49
گه‌رما رۆیشت‌و ده‌وام زیادیكرد
ی سكرتێری ئه‌نجومه‌نی وه‌زی���ران چوارشه‌ممه محهمهد ق��ه‌ره‌داغ�� ی 2010/9/15له‌لێدوانێكدا بۆ دهستوور رایگه‌یاند ئهو كاتژمێره كاركردن ه ( )20الپه‌ڕه كه‌كه‌مكرابووه‌و‌ه بههۆی ره‌مه‌زان‌و گه‌رماو‌ه له‌مه‌وال نامێنێت‌و ی فه‌رمانبه‌ران ئاساییده‌بێته‌وه‌‌و له‌كاتژمێر نرخ ( )1000دیناره له‌ئه‌مڕۆه ده‌وام 8 w w w. d e s t u r. n e tی بهیانی ده‌ستپێده‌كات بۆ كاتژمێر 3ی دوانیوه‌ڕۆ.
رۆژنامه‌یه‌کی سياسى گشتییه ،هه‌فتانه کۆمپانیای سولى تێلیگراف ده‌ریده‌کات
سه‌عد ی پیره: كادرێكی یه‌كێت ی ده‌ستدرێژ ی پارت ی قبوڵ بكات تاوانباره تایبهت به‌ده‌ستوور سه‌عدی ئه‌حمه‌د پیره لێپرسراوی مه‌ڵبه‌ند ی دهۆكی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان، له‌لێدوانێكدا بۆ دهستوور ده‌ڵێت چاوه‌ڕوانی ئهوه دهكات كه‌به‌رپرسانی پارتی كێشهی بۆ دروستبكه‌ن ،كاتێك سه‌رقاڵی سازدانه‌وه‌ی رێكخستنه‌كانی یه‌كێتی ده‌بێت له‌بادینان. ئاماژه ب �هوهش ده‌دات كه‌یه‌كێتی ،وهك زه‌حمه‌تكێشان‌و یه‌كگرتوو نییه. سه‌عدی پیره ده‌ڵێت به‌شێك ل��ه‌الوازی یه‌كێتی له‌بادینان بههۆی ئه‌دای بهرپرسانی یه‌كێتیه‌وه ب��ووه ،وتی “ئهگهر كادرێكی پارتی ده‌ستدرێژی بكاته‌سه‌ر یه‌كێتی، ئه‌وا ئهو به‌رپرسه‌ی یه‌كێتی خه‌تاباره كه قبوڵی دهك��ات .وتی “تا ئهو جێگه‌یه‌ی ئاگاداربم رێنمایی و گشتاندنی پارتی نییه كه‌پێكه‌وه ئیشكردن و كاركردنی یه‌كێتی و پارتی ته‌جاوزی بكرێته‌سه‌ر ،بهاڵم ئهگهر كارمه‌ندێكی ئیداری له‌جێگه‌یه‌ك ده‌یه‌وێت زیره‌كی به‌خه‌رجبدات یان خۆی تاقیبكاته‌وه ئهوه خه‌تای لێپرسراوه‌كه‌ی یه‌كێتییه لێی قبوڵده‌كات”. ی په‌الماری لهبارهی ئه‌گه‌ری دووباره‌كردنه‌وه هاوشێوهی ئهوهی كرایه سهر زه‌حمه‌تكێشان و یه‌كگرتوو بۆ سهر یه‌كێتی ،سه‌عدی پیره وتی “من میوان نیم له‌دهۆك ،ئهو شاره ماڵی خۆمه ،له‌دهۆك به‌ژماره‌و به‌ده‌سه‌اڵت
پارتی بااڵده‌سته وهكو چۆن له‌سلێمانی‌‌و گه‌رمیان یه‌كێتی بااڵده‌سته ،ئێمه له‌هه‌رێم ته‌قریبه‌ن وه‌كوو یه‌كین”. پیره وتیشی “پێموایه ئهگهر كادیرێكی پارتی به چ��اوی زه‌حمه‌تكێشان سهیری
یه‌كێتی بكات ،دهبێ له‌دونیا نه‌گه‌یشتبێ، ئهگهر كادرێكی یه‌كێتی له‌گه‌رمیان به‌چاوی زه‌حمه‌تكێشان سهیری پارتی بكات ،دهبێ نه له‌دنیاو نه له‌ژیان‌و نه لهكوردستان و عێراق نه‌ژیابێ ،سهبارهت به‌پارێزگاریش من
پارێزگاری دهۆك باش ده‌ناسم ئهو ئهوهنده وشیاره تێ بگا ،چونكه ئێمه له‌مێژه یاری پێكهوه ده‌كه‌ین ،شاره‌زای دهستی یه‌كین‌و زوو تێده‌گه‌ین”. ی ی ئهو كێشانه پیره ده‌ڵێت ئهگهر نه‌یتوان
له‌دهۆك ڕووده‌ده‌ن چارهسهربكات ،ئه‌وا دهۆك به‌جێده‌هێڵێت‌و دانبه‌وه‌دا ده‌نێت ك ه ئهو به‌كه‌ڵكی ناوچهی بادینان نایه‌ت. ی ی كه‌مكردنه‌و‌هی مه‌ڵبه‌نده‌كان ل�هب��اره ی یه‌كێتیه‌وه ،پیره وتی “ئێم ه بادینان نابێت ببین ه حیزبی موچه‌خۆران ،به‌س ئهو كهسانهی له‌گه‌ڵت بن ،تۆ موچه‌یان ی بده‌یتێ ،جا ماوهیهكی زۆر تۆ الیه‌ن فیكریت ب��ه‌ت��ه‌واوی پشتگوێخستووه، کۆمه‌ڵێک م��وچ �هخ��ۆر ل��هو مهڵبهنده ی و ك��ۆك��ردووه‌ت�هوه ،ب �هاڵم الیه‌نی فیكر ی له‌بیرده‌كه‌یت”. جه‌ماوه‌ر ی مه‌ڵبه‌ندو پیره وتیشی“چاالكی ب �هزۆر لق نییه ،من زۆری مه‌ڵبه‌نده‌كانی یه‌كێتی ی ده‌مبینی، ی تورك وهكو سفره‌كانی لیره لیره‌ی توركی تا سفری زۆرتربوو هێزی ی مه‌ڵبه‌ند دهكات ه كڕینی كه‌متر بوو ،زۆر ی ی تواناكان .ئێستا له‌سنوور دابه‌شبوون بادینان 8 ،لێپرسراو 16 ،جێگر40 ، كارگێر ،ههیه پێموایه ی �هك مه‌ڵبه‌ند كاراتر ده‌بێت ،تواناكانیش دابه‌شنابن. به‌یه‌كخستنی مه‌ڵبه‌نده‌كان ئیمكانیاتێكی زۆری���ش ده‌گ��هڕێ��ت��هوه ،ده‌ت��وان��ی ئهو ئیمكانیاته‌ی له‌به‌رده‌ستدای ه بۆ پرۆژه‌ی دیكه‌ی ت�ه‌رخ��ان بكه‌یت ،ه�ه‌روه‌ه��ا ئهو پارهیهی دراوه به‌دهۆك كه‌منابێته‌وه، ی ئیداری له‌ناو مه‌ڵبه‌نده‌كان بهاڵم مه‌سره‌ف كه‌مده‌بێته‌وه“.
ح�����وك�����م�����دراوێ�����ك م�����������اوه‌ی ح����وك����م����هك����هی س������ێ م����ان����گ����ی م��������اوه، پ����زی����ش����ك����هك����ان����ی����ش دهڵ������ێ������ن دوو م����ان����گ����ی دی�����ك�����ه ده‌م�����رێ�����ت
هه‌فته ی داهاتوو هه‌ڵبژاردن ی ئه‌ندامان ی "ئۆپۆزیسیۆن جورئه‌تی نییه له‌ئۆرگانی خۆیدا قسه‌بكات" كۆنگره ی پارت ی ده‌ستپێده‌كات ی كادیران ی پارت ی بۆ دهستوور به‌رپرس ی په‌یمانگا زانیار محهمهد ئه‌ندامێكی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی دیموكراتی ك��وردس��ت��ان ئاشكرایكرد هه‌فته‌ی داهاتوو كۆنفرانسی لقه‌كان بۆ دیاریكردنی ئه‌ندامانی كۆنگره‌ی سیانزه‌ی پارتی ده‌ستپێده‌كات. محهمهدی مه‌ال قادر ئه‌ندامێكی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی له‌لێدوانێكدا بۆ دهستوور ی شه‌ممه‌و یه‌كشه‌ممه‌وه وت�ی “ل���ه‌رۆژ لیژنه‌ی فه‌رعی ده‌چ��ن بۆ هه‌ڵبژاردنی ش��اره‌ك��ان‌و لهههموو لقه‌كانی پارتی له‌پارێزگاكان هه‌ڵبژاردن ئه‌نجامده‌درێت”. وتیشی بۆ ههر هه‌زار ئه‌ندامێكی پارتی ی �هك نوێنه‌ریان هه‌ڵده‌بژێردرێت بۆ كۆنگره. لهبارهی ژماره‌ی ئه‌ندامانی كۆنگره‌وه، محهمهد مه‌ال قادر وتی “تائێستا روون نییه ئاخۆ ژم��ارهی ئه‌ندامانی كۆنگره چ�هن��د ده‌ب��ێ��ت ،دوای ئه‌نجامه‌كانی
هه‌ڵبژاردن ده‌رده‌كه‌وێت كۆنگره چهند ئه‌ندامی ده‌بێت”. سهبارهت به‌كاره‌كانی كۆنگره‌ش محهمهد مه‌ال قادر ،وتی “كاره‌كانی كۆنگره زۆرن، ناتوانم بیانڵێم ،وتیشی له9و 10ی مانگی یانزه كۆنگره ده‌به‌سترێت”. ف��ای��ه‌ق ت��ۆف��ی��ق س���ه‌رۆك���ی ل��ی��ژن�هی ئاماده‌كاری كۆنگره‌ی سیانزه‌یه‌می پارتی له‌لێدوانێكدا بۆ دهستوور وتی “هه‌فته‌ی داهاتوو كۆنفرانسی سیانزه‌مین كۆنگره‌ی پارتی ده‌ستپێده‌كات‌و لهههموو ناوچه‌و لقه‌كانی پارتیدا له‌یه‌ك رۆژدا كۆنفرانس ده‌ستپێده‌كات”. ههروهها وتی كورسیی كۆتا بۆ ژنان نییهو ههموو كه‌سێك ده‌بێت به‌هه‌ڵبژاردن ببێته ئه‌ندامی كۆنگره. پارتی دیموكراتی كوردستان له16ی ئابی 1946دام �ه‌زراوه‌و تائێستا دوانزه كۆنگره‌ی به‌ستووه‌و ماوه‌ی یانزه ساڵه كۆنگره‌ی نه‌به‌ستووه.
پ .دهستوور ع�ه‌ل�ی ع �ه‌ون �ی ب�ه‌رپ��رس�ی په‌یمانگا ی كادیرانی پارتی ره‌خنه له‌شێوازی كاری ئۆپۆزیسیۆن ده‌گرێت ،ده‌ڵێت به‌هه‌مان ئ����اوازی ت��ورك��ی��او ئ��ێ��ران دهخ��وێ��ن��ن. سه‌رزه‌نشتیشیان دهك��ات كه له‌كه‌ناڵی تره‌وه سه‌نگه‌ریان له‌ده‌سه‌اڵت گرتووه. ع�ه‌ل�ی ع �ه‌ون �ی ب�ه‌رپ��رس�ی په‌یمانگای كادیرانی پارتی دیموكراتی كوردستان له‌چاوپێكه‌وتنێكی دهس��ت��ووردا ،وتی "ئێستا گۆڕان یان ئیسالمییهكان دهبێ وا له‌خه‌ڵك بگه‌یه‌نن‌و خهڵك وا رابێنن تا كه‌ئه‌وان رۆژێك بێنه جێگه‌ی پارتیو یهكێتیو ده‌سه‌اڵت بگرنه‌ده‌ست ،بتوانن ئیداره‌ی حكومه‌تیان پێبكرێت ،بهاڵم به‌داخه‌وه ئ�هوان كۆمه‌ڵگه به‌ئاقارێكدا ده‌ب���هن ئ �هگ �هر خۆیشیان بێنه سهر دهس�����ه‌اڵت ،ن��ات��وان��ن دهس���ه‌اڵت���داری
له‌كوردستاندا ب��ك�هن ،ل�هب�هر ئ �هوهی ئهوان خهڵك وا په‌روه‌رده‌ده‌كه‌ن كه‌دژ ی دهس �ه‌اڵت بن ،نازانن ئهگهر خۆیشیان بێنه سهر دهس��ه‌اڵت ئهو خه‌ڵكه دژی ئهوانیش ده‌بن". عه‌ونی وتی "شووره‌ییه بۆ ئۆپۆزیسیۆنێك خ��ۆی��ان ئ��هوهن��ده ج��ورئ �ه‌ت��ی��ان نه‌بێ له‌ئۆرگانی خۆیاندا قسه‌بكه‌ن‌و له‌مال‌وئه‌وال خهڵك هانده‌ده‌ن". لهبارهی كۆنگره‌ی پارتییه‌وه ،عه‌ونی ده‌ڵێت ته‌مبه‌ڵی سه‌ركردایه‌تی ئێستای پارتی هۆكاری دواكه‌وتنی كۆنگره‌یه، ئاماژه به‌وه‌شده‌دات كه‌مه‌سعود بارزانی سهرۆكی پارتی سێ ساڵ پێش ئێستا داوای له‌مه‌كته‌بی سیاسی پارتی كردووه كه‌كۆنگره ببه‌ستن. عه‌ونی ره‌خنه ل�ه‌ئ�ه‌دای ئۆپۆزیسیۆن ده‌گرێت. چاوپێكه‌وتنێك له‌الپه‌ڕه 8دا بخوێنه‌ره‌وه
ب���ڕی���ارێ���ك���ی ئ���هن���ج���وم���هن���ی ب������ااڵی ش����ۆڕش����ی ب���ه‌ع���س ل����هك����ه‌رك����وك ج��ێ��ب �ه‌ج��ێ��دهك��رێ��ت دهستوور ی دهست دهستوور بهپێی ئهو زانیاریانه ك �هوت��وون ،كۆمپانیای نه‌وتی باكوور ی به‌پشتبه‌ستن به‌بڕیارێكی نوێی وهزارهت ی نه‌وتی عێراقی ،بڕیارێكی ئه‌نجومه‌ن ی ب�ه‌ع��س�ی ل �هن��اوچ��وو ب���ااڵی ش��ۆڕش�� جێبه‌جێده‌كات ،به‌ته‌ملیكکردنی ئهو ی كه‌سه‌ر به‌كۆمپانیای نه‌وتی خانووانه
باكوورن. پێش رووخانی رژێمی به‌عس ئه‌نجومه‌نی ی بااڵی شۆڕش بڕیاریدا به‌ته‌ملیككردن ی ( )50خ��ان��وو ك�هس�هر به‌كۆمپانیا نه‌وتی باكووره ،بۆ ئهوهی بدرێت ه ئهو عه‌ره‌بانه‌ی كه‌ماوه‌یه‌كی زۆره خزمه‌تیان لهو كۆمپانیایه‌دا ههیه .بههۆی رووخانی به‌عسه‌و‌ه ئهو بڕیاره جێبه‌جێنه‌كرا ،بهاڵم ئێستا له‌نوێترین بڕیاری وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراقدا ئهو خانووانه بهسهر عه‌ره‌به‌كاندا
ته‌ملیكده‌كرێن. بهپێی وته‌ی سه‌رچاوه‌كه‌ی دهستوور، ب��ڕی��اره‌ك � ه له‌چه‌ند رۆژی راب����ردوودا گه‌یشتووه‌ته كۆمپانیای نه‌وتی باكوور. ی ی لیژنه فوئاد كوێخا حسێن ئه‌ندام چ���اودێ���ری ب �هش �ه سوته‌مه‌نییه‌كان ی ك �ه‌رك��وك، له‌ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��ا بێئاگایی خ��ۆی ل �هو ب��ڕی��اره دهرب��ڕی‌و ی ی نوێمان ده‌رباره ی “ئێم ه نووسراو وت ی ی خانوو له‌كۆمپانیای نه‌وت ته‌ملیككردن
باكوور پێ نه‌گه‌یشتووه”. ی فوئاد كوێخا وتی “ماوه‌یه‌كه وهزارهت ی ك ه لهالیهن نه‌وت بهنیازه ئهو بڕیاره ی ی به‌عسه‌و‌ه پێش رووخاندنی به‌نیاز رژێم ته‌ملیككردنی ئهو خانووانه بوو ،بكرێن ه ی تاپۆ لهسهر فهرمانبهره هاورده‌كان ی نه‌وتی باكوور”. كۆمپانیا ی به‌عسدا ی وت “له‌سه‌رده‌م كوێخا ئه‌وه‌ش ی نه‌وتی باكوور هیچ كوردێك له‌كۆمپانیا ی نهبوو ،وادیار‌ه ئهو سه‌رده‌م ه خانوو به‌ناو
توركمان‌و مه‌سیحیش ته‌ملیك نه‌ده‌كرا، ئێستاش ئهو بڕیارهی شه‌هرستانی لهسهر ی له‌ناوچوو خانووه‌كان بڕیاری به‌عس ته‌ملیكده‌كات لهسهر هاورده‌كان”. ئهو ئه‌ندامه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌شدا كه‌ئه‌گه‌ر ی نووسراوی لهو جۆره گه‌یشت ه ئه‌نجومه‌ن ی پ��ارێ��زگ��ای ك��ه‌رك��وك ،ئ���هوان رێگر ی دهك��� هنو به‌ربه‌ست له‌جێبه‌جێكردن دروستده‌كه‌ن.
ح��ی��زب��وڵ�ڵای ل��وب��ن��ان ..ئ��ام��رازێ��ك ب��ۆ زۆر ئامانج
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسه‌ت
ههشت هه‌زار‌و چوارسه‌د دۆنم زه‌وی كشتوكاڵی له‌خانه‌قین وشكبوون فه‌رمان خێاڵنی له‌خانه‌قین ی رووخانی رژێمی به‌عسه‌و‌ه تائێستا له‌دوا ی باخی خورما ی 400دۆن��م زه‌و نزیكه كه‌زه‌وی دێمه‌‌و پشت به‌باران ده‌به‌ستێت، ی لهگهڵ 8هه‌زار دۆنم زه‌وی پشت به‌ئاو ی رووبارو بیر ده‌به‌ستن له‌خانه‌قین به‌هۆ نه‌بوونی ئاوه‌وه وشكبوون. ی ی فه‌رمانگه حهسهن ره‌حیم به‌ڕێوه‌به‌ر كشتوكاڵی خانه‌قین له‌لێدوانێكیدا بۆ ی ساڵی 2003وه دهستوور ده‌ڵێت ل �ه‌دوا بههۆی كه‌مئاوی‌‌و وشكه‌ساڵییه‌و‌ه تائێستا ی ل ه 35000ه �ه‌زار دۆنم زه‌وی كشتوكاڵ
ی كه‌پشت به‌ئاودێری ده‌به‌ستێت ،نزیك ه 8000هه‌زار دۆنمی وشكبووه ،له 1200دۆنم ی ی دێم باخی خورماو زه‌وی كشتوكاڵی بۆ دانه‌وێڵ ه كه‌پشت به‌باران ده‌به‌ستێت، ی خورمای ه 400دۆنم زه‌وی كه‌زۆربه‌ی باخ وشكبوون. ی “ئهگهر ئ��اوڕ لهم حهسهن ره‌حیم وت� ی زه‌ویی ه كشتوكاڵییان ه نه‌درێته‌وه‌و ئاو پێویستیان بۆ دابیننه‌كرێت ،ره‌نگه له‌چه‌ند ساڵی داه��ات��وودا ب��ه‌ت��ه‌واوی سه‌رجه‌م ی زه‌ویی ه كشتوكاڵییه‌كان‌و باخی خورماكان خانه‌قین وشكببن”. ی ی كشتوكاڵی خانه‌قین ئاماژه به‌ڕێوه‌به‌ر
به‌وه‌شدا كه‌گه‌نم‌و جۆو په‌موو ته‌ماته‌و مزره‌مه‌نی‌‌و باخی خورما ،گوڵه‌به‌ڕۆژه‌و ی فستق‌و گه‌نمه‌شامی ،زۆرترین به‌روبووم كشتوكاڵین كه له‌خانه‌قین ده‌چێنرێن، ی ی “لهئێستادا تهنیا گه‌نم‌و جۆ له‌ڕێگه وت ی خانه‌قینه‌و‌ه ده‌گ��وازرێ��ت�هوه بۆ سایلۆ سایلۆی سلێمانیو دوزخورماتوو ،ئهمهش ی ی ئامێرو ده‌رم��ان‌و په‌ین ی نه‌بوون به‌هۆ كشتوكاڵی‌‌و ت��ۆو الی ج��وت��ی��اره‌ك��ان، ح��ك��وم �ه‌ت��ی��ش ه���اوك���اری���ان ن��اك��ات‌و جوتیاره‌كانیش لهئێستادا ئهو ئاماده‌ییه‌یان نه‌ماوه‌و خۆیان به‌كشتوكاڵه‌وه خه‌ریك ناكهن”.
500ملیۆن دیناری موچه ی پێشمه‌رگه‌كانی فه‌رمانده‌ی 104نه‌دراوه كاروخ نامیق ی 7و 8ی م��وچ��هی ه���هر دوو م��ان��گ � ی ی فهرمانده ی یهك ی فه‌وج پێشمه‌رگه‌كان ی گشتی دهكات ه 104ی سلێمانی ،كه‌كۆ 500ملیۆن دینار تائێستا نه‌دراوه ،هاوكات ئهو پێشمه‌رگانه هه‌ڕه‌شه‌ی خۆپیشاندان دهكهن ئهگهر به‌زووترین كات موچه‌كه‌یان بۆ خه‌رج نه‌كرێت. ی بهپێی گرێبه‌ستێك لهگهڵ كۆمپانیا
ی ی یهك ی فه‌وج داه��ۆز 500پێشمه‌رگه ی ی ئه‌رك ی 104ی سلێمان ف��ه‌رم��ان��ده ی داناغاز‌و كۆرمۆریان ی كۆمپانیا پاسه‌وان ی ق��ادرك �ه‌ره‌م پێسپێردرا ،ك ه له‌ناوچه ی گازن. سه‌رقاڵی به‌رهه‌مهێنان ی گرێبه‌سته‌كه‌ی كۆمپانیای داهۆز به‌پێ مانگان ه 500ه �ه‌زار دینار ده‌درای��ه ههر ی پێشمه‌رگه‌یه‌ك جگه له‌موچه‌ی بنه‌ڕه‌ت خۆیان ك ه 350ه��ه‌زار دیناربوو ،وات ه مانگانه ههر پێشمه‌رگه‌یه‌ك 850هه‌زار دیناری وه‌رده‌گرت.
ئێستا گرێبه‌سته‌ك ه كۆتایی پێهاتووه‌‌و ی 7و 8كه‌ده‌كات ه 1ملیۆن ی مانگ موچه دینار بۆ ههر پێشمه‌رگه‌یه‌ك له‌هه‌ردوو مانگه‌كه‌دا تائێستا نه‌دراوه. ی ی خۆیهوه مه‌جید سابیر فهرمانده ال ی رایگه‌یاند “ئێستا ی سلێمان ی 104 یه‌كه ی كێش هی ئهو ی چاره‌سه‌ركردن سه‌رقاڵ پێشمه‌رگانه‌ین”. وت�ی “دڵنیایانده‌كه‌مه‌و‌ه كه‌پاره‌كه‌یان نه‌خوراوه‌‌و هه‌وڵده‌ده‌ین به‌زووترین كات بۆیان خه‌رج بكهین”.
گه‌شتیارێك ی كورد، هێڵ ی ئاسمان ی ڤایكینگ ده‌دات ه دادگا دهستوور گ��هش��ت��ی��ارێ��ك�ی ك���ورد ب��هه��ۆی ئ���هوهی گه‌‌شته‌‌كه‌‌ی لهڕێگهی هێڵی ئاسمانی ی ڤایكینگ له‌‌له‌‌نده‌‌نه‌‌وه بۆ ههرێمی كوردستان 26كاتژمێری خایاندووه‌‌و جانتاكه‌‌شی دیارنه‌‌ماوه ،بڕیاریدا له‌‌دادگای به‌ریتانیا داوای یاسایی دژی‌ڤایكینگ تۆماربكات. ك��ارزان كرێكار شێره‌‌به‌یانی له‌‌نامه‌‌یه‌‌كدا كه‌‌وێنه‌‌یه‌‌كی بۆ دهستوور نێردراوه وتوویه‌‌تی “گه‌‌شتێكی دۆزهخ��ی زۆر زۆر پڕ له‌‌ئازار بههۆی سواربوونی فڕۆكهی كۆمپانیای هێڵی ئاسمانیی ڤایكینگ ئێرالین له‌‌له‌‌نده‌‌نه‌‌وه به‌ڕێگه‌‌ی ستۆكهۆڵم-سوید بۆ سلێمانی، له‌‌به‌رواری 2010/08/01به‌فڕۆكه‌‌ی ژماره (ڤ ئای ك ،)671لهبری ،8:35ههشت كاتژێرو سی‌و پێنج خوله‌‌ك ،گه‌‌شته پڕ ئازاره‌‌كه‌‌م 26كاتژمێری خایاند”. ههروهها ئهوهشی وت��ووه “به‌شایه‌‌دیی زۆرب��هی گهشتیاران لهالیهن كۆمپانیای ناوبراو و ستافه‌‌كه‌‌یانه‌‌وه تهواو ههڵسوكهوتی ئاژه‌‌ڵ كرا بۆ من‌و بۆ گشت گهشتیاران”. ك���ارزان كرێكار له‌‌نامه‌‌كه‌‌یدا وتوویه‌‌تی
“دوای گه‌ڕانه‌‌وه‌‌یه‌‌كی زیاترو زۆرت��ر پڕ دۆزهخ����یو ئ���ازار ل��هگ��هڵ ه��هم��ان هێڵی ئاسمانی ڤایكینگ له‌‌به‌رواری 2010/08/12 ب �ه‌ف��ڕۆك��هی ژم���اره (ڤ ئ��ای ك )736 له‌‌سلێمانییه‌‌وه بۆ مـانچسته‌‌ر-به‌ڕیتانیا به‌ڕیگای یۆنان ،ئهم جاره جانتاكه‌‌میان،
(جانتای ژماره )135549ونكرد “دزی”، گرنگ جانتاكه‌‌مه ك��هپ��ڕه له‌‌شتی زۆر به‌نرخ تائێستا نه‌‌گه‌‌یشتووه‌‌ته‌‌وه ده‌‌ستم‌و ی��هك ته‌‌له‌‌فۆنیان بۆ ن��هك��ردووم لهالیهن به‌رپرسیارانه‌‌وه ز‌یانێكی بێهاوتای له‌‌خۆم‌و خێزانم‌و له‌‌كاره‌‌كانم داوه”. ه��هر له‌‌نامه‌‌كه‌‌یدا ه��ات��ووه “پێده‌‌چێت كه‌‌ڤایكینگ بههیچ جۆرێك بایه‌‌خی نه بۆ من‌و نه بۆ جانتاكه‌‌ی من نهبێت ،ههر بۆیه‌‌شه من بڕیارمدا ك��هوا كۆمپانیای هێڵی ئاسمانیی ڤایكینگ بده‌‌م به‌دادگا لهبهریتانیا”. بۆ وه‌رگرتنی زانیاری لهسهر كێشهی ئهو گه‌شتیاره كورده ،دهستوور په‌یوه‌ندیكرد به‌نووسینگه‌ی كۆمپانیای هێڵی ئاسمانی ڤایكینگ له‌سلێمانی ،بهبیانووی ئهوهی ك��ه‌ئ��هوان نووسینگه‌ی س �ه‌ره‌ك �ی نین، هیچ لێدوانێكیان ن���ه‌دا ،ب��ۆی�ه ده‌بێت په‌یوه‌ندیبكرێت به‌نووسینگه‌ی سه‌ره‌كییه‌وه له‌هه‌ولێر. دهستوور په‌یوه‌ندیكرد به‌نووسینگه‌ی سه‌ره‌كی كۆمپانیای ڤایكینگه‌وه له‌هه‌ولێر، بهاڵم به‌رده‌ست نهبوو.
بهڕێوهبهری نه‌خۆشخانه‌كانی ئازادیو كه‌ركوك بههۆی “كه‌مته‌رخه‌می”یه‌و‌ه البراون زانیار داقوقی ب �هه��ۆی ئ����هوهی ب��هڕێ��وه‌ب��هری ه���ه‌ردوو ن��هخ��ۆش��خ��ان��هی ئ�������ازادی‌و ك��ه‌رك��وك “كه‌مته‌رخه‌مبوون” له‌كاره‌كانیان ،به‌بڕیاری س��ه‌رۆك��ای��ه‌ت��ی ت �هن��دروس��ت �ی ك �ه‌رك��وك له‌كاره‌كانیان دوورخراونه‌ته‌وه ،بهاڵم تائێستا به‌فه‌رمی كهس له‌شوێنه‌كانیان دانه‌نراوه. چهند رۆژێك له‌مه‌وبه‌ر بهڕێوهبهری هه‌ردوو نه‌خۆشخانه‌ی ئ��ازادی‌و كه‌ركوك لهالیهن س�ه‌رۆك��ای�ه‌ت�ی ته‌ندروستی ك�ه‌رك��وك�هوه
له‌پۆسته‌كانیان دوورخ���ران���هوه ،دوای ئ �هوهی ناڕه‌زایی‌و گله‌ییه‌كی زۆر لهالیهن هاوواڵتیانه‌وه دژی ئهو دوو به‌ڕێوه‌به‌ره ده‌كرا. سدیق عومه‌ر سهرۆكی ته‌ندروستی كه‌ركوك له‌لێدوانێكیدا بۆ دهستوور وتی “البردنی هه‌ردوو بهڕێوهبهری نه‌خۆشخانه‌ی ئازادیو نه‌خۆشخانه‌ی كه‌ركوك چهند هۆكارێكی ههبوو ،بهاڵم ناتوانم هۆكاره‌كه‌ی ئاشكرا بكه‌م”. دك��ت��ۆر س��دی��ق وت��ی “ئ���هو ك���اره بههۆی
ك�هم��ت�ه‌رخ�هم�ی ئ��هو دوو ب��هڕێ��وه‌ب��هرهو گله‌یی ه��اوواڵت��ی��ان له‌كاره‌كانیان ب��ووه، چونكه خهڵك ناڕهزایی زۆری ده‌رده‌ب��ڕی ل��هو دوو ب��هڕێ��وه‌ب��هرهو ئێمه‌ش ناچار دوورمانخستنه‌وه”. س��ه‌رۆك��ای��ه‌ت��ی ت �هن��دروس��ت �ی ك �ه‌رك��وك ره‌ت��ی��ك��ردهوه الب��ردن �هك �هی��ان په‌یوه‌ندی ب�ه‌ئ��ی��داره‌ی پارێزگای ك �ه‌رك��وك‌و الیه‌نی سیاسیو وه‌زاره‌تی ته‌ندروستییه‌وه ههبێت، وتی “تهنیا بڕیارێكه لهالیهن سه‌رۆكایه‌تی ته‌ندروستی كه‌ركوكه‌وه ده‌رچووه”.
3
ئێران لهههوڵی دیاریکردنی جێنشینێک ه بۆ سیستانی ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید عه‌لی سیستانی به‌ڕه‌چه‌ڵه‌ك ئێرانی ،بڕوای به‌ویالیه‌تی فه‌قیه نییهو كار ی بۆ ناكات ،بۆیه ده‌سه‌اڵتداران ی ئێران خوازیارن ئایه‌توڵاڵیه‌كی دۆستی خۆیان بكهن به‌جێگر ی پ .هیوای سه‌لیمی ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید عه‌لی سیستانی له 13ی ئابی 1930له‌شاری مه‌شهه‌دی ئێران له‌دایكبووه .ره‌چه‌ڵه‌كی ئایه‌تووڵاڵ سیستانی له‌سه‌رده‌می سه‌فه‌وییه‌كان له‌ئه‌سفه‌هان بوون‌و دواتر لهالیهن سوڵتان حسێنی سه‌فه‌وی باپیرانی سیستانی وهك شێخولئیسالم بۆ ناوچهی سیستانی ئێران به‌ڕێكران‌و له‌وێ نیشته‌جێبوون. له 5ساڵیدا ده‌ستیكرد به‌فێربوونی قورئان الی مامۆستا ئاینییهكان ،دوات��ر بۆ فێربوونی سه‌ره‌تاكانی زانستی ئایینی نێردرایه الی چهند مامۆستای ناسراوی ئێرانی ،وهك سه‌ید ئه‌حمه‌دی یه‌زدی‌و شێخ موجته‌با قه‌زوینی .لهساڵی 1949بهرهو شاری قوم به‌رێكه‌وت‌و به‌شداری له‌وانه ئاینییهكانی ئایه‌تووڵاڵ بروجه‌ردی‌و سه‌ید حوجه‌تی كوه كه‌مه‌ره‌یی كردو توانی وهك قوتابییه‌كی نمونه خۆی ده‌ربخات. لهساڵی 1951له‌قومه‌وه بۆ نه‌جه‌فی عێراق كۆچیكرد‌و له‌قوتابخانه‌ی ئایینی بوخارایی گیرسایه‌وه .له‌نه‌جه‌ف الی مامۆستا ئاینییه ناسراوه‌كانی وهك ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید ئه‌بولقاسمی خویی‌و شێخ حسێنی حه‌لی‌و ئایه‌تووڵاڵ حه‌كیم‌و شاهرودی به‌شداری له‌وانه‌كانی فیقه‌و ئوسوڵی ئیسالمیدا كرد. لهساڵی 1960بۆ جارێكیتر بۆ ئێران گه‌ڕایه‌وه‌‌و له‌شاری مه‌شهه‌د نیشته‌جێبوو .ههر لهو سه‌رده‌مه‌دا لهالیهن ئایه‌تووڵاڵ خویی‌و شێخ حسێنی حه‌لی به‌ده‌ره‌جه‌ی ئیجتیهاد گه‌یشت. لهساڵی 1961بۆ دوایینجار بۆ نه‌جه‌ف گه‌ڕایه‌وه‌‌و تا ئێستاش لهو شاره وهك مه‌رجه‌عی شیعه‌كان‌و وهك مامۆستایه‌كی به‌توانا له‌كاروباری ئایینی خه‌ریكی وانه‌وتنه‌وه‌یه. مه‌رجه‌عییه‌تی ئایه‌توڵاڵ سیستانی بۆ دوای مه‌رگی ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید نه‌سروڵاڵ موسته‌نبه‌ت ده‌گه‌ڕێته‌وه .له‌دوای ناوبراو ئایه‌تووڵاڵ سیستانی بوو به‌مه‌رجه‌عی پایه‌به‌رزی شیعه‌كانی عێراق ،تهنانهت به‌شێكی به‌رچاو له‌شیعه‌كانی ئێران‌و ناوچه‌كه مه‌رجه‌عییه‌تی سیستانییان قبوڵكردووه. ئایه‌تووڵاڵ سیستانی نفوزێكی بااڵی له‌ناو شیعه‌كانی عێراقدا ههیه، ل�ه‌دوای ده‌ستپێكردنی جه‌نگی ئهمریكاو عێراق لهساڵی 2003 كاریگه‌ری‌و نفوزی ناوبراو گرنگییه‌كی تایبه‌تی په‌یداكرد. ب �ه‌رده‌وام شه‌ڕێكی ش��اراوه له‌نێوان رابه‌رانی سیاسیی ئێران‌و سیستانی له‌ئارادابووه‌‌و ئهو مه‌سه‌له‌یه‌ش بۆ بیروڕای جیاوازی ئهو دوو الیه‌نه بۆ پرسی پێوه‌ندی نێوان مه‌زه هب‌و حكومه‌ت ده‌گه‌ڕێته‌وه .سیستانی هیچ كات بڕوای به‌تیۆری ویالیه‌تی فه‌قیه به‌و شێوه‌ی كه له‌ئێراندا ههیهو ده‌ستكردی ئایه‌تووڵاڵ خومه‌ینی‌و ده‌زگای مه‌زهه‌بی شیعه له‌ئێرانی دوای شۆڕشی ئیسالمی بوو، نه‌بووه .سیستانی لهو بڕوایه‌دایه كه‌سیاسه‌تیش چه‌شنێك له‌هونه‌ر‌و زانسته‌‌و پێویسته به‌كه‌سی خۆی بسپێردرێت. له‌دوای روخانی سه‌دام حوسێن ئایه‌تووڵاڵ سیستانی له‌نفوزی خۆی بۆ راگرتنی سه‌قامگیری عێراق‌و دوورخستنه‌وه‌ی شیعه‌كان له‌توندوتیژی كه‌ڵكی وه‌رگرت ،به‌رده‌وام داوای له‌خوێندكاره‌كانی كردووه كه‌به‌شداری له‌هه‌ر چه‌شنه هه‌ڵبژاردنێكی سیاسییدا نه‌كه‌ن. ئایه‌تووڵاڵ سیستانی به‌مه‌رجه‌عی پایه‌به‌رز ناسراوه‌‌و نهك تهنیا له‌عێراق ،بهڵكو لهههموو جیهانی شیعه‌دا رێز‌و حورمه‌تێكی تایبه‌تی ههیه .سیستانی مه‌رجعێكی سهر به‌قوتابخانه‌ی سووننه‌تی شیعه‌یه، قوتابخانهیهك كه كه‌سانێكی وهك موحسینی حه‌كیم ،حسێن بروجه‌ردی ،عه‌الم ه سه‌درئه‌دینی سه‌در‌و شه‌ریعه‌تمه‌داری‌و...ههیه. ئێران لهههوڵی نفوزی زیاتر له‌عێراقه‌‌و بۆیه ههر له ئێستاوه بیر له‌مه‌رجه‌عی دوای ئایه‌تووڵال سیستانی ده‌كاته‌وه .نه‌جه‌ف یهكێك لهو شاره ئاینییانه‌ی شیعه بووه كه‌سه‌ربه‌خۆیی خۆی له‌ناوه‌نده ئاینییهكانی ئێران راگرتووه ،بهاڵم ئێستا نیگه‌رانی له‌نفوزی زیاتری ئێران‌و نه‌جه‌فی دوای سیستانی بوونی ههیه. ش��اری نه‌جه‌ف لهئێستادا قس ه لهسهر دوو ئایه‌تووڵاڵی گه‌وره‌ی ئ�����هو ب��ۆ جێگریی سیستانی دهك��رێ�ت‌و دوانه ئایه‌تووڵاڵ محهمهد ئسحاق ئه‌لفیادی ئه‌فغانی‌و محهمهد س�هی��د حه‌كیمی عێراقییه. هه‌ردووكیان پیرن‌و پێده‌چێ جێگرێكی كاتی بۆ ئایه‌تووڵاڵ سیستانی بن .هاوكات باس له‌وه‌ش ده‌كرێ كه‌حكومه‌تی ئێران به‌جدی لهههوڵی دانانی مه‌رجه‌عی دڵخوازی خۆی بۆ دوای ئایه‌تووڵاڵ سیستانییه‌‌و چ �هن��دان ن��اوه‌ن��دی وهك ن���ووس���ی���ن���گ���هی ئ����ای����ه‌ت����ووڵ��ڵ�ا خامنه‌یی له‌نه‌جه‌ف ل����هم ئ���اراس���ت���ه‌دا هه‌نگاوده‌نێن.
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
2
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
زیندانییه‌ك تووشی نه‌خۆشییه‌ك ی كوشند‌ه بووهو ئازاد ناكرێت ی سێ مانگ ی ماوه ،پزیشكه‌كانیش دهڵێن دوو مانگی دیك ه ده‌مرێت ی حوكمه‌كه له‌زیندانی گه‌ورانی سلێمانی ،حوكمدراوێك ماوه دانا جه‌میل .سلێمانی زی��ن��دان��ی��ی �هك��ی ح���وك���م���دراو ت��ووش��ی نه‌خۆشییه‌كی درێژخایه‌ن بووه ،پزیشكه‌كان دهڵ��ێ��ن ئ �هگ �هری چ��اك��ب��وون �هوهی نییهو ره‌نگه دوو مانگی تر بمرێت ،بهاڵم هێشتا له‌زینداندایه ،له‌كاتێكدا حوكمه‌كه‌شی تهنیا سێ مانگی ماوه ،به‌و هۆیهشهوه ته‌واوی خانه‌واده‌كه‌ی ماوه‌ی 18رۆژه له‌گه‌ڵیدان له‌زینداندا. ع��ه‌واد حسێن عه‌لی ق��ادر ئ �هو پیاوه‌ی له‌زینداندایه‌و تووشی نه‌خۆشی درێژخایه‌ن بووه ،پزیشكه‌كان پێیانڕاگه‌یاندووه كه‌هیوای چاكبوونه‌وه‌ی زۆر كه‌مه ،به‌و هۆیه‌وه نۆ كهس له‌خانه‌واده‌كه‌ی كه له‌ژنه‌كه‌ی‌و حه‌وت منداڵ‌و خوشكێكی پێكدێن ،م��اوه‌ی 18 رۆژه له‌زینداندا له‌گه‌ڵیدا دهژی��ن ،چونكه پزیشكه‌كان به‌ناڕاسته‌وخۆ پێیانوتووه تهنیا چهند مانگێكی تری ته‌مه‌نی ماوه. حوكمه‌كه‌ی ع �ه‌واد حسێن بهپێی وته‌ی بهڕێوهبهری زیندانی گه‌ورانی سلێمانی تهنیا سێ مانگی م��اوه ،بهاڵم تائێستا عه‌واد‌و خێزانه‌كه‌ی به‌هیوای ئ��هوهی ماوه‌یه‌ك پێكه‌وه‌بن ،ئازادبكرێت. ع �ه‌واد‌و خانه‌واده‌كه‌ی داواده‌ك��هن بههۆی ئهوهی ته‌مه‌نی عه‌واد تهنها چهند مانگێكی م���اوهو نه‌خۆشیی درێ��ژخ��ای�هن��ی ههیه، به‌لێبوردنێك ع���ه‌واد ئ��ازادب��ك��رێ��ت ،یان مۆڵه‌تی نه‌خۆشی پێبدرێت. سه‌ره‌تای كێشه‌كه‌ی عه‌واد حسێن ع��ه‌واد حسێن عه‌لی ق��ادر ساڵی 1971 ل��ه‌دای��ك��ب��ووهو ل�ه‌چ�هم��چ�هم��اڵ دهژی، ماوه‌یه‌ك پێش ئێستا بههۆی دروستبوونی كێشه‌یه‌كه‌وه ل�هگ�هڵ زاوای��هك��ی خۆیدا كێشه‌كه‌یان دهگاته دادگاو زیندانیده‌كرێت. كێشه‌كه له‌وه‌وه سه‌رچاوه‌یگرتووه عه‌واد ده‌چێته ماڵی زاواك�هی��ان كه‌خوشكه‌كه‌ی الیه‌تی ،ل �هوێ لهگهڵ زاواك �هی��ان ده‌بێته شه‌ڕیان‌و چه‌قۆ له‌یه‌كتر ههڵدهگرن ،به‌و هۆیه‌وه خوشكه‌كه‌ی‌و كوڕی خوشه‌كه‌که‌‌ی كه‌ناوبژیوانی دهكهن ،بریندارده‌بن. له‌سه‌ره‌تادا به‌بڕیاری دادگای چه‌مچه‌ماڵ 15 رۆژ زیندانیكراوه ،بهاڵم دواتر ئازادبووه‌‌و به‌بڕی 25هه‌زار دینار غه‌رامه كراوه. ب��هاڵم دوای ئ���هوهی راپ��ۆرت �ی پزیشكی ده‌چێته به‌رده‌م حاكم‌و لهسهر ئه‌ساسی "حق العام" ساڵێك عه‌واد حوكمده‌درێت.
