینه ،بۆ نمونه جارێكیتر چوونه‌وه بۆ ماڵی باوك‌و دروستبوونی كۆمه‌ڵێكیتر له‌قسه‌و قسه‌ڵۆك ،كه‌ئه‌مه‌ش زیاتر له‌كۆمه‌ڵگه‌ی خۆماندا باوه‌و بێڕه‌حمانه دوای جیابوونه‌وه‌ی هاوسه‌ران ،وازیان لێناهێنن". ه�هن��س��ك ن���اوی خ����وازراوی ژنێكی ت��ری ته‌مه‌ن 25ساڵه‌و دوو ساڵه جیابووه‌ته‌وه ،یه‌كێكه ل�هو كه‌سانه‌ی بووهته قوربانی ب��ڕی��اردان��ی به‌په‌له له‌پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیریدا. ئ �ه‌وك��ات �هی هه‌نسك ش��ووی به‌كوڕه مامێكی كرد ،ته‌مه‌نی ته‌نها 16ساڵ بوو ،له‌و كاتهوه وه‌ك خۆی ده‌ڵێت خۆشی له‌ته‌مه‌نی خۆی نه‌بینووه. هێمن وتی "كچ‌و كوڕ له‌ته‌مه‌نی ه��ه‌رزه‌ك��اری��دا ل �ه‌الی �هن �ی س��ۆزو سۆزداریدا پێنه‌گه‌یشتوون ،هه‌رده‌م هه‌ست ب �ه‌دڵ �ه‌ڕاوك �ێو نائارامی ده‌كه‌ن ،له‌بڕیارداندا خێراو هه‌ڵه‌شه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ دۆخه‌كه‌دا ده‌كه‌ن، سیمای له‌خۆبایی‌‌و نكوڵیكردنیان پێوه دیاره".
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
ئۆپۆزیسیۆن 15
“ده‌سه‌اڵت ئۆپۆزیسیۆنی ئیحتیوا نه‌كردووه” ئارام قادر سه‌رۆك ی لیست ی كۆمه‌ڵ ی ئیسالم ی له‌په‌رله‌مانی كوردستان بۆ ده‌ستوور سازدانی :گۆران وه‌هاب ی ئارام قادر سه‌رۆكی لیستی كۆمه‌ڵی ئیسالمی له‌په‌رله‌مان ك��وردس��ت��ان ل���ه‌ئ���ه‌دای ك���اری ف��راك��س��ی��ۆن�ه‌ك��ان�ی پ �ه‌رل �ه‌م��ان رازییه .پێی وانییه ده‌سه‌اڵت ئۆپۆزیسیۆنی ئیحتیواكردبێت، ده‌ڵ��ێ��ت ده‌یبینم ئۆپۆزیسیۆن رۆڵێكی ب �ه‌رچ��اوی بینی بۆ ئاگاداركردنه‌وه‌‌و هۆشیاركردنه‌وه‌ی خه‌ڵك. ئ���ارام ق���ادر ده‌ڵ��ێ��ت ك��ۆم �هڵو ی�ه‌ك��گ��رت��وو وه‌ك ئۆپۆزیسیۆن تایبه‌تمه‌ندی خۆیان پاراستووه‌و له‌ده‌روپشتی گۆڕاندا وننه‌بوون. ده‌ستوور :رهخنهی زۆر له‌ئه‌دای ئۆپۆزیسیۆن ده‌گیرێت ،به‌تایبه‌ت ك��ۆم�هڵو یه‌كگرتوو، چاالكی‌و جموجۆڵه‌كانتان سنوورداربوون؟ ئ��ارام ق��ادر :بهپێچهوانهوه،وو ئۆپۆزیسیۆن ێ ل��ی��س��ت �ه‌ك �هی �هوه ل �ه‌س �ه‌ره‌ت��ای ب��ه‌ه��ه‌ر س � راگه‌یاندنی ئاراسته‌ی ئۆپۆزیسیۆن له‌ناو په‌رله‌ماندا به‌كارایی‌و چاالكی هاتوونه‌ت ه م���هی���دان‌و ك����اری خ���ۆی���ان ده‌ك�����هن ،ك���اری ئۆپۆزیسیۆن بریتی ه له‌چاودێریكردنی كاری حكومه‌ت‌و دروستكردنی پ��ردی په‌یوه‌ندی له‌نێوان خه‌ڵك‌و ده‌سه‌اڵتدا ،به‌تایبه‌ت ده‌سه‌اڵتی یاسادانان‌و جواڵندنی رای گشتی سه‌باره‌ت به‌و كه‌موكورتیانه‌ی هه‌یه ،بێگومان ئێمه‌ش به‌مكار‌ه هه‌ستاوین ،لهبهرئهوه بهپێچهوانهوه ده‌یبینم ئۆپۆزیسیۆن رۆڵێكی به‌رچاوی بینی بۆ ئاگاداركردنه‌وه‌‌و هۆشیاركردنه‌وه‌ی خه‌ڵك سه‌باره‌ت به‌ئه‌ركی ده‌سه‌اڵت‌و ئه‌ركی خۆیان. ده‌ستوور :ده‌ڵێن ده‌سه‌اڵت زۆر زوو ئیحتیوای كردن ،كارته‌كانی ئۆپۆزیسیۆن هێزیان نه‌ماوه، ئێستا دۆشداماون؟ ئارام قادر :هه‌ر لهسهرهتاوه كه‌هاتوینه‌ته ناو په‌رله‌مان ،ئه‌ركی ئۆپۆزیسیۆن بریتی بووه له‌وه‌ی كۆمه‌ڵێك پرۆژه‌یاسا پێشكه‌شبكات، س���ه‌ب���اره‌ت ب �ه‌ب��اش��ك��ردن��ی ب��ژێ��وی خ �هڵ �ك‌و چاككردنی سیستمی سیاسیو یاسایی، ئ�هگ�ه‌ر بێتو سه‌یریش بكه‌ین ئ �هو پ��رۆژه ی��اس��ای��ان �هی پ��ێ��ش��ك �ه‌ش��ك��راوه ،رێ��ژهی �ه‌ك��ی باشی له‌الیه‌ن لیسته‌كانی ئۆپۆزیسیۆنه‌و‌ه پێشه‌شكراون ،ئه‌گه‌ر سه‌یری گفتوگۆكانی ناو په‌رله‌مان بكه‌یت ،ئه‌و گه‌رموگوڕی‌و چ��االك �یو گ��ف��ت��وگ��ۆی��ان�هی ل �ه‌س �ه‌ر پ���رۆژه ی��اس��اك��ان‌و هه‌ڵوێسته سیاسیه‌كان هه‌یه، ده‌بینین پشكێكی باشی به‌ر ئۆپۆزیسیۆن ده‌ك����ه‌وێ����ت ،ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن داه��ێ��ن��ان��ی��ك��رد ل �ه‌وان � ه ئ �هن��دام پ �ه‌رل �ه‌م��ان �ه‌ك��ان ده‌چ��ن � ه ناو خه‌ڵك‌و ده‌زگ��اك��ان‌و په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆیان له‌گ هڵ خه‌ڵكدا هه‌یه ،هه‌ڵوێستی ناوازه‌یان پێشكه‌شكردووه ،بۆ نمون ه لیستی گ��ۆڕان پ����اره‌ی ئ��ۆت��ۆم��ب��ێ��ل�ه‌ك��ان��ی��ان وه‌رن���هگ���رت���ووه، لیستی ك��ۆم��هڵ پ����اره‌ی ئۆتۆمبێله‌كان ده‌كه‌ن ه پ��رۆژه بۆ ن��اردن�ه‌ده‌ره‌وه‌ی بریندارانی
هه‌میش ه له‌الیه‌ن دهسهاڵتهوه هه‌وڵده‌درێت قسه‌‌و پێشنیاز‌و پرۆژه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن له‌بارببرێن
كیمیاباران بۆ ده‌ره‌وه‌ی كوردستان .هه‌روه‌ها قسه‌كردن له‌سه‌ر ئه‌و دۆسیانه‌ی بووهته جیی پرسیاری خه‌ڵك ،مه‌سه‌له‌ی بۆردومانكردنی ناوچ ه سنوورییه‌كان‌و ناردنه ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت به‌شێوه‌ی نایاسایی ،ئه‌مان ه هه‌مووی له‌الیه‌ن ئۆپۆزیسیۆنه‌و‌ه ده‌جوڵێندرێت‌و باسی له‌سه‌ر ده‌كرێت‌و هه‌وڵده‌دات حكومه‌ت به‌شێوه‌یه‌كی ی��اس��ای�یو خ��ێ��را جموجۆڵی ل �ه‌س �ه‌ر بكات‌و بڕیاری له‌سه‌ر بدات. ده‌ستوور :بۆ نمون ه له‌م دواییه‌دا ده‌س�ه‌اڵت كه‌وته دوو ئابڕوبه‌رییه‌ی (فه‌زیحه) زۆر گه‌وره‌و‌ه ،یه‌كه‌م تیرۆركردنی رۆژنامه‌نووس س�ه‌رده‌ش��ت عوسمان ،دووه‌م به‌قاچاخبردنی ن�����هوت ،ئ �ه‌م � ه س������ه‌ره‌ڕای ك�ه‌م��وك��ورت��ی��ی� ه ك��ۆن‌و رۆژانه‌ییه‌كانی ده‌س���ه‌اڵت ،ئ �هوه دوو ئابڕوبه‌رییه‌ی گه‌وره‌بوون ،به‌اڵم ئۆپۆزیسیۆن له‌دووره‌و‌ه ته‌ماشاده‌كات ،نه‌یتوانی هه‌رایه‌كی گهوره بنێته‌وه؟ ئ������ارام ق������ادر :ب �ه‌ه��ی��چ ش���ێ���وه‌ی���ه‌ك وه‌ك���و ئ���ۆپ���ۆزی���س���ی���ۆن ل���ه‌س���ه‌ر ئ����هو م��ه‌س��ه‌الن�� ه ل������ه‌دووره‌و‌ه ن �ه‌وه‌س��ت��اوی��ن ،زۆر ل�هن��زی��ك�هوه له‌گه ڵ ئ�هو كه‌یسانه‌دا مامه‌ڵه‌مانكردووه، ه �ه‌ر ل �ه‌س �ه‌ره‌ت��ای ت��ی��رۆرك��ردن��ی س �ه‌رده‌ش��ت عوسمانه‌و‌ه له‌په‌رله‌ماندا ئیدانه‌مانكردو‌وه‌و داوامانكردوو‌ه په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت به‌زووترین ك���ات ل���هو ك �هی��س �ه ب��ك��ۆڵ��ن �هوهو ب��ك��وژان��ی ئاشكرابكه‌ن .ئهوه هه‌ڵوێستی ئۆپۆزیسیۆن ب���ووه ب �ه‌ڕه‌س��م �یو ب �ه‌دواداچ��وون��ی��ش��م��ان بۆ كردووه .سه‌باره‌ت به‌مه‌سه‌لی نه‌وتیش یه‌كه‌م هێزێك له‌كوردستاندا باسی ب��ردن �ه‌ده‌ره‌وه‌ی نه‌وت كرد به‌شێوه‌یه‌كی نایاسایی ،لیسته‌كانی ئۆپۆزیسیۆن ب���وون ،ك� ه ل�هن��او پ�ه‌رل�ه‌م��ان‌و م��ی��دی��اك��ان‌و رای گشتیدا ئاشكرایانكرد ك �ه‌داه��ات �ه‌ك��ان��ی ن���هوت ل �ه‌س��اڵ��ی 2009دا نه‌خراونه‌ته سه‌ر خه‌زێنه‌ی دارایی حكومه‌تی ه �ه‌رێ��م ،ئۆپۆزیسیۆن ب���وون له‌میدیاكاندا ئ �ه‌م م�ه‌س�ه‌ل�هی��ان وروژان����د‌و باسیان له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی ن�ه‌وت‌و پااڵوگه‌كان كرد ،كه‌ئایا مۆڵه‌تیان له‌كوێ وه‌رگ��رت��ووهو داهاته‌كه‌ی بۆ كوێ ده‌ڕوات؟ وه‌زاره‌ت��ی دارایی ئاگای له‌م داهاته هه‌یه یان نا؟ هه‌روه‌ها حكومه‌تی ناوه‌ندی هه‌ڵویستی سه‌باره‌ت به‌م مه‌سه‌الن ه چییه ،كۆمه‌ڵێك پرسیاری تریشمان وروژاند‌و ل �هن��او ه��ۆڵ��ی پ �ه‌رل �ه‌م��ان��دا راس��ت �ه‌وخ��ۆ ئه‌و پرسیارانه‌مان ئاراسته‌ی وه‌زیرانی دارای�یو سامان ه سروشتیه‌كان ك��رد ،ب �ه‌رده‌وام له‌ڕێی لیژنه‌كانی پ�ه‌رل�ه‌م��ان�هوهه ب�ه‌دواداچ��وون��م��ان ب��ۆ ك�����ردووه ،ه�ه‌رگ��ی��ز ل������ه‌دووره‌و‌ه س�هی��ری كێشه‌كان ناكه‌ین‌و چووینه‌ته ن��او قواڵیی كێشه‌كانه‌وه .داوام��ان��ك��ردووه به‌شێوه‌یه‌كی یاسایی چاره‌سه‌ربكرێن‌و هه‌وڵبدرێت به‌جۆرێك مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا بكرێت كه‌به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خه‌ڵكی كوردستان بێنێته‌دی. ده‌ستوور :ئایا چاوه‌ڕێده‌كه‌ن ده‌رفه‌تی لهوه ب��اش��ت��ر ه�ه‌ب��ێ��ت ب��ۆ ئ����هوهی ق��س �هی ل�ه‌س�ه‌ر
بكه‌ن‌و كه‌موكوڕییه‌كانی ده‌سه‌اڵت بۆ خه‌ڵك روونبكه‌نه‌وه؟ ئ��ارام ق��ادر :بێگومان له‌به‌رئه‌وه‌ی دی��ارده‌ی ئۆپۆزیسیۆنبوون له‌كوردستاندا له‌سه‌ره‌تایدایه، هه‌میش ه له‌الیه‌ن دهسهاڵتهوه قسه‌‌و پێشنیاز‌و پرۆژه‌كانی ئۆپۆزیسیۆن به‌چاوێكی گومانه‌و‌ه سه‌یرده‌كرێن‌و هه‌وڵده‌درێت له‌بارببرێن ،ئه‌مه‌ش زۆر به‌ڕوونی دیاره ،ئێم ه به‌شێوه‌یه‌كی ئاسایی س �هی��ری ئ �ه‌م م�ه‌س�ه‌ل�هی� ه ده‌ك �هی��ن ،چونكه دی����اره‌ی ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن��ب��وون‌و م��ام�هڵ�ه‌ك��ردن له‌گه ڵ ئۆپۆزیسیۆندا له‌كوردستاندا تازه‌یه‌‌و سه‌رتایه‌تی ،هه‌روه‌ها ئۆپۆزیسیۆنبوون تازه‌یه‌‌و پێویستمان به‌ئه‌زموونێكی تازه‌تر‌و هه‌نگاویتر هه‌یه ،بۆ ئه‌وه‌ی ئۆپۆزیسیۆن بزانێت ئه‌ركی ئۆپۆزیسیۆن چییه‌‌و چۆن ئۆپۆزیسیۆنبوون ده‌كات ،هه‌روه‌ها ده‌بێت ده‌سه‌اڵتیش به‌خۆیدا بچێته‌وه بزانێت چۆن سه‌یری ئۆپۆزیسیۆن ده‌ك�����ات ،چ��ون��ك �ه ئ��ێ��م�ه ب���ه‌الم���ان���هوه وای�� ه كه‌هه‌مشیه ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن ل �ه‌ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی حكومه‌ت‌و هاوواڵتیان‌و خه‌ڵكی كوردستانه، چونكه ئۆپۆزیسیۆن ههمیشه حكومه‌ت چاالك ده‌كات‌و ئه‌دای حكومه‌ت به‌هێزده‌كات، بێگومان ئه‌مانه‌ش له‌كۆتاییدا ده‌بێت ه هۆی به‌هێزكردنی پێگه‌ی حكومه‌ت‌و ده‌س �ه‌اڵت له‌هه‌رێمی كوردستاندا. ده‌ستوور :ده‌ڵێن خێرایی ئه‌و ئیحتیواكردنه‌ی ده‌س������ه‌اڵت ل��ه‌پ��ه‌رل��ه‌م��ان��دا ه��ێ��ن��ده زۆره، ئۆپۆزیسیۆن بۆخۆی تووشی سه‌رسوڕمان هاتووه ،وای��ك��ردووه كه‌ئۆپۆزیسیۆن نازانێت چۆن به‌ره‌كانی تری ملمالنێ به‌كاربهێنێت؟ ئ�����ارام ق�����ادر :ده‌س�����ه‌اڵت ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن��ی ئیحتیوارنه‌كردووه له‌واقیعدا پێچه‌وانه‌یه، چونك ه ب�����ه‌رده‌وام ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن خه‌ریكی كاروچاالكی‌و ئاراسته‌ی خۆیه‌تی ،ئێستاش كه له‌پشووی په‌رله‌مانداین ،په‌رله‌مانتاره‌كانی ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن ل �هن��او لیژنه‌كانی خۆیاندا سه‌رقاڵی كۆبوونه‌وه‌‌و راپۆرتی لیژنه‌كانن، ئ���هوه به‌قسه‌یه‌كی دوور ل�ه‌ڕاس��ت��ی ده‌زان���م كه‌ده‌سه‌اڵت ئۆپۆزیسیۆنی ئیحتیواكردبێت‌و نه‌یهێشتبێت ب �ه‌ئ �ه‌رك��ی س �ه‌رش��ان��ی خ��ۆی هه‌ستێت ،دی��ارده‌ی �ه‌ك��ی سروشتیشه كاتێك زۆرینه‌و كه‌مین ه هه‌بێت‌و زۆرینه ده‌سه‌اڵتبێت‌و كه‌مینه‌ش ئۆپۆزیسیۆن ،ملمالنێی سیاسی هه‌ی ه له‌نێوانیاندا ،كهمینه هه‌وڵده‌دات زۆرترین فرسه‌ت بقۆزێته‌و‌ه بۆ ئه‌وه‌ی بۆ هاوواڵتیانی ب��س�ه‌ل��م��ێ��ن��ێ��ت ك���ه‌دڵ���س���ۆزی ه��اوواڵت��ی��ان �ه، كه‌بتوانێت ببێت ه خزمه‌تكار بۆ هاوواڵتیان، به‌هه‌مان شێوه‌ش لیستی ده‌سه‌اڵتیش ده‌یه‌وێت ئ �هو به‌رنامانه‌ی هه‌یه‌تی جێبه‌جێیبكات‌و ئ �هو بیرۆكانه‌ی هه‌یه‌تی بۆ هاوواڵتیانی بسه‌لمێنێت. ده‌س��ت��وور :سه‌رباری ئه‌وانه‌ش تێبینی ئهوه ده‌ك��رێ��ت ك��ۆم��هڵو ی �ه‌ك��گ��رت��روو ،خه‌ریك ه ونده‌بن له‌ده‌ورو پشتی گۆڕاندا ،دوای ئه‌وان كه‌وتوون‌و خۆیان پرۆژهی جدیان نیی ه له‌سه‌ر ساحه‌ی سیاسی؟ ئارام قادر :نه گۆڕان ،یه‌كگرتوو و كۆمه‌ڵ ون��ده‌ك��ات ،ه �ه‌روه‌ه��ا هێزو بوونی كۆمهڵو ی�ه‌ك��گ��رت��ووش كه‌هێزێكی ری���ش���ه‌داری ناو ساحه‌ی سیاسی كوردستانن ،له‌ده‌وروپشتی هیچ هێزێكی ت��ردا ون��ن��اب��ن ،ب�ه به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ش له‌هه‌ردوو هه‌ڵبژاردنه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستان‌و ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراقدا، ه �ه‌رس �ێ الی �هن��ی ك��ۆم��هڵو ی�ه‌ك��گ��رت��وو و گۆڕان رێژه‌یه‌ك له‌كورسییه‌كانی په‌رله‌مانیان به‌ده‌ستهێنا ،بێگومان ب �ه‌پ��رس‌وراو بڕیاری یه‌كتری ب��ڕی��اری��ان��داوه كه له‌گه‌ڵ پارتیو
