“هاورده‌كردن ی ئۆتۆمبێلێكی زۆر، كۆنتڕۆڵكردنی شه‌قامه‌كان ی زه‌حمه‌تكردووه” 7
قه‌یماغی سپی بازاڕ ره‌ش ده‌كات
6
44 چوارشه‌ممه
2010/8/11 ( )20الپه‌ڕ‌ه نرخ ( )1000دیناره رۆژنامه‌یه‌کی سياسى گشتییه ،هه‌فتانه کۆمپانیای سولى تێلیگراف ده‌ریده‌کات
چنار :رۆڵه‌كه‌م له‌درامای گه‌رده‌لوولدا سه‌ره‌كی ده‌بێت
w w w. d e s t u r. n e t
یه‌كێتی به‌فه‌رمی قبوڵی نهكردووه پارت ی داواده‌كات بودجه‌كه ی له‌یه‌كێت ی زیاتربێت پ.ده‌ستوور ی �ه‌ك��ێ��ت �یو پ���ارت���ی ل���ه‌س���ه‌ر ب�هش�ه بودجه‌كه‌یان كۆكنین ،سه‌رچاوه‌یه‌ك ی ئ��اگ��اداری��ش ب �ه‌ده‌س��ت��ووری راگه‌یاند ل �ه‌ك��ۆب��وون �ه‌وه‌ی پێشتری مه‌كته‌بی سیاسی پ��ارت �یو یه‌كێتیدا ،پارتی داوایكردووه كه‌به‌شه بودجه‌ی ئه‌وان له‌هه‌موو حیزبه‌كانی تر زیاتربێت ،بهاڵم یه‌كێتی رازی نه‌بووه. سه‌رچاوه‌كه به‌ده‌ستووری راگه‌یاند پارتی پێشنیازی ئهوهی كردووه كه‌به‌و پێیه‌ی له‌هه‌ڵبژاردندا ده‌نگی له‌یه‌كێتی زیاتر هێناوه ،ده‌بێت به‌شه بودجه‌ی حیزبه‌كه‌یان زیاتربێت له‌به‌شه بودجه‌ی یه‌كێتی ،ب�ه‌اڵم له‌به‌رانبه‌ردا یه‌كێتی ئ���ه‌وه‌ی ره‌ت��ك��ردووه‌ت��هوهو قبوڵیان ن��هب��ووه ،كه‌به‌شه ب��ودج �هی ئ��ه‌وان له‌به‌شی پارتی كه‌متربێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌په‌رله‌ماندا ژماره‌ی كورسییه‌كانیان یه‌كسانه. س �ه‌رچ��اوه‌ك �ه وت �ی “ب��ۆی�ه ت��ا ئێستا یهكێتیو پ��ارت �ی ل �ه‌س �ه‌ر چۆنیه‌تی داب �هش��ك��ردن �ی ب��ودج��هی حیزبه‌كان رێكنه‌كه‌وتوون”. ئ��ازاد جوندیانی وته‌بێژی مه‌كته‌بی
سیاسی یه‌كێتی ،وتی “له‌و كۆبوونه‌وانه‌ی من به‌شداربووم تیایدا ،شتی له‌و جۆر ه باسنه‌كراوه ،بهاڵم ئه‌گه‌ر بهشی ئێمه
له‌به‌شی پارتیش كه‌متربێت ،ئ�ه‌وا كێشه درووستنابێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئێم ه هاوپه‌یمانین‌و رێكده‌كه‌وین”.
ه �ه‌ردوێ��ن �ێ مه‌كته‌بی سیاسی ئه‌و دوو حیزبه كۆبوونهوه ،كه‌ته‌وه‌رێك ی ی بودجه‌ی حیزبه‌كان‌و سه‌ره‌كی مه‌سه‌له
پشكی خۆیانه له‌بودجه‌كه‌دا. ده‌س��ت��وور په‌یوه‌ندیكرد به هه‌ندێك له‌به‌شداربووه‌كانی كۆبووه‌نه‌وه‌كه‌وه، بهاڵم ئاماده‌نه‌بوون له‌و باره‌یه‌وه لێدوان بده‌ن. حكومه‌تی هه‌رێم له‌یاسای بودجه‌ی ئه‌مساڵدا 90ملیار دیناری بۆ بودجه‌ی حیزبه‌كان دیاریكردووه ،له‌سه‌ره‌تای مانگی ته‌مموزدا د .ب�هره�هم ساڵح سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم رایگه‌یاند ب���هه���ۆی ك��ورت��ه��ێ��ن��ان �ی ب��ودج��هی ته‌رخانكراوه‌وه ،بڕیاریانداوه بودجه‌ی حیزبه‌كان كه‌مبكه‌نه‌وه ب��ۆ نیوه‌ی ئهوهی كه‌وه‌ریانده‌گرت. ئازاد جوندیانی رایگه‌یاند بڕیاره‌كه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت هه‌ڵوه‌شاوه‌ته‌وه، بهڵكو جێبه‌جێكردنی بڕیاره‌كه دواخراوه بۆ ئه‌وكاته‌ی كه‌یاسای ته‌مویلی بودجه‌ی حیزبه‌كان له‌په‌رله‌مان په‌سه‌ندده‌كرێت. جوندیانی وت �ی “ئ��هو ب��ڕه پاره‌یه‌ی كه له‌ئێستادا ده‌درێ��ت به‌حیزبه‌كان به‌شێوه‌ی قه‌رزه ،دوای په‌سه‌ندكردنی ی��اس��اك �ه ل��ه‌پ��ه‌رل��هم��ان ل �هب��ودج �هی حیزبه‌كان زی���اده‌ی ئ �هو ب��ڕه پاره‌یه ده‌گه‌ڕێنرێته‌وه بۆ حكومه‌ت”. راپۆرتێك له‌الپه‌ڕه 4دا بخوێنه‌ره‌وه
پێكهوه له‌پێناو به‌‌سزاگه‌یاندنی قوربانیدا “لیژنه‌ی لێكۆڵینه‌وه، دۆسییه‌كه‌ی سه‌رده‌شتیان ونكردووه” كاروخ نامیق ب�ه‌ك��ر ع��وس��م��ان ب���رای رۆژن��ام �هن��ووس س �ه‌رده‌ش��ت عوسمان نیگه‌رانی خۆی لهوه نیشانده‌دات كه‌ئه‌و لیژنه‌یه‌ی بۆ لێكۆڵینه‌وه له‌تیرۆركردنی سه‌رده‌شت له‌الیه‌ن سه‌رۆكی هه‌رێمه‌وه پێكهێنراوه، دۆسییه‌كه‌یان ونكردووه. له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور ،به‌كر عوسمان وتی “دۆسییه‌ی تیرۆكردنی سه‌رده‌شت عوسمان ل �ه‌ڕووی پراكتیكییه‌وه به‌ره‌و ونبوون ده‌ڕوات‌و ئه‌و ونبوونه‌ش خودی لیژنه‌كه دروستیكردووه”.
به‌كر ع��وس��م��ان ،رایگه‌یاند “لیژنه‌ی لێكۆڵینه‌وه له‌تیرۆركردنی سه‌رده‌شت عوسمان كه به‌فه‌رمانی سه‌رۆكی هه‌رێم دروستبوو ،تائێستا نه‌یانتوانیوه هیچ به‌ئاراسته‌ی هه‌نگاوێكی تازه‌بنێت دۆزی����ن����ه‌وه‌ی ه���ۆك���اری ت��ی��رۆك��ردن �ی سه‌رده‌شت”. ئ��اس��ۆس ه���ه‌ردی ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری گشتی كۆمپانیای ئاوێنه وت�ی “ئ �هو لیژنه‌یه ئه‌گه‌ر بوونی ههیهو كارناكات هۆكاره‌كه‌ی چییه؟ سه‌رۆكی هه‌رێم ده‌بێت وه‌اڵمی ئه‌و پرسیاره بداته‌وه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی لیژنه‌كه به‌بڕیاری ئه‌و دروستكراوه”.
نه‌ریمان عه‌بدوڵاڵ ئه‌ندامی په‌رله‌مانی ك��وردس��ت��ان ل �ه‌ف��راك��س��ی��ۆن �ی گ���ۆڕان ئاشكرایده‌كات كه‌لیژنه‌ی لێكۆڵینه‌وه له‌تیرۆركردنی س �ه‌رده‌ش��ت عوسمان، به‌بیانوی ئهوهی لێكۆڵینه‌وه‌كان نهێنییه، تائێستا هیچی نه‌دركاندووه. ن �ه‌ری��م��ان ع �هب��دوڵ�ڵا وت��ی “پێناچێت ك��اره‌ك��ان �ی ئ��هو لیژنه‌یه ئه‌نجامێكی ئ �ه‌وت��ۆی لێبكه‌وێته‌وه ،ل�هب�ه‌رئ�ه‌وه‌ی تائێستا به‌یاننامه‌یه‌كیان باڵوكردووه‌ته‌وه، به‌یاننامه‌كه‌ش ته‌نیا شتێكی گشتییه خ�ه‌ڵ��ك�ی ئ��اس��ای �ی ئ���هو زان��ی��اری��ان �هی بیستووه”.
“داهاتی ئه‌و نه‌وته دیارنییه كه به‌قاچاخ ده‌ڕوات” گۆران وه‌هاب
بریكاری وه‌زاره‌ت��ی دارای��ی عێراق رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌داهاتی ئه‌و نه‌وت ه دیارنیی ه كه‌به‌شێوه‌ی نافه‌رمی له‌سنووره‌كانی حكومه‌تی هه‌رێمه‌و ه ده‌نێردرێت ه دهرهوه.
ی بریكاری وه‌زاره‌تی دارایی فازڵ نه‌ب عێراق له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور، ی ی ئ�هو نه‌وته رایگه‌یاند “پ��اره ی فه‌رمی له‌الیه‌ن حكومه‌تی بهشێوه ی ده‌ره‌و ه كراوه، هه‌رێمه‌و ه ره‌وانه ی DFIوات ه ی دێت ه سندوق پاره‌كه ی ی ده‌وڵه‌ته‌وه‌‌و داهاته‌كه خه‌زێنه ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ حكومه‌تی ناوه‌ندی”.
ی به‌شێوه‌ی ی ئ�هو نه‌وته ل�هب��اره ق��اچ��اخ ئ��اودی��وی س��ن��ووره‌ك��ان��ی ه��ه‌رێ��م ده‌ك���رێ���ت ،ف���ازڵ نه‌بی ی به‌شێوه‌یه‌كی ی “ئ �هو نه‌وته وت ی ن��اف�ه‌رم��ی ف���رۆش���راوه ،پ��اره‌ك �ه نه‌گه‌ڕێندراوه‌ته‌و ه بۆ حكومه‌تی ناوه‌ندی‌و تائێستا هیچ له‌وباره‌یه‌و ه دیارنییه“.
قه‌واره‌ی كوردی به به‌رنام ه كۆنهكهوه چووه‌ته‌وه به‌غداد پ.ده‌ستوور په‌رله‌مانتارێك رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌ئیئتیالف ی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان ه�ه‌ر به به‌رنامه كۆنهكهوه چووه‌ته‌وه بهغدادو به‌رنامه‌ی نوێی بۆ دانوستاندنه‌كان له‌گه‌ڵ الیه‌نه‌کانی تری عێراق پێنییه. د .مه‌حمود عوسمان ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران لهسهر لیستی هاوپه‌یمانی كوردستان ،له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور، رایگه‌یاند “به‌رنامه‌ی تازه‌مان نییه هه‌ر به‌رنامه كۆنه‌كه‌یه ،بهاڵم له‌م ماوه‌یه‌دا سه‌رۆكی هه‌رێم كۆبوونه‌وه‌یه‌كی له‌گه‌ڵ ئیئتالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كاندا ك����ردووه‌‌و پ��ێ��ك�هوه ئ��هو ب�ه‌رن��ام�هی��ان چڕكردووه‌ته‌وه”. مه‌حمود عوسمان ده‌ڵێت پۆستی سه‌رۆك كۆمار به‌نسبه‌ت ك���ورده‌وه پۆستێكی سه‌ره‌كییه ،وتی “تائێستا هیچ قه‌واره‌یه‌كی تری عێراقی باسی له‌وه‌نه‌كردووه ئه‌و پۆسته به‌كورد نه‌داته‌وه‌‌و هیچ كاندیدێكی ترش بۆ ئه‌و پۆسته نییه ،ئه‌گه‌ر نه‌درا به‌كوردیش ئه‌وكاته لیسته‌كانی كوردستان كۆده‌بینه‌وه‌‌و بڕیاری خۆمان ده‌ده‌ین”. له‌باره‌ی سه‌ردانه‌كه‌ی مالیكی بۆ هه‌ولێر وتی “هیچ رێككه‌وتنێك نهكراوه ،بهاڵم
پێشتر یهكێتیو پارتی رێككه‌وتنیان له‌گه‌ڵ حیزبی ده‌عوه‌دا ههبووهو ئێستا تازه‌یان كردووه‌ته‌وه”. نهجیب باڵهتهیی ئ �هن��دام �ی شاندی دانوستانكاری ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌‌كانـ ،به‌ده‌ستووری راگه‌یاند ب �ه‌پ��ڕۆژه‌ی �ه‌ك��ی ن��وێ��وه گ��ه‌ڕاون��هت��هوه ب �هغ��داد ،وت �ی“ن��اوه‌ڕۆك �ی پ��ڕۆژه‌ك �هش خۆی له‌به‌شداریكردنی هه‌موو الیه‌نه‌كان‌و پابه‌ندبوون به‌ده‌ستوور‌و چاره‌سه‌كردنی كێشه‌كانی نێوان هه‌رێم به‌غدادا خۆی ده‌بینێته‌وه”.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
بهره ی توركمانی :مالیكی بازرگانێكی سیاسییه
ده‌ستوور ب��هرهی توركمانی دژی وته‌كانی نوری مالیكی سه‌رۆكی لیستی ده‌وڵه‌تی یاسا ی وتبووی ی ئ��هوه ده‌وه‌س��ت��ن�هوه ل�هب��اره ی 140ماده‌یه‌كی دهستوورییهو ده‌بێت ماده
جێبه‌جێبكرێت. له‌به‌یاننامه‌یه‌كدا كه‌كۆپییه‌كی ده‌ست ده‌س���ت���وور ك���ه‌وت���ووه ،له‌به‌شێكیدا ی سیاسییه‌و ی بازرگانێك هاتووه “مالیك نیشتمانپه‌روه‌ر نییه ،چونك ه ئه‌و سیاسه‌ت ه ی ع��ێ��راق ل��ه‌ده‌س��ت��ده‌دات‌و ئه‌و یه‌كێت ی لێدوانه‌شی ته‌نیا بۆ مهبهستی وه‌رگرتن ی حكومه‌ته”. ی سه‌رۆكایه‌ت پۆست بهرهی توركمانی له‌به‌یاننامه‌كه‌دا ئاماژه ی 140ماده‌یه‌كی ب �هوه ده‌ك��هن ك�هم��اده م�����ردووه ،ه���ات���ووه “ش��ت��ێ��ك ن��هم��اوه بهناوی م��اده‌ی 140هوهو ئه‌و ماده‌ی ه ل ه ی 2007\12\31هوه م��ردووه ،سه‌ردانه‌كه مالیكیش بۆ كوردستان ته‌نازولكردنه بۆ كورد”. ی له‌الیه‌كی ترهوه فوئاد كوێخا حسێن ئه‌ندام ی كه‌ركوك له‌لیستی ی پارێزگا ئه‌نجومه‌ن ی بههیچ برایه‌تی رایگه‌یاند “بهرهی توركمان ی ده‌ستوور جۆرێك ناتوانێت خاڵه‌كان ی ی 140ی���ش ماده‌یه‌ك ب��گ��ۆڕێ�ت‌و م���اده دهستوورییهو هه‌ر كه‌سێك بكرێت ه سه‌رۆك وه‌زیران ده‌بێت جێبه‌جێی بكات”. ی توركمانی بۆ ی وت “بهره كوێخا ئه‌وه‌ش دژایه‌تی كورد دامه‌زراوه‌‌و به‌كرێگیراون”.
350بیناو خانوو به‌بڕیارێكی وه‌زاره‌تی كشتوكاڵ ده‌ڕوخێندرێت زانیار داقوقی وه‌زاره‌تی كشتوكاڵی عێراق ،له‌نووسراوێكیدا بڕیارده‌دات هه‌ر خانوو و بینایه‌ك لهسهر زه‌وی كشتوكاڵی گرێبه‌ست له‌سنووری قه‌زای داقوق دروستكرابێت ،بڕوخێنرێت، بهو پێیه‌ش 350خێزان خانوو‌و بیناكانیان ده‌ڕوخێنرێت. به‌نووسراوی ژم��اره 8360كه له‌كۆتایی مانگی شه‌شی ئه‌مساڵدا له‌الیه‌ن وه‌زاره‌تی كشتوكاڵی عێراقییه‌و‌ه ده‌رچووه ،داواده‌كات هه‌ر خانوو یان بینایه‌ك ك ه لهسهر زه‌وی كشتوكاڵی دروستكرابێت ،بڕوخێنرێت، به‌پێی ئه‌و بڕیاره 350هاوواڵتی كورد خانوو‌و بیناكانیان ده‌ڕوخێنرێت. ی حه‌سه‌ن باباعه‌لی هاوواڵتییه‌كی گوند حه‌وته‌غاری سنووری ق��ه‌زای داقووقه، له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور وتی “ئێم ه ی ی كشتوكاڵ خ��ان��ووم��ان ل �ه‌س �ه‌ر زه‌و
ی 50خێزان ده‌بین”. دروستكردووهو نزیكه ی ی به‌ڕێوه‌به‌ری كشتوكاڵ مه‌هدی كاكه‌ی ی وت “ئێم ه بههیچ كه‌ركوك به‌ده‌ستوور ی له‌وجۆر‌ه نیی ه جۆریك ئاگامان له‌نووسراو ی كشتوكاڵه‌وه ده‌ركرابێت، ك ه له‌وه‌زاره‌ت ی كشتوكاڵ بهاڵم به‌پێی یاسای وه‌زاره‌ت � ی تایبه‌ت به‌خۆی هه‌ر جوتیارێك خانوو ی لهسهر نییه، دروستكرد ،ئ�هوه كێشه ی به‌كۆمه‌ڵ نه‌بێت، بهاڵم بهمهرجێك بینا یاخود گوندی تێدا فراوان نه‌كرێت”. ی به‌پێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور له‌سنوور ی 350خانوو و ی داق���وق نزیك ه ق��ه‌زا بینا لهسهر زه‌وی��ی�ه كشتوكاڵییه‌كان، ی گرێبه‌ستن دروستكراوه‌‌و ناویشیان ئه‌وان ه تۆماركراوه‌‌و ره‌وان هی قائیمقامیه‌تی قه‌زاكه‌و ی ئه‌و بڕیاره. پۆلیس كراوه بۆ جێبه‌جێكردن ئه‌حمه‌د حسون قائیمقامی قه‌زای داقوق ئاماده‌نه‌بوو هیچ لێدوانێك لهوبارهیهوه بدات.
قاچاخچییه‌كانی به‌نزین‌و سوته‌مه‌نی له‌كه‌ركوك ده‌درێن ه دادگا زانیار داقوقی وه‌زاره‌ت����ی ن�ه‌وت�ی ع��ێ��راق لیژنه‌یه‌كی بۆ لێكۆڵینه‌وه له‌دروستبوونی قه‌یرانی به‌نزین له‌شاری كه‌ركوك دروس��ت��ك��ردووه ،بڕیاره قورسترین س��زا ب �ه‌س �ه‌ر ئ��هو كه‌سانه‌دا بسه‌پێنێت ،كه‌قاچاخچیه‌تی به‌سوته‌مه‌نی‌و به‌شه به‌نزینی ئه‌و پارێزگایه‌وه دهكهن. به‌هۆی دروستبوونی قه‌یرانی بهنزینهوه له‌شاری كه‌ركوك ،وه‌زاره‌ت��ی نه‌وتی عێراق لیژنه‌یه‌كی لێكۆڵینه‌وه ی ره‌وانه‌ی ئه‌و شاره كردووه ،ئه‌و لیژنه‌یه‌ش به‌هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ لیژنه‌یه‌كی پارێزگای كه‌ركوكدا به‌دواداچوون‌و لێكۆڵینه‌وه له‌چۆنیه‌تی به‌قاچاخبردنی نه‌وت ل�هو ش��اره ده‌ك���هن ،لیژنه‌كه‌ی پارێزگای كه‌ركوك به‌هاوبه‌شی له‌نێوان فه‌رمانگه ی س��وت �هم �هن��یو پ��ارێ��زگ��اردا پێكهێنراوه، كه‌عه‌بدولڕه‌حمان مسته‌فا پارێزگاری كه‌ركوك سه‌رۆكایه‌تی ده‌كات. س �ه‌رچ��اوه‌ی �ه‌ك��ی ئ��اگ��ادار ل��هو لیژنانه،
له‌لێدوانێكی تایبهتدا بۆ ده‌ستوور ،رایگه‌یاند “ئه‌و لیژنه‌یه‌ی له‌وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراقهوه هاتووه بۆ چاره‌سه‌ركردن ی قه‌یران ی به‌نزین‌و سوته‌مه‌نی ،ئێستا لیژنه‌كه ده‌ستیكردوو‌ه به‌لێكۆڵینه‌وه‌‌و ب �ه‌دواداچ��وون له‌چۆنیه‌تی به‌قاچاخبردنی به‌نزین‌و سوته‌مه‌نی”.
شه‌ش مانگ ه چوارقوڕنه سه‌رۆك ی شاره‌وان ی نییه فه‌رمان چۆمانی ی شه‌ش مانگ ه شارۆچك هی چوارقوڕن ه ماوه ی ی نییهو به‌ڕێوه‌به‌ر سه‌رۆكی ش��اره‌وان� ی شاره‌وانییه. ناحیه‌كه به‌وه‌كاله‌ت سه‌رۆك ی ی ناحی ه مزه‌فه‌ر عه‌بدوڵاڵ به‌ڕێوه‌به‌ر ی وت “شه‌ش مانگ ه چوارقوڕن ه به‌ده‌ستوور ی شاره‌وانیم به‌وه‌كاله‌ت ،زۆر گرنگ ه سه‌رۆك ی هه‌بێ، چوارقوڕن ه سه‌رۆكی ش��اره‌وان � ی ی كاریگه‌ر ی ش��اره‌وان � چونكه س�ه‌رۆك� راسته‌وخۆی لهسهر فه‌رمانگه‌كه ده‌بێت”.
ی ی ناحیه‌ی چ��وارق��وڕن�ه وت ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ر ی ی س �ه‌رۆك �ی ش��اره‌وان � “دان����ان‌و الب��ردن � په‌یوه‌ندی به به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌و‌ه نییه، بهڵكو په‌یوه‌ندی بهحكومهتهوه هه‌یه”. ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا ك �ه‌زۆر كه‌س خاوه‌ن ی ئ�هن��دازی��اری‌‌و به‌كالۆریۆسن‌و بڕوانامه ی ئه‌و پۆسته‌یان داوه‌و ی به‌ده‌ستهێنان هه‌وڵ ی كاریان بۆ ك��ردووه ،ب�ه‌اڵم به‌شێوه‌یه‌ك ی ناحی ه هیچ فه‌رمی له‌الیه‌ن به‌ڕێوه‌به‌ر نووسراوێك بۆ كه‌س نهكراوه كه‌ئه‌و پۆست ه ێ ده‌بێت ه ی “ناشزانێت ك وه‌ربگرێت‌و وت خاوه‌ن ئه‌و پۆسته”.
ئه‌حمه‌د عه‌سكه‌ر ی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگا ی كه‌ركوك به‌وه‌كاله‌ت ،له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور ،قه‌یرانی به‌نزین‌و سوته‌مه‌نی له‌پارێزگای ك �ه‌رك��وك ده‌خ��ات � ه ئه‌ستۆ ی وه‌زاره‌ت ی نه‌وتی عێراق ،وت ی “ئه‌و وه‌زاره‌ت ه پ��ڕه له‌كۆنه بهعس ی شۆڤێنی‌و تائیستا
زانكۆ ی سلێمانی مانگانه نزیك ه ی 18ملیۆن دینار به‌كرێ ی پاس ده‌دات كاروخ نامیق به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی ده‌ست رۆژنامه ی ده‌س��ت��وور ك��ه‌وت��وون زان��ك��ۆ ی سلێمان ی گرێبه‌ستێكی له‌گه‌ڵ 22پاس ئه‌نجامداوه بۆ گواستنه‌وه‌ی فه‌رمانبه‌رانی زانكۆ له‌شوێن ی كاره‌كه‌یان بۆ ماڵه‌وه‌‌و بهپێچهوانهوه ،كه‌كرێ ی هه‌ر پاسێك مانگان ه 800هه‌زار دیناره ،ئه‌م ه له‌كاتێكدای ه زانكۆ ی سلێمان ی خۆی خاوه‌ن ی 45پاس‌و ئۆتۆمبێلی تایبه‌ته.
له‌گه‌رمیان داوای راگرتنی درامایه‌كی كه‌ناڵی MBC1ده‌كرێت ده‌شتی ئه‌نوه‌ر له‌گه‌رمیان حه‌وت رێكخراوی گه‌رمیان خه‌ریكی كۆكردنه‌وه‌ی واژۆن بۆ راگرتنی درامایه‌کی كه‌ناڵی ،MBC1 بهناوی (عرظ الطیبه)، به‌بیانووی ئهوهی سوكایه‌تی به‌كوردو گه‌ریالكانی په‌كه‌كه ده‌كات. عه‌دنان قوربانی وته‌بێژی كۆمه‌ڵه‌ی
په‌یام له‌لێدوانێكیدا به‌ده‌ستووری راگه‌یاند “ئه‌م درامایه به‌زمانی عه‌ره‌بی به‌رهه‌مهێنراوه له‌كه‌ناڵی ( )MBC1نمایشده‌كرێت كه‌سوكایه‌تیه‌كی زۆر به‌گه‌لی كورد ده‌كات”. قوربانی ئه‌وه‌شی وت “ئێمه ئه‌و واژۆیانه كۆده‌كه‌ینه‌وه‌و ئاراسته‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت‌و په‌رله‌مانی كوردستان‌و په‌رله‌مانی عێراقیشی
دژای��هت��ی ئ��ی��داره ی ك��ه‌رك��وك بهتایبهت كورده‌كان دهكهن”. عه‌سكه‌ری وت��ی “هیچ هۆكارێكی خ��راپ ده‌رب��اره‌ی پااڵوگه‌كانی به‌نزین نییهو هیچ قاچاخچییه‌ك له‌كه‌ركوك كاریگه‌ر ی لهسهر قه‌یرانی به‌نزین دروستنه‌كردووه”. ئه‌حمه‌د عه‌سكه‌ری روونیكرده‌وه ،كه‌وه‌زاره‌ت ی نه‌وتی عێراق ناوبه‌ناو له‌كه‌ركوك قه‌یرانێك دروستده‌كات‌و به‌ش ه سوته‌مه‌نی پارێزگاك ه كهمدهكاتهوه ،وتی “ئه‌مه ده‌بێت ه هۆی كێشه‌و دروستكردنی ئاڵۆزی له‌شاری كه‌ركوكدا”. عه‌بدولڕه‌حمان مسته‌فا پارێزگار ی كه‌ركوك له‌لێدوانێكیدا ب��ۆ ده‌س��ت��وور وت �ی “وه‌ك ئیداره‌ی پارێزگای كه‌ركوك ده‌ستمانكردوو‌ه به‌پێكهێنانی چه‌ند مه‌فره‌زه‌یه‌ك ی پۆلیس ی تایبه‌ت به‌چاودێریكردنی به‌نزینخانه‌كان”. ه��ه‌روه‌ه��ا وت��ی “لێكۆڵینه‌وه ی توند دژ به‌قاچاخبردنی به‌نزین‌و به‌ش ی سوته‌مه‌ن ی ده‌ك���هی���نو س �ه‌رپ��ێ��چ��ی��ك �ه‌ران ب �هت��ون��د ی سزاده‌ده‌ین”.
ده‌كه‌ین ،چونكه به‌شێوه‌یه‌كی زۆر ناشیرین باس له‌كورده‌كانی چیای قه‌ندیل‌و پهكهكهو كورد بهگشتی ده‌كات ،كه‌چۆن دزی‌‌و بێڕه‌وشتی‌‌و كاری نا مرۆڤانه دهكهن”. قوربانی رایگه‌یاند كه‌كاری واده‌كه‌ن هه‌ڵمه‌ته‌كه ته‌واوی كوردستان بگرێته‌وه‌‌و وتی “بۆ ئهوهی هه‌موو الیه‌ك ئاگاداربێت ئه‌و درامایه چۆن سوكایه‌تی به‌گه‌لی كورد ده‌كات”.
سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌زانكۆ ی سلێمانی به‌رۆژنامه ی ده‌ستوور ی راگه‌یاند سه‌رۆكایه‌تی زانكۆ ی سلێمان ی بۆ گواستنه‌وه‌ی فه‌رمانبه‌ران ی زانكۆ ،گرێبه‌ستی له‌گه‌ڵ 22پاس ی مه‌ده‌ن ی ئه‌نجامداوه ،وتی “بڕیاریشه له‌ئاینده‌یه‌ك ی نزیكدا چوار پاس ی تر به‌كر ێ بگرن ،به‌مه‌ش بڕی ئه‌و پاره‌یه‌ی زانكۆی سلێمانی مانگان ه بۆ كرێ ی پاس ی فه‌رمانبه‌ران خه‌رجیده‌كات، ده‌بێت ه 20ملیۆن‌و 800هه‌زار دینار”. سه‌رچاوه‌كه وتی “له‌ئێستادا زانكۆ خۆی 45 پاس‌و ئۆتۆمبێلی تایبه‌تی هه‌یه ،بهاڵم ته‌نها بۆ هه‌ندێك شت كه‌خۆیان بیانه‌وێت كاری پێده‌ك هنو ئێستاش مانگان ه 17ملیۆن‌و 600 هه‌زار دینار بۆ كرێی پاس ته‌رخانده‌كه‌ن”. ئه‌و سه‌رچاوه‌ی ه وتی “ئه‌و كاره‌ی زانكۆ ی سلێمانی ته‌نها به‌فیڕۆدانی پاره‌یه ،ده‌توانرێت ب �هو 45پ��اس�ه ی زان��ك��ۆ فه‌رمانبه‌رانیش بگوازنه‌وه”. دكتۆر ف��اروق عه‌بدولكه‌ریم ی��اری��ده‌ده‌ری سه‌رۆكی زانكۆ ی سلێمانی بۆ كاروباری كارگێڕی به‌ده‌ستووری راگه‌یاند “ئه‌و 45 پاسه‌ی زانكۆ ژماره‌یه‌ك ی كه‌مه ،ناتوانین بۆ فه‌رمانبه‌ران ی دابینبكه‌ین ،ئه‌و پاسانه به‌كارده‌هێنین بۆ كاروباری ئیدار ی زانكۆ‌و خ��وێ��ن��دك��اران‌و خوێندنی ب��ااڵ ،ه�ه‌روه‌ه��ا بۆ گه‌شت ی زانستی خوێندكاران ،ئه‌مه ج��گ�ه‌ل�ه‌وه‌ی له‌كاتی ده‌وام���دا زۆر زیاتر پێوستمان پێیان ده‌بێت”.
3
به‌رگری له‌ئازاد ی نووسین‌و رۆژنامه‌گه‌ری زمناكۆ عزیز ی پاش باڵوبوونهوهی چاوپێكه‌وتنێك ی رۆژن��ام��ه‌وان��ی ل �هدوای��ی��ن ژم���اره ی ل��ڤ��ی��ن��دا ،س��ه‌ره‌ن��ج��ام گ���ۆڤ���ار سه‌رنووسه‌رو رۆژنامه‌نووسه‌كانی ئه‌و گۆڤاره كه‌وتوونه‌ته بهر هه‌ڕه‌شه، ی له‌م ی حكومه‌ت ورته‌یه‌ك به‌بێئه‌وه ب��اره‌ی �هوه لێوه‌بێت ،وه‌ك بڵێیت ئهوه په‌یوه‌ندی بهحكومهتهوه نییهو ی ئه‌و جۆره كێشان ه ئه‌وان به‌رپه‌س نین ،ل���ه‌وه‌ش قه‌باحه‌تتر ئ �ه‌وه‌ی ی كه‌رۆژنام هی س�ه‌ره‌ك��یو زمانحاڵ ی كوردستان ،بووه‌ت ه پارتی دیموكرات مینبه‌رێك بۆ ب�ڵاوك��ردن �ه‌وه‌ی ئه‌و هه‌ڕه‌شه‌و په‌المارانه‌و ناڕاسته‌وخۆ ی ترس‌و ی ده‌كات له‌و فه‌زا پشتیوان تۆپاندن‌و زه‌مینه‌سازكه‌ره‌ی تیرۆر. گ����ۆڤ����اری ل���ڤ���ی���نو س���ه‌رج���هم رۆژنامه‌نووسان ده‌بێت ئه‌و مافه‌یان ێ هه‌بێت ك�هه�ه‌رچ��ی�ه‌ك ده‌ی��ان��هو بینووسن‌و بیڵێن ،باڵویبكه‌نه‌وه، ی ی پاراستن ده‌س �ه‌اڵت��ی��ش ئ �ه‌رك � ی ئه‌و مه‌ودایه‌ی ه كه‌ئه‌مڕۆ بۆ ئازاد ڕاده‌بڕین فه‌راهه‌مبووه ،بیپارێزێت، ی هه‌رچی ئ�هو حیزب‌و الیه‌نانه‌یش كه‌خۆیان به‌قوربانی ئه‌و نووسین‌و بابه‌ت ه رۆژنامه‌وانیان ه ده‌زانن ،مافیان هه‌ی ه ك�ه‌وه‌اڵم��ب��ده‌ن�هوهو ئه‌وانیش ی خۆیان بكه‌ن بۆ خه‌ڵك ،ئیتر قسه خه‌ڵك خۆی له‌و نێوه‌نده‌دا ئازاده كه‌بڕوا به‌كێ‌‌و ك��ام قس ه په‌سه‌ند ی ی بنه‌ماكان ده‌كات ،ئه‌مانه ئه‌لفوبێ ی ی مه‌ده‌نیی ه كه به‌درێژای كۆمه‌ڵگا ی راب����ردوو ده‌س��ه‌اڵت��داران 19س��اڵ � ی ده‌ه��ۆڵ �ی بۆ ده‌ك��وت �نو به‌قیمه‌ت ی ی خه‌ڵك ن��ان‌و بژێوی ده‌ردخ���وارد كوردستانی ده‌ده‌ن. ل���ه‌وه‌ش ق��ێ��زه‌وه‌ن��ت��ر ئ��ه‌وه‌ی�� ه ك ه ی گێژكردن‌و له‌ڕێگه‌ی كه‌ناڵه‌كان ی ی هه‌ستی كۆنه‌په‌رستانه به‌جواڵندن خه‌ڵك ،بته‌وێ الیه‌نگری‌‌و حه‌قانییه‌ت ی بۆ خۆت تۆماربكه‌یت ،ئاخر كه‌یس لڤین‌و بابه‌ت ه رۆژنامه‌وانیه‌كه چ په‌یوه‌ندییه‌كی هه‌ی ه به‌مه‌الكان‌و ی مزگه‌وته‌كانه‌وه؟ خوتبه‌كان خۆ ره‌نگه نووسین‌و بابه‌ته‌كان راست ێ نه‌بن‌و كه‌سانێك هه‌بێت كه‌بیانه‌و ی ئه‌و ئازادییه‌ی كه‌ئه‌مڕۆ رۆژنامه‌گه‌ر ی ی به‌قازانجی م �ه‌رام‌و نیه‌ت هه‌یه‌ت ی خۆیان ئاڕاست هی بكه‌ن ،بهاڵم سیاس ی رۆژنامه‌نووسان ئه‌م ه نابێت باجه‌كه ی یاساو بیده‌نه‌وه ،بهڵكو ئهوه كار دادگایه ،الیه‌نه‌كانی په‌یوه‌ندیدار بهو مه‌سه‌له‌یه‌و‌ه ده‌توانن مه‌ده‌نیانه‌و ی ن��ائ��ارام دوور ل �هه �ه‌ر ره‌وش��ێ��ك � و ن��ادروس��ت ،له‌رێگه‌ی ج��ه‌ده‌ل‌و ی به‌ڵگه‌كان پلیمیك‌و خستنه‌ڕوو ی گرێكوێره‌كان بكه‌نه‌وه‌و چاره‌سه‌ر ی ره‌فتاری بكه‌ن .هه‌ركه‌سه‌و به‌رپرس خۆیه‌تی. له‌م نێوه‌دا ئه‌ركی ئازادیخوازان‌و الیه‌نگرانی كۆمه‌ڵگای م�ه‌ده‌ن��یو ی ئ��ازادی رۆژنامه‌گه‌رییه ،كه‌داكۆك ی ی ن��او گۆڤار ل�ه‌رۆژن��ام�هن��ووس��ان� ی لڤین بكه‌ن‌و رێگ ه نه‌ده‌ین ف�ه‌زا ی ی ئازاد ترس‌و تۆقاندن مه‌وداكان به‌رته‌سكبكه‌نه‌وه. ی ی لڤین لهدهرهوه كاره‌كه‌ی گۆڤار ك���اری رۆژن��ام��هن��ووس��ی��دا نییه، ی هه‌ربۆی ه پاراستنی گیان‌و ژیان ی رۆژن��ام��هن��ووس��ان��ی ل�هئ�ه‌س��ت��ۆ حكومه‌ته‌و ده‌ب��ێ��ت سنوورێك بۆ ی ئ �هو ده‌س��ت��درێ��ژی‌‌و دروستكردن ی ی تۆقاندنه دابنێت‌و س��زا ف���ه‌زا ی سه‌رپێچیكارانیش ب��دات. توند ی كوردستانیش ی دیموكرات پارت ی كوردستانه، ی زیاتر ی نیوه كه‌حاكم ی كۆتاییهێنان ه بهو به‌رپرسی سه‌ره‌ك ی هه‌لومه‌رجه‌و هه‌ر كاردانه‌وه‌یه‌ك ی ك ه ی ئه‌و گروپ‌و كۆمه‌اڵنه ساوێلكانه ی له‌سه‌روه‌ران”دا، ی “داكۆك له‌ژێرناو ی مه‌الكانه‌و‌ه ی هاندانه‌كان یان به‌هۆ ی بكه‌وێته‌وه ،ه�هم��ووی له‌ئه‌ستۆ پارتییه. zmnaco@yahoo.co.uk
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
2
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
پله‌ی سه‌ربازی ،وه‌ك "نوقڵ"ی جه‌ژنان ه ده‌به‌خشرێته‌وه
بریكاری وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه :هه‌ر به‌رپرسێك پشتگیری نادروست ی پێشمه‌رگ ه بكات ،ئه‌وا خیانه‌تده‌كات فه‌رمان خێاڵنی
فڕكان فڕكانی پێشمه‌رگه ،له‌ئه‌م به‌رپرسه‌وه ب��ۆ ئ �هو ب �ه‌رپ��رس ب��ۆ پشتگیریكردن تا پله‌ی سه‌ربازییان به‌رزبكرێته‌وه له‌ناو وه‌زاره‌ت���ی پێشمه‌رگه‌دا ده‌ستپێكردووه، په‌رله‌مانتارێكیش ده‌ڵێت ئهوهی ئێستا هه‌یه فه‌وزایه. پله وه‌ك نوقڵی جه‌ژنانه ده‌س��ت��وور زانیویه‌تی له‌گه‌ڵ هه‌وڵه‌كانی حكومه‌ت بۆ یه‌كگرتنه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه، به‌رزكردنه‌وه‌ی پله‌ی سه‌ربازی بهبێ به‌رنامه‌و بهبێ له‌به‌رچاوگرتنی یاساو رێنماییه‌كان ده‌به‌خشرێته‌وه به‌پێشمه‌رگه. ده‌س��ت��وور له‌سه‌رچاوه‌یه‌كی ئ��اگ��اداره‌وه زانیاری ئهوهی ده‌ستكه‌وتووه ،كه‌ڕێژه‌یه‌كی زۆر پله‌ی سه‌ربازی به‌پێی پشتگیری حیزبی ب �ه‌رزك��راوه‌ت �هوه ،وه‌زاره‌ت���ی پێشمه‌رگه‌ش رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌ناتوانن كۆنتڕۆڵی ئه‌و حاڵه‌ته بكه‌ن. به‌پێی وته‌ی ئه‌و پێشمه‌رگانه‌ی ده‌ستوور قسه‌ی له‌گه‌ڵدا ك��ردوون ،به‌رزكردنه‌وه‌ی پله‌ی سه‌ربازی له‌ئێستادا به‌پشتگیریكردنی ب �ه‌رپ��رس��ی ح��ی��زب �یو ح��ك��وم��ی ده‌ب��ێ��ت، له‌چوارچێوه‌ی فایلێكدا خزمه‌تی ئه‌و كه‌سانه كۆده‌كرێته‌وه‌‌و به‌پێی خزمه‌ته‌كه‌یان پله‌یان پێده‌درێت. پێشمه‌رگه‌یه‌ك كه‌پله‌ی سه‌ربازی موالزمی هه‌یه ،له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور رایگه‌یاند "چه‌ندین كه‌سمان بۆ ئ �ه‌وه‌ی پله‌كانمان به‌رزبكه‌ینه‌وه ،چووینه‌ته الی ئه‌م به‌رپرس‌و ئ �هو ب�ه‌رپ��رس بۆ ئ��ه‌وه‌ی نووسراوێكمان ب��ۆ ب��ك��ات ،ك �ه ل�ه‌س�ه‌رده‌م��ێ��ك��ی زووه‌وه له‌گه‌ڵیاندا پێشمه‌رگه‌بووین ،به‌رپرسه‌كانیش بۆمانده‌كه‌ن". ئه‌و سه‌رچاوه‌یه وتی "ئێستا فڕكان فڕكانه له‌نێو هێزی پێشمه‌رگه‌دا ،پێشمه‌رگه ده‌ناسم 6ساڵ خزمه‌تی هه‌یه ،به‌واسیته‌ی خزمخزمێنه‌و به‌رپرسی حیزبییه‌وه 10 ساڵی بۆ خ��ۆی نووسیوه‌‌و به‌رپرسه‌كان پشتگیریانكردووه ،ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی پله‌ی بهرزبكهنهوه". هه‌روه‌ها وتی "پله‌ی سه‌ربازی وه‌كو نوقڵی جه‌ژنانه ده‌به‌خشرێته‌وه". حسێن عه‌بدوڵاڵ به‌پله‌ی نه‌قیب ماوه‌ی 4 ساڵه به‌ڕێوه‌به‌ری بنكه‌ی ده‌ربه‌ندیخانی پۆلیسی نه‌وت‌و گازه ،گله‌یی لهوه هه‌یه كه
6ساڵه پله‌كه‌ی به‌رزنه‌كراوه‌ته‌وه. ئه‌و ده‌ڵێت كه‌ماوه‌ی 27ساڵه بێ دابڕان پێشمه‌رگه‌یه‌و له‌شاخیش پله‌ی جێگری به‌رپرس كه‌رتی ههبووه ،كه‌چی ماوه‌ی 6 ساڵه پله‌كه‌ی به‌رزنه‌كراوه‌ته‌وه. ئه‌و ئه‌فسه‌ره هۆكاری به‌رزنه‌كردنه‌وه‌ی ی كه‌واسیته‌و پله‌كه‌ی گه‌ڕانده‌وه بۆ ئهوه ن���ووس���راوی ب �ه‌رپ��رس��ان �ی ب���ااڵی حیزبی نییه ،وت �ی "هاوڕێیه‌كانی م��ن هیچیان بڕوانامه‌ی سه‌ره‌تایشیان نییه ،كه‌چی بوون به‌موقه‌ده‌م‌و رائیدو عه‌قیدو عه‌مید ،ته‌نها له‌به‌رئه‌وه‌ی واسیته‌یان ههیهو من ئاماده‌نیم واسیته بكه‌م". نه‌قیب حسێن عه‌بدوڵاڵ ئاشكرایكرد كه‌ئێستا به‌هۆی رێكخستنی هێزی پێشمه‌رگه‌وه، پله‌به‌خشینه‌وه ل�ه‌وه‌زاره‌ت�ی پێشمه‌رگه‌دا ده‌ستیپێكردووه‌و وت��ی "به‌شێوه‌یه‌كی نایاسایی‌‌و لهسهر بنه‌مای مه‌حسوبیه‌ت‌و خزمخزمێنه‌و واسیته‌كاری ،ئێستا هه‌ر به‌رپرسێك نووسراو و پشتگیری بۆ چه‌ند پێشمه‌رگه‌یه‌ك ده‌كات ،گوایه ئهوهنده ساڵه له‌گه‌ڵ ئه‌و به‌رپرسه‌دا پێشمه‌رگه بووهو
ئه‌وانیش پله‌ی پێوه‌رده‌گرن". ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه‌ئاگاداری ئه‌وه‌یه چه‌ندین پێشمه‌رگه هه‌یه به‌نووسراوی به‌رپرسێكی بااڵ كه‌پشتگیریده‌كات كراوه به‌نه‌قیب یان رائید. وه‌زاره‌ت���ی پێشمه‌رگه :ه �ه‌ر به‌رپرسێك پشتگیری پێشمه‌رگه‌یه‌ك بكات ،ناچارین پله‌كه‌ی به‌رزكه‌ینه‌وه به‌پێی یاسای سه‌ربازی حكومه‌تی عێراق، 4س��اڵ ج��ارێ��ك پله‌ی ه �ه‌ر ئه‌فسه‌رێك به‌رزده‌بێته‌وه ،بۆ نمونه ئه‌گه‌ر موالزمێك 4 ساڵ خزمه‌ت بكات دواتر داوای به‌رزكردنه‌وه‌ی پله‌كه‌ی ده‌كات‌و به‌پێی یاساكه پله‌كه‌ی بۆ به‌رزده‌كرێته‌وه‌‌و ده‌بێته موالزمی یه‌ك. تائێستا له‌كوردستاندا یاسایه‌كی تایبه‌ت به‌ڕێكخستنی پله‌ی سه‌ربازی له‌ئارادا نییه، بۆیه ئهوهی ئێستا ده‌كرێت به‌ڕای وه‌زاره‌ت‌و په‌رله‌مانتارانه‌وه نا یاساییه. ئه‌نوه‌ری حاجی عوسمان بریكاری وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور رایده‌گه‌یه‌نێت پێشمه‌رگه ی��ان ئه‌فسه‌ر هه‌یه 8ساڵه پله‌كه‌ی بۆ به‌رزنه‌كراوه‌ته‌وه،
وت���ی "ل���هب���ه‌رئ���ه‌وه‌ی ن �هه��ات��ووه ب���ه‌ده‌م داواكارییه‌كه‌یه‌وه". ئه‌و وتی "له‌حاڵه‌تێكدا ئه‌گه‌ر به‌رپرسێك پشتگیری چه‌ندین ساڵه بۆ پێشمه‌رگه‌یه‌ك بكات ،ئه‌وا ناچارین به‌پێی ئه‌و فایله كاری لهسهر بكه‌ین". وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه سااڵنه له‌دوو كاتدا پله به‌رزده‌كاته‌وه11 ،ی ئه‌یلول‌و 21ی نه‌ورۆز، ب��ه‌اڵم پێشمه‌رگه‌كانی پ��ارت �یو یه‌كێتی یه‌كگرتنه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه به‌هه‌لده‌زانن‌و ئێستا خه‌ریكی كۆكردنه‌وه‌ی پشتگیرین بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی پله‌كانیان. ئه‌نوه‌ری حاجی عوسمان وتی "له‌رابردوودا ئه‌و بێویژدانییه ك��راوه ،هه‌ركه‌س پله‌ی به‌خشیبێته‌وه خیانه‌تی ك���ردووه ،بهاڵم له‌ئێستادا ئه‌و پله‌به‌خشینه‌وه‌یه نه‌ماوه". هه‌روه‌ها وتی "پله‌به‌خشینه‌وه‌و پشتگیری به‌رپرسان ههبووهو كراوه ،بهاڵم له‌ئێستادا ئه‌گه‌ر هه‌ر به‌رپرسێكی حیزبی به‌نادروستی پشتگیری پێشمه‌رگه‌یه‌ك بكات ،كه‌گوایه له‌شاخ ئ�هوهن��ده س��اڵ له‌گه‌ڵیاندا ب��ووهو وانه‌بێت ،ئه‌وا ئه‌و به‌رپرسه حیزبیه وه‌ك
ئهوه وایه خیانه‌ت ی كردبێت له‌كوردستان". ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه‌بڕیاره لهوبارهیهوه لێپێچینه‌وه بكه‌ن. په‌رله‌مانتارێك :ئهوهی هه‌یه فه‌وزایه گ���ۆران ئ���ازاد ئه‌ندامی لیژنه‌ی یاسایی په‌رله‌مانی كوردستان رایگه‌یاند ف�ه‌وزای پله‌به‌خشینه‌وه له‌ناو وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌دا ههیهو تائێستاش هیچ هه‌وڵێك ن �ه‌دراوه له‌الیه‌ن په‌رله‌مانه‌وه. ئه‌و وتی "له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌مپه‌ری ب�ه‌رده‌م پرسی هێزی پێشمه‌رگه‌و پله‌به‌رزكردنه‌وه زۆرن ،چونكه ئێستا جگه‌له‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه یه‌كینه‌گرتووه‌ته‌وه ،هه‌ر له‌ناو ئه‌و هێزه‌شدا چه‌ندین هێزی تری جیاوازو سه‌یر سه‌یر هه‌ن ،كه‌چاره‌سه‌ری كێشه‌ی هێزی پێشمه‌رگه‌و رێكخستنی ئه‌و هێزه‌ی په‌كخستووه". گۆران ده‌ڵێت كه‌په‌رله‌مان له‌به‌رنامه‌یدایه ه��ه‌رك��ات ب���هت���ه‌واوی ه��ێ��زی پێشمه‌رگه یه‌كیانگرته‌وه ،هه‌وڵبده‌ن به‌یاسایه‌ك پرسی پێشمه‌رگه‌و كاروباری وه‌زاره‌ته‌كه‌و چۆنیه‌تی پله‌به‌رزكردنه‌وه له‌و وه‌زاره‌ته رێكبخه‌ن.
بازیان ناڕازییه داواده‌كرێت به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌‌و سه‌رۆكی شاره‌وانی‌و به‌ڕێوه‌به‌ری تاپۆ ده‌ستله‌كاربكێشنه‌وه محه‌مه‌د نهجیب ه��اوواڵت��ی��ان�ی ب��ازی��ان هه‌فته‌ی پێشوو بڕیاریاندا خۆپیشاندانێك ئه‌نجامبده‌ن دژ به‌كه‌می‌‌و نه‌بوونی خزمه‌تگوزارییه سه‌ره‌تاییه‌كان ،ب��ه‌اڵم ب�هه��ۆی هاتنی هێزێكی زۆری ئه‌منییه‌وه خۆپیشاندانه‌كه ن�ه‌ك��را ،ئ��ه‌وان داواده‌ك���هن به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌‌و سه‌رۆكی شاره‌وانی‌و به‌ڕێوه‌به‌ری تاپۆی شارۆچكه‌كه ده‌ستله‌كاربكێشنه‌وه، به‌هۆی "كه‌مته‌رخه‌مبوون" له‌ئه‌ركه‌كانیاندا. هه‌فته‌ی پێشوو قسه لهسهر ئه‌نجامدانی چه‌ند رێپێوان‌و خۆپیشاندانێك له‌ناحیه‌ی بازیانی نزیك سلێمانی كرا ،كه‌سه‌ره‌تا ب��هه��ۆی ك��ێ��ش�هی ه��اوواڵت��ی��ان ل�ه‌گ�ه‌ڵ فه‌رمانگه‌ی تاپۆدا ئه‌و بیرۆكه‌یه به‌هۆی ناڕه‌زایی هاوواڵتیانهوه دروستبوو. عه‌بدوڵاڵ عه‌لی یه‌كێك له‌رێكخه‌رانی خۆپیشاندانه‌كه ،ده‌ڵێت خۆپیشاندانه‌كه بۆ كێشه‌ی تاپۆ‌و كه‌می خزمه‌تگوزارییه‌كان‌و كه‌مته‌رخه‌می كاربه‌ده‌ستان بووه. عه‌بدوڵاڵ عه‌لی ده‌ڵێت سه‌ره‌تای كێشه‌كان له‌فه‌رمانگه‌ی تاپۆوه ده‌ستیپێكرد ،به‌پێی بڕیاری وه‌زاره‌تی داد ته‌نها پارێزه‌ره‌كان ده‌توانن كاری مامه‌ڵه‌ی تاپۆ بكه‌ن ،بۆ هه‌ر كارێكیش 120هه‌زار دینار وه‌رده‌گرن ،وتی "ئه‌مه‌ش بۆ خه‌ڵك زۆره".