ژن‌و خوشك‌و منداڵه‌كانی عه‌واد له‌زینداندا ئێستا 8مانگی له‌زیندان ت�ه‌واوك��ردووه، ئه‌گه‌رچی تووشی ئهو نه‌خۆشییه بووه، بهاڵم مۆڵه‌تی پێناده‌ن‌و بڕیاره له 11/15 ئازادبكرێت ،ب �هاڵم خێزان‌و منداڵه‌كانی ده‌یانه‌وێت مۆڵه‌تی پێبده‌ن بههۆی ئهوهی تووشی ئهو نه‌خۆشییه درێژخایه‌نه بووه. عه‌واد داوای یارمه‌تی دهكات ع��ه‌واد حسێن خاوه‌نی 7منداڵه كه 5 یان قوتابین‌و كچه گه‌وره‌كه‌شی له‌پۆلی 7ی بنه‌ڕه‌تییه ،بههۆی كه‌مده‌رامه‌تیی‌و نه‌خۆشی باوكییه‌وه نهیتوانیوه تاقیكردنهوه ئه‌نجامبدات ،ئێستا هه‌موویان 18رۆژه له‌زینداندان. عه‌واد حسێن له‌لێدوانێكدا بۆ دهستوور وتی "كێشهی من ئێستا ئهو مندااڵنه‌یه كه‌كه‌س نییه ده‌ستیان بگرێت‌و ئیشیان بۆ بكات" لهو كاته‌وه‌ی كه‌عه‌واد حسێن زیندانیكراوه، خێزانه‌كه‌ی به‌یارمه‌تی‌‌و هاوكاری كه‌سانی خێرمه‌ند دهژی���نو هیچ سه‌رچاوه‌یه‌كی داراییان نییه. ع��ه‌واد پێش ئ��هوهی كه‌زیندانی بكرێت، كرێكاری كردووه ،ئێستا كهس نییه بژێوی بۆ منداڵه‌كانی دابینبكات ،بۆیه داوایكرد كه‌موچه‌یه‌ك بۆ منداڵه‌كانی ببڕدرێته‌وه بۆ ئ�هوهی په‌رته‌وازه نه‌بن‌و بتوانن ژیان بگوزه‌رێنن .وتی "هیچ توانا‌و هێزێكم نهماوه كه‌هیچیان بۆ دابینبكه‌م". ع �ه‌واد باسی نه‌خۆشییه‌كه‌ی ك��رد ،وتی
فۆتۆ :دانا جه‌میل "له‌زیندان خ�ه‌م‌و خه‌فه‌تم لهم مندااڵنه‌و خێزانه‌كه‌م دهخ���وارد ،ئ�هوه بووته هۆی ئهو نه‌خۆشییه‌ی ئێستا رووی تێكردووم، نه‌خۆشییه‌كه‌شم درێژخایانه نزیكهی چوار مانگ ده‌بێت توشی بووم". ئهو ده‌ڵێت مامه‌ڵه‌ی كارمه‌ندانی زیندانه‌كه له‌گه‌ڵیان باشه ،بهاڵم داواده‌كات یارمه‌تی ب��دهن ئ �هو چهند مانگه بگهڕێتهوه بۆ ماڵه‌كه‌ی. ئه‌یهام عه‌لی مه‌حمود خێزانی ع �ه‌واد داواك����اری ئ �هوهی �ه پ��ی��اوه‌ك �هی مۆڵه‌تی پێبدرێت یان لێبوردنی بۆ ده‌ربكرێت. نه‌خۆشییه‌كه‌ی عه‌واد ع���ه‌واد حسێن گرێیه‌ك ل�هن��او گ�ه‌ده‌ی��دا دروستبووه‌و پیسایی بۆ ناكرێت ،ده‌رزی كیمیایی بۆ دان���راوه ،ده‌بێت 5ده‌رزی كیمیایی لێبدرێت ،وتی "چ��اره‌س�هر الی خ���ودای گ �ه‌وره‌ی��هو هیچیان پێنه‌وتووم كه‌چاكده‌بمه‌وه یان نا ،هیچ ئه‌گه‌رێك بۆ چاكبوونه‌وه‌م نابینم". به‌وته‌ی بهڕێوهبهری زیندانی گه‌وران ،عه‌واد تووشی شێرپه‌نجه ب��ووهو پزیشكه‌كان پێیانوتووه چاره‌سه‌ری نییه. عه‌قید شوان بهڕێوهبهری زیندانی گه‌وران وتی "بهپێی راپۆرتی پزیشكی عه‌واد تهنیا دوو مانگی ماوه". ع���ه‌واد وت��ی "ب���اری ت�هن��دروس��ت��ی��م زۆر زۆر خراپه‌‌و داواك��اری��م ئهوهیه له‌زیندان
ی خ��ۆم، ده‌رم��ب��ك �هنو بچمه‌وه ن��او م��اڵ� یان له‌نه‌خۆشخانه بمێنمه‌وه بۆ ئهوه ی چاره‌سه‌ری نه‌خۆشییه‌كه‌م بكرێت". ئهو خوشكه‌ی كێشه‌كه له‌ماڵیان دروستبوو، ناوی سه‌بیحه 44ساڵ ،له‌زیندان لهگهڵ ع �ه‌واد دهژی ،لهو كاته‌وه‌ی خێزانه‌كه‌ی عه‌واد چوونه‌ته الی عه‌واد. سه‌بیحه وتی "ئێمه هیچمان لهسهر براكه‌م نییه ،سهبارهت به‌نه‌خۆشییه‌كه‌شی تائێستا دكتۆر هیچ شتێك به‌ئێمه ناڵێت ،لویه‌كی گ���هوره له‌گه‌ده‌یایه‌تی‌‌و ب��ۆری پیسایی گیراوه". عه‌واد له‌یه‌كه‌م رۆژی ره‌مه‌زاندا بردراوه‌ته نه‌خۆشخانه له‌یه‌كه‌م رۆژی مانگی ره‌مه‌زاندا كه‌عه‌واد حسێن ره‌وان��هی نه‌خۆشخانه ك��راوه‌‌و بۆ ماوه‌ی 2شه‌و خه‌واندویانه‌‌و 57بتڵ ئاوی تێكراوه ،لهگهڵ دوو بتڵ خوێندا. دك��ت��ۆره‌ك��ان پێیانوتووه ئهگهر زووت��ر ره‌وانه‌ی نه‌خۆشخانه بكرایه ،ئه‌وا ئه‌گه‌ری ئهوه ههبوو چاره‌سه‌ری بۆ بكرێت ،بهاڵم ئێستا ده‌رزی كیمیایی بۆ به‌كاردێت. حاڵی عه‌واد ده‌گه‌یه‌نرێته حكومه‌ت ش��وان عه‌بدوڵاڵ ب �هڕێ��وه‌ب �هری زیندانی گه‌ورانی سلێمانی ،به‌ده‌ستووری راگه‌یاند ئهو حاڵه‌ته‌ی كه‌عه‌واد حسێنی تێدایه تهنیا حاڵه‌تێك ده‌یگرێته‌وه یان ده‌بێت لێبوردنی تایبه‌تی بۆ ده‌ربكرێت ،یان ده‌بێت ئهو
ی كه‌ماویه‌تی بۆی بكرێت به‌مۆڵه‌تی حوكمه نه‌خۆشی. شوان عه‌بدوڵاڵ ده‌ڵێت لێبوردنی گشتی له‌ده‌سه‌اڵتی سهرۆكی هه‌رێمدایه‌و مۆڵه‌تی ن �هخ��ۆش �ی ل��ه‌ده‌س��ه‌اڵت��ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیراندایه ،وتی "ئێمه نووسراومان كردووه بۆ وه‌زاره‌تی كاروباری كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و داوای ه��ه‌ردوو حاڵه‌ته‌كه‌مان ك��ردووه ،كامیان ئاسانتركرا ئهوهی بۆ بكرێت ،چونكه ئهو زیندانییه نه‌خۆشییه‌كه‌ی سه‌خته‌و چاك نابێته‌وه". ش��وان عه‌بدوڵاڵ ده‌ڵێت تائێستا وه‌اڵمی ن��ووس��راوه‌ك �هی��ان ن���ه‌دراوه‌ت���هوه ،ب �هاڵم ل �هب �هڕێ��وب �ه‌رای �ه‌ت �ی گشتی چ��اك��س��ازی له‌وه‌زاره‌تی كاروباری كۆمه‌اڵیه‌تی به‌تایبه‌ت وه‌زی��ر چاودێری كێشه‌كه‌ی دهك��ات ،وتی "چهند جارێك لهو باره‌یه‌وه قسه‌مانكردووه، به‌م نزیكانه‌ش لهگهڵ د.به‌رهه‌م سهرۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران قسه‌ده‌كه‌م". به‌گوێره‌ی راپۆرتی پزیشكی ئهو نه‌خۆشییه تازه نییه ،چونكه شێرپه‌نجه به‌قۆناغه‌‌و ئهو نه‌خۆشه دره‌نگ هه‌ستیپێكردووه‌‌و ئێستا گه‌یشتووه‌ته دوا قۆناغ كه‌چاره‌سه‌ری نییه. شوان عه‌بدوڵاڵ وتی "ئێمه ماوه‌یه‌ك پێش ئێستا زانیمان كه‌نه‌خۆشه ،بردومانه بۆ نه‌خۆشخانه‌و ماوه‌یه‌ك له‌نه‌خۆشخانه‌ی هیوا كه‌وت‌و ده‌رزی كیمیایی‌و كۆمهڵێك پێداویستی پزیشكی بۆ دابینكرا".
چوار ساڵه ته‌له‌فیزیۆنی زانكۆو ته‌واوی باڵوكراوه‌كانی راگیراوه چه‌ندان كارمه‌ند بۆ ئهو ناوه‌ند ه دامه‌زرێنراوه ،بهاڵم تهنیا رادیۆكه‌ی 7كاتژمێر په‌خشی ماوه مه‌عاز فه‌رحان م����اوه‌ی چ����وار س��اڵ��ه ت�ه‌ل�ه‌ف��ی��زی��ۆن��ی زانكۆو ت �ه‌واوی باڵوكراوه‌كانی ناوه‌ندی راگه‌یاندنی زانكۆ راگیراوه‌‌و تائێستاش نه په‌خشی ته‌له‌فیزیۆنه‌كه كراوه‌ته‌وه، نه باڵوكراوه‌كانیش ده‌ركراون ،له‌كاتێكدا چ�هن��دان كارمه‌ند ل�هالی�هن ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه بۆ ئهو ناوه‌نده دامه‌زرێنراون. لهئێستادا ت���ه‌واوی ن��اوه‌ن��دهك �ه تهنیا به‌په‌خشی رادیۆكه‌وه سه‌رقاڵن ،رادیۆكه‌ش
چه‌ندان رێگر ی له‌به‌رده‌مماندا ههن، ناتوانین لێیان ده‌ربازبین
مه‌ودای په‌خش‌و ماوه‌ی په‌خشه‌كه‌ی زۆر كه‌مه كه‌ته‌نیا 7كاتژمێره. عادل محهمهد نوری جێگری بهڕێوهبهری ناوه‌ندی راگه‌یاندنی زانكۆی سلێمانی له‌لێدوانێكیدا بۆ دهستوور رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌ناوه‌ندی راگه‌یاندنی زانكۆ ،له‌هه‌ندێك له‌قۆناغه‌كاندا پێشكه‌وتنی بهرچاوی به‌ده‌ستهێناوه‌و له‌هه‌ندێك قۆناغی تردا به‌داخه‌وه پوكانه‌وه‌ی بینیوه. سهبارهت به‌داخستنی ته‌له‌فیزیۆنی زانكۆ وت��ی "ته‌له‌فیزیۆنی زان��ك��ۆ لهبهرئهوه وه‌ستاندوومانه ،چونكه ئامێرو ده‌زگامان نییه ،كه به‌ڕاستی بتوانین ته‌له‌فیزیۆنه‌كه‌ی پێ بخه‌ینه‌كار ،له‌الیه‌كی تره‌وه ژماره‌ی كارمه‌ندانمان زۆر كه‌مه بۆ ته‌له‌فیزیۆنه‌كه". ناوه‌ندی راگه‌یاندنی زانكۆی سلێمانی ل�هس�ه‌ره‌ت��ادا پێكهاتبوو له‌ته‌له‌فزیۆنی زانكۆ ،رادی��ۆی دهنگی زانكۆ ،گۆڤاری سه‌ن‌و هه‌ندێك ورده باڵوكراوه‌ی تریش، بهاڵم ئێستا به‌ته‌نیا رادیۆی دهنگی زانكۆ كارده‌كات. ع���ادل وت��ی "م���اوهو م���ه‌ودای په‌خشی ته‌له‌فیزیۆنه‌كه زۆر كه‌مبوو ،ئامێره‌كانیش زوو زوو ده‌شكان‌و چاكمانده‌كردنه‌وه ،بۆیه وه‌ستانی باشتربوو له‌كاركردنی". جێگری بهڕێوهبهری ناوه‌ندی راگه‌یاندنی زان���ك���ۆ ئ��اش��ك��رای��دهك��ات ك �هڕێ��گ��ری له‌كاره‌كانیاندا ههیهو وتی "ئێمه له‌نێوان هه‌ندێك قه‌وسداین ،چه‌ندان رێگری ههن، به‌ڕاستی ناتوانین لێیان ده‌ربازبین ،جاری واهه‌یه بۆ كڕینی ریكۆرده‌رێك ده‌بێت ره‌زامه‌ندی سه‌رۆكایه‌تی زانكۆ وهربگرین". عادل ده‌ڵێت كاتێك ویستمان باڵوكراوه‌یه‌ك
ده‌ربكه‌ین لهالیهن چهند عه‌میدێكه‌وه راگیراو وتیان خۆمان سه‌رپه‌رشتیده‌كه‌ین، بهاڵم تائێستا هیچیان نهكردووه. عادل كاره‌كانی رادیۆی زانكۆی به‌الوه باشه سه‌ره‌ڕای كه‌می كاتی په‌خش‌و مه‌وداكه‌ی‌‌و وتی "به‌نسیبه‌ت رادی��ۆك �هوه كاره‌كانی باش ده‌ڕۆن ،ههرچهنده ماوه‌ی په‌خشه‌كه له8ی به‌یانیه‌و‌ه تا 3دوانیوه‌ڕۆیه ،ئهگهر ل�هو ماوه‌یه زیاتر كارمه‌ند ئیشبكات، ده‌بێت پ��ارهی زی��ادهی پێبدرێت ،ئهوه به‌ئێمه‌‌و سهرۆكی زانكۆش ناكرێت ،ده‌بێت ببرێته الی وه‌زیر ،ههرچهنده كردووشمانه‌‌و چوینه‌ته وهزارهت ،بهاڵم هیچ نه‌كراوه‌و ئێمه‌ش بێ تاقه‌ت بووین". یهكێك ل �هو گله‌ییانه‌ی ك��ه‌رووب��ه‌ڕووی ناوه‌ندی راگه‌یاندنی زانكۆ دهبێتهوه، ئهوهیه كه‌په‌خشی ڕادیۆی زانكۆ شوێنێكی زۆر كه‌م ده‌گرێته‌وه ،ع��ادل وتی "دوو ئ��ام��ێ��ری په‌خشمان ه �هی �ه ،ب��ۆی�ه من له‌په‌خشه‌كه رازی��م لهههموو سلێمانیو به‌شێكی ن��اوچ�هی گه‌رمیاندا رادیۆكه كارده‌كات". عادل ئاشكرایده‌كات كهئهویش نازانێت كێ بهرپرسه لهوهی كاره‌كانی ئهوان به‌و شێوه‌یه بڕۆن‌و وتی "بۆ خستنه‌وه‌كاری ته‌له‌فیزیۆنه‌كه لیستێكمان ئامادهكردووه له‌پێداویستییه‌كان كه‌بایی 350ملیۆن دیناره ،لهساڵی 2007دا لهسهر مه‌سه‌له‌ی بودجه دواخ���را ،ساڵی 2009دووب��اره چ��وی��ن�هوه دوای���ان خ��س��ت�هوهو دهستی ده‌ستیمان پێده‌كه‌ن". كارمه‌ندانی ئهو ناوه‌نده ،ژماره‌یان 21 كارمه‌نده‌و زۆرینه‌یان ساڵی پار دامه‌زراون.
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
5
كورد به به‌ڵێنی نیوه‌زاره‌كی گه‌ڕایه‌وه ی فراكسیۆن ه كوردستانییه‌كان ده‌ده‌ن الیه‌ن ه عێراقییه‌كان تهنیا بۆ ده‌نگدان بایه‌خ به‌ئیئتیالف كاروخ نامیق ئ�هن��دام��ان�ی دان��وس��ت��ان��ك��اری ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانیه‌كان رایده‌گه‌یه‌نن، تائێستا هیچ الیه‌نێكی عێراقی به‌فه‌رمی وه‌اڵمی 19مه‌رجه‌كه‌ی كوردی نه‌داوه‌ته‌وه، تهنیا ههندێكیان به‌زاره‌كی پشتگیری خۆیان ده‌ربڕیوه ،بهاڵم بۆ ده‌نگدان بۆ دیاریكردنی سه‌رۆك وه‌زیران هه‌مووان سهردانی هه‌ولێر دهكهن. له‌ناوه‌ڕاستی مانگی ئابی راب��ردوودا ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان 19مه‌رجیان خسته به‌رده‌ستی كاندیده سه‌ره‌كییه‌كانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق، بهاڵم هیچ الیه‌نێك به‌فه‌رمی وه‌اڵمی ئهو مه‌رجانه‌ی نه‌داوه‌ته‌وه. بڕیاره سبه‌ی پێنجشه‌ممه ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان ،جارێكی تر لهگهڵ سهرۆكی هه‌رێم كۆببنه‌وه بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنی رۆڵی خۆیان له‌حكومه‌تی
عێراقدا ،دوای ئهوهی تهنیا به‌زاره‌كی‌و بۆ چهند خاڵێكی دیاریكراوی به‌رنامه‌كه‌یان، به‌ڵێنیان له‌الیه‌نه عێراقییه‌كان وهرگرتووه. له‌به‌رنامه 19خاڵییه‌كه‌ی ئیئتیالفی ف��راك��س��ی��ۆن��ه ك��وردس��ت��ان��ی��ی��هك��ان��دا، جه‌ختكراوه‌ته‌وه لهسهر جێبه‌جێكردنی م��ادهك��ان �ی دهس��ت��وور ب�هب�ێ ج��ی��اوازی‌‌و پشتگیریكردنی ك��ان��دی��دی ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان بۆ سه‌رۆكایه‌تی ك��ۆم��ار ،جێبه‌جێكردنی م���ادهی 140ی دهستوور له‌ماوه‌یه‌كی دیاریكراودا كه له‌دوو ساڵ زیاتر نهبێت. محهمهد حه‌كیم ئه‌ندامی دانوستانكاری ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان له‌لێدوانێكدا بۆ دهس��ت��وور ده‌ڵێت هیچ الیه‌نێك به‌فه‌رمی وه‌اڵمی داواكارییه‌كانی كوردی نه‌داوه‌ته‌وه ،ئهوهشی كه‌هه‌یه هیچ به‌رهه‌مێكی نه‌بووه. م��ح �هم �ه‌د ح �هك��ی��م وت���ی "ش��ێ��وازی وه‌اڵمدانه‌وه له‌عورفی سیاسیو دیبلۆماسی
به‌نامه یان به‌دانیشتن لهسهر مێزی گفتوگۆ ده‌بێت ،بهاڵم ئهوان تهنیا به‌زاره‌كی لهسهر هه‌ندێك له‌خاڵه‌كانی ئێمه رازیبوون". ه���ه‌روه‌ه���ا پ��ێ��ی��وای�ه ه��ی��چ الیه‌نێك له‌كورده‌وه نزیك نییه ،وتی "ئهگهر نزیك بوونایه وه‌اڵم�ی داواكارییه‌كانی كوردیان ده‌دایه‌وه". ف �ه‌رام��ۆش��ك��ردن �ی داواك���ان���ی ك��ورد له‌كاتێكدایه س��ه‌رك��رده‌ی فراكسیۆنه عێراقییه‌كان له‌هاتوچۆی به‌رده‌وامدان بۆ هه‌ولێر به‌مه‌به‌ستی به‌ده‌ستهێنانی دهنگی په‌رله‌مانتارانی كوردستان له‌دیاریكردنی سه‌رۆك وه‌زیرانی داهاتوو. ش��ان��دی دان��وس��ت��ان��ك��اری ئیئتیالفی ئێستا كوردستانییه‌كان فراكسیۆنه گه‌ڕاونه‌ته‌وه ههرێمی كوردستان .بریاره رۆژی پێنجشه‌ممه جارێكی ت��ر لهگهڵ مه‌سعود بارزانی سهرۆكی ههرێمی كوردستان كۆببنه‌وه به‌مه‌به‌ستی هه‌ڵسه‌نگاندنی ئهو گفتوگۆ‌و دانیشتنانه‌ی له‌ماوه‌ی رابردوودا
لهگهڵ الیه‌نه عێراقییه‌كان ئه‌نجامیانداوه، ههروهها بریاڕه شانده‌كه سه‌ره‌تای هه‌فته ی داهاتوو بگهڕێتهوه بهغداد. دی��ن��دار ن�ه‌ج��م��ان دۆس��ك �ی ئه‌ندامی دانوستانكاری ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان ،رایگه‌یاند ده‌وڵه‌تی یاسا زیاتر به‌ده‌م ئهو 19خاڵه‌وه هاتووه كه‌ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان پێشكه‌شیانكردووه ،به‌تایبه‌ت لهبارهی ماده‌ی 140وه. ههروهها وتی "لیستی عێراقیه تێبینیان ههبووه لهسهر م��ادهی 140و ئیئتیالفی نیشتمانیش هه‌ڵوێستیان باش بوو ،بهاڵم ده‌وڵه‌تی یاسا هه‌ڵوێستیان ئیجابی تر بوو". له‌خولی ئێستای ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی ع��ێ��راق ،ك��ورد خ��اوه‌ن �ی 57كورسییه، هاوپه‌یمانی كوردستان خاوه‌نی 43كورسیو ت �ه‌واوی كورسییه‌كانی بهسهر یهكێتیو پارتی دابه‌شبوون‌و بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان 8 كورسیو یه‌كگرتووی ئیسالمی 4كورسیو
كۆمه‌ڵی ئیسالمی 2كورسی. سامی شۆڕش ئه‌ندامی دانوستانكار ی ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان رای��گ �هی��ان��د دهی��ان��هوێ��ت ج��ارێ��ك��ی تر دان��وس��ت��ان �هك��ان ب �هش��ێ��وه‌ی �هك �ی چڕتر ده‌ستپێبكه‌نه‌وه. ش���ۆڕش وت��ی "ل��هب��ه‌رئ��هوهی الیه‌نه عێراقییه‌كان له‌ناوخۆیاندا له‌كێشه‌ی گه‌وره‌دا ده‌ژین ،ئێمه ده‌رفه‌تمان كه‌متره كه‌بتوانین بڕوایان پێبهێنین بۆ ئهوهی لهگهڵ ئێمه دابنیشن‌و كێشه‌كانیان لهگهڵ چاره‌سه‌ربكه‌ین". ههروهها وتی "چاوه‌ڕێی وه‌اڵمی الیه‌نه عێراقییه‌كانین لهسهر ئ�هو به‌رنامه‌یه‌ی دامانڕشتووه ،بۆ ئهوهی بزانین هه‌ڵوێستیان چیده‌بێت لهسهر ئهو مه‌رجانه‌ی ئێمه". محهمهد حه‌كیم ده‌ڵێت له‌دوای ئهوهی 19خاڵه‌كه‌یان پێشكه‌شكرد ،هیچ شتێكی نوێ رووینه‌داو بگره بارودۆخه‌كه ئاڵۆزتر بووه.
حیزبی شیوعی توشی قه‌یران ی ناوخۆیی ده‌بێت ی به‌م رۆژ ه گه‌یاند ی ئیمتیازات له‌ده‌سه‌اڵت ،حیزبه‌كه ی حیزب بۆ پارتیو وه‌رگرتن كادیر ه ناڕازییه‌كان دهڵێن پاشكۆبوون بورهان قادر‌و فه‌رمان خێاڵنی به‌شێك له‌كادیران‌و سه‌ركردایه‌تی حیزبی شیوعی كوردستان داوای چاكسازی دهك هنو ده‌یانه‌وێت ئهوانهی بوونه‌ته هۆی شكست‌و الدان له‌په‌یڕه‌وی حیزب‌و به‌الڕێدابردنی حیزبه‌كه لێكۆڵینه‌وه‌یان لهگهڵدا بكرێت، ب��هاڵم ل��هس��ه‌ره‌وه رێ��گ��ری ل�ه‌داواك��ان��ی��ان دهكرێت. رێ���ژه‌ی زۆری ئ��هوان��هی داواده‌ك����هن بارودۆخی خراپی حیزبه‌كه باشتر بكرێت، كادیرانی خ���واره‌وه‌ی حیزبه‌كه‌ن لهگهڵ چهند كه‌سێك له‌سه‌ركردایه‌تی حیزبه‌كه، ب �هاڵم زۆری��ن�هی سه‌ركردایه‌تی حیزبه‌كه رهتیدهكهنهوه. حیزبی شیوعی كوردستان ل�هو دوو هه‌ڵبژاردنه‌ی به‌مدواییه ئه‌نجامدراون، به‌دانپێدانانی خۆیشیان دوو شكستی گه‌وره‌یان رووب �ه‌ڕووب��ووه‌وه له‌هه‌ڵبژاردنی 2009/7/25ی په‌رله‌مانی كوردستان كه لهگهڵ شهش الیه‌نی سیاسی تر به‌پاشماوه‌ی ده‌نگه‌كان ،ئینجا یهك كورسیان وه‌رگرت. ل �هه �هڵ��ب��ژاردن �ی پ �ه‌رل �هم��ان �ی عێراقیش نه‌یانتوانی هیچ كورسییه‌ك مسۆگه‌ربكه‌ن. ئهو شكستانه‌ی حیزبی شیوعی بووه‌ته كێشه‌یه‌كی ناوخۆی ئهو حیزبه‌‌و ئه‌گه‌ری هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌و لێكترازانی حیزبه‌كه ههیه، چونكه له‌كۆبوونه‌وه‌ی مه‌كته‌ب ی سیاسیش ئاماژه‌یان به‌وه داوه كه‌ئه‌ندامان‌و خانه‌واده‌ی شه‌هیدانی خۆیشیان ده‌نگیان پێنه‌داون. بۆیه لهم چهند رۆژه‌دا بڕیاره ژمارهیهك س�ه‌رك��رده‌ی حیزبه‌كه به‌رنامه‌یه‌كی نوێ ئاراسته‌ی ته‌واوی سه‌ركردایه‌تی بكهن. ههرچهنده لهساڵی 1996هوه له‌ناو حیزبی شیوعی داوای چاكسازی دهكرێت، ب�هش��ێ��ك ل �هك��ادی �ر‌و ئ �هن��دام��ان��ی��ان داوا له‌سه‌ركردایه‌تی ئهو حیزبه دهكهن ،كه‌چیتر نه‌بنه پاشكۆی ده‌سه‌اڵت ،بهاڵم ئهو كهسانه
گوێیان بۆ نه‌گیراوه‌‌و به‌رده‌وام بهبیانووی دهرچ����وون ل �هپ �هی��ڕه‌وی ن��اوخ��ۆی حیزب دوورخراونه‌ته‌وه. له‌تازه‌ترین هه‌وڵدا كادیرانی ئهو حیزبه داوای به‌ستنی كۆنگره‌ی نائاساییان كردووه، بهاڵم گومانده‌كرێت لهسهر داوای پارتی ئهو داوایه ره‌تكرابێته‌وه. ه���اوڕێ كرێكار ئ�هن��دام�ی مه‌كته‌بی په‌یوه‌ندییه‌كانی ناوه‌ندی حیزبی شیوعی‌‌و یهكێك ل�هو كهسانهی داوای چاكسازی
ئه‌ندامانی حیزب ده‌نگیان به‌حیزب نه‌داوه". ئ �هو ك��ادی��ره‌ی حیزبی شیوعی وتی "له‌دوای سه‌ركردایه‌تی هاوڕێ فه‌هد حیزبی شیوعی لێكترازان‌و بارودۆخی خراپی وهك ئهم 2ساڵه‌ی به‌خۆیه‌وه نه‌دیوه". ه��اوڕێ كرێكار ئ��ام��اژه ب��هوه ده‌دات كه‌به‌رنامه‌كیان ههیه لهگهڵ عه‌لی زه‌نگه‌نه ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی حیزبی شیوعی له‌چه‌ند رۆژی داهاتوودا پێشكه‌ش به‌حیزبی دهكهن.
حیزبه‌كه‌یان ،به‌تایبه‌ت ك�هم��ال شاكر سكرتێر‌و حه‌یده‌ر فه‌یلی كه‌سی دووه‌م له‌ناو ئهو حیزبه‌‌و ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی ،بهاڵم ئه‌مجاره‌ش بهبیانووی ده‌رچوون له‌په‌یڕه‌وی ناوخۆ گوێیان لێنه‌گیرا‌و دووریانخستنه‌وه. ئهو كۆمه‌ڵه كادیره داوایانكرد كه‌حیزبی شیوعی كۆنگره‌ی نائاسایی ببه‌ستێت، بهاڵم ئهو داوایه سه‌ركردایه‌تی ئهو حیزبه‌ی ترساند ،چونكه ئهگهر كۆنگره‌ی نا ئاسایی بكرێت ،ئه‌وا ئه‌ندامانی كۆنگره له‌رێگه‌ی
دهكات ،وتی "كاتێك حیزب 4ساڵ جارێك كۆنگره ده‌به‌ستێت كه له‌بارێكی ئاسایدا بێت ،بهاڵم حیزبی شیوعی له‌هه‌ڵبژارنه‌كانی 2009/7/25هوه به‌بارودۆخێكی زۆر نائاسایی‌‌و خراپدا تێپه‌ڕده‌بێت ،بۆیه ئێمه به‌ستنی كۆنگره‌ی نا ئاسایی به‌گرنگ ده‌زانین بۆ حیزب ،لهبهرئهوهی كار گه‌یشته ئهوهی به‌دانپێدانانی خۆیان زیاتر له‌نیوه‌ی خێزانی شه‌هیدو پێشمه‌رگه‌ی دێرین‌و كادیرو
ئ�هو وت�ی "به‌رنامه‌كه‌مان بۆ ئهوهیه پێداچوونه‌وه به‌په‌یڕه‌وی ناوخۆی حیزبدا بكرێت ،ئ �هوان �هی ل �هو شكسته‌ی حیزب به‌رپرسن ،لێپرسینه‌وه‌یان لهگهڵدا بكرێت یان النیكه‌م داوای لێبوردن بكهن له‌حیزب‌و ئه‌ندام‌و الیه‌نگیران‌و كادیرانی حیزبه‌كه". ئهو كۆمه‌ڵه كادیره‌ی حیزبی شیوعی ك �ه‌داوای گۆڕانكاری دهك �هن ،ئۆباڵی ئهو شكسته ده‌خه‌نه ئه‌ستۆی مه‌كته‌بی سیاسی
شانه حیزبیه‌كانه‌وه ب��ۆ كۆنگره سهر ده‌كه‌ون. س �هرچ��اوه‌ی �هك��ی ئ��اگ��ادار ل��هو كێشه ناوخۆییانه‌ی حیزبه‌كه به‌ده‌ستووری وت "ئهو كۆمه‌ڵه كادیره بۆیه داوای كۆنگره‌ی نائاسییان ك��رد ،تا له‌رێگه‌ی كۆنگره‌ی نائاسایی ئهو ئه‌ندام‌و كادیرانه‌ی كه‌نیگه‌ران بوون‌و دوورخروانه‌ته‌وه پشكیان له‌كۆنگره ههبێت ،ك�ه‌ئ�هوهش به‌ته‌ئكید زیانی بۆ
سه‌ركردایه‌تی ئێستای ئهو حیزبه ده‌بێت‌و ترسی ده‌رنه‌چوونیان نزیكده‌بێته‌وه". بهپێی ئهو زانیارییانه‌ی دهست دهستوور كه‌وتوون حیزبی شیوعی لهسهر داوای پارتی كۆنگره نائاساییه‌كه‌ی ره‌تكردووه‌ته‌وه، چونكه پارتی پێیوابووه ئهوان چهند ساڵه پاره‌‌و زه‌وی‌‌و پۆستی حكومی به بهرپرسانی شیوعی ده‌ده‌ن بۆ ئهوهی حیزبه‌كه‌یان به‌و رۆژه بگات‌و بێده‌نگبن‌و نه‌بنه ئۆپۆزیسیۆن، ب �هاڵم به به‌ستنی كۆنگره‌ی نائاسایی‌‌و هاتنه پێشه‌وه‌ی ئهو كادیرانه‌ی كه‌داوای چاكسازیو وازهێنان له‌پاشكۆیه‌تی ئهو حیزبه دهكهن بۆ ده‌سه‌اڵت ،ئه‌وا حیزبه‌كه ب��هرهو ئۆپۆزیسیۆنبوون ده‌ڕوات ،بۆیه رێگریان له‌به‌ستنی كۆنگره‌ی نائاسایی كردووه. دهستوور زانیویه‌تی ده‌ستتێوه‌ردانه‌كانی پارتی زیاتر بۆ ئهوه بووه حیزبه‌كه بكه‌نه پاشكۆی خۆیان ،ههر بۆیه ماوه‌ی چهند ساڵێك پێش ئێستا كۆمهڵێك به‌رپرسی پارتی ك��اری سه‌ربه‌خۆ كه‌پێشتر له‌ناو حیزبی شیوعیدا بوون ,گهڕانهوه ناو ئهو حیزبه ،ئه‌ویش ههر لهسهر داوای پارتی بووه. دلێر محهمهد شه‌ریف وته‌بێژی حیزبی شیوعی كوردستان ده‌ڵێت بهپێی پهیڕهوی ناوخۆی حیزب 4س��اڵ جارێك كۆنگره ده‌به‌سترێت‌و 2ساڵ جارێكیش كۆنفرانسی محه‌لی ده‌به‌سترێت ،وتی "خۆ حیزب دوكان نییه ههموو رۆژێك كۆنگره ببه‌ستێت". دلێر وت �ی "ئ��هو هاوڕێیانه‌ی حیزب شه‌رعیه‌تیان نییه ،بهڵكو پهیڕهوی ناوخۆو حیزب شه‌رعیه‌تی ههیه". سهبارهت به‌ته‌داخولی پارتی ،وته‌بێژی ئهو حیزبه به‌توڕه‌ییه‌وه ،وتی "شتی وانیه، ئهوه قسه‌و قسه‌ڵۆكی هه‌ڵبه‌ستراوی چهند كهسێكی ناحه‌زو دژ به‌پره‌نسیپ‌و پهیڕهوی ناوخۆی حیزبی شیوعییه".
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
4
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
دوای ئاسایش گومان لهسهر پۆلیسیش دروستده‌كرێت ی شار بگرێته‌ده‌ست ی عێراقیش ئه‌منیه‌ت ی كه‌ركوك داواده‌كه‌ن هێز ه ئه‌مریكییه‌كان‌و ئاسایش ده‌ربكرێن‌و سوپا عه‌ره‌ب‌و توركمان زانیار داقوقی عه‌ره‌ب‌و توركمانه‌كانی كه‌ركوك دوای ئهوهی چه‌ندینجار داوای ده‌ركردنی ئاسایشیان دهك���رد ل �هك �ه‌رك��وك ،ئێستا گومانیان له‌هێزه‌كانی پۆلیسیش الدروس��ت��ب��ووه، داواده‌ك �هن سوپا بێته ناو شاره‌وه ،بهاڵم ك��ورده‌ك��ان له‌هاتنی سوپا بۆ شاره‌كه، مه‌ترسی دروستبوونی ش�ه‌ڕی ناوخۆیان ههیه. ل����ه‌دوای دهس��ت��پ��ێ��ك��ردن��ی ك��اروان��ی گهڕانهوهی هێزه‌كانی ئه‌مریكا له‌عێراق، ع��ه‌ره‌ب‌و توركمانه‌كانی ش��اری كه‌ركوك داوای كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكاش دهكهن له‌ناوچه‌كه ،بهاڵم كورده‌كان وهك تاكه نه‌ته‌وه‌ی شاره‌كه پشتگیری مانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا دهكهن. توركمان‌و عه‌ره‌به‌كان ماوه‌یه‌كه زیاتر ه��ه‌وڵ��ده‌ده‌ن ب��ارهگ��ای ئاسایشی حیزبه كوردستانییه‌كان له‌شاره‌كه‌دا چۆڵبكرێن‌و دووربخرێنه‌وه ،ئێستاش دهڵێن گومانمان له‌هێزه‌كانی پۆلیسیش ه�هی�ه ب��هوهی الیه‌نگیری ده‌كه‌ن‌و ئه‌منیه‌تی شاره‌كه‌یان پێناپارێزرێت. كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا ملمالنێی ن��ێ��وان ن �ه‌ت �ه‌وه‌ك��ان��ی ش���اری كه‌ركوكی زیاتركردووه ،كورد گومانده‌كات پالنێك ههبێت لهالیهن ئهو دوو نه‌ته‌وه‌یه‌وه بۆ كۆنتڕۆڵكردنی كه‌ركوك له‌ڕووی ئه‌منی‌و سه‌ربازییه‌وه ،بهاڵم نهتهوهكانی تر دهڵێن مه‌به‌ستمان تهنها پاراستنی ئه‌منیه‌تی كه‌ركوكه. كۆلۆنیور كومیر ف�ه‌رم��ان��دهی هێزی سوپای ئهمریكی له‌كه‌ركوك ،له‌چه‌ند رۆژی رابردوودا رایگه‌یاند هێزی ئه‌مریكا له‌كه‌ركوك وهك خۆی ده‌مێنیته‌وه‌‌و په‌یوه‌ندی نێوان هه‌ردووال به‌ردوامده‌بێت.
"ل�هك�ه‌رك��وك ئ�هو كهسانهی كێشه‌و ئاڵۆزی دروستده‌كه‌ن خهڵكی شاره‌كه نین، بهڵكو كه‌سانێكن ل���هدهرهوهی كه‌ركوك ههوڵی گێره‌شێوێنی ده‌ده‌ن ،بهاڵم ئێمه به‌مانه‌وه‌مان كه‌ركوكییه‌كان ده‌پارێزین". ئ�هم وته‌یه‌ی فه‌رمانده‌ی هێزی سوپای ئه‌مریكا لهو شاره گڕی له‌لێدوانی بهرپرسه توركمان‌و عه‌ره‌به‌كان به‌ردا ،چونكه ئهوان پێیانوایه كه‌ركوك پێویستی به‌سوپای عێراقییه نهك هێزه‌كانی ئه‌مریكا. محهمهد خزر جبوری وته‌بێژی لیستی عهرهبی له‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك، له‌لێدوانێكیدا به‌ده‌ستووری راگه‌یاند لهگهڵ نه‌ته‌وه‌ی توركماندا سوورن لهسهر ئهوهی سوپای عێراقی بێته كه‌ركوكه‌وه. ج���ب���وری دهڵ���ێ���ت ب���ۆ پ��اراس��ت��ن��ی ئه‌منیه‌تی كه‌ركوك‌و بارودۆخی پارێزگاكه
پێویستده‌كات سوپا بێته كه‌ركوكه‌وه .وتی "هێزه‌كانی پۆلیس توانای به‌رقه‌راربوون ی ئاسایشی نییه ،چونكه پۆلیس الیه‌نگری حیزبه كوردییه‌كانن". ه��ه‌روه‌ه��ا دهڵ��ێ��ت دوای كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا ئهگهر سوپای عێراقی له‌كه‌ركوك نهبێت مه‌ترسی لێده‌كه‌ویته‌وه ،ب�هاڵم هێزه‌كانی سوپای عێراقی توانای پاراستنی شاره‌كه‌یان ههیه ،ده‌بێت ئ �هوان بیگرنه ئه‌ستۆ نهك پۆلیس‌و ئاسایش. پێشتر پێشنیازی ئهوه كرا له‌دوای كشانه‌وه‌ی هێزه‌كانی ئه‌مریكا له‌عێراق، له‌پارێزگای كه‌ركوك هێزێكی هاوبه‌ش دروستبكرێت. محهمهد جبوری وت��ی "ئێمه بههیچ جۆرێك ئاماده‌ی هێزه هاوبه‌شه‌كه نین، ناهێڵین بوونیان ههبێت ،چونكه كه‌ركوك
ه �ه‌وڵ �ه ج��ۆراوج��ۆره‌ک��ان��ی ن �ه‌ت �هوهی سهر به‌به‌غداده نهك هه‌رێم". ئه‌حمه‌د عه‌سكه‌ری ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی توركمان‌و عهرهبی شاری كه‌ركوك ،له‌چه‌ند پارێزگای ك�ه‌رك��وك ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت رۆژی رابردوودا بۆ ده‌رپه‌ڕاندنی ئاسایشی دوای كشانه‌وی هێزی ئه‌مریكا له‌كه‌ركوك یهكێتیو پ��ارت��ی ،گرژییه‌كانی نێوان ی ناوخۆ نه‌ته‌وه‌کانی که‌رکوکی زیاتركرد. مه‌ترسی هه‌ڵگیرسانی ش���ه‌ڕ له‌به‌یاننامه‌یه‌ك ل���ه‌رۆژی 2010\9\8 له‌ئارادایه. ع �هس��ك �هری وت��ی "ئێم ه پێمانوایه ل �هالی �هن ئه‌نجومه‌نی سیاسی عهرهبی له‌كه‌ركوك هێزی ئه‌مریكا بمێنیته‌وه ،باڵوكرایه‌وه ،تێیدا دژایه‌تی بوونی هێزی ی تر بۆشایی ئهو هێزه ئاسایش له‌كه‌ركوك ك��راو به‌تیرۆریست چونكه هیچ هێزك له‌قه‌ڵمیاندان ،داوا له‌حكومه‌تی عێراقی پڕناكاته‌وه". عه‌سكه‌ری وت �ی "ن��هك له‌كه‌ركوك ،كرا بڕیار به‌فیرقه‌ی 12ی سوپای عێراقی بهڵكو له‌سه‌رجه‌م عێراق مه‌ترسی شه‌ڕی بدرێت ،ئاسایش له‌كه‌ركوك ده‌ربكات. دوای ئ���هوهی به‌تیرۆست وه‌سفیان ناوخۆ له‌ئارادایه ،چونكه متمانه له‌نێوان نهتهوهكانی كه‌ركوكدا نییه ،ئه‌وه‌ش ده‌بێته ك���ردوون ،ئاسایشی پ��ارت��ی له‌كه‌ركوك به‌یاننامه‌یه‌كی باڵوكرده‌وه ئهو تۆمه‌تانه‌ی ئالۆزی‌‌و مهترسیو كێشه‌و دووبه‌ره‌كی". تورهان موفتی ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی ره‌تكرده‌وه. له‌به‌یاننامه‌یه‌كدا ئاسایشی پارتی پارێزگای كه‌ركوك لهسهر لیستی به‌ره‌ی توركمانی ،وتی "دوای كشانه‌وه‌ی هێزی له‌كه‌ركوك‌و عه‌مید هه‌ڵۆ نه‌جات به‌رپرسی ئه‌مریكا لهو ش��اره داوای هێزی سوپای ئاسایشی پارتی ،باڵویانكرده‌وه كه‌ئه‌وان عێراقیمان كردووه ،چونكه هێزی سوپای بههیچ جۆرێك به‌بێ ئاگاداری هێزه‌كانی ع��ێ��راق �ی ب��ۆ س�ه‌ق��ام��گ��ی��ری ن��اوچ �هك �هو ئهمریكاو هێزه‌كانی پۆلیسی كه‌ركوك كوژانه‌وه‌ی بێمتمانه‌یی له‌نێوان نهتهوهو ئه‌رك‌و چاالكیان ئه‌نجامنه‌داوه. هه‌ڵۆ نه‌جات وتی "هێزه‌كانی ئاسایش الیه‌نه‌كاندا پێویسته". تورهان وتی "نابێت هێزه‌كانی پۆلیس له‌كه‌ركوك به‌ئاگاداری هێزه‌كانی ئه‌مریكا بۆشایی دوای هێزی ئه‌مریكا پڕبكه‌نه‌وه ،ل��هش��اری ك��ه‌رك��وك ك���ارده‌ك���هنو هیچ چونكه ناتوانن ،بهاڵم ده‌مانه‌وێت سوپا هه‌ڵویستێكی ناشه‌رعیان ئه‌نجامنه‌داوه". ع �ه‌ق��ی��د س��م��ك��ۆ م �ه‌ح��م��ود جێگری پڕیبكاته‌وه". تورهان ده‌ڵێت ههر شوێنیك مه‌ترسی بهڕێوهبهری ئاسایشی یه‌كێتی له‌كه‌ركوك هه‌ڵگیرسانه‌وه‌ی شه‌ڕی تێدا ههبێت ،ئهوه له‌لێدوانێكدا بۆ دهستوور ده‌ڵێت هێزی دهستوور رێگا به‌سوپای عێراقی ده‌دات بۆ ئاسایش به‌بێ هاوبه‌شی پۆلیس هه‌ڵمه‌تیان ئه‌نجامنه‌داوه .وت�ی "بۆمان نییه بڕیار پاراستنی له‌هه‌ر كرده‌وه‌یه‌كی توندوتیژی. لێدوانه‌كانی بابه‌كر زێباری سوپاساالری له‌دادگا وه‌ربگرێن ،چونكه پۆلیس رێپێدراوه‌‌و عێراقی كه‌رایگه‌یاند هێزه‌كانی سوپای ب��ڕی��اری دهس��ت��گ��ی��رك��ردن ل�����ه‌دادوه‌ره‌وه عێراقی توانای سه‌قامگیری بارودۆخی وه‌رده‌گ��رێ��ت ،ئێمه‌ش به‌پاڵپشتی هێزه ئه‌منی گشتییان نییه ،بهڵكو پێویسته عێراقییه‌كان ئه‌رك‌و چاالكی لهو گه‌ڕه‌كانه سوپای ئه‌مریكا له‌عێراقدا بمێنیته‌وه ،ئه‌نجامده‌ده‌ین". ههروهها وتی "بۆ مه‌به‌ستی پاراستنی گرژییه‌كانی نێوان نهتهوهكانی زیاتركرد. چونكه نهتهوهكانی تر لهگهڵ جێهێشتنی هاوواڵتیانی شاری كه‌ركوك كارده‌كه‌ین، به‌بێ جیاوازی". سوپای ئه‌مریكیدا بوون.