یه‌كێتیدا لیستی ئیئتالفی فراكسیۆن ه كوردستانییه‌كان دروستبكه‌ن ،له‌به‌ر پاراستنی مافه نه‌ته‌وه‌ییه‌كان ،تا ئه‌و هه‌ڵوێسته بنوێنن، پرس‌وڕای پێشتر هه‌یه له‌گه‌ڵ الیه‌نه‌كاندا‌و ك�ه‌س��ی��ان ن��ای �ه‌وێ��ت ئ�ه‌وی��ت��ر داپ��ۆش��ێ��ت یان ئه‌ویتر ف�ه‌رام��ۆش��ب��ك��ات ،ئ �هو س�ێ لیسته به‌یه‌ك ئاراسته كارده‌كه‌ن كه‌ئه‌ویش ئاراسته‌ی ئۆپۆزیسیۆن له‌ناو كوردستاندا ،ب �ه‌اڵم بۆ ب�ه‌غ��داد له‌سه‌ر ته‌ئكیدكردن له‌سه‌ر پرسی نه‌ته‌وه‌‌و به‌ده‌ستهێنانی مافه نه‌ته‌وه‌یه‌كانمان به‌یه‌ك ئاراسته چوینه‌ته به‌غداد ،له‌زۆرێك له‌كاروباره‌كانماندا پروس‌وڕا هه‌یه له‌نێوانماندا، چ��ون��ك �ه ه �ه‌رس��ێ��ك��م��ان ی����ه‌ك ئ��اراس��ت��هی ئۆپۆزیسیۆنین ،به‌اڵم له‌زۆر هه‌وڵوێستیشدا ی �ه‌ك��گ��رت��وو ی����ان گ�����ۆڕان ی����ان ك��ۆم�� هڵ، هه‌ڵوێستی سه‌ربه‌خۆی خۆیان هه‌یه ،بۆ نمونه م�ه‌س�ه‌ل�هی ئۆتۆمبێله‌كان گ��ۆڕان هه‌ڵوێستێكی هه‌یه ،كۆمه‌ڵ هه‌ڵوێستێكی تری ههیهو یه‌كگرتووش هه‌ڵوێستی خۆی هه‌یه ،مانای ئه‌وه‌نییه دژ به‌یه‌ك بین ،نه‌خێر هه‌رسێكمان یه‌ك ئاراسته‌مان هه‌یه ،ئه‌ویش ئۆپۆزیسیۆنبوون له‌هه‌مان كاتیشدا هه‌ر لیسته‌‌و تایبه‌تمه‌ندی خۆی هه‌یه. ده‌ستوور :كۆمهڵو یه‌كگرتوو ،له‌په‌رله‌مان‌و مزگه‌وته‌كاندا قه‌تیسماون ،چاالكی بچوك‌و س��ن��ووردارت��ان ه �هی �ه ،له‌كاتێكدا له‌خولی پێشوودا ،له‌چوارچێوه‌ی چ��وار حیزبه‌كه‌دا كاریگه‌ری زیاترتان هه‌بوو؟ ئارام قادر :ئه‌و قسه‌یه زۆر سه‌یره ،بهپێچهوانهوه له‌م خوله‌دا كه‌خولی سێیه‌مه‌‌و به‌هۆی بوونی كۆمهڵو یه‌كگرتوو به‌لیستی ئۆپۆزیسیۆن، به‌شێوه‌یه‌كی كارا‌و چاالكانه له‌ناو په‌رله‌ماندا هه‌ڵوێستیان بینیوه ،كۆمه‌ڵێك پرۆژهی باش پێشكه‌شكراوه‌‌و له‌ناو په‌رله‌ماندا كۆمه‌ڵێك خ��اڵ��ی گ��رن��گ ت���ۆم���ارك���راوه ،ل �ه‌ب �ه‌رئ �هوه ده‌بینین بۆ هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ده‌نگمان زی��ات��رب��ووهو ل���ه‌ڕووی هه‌ڵوێستی س��ی��اس��ی �هوه ه�����ه‌ردوو ح��ی��زب �ه‌ك �ه پ��ێ��گ�هی��ان به‌هێزتربووه ،بهپێچهوانهوه ئه‌و دوو حیزبه ئێستا دی��ارت��رن‌و خه‌ڵك هه‌ڵوێستیان به‌دیار ده‌زانێت ،چونكه له‌خولی پێشووی په‌رله‌ماندا هه‌ردوو حیزب له‌ناو حكومه‌تدا بوون ،راسته ره‌خنه‌یان له‌حكومه‌ت‌و په‌رله‌مان ههبووه، به‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌حكومه‌تدا به‌شداربوون، نهتوانراوه وه‌ك ئۆپۆزیسیۆنێكی راشكاوانه بێنه مه‌یدان‌و كاری خۆیان بكه‌ن. ده‌س����ت����وور :س����ه‌ب����اره‌ت ب�����هوهی ك �ه‌ده‌ڵ��ێ��ن ئ���ی���س�ل�ام���ی���ی���ه‌م���ان ه���ه‌م���ی���ش���ه ل���ه‌ك���ات���ه چاره‌نووسسازه‌كاندا س��ازش��ده‌ك�هن ،ب �هدوای ده‌ستكه‌وتنی كه‌م‌و بچوكه‌وه‌ن ،چی ده‌ڵێیت؟ ئ�����ارام ق�����ادر :ل �ه‌ك��ات��ێ��ك��دا ق �ه‌س �ه‌ده‌ك��رێ��ت و ن��م��ون �ه ب��ه��ێ��ن��رێ��ت �هوه ب �ه‌ه �هڵ��وێ��س��ت��ێ��ك، ب���ه‌اڵم ئ �ه‌وان �ه پ��ێ��چ �ه‌وان �هی م��ێ��ژووی ئ�هو دوو ح��ی��زب��هن ،س���ه‌ب���اره‌ت ب�ه‌ه�هڵ��وێ��س��ت��ی ن �ه‌ت �ه‌وای �ه‌ت �یو داك��ۆك��ی��ك��ردن ل�ه‌ئ�ه‌زم��وون��ی ك��وردس��ت��ان ،ههرچهنده له‌كوردستاندا زۆر س��ت �ه‌م��ی س��ی��اس �یو ئ����اب����ووری ل����هو دوو حیزبه‌‌و ئۆپۆزیسیۆن ده‌كرێت ،ب�ه‌اڵم له‌به‌ر پاراستنی ئه‌زموونه نه‌ته‌وه‌یی‌و داكۆكیكردن له‌ئه‌زموونی نه‌ته‌وه‌یمان ،ئێمه به‌شداریمان له‌ئیئتالفی فراكسیۆنه كوردستانه‌كاندا كردووه ،بهپێچهوانهوه ده‌ڵێم سازشمان له‌سه‌ر خه‌ڵك نه‌كردووه تاببه‌نه خاڵێك به‌سه‌ر ئه‌و دوو حیزبه‌وه. ده‌س��ت��وور :ئێوه ههمیشه ده‌ڵ��ێ��ن چ��اوه‌ڕێ��ی دۆخێكی گونجاوترن ،كه‌یاسای بودجه‌و حیزبه‌كان‌و شتی وا هه‌بێت ،دۆخه‌كه‌ش وا
ب��ڕوات ب�هو كورسیانه‌ی هه‌تانه ،پێناچێت ئ���هو ی��اس��ای��ان �ه پ �ه‌س �هن��دب��ك��رێ��ن ،ك��ه‌وات��ه چاوه‌ڕێی چین ،ده‌ڵێن رۆحی ریسككردن‌و موجازه‌فه‌كردنتان نییه؟ یهكێتیو پارتی دڵنیابوونه‌ته‌وه لێتان ،بۆیه به‌جدیش به‌ده‌نگ داواكارییه‌كانتانه‌وه نایه‌ن. ئ���ارام ق���ادر :بێگومان پ��ارت �یو یه‌كێتیش مافی خۆیانه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌وانیش خه‌بات‌و به‌رنامه‌ی خۆیان هه‌یه ،هیچ كاتێك كه‌س داوای لێنه‌كردوون به‌ده‌م داوای لیسته‌كانی ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن�هوه ب��ێ��ن ،ئێمه‌ش چ��اوه‌ڕێ��ی ئهوه ناكه‌ین ،بێگومان ئه‌وان به‌ئاراسته‌یه‌ك ئ��ی��ش��ده‌ك �هنو ئ��ێ��م �ه‌ش ب �ه‌ئ��اراس��ت �هی �ه‌ك��ی��ت��ر ئ��ی��ش��ده‌ك �هی��ن ،ئ����هوه س��روش��ت��ی ملمالنێی سیاسیه ،ن �ه ئێمه چ��اوه‌ڕێ��ده‌ك �هی��ن ب��ه‌ده‌م داواكارییه‌كانمانه‌وه بێن‌و خواساته‌كانی ئێمه جێبه‌جیبكه‌ن ،نه ئێمه‌ش به‌هه‌مان ئاراسته‌ی ئ���ه‌وان كاربكه‌ین ،ئێمه كه‌ئۆپۆزیسیۆنین ئه‌ركمان بریتیه له‌چاودێریكردنی ئه‌ركی حكومه‌ت‌و ئه‌و كه‌موكورتیانه‌ی له‌پرۆژه‌‌و ئه‌ركی حكومه‌تدا هه‌یه بۆ رای گشتی‌و میدیاكان ،هه‌ریه‌كه بیرۆكه‌‌و تێڕوانینی خۆی ههیهو چاوه‌ڕێی الیه‌نه‌كه‌ی تر بكه‌ین ،ئه‌گه‌ر ئه‌و پرۆژانه‌ی پێشه‌كه‌شیده‌كه‌ین ئومێده‌وارین په‌سه‌ندبكرێن‌و ببنه یاسا ،چونكه ئه‌م ه به‌س س�ه‌رك�هوت��ن نییه ب��ۆ ئۆپۆزیسیۆن ،به‌ڵكو سه‌ركه‌وتنه بۆ په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت ،چونكه ه �ه‌ر یه‌كێك ل �هو پ��رۆژان �هی ئۆپۆزیسیۆن پ��ێ��ش��ك �ه‌ش��ی��ده‌ك��ات پ���هی���وه‌ن���دی ب �ه‌ح��ی��زب‌و كه‌سایه‌تییه‌كی دی��اری��ك��راوه نییه ،به‌ڵكو په‌یوه‌ندی به‌هاوواڵتیانی كوردستانه‌وه ههیهو له‌به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌واندایه ،كاتێك پرۆژه‌یه‌كی لیستی ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن پ �ه‌س �هن �د‌ده‌ك��رێ �تو ده‌ن���گ���ی زۆری���ن���ه ب �ه‌ده‌س��ت��دێ��ن��ێ��ت ،نابێت بوترێت ئهمه ده‌ستكه‌وته بۆ ئۆپۆزیسیۆن، ب �هڵ��ك��و ب���ه‌پ���ێ���چ���ه‌وان���هوه ده‌س��ت��ك��هوت��ه بۆ په‌رله‌مان‌و حكومه‌ت‌و هاوواڵتیان ،هه‌روه‌ها كاتێك لیستی ده‌س���ه‌اڵت پ���رۆژه یاسایه‌ك پێشه‌كه‌شده‌كات ،له‌به‌ر تێڕوانینی حیزبیو سیاسی ره‌تده‌كرێته‌وه‌‌و له‌به‌ر ئه‌وه‌ی لیستی ده‌س �ه‌اڵت زۆرینه‌یه زیانه‌كه‌ی ئه‌وه‌نییه بۆ لیستی ئۆپۆزیسیۆن بێت ،به‌ڵكو هاوواڵتیان‌و سیستمی سیاسی كوردستان زیانی لێده‌كه‌ن، چونكه ئ �هو پ���رۆژه یاسایانه به‌قازانجی ده‌سه‌اڵتی سیاسیو حكومه‌ت كۆتاییدێت‌و ئێمه به‌رده‌وامده‌بین له‌پێشكه‌شكردنی پرۆژه یاساو ره‌خنه‌كانمان.
هێزو بوونی كۆمهڵو یه‌كگرتووش كه‌هێزێكی ریشه‌داری ناو ساحه‌ی سیاسی كوردستانن له‌ده‌وروپشت ی گۆڕاندا وننابن.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
14
ئابڕوبه‌رییه‌كه‌ی شه‌ڕ ی ئه‌فغانستان ،ئێرانیشی گرته‌وه به‌ڵگه‌نامه نهێنییه‌كانی “ویكی لیكس” ئهمریكاو هاوپه‌یمانه‌كانی‌‌و دوژمنه‌كان ی توڕه‌ده‌كات
ب�ڵ�اوك���ردن���هوهی ب �هڵ��گ �هن��ام �ه‌ك��ان �ی ش��ه‌ڕ ی ئ �ه‌ف��غ��ان��س��ت��ان‌و پ��اك��س��ت��ان‌و خ��س��ت��ن �ه‌ڕووی ئابڕوچوونه‌كانی سوپای ئه‌مریكا له‌كوشتنی خه‌ڵكانی مه‌ده‌نی ،حكومه‌تی ئه‌و واڵته‌ی توڕه كردووه ،هاوكات پشتگیرییه‌كانی ئێران له‌گروپه توندڕه‌وه‌كان ئاشكراكردووه. م��اڵ��پ �ه‌ڕی "وی��ك��ی ل��ی��ك��س" زی��ات��ر ل �ه 90 ه �ه‌زار به‌ڵگه‌نامه‌ی په‌یوه‌ندیدار به‌جه‌نگی ئه‌فغانستانی ب�ڵ�اوك���ردهوهو دوات���ر چه‌ندین رۆژن�����ام�����هی ن����اس����راوی ج��ی��ه��ان��ی��ش ئ��ه‌م ب �هڵ��گ �هن��ام��ان �هی��ان ب��ڵ��اوك�����ردهوه .ه��اوك��ات بهڕێوهبهری ئه‌م ماڵپهڕه باس له‌وه‌ده‌كا كه 15 هه‌زار به‌ڵگه‌نامه‌ی دیكه‌یان له‌به‌رده‌ستدایه، ئه‌مریكاش داوای لێكردوون كه ئه‌و 15هه‌زار به‌ڵگه‌نامه‌یه‌تر باڵونه‌كرێته‌وه .لێكدانه‌وه‌‌و شیكاری ئ�ه‌م به‌ڵگه‌نامانه درێ���ژهی ههیهو ئه‌فغانستان‌و پاكستان به‌توندی ره‌خنه‌یان له‌م ره‌فتاره گرتووه ،به‌رپرسانی ئه‌مریكایی باس له‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌باڵوبوونه‌وه‌ی ئه‌م به‌ڵگه‌نامانه، گ����ورزی ل�ه‌ئ��اس��ای��ش��ی ن �ه‌ت �هوهی��ی ئه‌مریكا داوه .رۆڵی واڵتانی دراوسێی ئه‌فغانستان‌و ب�ه‌ت��ای��ب�ه‌ت حكومه‌تی ئ��ێ��ران ،جێگه‌یه‌كی تایبه‌تی له‌م به‌ڵگه‌نامانه‌دا ههیهو چه‌ندین به‌ڵگه‌ی گرنگ سه‌باره‌ت به‌پشتگیریكردنی ئ��ێ��ران ل�هگ��روپ�ه ت��ون��دڕه‌وه‌ك��ان��ی ئه‌لقاعیده‌‌و
ل�ه‌ب��اك��ووری ئه‌فغانستان ك���ه‌وه‌ك ئارامترین ناوچه‌ی ئه‌فغانستان ده‌ستنیشانده‌كرا ،ئاڵۆزی‌و ل��ێ��ك��دادان�ه‌ك��ان زی��ادی��ك��ردووه‌‌و ئ �ه‌م ناوچه‌ش خه‌ریكه ب �هرهو چاره‌نووسی ناوچه‌كانیتری ئه‌فغانستان ده‌چێ .له‌چه‌ند راپۆرتدا ئاماژه به‌وه‌ده‌كرێ كه‌ئه‌مریكا له‌ئه‌فغانستان هێزێكی تایبه‌ت‌و ك��ارام �هی ب��ۆ كوشتنی ب�ه‌رپ��رس‌و فه‌رمانده‌كانی تاڵیبان رێكخستووه. چه‌ندین ته‌وه‌ری گرنگی جه‌نگی ئه‌فغانستان ناوه‌ڕۆكی به‌ڵگه ئاشكراكراوه‌كان پێكدێنێ، كه‌به‌شێكیان بریتین له‌كوشتن‌و له‌ناوبردنی چه‌كداره‌كانی تاڵیبان به‌بێ دادگاییكردنیان، چ �هن��دی��ن ب �هڵ��گ �ه س���ه‌ب���اره‌ت ب�ه‌چ��ۆن��ی�ه‌ت��ی ش�����اردن�����هوهی ب �هڵ��گ �ه‌ك��ان��ی پ���هی���وه‌ن���دی���دار ب�ه‌ده‌س��ڕاگ�هی��ش��ت��ن��ی ت��اڵ��ی��ب��ان ب�ه‌م��ووش�ه‌ك��ی دووره���اوێ���ژ ،چ�هن��دی��ن راپ���ۆرت���ی س �ه‌ب��اره‌ت به‌كه‌ڵكوه‌رگرتنی سوپای ئه‌مریكا له‌فرۆكه‌ی ب��ێ ف���رۆك���ه‌وان ب��ۆ ب����ه‌دواداچ����وون‌و لێدانی رابه‌رانی تاڵیبان‌و ئه‌لقاعیده ،راپۆرت ده‌رباره‌ی چوونه‌سه‌ره‌وه‌ی رێژه‌ی زیانه‌كانی هێزه‌كانی هاوپه‌یمان به‌هۆی بۆمبه چێندراوه‌كانی نزیك ش�ه‌ق��ام�ه‌ک��ان ،پێوه‌ندی نهێنی مه‌ئمورانی پاكستان ل�هگ�هڵ تاڵیبان ،ده‌ستتێوه‌ردانی كۆماری ئیسالمی ئێران له‌كاروباری ناوخوێی ئه‌فغانستان له‌رێگه‌ی پڕچه‌ككردنی تاڵیبان‌و پڕوپاگه‌نده‌‌و سیخوڕی‌و كڕینی به‌رپرسانی سیاسیی ئه‌فغانستان ،ئاستی ب �ه‌رب�ڵاوی ك���وژران���ی خ �هڵ��ك��ی سڤیلی ئه‌فغانستان
له‌گوونده‌كان ،كوشتنی بووك‌و زاوا‌و ژنێكی دووگ��ی��ان‌و ه �ه‌روه‌ه��ا ته‌قه‌كردنی هێزه‌كانی به‌ریتانیا له‌هاوواڵتیانی سڤیلی ئه‌فغانی. هه‌روه‌ها له‌نووسراوه‌كانی رۆژان �هی جه‌نگی ئه‌فغانستاندا هاتووه كه‌هێزه‌كانی هاوپه‌یمان راپۆرتی النیكه‌م 144هێرشی سه‌ربازییان بۆ فه‌رمانده‌‌و ده‌زگا سه‌ربازییه‌كانی به‌رپرس ن �هگ �ه‌ڕان��دووه‌ت �هوهو ل �ه‌م هێرشانه‌دا به‌سه‌دان خه‌ڵكی سڤیل بوونه قوربانی. رۆڵی هێزه هه‌رێمییه‌كان ئاشكراده‌كات ده‌ستتێوه‌ردانی پاكستان‌و ئێران له‌كاروباری ناوخۆیی ئه‌فغانستان ته‌وه‌رێكی سه‌ره‌كی ئه‌م زانیارییه ئاشكراكراوانه‌یه .ئه‌گه‌رچی ل���ه‌س���ااڵن���ی راب������ردووش������دا ب��������ه‌ردوام ئ��ه‌م ب��اب �ه‌ت �ه ل���ه‌رۆژه‌ڤ���ی ه���ه‌واڵ���ی ه �ه‌واڵ��ن��ێ��ریو چاپه‌مه‌نییه‌كانی جیهان ب���ووه ،ب��ه‌اڵم ئه‌م به‌ڵگانه وردتر‌و به‌رباڵوتر له‌م مه‌سه‌له ده‌دوێ. ئ����هوهی ب��ۆ پ��اك��س��ت��ان ده‌گ��ه‌ڕێ��ت��هوه بریتیه له‌شیكردنه‌وه‌ی چۆنیه‌تی هاوكاریكردنی ئاژانسه‌كانی سیخوری‌و هه‌واڵگری پاكستان له‌گه‌ڵ تاڵیبان‌و ئه‌لقاعیده .له‌م زانیارییانه‌دا ج �هن �ه‌ڕاڵ "حه‌مید گ���ووڵ" وه‌ك كه‌سێكی لێهاتوو‌و به‌رجه‌سته وه‌ك پردی پێوه‌ندی نێوان پاكستان‌و تاڵیبان ده‌ستنیشانكراوه. سه‌باره‌ت به‌ده‌ستوه‌ردانی ئێران له‌ئه‌فغانستان ل����ه‌راب����ردووش����دا ق��س �ه زۆر ك������راوهو ئ��ێ��ران تۆمه‌تباركراوه به‌پشتیوانیكردن له‌تیرۆریزمی ن��ێ��وده‌وڵ �ه‌ت��ی .ئ��ێ��ران ب����ه‌رده‌وام ئ �ه‌م ه���ه‌واڵ‌و
تاڵیبان باڵوكراوه‌ته‌وه. وێنه‌یه‌كی رووناكتر له‌جه‌نگی ئه‌فغانستان به‌ده‌سته‌وه‌ده‌دات به‌ڵگه‌نامه‌كان دهگهڕێتهوه بۆ رووداوه‌ك��ان��ی ج�هن��گ��ی ئه‌فغانستان ل �هن��ێ��وان ساڵه‌كانی 2004بۆ .2009ئه‌گه‌رچی سه‌رجه‌می ئه‌م به‌ڵگه‌نامانه نهێنی نین ،به‌اڵم ریزكردنی ئه‌م به‌ڵگه‌نامانه له‌پاڵ یه‌كتردا وێنه‌یه‌كی راست‌و واق��ع��ی��ی له‌ئه‌فغانستان ب���ه‌ده‌س���ت���ه‌وه‌ده‌دات. به‌شێك له‌به‌ڵگه‌نامه باڵوكراوه‌كان راپۆرته‌كانی بارودۆخی جه‌نگی ئه‌مریكا له‌ئه‌فغانستانه‌‌و به‌وردی كوژران‌و له‌ناوچوونی كه‌سانی سڤیل له‌گه‌رماوگه‌رمی جه‌نگ نیشانده‌دا .ئه‌م به‌ڵگه‌نامانه نووسینه‌كانی رۆژانه‌ی جه‌نگی ئه‌فغانستانه له‌زمانی سه‌ربازه‌كانی ئه‌مریكا ك����ه‌وه‌ك راپ���ۆرت���ی رۆژان�����هی س���ه‌رب���ازی بۆ فه‌رمانده‌‌و ناوهنده سه‌ربازییه‌كانی ئه‌مریكا به‌رزكراوه‌ته‌وه. ن���اوه‌ڕۆك���ی ئ���ه‌م ب�هڵ��گ�هن��ام��ان�ه نیشانیده‌دا ك�ه‌ت��اڵ��ی��ب��ان ورده ورده ب����هرهو به‌هێزبوونی زیاترده‌چێت ،هاوكات زیانه‌كانی ئهمریكاو هاوپه‌یمانان به‌وردی ئاشكراده‌كات .زانیاری ناو ئه‌و به‌ڵگه‌نامانه ئهوه ده‌ره‌ده‌خا كهتهنانهت