ده‌ستوور په‌یوه‌ندیكرد به به‌ڕێوه‌به‌ری تاپۆی ب��ازی��ان �هوه ،ب��ه‌اڵم ئاماده‌نه‌بوو هیچ لێدوانێك ب��دات به‌بیانووی ئهوهی كه له‌سه‌روی خۆیه‌وه ئاگاداركراوه‌ته‌وه كه‌لێدوان نه‌دات. عه‌بدوڵاڵ عه‌لی وتی "سه‌رۆكی شاره‌وانی سێجار به‌ڵێنی قیرتاوكردنی شه‌قام‌و كۆاڵنه‌كانی پێداوین ،بهاڵم هه‌وڵه‌كان بێ ئاكامن ،بۆیه سه‌ردانی مه‌ال به‌ختیارمان كردو پێشتریش عیماد ئه‌حمه‌د له‌كاتی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا به‌ڵێنی پێداین بازیان بكات به‌قه‌زا ،بهاڵم هیچ دیار نییه". عومه‌ر ئاڵی سه‌رۆكی شاره‌وانی بازیان ل�هن��رخ�ی خۆپیشاندانه‌كه‌و داواك��ان �ی خۆپیشانده‌ران كهمدهكاتهوه ،ده‌ڵێت ئه‌و ناڕه‌زایی‌و رێپێوانه دژی ئه‌و و به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه نه‌بووه ،بهڵكو دژی به‌ڕێوه‌به‌ری تاپۆ بووه. عومه‌ر ئاڵی وتی "كۆمه‌ڵێك نووسینگه بوون كه له‌به‌رژه‌وه‌ندی شه‌خسیان دراوه، بۆیه ئه‌وانه ته‌عبیر له‌رای گشتی بازیان ناكه‌ن ،به‌ڕێوه‌به‌ری تاپۆ به‌فه‌رمانێكی فه‌رمی نووسراوێكی وه‌زاره‌ت��ی دادی بۆ ه��ات��ووه ،ك�ه بههیچ شێوه‌یه‌ك نابێت نووسینگه‌كان مامه‌ڵه ع�ه‌ق��ارو كڕین‌و فرۆشتنی خانو زه‌وی هاوواڵتیان بكه‌ن". زان���ا ب �هه��ادی��ن ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری ناحیه‌ی ب��ازی��ان ره‌ت��ی��ده‌ك��ات �هوه خه‌ڵكی داوای
ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ی ئه‌ویان كردبێت، ده‌ڵ��ێ��ت خ��ۆپ��ی��ش��ان��ده‌ران ب��ه‌رژه‌وه‌ن��د ی تایبه‌تیان هه‌یه ،وت�ی "بهپێچهوانهوه من له‌ناو پیاوماقواڵن‌و خه‌ڵك‌و سه‌رۆك ع �هش��ره‌ت �ه‌ك��ان��دا دان��ی��ش��ت��ووم‌و رێ��زی��ان ل��ێ��گ��رت��ووم ،ك�ه‌س��ی��ش ب��اس��ی ئ���ه‌وه‌ی نهكردووه ،قه‌ت هاوواڵتیانی بازیان به‌من ناڵێن بڕۆ". زانا به‌هادین وتی "كۆمه‌ڵێك خه‌ڵك هه‌یه كه‌به‌رژه‌وه‌ندیان له‌گه‌ڵ یاساو حكومه‌تدا ناگونجێت ،ب��ۆی �ه ن��اچ��ارن حكومه‌ت به‌خراپه‌كاری تۆمه‌تباربكه‌ن ،بۆیه ئه‌وانه گ��وزارش��ت له‌بۆچوونی ه�هم��وو خه‌ڵك ناكه‌ن". عومه‌ر ئاڵی ده‌ڵێت پرۆپۆزه‌ڵه‌كان بۆ قیرتاوكردن له‌قۆناغی ته‌واوبووندا بووه، دواتر ئاراسته‌ی وه‌زاره‌تی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی ده‌ك��هن ،وتی "ئێمه لهسهر ره‌زامه‌ندی ئه‌و به‌ڵێنه‌ی عیماد ئه‌حمه‌د ،به‌ڵێنمان به‌خه‌ڵكی داوه ،ئه‌وه‌ش ئێستا پێویستی به‌ره‌زامه‌ندی سه‌رۆكی حكومه‌ت هه‌یه بۆ ئهوهی بخرێته بواری جێبهجێكردنهوه". به‌پێی ئاماره ناڕه‌سمییه‌كان ناحیه‌ی ب��ازی��ان ژم���اره‌ی دانیشتووانی نزیكه‌ی 26ه�ه‌زار كه‌س ده‌بێت ،بهاڵم تائێستا ن�هخ��ۆش��خ��ان�ه‌ك�هی پزیشكی پسپۆڕی تێدانیه ،نه‌خۆشخانه‌ی شارۆچكه‌كه‌ش بهشی منداڵبوونی تێدانییه.
عه‌بدوڵاڵ عه‌لی وتی "نه‌خۆشخانه‌كه‌مان له‌حه‌بی پاراسیتۆڵ‌‌و ده‌رزی ڤۆڵتارین‌و یاریده‌ده‌ری پزیشكی به‌رزتری تێدانییه". زانا محه‌مه‌د قائیمقامی سلێمانی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت داوای هاوواڵتیان بۆ ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌ی به‌رپرسانی ناحیه‌كه به‌فه‌رمی نه‌نێردراوه بۆ ئه‌و ،وتی "داوای له‌و شێوه‌یه‌م به‌ده‌ستبگات ،ئه‌وا لیژنه‌ی بۆ دروستده‌كه‌ین ،ئه‌گه‌ر داوه‌كه‌ی هاوواڵتیان شه‌رعی‌و یاسایی‌و له‌به‌رژه‌وه‌ندی گشتیدا ب��وو ،ئ�هو ك��ات بڕیار الی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه ،بهاڵم هیچ شتێك بهبێ لێكۆڵینه‌وه بڕیاری لهسهر نادرێت". زان��ا محه‌مه‌د وت �ی "به‌ته‌ئكید ده‌بێت حكومه‌ت‌و ئ��ی��داره‌ی بازیان له‌خزمه‌ت‌و به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵكی بازیاندا بێت". ع��هب��دوڵ�ڵا ع��ه‌ل��ی ئ���ام���اژه‌ی ب����ه‌وه‌دا كه‌شارۆچكه‌كانی ئه‌اڵیی‌و ته‌یناڵ‌‌و گۆپاڵه كه‌ژماره‌ی دانیشتووانیان به‌قه‌د بازیان نییه ،خزمه‌تگوزاری زیاتریان بۆ كراوه ،وتی "ئهوه په‌یوه‌ندی به‌سه‌رۆكی شاره‌وانییه‌وه هه‌یه ،كه‌وه‌ك پێویست هه‌وڵنادات". ع �هب��دوڵ�ڵا ع�ه‌ل�ی ده‌ڵ��ێ��ت ه��ه‌وڵ��ده‌ده‌ن ب�ه‌رپ��رس��ان�ی ش��ارۆچ��ك�ه‌ك�ه ل�ه‌س�ه‌رك��ار الب��ده‌ن ،وتی "ته‌نانه‌ت ده‌ڕۆی��ن بۆ الی مام جه‌الل شكات ده‌كه‌ین ،ئه‌گه‌ر ئه‌ویش بۆی نه‌كردین ،ئه‌وا به‌ڕێپێوان‌و مانگرتن به‌رده‌وامده‌بین تا الیان ده‌به‌ین".
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
5
"كاره‌سات ه بۆ كورد ،عێراق لهژێر به‌ندی حه‌وت ده‌ربهێندرێت" سیروان زه‌هاوی بڕیارده‌ی لیستی هاوپه‌یمانی ،له‌خولی پێشووی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌راندا سازدانی :فه‌رمان ره‌شاد س��ی��روان زه‌ه����اوی ب���ڕی���ارده‌ری لیستی هاوپه‌یمانی كوردستان له‌خولی پێشووی ی په‌رله‌مانی عێراق ،داواده‌كات له‌م خول ه ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌راندا كورد فشاری زیاتر بۆ سه‌ر الیه‌نه‌كانیتر دروستبكات‌و ده‌ڵێت ی 140دا ساردییه‌ك له‌جێبه‌جێكردنی ماده ههبووه. ده‌ستوور :چۆن له‌جموجۆڵی فراكسیۆنی لیسته كوردییه‌كان له‌ئێستادا ده‌ڕوانی؟ سیروان زه‌ه��اوی :بهبۆچوونی من تا ئه‌و سات ه به‌هێزن ،ئه‌و یه‌ك ره‌نگییه‌ی كه‌ئێستا گوتاری ك��وردی یه‌كخستووه‌و قورسایی ب��ۆ ك���ورد دروس��ت��ك��ردووه ،وای��ك��ردووه الیه‌نه‌كانیتر حساب بۆ وجودی ئێم ه بكه‌ن، ئه‌و ئالیه‌ته‌ی كه‌ئه‌و فراكسیۆن ه ئیشی لهسهر ده‌ك��ات باشه ،ئ�هو به‌رنامه‌یه‌ی كه‌نووسراوه‌ته‌وه‌و پێشكه‌شی ئه‌و الیه‌نه‌ی ده‌كرێ ،كه‌پشتگیری كورد به‌ده‌ستده‌هێنی كه‌ده‌بێ گفتبدات كه‌جێبه‌جێیان ده‌كات، زۆر گشتگیره‌و خاڵی ستراتیژی زۆری تێدایهو به‌رنامه‌یه‌كی زۆر تاكتیكییه، هه‌روه‌ها هه‌ر ئه‌و یه‌كڕیزیی ه وایكردووه ك ه تادوێنێ كه‌خه‌ڵكێك ده‌هۆڵی مردنی ماده‌ی 140یان لێده‌دا ،كه‌چی ئێستا كه‌دوایینیان مالكی بوو جه‌ختی ل�هوه ك��ردووه كه‌س ناتوانێت بڵێت ئ �هو م��اده‌ی � ه م���ردووه، ئه‌مه‌ش دانپێدانانێكی زۆر گرنگه‌و گره‌نتی هێشتنه‌وه‌ی ئه‌و ماده‌یه‌یه. ده‌س��ت��وور :پێتوای ه پێویستمان به‌چ ئالیه‌تێك ه بۆ ئ �ه‌وه‌ی ئه‌مجار‌ه بتوانرێت نه‌خش ه رێگایه‌كی سه‌ركه‌وتوو په‌یڕه‌وبكرێت له‌به‌غداد به‌تایبه‌تی بۆ مادده‌ی 140؟ س��ی��روان زه‌ه���اوی :ده‌ب��ێ��ت له‌به‌رنامه‌ی
شیعییه‌كان له‌كورد نزیكترن، الیه‌نی سوننی هه‌ر بڕوایان به‌ماده ی 140 نییه حكومه‌تی داه��ات��وودا به‌راشكاوی ناوی قۆناغه‌كانی جێبه‌جێكردنی م��اده‌ی 140 بهێنین‌و سه‌قفی زه‌مه‌نیان بۆ دابێنین، حكومه‌ت ناچاربكه‌ین كه‌ده‌بێت له‌واده‌ی خۆی جێبه‌جێیان بكات ،نابێت بهێڵین هیچ یاسایه‌ك دژی ماده‌ی 140یان هه‌ر خواستێكی ئێم ه ده‌ربچێت ،پێویست ه ئه‌ندام ه كورده‌كان له‌ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران كارابكرێن‌و به‌ئاماده‌بوونی ب���ه‌رده‌وام‌و بوونی سه‌نته‌ری ستراتیژی‌و راوێ��ژك��ار له‌دوای ئه‌وانه‌وه ،له‌الیه‌كیتر ئه‌و پۆست ه حكومییانه‌ش كه‌به‌گوێره‌ی ئیستحقاقاتی خۆمان وه‌ریده‌گرین ،هه‌وڵده‌ین خه‌ڵكی لێوه‌شاوه‌ی بۆ دابنێین‌و لهسهر بنچینه‌ی لێهاتوویی بێت ،نه‌ك به‌هۆی مه‌حسوبیه‌ت‌و مه‌نسوبیه‌ت دایانبنێین.
ده‌ستوور :له‌و قۆناغه‌ی ئێستا چ پۆستێك پێویست ه ئێم ه زۆر جه‌ختی لهسهر بكه‌ینه‌وه؟ سیروان زه‌هاوی :له‌پێشدا ده‌بێت هه‌وڵبده‌ین سه‌رۆك كۆماری مسۆگه‌ربكه‌ین ،بۆ ئهوهی ده‌ستوور له‌هه‌ر گۆڕانێك دژی خواستی ئێم ه بپارێزین ،له‌وه‌زاره‌ت ه سیادییه‌كانیش ئێم ه له‌كابینه‌ی رابردوودا توانیمان سوود له‌پۆستی وه‌زی���ری دهرهوه وه‌ربگرین‌و پێویست ناكات جارێكیتر وه‌ریبگرینه‌وه، له‌پۆسته‌كانی تریش كه‌وه‌زاره‌ته‌كانی نه‌وت‌و دارای��یو به‌رگری ،پێویست ه زۆر جه‌خت لهسهر وه‌زاره‌تی دارایی بكه‌ینه‌وه ،چونك ه ته‌نانه‌ت له‌واڵت ه زۆر دیموكراسییه‌كانیش كێشه‌ی دارایی له‌نێوان ناوه‌ند‌و هه‌رێمه‌كاندا هه‌یه ،ئ�هو پۆست ه بۆ ل��ه %17بودجه‌ی
هه‌رێم‌و چه‌ند پرسێكیتر سوودی بۆ ئێم ه ده‌بێت ،ئه‌گه‌ر ئه‌ویش نه‌بێت پێویست ه ه �ه‌وڵ��ی ئ���هوه ب��ده‌ی��ن وه‌زاره‌ت����ی ن �ه‌وت وه‌ربگرین ،چونك ه ئێم ه كێشه‌ی نه‌وتیشمان له‌گه‌ڵ به‌غدادا هه‌یه. ده‌ستوور :ده‌وترێت دواجار كورد پشتگیری له‌مالكی ده‌ك��ات ،پێتوای ه چ گره‌نتییه‌ك هه‌ی ه ئه‌مجار‌ه ن��اوب��راو كێشه‌ی ناوچ ه جێناكۆكه‌كان چاره‌سه‌ربكات ،كه‌پێشتر ده‌سه‌اڵتی ههبووهو نهكراوه؟ سیروان زه‌هاوی :ئێم ه له‌رابردوودا متمانه‌مان ب ه به‌رنامه‌كه‌ی مالكیدا ك ه له‌ماده‌ی 22 ده‌ڵێت ماده‌ی 140جێبه‌جێده‌كه‌م ،ئه‌وه‌ش وایكرد ئێم ه پشتگیری بكه‌ین ،كه‌وات ه ئێم ه له‌ده‌ستوورو كارنامه‌ی حكومه‌ت له‌رابردوودا ئ �ه‌وه‌م��ان چه‌سپاندووه ،ب��ه‌اڵم ل��ه‌رووی
جێبهجێكردنهوه س��اردی هه‌بوو ،بهاڵم هه‌رچۆنێك بێت الیه‌ن ه شیعییه‌كان له‌ئێم ه نزیكترن له‌الیه‌نی سوننی كه‌هه‌ر بڕوایان ب �هو م��اده ده‌ستوریی ه نییه ،س��ه‌ره‌ڕای كه‌موكوڕیش له‌ماوه‌ی راب��ردوودا مالیكی هه‌موو ساڵێك بودجه‌ی جێبه‌جێكردنی م��اده‌ی 140دان��اوه‌و تائێستا نیو ملیار دۆالری بۆ خه‌رجكراوه ،ئێستا كه‌بڕیاردرا ك �ه‌رك��وك له‌سه‌رژمێری جیانه‌كرێته‌و‌ه ئۆتۆماتیكی جێبه‌جێكردنی قۆناغی دووه‌می م��اده‌ی 140ه ،بۆی ه ئێم ه ئه‌زموونمان ل �ه‌گ �ه‌ڵ م��ال��ك��ی��دا ه �هی �هو ئ���هو باشتره له‌كه‌سێك كه‌نازانین چی له‌ئه‌جێندای هه‌یه، ئه‌وه‌شی گرنگ ه ده‌بێت ئه‌مجار‌ه فشاری ئێم ه لهسهر مالكی زیاتربێت بۆ كێش ه هه‌ڵپه‌سێردراوه‌كان. ده‌ستوور :باس له‌ده‌رهێنانی عێراق لهژێر به‌ندی حه‌وت ده‌كرێت ،ئایا مانه‌و‌ه یان ده‌رهێنانی له‌سوودی كورده؟ سیروان زه‌هاوی :ئێم ه زۆرجار له‌راگه‌یاندنی عه‌ره‌بی ده‌ڵێین با عێراق لهژێر ئه‌و بهنده نه‌مێنێت ،ئه‌مه‌ش بۆ ئهوهی ه دوژم��ن بۆ خۆمان دروستنه‌كه‌ین ،بهاڵم به‌دڵنیاییه‌و‌ه ده‌رهێنانی عێراق لهژێر ئه‌و بهنده ،هیچ ل��هب��ه‌رژه‌وه‌ن��دی ك���ورددا نییه ،چونك ه سه‌ره‌ڕای سه‌نگمان ئێم ه به‌نیسبه‌تی عێراق كه‌مینه‌ین ،ئه‌گه‌ر عێراق سه‌روه‌ری ته‌واوی هه‌بێت له‌ڕووی گه‌یاندن‌و ئه‌منی‌و داراییو دهرهوه ،ئه‌وا مه‌ترسی ئهوه ده‌كرێ دژی كورد بهكاربهێنرێت ،چونك ه عێراق ده‌وڵه‌تی دامه‌زراوه‌یی نییه ،مانه‌وه‌ی عێراق لهژێر چاودێری كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ،واتا ته‌واونه‌بوونی س �ه‌روه‌ری عێراق‌و ئه‌مه‌ش مافی كه‌مینه‌كان له‌نێویان كورد ده‌پارێزێت، بۆی ه كاره‌ساته بۆ ك��ورد له‌و قۆناغه‌ی ئێستا عێراق لهژێر ئه‌و بهنده ده‌ربهێنرێت.
كورده‌كان ی باكوور داوای نیمچه سه‌ربه‌خۆی ی دهكهن ی ئاگربه‌ست له‌سوپا‌و گه‌ریالكان دهكهن ی دیموكرات ی له‌نوێترین هه‌وڵیاندا داوا ی كۆمه‌ڵگه به‌ده‌په‌‌و كۆنگره محه‌مه‌د عه‌لی كه‌مال ی ه����ه‌ردوو پ��ارت��ی ب��ه‌ده‌پ��هو كۆنگره ی دیموكراتی ،داواده‌كه‌ن گفتوگۆ كۆمه‌ڵگ ه له‌نێوان حكومه‌تی توركیاو گه‌ریالكانی پ�ه‌ك�ه‌ك� ه ده‌ستپێبكات‌و له‌نوێترین ی ئاگربه‌ستیان هه‌وڵیاندا هه‌ردووالیان داوا لێده‌كه‌ن. ی ئاگربه‌ست له‌الیه‌ن ی شكاندن ل���ه‌دوا ی ی حوزه‌یران ی مانگ په‌كه‌كه‌و‌ه له‌سه‌ره‌تا ی ی قوربانیان راب����ردوودا‌و ب �ه‌رزب��وون �هوه ی ن��ێ��و ه���ه‌ری���ه‌ك ل��ه‌ری��زه‌ك��ان��ی س��وپ��ا ی ی پهكهكهو هه‌ڵكشان توركیاو گه‌ریالكان ی ئۆپه‌راسیۆن ه سه‌ربازییه‌كان‌و به‌رچاو
ی ئاشتی‌‌و پێكدادانه‌كان ،هه‌ریه‌ك له‌پارت ی ی كۆمه‌ڵگ ه دی��م��وك��راس �یو ك��ۆن��گ��ره ی دوو الیه‌نه‌‌و ی ئاگربه‌ست ی داوا دیموكرات ی دانوستاندن‌و ی زه‌مین ه هێنانه‌كای ه دیالۆگ له‌حكومه‌ت‌و په‌كه‌كه دهكهن. ی ی راب����ردوو پارت ی دووش��هم��م�� ه رۆژ ی ی كۆبوونهوه ی له‌دوا ئاشتی‌‌و دیموكراس ی ی ن��اوه‌ن��دی��ی به‌ڕێوه‌بردن دام�����هزراوه ی ئامه‌د به‌ڕێوه‌چوو، پارته‌ك ه ك ه له‌شار ه��ه‌ری��ه‌ك ل �ه‌س �ه‌اڵح �هدی��ن ده‌م��ی��رت��اش‌و ی پارته‌كه، گیولتلن كشاناك هاوسه‌رۆكان ی رۆژنامه‌وانیان سازكرد‌و تێیدا كۆنگره‌یه‌ك ی داوای��ان له‌حكومه‌ت‌و سوپا‌و چه‌كداران په‌كه‌كه كرد ئاگربه‌ست رابگه‌یه‌نن.
ی پارته‌ك ه داوایانكرد ده‌ست هاوسه‌رۆكان ی به‌دانوستاندن‌و گفتوگۆكان به‌مه‌به‌ست ی ك��ورد بكه‌ن. ی كێش ه چاره‌سه‌ركردن ی ی واڵت كرد كه‌هاوكار داواشیان له‌میدیا پرۆسه‌ك ه بكات. ئه‌و دوو الیه‌ن ه ئاماده‌یی پارته‌كه‌شیان بۆ هه‌ر كارئاسانی‌و ده‌ستپێشخه‌رییه‌ك بۆ ئه‌و مه‌به‌سته نیشاندا. ی ی كورد كێشه‌یه‌ك ی "كێشه ده‌میرتاش وت ی زۆر گ��رن�گو ق��ورس �هو چه‌ند الیه‌نێك ی هه‌یه، سیاسیو كۆمهاڵیهتیو كلتوور ی ی كۆمار ی له‌وه‌ت ه جگ ه له‌وه‌ش لهبهرئهوه ی ئه‌م توركیا دامهزراوه بیر له‌چاره‌سه‌ركردن ی كێشه‌ی ه نه‌كراوه‌ته‌وه ،هه‌میش ه له‌رێگا
توندوتیژییه‌و‌ه به‌ره‌نگاریی بوونه‌ته‌وه‌‌و ی ی چه‌ندین ده‌رئه‌نجام ی ئهوه بووه‌ته‌هۆ سایكۆلۆژی لێبكه‌وێته‌وه". ی به‌ده‌پ ه ئاشكراشیكرد كه‌ئه‌و هاوسه‌رۆك ێ ی ئێستا ئ��ه‌وان گه‌یشتووینه‌ت خاڵ ه ی ده‌رخستوو‌ه كه‌چه‌ندین هه‌ل بۆ ئ�هوه ی ی ك��ورد به‌رێگ ه ی كێش ه چاره‌سه‌كردن ئاشتیانه‌‌و دیموكراتیانه هه‌ن. ی 1993هوه ئه‌و هه‌موو ی "له‌ساڵ ئه‌و وت ی ب��ۆ چ��اره‌س��ه‌رك��ردن دراون، ه��ه‌وڵ�� ه ی به‌بنبه‌ست گ �هی��ش��ت��وون ،ئ�ه‌گ�ه‌رچ� ی زۆرن ،ب��ه‌اڵم بوونه‌ت ه قوربانییه‌كان ئه‌زموون". ی ئاگربه‌ست ی راگه‌یاندن ی قۆناغ لهباره ی ی دیموكرات له‌الیه‌ن پهكهكهو كرانه‌و‌ه ی ت��ورك��ی��اش�هوه ،سه‌اڵحه‌دین حكومه‌ت ی "كرانه‌وه‌ی دیموكراتی بووه ده‌میرتاش وت ی دیك ه چاوه‌ڕوانی‌‌و ی جارێك ی ئهوه هۆ ی ی ئاشت ی هاوواڵتیان به‌پرۆس ه ئومێده‌كان ی 2009و ی نیسان زیادبكه‌ن ،بهاڵم له‌مانگ ی راگه‌یاند ی په‌كه‌ك ه ئاگربه‌ست له‌وكاته‌و‌ه ی توركیا ی سوپا هه‌ڵمه‌ت ه سه‌ربازییه‌كان ی ی هه‌بوو ،ه�ه‌روه‌ك سیاسه‌ته‌كان درێ��ژ‌ه پ��اك��ت��اوك��ردن ل �ه‌ژێ��ر ن���اوی ك��ران��ه‌وه‌دا ی ی ئهوه به‌رده‌وامبوون ،ئه‌مه‌ش بووه‌هۆ ی به‌بنبه‌ست بگات‌و ی ئاشت هه‌وڵه‌كان ی دیك ه ببرێته‌و‌ه ی ك��ورد جارێك كێش ه ی ش هڕو پێكدادان". مه‌یدان ی دی����ك���� هی ك��ۆن��گ��ره ل���هب���هش���ێ���ك��� رۆژن��ام�ه‌وان��ی��ی�ه‌ك�ه‌دا گیولتان كشاناك ی دایه‌وه‌‌و ی ئاماده‌بووان ی پرسیار وه‌اڵم رایگه‌یاند ئاواتی هه‌مووان ه كه‌ساتێك زووتر ی بدرێته‌وه‌‌و ی ئاشت ی بانگه‌وازه‌كان وه‌اڵم كوشتوبڕه‌كان رابوه‌ستێنرێت. ی "ده‌بێت ده‌ست به‌دیالۆگ‌و كشاناك وت
ی كورد ی كێش ه گفتوگۆ بۆ چاره‌سه‌ركردن به‌ڕێگ هی ئاشتییان ه بكرێت". ی ئه‌و واڵت ه ی ئه‌و دوو پارت ه ئه‌م هه‌وڵ ه له‌كاتێكدای ه چه‌ند ناوه‌ندێكی هه‌واڵی توركیا ئاماژه‌یان به‌دانیشتنی نهێنی حكومه‌تی توركیاو په‌كه‌كه داوه. ی "ئێمه‌ش وه‌ك ه �ه‌روه‌ه��ا كشاناك وت � ی هه‌وڵه‌كانمان ی ئاشتی‌‌و دیموكراس پارت لهوبارهیهوه چڕترده‌كه‌ینه‌وه‌‌و هیوادارین بگه‌ینه ده‌ره‌نجامێكی دڵخۆشكه‌ر". ره‌نگه داوای ئه‌و پارته پۆزه‌تیف بێت سه‌اڵحه‌دین ده‌میرتاش جه‌ختیكرده‌و‌ه ی ئاگربه‌ستیان ی هه‌ركاتێك داوا ل �هوه ی پۆزه‌تیفیان له‌په‌كه‌ك ه كردبێت ،وه‌اڵم وه‌رگرتووه‌ته‌وه. ی ئه‌م ی سه‌ره‌ك ی "بهاڵم چاوه‌ڕوان ئه‌و وت جاره‌یان له‌حكومه‌ته‌وه‌ی ه كه‌سوور‌ه لهسهر ئهوهی كێشه‌ك ه چاره‌سه‌رنه‌كات". ی ی ئامه‌د كۆنگره هاوكات‌و هه‌ر له‌شار ی ی كۆمه‌ڵگ ه ی ك��ۆن��گ��ره چ��واره‌م��ی��ن � ی ی س �ه‌رك��رد‌ه ی ب� ه ب �هش��دار دیموكرات ی چه‌ندین پ���ارت‌و نوێنه‌ری ژماره‌یه‌ك ی به‌رچاو له‌رێكخراوه‌كان‌و سه‌ندیكاكان ی زۆر ی ژم��اره‌ی �ه‌ك � ی م �ه‌ده‌ن � كۆمه‌ڵگ ه له‌رۆشنبیر‌و نووسه‌ران‌و سیاسه‌تمه‌داران ی ی سیاس ی ئێستا ی قۆناغ بۆ تاوتوێكردن ی ی ئۆتۆنۆم ت��ورك��ی �او هه‌ڵسه‌نگاندن دیموكراتی به‌ڕێوه‌چوو. ی ل��هو ك��ۆن��گ��ره‌ی�ه‌دا ب��اس له‌ئاگربه‌ست ی ی دووه‌م�� دوو الی �هن � ه ك���را‌وه‌و ل���ه‌رۆژ ی كۆتاییدا كۆنگره‌كه‌شدا له‌به‌یاننام ه ی شه‌ڕ له‌الیه‌ن هه‌ریه‌ك ی وه‌ستاندن داوا له‌په‌كه‌كه‌‌و توركیاوه كراوه. ی بوو ی كۆنگره بریت ی تر داواكارییه‌ك ی باكوور. له‌ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستان
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
4
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
برامان برایی كیسه‌مان جیایی ی ل����هی����ه‌ك����ێ����ت���� ی زی����ات����رب����ێ����ت پ�������ارت������� ی داواده‌ك���������������������ات ب�������ودج�������ه‌ك�������ه فه‌رمان خێاڵنی
پ�ه‌رل�هم��ان‌و حكومه‌تی هه‌رێم ناتوانن بودجه‌ی حیزبه‌كان دیاری بكه‌ن ،پارتیش داواده‌كات بودجه‌كه‌ی له‌یه‌كێتی زیاتربێت، گۆڕانیش ده‌ڵێت بودجه كه‌منه‌كرێته‌وه وه‌ریناگرن. حكوم هتو په‌رله‌مان ده‌سته‌وه‌ستانن حكومه‌تی ه�ه‌رێ��م ل�هی��اس��ای بودجه‌ی ئه‌مساڵدا ته‌نها 90ملیار دی��ن��اری بۆ بودجه‌ی حیزبه‌كان دیاریكردووه ،بهو هیوایه‌ی ب��ودج �هی ه�هم��وو حیزبه‌كان كه‌مبكاته‌وه. له‌سه‌ره‌تای مانگی ته‌مموزدا د .به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم رایگه‌یاند به‌هۆی كورتهێنانی ئه‌و 90ملیار دیناره‌ی كه‌ته‌رخانیكردبوو بۆ بودجه‌ی حیزبه‌كان، بڕیاریداوه بودجه‌ی حیزبه‌كان كه‌مبكاته‌وه بۆ نیوه‌ی ئهوهی كه‌وه‌ریانده‌گرت .بهاڵم به‌پێی وته‌ی به‌رپرسانی حكومه‌ت له‌چه‌ند رۆژی داهاتوودا بودجه‌ی حیزبه‌كان بهبێ كهمكردنهوه ده‌درێ���ت ،تا ئ �هو كاته‌ی له‌په‌رله‌مان یاسایه‌ك په‌سه‌ندده‌کرێت. پ��ێ��ش��ت��ر دوو پ���رۆژه‌ی���اس���ا ل��ه‌الی��هن فراكسیۆنه‌كانی په‌رله‌مانه‌وه ئاماده‌كرابوو، تا بودجه‌ی حیزبه‌كان بهیاسا دیاریبكرێت، ب �ه‌اڵم به‌هۆی رای جیاوازی لیسته‌كان ل�ه‌س�ه‌ر چۆنیه‌تی دی��اری��ك��ردن�ی به‌شه بودجه‌كه ،پرۆژه‌كه دواخرا. په‌رله‌مانتاران كۆك نه‌بوون كه‌ئایا بودجه‌ی حیزبه‌كان به‌پێی ژماره‌ی كورسییه‌كانیان دیاریبكرێت یان ژم��اره‌ی ئه‌و ده‌نگانه‌ی به‌ده‌ستیانهێناوه له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا. فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت پێویسته پێوه‌رێك دابنرێت بۆ چۆنیه‌تی داب �هش��ك��ردن �ی ب��ودج��هی حیزبه‌كان‌و كه‌می‌‌و زۆری بودجه‌كه‌یان ،وتی "بهاڵم باشترین پێوه‌ر ئه‌وه‌یه كه به‌پێی كورسی په‌رله‌مانیی الیه‌ن ه سیاسیه‌كان بێت". ئیسماعیل گ �ه‌اڵڵ �ی ئ�هن��دام�ی لیژنه‌ی داراییو ئابووری په‌رله‌مان له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت به‌هۆی الوازی په‌رله‌مان‌و ناكۆكی حیزبه سیاسییه‌كانه‌وه ،پرۆژه یاسای بودجه‌ی حیزبه‌كان له‌په‌رله‌مان گیریخواردووه. گ�ه‌اڵڵ�ی وت �ی "الوازی لیژنه‌ی دارای��ی په‌رله‌مان‌و خودی په‌رله‌مان وایكردووه،
كه‌نه‌توانرێت خۆی بڕیار لهسهر چۆنیه‌ت ی دابه‌شكردنی بودجه بهسهر حیزبه‌كاندا بدات ،هه‌روه‌ها ل�هدهرهوهی په‌رله‌مانیش الیه‌نه سیاسییه‌كان ئیراده‌ی سیاسیو رێككه‌وتن نییه له‌نێوانیاندا بۆ چۆنیه‌تی داڕشتنی پرۆژه‌یاسای بودجه‌ی حیزبه‌كان‌و چه‌ندێتی ب��ڕی ب��ودج �هی حیزبه‌كان‌و چۆنیه‌تی دابه‌شكردنی بهسهر حیزبه‌كاندا". گ �ه‌اڵڵ �ی ده‌ڵ��ێ��ت ه �ه‌رچ �هن��ده له‌یاسای بودجه‌دا بڕی 90ملیار دینار بۆ هه‌موو حیزب‌و رێكخراوه‌كانی كوردستان دانراوه، ب�ه‌اڵم تا ئه‌و پرۆژه‌یاسایه له‌په‌رله‌مان په‌سه‌ند نه‌كرێت ،ناتوانرێت بهیاسا بودجه‌ی دیاریكراو بهسهر حیزبه‌كاندا دابه‌شبكرێت. ئیسماعیل گه‌اڵڵی وتی "ئه‌گه‌ر به‌پێی ده‌ن��گ ب��ودج�ه‌ك�ه ب �ه‌س �ه‌ر حیزبه‌كاندا دابه‌شبكرێت باشتره ،ئه‌وا دابه‌شكردنه‌كه رێگه‌یه‌كی دادپه‌روه‌رانه‌یه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئ��ه‌وك��ات ئ��هو ح��ی��زب��ان�هی كه‌ناتوانن بگه‌نه په‌رله‌مانیش هه‌ر شتێك پاره‌یان پێده‌ده‌رێت‌و ئه‌وانه‌یشی كه به‌كۆتا 11 ی په‌رله‌مان وه‌رده‌گرن ،به‌پێی كورسیه‌كه ده‌نگه‌كانیان پاره‌یان پێده‌درێت ،چونكه هه‌موو ده‌نگه‌كانی ئه‌و 11كورسیه كۆتایه بهرانبهر 3بۆ 4كورسی حیزبه‌كانی تره، كه‌چی پ��اره‌ی 11كورسی وه‌رده‌گ���رن، ئه‌مه‌ش نا دادپه‌روه‌ری بوو له‌دابه‌شكردنی بودجه‌ی حیزبه‌كاندا". ح��ك��وم��هت ب���ه‌ق���ه‌رز ب��ودج��ه ده‌دات به‌حیزبه‌كان له‌ئێستادا مانگانه بودجه‌ی حیزبی شیوعی
كوردستان بڕی 580ملیۆن دینار ،هه‌ریه‌ك له‌یه‌كگرتووی ئیسالمیو كۆمه‌ڵی ئیسالمی مانگانه بۆ هه‌ریه‌كه‌یان بڕی 450ملیۆن دینار ،حیزبی سۆسیالیست دیموكراتی ك��وردس��ت��ان ب��ڕی 350ملیۆن دی��ن��ار، بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی كوردستان 80ملیۆن دی��ن��ار ،حیزبی زه‌حمه‌تكێشان باڵی مه‌كته‌بی سیاسی 400ملیۆن دینار ،باڵی قادر عه‌زیزیش 120ملیۆن دینار ،یهكێتیو پارتیش هه‌ریه‌كه‌یان بڕی 35ملیۆن دۆالر له‌حكومه‌ت وه‌رده‌گرن ،ئه‌مه جگه له‌حیزبه بچوكه‌كانی ت��ری ه �ه‌رێ��م كه‌بودجه‌ی مانگانه‌یان له 5ملیۆن دیناره‌وه تا 120 ملیۆن دیناری تێدایه. كاوه مه‌حمود وته‌بێژی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستووری رایگه‌یاند به‌هۆی په‌سه‌ندنه‌كردنی یاسای بودجه‌ی حیزبه‌كان له‌په‌رله‌مان ،ئێستا بودجه‌ی مانگانه‌ی حیزبه‌كان به‌قه‌رز ده‌درێت. ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا دوای په‌سه‌ندكردنی یاساكه ،ئ�هو پ��اره‌ی�هی به‌پێی یاساكه به‌ریانده‌كه‌وێت ،ب��ه‌راورد ده‌كرێت بهو پاره‌یه‌ی مانگانه به‌قه‌رز وه‌ریانگرتووه، ئ��ه‌وك��ات به‌پێی ئ���هوه ق �ه‌رزه‌ك��ان��ی��ان یه‌كالده‌كرێته‌وه. وت��هب��ێ��ژی ح��ك��وم��هت ئ��اش��ك��رای��ك��رد ك�ه‌چ��اوه‌ڕێ��ده‌ك��رێ��ت دوای ت�ه‌واوب��وون�ی پشووی هاوینه‌ی په‌رله‌مان ،په‌رله‌مان تاوتوێی یاسای بودجه‌ی حیزبه‌كان بكات‌و په‌سه‌ندیبكات. ئازاد جوندیانی وته‌بێژی مه‌كته‌بی سیاسی
یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور رایگه‌یاند بڕیاره‌كه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت بۆ راگرتنی بودجه‌ی حیزبه‌كان هه‌ڵوه‌شاوه‌ته‌وه ،بهڵكو جێبه‌جێكردنی بڕیاره‌كه دواخراوه بۆ ئه‌وكاته‌ی كه‌یاسای ته‌مویلی بودجه‌ی حیزبه‌كان له‌په‌رله‌مان په‌سه‌ندده‌كرێت. جوندیانی وتی "ئ �هو بڕه پاره‌یه‌ی كه له‌ئێستادا ده‌درێت به‌حیزبه‌كان به‌شێوه‌ی ق���ه‌رزه ،دوای په‌سه‌ندكردنی یاساكه له‌په‌رله‌مان له‌بودجه‌ی حیزبه‌كان زیاده‌ی ئ��هو ب��ڕه پ��اره‌ی �ه ده‌گ�ه‌ڕێ��ن��رێ��ت�هوه بۆ حكومه‌ت". نهجیب باڵهتهیی سه‌رۆكی فراكسیۆنی یه‌كگرتوو له‌په‌رله‌مانی عێراق له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت دوای ته‌واوبوونی كۆبوونه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی هه‌رێم‌و سه‌رۆكی حكومه‌تدا ،به‌رهه‌م ساڵح پێی وتوون كه‌مه‌سه‌له‌ی بودجه‌ی حیزبه‌كانی چاره‌سه‌ركردووه‌و بهبێ ده‌ستكاری له‌چه‌ند رۆژی داهاتوودا ده‌درێته‌وه. باڵهتهیی وت �ی "ئ �هو مه‌سه‌له‌یه دوات��ر له‌كۆبوونه‌وه‌ی نێوان سه‌رۆكی هه‌رێم‌و الیه‌نه سیاسییه‌كاندا یه‌كالییده‌بێته‌وه". پارتی داواده‌كات له‌هه‌موو الیه‌ك زیاتری هه‌بێت به‌پێی ئ �هو زانیارییانه‌ی كه‌ده‌ستوور له‌سه‌رچاوه‌یه‌كی باوه‌ڕپێكراوه ده‌ستی كه‌وتوون ،پارتی داوای��ك��ردووه كه‌به‌شه بودجه‌ی ئ �ه‌وان له‌هه‌موو حیزبه‌كانیتر زیاتربێت به‌پێی ئهوهی كه له‌هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراقدا زۆرترین ده‌نگی هێناوه. س �ه‌رچ��اوه‌ك �ه ب �ه‌ده‌س��ت��ووری راگه‌یاند له‌كۆبوونه‌وه‌ی نێوان ه �ه‌ردوو مه‌كته‌بی س��ی��اس�ی ی�ه‌ك��ێ��ت��یو پ��ارت��ی��دا ،پ��ارت�ی پێشنیازی ئ���ه‌وه‌ی ك����ردووه ك �ه بهو پێیه‌ی له‌هه‌ڵبژاردندا ده‌نگی له‌یه‌كێتی زیاتر هێناوه ،ده‌بێت به‌شه بودجه‌ی حیزبه‌كه‌یان له‌حكومه‌ت زیاتربێت له‌به‌شه بودجه‌ی یه‌كێتی ،ب �ه‌اڵم له‌به‌رامبه‌ردا یه‌كێتی ئهوهی ره‌تكردووه‌ته‌وه‌و قبوڵیان نه‌بووه كه‌به‌شه بودجه‌ی ئه‌وان له‌به‌شی پارتی كه‌متربێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌په‌رله‌ماندا ژماره‌ی كورسییه‌كانیان یه‌كسانه. سه‌رچاوه‌كه وتی "بۆیه تا ئێستا یهكێتیو پارتی لهسهر چۆنیه‌تی دابه‌شكردنی بودجه‌ی حیزبه‌كان رێكنه‌كه‌وتوون". ئازاد جوندیانی ده‌ڵێت له‌و كۆبوونه‌وانه‌ی
ك �هئ �هو ب �هش��دارب��ووه شتی ل��هو ج��ۆره باس نهكراوه ،وتی "بهاڵم ئه‌گه‌ر بهشی ئێمه له‌به‌شی پارتیش كه‌متربێت ،ئه‌وا كێشه دروستنابێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئێمه هاوپه‌یمانین‌و رێكده‌كه‌وین". جوندیانی ده‌ڵێت ئ �هو پرسه له‌الیه‌ن فراكسیۆنی هاوپه‌یمانییه‌وه قسه‌ی لهسهر ده‌كرێت ،دواتریش مه‌كته‌بی سیاسی ئه‌و دوو حیزبه قسه‌ی خۆیان لهوبارهیهوه دهكهن. ب��ه‌اڵم ب��زووت��ن �ه‌وه‌ی گ��ۆڕان داواده‌ك���ات بودجه‌ی هه‌موو حیزبه‌كان كه‌مبكرێته‌وه، ل��هب��ه‌ر ئ����ه‌وه‌ی پ��اره‌ك��ه ب��ۆ پ���رۆژه‌ی خزمه‌تگوزاری سه‌رفبكرێت. حه‌مه تۆفیق ره‌حیم وته‌بێژی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت نیگه‌رانن له‌به‌رامبه‌ر كه‌منه‌كردنه‌وه‌ی بودجه‌ی حیزبه‌كان ،ئه‌گه‌ر كه‌منه‌كرێته‌وه، ئ����ه‌وان ئ��ام��اده‌ن��ی��ن وه‌ری��ب��گ��رن ،وت�ی "هه‌ڵوێستی توندیشمان ل�ه‌س�ه‌ر ئه‌م مه‌سه‌له‌یه ده‌بێت ،چ له‌په‌رله‌ماندا بێت یان له‌ڕێگه‌ی راگه‌یاندنه‌وه بێت". ه��ه‌ر دوێ��ن��ی سێشه‌ممه 2010/8/10 كۆبوونه‌وه‌یه‌كی نێوان مه‌كته‌بی سیاسی پارتیو یه‌كێتی له‌بینای مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی له‌سلێمانی به‌ڕێوه‌چوو. به‌پێی وته‌ی سه‌رچاوه‌یه‌ك كۆبوونه‌وه‌كه تایبه‌ت بووه لهسهر چۆنیه‌تی دابه‌شكردنی بودجه بهسهر حیزبه‌كاندا.