سوتاندن ی قورئان جیهان ی ئیسالم ی دژی ئه‌مریكا خرۆشاند زانیار محهمهد ه���هرچ���هن���ده ق���هش���ه ت���ێ���ری ج��ۆن��زی س�ه‌رپ�ه‌رش��ت��ی��اری كڵێسایه‌كی فلۆریدا بڕیاریدابوو له‌ساڵیادی هێرشه‌كانی 11ی سێبته‌مبه‌ردا نوسخه‌یه‌ك ی��ان چهند نوسخه‌یه‌كی قورئان بسوتێنێت ،بهاڵم بههۆی دروستبوونی ناڕهزایی لهواڵتانی ئیسالمیو ف��ش��اری ب�ه‌رپ��رس�ه بااڵكانی ئه‌مریكا ،ئ��هو قه‌شه‌یه ل�هب��ڕی��اره‌ك�هی پاشگه‌زبووه‌وه. قهشه جۆنز چهند رۆژێك به‌ر له11ی سێبته‌مبه‌ر رای��گ �هی��ان��د "به‌مه‌به‌ستی ئیدانه‌كردنی تیرۆریزم" كتێبی پیرۆزی مسوڵمانان "قورئان" ده‌سوتێنێت ،پاش ئ �هو راگ�هی��ان��دن�ه ،دهرب��ڕی��ن�ی ن��اڕه‌زای �یو سه‌ركۆنه‌كردن زۆرینه‌ی واڵتانی ئیسالمی گرته‌وه ،ههر زوو به‌زووش ژه‌نه‌ڕاڵ ده‌یڤد پترایۆس فه‌رمانده‌ی هێزه‌كانی ئهمریكاو ناتۆ لهئهفغانستان زه‌نگی مه‌ترسیی ئهو كاره‌ی بۆ ئه‌مریكا لێدا. پترایۆس رۆژی دووشه‌ممه 2010/9/6 وتی پالنی كڵێسایه‌ك له‌ویالیه‌تی فلۆریدای باشووری خۆرهه‌اڵتی ئه‌مریكا به‌سوتاندنی قورئان ،ره‌نگه ژیانی سه‌ربازانی ئه‌مریكی‌‌و ههروهها ههوڵهكانی جه‌نگ لهئهفغانستان بخاته مه‌ترسییه‌وه. ئهوهشی وت "سوتاندنی قورئان سه‌د ده‌ر سه‌د ئهو كاره‌یه كه‌چه‌كدارانی تاڵیبان بۆ مه‌به‌ستی پڕوپاگه‌نده ده‌یقۆزنه‌وه‌و ئهو كاره كێشهی گهوره دێنێته گۆڕێ ،نهك تهنیا لهئهفغانستان ،بگره لهههموو ئهو ناوچه ئیسالمیانه‌ی كه‌ئه‌مریكای لێیه". ه��اوك��ات رۆب���ه‌رت گه‌یتس وته‌بێژی كۆشكی سپی نیگه‌رانیی حكومهتی ئه‌مریكای له‌بڕیاری سوتاندنی قورئان لهالیهن قه‌شه‌یه‌كی ئه‌مریكییه‌وه راگه‌یاند، ههروهها فلیپ كراوڵی وته‌بێژی وه‌زاره‌تی دهرهوهی ئه‌مریكا ئ��هو ره‌ف��ت��اران �هی به‌وروژێنه‌ر وه‌سفكردو له‌دژی به‌رژه‌وه‌ندییه نیشتمانییه‌كانی ناساند. كراوڵی وتی "سوتاندنی قورئان كارێكی ئاژاوه‌گێڕانه‌یه‌و سوكایه‌تییه به‌گه‌وره‌ترین ئاینی جیهان".
ه��ه‌روه‌ه��ا جێمس جێفری باڵیۆزی ئه‌مریكا له‌عێراق‌و لوید ئۆستین فهرمانده ی هێزه سه‌ربازییه‌كانی ئه‌مه‌ریكا له‌عێراق له‌ڕاگه‌یه‌نراوێكی هاوبه‌شدا بڕیاری سوتاندنی قورئانیان سه‌ركۆنه‌كردو به‌هۆكارێكیان وه‌سفكرد بۆ هێرشكردنه سهر سه‌ربازانی واڵته‌كه‌یان له‌عێراق. ب�هاڵم جۆنز سووربوو لهسهر بڕیاری سوتاندنی ق��ورئ��ان ،ج��ۆن��ز ،كه‌قه‌شه‌ی كڵێسای "دۆف ۆرڵد ئۆتریتس سه‌نته‌ر"هو لهساڵی 1986دام�����ه‌زراوه ،پێیوابوو مه‌ترسییه‌كانی پترایۆس له‌جێگه‌ی خۆیدا نییهو وتی "پێویسته په‌یامێكی ئاشكرا ئاراسته‌ی ئیسالمییه توندڕه‌وه‌كان بكه‌ین‌و ئیدی دیلی دهستی مهترسیو هه‌ڕه‌شه‌كانیان نه‌بین". تێری جۆنز تهنانهت لهڕێگهی تۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تیی فه‌یسبوكیشه‌وه داوای له‌مه‌سیحییه‌كان كرد له11ی سێبته‌مبه‌ردا هه‌ڵمه‌تی قورئان سوتاندن ده‌ستپێبكه‌ن، ههروهها له‌لێدوانێكدا بۆ كه‌ناڵی CNN ی ئهمریكی وتی "ئاینی ئیسالم ،ئاینێكی ئاسمانی نییهو شوێنكه‌وتووانی ده‌چنه دۆزه‌خه‌وه‌و ئیسالم بهرههمی شه‌یتانه". لهو كاته‌دا ئه‌مای كچی قهشه جۆنز له‌رێگه‌ی گۆڤاری ئیشپیگڵی ئه‌ڵمانییه‌وه رایگه‌یاند باوكی عه‌قڵی له‌ده‌ستداوه‌و پێویستی به‌یارمه‌تییه. بۆ ده‌ربڕینی ن��اڕه‌زای�ی خۆپیشاندان به‌شێك ل �ه‌واڵت��ان �ی ئیسالمی گ��رت �هوه له‌وانه ئه‌فغانستان‌و پاكستان‌و هندستان‌و ئیندۆنیسیا ،كه‌خۆپیشانده‌ران دروشمی دژی ئه‌مریكایان ب �ه‌رزك��رده‌وه‌و ههروهها ئااڵی ئهو واڵته‌یان سوتاند. خۆپیشاندانه‌كان چه‌ندان ك��وژراو و برینداری لێكه‌وته‌وه ،به‌تایبه‌ت له‌هه‌رێمی كشمیری هندستان ،كه‌ده‌یان كهس كوژران‌و زیاتر له 100كهسیش برینداربوون ،ئه‌وه‌ش له‌ئه‌نجامی پێكدادانی هێزه‌كانی پۆلیس‌و خۆپیشانده‌راندا. شه‌پۆلی ناڕهزایی تهنانهت كۆمهڵهی كڵێساكانی ئه‌مریكاشی گرته‌وه‌و داوایكرد كڵێساكان هه‌ڵمه‌تی دژایه‌تیكردنی ئاینی ئیسالم رابگرن ،تانه‌بێته هۆی سه‌رهه‌ڵدانی
بارگرژیی گ��هوره له‌نێوان مسوڵمانان‌و م �هس��ی��ح��ی��ی �هك��ان��داو ه���ه‌روه‌ه���ا پ��اپ��ای ڤاتیكانیش ئیدانه‌ی ئهو هه‌ڵوێسته‌ی كردو به‌ده‌ستپێشخه‌رییه‌كی خراپی وه‌سفكرد. ب���ڕی���اری ق��هش��هك��هی ف��ل��ۆری��دا ب��ان ك�ی مۆنی ئه‌مینداری گشتیی نهتهوه یه‌كگرتووه‌كانیشی ناچاركرد بێته سهر خه‌ت‌و وتی دوودڵییه‌كی زۆر ههیه له‌بڕیاری سوتاندنی قورئان. ههروهها خاتوونه ئه‌كته‌ری به‌ناوبانگ ئه‌نجیلینا جۆلی له‌میانه‌ی سه‌ردانێكیدا بۆ ش��اری ئیسالم ئابادی پاكستان وتی سوتاندنی قورئان كارێكی "بێڕێزانه‌یه"و ده‌یسه‌لمێنێت كڵێسا لێبوورده نییه. له‌هه‌رێمی كوردستانیش یه‌كێتیی زانایای ئاینی كوردستان راگه‌یه‌نراوێكی سه‌ركۆنه‌كردنی باڵوكرده‌وه‌و تێیدا هاتووه "سوتاندنی قورئان لهالیهن كڵێسایه‌كی
ئه‌مركیییه‌وه ،بۆ نه‌زانینی قه‌شه‌یه‌ك‌و توندڕه‌ویی هاوشێوه‌كانی ده‌گه‌ڕێته‌وه، له‌كاتێكدا ك �ه‌ق��ورئ��ان ف��ێ��ری ك��ردووی��ن مسوڵمانان‌و مهسیحی پێكهوه بژین". ههروهها وته‌بێژی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتیی نیشتمانی‌‌و مه‌كته‌بی سیاسیی كۆمه‌ڵی ئیسالمیو مه‌كته‌بی ناوه‌ندی راگه‌یاندنی یه‌كگرتووی ئیسالمیو وته‌بێژی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی به‌جیاجیا راگه‌یه‌نراوی سه‌ركۆنه‌كردنی سوتاندنی قورئانیان باڵوكرده‌وه. له‌دوای ههموو ئهو فشارو ناڕه‌زاییانه، ق�هش�ه ت��ێ��ری ج��ۆن��زی سه‌رپه‌رشتیاری كڵێسایه‌كی فلۆریدا پاشگه‌زبوونه‌وه‌ی خۆی له‌بڕیاری سوتاندنی قورئان ئاشكراكرد. جۆنز له‌كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا كه لهگهڵ محهمهد موسری م �هالی كۆمه‌ڵی ئیسالمی له‌فلۆریدا به‌ستی وتی لهبهرئهوه
ده‌ستبه‌رداری بڕیاری سوتاندنی قورئان ب���ووه ،چونكه به‌ڵێنی پ��ێ��دراوه پالن ی دروستكرنی مزگه‌وتێك له‌نزیك بورجه رووخ���اوه‌ك���ان���ی 11ی سێبته‌مبه‌ره‌وه پوچه‌ڵبكرێته‌وه. ه�هرچ�هن��ده هه‌ندێك له‌كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندن باڵویانكرده‌وه كه‌قه‌شه‌جۆنز ده‌ستبه‌رداری بڕیاری سوتاندنی قورئان نه‌بووه‌و رۆژێك ههر جێبه‌جێیده‌كات. لهم كاتانه‌دا بوو كه‌هه‌واڵێكی دیكه لهبارهی سوتاندنی قورئانه‌وه سه‌رنجی جیهانی ب��هالی خۆیدا راكێشا ،ئه‌ویش سوتاندنی چهند الپه‌ڕه‌یه‌كی قورئان‌و ئینجیل بوو لهالیهن پارێزه‌رێكی ئوستورالییه‌وه. الی خۆشیه‌وه شێخ محهمهد وه‌حید سهرۆكی ئه‌نجومه‌نی ئیسالمی له‌ئوستورالیا دژی ئهو كاره وتی ئهو بابهته بۆ مسوڵمانان جێگه‌ی داخه.
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
لۆکاڵ
7
شهش ساڵه نوێنه‌ری خوێندكاران به‌ناشه‌رعی داده‌نرێت
رێكخراوه قوتابی‌و خوێندكارییه‌كان ده‌یانه‌وێت به‌ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن له‌ناوه‌نده‌كانی خوێندندا ،نوێنه‌ری شه‌رعی دابنێن كاروخ نامیق
ف��ی��دراس��ی��ۆن��ی رێ���ك���خ���راوه ق��وت��اب��یو خوێندكارییه‌كان پ��رۆژه یاسایه‌ك ده‌ده‌ن� ه په‌رله‌مان لهبارهی هه‌ڵبژاردن له‌ناوه‌نده‌كانی خوێندندا ،بۆ ئهوه ی نوێنه‌رێكی شه‌رعی بۆ خوێندكاران له‌ناوه‌نده‌كانی خوێندندا دابنێن. سكرتێری س �ه‌رج �هم رێ��ك��خ��راوه قوتابی‌و خوێندكارییه‌كان الی خۆیانه‌وه س��وورن ل �هس �ه‌رئ �هوهی ل���ه‌وه‌رز ی نوێ ی خوێندندا ه �هڵ��ب��ژاردن �ی ق��وت��اب��ی��ان‌و خ��وێ��ن��دك��اران له‌ناوه‌نده‌كانی خوێندندا ئه‌نجامبدرێت، ده‌یانه‌وێت له‌مه‌وال نوێنه‌ری ناوه‌نده‌كانی خوێندن به‌شه‌رعی‌و لهڕێگهی هه‌ڵبژاردنه‌و‌ه دابنرێن. له‌دوای ساڵی 2004هوه هیچ هه‌ڵبژاردنێكی رێ��ك��خ��راوه ق��وت��اب �یو خوێندكارییه‌كان له‌كوردستاندا ئه‌نجامنه‌دراوه ،سااڵنه‌ش نوێنه‌ری خوێندكاران له‌پۆله‌كانی خوێندن‌و به‌شه‌كانی زان��ك��ۆدا به‌ناشه‌رعی له‌نێوان هه‌ردوو رێكخراوی سهر به‌ده‌سه‌اڵت ،پارتیو یه‌كێتی داده‌نرێن. بهپێی رێككه‌وتنی نێوان ئهو دوو رێكخراوه ی سهر به‌ده‌سه‌اڵت (كۆمهڵهی خوێندكارانی كوردستان‌و یه‌كێتی قوتابیانی كوردستان)، ل�هس��ن��ووری ئ��ی��داره‌ی پێشووی سلێمانی نوێنه‌ری رێكخراوه‌كان لهالیهن كۆمه‌ڵه ی خوێندكارانهوه داده‌نرێن‌و له‌سنووری ئیداره ی هه‌ولێریش (هه‌ولێر‌و دهۆك) ،لهالیهن یه‌كێتی قوتابیانهوه داده‌نرێن. ئهمساڵ ش �هش س��اڵ تێده‌په‌ڕێت بهسهر دوایین هه‌ڵبژاردنی رێكخراوه‌كانی قوتابیان‌و خوێندكاران ك ه لهساڵی 2004دا ئه‌نجامدرا‌و تێیدا لهناوچهكانی ژێر دهسهاڵتی یه‌كێت ی كۆمهڵهی خوێندكاران كوردستان زۆرترین دهن��گ�ی به‌ده‌ستهێنا‌و لهناوچهكانی ژێر دهس��ه‌اڵت��ی پارتیش یه‌كێتی قوتابیان ی كوردستان زۆرینه‌ی دهنگی قوتابیانی برده‌وه. سااڵنه بهبیانووی جۆراوجۆر ئهو هه‌ڵبژاردنان ه دواده‌خرا ،بهاڵم بۆ ئهمساڵ ی خوێندن تهواو ی رێكخراوه‌كانی قوتابیان‌و خوێندكاران كۆكن لهسهر ئهنجامدانی ه �هڵ��ب��ژاردن‌و بۆ ئهو مه‌به‌سته‌ش پرۆژه یاسایه‌كیان پێشكه‌ش ی په‌رله‌مان كردووه.
س �ه‌ردار حه‌مه‌عه‌لی سه‌رۆك ی فیدراسیۆن ی رێ��ك��خ��راوه ق��وت��اب�یو خوێندكارییه‌كان‌و سكرتێری كۆمهڵهی خوێندكارانی كوردستان به‌ده‌ستووری راگه‌یاند “فیدراسیۆنی رێكخراوه خوێندكاری‌‌و قوتابییه‌كان ی كوردستان به‌هه‌ر 13رێكخراوه‌كه‌یه‌وه بڕیاریانداوه ،كه‌ده‌بێت ئهم ساڵ هه‌ڵبژاردنی نوێنه‌رایه‌ت ی خوێندكاران ل �ه‌زان��ك �ۆو په‌یمانگاكان‌و ئاماده‌ییه‌كان به‌ڕێوه‌بچێت”. س���ه‌ردار وت �ی “ب��ۆ ئ �هو مه‌به‌سته پ��رۆژه یاسایه‌كمان پێشكه‌ش ی په‌رله‌مانی كوردستان كردووه‌‌و داوامانكردووه رۆژێك دیاریبكرێت بۆ ئهوهی هه‌ڵبژاردنی قوتابیان‌و خوێندكاران ی تێدا ئه‌نجامبدرێت”. ه���ه‌روه‌ه���ا وت���ی “ئ��ێ��م�ه وهك ك��ۆم�هڵ�ه ی خوێندكارانی كوردستان سوورین لهسهر ئ �هوهی ئهمساڵ هه‌ڵبژاردنی نوێنه‌رایه‌ت ی خ��وێ��ن��دك��اران‌و قوتابیان له‌ناوه‌نده‌كان ی خوێندندا ئه‌نجامبدرێت”. فاتیح مه‌وله‌وی زاده به‌رپرس ی راگه‌یاندن ی یه‌كێتی قوتابیانی كوردستان رایگه‌یاند “یه‌كێتی قوتابیانی كوردستان لهگهڵ ئهوهی ه كه‌هه‌ڵبژاردنی قوتابیان‌و خوێندكاران بكرێت”.
فاتیح مه‌وله‌وی ئاشكرایكرد ك ه تائێستا په‌رله‌مانی كوردستان گفتوگۆیان لهسهر ئهو پ��رۆژه یاسایه ن�هك��ردووه ك ه لهالیهن فیدراسیۆن ی قوتابیان‌و خوێندكارانهوه پێشكه‌شی په‌رله‌مان كراوه. عومه‌ر نوره‌دین ئه‌ندامی لیژنه ی په‌روه‌رده‌و خوێندنی بااڵ له‌په‌رله‌مان ی كوردستان وت ی “ئ �هو پ��رۆژه یاسایه‌ی ل�هالی�هن رێكخراوه قوتابی‌و خوێندكاراییه‌كانه‌و‌ه پێشكه‌ش ی په‌رله‌مان كراوه ،تائێستا بهشێوهیهكی فه‌رمی به‌ده‌ست لیژنه‌ی پ �ه‌روه‌رده‌و خوێندنی بااڵ نه‌گه‌یشتووه”. بهپێی پ��هی��ڕه‌وی ن��اوخ��ۆی په‌رله‌مان ی كوردستان ههر پرۆژه یاسایه‌ك ئاراسته ی په‌رله‌مان بكرێت ،ده‌بێت 10ئه‌ندام په‌رله‌مان واژۆی لهسهر بكهن ،دوا ی ئهوه پێشكه‌ش ی پ �ه‌رل �هم��ان دهك���رێ���ت ،دوات����ر پ �ه‌رل �هم��ان له‌چوارچێوه ی كارنامه ی خۆیدا خوێندنه‌وه ی یهكهم ی بۆ دهك��ات ،پاشان ره‌وان �هی لیژن ه په‌یوه‌ندیداره‌كان دهكرێت. بهاڵم عومه‌ر نوره‌دینی وتی “پرۆژه یاساكه ی قوتابیان‌و خوێندكاران ل �هرووی كاركردن ی ی��اس��ای�ی ل�هه�هن��گ��اوه‌ك��ان�ی س �ه‌ره‌ت��ادای �ه،
لهبهرئهوه ناتوانین پێشبین ی ئهوه بكهین كه ی په‌سند دهكرێت”. رێكخراوه خوێندكارییه‌كانی ده‌ره‌وه ی دوو حیزبه ده‌سه‌اڵتداره‌كه دهڵێن شهش ساڵ ه یه‌كێتی قوتابیان‌و كۆمهڵهی خوێندكاران نوێنه‌رایه‌تی قوتابیانیان‌و خوێندكارانیان بۆ خۆیان قۆرخكردووه. ئهوان دهڵێن له‌دوا ی 2004هوه به نایاسای ی نوێنه‌رایه‌تی قوتابیانیان كردووه. رێكخراوی گه‌شه‌پێدانی قوتابیان ی كوردستان داواده‌كه‌ن ئهمساڵ هه‌ڵبژاردن ئه‌نجامبدرێت، ل���هب���ه‌رئ���هوهی ن��وێ��ن��هری خ��وێ��ن��دك��اران ل��ه‌دوای هه‌ڵبژاردنه‌كانی پێشووه‌و‌ه هیچ شه‌رعیه‌تییه‌كیان نهماوه. بورهان موزه‌فه‌ر سكرتێری ئهو رێكخراوه وت ی “به‌ب ێ بوونی هه‌ڵبژاردن ،كهس ناتوانێت خۆ ی به‌نوێنه‌ری ناوه‌نده‌كانی خوێندن بزانێت”. بورهان موزه‌فه‌ر پێیوای ه یه‌كێتی قوتابیان‌و كۆمه‌ڵه ی خوێندكاران خۆیان به‌میراتگر ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی رابردوو ده‌زانن‌و سااڵنه لهسهر ئهو بنه‌مایه‌ی كه له‌هه‌ڵبژاردنی راب��ردوودا سه‌ركه‌وتووبوون ،نوێنه‌رایه‌تی قوتابیان‌و خوێندكاران بۆ خۆیان تازه ده‌كه‌نه‌وه.
ب���وره���ان وت���ی “ن��اك��رێ��ت ش �ه‌رع��ی��ی �ه‌ت له‌هه‌ڵبژاردنێك وهربگرین ك ه شهش سا ڵ پێش ئێستا ئه‌نجامدراوه”. مه‌ال به‌ختیار كارگێڕی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی له‌كۆبوونه‌وه‌یه‌كیدا لهگهڵ فیدراسیۆنی رێ��ك��خ��راوه ق��وت��اب �یو خوێندكارییه‌كان، پێشنیاز ی ئ���هوهی ك����ردووه ب��ۆ ئ��هوه ی ته‌بایی نێوان رێكخراوه‌كان بپارێزرێت، ههموو رێكخراوه‌كان به‌یه‌ك لیست به‌شدار ی هه‌ڵبژاردنی خوێندكارن‌و قوتابیان بكهن. ب �هاڵم سكرتێری رێكخراو ی گه‌شه‌پێدان ی قوتابیان وت ی “بهاڵم ئێمه پێمانوایه ئهوه ناگونجێت ،ئهگهر هه‌موومان به‌یه‌ك لیست داببه‌زین به‌رامبه‌ر به‌كێ؟ ئه‌وكات هه‌ڵبژاردن ی بۆ چییه؟”. ئیحسان زه‌ڵمی له‌رێكخراوی قوتابیانی كوردستان ئاماژه‌ی بهوهدا كه‌چه‌ندین جار له‌كۆبوونه‌وه‌ی فیدراسیۆندا رایانگه‌یاندووه ئهو نوێنه‌رایه‌تییه شه‌رعیه‌تی نییهو وتی “ب��هاڵم ل�هب�ه‌رئ�هوهی دهس���ه‌اڵت به‌ده‌ست ئه‌وانه‌وه‌یه ،ههموو ساڵێك نوێنه‌ری خۆیان داده‌نێن‌و كهسیش نییه قسه‌بكات”. به‌ڕای زه‌ڵمی ناكرێت چاوه‌ڕێی په‌رله‌مان بن تا ئهو پ��رۆژه یاسایه په‌سندده‌كات‌و وت �ی “ل �هب �ه‌رئ �هوهی س��ااڵن�ه كۆنفرانسی هه‌ڵبژاردنمان ه�هی�ه ،ل �هو كۆنفرانسه‌دا بڕیارده‌ده‌رێت كه‌هه‌ڵبژاردن بكرێت یاخود نا”. یه‌كێتی قوتابیان‌و كۆمهڵهی خوێندكاران له‌ئێستاوه ه �ه‌وڵ��ی ئ����ه‌وه‌ده‌ده‌ن ئهگهر هه‌ڵبژاردن نه‌كرێت ،ئه‌وا بۆ دیاریكردنی نوێنه‌ره‌كان پشت به‌هه‌ڵبژاردنی 2004 ببه‌سترێته‌وه. ف��ات��ی��ح م���ه‌ول���ه‌وی زاده وت���ی “ئ �هگ �هر ئ�هم��س��اڵ ه��هڵ��ب��ژاردن ئه‌نجامنه‌درێت، ئه‌وكات هه‌ڵبژاردنی 2004ده‌كرێته بنه‌ما بۆ دیاریكردنی نوێنه‌رایه‌تی قوتابیان‌و خوێندكاران”. ههروهها وتی “ئهوانهی دهڵێن ئهو هه‌ڵبژاردنه شه‌رعیه‌تی نهماوه ،با هاوكارمانبن بۆ ئهوهی هه‌ڵبژاردنێكی تازه ئه‌نجامبدرێت”. عومه‌ر نوره‌دینی ده‌ڵێت كه‌لیژنه‌ی په‌روه‌رده‌و خوێندنی بااڵ گفتوگۆیان لهگهڵ فیدراسیۆنی رێ��ك��خ��راوه ق��وت��اب �یو خوێندكارییه‌كان ئه‌نجامداوه‌‌و ههموو الیه‌كیان رێككه‌وتوون لهسهر ئهوهی هه‌ڵبژاردن بكرێت.
به‌دوو ساڵ‌و خولێكی دوو مانگی بووی به‌رۆژنامه‌نووس؟ خوێندكارانی به‌شی رۆژنامه‌نووسی په‌یمانگای ته‌كنیكی ،گله‌یی له‌خولی هاوینه‌و په‌یمانگاكه‌شیان دهكهن هه‌رێم عوسمان ،كارزان عوسمان هونه‌ر عه‌لی خوێندكاری به‌شی رۆژنامه‌نووسی دوای ته‌واوكردنی دوو ساڵی پهیمانگاو بینینی خولێكی پراكتیكی دوو مانگی لهیهكێك له‌ده‌زگا راگه‌یاندنه‌كاندا ،تهواو بێ ئومێدبوو لهوهی ببێته رۆژنامه‌نووسێكی ئه‌كتیڤ. ه��ون�هر س �ه‌ره‌ت��ا خۆشحاڵبوو ئ �هوهی له‌په‌یمانگا فێرنه‌بووه له‌خوله هاوینه‌كه‌دا فێری ببێت ،ب �هاڵم دواج��ار خۆشییه‌كه‌ی به‌دڵته‌نگی كۆتاییهات ،چونكه ئهو خوله‌ش نه‌یتوانی هونه‌ر فێری چۆنیه‌تی ئیشكردن بهشێوهیهكی پراكتیكی بكات له‌باری رۆژنامه‌نووسی‌و راگه‌یاندندا. ئهو وتی «له‌ماوه‌ی ئهم دوو مانگه‌دا زیاتر له‌پێنج به‌شدا كارمكردووه ،بهاڵم نه‌متوانیوه سوود له‌هیچ به‌شێكیان ببینم، چونكه له‌ڕاستیدا دوو مانگ بۆ ئهو خوله ك�هم�ه ،چ ج��ای ئ���هوهی ه �هر هه‌فته‌یه‌ك له‌به‌شێكدا». ئ �هو جێگۆڕكێپێكردنه له‌به‌شێكه‌وه بۆ به‌شێكیتر له‌ماوه‌ی تهنها دوو مانگدا هونه‌ری تووشی پچڕان كردو وتی «سوودم لێی نه‌بینی‌و نه‌متوانی له‌هیچ به‌شێكیاندا قاڵببمه‌وه». س��ااڵن��ه ل �هب �هش��ی رۆژن��ام��هن��ووس��ی په‌یمانگاكان دوای ته‌واوكردنی دوو ساڵی خوێندن خولێكی هاوینه‌ی دوو مانگی ده‌كرێته‌وه ،ب �هاڵم زۆرێ��ك له‌خوێندكاران پ��ێ��ی��ان��وای�ه دوو م��ان��گ ب���هس نییه بۆ ئه‌زموونكردنیی بواری پراكتیكی. سااڵنه ب �هس �هدان خوێندكاری به‌شی رۆژنامه‌نووسی لهپهیمانگاو كۆلێژه‌كانی زانكۆكانی كوردستان خوێندن ته‌واوده‌كه‌ن، ب���هاڵم به‌شێكی ك �هم��ی ئ����هوان ب�هه��ۆی ف��ێ��رن �هب��وون��ی��ان �هوه ده‌ت���وان���ن ل��ه‌ده‌زگ��ا
خوێندكاران دهڵێن دوو مانگ به‌س نییه بۆ ئه‌زموونكردنی بواری پراكتیكی راگه‌یاندنه‌كاندا شوێنی خۆیان بكه‌نه‌وه. بێخاڵ عه‌بدوڵاڵ یهكێك لهو خوێندكارانه ی به‌شدار له‌خولی هاوینه ،بههۆی ئهوهی به‌ویستی خۆی ئهو به‌شه‌ی تهواو نهكردووه، نه‌په‌یمانگاو نه‌خولی هاوینه‌ش نه‌یانكرد به‌رۆژنامه‌نووس. بێخاڵ وتی «ئێمه بواری پراكتیكیمان له‌په‌یمانگا نه‌خوێندووه ،بۆیه دوو مانگ كهمهو ناتوانین باش فێربین». ه��ون��هر ع��ه‌ل��ی خ��ول��ی ه��اوی��ن �هك �هی له‌ته‌له‌فزیۆنی گهلی كوردستان بوو ،ده‌ڵێت گرفتێك ههیه له‌سیستمی خولی هاوینه‌دا ئه‌ویش په‌یمانگا لێی به‌رپرسیاره بهوهی رێككه‌وتنێكی ب��اش له‌نێوان پهیمانگاو ده‌زگاكانی راگه‌یاندندا نییه.
ئ �هو وت �ی «ده‌ب��وای �ه ئ �هو دوو مانگی خوله‌ش بهپێی ئ �هو كۆرسانه بوایه که له‌په‌یمانگا ده‌یخوێنین». س��وره‌ی��ا ج �هم��ال خوێندكارێكی تر، ده‌ڵێت «ئهو خوله ته‌واوكه‌ری ئهو دووساڵ خوێندنه‌یه كه‌خوێندمان ،ب��هاڵم وهك��و پێویست سوودی لێنابینین». ئهو خوێندكاره هۆكاری سوودنه‌بینی گه‌ڕانده‌وه بۆ كه‌مته‌رخه‌می ئهو ده‌زگایه‌ی مه‌شقی تێداده‌كات‌و وتی «كارمه‌ندانی ئهو ده‌زگایه هاوكاریمان ناكهن وهك پێویست، به‌شێكی بۆ ئهوه ده‌گه‌ڕێته‌وه كه‌ترسیان له‌بڕوانامه‌كانی ئێمه ههیهو وا ته‌ماشامان دهكهن كه‌جێگه‌ی ئهوان ده‌گرینه‌وه». ه��ێ��رش ره‌س����وڵ م��ام��ۆس��ت��ای به‌شی
فۆتۆ :ئه‌حمه‌د ره‌سوڵ راگ���هی���ان���دن ل���ه‌زان���ك���ۆی س��ل��ێ��م��ان��یو سه‌رپه‌رشتیاری ئهو خوێندكارانه‌ی له‌خول ی هاوینه‌دا له‌ڕۆژنامه‌ی چاودێرن ،باس له‌وه دهكات ئێستا لهپهیمانگاو زانكۆكان هه‌وڵێك ههیه بۆ په‌كخستنی قبوڵ مه‌ركه‌زی‌‌و وتی «خۆشبه‌ختانه ئێستا له‌په‌یمانگاكاندا هه‌وڵێك ههیه بۆ وه‌رگرتنی خوێندكار لهسهر بنه‌مای تاقیكردنهوه نهك نمره ،كه‌ئه‌مه كارێكی پێویسته ههتا خوێندكار به‌حه‌زی خۆی وه‌ربگیرێت زیاتر سوودی لێده‌بینرێت وهك لهوهی به‌پێویستی خۆی». هێرش ره‌س��وڵ ه��ۆك��اری فێرنه‌بوونی خوێندكاری لهو بواره‌دا بۆ ئهوه گه‌ڕانده‌وه ك��هن��اوه‌ن��ده ئ�هك��ادی��م��ی��ی�هك��ان ل �هب��واری راگه‌یاندندا بێبه‌ش نین له‌كه‌موكورتی‌‌و
وتی «له‌وانه‌ش نه‌بوونی ستۆدیۆ‌و نه‌بوونی چاپخانه‌‌و پسپۆڕی باش». باقر سابر مامۆستای به‌شی راگه‌یاندن له‌په‌یمانگای ته‌كنیكی سلێمانی پێیوایه مه‌شقی هاوینه به‌شێكی ت �ه‌واوك �هره بۆ خوێندنی خوێندكاران له‌به‌شی راگه‌یاندن‌و ئامانجی خۆی ده‌پێكێت. ئ���هو س��ه‌رپ��ه‌رش��ت��ی��اری ك��ۆم�هڵ��ێ��ك خوێندكاره له‌په‌یمانگا وتی «ئهوانهی من سه‌رپه‌رشتیانده‌كه‌م كاران‌و له‌هه‌ر ژماره‌یه‌كی ئهو رۆژنامه‌یه‌دا بابه‌تی خۆیان ههیه». ئهوهشی باسكرد كه‌به‌شێك له‌خوێندكاران وهك كات به‌سه‌ربردن ته‌ماشای ئهو خوله دهك �هنو خۆیان ویستیان نییه بۆ ئهوهی پێبگه‌ن.
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
6
i n f o @ d e s t u r. n e t
لۆکاڵ
“بڕیاری تێكه‌ڵكردنی زیندانیی ه سیاسییه‌كان ی كه‌ركوك سیاسییه” ی زیندانیی ه سیاسییه‌كان ی كه‌ركوك بۆ دهستوور نوره‌دین وه‌لی به‌رپرس ی ئۆفیس ی دوو
سازدانی :ئازاد زه‌نگه‌ن ه ی ی زیندانیی ه سیاسییه‌كان ی گشت دهست ه عێراق له‌ماوه‌ی رابردوودا بڕیارێكی ده‌ركرد ی ی هك‌و بۆ یه‌كخستنی ه��ه‌ردوو ئۆفیس ی كه‌ركوك‌و ی زیندانیی ه سیاسییه‌كان دوو ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌ك ،بهاڵم پێكهێنان ئۆفیسی یهك بڕیاره‌ك ه ره‌تده‌كاته‌وه. ی ی دوو نوره‌دین وه‌لی به‌رپرسی ئۆفیس ی ك �ه‌رك��وك، زیندانیی ه سیاسییه‌كان له‌چاوپێكه‌وتنێكدا كه‌ده‌ستوور له‌گه‌ڵیدا ی سازیداوه ،ده‌ڵێت بڕیاری تێكه‌ڵكردنه‌وه ی زیندانیی ه دوو ئۆفیسه‌كه‌ی كه‌ركوك سیاسییه‌كان كه لهبهغدادهوه ده‌رچووه، سیاسییه‌و پابه‌ند نابن پێوه‌ی. ی ئ��ام��اژه ب���هوه ده‌دات ن��وره‌دی��ن وه‌ل��� ی ی یهك بڕیاره‌كه كه‌به‌ڕێوه‌به‌ری ئۆفیس ی یه‌كخستن، ئیستغاللكردووه‌و له‌جیات ی خۆیدا ده‌یه‌وێت ئۆفیسی دوو له‌ئۆفیسه‌ك ه تێهه‌ڵكێش بكات. ی ی زیندانیی ه سیاسییه‌كان ی دوو ئۆفیس ی 2003وه دامه‌زراوه، كه‌ركوك له‌دوای ساڵ ی زیندانیی ه ی ماف ی به‌دیهێنان به‌مه‌به‌ست ی كه‌ركوك .ئێستا ی نه‌ته‌وه‌كان سیاسییه‌كان ی ( 10000ده هه‌زار) ئه‌ندامی ههیه. نزیك ه ی ی ئۆفیس ن��وره‌دی��ن وه‌ل��ی ب �هڕێ��وه‌ب �هر ی كه‌ركوك دووی زیندانیی ه سیاسییه‌كان ی دهڵ���ێ���ت ل���هالی���هن ئ��ۆف��ی��س �ی ی �هك �
زیندانیی ه سیاسییه‌كانه‌وه بڕیاره‌ك ه ی پێچه‌وانه‌كراوه‌ته‌وه ،ده‌یانه‌وێت كه‌ئۆفیس ی زیندانیی ه دوو بخرێت ه پاڵ ئۆفیسی یهك ی “له‌كاتێكدا ئێمه زیاتر سیاسییه‌كان ،وت ی هاوواڵتیانی زیندانیمان ل ه 10000هه‌زار فایل ی ههموو نه‌ته‌وه‌كانه ،بهاڵم الی �ه ،كه‌ه ی یه‌كی زیندانیی ه سیاسییه‌كان تهنها ئۆفیس ی شیعه‌یان الی ه ی 500هاوواڵتی توركمان فایل ی یاسا زۆربه‌یان نایاساین”. كه به‌پێ
ن��وره‌دی��ن وه‌ل���ی ئ��ام��اژه ب���هوه ده‌دات ی لیژنه‌ی پشكنین‌و ك � ه بهپێی ب��ڕی��ار ی زیندانیی ه سیاسییه‌كان، لێكۆڵینه‌وه ی بااڵ كه لهبهغدادهوه كه‌ڕاسته‌وخۆ لیژن ه ی دووی كه‌ركوك سه‌رپه‌رشتیده‌كات .ئۆفیس به‌باشترین‌و پاكترین ئۆفیس لهسهر ئاستی ی یه‌كیش عێراقدا ده‌ستنیشانكرا ،ئۆفیس به‌خراپترین ئۆفیس‌و گه‌نده‌ڵترین ئۆفیس ی “بۆی ه ئێم ه نامانه‌وێت ن��اوزه‌دك��را .وت
ی ی���هك ،بهڵكو بخرێینه‌سه‌ر ئۆفیس ده‌مانه‌وێت ئۆفیسه‌كانمان جیاوازبێت‌و ی جیاواز بكهین”. كار ی “ئێمه چۆن قبوڵ ده‌كه‌ین ئهو به‌ناو وت زیندانییان ه تێكه‌ڵ به‌ئه‌و زیندانییان ه ی ئه‌شكه‌نجه‌و‌ه به‌شێكیان بكرێن ك ه به‌هۆ كه‌مئه‌ندام بوون. ی رابردوودا نوره‌دین وه‌لی ده‌ڵێت له‌ماوه‌كان ئ�هگ�هر رازیبوینایه ب�هب��ڕی��اره‌ك�ه ،ئ�هوا ی نه‌ده‌بوون، هاوواڵتیان‌و زیندانییان راز راسته‌قینه‌و ی سیاسی كه‌زیندانێكی ی هاوواڵتیه‌كی تر كه‌به‌واسته‌و نایاسای ی مامه‌ڵه‌ی بۆ كراوه ،وهك یهك ئیمتیاز ههبێت. ی ئهو نوره‌دین وه‌لی بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه ی س��ه‌رۆك وه‌زی���ران‌و ب��ڕی��اره نووسینگه س���ه‌رۆك ك��ۆم��ارو نووسینگه‌ی د.رۆژ ی ج��ێ��گ��ری س����ه‌رۆك وه‌زی��ران��ی��ان ن���ور ئاگاداركردووه‌ته‌وه به‌نووسراوی فه‌رمی. ی پێشتریش ب ه به‌شداری س �هدان زیندان ی ك��ه‌رك��وك ل���هن���ه‌ت���هوه ج��ی��اج��ی��اك��ان � ی خۆپیشاندانێكیان رێكخست ،به‌مه‌به‌ست ه �هڵ��وه‌ش��ان��دن �هوهی ب��ڕی��اره‌ك��ه ،دوات��ر ی ی كۆمارو س �ه‌رۆك وه‌زیران سه‌رۆكایه‌ت عێراقی داخوازییه‌كه‌یانی قبوڵكرد. ی وه‌زیران سه‌رۆكایه‌تی كۆمارو ئه‌نجومه‌ن ب���هن���ووس���راوی ف��ه‌رم��ی ب��ڕی��اره‌ك �هی��ان هه‌ڵوه‌شاندووه‌ته‌وه ،بهاڵم تائێستاش ئهو
ی زیندانیی ه ی یهكهم بڕیاره لهالیهن به‌رپرس سیاسییه‌كانی عێراقهوه جێبه‌جێنه‌كراوه، ی ی پێشووی خۆ هێشتا كار به‌بڕیاره‌ك ه دهكات. ی ی دوو ی ئۆفیس ی به‌رپرس نوره‌دین وه‌ل ی كه‌ركوك ده‌ڵێت زیندانیی ه سیاسییه‌كان داواك��اری��ی�هك��ان��ی��ان بریتین ل�هك��ارك��ردن ی ك��ۆم��ارو ی س �ه‌رۆك��ای �ه‌ت � ب �هب��ڕی��اره‌ك��ان � ی وه‌زی���ران .ئهو ی ئه‌نجومه‌ن سه‌رۆكایه‌ت ی كه ب �ه‌ڕه‌گ �ه‌ز توركمانه‌و فهرمانبهره ی كرد، ی ك��ورد ی داخوازییه‌كان پشتگیر گواستراوه‌ته‌و‌ه بۆ موسڵ ،ده‌بێت بگهڕێتهوه ی یاسا ده‌بێت بۆ كه‌ركوك .ههروهها به‌پێ ی زیندانییه‌كان پێشتر سهرۆكی یهكهم حوكمدرابێت یان زیندانی بووبێت ،بهاڵم ی وه‌رزش‌و جاسم محهمهد جه‌عفه‌ر كه‌وه‌زیر ی ی یهكهم ی عێراق ه به‌وه‌كاله‌ت به‌رپرس الوان زیندانییه سیاسییه‌كانی عێراقه ،پێشتر بههیچ شێوهیهك زیندانی نه‌بووه ،بۆی ه بهپێی یاسا ده‌بێت لهو پۆست ه البرێت. ی “ج��اس��م محهمهد ی وت�� ن��وره‌دی��ن وه‌ل�� ی ئهم كێشانه‌یه، جه‌عفه‌ر تاكه سهرچاوه هیچ حیسابێك بۆ بڕیاره‌كانی تاڵه‌بانی، ی ی جێبه‌جێكاری ئه‌نجومه‌ن مالكی‌‌و دهسته ی ناكات”. ی عێراق وه‌زیران ی رای��گ��هی��ان��د ئ �هگ �هر ن���وره‌دی���ن وه‌ل���� داواكارییه‌كانیان جێبه‌جێنه‌كرێت ،ئه‌وا ی سكااڵده‌كه‌ن. ی فیدڕاڵ ی بااڵ ی دادگا له‌ال
پیاوان ،شۆفێره ژنه‌كان به‌ترسنۆك ده‌زانن ی سه‌ركه‌شیی شۆفێر ه پیاوه‌كانه‌وه‌یه ی هه‌یان ه به‌هۆ شۆفێر ه ژنه‌كان دهڵێن ئهو ترسه محهمهد نه‌جیب له‌سلێمانی
“ت��ائ��ێ��س��ت��ا پ���ی���اوان س��ێ��ج��ار دهس��ت��ی��ان شكاندووه‌ته‌وه به‌سه‌رمدا ،زۆر به‌خێرایی ئۆتۆمبێل لێده‌خوڕن‌و بێزاریان ك��ردووم”. نه‌ورۆز كه‌ریم 24ساڵ ،ماوه‌ی حه‌وت مانگه شۆفێره وایوت. ن �ه‌ورۆز دان��ب�هوهدا ده‌نێت كه له‌شۆفێریدا پ��ی��اوان ب�ه‌غ��ی��ره‌ت��ت��رن ل �ه‌ژن��ان �نو باشتر لێده‌خوڕن ،ده‌ڵێت بهاڵم ههر پیاوانن ژنان بێزارده‌كه‌ن‌و ده‌یانترسێنن. ل�هك��وردس��ت��ان��دا ب��ه‌رزب��وون��هوهی رێ��ژه‌ی شۆفێری ژن له‌هه‌ڵكشاندایه ،ئهو دیارده‌یه‌ش لهالیهن پیاوانه‌وه كاردانه‌وه‌ی جۆراوجۆری لێده‌كه‌وێته‌وه. پیاوان ژنان به‌ترسنۆك‌و نه‌زان ناوزه‌دده‌كه‌ن ن�ه‌ورۆز یه‌كێكه لهو سه‌دان شۆفێره ژنه‌ی كه‌پیاوان پێیان دهڵێن بههۆی ترسه‌وه كۆنتڕۆڵی لێخوڕینیان نییهو گرفت له‌شه‌قامدا دروس��ت��دهك�هن ،وه‌اڵم��ی ئهوانیش ئهوهیه كه‌پیاوان سهرچاوهی ترسه‌كه‌ن. ژی��ان شه‌ریف 33س��اڵ ،م��اوه‌ی دوو ساڵه شۆفێره ،وت��ی “هیچ ترسێكم نییهو زۆر به‌ئاسانی ئۆتۆمبێل لێده‌خوڕم ،ئهو ترسه نه‌ما ،ئهوه سه‌ره‌تا بوو كه‌شۆفێرێكی كه‌می ژن هه‌بوون”. ژیان پێیوایه به‌شێك لهو ترسه‌ی كه‌ژنه شۆفێره‌كان هه‌یانه ،پیاوان دروستیده‌كه‌ن، وت��ی “چ�هن��دج��ارێ��ك ل �هالی �هن پ��ی��اوان�هوه ب���ێ���زارك���راوم‌و دهس��ت��ی��ان��ش��ك��ان��دووه‌ت�هوه به‌سه‌رمدا ،بۆ ئهوهی بترسم ،بهاڵم باوه‌ڕ ناكه‌م ئهو ترسه‌ی ژنان بووبێته هۆی ئهوهی كه‌رووداوی ناخۆشی لێبكه‌وێته‌وه”. ژن �ه شۆفێره‌كان ئ��ام��اژه ب �ه‌وه‌ده‌ك �هن كه
به‌باشی رێنماییه‌كانی هاتوچۆ پیاده‌ده‌كه‌ن‌و په‌یڕه‌ویی تهواو له‌یاساكانی لێخوڕێن دهكهن، بۆیه به‌ترسنۆك ناوده‌برێن. شۆفێره پیاوه‌كان زۆرج���ار سه‌ركه‌شانه لێده‌خوڕن‌و گوێ به‌یاساكانی هاتوچۆو هێمای سهر شهقامهكان ناده‌ن. ژیان شه‌ریف ئهو وتی “ژنان هێمنترن‌و باشتر رێنماییه‌كانی هاتوچۆ پیاده‌ده‌كه‌ن ،بۆیه ئهمهش واده‌كات به‌ژنان بوترێت ترسنۆك، پیاوان زۆر باوه‌ڕیان به‌هێما‌و رێنماییه‌كان نییه ،هه‌ندێك له‌پیاوان كه‌به‌التدا ده‌ڕۆن، واده‌زان��ن ده‌ترسیت‌و ده‌ستده‌كه‌ن به‌هۆڕین لێدان”. ئهو گله‌ییانه‌ی كه‌پیاوان رووبهڕووی شۆفێره ژنه‌كانی ده‌كه‌نه‌وه ،ئهوهیه كه‌ناتوانن له‌كاتی ههر رووداوێكی كتوپڕدا كۆنتڕۆڵی خۆیان بكهن ،یان نازانن سایدی خۆیان بگرن‌و سهیری ئاوێنه‌كان ناكهن ،ئهمهش ئه‌وانی بێزاركردووه. شوان محهمهد تهمهن 30س��اڵ ،كه‌بۆ ماوه‌ی ههشت ساڵه شۆفێره ،ب��ڕوای وای �ه كه‌ژنان هه‌رگیز ناتوانن وهك پیاو شۆفێری بكهن، وتی “زۆرجار ئۆتۆمبێلێك یا منداڵێك ده‌چێته به‌رده‌میان ناتوانن كۆنتڕۆڵی ئۆتۆمبێله‌كه بكهن ،ده‌په‌شۆكێن‌و نازانن چی بكهن لهبری ئهوهی ئیستۆپ بگرن ،پێده‌نێن به به‌نزیندا”. شوان بههۆی زۆری ژم��ارهی شۆفێری ژنه‌وه بێزاربووه له‌لێخوڕینی ئۆتۆمبێل ،ئهو وتی “وام لێهاتووه تاقه‌تی شۆفێریم نه‌مێنێت” .ده‌ڵێت تائێستا یهك ژنی بینیه‌وه كه “شۆفێری باش” بێت ئه‌ویش له‌هه‌شتاكاندا سۆپه‌ری پێ بووه. ههرچهنده بهپێی ئاماره‌كانی هاتوچۆ زۆربهی رووداوه‌ك��ان بههۆی شۆفێره پیاوه‌كانه‌وه‌یه، بهاڵم بهرپرسانی هاتوچۆ دهڵێن زۆربهی ئهو
رووداوان�هی كه بهسهر شۆفێری ژندا هاتووه، بههۆی ترسه‌وه بووه. كارمه‌ندانی هاتوچۆ ئاماژه ب��ه‌وه‌ده‌ده‌ن ئهو ترسه‌ی كه‌ژنان له‌لێخوڕینی ئۆتومبێلدا هه‌یانه، بووه‌ته هۆی ئهوهی كه‌چه‌ندین رووداوی هاتوچۆ بكه‌ونه‌وه.