ب�ه‌ه��ۆی هێرشه سه‌ربازییه‌كانی ئهمریكاو هاوپه‌یمانانی. به‌پێی ن��اوه‌ڕۆك��ی یه‌كێك ل�هو به‌ڵگه‌نامانه، پ�لان��ی پ��ووچ��هڵ��ك��راوه‌ی رف��ان��دن��ی ف��رۆك�ه له‌فرۆكه‌خانه‌ی كابوڵی پایته‌ختی ئه‌فغانستان ئاشكراده‌بێت ،پالنێك هاوشێوه‌ی كاره‌ساته‌كه‌ی 11ی سێپته‌مبه‌ر ك �ه‌ئ �هگ �ه‌ر سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ستبهێنایه كابوڵ ب�ه‌ده‌رده‌ك�هی نیویۆرك ده‌چ��وو .ئه‌یمه‌ن زه‌واهیری راب �ه‌ری ژم��اره‌ی دووی ئه‌لقاعیده گروپێكی 22كه‌سی بۆ رف��ان��دن��ی چه‌ندین ف��رۆك�ه له‌فرۆكه‌خانه‌ی كابوڵ راده‌سپێرێ ،داوای��ان لێده‌كات چه‌ندین ن��اوه‌ن��دی گرنگی ئ�هو ش��اره‌‌و ل�ه‌وان�ه بینای س���ه‌رۆك ك��ۆم��اری ،ن��اوه‌ن��دی ف�ه‌رم��ان��ده‌ی��ی هێزه‌كانی ناتۆ له‌ئه‌فغانستان‌و باڵیۆزخانه‌كانی ئهمریكاو به‌ریتانیا كاول بكه‌ن. ئه‌م به‌ڵگه‌نامانه هه‌ڵگری چه‌ندین راپۆرتی نهێنی ده‌رب�����اره‌ی "ه �هڵ �ه خوێناوییه‌كانی" هێزه‌كانی هاوپه‌یمان له‌ئه‌فغانستانه ،كۆمه‌ڵێك زانیاری نهێنی سه‌باره‌ت به‌هێرشی هێزه‌كانی فه‌ڕه‌نسی بۆ سه‌ر پاسی هه‌ڵگری مندااڵنی ئه‌فغانی له‌ساڵی ،2008هێرشی هێزه‌كانی پۆڵۆنیا بۆ رێوڕه‌سمێكی زه‌ماوه‌ند له‌یه‌كێك
راپۆرتانه‌ی ره‌تكردووه‌ته‌وه‌‌و رایگهیاندووه كه‌ئه‌م راپۆرتانه به‌شێك له‌جه‌نگی ده‌روونی له‌دژی ئێرانه .ب �ه‌اڵم باڵوبوونه‌وه ئ�ه‌م به‌ڵگه‌نامانه ده‌توانێ پشتگیری بانگه‌شه‌كانی پێشووتری ئه‌مریكا بێت. به‌شێك له‌زانیارییه‌كانی ناو به‌ڵگه‌نامه‌كان سه‌باره‌ت به‌رۆڵی ئێران بریتین له‌حكومه‌تی ئ��ێ��ران پێشنیازی داوه ب �ه‌راب �ه‌ران��ی تاڵیبان ك�ه‌ب�ه‌رام��ب�ه‌ر به‌كوشتنی ه �ه‌ر سه‌ربازێكی ئ �ه‌ف��غ��ان 1740دۆالر‌و ك��وش��ت��ن��ی ه �ه‌ر به‌رپرسێكی حكومی ئه‌و واڵته 3480دۆالر خ �ه‌اڵت ده‌ك���ات ،حكومه‌تی ئ��ێ��ران به‌دانی به‌رتیلێكی زۆر به‌به‌شێك له‌په‌رله‌مانتارانی ئه‌فغانستان ه�ه‌وڵ��ی��داوه له‌رێگه‌ی ئ�ه‌وان�هوه په‌رله‌مانتارانی ریفۆرمخوازی په‌رله‌مانی ئه‌فغانستان وه‌البنرێن. له‌به‌شێكیتری ئ�ه‌م راپ��ۆرت�ه كه‌بۆ مانگی م��ارچ��ی 2009ده‌گ���ه‌ڕێ���ت���هوه ،ل�ه‌زم��ان��ی هێزه‌كانی هه‌واڵگری ئهمریكاوه ،راگه‌یه‌ندراوه كه‌گروپێكی سه‌د كه‌سی له‌هێزه‌كانی تاڵیبان كه‌ئه‌فغانی نه‌بوون ،بۆ خۆته‌قاندنه‌وه له‌ئێرانه‌وه هاتوونه خاكی ئه‌فغانستان .هه‌روه‌ها به‌پێی نووسراوه‌كانی ئه‌م راپۆرته به‌شێك له‌ئۆتۆمبێله
هیوا سه‌لیمی
بۆمبڕێژكراوه‌كان له‌شاری "بیرجه‌ند"ی ئێران بۆ ته‌قینه‌وه ئاماده‌كراون. له‌به‌شێكیتری ئه‌م راپۆرته‌دا كه‌بۆ فیبریه‌ی 2005دهگهڕێتهوه ،باس له‌وه‌كراوه كه‌رابه‌رانی تاڵیبان بۆ خۆئاماده‌كردنی هێرشی سه‌ربازی له‌دژی هێزه‌كانی هاوپه‌یمان له‌پارێزگاكانی "هێلمه‌ند"و "ئه‌روزگان" به‌شێوه‌یه‌كی به‌رده‌وام له‌نێوان ئێران‌و ئه‌فغانستان هاتوچۆیان كردووه. له‌م راپۆرتانه‌دا به‌ڵگه‌گه‌لێكی په‌یوه‌ندیدار به‌سێپته‌مبه‌ری 2009ش ب�ڵاوك��راوه‌ت �هوه كه‌كۆمه‌ڵێك زانیاری ده‌رباره‌ی كه‌ڵكوه‌رگرتن‌و به‌كارهێنانی چه‌ك‌و ته‌قه‌مه‌نی دروستكراوی ئێرانی تێدایه .به‌پێی ئه‌م راپۆرتانه تاڵیبان له‌شه‌ڕه‌كاندا جۆرێك له‌قازیفه‌ی به‌كارهێناوه كه له‌سه‌ریان به‌فارسی نووسراوه "دروستكراوی ئێران" .هه‌روه‌ها به‌پێی به‌ڵگه‌یه‌كی ساڵی ،2007ئه‌لقاعیده به‌یارمه‌تی ئ��ێ��ران72 ، مووشه‌كی له‌جه‌زائیر كڕیوهو بۆ زاهیدانی ئ��ێ��ران��ی گ���واس���ت���ووه‌ت���هوه ت���ا ل���ه‌وێ���وه بۆ ئه‌فغانستانی به‌رن. ل �ه‌م ب�هڵ��گ��ان�ه‌دا ئ��ام��اژه ب �ه‌رۆڵ��ی ك��ۆم��اری ئ��ی��س�لام��ی ئ��ێ��ران ل�ه‌ب�ه‌س��ت��ن��ی گرێبه‌ستی فرۆشتنی مووشه‌ك له‌نێوان كووریای باكوور‌و تاڵیبان‌و ئه‌لقاعیده ك���راوه .به‌سه‌رهاته‌كه به‌مشێوه ده‌ب��ێ كه "گولبه‌دین حكمه‌تیار" راب����ه‌ری ح��ی��زب��ی ئیسالمی ئه‌فغانستان‌و راوێ����ژك����اری دارای�����ی "ئ��وس��ام �ه ب��ن الدن" له‌مانگی 11ی 2005له‌ئێرانه‌وه بۆ كووریای باكوور سه‌فه‌ر ده‌ك��ات‌و گرێبه‌ستی كڕینی مووشه‌كه‌كان واژۆده‌ك��ات .هه‌روه‌ها له‌ساڵی 2007حكومه‌تی ئێران بڕی 400ملیۆن دۆالر ب�ه 90پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ت��اری ئه‌فغانستان ده‌دات. ئاشكرابوونی رۆڵی ئێران له‌گه‌مه سیاسیو سه‌ربازییه‌كانی ئه‌فغانستان لێكدانه‌وه‌ی ج��ی��اج��ی��ای ل���ێ���ك���هوت���ووه‌ت���هوه ،س �ه‌رج �ه‌م��ی ئ���ه‌م ل��ێ��ك��دان �ه‌وان �ه‌ش ب���اس ل �ه‌زی��ات��رب��وون��ی ن��ی��گ�ه‌ران��ی��ی�ه‌ك��ان��ی ك��ۆم �هڵ��گ��ای جیهانی له‌هه‌مبه‌ر سیاسه‌ته ده‌ره‌ك��ی��ی�ه‌ك��ان��ی ئێران ده‌كات. كاردانه‌وه‌كان به‌رده‌وامه هه‌ر له‌یه‌كه‌م ساته‌كانی دوای باڵوبوونه‌وه‌ی به‌ڵگه‌نامه نهێنییه‌كانی سوپای ئه‌مریكا له‌ئه‌فغانستان ،كاردانه‌وه‌كان به‌رامبه‌ر به‌م كاره دهستیپێكردو تا ئێستا ب�ه‌رده‌وام�ه .كۆشكی س��پ��ی ب���ه‌ب�ڵ�اوك���ردن���هوهی راگ��هی��هن��دراوێ��ك ل����ه‌ق����اودان����ی رووب����ه‌رێ����ك����ی ب�����ه‌رف�����راوان له‌زانیارییه‌كانی ئیدانه ك���ردووه‌‌و ئاماژه‌ی به‌وه‌ش داوه كه‌ئاشكراكردنی ئه‌م زانیارییانه پێده‌چێ ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌مریكا بخاته مه‌ترسیه‌وه .پێنتاگۆنیش باڵوكردنه‌وه‌ی ئه‌م به‌ڵگه‌نامانه‌ی به‌دوژمنكارانه وه‌سفكردووه‌‌و رای���گ���هی���ان���دووه ك �ه‌خ �ه‌ری��ك��ی ل��ێ��ك��دان �هوهی ئ �هگ �ه‌ره‌ك��ان��ی زه‌ره‌رم���هن���دب���وون���ی س��وپ��ای ئهمریكاو هاوپه‌یمانان له‌ئه‌فغانستان به‌هۆی ئه‌م له‌قاودانانه‌ن. له‌به‌رامبه‌ردا بهڕێوهبهری ماڵپه‌ڕی ئینته‌رنێتی وی��ك��ی لیكس ئ���ه‌م ق��س��ان �هی ب�ه‌رپ��رس��ان��ی ئه‌مریكایی ره‌تكردووه‌ته‌وه‌‌و له‌چه‌ندین لێدواندا پشتیگری له‌م هه‌نگاوه كردووه. پ��اك��س��ت��ان وه‌ك الی�هن��ێ��ك��ی ئ��ام��اژه‌پ��ێ��ك��راو ل �ه‌ب �هڵ��گ �هن��ام �ه‌ك��ان ،ب �ه‌ت��ون��دی ب �ه‌رپ �ه‌رچ��ی ئ�ه‌م ره‌ف��ت��اری داوه‌ت���هوهو ب�ڵاوب��وون�هوهی ئه‌م زان��ی��اری��ی��ان �هو ه���ه‌روه‌ه���ا ت��ۆم�ه‌ت��ب��ارك��ردن��ی پاكستانی نابه‌رپرسان ه وه‌سفكردووه. ن��ووس��ی��ن��گ �هی ح��ام��ی��د ك�����ه‌رزای س���ه‌رۆك ك��ۆم��اری ئه‌فغانستان ل �ه‌ب�ڵاوك��راوه‌ی �ه‌ك��دا نیگه‌رانی حكومه‌ته‌كه‌ی له‌باڵوبوونه‌وه‌ی
زان��ی��اری��ی �ه‌ك��ان‌و رۆڵ���ی واڵت��ان��ی هه‌رێمی له‌ئه‌فغانستان‌و ه�ه‌روه‌ه��ا ك��وژران��ی خه‌ڵكی سڤیل راگه‌یاندووه. ب����ه‌اڵم ل����ه‌م ن���ێ���وه‌دا ك���ۆم���اری ئیسالمی ئ��ێ��ران ك��اردان �هوهی �ه‌ك��ی پ�ه‌ڕگ��ی��ری له‌خۆی نیشانداوه .ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد سه‌رۆك كۆماری ئ��ێ��ران وێ����ڕای ره‌ت���ك���ردن���هوهی هه‌رچه‌شن ه الیه‌نگریكردن‌و پشتیوانیكردنێك له‌گروپێكی تایبه‌ت له‌ئه‌فغانستان ،وت��ووی�ه‌ت��ی "ئێم ه ته‌نیا‌و ته‌نیا له‌خه‌ڵكی ئه‌فغانستان پشتیوانی ده‌كه‌ین". هاوكات نووسینگه‌ی نوێنه‌رایه‌تی حكومه‌تی ئ��ێ��ران ل�ه‌رێ��ك��خ��راوی ن�ه‌ت�هوهی�ه‌ك��گ��رت��ووه‌ك��ان هه‌رچه‌شن ه پهیوهندییهكی ئێران له‌گه‌ڵ گروپ ه ت��وون��دڕه‌و‌ه سووننه‌كانی به‌درۆخستووه‌ته‌وه. ب���ه ل �ه‌ب �ه‌رچ��اوگ��رت��ن��ی زان���ی���اری ب �ه‌رچ��او له‌سه‌ر ده‌ستتێوه‌ردانی ئێران له‌ئه‌فغانستان‌و ه��اوك��اری��ك��ردن��ی گ���روپ���ه ت���وون���دڕه‌وه‌ك���ان، ده‌رب��ازب��وون له‌م هه‌موو تۆمه‌تان ه زه‌حمه‌ته‌‌و زۆرب����هی ن��اوه‌ن��ده سیاسییه‌كانی جیهان‌و چ��اپ �ه‌م �هن��ی��ی �ه‌ك��ان س �ه‌رس��وڕم��ان��ی خ��ۆی��ان له‌راده‌ی رۆڵی ئێران له‌ئه‌فغانستان ده‌رده‌بڕن. بۆ وێن ه رۆژنامه‌ی ناسراوی "واڵ ستریت جۆرناڵ" له‌راپۆرتێكی په‌یوه‌ندیدار به‌م بابه‌ت ه ده‌نووسێ ،هاوكاری ئێران له‌ئه‌لقاعید‌ه زۆر به‌رباڵوتر‌و زیاتر له‌وه‌یه كه‌بیرمان لێده‌كرده‌وه. ئ��هگ��ه‌رچ��ی ئ���ێ���ران ب�ڵ�اوب���وون���هوهی ئ �ه‌م زانیارییان ه به‌ریسواییه‌كی گهوره بۆ ئه‌مریكا ن�����اوزه‌د ده‌ك�����ات ،ل��ه‌ب��ه‌رام��ب��ه‌ردا زۆرب����هی چاودێرانی سیاسیی له‌وبڕوایه‌دان كه‌زۆربه‌ی ئه‌م زانیارییان ه له‌رابردوودا به‌شێوه‌ی پرژوباڵو دركێندراوه .هاوكات ئاماژه‌ش بۆ ئه‌وه‌ده‌كه‌ن ك�ه‌ئ�ه‌م مه‌سه‌ل ه ده‌ت��وان��ێ ئ��اڵ��ۆزی زیاتری كه‌یسی ئه‌فغانستانی لێبكه‌وێته‌وه‌‌و هاوكات له‌سه‌ر په‌یوه‌ندییه‌كانی ئه‌فغانستان له‌گه‌ڵ دراوسێكانی كاریگه‌ری به‌رچاو دابنێ. ب�ڵاوب��وون �هوهی به‌ڵگه‌نامه‌كانی جه‌نگی ئه‌فغانستان‌و ئاشكرابوونی رۆڵ��ی زیاتری ئێران له‌و واڵت ه به‌زیانی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئێرانه‌‌و ئ�ه‌م مه‌سه‌ل ه ده‌ت��وان��ێ كاریگه‌ری له‌سه‌ر قه‌یرانی ئه‌تۆمی‌و سیاسه‌تی ده‌ره‌كی ئێران دابنێ. م���اڵ���پ���ه‌ڕی "وی����ك����ی ل���ی���ك���س" ب���ه‌ه���ۆی ب��ڵ�اوك����ردن����هوهی ب �هڵ��گ �هن��ام � ه ه �ه‌س��ت��ی��ار‌و گ��رن��گ �ه‌ك��ان ده‌رب�������اره‌ی ح��ك��وم �ه‌ت �ه‌ك��ان��ی جیهان ،ناوبانگێكی نێوده‌وڵه‌تی بۆخۆی دروس��ت��ك��ردووه ،ئ �ه‌م ماڵپهڕه دیسه‌مبه‌ری 2006هات ه ناوی جیهانی ئینته‌رنێت.
ئه‌م به‌ڵگه‌نامان ه هه‌ڵگری چه‌ندین راپۆرتی نهێنی ده‌رباره‌ی "هه‌ڵ ه خوێناوییه‌كانی" هێزه‌كانی هاوپه‌یمان له‌ئه‌فغانستانه
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
کۆمێنت 17
"هه‌ر سروتێك له‌گه‌ڵ ته‌ندروستیدا نه‌گونجێت ،واته له‌گه‌ڵ مه‌به‌ستی خودادا ناگونجێت ،بۆیه به‌ئه‌ركی ده‌زانین كه‌ده‌بێت رۆژووانان ئاو بخۆنه‌وه" سازدانی :هه‌رێم عوسمان به‌شی یه‌كه‌م ئ �ه‌م دی���داره م���اوه‌ی س �ێ ب��ۆ چ��وار م��ان��گ ده‌ب��ێ��ت ئ���هن���ج���ام���دراوه ،وه‌ل��ێ وه‌ك دیدارێكی فه‌رمی نا ،كه‌بمه‌وێت ب�ڵاوی��ب��ك �ه‌م �هوه ،چ��ون��ك�ه له‌ئه‌نجامی گفتوگۆیه‌كی ه��اوڕێ��ی��ان �هو دۆستانه له‌نێوان من‌و م .ئازاد قه‌زاز له‌ده‌ربه‌ندیخان رووی��داوه ،كه‌بۆ سازدانی كۆڕێك بۆ م. ئازاد چووبووینه ئه‌وێ .شه‌وه‌كه‌ی تا دره‌نگانێ گفتوگۆمان له‌سه‌ر ئاین‌و به‌رهه‌مه‌كانی م .ئ��ازاد كرد ،دی��اره من زۆرم ال گرنگبوو بزانم ،ئایا م .ئازاد ب��ڕوای به‌بوونی خ��ودا هه‌یه؟ ئایا ئه‌و خودایه‌ی ئه‌و بڕوای پێیه‌تی ئه‌و خودایه‌یه كه‌ئێمه ئاشنای بووین؟ ئه‌و خودایه‌یه كه‌مرۆڤ ده‌سته‌مۆ‌و بێده‌سه‌اڵت ده‌كات یان ئه‌و خوایه‌ی كه‌مرۆڤ ئازادده‌كات ت��ا ب��ی��رب��ك��ات �هوهو خ���ۆی چ��اره‌ن��ووس �ی خ��ۆی دی��اری��ب��ك��ات؟ .ش��ه‌وه‌ك��هی نیوه خه‌ومانكرد‌و سپێده زوو له‌خه‌و هه‌ستاین بۆ پیاسه‌كردن‌و گفتوگۆكردن له‌ڕۆخی ڕووباری سیروان .من نه‌مده‌ویست كات به‌فیڕۆبده‌م بۆ گفتوگۆكردن له‌گه‌ڵ م. ئازاد ،ئه‌و بابه‌تان هی باسمانده‌كرد ،زیاتر بواری ئاین‌و فه‌لسه‌فه‌ی له‌خۆده‌گرت، كه‌زۆر سه‌رنجی منیان راده‌كێشا .ئه‌وه‌ی راستیبێت هێمنی م .ئازاد‌و كه‌مدوویه‌كه‌ی زۆرج�����ار م���ان���دووی ده‌ك�����ردم ،چونكه حه‌زمده‌كرد زێده‌تر‌و خێراتر بیروڕاكانی خۆی لهبارهی ئاین‌و خوداوه باسبكات. پێش ئه‌و دیداره‌م له‌گه‌ڵیدا ،به‌خوێندنه‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌كانی هه‌ستمده‌كرد ئازاد قه‌زاز یه‌كێكه له‌ڕۆشنبیره مولحیده‌كان ،وه‌لێ ل�هو گفتوگۆ زی��ن��دووه‌دا ،هه‌ستمده‌كرد نه‌متوانیوه باش له‌به‌رهه‌مه‌كانی بگه‌م، چونكه له‌وێدا بۆمده‌ركه‌وت ئه‌و یه‌كێكه ل�ه‌ع��اش��ق��ان�ی خ����ودا ،ب��ه‌وات��ا عاریفانه ب��ی��رده‌ك��ات��هوهو ده‌ژی ن���ه‌ك ع��اب��دان �ه. ه�ه‌رب��ۆی�ه زوو هه‌ستمده‌كرد ده‌چێته‌وه الی عاریفه گ�ه‌وره‌ك��ان‌و باسیانده‌كات. ه��ه‌رچ��هن��ده م .ق����ه‌زاز ت��ێ��رم��ی ب���اوه‌ڕ ب �ه‌خ��ودای په‌سه‌ندنه‌ده‌كرد ،به‌ڵكو ئه‌و ناسینی خودای به‌باشتر‌و شیاوتر ده‌زانی بۆ قسه‌كردن له‌سه‌ر خودا ،چونكی ئه‌و قه‌ناعه‌تی واب��وو خ��ودا شتێك نییه تا بڕوای پێبهێنین‌و ناشبێت خودا شت بێت، ده‌نا ئه‌و خودایه ده‌كرێته بت ،به‌ڵكو خودا دۆخێكه ده‌بێت پێی بژین‌و تیا بژین ،هه‌ر بۆیه‌ش له‌كتێبی سایكۆپۆلیتیكدا ده‌ڵێت مولحیدو موئمین یه‌ك به‌هایان هه‌یه. پ���اش پ��ی��اس �ه‌ك��ردن ،ه��ات��ی��ن �هوه ن��او ئ��وت��ێ��ل �ه‌ك �هو ل���ه‌چ���اوه‌ڕوان���ی خ��واردن��ی به‌یانیدابووین ،له‌و كاته‌دا م .ئازاد باسی رۆژوی ع��اری��ف��ان�ی ب��ۆ ك���ردم .منیش یارمه‌تیم ل��ێ��وه‌رگ��رت ب��ۆ تۆماركردنی
تۆ بڵێی خودا په‌یامبه‌رێكیتر بنێرێت ،یان ده‌بێ خۆمان خه‌می خۆمان بخۆین!