یه‌كێتی: ئه‌گه‌ر بودجه‌كه‌مان له‌پارتیش كه‌متربێت، كێشه‌یه‌ك دروست ناكه‌ین
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
لۆکاڵ
7
“هاورده‌كردن ی ئۆتۆمبێلێكی زۆر، كۆنتڕۆڵكردنی شه‌قامه‌كان ی زه‌حمه‌تكردووه” ی سلێمان ی بۆ ده‌ستوور ئاراس ره‌وف به‌ڕێوه‌به‌ری هاتوچۆ سازدانی :زانیار محه‌مه‌د ی له‌م چاوپێكه‌وتن ه ی ی سلێمان ی هاتوچۆ ئ��اراس ره‌وف به‌ڕێوه‌به‌ر ی هاتوچۆ‌و چۆنیه‌تیی ی نوێ ی سیستم ده‌ستووردا ئاماژه به‌په‌یڕه‌وكردن ی ده‌كات ،پێیوای ه سه‌ركه‌وتن‌و شكستنه‌هێنانی ی شۆفێر مۆڵه‌تپێدان ی شۆفێره‌كان وه‌ستاوه .ئه‌وه‌ش ده‌ڵێت ئه‌و سیستم ه لهسهر هۆشیاری ی رێگه‌وبانه‌كان‌و ی ئۆتۆمبێل ،كۆنتڕۆڵكردن ی زۆر ی رێژه‌یه‌ك كه‌هێنان ی زه‌حمه‌تكردووه. هاتوچۆ
ی ی په‌یڕه‌وكردن ده‌س��ت��وور :س���ه‌ره‌ڕا ی ێ له‌كات ی ن��و ی شۆفێری سیستم ی ی به‌هاوواڵتیان ی شۆفێر مۆڵه‌تپێدان ی ی سلێمانی ،بهاڵم رووداوه‌كان پارێزگا هاتوچۆ ل��هب��ه‌رزب��وون��ه‌وه‌دان ،ئ �هوه ی ئه‌و سیستم ه ی شكستهێنان نیشان ه نوێی ه نییه؟ ئ�����اراس ره‌وف :چ��هن��د ساڵێك ه ی ی نووسینگ ه ی ل�ه‌ڕێ��گ� ه له‌سلێمان ی شۆفێرییه‌و‌ه مۆڵه‌ت ده‌درێت فێربوون به‌هاوواڵتیان ،نووسینگه‌كان هاوواڵتیان ی ی هاتوچۆ‌و چۆنیه‌ت ی یاساكان فێر ی ئۆتۆمبێل ده‌ك��هن ،پاشان لێخوڕین ی ت��ی��ۆری‌‌و ی ئێم ه ت��اق��ی��ك��ردن�هوه ال ی ئه‌نجامده‌دات‌و كه‌سه‌ركه‌وتوو پراكتیك ی ی پێده‌درێت .په‌یڕه‌وكردن بوو ،مۆڵه‌ت ی ی نه‌هێناوه ،ئامار ێ شكست ی نو سیستم ی ساڵه‌كان ده‌گۆڕێت، رووداوه‌كان به‌پێ وات ه ساڵ هه‌ی ه رووداوه‌كان زیادده‌كات، ساڵ هه‌ی ه كه‌مده‌كات .بۆی ه ئاماره‌كان ی ی سیستم ی نیی ه به‌په‌یڕه‌وكردن په‌یوه‌ند ی رووداوه‌كان، ی به‌رزبوونه‌و‌ه نوێوه .هۆ ی دهگهڕێتهوه بۆ شۆفێره‌كان ،بۆ مه‌رج ی ئۆتۆمبێله‌كان‌و رێگه‌وبان. توندوتۆڵی ی هاتوچۆ ئه‌گه‌ر شۆفێره‌كان یاساكان ی هاتوچۆ جێبه‌جێبكه‌ن ،رووداوه‌ك��ان � كه‌مده‌بێته‌وه .كاتێكیش شۆفێره‌كان ی مه‌رج‌و كه‌مته‌رخه‌مبن له‌ره‌چاوكردن ی هاتوچۆ ،ئ�ه‌وا رووداوه‌ك��ان یاساكان زیادده‌كات. ده‌س��ت��وور :ئ��ام��اره‌ك��ان ده‌ری��ده‌خ �هن ی هاتوچۆ ئه‌و ی رووداوه‌كان كه‌زۆرین ه ی كه‌سان ه ئه‌نجامیده‌ده‌ن ك� ه به‌پێ ی ئه‌م سیستم ه نوێی ه له‌م چه‌ند ساڵ ه ی شۆفێرییان وه‌رگرتووه، دواییدا مۆڵه‌ت ی ئه‌م ه ده‌گه‌ڕێنیته‌و‌ه بۆچی؟ هۆكار ی ی شۆفێر ئایا ئه‌م سیستم ه نه‌یتوان ی پ�هی��وه‌س��ت ب�هی��اس�او رێنماییه‌كان هاتوچۆ دروستبكات؟ یان ئه‌م سیستم ه ی هاتوچۆ‌و رێگه‌وبان‌و هه‌لومه‌رج‌و واقیع ی ی ئێم ه ی شۆفێره‌كان الیه‌نی ده‌روونی ره‌چاونه‌كردووه؟ ی ده‌دات ئاراس ره‌وف :فێربوون هۆشیار به‌مرۆڤ‌و دووریده‌خاته‌و‌ه له‌ڕووداوه‌كان. كاتێك مامۆستا یه‌كێك فێرده‌كات، ی ی كه‌س ئ �ه‌وا كه‌وتووه‌ت ه سه‌ر توانا فێرخواز ،ئایا تا چه‌ند ده‌توانێت یاساو ی هاتوچۆ ره‌چاوبكات .ئه‌م رێنماییه‌كان سیستم ه زانسته‌‌و پێكهاتووه له‌هون هرو
ئ�����اره‌زوو ئ��هخ�لاق .نووسینگه‌كان ی دهكهن بۆ هاوواڵتیان تا ئه‌و ئاسانكار زانست ه فێرببن .فێربوون‌و په‌یوه‌ستبوون ی په‌یوه‌ست ه به‌تاكه‌كانه‌وه .كه‌وات ه بوون ی ی شۆفێر ی فێربوون نووسینگه‌كان ی ئه‌م سیستم ه ی باشه .سه‌ركه‌وتن كارێك ی شۆفێره‌كان نوێیه‌ش لهسهر هۆشیاری ی پابه‌نده. وه‌ستاوه‌ته‌وه‌و پێوه ی ی فێربوون ده‌س��ت��وور :نووسینگه‌كان ی كه‌ژماره‌یان ی سلێمان ی له‌پارێزگا شۆفێر له 100نووسینگ ه تێپه‌ڕیكردووه ،بوونه‌ت ه ی ی بازرگانیكردن ،هه‌ر له‌به‌ش شوێن ی نووسینگه‌كان ی كاروبار به‌دواداچوون ی سلێمانی ،سه‌دان سكااڵو له‌هاتوچۆ داواكاری له‌الیه‌ن هاوواڵتیانهوه بهرانبهر ی ی شۆفێر ی فێربوون نووسینگه‌كان ی لێپرسینه‌و‌ه ناكه‌ن؟ تۆماركراوه ،بۆچ ئاراس ره‌وف :ئێم ه ئیجرائات بهرانبهر به‌نووسینگه‌كان ده‌ك��هی��ن .ئه‌گه‌ر ی ك��راب��وو ،یه‌كه‌م ده‌رك���ه‌وت سه‌رپێچ ئیجرائات نووسینگه‌ك ه داده‌خ �هی��ن، ی ی هاوواڵتیان ئه‌گه‌ر نووسینگه‌ك ه پاره ی ی��اس��ای��ان خ���واردب���وو ،رووب������ه‌ڕوو ی ك�هم��وك��ورت�ی، ده‌ك��هی��ن��هوه .ب��وون � كه‌وتووه‌ته‌و‌ه سه‌ر نووسینگه‌كان خۆیان. ی ی شۆفێر ی فێربوون هه‌ندێك نووسینگ ه ی كه‌موكورتی‌‌و سه‌رپێچییه‌و‌ه به‌هۆ داخراون. ی نوێ ده‌ستوور :رۆژان ه 350ئۆتۆمبێل ی ێ بوون ده‌هێنرێت ه سلێمانییه‌وه ،به‌ب ی تر‌و ی ئۆتۆمبێل پره‌نسیپ‌و مراندن ی ن��وێ ،ئایا ی رێگه‌وبان دروستكردن ی ئه‌و ئه‌م ه هۆكار نیی ه بۆ دروستبوون ی سلێمانیدا ی ئێستا له‌هاتوچۆ فه‌وزای ه
هه‌یه؟ ی ی رێگه‌وبان ئاراس ره‌وف :دروستكردن ێ تاڕاده‌یه‌ك ده‌كرێت دڵخۆشكه‌ر بێت، نو هه‌رچه‌ند‌ه هێشتا كه‌موكوڕی له‌ڕێگه‌وباندا ی خ��راپ هه‌یه. م��اوه ،هێشتا شه‌قام ی زۆر ئۆتۆمبێل له‌ناو بێگومان رێژه‌یه‌ك سلێمانیدا ههیهو رۆژانه‌ش ئۆتۆمبێلیتر ده‌ه��ێ��ن��رێ��ت ،س���ه‌روو خۆمانمان لێ ی ی ئۆتۆمبێل ئاگارداركردووه‌ته‌وه .هێنان ی ی ئێستا ،كۆنتڕۆڵكردن زۆر بهو جۆره ی زه‌حمه‌تكردووه. شه‌قام‌و رێگه‌وبانه‌كان ی ئ����ه‌وه‌ش ه��ۆك��ارێ��ك � ه ب��ۆ زۆرب��وون�� ی ی ئۆتۆمبێل ی هاتوچۆ .هێنان رووداوه‌كان ی رێگه‌وبان ،بێزاربوون ی رووبه‌ر زۆر‌و كه‌م ی هاوواڵتیان دروستده‌كات ،هاتوچۆ ال ی زه‌حمه‌ت ده‌كات .له‌هه‌موو دنیادا به‌پێ ێ ده‌هێنرێت، ی نو پێویست ئۆتۆمبێل بهاڵم لێره وا نییه. ده‌ستوور :هه‌ست بهجۆرێك له‌فه‌وزا ی ئ��ۆت��ۆم��ب��ێ�ل‌و ده‌ك���رێ���ت ل �هه��ێ��ن��ان � ی لهسهر ی ق �ه‌ره‌ب��اڵ��غ � دروس��ت��ك��ردن � ی ی رێگ ه به‌دروستبوون شه‌قامه‌كان ،بۆچ ی ئۆتۆمبێلدا ئه‌و فه‌وزای ه ده‌ده‌ن؟ له‌هێنان پرس به‌ئێو‌ه ده‌كرێت؟ ی ئۆتۆمبێلدا ئ��اراس ره‌وف :له‌هێنان ی پرسمان پێكراوه ،بڕیاردراو‌ه له‌هێنان ئۆتۆمبێلدا ته‌نیا رسومات بدرێت ،بهاڵم ی ی ئۆتۆمبێل ی هێنان ئێم ه پێمانباش ه له‌كات ی بۆ بمرێنرێت. ی كۆن نوێدا ،ئۆتۆمبێل ی ئێجگار ی رێژه‌یه‌ك ب �ه‌اڵم له‌سلێمان ی كۆن ماوه .من له‌گه‌ڵ كه‌م ئۆتۆمبێل ێ ده‌هێنرێت، ی نو ئه‌وه‌دام كه‌ئۆتۆمبێلێك ی ی بۆ بمرێنرێت .رێژه ی كۆن ئۆتۆمبێلێك ی ی كۆن زۆر كهمتره له‌ڕێژ‌ه ئۆتۆمبێل ی كه‌ده‌هێنرێت. ئه‌و ئۆتۆمبێل ه نوێیان ه ی پێویست ه سااڵن ه ئۆتۆمبێله‌كان پشكنین توانایان بۆ بكرێت ،چونك ه ساڵ به‌ساڵ ی ئۆتۆمبێل كه‌مده‌بێته‌وه‌‌و تا ئه‌و توانا ی نامێنێت. ی كاركردن ی توانا كات ه ی ده‌ستوور :ئێوه وه‌ك به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ه��ات��وچ��ۆ ئ���هو رێ��وش��وێ��ن��ان � ه چیی ه ی ی هێنان كه‌گرتووتانه‌به‌ر بۆ رێكخستن ی نوێ؟ پێتانوانیی ه حكومه‌ت ئۆتۆمبێل ی ئه‌و ی ه��ۆك��اره بۆ دروستبوون خ��ۆ پشێوی‌‌و فه‌وزایه؟
هه‌ندێك نووسینگ هی فێربوون ی شۆفێر ی به‌هۆ ی كه‌موكورتی‌‌و سه‌رپێچییه‌و‌ه داخراون
ی ئ�����اراس ره‌وف :ئ��ێ��م� ه الی�هن��ێ��ك� ی جێبه‌جێكه‌رین ،ئێم ه ده‌س��ه‌اڵت�� ب��ڕی��اردان��م��ان ن��ی��ی �ه .ه�ه‌رك�ه‌س��ێ��ك ی تێدا بوو، ی هێناو مه‌رجه‌كان ئۆتۆمبێلێك ی بۆ تۆمارده‌كه‌ین. ئێم ه ئۆتۆمبێله‌ك ه ی بڕیاردان‌و رێكخستن له‌سه‌روو الیه‌ن ئێمه‌وه‌یه. ی به‌رده‌وام ی سلێمان ده‌ستوور :هاتوچۆ ی ناو له‌مپه‌ر (ت��اس�ه) له‌شه‌قامه‌كان ی ش���اردا داده‌ن��ێ��ت ب��ۆ كهمكردنهوه ی ئۆتۆمبێل ،بهاڵم بۆ ی هاتوچۆ خێرای ی ره‌وف به‌گ نمون ه له‌نزیك ئه‌نده‌رپاس ی راب��وردوودا ئۆتۆمبێلێك له‌چه‌ند رۆژ ی ی تیژڕه‌وییه‌و‌ه له‌هاوواڵتییه‌ك به‌هۆ ی له‌ده‌ستدا ،ئایا داو به‌هۆیه‌و‌ه گیان ی ئه‌و ئه‌نده‌رپاس ه هۆكارێك دروستكردن ی تیژه‌ڕه‌وی ،له‌كاتێكدا نیی ه بۆ زیادبوون ی ی ترهوه تاس ه بۆ تیژڕه‌وی ئێوه له‌الیه‌ك ئۆتۆمبێل دروستده‌كه‌ن؟ ی تاسه‌دا ئاراس ره‌وف :من له‌گه‌ڵ دانان ی واقیع .ئێم ه نیم ،بهاڵم بووه به‌ئه‌مر ی خێراییمان دیاریكردووه، به‌هێما رێژه‌ی بۆ نمون ه ده‌ڵێم لهسهر شه‌ست كیلۆمه‌تر ی هێماكه‌و‌ه تاسه‌یه‌كمان بڕۆ ،بهاڵم ال ی ئۆتۆمبێل كهمدهكاتهوه داناو‌ه كه‌خێرای بۆ سفر .شۆفێره‌كان نازانن كامیان هه‌ڵبژێرن .من شۆفێرم بم ،نازانم كامیان ی كامه‌یان بكه‌م، هه‌ڵبژێرم‌و به‌قس ه سه‌رم لێده‌شێوێت .شۆفێره‌كان نازانن ئیلتیزام به‌كامیانه‌و‌ه بكه‌ن .لهبهرئهوه ی تاسه‌كاندام ،بهاڵم من له‌گه‌ڵ البردن جێگره‌و‌ه چییه .جێگه‌ره‌و‌ه ئهوهی ه ی په‌ڕینه‌و‌ه لهژێر شه‌قامه‌كاندا، پ��رد یان لهسهر شه‌قامه‌كان دروستبكرێت بۆ پیاده‌ڕه‌وه‌كان .چونك ه شه‌قام بۆ ی پیاده‌كان ئۆتۆمبێله ،بۆ په‌ڕینه‌و‌ه نییه .شۆسته‌كان بۆ پ��ی��اده‌ڕه‌وی��ن. ی پیاده‌كان ی په‌ڕینه‌و‌ه تاس ه كه‌ره‌ست ه ی ی ئێم ه لێ ی خه‌ڵك نییه ،وه‌ك ئ�هوه ی تێگه‌یشتووه .تاس ه بۆ كهمكردنهوه خێراییه. ی ی سیستم ده‌ستوور :باس له‌یه‌كخستن ی ده‌ك��رێ��ت ی ش��ۆف��ێ��ر م��ۆڵ�هت��پ��ێ��دان� ی ك��وردس��ت��ان��دا ،ئ �هوه ل �ه‌س �ه‌ران��س �ه‌ر چ��ۆن ده‌ك��رێ��ت؟ له‌كاتێكدا له‌هه‌ولێر ی كار ك��ار به‌سیستمێك‌و له‌سلێمان به‌سیستمێكیتر ده‌كرێت ،ئاخۆ چۆن ئ�هو كێشه‌ی ه چ��اره‌س �ه‌رده‌ك �هن؟ ئه‌م سیستم ه جیاوازان ه رێگر نین له‌به‌رده‌م ی ی هاتوچۆ ی سیستم ی كۆ یه‌كخستنه‌و‌ه ی كوردستان‌و مۆڵه‌تپێدان؟ هه‌رێم ئ�������اراس ره‌وف :ئ���ی���داره‌ك���ان ی یه‌كیانگرتووه‌ته‌وه ،هه‌ندێك ورده‌كار ی ی مۆڵه‌پێدان‌و سااڵن ه ماوه .سیستم ی كوردستان ئۆتۆمبێل له‌سه‌رتاسه‌ر یه‌كده‌گرێته‌وه‌‌و كار بۆ یه‌كخستنه‌وه‌و ی ده‌كه‌ین. ێ رێكخستنه‌و‌ه سه‌رله‌نو ی هاتوچۆ ده‌ستوور :زۆرجار رووداوه‌كان ی ی م��ات��ۆڕه‌و‌ه رووده‌دات ،بۆچ به‌هۆ ی ی شۆفێر ی مۆڵه‌تپێدان تائێستا سیستم ماتۆڕه‌كان رێكنه‌خراوه؟
زۆربوون ی رووداوه‌كان ی هاتوچۆ مانا ی ئهوه نیی ه سیستمه‌ك ه خراپه ی یاسا هه‌موو ئ���اراس ره‌وف :به‌پێ ی شازد‌ه ساڵییهوه هاوواڵتییه‌ك له‌سه‌روو ی ماتۆڕ ی لێخوڕین ی هه‌ی ه مۆڵه‌ت ب��ۆ ی رێكخستن‌و وه‌ربگرێت .ئێستا سه‌رقاڵ ی ی مۆڵه‌ت ی پێدان ی چۆنیه‌تی یه‌كخستن ی سااڵنه‌ین به‌ماتۆڕ. لێخوڕین‌و مۆڵه‌ت ی ی سیستم ی په‌یڕه‌وكردن ده‌ستوور :دوا ی هاتوچۆ‌و مۆڵه‌تپێدان ،ئێستا نوێ ی ئهوه نه‌هاتوو‌ه پێداچوونه‌و‌ه بهو كات ی سیستمه‌دا بك هنو كه‌موكورتییه‌كان هه‌ڵبسه‌نگێنن؟ ئ���اراس ره‌وف :ئ �هم سیسته‌م ه زۆر پێشكه‌وتوو و گونجاوه .بهاڵم له‌هه‌موو ی هاتوچۆ رووده‌دات. دنیادا رووداو ی ی هاتوچۆ مانا ی رووداوه‌كان زۆربوون ئهوه نیی ه سیستمه‌ك ه خراپه .هه‌موو شتێك ده‌بێت هه‌ڵبسه‌نگێنرێت .ئێم ه ی عێراقهوه ی هاتوچۆ ی كۆن له‌سیستم هاتووینه‌ت ه سه‌ر ئه‌م سیستم ه مۆدێرن‌و نوێیه ،ئایا ئه‌م ه گۆڕانكاری‌‌و به‌دواداچوون ی شتكێك نیی ه بڵێیت نییه .گۆڕانكار ی هاتووه ،بهڵكو به‌رده‌وامه. كۆتای ی ی شه‌قامه‌كان ده‌ستوور :چاودێریكردن ی كامێراو‌ه چۆنه؟ ی له‌ڕێگ ه سلێمان ی ی شۆفێره‌كان ده‌كرێت‌و له‌كات چاودێری سه‌رپێچیدا سزاده‌درێن؟ ی ی رادارو كامێرای ئاراس ره‌وف :له‌سلێمان ی ی خێرایی‌‌و چاودێریكردن دیاریكردن ی ئێم ه نییهو شه‌قامه‌كان تائێستا ال ی لهسهر دراوه ی پێنه‌كراوه .بڕیار كار ی شه‌قام‌و ی چاودێریكردن رادارو كامێرا ی ی سلێمانی‌‌و دهرهوه رێگه‌وبانه‌كان سلێمانیشمان بۆ بكڕن‌و دایبنێین، چووه‌ت ه به‌رنامه‌وه. ی هاتوچۆ ی رووداوه‌كان ده‌ستوور :ئامار ی رابوردوودا چۆن بووه؟ له‌حه‌وت مانگ ی ی حه‌وت مانگ ئاراس ره‌وف :له‌ماو‌ه ی هاتوچۆ راب�����ردوودا 390رووداو ی ت��ۆم��ارك��راوه ،ك � ه 1960ب��ری��ن��دار لێكه‌وتووه‌ته‌وه‌و 154كه‌سیش گیانیان له‌ده‌ستداوه.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
6
i n f o @ d e s t u r. n e t
لۆکاڵ
قه‌یماغی سپی بازاڕ ره‌ش ده‌كات به‌هۆی نه‌بوون ی به‌رهه‌م ی ناوخۆوه ،بازاڕ پشت ب ه به‌رهه‌م ی ده‌ره‌ك ی ده‌به‌ستێت محه‌مه‌د نهجیب له‌سلێمانی له‌گه‌ڵ هاتنی وه‌رزی هاویندا نرخی قه‌یماغ له‌بازاڕه‌كاندا به‌رزده‌بێته‌وه ،به‌رهه‌مهێنه‌ران‌و فرۆشیارانی به‌رهه‌می قه‌یماغ هۆكاره‌كه‌ی ده‌گێڕنه‌وه بۆ ئ �ه‌وه‌ی ل���ه‌وه‌رزی هاویندا گامێش شیره‌كه‌ی كه‌مده‌كات ،حكومه‌ت‌و ك��ه‌رت��ی تایبه‌تیش ه��ی��چ پ��رۆژه‌ی �ه‌ك �ی به‌خێوكردنی گامێش‌و به‌رهه‌مهێنانی قه‌یماغیان نییه. پرۆژه ی به‌خێوكردن ی گامیش‌و به‌رهه‌مهێنان ی قه‌یماغ نییه به‌پێی ئه‌و ئاماره‌ی ده‌ست ده‌ستوور كهوتووه له‌سنووری گه‌رمیان ،به‌تایبه‌تی خانه‌قین نزیكه‌ی 1800س �ه‌ر گامێش هه‌یه، له‌سنووری سلێمانی بهتایبهت له‌ناوچه‌ی تانجه‌رۆو سه‌یدسادق زیاتر ل ه 500سه‌رگامێش هه‌یه ،بهاڵم هیچیان له‌چوارچێوه ی پرۆژه ی ی�ه‌ك��خ��راودا نین ،بهڵكو ه ی جوتیارانن. هه‌روه‌ها پارێزگای هه‌ولێریش بۆ قه‌یماغ زیاتر پشت بهو كێڵگ ه گامێشان ه ده‌به‌ستێت كه‌كه‌وتوونه‌ت ه سنووری پارێزگای كه‌ركوكه‌وه، لهسهر زێی بچووك له‌خوارووی شارۆچكه ی پردێ ،بهاڵم رێژه‌یه‌كی كه‌می گامێشی لێیه. ئیبراهیم لێپرسراوی بهشی ئامارو زانیاری له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی سامانی ئاژه ڵ له‌سلێمانی ده‌ڵێت تائێستا نازانرێت به‌رهه‌می سپیایه‌تی ناوخۆ چهنده به‌تایبه‌تی قه‌یماغ، به‌هۆ ی ئ��هوه ی هه‌ندێك ك�ه‌س بۆ خۆیان ئه‌و كێڵگانه‌یان ههیهو حكومه‌ت ئاگاداری به‌رهه‌مه‌كه‌ی نییه. عه‌دنان محه‌مه‌د وت ی “حكومه‌ت تائێستا هیچ پ��رۆژه‌ی�ه‌ك��ی نیی ه بۆ ئ �هو كێڵگانه، ب�ه‌اڵم ئه‌گه‌ر كه‌رتی تایبه‌ت هه‌وڵبدات بۆ دروستكردنی ،ئه‌وا ئێم ه مۆڵه‌تی ده‌ده‌ینێ‌و هه‌رچی پێویست بكات بۆی ده‌كه‌ین”. به‌پێ ئامارێكی بهشی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی سامانی ئ��اژه ڵ له‌سلێمانی 25 ،پ��رۆژه‌ی
به‌خێوكردنی ره‌ش ه واڵخ هه‌یه 16 ،پرۆژه‌یان مانگای شیره 8 ،پرۆژه‌یان به‌خێوكردنی مه‌ڕو بزنه1 ،پرۆژه‌ی قه‌ڵه‌وكردنی گوێره‌كه هه‌یه، له‌كاتێكدا ئه‌مان ه ئێستا هه‌موویان كارناكه‌ن، ته‌نها 6پرۆژه‌یان كارده‌كه‌ن 5 ،پرۆژه‌یان قه‌ڵه‌وكردنی گوێره‌كه‌یه‌و پرۆژه‌یه‌كیش مانگای شیری. عه‌دنان محه‌مه‌د ده‌ڵێت هۆكاری كه‌می گامێش ئه‌وه‌یه ،چه‌ند ناوچه‌یه‌كی دیاریكراو هه‌ی ه بۆ به‌خێوكردنی ،له‌به‌رئه‌وه‌ی گامێش پێویستی ب�هئ��او ی زۆر هه‌یه ،له‌كاتێكدا ناوچه‌ك ه به‌ده‌ست كه‌مئاوییه‌و‌ه ده‌ناڵێنێت، وت ی “بۆی ه زیاتر گرنگی ده‌ده‌ین به‌ڕه‌شه‌واڵغ‌و
مه‌ڕو بزن ،چونك ه به‌رهه‌میان زۆره“. ده‌بێت ،گامێش ههبووه له‌زستاندا نزیكه‌ی 40 كیلۆ شیری ههبووه ،بهاڵم ئێستا 10كیلۆ هاوینان نرخ به‌رزده‌كرێته‌وه له‌هاویناندا نرخ ی قه‌یماغ له‌الیه‌ن شیری هه‌یه“. قه‌یماغ له‌شیری گامێش دروستده‌كرێت، به‌رهه‌مهێنه‌ران‌و فرۆشیاران ی ت��اك‌و كۆو‌ه ب�ه‌رزده‌ك��رێ��ت�هوه ،حكومه‌تیش به‌پاساو ی ل��ه‌ك��وردس��ت��ان��دا ب �هش��ێ��وازێ��ك � ی س���اده دروس��ت��ده‌ك��رێ��ت ك�هب��ڕێ��ك شیر ده‌كرێت ه بازاڕی ئازاده‌وه نرخه‌كان دیاری ناكات. س��ااڵن� ه ل�هن��اوه‌ڕاس��ت��ی مانگی ح�ه‌وت ن��او ته‌شتێكی ف��اف��ۆن�هوه ،پاشان 3جار تا کۆتایی مانگی هه‌شت نرخی قه‌یماغ ده‌پ��اڵ��ێ��ورێ�ت‌و پێش ك��واڵن��دن كه‌وچكێك به‌رزده‌بێته‌وه ،عومه‌ر غالی خاوه‌نی كێڵگه‌ی سۆده‌ی تێده‌كرێت ،بۆ ئهوهی خراپ نه‌بێت‌و به‌خێوكردنی گامێش له‌تانجه‌رۆ ده‌ڵێت بۆنه‌كه‌ی نه‌هێڵێت ،دوای سێ چوار له‌كواڵندن شیر ی گامێش له‌هاویندا وشكده‌كات ،بۆی ه ئاگره‌ك ه الده‌برێت ،پاشان قوڵێنه‌ی كوردی قه‌یماغ كه‌مده‌بێته‌وه ،وت ی “بهاڵم له‌پایزو ده‌خه‌یت ه سه‌ر ،پاشان به‌دوو په‌ڕۆی ته‌نك زستاندا شیر زۆره‌و قه‌یماغیش ه �ه‌رزان دای ده‌پۆشیت ،دوات��ر س �ه‌ری الده‌به‌یت‌و
به‌چه‌قۆیه‌ك توێژه‌ك ه پارچ ه پارچ ه ده‌كه‌یت، دواتر سه‌هۆ ڵ وردده‌كه‌یت‌و ده‌یخه‌یت ه ژێری‌و وه‌رده‌وه‌رد‌ه قه‌یماغه‌ك ه ره‌قده‌بێت. ئێستا رۆژان���� ه 2ت��ا 3ت���هن شیر له‌ناوه‌ڕاست‌و خوارو ی عێراقهوه ده‌هێنرێت بۆ تانجه‌رۆ ،له‌وێ قه‌یماغ ی لێ دروستده‌كرێت. عومه‌ر غال ی ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سان ه بزانن شیره‌كه‌یان له‌سلێمانی پاره ناكات، ئه‌وا ده‌یبه‌ن بۆ ههولێرو كه‌ركوك .وت ی “بۆی ه به‌كۆفرۆشه‌كان ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر قه‌یماغه‌ك ه نرخه‌كه‌ی زیادنه‌كه‌ن ل�هب��ازاڕدا ،ئه‌وا شیر ناهێنین بۆ سلێمانی ،به‌هۆ ی كه‌م ی به‌رهه‌م ی ناوخۆوه ناچارده‌بین نرخ به‌رزبكه‌ینه‌وه”. عومه‌ر غالی ده‌ڵێت كۆگاكان ی فرۆشتنیش نرخ ب�ه‌رزده‌ك�هن�هوه ،وت ی “ئێم ه ده‌یده‌ین به17هه‌زار به‌كۆفرۆشه‌كان ،ئه‌وانیش خۆیان ده‌یده‌ن به‌نرخێكی زیاتر”. هێمن قادر ئه‌حمه‌د خاوه‌نی فرۆشگای هێڤار بۆ فرۆشتن ی قه‌یماغ به‌كۆ ،ده‌ڵێت نرخ ی قه‌یماغ به‌رزبوه‌ته‌و‌ه له‌چاو زستاندا، ب �هه��ۆ ی ئ���هوه ی ق�هی��م��اغ كه‌مده‌بێته‌وه، لهبهرئهوه ی له‌هاویندا گامێش شیره‌كه‌ی كه‌مده‌كات .وت ی “ئێم ه به‌كۆ ده‌یفرۆشین ب ه 20هه‌زار‌و به‌كیلۆش ب ه 24هه‌زار”. هێمن وت � ی “فرۆشتنی قه‌یماغ زۆر خێرایه ،ب �ه‌اڵم هه‌موو كه‌سێك ناتوانێت بیكڕێت ،ته‌نها چینێك ی دیاریكراو ده‌یكرێت كه‌باری ئابووریان به‌رزه”. محه‌مه‌د س��ی��روان فرۆشیارێكی تری به‌رهه‌می سپیاییه ،ده‌ڵێت قه‌یماغی ناوخۆ ب�ه‌الی خه‌ڵكه‌و‌ه خۆشتره‌و فرۆشی زۆره، بهاڵم هی واڵتانی دهرهوه خه‌ڵك زۆر نایكڕێت، وت ی “بۆی ه ئێم ه ب ه 17هه‌زار دینار ده‌یكڕین‌و ب ه 28هه‌زار ده‌یفرۆشین”. عه‌دنان محه‌مه‌د ده‌ڵێت به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی سامان ی ئ��اژه‌ڵ نرخ دانانێن بۆ به‌رهه‌می سپیایی ،به‌هۆ ی ه��اورده‌ك��ردن� ی به‌رهه‌می ده‌ره‌كییه‌وه ،وت ی “بۆی ه بازاڕیش ئازاده”.
ته‌برید به‌پاره‌یه ی شار به‌پار ه ته‌برید دهكهنهوهو پاسه‌كانی ناو شاریش موبه‌رید ه داده‌نێن ته‌كسییه‌كانی دهرهوه
محه‌مه‌د نه‌جیب‌و فه‌رمان خێاڵنی ته‌بریدی ته‌كسییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی شار به‌پاره‌یه هاوواڵتیان گله‌یی ده‌ك �هن كه‌شۆفێرانی ده‌ره‌وه‌ی شار له‌بری ك��ردن�ه‌وه‌ی ته‌برید پاره له‌هاوواڵتیان وه‌رده‌گ��رن ،سه‌ندیكای ش��ۆف��ێ��ران��ی��ش رای��ده‌گ �هی �هن��ێ��ت ك �هئ �هوه سه‌رپێچییه‌و ده‌ڵێت سزایان ده‌ده‌ین. سه‌ندیكای شۆفێران داوا له‌هاوواڵتیان ده‌ك��ات هه‌ر شۆفێری ته‌كسییه‌ك له‌بری كردنه‌وه‌ی ته‌برید پاره وه‌ربگرێت ،ئه‌وان ئاگاداربكاته‌وه. فه‌الح نه‌جم ،ته‌مه‌ن 25ساڵ ،زۆرجار رووبهڕووی ئه‌و كێشه‌یه بووته‌وه به‌تایبه‌تی له‌گه‌ڵ شۆفێره به‌ته‌مه‌نه‌كان كه‌ته‌برید ناكه‌نه‌وه. ف��ه‌الح زۆرج���ار ده‌چێته هه‌ڵه‌بجه‌و دهگهڕێتهوه ،وتی “شۆفێری ته‌كسییه‌كان
داوای 1500دینار زی��اده‌ت لێده‌كه‌ن بۆ هه‌ڵكردنی ته‌بریده‌كه ،ئه‌گه‌ر پاره‌كه‌ی نه‌ده‌یتێ ،ئه‌وا هه‌ڵی ناكات”. ئه‌و وتی “ئه‌مه زۆر بێویژدانییه‌و راست نییه ،چونكه حكومه‌ت نرخی دیاریكردووه بۆ نه‌فه‌ر ،بۆیه پێویسته ئیجرائات له‌گه‌ڵ ئه‌و كه‌سانه‌دا بكرێت”. به‌هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌ی گه‌رماو نه‌كردنه‌وه‌ی ته‌بریده‌وه ،فه‌الح تا ئێستا دووجار رشاوه‌ته‌وه. په‌پێی ئ��هو زان��ی��اری��ی��ان �هی ده‌س��ت ده‌ستوور كه‌وتوون ،هه‌ریه‌كه له‌هێڵه‌كانی ك�ه‌رك��وك‌و ههولێرو هه‌ڵه‌بجه‌ی شه‌هیدو كه‌الرو كۆیه‌و چه‌مچه‌ماڵ‌‌و چه‌ندین هێڵی تریش ته‌برید به‌پاره ده‌كه‌نه‌وه ،له‌هه‌زار دی��ن��اره‌وه بۆ 2ه �ه‌زار له‌بری كردنه‌وه‌ی ته‌بریده‌كه‌ی. ج���ه‌الل مه‌حمود ئه‌حمه‌د شۆفێرو سه‌رپه‌رشتیاری هێڵی هه‌ڵه‌بجه‌ی شه‌هید
وتی “مه‌سه‌له‌ی هه‌ڵكردنی ته‌برید به‌پاره ته‌نها په‌یوه‌ندی به‌گرانی بهنزینهوه هه‌یه، لهبهرئهوه ئه‌و ئۆتۆمبێالنه به به‌نزینی به‌نزینخانه‌كان ن��اڕۆن ،لهبهرئهوه ناچارن به‌نزینی باشی تێبكه‌ن كه‌لیتری 850دیناری پێده‌ده‌ن ،بۆیه شۆفێریش داوی پاره‌ی زیاده له‌نه‌فر ده‌كات ،پاره‌كه‌ش 1000دیناره“. ب �ه‌رپ��رس��ان��ی س �هن��دی��ك��اش ئ��ام��اژه ب����ه‌وه‌ده‌ك����هن پ����اره‌ی ه��هم��وو هێڵیك دیاریكراوه ،بۆیه هه‌ر شوفێرێك پاره‌ی زیاده له‌بری هه‌ڵكردنی فێنكه‌ره‌وه‌‌و گه‌رمكره‌وه وه‌ربگرێت ،ئه‌وا سه‌رپێچییه‌و ئیجرائاتی له‌گه‌ڵدا ده‌كرێت. ج��ه‌الل ئه‌بوبكر محه‌مه‌د سه‌رۆكی سه‌ندیكای گواستنه‌وه له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌س��ت��وور وت��ی “ه �هم��وو هێڵێك پ��اره‌ی خۆی دیاریكراوه ،بۆیه نابێت به‌هه‌ڵكردنی فێنكه‌ره‌وه یان گه‌رمكه‌ره‌وه پاره‌ی زیاده له‌هاوواڵتیان وه‌ربگیرێت”.
داواشیكرد هه‌ر هاوواڵتییه‌ك ،له‌هه‌ر ئۆتۆمۆبێلێكدا س�ه‌رك�ه‌وت‌و بهو شێوه‌ی ه م�هم�ه‌ڵ�هی ل�ه‌گ�ه‌ڵ��دا ك��را ،ئ��ه‌وا ژم��اره‌ی ئۆتۆمبێله‌كه بدات به‌سه‌ندیكا. ئ�هو وت�ی “س��زای��ان ده‌ده‌ی���نو ئ�ه‌وه‌ی ده‌یكه‌ن سه‌رپێچییه“. پاس ه كۆنه‌كان موبه‌رید‌ه دهكهنهوهو پاس ه تازه‌كانیش ته‌بریده‌كانیان لێكراوه‌ته‌وه پیاوێكی ت�هم�هن 35س��اڵ كه‌خۆی به‌جه‌مال ناساند له‌پاسێكی مۆدێل به‌رزدا له‌گه‌راجی سه‌رچنار گله‌ییكرد‌و وتی “ئه‌م پاسه تازانه زۆربه‌یان ته‌بریدیان هه‌یه ،بهاڵم نایكه‌نه‌وه”. ج�ه‌الل وتی “پاسه كۆنه‌كانی هێڵی گۆیژه كه‌ته‌بریدیان نییه ،موبه‌ریده‌یه‌كیان دان��اوه له‌ناو پاسه‌كانیاندا بۆ نه‌فه‌ره‌كان هه‌تا پاسه‌كه قه‌پاتده‌بێت‌و ده‌رده‌چێت نه‌فه‌ره‌كان فێنكیان ده‌بێته‌وه ،ئه‌گه‌ر ئه‌م پاسه تازانه ته‌برید بكه‌نه‌وه ،ئه‌وا پاسه
كۆنه‌كانیش ن��اچ��ارده‌ب��ن هه‌موویان ئه‌و رێگه‌یه به‌كاربهێنن”. دڵشاد حه‌مه به‌رپرسی هێڵی تووی مه‌لیك‌و شۆفێری یه‌كێك له‌پاسه‌كان ب�ه‌ده‌س��ت��ووری وت “هێڵه‌كانی رزگ��اری‌‌و سه‌رچنارو شه‌هیدان رێگه‌یان هه‌وراز نییهو حه‌قوایه ته‌برید بكه‌نه‌وه ،بهاڵم هێڵێكی وه‌ك هێڵه‌كه‌ی ئێمه ناتوانین ته‌برید بكه‌ینه‌وه”. ئاوات عه‌لی شۆفێری پاس ،داوایكرد كرێی نه‌فه‌ر له 400دیناره‌وه بكرێت به500 دینار‌و وتی “رۆژانه به‌ته‌بریده‌وه 15لیتر گاز یان به‌نزینی زیاتر ده‌سوتێت ،بۆیه ئه‌گه‌ر كرێی گواستنه‌وه ببێت به 500ئێمه‌ش ده‌توانین ته‌برید بكه‌ینه‌وه”. به‌رپرسی سه‌ندیكای شۆفێران وتی “ئ���هو ب��ڕه سوته‌مه‌نییه‌ی ك��ه‌ده‌درێ��ت به‌شۆفێرانی هێڵه‌كان ،رێكوپێك نییهو لهئاست پێویستی رۆژانه‌ی ئه‌و پاسانه‌شدا نییه ،ج��گ�ه‌ل�ه‌وه‌ش ئ �هو سووته‌مه‌نییه جۆره‌كه‌ی خراپه‌و شۆفێران ناتوانن ته‌برید بكه‌نه‌وه”. ج���ه‌الل ئ �هب��وب �ه‌ك��ر ه���ه‌روه‌ه���ا وت�ی “چه‌ندینجار دانیشتووین له‌گه‌ڵ قایمقامی ش��اردا بۆ ئ �ه‌وه‌ی نرخی سووته‌مه‌نی بۆ شۆفێران كه‌مبكه‌ینه‌وه ،ب�ه‌اڵم ئه‌نجامی نه‌بوو ،له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌رۆژێكدا ده‌بوایه (4 بۆ 5ده‌فته‌ر دۆالر)ی بدایه به‌سووته‌مه‌نی وه‌ك قه‌ره‌بووی ئه‌و بڕه سوته‌مه‌نیه بۆ شۆفێران كه به‌كه‌متر له‌بازاڕ پێی بدانایه”. ته‌نها له‌سنووری سلێمانی 1837پاس هه‌یه له‌هێڵه‌كانی ناوشار نزیكه‌ی 1200 پاسی ك��ۆن‌و 637پاسی ت��ازه‌و مۆدێل ب �ه‌رزن 783 ،پاسی هێڵه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ش��اری��ش ه �هی �ه ،ل �ه‌گ �ه‌ڵ 1450تاكسی هێڵه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی شارو 10395تاكسی هێڵی ناوشار.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسه‌ت
9
“ئێم ه باوه‌ڕمان به‌چاكسازی له‌كۆمار ی ئیسالمیدا نییه” ی كۆمه‌ڵ ه بۆ ده‌ستوور ی ناوه‌ند حه‌سه‌ن ی ره‌حمان په‌نا ئه‌ندام ی كۆمیته سازدانی :سه‌روه‌ت عه‌بدوڵاڵ
حه‌سه‌نی ره‌حمان په‌نا ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی كۆمه‌ڵ ه سازمانی كوردستانی حیزبی كۆمۆنیستی ئێران .رهخنهلهتێڕوانینی هێزه ناسیۆنالیسته‌كانی كوردستانی رۆژه �ه‌اڵت ده‌گرێت ،كه‌هیوایان به‌ئه‌مریكاو بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز هه‌ڵچنیوه، ده‌ڵێت ئه‌وان بڕوایان به‌هێزی خه‌ڵك نه‌ماوه. حه‌سه‌نی ره‌حمان په‌نا ده‌ڵێت راب�ه‌ران�ی بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز پارێزه‌ری كۆماری ئیسالمین ،بهاڵم خه‌باتی خه‌ڵك بۆ گۆڕینی سه‌رله‌به‌ری رژێمه‌كه‌یه ،نه‌ك ئیساڵحكردنی .ده‌ڵێت ئه‌وان بڕوایان به‌ئیساڵحكردنی ئه‌و رژێمه نییه.
ده‌س��ت��وور :خ��اڵ�ی ج��ی��اوازی ئێوه‌و كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشان دیاره ،بهاڵم ده‌كرێت بزانین خاڵی هاوبه‌شتان چییه؟ له‌م قۆناغه‌دا كه‌خه‌باتی جه‌ماوه‌ری له‌ئێران په‌ره‌ی سه‌ندووه. حه‌سه‌نی ره‌حمان په‌نا :له‌باره‌ی فیكرییه‌وه خاڵی هاوبه‌ش نابینم ،چونكه ئه‌وان‌و هه‌م ئه‌و براده‌رانه‌ی كه كاك عومه‌ر به‌رپرسیانه له‌كۆبوونه‌وه‌یه‌كدا به‌ئاشكرا ده‌ڵ��ێ��ن ئێمه كۆمۆنیست نیین ،ب �ه‌اڵم ئێمه ده‌ڵێین نیازێكی كۆمۆنیستی سۆشیالیستین ،ئه‌مه دروشم و ئایدۆلۆژیا نییه به‌ته‌نها ،ئه‌مه رێگه‌چاره‌یه‌كه بۆ هاوواڵتیان ،پێمانوایه س���ه‌رم���ای���ه‌داری به‌بنبه‌ستی خ��ۆی گه‌یشتووه .ئێمه پێمانوایه سۆسالیزم وه‌اڵم �ی ئ�هوه ده‌دات���هوه ،بۆیه ئه‌وان خۆیان به‌سۆسیالیزم نازانن ،له‌ڕووی ئ��ای��دۆل��ۆژی��او فیكرو سیاسه‌تیشه‌وه شتێكی هاوبه‌شمان نییه. ده‌ستوور :ناكرێت بڵێن خه‌بات بۆ كورد خاڵی هاوبه‌شی نێوانتانه؟ حه‌سه‌نی ره‌ح��م��ان پ�هن��ا :راسته له‌كوردستاندا سیستمی نه‌ته‌وایه‌تی ب��وون�ی ه�هی�ه ،ب��ه‌اڵم ده‌ب��ێ��ت بزانین كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستانی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی چینایه‌تییه ،چین‌و توێژی جۆراوجۆری ت���ێ���دای���ه .ه���ه‌رك���ام ل����هم ح��ی��زب‌و رێكخراوانه‌ی دروس��ت��ده‌ب��ن ،ناتوانن حیزبی هه‌موو خه‌ڵكی كوردستان بن، هه‌ركه‌س ئهوه ده‌ڵێت راست ناكات. هه‌ربۆیه ئێمه پرۆگرامی هاوبه‌شمان نییه بۆ چاره‌سه‌ركردنی كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌وان خوازیاری فیدڕالیزمن ،فیدڕالیزم هیچ نییه جگه له‌وه‌ی ئازادی خه‌ڵكی ك��وردس��ت��ان ده‌ه��ێ��ڵ��ێ��ت�هوه .هه‌رێمی كوردستان له‌ساڵی 1991هوه كه‌باس له‌فیدڕاڵییه‌ت ده‌كرێت ،له‌ساڵی 2003 س�ه‌دام رووخ��اوه‌و وتوویانه حكومه‌ت فیدڕاڵه ،ئایا كێشه‌ی ماده‌ی 140چی لێهات؟ كه‌ركوك چی لێهات؟ مه‌سه‌له‌ی ده‌سه‌اڵتی سیاسی له‌هه‌رێمی كوردستان چی لێهات؟ ئه‌مه له‌سه‌رئه‌وه نییه كۆمه‌ڵێك شت بدرێت ،سه‌رۆك كۆمار كورد بێت ،وه‌زیری دهرهوه كورد بێت، ب �ه‌اڵم كه‌ئابووری ئه‌م واڵت �ه به‌ده‌س حكومه‌تی ناوه‌ندییه‌وه‌یه ،ئه‌گه‌ر رێژه‌ی بوجه‌ی ل�ه %17یان ل�ه %13ببڕدرێت چ��ی ده‌ب��ێ��ت؟ ده‌س���ه‌اڵت���ی نیزامی به‌ده‌ست حكومه‌تی ناوه‌ندییه‌وه‌یه، ئ�هوهن��ی��ی�ه ه���ه‌رج���اره‌ی دێ��ن ب��ه‌ره‌و خانه‌قین‌و كه‌ركوك‌و جه‌له‌وال .ئه‌مانه ه �هم��ووی پیشانیده‌دات هه‌ركاتێك ده‌س �ه‌اڵت �ه‌ك��ان ب �ه‌ده‌س��ت حكومه‌تی ناوه‌ندی بن ،ئه‌و به‌شه‌ی دیكه‌ی كه‌پێی ده‌وترێت فیدڕاڵی هه‌ركاتێك ویسترا ده‌سه‌اڵته‌كانی لێده‌سه‌ندرێته‌وه ،بۆیه
ئ���ه‌وان‌و الیه‌نه‌كانی دی��ك�هی ب �هرهی ناسێونالستی له‌كوردستانی ئێران، داخ��وازی��ی��ان ف��ی��دڕال��ی��زم�هو ئێمه‌ش ب��ڕوام��ان به‌فیدڕالیزم نییهو پێمان وان��ی��ی�ه ف��ی��دڕال��ی��زم چ���اره‌س���هره بۆ كێشه‌ی نه‌ته‌وایه‌تی ،ئێمه خوازیاری مافی چاره‌سه‌رنووسین بۆ خه‌ڵكی كوردستان ،له‌ریفراندۆمێكی ئازادانه‌دا ب��ڕی��ار ل �ه‌س �ه‌ر چ��اره‌ن��ووس �ی خۆیان ب��ده‌ن .ئایا له‌گه‌ڵ ئێران ده‌مێننه‌وه یان جیاده‌بنه‌وه؟ ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ ئێران ن �هم��ای �هوه م��اف�ی خۆیه‌تی ده‌وڵ���هت ب��ۆخ��ۆی دروس��ت��ب��ك��ات .ب��ه‌اڵم ئ �ه‌وان ئیعتراف به‌ده‌وڵه‌ت ناكه‌ن بۆ خه‌ڵكی كوردستان .فیدڕاڵیه‌تیش په‌یوه‌سته بهو حكومه‌ته‌ی دێته سه‌ر ده‌سه‌اڵت، ئاشكرایه ئه‌گه‌ر له‌ده‌وڵه‌تی فیدڕاڵیدا له‌گه‌ڵ (موسه‌وی‌‌و كه‌ڕوبی‌‌و خاته‌می) نه‌بیت ،ه�ه‌ر ئ�هو ب �ه‌اڵو موسیبه‌تانه بهسهر خه‌ڵكی كوردستان دێننه‌وه كه‌هێناویانه ،بۆیه ئه‌گه‌ر حكومه‌تێكی دیموكراتی پێشكه‌وتوو كه‌مافی هه‌موو نه‌ته‌وه‌كان به‌فه‌رمی بناسێنێت ،ئێمه
ساڵێكه پشتیوانی له (موسه‌وی‌‌و كه‌ڕوبی) ده‌ك�هم” .ئێمه ساڵێكه نه‌قدیان ده‌كه‌ین. ده‌ستوور :ئێستا هه‌ردووالتان كۆكن لهسهر خه‌باتی مه‌ده‌نی بۆ گه‌یشتن به‌ئامانج ،ناكرێت ئه‌مه بكرێته خاڵی هاوبه‌شتان؟ ح���ه‌س���هن ره‌ح���م���ان پ �هن��ا: س��هب��اره‌ت به‌خه‌باتی م�ه‌ده‌ن�ی له‌نێوان ئێمه‌و موهته‌دیدا جیاوازی هه‌یه ،ئه‌و خه‌باتی مه‌ده‌نی له‌گه‌ڵ چینێك باسده‌كات ،كه‌پێیوایه له‌و رێگه‌یه‌وه ب �ه‌ده‌س �ه‌اڵت ده‌گ��ات، ئه‌و پێیوایه له‌رێگه‌ی (موسه‌وی‌‌و كه‌ڕوبی)هوه ده‌بێته ده‌سه‌اڵتداری كوردستان ،ئێمه باوه‌ڕمان به‌خه‌باتی مه‌ده‌نی هه‌یه له‌گه‌ڵ كرێكاران‌و ژنان‌و رووناكبیران‌و خوێندكاران ،ئه‌و له‌گه‌ڵ توێژی س���ه‌ره‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه گفتوگۆ ده‌ك���ات ،ب��ه‌اڵم ئێمه ل�ه‌گ�ه‌ڵ توێژی خوارهوه. ئ���هو واق��ی��ع��هی ئ��ێ��ران ب �هه��ۆی (خاته‌می‌‌و م��وس�ه‌وی‌‌و كه‌ڕوبییه‌وه) ن��ی��ی �ه ،ب �ه‌ڵ��ك��و پ��ێ��م��ان��وای �ه ئ���ه‌وان كۆسپبوون له‌به‌رده‌م ئه‌و خه‌باته‌دا، ئه‌گه‌ر ئ �ه‌وان نه‌هاتنایه‌و نه‌یانوتایه ب��اوه‌ڕم��ان به‌یاسای بنه‌ڕه‌تی هه‌یه، مومكین ب��وو ئ�هو خه‌باته‌ی پارساڵ دروستبوو له‌ئاستێكی دیكه‌دا بوایه، ئێمه باوه‌ڕمان به‌چاكسازی له‌كۆماری ئیسالمیدا نییه ،ك��ۆم��اری ئیسالمی قابیلی چ��اك��س��ازی نییه .ئاڵوگۆڕ دروس��ت��ب��ووهو زیاتریش ده‌بێت نه‌ك له‌ڕێگه‌ی (موسه‌وی‌‌و كه‌روبی‌‌و خاته‌می) هوه ،بهڵكو له‌ڕێگه‌ی جه‌ماوه‌رێكه‌وه كه 30ساڵه سه‌ركوتده‌كرێت. ده‌ستوور :وه‌ك دی��اره له‌ناوخۆی ئێراندا ئۆپۆزیسیۆنێك قسه‌ی هه‌بێت‌و
پێمانوای ه فیدڕالیزم چاره‌سه‌ر نیی ه بۆ كێشه ی نه‌ته‌وایه‌تی ،ئێمه خوازیار ی ماف ی چاره‌نووسین بۆ خه‌ڵكی كوردستان كۆمه‌ڵ ه له‌ساڵ ی 1969وه یه‌كێك له‌تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی دژایه‌تیكردن ی شوره‌وی جاران بوو پێمانباشه كوردستان له‌گه‌ڵ ئێران بمێنێته‌وه ،تاوه‌كو نه‌كه‌وێته حاڵه‌تێك ی ئ��اب��ووری بێهێزه‌وه ،ی��ان نه‌كه‌وێته گه‌مارۆی چه‌ندین ده‌وڵه‌تی دیكهوه كه‌فشار بخه‌نه سه‌ری ،بۆیه ده‌بینین ل�هب��واری مه‌سه‌له‌ی نه‌ته‌وایه‌تی یان خه‌ڵكی كوردیش خاڵی هاوبه‌شمان نییه .له‌گه‌ڵئه‌وه‌ی دوژمنی هاوبه‌شمان هه‌یه ك�ه‌ك��ۆم��اری ئیسالمی ئێرانه، ته‌تانه‌ت ئ �ه‌وان لهسهر ئه‌و دوژمنه‌و دوژمنی دوژمنه‌كه‌شمان له‌گه‌ڵ ئێمه رێ��ك نیین‌و بۆچوونی تریان هه‌یه، ع �هب��دوڵ�ڵای م��وه��ت�هدی ده‌ڵ��ێ��ت “من
ف��ش��اری خستبێته س��ه‌ر ده‌س���ه‌اڵت (بزووتنه‌وه‌ی س �ه‌وزه) ،ئێوه‌ش وه‌ك ئۆپۆزیسیۆن تا ئه‌ندازه‌یه‌ك باوه‌ڕتان پێیان نییه ،ده‌كرێت بزانین بۆچی به‌وشێوه‌یه ره‌تیانده‌كه‌نه‌وه؟ حه‌سه‌نی ره‌حمان په‌نا :بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز ناوێكی واقیعی نییه ،چونكه ئه‌وان به‌هه‌موو ئه‌و جه‌ماوه‌ره ده‌ڵێن كه‌دێنه س �ه‌ر شه‌قامه‌كان ،ب �هو (3ملیۆن)ه ده‌ڵێن كه له‌تاران هاتنه‌ده‌ره‌وه ،بهاڵم ئه‌وانه هه‌مووی بزوتنه‌وه‌ی سه‌وز نییه، ئه‌وانه‌ی بزووتنه‌وه‌ی سه‌وزن دیاره كێن، ئه‌وانه‌ی وا (مه‌سه‌وی یان خاته‌می یان