به‌همه‌ن عه‌بدوڵاڵ ئه‌فسه‌ری هاتوچۆ وت ی “ب��هه��ۆی ئ���هو ت��رس��هی الی ژن���ان ه�هی�ه، چهندین پێكدادان ههبووه ،جاری واهه‌بووه ژن��ێ��ك ل �هن��اك��اودا ل �هن��اوه‌ڕاس��ت��ی شه‌قامدا وه‌ستاوه ،كه‌قه‌ره‌باڵغیه‌كی زۆرو پێكدادانی دروستكردووه“.
ئهو ئه‌فسه‌ره لهگهڵ ئهو بوچوونه‌دایه كه‌پیاوان ژنان ده‌ترسێنن ،وتی “هه‌ندێك لهو ترسه‌ی كه‌ژنان هه‌یانه ،ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئهوهی كه‌پیاوان زیاتر له‌ژنان به‌خێرایی ئۆتۆمبێل لێده‌خوڕن، ب �هاڵم ژن��ان باشتر پابه‌ندی رێنماییه‌كانی هاتوچۆن ،كه‌متر كێشه بۆ ئێمه دروستده‌كه‌ن”.
كهالر داوای گۆڕینی سیستمی پۆسته‌و گه‌یاندن دهكات ئاراز محهمهد هاوواڵتیانی ق�هزای كهالر گله‌یی له‌سیستمی پۆسته‌و گه‌یاندنی قه‌زاكه‌یان دهكهن ،دهڵێن كاره‌كانیان بۆ چهند گه‌ڕه‌كێكی دیاریكراوه‌‌و زۆرب���هی هێڵه‌كانیش ن��اوب�هن��او ده‌پچڕێن‌و پۆسته‌و گه‌یاندنیش چاالك نین ،بهڕێوهبهری پۆسته‌و گه‌یاندنی قه‌زاكه‌ش دانبه‌وه‌دا ده‌نێت كه‌كاره‌كانیان سنوورداره. ماوه‌یه‌كه هاوواڵتیانی كهالر رووبهڕووی زۆرترین كێشه بوونه‌ته‌وه له‌مه‌سه‌له‌ی پۆسته‌و گه‌یاندنی شاره‌كه‌یاندا ،هێڵه‌كانی نۆرماڵیان ده‌پچڕێن‌و
تاماوه‌یه‌كی زۆریش كهس به‌ده‌نگیانه‌وه نایه‌ت بۆ چاككردنه‌وه‌ی ،دهڵێن مانگانه پارهیهكی زۆریش دێتهوه ،چهند گه‌ڕه‌كێكیش له‌خزمه‌تگوزاری پۆسته‌و گه‌یاندنی شاره‌كه بێبه‌شن. ل��هگ��هڵ زۆرب���وون���ی ژم����ارهی دان��ی��ش��ت��ووان‌و فراوانبوونی قهزای كه‌الردا ،بهاڵم تائێستا چهند به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌ك به‌بێ ره‌چاوكردنی زیادبوونی ژم��ارهی دانیشتووان ،ههر به‌هه‌مان سیستم‌و به‌هه‌مان رێژه‌ی فه‌رمانبه‌ران‌و پێداویستییه‌وه كاره‌كانیان دهكهن ،ئه‌وه‌ش بووه‌ته هۆی ئهوهی نه‌توانرێت بهپێی پێویست خزمهت به‌هاوواڵتیان بكرێت. جه‌‌لیل ئیبراهیم هاوواڵتییه‌كی ش��اره‌ك�ه،
ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت “كه‌‌موكورتی زۆر ههیه له‌‌كاره‌‌كانی به‌‌ڕێوبه‌‌رایه‌‌تی پۆسته‌و گه‌یاندنداو تائێستا نهیانتوانیوه به‌‌نه‌‌خشه‌‌و پالنی شاردا بچنه‌‌وه ،له‌‌گه‌‌ڵئه‌‌وه‌‌ی شاری كهالر لهم ماوه‌‌یه‌‌دا گه‌‌شه‌‌ی بهرچاوی به‌‌خۆوه بینیوه”. ئ��ارام حهسهن ،وتی “بههۆی نوێكردنه‌‌وه‌‌ی رێ��گ��اوب��ان��هك��ان‌و په‌‌نابردنی ه��اوواڵت��ی��ان بۆ نوێكردنه‌‌وه‌‌ی خانوو و ماڵه‌‌كانیان ،هیڵه‌‌كانی ته‌له‌فۆنی مااڵن پچڕانێكی زۆری تێكه‌‌وتووه‌‌و وهكو پێویست كارناكات”. تیمه‌كانی پۆسته‌و گه‌یاندنی قهزای كهالر بهپێی پێویست نین ،هاوواڵتیان داواده‌كه‌ن ئهو تیمانه كاراتر بكرێن ،ههروهها دهڵێن ده‌بێت سیستمی
پۆسته‌و گه‌یاندن بگۆڕدرێت بۆ ههوایی. هاوواڵتی سۆران محهمهد گه‌نجێكی دانیشتووی كه‌الره ،باس له‌‌كێشه‌یه‌‌‌كیتر دهكات ،كهئهویش زۆری ئهو بڕه پاره‌‌یه‌‌یه‌‌كه‌مانگانه‌‌بۆ هاوواڵتییان دێتهوه. وتی “ئهو تیمانه رێژه‌یان كه‌مه كه‌تایبه‌تن به‌چاككردنه‌وه‌ی هێڵه‌‌له‌‌كاركه‌‌وتووه‌‌كان”. لهگهڵ ههموو ئ �هو كێشانه‌شدا هاوواڵتیان نیگهرانن ل��هوهی تائێستا هێڵی ته‌له‌فونی قهزای كهالر لهسهر سیستمی كۆنه‌‌و نهكراوه بهسیستمی ههوایی ،كه‌‌ئه‌‌وه‌‌ش گیروگرفتی زۆری بۆ هاوواڵتیان دروستكردووه. ب���وره���ان ع��هب��دول��ڕه‌ح��م��ان ،ب��هڕێ��وه‌ب��هری
پۆسته‌‌و‌گه‌‌یاندنی ق��هزای ك��ه‌‌الر ،ره‌تیكرده‌وه هیچ بڕه پارهیهكی زیاده بۆ هیچ هاوواڵتییه‌‌ك هاتبێته‌وه ،ئ �هو وت �ی “ئ��هگ��هر هاوواڵتیان خزمه‌‌تگوزارییه‌‌كه‌یان به‌‌كارنه‌‌هێنابێت .پارهیان لێنه‌سه‌ندراوه“. بورهان نه‌یشارده‌وه كه‌چه‌ندین هێڵی هاوواڵتیان بچڕاوه‌‌و وتی چهندین كه‌سی خاوه‌ن هێڵیش گرنگی بههێڵی نۆرماڵ ناده‌ن. بهڕێوهبهری پۆسته‌و گه‌یاندنی كهالر یهكێك له‌هۆكاره‌كانی سستی كاره‌كانیانی بۆ ئهوه گ �ه‌ڕان��ده‌وه كه‌هاوواڵتیان بههۆی زۆربوونی وه بایه‌‌خی زۆر كۆمپانیاكانی گه‌‌یاندن‌و مۆبایله بههێڵی نۆرماڵ ناده‌‌ن‌و به‌‌دواداچوونی بۆ ناكهن.
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسه‌ت
9
"الوازبوونی یه‌كێتی ،مانای ئهوه نیی ه پارتی به‌هێزده‌بێت" ی دهۆك ی یه‌كێت ی بۆ دهستوور ی مه‌ڵبه‌ند ی ئه‌حمه‌د پیر ه لێپرسراو سه‌عد ئه‌رسه‌الن ره‌حمان سه‌عدی ئه‌حمه‌د پیره لێپرسراوی مه‌ڵبه‌ندی دهۆكی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان، له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌ستووردا ده‌ڵێت چاوه‌ڕوانی ئهوه دهكات كه‌به‌رپرسانی پارتی كێشهی بۆ دروستبكه‌ن ،كاتێك سه‌رقاڵی سازدانه‌وه‌ی رێكخستنه‌كانی یه‌كێتی ده‌بێت له‌بادینان .وتی "بهاڵم یه‌كێتی ،زه‌حمه‌تكێشان‌و یه‌كگرتوو نییه ،ئێمه هاوسه‌نگین لهگهڵ پارتیدا".
دهستوور :له‌سنووری دهۆك یه‌كێتی ب�هرهو كوێ هه‌نگاوده‌نێت ،ئایا ئێوه له‌سنووری بادینان به‌هه‌مان ئه‌ندازه‌ی پارتی له‌سلێمانی ئازادیتان ههیه؟ سه‌عدی پیره :جارێ سه‌ره‌تا من ده‌ستپێكی كارمه له‌دهۆك ،بهاڵم تا ئهو جێگه‌یه‌ی ئاگاداربم رێنمایی‌و گشتاندنی پ��ارت��ی نییه كه‌پێكه‌وه ئیشكردن‌و كاركردنی یهكێتیو پارتی ته‌جاوزی بكرێته‌سه‌ر ،بهاڵم ئهگهر كارمه‌ندێكی ئیداری له‌جێگه‌یه‌ك ده‌یه‌وێت زیره‌كی به‌خه‌رجبدات یان خۆی تاقیبكاته‌وه، ئهوه خه‌تای لێپرسراوه‌كه‌ی یه‌كێتییه لێی ق��ب��وڵ��دهك��ات ،ئ �هگ �هر ن��ا ئ �هوه ته‌علیماتی پارتی نییه ،ئێمه وه‌زیفه‌مان ئهوهیه پشتیوانی له‌حكومه‌ت بكهین له‌ئاستی ناحیه ،قائیمقام ،پارێزگار، س��ه‌رۆك��ی ح��ك��وم �هتو وه‌زی���ره‌ك���ان. بوونی ئێمه ئه‌كید پشتیوانی ده‌بێت له‌پارێزگاری ده��ۆك‌و ره‌وش��ی موسڵ، ته‌ده‌خول ده‌كه‌ین له‌پێناو پاراستنی ته‌بایی‌و په‌یوه‌ندیی نێوان ه �ه‌ردووالو رێگه‌گرتن لهو كهسانهی كه‌ده‌یانه‌وێت له‌پشت پارتیو یه‌كێتییه‌وه ته‌جاوزبكه‌ن لهسهر ئازادیی خهڵكو مافی خهڵك، دڵنیام پارێزگاری دهۆك‌و بهرپرسانی پارتی له‌دهۆك ئه‌وه‌یان ده‌وێت ،ئهگهر یه‌كێتی خ��ۆی س��ودی له‌مافی خۆی نه‌كردبێت له‌دهۆك ،پێموایه به‌شێكی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ یه‌كێتی خۆی. دهستوور :مه‌به‌ستت له‌به‌كارهێنانی وشه‌ی "ته‌ده‌خول" چییه؟ سه‌عدی پیره :جارێ تۆ سروشتی من ده‌زانی ،من ئهو كه‌سه نیم ده‌می خ��ۆم و چ��او و گ��وێ��ی خ��ۆم بگرم، نه‌بینم‌و گوێم لێ نه‌بێ‌‌و قسه‌نه‌كه‌م ،من قسه‌شده‌كه‌م و ده‌شبینم‌و گوێشده‌گرم. دهستوور :چۆن؟ سه‌عدی پیره :كه‌موكوڕییه‌ك ببینم له‌دامه‌زراوه ئیدارییه‌كاندا قسه‌ده‌كه‌م، وت��ووێ��ژده‌ك��هم ل �ه‌ف�ڵان ناحیه فاڵن ق��ه‌زا ،تا ف�ڵان گوند ،ف�ڵان موختار ته‌جاوزده‌كات له‌سه‌رمافی خهڵك له‌ژێر ناوی ئهوهی پارتییه ،پارتی ئهوه قبوڵ ناكات .من ده‌زان��م سیاسه‌تی پارتی چییه ،ئ �هوان ده‌زان��ن ئهگهر ئه‌وه‌ش جێبه‌جێ نهبێت ،مقاماتی بااڵتر له‌پارتی ههیه ،موراجه‌عه‌ی ده‌كه‌م ،بهالی كه‌م من په‌یمانی ئ �هوه دهدهم به‌جه‌نابی مام جه‌الل‌و مه‌كته‌بی سیاسیو جه‌نابی بارزانی‌‌و مه‌كته‌بی سیاسی پارتی ،هیچ كێشه‌یه‌كی پارتیو یه‌كێتی له‌دهۆك ناهێنمه‌وه س�هر مه‌كته‌بی سیاسی،
به‌شێك له‌الوازی یه‌كێتی له‌بادینان، هۆكاره‌كه‌ی بهرپرسانی یه‌كێتی بوون
بهڵكو له‌وێ چاره‌سه‌ریده‌كه‌م‌و پێموایه كاربه‌ده‌ستانی ئیداری‌‌و حیزبی له‌دهۆك ئاماده‌ییان بۆ ئهو هاوكارییه ههیه، ده‌مێنێته‌وه خۆمان چهند س��وودی لێوه‌رده‌گرین. دهستوور :بگه‌ڕیینه‌وه بۆ مێژووی خ �هب��ات��ی سیاسیی پ����ارت‌و الی�هن�ه كوردستانییه‌كان ،له‌بادینان ههمیشه ئاسته‌نگ دروستكراوه بۆ الیه‌نه كوردستانییه‌كان بۆ نمونه ،ههر له‌دوای كاره‌ساتی هه‌كارییه‌وه ره‌وش��ی ده��ۆك به‌شێوه‌یه‌كه ك�هی�هك��ڕه‌ن��گ��ی پ��ێ��وه دی���اره‌و ت �هن��ان �ه‌ت حیزبه‌كانی
تایبهت بوو ،له‌نه‌وه‌ده‌كانیش حیزبی دیكه‌ی وهك زه‌حمه‌تكێشان قوربانییاندا، بواری كاركردنییان به‌رته‌سككرایه‌وه، ئایا ئهو حاڵه‌تی رێگریكردنه له‌دهۆك بوونی ههیه؟ سه‌عدی پیره :یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان‌و زه‌حمه‌تكێشان‌و یه‌كگرتوو جیاوازیان زۆره. دهس��ت��وور :مه‌به‌ستم له‌مامه‌ڵه‌ی ده‌سه‌اڵته لهگهڵ ئهو الیه‌نانه؟ سه‌عدی پیره :له‌پرسیاره‌ك هتو مه‌به‌سته‌كه‌ت تێده‌گه‌م ،كێشه‌یه‌ك كه‌دروستده‌بێت ،ئهو كێشهیه قابیلی چ���اره‌س���هره ،پێش ئ���هوهی دهس��ت به‌ئیشبكه‌م ده‌ب��ێ��ت ن��اوچ��ه بناسم، ئێستا ئیشی ئێمه له‌دهۆك‌و موسڵه. موسڵ حاڵه‌تی تایبه‌تییه ،دهۆكیش تایبه‌تییه ،له‌دهۆك به‌ژماره‌و ب�����ه‌ده‌س�����ه‌اڵت پ��ارت��ی بااڵده‌سته وهك��و چۆن له‌سلێمانی‌‌و گه‌رمیان یه‌كێتی ب��ااڵده‌س��ت �ه، ئێمه له‌هه‌رێم ته‌قریبه‌ن وهكو یه‌كین. دهس��ت��وور :له‌ئاستی
ئهگهر كادرێكی پارتی به‌چاوی زه‌حمه‌تكێشان سهیری یه‌كێتی بكات ،دهبێ له‌دونیا نه‌گه‌یشتبێ پارێزگاری دهۆك باش ده‌ناسم ئهو ئهوهنده وشیاره تێ بگا ،چونكه ئێمه له‌مێژه یاری پێكهوه ده‌كه‌ین ،شاره‌زای دهستی یه‌كین‌و زوو تێده‌گه‌ین وهك زه‌حمه‌تكێشان ،سۆسیالست، یه‌كگرتوو ،لهو مه‌سه‌له‌یه ده‌ربازییان نه‌بووه ،ئایا دهكرێت بڵێین ئێستا ئهو گرێیه كراوه‌ته‌وه‌و لهم قۆناغه‌دا هه‌مان سیاسه‌تی پێشوو په‌یڕه‌و ناكرێت؟ س �ه‌ع��دی پ��ی��ره :م��ن م��ی��وان نیم له‌دهۆك ،ئهو شاره ماڵی خۆمه‌و واڵتی خۆمه ئهمه یهك ،دووه‌میش من ده‌زانم رێككه‌وتنی ستراتیژی چییه ،په‌یوه‌ندی م��ام ج���ه‌الل‌و ك��اك مه‌سعود چۆنه، په‌یوه‌ندی خۆمان لهگهڵ مه‌كته‌بی سیاسی پارتی چۆنه؟ په‌یوه‌ندیمان لهگهڵ نێچیرڤان ب��ارزان��یو مه‌سرور ب��ارزان��ی چۆنه ،ههموو الی �هك كۆكن لهسهر یه‌كڕیزی‌‌و من سه‌ربازێك ده‌بم بۆ پاراستنی ئهو یه‌كڕیزییه .ئهو زه‌مانه‌ی تۆ باسی دهكهیت زه‌مانی شه‌ڕی ناوخۆ بوو ،زه‌مانی شه‌ڕ زه‌مانی شه‌ڕه ،من پێموایه ئهوهی له‌شه‌ڕدا ئازا بوو بێت، له‌سوڵحیش ئازایه ،ئهوهی له‌شه‌ڕ بێ كه‌ڵك بووبێ له‌سوڵحیش بێ كه‌ڵكه. دهستوور :پێشتوایه یه‌كێتی ئازاتر بووه؟ سه‌عدی پیره :من پێموایه له‌هه‌ردووال خهڵكی ئازاو بێ كه‌ڵك ههیه. دهس��ت��وور :دوای قۆناغی شه‌ڕی ناوخۆ ،یه‌كگرتوو تووشی حاڵه‌تێكی
گشتی؟ س �ه‌ع��دی پ��ی��ره :ب�هڵ�ی له‌ئاستی گشتی ،بۆیه پێموایه ئهگهر كادرێكی پ��ارت��ی ب���ه‌چ���اوی زه‌ح��م�ه‌ت��ك��ێ��ش��ان سهیری یه‌كێتی بكات ،دهبێ له‌دونیا نه‌گه‌یشتبێ ،ئهگهر كادرێكی یه‌كێتی له‌گه‌رمیان ب�ه‌چ��اوی زه‌حمه‌تكێشان سهیری پارتی بكات ،دهبێ نه له‌دنیاو نه له‌ژیان‌و نه له‌كوردستان‌و عێراق نه‌ژیابێ ،بۆیه ته‌سه‌ورده‌كه‌م ئێستا شه‌ریكی یه‌كین له‌حوكم .له‌گوندێكه‌وه بۆ قه‌زایه‌ك‌و قه‌زایه‌ك بیگره‌و له‌زاخۆ ههتا خانه‌قینیش ئێمه شه‌ریكین. ره‌نگه لێپرسراوێكی دیاریكراو بیه‌وێت بۆ ئ��هوهی ن��اوی بێت ،ك��اری خراپه بكات ،ب�هب��ڕوای من پارتیو یه‌كێتی لێی بێ ب�هری��ن ،ی��ان كابرایه‌ك زۆر حه‌زی لێیه پارچه زه‌وییه‌ك داگیربكات له‌گوندێك ،هه‌زار ناوی لێ ده‌نێ ئهوه قاعیده‌یه .توندڕهوه ،ههیه به‌رماڵ له‌ماڵیان ن��هب��ووه ،گ��ی��راوه بهناوی ئیسالمی ،له‌ژیانیدا به‌رماڵ له‌ماڵیدا نه‌بووه ،نوێژبكات بۆ ئهوهی زه‌وییه‌كه‌ی داگیربكات ،تۆمهتی بۆ هه‌ڵبه‌ستووه، من پارێزگار باش ده‌ناسم ئهو ئهوهنده وشیاره تێ بگا ،چونكه ئێمه له‌مێژه
یاری پێكهوه ده‌كه‌ین ،شاره‌زای دهستی یه‌كین‌و زوو تێده‌گه‌ین. دهس��ت��وور :پێشبینیده‌كه‌یت ئهو كێشانه بێنه رێت؟ سه‌عدی پیره :به‌ڵێ پێشبینیده‌كه‌م، ب���هڵ���ی دڵ���ن���ی���ام ل���ه‌ج���ێ���ی خ���ۆم چاره‌سه‌ریده‌كه‌م. دهس���ت���وور :ن��اگ��ات �هوه مه‌كته‌بی سیاسی؟ سه‌عدی پیره :نا نا هه‌رده‌مێك بۆ من چاره‌سه‌ر نه‌كرا ،من دهۆك به‌جێده‌هێڵم، ئهگهر نه‌متوانی كێشه چاره‌سه‌ر بكه‌م لهگهڵ بهرپرسان ،من به‌كه‌ڵكی ئهوه نایه‌م‌و ئه‌وێ به‌جێده‌هێڵم. دهس��ت��وور :له‌كۆنگره‌دا كادیرانی بادینانی یه‌كێتی نه‌یانتوانی بگه‌نه سه‌ركردایه‌تی ،دهڵێن یه‌كێتی له‌بادینان بهرهو بچووكبوونه‌وه دهچێت؟ س �ه‌ع��دی پ��ی��ره :پێموایه ئ �هوه هه‌ندێك ك �هس ب��ۆ ئ���هوهی ئیشێكی دیكه وهربگرن شتی وا دهڵێن .كۆنگره ئازاد بووه 1692كهس مافی ده‌نگدانی ههبووه ،لهههموو ناوچه‌كان به‌گوێره‌ی ق��هب��ارهی رێكخستنی خ��ۆی خهڵك هاتووه ،به‌كه‌س نه‌وتراوه تۆ ده‌نگ به‌وه بده‌‌و به‌وه م�ه‌ده .خهڵك ئ��ازاد بوون ده‌نگیشیاندا 234 ،كهس پاڵێوراو بوون تهنیا 45ده‌رچووه 190 ،ده‌رنه‌چووه، ئایا ئهو هه‌مووه هیی دهۆك بووه. دهستوور :هۆكاره‌كه‌ی چی بوو؟ س �ه‌ع��دی پ��ی��ره :ئ���هوه به‌شێكی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ قه‌باره‌ی رێكخستنی دهۆك‌و به‌شه‌كی دیكه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ناته‌بایی نێوان كادیرانی خۆیان. دهس�����ت�����وور :ك���هم���ك���ردن���هوهی مه‌ڵبه‌نده‌كان له‌دهۆك كاریگهری نابێت، له‌كاتێكدا پارتی له‌سنووری یه‌كێتی لق‌و باره‌گاكانی زیاتر كردووه‌ته‌وه‌و په‌ره‌ی به‌چاالكییه‌كانی داوه؟ س�ه‌ع��دی پ��ی��ره :چ��االك�ی ب��ه‌زۆری مه‌ڵبه‌ندو ل��ق نییه ،پ��ارت�ی هێشتا كۆنگره‌ی ن��هك��ردووه ،پ��اش كۆنگره بیبینه ،م��ن زۆری مه‌ڵبه‌نده‌كانی یه‌كێتی وهكو سفره‌كانی لیره‌ی توركی ده‌مبینی ،لیره‌ی توركی تا سفری زۆرتربوو هێزی كڕینی كه‌متر بوو ،زۆری مه‌ڵبه‌ند ده‌كاته دابهشبوونی تواناكان. ئێستا له‌سنووری بادینان 8 ،لێپرسراو، 16جێگر 40 ،كارگێر ،ههیه ،پێموایه یهك مه‌ڵبه‌ند كاراتر ده‌بێت‌و تواناكانیش دابه‌ش نابن .به‌یه‌كخستنی مه‌ڵبه‌نده‌كان ئیمكانیاتێكی زۆری��ش ده‌گه‌ڕێته‌وه، ده‌توانی ئهو ئیمكانیاته‌ی له‌به‌رده‌ستدایه بۆ پرۆژه‌ی دیكه‌ی ته‌رخانبكه‌یت ،نهك تهنیا خهڵكی یه‌كێتی ،بهڵكو ته‌واوی خهڵك لێی سوودمه‌ند بن .ده‌چێته‌وه بۆ كۆمیته ره‌نگه یهك له‌سێ بچێته كۆمیته دوو له‌سه‌رسێ له‌ناو مه‌ڵبه‌نده‌كه ده‌مینێته‌وه ،ههروهها ئهو پارهیهی دراوه به‌دهۆك كه‌م نابێته‌وه ،بهاڵم مه‌سره‌فی ئیداری له‌ناو مه‌ڵبه‌نده‌كاندا كه‌م دهبێتهوه. ه����ه‌روه‌ه����ا ده�����ۆك پ��ێ��وی��س��ت�ی به‌ڕادیۆیه‌كی ب��اش ههیه ،پێویستی به‌ته‌له‌فیزیۆنێكی باش ههیه ،پێوستی به‌ڕۆژنامه‌یه‌كی باش ههیه .وه‌ره به‌و پاره‌یه سه‌نته‌رێكی گه‌نجان بكه‌ره‌وه، ژماره‌یه‌كی زۆر گهنج نه پارتیه‌و نه یه‌كێتیه ژم��ارهی�هك�ی زۆر ن��ووس�ه‌رو رۆژنامه‌نووس ههیه نه‌یه‌كیتیه‌و نه‌پارتیه، ئیجباری مه‌كه ببێته یه‌كێتی ئیجباریشی مه‌كه ببێته پارتی ،ب �هاڵم رێگایبده وهكو هاوواڵتییه‌كی خاوه‌ن قه‌ڵه‌م سود له‌كه‌فائه‌ته‌كه‌ی وه‌ربگری .خۆ ئێمه نابێت ببینه حیزبی موچه‌خۆران ،به‌س ئهو كهسانهی له‌گه‌ڵت بن ،تۆ موچه‌یان بده‌یتێ ،جا ماوهیهكی زۆر تۆ الیه‌نی فیكریت به‌ته‌واوی پشتگوێخستووه، كۆمهڵێك موچه‌خۆر ل �هو مهڵبهنده كۆكردووه‌ته‌وه ،بهاڵم الیه‌نی فیكریو ج �هم��اوه‌ری له‌بیرده‌كه‌یت ،ك��ۆڕ بكه كۆبوونه‌وه بكه سه‌نته‌ر بكه‌ره‌وه بۆ
گه‌نجان بابچن سوودی لێوه‌رگرن. دهستوور :بهاڵم زۆربهی ئیشه‌كانی مه‌ڵبه‌ندو لقه‌كان ل �هس �هر بنه‌مای ته‌سكیه‌ی حیزبی ده‌كرێن؟ سه‌عدی پیره :مه‌ڵبه‌ند ناوه‌ندێكی سه‌قافی‌و سیاسییه‌و بنكه‌یه‌كی پۆلیسی نییه ،بۆیه ده‌بێت پارتیو یه‌كێتی له‌وه تێبگه‌ن كهئهو رۆڵه‌ی پێویسته بیگێڕن، بیگڕن‌و دهست له‌كاروباری حكومه‌ت وه‌رنه‌ده‌ن. ئێمه ده‌بێت له‌رووی رۆشنبیرییه‌وه كاری زیاتر بكهین ،خهڵك له‌ده‌وری ئهو سه‌نته‌رانه كۆبكه‌ینه‌وه‌و ئهو سه‌نته‌رانه له‌یه‌ك ره‌نگی ده‌ركه‌ین‌و بیانكه‌ین به‌هیی ههموو خهڵك .گهنج ناچار نه‌كرێت ئیال ده‌بێت هه‌ویه‌ی حیزبێكی پێبێت ،ئینجا ده‌بێت چاالكییه‌كی رۆشنبیری بكات، پێویسته بواربده‌ین بهههموو خهڵك، ئێستا سه‌رده‌می رۆژنامهو كۆبوونه‌وه‌و رایگشتییه ،رایگشتی ئێستا به‌رۆژنامه غ �هی��ره حیزبییه‌كان ك��ۆده‌ب��ێ��ت�هوه، الوازبوونی یه‌كێتی مانای ئهوه نییه پارتی به‌هێزده‌بێت ،نه یه‌كێتی لهسهر حسابی پ��ارت �یو ن �ه پ��ارت��ی لهسهر حسابی یه‌كێتی به‌هێز نابن ،ده‌بێت ل �هوه تێبگه‌ین هه‌ركه‌س جه‌ماوه‌ری خۆی ههیه ،خه‌ڵكیش ههیه بێالیه‌نه‌و ب��ۆ ن��اچ��اری��دهك �هی له‌پێناو موچه‌و به‌رژه‌وه‌ندی خۆی ره‌سمێكی موعه‌ین هه‌ڵواسێت. دهس��ت��وور :قسه‌ی ئ �هوه ههیه كه به‌شێك له‌به‌رپرسانی ه �ه‌ردووال میدیا به‌كارده‌هێنن یاخود ئهوه حیزبه‌كانن له‌رێگه‌ی میدیاوه شه‌ڕی یه‌كتر دهك هنو رابردووی یه‌كدی هه‌ڵده‌ده‌نه‌وه؟ س�ه‌ع��دی پ��ی��ره :ئ��هوه حیزبه‌كان نیین ،بهڵكو هه‌ندێك لێپرسراوی ن��او ئ �هو حیزبانه‌ن‌و ئیمكانیاتییان ل �هب �ه‌رده‌س��ت��دای �هو ئ��هو ئیمكانیاته به‌خراپ به‌كارده‌هێنن بۆ دوو شت ،یان ئه‌وه‌تا ده‌چن باڵباڵێن دروستده‌كه‌ن، كه‌خۆشیان‌و حیزبه‌كانیشیان بێ خێر دهكهن ،یان ده‌چن رۆژنامه‌یه‌ك ته‌مویل دهك�هن لهگهڵ چهند قه‌ڵه‌مفرۆشێك، ئ��هو قه‌ڵه‌مفرۆشانه ئیشیان ئ�هوه ده‌ب��ێ��ت ب��ۆ ئ���هو م��وم �ه‌وی��ل �ه دژی منافسه‌كانی شت بنووسێت ،ئهوه دیارده‌یه‌كی ناته‌ندروسته ،پێویسته چاره‌سه‌ربكرێت ،ئه‌گینا ئێمه لهگهڵ پ��ارت��ی ه���ه‌زار ناخۆشی‌و خۆشیمان به‌یه‌كه‌وه بینییوه ،ئه‌وه‌نده‌مان قسه به‌یه‌ك وت��ووه كه له‌قامووسی هیچ عه‌تارێكدا نییه ،هه‌رچی ئێستا بوترێت‌و دووباره‌ش بێته‌وه ،بهاڵم به‌و قورسییه نییه ك�ه‌زه‌م��ان��ی خ��ۆی به‌یه‌كترمان وت��ووه .ئێستا ئێمه دوژمنمان زۆره‌و دوژمنه‌كانمان له‌ئێمه به‌هێزترن ،ههموو به‌باكردنێكی كۆنه كا ده‌چێته خانه‌ی ناڵێم خیانه‌ت ،بهاڵم ده‌چێته ده‌ره‌جه‌ی خه‌تایه‌كی گه‌وره‌وه ،چونكه ئێستا ئێمه پێویستمان به‌یه‌كڕیزی ههیه. ته‌واوی چاوپێكه‌وتنه‌كه لهسایتی ده‌ستووردا بخوێنه‌ره‌وه
له‌دهۆك یهكێتیو زه‌حمه‌تكێشان‌و یه‌كگرتوو جیاوازیان زۆره
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
8
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسه‌ت
ێ دروستده‌بێت" "له‌كۆنگره ی پارتیدا سه‌ركردایه‌تییه‌ك ی نو ی كادیران ی پارت ی بۆ دهستوور عه‌ل ی عه‌ون ی به‌رپرس ی په‌یمانگا سازادنی :بورهان قادر عه‌لی عه‌ونی به‌رپرسی په‌یمانگای كادیرانی پارتی دیموكراتی كوردستان له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌ستووردا ،ده‌ڵێت ته‌مبه‌ڵی سه‌ركردایه‌تی ئێستای پارتی هۆكاری دواكه‌وتنی كۆنگره‌یه ،ئاماژه به‌وه‌شده‌دات كه‌مه‌سعود بارزانی سهرۆكی پارتی سێ ساڵ پێش ئێستا داوای له‌مه‌كته‌بی سیاسیی پارتی كردووه كه‌كۆنگره ببه‌ستن. عه‌ونی ره‌خنه له‌ئه‌دای ئۆپۆزیسیۆن ده‌گرێت ،ده‌ڵێت به‌هه‌مان ئاوازی توركیاو ئێران ده‌خوێنن .سه‌رزه‌نشتیشیان دهك��ات كه له‌كه‌ناڵی ت��ره‌وه سه‌نگه‌ریان له‌ده‌سه‌اڵت گرتووه.