قسه‌كانی‌‌و ئه‌م دیمانه‌یه‌ش ده‌ره‌نجامی ئه‌و گفتوگۆیه‌یه كه له‌و به‌یانیه زووه‌دا ئه‌نجامدرا ،ب �ه‌اڵم به‌ڕاستی گرنگیی ب��ۆچ��وون �ه‌ك��ان �ی ل �ه‌س �ه‌ر رۆژووگ���رت���ن‌و ن��زی��ك��ی��م��ان ل �ه‌م��ان��گ �ی ره‌م�����ه‌زان�����هوه وایلێكردم داوا له م .ئ��ازاد بكه‌م گه‌ر پێی ئاساییه گفتوگۆكه باڵوبكرێته‌وه، ئه‌ویش رازی��ب��وو ،ب�ه‌اڵم به‌مه‌رجێ پێش ب�ڵاوك��ردن��هوهی خ��ۆی پێیدابچێته‌وه. من ده‌م �ه‌وێ ئ �هوه بڵێم زۆرم الگرنگه چ �هن��دان گفتوگۆی دی ل �ه‌س �ه‌ر ئه‌و بابه‌تانه له‌گه‌ڵیدا ئه‌نجامبده‌م ،چونكه ه �ه‌س��ت��ده‌ك �ه‌م ئ���ه‌م ج���ۆره ب��ی��رك��ردن�هوهی�ه ب��ۆ ئێستای ك���ورد گه‌لێك پێویسته، ل �ه‌ب �ه‌رئ �هوهی ه��زری دینی به‌درێژایی م���ێ���ژوو ل �ه‌چ �ه‌ق��ب �ه‌س��ت �ن‌و دۆگ��م��ای �ی خۆیدابووه .وه‌لێ ئه‌وه‌ی وایكردووه هزری ئاینی له‌م دۆگمایی‌‌و چه‌قبه‌ستووییه قورتاربكات ،ك��ران�هوهو نوێكردنه‌وه له‌م ه�����زره‌دا ب�ه‌دی��ب��ه��ێ��ن�ێ ،ع��اری��ف��ان��ب��وون�ه. ع��اری��ف��ان ههمیشه س �ه‌رم �ه‌ش��ق �ی ئ�هو كهسانه ب��وون كه‌نوێكردنه‌وه‌یان ك��ردووه، ئازاد قه‌زازیش یه‌كێكه له‌و عاریفانه‌ی خ �ه‌ون �ی ن��وێ��ك��ردن �هوهی ه �هی �ه .منیش به‌گرنگم زان���ی ب �ه‌م دی���ده نوێیه ،ئه‌و گۆمه مه‌نگه‌ی ئاین له‌كوردستاندا، بشڵه‌قێنین. ده‌ستوور :پێشه‌كی پێش ئه‌وه‌ی بچینه سه‌ر باسی سروتی رۆژوگرتن له‌ئیسالمدا ئ��ای��ا ئ��ێ��وه چ���ۆن ده‌ڕوان���ن���ه ئایینه‌كان به‌گشتی؟ ئایا ئایین به‌رهه‌مێكی دابڕاوه له‌م بوونه‌و له‌ودیوبوونه‌وه هاتووهو په‌یامی خۆی بۆ ئه‌م دیووی بوون ئاراسته ده‌كات یاخود پێچه‌وانه‌یه؟ ئ�������ازاد ق��������ه‌زاز :ئ��ێ��م �ه ك����ه ل����هوه ه��ۆش��ی��ارب��ووی��ن �هوه ،ه �ه‌م��وو ئاینه‌كان‌و ك��ت��ێ��ب �ه‌ك��ان ب �ه(ئ��ی��س�لام‌و ق����ورئ����ان)هوه راسته‌وخۆ كه‌المی خودا نه‌بن ،یه‌كێكبن له‌و هه‌موو ئه‌زموونانه‌ی كه‌مرۆڤایه‌تی پێیدا ت��ێ��پ�ه‌ڕده‌ب��ن ،ل���ه‌وه‌ش تێگه‌شتبین كه‌ئاینه‌كان ب�ه‌ره�ه‌م��ی تێكۆشانێكی سه‌ختی ویژدانێكی خاوێن‌و ئه‌زموونێكی رووح��ان��ی تایبه‌تمه‌ندانبن ،كه‌هه‌ریه‌كه ب��ۆ ساته‌وه‌ختی خ��ۆی��ان بوونه‌ته هۆی گ������ۆڕان‌و پ��ێ��ش��خ��س��ت�ن‌و گ���ه‌وره‌ب���وون���ی ب����ی����روه����زری م���رۆڤ���ای���ه‌ت���ی ،دی���س���ان ل���ه‌وه‌ش هوشیاربووبینه‌وه كه‌هه‌ریه‌كه ل����ه‌م ئ���ه‌زم���وون���ان���ه ،ك��ات��ێ ب �ه‌ژی��ان��ی واقعی م��رۆڤ تێكه‌ڵده‌بن ،خاسیه‌تی ئیدیالیستی‌و رۆحانیی خۆیان هێدی هێدی له‌ده‌ستده‌د‌هن‌و به‌ناوی خوداوه ده‌بنه یه‌كێك ل�ه‌ه��ۆك��اری نه‌هامه‌تی‌و ش�ه‌ڕ‌و كوشتار بۆ مرۆڤایه‌تی ،ده‌ڵێین م��ادام كه‌ئێمه له‌م هه‌قیقه‌ته هۆشیاربووینه‌ته‌وه، ئ��ی��دی پ��ێ��وی��س��ت ب����هوه ن���ه‌م���اوه ،وت��هو گوتاری كتێبه پیرۆزه‌كان (ئاینداره‌كان كردوویانن به‌پیرۆز) ده‌قاو ده‌ق وه‌رگرین، به‌ڵكو ده‌بێت ره‌چاوی ب��ارودۆخ بكه‌ین. جا ئیتر ئه‌و ره‌چاوكردنه پێچه‌وانه‌ی ده‌قه پیرۆزه‌كانیش بێت گرنگ نییه ،چونكی ی �ه‌ك �ه‌م ئ��ه‌وان��ه ئ��ی��ج��ت��ه��ادب��وون ك���راون‌و دووه‌م��ی��ش ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی راسته‌قینه‌ی م���رۆڤ له‌گشت س�ه‌رده‌م��ێ��ك��دا ده‌بێت له‌به‌رچاوبگیرێت ،نه‌ك پاراستنی ده‌قی پیرۆز به‌ئامانج وه‌ربگیرێت .پێویستمان به‌وه نییه پابه‌ندی ده‌قه‌كان بین‌و ته‌ئویلیان بۆ بهێنینه‌وه‌‌و خۆمانی تێدا گیربده‌ین، به‌بیانووی ئ�هوهی گوته‌ی خودا ده‌بێت وه‌ك خ��ۆی بمێنێته‌وه .ئ��ه‌م بۆچوونه گیردانی خودایه‌كی ره‌هایه له‌ده‌قێكی س���ن���وورداردا ،ك�ه‌ئ�ه‌م ك��اره به‌بۆچوونی ئێمه تاوانه .ئێمه باوه‌ڕمان ب�هوه هه‌یه ك���ه‌ده‌ش���ێ ق���ورئ���ان وه‌ك ده‌س��ت��وورێ��ك بخوێنرێته‌وه‌‌و ده‌قه‌كانی ته‌فسیرو ته‌ئویل بكرێن ،به‌اڵم ده‌ستوریش وه‌ك ده‌قی پیرۆز نابینرێت ،كاتێك كه‌مرۆڤ بیه‌وێت ده‌ست له‌ده‌ستووری واڵته‌كه‌ی وه‌ربدات. ب �هڵ��ێ ده‌وت�����رێ ئ��ی��س�لام ره‌چ����اوی
ئه‌مه‌ی كردووه ،به‌اڵم ئێمه پێمانوایه ئه‌و ره‌چاوكردنه‌ی مێژووی ئیسالم بۆ ئیمڕۆ له‌دوو الوه كورتده‌هێنێت :یه‌كه‌میان ئه‌وه‌یه كه‌ئیسالم ره‌چ��اوی رۆژگ��اری ك��ردووه، به‌اڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی ده‌قه‌كان له‌بۆچوونی ئ �ه‌وان��دا راس��ت�ه‌وخ��ۆ ل �ه‌خ��وداوه ه��ات��وون، هزری مرۆڤ سنووردار ده‌ك�هن ،ده‌بێت ههمیشه ئه‌و ده‌قانه ته‌ئویل بكرێنه‌وه ،بۆیه له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و ده‌قانه توانای بیركردنه‌وه نامێنێت .دووه‌میشیان ئ�هوهی�ه كه‌هه‌ر خودی ئه‌و ره‌چاوكردنانه‌ی له‌ئیسالمه‌وه
له‌دووبواری ده‌روونناسی له‌الی هكو ئیالهیاتناسیدا ل���ه‌الی���ه‌ك���ی ت���ر خ��ۆت��ان سه‌رقاڵكردووه ،پێتانوای ه ئه‌م جۆری رۆژوگرتنه‌ی ئ���ی���س�ل�ام ل���ه‌ئ���ێ���س���ت���ادا تاچه‌ند له‌گه‌ڵ زانستی س�����ه‌رده‌م�����ی ئ����ه‌م����ڕۆدا یه‌كانگیرده‌بێته‌وه؟ ئ����ازاد ق�����ه‌زاز :ئێم ه ب����ی����روب����اوه‌ڕم����ان وای���� ه
ئه‌مڕۆ مرۆڤ لهوه هۆشیاربووهتهوه كه‌هه‌رچی به‌ناوی ئاسمانه‌وه‌یه، دهبێتهوه به‌زه‌مینی‌و هه‌رچی به‌ناوی خواداو‌ه ده‌كرێ‌و ده‌وترێ ،دهدرێتهوه پاڵ مرۆڤ‌و هه‌رچی غه‌یب‌و میتافیزیكاش ه هێدی هێدی ده‌چنه‌و‌ه به‌ر رۆشنایی زانست ،ته‌نیا خودا خۆیه‌تی ناكه‌وێته به‌ر ئه‌و پێوه‌ره ه �هڵ��ق��واڵون ،ن��ات��وان��ن ب �ه‌رگ �هی ئیمڕۆ بگرن .ئه‌مه‌ش له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌و ده‌قان ه وه‌ختی خۆی ره‌چ��اوی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی گ��چ��ك �هی ن����ی����وه‌دوورگ����هی ع��ه‌ره‌ب��ی ل �ه‌م��اوه‌ی بیست‌و س��ێ س��اڵ��دا ك���ردووه، ئ �هی ب �ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی مرۆڤی سه‌رده‌می عه‌وله‌مه‌‌و دیموكراسی‌و عه‌لمانی ئه‌م سه‌رده‌مه ،كه‌نزیكه‌ی هه‌زارو چوارسه‌د س��اڵ��ی ب �ه‌س �ه‌ر ئ���هو ده‌ق���ه پ��ی��رۆزان �ه‌دا تێپه‌ڕاندووه ،چۆن له‌به‌رچاوبگرین! تۆ بڵێی خودا په‌یامبه‌رێكیتر بنێرێت ،یان ده‌بێ خۆمان خه‌می خۆمان بخۆین! له‌والشه‌وه ماریفه‌‌و زانستی مرۆڤ په‌یتا په‌یتا فراوانتر ده‌بن ،هه‌ر سه‌رده‌مێك جۆرێك له‌نوێكردنه‌وه ،خۆی به‌سه‌ر یاساو رێساكانی ئه‌و ئاینه‌دا ده‌سه‌پێنن .ئه‌مڕۆ مرۆڤ لهوه هۆشیاربووهتهوه كه‌هه‌رچی به‌ناوی ئاسمانه‌وه‌یه ،دهبێتهوه به‌زه‌مینی‌و ه���ه‌رچ���ی ب���هن���اوی خ������وادوه ده‌ك����رێ‌و ده‌وترێ ،دهدرێتهوه پاڵ مرۆڤ‌و هه‌رچی غ�هی�ب‌و میتافیزیكاشه هێدی هێدی ده‌چنه وه به‌ر رۆشنایی زانست ،ته‌نیا خودا خۆیه‌تی ناكه‌وێته به‌ر ئه‌و پێوه‌ره. نهێنی‌و پ�هی��ام�ه‌ك��ان��ی ئ��ه‌م تێكۆشانه رۆحیانه به‌تێپه‌ڕبوونی كات له‌مرۆڤ ئاشكراده‌بن .ئهمه واده‌كات ،ئیتر مرۆڤ خۆی جڵه‌وی به‌ڕێوه‌بردنی خۆی بگرێته ده‌ست‌و ئه‌مجار ئه‌و به‌دوای ناسینی ئه‌و نهێنیه‌دا بگه‌ڕێ‌و ئه‌و نهێنیه‌ش چاوه‌ڕێی م��رۆڤ ده‌ك��ات تا ئاشكرایبكات ،نه‌ك م��رۆڤ چ��اوه‌ڕێ��ی ئ �هو ب��ك��ات ،ت��ا ئه‌و كه‌سێك وه‌ك په‌یامبه‌ر هه‌ڵبژێرێت .ئهمه واتای ئهوه ناگه‌یێنێت كه‌په‌یامبه‌رێتی، دیارده‌یه‌كی ساخته بێت ،نه‌خێر هه‌رگیز واناڵێین ،به‌ڵكو ده‌ڵێین په‌یامبه‌رێتی ب���ه‌ری تێكۆشانی م���رۆڤ خۆیه‌تی، وه‌لێ رێگه‌یه‌كی تایبه‌ته‌و هاوكێشه‌یه‌كی تایبه‌ته له‌نێوان م���رۆڤ‌و خ���وادا‌و ئه‌و مرۆڤه خۆی ئه‌و هاوكێشه‌ی هاوسه‌نگ ده‌ك��ات .هه‌ركاتێ مرۆڤێك توانی ئه‌و هاوكێشه‌یه هاوسه‌نگبكاته‌وه ،مانایوایه ڕێگه‌یه‌كی درێ��ژی بڕیوه‌‌و گه‌شتووه‌ته هه‌قیقه‌تی خ��ودا‌و له‌پاڵ ئ��ه‌ودا ئیدی حه‌ساوه‌ته‌وه. ده‌س���ت���وور :ئ��ێ��وه وه‌ك ك�ه‌س��ێ��ك ك ه
كه‌پره‌نسیپی خۆگرتنه‌و‌ه بۆ م��رۆڤ ،به‌سوود‌و پێویسته ،به‌اڵم له‌هه‌مانكاتدا ناتوانین چاومان داخه‌ین‌و ب��ی��رك��ردن�ه‌وه‌م��ان بوه‌ستێنین له‌ئاستی ئه‌وه‌ی كه‌شێوه‌‌و فۆڕمی ئه‌م وه‌سیله‌ی ه یان ئه‌م سروته ،به‌پێی زانستی ئه‌مڕۆ، زیان به‌ته‌ندروستی مرۆڤ ده‌گه‌یه‌نێت. له‌دوو رووه‌وه ئه‌و زیان ه ده‌بینین: ئ������او ن������ه‌خ������واردن������هوه ب��ۆ • ماوه‌یه‌كی درێ��ژ :وه‌ك هه‌موو ده‌زانین جه‌سته‌ی م��رۆڤ ل �ه‌ش �ه‌و‌و رۆژێ��ك��دا پ��ێ��وی��س��ت��ی ب�����ه‌دوو ل��ی��ت��ر ئ���او ه �هی �ه، ئ���هو ئ����اوه‌ش ده‌ب���ێ وه‌ك ی���ه‌ك ب�ه‌س�ه‌ر ئ��هو چ�هن��د ك��ات��ژم��ێ��ره‌دا دابه‌شببێت. ئهمه جگه‌له‌وه‌ی ك ه ئاوخواردنه‌وه‌ی ته‌ندروستانه ئهوه نیی ه كاتێ كه‌تینوت بوو ،ئه‌وجا ئاو بخۆیته‌وه ،چونكه وه‌ك شاره‌زایانی ئه‌م بواره ده‌ڵێن ،ئه‌وكاته‌ی كه‌تینوت ده‌بێت مانایوایه كه‌جه‌سته‌ت ل �ه‌دۆخ��ێ��ك��ی ن��ات �هن��دروس��ت��ای �ه .بۆی ه م��رۆڤ ده‌بێت ناوبه‌ناو ئاوبخواته‌وه، پێشئه‌وه‌ی بگاته راده‌ی تینووبوون. سه‌رپێچیكردنی ئه‌م یاسایه له‌ڕۆژوی ئیسالمدا له‌م سه‌رده‌مه‌دا ،به‌بۆچوونی ئێمه ،پێچه‌وانه‌ی مه‌رامی خودایه‌كی هه‌قیقیه. به‌شێوه‌یه‌كی گشتی م���رۆڤ بۆ ماوه‌یه‌كی وا درێ��ژ رێگه‌ی خ��واردن‌و خواردنه‌وه‌ی لێبگیرێت ،هه‌ر كه‌ماوه‌ك ه ك��ۆت��ای��ی��ه��ات ،ه���هڵ���پ���هی خ������واردن‌و خ���واردن���هوهی تێدا دروس��ت��ده‌ب �ێو زۆر ده‌خ���وات‌و ده‌خ��وات �هوه ،بێئه‌وه‌ی گوێ به‌جۆری خواردنه‌كه بدات .زۆرجاریش له‌به‌ر زۆریی ئاوخواردنه‌وه ،خواردنه‌كه‌ش ب���ه‌ب���اش���ی ن���اخ���ورێ���ت ،ب �ه‌ت��ای��ب �ه‌ت��ی له‌شوێنه گ �ه‌رم �ه‌ك��ان��دا .ئ �ه‌م حاڵه‌ت ه زیان به‌ته‌ندروستیی له‌ش ،به‌تایبه‌تی گه‌ده ،ده‌گه‌یه‌نێت .سه‌رباری ئه‌مانه‌ش زی��اده‌ڕه‌وی��ه‌ك��ی زۆر ل�ه‌ئ��ام��اده‌ك��ردن��ی خ�������واردن‌و خ�����واردن�����ه‌وه‌دا ده‌ك���رێ���تو مرۆڤ خۆی چه‌ند‌ه چڵێسه ،كه‌چی ل�ه‌ڕه‌م�ه‌زان��دا هێنده‌یتر چڵێس ده‌بێت. ئه‌و زیاده‌ڕه‌وییه‌‌و ئه‌و ناهۆشیارییه‌ش، س����ه‌ب����اره‌ت ب �ه‌چ��ۆن��ی �ه‌ت��ی خ������واردن‌و خواردنه‌وه ،ده‌بێته هۆی گرانبوونێكی
زی���ات���ری ب�����ازاڕ ل���ه‌ڕه‌م���ه‌زان���ه‌ك���ان���دا. له‌كاتێكدا ده‌بوایه له‌ڕه‌مه‌زاندا له‌سه‌ر ش��م �ه‌ك داوا ك �ه‌م��ب��ووای �ه‌ت �هوهو ب��ازاڕ هه‌رزان ببوایه له‌مانگی خێروبه‌ره‌كه‌تدا، نه‌ك گرانببووایه. ده‌س��ت��وور :ب �ه‌اڵم هیچ ن �ه‌خ��واردن‌و ن�����ه‌خ�����واردن�����هوه ل���ه‌خ���ۆره���ه‌اڵت���ن ت��ا خ���ۆرئ���اواب���وون ،ب��ۆ ئ���هوهی���ه م��رۆڤ فێری ئارامگرتن بێت ،ئایا ل�ه‌ڕووی ده‌روونییه‌و‌ه ئه‌م جۆره رۆژووه‌ی ئیسالم مرۆڤ فێری ئارامگرتن ناكات؟ ئ���ازاد ق���ه‌زاز :خۆگرتنه‌و‌ه به‌مانا گشتیه‌كه‌ی دوو جۆره :خۆگرتنه‌وه‌یه‌كی ت����ه‌واو‌و خ��ۆگ��رت��ن �هوهی �ه‌ك��ی ن��ات��ه‌واو. خۆگرتنه‌وه‌ی ته‌واوه‌تی ئه‌و ڕۆژووه‌ی ه ك ه له‌ئیسالمدا هه‌یه .واته خۆگرتنه‌و‌ه ل �ه‌ه �ه‌م��وو خ�����واردن‌و خ���واردن���هوهی���هكو كرداری سێكسی له‌نێوان رۆژهه‌ڵهاتن تا رۆژئ��اواب��وون .ئه‌مجۆره رۆژووه‌ی��ان زان��س��ت پشتگیری ن��اك��ات ،چونك ه ل���هگ���هڵ رێ��س��اك��ان��ی ت �هن��دروس��ت��ی��دا ناگونجێت .ه�ه‌ر سروتێكیش له‌گه‌ڵ ته‌ندروستیدا نه‌گونجێت ،واته له‌گه‌ڵ مه‌به‌ستی خودادا ناگونجێت ،بۆیه ئێم ه به‌باشی ده‌زان��ی�ن‌و به‌ڵكو به‌ئه‌ركیشی ده‌زانین كه‌ده‌بێت رۆژووان ئاو بخۆنه‌وه. خۆڕاهێنان ل�ه‌س�ه‌ر ئ��اوخ��واردن �هوه ناو به‌ناو ،ئه‌ویش ئه‌ركێك ه مرۆڤ ده‌بێت له‌سه‌ری رابێت .ه��ه‌روه‌ك ئارامگرتن له‌سه‌ر نه‌كردن هه‌یه ،ئارامگرتن له‌سه‌ر كردنیش هه‌یه ،وات �ه م��رۆڤ زووزوو ج �ه‌س��ت �هی خ���ۆی وه‌ب��ی��رب��ێ��ت �هوه ،ن�ه‌ك له‌برساندا ته‌نیا بیر له‌چێژی خۆراك بكاته‌وه‌‌و جه‌سته‌ی خۆی وێرانبكات. گومان ل �ه‌وه‌دا نیی ه گۆڕینی ریتمی خ����واردن س��ااڵن �ه ،م���رۆڤ له‌جۆرێك له‌بێزاریی دووباره‌بوونه‌وه رزگارده‌كات‌و كاریگه‌رییه‌كی باشی ده‌روونی له‌سه‌ر م����رۆڤ ده‌ب���ێ���ت .ئ �ه‌م � ه ج��گ �ه‌ل �هوهی كه‌مرۆڤ به‌چاوه‌ڕوانیی ئێوارانه‌وه‌‌و به‌كۆمه‌ڵ خ���واردن ده‌خ���ۆن ،كارێكی ك��ۆم��ه‌اڵی��ه‌ت��ی��ی ب����ه‌س����ووده .گشت سروتێك‌و له‌گشت ئاینێكدا به‌تایبه‌تی ل�ه‌ك��ۆك��ك��ردن�هوهی م��رۆڤ�ه‌ك��ان��دا رۆڵ��ی گرنگ ده‌گێڕێت .