كه‌ڕوبی) سه‌ركردایه‌تیان ده‌كات ،ئێمه له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌دا نین ،ئه‌گه‌رنا ئه‌و به‌شه ی دیكه كه‌خه‌ڵكی ناڕه‌زایه وه‌ك (ژنان، كرێكاران ،خوێندكاران ،مامۆستایان)، ئێمه هه‌موو ئه‌وانه به‌بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز نازانین ،بهڵكو به‌بزووتنه‌وه‌ی ناڕه‌زای خه‌ڵكی ئێرانیان ده‌زانین‌و خۆشمان به به‌شێك له‌وان ده‌زانین. تێكۆشه‌رانی ئێمه له‌ناو ئه‌وانه‌دا له‌كه‌سه چاالكه‌كانن ،بۆیه باشتروایه له‌یه‌كیان جیابكه‌ینه‌وه ،بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز به‌شێكن ،ئێمه پێیان ده‌ڵێین ئیسالحخوازانی حكومه‌تی ،ئ �ه‌وان كارنامه‌ی كۆماری ئیسالمیان هه‌یه. ژیانیان له‌گه‌ڵ ژیانی كۆماری ئیسالمیدا ه��ات��ووه ،حسێن م��وس��ه‌وی ده‌ڵێت “گ��ه‌ڕان��هوه ب��ۆ بنه‌ماكانی جمهوری ئیسالمیو یاسایی بنه‌ڕه‌تی” .ده‌ی به‌دبه‌ختی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێرانی له‌یاسای بنه‌ڕه‌تی‌‌و فیكری خومه‌ینی‌و ئیسالمێكی بونیادگه‌رادایه .ئه‌م ناڕازاییه وه‌ك وتم ڕیشه‌كه‌ی دهگهڕێتهوه بۆ ساڵی 1978 كه له‌پێناو دیموكراتیدا ئه‌و شۆڕشه ك��را ،ك��ۆم��اری ئیسالمی هه‌موویانی سه‌ركوتكرد ،ئه‌م خواسته‌ی ئێستاش هه‌مان ئه‌و خواسته‌ی خه‌ڵكی ئێرانه له‌ساڵی 1978دا .خه‌ڵك ده‌یانه‌وێت مافه‌كانیان بۆ بگهڕێتهوه ،ئێمه له‌گه‌ڵ ئه‌و خه‌ڵكه تێده‌كۆشین ئه‌مه‌ش له‌گه‌ڵ ب��زووت��ن �ه‌وی س��ه‌وز ج��ی��اوازی هه‌یه. نامانه‌وێت جارێكی دیكه حكومه‌تی ئیسالمی له‌ڕه‌نگێكی دیكه‌دا بهسهر خه‌ڵكدا بسه‌پێنرێت. ده‌س��ت��وور :ئێستا ئه‌گه‌ر لهسهر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی قسه‌بكه‌ین ،ئێوه چۆن مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌م هاوكێشه‌یه‌دا دهكهن ،له‌الیه‌كه‌وه ئه‌مریكا ههیهو ئێوه به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك ره‌تیده‌كه‌نه‌وه، چونكه سه‌رمایه‌دارییه ،ل�ه‌والش�هوه روسیا هه‌یه ك�ه‌دژی سه‌رمایه‌دارییه‌و سۆشیالیستییه‌و ل���ه‌ڕووی فیكره‌وه یه‌كده‌گرنه‌وه ،بهاڵم له‌هه‌مانكاتدا روسیا له‌گه‌ڵ ئێراندا دۆستایه‌تی نزیكی هه‌یه، چۆن ده‌توانن هاوسه‌نگی نێوان روسیا وه‌ك نزیكایه‌تیتان له‌ڕووی فیكرییه‌وه له‌گه‌ڵ دژایه‌تیكردنی ئهمریكاو ئێران رابگرن؟ ح��ه‌س��هن ره‌ح���م���ان پ��هن��ا :ئێمه روسیامان ،جگه‌له 6-5ساڵی سه‌ره‌تای خولی ده‌سه‌اڵتی لینین نه‌بێت ،هه‌رگیز پێمان ده‌وڵه‌تێكی كۆمونیستی نه‌بوو، پێمانوایه دیكتاتۆرێك ب��وو بهناوی كۆمۆنیستییه‌وه .حیزبی كۆمه‌ڵه له‌ساڵی 1969دا یه‌كێك له‌تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی دژایه‌تیكردنی ش��وره‌وی ج��اران بوو. تائه‌و جێگه‌یه په‌یوه‌ستی به‌داڕشتنی سیاسه‌تی حیزبه‌وه ه�هی�ه ،ئایا تۆ سیاسه‌تی خۆت لهسهر چ بنه‌مایه‌ك داده‌ڕێ��ژی��ت؟ ئایا ت��ۆ خه‌باتی خۆت ل �ه‌س �ه‌ر پشتیوانی واڵت��ان �ی دهرهوه داده‌ڕێ��ژی��ت ،یان به‌پشتیوانی خه‌ڵكی ناوخۆ؟ ئێمه ئه‌مریكا چه‌ندانجار ده‌ستی یارمه‌تی بۆ درێ��ژك��ردووی�نو قبوڵمان نهكردووه .هه‌ر بزووتنه‌وه‌یه‌ك هێزی ناوخۆی نه‌بێت ،سه‌ركه‌وتوو نابێت. ئ�هو فیكره‌ی كه‌ناسیۆنالیزمی كورد په‌ره‌یپێده‌ده‌ن ،كه‌گوایه بهبێ پشتیوانی هێزی ده‌ره‌كی سه‌رناكه‌ویت ،هه‌ڵه‌یه. راپه‌ڕینی 1978ی ئێران هیچ هێزێكی ده‌ره‌كی له‌گه‌ڵدا نه‌بوو .كه‌واته باسه‌كه په‌یوه‌ندی به‌وه‌وه هه‌یه چه‌ندێك باوه‌ڕت به‌هێزی خه‌ڵك هه‌یه ،ئێمه‌ش باوه‌ڕمان
نامانه‌وێت جارێك ی دیك ه حكومه‌ت ی ئیسالم ی له‌ڕه‌نگێك ی دیكه‌دا بهسهر خه‌ڵكدا بسه‌پێندرێت به‌هێزی خه‌ڵك ههیهو به‌وه‌شه‌وه مامه‌ڵه دهكهن .ئێمه لهوه دڵنیاین ئه‌گه‌ر خه‌ڵك ی ئێران بێته سه‌ر شه‌قامه‌كان‌و جمهوری ئیسالمی نه‌وێت ،ئێران ده‌ڕووخێت‌و پێویستی به‌روسیاو ئه‌مریكاش نابێت. ده‌مانه‌وێت ئه‌وان ده‌ست له‌كاره‌كانمان وه‌رنه‌ده‌ن‌و یارمه‌تیشمان نه‌ده‌ن. ده‌ستوور :ئێمه ده‌زانین له‌ئێستادا هێزێكی دیكه هه‌یه كه به‌شاراوه‌یی وه‌ك هێزێكی ئیسالمی سوننی مه‌زهه‌ب كارده‌كات ،ئایا ئێوه به‌چی ستراتیژێك مامه‌ڵه ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئ �هم ج��ۆره هێزانه‌دا دهكهن ،كه‌جیاوازییه‌كی زۆر له‌نێوانتاندا هه‌یه؟ حه‌سه‌نی ره‌ح��م��ان پ�هن��ا :ئ �ه‌وه‌ی راستی بێت له‌ئێران فیكری ئیسالمیو بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی سوننی من هه‌ست ناكه‌م رووی له‌گه‌شه‌بێت ،به به‌ڵگه‌ی ئهوهی ئێران له‌ماوه‌ی ده‌سه‌اڵتی خۆیدا خۆی نیشاندا كه‌ده‌سه‌اڵتی ئیسالمی چییه ،له‌گه‌ڵئه‌وه‌شدا من ناڵێم ئه‌مان نیین ،بهڵكو ره‌وتی موفتی زاده‌و ئه‌مانه ه �هن ،ب �ه‌اڵم ره‌وتێكن ل�ه‌پ�ه‌روێ��زدان، ره‌ف��ت��اری ئێمه‌ش ل �ه‌گ �ه‌ڵ ئ�هم��ان�ه‌دا دهگهڕێتهوه بۆ ئهوهی له‌دوای رووخانی ده‌س �ه‌اڵت �ی ئ��ێ��ران چ��ۆن حكومه‌تێك ل�ه‌س�ه‌رك��ار ده‌ب��ێ��ت .ئێمه خ��وازی��اری جیاكردنه‌وه‌ی دینین له‌ده‌وڵه‌ت .بۆیه رێكخستنی پ�هی��وه‌ن��دی ئێمه له‌گه‌ڵ ئه‌واندا په‌یوه‌ندی به‌رێكخستنی كاری ده‌وڵ �هت �ی داه��ات��ووه له‌گه‌ڵ ئ�ه‌وان��دا، له‌ده‌وڵه‌تی كرێكاریدا ئه‌گه‌ر ئێمه‌ی تێدابین ،یارمه‌تی ناوه‌نده ئاینییه‌كان ناده‌ین ،بۆ نمونه ،له‌قوتابخانه‌دا دین ناخوێندرێت .ئه‌مه‌ش به‌مانای ئهوه نایه‌ت كه‌ڕێگه ن��اده‌ی��ن ك �ه‌س ب��ڕوات وانه‌ی دینی‌‌و قورئانی خۆی بخوێنێت، رێگه ب �هوه ده‌درێ���ت .ئ �ه‌وان ده‌توانن كاری سیاسی خۆیان بكه‌ن ،بهاڵم نابێت توندوتیژی بكه‌ن ،ئه‌گه‌ر نا ئایدۆلۆژیاو عه‌قڵییه‌تی سیاسیمان ب�هی�ه‌ك�هوه نایه‌ته‌وه. حه‌سه‌ن ره‌حمان په‌نا له ساڵی 1979هوه له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵه‌دا كارده‌كات. ئێستا ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه‌یه. به‌رپرسی بهشێكی كاروباری ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه‌یه. بڕوانامه‌ی دبلۆمی هه‌یه.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
8
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسه‌ت
ه�����هش�����ت س��������اڵ ش��������ه‌ڕ ل����ه‌پ����ێ����ن����او ه���ی���چ���دا 22ساڵ بهسهر جه‌نگی عێراق‌و ئێران تێپه‌ڕی ،ك ه به‌هێرشی عێراق دهستیپێكردو ب ه له‌خۆباییبوونی ئێران شكستیهێنا
هیوا سه‌لیمی ئ����هم رۆژان������ه ه���اوك���ات���ه ل��ه‌گ��ه‌ڵ ده‌ستپێكردنی جه‌نگی هه‌شت ساڵه‌ی ن��ێ��وان ع��ێ��راق‌و ئ��ێ��ران ،جه‌نگێك كه‌كاره‌ساتێكی گ����ه‌وه‌ری مرۆیی خولقاندو له‌دوای شه‌ڕی ڤێتنام وه‌ك درێژماوه‌ترین جه‌نگی سه‌ده‌ی بیسته‌م پێناسه‌كرا .جه‌نگی دوو واڵتی دراوسێ كه به‌هۆی كۆمه‌ڵێك هۆكار‌و زه‌مینه هاته‌ئاراوه‌‌و تا ئێستاش ئاسه‌واره‌كانی ئه‌م جه‌نگه ده‌بیندرێت .جه‌نگ له‌نێوان دوو هێزی كۆنه‌پارێز كه‌یه‌كیان جه‌نگی به‌قادسیه‌ی س��ه‌دام ن��اودێ��رده‌ك��رد‌و ئه‌ویتریشیان به‌خۆڕاگری پیرۆز. زه‌مینه‌كان‌و هۆكاره‌كانی جه‌نگێكی هه‌شت ساڵه ره‌گ���ی زۆرب����هی كێشمه‌كێش‌و ج �هن��گ �ه ج��ی��ه��ان��ی��ی �ه‌ك��ان ل �ه‌دڵ��ی مێژوودایه ،به‌شێك له‌هۆكاره‌كانی هاتنه‌ئارای جه‌نگی عێراق -ئێرانیش ل��هم ره‌گ���هوه س��ه‌رچ��اوه ده‌گ��رێ��ت. ده‌ستتێوه‌ردانی پیاوه ئایینیه‌كانی شیعه‌ی به‌ره‌گه‌ز ئێرانی له‌رووداوه‌كانی ش��ۆڕش��ی 1920ی ع��ێ��راق ،كێشه‌ی چاره‌سه‌رنه‌كراوی دۆسییه‌ی كورد له‌ناوچه‌كه ،بوونی كه‌مایه‌تییه‌كی ع��ه‌ره‌ب له‌باشووری ئێران‌و هه‌وڵه مێژووییه‌كانی ده‌سه‌اڵتدارانی عه‌ره‌بی عێراقی بۆ لكاندنی به‌عێراقه‌وه ،كێشه سنوورییه‌كانی نێوان دوو واڵتی عێراق‌و ئێران ،ناكۆكی نێوان دوو واڵت لهسهر كۆنتڕۆڵكردنی شه‌توئه‌لعه‌ره‌ب‌و زۆر هۆكاریتری مێژوویی وه‌ك زه‌مینه‌یه‌كی ه�هم��ی��ش�ه ئ���ام���اده ب��ۆ ن��اك��ۆك �یو كێشمه‌كێشی ده‌سه‌اڵته سیاسییه‌كانی دوو واڵتی دراوسێ ده‌وریان گێڕاوه. مێژووییه‌ك كه‌چه‌ندین پێكدادانی خوێناوی وه‌ك رووداوه‌ك��ان��ی نێوان س��اڵ �ه‌ك��ان��ی 1971ت��ا 1972ی ل��ێ��ك �ه‌وت��ووه‌ت �هوه .س����ه‌ره‌ڕای ئه‌م به‌ستێنه مێژووییانه‌‌و چه‌ندین هۆكاریتر به‌جه‌نگێكی گه‌وره‌تر‌و درێژخایه‌نتری وه‌ك جه‌نگی هه‌شت ساڵه‌ی نێوان حكومه‌تی به‌عس‌و كۆماری ئیسالمی گۆڕدرا. ه��ات��ن��ه‌س��ه‌رك��اری ح��ك��وم�هت��ی بهعس له‌عێراق‌و چه‌ند ساڵ دواتر، دروس��ت��ب��وون��ی ئ��اڵ��وگ��ۆڕی سیاسی
له‌ئێران ،قۆناغێكی تازه له‌ناكۆكی‌و كێشمه‌كێشی له‌نێوان دوو واڵت��دا خولقاندو ش �ه‌ڕی 8ساڵه‌ی ئێران عێراقی لێكه‌وته‌وه .جه‌نگێك كهلهساڵی 1980به‌هێرشی سه‌ربازی عێراق بۆ سه‌ر ئێران دهستیپێكردو تا 20ی ئابی 1988درێژه‌ی كێشا . جه‌یمز بیل كارناس‌و لێكۆڵه‌ری پ��رس�ه سیاسییه‌كانی رۆژه �ه‌اڵت��ی ناوه‌ڕاست له‌و بڕوایه‌دایه كه‌هۆكاری س�ه‌ره‌ك��ی��ی ده‌ستپێكردنی جه‌نگ لهسهر كۆنتڕۆڵكردنی كه‌نداو بوو .وتی “سه‌دام حسێن ده‌یویست له‌م رێگه‌وه خ��ۆی وه‌ك ژان��دارم��ی ئ��هم ناوچه ستراتژییه پێناسه بكات ،له‌م رێگه‌وه به‌رژه‌وه‌نده سیاسیو ئابوورییه‌كانی له‌واڵته ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانی ناوچه‌كه به‌ده‌ستبێنێ” . كۆمه‌ڵێك دروشمی ئایدۆلۆژیی حكومه‌تی تازه به‌ده‌سه‌اڵت گه‌یشتووی ئێرانیش ،وه‌ك هه‌نارده‌كردنی شۆڕشی ئیسالمی بۆ ناوچه‌كه‌‌و جیهان ،وه‌ك پاڵنه‌رێك له‌م مه‌سه‌له‌دا رۆڵیگێڕا. ئه‌م بابه‌ته بووه هۆكار بۆ ئهوهی كه بهر له‌هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕ ،عێراق‌و سعودییه زیاتر له‌یه‌ك نزیكببنه‌وه‌‌و رێككه‌وتنێكی ئه‌منی له‌نێوان خۆیان واژۆ ب��ك �هن .ل �ه‌راس��ت��ی��دا ل���هدوای س �ه‌رك �ه‌وت��ن��ی ش��ۆڕش��ی ئیسالمی سیاسه‌تی هه‌نارده‌كردنی شۆڕشی ئ��ی��س�لام��ی ب���ۆ ع���ێ���راق ،ل��ه‌الی��هن ئایه‌تووڵاڵ خومه‌ینی‌و هاوبیرانی ئه‌ركێكی سه‌ره‌كی‌و مێژوویی بووهو ل �ه‌چ �هن��دی��ن ئ��اخ��اوت��ن��ی ن��اس��راوی ئه‌واندا ئه‌م سیاسه‌ته‌‌و ئه‌م دروشمه دووباره‌كراوه‌ته‌وه. بیرۆكه‌ی “پ��ان ئیسالمیستی”و خ���ه‌ون���ی ح��ك��وم��هت��ی ج��ی��ه��ان��ی ئیسالم به‌ده‌یانجار له‌كتێبه‌كان‌و نووسراوه‌كانی رابه‌رانی ئیسالمی ئێران ئاماژه‌ی پێكراوه ،به له‌به‌رچاوگرتنی ستراكتۆری مه‌زهه‌بی واڵتی عێراق‌و بوونی رێژه‌یه‌كی زۆری شیعه له‌و واڵته‌دا ،ئه‌م بابه‌ته ده‌یتوانی زه‌نگێكی مه‌ترسیدار بۆ ده‌سه‌اڵتدارانی عێراق بێت. هۆكارێكیتر كه‌توانی كاریگه‌رییه‌كی گ��رن��گ ل �ه‌س �ه‌ر هێرشی س �ه‌رب��ازی عێراق بۆ سه‌ر ئێران دابنێ ،رووداوی
داگیركردنی باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مریكا له‌ئێران‌و به‌بارمته‌گرتنی باڵیۆز‌و دیپلۆماته‌كانی ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا بوو ،ره‌فتارێك كه له‌عورفی نێوده‌وڵه‌تی به‌ره‌فتارێكی “دزێ��و” داده‌نرا ،هه‌ر ئه‌وه‌ش بووه هۆی ئهوهی كه‌ئه‌نجومه‌نی ئاسایش دوو بڕیارنامه ل �ه‌دژی ئه‌م ره‌فتاره په‌سه‌ندبكات. هه‌روه‌ها پچڕانی په‌یوه‌ندی سیاسیی ئێران‌و ئه‌مریكای لێبكه‌وێته‌وه .ئه‌م ره‌فتاره ته‌ریككه‌وتننه‌وه‌ی نێوده‌وڵه‌تی ح��ك��وم�هت��ی ئ��ێ��ران��ی ل��ێ��ك �ه‌وت �هوه، له‌هه‌مانكاتدا ب��وو به‌هانده‌رێك بۆ بڕیاردانی حكومه‌تی بهعس سه‌بارت به‌هێرشكردنه سه‌ر ئێران. سه‌ره‌ڕای ئه‌م هۆكارانه ،لێكترازانی ری��زه‌ك��ان��ی س��وپ��ای به‌هێزی ئێران ل���هدوای ه��ات��ن�ه‌س�ه‌رك��اری ك��ۆم��اری ئیسالمی ،به‌هۆی دوورخستنه‌وه‌‌و له‌سێداره‌دانی فه‌رمانده پایه‌به‌رزه‌كانی ئه‌م سوپایه‌ش وه‌ك پاڵنه‌رێك بۆ بڕیاره سه‌ربازییه‌كانی سه‌دام حوسێن رۆڵی گێڕا. له‌هێرشكردنه‌وه بۆ جه‌نگێكی درێژماوه هێزی ئاسمانی عێراق دوانیوه‌ڕۆی 24ی سێپته‌مبه‌ری 1980هێرشیكرده س�ه‌ر بنكه ئاسمانییه‌كانی ئێران، به‌هۆی هه‌ڵه‌كردن له‌به‌كارهێنانی چه‌شنی بۆمب‌و ته‌قه‌مه‌نی ،زیانێكی كه‌م به‌فرۆكه شه‌ڕكه‌ره‌كانی ئێران‌و بنكه ئاسمانییه‌كانی ئێران كه‌وت. دوو كاتژمێر دوای ئه‌م بۆردمانه‌ی فرۆكه‌كانی عێراق ،فرۆكه شه‌ڕكه‌ره‌كانی ئ��ێ��ران ل��ه‌وه‌اڵم��دان��هوه ب �هم هێرشه سه‌ربازییه‌‌و به‌كه‌ڵكوه‌رگرتن له‌فرۆكه‌ی ج��ۆری ئێف 4بنكه سه‌ربازییه‌كانی “الرشید” له‌باشووری شاری بهغدادو “شوعیبه” یان بۆردومانكرد. چه‌ند هه‌فته‌یه‌كیش پێش ئه‌و ب��ۆردوم��ان �ی ئاسمانیانه ،چه‌ندین پێكدادانی سه‌ربازی‌و چاندنی مین ل �هن��اوچ �ه سنوورییه‌كانی ئ��ێ��ران‌و عێراق هاته‌ئاراوه‌‌و هاوكات له‌گه‌ڵ ده‌ستپێكردنی شه‌ڕی ئاسمانی له‌نێوان دوو واڵت ،سوپای عێراق هێرشێكی هه‌مه‌الیه‌نه‌ی بۆ قواڵیی خاكی ئێران ده‌ستپێكرد. له‌یه‌كه‌مین كاتژمێره‌كانی هێرشی
س�ه‌رب��ازی عێراق بۆ قواڵیی خاكی ئێران ،نزیكه‌ی سی هه‌زار كیلۆمه‌تری چوارگۆشه له‌الیه‌ن سوپای عێراقهوه داگیركرا .هاتنه پێشه‌وه‌كانی سوپای عێراق به‌شێوه‌یه‌كی به‌رده‌وام درێژه‌ی كێشا‌و ل���ه‌دوو مانگدا شاره‌كانی خوڕه‌مشه‌هر ،سوسه‌نگرد ،بستان، دێهلوران ،مێهران ،قه‌سری شیرین، ه��وه‌ی��زه ،سومار‌و چه‌ندین شاریتر كه‌وته ده‌ستی هێزه‌كانی سوپای عێراق. دوای چ �هن��دی��ن م��ان��گ ش��هڕو كوشتار له‌به‌ره‌كانی جه‌نگ ،سوپای ئێران (ئه‌رته‌ش)و سوپای پاسداران توانیان خۆیان كۆبكه‌نه‌وه‌‌و له‌چه‌ندین پالنی سه‌ربازیدا هێزه‌كانی عێراق ناچار به‌پاشه‌كشه‌بكه‌ن ،خاكی ئێران له‌بوونی هێزه‌كانی سوپای عێراق پاككرایه‌وه. ق��ۆن��اغ��ی ی �ه‌ك �هم��ی ج �هن��گ كه له‌سه‌ره‌تای هێرشی سه‌ربازی عێراق بۆ سه‌ر ئێران تا ناچاركردنی سوپای ع��ێ��راق ب�ه‌پ��اش�ه‌ك��ش�هو گ��رت��ن�ه‌وه‌ی شاره‌كانی خوره‌مشه‌هر‌و ...درێژه‌ی كێشا ،هێزه چه‌كداره‌كانی ئێران حاڵه‌تێكی به‌رگریان بوو .له‌قۆناغی دووه�هم��ی جه‌نگه‌وه ،وات �ه له‌كاتی به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی شاری خوره‌مشه‌هر له‌ساڵی 1982تا كۆتایی جه‌نگ كه 6ساڵی خایاند ،ناوه‌رۆكی ئه‌م جه‌نگه حاڵه‌تێكی هێرشكردنی ب��ووهو ئه‌مجاره‌یان ئێران به‌وێنه‌ی سه‌ره‌تاكانی عێراق ،هێرشی ده‌كرد‌و سوپای عێراقیشی به‌رگری ده‌كرد .له‌و 6ساڵه‌ی دوایی كۆماری ئیسالمی به “سیاسه‌تی شه‌ڕنگێزانه“و به‌دروشمی” جه‌نگ جه‌نگ تا سه‌ركه‌وتن” تا قواڵیی 100كیلۆمه‌تری عێراق له‌شكركێشی كردبوو .سوپای ئێران (ئه‌رته‌ش) گ �ه‌وره‌ت��ری��ن رۆڵ��ی له‌به‌گریكردن‌و ده‌رك��ردن��ی سوپای عێراق له‌شوێنه داگ��ی��رك��راوه‌ك��ان گێڕا ،ب��ه‌اڵم دوای پاشه‌كشه‌ی س��وپ��ای ع��ێ��راق ورده ورده سوپای ئێران له‌الیه‌ن ده‌زگای سیاسیی ئ��ێ��ران�هوه پ �ه‌راوێ��زخ��ران‌و سوپای پاسدارانیان قوتكرده‌وه. ل �هدوای سه‌ركه‌وتنه‌كانی سوپای ئێران له‌به‌رگریكردن له‌مانگه‌كانی سه‌ره‌تای جه‌نگ‌و داخستنی رێگه‌ی
ئاویی ع��ێ��راق‌و سه‌ركه‌وتنی هێزی ده‌ریایی ئێران ،س �ه‌دام حسێن بهو راستییه گه‌یشت كه لهلێكدانهوه سه‌ربازییه‌كاندا تووشی هه‌ڵه بووهو ه�ه‌ر بۆیه ساڵه‌كانی دوات��ر كه‌وته بیركردنهوه لهدۆزینهوهی ریگایه‌ك بۆ كۆتاییهێنان به‌جه‌نگ .پرسی ئاگربڕ‌و ناوبژیوانی ه��ات �هئ��اراوه‌‌و وه‌فدێكی ئاشتی له‌كۆنفڕانسی واڵتانی ئیسالمیو چه‌ندین وه‌فدیتر چه‌ندینجار سه‌ردانی عێراق‌و ئێرانیان كردو پرسی ئاگربڕیان وروژاند. سه‌دام حسێن خوازیاری ئه‌وه‌بوو كه‌جه‌نگی نێوان دوو واڵت بوه‌ستێت، ب���ه‌اڵم ب��اڵ��ی ه���ه‌ره‌ت���ون���دڕه‌وی ناو سیستمی سیاسیی ئێران له‌خۆبایی له‌گورزه سه‌ربازییه‌كان باسی له‌گرتنی كه‌ربه‌ال‌و له‌وێشه‌وه رۆیشتن به‌ره‌و لوبنان‌و دواجار “به‌یتولومه‌قه‌ده‌س” ده‌كرد ،خه‌ونێك كه‌هیچ كات نه‌هاته دی‌و ته‌نیا ماڵوێرانی‌و كوژرانی زیاتر له‌ملیۆنێك مرۆڤی دیكه‌ی لێكه‌وته‌وه. هه‌شت ساڵ جه‌نگ‌و سه‌ره‌نجام هیچ مانگه‌كانی كۆتایی جه‌نگ هه‌موو مه‌سه‌له‌كان پێچه‌وانه بووه‌وه ،سوپای عێراق كه به‌درێژایی ئه‌و چه‌ند ساڵه خه‌ریكی به‌رگریكردن بوو ،بۆ جارێكیتر حاڵه‌تێكی هێرشبه‌رانه‌ی بهخۆیهوه گ��رت ،بۆ جارێكیتر سوپای عێراق هاته‌وه ن��اوی قواڵیی خاكی ئێران. ك��ۆم��اری ئیسالمی ئ��ێ��ران ل�ه‌وپ�ه‌ڕی الوازیو له‌ترسی هاتنه‌پێشه‌وه‌كانی سوپای عێراق ناچار به‌قبووڵكردنی رێككه‌وتننامه‌ی ئ��اگ��رب��ڕی 598ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان بوو .پێویسته ب��وت��رێ كه‌ساڵێك ل�ه‌وه‌وپ��ێ��ش ئه‌و رێككه‌وتننامه‌یه ئاماده‌كرابوو ،كه‌چی ئ��ێ��ران ئ��ام��اده ن �هب��وو ئاگربه‌ست قبوڵبكات. هه‌رچه‌ند هه‌فته‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر بوو میرحسێنی مووسه‌وی یه‌كێك له‌رابه‌رانی ئۆپۆزیسیۆنی كۆماری ئیسالمیو سه‌رۆك وه‌زیرانی ده‌وڵه‌ت له‌سه‌رده‌می جه‌نگ، ل �ه‌وه‌اڵم��دان �هوه به‌هێرشی راگه‌یاندنی الیه‌نی بهرانبهر له‌هه‌مبه‌ر رێگربوونی موسه‌وی له‌به‌رده‌م هێرشه سه‌ربازییه‌كانی ئێران‌و گرتنی به‌غداد ،الوازبوونی ئێران له‌ساڵه‌كانی كۆتایی جه‌نگ ،به‌ئاشكرا ب��اس��ده‌ك��ات‌و ت��هن��ان��هت ه��ه‌ڕه‌ش��هی ئه‌وه‌ده‌كات كه‌ئه‌گه‌ر ئه‌م قسه‌‌و ره‌خنانه به‌رده‌وامبێ ،ئه‌وا ناچارده‌بێ نهێنییه‌كانی سه‌رده‌می جه‌نگ ئاشكرابكات .موسه‌وی له‌مباره‌وه ده‌ڵێت “ 4ملیار دۆالر له 6 ملیار دۆالری فرۆشی نه‌وت بۆ جه‌نگ سه‌رفده‌كرا‌و ته‌نیا 2ملیاردی بۆ خه‌ڵكی ئێران ته‌رخانده‌كرا .ئێمه وه‌كو ده‌وڵه‌ت له‌كۆتاییه‌كانی جه‌نگ فه‌رمانده‌یی به‌ره‌كانی جه‌نگمان پێسپێردرا ،له‌و كاته‌ی كه‌عێراق بۆ جارێكیتر هێرشه‌كانی خۆی ده‌ستپێكردبووه‌وه‌‌و ترسی ئهوه بوو كه‌پارێزگای خوزستان بۆ جارێكیتر داگیر بكرێتهوه”. موسه‌وی له‌درێژه‌ی قسه‌كانیدا باس له‌وه‌ده‌كا كه‌عێراق له‌كاتی هاتنه‌ئارای بڕیارنامه‌ی 598زۆر به‌هێز بووهو هێزه چه‌كداره‌كانی ئ�هو واڵت �ه زیاتر له50 فه‌یله‌ق بوون. به‌پێی ئاماره ره‌سمییه‌كان ئێران ل �هم جه‌نگه‌دا زی��ات��ر ل�ه 213ه �ه‌زار ئێرانی كوژراون 335 ،هه‌زار كه‌س كه‌م ئه‌ندام بوون 40 ،هه‌زار ئێرانی به‌دیل گ��ی��راون‌و ه���ه‌زاران ملیار دۆالر زیان له‌ئێران كهوتووه .ئێستاش 2ملیۆن‌و 400ه �ه‌زار دۆن��م زه‌وی ئێران ئالوده به‌مینی چێندراون‌و هه‌موو هه‌فته‌یه‌ك 15 كه‌س به‌هۆی ئه‌م مینه هه‌ڵنه‌گیراوانه‌وه گیانیان له‌ده‌ستده‌ده‌ن. زیانه‌كانی عێراقیش زۆر زیاتر لهوه ده‌خه‌مڵێنرێت ،بهاڵم هێشتا ئاماری ورد له‌به‌رده‌ستدا نین.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پشو و 11
چنار :رۆڵه‌كه‌م له‌درامای گه‌رده‌لوولدا سه‌ره‌كی ده‌بێت
“ئه‌و رۆژه‌ی بابا نوئیل گریا” له‌شه‌وانی ره‌مه‌زاندا ژه‌نیار له‌هه‌ولێر: بڕیاروایه له‌شه‌وانی ره‌مه‌زاندا ،فیلمی “ئه‌و رۆژه‌ی بابا نوئیل گریا” له‌ده‌رهێنانی ره‌حیم زه‌بیحی سینه‌ماكاری رۆژه �ه‌اڵت��ی كوردستان ،له‌شاری سلێمانی نمایشبكرێت. ره‌حیم زه‌بیحی له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور وتی “ئه‌م فیلمه (ئه‌و رۆژه‌ی بابا نوئیل گریا) له‌شه‌وانی ره‌مه‌زاندا له‌هۆڵی رۆشنبیری له‌سلێمانی نمایشده‌كرێت كه‌ماوه‌كه‌ی 75خوله‌كه“. هه‌روه‌ها وتی “ئه‌م فیلمه بۆ ماوه‌ی 10شه‌و نمایشده‌كرێت‌و به‌شێوه‌ی بلیت ده‌بێت ،بهاڵم تائێستا نرخی بلیته‌كانمان دیاری نهكردووه“. زه‌بیحی راشیگه‌یاند “ده‌بێت خه‌ڵكی ئێمه فێرببێت كه‌فیلمه كوردییه‌كان بهبێ به‌رامبه‌ر نه‌بینێت ،پێویسته فێری ئه‌و كلتووره ببێت كه‌بۆ بینینی هه‌ر فیلمێك، بلیت بكڕێت”. چیرۆكی فیلمی سینه‌مایی “ئه‌و رۆژه‌ی بابا نۆئێل گریا”“ :ره‌شه“ پێشمه‌رگه‌یه‌كی فه‌رامۆشكراوی شۆڕشی گه‌له‌كه‌یه‌تی كه به‌هۆی له‌ده‌ستدانی هاوسه‌رو منداڵه‌كه‌یه‌وه له‌كاره‌ساتی هه‌ڵه‌بجه‌دا ،تووشی نه‌خۆشی ده‌روونی بووه. پیاوێك سنوور ده‌بڕێت ،بۆ ئهوهی له‌سه‌ری ساڵدا خۆی بگه‌یه‌نێته شاری هه‌ڵه‌بجه‌و به‌مه‌به‌ستی به‌پێكه‌نینخستنی خه‌ڵكی هه‌ڵه‌بجه ،ده‌بێته بابا نوئێل. ره‌شه پێیوایه سه‌ری ساڵ پێشكه‌شه بهو كه‌سانه‌ی كه له‌پای شۆڕشه‌وه بوون به‌خاوه‌ن سه‌روه‌ت‌و سامان‌و پاره ،بهاڵم له‌هه‌رێمی خه‌م “بابا نۆئێل” ده‌ستده‌كات به‌گریان. ره‌حیم زه‌بیحی ساڵی 1971له‌شاری بانه له‌دایكبووه .یه‌كێكه له‌سینه‌ماكاره به‌تواناكانی ك��ورد ،خاوه‌نی چه‌ندین به‌رهه‌می سینه‌ماییه ،له‌وانه كورته فیلمه‌كانی (هاوار ،سه‌ته‌الیت ،كۆتایی شه‌ڕ ،ئه‌و پیاوه‌ی كه‌چوو بۆ سه‌یران، ساته مه‌زادكراوه‌كان ،تیرۆریستێك داده‌به‌زێت ،رۆژی دوایی ،ئسترێس ،سه‌مای ره‌نگه‌كان ،ژانی دابڕانی ئه‌به‌دی ،فیلمی واڵتی ئه‌فسانه) كه له‌چه‌ندین فێستیڤاڵی سینه‌مایی گرنگ به‌شداریكردووه‌و چه‌ندین خه‌اڵتی به‌ده‌ستهێناوه. ئه‌كته‌ره‌كانی ئه‌م فیلمه پێكهاتووه له :سه‌اڵح ئه‌حمه‌د ره‌شید ،جه‌لیل ره‌حمانزاده ،شوان عه‌توف ،نه‌وزاد مه‌جید ،نیگار به‌كر ،ده‌وه‌ن مه‌جید ،عه‌لی زه‌بیحی ،محه‌مه‌د بورهان ،جه‌لیل سه‌عید ،هومایون ساحیب ،به‌رزان حامید، ره‌نج رزگار ،كۆچه‌ر نوری ،به‌ختیار خه‌زان ،رێباز سه‌اڵح ،ژیار به‌رزان ...هتد.
ده‌الل زاخۆیی، گۆرانییه‌كی شێخۆ ده‌ڵێته‌وه موحسین یاسین هونه‌رمه‌ندی گۆرانیبێژ ده‌الل زاخۆیی، سه‌رقاڵی ك��ارك��ردن�ه له‌ئه‌لبومێكی نوێدا ،كه له‌ئێستادا كاری میوزیكی ته‌واوبووه‌و ته‌نها كاری ده‌نگی ماوه. له‌و ئه‌لبومه‌شدا وه‌ك��و وه‌فایه‌ك بۆ هونه‌رمه‌ند محه‌مه‌د شێخۆ ،گۆرانییه‌كی ناوبراو ده‌ڵێته‌وه. ده‌الل���ی زاخ��ۆی��ی له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌س��ت��وور رای��گ�هی��ان��د “له‌ئێستادا س�ه‌رق��اڵ��ی ت��ه‌واوك��ردن��ی كاره‌كانی ئه‌لبومه نوێیه‌كه‌مم كه 11گۆرانی ل��هخ��ۆده‌گ��رێ��ت‌و ك���اری میوزیكی ته‌واوبووه ،ته‌نها كاری ده‌نگ‌و میكس‌و ماسترینگی ماوه”. س��ێ ل��هئ��اوازی گۆرانییه‌كانی ئه‌و ئه‌لبومه‌ی ده‌الل زاخۆیی هی خۆیه‌تی‌و تێكستی دوو له‌گۆرانییه‌كانی‌و دوو
ته‌رازوو
( 22ئه‌یلول 22 -ت .یه‌که‌م)
كه‌سێك چاودێریت ده‌ك��ات ،بهاڵم ل�هوهن��اچ��ێ��ت ت��ۆ ئ��اگ��ات لێبێت، پێویست ه ئ��اگ��ات ل �هخ��ۆت بێت، چونكه ئه‌و كه‌س ه ده‌یه‌وێت بێته نێو ژیانته‌وه .هه‌ساره‌كان ئامۆژگاریت ی ئه‌م هه‌له له‌ده‌ست دهكهن بهوه نه‌ده‌یت.
ئ����اوازی ه��ون�ه‌رم�هن��د عه‌بدولقه‌هار زاخۆییه‌و ئاوازێك‌و تێكستێكی تری هی هونه‌رمه‌ند نوشدار محه‌مه‌د تاهیرو ئ��اوازه‌ك��ان��ی دیكه‌ش ئ��اوازی هه‌ڤاڵ ئیبراهیم‌و عیماد عه‌لی‌و نیهاد عه‌لی‌و تێكستێكی ئه‌حمه‌د هه‌سنی‌و هه‌ڤاڵ زاخۆیی‌و به‌یاره. كاری میوزیكی ئه‌و گۆرانییه له‌هه‌ریه‌ك له‌ستۆدیۆی (سه‌نحاریب ئاشوری) له‌واڵتی سوید‌و ستۆدیۆكانی (ئارت كه‌اڵس‌و ده‌نگ‌و ره‌نگ) له‌شاری دهۆك ئه‌نجامداوه. ل���هب���اره‌ی ن���اوی ئ�ه‌ل��ب��وم�ه‌ك�هی�هوه ناوبراو وتی “تائێستا هیچ ناوێكم بۆ ئه‌لبومه‌كه‌م دانه‌ناوه”. ده‌الل ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌شكرد كه‌وه‌كو وه‌فایه‌ك بۆ هونه‌رمه‌ندی كۆچكردو محه‌مه‌د شێخۆ ،یه‌كێك له‌گۆرانییه‌كانی ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ی نوێكردووه‌ته‌وه.
دوپشک
( 23ت .یه‌که‌م 21 -ت .دووه‌م)
ئ��اگ��ات ل���هو ك �ه‌س��ان �ه ب��ێ��ت ك ه به‌مزووانه ده‌یانناسیت‌و به‌ڕووكه‌ش هه‌ڵمه‌خه‌ڵه‌تێ له‌جیاتی ئ �هوه ی ه �ه‌س��ت �ه‌ك��ان��ت ب��ك��هوه. دوا ی ریشه‌ییدایت‌و خۆت‌و له‌گۆڕانێك ی پێده‌كه‌ن. ده‌وروبه‌ره‌كه‌شت هه‌ست ی بۆت ی رۆحیت سوود گه‌شه‌كردن ده‌بێت.
که‌وان
موحسین یاسین خانمه گۆرانیبێژ چنار ده‌ڵێت ل �ه‌گ �ه‌ڵ ه��ون�ه‌رم�هن��د جه‌لیل زه‌نگه‌نه رێككه‌وتووین بۆ به‌شداریكردنم لهزنجیره درام��ای گ�ه‌رده‌ل��وول‌و رۆڵی سه‌ره‌كیشم ده‌بێت ،بهاڵم وتی “زۆر تامه‌زرۆنیم بۆ به‌شداربوونم لهزنجیره دراماكاندا”. چ��ن��ار ك��ه‌س��ه‌ره‌ت��ای ك���اری ه��ون �ه‌ری ده‌گ�ه‌ڕێ��ت�هوه بۆ ساڵی 2004و یه‌كه‌م گۆرانیشی بهناوی (ت��ه‌الری عه‌شق)ه كه‌ئاوازی هونه‌رمه‌ند كه‌مال محه‌مه‌ده، ل �ه‌س��اڵ��ی 2005ق��ۆن��اغ��ی خوێندنی دواناوه‌ندی ته‌واوكردووه‌و له‌واڵتی سوید ده‌ژی .ئێستاش دوای دانیشتنێكی له‌گه‌ڵ جه‌لیل زه‌نگه‌نه‌دا رێككه‌وتوون بهوهی ببێت به‌ئه‌كته‌رێكی سه‌ره‌كی ئه‌و زنجیره
( 22ت .یه‌که‌م 20 -ک .یه‌که‌م)
هه‌ندێك ب���ارودۆخ وات لێده‌كات به‌گوماناوی بیت له‌ده‌وروبه‌ره‌كه‌ت، ی ه �ه‌ر بۆی ه ه��ه‌وڵ بۆ دۆزی��ن �هوه س���ه‌رچ���اوه‌ی گ��وم��ان �ه‌ك �ه ب��ده. به‌رپرسیاریه‌تییه‌كانت زۆر ده‌بێـت‌و هه‌ستده‌كه‌یت كه‌هه‌ڵبژاردنه‌كانت ل �ه‌ده‌س��ت �ی خ��ۆت��دان‌و پێویست ه به‌باشی بیریان لێبكه‌یته‌وه.
گیسک
درامایه. چنار به‌ده‌ستووری وت “بڕیارمدابوو كه‌بوونی ئه‌و پڕۆژه‌یه الی خۆم به‌نهێنی بهێڵمه‌وه تاكاتێكی گونجاو”. ل�هب��اره‌ی ئ�هو بیرۆكه‌یه‌وه ،چنار وتی “هونه‌رمه‌ند جه‌لیل زه‌نگه‌نه په‌یوه‌ندی پ��ێ��وه‌ك��ردم‌و زۆر خۆشحاڵبووم ،نه‌ك ته‌نها له‌به‌رئه‌وه‌ی كه له‌فیلمێكی ئاوا سه‌ركه‌وتوودا به‌شدارده‌بم ،بهڵكو زیاتر له‌به‌رئه‌وه‌ی چۆن چنار گه‌یشتووه‌ته دڵی هونه‌رمه‌ند جه‌لیل زه‌نگه‌نه”. ل �هب��اره‌ی چۆنیه‌تی رێككه‌وتنه‌كه‌وه، ی “هه‌ڵبه‌ته من نامه‌وێت زه‌نگه‌نه وت� بڕۆمه ورده‌كارییه‌كانه‌وه ،بهاڵم ئه‌و رۆڵه‌ی لهزنجیره درامای گه‌رده‌لوولدا دانراوه بۆ من ،رۆڵێكی سه‌ره‌كی ده‌بێت”.
ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه‌ئه‌گه‌رچی زۆر تامه‌زرۆ نییه بۆ به‌شداربوون لهزنجیره دراماكاندا‌و هه‌رگیز به‌شداریشی ن �ه‌ك��ردووه ،بهاڵم بڕیاریدا به‌شداریبكات. چنار له‌باره‌ی توانای خۆی بۆ كاری نواندن وتی “كاری نواندن كارێكی ئاسان نییهو زۆرج��ار ده‌بێت رۆڵێك ببینی ك�ه‌دووره له‌ڕه‌نگدانه‌وه‌ی بیرو بۆچوون‌و ئێش‌و ئازاری ژیانی خۆته‌وه ،بهاڵم هه‌ركارێكیش سه‌ركه‌وتنی خۆمی تێدا ببینم ،ده‌یك همو هه‌وڵی بۆ ده‌ده‌م”. له‌باره‌ی به‌شداریكردنی له‌و درامایه‌دا ده‌ڵێت “هێشتا نه‌گه‌یشتووینه‌ته ئه‌نجام‌و ب��ڕی��اری كۆتایی ،چونكه پێویستمان به‌كاتێكی زی��ات��ره بۆ ئ��ه‌وه‌ی بگه‌ینه رێككه‌وتنێك‌و بڕیاری خۆمان بده‌ین”.
سه‌تڵ
( 21ک .یه‌که‌م 19 -ک .دووه‌م)
( 20ک .دووه‌م 18 -شوبات)
ێ بواری پیشه‌ییتدا به‌خت له‌هه‌ند ی��اوه‌رت ده‌بێت .بڕوا به‌خۆبوونت له‌هه‌موو كاتێك زی��ات��ره .ئه‌گه‌ر نیازیت كاره‌كه‌ت بگۆڕیت ،ئه‌م چه‌ند ی رۆژه زۆر گونجاوه بۆت .هه‌فته‌یه‌ك زۆر تایبه‌ت ده‌گوزه‌رێنیت.
ی روون ل �هم م��اوه‌ی��ه‌دا ئاسۆیه‌ك له‌ژیانتدا ده‌رده‌ك��ه‌وێ��ت ،ئه‌مه‌ش وات لێده‌كات هه‌ندێ ی��ادگ��اری‌‌و ی خۆشت ال زیندوو بێـته‌و‌ه بیره‌وه‌ر ی زۆره نه‌ماون .ئه‌مان ه كه‌ماوه‌یه‌ك ی نوێن ی قۆناغێك هه‌موو نیشانه له‌به‌خته‌وه‌ری له‌ژیانتدا.
نه‌هه‌نگ
( 19شوبات 20 -ئازار)
ح��ه‌ز ب �هخ��اوه‌ن��دارێ��ت �ی هه‌ندێك كه‌لوپه‌ل ده‌كه‌یت له‌ماڵه‌كه‌تدا، ی گونجاو نییه بۆ ب��ه‌اڵم كاتێك ی كڕینیان .پێویست ئاگات له‌بار داراییت بێت‌و به‌پێی به‌ڕه‌كه‌ت قاچ ڕاكێشیت ،ئه‌گه‌رنا تووشی گرفت ده‌بیت.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
10پشوو
ج ا ن ۆ ر ۆ ژ ب ه ی ا ن ی ب هدوای پ ا ڵ پ ش ت ی د ا د ه گ ه ڕ ێت ژه‌نیار له‌هه‌ولێر: جانۆ رۆژبه‌یانی سینه‌ماكاری ك��ورد، دوای نمایشكردنی فیلمێكی نوێی بهناوی “چاپلنی چیاكان Chaplin of the ”Mountainsله‌هه‌ولێر ،ب �هدوای پاڵپشتیدا ده‌گ�ه‌ڕێ��ت بۆ ته‌واوكردنی كاره‌كانی ده‌ن��گ ،ره‌ن��گ ،ژێرنووسی كوردی‌و كردنی به‌فیلمی 35میلیمی. جانۆ رۆژبه‌یانی له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور وت��ی “به‌مه‌به‌ستی پاڵپشتیكردن‌و ته‌واوكردنی كاره‌كانی فیلمه نوێیه‌كه‌م بهناوی “چاپلنی چیاكان” نمایشێكی تایبه‌تم له‌هه‌ولێر بۆ ئه‌و فیلمه كرد ،بۆ ئهوهی حكومه‌ت‌و الیه‌نه په‌یوه‌نداره‌كانی گرنگی ئ�هو فیلمه‌یان بۆ ده‌رك�ه‌وێ�ت‌و پاڵپشتیبكه‌ن”.
رۆژبه‌یانی هه‌روه‌ها وتی “دوای ئهوهی له‌هاوینی پ��ارس��اڵ ل�ه‌گ�ه‌ڵ ستافێكی هۆڵیوود ،كاری وێنه‌گرتنی ئه‌م فیلمه‌مان له‌چه‌ند ناوچه‌یه‌كی جیا جیای هه‌رێمی كوردستان‌و هه‌ولێری پایته‌ختدا ئه‌نجامدا، دواتر له‌واڵتی ئه‌مریكا كاری مۆنتاژم بۆ ئه‌نجامدا ،هه‌موو ئه‌و كارانه‌ش لهسهر ئه‌ركی خۆم‌و كۆمپانیای ئه‌ڤینی فیلم بووه”. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد كه‌توانای ئهوهی نیی ه كاره‌كانی ئه‌و فیلمه ته‌واوبكات ،كه‌كاری ده‌نگ‌و ره‌نگ‌و ژێرنووسی كوردی‌و كردنی ی “ئێستا به‌فیلمی 35میلیمی ماوه‌و وت ئه‌م فیلم ه پێویستی به‌پاڵپشتی هه‌یه”. دیمه‌نه‌كانی فیلمی “چاپلنی چیاكان” ل��ه‌الی��هن ج��ۆن��اس س��اك��س وێنه‌گری هۆڵه‌ندی-هۆڵیوودی له‌چه‌ند شوێنێكی
جیا جیای كوردستان وێنه‌یگیراوه، له‌وان ه (ره‌واندز ،كۆیه ،شێخان ،رانیه، چۆمان). ن��اوه‌ڕۆك��ی فیلمه‌كه ب��اس له‌كچێكی فه‌ڕه‌نسی به‌ڕه‌چه‌ڵه‌ك ك��ورد ده‌ك��ات،
له‌گه‌ڵ ستافێكی ئه‌مریكی سه‌ردانی گونده‌كانی هه‌رێمی كوردستان ده‌كه‌ن‌و فیلمه‌كانی ئه‌كته‌ری كۆمێدی جیهانی چارلی چاپلن بۆ خه‌ڵكی ئه‌م گوندان ه نمایشده‌كه‌ن.
ئه‌م كچه كورده بهناوی “نازێ” له‌گه‌ڵ ئه‌و ستافه‌دا بهدوای خێزانه‌كه‌یدا ده‌گه‌ڕێت له‌و گوندانه‌ی كه‌پرۆسه‌ی ئه‌نفالكردنیان له‌الیه‌ن رژێمی بهعس()1989-1988هوه تێدا ئه‌نجامدراوه.
“ماندوو” گه‌یشته لۆكارنۆ
ژه‌نیار له‌هه‌ولێر: فیلمی سینه‌مایی “ماندوو” له‌ده‌رهێنانی ئیبراهیم سه‌عیدی سینه‌ماكاری رۆژه �ه‌اڵت��ی كوردستان ،بهناوی هه‌رێمی كوردستانه‌وه به‌شداری له‌خولی 63یه‌مینی فێستیڤاڵی سینه‌مایی لۆكارنۆدا كرد. فه‌ریزن كه‌ریم به‌ڕێوه‌به‌ری به‌رهه‌مهێنانی فیلمی “ماندوو” له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور وتی “خولی 63یه‌مینی فێستیڤاڵی سینه‌مایی لۆكارنۆ له‌شاری لۆكارنۆ له‌سویسرا ،له‌ماوه‌ی 14-4ئاب به‌ڕێوه‌ده‌چێت ،تیایدا فیلمی ماندوو به‌رهه‌می وه‌زاره‌ت��ی رۆشنبیری‌و الوان ،بهناوی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌وه له‌به‌شی پێشبڕكێی فێستیڤاڵ به‌شدارده‌بێت‌و له‌ماوه‌ی 11رۆژی فێستیڤاڵدا چه‌ند نمایشێكی ده‌بێت”. وتیشی “له‌م فێستیڤاڵه‌دا ده‌رهێنه‌ری فیلم ئیبراهیم سه‌عیدی له‌كاتی نمایشه‌كانی فلیم له‌فێستیڤاڵدا ئاماده‌ده‌بێت، بڕیاروابوو من خۆم له‌م فێستیڤاڵه‌دا ئاماده‌بم ،بهاڵم كێشه‌ی ڤیزام بۆ هاته پێشه‌وه“. فه‌رزین كه‌ریم ئه‌وه‌شی راگه‌یاند كه‌ئه‌و فیلمه له‌سااڵنی 200-2008له‌چه‌مچه‌ماڵ ،سه‌نگاو ،س��ورداش ،سه‌رگولۆو
كاوڕ
( 21مارس 20 -نیسان)
ی ده‌وروبه‌رت ی هه‌موو شته‌كان سه‌یر ی بكه‌‌و ه�ه‌وڵ��ب��ده هه‌موو ب���ه‌ورد ش��ت �ه‌ك��ان ب �ه‌چ��اوێ��ك �ی دی��ك��هوه ته‌ماشا بكه‌یت ،وه‌ك ك��ارو ماڵ‌و خێزانه‌كه‌ت .ل���ه‌ڕووی دارای��ی �هوه له‌جاران باشتر ده‌بیت‌و هه‌له‌كان له‌به‌رده‌متدا كراوه‌تر ده‌بن.
گا
شاری كه‌ركوك له‌الیه‌ن وێنه‌گر بایرام فه‌زلی وێنه‌یگیراوه‌و ژماره‌یه‌ك له‌هونه‌رمه‌ندان‌و ته‌كنیکكارانی كورد‌و ئێرانی به‌شداریان تێدا كردووه. ئه‌و فیلمه چیرۆكی ژیانی ژماره‌یه‌ك بنه‌ماڵه‌ی ئاواره‌ی كورد له‌سه‌ره‌تاكانی ده‌یه‌ی 1980ده‌گێڕێته‌وه كه له‌سه‌رده‌می جه‌نگی ئێران‌و عێراق له‌رۆژهه‌اڵتی كوردستانه‌وه به‌ره‌و باشووری كوردستان كۆچ ده‌ك �هنو له‌رێگای حكومه‌تی به‌عسی رووخاو له‌باشووری عێراق نیشته‌جێده‌كرێن. ئیبراهیم سه‌عیدی به‌یه‌كێك له‌ده‌رهێنه‌ره به‌ناوبانگه‌كانی بواری فیلمی دۆكۆمێنتاری له‌واڵتی ئێران ناسراوه ،ساڵی 2007له‌گه‌ڵ ده‌رهێنه‌ر زه‌هاوی سنجاوی كاری ده‌رهێنانی بۆ فیلمی “دایكانی من” كرد ،ئه‌م فیلمه توانی له‌چه‌ندین فێستیڤاڵ‌و بۆنه‌ی جیا جیا به‌شداریبكات‌و چه‌ند خه‌اڵتێك به‌ده‌ستبهێنێت. فێستیڤاڵی لۆكارنۆ له‌ساڵی 1946دام �هزراوه ،به‌یه‌كێك له‌فێستیڤاڵه جیهانییه به‌ناوبانگه‌كانی جیهان دێت‌و ده‌چێته خانه‌ی فێستیڤاڵی پیتی ()Aیه‌وه ،له‌خولی 63یه‌مینی، 290فیلمی درێژ تیایدا به‌شدارده‌بن‌و 70فیلمی نوێ بۆ جاری یه‌كه‌م نمایشده‌كرێن.
( 21نیسان 20 -ئایار)
باشتروای ه هه‌ندێك له‌كاره‌كانت ی تایبهتیو گشتیتدا كه‌مێك له‌ژیان دوابخه‌یت‌و ئه‌و كارانه ته‌واوبكه‌یت كه‌ده‌ستتپێكردوون .ئه‌م چه‌ند رۆژه ی بۆت گونجاون بۆ ناسینی كه‌سان نوێ .رۆژی به‌ختت یه‌كشه‌ممه‌یه.
دووانه
( 21ئایار 20 -حوزه‌یران)
ی ی له‌وانه‌ی ه تووش ی ئهوه سه‌ره‌ڕا ده‌مه‌قاڵه‌یه‌كی بچوك ببیت له‌گه‌ڵ یه‌كێك له‌ده‌وروبه‌رت ،بهاڵم میزاجت زۆر باشده‌بێت .پێویسته ئاگات له‌ته‌ندروستیت بێت‌و زۆر نه‌خۆیت. توانا‌و لێهاتووییه‌كانت له‌كاره‌كه‌تدا پیشانبده.
قرژاڵ
محه‌مه‌دیان 4fire باڵوده‌كاته‌وه موحسین یاسین هونه‌رمه‌ندی گۆرانیبێژی رۆژهه‌اڵتی ك���وردس���ت���ان ح��ام��ی��د م��ح �هم �هدی��ی��ان، له‌ئاینده‌یه‌كی نزیكدا دووه‌مین ئه‌لبومی گ��ۆران��ی خ��ۆی ب�هن��اوی (چوارئاگر )-4fireباڵوده‌كاته‌وه .كه‌ئه‌لبومه‌كه 7گ���ۆران���یو پ���ارچ���ه میوزیكێكی له‌خۆگرتووه‌و زۆرب���هی ئاوازه‌كانیشی هی خۆیه‌تی. حامید محه‌مه‌دییان ل �هب��اره‌ی ن��اوی ئ�ه‌ل��ب��وم�ه‌ك�هی�هوه ده‌ڵ��ێ��ت “چ���وار ئاگر
( 21حوزه‌یران 22 -ته‌موز)
ئه‌م هه‌فته‌یه بۆ چوونه ده‌ره‌وه‌‌و به‌سه‌ربردنی كاتێكی خۆش له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌سێكی نزیكتدا زۆر خۆشه‌‌و ی لێببینیت .گوێمه‌د‌ه هه‌وڵبد‌ه سوود ی خه‌ڵكی. به‌پێكه‌نین‌و توانجه‌كان رۆژی به‌ختت دووشه‌ممه‌یه.
شێر
ب���هم���ان���ای ه����ه‌ر چ�����وار پ��ارچ��ه‌ك��هی كوردستان دێت”. یه‌كێك له‌گۆرانییه‌كانی ئ�هو ئه‌لبومه ب �هن��اوی ك �ه‌رك��وك �هو ك���اری كلیپی بۆ ك���ردووه ،كه‌باس له‌مێژووی ئ �هو شاره ده‌كات‌و به‌شێوازی راپه. محه‌مه‌دیان ب�ه‌گ��ۆران��ی (شێته‌گیان) الی خه‌ڵك ناسراوه‌و خاوه‌نی ئه‌لبومێكه بهناوی (ره‌نگه هیچ كه‌سێك نه‌زانێت) كه له‌ساڵی 2006دا باڵویكردووه‌ته‌وه. ( )4fireسه‌نته‌ری كیژێ له‌شاری سلێمانی باڵویده‌كاته‌وه.
( 22ته‌موز 22 -ئاب)
ی پێویسته ب����ه‌وردی‌و وریاییه‌ك ی ده‌وروبه‌ره‌كه‌ت زیاتره‌و‌ه ته‌ماشا بكه‌یت‌و هه‌وڵبده‌یت راستییه‌كان وه‌ك خ��ۆی��ان ببینیت ،ئ��اگ��ات له‌ته‌ندروستیت بێت‌و وه‌رزشه‌كانت پشتگوێمه‌خه .رۆژی به‌ختت شه‌ممه‌یه.