دهستوور :ئێوه هه‌م ل�ه‌راب��ردووداو هه‌م ئێستاش په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆتان لهگهڵ رێكخراوه مه‌ده‌نییه‌كان ههبووه ،ئێستا ژماره‌یه‌كی زۆر رێكخراو بهناوی كۆمهڵگهی مه‌ده‌نی پاره له‌حكومه‌ت وه‌رده‌گرن ،بهاڵم چاالكییه‌كی ئه‌وتۆیان نییه؟ عه‌لی عه‌ونی :پێموایه دهبێ دامه‌زراوه‌یه‌ك ی��ان الیه‌نێكی ب �ه‌رپ��رس له‌حكومه‌تی هه‌رێم ههبێت ،بۆ پێداچوونه‌وه به‌كار‌و چ��االك��ی��ی �هك��ان �ی رێ��ك��خ��راوه‌ك��ان ی��ان پێداچوونه‌وه بهسیستمی پاره‌‌و میزانیه به‌خشینه‌وه بكرێت‌و گۆڕانی تێدا بكرێت، ئ��ه‌وی��ش ل�ه‌ج��ی��ات�ی ئ����هوهی ب��ودج �هی دیاریكراوی مانگانه بده‌ن به‌رێكخراوه‌كان، با به‌پرۆپۆزه‌ل مامه‌ڵه لهگهڵ رێكخراوه‌كان بكرێت ،ههر رێكخراوێك به‌رنامه‌یه‌كی ههبوو كه‌بڕیار ب��درێ ئ �هو به‌رنامه‌یه چاالكییه ،ئینجا پ���ارهی پێبدرێت‌و به‌رده‌وامیش چ��اودێ��ری‌‌و ب �ه‌دواداچ��وون لهسهر ئهو چاالكییه بكرێت ،ئێمه ئێستا رێكخراوی بندیوارمان ههیه ،بودجه‌ی ه�هی��هو چاالكیشی نییه ،بۆیه ده‌ب�ێ رێكخراوه‌كانی كۆمهڵگهی مه‌ده‌نی ئۆرگانی چاالككردنی كۆمه‌ڵگه بن ،لهگهڵ رێزم بۆ ههندێكیان كه‌چاالكن ،بهاڵم زۆبه‌یان ئاله‌تی گه‌نده‌ڵكردنی كۆمه‌ڵگه‌ن ،ئێستا ده‌زانم رێكخراو ههیه له‌وه‌ته‌ی دامه‌زراوه دوو چاالكی نهكردووه ،هه‌رچه‌ند كه‌ئێستا حكومه‌ت وا خهریكه پێداچوونه‌وه بكات‌و میزانیه ببڕێت ،بۆیه من پاڵپشتی لهو هه‌نگاوه‌ی حكومه‌ت ده‌كه‌م. دهستوور :تێبینیتان لهسهر ئهو بار‌ودۆخه‌ی ئێستای راگه‌یاندن‌و رۆژنامه‌وانی كوردی تێدا گوزه‌رده‌كات چییه؟ عه‌لی عه‌ونی :له‌هه‌ر مه‌مله‌كه‌تێك ژماره‌ی كه‌ناڵی راگه‌یاندن زۆربوو ،ئهوه نیشانه‌ی زیندویه‌تی ئهو كۆمه‌ڵگه‌یه‌یه ،زۆر جار تێبینی دهك �هم ئێمه له‌قۆناغێكین‌و بۆ قۆناغێكی تر تێده‌په‌ڕین ،وات �ه بهرهو پێش ده‌چ��ی��ن ،ناشڵێم هه‌بوونی ئهو گه‌نده‌ڵی‌‌و فه‌وزا‌و ناڕێكیه ئاساییه ،بهاڵم بهشێوهیهكی گشتی هه‌بوونی ئهو فره كه‌ناڵییه به‌شتێكی باشی ده‌زانم ،بهاڵم بێ ئهوهی ده‌سه‌اڵت به‌ربه‌ست‌و سانسۆر دانێ‌‌و خهڵك قه‌ده‌غه‌بكات ،دهبێ خودی راگه‌یاندنكاران خۆیان بۆ خۆیان سنوور دابنێن ،چونكه یاسایه‌كی رۆژنامه‌وانی زۆر جوانمان ههیه ،به‌شایه‌دی خهڵكو شاره‌زایانی بیانی كه‌پێیانوایه گوڵیكی ج��وان �ه له‌بیابانێكی دڕك��اوی��دا ،بۆیه
نه‌وه‌ی كۆن، بیانوو بینینه‌وه، ته‌مبه‌ڵی براده‌رانی سه‌ركردایه‌تی، به‌گرنگ نه‌زانینی كۆنگره‌‌و حاڵه‌تی دیموكراسی هۆكاری سازنه‌دانی كۆنگره‌ی پارتییه
ئومێدده‌كه‌م رۆژنامه‌وانانی ئێمه له‌رووی مامه‌ڵه‌كردن لهگهڵ حكومه‌ت‌و یاساكه‌‌و ك��ۆم�هڵ��گ�ه ب �هش��ێ��وه‌ی �هك بجوڵێنه‌وه خوانه‌خواسته نه‌بێته هۆیه‌ك ده‌سه‌اڵت مه‌جبور بێت ئهو مافانه به‌رته‌سكبكاته‌وه، چونكه منیش خۆم پێ رۆژنامه‌وانه‌‌و بۆیه كاری ئێمهیه ئهو یاسایه بپارێزین‌و خۆمان دووربگرین له‌بوختان‌و ئیستیفزازكردنی یه‌كتر. دوات��ر ئ��ازادی رۆژن��ام�هوان��یو بوونی ئۆپۆزیسیۆن ه��هر ی�هك�هی��ان یه‌كێكن ل �ه‌ق��اچ �هك��ان �ی دی��م��وك��راس��ی ،ب��ۆی�ه ئومێدده‌كه‌م ئهو دوو حاڵه‌ته به‌شێوه‌ی ته‌ندروستی خۆیان كار بكهن. دهس��ت��وور :باسی الی�هن�ه باشه‌كانی یاساكه‌ت كرد ،بهاڵم رۆژنامه‌وانان نیگهرانن لهوهی كهئهو یاسایه جێبه‌جێ ناكرێت، رۆژانه ده‌بینین رۆژنامه‌نووسان هێرشیان ده‌كرێته سهرو كامێرایان لێده‌سه‌ندرێت یان تیرۆر ده‌كرێن؟ عه‌لی عه‌ونی :پێموایه تهنیا به‌یاسای باش واڵتی باش دروست نابێت ،لهگهڵ ئهوهی كه‌یاسای باش‌و پێشكه‌وتوو داده‌نێین، دهبێ كار بكهین كۆمه‌ڵگه‌شمان به‌گشتی ئاستی سه‌ركه‌وێ بۆ ئهوهی قبوڵی ئهو یاسایه بكات ،بۆی ههیه بۆ منێك قبوڵی ئهوه نه‌كرێت كه‌به‌ر ئیهانه‌ی رۆژنامهو رۆژنامه‌نووسێكی دیاریكراو بكه‌وم ،دواتر بچێته دادگ��او به‌ملیۆنێك دینار به‌ڕێ بكرێت ،واته ههر كه‌سێكت ویست ئیهانه‌ی بكه‌یی‌‌و به‌ملیۆنێك دینار رزگارت بێ .من پێموایه با نه‌گاته ئهو ئاسته ،جاری وا ههیه مرۆڤ كۆنتڕۆڵی خۆی له‌ده‌ستده‌دا لهبهر ئهوهی رۆژنامه‌كه برینداریكردووه، تۆڵه‌ی خۆی ده‌كاته‌وه. دهستوور :رای ئێوه چییه كه‌ئێستا پارتی داوای پارهیهكی زۆر له‌هه‌ندێ رۆژنامه دهكات ،له‌كاتێكدا دادگا بڕیاری لهسهر ن��هداوهو ههندێكیشیان م��اوه‌ی یاسایی كه‌سێ مانگه تێپه‌ڕیوه؟ عه‌لی ع �ه‌ون �ی :ئ��هوه ل�هس�هر رۆژن��ام�ه ئه‌هلییه‌كان نییهو با به‌هه‌ڵه تێنه‌گه‌ین، ئ��هوه ملمالنێیه‌كه ك��اك ن�ه‌وش��ی��روان‌و براده‌ره‌كانی له‌جیاتی ئهوهی به‌رنامه‌یان ههبێت ب��ۆ پێشخستن‌و وری��اك��ردن �ی كۆمه‌ڵگه ،خه‌ریكی دروستكردنی ئهو تۆمه‌تانه‌ن ،ك��اك ن �ه‌وش��ی��روان ئهگهر به‌ڵگه‌ی ههیهو راست دهك��ات با بچێته دادگاو ئهو پاره زۆره بباته‌وه. دهستوور :پرسیاره‌كه‌ی ئێمه تهنیا لهسهر رۆژنامه‌ی رۆژنامه نییه ،بهڵكو لهسهر رۆژنامه‌كانی تریشه؟ عه‌لی ع �ه‌ون �ی :پێموایه ه �هر كه‌سێك ههست بكات كه لهالیهن رۆژنامه‌یه‌كه‌وه برینداركراوه ،مافی خۆیه‌تی بچێته دادگاو سكااڵ تۆماربكات ،پێیموایه رۆژنامه ئه‌هلییه‌كانی ئێمه كه به‌ناو ئه‌هلین، چونكه ئهوان به‌هه‌ندێك رۆژنامه دهڵێن سێبه‌ر ،ب�هاڵم ئ �هوان خۆیان سێبه‌رن‌و له‌زمانیان ده‌زان���م ،مه‌عقوله ب�هس من گوناهباربم خهڵكی دیكه گوناهی نه‌بێ، ی رۆژنامه‌ی ئه‌هلی به‌س سه‌روبنی قسه ته‌شهیركردنه به‌پارتی‌‌و یه‌كێتی ،خهڵكی دیكه بێ هه‌ڵه بن ،یانی تا ئێستا ئیشی باش نهكراوه ههر خراپمان كردووه ،یانی مه‌ال مسته‌فا له‌نیو سه‌ده خه‌بات یهك خاڵی گه‌شی نه‌بووه ،ئهوان هاتن كۆنه جاسوسێكیان هێنا‌و گه‌وره‌یان كرد. دهس��ت��وور :ناڕه‌زاییه‌كه لهسهر زۆری
پاره‌كه‌‌و به‌سه‌رچوونی كاته‌كه‌یه؟ عه‌لی عه‌ونی :من زانیاری ته‌واوم لهسهر یاساكه به‌و شێوه‌یه نییه كه‌پاره‌كه‌‌و كاته‌كه چۆنه ،بهاڵم پێموایه حه‌قی خۆمه بۆ بههاو كه‌رامه‌تی خۆم ئهو رێگه‌یه بگرمه‌به‌ر ،ئێستا ئهوهی ئهوان كردیان له‌مێشكی كێ ده‌ربهێنین ،بڵێین ئهوان راست نه‌بوون‌و ئێمه راست بووین ،دهبێ له‌رێی دادگ��اوه یه‌كالبكرێته‌وه ،پارتی چه‌ندی داواكردووه با بیكاته دوو ئهوهنده مادام به‌ڵگه‌ت پێیه بۆچی ده‌ترسی. دهستوور :ئێوه وهكو به‌رپرسێكی پارتی راتان چییه لهسهر ئه‌دای ئۆپۆزیسیۆن به‌گشتی‌‌و گۆڕان به‌تایبه‌ت؟ ع���ه‌ل���ی ع���ه‌ون���ی :ه��هم��وو ئۆپۆزیسیۆنێك دهبێ كۆمه‌ڵگه ل���هس���هر ئ����هوه راب��ێ��ن��ێ��ت كه‌هه‌وڵده‌ده‌ن رۆژێك ئهوان بێنه سهر ده‌سه‌اڵت ،ئێستا گۆڕان یان ئیسالمییهكان ده‌ب�����ێ وا ل��هخ��هڵ��ك ب��گ �هی �هن �نو خ��هڵ��ك وا رابێنن تا كه ئهوان رۆژێك
دهك��هن له‌كوێی دێنن ،ئۆپۆزیسیۆن ب��وون‌و دوژم��ن ب��وون دوو چه‌مكی زۆر جیاوازن ،كه‌ئۆپۆزیسیۆن بم دهبێ كیان‌و حكومه‌ت‌و په‌رله‌مانم خۆش بوێت ،بهاڵم ره‌خنه‌شی لێده‌گرم‌و هه‌وڵیشده‌ده‌م من بێمه ئ�هو شوێنه تا باشتری به‌ڕێوه ببه‌م ،ئهوان هیچ خاڵێكی باش نابینن. ئهگهر ئۆپۆزیسیۆنی ئێمه به‌ئینساف بێت ،له‌شه‌ڕی نه‌وتدا له‌ته‌نیش ده‌سه‌اڵت بوایه لهبهرانبهر حكومه‌ته‌كانی تر، ن���ه‌وه‌ك له‌ته‌نیشت ئوسامه نجێفی‌‌و ساڵح موتڵه‌گ ،به‌داخه‌وه زۆربهی هه‌ره زۆری ئهو قسانه‌ی ئۆپۆزیسیۆنی ئێمه له‌دژی ئێمه ده‌یكات قسه‌ی كۆماری ئیسالمی ئێران‌و ت��ورك��ی��ای �ه ،قسه‌ی ناوخۆی مه‌مله‌كه‌تی ئێمه نییه. دهس�����ت�����وور: ئۆپۆزیسیۆنیش زۆر ج���ار ب���اس ل��هوه دهك�هن ،كه‌پارتی‌‌و یه‌كێتی بۆ ئهوهی
ئومێد ده‌كه‌م رۆژنامه‌وانان به‌شێوه‌یه‌ك مامه‌ڵه بكهن كه‌پاساو نه‌ده‌نه ده‌سه‌اڵت ئازادی رۆژنامه‌وانی ته‌سكبكاته‌وه گۆڕان ده‌سه‌اڵتیش بگرنه‌ده‌ست سه‌ركه‌وتوو نابن ،چونكه خهڵك وا پهروهرده دهكهن كه‌ده‌بێت به‌رده‌وام له‌دژی ده‌سه‌اڵت بن بێنه جێگه‌ی پارتیو یهكێتیو ده‌سه‌اڵت بگرنه‌ده‌ست ،بتوانن ئیداره‌ی حكومه‌تیان پێبكرێت ،بهاڵم به‌داخه‌وه ئهوان كۆمه‌ڵگه به‌ئاقارێكدا ده‌به‌ن ئهگهر خۆیشیان بێنه سهر دهس��ه‌اڵت ،ناتوانن دهس�ه‌اڵت��داری ل�هك��وردس��ت��ان��دا ب��ك �هن ،ل �هب �هر ئ��هوهی په‌روه‌رده‌كردنه‌كه‌یان هه‌ڵه‌یه هیچ خاڵێكی گه‌ش لهو دهس��ه‌اڵت‌و مه‌مله‌كه‌ته باس ناكهن ،ئهوان خهڵك وا په‌روه‌رده‌ده‌كه‌ن ك���ه‌دژی دهس���ه‌اڵت ب��ن ،ن��ازان��ن ئهگهر خۆیشیان بێنه س �هر دهس���ه‌اڵت ئهو خه‌ڵكه دژی ئهوانیش ده‌بن ،بۆیه ئێستا ده‌سه‌اڵتیش بگرنه‌ده‌ست سه‌ركه‌وتوو نابن ،ش �ه‌ڕی ئۆپۆزیسیۆن له‌رێگه‌ی كه‌ناڵی كوردستان پۆست‌و لڤین‌و ئهوانهی تره ،شووره‌ییه بۆ ئۆپۆزیسیۆنێك خۆیان ئهوهنده جورئه‌تیان نه‌بێ له‌ئۆرگانی خۆیاندا قسه بكه‌ن‌و له‌مال‌و له‌مال خهڵك هانده‌ده‌ن ،ئهوان وایان كردووه كه‌حیزبی ب��وون شتێكی عه‌یبه‌یه ،ل �هالی ئهوان نووسین له‌رۆژنامه‌یه‌كی حیزبی تاوانێكی گه‌وره‌یه ،یان الی ئهوان كاربه‌ده‌ستبوون له‌ده‌سه‌اڵت عه‌یبه‌یه ،ئاخر ئهگهر حیزب نه‌بێ كۆمهڵگهی مه‌ده‌نی بوونی نییه، زۆربهی هه‌ره زۆری حیزبی دونیا كه‌ناڵ‌و رۆژنامه‌ی خۆی ههیهو زۆر نۆرماڵه ،من نازانم ئهو ئه‌زموونانه‌ی ئ �هوان باسی
ره‌خنه‌یان لێنه‌گیرێت ،ن��اوی دهستی ده‌ره‌كی لهو كهسانه ده‌نێن كه‌ره‌خنه‌یان لێده‌گرن؟ ع �ه‌ل �ی ع��ه‌ون��ی :ئێمه خهڵكی یهك هه‌رێمین ،ئێمه زمانی كۆماری ئیسالمیو توركیا دهن��اس��ی��ن ،زم��ان�ی موحسین ره‌زای��ی سوپای پ��اس��داران ده‌ناسین، زم��ان �ی م��ی�ت‌و ژیته‌میش ده‌ناسین‌و شاره‌زاییانین ،ئێمه ره‌خنه‌كانی ئهوان ده‌ناسین .كێیه نه‌زانێت ئهو شه‌ڕه‌ی كه به‌رێگه‌ی كه‌سانی وهك��و قانیعی فه‌رده‌وه لهكوردستان دهكرێت ،كهئهوه تووڕه‌بوونی كۆماری ئیسالمی ئێرانه كه‌ده‌ستكه‌وتمان ههیهو ب��هرهو پێش ده‌چین ،ئێمه لێره چهند پێش ده‌كه‌وین كۆماری ئیسالمی هێنده دڵگران ده‌بێت، له‌ته‌له‌فزیۆنی سه‌حه‌ر یهك خاڵی گه‌ش لهسهر ههرێمی كوردستان باسناکرێت، لهبهر ئ�هوهی تا به‌كوردانی رۆژه�ه‌اڵت بڵێن ،ببینن دهسهاڵتی ك��وردان چهند خراپه تا وا بزانن كه‌ده‌سه‌اڵتی كوردی به‌و شێوه‌یه ،نه‌ڵێن دهسهاڵتێكی وهكو هه‌رێممان ده‌وێت ،هه‌رگیز ده‌سكه‌وته‌كان پیشان ناده‌ن. دهس��ت��وور :مه‌سه‌له‌یه‌كی جێی باس له‌ئێستا كۆنگره‌ی پارتییه ،ل �ه‌دوای راپ �ه‌ڕی��ن �هوه ب���ه‌رده‌وام ئ �هو پرسیاره
ئاراسته‌ی سه‌ركردایه‌تی پارتی دهكرێت، بۆچی كۆنگره ناكه‌ن‌و ب �ه‌رده‌وام دوای ده‌خه‌ن ،پێتوایه ئهو جاره‌ش دواناخرێت؟ عه‌لی عه‌ونی :به‌قسه كاتێك ههیهو مانگی یازده‌یه ،بهاڵم به ك��ردار ئهوه چهند مانگی ی���ازده ب���ڕوات كۆنگره ناكرێت ،پێموایه براده‌رانی سه‌ركرادیه‌تی جێیان خۆشه‌‌و نایانه‌وێ كۆنگره بكهن، ده‌نا جه‌نابی سه‌رۆك بارزانی پێش سێ ساڵ له‌كۆبوونه‌وه‌یه‌ك كه من له‌وێبووم به‌مه‌كته‌بی سیاسی وت ئهوه بۆ كۆنگره ناكهن ،ره‌نگه چهند جارێكی تریش باسی كردبێت ،بۆیه من پێموایه كاتیه‌تی‌‌و له‌كاته‌كه‌ش تێپه‌ڕیوه ،ئێمه له‌شاخ بووین كۆنگره‌مان كرد ،نازانم چ بارێكی ئیستیسنا ههیه كه‌كۆنگره ناكرێت. دهستوور :به‌بۆچوونی تۆ بۆ ناكرێ؟ عه‌لی عه‌ونی :ئهو براده‌رانه‌ی ئێستا له‌سه‌ركردایه‌تین هۆكارن. دهستوور :ئهی مه‌سعود بارزانی كه‌كه‌سی یه‌كه‌مه‌‌و وهكو خۆت وتت داوای سازدانی كۆنگره‌ی ك��ردووه ،كه‌چی تا ئێستاش نهكراوه؟ یان ترس له‌دووركه‌وتنه‌وی نه‌وه‌ی پێشوو‌و هاتنه پێشه‌وه‌ی نه‌وه‌ی نوێ ههیه؟ ع�ه‌ل�ی ع��ه‌ون��ی :ده‌زان����ی خ�هڵ��ك زۆر به‌هه‌ڵه له‌پارتی تێگه‌یشتووه ،وا ده‌زانن حیزبێكی ستالینیستیه‌‌و كهس ناتوانێ گفتوگۆ بكات ،له‌مه‌كته‌بی سیاسی رای س��ه‌رۆك بارزانیش گفتوگۆی لهسهر ده‌كرێت‌و كۆبوونه‌وه‌كان زۆر نۆرماڵه، وهكو وتم كاك مه‌سعود له‌كۆبوونه‌وه‌ی مه‌كته‌بی سیاسی وتی ئه‌رێ بۆ كۆنگره ناكهن ،له‌الیه‌كی تر ره‌نگه هۆكارێك ئ���هوه ب��ێ��ت ن����هوهی ك��ۆن �ی ئێمه وا بیربكه‌نه‌وه كۆمه‌ڵ گۆڕاوه‌‌و ئهو نه‌وه‌یه‌ی له‌راپه‌ڕین له‌دایكبوو ،ئێستا ده‌رچووی زانكۆیه‌‌و داوای جێگرتنه‌وه دهكات ،خۆی كۆمهڵێك هۆكار ههن. دهس��ت��وور :دهك��رێ ئ �هو هۆكارانه ده‌ستنیشان بكه‌ی؟ ع �ه‌ل �ی ع��ه‌ون��ی :وهك���و وت���م ل �هوان �ه ن���هوهی ك��ۆن �ه ،بیانوو بینینه‌وه‌یه، ته‌مبه‌ڵی ب��راده‌ران �ی سه‌ركردایه‌تییه، به‌گرنگ نه‌زانینی كۆنگره‌‌و حاڵه‌ته دیموكراسیه‌ته‌كه‌یه ،ئاخر پارتێك له‌ناو خ��ودی خۆیدا نه‌توانێ بهپێی په‌یڕه‌و پڕۆگرامی ناوخۆی ره‌فتاربكات ،چۆن ده‌ت��وان��ێ وهك��و پێویست له‌مه‌یدانه دیموكراسیه‌كه‌دا ره‌فتاربكات ،ئه‌گینا پارتی له‌ناوخۆ زۆر سه‌المه‌ته‌‌و كێشهی ناوخۆیی ئه‌وتۆی نییه كه له‌كۆنگره بترسێت. دهستوور :ئهی رات چییه لهسهر ئهوهی كه‌ئێستا دوو باڵ ههیه ،باڵی گه‌نجه‌كان كه له‌نێچیرڤان بارزانیه‌وه نزیكن‌و داوای چاكسازی دهك���هن ،ن��هوه كۆنه‌كه‌ش نایانه‌وێ ده‌ستبه‌رداری سه‌ركردایه‌تی بن ،بۆیه نێچیرڤان بارزانیان قبوڵ نییه؟ عه‌لی عه‌ونی :من زۆر له‌سه‌ركردایه‌تی خۆمان نزیكم‌و كاك نێچیرڤان بارزانی یه‌كێكه له‌گه‌نجه هه‌ره خۆشه‌ویسته‌كانی ناو سه‌ركردایه‌تی به‌هه‌موویه‌وه نه‌وه‌ك تهنیا له‌خواره‌وه ،پێمانوایه نێچیرڤان ب��ارزان�ی داینه‌مۆی جواڵنه‌وه‌یه له‌ناو پارتیدا. دهس��ت��وور :پێتوایه ئ �هو كۆنگره‌یه‌ی داهاتوو گۆڕانكاری ریشه‌یی‌‌و به‌رچاو له‌ناو پارتیدا دروستبكات؟ ع �ه‌ل �ی ع��ه‌ون��ی :ب �ه ب����ه‌راورد لهگهڵ كۆنگره‌ی راب��ردوو بێگومان گۆڕانكاری ریشه‌ی دروستده‌بێت ،چونكه كۆنگره‌ی 12له‌كاتێك بوو ،ئێستا دونیا گۆڕاوه، بهاڵم ئهگهر پێمانوابێت كۆنگره‌ی ئێمه موعجیزه دروستده‌كات ،موعجیزه‌یه‌ك دروست نابێت ،بهاڵم سه‌ركردایه‌تییه‌كی نوێ دروستده‌بێت. پرۆفایل عه‌لی عه‌ونی نیعمه‌ت. لهساڵی 1967له‌زاخۆ له‌دایكبووه. ماسته‌ری له‌ئه‌ده‌بی كوردیدا ههیه. به‌رپرسی په‌یمانگه‌ی كادیرانی پارتیه.
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پشو و 11
عه‌ره‌به‌كان به‌دوا ی عه‌زیزی وه‌یسیدا ده‌گه‌ڕێن
وه‌رزی سینه‌ما ی كوردستان به‌ڕێوه‌ی ه دهستوور ب �هڕێ��وه‌ب �ه‌رای �ه‌ت��ی �ی ه��ون �هر ی سینه‌مای سلێمانی وه‌رزێكی نیشاندانی فیلمه س��ی��ن�هم��ای��ی�هك��ان ل�هن��اوچ�ه جیاوازهكانی كوردستان ئه‌نجامده‌دا‌ت. ئ��ازاد س��ه‌وزه ب�هڕێ��وه‌ب�هری هونه‌ری
سینه‌مای سلێمانی ب��ۆ دهس��ت��وور وت���ی وه‌رزی ن��ی��ش��ان��دان �ی فیلم، له‌سه‌ره‌تای ئهم مانگه‌وه له‌خانه‌قین‌و دوز‌و كفری‌‌و ك��ه‌الر‌و ده‌ربه‌ندیخان‌و ش���اره‌زوور‌و ه�هورام��ان‌و سه‌یدسادق‌و پێنجوێن‌و چوارتا‌و م��اوه‌ت‌و دوكان‌و رانیه‌‌و چوارقوڕنه‌‌و ق �ه‌اڵدزێ‌‌و كۆیه‌‌و
چه‌مچه‌ماڵ ئه‌نجامده‌درێت. ه�ه‌روه‌ه��ا وت�ی دوات��ر وه‌رزی فیلم ی س��ی��ن�هم��ای�ی ده‌ب��رێ��ت��ه ك��ه‌رك��وك‌و فیلمه‌كانی كوێستانی قه‌ندیل‌و شه‌وی حساب‌و شوێنێك بۆ یاری‌‌و په‌ڕینه‌وه له‌غوبار‌و هه‌رمان‌و سرته لهگهڵ با پیشانده‌درێت.
گۆرانیبێژه كورده‌كان ناو ی بیان ی له‌خۆیان ده‌نێن ژه‌نیار له‌ڕۆژانی جه‌ژنی ره‌م�ه‌زان��دا ه �ه‌زاران گ �هش��ت��ی��اری ع����ه‌ره‌ب ل �هش��اره‌ك��ان � ی ناوه‌ڕاست‌و باشووری عێراقهوه هاتنه ههرێمی كوردستان‌و وهك خاوه‌نی ت��ۆم��ارگ��اك��ان ئ��ام��اژه‌ی پ��ێ��ده‌ده‌ن، گ �هش��ت��ی��اره ع���ه‌ره‌ب���هك���ان ل�هك��ات�ی مانه‌وه‌یاندا ب���ه‌دوای ئه‌لبوومه‌كانی عه‌زیزی وه‌یسیدا گه‌ڕاون. عادل عه‌بدوله‌تیف خاوه‌نی پێشانگای م��ی��وزی��ك ستی س�هن��ت�هر له‌هه‌ولێر به‌ده‌ستووری راگه‌یاند “ئهو عه‌ره‌بانه‌ی
ل �هب��اش��وورو ن��اوه‌ڕاس��ت��ی ع��ێ��راق�هوه به‌مه‌به‌ستی گه‌شتوگوزار سهردانی هه‌ولێر دهكهن ،حه‌ز به‌ده‌نگی گۆرانیبێژ عه‌زیزی وه‌یسی دهكهن”. وتیشی “ئ���هو ع �ه‌ره‌ب��ان �ه ك �ه دێنه المان ،زۆرجار ناوی ئهو هونه‌رمه‌نده ن��ازان��ن ،بۆیه دهڵێن بهرههمی ئهو گۆرانیبێژه‌مان ده‌وێت كه ده‌ڵێت “خش خش” ،ئهمهش یهكێك له‌گۆرانییه‌كانی عه‌زیزی وه‌یسی”. ئه‌لبوومی “س��روه” نوێترین ئه‌لبومی هونه‌رمه‌ندی گۆرانیبێژی رۆژهه‌اڵتی ك��وردس��ت��ان “ع��ه‌زی��زی وه‌ی��س��ی”ی�ه، له‌رۆژانی جه‌ژنی ره‌مه‌زاندا باڵوكرایه‌وه.
سواره محهمهد شیر ی ئه‌برۆت كلیپده‌كات موحسین یاسین له‌ماوه‌ی راب��ردوودا كۆتاییهات به‌كلیپكردنی گۆرانیی “شیری ئه‌برۆت”ی سواره محهمهد. ك���اری كلیپكردنی گۆرانییه‌كه ل�هالی�هن ته‌له‌فزیۆنی گهلی كوردستانه‌وه ئه‌نجامدراوه‌و له‌گوندی شوینكێ له‌ناوچه‌ی كوڕه كاژاو كاری وێنه‌گرتنه‌كه‌ی بۆ كراوه. شیری ئه‌برۆت هۆنراوه‌ی نالییه‌و سیناریۆو ده‌رهێنانی لهالیهن ئاكۆ سیرینییه‌و ماوه‌ی گۆرانییه‌كه 6خوله‌كه.
ژه‌نیار چهند خاتوونه گۆرانیبێژێكی كورد جگه ل�هن��اوی خ��ۆی��ان ،ههروهها ناوی ئه‌لبومه‌كانیشیان به‌بیانی باڵوده‌كه‌نه‌وه. له‌رۆژانی جه‌ژندا چهند ئه‌لبومێكی گۆرانیبێژه كورده‌كان باڵوكرایه‌وه، ل���هوان���ه ئ �ه‌ل��ب��وم��ێ��ك �ی نلیسا به‌ناونیشانی “”I Love Youو ههروهها ئه‌لبوومی ناسلی بهناوی “.”black u white ناوی هه‌ردوو خانمه گۆرانیبێژ ناوی بیانین‌و ناوی ئه‌لبوومه‌كانیشیان ئینگلیزین”I Love You“ ،
ته‌رازوو
( 22ئه‌یلول 22 -ت .یه‌که‌م)
ل����هب����ارهی خ����ۆت����هوه شتێك فێرده‌بیت كه ب��ڕوات نه‌بووه ئهو تێدابووبێـت. تایبه‌تمه‌ندییه‌ت ههست ب �ه‌دوودڵ��یو دڵنیانه‌بوون ده‌كه‌یت‌و له‌وه ده‌ترسیت شوێنه‌كه‌ت له‌ده‌ستبده‌یت ،بهاڵم ئهوه بزانه ك ه ی راسته‌قین ه نییه بۆ ئهو هۆیه‌ك ترسه‌ت.
دوپشک
( 23ت .یه‌که‌م 21 -ت .دووه‌م)
ی ی به‌رپرسیارێتی ئهم هه‌فته‌ی ه هه‌فته زۆرو كاری قورسه .هه‌ربۆی ه پێویست ه توانا‌و لێهاتووییه‌كانت ده‌ربخه‌یت. ی پێش ده‌ستپێكردنی ههر كارێك ی دیكه‌ت تهواو بكه. نوێ كاره‌كان ی له‌گه‌ڵتدا ده‌ریبخه ك ه لهو كهسانه كاردهكهن سه‌ركه‌وتووتریت.
که‌وان
( 22ت .یه‌که‌م 20 -ک .یه‌که‌م)
ی تایبه‌تیی ه ئهم ماوه‌ی ه ماوه‌یه‌ك ی ی زۆر بۆ تۆ ،ههر بۆی ه كاریگهری ده‌ب��ێ��ت ل��هس��ه‌رت .ئ��هو كه‌سان ه ب����دۆزه‌ره‌وه ده‌ت��وان��ی��ت ك��ام �ه‌ران بیت له‌گه‌ڵیاندا .له‌وانه‌ی ه بكه‌ویت ه ی بۆچوونه‌كانته‌وه، گومانه‌و‌ه له‌بار‌ه ی پ��ێ��ن��اچ��ێ��ت ك ه ب�����هاڵم زۆر ده‌رده‌كه‌وێت هه‌ڵه‌یت.
گیسک
ئه‌لبوومه‌كه‌ی نلیسا له 11گۆرانی پێكهاتووه ،به‌شێوه‌زاری كرمانجی خ���وارو و س��ه‌رو گۆرانییه‌كانی چڕیوه. ئ���ه‌ل���ب���ووم���ی “black u ”whiteی ناسلی ل �ه 10تراكی گۆرانی پێكهاتووه‌و به‌هه‌ردووی شێوه‌زاری كرمانجی خواروو سهرو گۆرانییه‌كانی چڕیوه. ت��ێ��ك��ڕای ئ��اوازه‌ك��ان��ی ئ��هو دوو ئ�ه‌ل��ب��وم�ه ل��هالی��هن ئ���اوازدان���هر هه‌ڵكه‌وت زاهیره‌وه ئاماده‌كراون‌و تێكستی گۆرانییه‌كانیش لهالیهن چهند شاعیرێكه‌وه نووسراون. ئ���هم دوو ئ�ه‌ل��ب��وم�ه ب�هره�هم��ی كۆمپانیای ڤین پرۆده‌كشنه‌و
ل�هن��اوه‌وه‌و دهرهوهی كوردستان باڵوكراونه‌ته‌وه. س��ام��ی س��هب��اح ب��هڕێ��وه‌ب��هری لقی هه‌ولێری كۆمپانیای ڤین پ��رۆده‌ك��ش��ن ب��ۆ دهس��ت��وور وتی “كۆمپانیاكه‌مان له‌رۆژانی جه‌ژنی ره‌م��ه‌زان��دا 7ئه‌لبومی گۆرانی هه‌ریه‌ك له‌هونه‌رمه‌ندان ناسلی، شه‌ریف قه‌یران ،نلیسا ،مه‌له‌ك رۆژه���ات ،ده‌شتی ،شانیاو نینا جه‌مالی باڵوكرده‌وه”. وتیشی “هیوادارین هاوواڵتیان خۆیان له‌كۆپیكردنی ئهو به‌رهه‌مانه ب����ه‌دوور ب��گ��رن ،ل��هب��ه‌رئ��هوهی ماندووبوونی ئێمه‌و هونه‌رمه‌ندان به‌فیڕۆده‌ده‌ن”.
سه‌تڵ
( 21ک .یه‌که‌م 19 -ک .دووه‌م)
( 20ک .دووه‌م 18 -شوبات)
ی رۆح����ی ل��ه‌ژی��ان��ت��دا الی��هن��ێ��ك�� س���هره���هڵ���ده‌دات ك �ه خ���ۆت هیچ ك���ات چ���اوه‌ڕوان���ت ن���هك���ردووه. قبوڵكردنی ئهو سه‌ر‌هه‌ڵدانه رۆحیی ه لهسهرهتاوه كه‌مێك قورسه ،بهاڵم ی ئهگهر له‌گه‌ڵیدا بڕۆیت ،كاریگهری پ��ۆزه‌ت��ی��ف ل��هس��هر ئ��ی��ش��وك��ارو داهاتووت ده‌بێت.
كاتی ته‌واوت نییه ته‌رخانیبكه‌یت ی رووی��ان له‌ژیانت بۆ ئهو كێشانه ك�����ردووه ،ه �ه‌وڵ��ب��ده كاته‌كانت ی دابه‌شبكه‌یت بۆ چاره‌سه‌ركردن ی گونجاوه بۆ گرفته‌كان .ماوه‌یه‌ك ی ی رابه‌رایه‌تیكردن گرتنه دهست گروپێك له‌هاوكاره‌كانت.
نه‌هه‌نگ
( 19شوبات 20 -ئازار)
په‌یوه‌ندییه‌كانت لهگهڵ هاوكار‌و كهس ه نزیكه‌كانت ئاساییده‌بنه‌وه، دوای ئ �هوهی هه‌ندێك ئاڵۆزییان ب���هخ���ۆوه ب��ی��ن��ی��ب��وو .ل �هب��ی��رت نه‌چێت هه‌رچه‌ند زی��ات��ر ب �ه‌ده‌م ده‌وروب�ه‌ره‌ك�ه‌ت�هوه بیت ،ئهوهنده ل �هالی��ان گرنگتر‌و خۆشه‌ویستتر ده‌ب���ی���ت .پ�لان��هك��ان��ت ب��خ��هره جێبه‌جێكردنه‌وه.
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
10پشوو
سیریل ده‌وه‌رێت دهستوور عه‌شقێكی ش����ووم ن��اوی نوێترین گۆرانیی خاتوون ه گۆرانیبێژ سیریله‌و له‌چه‌ند رۆژی راب��ردوودا تۆماریكرد، ه���ه‌روه‌ه���ا ب �هن��ی��ازه ك��اری وێنه‌گرتن بۆ گۆرانیی وه‌رین ئه‌نجامبدات. سیریل كه ل�ه‌واڵت�ی سوید ده‌ژی‌‌و ئێستا به‌سه‌ردانێك گ���ه‌ڕاوه‌ت���هوه ب��ۆ ههرێمی ك��وردس��ت��ان ب �ه‌ده‌س��ت��ووری راگه‌یاند گۆرانییه‌كی نوێی ب �هن��اوی عه‌شقێكی ش��ووم له‌ستۆدیۆی میلۆدی له‌هه‌ولێر تۆماركردووه. س��ی��ری��ل ئ��اش��ك��راش��ی��ك��رد كه‌تێكستی گۆرانییه‌كه هیی هونه‌رمه‌ند سۆران ئیبراهیم دابه‌شكردنیشی خه‌یاته‌و هێمن حسێنه. ههروهها وتی له‌واڵتی سوید بهنیازه كاری وێنه‌گرتن بۆ گۆرانییه‌كی دیكه‌ی بكات بهناوی وه‌رین.
نینا :باوه‌ڕ به‌و كه‌سان ه مه‌كه‌ن بهناوی منهوه له‌فه‌یسبوك شت باڵوده‌كه‌نه‌وه دهستوور خاتوونه گۆرانیبێژ نینا جه‌مال وتی لهم رۆژانه‌دا ئه‌لبومه نوێیه‌كه‌ی باڵوده‌كاته‌وه‌و ئاشكراشیكرد كه‌چه‌ند كه‌سێك ب �هن��اوی ئ���هوهوه پ��ه‌ڕه‌ی فه‌یسبوكیان دروستكردووه. نینا جه‌مال له‌لێدوانێكدا بۆ دهستوور وت �ی “یه‌كه‌مین ئه‌لبومی گۆرانیم بهناوی عاشقی تۆم باڵوده‌بێته‌وه، كه 7گۆرانی له‌خۆگرتووه‌و هونه‌رمه‌ند ب��ژار دی�لان ك��اری دهن��گ‌و میكس‌و ماسترینگی له‌ستۆدیۆكه‌ی خۆی بۆ ئه‌نجامداوم”. وتیشی یهكێك له‌گۆرانییه‌كانی ئه‌لبومه‌كه‌ی بهناوی دوودڵ مه‌به، كلیپكردووه. نینا ئاشكرایكرد كه‌نه‌بووه‌ته ئه‌ندامی تۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تیی فه‌یسبوك‌و وتی “ئاگاداری ئهو كهسانه نیم كه‌به‌ناوی منهوه به‌شداریی فه‌یسبوكیان كردووه، لهبهرئهوه بڕیارمداوه وێنه‌ی نوێی خۆم باڵونه‌كه‌مه‌وه ،تا ئهو كهسانه ئاشكراده‌بن”. داوای له‌وانه‌ش كرد كه له‌فه‌یسبوك به‌شدارن ،باوه‌ڕ به‌و كهسانه نه‌كه‌ن كه‌به‌ناوی ئه‌وه‌وه شت باڵوده‌كه‌نه‌وه.
كه‌ریم خه‌مزه‌یی :پێم ناخۆش ه عه‌زیز ی وه‌یس ی گۆرانییه‌كان ی وتوومه‌ته‌وه سازدانی :موحسین یاسین گۆرانیبێژی میللی كه‌ریم خه‌مزه‌ی ی له‌دایكبووی 1951ی شاری سلێمانی ،لهم چاوپێكه‌وتنه‌ی رۆژنامه‌ی ده‌ستووردا دهڵ��ێ��ت تائێستا نزیكهی 60 ك��اس��ێ��ت�ی گ���ۆران���ی ه �هی �هو ئ��ام��اژه ب���هوهش���ده‌دات كه ب�هگ�هن��ج�ی چ��هن��دان كچ داوای پێكهێنانی ژیانی هاوسه‌رییان لێكردووه، ه �ه‌روه‌ه��ا دهڵ��ێ��ت پێی ن��اخ��ۆش��ه ع��ه‌زی��زی وه‌یسی گۆرانییه‌كانی وتووه‌ته‌وه. دهس��������ت��������وور: ده‌ت��وان��ی��ت باسی سه‌رگوزشته‌ی ژیانی منداڵیی خۆتمان بۆ بكه‌یت؟ ك����هری����م خ���هم���زه‌ی���ی: ب���هه���ۆی ئ������هوهی ك �هم��ن مامناوه‌ندی لهخێزانێكی پ������ه‌روه‌رده ب����ووم‌و ل �هو كاته‌وه‌ی كه‌پێگه‌یشتووم كاسبیمكردووه‌و بژێویی ژیانم دابینكردووه ،دیاره منداڵێكی هه‌ژاربووم ،بهاڵم هێمن نه‌بووم‌و شه‌ڕه به‌ردم كردووه. دهستوور :سه‌ره‌تای كاری هونه‌ریت ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ
كاوڕ
( 21مارس 20 -نیسان)
ی ك�هس��ێ��ك�ی ن��زی��ك��ت كێشه‌یه‌ك ی ده‌ب��ێ��ت‌و ئ�هم�هش ت �هن��دروس��ت � ك��اری��گ �هری �ی ل��هس��هر ژی��ان��ی تۆ ی ج��ێ��ده‌ه��ێ��ڵ��ێ��ت .ل��هن��اوه‌ڕاس��ت�� هه‌فته‌وه دۆخه‌ك ه ئاساییده‌بێـته‌وه‌‌و ی س��ۆزداری��ت ده‌ب��وژێ��ت �هوه. ب���ار له‌كۆتایی هه‌فته‌دا هه‌ستده‌كه‌یت ی پۆزه‌تیڤیان ده‌وروب�ه‌ره‌ك�ه‌ت رۆڵ له‌سه‌رت ههیه.
گا
( 21نیسان 20 -ئایار)
لهم هه‌فته‌یه‌دا كه‌سێك ده‌ناسیت ی ك ه له‌وانه‌ی ه ئهو كهس ه بێت خه‌ون پێو‌ه ده‌بینیت .سروشتتان زۆر لهگهڵ یه‌كتر یه‌كده‌گرێته‌وه‌‌و گونجان له‌نێوانتاندا ده‌بێت .دیارییه‌كت لهالیهن كهسێكی خۆشه‌ویستته‌و‌ه پێده‌گات‌و دڵخۆشتده‌كات.
دووانه
كه‌ی؟ كه‌ریم خه‌مزه‌یی :من لهساڵی 1970وه ده‌ستمكرد به‌كاری هونهریو مامۆستا نامدارو ئه‌نوه‌ر قه‌ره‌داغی‌و ره‌حیمی نه‌ی‌و وه‌ستا عه‌زیزی برام‌و ئه‌حمه‌د داوده هاوكارییانكردم. دهستوور :یهكهم گۆرانی كه بۆ tvتۆمارتكرد ناوی چیبوو ساڵی چهند بوو؟ كه‌ریم خه‌مزه‌یی :یهكهم گۆرانی بهناوی هه‌ی یار بوو كه لهگهڵ مامۆستا نامدار تۆمارمكردو ئهو گۆرانیه‌شی كه لهگهڵ مامۆستا ئه‌نوه‌ر قه‌ره‌داغی تۆمارمكرد بهناوی “زێنێ هه‌ی زێنێ”بوو ،هۆنراوه‌ی گۆرانییه‌كانیش هیی خۆم بوون. دهستوور :تا ئه‌مڕۆ خاوه‌نی چهند كاسێتی گۆرانیت؟ كه‌ریم خه‌مزه‌یی :نزیكهی 55بۆ 60كاسێتی گۆرانیم ههیه ،ههروهها 30گۆرانی ته‌له‌فزیۆنیم ههیه. دهستوور :تۆ گه‌نجێكی قۆزو ده‌نگخۆش بوویت ،هیچ كه‌سێك داوای خۆشه‌ویستی یان ژیانی هاوسهری لێكردوویت؟ كه‌ریم خه‌مزه‌یی :زۆر كچ داوای لێكردووم كه‌ژیانی هاوسه‌ریان لهگهڵ پێكبهێنم‌و كاغه‌زیان بۆ ده‌ناردم‌و خه‌ڵكیان راده‌سپارد ،بهاڵم من رازینه‌بووم ،چونكه ئه‌وكاته هێشتا ل �هو ته‌مه‌نه‌دا ن�هب��ووم كه‌ژیانی هاوسهری پێكبهێنم ،له‌الیه‌كی تریشه‌وه ژنهێنان قیسمه‌ت‌و نسیب بوو. دهستوور :كه‌ی زۆر ناسرایت؟ كه‌ریم خه‌مزه‌یی :لهساڵی 1977هوه به‌ته‌واوی الی خهڵك ناسرام ،ئێستاش براده‌رم ههیه به‌دوای ئهو كاسێتانه‌ی مندا ده‌گه‌ڕێت تا كۆیانبكاته‌وه ،بهاڵم ره‌خنه‌یه‌كم ههیه له‌ده‌زگاو ناوه‌نده هونه‌رییه‌كان‌و كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندن ،كه‌ئێمه‌ی هونه‌رمه‌ندانی میللیان له‌بیركردووه. دهستوور :پێتخۆشه هونه‌رمه‌نده الوه‌كان گۆرانییه‌كانی
( 21ئایار 20 -حوزه‌یران)
ی تاقیكردنه‌وه‌ی ه ئهم هه‌فته‌ی ه هه‌فت ه بۆ تۆ ،به‌تایبه‌ت لهو بوارانه‌دا ك ه ی چهند ساڵێكه پێیانه‌و‌ه م��اوه سه‌رقاڵیت .له‌وانه‌یه وا بیربكه‌یته‌و‌ه كه له‌هه‌ندێك جێگه‌دا هه‌ڵه‌تكردووه‌‌و ئهم ه له‌سه‌رت ده‌كه‌وێـت .پێویست ه باوه‌ڕت به‌خۆت ههبێت.
قرژاڵ
( 21حوزه‌یران 22 -ته‌موز)
ی وا ه�هس��ت��دهك�هی��ت له‌بیركردن راب��ردوو قورسبێت بۆت ،پێویست ناكات ده‌وروب�ه‌ره‌ك�ه‌ت لهسهر ئهو ی ك ه روویانداوه لۆمه‌بكه‌یت. شتانه ی ب��ی��رب��ك�هرهوهو ب��زان� ه س �هرچ��اوه ی ی هه‌وڵ كێشه‌كانت كوێیه بۆ ئهوه چاره‌سه‌ركردنیان بده‌یت.
شێر
تۆ بڵێنه‌وه؟ كه‌ریم خه‌مزه‌یی :ئهگهر گۆرانییه‌كان به‌باشی بڵێنه‌و ه سوپاسیان دهك��هم ،ب �هاڵم عه‌زیزی وه‌یسی یاریی به‌گۆرانییه‌كانمان كردووه. دهستوور :ئهگهر ناوه‌ندێكی هونه‌ری داوات لێبكات گۆرانییه كۆنه‌كانت بۆ نوێبكه‌نه‌وه رازی ده‌بیت؟ كه‌ریم خه‌مزه‌یی :ئهگهر گروپێك ههبێت میللی بێت‌و دۆستی گۆرانی كوردی بێت ،من بچوكییان ده‌كه‌م، گۆرانیبێژو گروپی هونه‌ری ئهوهنده زۆر بووه ،ئێمه بووین به‌ژێره‌وه. دهستوور :كاری نوێی هونه‌ریت ههیه؟ كه‌ریم خه‌مزه‌یی :به‌گوێره‌ی توانا به‌نیازم ده‌ستبكه‌مه‌وه به‌كاری گۆرانی‌و چاوه‌ڕێی پشتگیریی حكومه‌تین تا هاوكاریمان بكات‌و هێنده‌ی له‌ژیانیشدا بمێنم ،خزمه‌تی میلله‌ته‌كه‌م ده‌كه‌م به‌گۆرانیی ره‌سه‌نی كوردی. دهستوور :ئێستا چ كارێك دهكهیت؟ كه‌ریم خه‌مزه‌یی :فه‌رمانبه‌رم به‌گرێبه‌ست له‌تیپی هونه‌ریی میللی نه‌ته‌وه‌یی. دهستوور :ئهگهر كه‌ناڵه‌كانی ته‌له‌فزیۆن داوات��ان لێبكه‌ن به‌شداربن له‌پرۆگرامه‌كانیاندا ئێوه تاچه‌ند ئاماده‌ن؟ كه‌ریم خه‌مزه‌یی :ئێمه هونه‌رمه‌ندی مادی نین ،بهڵكو هونه‌رمه‌ندی ئهم میلله‌ته‌ین ،ههر كه‌ناڵێك به‌به‌رهه‌م‌و گۆرانییه‌كانی ئێمه رازیبێت ،به‌وپه‌ڕی رێزه‌وه خزمه‌تی كه‌ناڵه‌كانی ده‌كه‌ین. دهستوور :بابزانین هیچ گۆرانیبێژێك گۆرانییه‌كانی تۆی وتۆته‌وه‌و مافی خوارد بیت؟ كه‌ریم خه‌مزه‌یی :عه‌زیزی وه‌یسی چهند گۆرانییه‌كی منی وتووه‌ته‌وه ،كه‌گۆرانییه‌كانی مه‌ستم‌و نازت بێت‌و غه‌زێمه‌كه‌ی ته‌اڵیه ،بهاڵم تائێستا هیچ ئاماژه‌یه‌كی بهناوی من ن���هداوهو زۆر خ��راپ وتوونیه‌تییه‌وه‌‌و پێمناخۆشه وتوونیه‌تییه‌وه.