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
16کۆمێنت
"فه‌لسه‌فه حه‌ز‌ه بۆ ئازادبوون‌و دانایی‌‌و خۆناسین ،دینیش هۆكاره بۆ گه‌یشتن به‌و دانایی‌‌و ئازادیو خۆناسینه" هاوبیر كامه‌ران بۆ ده‌ستوور سازدانی :هه‌رێم عوسمان به‌شی دووه‌م ی له‌م به‌شه‌ی چاوپێكه‌وتنه‌كه‌دا هاوبیر كامه‌ران باس له‌گرنگی ئاین بۆ مرۆڤ ده‌كات‌و هه‌روه‌ها نزیكیی ڤیداییه‌كان لهمرۆڤهوه، ئاماژه‌ش به‌گرنگیدانی ڤیداییه‌كان ده‌كات به‌رامبه‌ر به‌ئه‌ده‌ب‌و ه��ون �ه‌ر ،پێشیوایه ئاین هۆكارێكه ب��ۆ گه‌یشتن به‌دانایی‌‌و ئازادیو خۆناسین.
ده‌ستوور :گرنگی ئاین بۆ مرۆڤ چییه، دی��اره هه‌ر ئاینێك به‌پێی دوورو نزیكی ل �ه‌م��رۆڤ‌و پ �هی��ڕه‌وك��اران��ی �هوه ج��ی��اوازی ه �هی �ه ،ب���ه‌اڵم ڤ��ی��دا چ �ی ج��ی��ای��ده‌ك��ات�هوه له‌ئایینه‌كانیتر؟ ئه‌و خه‌سڵه‌ته گرنگ‌و مرۆییانه چین ك�ه له‌ڤیداكاندا ههیهو له‌ئایینه‌كانی تردا نییه؟ هاوبیر كامه‌ران :ئایینی ڤیداییش وه‌ك هه‌ر ئایینێكیتر له‌سه‌رده‌مێك له‌سه‌رده‌مه‌كاندا دوچ��اری دۆگمابوون ه��ات .ب��ودا هات‌و ئ �ه‌م دۆگمایه‌ی تا راده‌ی���ه‌ك ره‌وان���ده‌وه، پ���اش���ان ی��ۆگ��ی��ی �ه‌ك��ان درێ�����ژهی�����ان ب �ه‌م ره‌وان��دن��هوهی��ه‌دا ،ب��ه‌اڵم روانینی قووڵی فه‌لسه‌فی‌‌و روونكردنه‌وه‌ی په‌یامه‌كانی به‌شێوه‌یه‌ك كه‌خه‌ڵكی تێبگه‌ن له‌خه‌سڵه‌ته دیاره‌كانی ئه‌م ئاینه‌ن .ڤیداكان مرۆڤ ب �ه‌ڕۆح �هوه ده‌ب�ه‌س��ت��ن�هوهو پێتده‌ڵێن خ��ودا له‌ناخی خۆتدایه ،بێگومان ئهمه دیارترین ی ڤیدایه‌‌و یارمه‌تی م��رۆڤ فه‌لسه‌فه ده‌دات ههمیشه له‌گه‌ڵ خودا دابێت .به‌اڵم پێموایه بۆ تێگه‌یشتنی ئه‌م فه‌لسه‌فه‌یه‌‌و یان له‌گه‌ڵیدا پێویستمان به‌یۆگا هه‌یه. یۆگایه‌ك كه‌خودامان له‌هه‌موو شته‌كاندا پێ نیشانده‌دات. ده‌س��ت��وور :گرنگیی ئاشنابوونی ك��ورد به‌ڤیدا چییه؟ ه��اوب��ی��ر ك����ام����ه‌ران :ئ��ێ��م�ه ه��ی��ن��دی�ه‌ك��ان به‌گاپه‌رست ده‌زان��ی��ن ،پێمانوایه ئ �ه‌وان بتپه‌رست‌و كافرن ،له‌كاتێكدا رووكردنه ك�ه‌ع��ب�ه ب��ۆ ن��وێ��ژك��ردن ی���ان رووك���ردن���ه تیمسالێكی شیڤا بۆ ن��وێ��ژك��ردن ،هیچ ج��ی��اوازی�ه‌ك��ی��ان نییه ئ �هگ �ه‌ر مه‌به‌ستی ه���ه‌ردووك���ی���ان خ��وداب��ێ��ت ،ه���ه‌م بته‌كه‌و ه���ه‌م ك�ه‌ع��ب�ه ه�����ه‌ردووك ق����وڕو خ��اك��ن، ئه‌گه‌ر رووك��ردن �ه هه‌ركامیان ئاگایی‌‌و مه‌عریفه‌یه‌كی قووڵی له‌گه‌ڵدا نه‌بێت ،ده‌بنه بتپه‌رستی .كاتێك خودا له‌هه‌موو شوێنێك ده‌بینی مه‌كه‌‌و مه‌دینه‌‌و قودس‌و بنارس‌و ڤاتیكان‌و رۆم�او نیویۆرك ،بۆ تۆ ده‌بنه شوێنگه‌لێكی پیرۆزو ده‌توانیت خودای تیا به‌دیبكه‌یت .فه‌لسه‌فه‌ی ڤیداكان هه‌ڵگری په‌یامی راسته‌قینه‌ی قورئانن، كه‌په‌یامی خودا له‌هه‌موو شوێنێكه (فانما تولوا فپم وج��ه الله) ده‌ده‌ن به‌مرۆڤ. لێكۆڵینهوه له‌ڤیداكان ئێمه به‌ره‌و جیهانی قووڵتری رۆح بانگهێشتده‌كه‌ن ،خاڵێكی زۆر گرنگیش له‌ڤیداكاندا ئه‌وه‌یه كه‌تۆ بۆ سوودوه‌رگرتن له‌ڤیداكان ،پێویستناكات ببیته ڤیدایی ی��ان واز له‌ئایینی خۆت بێنیت ،هه‌مووان ده‌توانین یۆگا بكه‌ین بۆ ئ�هوهی موسڵمانێكی باشتر‌و قووڵتربین، ی���ان م�ه‌س��ی��ح��ی��ی�ه‌ك�ی ب��اش��ت �رو ق��ووڵ��ت��ر بین ،یۆگایه‌ك كه‌یه‌كێكه له‌گرنگترین فه‌لسه‌فه‌كانی ناو ڤیدایه.
ده‌س��ت��وور :ڤیداكان تا چه‌ند لهمرۆڤهوه ن��زی��ك��ن ،ب���هوهی ك �ه له‌كتێبی زان��س�تو فه‌لسه‌فه ڤیدییه‌كاندا ده‌ڵێیت "ڤیداكان ل �ه‌وێ��ن �هی �ه‌ك ده‌چ���ن كه‌هونه‌رمه‌ندێكی ئیالهی‌‌و ئاسمانی كه به‌زمانی مرۆڤ دواب��ێ �تو ب �ه‌چ��اوی م���رۆڤ بینیبێتی، ره‌نگه‌كانی نه‌خشاندوون"؟ ه���اوب���ی���ر ك�����ام�����ه‌ران :ه��������ه‌روه‌ك چ���ۆن پ��رۆت��اگ��ۆراس ده‌ڵ��ێ��ت م���رۆڤ پ��ێ��وه‌ری هه‌موو شتێكه ،ڤیداكانیش گه‌وره‌ییه‌كی زۆر ده‌ده‌ن���ه م���رۆڤ‌و ئ �هو ده‌ك �هن �ه بااڵ م��رۆڤ ،ئه‌و بااڵ مرۆڤه‌ی شۆبنهاوه‌ر‌و نیچه به‌شوێنیدا ده‌گ����ه‌ڕان ،پێموابێت بیرۆكه‌ی بااڵمرۆڤی نیچه سه‌رچاوه‌ك هی ه���ه‌ر ل �ه‌ئ��وپ��ان��ی��ش��ادی ن��ێ��و ڤ��ی��داك��ان �هوه هاتبێت .ڤیداكان ب��وون�ه‌وه‌ر به‌مرۆڤێكی گ���ه‌وره‌و م��رۆڤ به‌بوونه‌وه‌رێكی بچوك ل�ه‌ق�هڵ�ه‌م��ده‌ده‌ن ،وات �ه جیهانی گ �ه‌وره‌و ج��ی��ه��ان�ی ب��چ��وك��م��ان ه �هی �ه ك���ه‌ه���ه‌ردوو ده‌رك �هوت �هی ی�ه‌ك هه‌قیقه‌تن كه‌خودایه. خ�����ودا‌و م�����رۆڤ ئ���اوێ���زان���ی ی �ه‌ك��ت��رن‌و له‌یه‌كتردا تواونه‌ته‌وه .گه‌یشتنی مرۆڤ ب��هو ده‌رك����هو تێگه‌یشتن ل��هو هاوكێشه رۆحانییه ،ده‌بێته هۆی كرانه‌وه‌ی مرۆڤ ب���ه‌ڕووی نهێنیه‌كاندا .ح�ه‌زره‌ت�ی خه‌یام له‌هۆنراوه‌یه‌كی زۆر گه‌وره‌دا ده‌ڵێت: اسرار ازل را نه تو دانی‌‌و نه من وین حل معما نه تو خوانی‌‌و نه من هست از پس پرده گفتوگویی من‌و تو چون پرد برافتد نه تو مانی‌‌و نه من
واته : ئه‌سراری ئه‌زه‌ل خۆ نه‌تۆ ده‌یزانی نه‌من چار‌هی ئه‌م كێشه نه‌تۆ ده‌یفامی نه‌من پشت په‌رده‌یه هه‌رچی كه من‌و تۆ ده‌یڵێین هه‌ر په‌رده نه‌ما نه‌تۆ ماویت‌و نه‌من پ���ه‌رد‌هی (ب��وون�ی پارچه‌پارچه جیهانی وێنه‌كان)و ئاگاییه‌كی شه‌قوشڕی بچوكی (م��ن)ی مرۆڤ كاتێك الچوو ده‌رگای مه‌عریفه‌ی ك�ه‌ون�ی ب �ه‌ڕووی��دا ك��رای�هوه، نهێنییه‌كان ئاشكراده‌بن‌و م��رۆڤ ده‌بێته رازو ره‌م��زی خ��ودا‌و كلیلی دۆزینه‌وه‌ی. ئهمه نزیكی ڤیداكانه لهمرۆڤهوه. ده‌س���ت���وور :ل��ه‌زۆرێ��ك له‌نووسینه‌كانتدا گ��رن��گ �ی ب �ه‌ش��ی��ع �رو ه���ون���ه‌ر ده‌ده‌ی�����ت، پرسیاره‌كه ئه‌وه‌یه كه‌گرنگیدان به‌ئه‌ده‌ب‌و هونه‌ر الی ڤیداكان تا چه‌ند له‌به‌رچاو ده‌گیرێت؟ به‌چ مه‌به‌ستێك ده‌وترێت؟ هاوبیر ك��ام �ه‌ران :كاتێك ده‌چیته‌وه ناو خۆت‌و ده‌ته‌وێت ده‌ركی هه‌قیقه‌ت بكه‌یت، كاتێك راده‌مێنیت ل �ه‌ب��وون وه‌ك ئ �هوهی كه‌هه‌یه له‌ناو تێڕانمانێكی قووڵدا ،ئه‌وكات هه‌ندێ دێڕ هه‌یه له‌ناوه‌وه وه‌زن‌و قافیه وه‌رده‌گرێت‌و كورتده‌بێته‌وه‌‌و مانای زیاتر پهیدادهكات .ئه‌و دێڕانه ده‌بنه هۆنراوه. بۆیه زۆر ل �ه‌ع��ارف‌و پیاوانی گ �هورهی رۆحانی وه‌ك مه‌والنا‌و حافز‌و سه‌عدی‌‌و شانكاراچاریا‌و خ�هی��ام‌و م�ه‌ح��وی‌‌و ئیبن عهرهبیو تاگور ده‌بینین كه هۆنه‌ر بوون‌و ش��اك��اری جیهانیان ه�هی�ه .منیش وه‌ك شوێنكه‌وته‌ی ئه‌و پیاوانه‌‌و ئه‌نجامده‌ری هه‌ندێ له‌ڕاهێنانه رۆحانییه‌كانی ئه‌وان، س �ه‌روک �ارم ل�هگ�هڵ ه��ۆن��راوه ه�هی�ه ،یان راس��ت��ت��ره بڵێم ج��ار ج��ار ه��ۆن��راوه س �ه‌رم لێده‌ده‌ن‌و له‌گه‌ڵ یه‌كتر داده‌نیشین‌و له‌وێوه‌یه ك �هن��ات��وان��م ف�ه‌ل��س�ه‌ف�ه له‌شیعر داب��ب��ڕم، شیعر ئه‌گه‌ر جیهانیبینیه‌كی فراوانی له‌پشته‌وه بێت ،ده‌بێته فه‌لسه‌فه‌یه‌كی ج��وان .فه‌یله‌سوف‌و دان��ا ڤیداییه‌كانیش به‌هه‌مان شێوه یان موزیكژه‌نن یان شاعیر. شیعر زیاتر له‌نووسینی وتارێك له‌ڕۆحی مرۆڤه‌وه نزیكه .بۆ نمونه دێڕه شیعرێكی مه‌حوی كه‌ده‌ڵێت:
هه‌ركه ده‌ركه‌وتی مه‌پرسه چی به‌سه‌ردێ گیان‌و دڵ ح��اڵ�ه‌ت�ی ش �ه‌ون��م ت�ه‌م��اش��اك�ه به‌وه‌ختی خۆرهه‌اڵت ه������ه‌ردوو دن���ی���ای م�����ادهو رۆح����ت بۆ گ��رێ��ده‌دات‌و باس له‌وه‌حده‌تێكی قووڵ‌و ت��وان�هوهی�ه‌ك�ی عیرفانیی ن��ێ��وان خ��ودا‌و م��رۆڤ ده‌ك���ات‌و یه‌كتایی‌‌و نادوانێتی ده‌سه‌لمێنێت .ئه‌وه‌ی به‌كتێبێك ده‌یڵێیت م �ه‌ح��وی ب �ه‌دێ��ڕێ��ك ل���ه‌م ه��ۆن��راوه‌ی��ه‌دا وتوویه‌تی. ده‌ستوور :نووسینی ئه‌و شیعرانه زیاتر ل �ه‌پ �هی��ڕه‌و‌هی ی��ۆگ��ادا ده‌خ��ول��ێ��ت�هوه یان ج��ۆرێ��ك ل��ه‌رۆچ��وون��ی ت��ێ��دای �ه ب��ۆ ن��او سۆفیزم؟ هاوبیر كامه‌ران :شیعر ناكه‌وێته نێو هیچ یاسایه‌كه‌وه ،له‌وانه‌یه له‌دێڕه هۆنراوه‌یه‌كدا به‌مورشیده‌كه‌م وتبێت: كێ ده‌زان��ێ خوایت وه‌ی��ا بهنده به‌اڵم مه‌علومه كێیت تۆ (ئه‌و)ی ده‌ستم به‌دامان ئه‌و نه‌بوونم چاره‌كه هه‌ندێك وتبوویان هاوبیر زۆر كافره‌و مامۆستاكه‌ی به‌خودا له‌قه‌ڵه‌مده‌دات، ن �هی��ان��زان��ی��ب��وو م���ن خ��ی��ت��اب �ی رۆح���ی مامۆستاكه‌م ده‌ك��ه‌م ،كه‌هه‌مان رۆحی ی ف���ان���ی ئ���هو. خ����ودای����ه ،ن����ه‌ك ل���ه‌ش��� له‌شوێنێكی تردا وتوومه: ی����ادی ت���ۆ وه‌ك م���هی ده‌ك����ا م�ه‌س��ت هۆشه‌كه‌ی بێهۆشی من هۆشی چ�ی ،چی م��اوه نه‌یبا زوڵفی چین‌و تاری تۆ لێره‌دا وشه‌ی زوڵ�ف‌و چین‌و تار‌و مه‌ی ه��ات��ووه ك�ه‌پ��ێ��م��وان��ی�ه خ���ودا ه��ی��چ ك��ام ل�ه‌وان�هی هه‌بێت ی��ان نه‌بێت ،ب �ه‌اڵم بۆ ده‌رب��ڕی��ن�ی ئ �هو مه‌به‌سته‌ی ئیحساسه رۆحانییه‌كه داوای��ده‌ك��ات مه‌جبورم ئه‌و وشانه ریزبكه‌م‌و بڵێم .كه‌واته ده‌كرێت سۆفییه‌ك ئه‌و شیعرانه بخوێنێته‌وه وه‌ك شیعرگه‌لێكی ته‌سه‌وف‌و یۆگیه‌كیش وه‌ك هۆنراوه‌گه‌لێكی یۆگا .چونكه كاتێك خودا دێته مه‌یدانی شیعره‌وه هیچ رێباز‌و
ته‌ریقه‌ت‌و سنوورێك نامێنێت. ده‌س���ت���وور :خ��ۆن��اس��ی��ن ،خ��وده��ۆش��ی��ار ی تاچه‌ند گرنگه له‌ڤیدادا؟ ئایا تا چه‌ند سروشت هۆكارێكه بۆ ئ�ه‌م خۆناسینه ؟ ده‌كرێت ڤیداكان به‌دۆستی سروشت‌و مرۆڤ له‌قه‌ڵه‌مبده‌ین؟ هاوبیر ك��ام �ه‌ران :وت��م��ان كه‌مه‌به‌ستی ڤ��ی��داك��ان ئ���ازادب���وون���ه ل �ه‌ه �ه‌م��وو ئ �هو چوارچێوانه‌ی ئاگایی‌‌و بوونی مرۆڤیان كۆت‌و به‌ندكردووه‌‌و ئه‌ویان خستووه‌ته نێو چوار دیواری ئیگۆ‌و (من)هوه .خۆناسین یه‌كه‌م قۆناغ بۆ ئه‌و ئازادبوونه .ئه‌وه‌ی خ��ۆی نه‌ناسێ ئ �هو ك���ۆت‌و به‌ندانه‌ش ن��ان��اس��ێ��ت ك �ه ب���ه‌ده‌وری���دا ه���هن .ری��گ ڤیدا كه‌یه‌كه‌م ڤیدایه زۆر ك �ه‌م باسی مرۆڤ ده‌كات‌و هه‌موو سوترا‌و دێڕه‌كانی ته‌رخانه بۆ ستایشكردنی سروشت .ڤیدا له‌رێگه‌ی س��روش��ت�هوه وه‌س��ف�ی م��رۆڤ ده‌ك��ات‌و واده‌ك��ات م��رۆڤ به‌تێگه‌یشتن له‌سروشتی ده‌ره‌ك�ی ،سروشتی ناوه‌كیی خۆی بناسێت .جیاوازیی ڤیدا‌و تانتراش لێره‌وه ده‌ستپێده‌كات ،كه ڤیدا ل �هدهرهوه به‌ره‌و ناوه‌وه‌ت ده‌بات‌و تانترا له‌ناوه‌وه به‌ره‌و ده‌ره‌وه‌ت ده‌باته‌وه ،هه‌رچه‌ند هه‌ردووكیان له‌كۆتاییدا ده‌گه‌نه‌وه یه‌ك شوێن .به‌اڵم زۆر گ��رن��گ�ه ب��زان��ی��ن ئ���هو س��روش��ت�هی ئێمه‌ی تیا ده‌ژی���ن ،به‌شێكه له‌ئێمه‌‌و ئێمه‌ش به‌شێكین ل �هو سروشته ،خ��ودا ل�هو سروشته‌وه زۆرج��ار خ��ۆی بۆ ئێمه به‌یانده‌كات ،ئه‌م تیۆریه‌ش ته‌نیا له‌ڤیدادا نییه ،ئه‌وه‌تا ته‌ورات ده‌ڵێت سه‌ره‌تا وشه هه‌بوو ،وش�ه خ��ودا ب��وو .قورئان ده‌ڵێت ب��ڕوان��ن له‌حوشتر چ��ۆن دروس��ت��ك��راوه، بڕوانن له‌شاخه‌كان‌و زه‌ریاكان‌و چینه‌كانی زهویو ئاسمانه‌كان ،تا بۆتان ئاشكراببێت كه‌خودا هه‌یه .له‌ڤیدادا هه‌ریه‌ك له‌دیارده سروشتییه‌كان وه‌ك فریشته ناویانهاتووه وه‌ك خ���اوه‌ن هێز چ��وێ��ن��راون ،ب��ۆ نمونه سوریا فریشته‌ی خ��ۆره‌‌و وت��راوه كه‌خۆر چاوه‌كانی خ��ودای�ه ،ئاگنی فریشته‌ی ئاگره‌‌و وت��راوه كه‌ئه‌و گه‌رمیی له‌شی خودایه‌‌و هتد.. ده‌ستوور :ڤیداكان به‌وه ده‌ناسرێت كه‌هه‌م ئایینی‌‌و هه‌م فه‌لسه‌فی‌‌و هه‌م مادی، ئایا ئهمه دژای�ه‌ت�ی دروستناكات له‌م رێ��ب��ازه‌دا له‌كاتێكدا فه‌لسه‌فه‌و ئایین له‌زۆر شتدا كۆكنین؟ هاوبیر كامه‌ران :نه‌دین له‌هیندستان ئه‌و مانایه‌ی هه‌یه ،كه‌الی ئێمه هه‌یه‌تی، ن �ه‌ف �ه‌ل��س �ه‌ف �ه‌ش .ف�ه‌ل��س�ه‌ف�ه ح����ه‌زه بۆ ئ��ازادب��وون‌و دانایی‌‌و خۆناسین ،دینیش هۆكاره بۆ گه‌یشتن به‌و دانایی‌‌و ئازادیو خ��ۆن��اس��ی�ه .ئ���ه‌م دووان����ه ل �هگ �هڵ ی�ه‌ك ناته‌بانین .كێشه‌كه لێره‌دایه كه‌مرۆڤ پێیوابێت بێ فه‌لسه‌فه ده‌بێته كه‌سێكی ئایینیی زۆر دانا ،یان پێیوابێت بێ ئایین ده‌گاته سه‌رئه‌نجامی فه‌لسه‌فه .به‌پێی بیروڕای ڤیدا فه‌لسه‌فه به‌شێكه له‌ئایین، ب��ۆی�ه ده‌وت��رێ��ت ف�ه‌ل��س�ه‌ف�هی ڤ��ی��دا یان فه‌لسه‌فه‌ی ئیسالمی یان فه‌لسه‌فه‌ی ب��ودای�ی .ئه‌گه‌ر م��رۆڤ بیرنه‌كاته‌وه‌‌و س�ه‌رن��ج��ن�ه‌دات‌و پرسیارنه‌كات‌و ح�ه‌زی ب��ۆ ك�ه‌ش��ف��ك��ردن�ی نهێنییه‌كان ن�ه‌ب��ێ، بێگومان پێویستی به‌ئایین نییه ،چونكه ئایین له‌پێناو گه‌یشتن به‌وه‌اڵمی ئه‌و پ��رس��ی��اران �هی��ه ،ك�ه‌ف�ه‌ل��س�ه‌ف�ه ناتوانێت وه‌اڵمیانبداته‌وه.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
فه‌ر هه‌نگ 19
دوو توخمی سه‌ره‌كی نووسینه‌كانی شاملوو
پ�����������اس�����������پ�����������ۆرت * دێب ئۆلین ئانفێرت و :هیوا حسه‌ین