فه‌ریک
( 22ئاب 22 -ئه‌یلول)
ی ده‌توانی كه‌سانی دیكه به‌ئاسان بخه‌یت ه سه‌ر بۆچوونه‌كانت .هه‌ندێك ی ده‌وروب���ه‌رت وا هه‌ست له‌كه‌سان دهكهن بێزاریان كردوویت ،ئه‌ویش ب�هه��ۆی ئ���ه‌وه‌ی پ�هی��وه‌ن��دی نوێ له‌ژیانتدا دروستده‌بێـت‌و لێیان دوورده‌كه‌ویته‌وه.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
گه‌نجان 13
نیوه‌ی پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری هه‌ڵده‌وه‌شێته‌و‌ه ی هاوسه‌رگیری ی پرۆسه ی رێژه ی جیابوونه‌و ه گه‌یشتووه‌ت ه نیو ئهوهنده له‌ساڵی 2010دا رێژه دووه‌م تۆماركراوه ،بهاڵم له‌شه‌ش مانگی ئه‌مساڵدا نۆ حاڵه‌ت ههبووه. ئامانجی هاوسه‌رگیرییه‌كه نازانن پارێزه‌ران‌و توێژه‌رانی كۆمه‌اڵیه‌تی ئاماژه به‌چه‌ند هۆكارێك دهكهن له‌سه‌رنه‌كه‌وتنی پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری ،سه‌رنه‌كه‌وتنی پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیریش به‌مه‌ترسییه‌كی گه‌وره‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی ناوده‌به‌ن. رای��ان عوسمان ت��وێ��ژه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی ده‌ڵێت دروستبوونی خێزان پرۆسه‌یه‌كی گ���ه‌وره‌ت���ره ل���ه‌وه‌ی ك �ه ل�ه‌ك��رده‌ی�ه‌ك�ی سێكسیدا بیری لێبكرێته‌وه ،بهاڵم وتی “گه‌نجانی كوردستان بۆ تێركردنی ئه‌و غه‌ریزه‌یه زۆرجار خێزان دروستده‌كه‌ن”. رای��ان وت �ی “ئ���ه‌وان ئامانجه گه‌وره‌كه كه‌ته‌واوكردن‌و كامڵكردنی ژیانی یه‌كترییه له‌به‌رچاوناگرن ،ئه‌م جیهانبینییه الی گه‌نجانی ئێمه بۆ پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیری زۆركه‌مه بۆیه ئه‌مه كێشه‌كه‌یه”. ب���ه‌ڕای ئ��هو ت��وێ��ژه‌ره ك��چ��ان‌و ك��وڕان بنه‌مای جوانیان كردووه‌ته پێوه‌ر ،بهاڵم كاتێك ب�هه��ۆی ئ���ه‌وه‌ی زی��ات��ر سه‌یری رواڵ �هت �ی یه‌كتری ده‌ك���هن ،پێوه‌ره‌كه شكستده‌هێنێت. ئ��هو ده‌ڵ��ێ��ت ه��ه‌ر كه‌جوانییه‌كه الی یه‌كێكیان ن �هم��ا ،ئ �ه‌وی��ت��ری��ان داوای جیابوونه‌وه ده‌كات. رای���ان وت��ی “چه‌مكه مه‌عنه‌وییه‌كان ل �ه‌پ��رۆس �هی ژن��ه��ێ��ن��ان��دا الی گه‌نجان نه‌ماون ،الیه‌نی رۆحی زۆر گرنگه ،بهاڵم پشتگوێخراوه”. ئ �هو پێیوایه یه‌كێك له‌هۆكاره‌كانیش له‌كاتی هاوسه‌رگیریدا .كه‌مده‌رامه‌تییه. الیه‌نی دارایی هۆكارێكی تره
مه‌عاز فه‌رحان به‌پێی ئ��ام��ارێ��ك��ی دادگ����ای سلێمانی ده‌ركه‌وتووه رێژه‌ی جیابوونه‌وه له‌ساڵی 2010دا كه‌مینه‌كردووه به به‌راورد به‌ساڵی راب��ردوو ،رێ��ژه‌ی هێنانی ژنی دووه‌میش زیادیكردووه. به‌پێی ئاماره‌كه بۆ هه‌ر دوو حاڵه‌تێك له‌پێكه‌وه‌نانی ژیانی هاوسه‌رگیری له‌ساڵی 2010دا حاڵه‌تێكیان سه‌ركه‌وتوو نه‌بووه‌و جیابوونه‌ته‌وه .نیوه‌ی جیابوونه‌وه‌كانیش به‌پێی ئاماره‌كه خواستی ژنه‌كه بووهو نیوه‌كه‌ی تریش هۆكاره‌كه‌ی پیاوه‌كه بووه كه‌ژنه‌كه‌ی ته‌اڵقداوه. هه‌موو رۆژێك 9حاڵه‌تی جیابوونه‌وه روویداوه به‌پێی ئ��ام��اره‌ك�هی دادگ���ای سلێمانی، له‌شه‌ش مانگی یه‌كه‌می ساڵی 2010دا 1698حاڵه‌تی جیابوونه‌وه ههبووه، كه له‌و رێژه‌یه‌دا 802 ،حاڵه‌ته‌كه ته‌اڵق بووه ،واته خواستی پیاوه‌كه بووه896 ، جیابوونه‌وه ب��ووه ،وات �ه ژنه‌كه داوای وه‌رگرتنی ته‌اڵقی كردووه. هه‌ر له‌و شه‌ش مانگه‌دا 3381حاڵه‌تی ماره‌بڕین له‌ناو دادگ��او 200حاڵه‌تیتر لهدهرهوهی دادگادا ئه‌نجامدراوه. به‌پێی ئاماره‌كه حاڵه‌تی جیابوونه‌وه‌كه ل���هت���ه‌واوی س��اڵ��ی 2009دا ()2842 جیابوونه‌وه بووه .كه‌نزیكه‌ی نیوه‌ی لهسهر خواستی ژنه‌كه بووه ،له‌كاتێكدا ماره‌بڕینی ن��او دادگ��ا 6893ح��اڵ�هتو ماره‌بڕینی ده‌ره‌وه‌ی دادگا 502حاڵه‌ت بووه .یه‌ك حاڵه‌تی ژنهێنانی دووه‌میش تۆماركراوه. له‌ساڵی 2009دا یه‌ك حاڵه‌تی هێنانی ژنی
به‌پێی راپرسییه‌كی نوێی رێكخراوی تواناسازی ئافره‌تان له‌باره‌ی بێكاری گه‌نجانه‌وه ،ده‌رك �ه‌وت��ووه رێ��ژه‌ی زیاتر له %30گه‌نجانی كوردستان بێكارن ،بۆیه هه‌ندێك پێیانوایه یه‌كێك له‌هۆكاره‌كانی زیادبوونی رێ��ژه‌ی جیابوونه‌وه الیه‌نی داراییه. ه���اوك���ار س��ه‌ع��دی پ���ارێ���زه‌ر ده‌ڵ��ێ��ت الیه‌نی دارای���ی كاریگه‌ری زۆری هه‌یه له‌هاوسه‌رگیریدا ،حاڵه‌تێك هه‌یه پێیده‌ڵێن هاوشانی كه‌زۆر پێویسته له‌هاوسه‌رگیریدا ره‌چاوبكرێت ،وتی “جاری واهه‌یه كچێك ك�ه‌الی�هن�ی دارای���ی ب��اش�ه ،ش��ووده‌ك��ات به‌كوڕێك كه‌الیه‌نی دارای��ی ئه‌وه‌نده‌ی كچكه باش نییه ،لێره‌دا كوڕه‌كه ناتوانێت ژی��ان��ێ��ك ب��ۆ ئ��هو كچه فه‌راهه‌مبكات كه‌كچه‌كه له‌ماڵی باوكیدا هه‌یبووه”. ئه‌و ده‌ڵێت بهو جۆره كێشه‌و گرفتیان زیادده‌بێت كه‌ئه‌وه‌ش هۆكارێكی سه‌ره‌كی ده‌بێت بۆ جیابوونه‌وه‌یان. هۆكاری تریشی هه‌یه هاوكار ده‌ڵێت ته‌اڵق به‌رێژه‌یه‌كی به‌رچاو به‌رزبووه‌ته‌وه ،پێیوایه تێنه‌گه‌یشتنی كچ‌و كوڕ له‌پرۆسه‌كه هۆكارێكی تره. ئ���هو وت���ی “ئ�����ه‌وان ن���ازان���ن ئ��ام��ان��ج له‌هاوسه‌رگیرییه‌كه چییه ،ته‌نها ئامانجێكی ساده‌یه كه‌ئه‌ویش گه‌یشتنه به‌ئامانجی سێكسی ،كه‌گه‌یشتن به‌مه ئیتر كۆتایی بهو خۆشه‌ویستییه دێت”. پێشیوایه ك��هب��ه‌رزب��وون��ه‌وه‌ی راده‌ی رۆشنبیری ئافره‌ت هۆكارێكی تره كه‌ئێستا هه‌موو شت له‌پیاوه‌كه‌ی قبوڵناكات‌و وتی “تائێستا كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه پیاوساالری بووه ،ئێستا به‌وشێوه‌یه نییه“.
كچانی فه‌رمانبه‌ر چانسی شووكردنیان زیاتره ی داراییان چاره‌سه‌ربكه‌ن كوڕان ده‌یانه‌وێت به‌هێنانی كچانی فه‌رمانبه‌ر ،كێشه ده‌شتی ئه‌نوه‌ر ك����وڕان ده‌ڵ��ێ��ن زی��ات��ر ئ���هو كچان ه هه‌ڵده‌بژێرین كه‌فه‌رمانبه‌رن ،چاالكوانی بواری رێكخراوه‌كانیش دووپاتی ئهوه ده‌ك �هن �هوه كه‌ئه‌و رێگه‌یه یارمه‌تی كوڕان ده‌دات كه‌متر گرفتی داراییان بۆ دروستبێت ،ب �ه‌اڵم ده‌ڵێن چێژی خێزان ته‌نها له‌باشبوونی باری دارایی كۆنابێته‌وه. هاوڕێ جه‌بار كه‌چه‌ند مانگێكه له‌گه‌ڵ كچێكی فه‌رمانبه‌ردا ژیانی هه‌وسه‌رگیری پێكهێناوه ،پێیوایه ژنانی فه‌رمانبه‌ر
زیاتر ده‌بنه هاوكاری مێرده‌كانیان، بۆیه ده‌ڵێت “باشتره ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌هه‌ڵیده‌بژێرن فه‌رمانبه‌ربن”. ه������اوڕێ وت����ی “ئ������ه‌وه‌ی ئێستا هاوسه‌رمه به‌ڕێوه‌به‌ری خوێندگایه‌كه‌‌و ده‌وڵه‌مه‌ندیشه‌‌و پاره‌‌و ئاڵتونی خۆی هه‌یه ،بۆیه هه‌ڵبژاردنی ئه‌و كه‌سانه‌ی فه‌رمانبه‌رن ژیانمان خۆشترده‌كات”. ك��وڕان ده‌ڵێن هۆكاری هه‌ڵبژاردنی ئه‌و كچانه‌ی كه‌فه‌رمانبه‌رن‌و موچه‌یان هه‌یه ،بۆ ئه‌وه‌یه كه‌یارمه‌تیده‌رێكی باشبن له‌دابینكردنی پێداویسته‌كانی ماڵه‌وه‌یاندا.
ه������اوڕێ ل���ه‌گ���ه‌ڵ خ��ێ��زان��ه‌ك��هی��دا یه‌كترناسینه‌كه‌یان به‌ڕێكه‌وت بوو، بهاڵم وتی كاتێك دڵنیابووم له‌وه‌ی كه‌ئه‌و له‌شوێنێكی باشدا كارده‌كات‌و موچه‌یه‌كی باشی هه‌یه ،سووربووم له‌سه‌ری ئهوهی بیهێنم .وتی “ئه‌گه‌ر خ��وا نه‌خواسته ده‌رگ��ام��ان لهسهر داخرا ،ئه‌وا له‌داهاتوودا ده‌توانین پشت به‌موچه‌ی یه‌كتری ببه‌ستین”. جیهان محه‌مه‌د چاالكوانێكی بواری مافه‌كانی ژنانه پێیوایه ئه‌و دیارده‌یه زیاتر له‌ناوچه په‌راوێزه‌كاندا گرنگی پێده‌درێت‌و وتی “ك��وڕان حه‌ز بهوه
ده‌ك����هن ك��هئ��هو ك��چ��هی ده‌یهێنن موچه‌خۆر بێت”. جیهان ده‌ڵێت ده‌بێت كوڕان ئهوه بزانن دیاریكردنی كچان بۆ هاوسه‌ری خۆیان، به‌خته‌وه‌رییه‌كه‌ی له‌وه‌دا نییه كهئهوان بچن كچێك بێنن كه‌موچه‌ی هه‌بێت‌و پاره‌یه‌كی زۆری هه‌بێت ،بهڵكو “ده‌بێت كچێك بێنن له‌یه‌كتری تێبگه‌ن‌و به‌سۆزو خۆشه‌ویستییه‌وه له‌یه‌كتری بڕوانن”. ه���اوڕێ ف�ه‌رم��ان��ب�هره له‌ده‌زگایه‌كی حكومی ،دڵخۆشبوو ب �ه‌وه‌ی به‌هۆی ئهوهی خۆی‌و خێزانه‌كه‌ی موچه خۆرن، توانیویه‌تی پاشه‌كه‌وتێكی باش بكه‌ن. خێالن ك�ه‌ری��م ،28كچی م��اڵ�هوه، له‌ته‌مه‌نی 18ساڵییهوه م��اڵ�هوه ئه‌وه‌یان پێوتووه كه‌بۆ كوڕی مامه‌كه‌ی دایانناوه ،بهاڵم دوای ئهوهی له‌ته‌مه‌نی 22س��اڵ ك���وڕی م��ام �ه‌ك �هی زانكۆ ت���ه‌واوده‌ك���ات ،پێیده‌ڵێت كه‌ئه‌وی ناوێت. خ��ێ�ڵان وت���ی “ئ���هو ك���وڕی م��ام�هم بڕیاریداوه كچێكی فه‌رمانبه‌ر بهێنێت، منیش شه‌ش ساڵ چاوه‌ڕێمكرد”. كچانی فه‌رمانبه‌ریش حه‌زده‌كه‌ن شوو ب �هو ك��وڕان�ه بكه‌ن كه‌فه‌رمانبه‌رن، ب��ۆئ �ه‌وه‌ی الی كچه هاوڕێیه‌كانیان رووبهڕووی توانج نه‌بنه‌وه. چنار یوسف كچێكی ته‌مه‌ن 22سااڵنه‌‌و پیشه‌ی مامۆستایه ،وتی “پێشئه‌وه‌ی شووبكه‌م چه‌ندین كوڕ ته‌نها لهبهر موچه‌كه‌م هاتوونه‌ته داوام ،بهاڵم من ره‌تمكردوونه‌ته‌وه”. چنار ده‌ڵێت ئه‌و كوڕانه‌ی ده‌هاتنه داوای پ��ێ��ی��ان��ده‌وت ،ت��ۆ كه‌سێكی دام���ه‌زراوی���ت‌و كیشه‌ت نییهو وتی “ده‌یانوت ئیمه‌ش بهههمان شێوه‌ی تۆ دامه‌زراوین ،بهاڵم به‌ئه‌وان رازی
نه‌بووم”. چ��ن��ار ب��ه‌پ��ێ��چ��ه‌وان��هی ه �هن��دێ��ك بیرده‌كاته‌وه“ ،نابێت كوڕان بهدوای ئه‌و كچانه‌دابن كه‌دامه‌زراون‌و موچه‌یان هه‌یه ،بهڵكو ده‌بێت له‌پێناو ئه‌وه‌دا كاربكه‌ن كه له‌یه‌كتر تێبگه‌ن”. ئاكۆ ئه‌حمه‌د ئه‌و گه‌نجه‌ی ماوه‌یه‌كه ب�هدوای كه‌سێكدا ده‌گه‌ڕێت كه‌ژیانی هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵدا ببه‌ستێت، ده‌ڵ���ێ���ت “ئ����هو ك���ه‌س���هم ده‌وێ����ت كه‌ده‌رچووی زانكۆ یان په‌یمانگا بێت، ده‌بێت موچه‌خۆر بێت”. ئه‌و وتی “ژی��ان ئێستا قورسبووه‌و بهئاسانی بهیهك موچه ناڕواته رێوه، بۆیه پێوسیت ده‌ك��ات خ��ۆت‌و ئه‌و كه‌سه‌ی ده‌بێته هاوسه‌رت موچ ه خۆر بن”.
پێشئه‌وه ی شووبكه‌م چه‌ندین كوڕ ته‌نها لهبهر موچه‌كه‌م هاتوونه‌ت ه داوام ،بهاڵم من ره‌تمكردوونه‌ته‌وه
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
12ته‌ندروستی
“نه‌خۆشیی نه‌رمی ئێسك بووه‌ته پێشه‌نگی نه‌خۆشییه‌كان” ی 86یان تووشبوون پسپۆڕێكی نه‌خۆشییه‌كان ی ئێسك‌و جومگه‌كان :له‌پشكنینی 110حاڵه‌ت له‌سلێمانی ،نزیكه بێستون فه‌تاح ی پسپۆڕی د .ته‌ها ئه‌حمه‌د ق �ه‌ره‌داغ � ی ئێسك‌و جومگه‌كانی نه‌خۆشییه‌كان ی ی�ه‌ك مانگدا ئێسك ،ده‌ڵێت له‌نزیك ه به‌هۆی هاتنی ئامێرێكی نوێوه بۆ پشكنینی ی نه‌خۆشییه‌كانی ئێسك ،پشكنین بۆ نزیك ه 110ح��اڵ�هت ك���راوه ،ده‌رك��ه‌وت��ووه له‌و رێژه‌یه‌دا 86یان تووشی نه‌خۆشی نه‌رمی ئێسك بوون. ی ی ئه‌و حاڵه‌تانه‌وه ،د .ته‌ها وت لهباره ی ئه‌و حاڵه‌تان ه دابه‌شده‌بن بهسهر ئاست جیاجیادا هه‌یان ه حاڵه‌ته‌كه‌یان بچوكه‌و ی توندن. هه‌یان ه مامناوه‌ندن‌و هه‌یان ه حاڵه‌ت ی به‌وه‌شدا ئه‌و نه‌خۆشیی ه له‌هه‌موو ئاماژه جیهاندا بووه‌ت ه پێشه‌نگی نه‌خۆشییه‌كانیتر. ی ده‌س��ت��وور :ئه‌گه‌ر بكرێت به‌شێوه‌یه‌ك كورت باسی گشتی ئێسكمان بۆ بكه‌یت؟ د .ت �هه��ا ئ �هح��م �ه‌د :ئێسك بریتیی ه ی مرۆڤ، ی زیندوو له‌جه‌ست ه له‌شانه‌یه‌ك ی ی سه‌ره‌كیی ه له‌پێكهاتن كه‌پێكهاته‌یه‌ك ی جه‌سته‌دا ،كه‌پێكهاتوو‌ه له206 بونیادنان ی قه‌باره‌و شێوهو فه‌رمان‌و ئێسك به‌جیاواز ی پێگه‌یشتوودا ،ئه‌م پێكهات ه له‌كه‌سێك ی ی كێش ئێسكان ه بۆ هه‌ر كه‌سێك له %14 كه‌سه‌ك ه پێكده‌هێنێت ،بهاڵم سه‌باره‌ت ی ئێسك ،گه‌لێك كارو ب�ه‌ك��ارو فه‌رمان فه‌رمان له‌خۆده‌گرێت كه‌زۆر پێویستن بۆ ی ی رێك كه‌سه‌كه ،له‌و فه‌رمانان ه پاڵپشت ی رێك‌و جه‌ست ه ده‌كات وه‌ك بوونه‌وه‌رێك ی مرۆڤ به‌ئێسكه‌و‌ه ی بونیاد ستوونی ،جوان ی ی تر ی كه‌سه‌ك ه فه‌رمانێك بهنده ،جواڵندن ی ئێسك ئێسكه ،یه‌كێكیتر له‌فه‌رمانه‌كان ی ی ن��اوه‌و‌ه پارێزگاریكردن ه له‌ئه‌ندامه‌كان ی ی سنگ كه‌پارێزگار جه‌سته ،وه‌ك قه‌فه‌س ه ی مرۆڤ له‌دڵ‌و سیسه‌كان ده‌كات ،حه‌وز ی زاوزێ‌‌و ی له‌ئه‌ندامه‌كان ك�ه‌پ��ارێ��زگ��ار ی پێگه‌یشتوودا میزه‌ڕۆ ده‌كات ،له‌كه‌سێك ی ی سه‌ره‌ك سه‌رچاوه‌یه‌ك ی خوێن‌و كانزاكان‌و خوێن‌و پێكهاته‌كان ی گرنگی ترن. گه‌لێك پێداویست ی ی ئێسك‌و الواز ی نه‌رم ده‌ستوور :نه‌خۆشی ئێسك چییه؟ ی الوازیو د .ته‌ها ئه‌حمه‌د :نه‌خۆشی ی ئێسك نه‌خۆشییه‌ك ه له‌هه‌موو ن�ه‌رم� ی سه‌رده‌مه‌و جیهاندا باڵوه ،نه‌خۆشییه‌ك ی رۆژ به‌رۆژ زیادده‌كات ،رۆژ به‌رۆژ پێویست ی ی ته‌ندروست به‌خزمه‌تگوزاری‌‌و هۆشیار ی ی دونیا بودجه‌یه‌ك زیاتره ،هه‌موو واڵتان ی تایبه‌تیان بۆ ته‌رخانكردووه ،ئه‌و كه‌سان ه
ی ی ئه‌م نه‌خۆشییه‌ده‌بن ،تووش تووش ی نه‌رمی‌‌و ی ئێسك ده‌ب��ن ،به‌كورت شكان ی كه‌نه‌خۆشه‌ك ه ی ئێسك بریتی ه لهوه الواز ی هه‌ست به‌ئازار ناكات ،زۆر بێده‌نگ ه هه‌ست پێناكرێت ،ته‌نانه‌ت هه‌ندێكجار ناوده‌برێت ی ی بوون ی ئێسك یان نیشانه‌كان به‌كوژه‌ر ی تیادا ده‌رناكه‌وێت ،هه‌ست نه‌خۆشیه‌ك ه به‌نه‌خۆشییه‌ك ه ن��اك��ات ت��ا شكاوییه‌ك روون����ه‌دات ،ب��ۆ نمون ه ده‌ڵ��ێ��ن كه‌سه‌ك ه ی ی شكاو‌ه ئێسك چووه‌ت ه سه‌ر ته‌والێت سمت نه‌خۆشه‌ك ه به‌ره‌و پوكانه‌و‌ه ده‌چێت ،به‌ره‌و ی ده‌وه‌ستێت، ئه‌و حاڵه‌ت ه ده‌ڕوات كه‌گه‌ش ه ێ جۆر پێكهاتوون ی ئێسك له‌س خانه‌كان ی ی تێكده‌رو جۆر ی بنیاتنه‌ر ،خان ه خان ه ی ی ئێسكه ،به‌تێپه‌ڕبوون سێیه‌میان خانه‌كان ی مرۆڤ كه‌ده‌چێت ه ته‌مه‌نه‌وه ،بهتایبهت ژیان ی 35 ی كه‌سه‌ك ه تاته‌مه‌ن ی ئێسكه‌كان گه‌ش ه ی ی ده‌مێنێت ،وات ه تا ئه‌و ته‌مه‌ن ه تێكڕا ساڵ ی ی ئێسك‌و گه‌ش ه ی خانه‌كان دروستكردن ی ئه‌و ته‌مه‌نه ،بهاڵم ئێسك زیاتره تا دوا ی ئه‌و ته‌مه‌نه‌و ب �ه‌ره‌و زیاتریش ئه‌م دوا ی هاوسه‌نگییه تێكده‌چێت‌و كارێك
له‌حاڵه‌ت ی ئاسای ی ئێسكدا ئ�هو دی��واره ی ب �ه‌ده‌ور ی ئه‌و كونانه‌دان ئه‌ستوورن ،بهاڵم له‌حاڵه‌ت ی نه‌خۆشییه‌كه‌دا ئ��هو كونان ه گه‌وره‌ده‌بن‌و دیوار ی ده‌ور ی كونه‌كان ته‌نكتر ده‌بن ،پته‌و ی ئێسكه‌ك ه نامێنێت‌و به‌بچوكترین زه‌بر ی ده‌ره‌ك ی ئێسكه‌ك ه ده‌شكێت. ده‌ستوور :به‌پێی ئهوه ی به‌ڕێزت به‌رپرس ی سه‌نته‌ر ی پشكنین ی چریت ی ئێسك‌و الوازبوون ی ئێسكیت ،بۆ یه‌كه‌مینجار‌ه ئه‌و ئامێر‌ه بۆ ده‌ستنیشانكردن ی نه‌خۆش ی الوازیو نه‌رم ی ئێسك ك��ارده‌ك��ات ،له‌هه‌رێم ی كوردستاندا تائێستا پشكنینتان بۆ چه‌ند حاڵه‌ت كردووه؟ د .ته‌ها ئه‌حمه‌د :تائێستا نزیكه ی مانگێك ه پشكنینمان بۆ نزیكه ی 110حاڵه‌ت كردووه، ك ه له‌و حاڵه‌تانه‌دا نزیكه ی 86یان حاڵه‌ت ی نه‌خۆش ی ده‌رچ���ووه ،سه‌باره‌ت ب��ه‌الوازی‌‌و نه‌رم ی ئێسك ،كه‌ئه‌و حاڵه‌تان ه دابه‌شده‌بن بهسهر ئاست ی جیاجیادا هه‌یان ه حاڵه‌ته‌كه‌یان بچوكه‌و هه‌یان ه مامناوه‌ندن‌و هه‌یانه حاڵه‌ت ی توندن. ده‌ستوور :ئه‌و ژماره‌ی ه به‌زۆر دانانرێت؟ د .ته‌ها ئه‌حمه‌د :به‌ڵ ێ ئه‌م نه‌خۆشیی ه له‌هه‌موو جیهاندا رۆژ ب �ه‌دوا ی رۆژ له‌زیادبووندایه‌و ته‌نانه‌ت كۆمه‌ڵه‌یه‌ك ی نێونه‌ته‌وه‌یی تایبه‌تیان بۆ دامه‌زراندووه ،سااڵن ه له‌رۆژێك ی تایبهتدا ی��اد ی ده‌ك��رێ��ت �هوهو نه‌خۆشییه‌ك ه لهسهر ئاست ی جیهان بهو نه‌خۆشییان ه داده‌نرێت ك ه له‌پێشه‌نگ ی نه‌خۆشییه‌كانن. ی م����رۆڤ ب �هو ی ج��ه‌س��ت�� ه ف��س��ی��ۆل��ۆج � ی خان ه تێكده‌ره‌كان شێوه‌یه‌یه ،لهبهرئهوه ی چاالكیان زۆرت��ر ده‌بێت ،ئ�هو خانان ه ئێسك دروس��ت��ده‌ك �هن ب��ه‌ره‌و الوازب���وون ده‌چن‌و بهپێچهوانهوه خان ه تێكده‌ره‌كان به‌هێزده‌بن ،هه‌ر بۆی ه ده‌بینین بهتایبهت ی 45ساڵییهوه بهتایبهت له‌سه‌روو ته‌مه‌ن ی ی قۆناغ ی مێینه‌دا كه‌تووش ل �ه‌ڕه‌گ �ه‌ز ی مانگانه‌یان ی ده‌بن ،وات ه سووڕ نائومێد نامێنیت زۆرت��ر تووش ده‌ب��ن ،له‌ره‌گه‌زی ی 60ب��ۆ 70 نێرینه‌دا ل �ه‌س �هرو ته‌مه‌ن ساڵییهوه زۆر تووشده‌بن. ی ئه‌م ی دروستبوون ده‌ستوور :هۆكاره‌كان نه‌خۆشییه چییه؟ ی د .ته‌ها ئه‌حمه‌د :له‌م نه‌خۆشییه‌دا بنیاتنان ی بهسهردا دێت ،بهاڵم هه‌ر ئێسك گۆڕان مرۆڤێك ده‌چێت ه ته‌مه‌نه‌وه ،هێواش هێواش ی ئێسكیدای ه ی له‌پێكهات ه ئه‌و هاوسه‌نگیی ه ی ی به‌ته‌مه‌ن پێكهات ه تێكده‌چێت كه‌سێك ی الو نییه ،كه‌وات ه ی وه‌ك كه‌سێك ئێسك ته‌مه‌ن هۆكاریكه بۆ دروستبوونی ئه‌م
ی ی پێكهات ه نه‌خۆشیی ه له‌ڕوو ی كانزای ئێسكهوه به‌زیادبوون ی ته‌مه‌ن گۆڕان ی بهسهردا دێت ،ئه‌و خانانه ی تێكده‌رن چاالكترده‌بن له‌خان ه بنیاتنه‌ره‌كان ،ه��ۆك��ار ی دووه‌م ره‌گ��ه‌زه ،ئه‌م نه‌خۆشیی ه زیاتر له‌ره‌گه‌ز ی مێینه‌دا ده‌رده‌ك���ه‌وێ���ت وه‌ك ل �ه‌ره‌گ �ه‌ز ی نێرینه‌دا ،ل�هب�ه‌رئ�هوه ی ئ �هو هۆڕمۆنانه ی له‌جه‌سته ی مێینه‌دای ه ل�ه‌دوا ی ته‌مه‌ن ی 45 ساڵییهوه كه‌سووڕ ی مانگانه‌یان ده‌وه‌ستێت كهمدهبنهوه ،ئه‌م هۆڕمۆنان ه كاریگه‌رییه‌ك ی راسته‌وخۆیان هه‌ی ه لهسهر دروستبون ی ئێسك‌و كاتێك ئه‌م هۆڕمۆنان ه كهمدهبنهوه وه‌ك هۆڕمۆن ی ئیسترۆجین خان ه تێكده‌ره‌كان كه‌كاریگه‌ریان هه‌ی ه لهسهر پێكهاته ی ئێسك، چاالكیان زۆر زی��ادده‌ب��ێ��ت ،ته‌مه‌ن ی ئه‌م خانان ه درێژتر ده‌بێت له‌خان ه پێكهێنه‌ره‌كان لهبهرئهوه ئێسك ی ئ�هم ئافره‌تان ه ب�ه‌ره‌و الوازیو نه‌رم ی ده‌ڕوات ،كونه‌كان ی ئه‌م ئێسكان ه گ���ه‌وره‌ت���رده‌ب���ن،
ته‌مه‌ن هۆكاریك ه بۆ دروستبوون ی ئه‌م نه‌خۆشیی ه له‌ڕوو ی پێكهات ه ی كانزای ی ئێسكهوه
بۆ گوێ كزه‌كان ..بیسته‌ر (سه‌ماعه ی گوێ) ی میرزا د .یادگار شه‌وق ی ق��ورگ‌و ی نه‌خۆشییه‌كان پسپۆڕ ێ لووت‌و گو بیسته‌ر (سه‌مماعه)ی گوێ :ئامێرێكی كاره‌باییه كه به‌گه‌یاندن‌و گه‌وره‌كردن ی ده‌ن��گ یارمه‌تی گوێی م��رۆڤ ده‌دات تا مرۆڤی گوێ كز بتوانێت ده‌نگه‌كان به‌شێوه‌یه‌كی باش‌و كاریگه‌ر وه‌ربگرێت. له‌نه‌خۆشی گوێ كزدا كاتێك ده‌ماری بیستن په‌كیده‌كه‌وێت ،رێژه‌ی ئاستی بیستن كهمتره له‌كه‌مترین ده‌ن��گ كه‌مرۆڤ گوێی لێ ده‌بێت به به‌راورد له‌گه‌ڵ گه‌وره‌ترین‌و توندترین ده‌نگ كه‌مرۆڤی ئاسایی خۆی بۆ راده‌گیرێت، له‌بری ئ��هوه بیسته‌ر (سه‌مماعه)ی گوێ ده‌نگی كز زیاتر له‌ده‌نگه گهوره به‌هێزه‌كان گه‌وره‌تر ده‌كات. زیانه‌كانی گوێ كزیی -1گوێ كزیی كارده‌كاته سه‌ر په‌یوه‌ندیی نێوان خوێندكاران به‌تایبه‌تی‌‌و هاوواڵتیان بهگشتی. -2گوێ كزیی كارده‌كاته سه‌ر هه‌ست‌و باری ده‌روونیی مرۆڤ‌و خۆشگوزه‌رانیی.
له‌ویالیه‌ته یه‌كگرتوه‌كانی ئه‌مه‌ریكادا گوێ كزیی كاری كردووه‌ته سه‌ر نزیكه ی 28ملیۆن كه‌س كه 17ملیۆنیان به‌هۆی په‌ككه‌وتنی ده‌ماری بیستنه‌وه‌یه‌و 4.5 ملیۆن واته له%20یان بیسته‌ر (سه‌مماعه) ی گوێ به‌كارده‌هێنن‌و له%12یان بیسته‌ر (سه‌مماعه)ی گ��وێ به‌كار ناهێنین، بهاڵم له %8یان بیسته‌ر (سه‌مماعه)ی گوێ به‌كارده‌هێنن‌و له%10-5ی گوێكزه باڵقه‌كان به‌چاره‌سه‌ری پزیشكیی یا نه‌شته‌رگه‌ریی چاره‌سه‌رده‌كرێن ،ئه‌و رێژه‌یه له‌مندااڵندا به‌هۆی نه‌خۆشیی گوێی ناوه‌ڕاسته‌وه زیاتره. هه‌شت پارچه‌ی بیسته‌ر (سه‌مماعه)ی گوێ (Components of Heartil )aid بیسته‌ر (سه‌مماعه)ی گوێ جۆری زۆره‌و پارچه‌كانی به‌چه‌ند جۆرێك رێكخراوه، بهاڵم هه‌موو جۆره‌كانی له‌شێوه‌و ئیشدا یه‌ك رۆڵ ده‌بینن. -1سویچی ئیشپێكردن)O - T- M( : ئێم ( )Mوات���ه م��ای��ك��رۆف��ۆن ،تی ( )Tواته (تێلی كۆیڵ :بۆ تێلێفۆن به‌كاردێت)و ئۆ ( )Oواته ( )offواته داخستن یا كوژاندنه‌وه -2وزه‌ی باتریی ب��ۆ ئه‌مپڵیفایه‌ر:
(Battery supplies power to )mplifier
ماوه‌ی 350 -220سه‌عات ده‌مێنێته‌وه‌و تا قه‌باره‌ی باتری گه‌وره‌تر بێت باترییه‌كه زیاتر ده‌مێنێته‌وه. -3مایكرۆفۆن ب�����هه�����هم�����وو رێ����ڕه‌وێ����ك����دا
ت��وان��ای
()Onnidirectronal گۆڕینی وزه‌ی ده‌نگ ی )energyب���ۆ وزه‌ی ك��اره‌ب��ای��ی ( )Electrical energyههیهو ئه‌و رێڕه‌وانه‌ی مایكرۆفۆن له‌الیه‌كی ترهوه زۆر هه‌ستیارترن بۆ ئه‌و ده‌نگانه‌ی كه له‌هه‌موو گۆشه‌یه‌كه‌وه بۆی دێن. -4تی كۆیڵ ()T- Coil توانای گۆڕینی وزه‌ی موگناتیسی بۆ وزه‌ی كاره‌بایی هه‌یه. -5ئه‌مپڵیفایه‌ر ( )Amplifierیا ()Circuit ت��وان��ای زی��ادك��ردن�ی هێزی نیشانه‌ی (Acoustic
كاره‌بایی هه‌یه، هه‌روه‌ها ده‌توانێت ف����ی����ل����ت����ه‌ری ده‌نگه‌كه بكات‌و ل�ه‌الی�هن بیسته‌ر (س���هم���م���اع���ه)ی گ��وێ��ك�هوه بیگۆڕێت ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی بیسته‌ر (س����هم����م����اع����ه)ی گ��وێ��ی �ه‌ك �ه بتوانێت ده‌نگه‌كان جیابكاته‌وه‌و ب�����ه‌راوردی�����ان ب��ك��ات. دوو ج������ۆر ن��ی��ش��ان �ه له‌ئه‌مپڵیفایه‌ره‌وه دێن: ا -نیشانه‌ی ئه‌نالۆگ Analog Signal ) :Processing) ASPو ب -نیشانه‌ی دیجیتاڵ (DSP: Digital .)Signal Processing -6ب�����ه‌رزو ن���زم���ك���ه‌ره‌وه‌ی ده‌ن���گ ()GainVolume كاتێك كه‌ده‌نگ دێت له‌ئه‌مپڵیفایه‌ردا ش��ی��ده‌ب��ێ��ت �هوهو ل �هه �هم��وو بیسته‌ر (سه‌مماعه) كانی گوێدا به‌هۆی به‌رزو ن��زم��ك �ه‌ره‌وه‌ی ده‌ن��گ��هوه ده‌ت��وان��رێ��ت له‌الیه‌ن نه‌خۆشی گوێكزه‌وه ده‌نگ زیاد یا كز بكات.
-7وه‌رگر (ریسیڤه‌ر) ()Receiver ی وزه‌ی كاره‌بایی بۆ وزه ی توانای گۆڕین بیستن هه‌یه -8به‌ته‌واوه‌تی له‌ناو كه‌ناڵی گوێ: ()C/C: Completely –in– canal -9ب��ی��س��ت�ه‌ر (س��هم��م��اع��ه)ی گ��وێ به‌چاوێلكه‌وه. بیسته‌ر (سه‌مماعه)ی گوێی كاتیی (:)Disposable Hearing Aid له‌سه‌فه‌ردا بۆ ماوه‌یه‌ك به‌كارده‌هێنرێت‌و پاشان فڕێده‌درێت‌و به‌كه‌ڵك نامێنێت.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
ئاینناسی 15
“سروتی رۆژوگرتن له‌سه‌ره‌تای ئیسالمدا الی موسوڵمانه‌كان هه‌ر ئه‌و سروت ه بووه كه له‌پێش ئیسالمدا له‌ناویاندا باوبووه” ئازاد قه‌زاز بۆ ده‌ستوور بهشی دووه‌م‌و كۆتایی سازدانی :هه‌رێم عوسمان ئ����ازاد ق����ه‌زاز ن���ووس���هرو رۆش��ن��ب��ی��ر ل �هب �هش �ی دووه‌م�����ی ئ �هم ی چاوپێكه‌وتنه‌دا ره‌خنه ل�هدی��دی ته‌قلیدی ده‌گ��رێ��ت لهباره رۆژووه‌و ئاشكراشیده‌كات كه‌سروتی رۆژوگرتن تایبه‌ت نیی ه به‌ئاینی ئیسالم ،بهڵكو له‌ئاینه‌كانی دیكه‌و له‌پێش ئیسالمیشدا هه‌ر ههبووه. ده‌س��ت��وور :ئیسالمییه‌كان هه‌ندێكجار قسه‌یان لهسهر سروته‌كانیان كردووه له‌گه‌ڵ زانستی ئێستادا به‌راوردیانكردووه؟ به‌الی ئێوه‌وه ئه‌م ب�ه‌راورده چهنده قایلكاره ،یان چهنده له‌جێی خۆیدایه؟ ئازاد قه‌زاز :له‌گوتاری ئیسالمیدا سه‌باره‌ت به‌سروتی رۆژوگ��رت��ن ،تێكه‌ڵ‌و پێكه‌ڵییه‌ك هه‌یه .له‌الیه‌ك به‌شێوه‌یه‌كی كه‌هه‌نوتیانه ب��اس ل��هو س��روت �هو ل���ه‌ڕه‌م���ه‌زان ده‌ك���ات‌و له‌الیه‌كیتریشه‌وه ه �ه‌وڵ��ده‌دات ئ�هم سروته به‌زانستیانه لێكبداته‌وه ،كه‌گوایا ئه‌م رۆژووه‌ی ئیسالم بۆ زۆرترین نه‌خۆشییه‌كانی جه‌سته‌ی مرۆڤ باشه‌‌و سوودی هه‌یه .بۆ نمونه له‌كاتێكدا كۆمه‌ڵێك پزیشك له‌كه‌ناڵی ئاسمانی پارتێكی ئیسالمی سیاسی ،رۆژووان ئ��ام��ۆژگ��اری دهكهن بهوهی به‌ئامۆژگارییه ته‌ندروستییه زانستییه‌كانه‌وه پابه‌ندبن ،تا رۆژوگرتن زیان به‌جه‌سته‌یان نه‌گه‌یه‌نێت‌و سوودبه‌خش بێت، وه‌ك ئهوهی چه‌وری‌و كێشی جه‌سته‌یان بهم رۆژووه كه‌مبكه‌نه‌وه ،كه‌چی له‌الیه‌كیتره‌وه واعزێك له‌كاتی وان�هی ئاینیدا به‌گوێگرانی ده‌ڵ��ێ :كێ له‌ئێوه دوع��ای ئ �ه‌وه‌ی ك��ردووه خودا له‌ڕه‌مه‌زاندا گیانی بسپێرێ ،تا بتوانێ الی پێغه‌مبه‌ر رۆژووه‌كه‌ی بشكێنێ .ئایا ئه‌م دژواری���ی���ه ل�ه‌گ��وت��اری
ئه‌م مرۆڤه نه‌خۆشبكه‌وێت ،ده‌بێته ئه‌رك بۆ ده‌وروب �ه‌ری‌و بۆ سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌ش .ئه‌م ه جگه له‌وه‌ی ئه‌و جه‌سته‌یه وه‌ك پێویست، ته‌ندروستانه رای��ن��اگ��رێ��ت ،كه‌ئه‌مه‌شیان پێچه‌وانه‌ی مه‌رامی خودایه .ئه‌م خودایه كه‌جه‌سته‌ی مرۆڤی به‌شێوه‌یه‌ك خوڵقاندبێ‌و یاساكانیشی ب �هو پێیه خوڵقاندبێ ،كه له‌خزمه‌تی مرۆڤدا بێت ،یان به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه بێت ه �ه‌رده‌ب��ێ��ت ،وات��ه جه‌سته‌ی مرۆڤی به‌گوێره‌ی یاساكانی گ�ه‌ردوون گوجاندبێت، چۆن كاركردن بهپێچهوانهی ئه‌و مه‌به‌سته له‌الیه‌ن مرۆڤه‌وه ،دژایه‌تیكردنی مهبهستی ئه‌و خودایه نییه! هه‌اڵوی ده‌می رۆژووان ده‌بێت بۆ خودا چ خۆشییه‌كی تێدابێت! خودا چی بووێت ،هه‌ر بۆ مرۆڤ خۆیه‌تی ،كه‌ئه‌و هه‌اڵوه بۆ مرۆڤ خۆی‌و بۆ ده‌وروبه‌ریشی ناخۆش بێت ،ئیدی ده‌بێ چ حیكمه‌تێك بۆ ئه‌و بۆنه ناخۆشه بدۆزینه‌وه؟ ه �هت��ا گ���وت���اری ئ��ی��س�لام��ی ل �ه‌ڕێ��گ �هی كه‌ناڵه‌كانیانه‌وه ،دروشمی وه‌ك ره‌مه‌زان مانگی شاهانه‌یه‌‌و ره‌مه‌زان مانگی لێخۆشبوونه ،كه‌س له‌په‌یامی (لعلكم تتقون) تێناگات ،چونكه ئه‌و كه‌سه واتێده‌گات هه‌ر كه به‌ڕۆژوبوو و ئ��اوی ن��هخ��وارده‌وه‌‌و نانیشی ن�هخ��وارد،
نه‌ك رۆژو ،بهڵكو هه‌ر ئاین خۆی بۆ ئهوه هاتووه ،مرۆڤ فێری خۆپارێزی بكات ،خۆپاراستنیش خۆدوورخستنه‌وه‌ی ه له‌مردن یان درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی مرۆڤه ،ئیتر ئهمجۆره خیتابه‌ی ئیسالمییه‌كان بۆ خۆپیرۆزكردن‌و داماوكردنی موسڵمانه‌كان‌و خراپ به‌كارهێنانی ده‌سه‌اڵتی رۆحی نه‌بێت، ده‌بێ چیتر بێت ئیسالمییه‌كاندا ،هه‌ق نییه چاره‌سه‌ربكرێت؟! نه‌ك رۆژو ،بهڵكو هه‌ر ئاین خۆی بۆ ئهوه ه��ات��ووه ،م��رۆڤ فێری خۆپارێزی بكات. خۆپاراستنیش خۆدوورخستنه‌وه‌یه له‌مردن یان درێژكردنه‌وه‌ی ته‌مه‌نی مرۆڤه ،ئیتر ئهمجۆره خیتابه‌ی ئیسالمییه‌كان بۆ خۆپیرۆزكردن‌و داماوكردنی موسڵمانه‌كان‌و خراپ به‌كارهێنانی ده‌سه‌اڵتی رۆحی نه‌بێت ،ده‌بێ چیتر بێت! هه‌تا گوتاری ئیسالمی به‌خه‌ڵكی بڵێ بۆنی ده‌می رۆژووان الی خودا وا خۆشه، ده‌رگای به‌هه‌شت واده‌كرێته‌وه‌‌و ده‌روازه‌كانی دۆزه‌خیش واداده‌خرێن‌و شتیتری له‌م جۆره ئه‌فسانانه ،ئ��ه‌وا ك �ه‌س گ��وێ به‌ڕێنمایی ته‌ندروستی ن���ادات .ه �ه‌ر ئه‌مه‌یه بووه‌ته هۆی ئهوهی كه‌مامۆستایه‌كی ئاینی مۆڵه‌ت به‌كه‌سێكی نه‌خۆش ده‌دات تا به‌ڕۆژو نه‌بێت یان رۆژووه‌كه‌ی دوابخات ،كه‌چی ئه‌م كه‌سه هه‌ر به‌ڕۆژو ده‌بێ .چونكه ئه‌و كه‌سه خۆی به‌خۆی ده‌ڵێت :من هه‌ر ده‌مرم ،ساڵێك زیاتر یان كه‌متر بژیم ،بۆ من چ جیاوازییه‌كی ده‌بێ، ئیتر بۆ له‌و پاداشته گه‌ورانه‌ش بێبه‌ش بم. ئه‌م نه‌خۆشه فێری ئهوه نهكراوه كه‌ئه‌گه‌ر
ئیتر به‌ئۆتۆماتیكی لێخۆشبوونی خ��ودای مسۆگه‌ركردووه .جگه له‌وه‌ی ئه‌م بۆچوونه‌ی كه‌خودا له‌ڕه‌مه‌زاندا له‌خه‌ڵك خۆشده‌بێت، بۆچوونی خراپیشی لێده‌كه‌وێته‌وه ،وه‌ك ئ�ه‌وه‌ی خه‌ڵكێك ته‌نیا له‌ڕه‌مه‌زاندا خۆیان ماندووده‌كه‌ن‌و دوای ئهوه پاڵی لێده‌ده‌نه‌وه. واته گوتاری ئیسالمی ،له‌بری ئهوهی ئهوهنده جه‌خت لهسهر ئه‌و مافانه بكاته‌وه كه له‌نێوان خ��ودا‌و مرۆڤدا بێت ،با جه‌خت لهسهر ئه‌و مافانه بكاته‌وه كه له‌نێوان مرۆڤه‌كان خۆیاندا ههیهو هه‌موو رۆژێك هه‌زاران جار ئه‌و مافانه ژێرپێده‌خرێن .ئیتر ئ�هو كه‌سه ناتوانێت بهو هه‌موو گه‌نده‌ڵییه‌وه كه به‌ده‌ستی ئه‌و ده‌كه‌وێته‌وه ،به‌ڕۆژوگرتنێك یان حه‌جكردنێك دڵی خۆشكات‌و وا بزانێت بهو سروته خۆی له‌گوناهه‌كان ،پاكده‌كاته‌وه. گوتاری ئیسالمی هه‌میشه وا باس • له‌ڕۆژگرتنی ره‌م �ه‌زان ده‌ك��ات ،وه‌ك ئهوهی رۆژگرتن هه‌ر له‌ئیسالمدا ههیهو له‌هاتنی ئیسالمهوه ئیتر مرۆڤایه‌تی رۆژوگرتنی ناسیوه‌‌و فێربووه به‌ڕۆژو بێت. ده‌س��ت��وور :ئه‌ی چۆنه؟ بۆچی له‌پێش
ئیسالمدا رۆژوگرتن ههبووه؟ ئازاد ق�ه‌زاز :زانست ئه‌مڕۆ باس لهوه ده‌ك��ات كه‌سروتی خۆگرتنه‌وه له‌خواردن ئ���ه‌وه‌ی كه‌ئێمه ب��ه‌ك��وردی پێیده‌ڵێین رۆژوگرتن ،هێنده‌ی سه‌رهه‌ڵدانی ئاینه‌كان كۆنه ،به‌قه‌د زۆریی كۆمه‌ڵگه‌‌و ئاینه‌كانیش رۆژووگرتن به‌رباڵوه .قورئان له‌ئایه‌تی 183 ت��اوه‌ك��و 187له‌سوره‌تی البقره فه‌رمان ب �ه‌ڕۆژوگ��رت��ن ده‌دا ،ئ��ای�هت��ی« 183كتب علیكم الصیام كما كتب علی الذین من قبلكم »..ئاماژه بهوه ده‌دات كه‌پێشتر سروتی رۆژوگ��رت��ن ه �ه‌ر ب��ووه .ته‌نانه‌ت سروتی رۆژوگرتن له‌سه‌ره‌تای ئیسالمدا الی موسوڵمانه‌كان هه‌ر ئه‌و سروته بووه كه له‌پێش ئیسالمدا له‌ناویاندا باوبووه .كه‌چی قورئان به‌ده‌قی ئه‌م ئایاته187و ( كلوا واشربوا )... ه ئه‌م سروته لهسهر موسوڵمانه‌كان رێكترو ئاسانترده‌كات .واته ئه‌م رۆژوگرتنه‌ی ئێستای ئیسالم مۆڵه‌تدانه بهو رۆژه‌گرتنه سه‌خته‌ی كه‌پێشتر ههبووه ،ده‌نا ده‌بوایه ئایه‌ته‌كه بهم شێوه‌یه بوایه ال تاكولوا‌و ال تشربوا )... ه له‌بری (كلوا واشربوا) .بڕوانه سه‌به‌ب نزولی ئه‌م ئایه‌ته‌‌و هۆكاری ئه‌م ئاسانكارییه، له‌ته‌فسیره‌كانی (ابن كثیر ،الطبری و القرطبی) به‌ڕوونی ئاماژه‌ی پێدراوه .له‌وێدا ئهوه روونكراوه‌ته‌وه كه‌چۆن رۆژوی ئیسالم به‌چه‌ند قۆناخێك گه‌یشتووه‌ته ئه‌م رۆژووه‌ی ئ�هم��ڕۆ موسڵمانه‌كان ده‌ی��گ��رن .ه��ه‌روه‌ك له‌پێشه‌وه وتمان به‌هه‌ڵه‌كردن‌و راستكردنه‌وه، ئ���هم س��روت��هش ئ���هم ف��ۆرم��هی ئ �هم��ڕۆی وه‌رگرتووه ،هه‌روه‌ك ئایه‌ته‌كه‌ش ئاماژه بهوه ده‌دات (كلوا واشربوا) .... ل �هم س �ه‌رده‌م �هش��دا زان��س��ت پشتگیری له‌خۆگرتنه‌وه ،وات��ه رۆژوگ��رت��ن ده‌ك��ات. حیكمه‌تی سه‌ره‌كی ی��ان مهبهستی مرۆڤ له‌خۆگرتنه‌وه ،له‌هه‌ندێ خواردن له‌ماوه‌یه‌كی دی��اری��ك��راودا ی��ان خۆگرتنه‌وه‌یه‌كی ت �ه‌واو له‌هه‌موو خواردن‌و خواردنه‌وه‌یه‌ك ،ئه‌وه‌بووه ك �هم��رۆڤ له‌شی خ��ۆی له‌كۆمه‌ڵێك ژه‌ه��ر خاوێنبكاته‌وه ،كه به‌درێژایی ساڵ به‌هۆی خ��واردن �هوه له له‌شیدا كه‌ڵه‌كه‌بوون .هه‌ر بۆیه‌ش ده‌بینین هه‌موو ئاینه‌كان هه‌ر یه‌ك به‌جۆرێ‌و به‌مۆتیڤێك ئه‌م ئه‌ركه‌یان لهسهر شوێنكه‌وتووانیان فه‌رزكردووه. ده‌ستوور :ئه‌م گۆڕانكاریی ه ل �ه‌رۆژوودا كه‌ئێو‌ه باسی لێو‌ه ده‌ك��هن ،چ الیه‌نێكی گرنگی له‌خۆگرتووه؟ ئازاد قه‌زاز :ئهوهی به‌الی ئێمه‌و‌ه گرنگ ه ئهوهی ه كه‌جه‌خت لهسهر الیه‌نی غه‌یبانیه‌تی رۆژوگرتن‌و مانگی ره‌مه‌زان نه‌كرێته‌وه .وات ه بههای رۆژو ،له‌ئاسمانه‌و‌ه دابه‌زێنرێت ه سه‌ر زه‌وی ،سوودی رۆژوگرتن بهێنرێته‌و‌ه الی جه‌سته‌‌و رۆحی مرۆڤ خۆی .له‌بری پاداشتی وه‌ك وه‌رگرتنی ژوورێك له‌به‌هه‌شتا‌و خواردنه‌و‌ه له‌ئاوی كه‌وسه‌ر‌و نۆشینی هه‌نگوین له‌ڕووباری هه‌نگوینی ،بگوێزرێته‌و‌ه بۆ پاداشتی وه‌ك ته‌ندروستی‌و رزگاركردنی له‌ش له‌و ژه‌هره‌ی ك ه به‌درێژایی ساڵ ل ه له‌شدا كۆبووه‌ته‌وه. چونك ه بیركردنه‌وه‌ی دروس��ت له‌جه‌سته‌ی دروستدایه .باش ه ئهمجۆره ژیان ه ئهوه نیی ه گشت ئاینێكی بۆ دام���ه‌زراوه‌‌و هه‌رئه‌وه‌ش نیی ه كه‌خودا مه‌به‌ستیه‌تی! وات � ه جه‌خت لهوه بكرێتهوه كه‌خواستی خودا له‌مرۆڤ، ك��رده‌وه‌ی چاكه ،ئیتر مرۆڤ له‌ده‌ره‌نجامی ئه‌زموونی هه‌ڵه‌كردن‌و راستكردنه‌وه‌ی ،بهره بهره باشه‌كانیش ده‌دۆزێته‌وه .سروته‌كانیش له‌ناو ئاینه‌كاندا وه‌ك گشت ئه‌زموونه‌كانیتری م��رۆڤ ،هه‌ر له‌مجۆر‌ه ئه‌زموونانه‌ن .وات ه په‌یامی خ��ودا ،راس��ت��ك��ردن�ه‌وه‌ی ره‌فتار‌و ب�ه‌دروس��ت��ك��ردن��ی ب��ی��رك��ردن �ه‌وه‌ی م��رۆڤ‌و دامه‌زراندنی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی پته‌وه .وه‌ك ئهوه وای ه كه‌سه‌رچاوه‌ی ئه‌م بوونه‌وه‌ر‌ه گه‌مه‌یه‌كی خوڵقاندووه‌‌و یاساكانی ئ �هو گه‌مه‌یه‌شی دام��ه‌زران��دووه‌‌و ئیدی گه‌مه‌كه‌‌و یاساكانی داوه‌ته‌و‌ه ده‌ست خۆمان‌و خۆمان ئاراسته‌ی گه‌مه‌ك ه دیاریبكه‌ین‌و خۆشمان له‌م كار‌ه به‌رپرسبین. ئێم ه به‌پێویستمانزانی ئه‌م خۆگرتنه‌وه‌ی ه ته‌نیا ئهوه نه‌بێت ك ه له‌ماوه‌یه‌كدا به‌ته‌واوی ده‌می خۆت بگریت‌و دوای ئه‌وه‌ش به‌ته‌واوی ده‌م��ی خ��ۆت ئازادبكه‌یت ،بهڵكو هه‌موو مانگه‌ك ه به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان ،په‌یام‌و