( 22ته‌موز 22 -ئاب)
ی كهس ه ئهم ماوه‌ی ه زوو به‌قسه نزیكه‌كانت هه‌ڵده‌چیت‌و هه‌ركه‌سێك شتێكت پێبڵێت وهك ره‌خن ه وه‌ریده‌گریت .بۆی ه پێویست ه هێمن بیت ،چونك ه له‌وانه‌یه وته‌كانیان س��وودی تێدا بێت ب��ۆت .لهگهڵ ی خۆشه‌ویستت مه‌كه‌و‌ه كه‌سان به‌ربه‌ره‌كانێ.
فه‌ریک
( 22ئاب 22 -ئه‌یلول)
ئهم هه‌فته‌یه‌‌و هه‌فته‌كانی داهاتوو ی ی ته‌واوه‌تی ده‌ت��وان �ی كۆنتڕۆڵ م��ێ��ش��ك‌و ه �هڵ��س��وك �ه‌ت �هك��ان��ت بكه‌یت ،كاتێكی خ��ۆش لهگهڵ هاوڕێكانت به‌سه‌رده‌به‌یت .ترس‌و ش��ه‌رم ب �ه‌ت �ه‌واوه‌ت �ی له‌سروشتت ی خۆشیی ژیان دوورده‌كه‌ونه‌وه‌‌و تام دهكهیت.
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پهروهرده 13
پرۆگرامی پهروهردهی ئیسالمی بههۆی الیه‌‌نگیریی تائیفییه‌‌وه رووبهڕووی ره‌خن ه دهبێتهوه
عێراقی فره ئایین ،یهك پرۆگرامی پهروهردهی ئیسالمی ههیه عه‌‌بیر محهمهد .دهستوور* بڕیارمدا راپۆرتێك لهسهر پرۆگرامی پهروهردهی ئیسالمی له‌قوتابخانه‌كانی عێراق بنووسم دوای ئ �هوهی لهگهڵ چهند منداڵێك له‌به‌‌غداد قسه‌‌مكرد، كه به‌‌په‌‌یامه‌‌كانی ناو ئهو پرۆگرامه سه‌‌ریان لێ شێوابوو (تهنانهت یهكێك لهو مندااڵنه بیری ل �هوه دهك��ردهوه ره‌نگه رۆژێك بێت پێویستبكات یهكێك
له‌هاوڕێیه‌‌كانی بكوژێت لهبهر ئهوهی مه‌‌سیحییه). دوای ئ�����هوهی ل���هگ���هڵ چ�هن��د قوتابییه‌ك‌و مامۆستایه‌‌ك قسه‌‌مكرد، بۆم ده‌‌ركه‌وت كه‌نه‌ك تهنها پرۆگرامی ئهو وانه‌یه كێشهی تێدایه ،بهڵكو رووبهڕووی توندترین ره‌خنه بووه‌ته‌‌وه، چونكه تێیدا بیروباوه‌ڕی ئیسالمی شیعه ره‌نگیداوه‌‌ته‌‌وه. ن��ووس��ی��ن��ی راپ������ۆرت ل��هس��هر
تائیفه‌‌گه‌‌ری‌و ئایین له‌عێراقدا كارێكی زۆر هه‌‌ستیاره ،چونكه ئ �هو واڵته رووب��ه‌ڕووی دووبه‌‌ره‌كی‌و توندوتیژی ب���ووه‌ت���هوه .زۆر ك��هس پێیانوایه نووسینی راپۆرت لهسهر تائیفه‌‌گه‌‌ری، توندوتیژی لێده‌‌كه‌وێته‌‌وه‌‌و ره‌نگه ههر لهبهر ئهمهش بووبێت پێش راپۆرته‌‌كه‌م ئهم بابهته لهالیهن راگه‌‌یاندنه‌كانی ناخۆ باس نه‌كرابوو .بهاڵم هه‌‌ستمكرد ده‌‌بوایه لهسهر ئهم بابهته راپۆرتێك
ب��ن��ووس��م ،چ��ون��ك �ه پ �هی��وهن��دی��ی به‌‌ژماره‌یه‌‌كی زۆر له‌مندااڵن‌و دایكان‌و ب��اوك��ان‌و ه��اوواڵت��ی��ان‌و بهرپرسانی به‌‌غداده‌وه ههبوو. زۆرێ���ك له‌په‌‌یامنێرانی عێراق ت��اراده‌‌ی��هك��ی زۆر ه��اوس��ۆزی��ی بۆ تائیفه‌‌كه‌ی خۆیان ده‌‌رده‌‌بڕن‌و ئهوانهی له‌به‌‌غداد دهژی��ن رهتیدهكهنهوه لهو گه‌ڕه‌كانه چاوپێكه‌وتن ئهنجامبدهن، كه‌تائیفه‌‌یه‌‌كی ت��ر ب���هدهر له‌هیی خۆیان تێیدا زاڵ�ه .ههروهها زۆرێك له‌رۆژنامه‌‌نووسان ناوێرن له‌شه‌‌قامه‌‌كاندا قسه لهگهڵ خه‌‌ڵكدا بكهن ،به‌‌تایبه‌‌تی له‌ترسی میلیشیاكان. سازدانی چاوپێكه‌وتن به‌‌خۆشترین ش��ت له‌پیشه‌‌كه‌م ل�ه‌ق�هڵ�هم��دهدهم. چاوپێكه‌وتن هه‌‌لێكه تا سهردانی گه‌ڕه‌كه جیاوازه‌‌كان له‌ڕووی تائیفی‌و ئایینی‌و چینه‌وه بكه‌م‌و له‌تێڕامانی ج��ی��اواز حاڵی ب��م .ههمیشه چهند دهسته جلێكی جیاوازو عه‌‌بایه‌‌ك له‌ناو ئۆتۆمبیله‌كه‌م داده‌‌نێم تاكو بتوانم خۆم تێكه‌ڵ به‌‌كۆمه‌‌ڵگه جیاوازهكانی بهغداد ب��ك�ه‌م‌و ئ �هو كه‌سانه‌ش كه‌قسه‌‌یان لهگهڵدا دهك��هم ههست به‌‌ئۆقره‌یی بكهن. له‌كاتی نووسینی ئهو راپۆرته‌‌دا، هه‌‌وڵمدا لهگهڵ قوتابیان‌و مامۆستایانی چ �هن��د ق��وت��اب��خ��ان �هی �هك��ی گ �ه‌ڕه‌ك �ه جیاوازهكانی بهغداد قسه‌‌بكه‌م ،بهاڵم بهڕێوهبهری ئهو قوتابخانانه رازی نه‌بوون .بۆیه ل �هدهرهوهی ژمارهیهك ق��وت��اب��خ��ان �هی چ��هن��د گ�ه‌ڕه‌ك��ێ��ك��ی شیعه‌‌نشین‌و سووننه‌نشین‌و تێكه‌ڵنشین چاوه‌ڕێی مامۆستایان‌و دایكان‌و باوكان‌و قوتابیانم كرد .رۆژێكیان شهش كاتژمێر له‌به‌‌رده‌‌می قوتابخانهیهك له‌گه‌ڕه‌كێكی
شیعه‌‌نشین‌و ههژار چاوه‌ڕێم كرد. بهرپرسان ب �ه‌‌وپ �ه‌ڕی توندییه‌‌وه به‌‌رهه‌‌ڵستیان ك��ردم‌و بهشێوهیهكی ناڕاسته‌‌وخۆش هۆشیاریان پێدام كه لهسهر ئهم بابهته هه‌‌ستیاره نه‌نووسم. به‌‌رپرسێك تۆمه‌‌تباریكردم بهوهی زۆر پێداگری لهسهر ئهو بابهته دهكهمو یه‌‌كێكیتر تۆمهتی شێواندنی ئایینی ئیسالمی خسته‌‌پاڵم. كاتێك له‌به‌‌رپرسێكم پرسی بۆچی هیچ پرۆگرامێكی تایبهت به‌‌ئایینی مهسیحی نییه ،ئهو بهرپرسه گرژو توڕه‌بوو ،پێی وتم نابێ ته‌‌ركیز بخه‌مه سهر پرۆگرامی خوێندن. په‌‌رله‌مانتارێكی ژن كه‌ئیسالمه به‌‌رگری له‌پرۆگرامی خوێندن كردو لێی پرسیم« ،دووباره ناوت چی بوو؟ له‌كوێ كار دهكهیت؟» لهبهرئهوهی لهههموو حاڵه‌‌تێكدا خۆم ده‌‌ناسێنم، بۆیه له‌كاتی بیستنی ئهو پرسیارانه‌دا هه‌‌ستم به‌‌نائۆقره‌یی كرد. بهرههمی ئهو هه‌‌واڵنه‌م له‌راپۆرتێكی تایبهتدا به‌‌ئینگلیزی‌و عهرهبیو كوردی باڵوكرایه‌‌وه‌‌و بووه هانده‌‌ری گۆڕانكاری. دوای باڵوبوونهوهی راپۆرته‌‌كه‌م، وهزارهت������ی پ�������ه‌‌روه‌‌رده‌‌ی ع��ێ��راق ههوڵهكانی فراوانتركرد بۆ ئهنجامدانی چاكسازی له‌پرۆگرامی خوێندندا. ئێستا خهریكه چاكسازی له‌پرۆگرامی پ���ه‌‌روه‌‌رده‌‌ی ئیسالمیدا دهكرێت تا خزمهت بهگشت خهڵكی عێراق بكات‌و به‌‌رپرسانیش به‌‌ڵێنیانداوه پرۆگرامی تایبهت به‌‌كه‌مایه‌‌تییه‌‌كانی عێراق، له‌وانه‌ش مه‌‌سیحییه‌‌كان‌و سابیئه‌‌كان دابڕێژن. *عه‌‌بیر محهمهد موحه‌‌ریری ناوخۆیی بااڵی IWPRه له‌به‌‌غداد
ته‌كلیفی ده‌رچوون له‌خولی دووه‌م ،مامۆستایانی هه‌راسانكردوو‌ه فه‌رمان چۆمانی محهمهد عه‌ل ی پیش ه مامۆستا ماوه ی چهند هه‌فته‌یه‌ك ه تینی بۆ هاتووه ،بههۆی زۆری ئهو داوایان ه ی لهالیهن كه‌سوكاری قوتابیانهوه بۆ ده‌رچوونی منداڵه‌كانیان لێیده‌كه‌ن. محهمهد لهیهكێك له‌قوتابخانه‌كانی سنووری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پهروهرده ی رانی ه مامۆستای ه ده‌ڵێت “هه‌ركاتێك تاقیكردنهوه ی خوێندكاران ده‌ستپێده‌كات ،من تینم بۆ دێ��ت ،چونك ه چهندین خوێندكار‌و كه‌سوكاری خوێندكار ته‌كلیف ی ده‌رچوونم لێده‌كه‌ن”. بۆ محهمهد له‌خولی دووه‌م��دا ئهو بارودۆخ ه گرانتر ب��ووه ،چونك ه ل�هالی�هن كه‌سوكاری خوێندكارانهوه زیاتر فشاریان كردووه‌ت ه سهر. محهمهد وت ی “ره‌نگ ه زیاتر له‌سه‌د په‌یوه‌ند ی ته‌له‌فۆنیم بۆ هاتبێ ،بۆ ئهوه ی له‌تاقیكردنه‌و‌ه ی خول ی دووه‌م ی ئهمساڵ ،ده‌ریانچێنم”. ت��اق��ی��ك��ردن�ه‌وه‌ك��ان��ی خ��ول��ی دووه‌م داواو پاڕانه‌و‌ه ی كه‌سوكاری قوتابیانی له‌مامۆستایان زی��ات��رك��ردووه ،مامۆستانیش ب��ێ��زارب��وون له‌ته‌كلیفكردن‌و ده‌یانه‌وێت قوتابی بهمافی خۆی ده‌ربچێت ،نهك به‌واسیته. مامۆستایان دهڵێن به‌ده‌ست ته‌كلیفكردن ی خوێندكاران‌و كه‌سوكار ی خوێندكارانهوه هه‌راسان بوون ،بۆ ئهوه ی له‌خول ی دووه‌م ی تاقیكردنه‌وه‌كان ده‌ریانچێنن ،بهاڵم خوێندكاران چهندین پاساویان بۆ ئهو ته‌كلیفكردن ه ههیه. محهمهد وتی “ته‌كلیف بۆ خوێندكار كراوه، كه‌نمره‌ك ه ی ئهوهنده نزم بووه ،ههر هیچ بواری هاوكار ی تێدا نه‌بووه ،كاتێكیش ئهو ته‌كلیف ه ناگرینه‌وه ،لێمان زوویر ده‌بن”. مامۆستا م��ح�هم�ه‌د یهكێك ه ل��هو س��هدان م��ام��ۆس��ت��ای � ه ی ت�هك��ل��ی��ف��ی ئ��هم�لاوئ��ه‌وال هه‌راسانیكردوون. مامۆستا شاناز ره‌سوڵ ده‌ڵێت خوێندكاران ده‌گه‌ڕێن به‌دوا ی ئهو كه‌سه‌دا كه‌ده‌زانن له‌گ ه ڵ ئهو مامۆستای ه ی ك ه له‌وانه‌كه‌یدا كه‌وتووه، ده‌یدۆزنه‌وه ،بۆ ئهوه ی له‌رێگا ی ئهو كه‌سه‌و‌ه هه‌وڵ ی ده‌رچوون ی ب��دات ،یان به‌كه‌سوكار ی نزیك ی مامۆستاك ه ده‌وت��رێ��ت“ ،ئێستا من
چهندین ك هس‌و هاوڕێ ی نزیك ی خۆم ته‌كلیفیان لێكردووم ،ده‌زانم كه‌زۆریان ده‌رناچن‌و تواناشم نیی ه ده‌ریانچێنم ،لهبهرئهوه ی ئهو نمره‌ی ه ی به‌ده‌ستیدێنن زۆر كهمهو بواری هاوكار ی تێدا نییه ،كاتێكیش ده‌رناچن ،لێم توڕ‌ه ده‌بن، ئێستاش لهسهر ئهوه چهندین كهس ی نزیكم لێم توڕ‌ه بوون” .شاناز وای وت. ئ �هو خوێندكاران ه ی په‌نا بۆ ته‌كلیفكردن ده‌ب�هن ،زیاتر بههۆی وان ه قورسه‌كانه‌وه‌ی هو ناچاریكردوون. هاوڕاز محهمهد خوێندكار ی پۆل ی ده‌یه‌مه ،بۆ
ده‌رچوون له‌خولی دووه‌می تاقیكردنه‌وه‌كان، چهندین ته‌كلیفی ك���ردووهو لهو كه‌سانه‌ش نزیكبووه‌ته‌و‌ه كه‌مامۆستای وانه‌كه‌ی ده‌ناسن. هاوڕاز ده‌ڵێت وان ه قورسه‌كانی وهكو ئینگلیز یو بیركار یو عهرهبی ،خوێندكاران ناچارده‌كات په‌نا بۆ ته‌كلیفكردن ببه‌ن. ئ �هو له‌خول ی دووه‌م���دا هه‌وڵ ی دۆزی��ن �هوه ی كه‌سێك ی نزیكی له‌مامۆستا ی وان ه ی ئینگلیز ی داوه ،بۆ ئ �هوه ی ده‌ربچێت‌و ته‌كلیفه‌كه‌شی وه‌رگ��ی��راوه ،وت ی “ئهگهر وانه‌بوای ه هه‌رگیز ده‌رنه‌ده‌چووم”.
رێباز حه‌مه‌د یهكێك ه لهو كه‌سان ه ی تائێستا چهندین جار لهالیهن كه‌سوكاری خوێندكارانهوه ته‌كلیفی ئهوه ی لێكراوه داوا له‌مامۆستایه‌كی خزمیان بكات خوێندكارانی كه‌وتووی خولی دووه‌م ده‌ربچێنێت. ی هاوڕێیه‌كم‌و كوڕه ی “بههۆی ئهوه رێباز وت ی ئینگلیزییه ،چهندین كهس پورێكم مامۆستا ی واسیته‌یان ته‌كلیفیان لێكردووم ،بۆ ئهوه بۆ بكه‌م ،ره‌نگ ه ئه‌وه‌ش هه‌رچه‌ند جارێك ی ی له‌كۆرسه‌كان‌و خول خۆش بێت ،لهبهرئهوه یه‌كه‌میش به‌هه‌مان شێوه ته‌كلیفم لێكراوه”.
ی “ئ��هو ته‌كلیفكردن ه ههر ه �ه‌روه‌ه��ا وت � مامۆستایانی هه‌راسان نهكردووه ،بهڵكو ئێمه‌شی نیگه‌رانكردووه“. ی رێباز داوای له‌خوێندكاران كرد ئهوهنده ی كه‌واسیت ه خۆیان سه‌رقاڵده‌كه‌ن ب �هوه بدۆزنه‌و‌ه با كۆشش بكهن باشتره. مامۆستا فه‌رهاد خالید یه‌كێكی تره لهو ی تائێستا چهندین جار ته‌كلیفی مامۆستایان ه ی “ل �هم��اوه‌ی ی �هك هه‌فته‌دا لێكراوه ،وت � ره‌نگ ه زیاتر ل ه 10كهس په‌یوه‌ندییان پێو‌ه كردبێتم”.
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
12ته‌ندروستی
“قهزای ده‌ربه‌ندیخان له‌هه‌فته‌یه‌كدا پێنج رۆژ دكتۆر ی نییه” ی ته‌ندروست ی ده‌ربه‌ندیخان به‌وه‌كاله‌ت بۆ دهستوور به‌ڕێوه‌به‌ر سازدانی :فه‌رمان خێاڵنی ی دك��ت��ۆر ع��ه‌دن��ان مه‌جید ب��هڕێ��وه‌ب��هر ی ده‌ربه‌ندیخان به‌وه‌كاله‌ت، ته‌ندروست باس له‌كه‌موكوڕی فه‌رمانگه‌و مه‌ڵبه‌ندو بنكه‌كانی ته‌ندروستی ده‌ربه‌ندیخان دهكات ،بهاڵم ده‌ڵێت پالنی نوێی هه‌ی ه ی بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئهو كێشانه‌و وت "ئهگهر رێگریم لێبكرێت‌و هاوكاری نه‌كرێم له‌چاره‌سه‌ركردنی ئهو گرفتانه ،ئه‌وا ده‌ستله‌كارده‌كێشمه‌وه". دهس��ت��وور :ب��ۆ 2م��ان��گ ده‌چ��ێ��ت تۆ ب��هڕێ��وه‌ب��هری نه‌خۆشخانه‌ی گشتی‌و ی له‌هه‌مانكاتدا بهڕێوهبهری ته‌ندروست ده‌ربه‌ندیخانیشی ،چ��ۆن ده‌توانیت له‌هه‌ردوو فه‌رمانگه‌كه‌دا ده‌وامبكه‌یت؟ ی د .عه‌دنان مه‌جید :زۆرتر له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی ته‌ندروستی ده‌وام��دهك��هم ،لهبهرئهوه ی نه‌خۆشخانه‌ش ههموو كاروباره‌كان دێتهوه ناو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ته‌ندروستی‌‌و له‌وێ كاره‌كانم به‌ئه‌نجام ده‌گه‌یه‌نم. ی ئێستات دهستوور :لهو دوو پۆسته كامیان هه‌ڵده‌بژێریت؟ د .عه‌دنان مه‌جید :ئهگهر بزانم كارم پێده‌كرێت‌و دهس��ت ناخه‌نه ناو ئیش‌و ك��اره‌ك��ان��م��هوه ،ب��ه‌ف��ه‌رم��ی ده‌ب���م ب ه ی ته‌ندروستی ده‌ربه‌ندیخان‌و به‌ڕێوه‌به‌ر ی نه‌خۆشخانه‌ك ه پۆستی ب��هڕێ��وه‌ب��هر به‌كه‌سێكی تر ده‌سپێرم. دهس��ت��وور :بینای نه‌خۆشخانه‌كه‌تان ی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردندا ی پار له‌كات ساڵ وه‌رگ��ی��راو به‌كۆمه‌ڵێك كه‌موكوڕییه‌و‌ه ی كارناكات ،ئهمهش كرایه‌وه ،مه‌سعه‌ده‌كه بارگرانی بۆ نه‌خۆش دروستكردووه؟ د .عه‌دنان مه‌جید :راسته ،بهاڵم ئه‌وكات من به‌ڕێوه‌به‌ر نه‌بووم ،له‌ماوه‌ی ئهم چهند مانگه‌ی كه‌بووم به به‌ڕێوه‌به‌ر سێجار ی نووسراوم ك��ردووه بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت ی سلێمانی ،ب��ۆ ئ��هوهی ت��هن��دروس��ت�� چاره‌سه‌ری كه‌موكوڕییه‌كانی بیناكه‌مان بكهن ،بهاڵم تائێستا هیچ نهكراوه. ی3 دهستوور :دهڵێن دكتۆره‌كان هه‌فته كاتژمێر ده‌وامده‌كه‌ن؟ ی3 عه‌دنان مه‌جید :دكتۆره‌كانمان هه‌فته رۆژ ده‌وامده‌كه‌ن 2 ،رۆژ نه‌خۆش ده‌بینن‌و ی رۆژێكیش له‌هه‌فته‌كه‌دا نه‌شته‌رگه‌ر ئ��هن��ج��ام��ده‌ده‌ن ،وات���ه دهرب��هن��دی��خ��ان
ی له‌هه‌ر بوارێكدا هه‌فتان ه 5رۆژ دكتۆر ی هه‌فتان ه له 3رۆژ نییه ،لهبهرئهوه ی ده‌وامكردنیان رۆژێكیان نه‌شته‌رگه‌ر دهكهن. دهس���ت���وور :دك���ت���ۆری ژن���ان‌و منداڵبوون ههیه؟ د .ع���ه‌دن���ان م��ه‌ج��ی��د: ی��هك دكتۆرمان ههیه، ئه‌ویش به‌هه‌مان شێوه ده‌توانێت هه‌فتان ه تهنها 2رۆژ نه‌خۆش ببینێت، بۆی ه زۆر پێویستمان به‌دكتۆرێكی تری ژنان‌و ی منداڵبوون ههیه ،بۆ ئهوه
تهنیا یهك دكتۆری بێهۆشكارمان ههیه ،ئهگهر رۆژێك نه‌توانێت ده‌وامبكات ،ئهو رۆژه نه‌شته‌رگه‌ری ئه‌نجام نادرێت
بتوانین لهگهڵ ئهم دكتۆره‌ی ئێستاماندا ی هه‌فته‌یان پێپڕبكه‌ینه‌وه‌و رۆژه‌ك��ان�� به‌رده‌وام نه‌خۆش ببینن. دهستوور :جگ ه له‌دكتۆری منداڵبوون، چهند دكتۆری ترتان پێویسته؟ ی د .عه‌دنان مه‌جید :دكتۆر ش���ك���اوی���م���ان ن��ی��ی��هو پێویستمان به‌دكتۆرێك ت��ا دوو دك��ت��ۆر ههیه، ی ت��هن��ه��ا ی���هك دك��ت��ۆر بێهۆشكاریشمان ههیه، ئهگهر رۆژێك نه‌توانێت ده‌وام��ب��ك��ات ،ئ��هو رۆژه دك���ت���ۆره‌ك���ان ن��ات��وان��ن
ی ئهنجامبدهن ،پێویستمان نه‌شته‌رگه‌ر به‌دكتۆرێكی تری بێهۆشكاریش ههیه. دهس���ت���وور :ه���اوواڵت���ی���ان گله‌ییان له‌ئیسعافه‌كانتان ههیهو دهڵێن زۆر ی گ��هی��ان��دووه‌ت�� ه ب��ه‌ده‌گ��م��هن ن��هخ��ۆش�� سلێمانی؟ د .ع��ه‌دن��ان م��ه‌ج��ی��د :لهئێستادا 4 ئیسعافمان ههیهو هیچ كه‌موكوڕیه‌كیان نییهو هه‌میش ه شۆفێرێك له‌نه‌خۆشخان ه ئ��ام��ادهی��ه ،ب��هاڵم ئیسعاف بۆ ههموو نه‌خۆشێك ده‌رن��اك��هی��ن ،تهنها مه‌گه‌ر ی م��ه‌ت��رس��ی��دارو كتوپڕبێت، ح��اڵ��ه‌ت�� نه‌خۆشێك كه‌ده‌توانێت رۆژی دواتر بڕوات ه ی به‌ئیسعاف بیبه‌ین، سلێمانی ،ئیتر بۆچ ی ی یان به‌ئۆتۆمبێل ی خۆ با به‌ئۆتۆمبێل ێ بڕوات. كر دهستوور :حیزب تا چهند ده‌ستده‌خات ه ناو ئیش‌و كاره‌كانتانه‌وه؟ د .عه‌دنان مه‌جید :تا ئێستا حیزب
ن����ه����ێ����ن����ی����ی����هك����ان���� ی ن���وس���ت���ن د .ته‌ها مه‌حوی پرۆفیسۆری یاریده‌ده‌ر خودی مرۆڤــ زۆر ئاڵۆزی تێدایه كه تا ئێستا به‌ته‌واوی یه‌كالنه‌بووه‌ته‌وه ،بۆیه به‌مه‌به‌ستی ده‌رخستنی راستییه‌كان‌و په‌رده هه‌ڵماڵین لهسهر ئهو نهێنییانه،
پسپۆڕانی پزیشكی له‌هه‌وڵێكی ب ێ وچاندان ،یهكێك لهو ئاڵۆزییانه‌ی مرۆڤ (ن��ووس��ت��ن)ه ،پشتبه‌ست به‌چه‌نده‌ها لێكۆڵینه‌وه‌ی زانستی ل��ێ��ره‌دا ئهو پرسیارانه‌ی ك ه له‌نووستندا دێنه به‌ر دیده ،وه‌اڵمده‌ده‌ینه‌وه .
مرۆڤێكی ئاسایی چهند كاتژمێر پێویسته تیایدا بخه‌وێت؟ به‌گشتی ل��ێ��ك��ۆڵ��هرهوهو پسپۆڕانی نووستن لهسهر ئهو راستییه كۆكن كه له‌شی مرۆڤــ له‌ڕۆژێكدا پێویستی به 7-6كاتژمێر ههیه تیایدا بنوێت.
ی دهس��ت��ی نه‌خستووه‌ته ن��او ك��اروب��ار ی منهوه ،بۆ نمون ه چهند فه‌رمانبه‌رێك بنكه‌كانمان له‌گونده‌كان گواستووه‌ته‌و‌ه بۆ ن��اوش��ار ،دوات��ر بیستمه‌و‌ه ك ه ئهو ی مه‌ڵبه‌ندو فه‌رمانبه‌رانه رۆشتبوون بۆ ال قایمقام ،ب��هاڵم مه‌ڵبه‌ندو قایمقامیه‌ت ته‌كلیفیان بۆ نه‌كردن له‌ئێمه‌و ئێمه‌ش ی تر ی حیزب‌و الیه‌ن ه حكومییه‌كان سوپاس ده‌كه‌ین ،ئهگهر ده‌ستنه‌خه‌نه ناو ئیش‌و كاره‌كانمانه‌وه. ی دهس����ت����وور :دهڵ���ێ���ن ب���هڕێ���وه‌ب���هر كارگێڕیه‌كه‌تان له‌حیزبه‌و‌ه نزیكه، حیزبیش لهڕێگهی ئه‌وه‌وه ده‌ستده‌خات ه ناو كاروباره‌كانتانه‌وه؟ ی د .عه‌دنان مه‌جید :ئ��هو به‌ڕێوه‌به‌ر ك��ارگ��ێ��ڕی��ی��ه م��ن دام���ن���هن���اوه ،ب��هاڵم ب��هش ب��ه‌ح��اڵ��ی خ��ۆم قبوڵی ناكه‌م ببێت ه وه‌سیتێك ل��هن��ێ��وان حیزب‌و فه‌رمانگه‌كه‌مانداو ئهگهر ههست بكه‌م وا دهك��ات ،ئاگاداریده‌كه‌مه‌وه ،ئهگهر ی دووب��ارهی بكاته‌وه ،ئه‌وكات ئیجرائات ی لهگهڵدا ده‌كه‌م. یاسایی‌‌و ئیدار دهس��ت��وور :ب��هڕێ��وه‌ب��هری خۆپاراستن ی ههیه، ی دبلۆم (وی��ق��ای��ه) ب��ڕوان��ام��ه ی لهبهرئهوهی ب��رای قایمقامی پێشوو ده‌ربه‌ندیخانه ئهو پۆسته‌ی پێدراوه، ی ی بڕوانامه له‌كاتێكدا ئهو به‌ش ه هه‌ڵگر به‌كالۆریۆسیشی تێدایه؟ د .ع��ه‌دن��ان مه‌جید :به‌هه‌مان شێوه ی ی مندا پۆسته‌كه ئه‌ویش له‌سه‌رده‌م ی ی من پۆست پێنه‌دراوه ،بهاڵم به‌بڕوا ی نییه، ئ��ی��داری پێویستی به‌پسپۆڕ ی ی به‌لێهاتووی ی ئهوهی پێویست به‌هێنده ئیدارییه ،بهڕێوهبهری ئ��هو به‌شه‌یش ی ههیه ،ئهگهر یهكێك لێهاتوویی ئیدار ی ل��هو كهسانهی ئ��هو به‌شه كه‌هه‌ڵگر ی ئهو پۆست ه بكات به‌كالۆریۆسن داوا ده‌یده‌مێ. دهستوور :خانووی دكتۆره‌كان دراوه ب ه 10فه‌رمانبه‌رو یاریده‌ده‌ری پزیشك، ب��هو هۆیهشهوه دكتۆر له‌سلێمانیه‌و‌ه نایه‌ت ه دهرب��هن��دی��خ��ان ،ئێستاش 12 خانوو كراونه‌ته‌وه ،ئایا ئهم خانووانه‌ش ی 10خانووه‌كه‌ی تر دهچێت؟ به‌ده‌رد د .عه‌دنان مه‌جید :ههرچهنده ئهو 10 ی مندا نه‌بووه ،بهاڵم خانوو‌ه له‌سه‌رده‌م من لهگهڵ ئهوهدا نه‌بووم كهئهو 10خانوو‌ه
ئایا كه‌م خه‌وتن مه‌ترسی ههیه؟ یهكێك له‌توێژینه‌وه‌كان كه له‌واڵت ی به‌ریتانیا ئه‌نجامدراوه ،گه‌یشتووه‌ته ئ���هو راس��ت��ی��ی��هی ك��ه ك���هم خ��هوت��ن به‌ڕێژه‌ی ل��ه %110مه‌ترسی توشبوون به‌نه‌خۆشییه‌كانی دڵ‌و خوێنبه‌ره‌كان زیادده‌كات ،ههروهها له‌ئه‌مریكا له‌مانگی تشرینی یه‌كه‌می 2007كۆمهڵێك ل��ێ��ك��ۆڵ��ه‌ره‌وه‌ی ت��ای��ب��ه‌ت به‌نووستن ب�ڵاوی��ان��ك��ردهوه ك��هك��هم خ��هوت��ن جگه لهوهی له‌وانه‌یه تهمهن كورتبكاته‌وه، هۆكارێكه بۆ توشبوون به قه‌ڵه‌وی‌‌و ته‌مبه‌ڵی! .لێكۆڵه‌ره‌وه‌كان ئاماژه دهكهن بهوهی كه (به‌تاقیكردنه‌وه ده‌ركه‌وتووه كه‌كه‌مبوونه‌وه‌ی كاتژمێری خه‌وتنی مرۆڤــ له‌رۆژێكدا كاریگه‌ریی راسته‌وخۆی لهسهر توانای مێشك بۆ كۆكردنه‌وه‌ی زانیاریی ههیه به‌شێوه‌یه‌ك كه كه‌م خه‌وتن ده‌بێته‌هۆی زوو له‌بیرچونه‌وه، ل��هك��ات��ێ��ك��دا ب��هب��وون��ی م���ه‌ودای���هك ل��هخ��هوت��ن ده‌ب��ێ��ت��هه��ۆی توانایه‌كی باشتر ب��ۆ ك��ۆك��ردن��هوهو هه‌ڵگرتنی زانیاریی) ههروهها دووپاتیده‌كه‌نه‌وه كه‌به‌بوونی هۆرمۆنی الپتینLeptin كه به‌رپرسیاره له‌وه‌ستانی ئ��اره‌زووی نانخواردن ،له‌ئه‌وپه‌ری كاراییدا ده‌بێت له‌كاتی نوستندا به‌مه‌ش مرۆڤـ ههست به‌برسێتی ناكات ،بهاڵم له‌كاتی پچڕانی خه‌ودا هۆڕمۆنی گێرلین كاراده‌بێت، هۆڕمۆنی گێرلین به‌رپرسیار ده‌بێت له‌زیادكردنی ئاره‌زووی مرۆڤـ بۆ خۆراك خ��واردن ئهمهش واده‌ك��ات كه له‌كاتی خه‌وزڕاندا ناچاربێت دهست به‌رێت بۆ ههر جۆره خواردنێك ،هه‌تاوه‌كو ئهو ئ��اره‌زووه دامركێنێته‌وه ،ئهم كاره‌ش
ی ی شایسته درایه ئهو كهسانه ،لهبهرئهوه ی ئهو خانووان ه نه‌بوون‌و دكتۆر وه‌رگرتن نین ،بهاڵم به‌نیسبه‌ت ئهم 12خانووه‌و‌ه تهنیا ده‌یده‌ین به‌دكتۆر بۆ ئهوهی ببێت ه ی سلێمانیو بێن ه هاندانێك بۆ دكتۆره‌كان ده‌ربه‌ندیخان‌و بمێننه‌وه ،ئهگهر ده‌ستیش بخرێته ئیش‌و ك��اره‌ك��ان��م��هوه دهس��ت له‌كارده‌كێشمه‌وه. ی دهس��ت��وور :پ�لان��ی ت��ۆ ب��ۆ چاكساز ی ی ته‌ندروستی‌‌و نه‌خۆشخانه له‌بارودۆخ ده‌ربه‌ندیخان چییه؟ د .عه‌دنان مه‌جید :چهند پالنێكم ههیه، ی ی ته‌ندروست ی مه‌ڵبه‌ند له‌وانه چاالككردن ئێشكگری دهرب��هن��دی��خ��ان ب��ۆئ��هوهی 24كاتژمێر نه‌خۆش رووی لێبكات، ب��هم��هش فشار ل��هس��هر نه‌خۆشخانه‌و ب��هش��ی ف��ری��اك��هوت��ن��ی ن��هخ��ۆش��خ��ان�� ه ی تر له‌وان ه ئهوهی ه كه‌مده‌بێته‌وه ،یهكێك ی ی ته‌ندروستیمان له‌كه‌مپ كه‌مه‌ڵبه‌ندێك خ���واروو (گ��ه‌ڕه‌ك��ی س��ی��روان) ههیه، ی لێنییه ،له‌كاتێكدا كه‌ده‌ڵێیت دكتۆر ی ی ده‌بێت دكتۆر مه‌ڵبه‌ندی ته‌ندروست تێدا بێت ،به‌نیازین دكتۆرو تاقیگه‌یان ی تر له‌پالنه‌كانم بۆ دابین بكهین ،یهكێك ی ی خێرا ی بنكه‌ی فریاگوزار چاالككردن 24كاتژمێری گوندی میره‌دێیه ،ئه‌وكات بۆئه‌وه ك��رای��هوه ك���ه‌رووداوی هاتوچۆ زۆر له‌نێوان ده‌ربه‌ندیخان‌و سلێمانیدا روودهدات ،بهاڵم ئێستا 24كاتژمێر كراوه نییه ،بۆی ه ده‌بێت كارا بكرێت‌و دكتۆرو پێداویستییه‌كانی تری بۆ دابین بكهین، یان بیكه‌ینه‌و‌ه به‌بنكه‌یه‌ك ك ه تا كاتژمێر ی ی تر 2ده‌وامبكه‌ن وهك ههر بنكه‌یه‌ك ته‌ندروستی گونده‌كان. دهس���ت���وور :ئ��هگ��هر ئ���هم پ�لان��ان��ه‌ت ی دهكهیت؟ پێجێبه‌جێنه‌كرا ،چ د .ع��ه‌دن��ان م��ه‌ج��ی��د :م��ن ته‌كلیفم نهكردووه كهئهو دوو پۆسته‌م بده‌نێ، ی زۆر وه‌رمگرتووه، بهڵكو به‌ته‌كلیف ی بۆیه ئهگهر حیزب‌و بهرپرسانی حكوم ده‌ستبخه‌نه ناو كاروباره‌كانمه‌وه ،یان ی ی په‌یوه‌ندیدار كه‌فه‌رمانگه‌ی گشت الیه‌ن ته‌ندروستی سلێمانییه هاوكاریم نه‌كه‌ن بۆ جێبه‌جێكردنی پالن‌و چاكسازییه‌كانم، ئه‌وكات دهس��ت له‌كارده‌كێشمه‌وه‌و بۆ ی ئاشكراده‌كه‌م ك ه لهسهر راگه‌یاندنه‌كانیش ئهو رێگیریانه ده‌ستم له‌كاركێشاوه‌ته‌وه.
هۆكارێكی دی���اره ب��ۆ ت��وش��ب��وون به قه‌ڵه‌وی. ن��ی��وه‌ڕوان م��هخ��هوه ت��اوه‌ك��و تووشی جه‌ڵته‌ی مێشك نه‌بیت! بهپێی ئهو لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ی له 2153 نێرو مێی سهرو 40ساڵی ته‌مه‌ندا بوون لێیان كۆڵیونه‌ته‌وه ،زانایان له‌زانكۆی كۆڵۆمبیا بۆیان ده‌ركه‌وتووه كه‌ئه‌وانه‌ی له‌ڕۆژی رووناكدا "سه‌رخه‌وێك ده‌شكێنن" یاخود دوای نانخواردن ده‌خه‌ون ،ئه‌گه‌ری تووشبوونیان به‌جه‌ڵته‌ی ده‌ماغ ()4.5 چوار جارو نیو ئهوهنده زیاتره له‌وانه‌ی كه‌ناخه‌ون. پرخاندن له‌كاتی نوستندا ،په‌ستانی خوێن به‌رزده‌كاته‌وه؟ لهبهریتانیا پاڵپشت به‌لێكۆڵینه‌وه، زان����اك����ان ب���ۆی���ان دهرك�����هوت�����ووه كه‌په‌یوه‌ندییه‌كی ئاشكرا له‌نێوان پرخاندن‌و نه‌خۆشییه‌كانی دڵدا ههیه، چۆن؟ زاناكان له‌وه‌اڵمدا دهڵێن (پاش لێكۆڵینه‌وه‌كان ده‌ركه‌وتووه كه له‌كاتی نووستندا ئ��هو كهسانهی ده‌پرخێنن چهند كاتێكی پچڕ پچڕ ڕوودهدات كه‌هه‌ناسه‌یان لێ ده‌بڕێت ،به‌مه‌ش لێدانی دڵیان زیادده‌كات‌و په‌ستانی خوێنیان به‌رزده‌بێته‌وه‌و ماسولكه‌كانی له‌شیان گرژ ده‌بێت ،هاوكات دابه‌زینێكی به‌رچاو له‌ئوكسجینی خوێنیاندا روودهدات، ب��هم ج��ۆره ئ��هو كه‌سه‌ی ده‌پرخێنێت رۆژ ب���ه‌رۆژ ه��هس��ت ب��ه هیالكبوونی زیاترده‌كات‌و رووه‌و خه‌مۆكی ده‌ڕوات‌و ترپه‌كانی دڵی ده‌شێوێت‌و په‌ستانی خوێن له‌الیان زی��ادده‌ك��ات ،ده‌ره‌نجام له‌داهاتوودا دووچاری مه‌ترسی توشبوون به‌نه‌خۆشییه‌كانی دڵ ده‌بنه‌وه.