ئه‌رده‌اڵن فه‌ره‌جی ئه‌حمه‌دی شاملوو بێگومان یه‌كێك له‌سیما گه‌وره‌و بنیاتنه‌ره‌كانی ب��واری شیعری فارسییه ،كه‌ئه‌م ێ توخمه‌و‌ه وه‌رگ��رت��ووه، تایبه‌تمه‌ندییانه‌ی له‌س كه‌بریتین ل �ه‌ج��ۆری روان��ی��ن ،گ��وت �ه‌زای به‌ڵێن (پابه‌ندی) و زمان (مۆسیقای وشه‌كان “توخمێك كه‌به‌شێكی گرنگی تایبه‌تمه‌ندیی ه شاعیرانه‌كه‌ی شاملووی به‌كۆڵ هه‌ڵگرتووه“). ئ �هگ �ه‌رچ��ی ك���ه‌م ن��ی��ن ئ���ه‌وان���هی وا حافیزی شیرازی له‌شاملوو به‌رزتر هه‌ڵده‌سه‌نگێنن ،به‌اڵم به‌دڵنیاییه‌و‌ه شاملوو به‌رجه‌سته‌ترین شاعیری چه‌ند ساڵه‌ی رابردووی ئه‌ده‌بیاتی فارسه. ئه‌گه‌رچی شاملوو وه‌ك شاعیرێكی ئێرانی ك ه له‌ئاستی جیهانیدا ناسراوه ،ب ه له‌به‌رچاوگرتنی تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی شیعرییه‌وه ،شاعیرێكی ف���ره‌ڕه‌ه���هن���ده‌و ن��اك��رێ��ت ت�هن��ی��ا ل �ه‌ره‌ه �هن��دێ��ك �هوه خوێندنه‌و‌ه بۆ به‌رهه‌مه‌كانی بكرێت ،به‌اڵم ئه‌م ێ ته‌وه‌ره‌ی كه‌ئاماژه‌ی پێدرا (جۆری روانین‌و س زم���ان) ب��ه‌ب��ڕوای م��ن ك��اری��گ�ه‌رت��ری��ن ره‌گ���هزو توخمه‌كانی هه‌رمانی شاملوون. جۆری روانین (روانین): گرنگترین شت له‌روانگه‌ی شاملووه‌وه ،چه‌مك ه گه‌وره‌كانی “م��رۆڤ” و “ئازای”ـیه .شاملوو له‌زۆرێك له‌شیعره‌كانی گێڕه‌ره‌وه‌ی ده‌ردو ئازاری هاوبه‌شی مرۆڤایه‌تیی ه كه‌ئازادییه‌كه‌ی له‌قورگی مێژوودا كپكراوه‌و شیعری شاملوو له‌م گوزه‌ره‌دا، هاواری ده‌مكوتكراوی نه‌وه‌یه‌ك ه ك ه له‌ژێر چه‌قۆو ته‌وری زۆرداری‌و سته‌مكاری له‌ت له‌ت ده‌بن‌و بۆ قوربانیبوونیان هیچ خ �ه‌اڵت‌و پاداشتێكیش قبو ڵ ناكه‌ن .شاملوو كه‌وه‌ك تاكه‌كانی هاونه‌وه‌ی خ��ۆی ،چاره‌نووسی مه‌حكوم ه به‌سته‌مكاری‌و س��ان��س��ۆر ،ه��ۆش��داری ن�ه‌ب��وون��ی ئ���ازادی ه��اوار ده‌كات (به‌اڵم ناناڵێنێت) و ب ه له‌به‌رده‌ستدابوونی هه‌موو ریتمه‌كانی جیهان ،كاره‌ساتی ئه‌م نه‌بوون ه وێنا ده‌ك���ات‌و نه‌خشه‌كه‌ی له‌مێشكی هه‌موو هاونه‌وه‌كانی خۆیدا ده‌كێشێته‌وه: “هه‌موو له‌فزه‌كانی جیهانم له‌به‌رده‌ستدا بوو و ئه‌وه‌مان نه‌وت كه به‌كارما بێت چونكه ته‌نیا یه‌ك قسه قسه‌یه‌ك له‌گۆڕێدا نه‌بوو ئازادی! ئێمه نه‌مانوت تۆ له‌مێشكی خۆتدا وێنای بكه”. (شاملوو ،ابراهیم در اتش) شتێك له‌ته‌وه‌ره‌ی باسكردن سه‌باره‌ت به‌روانین‌و ن��ی��گ��ای ش��ام��ل��وو س�ه‌رن��ج��ڕاك��ێ��ش�ه ،ده‌رب��ڕی��ن��ی به‌داخی‌و حه‌سره‌ت ه ل �ه“راب��ردوو” و ناڕه‌زایه‌تی‌و بێزاری ل ه “ئ �ه‌م��ڕۆ” .شاملوو ئه‌زموونه‌كانی رابردووی خۆی خۆشده‌وێت‌و له‌راستیدا له‌زۆرێ له‌شیعره‌كانیدا دهگهڕێتهوه بۆ راب��ردوو .له‌مڕۆ داده‌بڕێت ،به‌اڵم به‌ئایند‌ه هیواداره .داهاتوویه‌ك كه‌سه‌ره‌نجام دێت‌و به‌لێكدانه‌وه‌ی ئه‌و “دلۆڤانی ده‌سته جوانه‌كانی” ئه‌و ده‌گرێت: رۆژێ���ك ئ �هو دێ �تو ئێم ه دووب���اره كۆتره‌كانمان ده‌دۆزینه‌وه‌و دلۆڤانی ده‌ستی جوانی ده‌گرێت رۆژێك كه كه‌مترین سروودمان ماچ بێت و هه‌ر ئینسانێك بۆ هه‌ر ئینسانێكی تر برا بێت)2(”. ب�����ه‌داخ�����یو ح���ه‌س���ره‌ت���ی ش���ام���ل���وو ب���ه‌ه���ۆی رابردوویه‌كه‌وه‌ی ه ك ه له‌ده‌ستچووه ،نه‌فره‌ت له‌مڕۆو كردنی رابردوو به‌هیوا یان بێهیوایی له‌داهاتوو، ت��ا كۆتایی ل �ه‌زۆرێ��ك ل�ه‌س��رووده‌ك��ان��ی شاملوو به‌رده‌وامده‌بێت‌و ب ه لێكدانه‌وه‌ی “به‌راهه‌نی” ( ره‌زا به‌راهه‌نی_شاعیرو بیرمه‌ندی ئێران كه‌ئێستا دانیشتووی واڵتی كه‌نه‌دایه)“ :به‌رده‌وام به‌داخ ه بۆ رابردوو كه‌نییه‌و ده‌یه‌وێت به‌ره‌و ئه‌و “رابردوو” سه‌ره‌ڕای نه‌بوونی ،بگه‌ڕێته‌وه ،كه‌ناتوانێت‌و بۆ ده‌ربڕینی ئه‌م نه‌بوونه‌ی ه كه‌گوته‌زای حه‌سره‌تی “راب��ردوو” و نه‌فره‌ت‌و بێزاری ل ه “ئه‌مڕۆ” سه‌ر هه‌ڵده‌دات‌و وێڕای ده‌ربڕینی ئه‌م دابه‌شكارییه، ب �ه‌داخ��ی ب��ۆ راب����ردوو ده‌بێت ه ه��ی��واو بێهیوایی به‌رامبه‌ر به‌داهاتوو كه‌داهاتووی ئێمه‌یه ،ئاینده‌ی ئهوه”. عه‌هدو په‌یمان: پ �هی��م��ان��ی ش��ام��ل��وو ل �ه‌ش��ی��ع��ردا ،په‌یمانێكی ئیدیئۆلۆژیكی‌و حیزبی نییه .په‌یمانی ئه‌و بهنده له‌سه‌ر به‌ها جیهانی-مرۆیی .به‌واتایه‌كی رۆشنتر ده‌توانین بڵێن كه‌په‌یمانی شاملوو وه‌ك مرۆڤێك
ك �ه‌زۆرت��ر ب���اوه‌ڕی ب� ه به‌ها گشتی‌و جیهان_ نیشتمانی هه‌یه ،بنیاتنراوه‌و ئه‌م ه له‌تایبه‌تمه‌ندیی ه گرنگه‌كانی ك���اری ش��ام��ل��ووه له‌باسی پرسی عه‌هدو په‌یمان له‌شیعردا: چیرۆك نیم كه‌بمڵێیته‌وه ئاواز نیم كه‌بمچڕی ده‌نگ نیم كه‌بمبیستی یان شتێك كه‌بیبینی یان شتێك كه‌بیزانی ... من ئازاری هاوبه‌شم هاورام كه”. خاڵێكی گرنگ ك ه له‌باسی گوته‌زای په‌یمان له‌شیعری شاملوودا ده‌توانین ئاماژه‌ی پێبكه‌ین، ده‌روونی بوونه‌وه‌ی ئه‌م گوته‌زایه‌ی ه له‌ناوه‌ڕۆكی شیعرو مێشكی شاعیردایه ،وات ه هه‌ڵسوكه‌وتی ش��ام��ل��وو ل �هگ �هڵ پ��رس��ی پ �هی��م��ان ل�ه‌ش��ی��ع��ردا، هه‌ڵسوكه‌وتێكی له‌پێشه‌و‌ه دارێژراو ،چوارچێوه‌یی‌و بینراو نییه ،به‌ڵكو گوته‌زای په‌یمان له‌مێشكی ئ���ه‌ودا “س���ه‌روه‌ر”ـ��� ه و ئ��ه‌م دۆخ���ه ،شاملووی ل�هن��اخ�هوه پ��اب �هن��دك��ردووه .له‌كاتێكدا ك�ه‌زۆرێ��ك له‌شاعیرانی ه��اون�هوهی شاملوو له‌هاوسه‌نگی له‌گه ڵ ئ �هو ،وه‌ك نۆرم ه له‌پێش دارێ��ژراوه‌ك��ان سه‌یری گوته‌زای په‌یمانیان كردووه‌و ئه‌م چه‌شن ه په‌یمانێك ه كه‌مه‌ترسیی ه درێژماو‌ه ئیدئۆلۆژیكه‌كان له‌هه‌ڵسوكه‌وت له‌گه ڵ پرسی په‌یمان‌و پابه‌ندی بۆ ئه‌وانی تری به‌دواوه بووه. مۆسیقای وشه‌كان له‌شیعردا: ل�ه‌س�ه‌ره‌ت��ای ئ �ه‌م باس ه به‌جۆرێك ئ��ام��اژه پێدرا ك �ه‌س �ه‌رن��ج��دان ب�ه‌ت��وخ��م��ی م��ۆس��ی��ق��ای وش �ه‌ك��ان له‌شیعر (به‌تایبه‌ت له‌شیعر‌ه سپییه‌كان) یه‌كێك له‌تایبه‌تمه‌ندییه شاعیرانه‌كانی شیعری شاملووه. شاملوو ل �ه‌ك�ڵاورۆژن �هی س�ه‌رن��ج��دان به‌توخمی مۆسیقای وشه‌كان له‌شیعری سپیدا ،پێشه‌نگ‌و پێشه‌وای بواری شیعری فارسییه‌‌و ئه‌مه‌ش كاتێك ئاشكراده‌بێت ،كه‌سه‌مای موزیكاڵی وشه‌كان له‌زمانی شیعری ئه‌ودا تاووتوێ بكه‌ین: “تۆ كێی كه‌من به‌مجۆر‌ه به‌متمانه‌وه ناوخ خۆم به‌تۆ ده‌ڵێم كلیلی ماڵه‌كه‌م ده‌خه‌م ه ناو ده‌ستت نانی شادیم له‌گه‌ڵت به‌ش ده‌كه‌م”. به‌رجه‌سته‌ترین ك��اری شاملوو وه‌ك شاعیرێكی پ��ێ��ش��ڕه‌و و ب��ه‌ئ��ه‌زم��وون ف���ۆڕم���دان به‌توخمی م��ۆس��ی��ق��ای وش���ه‌ك���ان���ه ل �ه‌ش��ی��ع��ری س��پ��ی��دا، به‌رهه‌مهێنانی ئاهه‌نگ‌و ئاواز له‌جیاتی قافییه‌و عه‌رووزی گرێبه‌ستی ناو شیعرك ه له‌راستیدا به‌م كاره نه‌بوونی وه‌زنی له‌شیعری قه‌ره‌بووكرده‌وه. ل �هو ش��ێ��وازان �هی ك�ه‌ده‌ت��وان��ی��ن ب��ۆ دركپێكردنی توخمی مۆسیقای وشه‌كان له‌شیعری شاملوو یارمه‌تی به‌رده‌نگ‌و خوێنه‌ر بكات ،به‌ده‌نگی به‌رز خوێندنه‌وه‌ی ،ئاوازئاسا خوێندنه‌وه‌و چه‌ندین‌و چه‌ند جار خوێندنه‌وه‌ی شیعره‌كانیه‌تی .توانایی مۆسیقای وش �ه‌ك��ان ده‌بێت ه ه��ۆی پێكهێنانی مۆسیقا له‌هه‌موو شیعره‌كه‌دا. له‌تایبه‌تمه‌ندییه‌كانیتر له‌شێوه‌ی به‌كارهێنانی مۆسیقای وشه‌كان له‌زمانی شیعری شاملوودا، شاره‌زایی شاملووه به‌سه‌ر وه‌زنی شیعری كالسیك‌و نیمایی‌و به‌ئاگابوون له‌ده‌ق ه كۆنه‌كانه‌و ئه‌مه‌ش شتێك ه كه‌ده‌كرێت به‌فراوانی له‌توخمی مۆسیقای وشه‌كان له‌زمانی شیعری شاملوودا بیدۆزیته‌وه: “میوه‌ی سه‌ر دارم به‌ردی ده‌ستی چه‌توون منداڵێك. سیحری موعجیزه‌یه‌ك مه‌گه‌ر په‌ناهم دا له‌زیانی خۆم وه‌ها كه‌ده‌ستی ملهوڕی خۆبه‌خۆ كراوه منم”. ش��ێ��وازی به‌كارهێنانی وش �ه‌ك��ان به‌مه‌به‌ستی پێكهێنانی جۆرێك مۆسیقا له‌شیعری سیپیداو كه‌ڵكوه‌رگرتن له‌شێوه‌نووسینی ده‌ق� ه كۆنه‌كان، تایبه‌تمه‌ندی شاملووه ،به‌اڵم كاری گرنگتری ئه‌و ك ه له‌شیعره‌كانیدا به‌ئامرازی ده‌ق��ی كۆن، زمانێكی نوێی له‌شیعر پێكهێناوه‌و به‌توخمی مۆسیقای وشه‌كان له‌زماندا ،زیادیده‌كات.
له‌ژووری ئوتێله‌كه له‌گه‌ڵ كه‌ل‌و په‌له‌كانیتر دزرابوو. رهنگه ل �ه‌ژووری ئوتێله‌كه‌ش نا ،له ناو شه‌مه‌نده‌فه‌ر له‌خۆیان دزیبێت .یان رهنگه له‌ناو شه‌مه‌نده‌فه‌ریش نه ،له‌ناو سندوقێكی داخراو یان جانتاكه‌ی .ره‌نگیشه له‌ناو دااڵن یان سه‌ر قاڵدرمه‌كان ،ره‌نگیشه به‌ده‌ستی نه‌گه‌یشتبێ‌و ئ��هو ن��اچ��ارب��وو وه‌ك سه‌گێك كۆنی كردبێت بانگی بكات .یان رهنگه یه‌كێكی هه‌بووبێت كه‌هه‌موو ساڵێك بێگۆڕێته‌وه ،هه‌موو ساڵێك له‌مانگی نۆڤه‌مبه‌رداو ئهمه بۆ 10ساڵ وا بێت .یان بۆ ماوه‌ی چه‌ند كاتژمێر له‌ناو هۆڵی گواستنه‌وه‌دا داده‌نیشت‌و ده‌یگرت بهدهستهوه .رهنگه ئاواتی بێت یه‌ك دانه‌ی هه‌بێت ،ب���ه‌الَم ن�هی��ب��وو ،به‌ڵكو ون �ی ك��ردب��وو یان ونده‌بوو .رهنگه هه‌رگیز نه‌یبووبێت ،یان له‌وانه بوو هه‌یبێت ،یان كه‌سێكی هه‌بوو ،كه‌سێك كه‌ناو هه‌یكه‌لی وه‌ك ئه‌و ده‌چوو ،یان كه‌سێك كه‌بیركردنه‌وه‌و مێشكی وه‌ك ئه‌و ده‌چوو. نه‌كا دابێتی به‌بێگانه‌یه‌ك ،یان نه‌یدوا ،یان سوێندده‌خوا كه‌نه‌یداوه ،یان له‌سه‌ر پردێك وه‌ستابوو و له‌ناو ده‌ستی كه‌تبووه خوارو كه‌وتبووه ناو ئاو .بۆ ئه‌وه‌ی نه‌یده‌ویست ب��گ�ه‌ڕێ��ت�هوه والَت���ه‌ك���هی ،ب��ۆ ئ���هوهی الی وا بوو والَت لێره‌یه .یان رهنگه ،زۆر باشه ،خراپتر له‌مه چی ده‌بێت؟ به‌ڵگه‌ی شینه‌كه‌ی كاتی حه‌مام ،ئاماژه‌یه یان له‌گه‌ڵ س �ه‌رج �ه‌م ئه‌مریكایی‌و نائه‌مریكایه‌كانیشدا ده‌بێت سوێندبخوات وه‌الَم �ی ئه‌م پرسیارانه بداته‌وه .یان ئه‌وه‌ی سوێندێكی نووسراوه‌یی ده‌خوارد كه‌ماوه‌یه‌كی زۆرت��ر ده‌مایه‌وه‌و پێویست به‌شایه‌ت نه‌بوو و ده‌یووت تائێستا وه‌رینه‌گرتووه ،نه‌یفرۆشتووه به‌كه‌س ،مافی هه‌بوونی ل�ه‌ده‌س��ت��ن�ه‌چ��ووه ،نه‌یخستووه‌ته ژێ��ر خۆڵ یان به‌كه‌سی نه‌داوه .به‌خواو پێغه‌مبه‌ر سوێندده‌خوات ،وه‌ك ئه‌و نه‌فامانه‌ی سوێند ده‌خ��ۆن به‌زێڕه‌كانیان، سوێند به‌شه‌ره‌ف‌و ویژدانی ده‌خوات به‌ده‌نگی له‌رزۆكی مرۆڤێكی شكستخواردوو ،به‌لێوه له‌رزۆكه‌كانی‌‌و ئه‌و چاوانه‌ی كه‌بڕیویه‌ته ئاسمان‌و ده‌س��ت به‌خاچه‌كه‌یدا دێنێت‌و زه‌ینێك ك �ه‌وه‌ك كه‌ره‌سه‌یه‌كی ده‌رخ �ه‌ری درۆ ده‌چێت .به‌ڕێزان ده‌یه‌وێ سوێندبخوات. ن���هی���داوه ب�ه‌س��ێ��رب��ی��ی�ه‌ك��ان ،ن���هی���داوه به‌چێكییه‌كان، ب��هن��ای��ج��ری��ای��ی��ه‌ك��ان��ی��ش��ی ن���������ه‌داوه ،ب �ه‌ه��ای��ت��ی �یو ئه‌رژه‌نتینییه‌كانیش .ئ �هگ �ه‌ر ئ�ه‌ل��س��ال��وادۆری��ی�ه‌ك��ان هه‌یانبێت ك��اری ئ�هو نییه .به‌ده‌ست رۆژه�ه‌الَت�ی ناوه‌ڕاستییه‌كانیشه‌وه نییه. پێشوازی لێ ده‌كه‌ن......، یان له‌شوێنێكی گه‌رم‌و شێدارو غه‌م هێنه‌ر له‌ژێر دارێك ب�هگ�ه‌الَی ت��رهوه وه‌ك ن��او له‌پی ده‌س��ت له‌ته‌نیشت پیاوێك دانیشت كه‌جگه‌ره‌یه‌كی به‌رگی پێ ب��وو و پێی ده‌وت نیگه‌ران نه‌بێت .ئه‌گه‌ر زۆر نیگه‌رانه، یه‌كێكی بۆ پهیدادهكات ،ئه‌مریكایی نه ،مه‌كسیكی باشتره .پێنج هه‌زار دۆالری تێ ده‌چێت‌و ناوی ده‌خه‌نه ن��او سیستمه‌وه .ه �ه‌م��وو دون��ی��ا مه‌كسیكییه‌كانیان خ��ۆش��ده‌وێ .سه‌ره‌نجام یه‌كێك ده‌دۆزێ��ت �هوه ،ب�ه‌الَم مۆری چوونه‌ناوه‌وه‌ی كوبای پێوه‌یه .تاوانی خۆی نییه ،ب�ه‌الَم به‌وه‌ها شتێك ناتوانێت بگه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌مریكا. یان ناتوانێ وه‌ك جان ڤین رێ��زی لێ بگیردرێ كه له‌ریۆ ...كه‌شتییه‌كه‌ی له‌قوڕدا گیری كردبوو و به‌ویان ده‌ووت ته‌كسیه‌ك بگره ،دواتر پاسێك ،دواتر پاسێكیترو
دوات��ر به‌له‌مێك‌و بڕۆ ب �ه‌رده‌م كه‌شتییه‌كه‌و پێی بڵێ هه‌ر كه‌س بمباته ئه‌و ب�ه‌روه هه‌رچییه‌كی بوێ پێی ده‌ده‌م .هه‌ر كه‌س هه‌رچی ده‌وێ .لێره به‌ره‌الَم مه‌كه‌ن له‌ناوه‌ڕاست ئه‌م قوڕو لیته‌دا له‌به‌رده‌م خۆ .وا مه‌كه‌ن جارێكیتر لێره ب��ڕۆم‌و كه‌له‌پچه به‌ده‌ست بگه‌ڕێمه‌وه‌و وه‌ك جووله‌كه‌یه‌كی وێڵ ئاواره‌ی بیابان بم. كارته م��ۆر ك��راوه‌ك �هی ،هه‌موو شته‌كانی‌و سه‌فه‌ره خۆشه‌كه‌ی. دره‌نگ یان زوو پیاوێك به‌قاته‌وه پێی ده‌وت ،تكایه ده‌كرێ پاسپۆرته‌كه‌ت ببینم؟ یان خۆی له‌سه‌ر ریزه‌كه ده‌ی���ووت ،ك��وا پاسپۆرته‌كه‌م؟ ی��ان ده‌ستیده‌كرد به‌ناو جانتاكه‌یداو پشت سه‌ری خۆی ،زه‌وی ده‌گ�ه‌ڕا ،یان نه .یان به‌شێوه‌یه‌كی نیگه‌ران‌و غه‌مناك چاوی له‌م پ��ی��اوه ده‌ك���رد كه‌ده‌ستی ده‌ن��ا ب�ه‌س�ه‌ر ته‌سجیله‌كه‌داو ده‌یووت زۆر باشه ،سه‌ر له‌نوێ ده‌ستی پێ ده‌كه‌ینه‌وه. پاسپۆرته‌كه‌ت چی لێكرد؟ *دێ��ب ئۆلین ئانفێرت ،له‌نووسه‌رانی ب �ه‌ره‌ی نوێی چیرۆكنووسی ئهمریكایه ،كه‌كۆمه‌ڵێك چ��ی��رۆك‌و رۆم���ان���ی ن��ووس��ی��ووه .ت��ازه‌ت��ری��ن رۆم���ان���ی ب �هن��اوی ) ) Minor robberiesساڵی 2009چاپ‌و بالَوبووه‌ته‌وه .یه‌كێكیتر له‌به‌رهه‌مه‌كانی ئه‌م نووسه‌ره رۆمانێكه به‌ناوی Vacation.