رۆح��ی ئ��هو خۆگرتنه‌وه‌ی ه ئ��ام��اده‌ب��ێ��ت .ئێم ه وه‌ك كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی گۆشتخۆر‌و ب��رن��ج��خ��ۆر ،پێوسیتمان ب��ه‌ج��ۆرێ��ك ل���ه‌رۆژوگ���رت���ن ده‌بێت ك ه له‌ساڵێكدا ،بۆ ماوه‌یه‌ك خۆمان له‌خواردنی گۆشت‌و برنج بگێڕینه‌وه، بۆی ه پێویست ه له‌و مانگه‌دا به‌زۆری ته‌ركیز بخرێت ه سه‌ر س����ه‌وزه‌‌و م��ی��وه‌‌و گۆشتی م��اس��ی .س����ه‌ره‌ڕای ئ��ه‌وه‌ی ئێم ه ل��هو ب��ڕوای��ه‌دای��ن ك ه له‌بری پێوه‌ر ی خۆرهه‌اڵتن‌و خۆرئاوابوون ،پێوه‌ری كات دابنێین بۆ رۆژوگرتن ،وات ه ل�ه‌ك��ات��ژم��ێ��ری ئ���هوهن���ده‌و‌ه ب��ۆ ك��ات��ژم��ێ��ری ئ��هوهن��ده رۆژوب���گ���ری���ن ،ت��ا له‌گشت جیهاندا مرۆڤ بتوانێت وه‌ك یه‌ك به‌ڕۆژوبێت .دیاریكردنی رۆژو به‌كات ،له‌و جیاوازیه‌ی خۆرهه‌اڵت‌و خۆرئاوابوونه‌ی واڵت������ان‌و ك��ی��ش��وه‌ره‌ك��ان قوتارمان ده‌كات. ده‌س������ت������وور :ل���� ه چ گ��ۆش �هن��ی��گ��ای �ه‌ك �هوه ئێوه ده‌توانن گۆڕانكاری له‌وه‌ها سروتێكدا بكه‌ن كه به‌درێژایی چه‌ندان سه‌د‌ه ریشه‌ی خۆی له‌ناو موسڵماناندا داكوتیوه، م��وس��وڵ��م��ان��ان ن��ای �هن �هو ێ گۆڕانكاری تێدابكه‌ن ،چونك ه پ��ێ��ی��ان��وای� ه ك �ه‌س��روت �ه‌ك��ان له‌الیه‌ن زاتێكه‌و‌ه نێردراو‌ه نه‌گۆڕه‌‌و فه‌رمانه‌كانیشی ناب ێ بگۆڕێن؟ ئازاد ق�ه‌زاز :هه‌موو مرۆڤێك ئ��اره‌زووی ئ��ه‌وه‌ی هه‌یه ،ه�ه‌ر بیروباوه‌ڕێك كه‌خۆی هه‌ڵیگرتووه ،له‌هه‌موو ئه‌وانیتر جوانتر‌و راستتر بێت .ئه‌م حه‌زه‌ش ره‌وایه‌‌و له‌جێی خۆیدایه، ئه‌گه‌ر له‌پێناوی به‌رژه‌وه‌ندیی مرۆڤدا بێت، بهاڵم مرۆڤ زۆرجار ناتوانێ كه‌موكوڕییه‌ك ك ه به‌تێپه‌ڕبوونی ك��ات له‌په‌یڕه‌ویكردنی ب��ی��روب��اوه‌ڕه‌ك�هی��دا دروستده‌بێت ،ببینێ‌و دان��ی��پ��ێ��دا بنێت .ب �ه‌ده‌گ��م �هن كه‌سانێك په‌یداده‌بن ،پێ به‌جه‌رگی خۆیاندا بنێن‌و كه‌موكورتییه‌كانی خۆیان ده‌ستنیشانبكه‌ن‌و گۆڕان له‌خۆیان‌و بیروباوه‌ڕ‌و ئه‌و بۆچوونه‌ش كه‌هه‌ڵیانگرتووه ،دروستبكه‌ن .بهم شێوه‌ی ه ه �ه‌ر س �ه‌رده‌م��ێ��ك ،تێپه‌ڕده‌بێت‌و به‌پێی زیادبوونی پێویستییه‌كانی مرۆڤ ،گۆڕان‌و داهێنان له‌و بیروباوه‌ڕه‌دا ده‌بێت رووبدات، ده‌ن��ا م��رۆڤ په‌كیده‌كه‌وێت‌و شارستانی شكستده‌هێنێت .هه‌ر ئه‌م دۆخ�هی مرۆڤه، وایكردووه له‌ناو ئاینه‌كاندا چه‌ندان رێباز‌و بیر‌وبۆچوون‌و لێكدانه‌وه‌ی جیاوازو هه‌ندێجار دژ به‌یه‌كیش ،سه‌رهه‌ڵبدات. ئه‌م ه ئهوه ناگه‌یه‌نێت كه‌هه‌ركاتێ مرۆڤ گۆڕانێك به‌گرنگ ده‌بینێت ،پێویست بهوه بكات هه‌موو ئه‌و ته‌فسیر‌و لێكدانه‌وانه‌یتر ك ه له‌و نێوه‌نده‌دا دروستبوون ،بخات ه الوه‌‌و وردو درشتی ئهوهی پێشوو بسڕێته‌وه‌‌و هیچی بهسهر هیچه‌و‌ه نه‌هێڵێت .نه‌خێر ،بهڵكو مه‌به‌ست ئهوهی ه بۆ سه‌رچاوه‌ی دروستبوونی ئه‌و بیروباوه‌ڕ‌ه بگه‌ڕێیته‌وه‌‌و له‌وێو‌ه به‌ره‌و س��ه‌رده‌م��ی خ��ۆت ب��ێ��ی��ت�هوهو پێویستی‌و كێشه‌كانی م��رۆڤ��گ�ه‌ل��ی ئ��هو س��ه‌رده‌م��ه، له‌سیستمێكی نوێدا دامه‌زرێنیته‌وه .ئهوهی پێشوو ئه‌زموونێك ه ناشێت فه‌رامۆشبكرێت، وه‌لێ ئه‌و ئه‌زموونه‌ش نابێت رێگ ه له‌ئه‌زموونی نوێ بگرێت .وات ه كه‌ره‌ست ه سه‌ره‌تاییه‌كانی پێشوو ،له‌فۆرمێكی تردا به‌كارده‌هێنرێته‌و‌ه ك ه له‌به‌رژه‌وه‌ندیی راسته‌قینه‌ی مرۆڤه‌كاندا بوه‌ستێته‌وه .له‌م گۆشه‌نیگایه‌و‌ه رۆژوگرتنی مانگی ره‌م �ه‌زان ،ك ه ب�ه‌ڕای ئێم ه هه‌نووك ه پێوستی به‌گۆڕانێكی ب��ن�ه‌ڕه‌ت��ی هه‌یه، ب�ه‌اڵم له‌گه‌ڵئه‌وه‌شدا ئه‌زموونێكی دێرینی مرۆڤایه‌تییه‌‌و ناتوانین نكوڵی لێبكه‌ین .نابێت ئه‌وه‌شمان له‌بیر بچێت ،كاتێ كه‌باس له‌گۆڕان ده‌كه‌ین ،دیاره هه‌ست به‌كێشه‌یه‌ك ده‌كه‌ین‌و ل�ه‌وان�هش� ه ل���ه‌زۆر ك �ه‌س �هوه ئ �هو كێشه‌ی ه
دیارنه‌بێت ،وه‌ل��ێ سنگی ف���راوان‌و ئه‌قڵی كراوه ،ئاماده‌ی ه گوێ له‌به‌ڵگه‌كان بگرێت. ئیدی لێرهوه مانای تێرم‌و چه‌مكه‌كان گ��ۆڕان��ی��ان ب���ه‌س���ه‌ردادێ���ن ،پ �هی��ام �ه‌ك��ان‌و ئامانجه‌كان وه‌ك خۆیان ده‌مێننه‌وه ،بهاڵم هۆكار‌و ئالیه‌ته‌كان ده‌گۆڕێن .رۆژوگرتنیش یه‌كێك ه له‌و چه‌مكانه‌ی كه‌میكانزمێك ه بۆ ئامانجێك‌و په‌یامێكیش له‌خۆی ده‌گرێت. رۆژو ،خۆگرتنه‌وه‌ی ه ك��ه‌وه‌ك پره‌نسیپ، پێویستییه‌كی رۆحی‌و جه‌سته‌یی ه بۆ مرۆڤ، ب �ه‌اڵم شێوهو فۆڕمی ئ�هو خۆگرتنه‌وه‌یه، پێویست ه له‌گه‌ڵ سه‌رده‌م‌و راده‌ی بیركردنهوهو گ��ۆڕان��ی زان��س��ت‌و ئ �ه‌رك �ه‌ك��ان��ی م��رۆڤ��دا بگونجێندرێ ،تا بتوانرێ ئ�هو ئامانجه‌ی لێی چاوه‌ڕێده‌كرێ ،وه‌دیبهێنرێت .له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌شدا س��روت خ��ۆی ل�هخ��ۆی��دا وه‌ك سروتزانی (علم الگقوس) ئاماژه‌ی پێده‌دات رۆڵێكی گرنگ ده‌گێڕێت له‌كۆكردنه‌وه‌ی مرۆڤه‌كان‌و له‌وێو‌ه ده‌ك��رێ پێكهوه كاری به‌كۆمه‌ڵی سوودبه‌خش ئه‌نجامبده‌ن‌و الیه‌نی رۆحیی خۆشیان پاراوبكه‌ن .بۆیه به‌ڕای ئێم ه ده‌ك���رێ ئ��هو ش��ێ��وه‌‌و ف��ۆڕم �هی ك ه له‌رۆژوگرتنی مانگی ره‌مه‌زاندا له‌قورئاندا جێگیربووه ،بگۆڕێ به‌شێوه‌‌و فۆڕمێكیتر كه‌بۆ ئه‌م سه‌رده‌م ه بگونجێ‌و بۆ ئه‌مه‌ش ئه‌رگومێنتی خ��ۆم��ان ل��ێ��ره‌دا ت��اڕاده‌ی �ه‌ك خسته‌ڕوو .وه‌ل��ێ ئه‌م ه ئ �هوه ناگه‌یه‌نێت كه‌ئێم ه بۆ ئه‌م خۆگرتنه‌وه‌یه ،له‌شه‌ریعه‌تی ئیسالمهوه شه‌رعیه‌ت وه‌ربگرین .نه‌خێر ،ئێم ه بۆخۆمان سه‌ربه‌خۆ بیرده‌كه‌ینه‌وه‌‌و شه‌رعیه‌ت ن ه له‌ئیسالم‌و ن ه له‌قورئانه‌و‌ه وه‌رده‌گرین، بهڵكو ته‌نیا خودی په‌یامی رۆژوگرتن وه‌ك ئه‌زموونێكی مرۆڤایه‌تی ،شه‌رعیه‌ت به‌ئێم ه ده‌دات تا ئێم ه بهم چه‌شن ه بیربكه‌ینه‌وه. وات ه چۆن قورئان خۆی ئه‌زموونی مرۆڤایهتیو دیارده‌كانی سروشت‌و رووداوه‌كانی مێژووی كردووه‌ت ه پێوه‌ر‌و بنه‌ما بۆ بوونی خۆی ،ئاوا ئێمه‌ش ده‌چینه‌و‌ه سه‌ر بنه‌ما ره‌سه‌نه‌كانی گ��ه‌ردوون‌و مێژوو ،بۆ شه‌رعیه‌ت وه‌رگرتن له‌دامه‌زراندنی بۆچوونه‌كانماندا. مێژووی رۆژوگرتنی م��رۆڤ به‌درێژایی ده‌یان هه‌زار ساڵ‌و الیه‌نگیریكردنی ئه‌مڕۆكه‌ی زانستی بۆ رۆژویه‌كی ته‌ندروست ،بۆ ئێم ه ده‌بێت ه شه‌رعیه‌ت تا ئه‌م بڕیاره بده‌ین ،نه‌ك ده‌قێك .گومانیشمان له‌وه‌دا نیی ه كه‌ئه‌م كار‌ه چاك ه له‌م سه‌رده‌مه‌دا ،هه‌ر ده‌بێت خواستێك بێت له‌خواسته‌كانی خودا.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
14
كۆبوونه‌وه‌كانی پارتیو یه‌كێتی،ئۆپۆزیسیۆن نیگه‌رانده‌كات الیه‌نه كوردییه‌كانی نێو ئیئتیالفی لیسته كوردستانییه‌كان ده‌ڵێن‌كۆبوونه‌وه‌كانی پشت ئیئیتیالفه‌كه‌یان، گومانی الدروستكردوون سه‌باره‌ت ب ه به‌ڵێنه‌كان ی پارتیو یه‌كێتی كاروخ نامیق‌و گۆران وه‌هاب كۆبوونه‌وه‌كانی سه‌ركردایه‌تی یهكێتیو پارتی له‌پشت ئیئتیالفی لیسته كوردستانییهكانهوه بۆڵه‌بۆڵ‌و نیگه‌رانی الی الیه‌نه‌كانی تری نێو ئیئتیالفی لیسته كوردستانییه‌كان دروستكردووه ،په‌رله‌مانتارێكیش ده‌ڵێت ئه‌و جۆره كۆبوونه‌وانه زیان به‌كورد ده‌گه‌یه‌نێت. له‌ماوه‌كانی رابردوودا سه‌ركردایه‌تی یهكێتیو پارتی به‌جیا له‌گه‌ڵ الیه‌نه عێراقییه‌كاندا چه‌ند كۆبوونه‌وه‌‌و دانوستاندنێكیان ئه‌نجامدا له‌چوارچێوه‌ی پێكهێنانی حكومه‌تدا ،بهبێ ئاگاداری ئیئتیالفی لیسته كوردستانییه‌كان، ب��ه‌اڵم ئ �هو ك��ۆب��وون�ه‌وان�ه نیگه‌رانی الی الیه‌نه‌كانی تر دروستكردووه. دیندار نه‌جمان دۆسكی ئه‌ندامی لیستی ی �ه‌ك��گ��رت��وو له‌ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان ،ده‌ڵێت وه‌كو یه‌كگرتوو و كۆمه‌ڵ نیگه‌رانی خۆیان له‌و كۆبوونه‌وانه‌ی یهكێتیو پ��ارت �یو س�ه‌رۆك��ای�هت�ی هه‌رێم ده‌رب��ڕی��وه له‌گه‌ڵ الیه‌نه عێراقییه‌كاندا، "ب�����ه‌اڵم ئ�����ه‌وان پ��ێ��ی��ان��ڕاگ �هی��ان��دووی��ن ك �هئ �هو ك��ۆب��وون �ه‌وان �ه شه‌خسی ب��وون‌و په‌یوه‌ندییان به‌كۆبوونه‌وه‌كانی ئیئتیالفه كوردستانییهكانهوه نه‌بووه له‌گه‌ڵ الیه‌نه عێراقییه‌كاندا". دۆسكی وتی "ئاگادارین ئه‌و كۆبوونه‌وانه‌ش پ��هی��وه‌ن��دی��ان ب �ه‌ك��ێ��ش �هی پێكهێنانی حكومه‌ته‌وه ه�هب��ووه ،بۆیه ئه‌گه‌ر هه‌ر كۆبوونه‌وه‌یه‌ك كهئهوان بیكه‌ن‌و په‌یوه‌ندی به‌ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییهكانهوه هه‌بێت ،ئهوه كارێكی ره‌وا نییه ،چونكه ئێمه لهسهر په‌یڕه‌وی ئیئتیالفه‌كه رێككه‌وتووین ك �هب��ڕی��اره‌ك��ان پێكهوه ب��ده‌ی �نو هه‌موو الیه‌نه‌كانی ناو ئیئتیالفه‌كه ئاگاداربن". له‌دوای راگه‌یاندنه‌كانی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی 3/7دا لیسته كوردییه‌كان ئیئتیالفێكیان
پێكهێنا بۆ دانوستاندن له‌گه‌ڵ حكومه‌تی به‌غداد ،به‌پێی ئه‌و خااڵنه‌ی ك ه له‌په‌یڕه‌وی ناوخۆی ئه‌و ئیئتیالفه‌دا هاتووه ،الیه‌نه كوردییه‌كان یه‌كگرتوو ده‌بن له‌چۆنیه‌تی پێكهێنانی حكومه‌ت‌و به‌شداریكردن یان ره‌تكردنه‌وه‌ی. دۆسكی وتی "هه‌ر رێككه‌وتنێك بكرێت، ده‌بێت ئیئتیالفه‌كه‌و په‌رله‌مانی كوردستانیش له‌سه‌ری رازیبن". سه‌باره‌ت بهو كۆبوونه‌وانه‌ی ل �هدهرهوهی ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان ده‌كرێت ،مه‌حمود عوسمان په‌رله‌مانتاری لیستی ه��اوپ �هی��م��ان��ی ،ب��ه‌ده‌س��ت��ووری وت "شته‌كانمان زۆر رێكوپێك نییه، له‌به‌رئه‌وه‌ی ئیئتیالفی فراكسیۆنه‌كان هه‌یه، بۆیه كارێكی باش نییه ،ئه‌و كۆبوونهوه البه‌الیانه‌ی ده‌كرێت زۆر سوود به‌خش نین، چونكه یه‌كێك له‌گه‌ڵ ئیئتیالف كۆده‌بێته‌وه دواتر یه‌كێكیتر ل�ه‌والوه بهناوی كورده‌وه كۆبوونه‌وه‌یتر ده‌كات ،كارێكی زۆر خراپه". ب �ه‌ڕای مه‌حمود عوسمان باشتروایه ئه‌و كۆبوونه‌وانه‌ی البه‌ال ده‌كرێن ،كه‌مبكرێنه‌وه ی��ان ئ �هو كۆبوونه‌وانه نوێنه‌ری شاندی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كانی تێدابێت ،بۆ ئهوهی ئاگادار بێت بزانێت چی ده‌كرێت. هه‌روه‌ها وتی "ئه‌و كۆبوونه‌وانه بۆڵه‌بۆڵ‌و گله‌یی زۆری له‌نێو شاندی دانوستانكاری ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان دروستكردووهو زیانی زۆری لێداوین". به‌هۆی ئهوهی رۆڵی كورد‌و پێگه‌ی كورد له‌پێكهێنانی حكومه‌ت الوازتره به به‌راورد به‌ساڵی ،2005بۆیه داواده‌ك��رێ��ت كورد به‌یه‌كگرتوویی مامه‌ڵه ل �ه‌گ �ه‌ڵ الیه‌نه ی پێكهێنانی عێراقییه‌كاندا بكات له‌مه‌سه‌له حكومه‌تدا. له‌ماوه‌كانی راب���ردوودا بهبێ ئاماده‌بوونی شاندی فراكسیۆن ه كوردستانییه‌كان ،هه‌ریه‌ك ه
له‌تاڵه‌بانی‌و بارزانی‌و د .رۆژ نوری شاوه‌یس چه‌ندین كۆبوونه‌وه‌یان لهسهر مه‌سه‌له ی پێكهێنانی حكومه‌ت ئه‌نجامداوه ،الیه‌نه‌كانی تری نێو شاندی فراكسیۆن ه كوردستانییه‌كان ده‌ڵێن ره‌تی هه‌ر رێككه‌وتنێك ده‌كه‌ینه‌و‌ه بهبێ ئاگاداری ئه‌وان بكرێت. دۆسكی وتیش ی "ئ�ه‌وان ئ��ازادن بانگهێشت ی كه‌سایه‌تیی ه عێراقییه‌كان بكه‌ن‌و له‌گه‌ڵیاندا كۆببنه‌وه ،بهاڵم هه‌ر رێككه‌وتنێك بكرێت بۆ پێكهێنان ی حكومه‌ت ی عێراقی ،وه‌كو ئیئتالف ه
كودستانییه‌كان هه‌ڵوێستمان ده‌بێت ،ده‌بێت هه‌موومان لهسهر ی رێك‌بكه‌وین نه‌ك الیه‌نێك ی ناو ئیئتیالفه‌كه". س���ه‌ردار عه‌بدوڵاڵ په‌رله‌مانتاری لیستی گ���ۆڕان‌و ئه‌ندام ی ئیئتیالف ی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان ،ده‌ڵێت هه‌ر رێككه‌وتنێك بكرێت له‌چوارچێوه‌ی ئه‌و كۆبوونه‌وانه ی سه‌ركرده‌كانی یهكێتیو پارتی بهبێ ئاگاداری ئیئتیالفه‌كه ،ئه‌وا هه‌ڵوێستان ده‌بێت. فه‌رهاد ره‌سوڵ گوروون په‌رله‌مانتار لهسهر
لیستی هاوپه‌یمانی كوردستان، پێیوای ه هه‌موو كۆبوونه‌وه‌یه‌ك مه‌رج نیی ه ئیئتیالف ی فراكسیۆن ه كوردستانییه‌كان تێیدا به‌شداربن ،ئه‌و كۆبوونه‌وانه ی سه‌ركردایه‌تی پارتیو یه‌كێتی به‌ئاسایی وه‌سفكرد ،وت ی "مه‌رج نیی ه ئه‌و كۆبوونه‌وانه‌ش په‌راوێزخستن ی الیه‌نه‌كان بێت". هه‌روه‌ها وت ی "خۆناكرێت ئیتر پارتیو یه‌كێت ی كۆبوونهوه نه‌كه‌ن ،بههیچ شێوه‌یه‌ك ئه‌گه‌ر ئیئتیالف تێیدا به‌شدارنه‌بێت".
ئێران ده‌یه‌وێت بهرهی شه‌ڕی بهرانبهر خۆرئاوا فراوانبكات ی نه‌ژاد ده‌یه‌وێت لوبنان‌و سوریا بهێنێت ه مه‌یدان ی شه‌ڕه‌كه‌و ه دژ به‌ئیسرائیل *ئه‌حمه‌د ئا :ئازاد ره‌حمانی م�هح��م��ودی ئ�هح��م�هدی ن���ه‌ژاد س��ه‌رۆك كۆماری ئێران رایگه‌یاندووه كه‌ئیسرائیل‌و ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا النیكه‌م هێرشی سه‌ربازی ده‌كه‌نه سه‌ر دوو واڵتی ناوچه‌كه .لێره‌دا پرسیار ئه‌وه‌یه كه‌سه‌رۆك كۆماری ئێران بۆچی باس ل�ه‌دوو واڵت ده‌ك��ات؟ پێده‌چێ مهبهستی ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد دوو واڵتی لوبنان‌و سووریا بێ. حیزبوڵاڵی لوبنان خۆی به 50هه‌زار رۆكێتی م��ووش�ه‌ك��ی چ��ه‌ك��دارك��ردووه‌‌و ئ���هم ب��اب��هت��هی ئ��اش��ك��راك��ردووه كه له‌بارودۆخێكدایه كه‌پێده‌چێ ده‌ست بۆ چه‌ك به‌رێت‌و ده‌ستپێكه‌ری شه‌ڕ بێ .شه‌ڕ له‌م ئاسته‌دا به‌زووترین كات سووریاش ده‌گ��رێ��ت�هوهو ئ �هم مه‌سه‌له‌ش به‌مانای بانگهێشتكردنی ئێران بۆ ده‌ستوه‌ردان ل�هب��ارودۆخ�ه‌ك�هو پشتگیری له‌واڵتانی دۆست‌و هاوڕێیه. بیرۆكه‌ی به‌شداری ئیسرائیل له‌شه‌ڕێكی ت��ازه له‌باكووری ئه‌و واڵت �ه هه‌ڵه‌یه‌كی سیاسییه .ب��ه‌اڵم بانگه‌شه ده‌رب���اره‌ی هێرشێكی ن��وێ مه‌سه‌له‌یه‌كی جدییه له‌ناوچه‌كه .له‌مانگی مه‌ی 1967سوڤیه‌ت به‌میسری وت كه‌ئیسرائیل خه‌ریكی خۆئاماده‌كردنه بۆ هێرشكردنه سه‌ر سوریا .ئه‌م ئاگاداركردنه‌وه بێ بنه‌مایه چه‌ندین مه‌سه‌له‌ی وه‌ك جۆشدانانی واڵتانی عه‌ره‌بی‌و گه‌مارۆدانی باشووری ئیسرائیل‌و واژۆكردنی به‌په‌له‌ی په‌یمانی
سه‌ربازی له‌نێوان عه‌ره‌به‌كان‌و سه‌ره‌نجام شه‌ڕی 6رۆژه‌ی لێكه‌وته‌وه. هیچ به‌ڵگه‌یه‌ك لهسهر راستبوونی ئه‌م قسانه‌ی ئه‌حمه‌دی ن�ه‌ژاد له‌به‌رده‌ستدا نییه ،كه‌واته مهبهستی سه‌رۆك كۆماری ئێران له‌م قسانه چییه؟ ئ���هم ق��س��ان �ه ن��ی��ش��ان�هی�ه ب��ۆ ئ���ه‌وه‌ی ك��هئ��ێ��ران ل��ه‌ژێ��ر ف��ش��اری ت��ون��دای �ه، پ�ه‌س�هن��دك��ردن��ی ئابڵوقه الوازه‌ك��ان��ی رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ،ئابڵوقه یه‌كالیه‌نه‌كه‌نانی كه‌نه‌دا ،ئهمریكاو یه‌كێتی ئه‌وروپاشی به‌شوێن خۆیدا هێنا. له‌الیه‌كیتره‌وه ئێستا واڵتانی عه‌ره‌بی سه‌باره‌ت به‌دواكارییه‌كانیان له‌ئه‌مریكا بۆ لێدانی سه‌ربازیی ئێران ناشارنه‌وه‌‌و م��اوه‌ی�ه‌ك له‌مه‌وبه‌ر باڵیۆزی ئیمارات له‌ئه‌مریكا ب�ه‌روون��ی له‌مباره‌وه قسه‌ی كرد .پێش جه‌نگی كه‌نداو له 1991باس له‌وه‌ده‌كرا كه به‌ته‌نها دوو گروپی وه‌زیری به‌رگری ئیسرائیل‌و هاوبیرانی له‌ئه‌مریكا داوای����ان له‌ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا ك���ردووه ك�ه ب �ه‌زه‌ب��ری چه‌ك كوێت ئازاد بكرێ ،تۆمه‌تێكی بێ بنه‌ما بوو لهبهر ئهوهی كه‌ئه‌مریكا‌و زیاتر له 30واڵتی جیهان له‌گه‌ڵ واڵتانی عه‌ره‌بی ل �ه‌ده‌وه‌ری یه‌ك كۆبوونه‌وه‌‌و به‌ره‌و ئه‌م شه‌ڕه هه‌نگاویان هه‌ڵێنا .ئێستا دوای 20 ساڵ بۆ جارێكیتر سیناریۆیه‌كی هاوشێوه له‌ئارادایه ،تۆمه‌تێكی له‌وشێوه‌ی كه باس له‌خواستی ئه‌مریكا بۆ هێرشكردنه س �ه‌ر دام���هزراوه ئه‌تۆمییه‌كانی ئێران
ده‌كات ،كه‌چی واڵتانی عه‌ره‌بی به‌ئاشكرا باس له‌ترسی واڵتانی عه‌ره‌بی له‌درێژه‌ی چاالكییه ئه‌تۆمییه‌كانی ئێران ده‌كه‌ن‌و نیگه‌رانی له‌پرسی ئه‌تۆمی ئێران ته‌نیا ئه‌مریكا ن��اگ��رێ��ت�هوهو بهڵكو واڵتانی عه‌ره‌بیش لهسهر ئه‌م مه‌سه‌له‌یه كۆكن. هه‌روه‌ها حكومه‌تی ئێران هه‌ستی بهم مه‌سه‌له ك���ردووه كه‌ئه‌مریكا له‌جاران سوورتره‌‌و به‌باشی له‌و لێدوانه‌ی مایكڵ هایدن تێده‌گه‌ن ،كه‌وتی كه‌ڵكوه‌رگرتن له‌توانا سه‌ربازییه‌كانی ده‌ره‌نجامێكی باشتری ده‌بێ له‌ئه‌لته‌رناتیڤه‌كانی دیكه. ئێران ب��ۆی ئاشكرابووه كه‌ته‌حه‌مولی ئۆباماش راده‌یه‌كی ههیهو درێ��ژه‌ی ئه‌م بارودۆخه به‌قازانجی تاران نییه. سه‌رجه‌می ئه‌م فشارانه به‌سه بۆ ئهوهی كه‌ده‌نگی ناسه‌قامگیری له‌ناوخۆی ئێران‌و مه‌شرووعییه‌تی ل��ه‌رزۆك بهرزبێتهوه. له‌م روانگه‌وه‌یه كه‌ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد باس له‌هێرشی سه‌ربازی ئیسرائیل بۆ سه‌ر دوو واڵت ده‌ك��ات .ئه‌م ئاگاداركردنه‌وه له‌واقعییه‌ت‌و راستییه‌كانه‌وه سه‌رچاوه ناگرێ ،بهڵكو ئاگاداركردنه‌وه‌ی جیهانه له‌نیشاندانی تواناییه‌كانی ئێران بۆ هه‌ڵگیرسانی ئاژاوه له‌رێگه‌ی حیزبوڵاڵ‌و حكومه‌تی سووریاوه. ئه‌مه تاكتیكێكی سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تییه ك�ه له‌رێگه‌ی دروستكردنی ف��ش��اره‌وه ئیمتیاز به‌ده‌ست بێ‌و ئێستا ئێران كه‌ڵك له‌م تاكتیكه وه‌رده‌گرێ. *كورتكراوه‌ی راپۆرتێكی شیكاكۆ تریبون
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
کۆمێنت 17 به‌‌ئارگیومێنتی سه‌ره‌كی‌و ئه‌سڵیی خ��ۆی��ان��ی ده‌زان�����ن ك��ات��ێ��ك ب��اس له‌پێویستی قه‌ده‌غه‌كردنی له‌شفرۆشی دهكهن ،ئه‌وه‌یه كه له‌شفرۆشی ده‌بێته هۆی باڵوبوونهوهی نه‌خۆشیی ئایدز. قسه‌كردن له‌گرنگیی قه‌ده‌غه‌كردنی ل�هش��ف��رۆش��ی��ی ب��ۆ ك �هم��ك��ردن �ه‌وه‌ی ئ��ای��دز ،ئ�ه‌گ�ه‌ر ل �ه‌الی �هن كادیرێكی ته‌ندروستییه‌وه وه‌ك ده‌ستنیشانكردنی یه‌كێك له‌هۆكاره‌كانی گواستنه‌وه‌ی ڤایرۆسی ئایدز باسبكرێت ،من هیج الرییه‌كم لێی نییه بهمهرجێك بهناوی پاراستنی ئادابی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه نه‌بێت ،هه‌روه‌ها له‌پاڵ ناوهێنانی ل �هش��ف��رۆش��ی وه‌ك ه��ۆك��ارێ��ك بۆ باڵوبوونهوهی ئایدز ،ن��اوی سێكس به‌‌گشتی‌و ن���اوی خوێنبه‌‌خشین‌و شیرپێدانی منداڵ‌و سرنجی پیسبووش بهێنرێت. ق �ه‌ده‌غ �ه‌ك��ردن��ی ئارگیومێنتی له‌شفرۆشی بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی ئایدز ئارگیومێنتی زۆرێك له‌چاالكوانی بواری مافه‌كانی ژنانیش بوو .من پێموایه ئه‌وان بهم كاره‌یان له‌جیاتی ئهوهی كار بۆ مه‌سه‌له‌ی ژنان بكه‌ن ،ئه‌ركی وه‌زاره‌ت��ی ته‌ندروستییان گرتووه‌ته ئه‌ستۆی خۆیان‌و وه‌ك كادرێكی بهشی ویقائی ئه‌و وه‌زاره‌ت��ه له‌مه‌سه‌له‌كه ده‌ڕوانن .ئه‌وان كه‌ده‌رچوونی بڕیاری قه‌الچۆكردنی له‌شفرۆشی له‌و پێناوه‌دا به‌گرنگ ده‌زانن كه‌به‌‌ر به‌‌باڵوبوونه‌وه‌ی ئ��ای��دز ده‌گ���رێ���ت ،ب��هم �ه ئامانجی خۆیانیان وه‌ك خه‌باتكار بۆ مافه‌كانی ژنان بیرده‌چێته‌وه‌‌و وه‌ك ئه‌و كادره ته‌ندروستییانه دێنه قسه كه‌بڕیاری قه‌الچۆكردنی مێشووله‌ی ئه‌نۆفلسیش به‌‌میتۆدێكی گرنگ ده‌زانن بۆ به‌‌رگرتن له‌باڵوبوونه‌وه‌ی مه‌الریا. ئێمه ده‌بێت بزانین له‌كوێوه‌یه دژی له‌شفرۆشیین ،یان راستتر بڵێم، له‌كوێوه ده‌بێت دژی له‌شفرۆشی بین. ئه‌گه‌رنا ئه‌وا وه‌ك بینیمان ،بۆی هه‌یه جارێك بكه‌وینه داكۆكی له‌ڕوانگه‌ی دژه‌ژنانه‌ی هێزه كۆنسه‌رڤاتیڤه‌كانی ن��او ك��ۆم�ه‌ڵ��گ��هو ك��ار ب��ۆ س��زادان��ی قوربانییانی له‌شفرۆشی بكه‌ین‌و جارێكیش ئ �ه‌رك��ی خ��ۆم��ان��م��ان بۆ فریاكه‌وتنی قوربانییه‌كانی له‌شفرۆشی بیربچێته‌وه‌‌و ل�هب��ری ئ��هوه ده‌س��ت بده‌ینه هه‌ڵمه‌تێك بۆ قه‌الچۆكردنی نه‌خۆشیی ئایدز له‌كوردستاندا. ئینسان بۆ فرۆشتن ئێمه ده‌بێت ته‌نیا‌و ته‌نیا لهبهر تاكه ی��ه‌ك ه��ۆك��ار دژ ب��هدی��ارده‌ی له‌شفرۆشی بین ،ئه‌ویش ئه‌وه‌یه كه له‌شفرۆشی جۆرێكه له‌كڕین‌و فرۆشتن به‌ئینسانه‌وه‌و دیاریشه ساتوسه‌ودا ب��هئ��ی��ن��س��ان �هوه ل��ێ��دان �ه ل �هب��هه��ای جه‌وهه‌ریی ئینسان‌و كردنێتی بهكااڵ. بێجگه له‌ئارگیومێنتكردن له‌م ڕوانگه هیومانیستییه‌وه ،هه‌ر ئارگیومێنتێكی ت��ر ب��ۆ زه‌روره‌ت����ی ق�ه‌ده‌غ�ه‌ك��ردن��ی دی����ارده‌ی ل�هش��ف��رۆش��ی ،مهبهستی تری له‌پشته‌‌و ئارگیومێنتێك نییه بۆ داكۆكی له‌ئینسانییه‌تی كه‌سی له‌شفرۆش‌و هه‌وڵێك نییه بۆ پێداگریی لهسهر ئ �ه‌وه‌ی كه‌ئینسان زۆر لهوه به‌‌نرختره مومكین بێت كڕینوفرۆشتنی پێوه‌بكرێت. لێره‌وه‌یه كه‌ده‌بێت له‌شفرۆشی ل��ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی دژای�هت��ی��ی��ك��ردن��ی دی��ارده‌ی �ه‌ك��ی گ��ه‌وره‌ت��ردا دژای�هت��ی بكرێت ك��هدی��ارده‌ی بازرگانیكردن به‌‌ئینسانه‌وه‌یه .ئ �هم دی��ارده‌ی �هش ه�ه‌ر ته‌نیا له‌شفرۆشی ناگرێته‌وه، بهڵكو چه‌ندان دیارده‌یتر ده‌گرێته‌وه كه‌هه‌موویان ئینسان وه‌ك كااڵیه‌ك سه‌یرده‌كه‌ن ،كه‌وه‌ك هه‌ر كااڵیه‌كیتر بكرێت پ��اره‌ت بۆ بكات یان پاره‌ت ب���ۆ پ��هی��داب��ك��ات .ن��م��ون��هی ت��ری بازرگانیكردن بهئینسانهوه ده‌كرێت كڕینوفرۆشتنی گورچیله‌‌و ئه‌ندامی تری له‌شی ئینسان ،یان شیربایی، یان هه‌بوونی كۆیله ،یان فرۆشتنی منداڵ ،یان سواڵكردن به‌‌منداڵ‌و پیر‌و په‌ككه‌وته‌وه بێت. پێویسته بڵێین ك�هئ�هوه راست نییه كه‌ده‌وترێت دنیای هاوچه‌رخ له‌پێناو پاراستنی ئه‌خالقی الوان‌و له‌پێناو پاراستنی ژنان له‌توندوتیژی‌و له‌پێناو به‌‌رگرتن له‌ئایدز قه‌ده‌غه‌ی له‌شفرۆشی ده‌ك��ات ،بهڵكو له‌دنیای
هاوچه‌رخدا له‌شفرۆشی ته‌نیا لهسهر ئ �ه‌وه‌ی كه‌بازرگانییه بهئینسانهوه ق�ه‌ده‌غ�ه‌ك��راوه .هه‌ر ئه‌م هۆكاره‌ش بوو كه‌نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان كردییه خاڵی ده‌ستپێكردنی خۆی‌و له‌ساڵی پالێرمۆی په‌یماننامه‌ی 2000دا ب���ۆ ق���ه‌ده‌غ���ه‌ك���ردن���ی ب��ازرگ��ان��ی��ی به‌ئینسانه‌وه‌ی ده‌ك��رد‌و له‌شفرۆشیی وه‌ك نمونه‌یه‌كی ئ �هو بازرگانییه مامه‌ڵه كرد. ئایا پێویست ده‌كات یاسایه‌كمان بۆ قه‌ده‌غه‌كردنی له‌شفرۆشی هه‌بێت؟ وه‌اڵم���ی م��ن ب��ۆ ئ��هم پرسیاره ن��هخ��ێ��ره .م��ادام��ێ��ك ل�هش��ف��رۆش��ی له‌بازرگانییكردن جۆرێكه ته‌نیا بهئینسانهوه ،كه‌واته دروستتره هه‌ر به‌‌گشتیی بازرگانییكردن بهئینسانهوه بهیاسا قه‌ده‌غه‌بكه‌ین‌و س��زای بۆ ببڕینه‌وه .ته‌نانه‌ت بۆ ئه‌مه‌ش من زه‌رووره‌تێك بۆ ئهوه نابینم یاسایه‌كی س �ه‌رب��هخ��ۆم��ان ب��ۆ ق�ه‌ده‌غ�ه‌ك��ردن��ی بازرگانییكردن بهئینسانهوه هه‌بێت. هه‌ر ئهوهنده كافییه ئه‌م قه‌ده‌غه‌كردنه بكه‌ینه مادده‌یه‌كی یاسای سزادان‌و هیچیتر. خاڵێكی گرنگ كه‌ده‌بێت لێره‌دا بوترێت ئه‌وه‌یه كه‌چاالكوانی بواری مافه‌كانی ژن���ان‌و ه �هم��وو خه‌ڵكی مۆدێرنی ناو كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه ده‌بێت دژ بهو خواسته‌ی كۆمه‌ڵی ئیسالمیو هێزه كۆنسه‌رڤاتیڤه‌كانی ت��ری ناو كۆمه‌ڵگه‌ی ك���وردی بوه‌ستنه‌وه، ك �ه‌ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت س��زا ب��ۆ ئ��هو ژنانه ببڕێته‌وه كه له‌شفرۆشی دهكهن یان له‌شفرۆشییان پێوه ده‌كرێت .ئه‌وانه‌ی له‌شفرۆشی دهكهن یان له‌شفرۆشییان پێوه ده‌ك��رێ��ت ،خۆیان قوربانین‌و سزادانیان حوكمێكی قه‌ره‌قوشییانه ده‌بێت .هه‌ركه‌سێك گومانی له‌مه ه�هی�ه ب��ا پرسیارێكی س���اده‌ی وا له‌خۆی بكات ،كه‌ئایا چی ئینسانێك هه‌یه به‌‌حه‌زی خۆی ئاماده‌بێت هه‌موو رێز‌و ئیعتیباری كۆمه‌اڵیه‌تیی خۆی بخاته الوه‌‌و ده‌ستبداته له‌شفرۆشی، ئه‌مه بهتایبهت له‌كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی كۆنسه‌رڤاتیڤی وه‌ك كۆمه‌ڵگای كوردیدا كه‌سێكسواڵیتیی تاكه‌كان ی �ه‌ك �همو گ �ه‌وره‌ت��ری��ن پێودانگه بۆ پێوانه‌كردنی ئیعتیباری كۆمه‌اڵیه‌تیی ئ��ی��ن��س��ان .ئ��ه‌گ��ه‌ر ك�ه‌س��ێ��ك ئ��هوه بزانێت كه‌كه‌سی له‌شفرۆش لهژێر چی هه‌ولومه‌رجێكی نائینسانییدا ك����اری ل �هش��ف��رۆش��ی ده‌ك����ات ی��ان پێیده‌كرێت‌و چهنده ناڕه‌حه‌ته هه‌م بۆ له‌ده‌ستدانی سه‌نگ‌و ئیعتیباری خۆی له‌كۆمه‌ڵگه‌دا‌و هه‌میش بۆ له‌ده‌ستدانی رێ���زی خ���ۆی ب��ۆ خ���ۆی ،ئ�ه‌وك��ات�ه ده‌زانێت كه له‌شفرۆشیی پیشه‌یه‌ك نییه هیچ كه‌سێك به‌‌حه‌زی خۆی‌و بۆ چێژبینین ده‌ستی بداتێ .كه‌سی له‌شفرۆش قوربانییه‌‌و مافی بهسهر كۆمه‌ڵگاوه هه‌یه یارمه‌تیبدات ،تا له‌و دۆخ�ه ده‌رچێت‌و بێته‌وه ناو ژیانی ئاسایی كۆمه‌ڵگه .ئه‌مه‌ش به‌‌سزادانی نابێت ،بهڵكو به‌‌ده‌ستگرتنی ده‌بێت ت��ا بتوانێت گه‌شه‌یه‌كی وا بكات كه‌ئیتر له‌كۆمه‌ڵگه‌دا بهبێ له‌شفرۆشی ئ��ی��داره‌ی خ��ۆی ب��دات‌و ژیانێكی پڕ كه‌رامه‌ت بژی. ئهوهی گرنگه لێره‌دا بیڵێم ئه‌وه‌یه كه‌ئه‌گه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك له‌سۆنگه‌یه‌كی ئه‌خالقییه‌وه دژ بهلهشفرۆشی بێت ،ئه‌وا به‌‌ئیحتیمالی زۆر یارمه‌تیی له‌شفرۆش ل���ه‌وه‌دا ده‌بینێت ك�ه له‌بنكه‌یه‌كی ''چاكسازیی''دا دایبنێت‌و به‌‌وه‌عزی ئ �هخ�لاق �یو ه��ه‌وڵ��ی قه‌بیحكردنی چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی ژنان بۆ ناو كۆمه‌ڵگه ل����ه‌الی ،ت����ه‌واو تێكیبشكێنێت‌و ''عاقڵ''ی بكات .وشه‌ی ''شیاندن'' كه‌كۆمه‌ڵی ئیسالمی پێشنیازیده‌كات، ب��ۆ ی��اس��ا ك��ۆن �ه‌ك �ه زی��ادب��ك��رێ��ت، زرنگانه‌وه‌یه‌كی له‌م چه‌شنه‌ی له‌گوێی كه‌سانێكدا هه‌یه ك�ه‌ده‌زان��ن حیزبی ل �هو چه‌شنه ل �ه‌وه‌ع �ز‌و نه‌سیحه‌تی ئاینیی بترازێت ،هیچ میتۆدێكیتر نازانن بۆ یارمه‌تییدانی كه‌سانێك كه‌پێویستیان به‌‌خۆگرتنه‌وه‌یه له‌ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تییاندا. كێ ده‌بێت سزا بدرێت؟ م��ادام��ێ��ك ره‌خ���ن���هی ئ��ێ��م�ه له ل �هش��ف��رۆش��ی��ی ت �هن��ی��ا ل��ه‌وێ��وه‌ی��ه بهئینسانهوه، كه‌بازرگانییكردنه
ك��ه‌وات��ه ده‌ب��ێ��ت ئ��هو ب��ان��دان �ه یان ئ �هو كه‌سانه س��زا بدرێن كه‌كه‌سی له‌شفرۆش وه‌ك كااڵ مامه‌ڵه‌ده‌كه‌ن‌و قازانجی بۆ خۆیان پێ به‌‌ده‌ستدێنن. ن��اك��رێ��ت ل �ه‌پ��رۆس �هی �ه‌ك��ی وادا داوای س��زا ب��ۆ ك�ه‌س��ی له‌شفرۆش بكه‌ین له‌كاتێكدا كه‌سی له‌شفرۆش له‌پرۆسه‌یه‌كی ئ��اوا كڕینوفرۆشتندا هه‌ر ته‌نیا قوربانییه‌كه كه‌ئینسانییه‌تی م��وج �ه‌ره‌دك��راوه‌ت �هوه ب��ۆ ك��ااڵی�ه‌ك‌و بۆ كه‌ره‌سته‌یه‌ك بۆ به‌‌ده‌ستهێنانی قازانجی م��ادی .كه‌سی له‌شفرۆش ته‌نانه‌ت ل�هو حاڵه‌تانه‌شدا كه‌هه‌ر خۆیه‌تی‌و هیچ باندێك یان ده‌اڵلێكی له‌پشته‌وه نییه ،دیسانه‌وه نابێت س��زاب��درێ��ت ،چونكه بهپێچهوانهی ده‌اڵل��هوه كه‌هه‌ر ته‌نیا بۆ قازانجی م���ادی ده‌س��ت��ده‌دات��ه ك��ارێ��ك��ی وا، ئ �هم زه‌رووره‌ت��ێ��ك��ی تر پێیده‌كات‌و به‌‌ناچاری ده‌ستده‌داته كارێك كه بههیچ شێوه‌یه‌ك خ��ۆی پێیخۆش نییه بیكات .بۆ رێگه‌گرتن له‌كه‌سی له‌شفرۆش سزادانی چاره‌سه‌ر نییه، بهڵكو ئه‌م ده‌بێت یارمه‌تیی بدرێت كه‌نه‌كه‌وێته دۆخێكی واوه (یان له‌و دۆخه ده‌رچێت) كه‌ده‌یكاته نێچیرێكی ئاسانی به‌‌رده‌ستی چاوچنۆكی ئه‌و بازرگانانه‌ی كه‌فرۆشتنی ئینسانیان كردووه‌ته سه‌رچاوه‌ی داهاتی خۆیان. شانبه‌‌شانی ئهوهی كه‌ده‌سه‌اڵتداران ده‌بێت یارمه‌تیی له‌شفرۆشان بده‌ن تا بتوانن به‌‌دیلیتر بۆ خۆژیاندن بدۆزنه‌وه ،ده‌كرێت هاوكات كاربكرێت بۆ نه‌هێشتنی ب��ازاڕێ��ك بۆ سێكس وه‌ك س��ه‌رچ��اوه‌ی��ه‌ك ب��ۆ داه���ات‌و پاره‌په‌یداكردن .له‌م پێناوه‌دا ،له‌پاڵ سزادانی ده‌اڵڵ‌و بانده‌كانه‌وه ،ده‌كرێت ئه‌وه‌ش بكرێت كه‌كڕینی سێكس بهیاسا قه‌ده‌غه‌بكرێت‌و هه‌ر كه‌سێك سێكس بكڕێت س��زاب��درێ��ت .به‌‌مانایه‌كیتر، ئێمه پێویستمان به‌یاسایه‌ك نییه بۆ قه‌ده‌غه‌كردنی له‌شفرۆشی ،بهڵكو له‌پاڵ قه‌ده‌غه‌كردنی بازگانییكردن بهئینسانهوه ،پێویستمان به‌‌یاسایه‌كه بۆ قه‌ده‌غه‌كردن‌و سزاباركردنی كڕینی سێكس. له‌كۆتاییدا گرنگه ئ��هوه بڵێین كه‌سزادانی ده‌اڵڵ‌و كڕیاری سێكس ده‌بێت ته‌نیا‌و ته‌نیا لهسهر ئهوه بێت ك�ه له‌پرۆسه‌یه‌كدا ب��هش��دارن كه‌تیایدا كڕینوفرۆشتن بهئینسانهوه ده‌كرێت ،نه‌ك لهژێر ناوی پاراستنی ئ�����اداب‌و ئ �هخ�لاق��ی ك��ۆم �ه‌ڵ��گ �ه‌دا. كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك كه‌پاراستنی ئ��اداب‌و ئه‌خالقی كۆمه‌ڵگه ده‌كاته ته‌بریر بۆ وجوبی به‌‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی دیارده‌ی له‌شفرۆشی ،كۆمه‌ڵگه‌یه‌كه كه‌الدان له‌تابۆكانی س �ه‌ر سێكسی ب��ه‌‌الوه زۆر كاره‌ساتتره له‌بازرگانییكردن بهئینسانهوه .لێره‌وه‌یه كه‌ئێمه‌ی داكۆكیكارانی مافه‌كانی ژنان ده‌بێت به‌‌ئاگا بین‌و ل �ه‌رووب��ه‌‌ڕووب��وون �ه‌وه‌ی دی���ارده‌ی له‌شفرۆشییدا نه‌كه‌وینه سه‌نگه‌رێكی هاوبه‌‌شه‌وه له‌گه‌ڵ هێزه كۆنسه‌رڤاتیڤه‌كانی ناو كۆمه‌ڵگه‌ی ك��وردس��ت��ان��دا .ئه‌گینا ب��ێ��ئ�ه‌وه‌ی خۆمان بزانین ئێمه‌ش كاره‌ساتی به‌‌ئینسانه‌وه‌مان بازرگانییكردن ب��ی��رده‌چ��ێ��ت �هوهو ه��هم��وو پێكهوه ده‌كه‌وینه‌كار له‌پێناو به‌‌سزاگه‌یاندنی قوربانییدا. rozahusein@yahoo.com
ئێم ه ده‌بێت ته‌نیا‌و ته‌نیا لهبهر تاكه یه‌ك هۆكار دژ به‌‌دیارده‌ی له‌شفرۆشی بین ،ئه‌ویش ئهوهی ه ك ه له‌شفرۆشی جۆرێك ه له‌كڕین‌و فرۆشتن به‌ئینسانه‌وه‌و دیاریشه ساتوسه‌ودا بهئینسانهوه لێدان ه لهبههای جه‌وهه‌ریی ئینسان‌و كردنێتی بهكااڵ
له‌پێناو ئازادیدا وریا حه‌مه تاهیر