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
کۆمێنت 15
تورك له‌توركیا میوانهو كورد خاوه‌ن ماڵه ههژار هه‌ورامی ئهو خاكه‌ی كه‌ئێستا پێی ده‌وترێت توركیا لهپێش زایین لهالیهن یونانییه‌كانه‌وه پێی ده‌وترا “ئاناتۆڵی” به‌واتای رۆژه�ه‌اڵت ،بۆ یه‌كه‌مجار له‌سه‌رچاوه بیزانتییه‌كان وشه‌ی توركیا وهك ناوی شوێنی جوگرافی به‌كارهاتووه. له‌سه‌ده‌ی چواره‌می زایینیدا به‌ئاسیای ناوه‌ڕاست ده‌وترا توركیاو له‌سه‌ده‌ی نۆیه‌م‌و دهی �هم توركیا بریتی ب��وو لهناوچهیهك كه له‌ۆڵگاوه ههتا ئه‌وروپای ناوه‌ڕاستی ده‌گرته‌وه. له‌سه‌ده‌ی سێزده‌و چوارده‌دا كاتی به‌رپابوونی خه‌الفه‌تی ئیسالمی ،به‌میسرو سوریایان ده‌وت توركیاو به‌گشتی له‌سه‌ده‌ی دوازده بهدواوه به‌ئاسیای گچكه ده‌وترێ توركیا .توركه‌كان‌و به‌تایبه‌ت توركانی عوسمانی له‌سه‌ده‌ی یازده بهدواوه هاتوونه‌ته ناو خاكی توركیا ،ئه‌ویش له‌دوای شه‌ڕی مه‌الزگرد لهساڵی 1071زایینی له‌نێوان سه‌لجوقه توركه‌كان‌و به‌شی رۆژهه‌اڵتی ئیمپراتۆری رۆمی شه‌رقی .دوای تێكشكاندنی بیزانتییه‌كان لهالیهن توركه سه‌لجوقه‌كانه‌وه ب �هره ب �هره ت��ورك‌و توركمانه‌كانی دیكه كه له‌ترسی هێرشی مه‌غۆله‌كان خاك‌و نیشتمانی خۆیان به‌جێهێشتبوو ،روویانكرده توركیاو میزۆپۆتامیا. دهس��ت �ه‌واژه‌ی ت��ورك وهك ن��اوی فه‌رمی ده‌وڵه‌تی تورك یهكهم جار دوای پێكهاتنی ئ��ی��م��پ��رات��ۆری گ��وك ت���ورك ب �هك��اره��ات��ووه. ده‌سته‌واژه‌ی تورك ناوی تایبه‌تی نهتهوه یان ره‌گه‌زێكی مرۆیی نه‌بووه تهنیا ناونیشانێكی سیاسی ب��ووه .ئهم ده‌سته‌واژه لهسهرهتاوه بۆ “ده‌وڵ �ه‌ت �ی گ��وك ت��ورك” به‌كارهاتووه‌و دواتر بهههموو ئهو هۆزو عه‌شیره‌تانه وترا كه له‌ژێر دهسهاڵتی سیاسی ئهم ئیمپراتۆریه‌دا دهژی��ان .ب�ه‌ره‌ب�هره بهگشت پاشماوه‌ی ئهو عه‌شیره‌ت‌و هۆزانه وترا تورك‌و به‌مجۆره بوو به‌ده‌سته‌واژه‌یه‌كی نه‌ته‌وه‌یی. توركانی عوسمانی سهر به‌قه‌بیله‌ی قایین كه بۆ خۆیان سهر به‌یه‌كێك له‌هۆزه توركه‌كانی ئاغوزن لهباكووری ده‌ریای قه‌زوین (به‌حری خه‌زه‌ر لهباكووری ئێران) .توركانی عوسمانی پێش هێرشی مه‌غۆله دڕنده‌كان به‌سه‌ركردایه‌تی جه‌نگیزخان لهباكووری به‌حری خه‌زه‌ر ده‌ژیان‌و لهگهڵ ده‌ستپێكردنی پ�ه‌الم��اری دڕن��دان�هی مه‌غوله‌كان ،توركه‌كانی رۆژهه‌اڵتی به‌حری خه‌زه‌رو تاتارو توركه ئاغوزه‌كان كه‌توركانی عوسمانی به‌شێكبوون له‌وان لهباكووری ئێران له‌ترسا ڕایانكرد بۆ ناوچه‌كانیترو به‌ختی ره‌ش‌و چاره‌نووسی تاڵ توركمانه‌كانی ئاق قووینلوو و قه‌ره‌قووینلوو و توركانی ئاغووزی ناسراو به‌قایی هاتنه كوردستان‌و ئاالچیقی نه‌گبه‌تی‌‌و داگیركاریان له‌كوردستان‌و له ئانادۆڵدا هه‌ڵدا. ئ��ۆرخ��ان به‌یگ تهنیا س���ه‌رۆك‌و مه‌زنی توركانی عوسمانییه كهناوی توركی ههبووه، ئه‌گینا جگه ل�ه‌ئ�هو ه�هم��وو سوڵتانه‌كانی عوسمانی ناوی عهرهبیو ئیسالمیان ههبووه، له‌بنه‌ڕه‌تدا خۆیان به‌موجاهیدی ئیسالم ده‌زانی بۆ شه‌ڕ دژ به‌مه‌سیحیه‌كان .ئورخان به‌یگ به‌شوێن ل �ه‌وه‌ڕو كوێستانی باش بۆ ئه‌سپ‌و مه‌ڕومااڵتی هۆزه‌كه‌ی روویكرده ئاسیای گچكه‌و كوردستانی ژێرده‌سه‌اڵتی سه‌لجوقه‌توركه‌كان. به‌گشتی تورك له‌خاكی توركیا میوانهو خاكی خۆی نییه ،وات��ا نه‌ته‌وه‌ی ت��ورك له‌توركیا خاكی نییه كه‌خۆی پێببه‌ستێته‌وه‌و ده‌وڵه‌تی نهتهوه بنیاتبنێت .وهك ده‌زانین خاك فاكته‌ری سه‌ره‌كیه بۆ پێكهێنانی ده‌وڵه‌ت لهسهر بنه‌مای نهتهوه. ئهمه له‌هاتنی تورك بۆ ناو خاكی توركیا، ب��هاڵم بابێینه سه‌رباسی ك��ورد له‌توركیا. له‌سه‌رچاوه مێژووییه‌كان به‌رده‌وام باسی شه‌ڕی ده‌وڵه‌تی ئاشوور لهگهڵ ماده‌كان كراوه .مێژووش سه‌لماندوویه‌تی كه‌كووتییه‌كان‌و ماده‌كان هه‌مان كوردانی ئێستاكه‌ن .ز‌نجیره چیاكانی توورس‌و زاگ��رۆس‌و نێوان دوو ڕووب��اری دیجله‌و فورات به‌گواهی مێژوو نیشتمان‌و زێدی كورد بووه. تهنانهت یهكێك له‌رۆژهه‌اڵتناسه‌كان بهناوی (ن-ژ-م��ار) لهو باوڕه‌دایه كه‌زێدو نیشتمانی سه‌ره‌كی‌‌و سه‌ره‌تایی كورد ئاسیای گچكه بووه، واتا ئهم شوێنه كه‌ئێستا پێیده‌وترێت توركیا. فۆن مینورسكیش ده‌ڵێت له‌نێوان ورمێ ههتا ناوچهی بۆتان‌و جزیره‌و چیاكانی سهرچاوهی دیجله النكه‌ی له‌دایكبوونی ك��ورده .به‌شی زۆری خاكی ئێستاكه‌ی توركیا له‌بنه‌ڕه‌تدا زێدو نیشتمانی كورده ،واتا نه‌ته‌وه‌ی كورد خاكی ههیهو خاوه‌نی گرنگترین فاكته‌ری پێكهێنانی ده‌وڵه‌ته لهسهر بنه‌مای نهتهوه. نه‌ته‌وه‌ی تورك له‌خاكی توركیا میوانهو زێدی باب‌و باپیرانیان باكووری به‌حری خه‌زه‌رو رۆژهه‌اڵتی ئهو به‌حره‌یه ،واتا نه‌ته‌وه‌ی تورك نه‌ته‌وه‌یه‌كی بێ خاكه له‌توركیا .بهپێچهوانهی ئهوانیش نه‌ته‌وه‌ی كورده كه له‌توركیا خاوه‌نی
كورد له‌توركیا ..شه‌ڕی خاك‌و نهتهوهو ئااڵ به‌شێكی گرنگ لهو خاكه‌یه ،واتا نه‌ته‌وه‌ی كورد خاوه‌نی خاكه .كورد خاوه‌ن ماڵ‌و توركیش میوانه .ئهمه له‌مێژووی كۆن. له‌سه‌ره‌تای هاتنی ت��ورك بۆ ناو خاكی ئاسیای گچكه‌و كوردستان ئهم گرژی‌‌و ئاڵۆزییه ده‌ستیپێكردووه ،به‌بڕوای من تاقه فاكته‌رێك كه‌توانی ببێت به‌یارمه‌تیده‌ری ت��ورك بۆ مانه‌وه‌ی له‌خاكی ئاسیای گچكه (توركیا) و كوردستان ،ئه‌وه‌بوو كه ههر له‌سه‌ره‌تای هاتنیانه‌وه خۆیان هه‌ڵواسی به‌دینی ئیسالم‌و دهسهاڵتی خه‌لیفه‌كانی عه‌ره‌بداو توانیان دواتر خه‌الفه‌تی عوسمانی دابمه‌زرێنن‌و به‌مجۆره هه‌رچه‌شنه به‌رخۆدانێكی كوردیان بهناوی ئیسالم‌و له‌ژێر سێبه‌ری ئااڵی خه‌له‌یفه‌كانی عه‌ره‌بدا سه‌ركوتكردو نه‌یانهێشت هیچ كات ك��ورد هه‌ناسه‌ی ئارامی‌‌و ئاشتی هه‌ڵبمژێ. وات��ا بوونه موسڵمانی توركه‌كان گه‌ره‌نتی مانه‌وه‌یانبوو له‌خاكی توركیاو كوردستان. ب �هاڵم ده‌ب��ێ بابه‌تێك له‌بیرنه‌كه‌ین ئه‌ویش ئ �هوهی �ه ك �ه ل �هس �ه‌رده‌م �ی ئیمپراتۆریه‌تی خه‌الفه‌تی ئیسالمی–عوسمانی لهبهر ئهوهی هێشتا دی���اردهی مودێرنی ن �ه‌ت �ه‌وه‌خ��وازی سه‌ریهه‌ڵنه‌دابوو كێشه‌كان ئاراسته‌یه‌كی ئایینیان ههبوو. چۆنیه‌تی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئیمپراتۆری نه‌خۆشی ئیسالم ی عوسمانی‌‌و دامه‌زراندن ی ده‌وڵه‌تی نوێی توركیا .له‌به‌رچه‌ندین هۆكاری ده‌ره‌ك����یو نێوخۆیی خ�ه‌الف�ه‌ت�ی عوسمان ی هه‌ڵوه‌شایه‌وه ،ویل دورانت ده‌ڵی :پێشڕه‌وی‌‌و پێشكه‌وتنی بازرگانی ی ئه‌وروپای رۆژئاوا بهرهو رۆژهه‌اڵت له‌رێگای ده‌ریاوه له‌بات ی به‌كارهێنان ی خاكی ژێرده‌سه‌اڵتی عوسمانی ،تێكچوون ی سیستمی ئاودێری ،به‌رباڵوی‌‌و په‌ره‌سه‌ندن ی ل���ه‌ڕاده‌ب���هدهر ی ناوچه‌كانی ژێ��رده‌س �ه‌اڵت � ی خ �ه‌الف �هتو دهس �ه‌اڵت �ی الوازی خه‌لیفه لهو ناوچانه‌‌و سه‌ربه‌خۆیی سه‌رۆك هۆزو پاشاكان‌و له‌ئاكامدا داخ��وازی ج��ووداب��وون�هوه ،داڕزان � ی حكومه‌ت ی ناوه‌ند ی لهبهر گه‌نده‌ڵی له‌ناوه‌ندو له‌ناو ده‌سه‌اڵتدا ،ناڕه‌وایی‌و سست ی ده‌سه‌اڵت، نائارامی‌‌و نه‌بوون ی دیسیپلینی سه‌ربازی له‌ناو سوپادا ،زاڵبوون ی ئایینێك بهسهر خهڵكو ده‌سه‌اڵتدا كه‌باوه‌ڕی به‌ته‌قدیرو قه‌زاوقه‌ده‌ر ههبوو ،باوه‌ڕی به‌عه‌قڵی مروڤ نهبوو ،خۆش راب���واردن‌و مێبازی سوڵتانه‌كانی عوسمانی‌‌و گه‌لێك هۆكاری دیك ه به‌تایبه‌ت شوێنه‌واره‌كانی شۆڕشی پیشه‌یی‌و گوڕانكاری له‌جۆری چه‌ك‌و ته‌قه‌مه‌نی ل�هالی واڵت�ه ئه‌وروپیه‌كان ،بوون بههۆی تێكچوون‌و هه‌ڵوه‌شانی ئیمپراتۆری ئیسالمی عوسمانی .كاتی كوتایی پێهاتن ی ش���ه‌ڕی یهكهم ی جیهانی ب��ڕی��ار ی نه‌مان ی ئیمپراتۆری لهالیهن هێزه براوه‌كانی شه‌ڕ دراب��وو .ب�هاڵم كۆمهڵێك هۆكار بوو بههۆی به‌رده‌وامی دهسهاڵتی تورك له‌ده‌سه‌اڵتداریه‌ت ی
سیاسی له‌توركیادا. یهكێك له‌گۆڕانكارییه ه�هره گرنگه‌كان ی رۆژهه‌اڵتی ناوین له‌سه‌ره‌تا ی سه‌ده ی بیسته‌م، سه‌رهه‌ڵدان ی نه‌ته‌وه‌خوازیبوو له‌ناوچه‌كه. به‌تایبه‌ت سه‌رهه‌ڵدانی نه‌ته‌وه‌خواز ی تورك، ن���ه‌ت���ه‌وه‌خ���وازی ع����ه‌ره‌ب‌و ن��ه‌ت��ه‌وه‌خ��واز ی ف��ارس قوڵترین‌و ترسناكترین كاریگه‌ریان له‌سه‌رنه‌ته‌وه‌ی كورد دان��اوه .ناسیونالیسم ی ت����ورك ل��هب��هر ب��ێ��خ��اك�ی پ��هی��ڕه‌وی��دهك��رد له‌ناسیۆنالیسمی واڵت��ان� ی ئه‌ڵمان‌و چیك‌و هه‌نگار كه‌جه‌ختیان لهسهر بیره‌وه‌ری میژوویی‌و زم��ان‌و كلتووری هاوبه‌ش دهك��ردهوه ،الیه‌ن ی توندڕه‌و ی ئهم جۆره له‌ناسیۆنالیسمی نالۆژیك‌و ناعه‌قاڵنی ه ناسراوه به “پان توركیسم” .پان توركیسم لهو ب��اوه‌ڕه‌دای �ه ك�ه‌ڕه‌گ�ه‌ز ی تورك لهههموو ره‌گ�ه‌زه‌ك��ان� ی دیك ه باشترو پاك‌و خاوێنترو به‌ئه‌سڵ‌و نه‌سه‌بتره .كۆمهڵێك هۆكار توركه الوه‌كانی خسته ناو زه‌لكاوی پان توركیسم .له‌ساڵ ی 1913ده‌سه‌اڵت ی سه‌ره‌ڕۆو ره‌گه‌زپه‌رستی تورك ه الوه‌ك��ان �ی ئیته‌حادو ته‌ره‌قی ده‌ستیپێكرد .تهنانهت له‌سه‌روبه‌ر ی ش���ه‌ڕی ی �هك �هم پشتیبه‌ست به‌سیاسه‌ت ی جینۆسایدو زیاتر له‌یه‌ك ملیۆن ئه‌رمه‌نی له‌ناوبرد ،به‌جۆرێك كهئهوه یهكهم كۆمه‌ڵكوژ ی سیستماتیك ی نه‌ته‌وه‌یه‌ك بوو لهالیهن ده‌سه‌اڵت ی ره‌گه‌زپه‌رست ی واڵتێك. دوای شه‌ڕی یهكهم ،نه‌ته‌وه‌خوازی تورك وهك بنه‌ڕه‌تی بیروبۆچوون ی مسته‌فا كه‌مال (ئاتاتورك) بوو به‌بنچینه ی كه‌مالیسم .یاسای بنه‌ڕه‌تی توركیای ن��وێ ل�هس�هر داواك���اری ئاتاتورك ههر لهسهرهتاوه ده‌گه‌ڕا به‌دوا ی یهك نهتهوهو یهك ده‌وڵ�ه‌ت��دا .ئهوهنده نالۆژیك‌و ناعه‌قاڵنی له‌بابه‌ته‌ك ه تێگه‌یشتوون كه‌پێیان واب���وو ك �هه �ه‌رك �هس ل�هخ��اك�ی ت��ورك��ی��ا بژی توركه .نه‌ته‌وه‌خوازی ت��ورك له‌كه‌مالیسمدا ئامانج‌و خه‌یاڵێك ه كه‌باوه‌ڕی به‌یه‌ك زمان‌و یهك نهتهوهو یهك ده‌وڵ �ه‌ت ههیه .تهنانهت ه �هم��وو به‌شه‌كانی دی��ك �هی ئایدیۆلۆژیا ی كه‌مالیسم وهك :كۆماریخوازی ،پۆپۆلیسم، سیكۆالریسم‌و شۆڕشگێری خراوه‌ته‌گه‌ڕ بۆ گه‌یشتن به‌ئامانجه‌كان ی نه‌ته‌وه‌خوازی تورك كه‌نه‌ته‌وه‌ی ئه‌رمه‌نی له‌توركیا قڕكردو به‌ته‌ما ی ئاسیمیله‌كردن‌و تواندنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌ی كوردیش بوو .قسه‌كان ی ئهم دواییه ی ئه‌ردۆغان لهسهر یهك زمان‌و یهك نهتهوهو یهك واڵت به‌ته‌واوه‌ت ی ناوه‌ڕۆكی كه‌مالیسم‌و ئایدۆلۆژیای كه‌مالیسمه، بۆی ه من باوه‌ڕم به‌ڕیفۆرمی راسته‌قینه ی حیزبی دادوگ�هش�هپ��ێ��دان نییه له‌پێناو چ��اره‌س�هر ی كێشهی كورددا ،بۆی ه هێشتا ئه‌ردۆغان بڕیار ی كوشتن ی منداڵی ك��ورد ده‌رده‌ك���ات‌و هێشتا بزووتنه‌وه‌ی ڕزگاریخوازی كورد به‌رێبه‌رایه‌ت ی ئۆجاالن پێی تیرۆریسته‌و ئاماده‌نیی ه له‌گه‌ڵیان دانوستانبكات .ئهگهر حیزبی دادوگه‌شه‌پێدان
بیه‌وێ دژی كه‌مالیسم خه‌بات بكات ،نابێ تهنیا خه‌بات بكات دژ به‌الیه‌نی دژ ی ئیسالم ی كه‌مالیسم ،بهڵكو ده‌ب��ێ الیه‌نی دژه‌ك��وردو دژه‌ئه‌رمه‌ن‌و دژه‌نه‌ته‌وه‌كانی دیكه بخاته‌به‌ر ره‌خنه‌و ده‌بێت خه‌بات بكات دژ به‌و الیه‌ن ه نالۆژیكه‌ی كه‌مالیسم. ئ���هم ری��ف��ران��دۆم��هی ئێستا س��هب��اره‌ت ب��هه��هم��وارك��ردن�� ی دهس����ت����ووری ت��ورك��ی��ا ئه‌نجامده‌درێت ،راستیه‌ك دووباره‌ده‌كاته‌و‌ه كه‌گۆڕه‌پانی سیاسیی‌و كۆمه‌اڵیه‌تیی توركیا دووق��ڵ��ی �ش‌و كه‌لێنی قوڵی تێدا ه �هب��ووهو ئێستاكه‌ش ههیه :یهكهم كه‌لێنی ئیسالمخواز ی كۆمهڵگای توركیای ه ل�هگ�هڵ عیلمانیه‌تی كه‌مالیسته‌كان (ئه‌ڵه‌به‌ت ئهو عیلمانیه‌ته ی توركیاو كه‌مالیسته‌كانی توركیا له‌هه‌مووشتێك ده‌چ���وو تهنیا له‌عیلمانیه‌ت ی راسته‌قین ه نه‌ده‌چوو). ل����ه‌رۆژی 10ی مانگی ئه‌پریلی ساڵ ی 1928به‌رێبه‌رایه‌ت ی ئه‌تاتورك ریفۆرمێك بۆ ده‌ستتێوه‌ردان ی یاسا ی بنه‌ڕه‌تی توركیا ئه‌نجامدرا كه‌ده‌یویست شوێنه‌واری دینی ئیسالم له‌یاسا ی بنه‌ڕه‌تیدا ریشه‌كێشبكات ،بۆیه بڕیاردرا ناوی ئیسالم له‌ناو یاسا ی بنه‌ڕه‌تی بسڕدرێته‌وه‌و بڕیاردراو كرا به‌یاسا كه‌ده‌بێت كتێبی ئاسمان ی ئیسالم ،واتا قورئان وه‌ر‌بگێڕدرێت ه سهر زمان ی توركی‌‌و تهنانهت ساڵێك دواتریش بڕیاردرا بانگ‌و نوێژ به‌زمانی تورك ی بێت .تهنانهت سوێندی یاسایی به‌جێگا سوێندخواردن به‌ناو ی خودابوو به‌سوێند به‌شه‌رافه‌ت .پێش ئهمهش تا س��اڵ �ی 1925ت��وان��ا ی م �ه‌الو شێخ‌و پیاوه ئایینیه‌كان كه‌مكرابووه‌وه‌و تهنانهت هه‌زاران مزگه‌وت‌و ته‌كیه‌و خانه‌قا رووخێندران‌و تهنیا له‌ئه‌سته‌نبوڵ سه‌دان مزگه‌وت كاولكران‌و له‌وه‌ش زیاتر ،كرا به‌هۆمار (م �هخ��زه‌ن)و مه‌یخانه‌و ته‌ویله .عه‌باو عه‌مامه ی م��ه‌الو شێخه‌كان قه‌ده‌غه‌كران .بۆ یه‌كه‌مجار به‌فه‌رمانی ئه‌تاتورك به‌كارهێنان ی هه‌رجۆره حیجابێكی ئیسالم ی وهك په‌چه‌و رووبه‌ندو چارشێوو سه‌رپۆش‌و رووپ���ۆش‌و بااڵپۆش قه‌ده‌غه‌كراو كاڵوكرای ه سه‌رژنی موسڵمان‌و ته‌نوره‌ش كرایه پێیان، چار‌ه نهبوو ده‌بوو ژن ی موسڵمان به قاچ‌و قولی رووت بگه‌ڕێت‌و بڕواته بازاڕ ،چونك ه فه‌رمان ی ئه‌تاتورك بوو ده‌بوای ه جێبه‌جێ بكرێت. ئهگهر حیزبی دادوگه‌شه‌پێدانی ئیسالمخواز ی ئه‌ردۆغان هێرشده‌كاته سهر كه‌مالیسته‌كان‌و ده‌یه‌وێت دهستی سوپای توركیا كه‌داكۆكیكار ی كه‌مالیسمن ل �ه‌ده‌س �ه‌اڵت كورتبكاته‌وه ،بۆ قه‌ره‌بووكردنه‌وه ی شكسته‌كانی بیروبۆچوون‌و ئینتیمای ئیسالمی توركه‌كانی توركیایه ك ه له‌رۆژی یه‌كه‌می هاتنیان بۆ توركیا له‌سه‌ده ی 11ی زایینی له‌پێناوی مانه‌وه‌یان ،خۆیان هه‌ڵواسی به‌په‌ت‌و گوریسی ئیسالمدا .ئه‌گینا ئه‌ردۆغان جگه له‌پته‌وكردنی ئیسالمخواز ی هیچ
ئاڵوگۆڕێكی بنه‌ڕه‌تی ناتوانێت له‌كۆمه‌ڵگا ی توركیا پێكبێنێت؟ پێموانییه ئ�ه‌ردۆغ��ان الیه‌نگری دیموكراسی‌و مافی م��رۆڤ بێت‌و له‌پێناوی دیموكراسی ریفراندۆم ئه‌نجامبدات. من لهو پاڵه‌وانی ریفۆرم‌و دیموكراسیه ده‌پرسم نكوڵیكردن له‌مافی بیست ملیون ئینسان ی كورد دژایه‌تی دیموكراسی نییه ،ئه‌دی چییه؟ كوشتن‌و زیندان‌و ئه‌شكه‌نجه ی ژن‌و منداڵ ی كورد دژایه‌تی دیموكراسی نیی ه ئه‌دی چییه؟ هێشتنه‌وه ی ئوجاالن له‌دورگه‌یه‌ك‌و له‌زیندانێك له‌تاقه ژوورێكدا بۆ ماوه‌ی چه‌ندساڵ دژایه‌ت ی دیموكراسی نیی ه ئه‌دی چییه؟ به‌رگریكردن له‌بابه‌تی یهك زمان‌و یهك نهتهوهو یهك واڵت ی ئه‌ردۆغان له‌والتی توركیا كه‌چه‌ندین نهتهوه ی تێدا دهژی ،دژایه‌تیكردنی دیموكراسی‌و مافی كه‌م ه نه‌ته‌وه‌كان‌و مافی مرۆڤ نیی ه ئه‌د ی چییه؟ به‌هه‌رحاڵ وه‌اڵم��ی ئێڤێتی (به‌ڵێ) به‌شێك له‌كۆمه‌ڵگای توركیا خزمه‌تی ئیسالمخواز ی س�ه‌رك��وت��ك��راوی توركیایه‌و سه‌ركه‌وتن ه بۆ حیزبه‌كه‌ی ئه‌ردۆغان. بهاڵم ئایا بایكۆتكردن ی ئهم ریفراندۆم ه لهالیهن ك��وردی باكووره‌وه كارێك ی باشبوو‌ه یان نا؟ به بڕوا ی من هه‌ڵوێستێكی بابه‌تیانه‌و پڕبه‌پێست ی وه‌زع���هك���هب���ووه .م���ادام هیچ ب��ه‌رژه‌وه‌ن��دی‌‌و ده‌ستكه‌وتێكی راسته‌وخۆی تێدانییه بۆ كورد ،كورده‌كان بۆچی به‌ئه‌ردۆغان بڵێن ئێڤێت (به‌ڵێ)؟ كاتێك ئه‌ردۆغان به‌ڵێن ی له‌ناوبردن ی بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی كورد ده‌دات ،ئیتر بۆچی كورد به‌ئه‌ردۆغان بڵ ێ به‌ڵ ێ به‌ڕێز؟ بهگشت ی ب��هب��ڕوای م��ن وهك ك��وردێ��ك كه‌چاودێر ی هه‌لومه‌رج ی سیاسیو كۆمه‌اڵیه‌ت ی توركیا دهك���هم ،ده‌روازه‌ی دیموكراسی‌و كرانه‌وه‌ی سیاسیو چوون ی واڵتی توركیا بۆ ناو یه‌كیه‌ت ی ئه‌وروپا له‌ناو خاك ی كوردستان لهبهر ماڵی كورددایه .ئهگهر ده‌سه‌اڵتدارانی توركیا بتوانن كێشهی كورد له‌رێگای ئاشتی‌‌و به‌شێواز ی دیموكراتیانه چاره‌سه‌ربكه‌ن‌و ده‌ستهه‌ڵگرن له‌سیاسه‌تی ئاسیمیالسیون و تواندنه‌وه ی ن�ه‌ت�هوهی ك��وردو ده‌ستهه‌ڵبگرن له‌كوشتن‌و له‌ناوبردن ی زمان‌و كلتوور‌و دابونه‌ریتی كوردو ده‌ستهه‌ڵبگرن له‌سیاسه‌ت ی دژه‌ك���ورد ،ئه‌وا بێگومان توركیا ده‌توانێت به‌ئاسان ی خۆیبهاوێت ه ئامێزی دیموكراسی‌و چاوی روونبێته‌و‌ه به‌ئااڵ ی یه‌كیه‌تی ئ �ه‌وروپ��ا ،ئه‌گه‌رنا به‌نكوڵیكردن له‌مافه‌كان ی نه‌ته‌وه‌ی كورد ئهو رێگایه ده‌پێوێت كه‌سه‌دام‌و حیزبی به‌عس له‌عێراق پێوایان‌و ئهمه پێداویستی مێژووه .ده‌بێت ئه‌ردۆغان‌و ئه‌ردۆغانه‌كان ئهم پێداویستی ه تێبگه‌ن ئه‌گینا شه‌رمه‌زاری مێژوو ده‌بن .ده‌بێت تێبگه‌ن ئهوان میوانن‌و خاوه‌ن ماڵ ك��ورده ،نابێت‌و ناكرێت خاوه‌ن ماڵ بێبه‌شبكرێت له‌سه‌روه‌ت‌و سامان ی ماڵه‌كه‌ی.
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
14تایبهت
حیزبوڵاڵی لوبنان ..ئامرازێك بۆ زۆر ئامانج حیزبوڵاڵ له‌ئامانجه‌كانی شۆڕشی ئیسالمی ئێرانه‌و ه بۆ په‌رله‌مانی لوبنان
حیزبوڵاڵ ..ره‌نگێك له‌لوبنان ،ده‌نگێك لهههموو جیهانی عهرهبی هیوا سه‌لیمی
ب��ێ��زارب��وون��ی ش��ی��ع �هك��ان��ی لوبنانی ب �ه‌دواوه‌ب��ووه .شۆڕشی ئیسالمی ئێران به‌دروشمی دژایه‌تیكردنی ئیسرائیل ئهم هه‌له‌ی ك��رده ده‌رف���ه‌ت بۆ نفوز له‌ناو شیعه‌كانی لوبنان‌و لهو سه‌رده‌مه بهدواوه ئێران وهك یاریكه‌ری سه‌ره‌كی له‌گه‌مه سیاسییه‌كانی لوبناندا رۆڵی گێڕاوه.
حیزبوڵاڵی لوبنان له‌گواستنه‌وه‌ی شۆڕشی ئیسالمی ئێرانه‌وه بۆ لوبنان ده‌ستیپێكرد، ئێستاش به‌حكومه‌تی ن��او حكومهتی لوبنان‌و سوپای ناو سوپا ده‌ژمێردرێت، هه‌میشه‌ش یاریكه‌رێكی گرنگی گۆڕه‌پانی سیاسی ئهو واڵته بووه. دامه‌زراندنی حیزبوڵاڵی لوبنان لوبنان واڵتێكی فره ره‌نگی ناكۆك ح��ی��زب��وڵ�ڵای ل��وب��ن��ان ل�هس�ه‌ره‌ت��اك��ان��ی لوبنان واڵتێكی بچوكی رۆژه �ه‌اڵت��ی ده‌یه‌ی 80دامه‌زرا .كه‌سان‌و الیه‌نه‌كانی ناوه‌ڕاسته كه‌دراوسێی دوو واڵتی سوریا‌و دام��ه‌زرێ��ن��هری حیزبوڵال بریتیبوون فه‌ڵه‌ستینه .دانیشتووانی ئ �هو واڵته له‌كۆمه‌ڵێك له‌ئیسالمگه‌راكانی لوبنان، بهسهر چه‌ندان گروپ‌و ئایینی جیاجیا‌و یه‌كێتی خوێندكارانی موسڵمان ،ئه‌ندامانی له‌وانه دوو ره‌وتی موسڵمان‌و مه‌سیحی‌و حیزبی ده‌عوه به‌رابه‌ری سه‌ید حهسهن دروزی دابه‌شده‌بن‌و ب �ه‌رده‌وام شه‌ڕێكی فه‌زڵوڵاڵ ،به‌شێك له‌رابه‌رانی بزووتنه‌وه‌ی ش��اراوه‌‌و ئاشكرا له‌نێوان ئه‌واندا بوونی ئه‌مه‌ل ،به‌شێك له‌ئه‌ندامانی بزووتنه‌وه‌ی ههبووه .له‌دوای جه‌نگی جیهانی یه‌كه‌م‌و فه‌تح به‌رابه‌ری ئه‌بوجیهاد (خه‌لیل وه‌زیر) له‌ناوچوونی ئیمپراتۆرییه‌تی عوسمانی ،و به‌شێك له‌ئه‌ندامانی حیزبی كۆمۆنیستی لوبنان كه‌وته ژێ��ر دهستی فهڕهنساو لوبنان ،به‌گشتیی سه‌رجه‌می ئهو الیه‌ن‌و سه‌ره‌نجام لهساڵی 1916سه‌ربه‌خۆیی ره‌وت��ان�ه كه‌كه‌وتبوونه ژێ��ر هه‌ژموونی لوبنان راگه‌یه‌ندرا. ئایه‌توڵاڵ خومه‌ینی‌و شۆڕشی ئیسالمی تایفیگه‌رایی ده‌ركه‌وته‌یه‌كی هه‌میشه‌یی ئێران. كۆمهڵگای لوبنان ب��ووهو سه‌رجه‌می ئ �هو گ��روپ‌و كهسانه له‌ژێر چاودێری پۆسته‌كانی حكومه‌ت به‌درێژایی مێژووی كۆماری ئیسالمی ده‌ستیاندایه جموجۆڵی سیاسیی ئهو واڵته له‌نێوان تایفه‌‌و ئایین‌و سیاسیی ه��اوب �هش ،حكومهتی ئێران مه‌زهه‌به جیاجیاكاندا دابه‌شكراوه .بهپێی له‌رێگه‌ی عه‌لی ئه‌كبه‌ری موحته‌شه‌می ده‌ستووری لوبنان سه‌رۆك كۆماری بۆ پوور باڵیۆزی ئێران له‌سوریا‌و به‌شێك مارۆنییه‌كان ،سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت بۆ له‌ئه‌ندامانی سوپای پاسدارانی ئێران كه سووننه‌كان‌و سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان بۆ له‌به‌علبه‌كی لوبنان بوون ،زه‌میینه‌كانی شیعه‌كان‌و پۆسته‌كانیتریش بۆ تایفه‌كانی كۆبوونه‌وه‌یه‌كی به‌رفراوانیان رێكخست. دیكه‌ی لوبنانه. ل���ه‌دوای خ��ول��ی یه‌كه‌می گفتوگۆكان ل �ه‌دوای سه‌ركه‌وتنی شۆڕشی ئیسالمی لیژنه‌یه‌كی 9كه‌سی ب��ۆ راپ�ه‌ڕان��دن��ی ئ��ێ��ران ،پێوه‌ندییه‌كی پته‌و له‌نێوان پێكهێنانی رێكخراوێكی ن��وێ لهسهر حكومهتی ئێران‌و شیعه‌كانی ئهو واڵته ئه‌ساسی دژایه‌تیكردنی ئیسرائیل‌و دروستبوو ،ئهو پێوه‌ندییه تائێستاش پابه‌ندبوون به‌ویالیه‌تی فه‌قیهی ئێران ب���ه‌رده‌وام���ه .ب��وون��ی م��وس��ا س���ه‌دری پێكهێنرا. ئێرانی له‌ساڵه‌كانی پێش له‌سه‌ركه‌وتنی كۆی ئهم گروپانه كه له‌ژێرناوی ئه‌نجومه‌نی شۆڕشی ئیسالمی زه‌میینه‌یه‌كی به‌هێزی لوبنان چاالكیان ده‌كرد ،له‌مارسی 1984 بۆ ئهم پێوه‌ندییانه‌ی دوات��ر خولقاند ،به‌حیزبوڵالی شۆڕشی ئیسالمی لوبنان خ��ۆش �ه‌وی��س��ت��ی م��وس��ا س����ه‌در وهك ناویان گ��ۆڕی ،ب �هاڵم تا ساڵی 1985 زه‌مینه‌یه‌ك بۆ په‌یوه‌ندییه‌كانی دواتری به‌نهێنی درێژه‌یان به‌چاالكییه‌كانیاندا. نێوان كۆماری ئیسالمی ئێران‌و شیعه‌كانی حیزبوڵاڵ چ له‌ساڵه‌كانی چاالكی نهێنی‌و لوبنان رۆڵی نواند. چ دواتریش چه‌ندانجار لهگهڵ سوپای له‌الیه‌كیتره‌وه ئیسرائیل بۆ شوێنكه‌وتنی ئیسرائیل ت��ووش��ی ش���ه‌ڕ‌و پ��ێ��ك��دادان خ �هب��ات��ك��اره فه‌ڵه‌ستینییه‌كان كه ب���ووه ،باڵی چ �هك��داری حیزبوڵاڵ كه له‌باشووری لوبنان ب��وون ،چه‌ندانجار به‌مقاومه ناسراوه له‌شه‌ڕێكی به‌رده‌وام هێرشی كردووه‌ته سهر ئهو ناوچه‌یه‌‌و لهگهڵ سوپای ئیسرائیل بووه .له‌دوای ئهم هێرشانه‌ی ئیسرائیل توڕه‌بوون‌و پاشه‌كشه‌ی سوپای ئیسرائیل له‌باشووری
لوبنان لهساڵی 1985حیزبوڵال نفوزێكی دهس��ت��هی دام���ه‌زرێ���ن���هری حیزبوڵاڵ زۆری له‌باشووری لوبناندا په‌یداكرد‌و پ��اب��هن��دب��وون ب��هش��ۆڕش��ی ئیسالمی ناوبانگێكی جیهانیشی بۆخۆی دروستكرد .ئێران‌و دژایه‌تیكردنی ئیسرائیلیان وهك لهو سااڵنه‌ی كه به‌شێوه‌ی نهێنی چاالكی كۆڵه‌كه‌ی س�ه‌ره‌ك��ی بزووتنه‌وه‌كه‌یان دهك���رد ،رۆڵێكی كاریگهری له‌هێرشه دی��اری��ك��رد ،دژایه‌تیكردنی ئیسرائیل‌و سه‌ربازییه‌كان بۆسه‌ر سوپای ئیسرائیل سه‌رنجڕاكێشبوونی دروشمه‌كانی دژایه‌تی له‌باشووری لوبناندا گێڕا‌و حیزبوڵاڵ لهو لهگهڵ ئیمپریالیزمی ئه‌مریكا لهالیهن بڕوایه‌دایه كه‌چاالكییه سه‌ربازییه‌كانی حكومهتی تازه به‌ده‌سه‌اڵت گه‌یشتووی ئهوان كۆتایی به‌داگیركردنی 7ساڵه‌ی ك��ۆم��اری ئیسالمی ،حیزبوڵاڵی كرده باشووری لوبنان هێنا. چه‌ترێك بۆ به‌شێك له‌الیه‌نه سیكۆالر‌و ح��ی��زب��وڵ�ڵای ل��وب��ن��ان ل�هس��اڵ��ی 1985نه‌ته‌وه‌ییه‌كانیش‌و چانسێكی گهوره رووی به‌شێوه‌ی ف �ه‌رم �یو ب�هب�ڵاوك��ردن�هوهی لهم رێكخراوه نوێیه كرد. مانیفێستێك چ��االك��ی��ی�ه سیاسیی‌و ی �هك �هم��ی��ن ئ��هن��دام��ان��ی ئه‌نجومه‌نی سه‌ربازییه ئاشكراكانی خۆی ده‌ستپێكرد .سه‌رۆكایه‌تی حیزبوڵاڵ ساڵی 1982 ل�هو رێكه‌وته ب���ه‌دواوه وهك حیزبێكی سهردانی ئێرانیان كردو لهگهڵ ئایه‌تووڵاڵ سیاسیی ج��دی له‌لوبنان‌و به‌تایبه‌ت خومه‌ینی دانیشتنیان ئه‌نجامدا ،په‌یمانیان ل �هب��اش��ووری ئ��هو واڵت���ه له‌گۆڕه‌پانی به‌ئێراندا كه‌پابه‌ندده‌بن به‌دروشمه‌كانی سیاسیی لوبنان چاالكی ده‌نوێنێت. شۆڕشی ئیسالمی ئێران. ح��ی��زب��وڵ�لای ل��وب��ن��ان ل��هس��ه‌ره‌ت��ای زۆری��ن�هی ئه‌ندامانی راب��هری حیزبوڵاڵ دامه‌زراندنیه‌وه لهالیهن ئه‌نجومه‌نێكی پ��ی��اوان��ی ئایینین‌و وت�هب��ێ�ژ‌و جێگری 9كه‌سییه‌وه س �ه‌رۆك��ای �ه‌ت��ی دهك���را ،سكرتێری گشتیی لهههموو ته‌مه‌نی كه‌سێكیش وهك سكرتێری گشتیی حیزبوڵالدا ئهو پیاوه ئاینیانه بوون كه لهالیهن ئه‌نجومه‌نه‌وه هه‌ڵده‌بژێردرا .له‌نه‌جه‌ف خوێندنی ئاینییان ته‌واوكردووه‌و یه‌كه‌مین سكرتێری حیزبوڵاڵ شێخ له‌ژێر كاریگهری قوتابخانه‌ی ئایینی سوبحی توفه‌یلی بوو كه لهساڵی 1989ئێراندا بوون. به‌سكرتێر هه‌ڵبژێردرا. له‌پرۆسه‌ی كاری رێكخراوه‌یی حیزبوڵاڵدا‌و به‌شداری له‌پرۆسه‌ی سیاسیی لوبنان له‌ساڵه‌كانی دوات��ر كۆمهڵێك ریفۆرم‌و حیزبوڵاڵ ل�هس�ه‌ره‌ت��ای دام�ه‌زران��دن��ی��دا گۆڕانكاری دروستبوو ،ههروهها ژماره‌ی پێیوابوو حكومهتی لوبنان حكومه‌تێكی ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی سه‌رۆكایه‌تی بوو نائیسالمی‌و ن��ام�هش��رووع�ه ،هه‌ربۆیه ب ه 7ك��هس .ل��ه‌دوای شێخ سوبحی‌و په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان حیزبوڵاڵ‌و حكومه‌ت له‌مانگی م �هی 1991سه‌ید عه‌باسی ئاڵۆزبوو .میلیشیا چه‌كداره‌كانی حیزبوڵاڵ مووسه‌وی بو به‌سكرتێر‌و له‌دوای كوژرانی چه‌ندانجار لهگهڵ سوپای لوبناندا تووشی م��وس �ه‌وی له‌مانگی 2ی 1992سه‌ید پ��ێ��ك��دادان ه��ات �نو خ��وازی��اری گۆڕانی ح�هس�هن ن�هس��روڵ�ڵا ب��وو به‌سكرتێری سیستمی سیاسیی له‌لوبنان بوون. رێكخراوه‌كه‌یان ،سكرتێریی نه‌سروڵاڵ تا له‌ساڵه‌كانی س �ه‌ره‌ت��ای دهی���هی 90ی ئێستاش درێژه‌ی ههیه. زایینی لهسهر زه‌مینه‌ی گۆڕانكارییه ناوچه‌یی‌و جیهانییه‌كان‌و كاریگهری ئهو ئایدۆلۆژیا‌و سیاسه‌ته‌كانی حیزبوڵاڵ ح��ی��زب��وڵ�ڵا ل��ه‌دای��ك��ب��ووی سیاسه‌تی گۆڕانكارییانه لهسهر ف �هزای سیاسیی هه‌نارده‌كردنی شۆڕشی ئیسالمی ئێرانه ،ن��اوخ��ۆی لوبنان ،حیزبوڵاڵ بڕیاریدا ئ��هم سیاسه‌ته‌ی حكومهتی ئ��ێ��ران ،به‌شداری یاسایی له‌پرۆسه‌ی سیاسیی وات�ه هه‌نارده‌كردنی شۆڕشی ئیسالمی لوبناندا بكات ،له‌یه‌كه‌مین هه‌نگاودا زۆرت��ری��ن به‌رده‌نگی له‌ناو شیعه‌كانی له‌هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانییه‌كه‌ی لوبنانی لوبناندا په‌یداكرد .بارودۆخی ناله‌باری ئهو كاتدا به‌شداریكرد. شیعه‌كانی لوبنان‌و هێرشی ئیسرائیل ئ��هو گ��ۆڕان��ك��اری��ی��ان�هی كه‌حیزبوڵاڵی بۆ سهر ئهو واڵت �ه ،ههروهها شكستی ناچاركرد په‌نا بۆ خه‌باتی سیاسیی سوپای لوبنان وهك زه‌میینه‌یه‌كی به‌هێز یاسایی به‌رێت ،بریتیبوون له‌كۆتاییهاتنی بۆ ده‌ستتێوه‌ردانی ئێران‌و پێكهێنانی جه‌نگی ئێران‌و عێراق ،ده‌ستپێكردنه‌وه‌ی گفتوگۆكانی نێوان ع �ه‌ره‌ب‌و ئیسرائیل حیزبوڵاڵ رۆڵی گێڕا.
له‌كۆنفرانسی 1991ی مه‌درید‌و ئیمزاكردنی په‌یماننامه‌ی 1989ی تایف كه‌سه‌باره‌ت به‌ئاشتیی ناوخۆیی له‌لوبنان بوو. حیزبوڵاڵ وهك گه‌وره‌ترین به‌رده‌نگی ئهم گۆڕانكارییانه ده‌ستیدایه نۆژه‌نكردنه‌وه‌‌و گ��ۆڕان��ك��اری ل�هس��ی��اس�ه‌ت��ی ح��ی��زب��دا، بهشێوهیهكی یاسایی تێكه‌ڵی گه‌مه سیاسییه‌كانی ن��اوخ��ۆی لوبنان بوو. حیزبوڵالیه‌ك كه‌پێشووتر دوژمنایه‌تی ههموو الیه‌نه سیاسییه‌كانی لوبنانی دهك��رد ،له‌هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانییه‌كه‌ی 1992ی لوبناندا ب��وو به‌هاوپه‌یمانی كاندیده‌كانی بزووتنه‌وه‌ی ئه‌مه‌ل ،حیزبی شیوعی ،حیزبی س��وری��ان �یو حیزبی به‌عسی لوبنان‌و له‌ئیئتیالفی ئهو چهند الیه‌نه‌دا 12نوێنه‌ر بۆ په‌رله‌مانی لوبنان هه‌ڵبژێردرا. چه‌ندیان له‌حیزبوڵاڵ بوون؟ حیزبوڵاڵ له‌پاڵ گرنگیدان به هێزی چ �هك��داری ده‌ستیدایه جێبه‌جێكردنی كۆمهڵێك پرۆژی خزمه‌تگوزاری له‌باشووری لوبنان‌و سه‌رمایه‌ی ئهم پرۆژانه‌ش لهالیهن حكومهتی ئێرانه‌وه دابینكرا .ره‌خنه‌گرانی ئهم گروپه پێیانوایه كه‌ئه‌م سیاسه‌ته واته باڵوكردنه‌وه‌ی كااڵ‌و خوارده‌مه‌نی له‌نێوان شیعه ه��ه‌ژار‌و كه‌مداهاته‌كانی لوبنان سیاسه‌تێكی پۆپۆلیستی بۆ نفوزی زیاتر له‌ناو ئه‌واندا بووهو ئهم سیاسه‌ته‌ی حیزبوڵاڵ ههتا ئێستاش درێژه‌ی ههیه . حیزبوڵاڵی لوبنان لهم سااڵنه‌ی دوایی به‌درێژایی ئهم سااڵنه‌ی دوایی حیزبوڵاڵ به‌شێوه‌ی یاسایی خه‌ریكی كاری سیاسیی له‌ناوخۆی لوبنان بووه ،به‌توندی دژایه‌تی ئیسرائیلی ك���ردووهو هێزی چه‌كداری بۆخۆی راگرتووه ،ئهم مه‌سه‌له‌ش جێگه‌ی ره‌خنه‌ی حكومهتی لوبنان‌و كۆمهڵگای نیۆده‌وڵه‌تی بووه. الیه‌نگرانی س�ه‌رۆك وه‌زیرانی پێشووی لوبنان فوئاد سه‌نیوره به‌جه‌ختكردنه‌وه لهسهر ئهوهی كه‌ته‌نیا حكومه‌ت مافی ب��ڕی��اردان لهسهر سیاسه‌تی ده‌ره‌كیی لوبنانی ه�هی�ه ،ب����ه‌رده‌وام ره‌خنه‌یان له‌حیزبوڵاڵ گرتووه‌و ئهم رێكخراوه‌یان به‌حكومه‌تی ن��او حكومه‌ت‌و میلیشیا چه‌كداره‌كانی حیزبوڵاڵیان به‌سوپای ناو سوپا پێناسه‌كردووه. ئ��ێ��ران هیچ ك��ات یارمه‌تییه‌كانی بۆ حیزبوڵاڵ ران �هگ��رت��ووه ،بهپێی وت�هی محهمهد حه‌سه‌نی ئه‌خته‌ری باڵیۆزی ئ��ێ��ران ل�هس��وری��ا ل�هن��ێ��وان ساڵه‌كانی 94ب��ۆ 97و 2005ب��ۆ 2008ئێران بهشێوهیهكی به‌رده‌وام پشتیوانی دارایی له‌حیزبوڵالی لوبنان ك��ردووهو راهێنانی میلیشیاكانیشیان ل��هالی��هن سوپای پاسدارانه‌وه بووه .هاوكات ئێران ئه‌وه‌ش ره‌تده‌كاته‌وه كه‌سوپای پاسدارانی ئێران راس��ت �ه‌وخ��ۆ ب �هش��داری��ی له‌شه‌ڕه‌كانی حیزبوڵاڵدا كردبێت. ل��ه رێ��ك �هوت��ی 28ی نیسانی 2009 و مانگێك پ��ێ��ش ل �هب �هڕێ��وه‌چ��وون��ی هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانییه‌كه‌ی لوبنان ،بان كی مون سكرتێری گشتیی رێكخراوی له‌راپۆرتێكدا نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ب��ۆ ئه‌نجومه‌نی ئاسایش حیزبوڵاڵی لوبنانی به‌دروستكردنی ئاڵۆزی له‌لوبنان تۆمه‌تباركرد ،ئ �هم رێ��ك��خ��راوه‌ی وهك ه �ه‌ڕه‌ش �ه بۆسه‌ر دیموكراسی لوبنان ناودێركرد. له‌ساڵه‌كانی رابردوودا تیرۆریستبوون یان تیرۆریست نه‌بوونی حیزبوڵاڵی لوبنان به‌رده‌وام جێگه‌ی مشتومڕبووه .به‌شێك لهواڵتانی ئیسالمیو خ��ودی حكومهتی لوبنان حیزبوڵال به‌رێكخراوێكی مه‌شرووع‌و ره‌وا ناولێده‌بات ،له‌به‌رامبه‌ردا واڵتانی ئه‌مریكا ،هۆڵه‌ندا ،كه‌ندا ،ئیسرائیل‌و به‌ریتانیا حیزبوڵالیان خستووه‌ته لیستی رێكخراوه تیرۆریستییه‌كانی جیهان. چ��هن��دان��ج��ار ح��ی��زب��وڵ�ڵای ل��وب��ن��ان به‌كڕین‌و فرۆشتنی ماده‌هۆشبه‌ره‌كان تۆمه‌تباركراوه ،لهساڵی 2005حكومهتی ئێكۆادۆر رایگه‌یاند كه له %70قازانجی باندێكی نیۆده‌وڵه‌تی ماده‌هۆشبه‌ره‌كان له‌ئێكوادۆر بۆ حیزبوڵاڵ بووه .ههروهها ئ�هم��ری��ك��اش ح��ی��زب��وڵ�ڵای به‌قاچاخی تۆمه‌تباركردووه‌‌و ماده‌هۆشبه‌ره‌كان لهساڵی 2008یشدا كۆمیسیۆنی ئاسایشی بولگاریا ئهم تۆمه‌ته‌ی خستووه‌ته پاڵ حیزبوڵاڵ.