گوڵی سوور ن :رۆبێرت واڵز و :باران سه‌لیم ی گوڵفرۆش :گوڵی سوور ناكڕیت؟ ژنه ئارتۆر :نه ،ئه‌مڕۆ نه! ی گ��وڵ��ف��رۆش :ه�ه‌م��وو رۆژێ���ك ئ �ه‌م قس ه ده‌ك���هی. ژن���ه “رووده‌كاته ئێدگار” ئه‌ی تۆ؟ ئێدگار (گوڵێك ده‌كڕێت‌و ده‌یدا به‌كچ ه خزمه‌تكارێك ك ه له‌گه‌ڵیدا قسه‌ده‌كات) ئارتۆر :من ته‌نها بیر له‌خۆم ده‌كه‌مه‌وه .زۆر له‌خۆم رازیم، ی خوێن ی باشه .خزمه‌تكارێك ب �ه‌الَم ئه‌مه‌ش كارێك شیرینه .هه‌م رێزم لێده‌گرێت‌و هه‌م توڕه‌م ده‌كات .هه‌ڵبه‌ت ئه‌م كاره باشتر له‌و كاته‌یه پێده‌كه‌نێت به‌ده‌ممه‌وه. ی به‌ره‌زاسووك‌و دلۆڤان داده‌نێت‌و مرۆڤ له‌ژیاندا یان خۆ ی نه‌پۆڕو زۆر زوو له‌گه‌ڵ خه‌ڵك تێكه‌ڵ ده‌بێت ،یان ئهوه ی دووهه‌مم پێ باشه. له‌دڵه‌و‌ه به‌دووره .من بۆ خوم ئهوه ی قورس بگرێت .ئه‌م ه پیاو ده‌بێت به‌رامبه‌ر به‌كچه‌كان خۆ باشتره. ی ده‌كاو ده‌ڕوات. ئێدگار :هه‌ڵده‌ستێت‌و خواحافیز ئ��ارت��ۆر (ب���هرهو گوڵێك ده‌ڕوات كه‌كچ ه خزمه‌تكاره‌ك ه ی به‌خشنده‌یه‌و ده‌یخات ه ن��او ئینجانه‌كه‌وه) ئ�هو مرۆڤێك
ی ئ �ه‌وه‌وه‌م .به‌اڵم ئایا راست ه دڵكراوه‌یی‌و من به‌پێچه‌وانه ی ی خۆشه‌ویست ی ئ����هوه ب �ه‌خ��ش��ن��ده‌ب��وون ده‌ب��ێ��ت ب �ه‌ه��ۆ ی دروس��ت��ده‌ك��ات؟ (ب��ۆن ده‌ك��ات به‌گوڵه‌كه‌وه) چ بۆنێك خۆشت هه‌یه! ی پێده‌كه‌نێت) هه‌موو ده‌م ی خزمه‌تكار (به‌ئارام كچه ی ژنان ی هه‌وڵده‌ده‌ن خۆیان ده‌ربخه‌ن سه‌رنج ئه‌و پیاوانه راناكێشن .ئێم ه ژنه‌كان حه‌زمان له‌و پیاوانه‌ی ه كه‌زۆر خۆیان ده‌رن��اخ �هن ل�ه‌الم��ان .مرۆڤ ه س�ه‌رق��اڵ فیزاوییه‌كان زیاتر سه‌رنجمان راده‌كێشن. ی خۆت تێركه‌ی :چی رووده‌كات ه ئارتۆر :تۆ ته‌نها هاتوو له‌پشتی ئه‌م ته‌وێڵه‌ته‌وه‌یه؟ (ده‌ست به‌ته‌ویڵیدا دێنێت) ی بێ هه‌ستم ئارتۆر :التوایه كه‌سێك ی خزمه‌تكار :نه! چاوه‌كانت زۆر نهێنییه‌كانت پێ كچه ی ی كه‌سێك ده‌دركێنن .تۆ ته‌نها هه‌وڵت ئه‌وه‌ی ه وا نیشانبده وای :تۆ ده‌ردێكی هاوبه‌شی ،بۆیه خۆشم ده‌وێی. ی ئه‌و ئارتۆر :له‌مه‌و به‌دوا قسه‌ت له‌گه‌ڵ ده‌كه‌م .ئه‌و گوڵه پیاوه پێشكه‌شی كردی زۆر جوانه. كچه‌ی خزمه‌تكار :خۆزگه تۆ پێشكه‌شت بكردمایه. ئارتۆر :من گوڵی خۆمم پێشكه‌ش كردی. راستبێژی ،ئه‌م ه ئه‌و شته‌ی ه من باوه‌ڕم پێیه‌تی‌‌و الموای ه ی ده‌كات گه‌ره‌نتی خۆشه‌ویست
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
18فه‌رهه‌نگ
دابڕان له‌نێوان رهخنهی سوننه‌‌تی‌و رهخنهی مۆدێرندا ه����ه‌رم����ان گوڵباخ به‌هرامی
یونس ره‌زایی به‌شی یه‌كه‌م ()1 كێشه به‌مانا گشتییه‌كه‌ی هه‌وڵێكه بۆ مانه‌وه‌و خ��ۆداس �ه‌پ��ان��دن ،كۆشانێكه ب��ۆ دۆزی��ن �هوهی شوێنێكی ت���ازه‌و پ��اراس��ت��ن��ی مه‌ته‌رێزێكی له‌مێژینه ،هه‌نگاوێكه ب��ۆ پ��اك��ك��ردن�هوهی ع��اده‌ت‌و دوگماكانی س�ه‌رده‌م‌و ته‌قه‌لالیه‌كیش بۆ شیرین خه‌وێكی ئه‌به‌دی له‌نێو موقه‌دده‌سه پ��ارێ��زراو و بێ بایخه‌كاندا .هه‌میشه‌ش ئه‌و هه‌وڵه وه‌ك گه‌ڕیانێكی دوو الیه‌نه بوونی هه‌بووه‌و هه‌رگیز له‌وه‌ستان نایه ،چۆن نه‌بوونی كێشه ،واته نه‌بوونی هانه‌یه‌ك كه‌دووالیه‌ن به‌ره‌و دوو هه‌رێمی جیاواز به‌رێ ،كه له‌یه‌كێك له‌و هه‌رێمانه‌دا ،داهێنان به‌دیدێ‌و له‌ویتردا ،یا ئاڵوگۆڕ رووده‌دات ،یا فه‌وتان سه‌ر هه‌ڵده‌دا. ب �ه‌اڵم ئ �هوهی جێی لێ وردب��وون�هوهی�ه ئه‌وه‌یه كه‌كێشه چۆن به‌دیدێت؟ كێ به‌دیهێنه‌ریه‌تی‌‌و ئاكامه‌كه‌ی چی‌ده‌بێ؟ ()2 سه‌رده‌مێك "ئاندرێ ژێده وتی :هه‌موو شته‌كان له‌وه‌و پێش وتراون ،به‌اڵم چۆن گوێیه‌ك نه‌بووه بیان بیستێ ،ده‌بێ به‌رده‌وام دووپاتكرێنه‌وه .ئه‌و هه‌موو شتانه ،ده‌بێ ئه‌وشتانه بن كه له‌گه‌ڵ تێگه‌یشتنی باو له‌دژایه‌تیدان .ئه‌و بیره‌ی وه‌ك عاده‌تێكی ب��او سێبه‌ری ب�ه‌س�ه‌ر هه‌موواندا چڕده‌كاته‌وه ،ئه‌گه‌ر نه‌گۆڕانه پێ بچه‌قێنێ، بۆی هه‌یه ئه‌وه‌نده‌ی لهسهرهتاوه ژیان به‌خش‌و به‌هره‌دار بووبێ له‌ئاكامدا به‌و راده‌یه كوشنده‌و دزێ����و ب��ن��وێ��ن��ێ .ك���ه‌وات���ه تێگه‌یشتنی ب��او له‌‌نێوخۆیدا كۆمه‌ڵێك دابڕانی زۆرو دژواری‌و بێده‌نگییه‌كی په‌ره‌دار پهروهرده ده‌كا ،به‌و شێوه‌یه بێ كیفایه‌تی‌و ناكارامه‌یی خۆی بۆ تاقمێك ده‌رده‌خا .ئه‌و تاقمه‌ی كه به‌ئاگان‌و سه‌رچڵی ده‌كه‌ن. تێگه‌یشتنی باو مرۆڤی خیبره‌ی ده‌ق گرتوو به‌رهه‌مدێنێ‌و رێگه‌ی ئه‌وه‌ش نادا ئه‌و مرۆڤه ناته‌واوه جێی خۆی بدا به‌‌راڤه‌كارو پسپۆڕ. له‌و كه‌ش‌و هه‌وایه‌دا ،وتووێژێك لهئارادا نییه. رهنگه گومانی وتوێژێكی یه‌ك الیه‌نه‌و تاك ده‌نگی له‌‌ئارادابی ،به‌اڵم ئه‌وه‌ش بهپێچهوانهی وت���وێ���ژێ���ك ك��ه‌ل��ۆژی��ك��یو ت��وێ��ژ ده‌ی��ن��اس��ێ س����ن����وورداره .ت��اك��ب��ێ��ژی��ی�ه‌ك ك����ه‌دژه‌و ئه‌ویتر وه‌الده‌نێ‌و خۆی به‌ئاخرین‌و ره‌سه‌نترین ده‌نگ ده‌زانێ .ئه‌وه‌ندی له‌سه‌ر ئه‌زموونی كۆن سووره هێنده گوێ ناداته ئایدیاو بیری تازه .مرۆڤ به‌‌سه‌رچاوه‌ی ماناو ك��ردهوهو مێژوو ده‌زان�ێو هه‌ر چه‌شنه ماناو چه‌مك‌و مه‌عریفه‌یه‌كیش به‌‌ته‌رازووی ئه‌زموونی خۆی هه‌ڵده‌سه‌نگێنێ. ئه‌زموون سه‌ره‌تی هه‌یه به‌سه‌رزه‌ین‌و عه‌قڵ‌و بیركردنه‌وه‌یه‌كدا كهتهنانهت شیكاری خۆیه‌تی.
مرۆڤی ئه‌و فه‌زا فیكرییه ،مرۆڤی گه‌شبین به‌خۆو به‌ئه‌زموونی خۆیه‌و كه‌ڵكه‌ڵه‌ی غه‌یرو ئ��اس��ۆی بیری ت���ازه‌ی نییه .ه �ه‌ر وته‌یه‌كی دژ بهخۆی وه‌ك زمانێكی تایبه‌تی ناپێویست ده‌ن��اس��ێ��ن��ێ .گ��وم��ان هه‌ڵگرنییه‌و ل�هگ��ۆڕان نه‌هاتووه. ()3 مرۆڤی تێگه‌یشتنی باو ئه‌و بیره‌ی په‌یڕه‌وی ده‌كا به‌ته‌نیا رێگاو ده‌ره‌تان ده‌زانێ .به‌اڵم وه‌ها بیركردنه‌وه‌یه‌ك به ه��ۆی م��ان�هوهو پێداگری ل�ه‌س�ه‌ر ن �هگ��ۆڕی ده‌گ��ات �ه "ن��اك��ارام �هی��ی" و "ئیبتزال". له‌وه‌ها بارودۆخێكدا ،تاقمێك گومان له‌بوونی ئ �هو سیستمانه ده‌ك���هن ك���هرۆژی مه‌رگیان ه��ات��ووه .ب �هوت �هی "ئ��ان��درئ��اس ری��م" لێره‌دایه كه‌رۆشنبینی بۆ به‌ربه‌ره‌كانی له‌گه‌ڵ چه‌وتی‌و داوه‌ری ناپوخته قۆڵ هه‌ڵده‌ماڵێ ،به‌اڵم بۆ گه‌یشتن ب�ه‌پ��ل�هی رۆشنبینی چ هه‌وڵێك پێویسته؟ "كانت" له‌وتاری رۆشنبیریدا شه‌رتێك داده‌نێ بۆ گه‌یشتن به‌و مه‌به‌سته ،ئه‌و ده‌ڵێ: "بۆ گه‌یشتن به‌‌رۆشنبینی هیچ شتێك پێویست نییه بێجگه له‌ئازادی ،ئه‌ویش بێ زه‌ره‌رترین چه‌شنی ئ����ازادی ،وات���ه ئ����ازادی ده‌رب��ڕی �ن‌و به‌كارهێنانی هزر" .روشن‌نگری ،ل ./20 بۆچی كانت پێیوایه به‌كاركردنی هزر مرۆڤ ده‌گه‌یه‌نێته ئه‌و پله‌یه؟ ئه‌و ده‌ڵێ له‌سه‌رده‌مێكدا كه‌هه‌مووان جاڕی دووره‌په‌رێزی له‌هزر ده‌ده‌ن‌و هزرئامانیانه (واته دژ به‌بیركردنه‌وه‌و عه‌قڵن)، ئه‌وه‌ی ئه‌و چه‌كه بۆ به‌ربه‌ره‌كانی له‌گه‌ڵ ئه‌وان به‌كاردێنێ ،مه‌به‌ستی شڵه‌قاندنی ئه‌و بیره‌ی هه‌یه كه له‌سه‌ر وه‌ستان پێداگری ده‌ك��ا .ئه‌و مرۆڤه كه‌سێكه به‌شێك له‌بیری چه‌قبه‌ستووی زه‌مانی قبوڵ نییهو له‌هه‌موو ئه‌و یاساو كایانه ماندوو بووه كه‌‌زاڵییه‌تی ناپێویستیانی دیوه‌و به‌‌كۆنیان ده‌زانێ .له‌بیری "به‌ختیار عه‌لی" دا ئه‌و كه‌سه رۆشنبیره‌و له‌سه‌ختترین‌و ئاڵۆزترین‌و ورده‌ك���ارت���ری���ن پ���رۆس���ه‌دا ب���ه‌ش���داری���ك���ردووه، كه‌دیاریكردنی مانای ك��ۆن‌و نوێیه .جا ئه‌و ك�ه‌س�ه چ س��ی��اس�ه‌ت��وان ب �ێو چ ره‌خنه‌گری ئه‌ده‌بی .ئه‌و به‌ستێنه‌ش چ رهخنهی ئه‌ده‌بی بێ‌و چ سیاسه‌ت. ئ�ه‌وه‌ن��دی مرۆڤی تێگه‌یشتنی ب��او گوتاری بووه ،گوتارێكی ده‌م به‌‌پێكه‌نین‌و گاڵته‌جاڕانه بووه ،یا گوتارێك بووه ستایشی بااڵده‌ستیی خ��ۆی‌و راب���ردووی ئه‌زموونی خۆی ك��ردووه. گوتارێك نه‌بووه هیچ گومانێك دروستبكات‌و ل���ه‌س���ه‌ر ن���هگ���ۆڕی س����وور ب�����ووهو داك��ۆك��ی لێكردووه .رۆشنبیر به‌دژی ئه‌و گوتاره سه‌پاوه هه‌ڵده‌ستێ‌و "ده‌ست له‌پێكهاته‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی‌و ئه‌ده‌بی وه‌رده‌دا ،هه‌تا بیانگه‌یه‌نێته ئاستی گ �ه‌ش �هی دون��ی��ا" (رۆش��ن��ب��ی��رو كۆمه‌ڵگا ل )8به‌واتایه‌كیتر ئه‌و بوێرییه له‌زاتیدا هه‌یه
كه‌‌به‌ربه‌ست بخاته پێش بڕواو نه‌ریته كۆنه‌كان‌و به‌‌جێی ئه‌وانه رێیه‌كی نوێ ده‌ستنیشانده‌كا ب��ۆ به‌رهه‌مهێنان‌و تێفكرین .هه‌ڵبه‌ت نه‌ك رێیه‌كی ئه‌به‌دی كهخۆی له‌ئاكامدا ببێته‌وه تێگه‌یشتنی باوی به‌ره‌كانی داهاتوو و تابۆی مرۆڤی نوێ" .چۆن ئه‌وه‌ی رۆشنبیر هه‌وڵی بۆ ده‌دا ،گ�ه‌ڕان�ه ب���هدوای ئ���ازادی‌و جوانی ل���ه‌‌ده‌ق‌و كۆمه‌ڵدا" و ه�ه‌روه‌ه��ا خاپووركردنی ئه‌و تابۆو حه‌رامه ئه‌ده‌بی‌و هونه‌ریانه‌یه كه بهشێكی گرنگ له‌حه‌قیقه‌ت‌و ئازادی له‌ده‌ق‌و كۆمه‌ڵدا زه‌وتده‌كه‌ن. هیچ رۆش��ن��ب��ی��رێ ب�ه‌ت�ه‌م��ای دام �ه‌زران��دن��ی پ��ێ��ك��ه��ات �هی �ه‌ك��ی پ���ی���رۆز ن��ی��ی�ه ك �ه‌ت �هن��ان �ه‌ت خوێنه‌ریش ب�ه‌ت�ه‌واوی ملكه‌چی ب��ێ ،ئ�ه‌وان هه‌وڵیان ئه‌وه‌ندی داماوی‌و كڵۆڵی نه‌گۆڕی بیری پێشوو ده‌رخه‌ن ،ئه‌وه‌نده‌ش به‌سته‌زمانی به‌رده‌نگ‌و خوێنه‌ری ئه‌و شێوه بیره له‌‌قاوده‌ن. ئه‌و رۆشنبیرانه پێیانوایه خوێنه‌ری ئه‌مڕۆ ده‌ب��ێ ئ�هو ك��رده‌ی�هی نووسه‌ر ده‌ستیپێكردووه به‌‌ئاكام بگه‌یه‌نێ .كه‌واته نه‌ته‌نیا نایبه‌ستنه‌وه له‌و سنووره‌كراوه‌یه‌دا كه‌سازیان كردووه ،به‌ڵكو ئازادیو ده‌سه‌اڵتیان له‌داهێنه‌رێتیدا پێبه‌خشیوه، ئه‌و خوێنه‌ره ،خوێنه‌رێكی چاالكه ،تا ئه‌و راده‌یه كه‌نووسه‌ر ده‌ربه‌ست نایه‌وێ هه‌ستی داگیربكاو رێی بیركردنه‌وه‌ی لێبگرێ .خوێنه‌ری ئه‌مڕۆ له‌سایه‌ی ئه‌و مامه‌ڵه‌یه‌ی نووسه‌ری رۆشنبیر له‌گه‌ڵی ده‌كاو ئه‌و پێگه‌یه‌ی ئه‌و بۆی قایله، وه‌ك راڤ �ه‌ك��ارێ��ك دون��ی��ای ن��ووس �ه‌ر لهخۆیدا به‌رهه‌مدێنێته‌وه ،تاوتوێی ل��ۆژی �ك‌و روان �هو روانگه‌كانی ده‌كا. نووسه‌رو خوێنه‌ری نوێ هیچیان بااڵده‌ست ن��ی �ن‌و ب�ه‌پ��ێ��ی ئ����هوهی ك �ه "ل �ه‌م��رۆڤ��ای �ه‌ت��ی��دا شه‌ریكن‌و بنه‌مایه‌كی هاوبه‌شی ده‌رونییان ه �هی �هو ئاگاییشیان ل �ه‌‌ره‌گ �ه‌زێ��ك �ه ت��وان��ای شهوودو هاودڵییان پته‌وه" (حلقه انتقادی. ل )73ن��ووس �ه‌ری ئ �هو م��رۆك�ه ت��اب��ۆی منی به‌ر له‌هه‌موو شتێك شكاندووه ،داهێنان ته‌نیا به‌موڵكی خۆی نازانێ ،راسته ده‌قێك كه‌ئه‌و به‌رهه‌میهێناوه ،ده‌رخ���ه‌ری ئه‌ندێشه‌و شێوه بۆچوونه‌كانێتی ،ب �ه‌اڵم ئه‌گه‌ر خوێنه‌رێكی وری���اش له‌‌سیله‌ی چ���اوی ئ����ه‌وه‌وه بڕوانێته ده‌ق‌و پ�ه‌ره به به‌رینایی ده‌قه‌كه ب��دا ،ئه‌ركی داهێنانێكی نوێ ته‌جره‌به ده‌ك��ا ،كه‌وایه ئه‌و خوێنه‌ره هه‌م هه‌ڵوێستی ده‌وێ‌و هه‌م داهێنان. ()4 لهبهستێنی فیكرو ئه‌ده‌بی ئه‌مڕۆدا ئه‌وه‌ی بووهته هۆی كێشه‌و باسێكی خه‌ست‌و گه‌رمی ل �ه‌س �ه‌ره ب��اب�ه‌ت��ی ك���ۆن‌و ن��وێ��ی�ه .كێشه‌یه‌كی ب�����ه‌رده‌وام‌و له‌‌پساننه‌هاتوو .كێشه‌ی بیرێك كهخۆی پێ پیرۆزو حاكمه‌و داوای سه‌ڵته‌نه‌ت ده‌ك���او خوێنه‌ر ب�ه‌ره‌ع��ی�ه‌ت��ی خ��ۆی ده‌زان���ێو ده‌ق��ی��ش��ی پ �ێ موڵكی ب��ێ ئ �ه‌م�لاو ئ �ه‌والی
نووسه‌ره ،له‌گه‌ڵ ئه‌و بیره‌ی دژ به‌و حكومه‌ته پ��ی��رو ل���ه‌رزۆك���ه وه‌س���ت���اوه‌و مه‌شروعییه‌تی داڕوشاندووه‌و بێ ده‌سته‌اڵتییه‌كه‌ی له‌‌قاو داوه، بێ ده‌سه‌اڵتی بۆرژوازی ئه‌ده‌بی. سارته‌ر پێیوایه وه‌ها بیرێك كه له‌نه‌ریتخوازییه‌وه س���ه‌رچ���اوه‌ده‌گ���رێ ،خ���اوه‌ن ئایدیالۆژییه‌كی ریاكارانه‌و شاراوه‌یه ،ئه‌و تاقمه ئایدیۆلۆژیسته تابۆ پیرۆزه‌كانیان په‌ره پێده‌ده‌ن‌و فه‌رهه‌نگی چینه‌كانی ترو فه‌زای بیره‌كانی تریش به‌ره‌و خ��ۆی��ان ده‌ك��ێ��ش �ن‌و خ��ۆی��ان پ��ێ سیستمێكی ئ��ه‌ب��ه‌دی‌و ئ��ه‌ده‌ب��یو خ���اوه‌ن م��اف��ی ره‌وای���ه. رۆشنبیرانی ئ��اوان��گ��ارد ب����ه‌رده‌وام خه‌ریكی به‌ربه‌ره‌كانێ له‌گه‌ڵ ئه‌و بۆرژوازی ئه‌ده‌بییه‌ن. ره‌ن��گ �ه له‌كۆمه‌ڵگای ئ��ێ��م�ه‌داو لهبهستێنی ئه‌ده‌بیاتدا ئه‌و بیره ئێستاش زاڵیه‌تی خۆی پاراستبێ .بۆچی؟ چونكه ه �ه‌ر له‌‌بایه‌خه هونه‌رییه نوێیه‌كانه‌وه بگره تا كایه تازه‌كانی ئ �ه‌ده‌ب‌و سیستمه‌كانی ره‌خنه‌یی نوێش ،زۆر دره‌ن��گ ده‌توانن خۆیان له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگای ئ��ێ��م �ه رێ���ك���خ���هن ،ئ����هو ب���اب���ه‌ت���ه‌ش ری��ش �هی كۆمه‌اڵیه‌تی ههیهو پێویستی به‌‌تاوتوێكردنی كۆمه‌ڵناسانه‌ی رۆشنبیری ه �هی �ه" .رۆژه باستید" به‌باشی ئ �هو بابهته ش��ی��ده‌ك��ات�هوه، سیستمێك كه‌ئه‌و نووسه‌ره ئاماژه‌ی پێده‌كا، ت�����ه‌واو ل���هگ���هڵ ك����ه‌ش‌و ه�����ه‌وای ك��ۆم �هڵ �ه رۆژهه‌اڵتییه‌كاندا ته‌بایه ،ئه‌و پێیوایه هه‌موو كۆمه‌ڵگاكان به‌ئاسانی بایه‌خه نوێیه‌كانی ه��ون �ه‌ری‌و ئ�ه‌ده‌ب��ی وه‌رن��اگ��رن به‌تایبه‌ت ئه‌و له‌سه‌ر ئه‌و بڕوایه‌یه كه‌كۆمه‌ڵه رۆژهه‌اڵتییه‌كان زۆر كه‌م سه‌رنج به‌و بایه‌خانه ده‌ده‌ن .ده‌توانی هۆیه‌كانی دژایه‌تیكردنی ئه‌و كۆمه‌ڵگایانه له‌گه‌ڵ بایه‌خه نوێیه‌كانی هونه‌ری‌و ئه‌ده‌بی، ئاوا كورتكه‌ینه‌وه كه‌كۆمه‌ڵگای رۆژهه‌اڵتی كۆمه‌ڵێكی داخ���راوه ،بهپێچهوانهی رۆژئ��اوا ك�ه‌ك��ۆم�هڵ��گ��ای�ه‌ك��ی ك���راوه‌ی���ه ب�����هرووی ه�ه‌ر چه‌شنه‌بایه‌خێكی ه��ون�ه‌ری ن��وێ��دا .هه‌روه‌ها ل���ه‌‌رۆژه���ه‌اڵت���دا ،خ�هڵ��ك��ی پ��ل �ه‌خ��وار ك���ه‌وه‌ك خوێنه‌ری ترساو یا به‌رده‌نگی بێده‌نگ ناسراون رای��ان له‌سه‌ر بااڵده‌ستی نووسه‌رو به‌رهه‌می پێشووه‌و هه‌وڵناده‌ن خۆیان بێنه ریزی ئه‌وانه‌ی كه‌پله‌یه‌ك سه‌رترن ،نووسه‌رانیش‌و ئه‌وانه‌ش كه له‌‌پله‌یه‌كی سه‌رتردان هه‌ر ته‌قه‌لالی خزانه‌و خ��واری��ان ه �هی �هو ه��ه‌ر دووال ل �ه "ئیبتزالی ره‌شۆكیانه" دا یه‌كده‌گرنه‌وه .لێره‌دایه كه‌ئه‌ركی به‌ره‌ی نوێ‌و نووسه‌ری نوێ گرانتر ده‌نوێنێ. ره‌خنه‌گری ئه‌ده‌بی وه‌ك كه‌سێك كه‌به‌شداری ب��زاڤ��ی رۆشنبیرییه‌و بێئه‌مالوئه‌وال ده‌سته‌و یه‌خه‌ی ئه‌و كێشانه‌یه چی كردووه؟ رهخنهی ئ �ه‌ده‌ب��ی چ��ۆن به‌ستێنێكه ب��ۆ تاوتویێ ئه‌و باسانه؟ رهخنهی ئه‌ده‌بی چۆن داره‌ده‌ستێكه ب��ۆ ن��ووس �ه‌ران��ی تێگه‌یشتنی ب���او و چ��ۆن كه‌ره‌سه‌یه‌كه بۆ روشنبیرانی ئه‌مڕۆ.