ل �هم هه‌فته‌یه‌دا گۆڤار ی لڤین رووب�����ه‌ڕووی چه‌ند ه���ه‌ڕه‌ش���هی���ه‌ك ب����ووه‌وه له‌الیه‌ن چه‌ند الیه‌نێكه‌وه، ك��ه‌پ��ارت��ی دی��م��وك��رات �ی كوردستان ده‌یانجوڵێنێت. لهبهرانبهر باڵوكردنه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ چاوپێكه‌وتنێك عیرفان قانعی ف��ه‌رد كه به‌پشتبه‌ستن به به‌ڵگه‌و رای ك��ه‌س��ان��ی دی��ك��ه، كه‌سایه‌تی مه‌ال مسته‌فای ی خستبوه ژێر پرسیاره‌وه. بارزان ئ �ه‌وه‌ی سه‌باره‌ت به‌چاوپێكه‌وتنه‌كه‌و رایه‌كانی قانعی فه‌ردو كه‌سایه‌تی مه‌ال مسته‌فاوه هه‌یه ،له‌راستیدا لڤین له‌چوارچێوه‌ی بابه‌تێكی رۆژنامه‌وانیدا وروژاندویه‌تی‌‌و حاڵه‌تێكی ئاساییه ،بهاڵم ئهوهی سه‌یرو جێگه‌ی مشتومڕو لێكۆڵینه‌وه‌ی زیاتره ،قسه‌كانی قانعی فه‌رده ،نه‌ك لڤین. كه‌من پێموایه به‌شێك له‌وانه‌ی ئه‌و نووسه‌ره وه‌ك به‌ڵگه ته‌ماشای ده‌كات ،رای كه‌سایه‌تی جیاوازه لهسهر بارزانی. تا ئێره هه‌موو شت ئاساییه ،ئهوهی نا ئاساییه په‌رچه‌كرداری پارتی دیموكراتی كوردستانه ،كه‌من پێموابوو ئه‌وان به‌نووسین‌و په‌نابردن بۆ به‌ڵگه‌و رای ده‌یان كه‌سایه‌تی سیاسیو رۆژن��ام �ه‌وان‌و گه‌ڕیده‌ی بیانی ،وه‌اڵم �ی قانعی فه‌رد ده‌ده‌نه‌وه .بهاڵم بهپێچهوانهوه ئاماژه‌كان بۆ ئهوه ده‌چن ،پارتی هه‌ڵوێستی توندتربێت‌و به‌نیازی په‌رچه‌كداری خه‌تارناك بێت ،كه‌جێگای قبوڵكردن نه‌بێت. پارتی جگه له‌پاره ،نووسه‌رو رۆژنامه‌نووسی شه‌ڕكه‌ری له‌هه‌موو شت زیاتره ،من پێم سه‌یربوو پارتی هانای بۆ هه‌ندێك به‌یاننامه بهناوی گه‌نج‌و مه‌الی مزگه‌وته‌كان برد ،له‌كاتێكدا ئه‌و مانگانه دونیایه‌ك موچه بهو نووسه‌رو رۆژنامه‌نووسه حیزبیانه‌ی خۆی ده‌دات كه‌ته‌نها بۆ ئه‌م جۆره كارانه رایگرتوون. ئه‌م هه‌ڕه‌شانه‌ی پارتی ئهوه ده‌رده‌خات كه‌ئه‌م هێزه بڕوای به‌ته‌سفیه‌ی جه‌سه‌دی هه‌یه ،له‌بڕی قبوڵكردنی رای جیاواز، ئهوه روونده‌كاته‌وه كه‌پارتی تا ئه‌و جێگایه‌ی ده‌سه‌اڵتی هه‌بێت ،بوارو مه‌ودا بۆ ئازادی راده‌ربڕین نادات .هه‌ڕه‌شه‌ی جدیشه لهسهر هه‌موو ئه‌وانه‌ی به‌ئاوازی ئه‌وان ناخوێنن. پێشتریش له‌باره‌ی تیرۆركردنی سۆرانی مامه حه‌مه‌و سه‌رده‌شته‌وه په‌نجه‌ی تۆمه‌ت بۆ پارتی راكێشرا ،هه‌رچه‌ند به‌ڵگه‌ی روون به‌ده‌سته‌وه نه‌بوو ،ب �ه‌اڵم دی��اره ئه‌وان ده‌یانه‌وێت به‌ئاشكرا خه‌ڵك بكوژن‌و ترس‌و شه‌رمیشان نییه .بۆیه ئیشی هه‌موومانه رایانبگرین ،پێیان بڵێن براینه واڵت بۆ ئهوه ئازاد نه‌بووه ،بیكه‌ن بهموڵكی خۆتان‌و هه‌ر خۆشتان بڕیاربده‌ن ،كه‌ئێمه چۆن بژین‌و چۆن بیربكه‌ینه‌وه‌و چی بڵێین. ده‌بێت بهر به‌هه‌موو ئه‌و هه‌واڵنه بگرین كه‌ده‌یانه‌وێت سنووری ئازادیمان بچوكبكه‌نه‌وه‌و را جیاوازه‌كان بێده‌نگ بكه‌ن، نابێت هیچ هۆیه‌ك وامان لێبكات له‌به‌رامبه‌ر هێرشكردن بۆ سه‌ر ئ��ازادی راده‌ربڕین ده‌سته‌وه‌ستان بین ،ئه‌گه‌ر ئه‌و هێرشكردنه بۆسه‌ر ئه‌وانه‌ش بێت ،كه‌دیدو بۆچوون‌و راكانمان دژیه‌كیش بێت ،ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌وان ئازادییان خراپیش به‌كارهێنابێت .خۆ ئه‌گه‌ر الیه‌نی هێرشبه‌ر پارتی نه‌بێت‌و هێرش بۆسه‌ركراویش لڤین نه‌بێت ،ئه‌وا هه‌ر لهسهر ئێمه پێویسته كه‌به‌رگری له‌ئازادی بكه‌ین‌و له‌به‌ره‌ی ئازادیدا بین. وه‌ك به‌ختیار عه‌لی ده‌ڵێت "ئیشی نووسه‌ران ئهوه نییه یاسا دابنێن ،ئیشی نووسه‌ران ئه‌وه‌یه به‌رگرییه‌كی ره‌هاو بێچه‌ندو چوون له‌ئازادی نووسین‌و ئازادی بیروڕا بكه‌ن ،با ئه‌و ئازادییه هه‌ندێكجار ئازاریشمان بدات ،با ئه‌و ئازادییه به‌هه‌ڵه‌شدا بڕوات ،با هه‌ندێك كه‌سانی بێ به‌هره‌و جنێوگۆ سوودی لێببینن ،با هه‌ندێك خه‌ڵكی كه‌متوانا بهو ئازادییه بریندارمان بكه‌ن ،له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌شدا نرخی ئه‌و ئازادییه هه‌زارانجار لهبههای هه‌ڵه‌كانی گه‌وره‌تره". به‌رگریكردن له‌ئازادی مانای به‌رگریكردن له‌خراپه‌كاری نییه ،ئاشكرایه هه‌ركه‌سیش خراپ ئازادی به‌كارهێنا ،مانای وانییه ئێمه قبوڵی بكه‌ین له‌به‌رانبه‌ردا خودی ئازادی بكرێته ئامانج‌و هێرشی بكرێته‌سه‌ر. خه‌باتكردنی ئێمه بۆ ئازادی‌‌و به‌رقه‌راكردنی كۆمه‌ڵگایه‌كی مه‌ده‌نییه ،ده‌بێت پارتیو یهكێتیو هه‌موو حیزبه‌كانی دیكه ناچاربكات رێز له‌ئازادی بگرن‌و هێرش نه‌كه‌نه‌سه‌ری. ده‌بێت فێربن وه‌اڵمی ره‌خنه به‌وشه بده‌نه‌وه ،هه‌ركاتیش هه‌ستیان به‌ناهه‌قی كرد ،ده‌رگای دادگاكان وااڵیه .ئه‌وان ده‌بێ تێبگه‌ن كه‌ئیتر میلله‌ت تاقه‌تی گوێگرتنی هه‌ڕه‌شه‌و كوشتوبڕو چاوسووركردنه‌وه‌كانی ئه‌وانی نه‌ماوه ،چیتر قبوڵی ناكات كه‌رامه‌ت‌و ئازادی پێشێلبكرێت .چونكه ئه‌و هه‌موو خوێنه‌ی بۆ ئهوه نه‌ڕشتووه ،تا كه‌سانێك بكات به‌حاكمی ئه‌م واڵت �ه له‌هه‌ڕه‌شه زیاتر هیچی زمانێكی دیكه‌یان نه‌بێت بۆ گفتوگۆ. ئیتر لێرهوه ئێمه بهرهی داكۆكیكردن له‌ئازادی راده‌بڕین‌و رۆژنامه‌وانی به‌رفراوان ده‌كه‌ین ،رێگه ناده‌ین ده‌سه‌اڵتداران نووسه‌ران‌و رۆژنامه‌وانان ته‌ریك بكه‌ن‌و دواتر بیانكه‌ن به‌نێچیرێكی ئاسان‌و پاشانیش كۆی ئازادیمان بخه‌نه ژێر پێیانه‌وه.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
16کۆمێنت
پێكهوه له‌پێناو به‌‌سزاگه‌یاندنی قوربانیدا رۆزا حسێن
مانگی راب���ردوو كۆمه‌ڵی ئیسالمی پێشنیازێكی بۆ هه‌مواركردنی یاسای قه‌ده‌غه‌كردنی له‌شفرۆشیی ساڵی ١٩٨٨پێشكه‌ش به‌‌په‌رله‌مان كردو لیژنه‌ی یاسایی ره‌تیكرده‌وه .ئه‌مه دێباتێكی س��هب��اره‌ت به‌‌مه‌سه‌له‌ی ل���هش���ف���رۆش���ی ل���ه‌ك���وردس���ت���ان‌و چاره‌سه‌ركردنی ،له‌نێوان ده‌سه‌اڵت‌و هێزه سیاسییه‌كان‌و داكۆكیكه‌رانی مافه‌كانی ژنان‌و رۆشنبیراندا بهدوای خۆیدا هێنا .ئهوهی له‌م دێباته‌دا بۆ من جێگه‌ی سه‌رنج بوو ،ئهوه بوو كه‌زۆرێك له‌چاالكوانی ب��واری مافه‌كانی ژنان زۆر رووكه‌شانه مامه‌ڵه‌ی پرسه‌كه‌یان ده‌ك��رد‌و ته‌نانه‌ت ئه‌وانیش بێئه‌وه‌ی خۆیان بزانن ،كه‌وتبوونه سه‌نگه‌ری داكۆكی له‌به‌‌هاگه‌لێكی دژه ژنه‌وه، كه‌هێزه هه‌ره كۆنسه‌رڤاتیڤه‌كانی ناو كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه له‌چه‌شنی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ،س��ااڵن‌و سااڵنێكه كار بۆ چه‌سپاندنیان دهكهن. دیارده‌یه یان نا؟ ل��ی��ژن��هی ی��اس��ای��ی پ��ه‌رل��هم��ان پێشنیازی ه�هم��وارك��ردن�ه‌ك�هی بهو ناوه‌وه ره‌تكرده‌وه كه له‌كوردستاندا ش��وێ��ن�ی ره‌س��م��ی ب��ۆ له‌شفرۆشی نییهو له‌شفرۆشی نه‌بووه‌ته دیارده. با ل��هوه بگه‌ڕێین كه‌ئایا بیانووی ئه‌سڵیی ده‌س����ه‌اڵت ه���ه‌ر ب��هح�ه‌ق ئ�هم�هی�ه ی��ان ئ��هو ره‌ت��ك��ردن �ه‌وه‌ی �ه حیساباتی تری وه‌ك كێشمه‌كێشی حیزبی‌و قازانجی شه‌خسی هه‌ندێك له‌به‌‌رپرسانی له‌پشته .هه‌ركامیان بێت ،ره‌تكردنه‌وه‌كه بووه هۆی ئهوهی ده‌نگی ناڕه‌زایی له‌نوێنه‌رانی ئه‌مپه‌ڕی كۆنسه‌رڤاتیزمی كۆمه‌ڵگه‌وه له‌چه‌شنی م �هالك��ان��ی ن���او ل��ی��ژن �هی ئ�ه‌وق��اف��ی په‌رله‌مان‌و كۆمه‌ڵی ئیسالمییه‌وه، تائه‌وپه‌ڕی هێزه یه‌كسانییخوازه‌كان له‌چه‌شنی چاالكوانی بواری مافه‌كانی ژنان بهرزبێتهوه .هه‌موو ئه‌م ده‌نگانه پێكهوه جه‌ختیان لهسهر ئه‌وه‌بوو كه‌نه‌خێر له‌شفرۆشی له‌كوردستاندا دیارده‌یه‌‌و هه‌ر بۆیه‌ش ده‌بێت یاسای قه‌ده‌غه‌كردنی بۆ ده‌ربچێت ،یان یاسا كۆنه‌كه هه‌مواربكرێت. خ��اڵ��ێ��ك��ی گ��رن��گ كه‌پێویسته ل��ێ��ره‌دا بوترێت ئ �ه‌وه‌ی �ه ك�ه له‌ناو پێداگرییه‌كانی چ��االك��وان��ی ب��واری مافه‌كانی ژناندا لهسهر ئه‌م مه‌سه‌له‌یه وه‌اڵمی دوو شت ناڕۆشنه :یه‌كه‌م ،دیار نییه كه‌ئایا ئه‌وان داوای ده‌ركردنی یاسایه‌ك بۆ قه‌ده‌غه‌كردنی له‌شفرۆشی ده‌ك���هن ،ی��ان داوای هه‌مواركردنی یاسا كۆنه‌كه دهكهن .دووه‌م :ئه‌گه‌ر داوای هه‌مواركردنی یاسا كۆنه‌كه ده‌ك��هن ،ئایا داوای ره‌سمییه‌تدان بهو گۆڕانكارییانه دهكهن ،كه‌كۆمه‌ڵی ئیسالمی پێشنیازیكردوون ،یان پێشنیازی گ��ۆڕان��ك��اری��ی جیاوازتر دهكهن .وه‌اڵمی ئه‌م پرسیارانه دیار نین ،چونكه به‌‌شدارانی دێباته‌كه زیاتر كاره‌كه‌یان لێبووه‌ته ئهوهی بتوانن بیسه‌لمێنن كه‌ئایا له‌شفرۆشی له‌كوردستاندا دیارده‌یه یان نا. گرفتی ئ�هم ج��ۆره له‌دێباتكردن ئ���ه‌وه‌ی���ه ،ك��ه‌ك��ه‌س��ی دێ��ب��ات��ك �ه‌ر فۆكه‌سی لهسهر ته‌نیا یه‌ك بهشێكی بابه‌‌ته‌كه‌یه .كارێكی واش رێگه لهوه ده‌گرێت ئه‌و بتوانێت بیرێكی گشتگیرتر‌و قووڵتر له‌مه‌سه‌له‌كه ب��ك��ات��هوه ،ت��ا ببینێت ك�هئ�ه‌گ�ه‌ر به‌‌سه‌لماندنی ه�هب��وون��ی دی���ارده‌ی
له‌شفرۆشی له‌كوردستاندا ،په‌رله‌مانی ناچاركرد یاسایه‌ك بۆ قه‌ده‌غه‌كردنی له‌شفرۆشی په‌سه‌ندبكات ،یان یاسا كۆنه‌كه هه‌مواربكات ،كارێكی وا چی مانا‌و عاقیبه‌‌تێكی ناحه‌قانه‌ی ده‌بێت بۆ قوربانییه‌كانی ئه‌و دیارده‌یه. ئهوهی كه‌ئه‌م دێباته‌‌و پێداگرییه‌كی زۆر ل��ه‌س��ه‌ر ده‌رك���ردن���ی ی��اس��ای له‌شفرۆشی ،ب��هدوای ره‌تكردنه‌وه‌ی پ��ێ��ش��ن��ی��ازه‌ك��ان��ی ك��ۆم��ه‌ڵ��دا ه��ات‌و ئه‌وه‌یشی كه له‌دێباته‌كه‌دا ئاسه‌وارێك بۆ ره‌خنه‌كردنی ئه‌و هه‌مواركردنانه نابینرێت ك�ه‌ك��ۆم�ه‌ڵ پێشنیازیان ده‌ك����ات ،ئ �هم �ه ح���ه‌ق به‌‌كه‌سێك ده‌دات وایدابنێت كه‌چاالكوانی بواری مافه‌كانی ژن��ان ئاگاهانه بێت یان نائاگاهانه ،به‌‌كرده‌وه كه‌وتوونه‌ته شه‌ڕ بۆ ئهوهی ئه‌و هه‌مواركردنانه له‌یاسای قه‌ده‌غه‌كردنی له‌شفرۆشیی ساڵی ١٩٨٨دا بكرێت كه‌كۆمه‌ڵی ئیسالمی بۆ په‌رله‌مان پێشنیازیكردوون. خه‌باتی كۆمه‌ڵی ئیسالمی بۆ به‌‌سزاگه‌یاندنی قوربانی م��ن ن��ازان��م چ��االك��وان��ی ب���واری مافه‌كانی ژن��ان كه‌ئاوا ك��اری جدی بۆ هه‌مواركردنی یاسای له‌شفرۆشی ده‌ك��هن ،ل �هوه ئ��اگ��ادارن كه‌كۆمه‌ڵی ئیسالمی له‌پێشنیازه‌كانیدا داوای ئهوه ده‌كات یاسا كه‌سی له‌شفرۆش ب��هب��هن��دك��ردن ت��ا ئ��اس��ت��ی ح��ه‌وت س��اڵ س��زا ب���دات .ئه‌مه له‌كاتێكدا ئه‌و یاسایه‌ی كه‌خۆی ههیهو كاری پ��ێ��ده‌ك��رێ��ت ،ك��ه‌س��ی ل �هش��ف��رۆش سزانادات ،بهڵكو ته‌نیا بهوه حوكمی ده‌دات كه له‌شوێنی تایبهتدا بخرێته بهر پڕۆگرامی بارهێنانه‌وه‌‌و گێڕانه‌وه‌ی بۆ ن��او كۆمه‌ڵگه ،ن �ه‌ك گیركردنی له‌كونجه ت��اری��ك�ه‌ك��ان��ی زی��ن��دان��دا. ئاخر مه‌رج نییه هه‌ر یاسایه‌ك هی سه‌رده‌می حكومه‌تی بهعس بوو ئیتر خراپتر بێت له‌یاسایه‌ك كه هێزێكی سیاسی له‌كوردستان پێشنیازیده‌كات. بهتایبهت ئه‌گه‌ر قسه لهسهر روانینی هێزه سیاسییه‌كان بێت بۆ ژن ،ئه‌وا گومانی تیا نییه كه‌حكومه‌تی بهعس، س��ه‌رب��اری ه �هم��وو دڕن��ده‌ی��ی�ه‌ك�هی، روانگه‌یه‌كی زۆر مۆدێرنتری هه‌بوو بۆ ژن تا حیزبێكی نه‌ریتخوازی وه‌ك كۆمه‌ڵی ئیسالمی. كۆمه‌ڵ پێشنیازی ئ �هوه ده‌ك��ات كه‌هه‌ر كه‌سێك له‌شفرۆشیكرد نانبڕاو بكرێت‌و له‌كاری حكومی ده‌ربكرێت. س��اده‌ت��ری��ن ره‌خ��ن �هی �ه‌ك كه‌بكرێت رووبهڕووی پێشنیازێكی وا بكرێتهوه ئه‌وه‌یه كه‌بڵێین ئه‌مه داوای سزایه‌كی نائینسانییه .سزای نائینسانی بهو مانایه‌ی كه‌بۆ ده‌بێت كه‌سێك هه‌ر ب��هوهن��ده‌ی سه‌رپێچییه‌كی له‌یاسا كرد ،دوای وه‌رگرتنی سزای زیندان‌و
گومانی تیا نیی ه كه‌حكومه‌تی بهعس، سه‌رباری هه‌موو دڕنده‌ییه‌كه‌ی، روانگه‌یه‌كی زۆر مۆدێرنتری هه‌بوو بۆ ژن تا حیزبێكی نه‌ریتخوازی وه‌ك كۆمه‌ڵی ئیسالمی
دان��ی غ�ه‌رام�ه ،ژیانی كاركردنیشی لێتێكبده‌یت‌و هه‌لی خۆپێگه‌یاندنی له‌ژیاندا بۆ كه‌مبكه‌یته‌وه. ك���ی���ن���هو رق ل���هت���اوان���ب���ارو ب��هت��اڵ��ك��ردن �ه‌وه‌ی ت��ووڕه‌ی��ی له‌هه‌ر سیاقێكدا هه‌بێت‌و رێگه‌ی پێبدرێت، نابێت له‌سیاقی داڕشتنه‌وه‌ی یاسای سزاداندا رێگه‌ی پێبدرێت ،ئه‌گه‌رنا، ئه‌وا كارێكی واده‌بێته هۆی ئهوهی یاسایه‌كی سزادانمان هه‌بێت ،كه‌كار ب��ۆ بێبه‌‌هاكردنی ژی��ان��ی ئینسانی بكات ،ن�ه‌ك پاراستنی بههای ئه‌و ژیانه .ئاخر سزا ههیهو سزا هه‌یه .بۆ نمونه ،زیندانكردنی تاوانبار سزایه‌‌و زۆر تاوانبار هه‌ن شایان بهو سزایه‌ن، له‌هه‌مانكاتدا ئه‌شكه‌نجه‌ش سزایه، بهاڵم سزایه‌كی نائینسانی كه‌نابێت لهبهرانبهر هیچ ئینسانێكدا ،ئیتر چی بێتاوان بێت یان تاوانباری گهوره، پراكتیك بكرێت. ئ��هوه رق �ه له‌ئینسان‌و نه‌بوونی رێزه بۆ بههای ئینسان كه‌حه‌زێكی وا له‌كه‌سێكدا یان الیه‌نێكدا دروستده‌كات ئینسانی تاوانكار سزایه‌ك بدات تا ژیانی ماوه پێوه‌ی بناڵێنێت .سزایه‌كی وا له‌نائینسانییه‌تیدا هیچی كه‌متر نییه ل �ه‌وه‌ی كه‌حكومه‌تی پێشووی ب��هغ��داد ه �ه‌ر كه‌سێك له‌سه‌ربازیی هه‌‌ڵبهاتایه گوێی ده‌بڕی‌و بۆ هه‌موو ژیانی دیاریده‌كرد ،یان له‌سعودیه ل �ه‌س �ه‌ر دزی���ی له‌جیاتی زیندانی، كه‌سێك ده‌ستی ده‌بڕدرێته‌وه. كۆمه‌ڵی ئیسالمی پێشنیازده‌كات كه بهیاسا بكرێته ئه‌ركی هه‌موو ه��اوواڵت��ی��ی �ه‌ك ك �هئ �ه‌گ �ه‌ر شایه‌تی حاڵه‌تێكی له‌شفرۆشی ب��وون ،داوا بهرزبكهنهوه بۆ دادگا یان هه‌ر هیچ ناخه‌به‌‌ری پۆلیس ب��ده‌ن .سه‌ره‌تا ده‌بێت ئهوه بڵێین كه‌ئه‌گه‌ر له‌ناو ده‌قی یاسایه‌كدا كردنی شتێك وه‌ك ''ئه‌رك'' نووسرا ،كه‌واته جێبه‌‌جێنه‌كردنی ئه‌و ئ�ه‌رك�ه س��زای ل �ه‌س �هره .ئه‌مه له‌م حاڵه‌ته‌دا ئهوه ده‌گه‌یه‌نێت كه‌كۆمه‌ڵی ئیسالمی داواده‌كات هه‌ر هاوواڵتییه‌ك ئه‌گه‌ر شایه‌تی حاڵه‌تێكی له‌شفرۆشی بوو ،بهاڵم داوای به‌‌رزنه‌كرده‌وه بۆ دادگا یان خه‌به‌‌ری پۆلیسی نه‌دا ،ئه‌وا ئه‌و هاوواڵتییه ببرێته بهر دادگا‌و سزا بدرێت. ل���هوه گه‌ڕێین كه‌ئایا كۆمه‌ڵی ئیسالمی خ��ۆی ئ �هوهن��ده له‌دنیای م �ه‌ده‌ن��ی��ی �هتو ی��اس��او دادگ���اك���ان‌و ع��ه‌دال��هت ت��ێ��ده‌گ��ات ك �هئ �هم رووه ن��ادروس��ت �هی پێشنیازه‌كه‌ی خۆی ببینێت یان نا ،بهاڵم ئیتر ئه‌م داوایه ئامانجی ئه‌وه‌یه ئه‌ركی پۆلیسی بدات بهسهر تاك به‌‌تاكی هاوواڵتییاندا‌و هه‌موو بكات به‌‌پۆلیس بهسهر یه‌كه‌وه. ته‌نانه‌ت رژێمی تاڵیبان له‌ئه‌فغانستان بهو هه‌موو ناوزڕاوییه‌ی خۆیه‌وه بهم ئاسته ئه‌ركی پاراستنی ئه‌خالقییاتی كۆمه‌ڵگه‌ی نه‌دا بهسهر هاوواڵتییاندا‌و له‌جاڕنامه‌ی یاساكانی خۆیدا كه له‌ساڵی 1996دا ده‌ریانكرد ،ئه‌ركی رێگرتن له له‌ماڵده‌رچوونی ژنانی بهتهنیا كرده ئه‌ركی پیاوه‌كانی ناو خێزان ،نه‌ك ئه‌ركی هه‌موو كۆمه‌ڵگه. ئه‌مه‌ی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ده‌یكات، هه‌وڵی زه‌مینه‌سازییه بۆ سازدانی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی پۆلیسی .كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك كه له‌ڕێگه‌ی به‌‌گه‌ڕخستن‌و پێدانی رۆڵ به‌‌تاك به‌‌تاكی هاوواڵتییان ،كۆمه‌ڵگه خ��ۆی ،بهبێ خۆهیالككردنی هێزه تۆتالیتارییه‌تێكی تۆتالیتاره‌كان، تۆتالیتارییه‌تی وه‌ك ئه‌خالقیی تاڵیبان بهسهر خۆیدا فه‌رزبكات. جاڕنامه‌ی یاساكانی مه‌مله‌كه‌تی ت���اڵ���ی���ب���ان‌و ج���اڕن���ام���هی م��اف �ه
من نازانم چاالكوانی بواری مافه‌كانی ژنان كه‌ئاوا كاری جدی بۆ هه‌مواركردنی یاسای له‌شفرۆشی دهكهن ،لهوه ئاگادارن كه‌كۆمه‌ڵی ئیسالمی له‌پێشنیازه‌كانیدا داوای ئهوه ده‌كات یاسا كه‌سی له‌شفرۆش ب ه‌به‌‌ندكردن تا ئاستی حه‌وت ساڵ سزا بدات گه‌ردوونییه‌كانی مرۆڤ شتێكی گرنگ كه‌ده‌بوایه چاالكانی بواری مافه‌كانی ژنان له‌م مه‌سه‌له‌یه‌دا بیانزانیایه‌‌و تیایدا به‌‌حه‌زه‌ر بوونایه، ئه‌وه‌یه كه‌مه‌رج نییه هه‌ر بهوهی دوو الیه‌ن دژ بهیهك دیارده بوون ،كه‌واته ئیتر له‌و مه‌سه‌له‌یه‌دا هاوسه‌نگه‌رن‌و ده‌توانن پێكهوه بهرانبهر به‌ده‌سه‌اڵت كار بۆ ئه‌و ئامانجه هاوبه‌‌شه‌یان بكه‌ن. خ���اڵ���ێ���ك ك����ه ل���هم���ه‌س���ه‌ل���هی له‌شفرۆشیدا جه‌وهه‌رییه‌‌و ده‌بێت ئێمه چاالكوانی بواری مافه‌كانی ژنان له‌هه‌رشت زیاتر حیسابی بۆ بكه‌ین، ئه‌وه‌یه كه‌ئایا ئێمه له‌كوێوه‌یه دژی هه‌بوونی له‌شفرۆشین‌و خه‌ڵكی تر له‌كوێوه .نموونه‌یه‌ك كه‌ده‌توانێت ئه‌م جیاوازییه جه‌وهه‌رییه به‌‌رجه‌سته‌بكات ئه‌وه‌یه كه‌هه‌م جاڕنامه‌ی یاساكانی م �هم��ل �ه‌ك �هت��ی ت��اڵ��ی��ب��ان‌و هه‌میش ج��اڕن��ام �هی گ �ه‌ردوون��ی��ی مافه‌كانی مرۆڤ ،كه‌دوو جاڕنامه‌ی سه‌دوهه‌شتا پله پێچه‌وانه‌ی یه‌كن ،هه‌ردوو دژی له‌شفرۆشین ،بهاڵم دیاره له‌دوو خاڵی ده‌ستپێكردنی ته‌واو جیاوازه‌وه. ئ���ه‌وه‌ی كه‌ئێمه ل�ه‌ك��وێ��وه دژی له‌شفرۆشین یان ده‌بێت له‌كوێوه دژی له‌شفرۆشی بین ،ئه‌مه له‌درێژه‌ی ئه‌م باسه‌دا دێمه‌وه سه‌ری .ئهوهی لێره‌دا گرنگه بوترێت ئ�ه‌وه‌ی�ه كه‌كه‌سێك ل �ه‌پ��ی��ش��ن��ی��ازن��ام �ه‌ك �هی ك��ۆم �ه‌ڵ��ی ئیسالمیدا ده‌توانێت بهئاسانی ئهوه ببینێت كه الی ئ��ه‌وان ''پاراستنی ئابڕوو'' ،هه‌روه‌ها پاراستنی ئادابی كۆمه‌اڵیه‌تی پاكانه‌ی سه‌ره‌كییه بۆ وجوبی قه‌ده‌غه‌كردنی له‌شفرۆشی ل�ه‌ك��وردس��ت��ان��دا .چ��االك��وان��ی ب��واری مافه‌كانی ژنان ده‌بوایه ئهوه بزانن كه‌كردنی پاراستنی دابونه‌ریت‌و ئادابی كۆمه‌اڵیه‌تی به‌خاڵی ده‌ستپێكردن بۆ وه‌ستانه‌وه دژ به‌‌دیارده‌ی له‌شفرۆشی،
ئارگیومێنتێكی تاڵیبانانه‌یه نه‌ك ئارگیومێنتی كه‌سانێك كه بهدوای ده‌ركردنی ژنانه‌وه‌ن له‌و مه‌وقعییه‌ته‌ی ك������ه‌وه‌ك ش����ه‌ره‌ف����ی ك��ۆم �ه‌ڵ��گ �ه سه‌یربكرێن .ئێمه نابێت ئه‌و فێڵه‌مان بهسهردا تێپه‌ڕێت‌و نه‌زانین كه‌بیانووی پاراستنی ئه‌خالقییاتی كۆمه‌ڵگه، ه��ه‌ر بهتهنیا فیعلی له‌شفرۆشیی پێ قه‌ده‌غه‌ناكرێت ،بهڵكو ده‌كرێت بهكاربهێنرێت ب��ۆ ق�ه‌ده‌غ�ه‌ك��ردن��ی هه‌رجۆره په‌یوه‌ندییه‌كی سێكسی كه ل�هدهرهوهی گرێبه‌‌ندی هاوسه‌رێتییدا ئ�هن��ج��ام��ب��درێ��ت .ب��هم��ان��ای�ه‌ك��ی تر، ئ��ه‌گ��ه‌ر ت��ۆ رێ��گ �هب��ده‌ی��ت الیه‌نێك ی��ان حكومه‌ت ب��هن��اوی تێكچوونی ئ �هخ�لاق��ی��ی��ات��ی ك��ۆم��ه‌ڵ��گ��هوه دژ بهلهشفرۆشی بوه‌ستێته‌وه ،ئ�ه‌وا ناتوانیت رێگه‌ی لێبگرێت ئه‌گه‌ر هه‌ر بهههمان بیانووه‌وه دژ به‌‌په‌یوه‌ندیی سێكسیی ئاره‌زوومه‌ندانه‌ی كچان‌و كوڕانیش بوه‌ستێته‌وه ،ئه‌گه‌رچی ئه‌مه‌یان كارێكی ئاره‌زوومه‌ندانه‌یه‌‌و بازرگانییكردن به‌‌له‌شه‌وه‌ی تیادا نییه. خۆ هه‌ر به‌‌ڕاستیش بۆ كه‌سێك كه موتابه‌‌عه‌ی ئه‌و دێباتانه‌ی كردبێت كه بهدوای ره‌تكردنه‌وه‌ی پێشنیازه‌كانی كۆمه‌ڵدا هات ،ئاسانبوو ئهوه ببینێت كه له‌زیهنی هه‌ندێك له‌به‌‌شداربوواندا دی����ارده‌ی ل �هش��ف��رۆش �یو دی���ارده‌ی په‌یوه‌ندیی سێكسیی ئاره‌زوومه‌ندانه‌ی ده‌ره‌وه‌ی گرێبه‌‌ندی هاوسه‌رێتیی بهجۆرێك تێكه‌ڵده‌بوو ،كه‌هه‌ردوو ك��اره‌ك �هی��ان وه‌ك ی��ه‌ك ش��ت قسه لێده‌كرد ،هه‌روه‌ها هه‌ندێكی تریشیان ه���ه‌ر ب��هئ�هن��ق�ه‌س��ت ك��ات��ێ��ك باسی قه‌ده‌غه‌كردنی له‌شفرۆشییان ده‌كرد، مه‌به‌‌ستیان هه‌ردوو دیارده‌كه بوو. قه‌الچۆكردنی له‌شفرۆشی له‌پێناو قه‌الچۆكردنی ئایدزدا؟ ئارگیومینتێك ك �هه �ه‌ر هه‌موو
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
فه‌ر هه‌نگ 19
خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ فیلمی ته‌پڵی ته‌نه‌كه‌یی ()The tine Drum ی بیست ساڵه چركه‌یه‌ك ئا :سووسه‌ن ئه‌بووبه‌كر ی “ت��ه‌پ��ڵ��ی ت��هن��ه‌ك��هی��ی” ل �ه‌رۆم��ان��ێ��ك � ی ی خه‌اڵت ده‌رهێنه‌ر :فولكێر شلۆندرۆف ،فیلمنامه :گۆنته‌رگراس وه‌رگیراو‌ه كه‌براو‌ه ی ی نۆبڵی ئه‌ده‌به .گێڕانه‌وه‌ی ه به‌ته‌كنیكێك ی رۆمانێك ژان كلۆد كاریه‌ر لهسهر بنه‌ما ی هه‌موو ی یه‌ك دانان زیندوو و له‌ته‌نیشت گۆنته‌ر گراس. ئه‌كته‌ره‌كان :ماریۆ ئ��ادۆل��ف (ئالفرێد سیمبۆل‌و خوازه‌كان ،نازیسم ده‌بات ه ژێر ی لێده‌گرێت ،ئه‌م ماتزارت) ،ئانجێال وینكلێر (ئێگنێس) ،پ��رس��ی��اره‌وه‌و ره‌خ��ن� ه ده‌یڤید بێنت (ئۆسكار) ،كاترینا تالباخ ره‌خنه‌گرتن ه له‌ئایدۆلۆژیا ،هه‌ندێكجار ی ی چۆنیه‌تی‌‌و هۆكار (م��اری��ا) ،دان��ی �ه‌ل ئۆلبریسكسی (ی��ان باس لهلێكدانهوه ی بوونه‌وه‌رێك ده‌ك��ات به‌ناو ی سه‌رهه‌ڵدان برۆنسكی) ،تینال ئه‌نجل (ئانا كۆلجایسچك ی گه‌نج) ،بێرتا درۆز (ئانا كۆلجایسچێك) ،هیتله‌رو هه‌ندێكجار گاڵت ه به‌بیركردنه‌و‌ه ی سۆسیالیسم. رۆالن��د تۆبنێر (جۆزێف كۆلجایسچێك) ،رووكه‌ش ،بهاڵم وێرانكه‌ر ی فیلمه‌كه‌دا ش��ارل ئ��ازن��وار(م��ارك��ۆس) ،فریتز هالك ئه‌م گاڵته‌كردن ه له‌هه‌موو شوێن ی ی ژیاننام ه (بێبرا) ،ماریال ئۆولی ڤێری(رزۆڤیتا) ،ده‌بیندرێ .فیلمه‌ك ه به‌گێڕانه‌و‌ه ی هه‌موو منداڵێك به‌ناو ئۆسكار ،به‌بینین میگزیسالو چێخۆفیتز(كۆبیال). ی ی بیست ساڵ ه ی ژیانی ،مێژوو الیه‌نه‌كان پێشه‌كی ی رای��ش به‌وێناده‌كێشێت. ی ده‌س��ه‌اڵت��دار ی دووهه‌م ی جه‌نگ ی ئه‌ڵمان دوا سینه‌ما ی ئۆسكار ی یه‌كه‌مدا ،هه‌ڵسوكه‌وت ی له‌الیه‌ن ی تر جیهانی ،ه��اوش��ان له‌گه‌ڵ واڵت��ان� ی بهسهردا هاتووه ،ده‌بینین له‌ناو بنه‌ماڵه ،كۆمه‌ڵگا و. ... ی زۆر ئه‌وروپا گۆڕان ی راب��ردوودا ئه‌گه‌ر هه‌ر چاو له‌م الیه‌ن ه بكه‌ین فیلمه‌ك ه ی ك ه له‌سه‌د‌ه ئه‌و ئه‌وروپای ه ی ده‌بینین. ی كۆمه‌اڵیه‌ت ی ك��ۆم �ه‌اڵی �هت �یو به‌میلۆدرامێك ت��ووش��ی زۆر ك��ێ��ش� ه ی تاوان ی 50و ئۆسكار منداڵێك که‌مئه‌ندا م بینه‌ر ی ب��ب��وو ،ل�ه‌ده‌ی�ه‌ك��ان� م��رۆڤ��ای�هت� ی ده‌وروب �ه‌ری �هت �یو ی كۆمه‌ڵگا ی ده‌رهێنه‌رانێك ك ه خراپكار 60دا به‌سه‌رهه‌ڵدان ی ئه‌وانیتر ی ئه‌ڵماندا بۆ هه‌ڵهاتن له‌و نه‌هامه‌تیی ه له‌شه‌پۆلی ن��وێ��ی سینه‌ما ی ته‌پڵێك ی تووشی دهكهن ،رووده‌كات ه كوتان ی لهژێر كاریگه‌ر ده‌رده‌ك���ه‌ون ،به‌ته‌واو ی ی ئه‌و به‌شێوه‌یه‌ك ی كه‌هاوار‌ه خنكاوه‌كان ئاڵووگۆڕ‌ه سیاسیو دیكتاتۆرییه‌كان ی ب �ه‌رده‌وام‌و ریتمێك ده‌رده‌بڕێت .ته‌پڵه‌ك ه ی جه‌نگ ی خۆیاندا ب��وون .دوا سه‌رده‌م ی ی به‌رێككه‌وتنێك له‌نێوان له‌م الیه‌ن ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌دا ،دی هاوێژ ی جیهان دووهه‌م ی كه‌گه‌وره‌كان ی عاقڵه ،له‌و شوێن ه ی سۆڤییه‌ت ،ئه‌ڵمانیا منداڵێك ئهمریكاو یه‌كیه‌ت ی ته‌پڵ، ی تاوانبارن هیچ شتێك جگ ه له‌كوتان ی رۆژئاواو ئه‌ڵمانیا به‌دوو بهشی ئه‌ڵمانیا ی ی تاقه‌تهێنان ی ئاست ی له‌الیه‌ن ناتوانێت ده‌رب��ڕ رۆژهه‌اڵت دابه‌شبوو و هه‌ر به‌شێك ی نوێی ئه‌ڵمان) بێت. یه‌كێك له‌و دوو زلهێزه‌و‌ه به‌ڕێوه‌ده‌چوو .ئۆسكار (ب���هره ی ی گ �ه‌وره‌ك��ان ،ه �ه‌ژار ی جیهان ی تاوانكار ئه‌م ه س�ه‌رده‌م��ێ��ك ب��وو كه‌ده‌رهێنه‌ر ی نێوان ی نوێی ئه‌ڵمانیا فۆلكێر شلۆندرۆف ئابووری ،جیاوازیی ه نه‌ژادییه‌كان سینه‌ما ی جێرمه‌نه‌كان‌و كاشۆبینه‌كان‌و پۆڵه‌ناییه‌كان ی گه‌نجێتیدا ب���وو .كێش ه ل �هه �ه‌ڕه‌ت � ی وال���هم ب��هرهی�� ه ده‌ك���ات ته‌پڵی ب��ۆش‌و ده‌سه‌اڵت ه داس�ه‌پ��اوه‌ك��ان‌و برینداربوون ی ی ته‌نه‌كه‌یی نازیسم بكوتێت ،بهو هاواران ه ی نه‌ته‌وه‌یی ئه‌ڵمانییه‌كان جیاواز هه‌ست ی هیچ به‌رهه‌مناهێنێت، ی رۆژهه‌اڵت‌و رۆژئاوا ،كه‌جگ ه له‌وێران ی دوو بلۆك ئایدۆلۆژیا ی ده‌دات. ی جیهان ی كۆمه‌ڵگا ی نیشان ی خۆ ی وێرانكه‌ر وایلێكرد بێزاربێت له‌شێتێت ی كۆمه‌ڵناسییه‌و‌ه چاو ێ له‌روانگ ه ی ئه‌ڵمانییه‌كان ناكر ن��ازی��زم‌و نه‌ته‌وه‌په‌رست ی ی په‌ره‌سه‌ندن ی رایشدا .هه‌ر بۆی ه شلۆندرۆف له‌فیلمه‌ك ه بكه‌ین‌و شێوه له‌سه‌رده‌م ی ی سۆسیالیسم ی سه‌رهه‌ڵدان ی كه‌زۆر هه‌ستیاران ه هۆكاره‌كان بوو بهو ده‌رهێنه‌ر‌ه لهسهر ئه‌و بابه‌ت ه كاریده‌كرد كه‌ئایدۆلۆژیا نه‌ته‌وه‌یی له‌به‌رچاو نه‌گرین. چی بهسهر نه‌ته‌وه‌كان دێنێت .شێتێت ی ن��ازی��س��م :به‌ستێنه‌كان، ی س�هره�ه‌ڵ��دان� نه‌ته‌وه‌یی ده‌سه‌اڵت ی رای �ش‌و ئه‌ڵمانیای ئاخێزگه‌كان ی دووهه‌م ی پاش جه‌نگ وێران ه ی ی سه‌ره‌ك ی دووهه‌مدا ،كه‌مه‌به‌ست ی جیهانی ،له‌الیه‌ن ئ��هو ی هێماناسی‌و ی ك��رد به‌هونه‌رمه‌ندێك كه‌هه‌موو ده‌ره��ێ��ن��هره ،ب�هی��ارم�هت� ی ی سه‌رهه‌ڵدان هه‌وڵی ل��ه‌وه‌دا چڕبكاته‌و‌ه كه‌ره‌خن ه ل ه سیمبۆلیسم ك��اره‌س��ات � ی ئایدۆلۆژیا “نه‌هامه‌تییه‌كان ی فاشیسم‌و نازیسم لێكده‌درێته‌وه‌و به‌وێناده‌كێشرێ. نازیسم بگرێت له‌ئه‌ڵمانیا .سینه‌ما ی ب��ۆ تێگه‌یشتن ل��هم الی �هن �ه ،پێویست ه ش��ل��ۆن��درۆف ،سینه‌مایه‌ك ه كه‌ره‌خن ه ت��اڕاده‌ی�ه‌ك شاره‌زاییمان هه‌بێت بهسهر ی ی سه‌د‌ه ی یه‌كه‌م ی ئه‌ڵمانیا له‌نیو‌ه ل �هن��ازی��س��م ده‌گ���ری���ت ،ه �ه‌ڵ��ب �هت ن �ه‌ك مێژوو ی كوشتن به‌وێناكێشان ی فیلمه‌ك ه باس ی جووله‌كه‌كان بیسته‌مدا .لهبهر ئ �هوه ی ئ��هو ش��ت� ه ی��ان به‌وێناكێشان ی ئه‌ڵمانیا ده‌كات. ی ئه‌و سااڵن ه ی پێی له‌مێژوو ی ماڵوێرانكه‌رو ئه‌نجامه‌كان ده‌وترێ شه‌ڕ ی جیهانی، ی یه‌كه‌م ی ئه‌ڵمانیا پاش جه‌نگ له‌ئه‌وروپا ،بهڵكو ئه‌و به‌سیحر ی له‌ده‌ستدا .له‌و ی نه‌ته‌وه‌یی خۆ ی سینه‌ما غ��ورور ده‌ستیدای ه نه‌شته‌رگه‌ریكردن ی ی تاڵ ی بیركردنهوهو س��ااڵن�ه‌دا كه‌هاوپه‌یمانه‌كان تام ی قوتابخان ه سیاسییه‌كان فه‌لسه‌ف ه ی شكست ده‌چێژن‌و تووشی نه‌هامه‌تییه‌كیتر ی ی ت���ازه ب �هن��او هاوچه‌رخ .شلۆندرۆف له‌پرس ه مرۆڤایهتیو ده‌ب���ن .نه‌هامه‌تییه‌ك هه‌ستییه‌كان ئ�ه‌والت��ر ده‌ڕوات‌و زه‌ین ی ی جه‌نگ .ئه‌وان ه ی دوا ی ئابوور ی قه‌یران ی ل���ه‌گ���ه‌ڵ چ��ۆن��ی�هت� ب��ه‌رده‌ن��گ��ه‌ك��ان�� ی ی تووشی شكست ه��ات��وون ،جگ ه ل �هوه ی نازیسم سه‌رقاڵده‌كات. بیركردنهوه ی چوار ی جه‌نگ ی دوا شكستخواردو ملشۆڕ
ی ی گهوره ساڵه‌ن ،ئێستا له‌گه‌ڵ قه‌یرانێك ئابووریو هه‌ژاری‌‌و نه‌هامه‌تییدا رووبه‌ڕوون. كرێكاره‌كان لهسهر كار ده‌رده‌كرێن ،هه‌ژارو نه‌خۆشی په‌ره‌ده‌ستێنێت‌و سه‌رمایه‌داره‌كان پاره‌كانی خۆیان بلۆك دهكهن. ی زۆر له‌م سه‌رمایه‌داران ه ی به‌شێك لهبهر ئهوه ی ئ �ه‌وروپ��ان ی دانیشتوو جووله‌كه‌كان ی رق‌و ی سه‌رهه‌ڵدان (ئه‌ڵمانیا) به‌ستێن ی ل �هم نه‌ته‌وه‌ی ه له‌دڵی ئادۆلف ت���ووڕ‌ه ی ی عه‌داله‌ت هێتله‌ردا به‌پشتبه‌ستن به‌بونیاد ی ی كۆمه‌ڵناسان ه ی له‌بیركردنه‌و‌ه كۆمه‌اڵیه‌ت هێتله‌ر شكڵده‌گرێت. سۆسیالیزمدا به‌كه‌ڵكوه‌رگرتن له‌م دوو شته ،یه‌كیان ی نه‌ته‌وه‌ی ئه‌ڵمان‌و غ��وروری پێشێلكراو ی سه‌رمای ه ی عادالن ه دووه �هم دابه‌شبوون ی ی سۆسیالیسم ،ئایدۆلۆژیا ی ئااڵ به‌هه‌ڵدان ی ی وات � ه سۆسیالیسم ی خ��ۆ مه‌ترسیدار ی دهركردبوو) نه‌ته‌وه‌یی(ك ه به‌نازیسم ناو ی ی ئه‌ڵمانیا ،لهژێر ئااڵ دامه‌زراند .خه‌ڵك ی دروشم ه نه‌ته‌وه‌یی ،عه‌داله‌تخوازی‌‌و بێزار ی بوون، له‌كاپیتالیسم كه‌جووله‌كه‌كان هۆكار ی پۆل پۆل په‌یوه‌ستبوون به‌قوتابخان ه ی یاسایی‌و هێتله‌ره‌وه .نازیسم بهشێوه ی دۆزییه‌وه‌و ی خۆ داڕێژراو له‌ده‌وڵه‌تدا جێگا ی ی كرد به‌پێشه‌وا .ئێستا ،رێژه هێتله‌ر ی داده‌به‌زێت‌و ی ئابووریو بێكار هه‌اڵوسان ی پیشه‌سازی ی گهوره ئه‌ڵمانیا پێشكه‌وتن بهخۆیهوه ده‌بینێت .له‌م فیلمه‌دا ،كۆمه‌ڵێك ی خوێنه‌ر ده‌درێت، سیمبۆلی تایبه‌ت نیشان ی گۆشتی قاز فرۆشی به‌شێلم ی دوكان گۆڕین ی ی یه‌كه‌مدا ده‌رخه‌ر فرۆشی له‌سكانسه‌كان ی ئه‌م بابه‌ته‌یه .ده‌رهێنه‌ر ،دروشمه‌كان ی پڕ له‌گه‌ندو حیزبی نازیسم به‌سووپێك گ��وو و پیسایی ده‌شوبهێنێ ،هه‌روه‌ها ئۆسكار نوێنه‌رێك ه له‌هێتله‌ر (نازیسم). ی ئۆسكار ی گه‌شه‌كردن ی وه‌ستان كات ی نازیسم، هاوكات ه له‌گه‌ڵ دام �ه‌زران��دن � ی جه‌نگ له‌كۆتایی فیلمه‌كه‌دا ،ئه‌و كات ه كۆتاییدێت‌و ئۆسكار ته‌پڵ ه ته‌نه‌كه‌ییه‌ك ه ده‌خات ه چاڵێكه‌وه‌و بڕیارده‌دات گه‌وره‌بێت ی بیست ساڵ ه ئۆسكار (ئه‌ڵمانیا) گه‌ش ه نه‌كردووه‌و باڵق نه‌بووه .ئه‌م روانگه‌یه، ی فیكری ئ��ام��اژه‌ی � ه ب�ه‌گ�هش� ه ن �ه‌ك��ردن � ی نه‌ته‌وه‌یه‌ك‌و وه‌ستان له‌شوێنێكدا بۆ ماوه بیست ساڵ ،كه‌ئه‌گه‌ر ئه‌م بیست ساڵ ه له‌مێژوو بسڕدرێته‌و‌ه ته‌نها یه‌ك چركه‌سات ده‌مێنێته‌وه .چركه‌ساتێك كه‌ئۆسكار ی بڕیارده‌دات سه‌ره‌نجام بگهڕێتهوه بۆ ال ی سیاسی. گه‌شه‌و تێگه‌یشتن ی ئه‌ڵمانیادا ی ل��هم��ێ��ژوو وه‌ك ئ����هوه رووی����داوه‌و له‌فیلمه‌كه‌دا دی���اره ،پرسی ی ی په‌یوه‌ستبوون ی گرنگترین هۆكار ئابوور ی نه‌ته‌وه‌ییه‌وه. جێرمه‌نه‌كان ه به‌سۆسیالیسم له‌به‌شی سه‌ره‌تایی فیلمه‌كه‌دا ئێم ه ئۆسكارو ی وێنایی ده‌بینین. ی وه‌ك دوو خواز‌ه دایك ی هێتله‌ر ،ئێگنێس ئۆسكار به‌جێگا ی جێرمه‌ن .ئۆسكار وه‌ك ی نه‌ته‌و‌ه به‌جێگا هێتله‌ر كورته‌بااڵی ه (هێتله‌ر له‌ئه‌وروپا ی كورت ه بااڵییه‌و‌ه به‌پێاو‌ه بچوكه‌ك ه به‌هۆ ده‌ناسرا ،له‌پرس ه سێكسییه‌كان ك ه له‌ناو گ �ه‌وره‌ك��ان��دا ب��اوه خ��ۆی دوورده‌گ��رێ��ت، وه‌ك هێتله‌ر كه‌ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ دوایین
ی سێكسی نه‌بوو). ده‌زگیرانیشیدا پێوه‌ند ئێگنێس ئۆسكار پێشكه‌ش بهم دونیای ه ی ی كه‌نازانرێت باوك ده‌كات ،ئه‌و ئۆسكار‌ه كیی ه (لێره‌دا گاڵته‌ده‌كرێت به‌ناسنامه‌و ی هێتله‌ر) .هاوته‌ریب له‌گه‌ڵ شوناسی خێزان ئ�هم دوو كه‌سایه‌تیی ه سه‌ره‌كییه ،دوو ره‌قیب به‌رامبه‌ر بهیهك بوونیان هه‌ی ه ك ه ی له‌ش‌و رۆحی ی هێمایین خاوه‌ن به‌شێوه‌یه‌ك ی ئێگنێسن .ئه‌م دووكه‌س ه ئیان برۆنسك ی به‌ره‌چه‌ڵه‌ك پۆڵه‌ندایی‌و ئالفرێد ماتزارت ی دیموكراسی‌و ئه‌ڵمانین .ئیان ره‌م���ز ی كلتوورییه‌و‌ه شلۆندرۆف مۆدێرنیسم ی وشیاران ه به‌شێوه‌ی گاڵته‌پێكردنێك دیموكراسی له‌جه‌نگدا ده‌ناسێنێت. ی پ��ێ��وی��س��ت� ه ئ���ام���اژه ب��ك��هم ب�� ه به‌ش تاقیكردنه‌و‌ه سه‌ربازییه‌كان ك ه لهسهر ی سمت‌و ی فۆڕم ئیان ئه‌نجامده‌درێ‌‌و له‌بار پێ‌و ساغی له‌شییه‌و‌ه پێی راده‌گه‌یه‌نن، ی نیی ه بڕوات ه سه‌ربازی. ی ئهوه كه‌توانا ی فاشیزمه. ی ترهوه نوێنه‌ر ئالفرێد له‌الیه‌ك ده‌یهێنمه‌و‌ه بیرتان كه‌فاشیزم سه‌ره‌تا باس له‌پێكه‌وه‌بوون‌و هاودڵی نه‌ته‌وه‌كان ی نه‌ته‌وه‌یی ده‌ك���ات‌و دوات��ر ره‌ن��گو ب��ۆ ده‌گرێت ه خ��ۆی‌‌و هه‌موو شته‌كان بهوه ی ده‌چێت له‌ناو به‌رژوه‌ندیی ه سیاسییه‌كان ئه‌م قوتابخانه‌دا بتوێته‌وه .سه‌رنجبده‌ن بهو ی كه‌ئالفرێد و یان پێكهوه وتووێژ به‌ش ه ده‌كه‌ن‌و ئالفرێد ئه‌ڵمانی‌‌و پۆڵه‌نداییه‌كان ی ی یه‌كتر ده‌زان��ێ��ت .ئ �هو شوێن ه ب�هب��را ی خۆشه‌ویسسته‌ك هی، كه‌ئیان ده‌ڕوات ه ال ی ماركس ئه‌و ئاماژه‌ی ه به‌بیركردنه‌وه‌كان ی ی دژ بهوهی ه مرۆڤه‌كان‌و باوه‌ڕ قوتابخانه‌ی ه ی كااڵیی په‌یدا بكه‌ن‌و ببن مرۆڤه‌كان به‌هایه‌ك ی ی نه‌ته‌وه‌یه‌ك ك ه له‌واڵتێك بهكااڵ .تاكه‌كان دیموكراتیكدان ته‌نها بیر له‌چێژوه‌رگرتن‌و ی راب���واردن ده‌ك �هن �هوهو ئ �هوهن��ده مه‌ست ی خۆیانن نازانن كه‌ده‌روونییان‌و خۆشییه‌كان ی مرۆڤایه‌تییان به‌تااڵن ده‌ڕوات. به‌ها ماركس له‌كتێبی كاپیتاڵدا ،به‌كااڵبوون‌و ی ی بازرگانیبوون ی به‌كااڵیه‌ك چۆنیه‌ت ی له‌الیه‌ن شوناسی كلتوور ی ب���ۆرژوازی���ی���هوه سیستم داوه‌ت ه بهر لێكۆڵینه‌وه‌و زۆر جوان باسی لێكردووه .هه‌م بیركردنهوه ره‌خنه‌گرانه‌یه‌ش ی ل��ه‌س��ی��ن��هم��ادا ره‌ن��گ�� داوات�����هوه ،بیرتۆلۆچی ی زۆرجار لهژێر كاریگه‌ر ی ئه‌م جۆره بیركردنه‌وه‌ی ه ماركسدا ده‌ستیداوه‌ت ه ره‌خ�����ن�����ه‌گ�����رت�����ن ی له‌كاپیتاڵیسم .ئهوه له‌ئۆسكار قه‌وماوه، له‌الیه‌ن ئێگنێسه‌و‌ه ب ه هه‌ڵه‌یه‌كی زۆر ناخۆشی ئالفرێد ده‌زان�������رێ�������ت ، ل����ه‌راس����ت����ی����دا ده‌ره�����ێ�����ن�����ه‌ر ی س��هره��ه‌ڵ��دان�� ی هێتله‌ر له‌بێزار ل���هب���ۆرژوازی‌‌و
س �ه‌رم��ای �ه‌داری‌‌و مه‌یل ب��ه‌ره‌و فاشیزمدا ده‌بینێت .هه‌روه‌ها بڕوانن له‌روانینی نفره‌ت ی ئۆسكار به‌ره‌و ئ��اوی‌‌و پڕ ل �ه‌رق‌و بێزار ی ك ه یان‌و ئێگنێس ی ئه‌و ئۆتێل ه په‌نجه‌ر‌ه ی تێدا پێكهوه خه‌وتن ،هه‌روه‌ها بێ مباالت ی ی خۆشه‌ویستن ئیان به‌رامبه‌ر به‌هه‌ست ی باوكی)، ئۆسكار بۆ ئیان (جۆرێك هه‌ست ی ی كه‌به‌رژه‌وه‌ندی خۆ مه‌گه‌ر ئه‌و كاتان ه تێدایه. ی ده‌دات ی خۆ ئێگنێس له‌كۆتاییدا جێگاك ه به‌ماریا .ئه‌ویش خ��وازه‌و ئاماژه‌یه‌ك ه بۆ ی ك ه له‌الیه‌ن ی ئه‌ڵمان ،ئه‌و كه‌س ه نه‌ته‌و‌ه ی كراوه‌ت ه سه‌ر، فاشیسمه‌و‌ه ده‌ستدرێژ ی ئه‌م تااڵن ه جه‌سته‌یی ی له‌چۆنیه‌ت بێئه‌و‌ه (كلتووری ،ئابوورییه) تێبگات. مێژووی نازیسم :نمایشی لیبۆكه‌كان ی ئۆسكارو به‌برا ره‌نگ ه بكرێت یه‌كترناسین (كورته‌بااڵیه‌ك ك ه له‌سێركدا كارده‌كات) ی ته‌نه‌كه‌ییه. ی ته‌پڵ له‌خاڵ ه به‌هێزه‌كان ی تایبه‌ت به‌ئۆسكارو فیلم له‌سێكانسه‌كان ی فاشیزم‌و به‌برادا ،سه‌رجه‌م بیركردنهوه ی رایش به‌گاڵته‌جاڕ ده‌زانێـت‌و ئایدۆلۆژیا ی ده‌بینێت .ئه‌و وه‌ك نمایشی لیبۆكه‌كان ی ك ه ل�هخ��ۆڕاو بێ هیچ بنه‌مایه‌ك شت ه ی كۆده‌كاته‌و‌ه هه‌تا بۆ چه‌ن كۆمه‌ڵێك له‌خۆ ی ی ئه‌ڵمانیا ساتێك(كه‌ده‌كرێ به‌مێژوو نازییه‌كان ناوی لێببه‌ین) سه‌رقاڵبن .ئه‌م ی ی رووخان ی به‌برا ،ئ�ه‌وپ�ه‌ڕ قسه‌كردن ه ی كورته‌بااڵیه‌كه‌و‌ه ن�هت�ه‌وه‌ی�ه‌ك له‌زمان ی ی كه‌ال ده‌خات ه روو كه‌لیبۆكه ،ئه‌و شت ه ی ئه‌ودا ره‌نگیدایه‌وه. هێتله‌ر ته‌نها له‌خۆكوژ به‌برا “ئێم ه كورته‌بااڵكان هه‌ڵه‌مانكرد ك ه لهسهر ئه‌و بتوونان ه سه‌مامان كرد كه‌بۆ غووله‌كان درووستكرابوو” له‌شوێنێكتیر بهم شێوه‌ی ه باس له‌كورته‌بااڵبوون ده‌كات ی تێگه‌یشتن‌و كه‌ئاماژه‌ی ه بۆ ناته‌واوبوون گ���ه‌ور‌ه ن �هب��وون “ ك��ورت�هب��ااڵك��ان نابێ له‌ناو بینه‌ره‌كاندا بن ،ئ�ه‌وان ده‌بێ رۆڵ ی ك ه له‌راستیدا بگێڕن ”.ئه‌و رۆڵگێڕان ه ی دهركردبوو. ی نه‌ته‌وه‌یی ناو به‌سۆسیالیزم ی ئه‌م نه‌ته‌وه‌یی بوون ه بێ ره‌گ ه نه‌ته‌وه‌یه‌ك به‌ره‌و له‌ناوبردن برد.
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
18فه‌رهه‌نگ
دابڕان له‌نێوان رهخنهی نه‌ریتی‌و رهخنهی مۆدێرندا یونس ره‌زایی بهشی دووهه‌م‌و كۆتایی ()5 پێشتر وتم خوێنه‌ر لهروانگهی نووسه‌ری نوێوه گرینگایه‌تیه‌كی زۆری هه‌یه ،باسی خوێنه‌رێك كرا كه‌خه‌ریكی به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی ده‌قی نووسه‌ره له‌ده‌روونی خۆیدا ،هه‌ڵبه‌ت باسی جۆرێك خوێنه‌ری تریش ك��را ،كه به‌‌به‌رده‌نگی بێده‌نگ نێودێر ك��را .ئه‌گه‌ر له‌هه‌ندێ به‌ستێنی كۆشانی ئه‌و خوێنه‌رانه به‌رباڵوتر بتۆژینه‌وه ،ده‌گه‌ینه ئه‌و ئاكامه‌ی كه‌دوو جۆر خوێنه‌ر له‌گشتیترین پێناسه‌دا بوونیان هه‌یه ،خوێنه‌ری داهێنه‌ری نوێ یا ره‌خنه‌گری نوێ‌و خوێنه‌ری ده‌مهه‌راشی تووتی ئاسا یا ره‌خنه‌نووسی كۆن. "رۆاڵن بارت" له‌نێو خوێنه‌راندا خوێنه‌رێكی تێگه‌یشتوو ده‌ستنیشانده‌كا كه "ئه‌ویش وه‌ك هه‌موو خوێنه‌رانیتر ده‌خوێنێته‌وه"، بهاڵم خوێندنه‌وه‌كه‌ی خوێندنه‌وه‌یه‌كی قووڵه. به‌رهه‌م مانا ناكاته‌وه‌و روونكردنه‌وه‌ی نییه چون پێیوایه كه‌هیچ شتێ ل �ه‌ده‌ق روونتر نییه ،ئه‌ركی ئه‌و خوێنه‌ره ئه‌وه‌یه كه‌قسه‌و ب��ۆچ��وون��ی خ��ۆی ل �ه‌س �ه‌ر ئ��هو به‌رهه‌مه‌ی خوێندوویه‌ته‌وه ده‌رب��ب��ڕێ ،ئ�هو خوێنه‌ره ره‌خنه‌گری ئه‌ده‌بی‌یه"( .نقد و حقیقت چ)3 خوێنه‌رێكی تریش كه‌ده‌كرێ باسی لێبكرێ، خوێنه‌ری تووتی ئاسای ترسنۆكه ،ئه‌ویش ن��اوی ره‌خنه‌گر ب��هدوای خۆیدا ده‌كێشێ، ب �ه‌اڵم ره‌خنه‌گری نه‌ریتخواز كه‌خۆی پێ به‌رزه‌خوێنه‌ره‌و مانای خۆی پێ روونترین مانایه‌و دادوه‌رییده‌كا .ره‌خنه‌گری نوێ كاری بایه‌خدانه‌رانه ناكا ،راس��ت بهپێچهوانهی ره‌خنه‌گری نه‌ریتییه‌وه كه‌پێیوایه ره‌خنه نیشاندانی راده‌ی باشی یا خراپی به‌رهه‌مێكه‌و خه‌ڵكیش دوای ئ�هو روون��ك��ردن�ه‌وه‌ی ئهوه كه‌تێده‌گه‌ن كام به‌رهه‌م دره‌وشاوه‌یه‌و كامه به‌رهه‌م بێ كه‌ڵكه .كه‌واته رهخنهی نوێ ب��ی��روڕای گ��ه‌اڵڵ��ه‌داری ره‌خ��ن�ه‌گ��ره ب��ه‌‌دوور له‌‌بایه‌خدانان ،ئه‌گه‌رچی به‌قه‌ولی "ریچاردز" ره‌خنه‌گری ئه‌مڕۆش ب��ۆی هه‌یه له‌هه‌ندێ چه‌مكی بایه‌خی كه‌ڵكوه‌رگرێ‌و ره‌نگه نه‌توانێ لێیان ده‌رباز بێ (هه‌ڵبه‌ت شێوهو گه‌اڵڵه‌ی كه‌ڵكوه‌رگرتن له‌‌چه‌مكه بایه‌خیییه‌كان بۆ رهخنهی نوێ زۆر جیاوازه له‌‌بایه‌خدانانه نه‌ریتییه‌كان ،ئ�ه‌گ�ه‌رچ��ی ره‌خ��ن �هی نوێ زیاتر سه‌رقاڵی ك��ارك��ردن‌و تاوتوێكردنی بۆچوونه‌كانی ره‌خنه‌گره لهسهر بابه‌ت‌و خه‌ریكی دووره‌پ�ه‌رێ��زی��ی�ه له‌‌سه‌ره‌تی دان به‌بابه‌ته ئاكاری‌و بایه‌خییه‌كان) .كه‌واته دیارترین دی��ارده‌ی رهخنهی نه‌ریتی كه‌زۆر ن��ووس��ه‌ری وه‌ك دی��چ��ز ،ری��چ��اردزو ب��ارت جه‌ختیان له‌سه‌ركردووه ،بایه‌خیبوونیه‌تی. واته ره‌خنه‌گری نه‌ریتی نه به‌پێی گه‌اڵڵه‌یه‌كی ئه‌ده‌بی‌و سیستمێكی ره‌خنه‌یی ،بهڵكو به‌پێی ئه‌و بایه‌خانه‌ی له‌‌زه‌ینیدا گۆڕاون ،بایه‌خ بۆ به‌رهه‌م ده‌ستنیشانده‌كاو ئه‌وه‌نده‌شی بوێری
نییه كه‌بنه‌ماكانی بیری خ��ۆی ده‌رب��خ��او ئایدیۆلۆژییه‌ك كه‌ئه‌و بایه‌خانه‌ی ئه‌و پشتی پێ به‌ستوون بخاته‌ڕوو .بهو پێیه ئه‌و شێوه ره‌خنه‌یه ،ره‌خنه‌یه‌كی سنوورداری داخراوه‌و به‌باوای بارت چاو له‌‌سیستمێك ی ره‌نگاوره‌نگی بێبه‌ها ده‌كا بهناوی ئایدیۆلۆژی بۆرژوازی. ئه‌و ته‌نانه‌ت ئه‌و ره‌خنه‌گرانه‌ش به‌دوو ده‌سته دابه‌شده‌كا ،كه‌ورده‌بۆرژواكان به‌رچاو ته‌نگتر له‌وانیترن .ئه‌وان النیكه‌م ئه‌گه‌ر نه‌یانتوانی به‌رده‌نگ‌و جه‌ماوه‌ر وه‌ك خۆیان لێبكه‌ن، شوێنێكی بۆ قایلن ،بهاڵم تاقمی دووهه‌م، وات�ه ورده‌ب���ۆرژوای ئه‌ده‌بی "چ��اوی دیتنی مرۆڤی تریان نییه ،لهئاست خه‌ڵكیتر كوێرن، حاشای لێده‌كه‌ن ،یا ده‌یكه‌ن بهخۆیان ،یا وه‌الی ده‌نێن ،كه‌واته ورده‌ب��ۆرژوای ئه‌ده‌بی به‌ستێنێكه بۆ به‌دیهاتنی فاشیسمی ئه‌ده‌بی". /درجه صفر نوشتار ،روالن بارت ،ل /22 ره‌ن��گ��ه ئ���هو پ��رس �ه زه‌ق��ب��ێ��ت �هوه ئ�ه‌گ�ه‌ر ورده‌ب��ۆرژوای ئه‌ده‌بی لهئاست بهرهی نوێدا كوێره‌و كاری به‌‌كاری نییه ،بۆ ئه‌و به‌ره‌یه گوێی له‌وانه ناخه‌وێنێ؟ راستییه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه كه‌ئه‌م تاقمه رهخنهی نوێ به‌مه‌ترسییه‌كی گهوره ده‌زانن‌و له‌‌نوێخوازی ده‌ترسن ،گه‌اڵڵه‌شیان هه‌یه بۆ به‌ربه‌ره‌كانی له‌گه‌ڵ ئه‌و ره‌وته ،ئه‌وانه له‌الیه‌ك ئه‌و به‌ستێنه نوێیه بههیچ ناودێر ده‌كه‌ن‌و له‌الیه‌كی ترهوه خۆیان وه‌ك الیه‌نگری ده‌نوێنن‌و له‌‌ئاكامدا هێرشی ده‌كه‌نه سه‌ر .ئه‌وانه هه‌ر چه‌ند بۆ خۆیان پێیانوایه له‌‌فه‌زایه‌كی به‌ریندا ده‌ژین‌و بیریان هه‌رالی رابردوویه‌كی به‌شكۆیه ،به‌هۆی نه‌گۆڕی ستراتێژی خوێندنه‌وه‌ی نه‌ریتییانه‌ی خۆشیان ته‌نیا بهیهك شێوه له‌گه‌ڵ ده‌قه‌كان هه‌ڵسوكه‌وت دهكهن ،خۆیان له‌‌قه‌ره‌ی ده‌قه نوێیه‌كان ناده‌ن‌و خوێندنه‌وه‌ی تاك ده‌نگی‌و نه‌گۆڕیان لهسهر ده‌قه كۆنه‌كان ده‌پارێزن .هه‌ر چه‌شنه خوێندنه‌وه‌یه‌كی نوێ‌و چه‌ند ده‌نگیش له‌مه‌ڕ ئ�هو ده‌ق��ان �هوه ب�ه‌رپ�ه‌رچ��ده‌ده‌ن�هوه، له‌ساتێكا ره‌خنه‌گرانی نوێ بهبۆچوونی تازه‌وه رووب �ه‌ڕووی ده‌قه كۆنه‌كان ده‌بنه‌وه‌و له‌‌زۆر ره‌هه‌نده‌وه ده‌قه‌كان تاوتوێ دهكهن .ئه‌وانه تێكڕای ئه‌و كڵیشه‌و عاده‌تانه‌ی نووسه‌رانی بهر له‌وان سه‌قامگیریان كردوون ،ده‌ڕووخێنن، "فۆڕمه‌كان ئاڵۆزده‌كه‌ن‌و به‌شوێن زیندووییه‌كی نوێوه‌ن له‌‌زمان‌و ئه‌ده‌بدا" (درجه زفر نوشتار) سه‌ره‌ڕای ئه‌وانه‌ش ره‌خنه‌گری نوێ ده‌نگی خۆی بهتهنیا ده‌نگ نازانێ ،ئایدیاو بۆچوونی ناشارێته‌وه‌و سنووری نه‌كێشاوه ،تا ئه‌و شوێنه‌ی ده‌زانێ په‌ل ده‌بزێوێ‌و زه‌مینه‌یه‌كی سپی دێڵێته‌وه بۆ منه‌كانیتر كه‌نه‌زانینه‌كانی ئه‌و كامڵ بكه‌ن .ئیتر ناڵێ "چون من تێناگه‌م ئێوه نه‌فامن". ره‌خنه‌گری نوێ بهر له‌هه‌موو شتێك تێكڕای نیشانه په‌راوێزییه‌كان وه‌ال ده‌نێ‌و ته‌نانه‌ت زه‌ینی له‌پێش گریمانه‌كان ده‌ش��وات �هوهو كاری بههیچ كام له‌و ئاكامانه‌وه نییه كه ل �هدهرهوهی ده‌ق به‌دی دێن ،له‌گه‌ڵ خودی به‌رهه‌م پێوه‌ندی ده‌به‌ستێ .بۆچی ،چون
ره‌خ��ن��هی خ��ۆی پ��ێ ره‌خنه‌یه‌كی ئه‌و په‌ڕزمانییه ،واته لهدۆزینهوهی حه‌قیقه‌ته‌كان خۆ ده‌بوێرێ‌و هه‌وڵی لهسهر موعته‌به‌ر بوون یا ناموعته‌به‌ر ب��وون چ��ڕده‌ك��ات �هوه .كه‌سیستمێكی ته‌بای له‌‌نیشانه‌كان پێكهێنا ئه‌و ده‌م موعته‌به‌ره‌و ب �هو شێوه‌یه سه‌راپای ده‌ق ده‌ناسرێ ،بهاڵم رهخنهی نه‌ریتی بهپێچهوانهوه لهسهر راست یا ناراست بوون‌و ئه‌و شتانه‌ی لهدهرهوهی ده‌قن پێ داده‌گرێ. به‌پێی هه‌ڵپه‌و زه‌وق كارده‌كا ،زیاتر له‌‌نووسه‌ر ده‌دوێ تا به‌رهه‌م ،ئه‌ویش نووسه‌رێك كه كه‌سایه‌تییه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ ره‌خنه‌گری نه‌ریتی وێك بچن یا دژ بن. دیچز ده‌ڵێ رهخنهی ئه‌و جۆره ره‌خنه‌گرانه پێوه‌ندی به‌ڕاده‌ی به‌رباڵوی زه‌وقه‌وه هه‌یه، ره‌خنه‌گر هه‌ر وه‌ختێك الیه‌نێكی كه‌سایه‌تی نووسه‌ری به‌دڵبوو له‌گه‌ڵ هه‌ندێ له‌ده‌قه‌كه ئاوێته‌یان ده‌ك��او ده‌قێكی بێده‌نگی دووره ده‌ق به‌رهه‌مدێنێ ،لێره دایه‌‌كه كه‌مترین باری زانستی به‌رچاو ده‌كه‌وێ. ()6 رهخنهی ئه‌ده‌بی ك��وردی ،ئه‌مڕۆكه به‌پێی دابه‌شكرانی ن��ووس�ه‌ری ك��ورد بهسهر دوو ده‌ڤ���ه‌ری ك��ۆن‌و ن��وێ��وه ،ل���ه‌دوو شوێنه‌وه خه‌ریكی پشوودانه .دوو عه‌قڵیه‌تی زاڵ‌و په‌ره‌دار له‌به‌ستێنی ئه‌ده‌بی كوردیدا كه‌ش‌و هه‌وایه‌كیان پێكهێناوه ،كه‌ده‌كرێ به‌دوو ئاراسته‌ی جیاوازه‌وه رووب��ه‌ڕووی ببینه‌وه" عه‌قڵییه‌تێك كه‌بڕوای به‌دژكرده‌وه‌یه لهئاست ده‌قی سه‌ركه‌وتوو یا ناسه‌ركه‌وتوو و زیاتر خه‌ریكی وه‌سفی غه‌یره شیكاری گشتیبینه، مۆركی سه‌ركه‌وتوو یا ناسه‌ركه‌وتوو ،راست یا چ�ه‌وت ده‌دات��ه پاڵ بیری نووسه‌رانه‌وه نه‌ك نووسراوه‌كان .ره‌خنه‌یه‌كی بایه‌خده‌رانه كه‌سه‌رچاوه‌ی ئه‌و بایه‌خانه‌ی ئه‌و ره‌خنه‌یه بۆ ده‌قێك یا نووسه‌رێكی به‌‌شه‌رعی‌و ره‌وا ده‌زانێ ته‌با یا ناته‌با بوونییه‌تی له‌گه‌ڵ تێگه‌یشتنی باوی ئه‌وان .هه‌ر به‌رهه‌مێك گومان بخاته ئ �هو تێگه‌یشتنه‌وه مۆركی سه‌ره‌ڕۆو الڕێ ده‌خوا .ئه‌و شێوه ره‌خنه‌یه له‌‌كورده‌واریدا بیروڕای تایبه‌تی كۆڕێكه كه‌هیچ چه‌شنه هه‌وڵێكی ئاوێته‌ی زانیاری‌و شیكاری ن��اده‌ن‌و ئهوهی كه‌به‌رهه‌مێك له‌‌چ پله‌یه‌كی سه‌ركه‌وتوویی یا ناسه‌ركه‌وتوییشدا بێ ،بیری باوی گشتی رای بۆ ده‌رده‌كا .واته ئه‌و محه‌كه نه‌گۆڕانه ل�هدهرهوهی ده‌ق پشت ئه‌ستوورن به‌‌ئایدیۆلۆژییه‌كی ش����اراوه .ب��ۆ نمونه، ده‌توانین ئه‌و شێوه‌یه‌ی ئاراسته‌ی به‌رهه‌مه ره‌خنه‌ییه‌كانی عه‌بدولخالق یه‌عقووبی ،كراوه ده‌ست نیشانبكه‌ین. ئه‌و به‌ناو ره‌خنه نووسانه‌ی كه‌به‌روونی‌و بێ رووپۆشی حاشا لهدهقی نوێ ده‌كه‌ن‌و هیچ چه‌شنه هه‌ڵسوكه‌وتێكیان له‌گه‌ڵیدا نییهو به‌رنامه‌ی درێژخایه‌نیان هه‌یه بۆ نه‌بینین‌و حاشاكردن لهدهقی ن��وێ ،ره‌خنه‌نووسانی نه‌ریتین ،ئه‌وانه ورده‌بۆرژوای ره‌خنه‌یی رۆاڵن
بارتن .هه‌ر وشه‌یه‌ك بهو چه‌شنه‌ی له‌گه‌ڵ عه‌قڵییه‌تی ئه‌وان نه‌گونجێ ده‌ده‌نه بهر تیری تانه ،گوتاریشیان گوتارێكی جدی‌و شیكارانه نییهو خ��اوه‌ن هیچ بنه‌واشه‌یه‌كی تایبه‌ت نین ،بهاڵم سه‌بكی تایبه‌تی خۆیان هه‌یه، گاڵته‌جاڕانه دوان‌و سووكایه‌تیكردن. ئه‌وان حوكم ده‌ده‌ن ،كه‌واته دیسان یه‌كێكیتر له‌وه‌سفه‌كانی رهخنهی نه‌ریتی بهخۆیان ده‌قه‌بڵێنن ،وات��ه دادوه‌ری ده‌ك��هن نه‌ك شیكاری ،بۆ وێنه ئه‌و شێوه نووسینانه‌ی ئه‌وان پێشینیازیده‌كه‌ن ،ره‌سه‌نن‌و الدان له‌و شێوازه تاوانه ،كه‌چی به‌هۆی رواڵه‌تبینی خۆیانه‌وه دیسانه‌وه وه‌سفی ئه‌و شێوازه ناكه‌ن ،كه‌بۆ وێنه به‌ره‌سه‌نی ده‌زانن .واته توانای پێناسه‌ی ره‌خنه‌ییانه‌ی ره‌سه‌نایه‌تیشیان نییه. ئه‌و تاقمه واته ره‌خنه‌نووسانی نه‌ریتی ئه‌ده‌بی كوردی ئه‌مڕۆ كه به‌‌ئاراسته‌یه‌كی دیكه‌وه‌و لهژێر ناوی شاراوه‌ی نه‌ریتی نوێخواز نه‌ك ره‌سه‌نی نوێخواز خه‌ریكی جموجۆڵن .راست لێره‌دایه كه‌ئایدیۆلۆژیای ئه‌و تاقمه به‌دیارده‌كه‌وێ. ئیتر توانای شاردنه‌وه‌ی ئه‌و مه‌به‌سته‌یان نییه كه له‌‌ناسرانی ده‌ترسان .كاتێ نه‌ریتیترین نووسه‌ر له‌وتاری ئاماڵ ره‌خنه‌ییدا راده‌گه‌یه‌نێ كه‌داكۆكی له‌‌نوێبوونه‌وه ده‌كاو داوتر كوتوپڕ په‌المارده‌كاته سه‌ر نوێكاری ،تاكتیكه‌كه‌ی ده‌دۆزرێته‌وه. رهخنهی ئه‌ده‌بی نه‌ریتی كوردی دژایه‌تی ئه‌و ره‌خنه نوێكاره‌ی ك��ردووه كه‌ئاوڕی لهسهر ره‌سه‌نایه‌تی‌و كۆنه‌كان داوه‌ت���هوه ،بۆچی، چون ئه‌گه‌ر ره‌خنه‌گرێكی مودێڕن "چوار چێوه‌یه‌كی بۆ یاساكانی ئ�هو ژان��ره" كرد كهئهوان بهموڵكی خۆیانی ده‌زانن‌و به‌‌تواناوه شه‌پۆلی خسته ئاگایی باوی ئه‌وانه‌وه ،چون وه‌ك هامه‌هانگی ئه‌وان ن �ه‌دواوه به‌ناڕه‌وای ده‌زان��ن .دوو وش�هی "وه‌ك" و "هاوڕه‌نگ" دیسانه‌وه هه‌ڵده‌گرن‌و خۆی لێ ده‌پارێزن. رهخنهی نوێی كوردی به‌زۆری نه‌ك بهگشتی هه‌وڵی لهسهر ئهوه چڕكردووه‌ته‌وه له‌ده‌ق نزیك بێ ،هه‌رچی جارجار مه‌وداشی له‌گه‌ڵ ده‌ق زۆر بووه ،بهاڵم به‌زۆری په‌رژاوه‌ته سه‌ر ده‌ق .ئیتر چۆن‌و چه‌ند سه‌ركه‌وتوو بووه، شیكاری تایبه‌تی خۆی پێویسته ،بهاڵم گرنگ ئه‌وه‌یه كه‌متر له‌نیشانه په‌راوێزییه‌كان دواوه، ئه‌گه‌ریش وابووبێ هه‌ر له‌الیه‌ن نوێخوازانی ت��ره‌وه‌و به‌زمانی ئه‌وپه‌ڕ ره‌خنه‌یی پێشی پێگیراوه ،بهاڵم رهخنهی تایبه‌تی كوردی به‌رده‌وام ئه‌و شتانه‌ی لهدهرهوهی ده‌ق بوون، به‌ره‌سه‌ن داده‌نێ ،چون راسته‌قینه بۆ ئه‌و لهدهرهوه دایه ،نه‌ك له‌‌ده‌قدا ،كه‌واته ئه‌گه‌ر باسێكی ساكاریشی لهسهر ده‌ق‌بێ
چیرۆكێك ی لۆئیس بۆنۆئێل
و :به‌هار ساڵه‌ح
حیكایه‌تێكی خوازراو كارمه‌نه چكۆله زۆر گوێڕایه‌ڵ بوو. پاكیزه‌یی كارمه‌نیستا وێ��ردی سه‌ر زاری هه‌مووان ب��وو .دایكی شه‌و و رۆژ ئاگاداری بوو و به‌وشیارییه‌كی ته‌واوه‌وه دیوارێكی به‌ده‌ور كچه‌كه‌یدا كێشا ب��وو بۆ ئ��ه‌وه‌ی له‌داوه‌كانی جیهان پارێزراو بێت .كه‌كارمه‌نیستا گه‌یشته ته‌مه‌نی دوانزه سااڵن ،دایكی زۆر نیگه‌رانبوو .له‌به‌رخۆیه‌وه وتی "ئه‌و رۆژه‌ی كچه‌كه‌م بۆ یه‌كه‌مجار ده‌كه‌وێته سووڕی مانگانه ،ماڵئاوایی له‌پاكیزه‌ییه زێڕینه‌كه‌ی ده‌ك��ات.".
دایكی بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌م كێشه‌یه رێگه‌یه‌كی دۆزییه‌وه .كه‌بۆ یه‌كه‌مجار به‌زه‌ردبوونی ره‌نگی كارمه‌نیستای زان �ی ،وه‌ك شێته‌كان هه‌اڵته سه‌ر شه‌قام‌و ده‌سته گوڵێكی سووری كڕی. "وه‌ره كچم لێم وه‌رگره كاتی خۆیه‌تی ببی به‌ژن" .كارمه‌نسیتاش فریوی خ��وارد‌و شادمان له‌و گوڵه سووره جوانانه له‌بیریچووه‌وه كه‌وتووه‌ته سووڕی مانگانه‌وه .هه‌موو مانگێك‌و دوازده‌ج�����ار ل �ه‌س��اڵ��داو چه‌ندساڵ ب���ه‌رده‌وام ،ب�هم شێوه كارمه‌نێستا له‌و حه‌قیقه‌ته بێزاركه‌ره پارێزراو ده‌م��ای��هوه .ه �ه‌ر كه‌پێش سێزده‌ی هه‌ر مانگێك‌و سێبه‌ره‌كانی ژێر چاوی ده‌ركه‌وتن ،دایكی گوڵه سووره‌كانی
پێشكه‌شده‌كرد. كارمه‌نێستا ببوو به‌چل سااڵن .دایك ی كه‌ئیتر زۆر پیر ببوو ،هێشتا به‌نێوی كارمه‌نێستا بانگیده‌كرد .هه‌رچه‌ن هه‌مووان پێیانده‌وت دوونا كارمێال. ئه‌و ساڵه مانگێك هات كه‌ئیتر سێبه‌ر نه‌كه‌وته ژێر چاوی ،هه‌ر بۆیه دایكی ده‌سته گوڵێكی سپی پێدا" .بیگره كچم ئێستا كه‌ئیتر ده‌ستت له‌ژن بوونت هه‌ڵگرتووه ،ئه‌مه دوایین ده‌سته‌گوڵه پێشكه‌شتی ده‌ك��هم". كارمه‌نێستا تووڕه‌بوو " به‌اڵ دایه من تائێستا نه‌مده‌زانی ژنم" ،نا ئه‌مه زۆر خراپتره كچم" هه‌مان ده‌سته‌گوڵی سپی ب��وو كه له‌سیسبووندا‌و ئه‌و كاته‌ی گه‌اڵكانی
وه‌ریبوون‌و وشك لهسهر تابووته‌كه‌ی كارمه‌نسێتا دایانا. حیكایه‌تێكی نه‌خوازراو كه‌مێرییه چكۆله‌ش گه‌یشته ته‌مه‌نی هه‌ستیار ،دایكی ئه‌ویش ویستی هه‌مان كاری دایكی كارمه‌نێستا چكۆل بكات، كه‌زانی مێری ره‌نگی په‌ڕیوه‌و سێبه‌ر كه‌وتووه‌ته ژێر چاوانی ده‌سته‌یه‌ك گوڵی سووری پێشكه‌شكرد ،به‌الَم ماركیتا زۆر له‌كارمه‌نێستا بێ شه‌رمتر بوو .ده‌سته‌گوڵه‌كه‌ی گرت، په‌نجه‌ره‌كه‌ی ك���رده‌وه‌و گوڵه‌كانی فڕێداو كه‌وته سوڕی مانگانه‌وه. س��ه‌رچ��اوه: com
www.jenopari.
له‌نیشانه‌یه‌ك ده‌گه‌ڕێ ل�هدهرهوهی ده‌ق ،بۆ وێنه كه‌سایه‌تی نووسه‌رو ره‌نگه له‌زه‌مانێكی كۆنیشدا ،وه‌ك نیشانه‌یه‌ك له‌زه‌مانێكی راب���ردوودا شوێنێكی تریشدا .وات �ه ئه‌گه‌ر رهخنهی نوێ باسی "ره‌سه‌نایه‌تی لهروانگهی نه‌ریتییه‌كانه‌وه" بكا ئیتر ل �هو بازنه‌یه نایه‌ته‌ده‌رو به‌هه‌ر چه‌شنێ بۆی بلوێ نادوێ. ه �ه‌ر نیشانه‌یه‌كیش (هه‌ڵبه‌ت نیشانه‌ی ده‌ركی) ناكاته كه‌ره‌سه ،بهاڵم كه‌ره‌سه‌نایه‌تی له‌الیه‌ن رهخنهی نه‌ریتییه‌وه پێناسه بكرێ، ئهوهی باسی لێكراوه هه‌مووشت بووه جگه لهدهقی سه‌ره‌كی. ()7 ب��ێ��گ��وم��ان به‌ستێنی ب���ه‌رب�ڵ�اوی ده‌ق��ی داهێنه‌رانه‌ی كوردی له‌‌مڕۆدا ئامێزی ئاوه‌اڵیه به‌رووی تواناكانی رهخنهی نوێداو چاوه‌ڕوانی هه‌ڵسوكه‌وتی به‌جێی ره‌خنه‌گرانی نوێیه، ئیتر رهخنهی نه‌ریتی ده‌بێ ماڵئاوایی له‌و ده‌قانه بكا كه‌ده‌ره‌قه‌تیان نایه ،بهاڵم ئهوهی كه‌ره‌خنه‌ی نوێ تائێستا چهنده به‌ره‌وپێش هه‌نگاوی هه‌ڵگرتووه‌و خه‌ساره‌كانی كامانه‌ن وه‌اڵمێكی ته‌سه‌لی پێویسته. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ سه‌رچاوه‌كان: .1دیچز ،دیوید ،ترجمه امیر زدقیانی و غالمحسین یوسفی ،شیوه‌‌های نقد ادبی، انتشارات علمی ،تهران 1358 .2ریچاردز ،ێ.ی.ا ،ترجمه سعید حمیدیان، اول نقد ادبی ،سال اول ،شركت انتشارات علمی و فرهنگی1375 ، .3سارتر ،ژان پل ،ترجمه مزگفی رحیمی و ، ....ادبیات چیست؟ كتاب زمان ،سال پنجم ،تهران 2536 .4ب���ارت ،روالن ،ترجمه شیرین دخت دقیقیان ،درجه زفر نوشار ،انتشارات هرمس، سال اول 1378 .5بارت ،روالن ،ترجمه شیرین دخت دقیقیان، نقد و حقیقت ،نشر مركز ،سال اول1377 ، .6باستید ،روژه ،ترجمه غفار حسینی ،هنر و جامعه ،انتشارات قدس ،تهران 1373 .7فرشید ورد ،خسرو ،درباره ادبیات و نقد ادبی ،جلد اول ،انتشارات امیر كبیر ،سال دوم1373 ، .8كانت ،هامن و ، ....ترجمه سیروس ادین لور ،روشن‌نگری چیست؟ نشر اگه ،سال دوم1377 ، .9به‌ختیاری عه‌لی و ، ...روشنبیر، كۆمه‌ڵگا ،دیموكراسیه‌ت ،باڵوكراوه‌ی نێوه‌ندی ره‌هه‌ند2000 ،
ده‌ستوور ،ژمار‌ه ( ،)44چوارشه‌ممه2010/8/11 ،
ی پێنجه‌م ـ به‌رامبه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی په‌روه‌رد‌ه 0533184771 ی میران ـ نهۆم ی سالم ،ته‌الر ی كوردستان ،سلێمانی ـ شاڕێ هه‌رێم
ی سول ی تێلیگراف خاوه‌نی ئیمتیاز :كۆمپانیا
سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن :ئیدریس عومه‌ر info@destur.net - 0533187811
كه‌س ئاگای له‌رۆژی جیهانی الوان نییه
مه‌عاز فه‌رحان گه‌نجان ده‌ڵێن ئاگادارنین رۆژێكیان به‌ناوه‌وه هه‌بێت، رێكخراوه‌كانی بواری گه‌نجان‌و حكومه‌تیش به‌كه‌مته‌خه‌م ده‌زانن له‌وه‌ی نه‌یانتوانیوه رۆژی جیهانی گه‌نجان بكه‌نه رۆژی پالندانان بۆ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانی گه‌نجان. 2010/8/12رۆژی جیهانی الوانه ،بهاڵم گه‌نجانی كوردستان ئاگاداری رۆژێكی له‌و شێوه‌یه نین ،رێكخراوه‌كانیش سااڵنه ته‌نها به‌ئاهه‌نگێك یان فێستیڤاڵێك ئه‌و یاده ده‌كه‌نه‌وه. فریاد محه‌مه‌د ته‌مه‌ن 24ساڵ ماوه‌ی دوو ساڵه زانكۆی ته‌واوكردووه‌و دانه‌مه‌زراوه وتی " هیچ دڵخۆش نیم بهو رۆژه ،چونكه له‌كوردستاندا ئهوهی زه‌مینه‌سازی بێت بۆ گه‌نجان نهكراوه ،ئێمه‌ی گه‌نج بێ به‌شین له‌ژیانێكی گه‌نجانه". هه‌ندێك له‌گه‌نجان بێئاگایی خۆیان له‌رۆژی جیهانی الوان ده‌رده‌بڕن‌و ده‌ڵێن نازانین چییه .به‌ختیار فه‌ره‌ج 25ساڵ كۆلێژی وه‌رزش�ی ته‌واوكردووه وتی "ئێستا ده‌یبیستم كه‌رۆژێك هه‌بێت تایبه‌ت بێت به‌الوان". به‌ڕای ئه‌و گه‌نجه یه‌كێك له‌كێشه گه‌وره‌كانی گه‌نجان له‌م سه‌رده‌مه‌دا ئه‌وه‌یه ته‌نها ئه‌و گه‌نجانه سوودمه‌نده‌بن له‌حكومه‌ت كه‌خزمێكی نزیكیان به‌رپرسی حكومی یان
جه‌مشید خانی مامم كه‌هه‌میشه با له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌یبرد ئه‌م رۆمانه دواهه‌مین به‌رهه‌می رۆماننووس "به‌ختیار عه‌لی"یه‌‌و هه‌نووكه له‌كتێبخانه‌كاندایه. جه‌مشیدخان؛ مرۆڤێكه له‌نێوان دنیا جیاوازه‌كاندا با ده‌یبات ،هه‌م له‌جه‌نگه‌و‌ه ده‌ئاڵێت‌و هه‌م له‌ئاشتی ،ئه‌م كاره‌كته‌ره نوێیه‌ی به‌ختیار عه‌لی هه‌موو ناكۆكییه گه‌وره‌كانی ناو مرۆڤی تێدایه ،هه‌م جوانییه‌كان‌و هه‌م دزێوییه‌كان .جه‌مشیدخان؛ كه‌سێكه به‌شێك له‌هه‌موومانی تێدایهو به‌شێكیش له‌ئه‌و له‌هه‌مووماندایه. ئه‌م رۆمانه دواهه‌مین مرواریی دنیا ئه‌فسووناوییه‌كه‌ی "به‌ختیار عه‌لی"یه ،قه‌باره‌ی مامناوه‌ندییه‌‌و ژماره‌ی الپه‌ڕه‌كانی 151الپه‌ڕه‌یه‌و له‌الیه‌ن كتێبخانه‌ی ئه‌ندێشه‌وه باڵوكراوهتهوه.
جێگری سه‌رنووسه‌ر :وریا حه‌مه‌تاهیر سکرتێری نووسین :شۆڕش خالید به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ریی :لوقمان عومه‌ر
ئیتیك‌و مۆرال له‌لڤین‌و به‌ڵگه‌دا
گه‌نجان ده‌ڵێن هه‌ستناكه‌ن رۆژێك بۆ الوان هه‌بێت
حیزبی بێت. گه‌نجانی كوردستان به‌ده‌ست ده‌یان كێشه‌ی كۆمهاڵیهتیو ئابووریو بێكارییه‌وه ده‌ناڵێنن ،تائێستاش پالنه‌كانی حكومه‌ت ب��ۆ چ��اره‌س �ه‌رك��ردن��ی كێشه‌كانی گه‌نجان دڵخۆشكه‌رنین. سااڵنه هه‌زاران گه‌نج له‌زانكۆكان خوێندن ته‌واوده‌كه‌ن، بهاڵم نه له‌دامه‌زراوه‌ی حكومی داده‌مه‌زرێن ،نه له‌كه‌رتی تایبه‌ت. له‌زۆرێك له‌واڵتانی جیهان رۆژی جیهانی گه‌نجان ده‌كرێته رۆژێك بۆ به‌خۆداچوونه‌وه‌ی حكومه‌ت‌و رێكخراوه‌كانی الوان بۆ چۆنیه‌تی ئیشكردن له‌كێشه‌كانی گه‌نج ،بهاڵم له‌كوردستاندا له‌پیرۆزباییه‌ك‌و كاتژمێرێك هه‌ڵپه‌ڕكێ تێپه‌ڕ ناكات. رێكخراوه‌كانی الوان‌و كۆمه‌ڵگه‌ی م �ه‌ده‌ن �ی خۆیان به‌شه‌رمه‌زار ده‌زان��ن لهئاست خزمه‌تكردن به‌گه‌نجان، دانبه‌وه‌شدا ده‌نێن كه له‌ئاستی داواكانی گه‌نجاندا نین. رێبوار عه‌لی به‌ڕێوه‌به‌ری ئۆفیسی گشتی سه‌نته‌ری گه‌شه‌پێدانی چاالكی الوان وت�ی "رێكخراوه‌كان له‌و ئاسته‌دانین كه‌بتوانن خزمه‌ت به‌گه‌نجان بكه‌ن‌و ئه‌گه‌ر رێكخراوی جدیش هه‌بێت ،حكومه‌ت حسابیان بۆ ناكات". گه‌نجان جه‌خت له‌سه‌رئه‌وه ده‌كه‌نه‌وه كه تائێستاش
i n f o @ d e s t u r. n e t
رێكخراوه‌كان پاشكۆی حیزبه‌كانن ،به‌ختیار فه‌ره‌ج وت ی "رێكخراوه‌كان درێژكراوه‌ی حیزبه‌كانن‌و كار بۆ ئه‌وان دهكهن". رێبوار هاوڕایه له‌گه‌ڵ به‌ختیاردا ده‌ڵێت "تا دروستبوونی رێ��ك��خ��راو له‌پشت ح��ی��زب�هوه ب��ێ��ت ،ح��اڵ�ی گه‌نجانی كوردستانیش هه‌ربه‌و شێوه‌یه ده‌بێت". سیروان قادر به‌ڕێوه‌به‌ری ناوه‌ندی ئاینده بۆ پرسه‌كانی گه‌نج به‌ده‌ستووری وت "كار لهسهر پرۆژه‌یه‌ك ده‌كه‌ین بهناوی پرۆژه‌ی سندوقی پاڵپشتی گه‌نجان ،دانانی ئه‌م سندوقه بۆ زیاتر گرنگیدانه به‌گه‌نجان‌و به‌گه‌ڕخستنی تواناكانیان". هه‌ندێك له‌گه‌نجان پێیانباشه ل �هو رۆژه‌دا گه‌نجان خۆپیشاندان سازبكه‌ن ،فریاد وتی "رۆژی جیهانی الوان به‌ئێمه چی؟ هیچ شوێنێك نییه كه‌بچین له‌و رۆژه‌دا ده‌رده‌دڵ���ی خۆمانی تێدابكه‌ین ،داواك���ارم ل�هو رۆژدا له‌سه‌رانسه‌ری كوردستاندا گه‌نجان خۆپیشاندان بكه‌ن‌و داوابكه‌ن كه‌چیتر گه‌نجان هێنده پشتگوێنه‌خرێن". رێبوا محه‌مه‌د 23ساڵ دوای ئ �ه‌وه‌ی بێئاگایی خۆی له‌ڕۆژی جیهانی الوان ده‌ربڕی وتی "هیوادارم حكومه‌ت ئه‌و رۆژه بكاته رۆژی نه‌مانی واسیته‌و واسیته‌كاری له‌كاتی دامه‌زراندندا".
ئیتیك له‌بنه‌ڕه‌تدا له‌وشه‌ی ئیتۆسه‌و‌ه هاتووه‌و ب ه به‌شیك له‌فه‌لسه‌فه‌ی م��ۆرل ده‌ژمێردرێت، كه‌بریتیی ه له‌سی بهشی جودا .له‌زوربه‌ی بواره‌كاندا زۆر ئه‌سته‌م ه ئیتیك‌و مۆراڵ له‌یه‌ك جیابكرێنه‌وه‌و به‌كورتیش ئیتیك باسی هه‌ڵه‌و ناهه‌ڵه‌مان بۆ ده‌كات. رۆژان��� ه مامۆستاكان باسی ئیتیك‌و م��ۆراڵ بۆ خوێندكاره‌كان ده‌ك هنو له‌بواری رۆژنامه‌نووسیشدا ئیتیك‌و مۆراڵ خاوه‌نی یاساو رێسای خۆیه‌تی ،بهاڵم به‌جیاوازی له‌گه‌ڵ بواری په‌روه‌رد‌ه لێره‌دا هه‌موو میدیاكان خاوه‌نی یه‌ك یاساو رێسای ئیتیكین. چهنده ئیتیك‌و مۆراڵ بۆ بواری په‌روه‌رد‌ه گرنگن ئه‌وه‌نده‌ش بۆ بواری میدیا گرنگن ،چونك ه ئه‌م دوو چه‌مك ه شاده‌ماری هه‌ردوو بواره‌ك ه پێكدێنێت. ئه‌مڕۆ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌موو میدیا كوردییه‌كان باس له‌په‌یوه‌ستبوونی خۆیان بهو یاساو رێسایانه ده‌ك���هن ،ب��ه‌اڵم ب� ه ب��ه‌رده‌وام��ی رێساشكێنی‌و یاساشكێنی دهكهن .لێره‌دا پێم خۆش ه باس له‌دوو گۆڤار بكه‌م كه‌ئاسمان‌و رێسمانیان جیاوازه ،بهاڵم له‌دوو وتاردا هه‌ردووكیان بهههمان شیو‌ه مرۆڤه‌كان ناشیرین ده‌ك � هنو رێساكانی ئیتیك ده‌به‌زێنن. له‌ژمار‌ه 24ی به‌ڵگه‌دا ریپۆرتاژێك لهسهر كوشتنی سای ه فاتیح باڵوكراوهتهوه كه‌زۆر زوو مرۆڤ ئهوهی بۆ روونده‌بیته‌و‌ه ئه‌وه‌نده‌ی مه‌به‌ست لێی ناوزڕاندنی توانا عوسمان ،سه‌رنووسه‌ری پێشووی هاواڵتی‌و خودی میدیای سه‌ربه‌خۆیه ،ئهوهنده مهبهستی ئاشكراكردنی كوشتنی خیزانه‌كه‌ی نییه .له‌و ریپۆرتاژه‌دا هێنده شتی ناشیرین به‌توانا كراوه تا خوا بڵێ به‌س .مه‌به‌ست لێره‌دا ئهوه نیی ه ئه‌و كارانه‌ی توانا كردویه‌تی دروستن یا هه‌ڵبه‌ستراو، بهڵكو هیچ كاتێك له‌كاته‌كان مرۆڤ بۆی نیی ه ژیانی تایبه‌تی كه‌سه‌كان بخات ه سه‌ر رۆژنامه‌و میدیاكان، بهم شێوه‌یه‌ی خوارهوه بیكات ه مانشیتی گهوره: (سه‌ره‌تا توانا عوسمان له‌گه‌ڵ ژنێكدا ده‌ستی تیكه‌ڵكرد كه‌بوو‌ه هۆی ته‌اڵقدانی‌و له‌م دواییه‌شدا هه‌ر هه‌مان توانا عوسمان له‌گه‌ڵ ژنێكی تردا ده‌ستی تێكه‌ڵكردبوو كه‌ئامۆزای سایه‌ی خوالێخۆشبوو بوو....هتد) له‌الیه‌كی دیكهوه له‌ئه‌نجامی وتارێكی ره‌حمان غه‌ریبه‌و‌ه كه‌تیایدا رهخنهی له‌لڤین گرتووه‌و به‌پاشكۆی یه‌كگرتووی ئیسالمی ن��اوب��ردووه، گۆڤاری لڤین دێت‌و به‌شێوه‌یه‌كی زۆر ناشیرین ژیانی تایبهتیو ناتایبه‌تی ره‌حمان غه‌ریب ده‌داته بهر چه‌كوش ،ته‌نها بۆ ئ �ه‌وه‌ی بیشكێنێته‌وه‌و حه‌یای ببات .من هه‌رگیز چاوه‌ڕێی ئهوه نه‌بووم‌و بڕواشم نه‌ده‌كرد گۆڤارێكی خاوه‌ن ئیعتیباری وه‌كو لڤین وتارێكی وا دابه‌زینێت ،كه‌تیایدا هه‌موو جۆره ئیتیك‌و مۆرالێك له‌بیر بكات .با به‌یه‌كه‌و‌ه ئه‌م دێڕانه‌ی لڤین بخوینینه‌و‌ه ( چونكه ئهوهی ئه‌و كردوویه‌تی بهرانبهر لڤین له‌پیشه‌ی ساقیته‌یه‌ك ده‌چێت نه‌ك رۆژنامه‌نووسێك ........ئه‌و هه‌ر بهتهنیا هه‌ڵگری‌عوقده‌یه‌ك نییه ،بهڵكو له‌یه‌ككاتدا خاوه‌نی‌عوقده‌یه‌كی‌موره‌كه‌به ،رێك وه‌كو عوقده‌ی ی كه‌به‌یه‌كجار گرێی‌ئۆدیب‌و ئه‌لكتراشی ئه‌و كه‌س ه هه‌یه .......ره‌حمان له‌كاتێكدا بێده‌سه‌اڵتی خۆی ی ده‌دا ،له‌ناكاو به‌رامبه‌ر باوكی‌له‌سه‌ر دایكی‌ئازار ره‌گه‌زی‌خۆش ی لێگۆڕا‌و ئه‌مجاره‌رق ی له‌دایكیشی هه‌ڵگرت ...له‌راستیدا ترس ی ئێم ه له‌وه‌یه‌له‌وه‌ته‌ی گرێ ی ئه‌لكتراكه‌ی‌سه‌ری‌تێكردووه‌وه‌ك براده‌رێك وت ی " ئه‌م ره‌حمانه‌ئه‌وه‌نده‌دوونی‌‌و فاشیله‌ره‌نگه بۆ 25هه‌زارییه‌كی بریمه‌ر چه‌كێك هه‌ڵبگرێت‌و بتانكوژێت". بۆ نا ،ئه‌م كاره‌له‌خاوه‌نی‌عوقده‌یه‌كی‌موره‌كه‌ب چاوه‌ڕوانكراو نییه؟!!) لڤین له‌و وت��اره‌دا هه‌موو ئه‌مانه‌ی وت��ووه ،بهاڵم هیشتا وه‌اڵمی تۆمه‌ته‌كانی ره‌حمانی نه‌داوه‌ته‌وه كه‌زۆر بهئاسانی ده‌یتوانی بڵێ به‌ڵێ ئێم ه سه‌ر به‌یه‌گرتووین یا بهم به‌ڵگانه‌ی خ��واره‌و‌ه سه‌ر به‌یه‌كگرتوو نین .له‌راستیشدا به‌الی خوێنه‌ره‌وه ئهوه هیچ گرنگ نیی ه ئه‌گه‌ر لڤین‌و ئاوێنه‌و هاواڵتی پاره‌ش له‌حكومه‌ت وه‌ربگرن ،ئهوهی گرنگ ه ئه‌وان له‌كار‌ه جوانه‌كانی خۆیان به‌رده‌وامبن‌و نماینده‌گی ده‌نگی ئازاد بكه‌ن .جیاوازی نیوان وتاره‌كه‌ی به‌ڵگه‌و لڤین ئهوهی ه ئهوهی یه‌كه‌م كه‌سێك نووسیویه‌تی، ب�ه‌اڵم ئه‌مه‌ی لڤین بهناوی لڤینه‌و‌ه نووسراوه‌و نه‌ده‌بوو ئه‌م هه‌ڵ ه گه‌وره‌ی ه بهسهر ئه‌حمه‌د میره‌دا تێپه‌ڕ ببیت .راست ه وتاره‌كه‌ی ره‌حمان غه‌ریب هه‌ندێ ده‌سته‌واژه‌ی تێدابوو كه‌نه‌ده‌بوو به‌كاربێن، بهاڵم هه‌رگیز ئهوهی هه‌ڵنه‌ده‌گرت كه‌لڤین كردی. دوات��ر به‌ڵگ ه گۆڤاری ده‌سه‌اڵته‌و بۆ شكانه‌وه‌ی ره‌خنه‌گره‌كانی ده‌س �ه‌اڵت‌و دیموكراسیی ئازادی دامهزراوه ،بهاڵم لڤین هه‌ر حیزبیك دایمه‌زاندبێت یا نا له‌به‌ره‌یه‌كی پێچه‌وانه‌دا خه‌باتده‌كات .لڤین له‌ته‌مه‌نی خۆیدا كاری یه‌كجار جوانی ك��ردووه، بهاڵم ئه‌گه‌ر به‌رده‌وامبێت له‌دابه‌زاندنی وتاری له‌م بابه‌ته ،ئهوه مه‌رگی خۆی ئاشكراده‌كات ،چونكه هیچ بوارێك بۆ پابه‌ندبوونی به‌ئیتیك‌و مۆراله‌وه ناهێڵێته‌وه .له‌كاتێكدا كه‌به‌رگری له‌لڤین ده‌كه‌م به‌رامبه‌ر به‌هه‌موو ئه‌و هێرشانه‌ی كه‌ده‌سه‌اڵت ده‌یكات ه س�ه‌ری ،هاوكات ئه‌م ه وت��اره‌ش لهسهر لڤین ده‌نووسم .له‌كۆتاییدا ده‌بێ ئهوه یاداشتبكه‌م كه‌هه‌ر رۆژنامه‌و گۆڤارو میدیایه‌ك ئه‌م جۆره وتارانه بنووسیت ،نابێت باسی ئیتیك‌و مۆرالی رۆژنامه‌وانی بكات.