م ��ن ب �ه‌م �ی��رات �گ��ری ب� ��اران ناسراوم به‌سووتویه‌كی زگماگ پێش له‌دایكبوونه‌وه‌ی ئاگر ! ئه‌ڵێن :دۆزه‌خ كه‌مترین هه‌ڵه‌یه له‌كاتی نه‌فره‌تاو ئه‌ڵێن :مه‌یل ب �هرهو هه‌ر كۆالَنێك كه‌بفڕێ هه‌ر باوه‌شته‌و ئه‌ڵێم :چه‌ن ئاتاج‌و موحتاجتم ب� � � � ��ۆ ت� � � �هن� � � �ی � � ��ا پ � �ی � �ت � �ێ� ��ك له‌په‌روانه‌ییت! مه‌گه‌ر كالَوێك بدوورێم له‌هه‌ورو به‌زراڤی باالَتا دابارێم! مه‌گه‌ر له‌دركاندنێكا به‌قه‌ده‌ر هه‌نارێك سوورم كه‌ی له‌باوه‌شتاو مه‌گه‌ر به‌كفرێكی ئاوێزان به‌الپه‌ڕه‌كانی دیپلۆماسییه‌وه ب� �ت� �خ� �ه‌م� �ه ب � � �ه‌ر پ � �ه‌الم� ��اری خۆشه‌ویستیم! بڕوام به‌پاكییزه‌یی حه‌رفه‌كان نه‌ماوه، نه به‌ڕاستگۆیی چراكان‌و نه به‌بێ ئارامی دارستان‌و نه به‌وشه باڵ ناسكه‌كانی ده‌ڤه‌ری برایه‌تی، ك � �ه‌ش � �هو ل � �ه‌ج � �ل‌و ب� �ه‌رگ ��ی ویالیه‌تدا راپ� � � ��ۆرت ل �هن �ه �ێ �ن �ی �ی �ه‌ك��ان��ی ئه‌ستێر‌ه ئه‌ده‌ن! كه‌ی من توانیومه به‌قه‌ده‌ر ماچێكت ئه‌رخه‌وانی بم؟! كه‌ی من توانیومه ئه‌ونده كه‌تۆ باڵنده‌ی ل� � � �ه‌دژواره‌ك�� � ��ان�� � ��ی ف ��ڕی ��ن تێبگه‌م؟! ت�ێ��ر ......بمشاره‌و‌ه له‌خۆتدا نیشتمان! "له‌وێ كه‌خودا بوونی نییه" ته‌نیا ویستبووم بڵێم: كه‌چه‌ن ویستووتمه!.
ی پێنجه‌م ـ به‌رامبه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پهروهرده 0533184771 ی میران ـ نهۆم ی سالم ،ته‌الر ی كوردستان ،سلێمانی ـ شاڕێ هه‌رێم
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)43چوارشه‌ممه2010/8/4 ،
ی سول ی تێلیگراف خاوه‌نی ئیمتیاز :كۆمپانیا
سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن :ئیدریس عومه‌ر info@destur.net - 0533187811
i n f o @ d e s t u r. n e t
جێگری سه‌رنووسه‌ر :وریا حه‌مه‌تاهیر سکرتێری نووسین :شۆڕش خالید بهڕێوهبهری هونه‌ریی :لوقمان عومه‌ر
وه‌زیری دارایی‌و نهێنی بودجه‌ی یهكێتیو پارتی
گه‌نجان ده‌بن به‌دانسه‌ر كچان‌و كوڕان به‌شێوه‌یه‌كی سه‌رنجڕاكێش سه‌مای بیانی فێرده‌بن‌و دانسده‌كه‌ن هونه‌ر كه‌ریم له‌كه‌ركوك ئه‌و گه‌نجانه‌ی له‌ته‌مه‌نی هه‌رزه‌كاریدان حه‌ز به‌دانس دهكهنو ده‌یانه‌وێت ببن به‌دانسه‌ر ،گروپی تایبه‌ت به‌بواری سه‌ماو دانس‌و خێزان‌و كه‌ناڵه بیانییه‌كانیش ،ئاره‌زووی گه‌نجان بۆ دانس زیاترده‌كه‌ن. له‌وه‌ته‌ی گۆرانییه‌كه‌ی شاكیرا له‌مۆندیالی 2010دا به به‌رده‌وامی لێده‌درایه‌وه ،كچه 8سااڵنه‌كه‌ی هێمن كه‌ریم به به‌رده‌وامی داوا له‌باوكی ده‌كات ،ئه‌و گۆرانی‌و سیدییانه‌ی بۆ بكڕێت كه‌دانسی تێدایه. هێمن وتی "هێشووی كچم سه‌یری یارییه‌كانی مۆندیالی ن �ه‌ده‌ك��رد ،ته‌نها چ��اوه‌ڕوان��ی ئ �ه‌وه‌ب��وو ئ �هو گۆرانییه لێبدرێت‌و ئه‌ویش سه‌مای له‌گه‌ڵدا بكات ،بۆیه ئێستا رۆژانه به‌دیار سیدی دانسه‌وه داده‌نیشێت‌و له‌گه‌ڵیاندا دانس ده‌كات". رێژه‌ی ئه‌و كچ‌و كوڕانه‌ی له‌پارێزگای كه‌ركوك هه‌وڵی فێربوونی دانسی بیانی‌و سه‌مای ج��ۆراوج��ۆر ده‌ده‌ن، تادێت زیاتر ده‌بێت ،به‌تایبه‌ت دوای ئه‌وه‌ی له‌كه‌ناڵی ئاسمانی زاگرۆسه‌وه له‌به‌رنامه‌ی (من جیاوازم)دا ،ده‌یان
گه‌نج به‌دانسی بیانی به‌شداریانده‌كرد‌و ده‌نگی به‌ڵێیان پێده‌درا. چه‌ند گه‌نجێك به‌بێ هاوكاری حكومه‌ت‌و رێكخراوه‌كان كه‌رێژه‌یان 10گه‌نجه ،گروپێكیان تایبه‌ت به‌دانس دام����ه‌زران����دووه‌‌و رۆژان����ه س �ه‌رق��اڵ��ی دان��س��ن له‌یه‌كێك له‌باخچه‌كانی ئه‌و شاره‌دا. تێكڕای ته‌مه‌نی ئه‌و گه‌نجانه له‌نێوان 11بۆ 16ساڵدا ده‌بێت ،هه‌مووشیان خوێندكاری قۆناغه جیاوازه‌كانی خوێندنن. ت��وان��ا یوسف یه‌كێك ل �هو گه‌نجانه ت�ه‌م�هن 15س��اڵ، به‌ده‌ستووری وت "حه‌ز به‌دانس ده‌كه‌ین ،ده‌مانه‌وێت دانس فێرببین‌و ببین به‌دانسه‌ر". ئه‌و گروپه له‌ئێستادا هه‌وڵی فێربوونی چه‌ند جۆرێكی جیاواز له‌دانس ده‌ده‌ن ،یه‌كێكیان نزیكه له‌هه‌ڵپه‌ڕێكی كوردی‌و یه‌كێكیشیان الساییكردنه‌و‌هی دانسی هیندییه. توانا وتی "ده‌مانه‌وێت خۆمان فێری هه‌موو جۆرێكی دان��س بكه‌ین ،ئ�هوه ح�هزو خولیمانه ،ته‌نها به‌شێكمان خێزانه‌كانمان هاوكاریمان ده‌كه‌ن". ئه‌گه‌رچی له‌كوردستاندا چ��وار په‌یمانگای هونه‌ره
جوانه‌كان‌و دوو كۆلێژی تایبه‌ت به‌هونه‌ر هه‌یه ،به‌اڵم له‌كوردستاندا ئه‌و په‌یمانگاو كۆلێژه هونه‌رییانه نهبوونهته جێگ هی م��وم��اره‌س �ه‌ك��ردن��ی خ��واس��ت�ه هونه‌رییه‌كانی گه‌نجان‌و ئاره‌زوومه‌ندانی ئه‌و بواره. ئه‌گه‌رچی چه‌ندینجار به‌رپرسانی حكومه‌ت له‌وانه‌ش خودی وه‌زیری رۆشنبیریو الوان وتوویه‌تی كه‌گرنگی زیاتر به‌تیپه هونه‌رییه‌كان ده‌ده‌ن ،به‌اڵم تائێستاش جگه له‌هه‌ندێك نمایشی هونه‌ریی هه‌ڵپه‌ڕكێی كوردی ،ئه‌و تیپه هونه‌رییانه خواسته‌كانی گه‌نجانیان به‌جێنه‌گه‌یاندووه. ك�هی��وان تۆفیق 18س��اڵ ،ئ�هو گه‌نجه كه‌ركوكییه‌ی له‌ماڵه‌وه رۆژان�ه دانسی هیندی ده‌ك��ات ،به‌ده‌ستووری وت "زۆر تاموچێژ له‌و دانسه ده‌بینم ،ده‌مه‌وێت وه‌كو دانسه‌ره هیندییه‌كان ده‌ربكه‌وم". كه‌یوان بۆ ئه‌وه‌ی وه‌كو ئه‌وان ده‌ربكه‌وێت ،ده‌یان سیدی گۆرانی‌و دانسی هیندی كڕیوهو ته‌نانه‌ت جلوبه‌رگی هیندیشی بۆ ئه‌و مه‌به‌سته په‌یداكردووه. ئ�هو وت�ی "له‌كاتی دانسدا جلوبه‌رگی هیندی له‌به‌ر ده‌ك� هم‌و گۆرانی هیندی ده‌ڵێمه‌وه ،زۆر باش فێربووم‌و له‌ماڵه‌وه‌ش هه‌ر به‌كوڕه هیندییه‌كه بانگمده‌كه‌ن".
ك��اره‌س��ات�ه ك��وردس��ت��ان ناوبنێین واڵت��ی سیستم‌و دامه‌زراوه‌یی ،له‌كاتێكدا خوداو یهكێتیو پارتی خۆیان نه‌بێت ،كه‌س ن��ازان��ێ��ت ئ �ه‌م دوو حیزبه بودجه‌كه‌یان چ����هن����ده‌و چ���هن���د وه‌رده‌گ����������رن‌و چ��ۆن وه‌ریده‌گرن‌و چۆن چۆنی سه‌رفیده‌كه‌ن. ئاخر له‌هه‌موو دونیادا ،حكومه‌ت ده‌بێت بودجه‌ی وه‌رگیراو و به‌ده‌ستهاتوو به‌هه‌موو ئه‌و داهات‌و پاره‌یه‌ی ده‌ڕژێته خه‌زێنه‌ی ده‌وڵه‌ته‌وه ،له‌گه‌ڵ بودجه‌ی سه‌رفكراو و خه‌رجییه‌كانی حكومه‌ت‌و ده‌وڵ �ه‌ت، به‌ئاشكراو بێ پ �ه‌رده بخاته به‌رچاوی ه��اوواڵت��ی��ی��ان��ی واڵت ،ب�هن��ام��ی��ل��ك�هو ل���ه‌س���ه‌ر س��ای��ت��ی وه‌زاره‌ت��������ی دارای����ی نیشانبدرێت ،بخرێته به‌رده‌م داموده‌زگا ن��ا حكومییه‌كان ،ب��ۆ ئ���هوهی خاوه‌نی ئه‌سڵی بودجه‌كه ،كه‌هاوواڵتییانن ،بزانن بودجه‌ی واڵته‌كه‌یان چۆن سه‌رفده‌كرێت، ب���ۆ ئ������هوهی ح���ك���وم���ه‌ت ب �هگ��ش��ت �یو وه‌زی���ری دارای���ی به‌تایبه‌تی به‌رامبه‌ر به‌هه‌موو كه‌موكوڕییه‌ك له‌بودجه‌كه‌دا به‌رپرسیاربن .ئهمه ئه‌گه‌ر زۆر ساده‌ی بكه‌ینه‌وه نزیكبوونه‌وه‌یه له‌سیستمێكی سیاسی ته‌ندروست. ك���ه‌چ���ی ل���ه‌ك���وردس���ت���ان���دا ،ن���ه ك �ه‌س ده‌زانێت حیزب ،به‌تایبه‌تیش یهكێتیو پ����ارت����ی ،چ���هن���د وه‌رده‌گ����������رن‌و چ��ۆن وه‌ری��ده‌گ��رن ،نمونه‌ش وه‌زی���ری دارای��ی هه‌رێمی كوردستان ،كه‌یه‌كه‌م به‌رپرسه ل���ه‌داب���ه‌ش���ك���ردن���ی س���ام���ان���ی واڵت، له‌چاوپێكه‌وتنه رۆژنامه‌وانیه‌كانی ئه‌م دواییانه‌یدا ،نایه‌وێت ئهوه بخاته روو و پێمان بڵێت ،كه‌بودجه‌ی یهكێتیو پارتی چه‌نده‌‌و چۆن وه‌ری��ده‌گ��رن ،به‌ڵكو ته‌نها ئ �ه‌وه‌ن��ده ده‌ڵ��ێ��ت "ك�ه‌ب��ودج�هی یهكێتیو پارتی ئه‌وه‌نده كه‌مكراوه‌ته‌وه كه‌ته‌سه‌ور ناكرێت". ئاخر ئ�هگ�ه‌ر ئاشكراكردنی بودجه‌ی ی �ه‌ك��ێ��ت �یو پ���ارت���ی ن��ه��ێ��ن��ی ده‌وڵ���ه‌ت���هو پ�هی��وه‌س��ت�ه به‌ئاسایشی ن �ه‌ت �هوهی��ی �هوه، ئ �ه‌وا رهنگه بوارێکی تێدا هه‌بێت بۆ شاردنه‌وه‌ی (ههرچهنده له‌واڵتانی سیستم ته‌ندروستدا ،هه‌موو زانیارییه‌ك ده‌بێت ئاشكرابكرێت) ،ئه‌گه‌ر ئاشكراكردنی بودجه‌ی ئه‌و دوو حیزبه زانیارییه‌كه‌و دوژمنانی كورد ده‌توانن زیان له‌هه‌رێمی كوردستان بده‌ن پێی ،ئه‌وا رهنگه ئاهێكی تێدا بێت بۆ ئاشكرانه‌كردنی‌و هێشتنه‌وه‌ی له‌تاریكیدا ،به‌اڵم كاتێك بودجه‌ی ئه‌م دوو ه��ێ��زه ئ��اش��ك��ران��اك��رێ�تو ت��ا ئێستا هاوواڵتییانی دانیشتووی كوردستان ن���ازان���ن ك �ه‌چ �هن��دێ��ك ل �ه‌ب��ودج �ه‌ك �هی��ان ده‌درێ��ت�ه ئ�هو دوو حیزبه ،ئ �ه‌وا دووب��اره به‌داخه‌وه كابینه‌ی شه‌شه‌می حكومه‌تی ه �ه‌رێ��م ،وه‌ك كابینه‌كانی پێش خۆی ده‌كه‌وێته به‌ر هێمای پرسیار ،كه‌داخۆ ئ���ه‌م ك��اب��ی��ن�هی�ه خ���اوه‌ن���ی به‌ڵێنه‌كانی خ��ۆی ده‌بێت (ئاشكراكردنی بودجه‌ی ح���ی���زب) ،ل �ه‌ك��ات��ی ه �هڵ��ب��ژاردن �ه‌ك��ان��دا به‌هاوواڵتیانیدا ،یان ده‌خوازێت بودجه‌ی كوردستان له‌تاریكیدا ته‌خشان‌و په‌خشان بكرێت (وه‌ك چۆن له‌كابینه‌ی پێنجه‌دا بینیمان) ،بێ لێپرسینه‌وه .ئهمه ئه‌و پرسیاره‌یه كه‌وه‌زیری دارایی‌و سه‌رۆكی حكومه‌تی ده‌بیت وه‌اڵمی بده‌نه‌وه. Arei1976@hotmail.com