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
کۆمێنت 17
حوكمی ئیسالمیو سزای ره‌‌جمكردن!
شوان سدیق گوایه "زینا"ی ك��ردووه ،كۆماری ئیسالمی ئ��ێ��ران ،ب��ڕی��اری دهرك������ردووه ،سه كینه محهمهدی به‌‌سزای ره‌‌جمكردن حوكم بدات، ل��هالی دهسهاڵتی ئێرانی ئیسالمی بڕیاری ره‌‌جمكردنی خهڵك یهكهم جارنییه ،وه‌‌لێ ئهوهی نامۆ و جێگای نه‌‌فره‌‌ت‌و ریسواكردنی كارێكی وایه ،لهالی كۆمهڵگهی نێوده‌‌وڵه‌‌تییه، چونكه ئ��ێ��ران بهپێی ی��اس��ای حكومڕانی ئیسالمییانه‌‌ی ئێستای واڵت لهساڵی 1979 تا ئێستاكه بهپێی راگهیاندنه جیهانییهكان، نزیكهی 150كهس به‌‌تۆمه‌‌تی "زینا"كردن به‌‌سزای ره‌‌جمكردن حوكمدراون ،ئهمهش بهپێی م��ادهی ()86ی یاسای تاوانی ئهو واڵته دێت. ئهم بڕیارهی كۆماری ئیسالمی ئێران، سهبارهت به‌دۆسێی ئهو خاتوونه بووه به‌‌جێگای هه‌‌ڵوه‌‌سته‌‌كردن لهالی خهڵكو بهرپرسانی زۆرب��هی واڵته ئه‌‌وروپایی‌و ئه‌‌مریكییه‌‌كان، جگه لهوهی كه‌‌رێكخراوه‌‌ی لێبورده‌‌ی جیهانی‌و سهرۆكی فهڕهنساو لویز ل��ۆالدای سهرۆكی
به‌‌ڕازیل‌و خاتوو كارال ساركۆزی هاوسهری سهرۆكی فه‌‌ڕه‌‌نسا ناڕهزایی خۆیان لهو بڕیاره نیشانداوه‌‌و هاوخه‌‌می ئینساندۆستی خۆیشیان بۆ دۆسێی سه‌‌كینه‌‌و دهی��ان‌و س��هدان ژن و گهنج لهئێران نیشانداوه. ب���هاڵم ئ��ێ��م��هی خ��هڵ��ك��ی ك��وردس��ت��ان، لهبهرانبهر بڕیاری س��زای به‌‌ردبارانكردنی هاوئینسانه دراوسێكانمان بێده‌‌نگین ،بهاڵم باوه‌‌ڕناكه‌‌م بێده‌‌نگیمان له‌‌وه‌‌دابێت ،كه‌‌یاساو دادگایه‌‌كی وامان پێباش بێت ،نه‌‌خێر ،چونكه خهڵكی كوردستان سااڵنێكی زۆر به‌‌ده‌‌ستی رژێمێكی هاوشێوهی دهسهاڵتی ئیسالمییانه‌‌ی ئێستای ئێران ،كه‌‌خه‌‌ڵكی واڵته‌‌كه‌‌ی خۆی ره‌‌جمده‌‌كات ،رووبهڕووی سه‌‌ركوت‌و زیندانی‌و كیمیایی‌و ئه‌‌نفال و زینده به‌‌چاڵیش ده‌‌كراین. لهكوردستان ل��هالی��هن خه‌‌ڵكانێكه‌‌وه، ئ���هوهن���ده ش��ی��ن ب��ۆ خ��هڵ��ك��ی فه‌‌ڵه‌‌ستین دهكرێت ،كه‌‌ئه‌‌وانیش گیرۆده‌‌ی دهستی حیزبه توندڕهوه ئیسالمیو دهسهاڵتی داگیركاری ئیسرائیلن ،یان ئهوهنده هه‌‌ڵوێستمان گوێ لێبوو ،دهربارهی گوایه قهشه (تیری جۆنز) ی داوایكردووه" ،قورئان" بسوتێنرێت ،نیو هێنده هه‌‌ڵوێستمان نه‌‌بینیوه لهسهر بڕیاری سزای به‌‌ردبارانكردنی مرۆڤێك كه‌‌میلله‌‌تانی دونیا بهمافی خۆیان زانی هه‌‌ڵوێست وهربگرن. بهاڵم ئهو بێده‌‌نگییه‌‌ی ئێستامان بهرانبهر بڕیاری ره‌‌جمكردنی سه‌‌كینه محهمهدی، چونكه ئهگهر كاریگهری نێگه‌‌تێڤی دهبێ! وه ل��هرووی ئینسانی‌و مافه‌‌كانی مرۆڤیشه سهیری بكهین ،به‌‌ده‌‌ر له‌‌هاوسێیه‌‌تی بێگومان چونكه شمشێری گرنگه هه‌‌ڵوێستمان ههبێت. یه بۆ سهر ئینسانه‌‌كان! ئیسالمییانه هه‌‌ڕه‌‌شه لهئێستادا زۆربهی حوكمه ئیسالمییهكان، یان ئهو ده‌‌سه‌‌اڵتانه‌‌ی كه‌‌ئیسالمی سیاسی تێیدا بااڵده‌‌ستن ،دهسهاڵتێكی تاكڕه‌‌و تۆتالیتاریان لێ دهرچ��ووه .جا ههر ده‌‌سه‌‌اڵتێكیش گه‌‌ر چینه دیكتاتۆر بێ ،داهێنه‌‌ری جیاكاری هێنده گرانن، كۆمه‌‌اڵیه‌‌تییه‌‌كانه‌‌و یاساكانیشی سه دهك��ات ،گه‌‌ر م��ه‌‌رگ چ��اوه‌‌ڕێ��ی ئ��هو كه پهیڕهوی نهكات. لهواڵتانی خۆرئاوادا زۆر حیزبی ئاینی وه ناكهن، مهسیحی ههن ،بهاڵم داوای ئه كه‌‌ئاینی مه‌‌سیح ببێته ب��ن��هم��ای��هك بۆ یاسادانان ،یان هیچ نهبێت به‌‌قه‌‌ولی ئهوان نه به‌‌گژ بكهن له‌‌بڕیاره‌‌كاندا .بێگومان ئهوان ئازادییه‌‌كانی خه‌‌ڵكیدا ده‌‌چنه‌‌وه ،نه‌‌هه‌‌قی
یه خهڵك چ��ی دهخ���وات‌و ئ��هوهش��ی��ان هه چی ده‌‌پ��ۆش �ێ‌و چ��ۆن ،ك��وڕو كچێك لێك نزیكده‌‌بنه‌‌وه .بهڵكو دژی ده‌‌ستتێوه‌‌ردان‌و ف��ۆڕم��ێ��ك��ی ئ��ای��ن��ی��ش��ن گ����هر ب��ی��هوێ��ت له‌‌كێشمه‌‌كێشه‌‌كانی واڵتدا تێوه‌‌بگلێت. حیزبه ئاینییهكانی ئهوان بهپێچهوانهی خۆرهه‌‌اڵت ،یان دهسهاڵتی واڵتێكی وهكو ئ��ێ��ران ،یاخود حیزبی ئیسالمی واڵتانی دی عهرهبی ،دژی نایه‌‌كسانین‌و لهههوڵی گهڕانهوهی شكۆی ئینسانه‌‌كانن ،بهاڵم ههوڵی حیزبه ئاینییهكان لهناوچهكانی خۆرهه‌‌اڵت، بۆ به‌‌رته‌‌سكردنه‌‌وه‌‌ی ئازادییه‌‌كانی ئینسانه‌‌و ههموو هه‌‌وڵكیان ،به‌‌گژداچوونه‌‌وه‌‌ی دهنگی جیاوازو رێگاخۆشكردنه بۆ كاری توندره‌‌ویی دونیایه الی فیكریو دۆزهخ نیشاندانی خهڵكی كۆمه‌‌ڵگه‌كان. وهكو وتمان شمشێری ئیسالمی هه‌‌ڕه‌‌شه‌‌ن ب��ۆ س��هر ه��هم��وو كۆمهڵگای مرۆڤایهتی كه تاهه‌‌نوكه‌‌ش به‌‌تایبه‌‌تی ئهو كۆمه‌‌ڵگانه‌‌ی كه گ��ی��رۆده‌‌ی دهستی نه‌‌ریتێكی ن��ام��ۆن ، بههۆی داگیركاری‌و دابهشبوونی خاكه‌‌كه‌‌یان ب��هس��هر واڵت��ی دی���دا .ج��ا ك��وردی��ش وهك دیكه كه‌‌گیرۆده‌‌ی یاسای ئهو میلله‌‌تانه‌‌ی نهتهوهكانی ده‌‌ورووبه‌‌ره. دیكه �ده ئه‌‌سته‌‌مه جارێكی ه��هرچ��هن� ئیسالمییه‌‌كانی كوردستان بتوانن هێزگه‌‌لێك ئایدیۆلۆژییه بن ،كه باز بهسهر ئهو گوتاره چه‌‌ق به‌‌ستووه‌‌‌‌ی خۆیان ب��دهن ،وهكو ههر كامڵ بۆ به‌‌سه‌‌ره‌‌تا ره‌‌وت‌و بزاوتێكی سیاسی ساده‌‌كانی دیموكراسیه‌‌ت .ب��هاڵم دهكرێت هێزه ئیسالمییه‌‌كانی ناوچهی نمونه‌‌ی حوكمی ه��هورام��ان‌و هه‌‌ڵه‌‌بجه بۆ خۆمان به‌‌هه‌‌ند كه له‌‌سااڵنی راب���ردوودا چیان وهربگرین ، ناوچانه هێنا به‌‌تایبه‌‌تی بهسهر خهڵكی ئهو جیلی گهنج ،بێگومان حوكمه‌‌كانی ئهوانیش، بهبیانووی "زی��ن��ا"ك��ردن ،ی��ان دهرچ���وون له‌‌نه‌‌ریتی دینی یهك فه‌‌رهه‌‌نگی به‌‌ده‌‌رنه‌‌بوون، له‌‌ره‌‌جمكردن‌و ئازاردان ،یان كوشتن. واته بهرههمی ده‌‌سه‌‌اڵت‌و حوكمكردنی كه ه��ێ��زو ب��اڵ��ه ئ��ی��س�لام��ی��ی��هك��ان ،ه��ه‌‌رگ��ی��ز ب���ه‌‌ده‌‌رن���هب���وون له‌‌حوكمێكی ی��هك��س��ان‌و دادپه‌‌روه‌‌رانه‌‌و دادپه‌‌روه‌‌ریش نابن ،كۆماری ئیسالمی ئێستای ئێران سهرچاوهی نمونه گهلی هه‌‌موویانه! shwansdiq@yahoo.com
خودا گه‌‌ردونی دروست نهكردووه! سیروان ئهمین گ��ه‌‌وره‌‌زان��ای به‌‌ریتانی ستیڤن هۆكینگ له‌‌وه‌اڵمێكی فیزیاییدا رایده‌‌گه‌‌ینێ كه‌‌خودا گه‌‌ردونی دروست نهكردووه. له‌كتێبێكدا ك��ه9ی سێپته‌‌مبه‌‌ری ئهمساڵ باڵوبووه‌وه بهناوی (دیزاینی گهوره) زانای به‌‌ریتانی دووریده‌‌خاته‌‌وه كه‌‌خودا گه‌‌ردونی دروستكردبێت. ستیڤن هۆكینگی 69ساڵه له‌كتێبێكدا كه به‌‌هاوكاری زانایه‌كی ئهمریكی به‌‌چاپیان گه‌‌یاندووه ،روونیده‌كاته‌‌وه كه‌‌خودا هیچ رۆڵێكی نییه له‌‌دروستكردنی گه‌‌ردوندا. ل��هوت��ارێ��ك��دا ك���ه‌‌رۆژن���ام���هی تایمزی به‌‌ریتانی رۆژی پێنجشه‌‌ممه‌‌ی رابردووتر ب�ڵاوی��ك��ردووه‌ت��هوه ،زان��ای ن��اوب��راو دهڵێ زانستی فیزیای نوێ هیچ بوارێك ناهێڵێته‌‌وه بۆ باوه‌‌ڕكردن بهوهی كه‌‌خودایه‌ك گه‌‌ردونی دروستكردبێت. ستیڤن هۆكینگ دهڵ��ێ چ��ۆن چارلز وهك دهڵێن كتێبهكه تیۆریه‌كی ت��ه‌‌واو و هۆكینگ ئاماژه‌‌یدا كهناوی تێۆری ئێمه()Mو داروین‌و تیۆره‌كه‌‌ی جێگایان بهخودا چۆڵكرد هه‌‌مه‌‌الیه‌‌نه‌‌ی زانستیه‌‌و باڵوبوونهوهی ده‌كاته دهڵێ 11دووری كات‌و شوێنی ههیه كه‌‌بریتیه دهربارهی زانستی زینده‌‌وه‌‌رزانی ،ئێستاش ئ��هوهی كه‌‌جێگایه‌ك نه‌‌هێڵێته‌‌وه بۆ خودا له له‌‌رینه‌‌گۆڕاوه‌كان‌و ئۆتۆمه بنه‌‌ڕه‌‌تییه‌كان‌و چ��هن��د تیۆرێكی ت���ازه ه��هر بۆچوونێك دهربارهی ئه‌‌فراندن‌و دروستكردنی گه‌‌ردون .تارماییه دوره‌كان‌و سێ خاڵی دووریی‌و چهند هۆكینگ له‌كتێبه‌كه‌‌دا دهڵ��ێ لێدانی ته‌‌نێكی تر كه‌‌سته‌‌مه‌‌بیهێنینه‌‌پێش چاومان‌و به‌‌درۆده‌‌خه‌‌نه‌‌وه دهربارهی بوونی خودایه‌ك ی�هك��هم ل��هب��اوه‌‌ڕب��وون ساڵی 1992هات مه‌‌ودایه‌كی فراوان داگیرده‌كه‌‌ن له‌‌بۆشاییدا. كه‌‌گه‌‌ردونی دروستكردبێت. الی خۆیهوه زانای به‌‌ریتانی ئاته‌ئیستی هۆكینگ له‌كتێبه‌كه‌‌یدا (دیزاینی گهوره) كه‌‌زاناكان دڵنیابوون كه‌‌هه‌‌ساره‌‌یه‌ك ههیه ههوڵدهدات وه‌اڵم��ی ئهو پرسیاره بداته‌‌وه به‌‌ده‌‌وری ئه‌‌ستێره‌‌یه‌كدا بهپێچهوانهی خۆر ب���واری زی���ن���ده‌‌وه‌‌رزان���ی ك �ه به‌‌ناوبه‌‌نگه ئایه‌‌گه‌‌ردون پێوستی به‌‌خودایه‌ك ههبووه بۆ دهس��وڕێ��ت��هوه ،دهڵ��ێ تهنیا ریكه‌‌وته‌كانی به‌كتێبه‌كه‌‌ی (وه‌‌همی خ��ودا) خۆشحاڵی دروستبوون؟ ئهو به‌‌دڵنیایه‌‌وه دهڵێ نه‌‌خێر .ب��اری ئه‌‌ستێره‌كانی كۆمه‌‌ڵه‌‌یه‌كی یهك خۆی ده‌‌ربڕی به‌‌تیۆره‌كه‌‌ی هۆكینگ‌و وتی ئا ئهوهی به‌‌ته‌‌قینه‌‌وه گه‌‌وره‌كه ناسراوه تهنها خۆری‌و خۆشبه‌‌ختی ئێمهیه كه‌‌مه‌‌ودایه‌كی ئه‌‌مه‌‌یه‌‌داروینیزمی تایبهت به‌‌خودی سه‌‌راپای دروست هه‌‌یه‌‌له‌‌نێوان رۆژو زه‌‌ویدا كه‌‌ئه‌‌مه‌‌ش سروشت نهك تهنیا بوونه‌‌وه‌‌ره زیندووه‌كان ئه‌نجامی حه‌‌تمی یاساكانی فیزیا بووه. هۆكینگ دهڵێ یاسایه‌كی وهك یاسای وایكردووه خه‌‌ڵكانێك وا بڕوا بكهن كه‌‌ئامانج كه له‌‌دووتۆیدا زینده‌‌وه‌‌ریش ده‌‌ژێ ،رێك ئهوهیه كه‌‌هۆكینگ ده‌‌یڵێ ،من زۆر گرنگی كێشكردن توانیویه‌‌تی له‌‌هیچه‌‌وه گه‌‌ردون لهم دۆخ‌و دیزاینه‌‌رازیكردنی مرۆڤه. پرۆفیسۆر هۆكینگ پێیوایه گه‌‌ردونی تر ناده‌‌م به‌‌زانستی فیزیا ،بهاڵم ههمیشه ئهو دروستبكات ،دروستكردنێكی ره‌‌مه‌كی ئاوها هۆكار بووه كه‌‌شتێك هه‌‌بێ لهبری ههن ،كه به‌‌فره‌‌گه‌‌ردون ناویان ده‌‌بات ،نهك شته‌‌م به‌‌فه‌‌رز وهرگرتووه كهئهو ده‌‌یڵێ. ئ��هوهی شتێك نهبێت ،وهك بوونی ئیمه‌‌و تهنیا هه‌‌ساره‌‌گه‌‌لی دهرهوهی كۆمهڵهی خۆر، سهرچاوه بوونی گه‌‌ردون ،دهڵێ كه‌‌گه‌‌ردون پێویستی دهڵێ ئهگهر نیه‌‌تی خوداوه‌‌ند دروستكردنی ئیالف به‌‌تروسكه‌‌یه‌كی خودا نه‌‌بووه‌‌بۆ دروستبوون .نه‌‌ژادی به‌‌شه‌‌ر بێت ،مانای وایه‌‌ئه‌‌و گه‌‌ردون‌و بی بی سی به‌‌عه‌‌ره‌‌بی كتێبهكه به‌‌هاوكاری نیلۆد ملودیناوی ه��هس��اران �هی ت��ر زی���اده‌‌ن ،ب��هو وات��ای��هش سی ئێن ئێن ئهمریكی گه‌‌یانراوه‌‌ته چ��اپ‌و دهرك���ردن ،پێویست نین ،ئهی بۆ ههن؟ 0509/2010/ له‌‌وه‌اڵمێكدا دهرب��ارهی تیۆره تازه‌كه‌‌ی،
فایه‌ق سه‌عید
جيهانبينی پهروهرده
faiekk@hotmail.com
گه‌وره‌كان گه‌شه‌سه‌ندنی مندااڵن راده‌گرن لهبهر ئهوهی پیاژێ له‌ماوه‌ی چهندین ده‌یه‌دا یهكێك بوو ه لهو پیاوانه‌ی توانیویانه رێڕه‌وی قوتابخانه‌كان‌و په‌روه‌رده‌كردنی مندااڵن لهههموو جیهاندا بگۆڕن ،بۆیه به‌الیه‌وه زۆر گرنگ بووه ههموو ئهو تیۆری‌و نووسه‌ره گه‌ورانه بهسهر بكاته‌وه كه لهو نێوه‌نده‌دا شتیان نووسیوه .ههر لهم روانگه‌یه‌شه‌وه بۆچوونێكی پێچه‌وانه‌ی لهگهڵ ده‌روونناسی نه‌مسایی فرۆید ههیه. فروێد له‌تیۆرییه‌كانی خۆیدا ئهوهی ده‌رخستوووه كه‌منداڵ وهكو گه‌وره‌كان بیرده‌كاته‌وه‌و گریمانه‌كانی خۆی داده‌ڕێژێ. بهشێوهیهكی دیكه بیركردنه‌وه‌ی ه��ه‌ردووال لهسهر هه‌مان ستروكتورن ،بهاڵم به‌دوو ڤێرژنی جیاواز ،مندااڵنه‌و گه‌ورانه. بهاڵم له‌هه‌ست‌و نه‌سته‌كانیدا منداڵ بوونه‌وه‌رێكی تهواو جوداو دووره له‌گه‌وره‌كان ،بهشێوهیهكی دی بهشێوهیهكی تهواو جودا گوزارش له‌هه‌ست‌و نه‌سته‌كانی ده‌كات‌و هه‌ندێ جار نه‌ستی منداڵ خاوه‌نی ستروكتورێكی زۆر جودایه له‌ستروكتوری گه‌وره‌كان. هه‌مووشمان ئهوه ده‌زانین فرۆیدو پیاژێ بهپێچهوانهی یه‌كه‌وه هه‌ریه‌كه‌و قورسایی خۆیان خستووه‌ته سهر الیه‌نێك. بهشێوهیهكی دی فرۆید كاری زۆری لهسهر هه‌ست‌و نه‌سته‌كانی مندااڵن كردووه ،بهاڵم پیاژێ ههموو قورسایی خۆی خستووه‌ته س �هر بیركردنه‌وه‌ی م��ن��دااڵن .بۆیه سه‌یر نییه كه‌پیاژێ بهپێچهوانهی فروێده‌وه ده‌ڕوانێته ئهم مه‌سه‌له‌یه‌و پێی وایه مندااڵن له‌هه‌ست‌و نه‌سته‌كانیاندا بوونه‌وه‌رێكن رێك له‌گه‌وره‌كان ده‌چن‌و زۆر جار له‌كۆپی یه‌كترده‌چن ،بهاڵم به به‌راورد لهگهڵ گه‌وره‌كاندا له‌بیركرنه‌وه‌دا بوونه‌وه‌رێكی تهواو جودان. بۆ روونكردنه‌وه‌ی بۆچوونه‌وه‌كانی خۆی ،پیاژێ پشتی به‌سه‌دان تاقیكردنه‌وه‌و ئه‌زمایشی گهوره به‌ستبوو كه‌خۆی‌و هاوڕێكانی لهسهر به‌رزترین ئاستی زانستی لهگهڵ مندااڵندا ئه‌نجامیان دابوو ،بهاڵم فروێد له‌بواری بیركردنه‌وه‌دا خاوه‌نی ئهم سه‌رمایه‌یه نهبوو .پیاژێ له‌ئه‌نجامی ئهم تاقیكردنه‌وانه‌وه هه‌ندێ ئاماژه‌ی روونی ههبوو ،بۆ نمونه لهبهر ئهوهی منداڵ خاوه‌نی جیهانبینی خۆیه‌تی و چهندین مۆدێلی لهبارهی جیهانه‌وه له‌ناو مێشكدا ههیه ،بۆیه گه‌وره‌ترین كارێك كه‌گه‌وره‌كان پێویستیان پێی ههیه ،دروستكردنی كه‌ناڵێكی په‌یوه‌ندیكردنه لهگهڵ مندااڵندا بۆ ئهوهی بتوانن له‌جیهانبینی مندااڵن تێبگه‌ن .زۆرج��ار ئهو گه‌ورانه‌ی مندااڵن پ�ه‌روه‌رده دهك���هن ،نهیانتوانیوه ل �هو جیهانبینه‌ی منداڵ تێبگه‌ن. له‌روانگه‌ی توێژینه‌وه‌و تیۆرییه‌كه‌ی پیاژێوه ،منداڵ چیدی الپه‌ڕه‌یه‌كی سپی نییه ،بهڵكو خاوه‌نی جیهانبینیه‌كی گه‌وره‌یه‌و بهپێی توێژینه‌وه تازه‌كانیش (بڕوانه به‌رهه‌مه‌كانی ستێرن) ههر لهتهمهنی ساواییه‌وه منداڵ بوونه‌وه‌رێكی به‌ئاگایه‌و كار بۆ دروستكردنی ئهو جیهانبینیه دهكات. ئهم تێنه‌گه‌یشتنه بووه‌ته هۆی ئهوهی ئێمه له‌كوردستاندا له‌پاشخان‌و بیركردنه‌وه‌كانی ئهو مندااڵنه تێنه‌گه‌ین كه‌دێنه به‌رده‌ستمان‌و رۆژانه مامه‌ڵه‌یان لهگهڵدا ده‌كه‌ین .بۆیه زوربه‌ی هه‌ره زۆری جاره‌كان زۆرب �هی ئهوانهی له‌دایه‌نگاو باخچه‌و قوتابخانه‌كاندا كار له‌گه‌ل مندااڵندا دهك�هن یا مامۆستایی دهكهن ،له‌روانگه‌ی په‌روه‌رده‌یی‌و ده‌روونیه‌وه بهشێوهیهكی زۆر خراپ مامه‌ڵه لهگهڵ مندااڵندا بكهن .به‌هه‌مان شێوه من پێم وایه ئهوانهی لهگهڵ مندااڵندا لهكوردستان كار دهكهن ،لهبری ئهوهی ببنه هۆكارێك بۆ گه‌شه‌سه‌ندنی مندااڵن له‌زۆر كاتدا ده‌بنه هۆكاری به‌ربه‌ستدانان له‌به‌رده‌م گه‌شه‌سه‌ندنی مندااڵنداو كارێكی واده‌ك���هن كه‌منداڵ نه‌توانێت ب�هو شێوه‌یه خۆی ده‌یه‌وێت گه‌شه‌بكات .لهبری ئهوه گه‌وره‌كان جیهانبینی خۆیان بهسهر مندااڵندا فه‌رز ده‌كه‌ن‌و رێگای بیركردنه‌وه‌یان لێده‌گرن. بۆیه من قه‌ناعه‌تی ته‌اوم به‌وه ههیه سیستمی سیاسی ئێمه مه‌به‌ستیه‌تی كه‌مندااڵنی ئێمه بیرنه‌كه‌نه‌وه . ئه‌ڵبه‌ته من لێره‌دا خۆم لهو بازنه ته‌سكه‌ش ده‌رباز دهكهمو مه‌به‌ستم ئهوه نییه كه‌قوتابخانه منداڵ فێری ئهوه دهكات كه‌دوو لهگهڵ دوو ده‌كاته چوار .سه‌یر له‌وه‌دایه ههموو ئهم فشارانه‌ی گه‌وره‌كان دروستیانكردووه بۆ به‌ربه‌ستكردن‌و رێگه‌گرتن له‌گه‌شه‌سه‌ندنی مندااڵن ،به به‌رچاو و به‌ره‌زامه‌ندی سه‌ره‌ك وه‌زیرو وه‌زیركان به‌ڕێوه‌ده‌چێت ،كه‌خۆیان به‌عاقلترین كه‌سی ئهم كوردستانه ده‌زانن ،بۆیه ده‌یانه‌وێت بۆ ده‌یه‌مین جار خهڵك هه‌ڵیانبژێرنه‌وه. خاڵێكی دیكه ب�هالی پیاژێوه ك�هوا دهك��ات گه‌وره‌كان‌و منداڵه‌كان له‌بیركردنه‌وه‌دا له‌یه‌ك جودابن ئهوهیه كه‌منداڵ به به‌رده‌وامی هه‌ڵه ده‌كات‌و لهو هه‌اڵنه‌شه‌وه شتی نوێ فێرده‌بێت. منداڵ كاتێك دێته قوتابخانه خاوه‌نی كۆمهڵێك جیهانبینیه لهبارهی كات ،شوێن ،ژماره ،كه‌میه‌ت ...هتد .بهاڵم ئهم جیهانبینیانه به به‌راورد لهگهڵ جیهانبینی گه‌وره‌كاندا هێشتا كامڵ نین .بۆیه ئه‌ركی ئهوانهی ب �هپ �ه‌روه‌رده‌وه خه‌ریكن، ئهوهیه كه‌یارمه‌تی منداڵه‌كان بده‌ن بۆ ئهوهی له‌الیه‌ك ئهو جیهانبینیه‌ی ئ��هوان هه‌یانه كامڵترو به‌رجه‌سته بكه‌ن‌و له‌الیه‌كی دیكه‌شه‌وه فێری بابه‌تی نوێیان بكهن .خاڵێكی دیكه بۆ جیاكردنه‌وه‌ی بیركردنه‌وه‌ی گه‌وره‌كان‌و منداڵه‌كان ئهوهیه كه‌منداڵ بهشێوهیهكی هه‌ڕه‌مه‌كی بیرده‌كاته‌وه‌و بهپێی سروشت حه‌زی له‌فێربوونی شتی تازه‌یه .بهشێوهیهكی دی منداڵ لهههوڵی به‌رده‌وامدایه بۆ دروستكردنی ئهو جیهانبینیه‌ی هه‌یه‌تی ،بهاڵم به‌جیاواز له‌گه‌وره‌كان توانای منداڵ و كه‌می ئه‌زموونه‌كان ده‌بنه رێگر له‌به‌رده‌م كامڵبوونی ئهو جیهانبینه‌دا. پیاژێ پێیوایه قوتابخانه‌كان نابێ له‌رێگه‌ی پالنی په‌روه‌رده‌یی یا فێركاری وشكه‌وه به‌ربه‌ست بخه‌نه ب�ه‌رده‌م ئهو حه‌زه‌ی منداڵ هه‌یه‌تی.
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
16کۆمێنت
به‌جیهانیبوون، تیرۆریزم‌و 11ی سێپته‌مبه‌ر
و :هێمن عه‌لی رووداوی 11ی سێپته‌مبه‌ر به‌رووداوێكی گرنگ له‌مێژووی هاوچه‌رخی جیهاندا ده‌ژمێردرێ. ئهو رووداوه ههر به‌و جۆره‌ی كه‌هه‌مووانی سه‌رسامكرد ،ده‌رئه‌نجامی گ�ه‌وره‌ش��ی لێكه‌وته‌وه .رووداوی 11ی سێپته‌مبه‌ر به‌خاڵی وه‌رچه‌رخان له‌گۆڕانكارییه‌كانی په‌یوه‌ست به‌سه‌رده‌می جه‌نگی س��اردو پرۆسه‌ی به‌جیهانیبوون ده‌ژمێردرێ .ئهو رووداوه لهالیهن هێزه تیرۆریسته‌كانه‌و‌ه به‌شێوه‌ی ش �ه‌ڕی رانه‌گه‌یه‌ندراو له‌دژی ئه‌مریكا ئه‌نجامدرا ،ك ه له‌بواری قه‌باره‌و شوێنه‌وارو ده‌رئه‌نجامه‌كان له‌گه ڵ رابردوو ج��ی��اواز ب��ووه .له‌كاتێكدا كه‌سه‌رده‌می جه‌نگی س��ارد یهكێك له‌پاساوه‌كانی ئه‌مریكا بۆ په‌ره‌پێدانی چه‌ك ه كوشنده‌كانی خۆی ،رزگاربوون له‌هه‌ڕه‌شه‌كانی یه‌كێتی سۆڤییه‌ت ب��وو ،ب��هاڵم هیچ ك �هس پێی وان �هب��وو ك ه ل���ه‌دوای رووخ��ان��ی یه‌كێتی سۆڤییه‌ت ،ئه‌مریكا ل�هالی�هن گروپێكی تیرۆریسته‌و‌ه هێرشی بكرێت ه سهر. ئهم وتار‌ه ب ه له‌به‌رچاوگرتنی پرسیاره ته‌وه‌ره‌ییه‌كه‌ی ،له‌چوار به‌شی سه‌ره‌كی پێكهاتووه .له‌به‌شی یه‌كه‌مدا به‌كه‌ڵكوه‌رگرتن ل �هم��ی��ت��ۆدی وه‌س��ف��ی ،به‌جیهانیبوون ت��اوت��وێ��دهك��رێ�ت‌و له‌به‌شی دووه‌م��ی��ش��دا به‌كه‌ڵكوه‌رگرتن ههر لهو میتۆده ،باس له‌پێناسه‌و چه‌شنناسی دیاردهی تیرۆریزم دهك �هی��ن .ب �هاڵم ل �هو جێیه‌و‌ه كه‌یه‌كێك له‌گرنگترین رووداوه تیرۆریستییه‌كان، رووداوی 11ی سێپته‌مبه‌ر‌ه له‌به‌شی سێیه‌مدا ئ �هو رووداوه شیده‌كه‌ینه‌وه‌و ل�هب�هش��ی چ��واره‌م��دا ب �هس��وودوه‌رگ��رت��ن له‌میتۆدی شیكاری‌و به‌ڵگه‌كانی به‌رده‌ست، په‌یوه‌ندی نێوان به‌جیهانیبوون‌و 11ی سێپته‌مبه‌ر ده‌ستنیشانده‌كه‌ین‌و وه‌اڵمی ئهم پرسیاره سه‌ره‌كیی ه ده‌درێته‌و‌ه كه‌ئاخۆ به‌روودانی 11ی سێپته‌مبه‌ر ده‌سه‌اڵتدارێتی ده‌وڵه‌ته‌كان زۆر بووه یان كه‌مبووه‌ته‌وه؟ ئاخۆ هێرشی ئه‌مریكا بۆ سهر تیرۆرسته‌كان بانگه‌شه‌یه‌كی كاردانه‌وه‌یی ب ه به‌جیهانیبوون بووه؟ به‌جیهانیبوون روان���گ���هی ج���ۆراوج���ۆر ل�هه�هم��ب�هر به‌جیهانیبوون ههیه .هه‌ندێك به‌جیهانیبوون به‌قۆناغێكی تێپه‌ڕو كاتی له‌مێژوودا ده‌زانن، بهاڵم كۆمه‌ڵێكی دیك ه به‌بزاڤێكی بنه‌ڕه‌تی له‌سیاسه‌تی جیهانیدا له‌قه‌ڵه‌میده‌ده‌ن. ئ �هگ �هرچ��ی پ��ێ��ن��اس�هی ج���ۆراوج���ۆر بۆ به‌جیهانیبوون كراوه ،بهاڵم خاڵی هاوبه‌شی ههموو ئهو پێناسان ه رۆیشتن ب �ه‌ره‌والی ێ سنوور‌ه كه‌كاڵبوونه‌وه‌ی جیهانێكی ب رۆڵی ده‌وڵه‌ته‌كانی بهدواوه ده‌بێت. چه‌مكی به‌جیهانیبوون له‌سه‌ره‌تای ده‌یه‌ی 1980بهدواوه ده‌ركه‌وت‌و له‌ده‌یه‌ی 1990دا دهرك �هوت��ن��ێ��ك��ی ب �هرچ��اوت��ری ههبوو .كۆتایی جه‌نگ‌و رووخانی یه‌كێتی سۆڤییه‌تی پێشوو ،رۆڵێكی سه‌ره‌كی له‌په‌ره‌سه‌ندنی ره‌وت��ی به‌جیهانیبووندا ههبوو .ئهم چه‌مك ه تا راده‌یه‌ك هاوشێوهی بابه‌تی "پ�هی��وهن��دی دوو الیه‌نه"ی ه ك ه له‌ده‌یه‌ی 70لهالیهن جۆزێف نای‌و رابێرت ك��ۆه�هن هات ه ئ���اراوه .له‌شیكردنه‌وه‌ی بهرههمی بیرمه‌ندان له‌سه‌رده‌می كه‌وناراش ێ كه‌باسێكی هه‌میشه‌یی ده‌رده‌ك�����هو
له‌نێوان الیه‌نگرانی تیۆرییه‌ك كه‌باوه‌ڕی به‌فه‌رهه‌نگ‌و سیاسه‌تێكی جیهانشموول هه‌بووه‌و گروپێكی بهرانبهر كه‌خوازیاری پێكهێنانی ده‌وڵ�ه‌ت بوون ،له‌ئارادابووه. ره‌واقیونه‌كانیش جیهانی شاریان هێناوه‌ت ه جێی ده‌وڵه‌ت-نهتهوه .به‌درێژایی مێژوو ب��ه‌رده‌وام ئهم پرس ه هه‌بووه‌و له‌سه‌ده‌ی نۆزده‌یه‌مدا روانگه‌ی جیهانگه‌رایی هات ه ئاراوه .له‌گه ڵ گۆڕانكارییه‌كان‌و پێشكه‌وتن ه به‌رچاوه‌كان له‌بواری نزیكایه‌تی واڵتان ێ به‌یه‌كتر ،به‌جیهانیبوون س�ه‌رل�هن��و به‌بیرۆكه‌ی كۆمهڵگهی م �ه‌ده‌ن��ی خۆی هێناوه‌ته ئاراوه. دی��ارت��ری��ن بهرههمی به‌جیهانیبوون پ�ه‌ره‌س�هن��دن��ی یه‌كیه‌تیی ه له‌به‌ستێنی جیهانیدا .ههر به‌و ج��ۆره‌ی كه‌ده‌زانین یهكێك ل ه له‌مپه‌ر‌ه گرنگه‌كانی یه‌كیه‌تیی جیهانی بابه‌تی ده‌سه‌اڵتدارێتی نه‌ته‌وه‌یی واڵتانه .ده‌وڵ �ه‌ت -نهتهوه شێوه‌ی نوێی شوناسی سیاسیی كۆمه‌ڵ ه كه‌شوناسه‌كانی ی ت��اك‌و ناوچه‌یی له‌رێگه‌ی پێدانی ماف ش��ارۆم�هن��دی له‌چوارچێوه‌ی رێساكانی پ �هی��وه‌س��ت ب �هن �ه‌ت �ه‌وای �ه‌ت��ی ل�ه‌رێ��گ�هی ن��اوه‌ن��ده ج��ۆراوج��ۆره‌ك��ان��ی وهك ئ��ااڵو س��روود له‌شوناسی گشتی‌و نه‌ته‌وه‌ییدا ده‌گونجێنێت‌و له‌سیستمی نێونه‌ته‌وه‌یشدا ده‌وڵه‌ته‌كان به‌هێزترین یهك ه بوون‌و هیچ دی��اردهی �هك تا ئێستا نهیتوانیوه ببێت ه مه‌ترسییه‌كی جیدی بۆ سهر ئهو. روان����گ����هی ت���ی���ۆری ج����ۆراوج����ۆر به‌پرۆسه‌كانی به‌جیهانیبوون له‌كرده‌وه‌دا ب���ووه‌ت��� ه دوو دهس���ت���هی الی��هن��گ��ران‌و ن �هی��اران��ی .زۆرت��ری��ن باسی الیه‌نگرانی به‌جیهانیبوون ك ه له‌گه ڵ سه‌رده‌می نوێی سیاسه‌تی جیهانیدا ده‌گونجێت ،بریتیی ه له‌خێرایی گۆڕانكارییه‌كان كه‌بووه‌ت ه هۆی سیاسه‌تێكی نوێ‌‌و په‌یوه‌ندییه‌كان چۆنییه‌تی ههڵسوكهوتی ئێمه‌ی له‌گه ڵ جیهان گۆڕیوه. بهاڵم یهكێك له‌دژایه‌تییه‌كان له‌گه ڵ به‌جیهانیبوون ئ �هوهی � ه ك�ه‌ئ�هم وشه‌ی ه وشه‌یه‌كی نادیار‌ه بۆ ئاماژه‌كردن به‌دوایین قۆناغی سه‌رمایه‌داری. ب����هاڵم ب �ه‌ج��ی��ه��ان��ی��ب��وون ره‌وت��ێ��ك � ه كه‌ناوه‌ڕۆكی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی نیشتمانی، خستووه‌ت ه ژێر كاریگهری خۆیهوه .سیستمی كۆنی ده‌وڵ���ه‌ت خه‌ریك ه له‌ناوده‌چێت. ده‌وڵه‌تی نوێش وه‌اڵمێك ه به‌گۆڕانكاریی ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان‌و په‌رچه‌كردارێك ه به‌ره‌وت ه ده‌ره‌كییه‌كانی به‌جیهانیبوون .ئه‌مڕۆك ه پێكهاته‌كانی ده‌وڵه‌ت-نه‌ته‌وه‌یی-نه‌ریتی له‌حاڵی رووخاندایه‌و یاریزانانی یارییه‌كان، دیمه‌نه‌كان‌و پێكهات ه نوێیه‌كان خه‌ریكی سه‌رهه‌ڵدانن ،بهاڵم هێشتا ئهو گۆڕانكاریی ه له‌سه‌ره‌تادایه. ب��هك��ورت��ی ،ده‌وڵ���ه‌ت���ه ن��وێ��ی �هك��ان بهشێوهیهكی به‌رباڵو و زۆر ده‌سه‌اڵتدارێتی خۆیان بهسهر نیشتمان‌و شارۆمه‌ندان له‌گه ڵ پێكهاته‌كان‌و یاریزانانی دیك ه دابه‌شده‌كه‌ن .ئهوان رێساكان ،یاساكان، نه‌ته‌وه‌كان ،بڕیاردان‌و سیستمی موڵكایه‌تی له‌گه ڵ دیتران داب�هش��دهك�هن .ده‌وڵه‌تی ێ بۆ دیموكراسی جیهانی ێ ناچارده‌ب نو وتووێژبكات ك� ه ل �هم ن��ێ��وهن��دهدا رۆڵ��ی كارناسانی پسپۆڕ به‌رجه‌سته‌تر دهبێتهوه. له‌ده‌یه‌كانی راب��ردوودا هه‌ندێك لهسهر
ێ دهست ئهو باوهڕه بوون كه‌ده‌وڵه‌ت ده‌ب له‌كاروباری ئابووری وه‌ربدات ،بهاڵم ئه‌مڕۆك ه له‌ژێر كاریگهری ره‌وته‌كانی به‌جیهانیبووندا، باوه‌ڕبوون به‌م تیۆریی ه الواز بووهو ئهو بیرۆكه‌ی ه له‌ئارادای ه كه‌ده‌ستتێوه‌ردانی زیاد ل��ه‌راده‌ی ده‌وڵ �ه‌ت زیانی لێده‌كه‌وێته‌وه. حیزبی جۆراوجۆر دروشمی بوونی ده‌وڵه‌تی گ��هوره به‌ده‌وڵه‌تی بچوكیان هێناوه‌ت ه ئاراوه .بوونی ده‌وڵه‌تی گهوره به‌ده‌وڵه‌تی بچوك له‌راستیدا درێژه‌ی ههر ئهو باوه‌ڕه‌ی ه ك ه "بچوك جوانه" .ئهو ب��اوه‌ڕ‌ه ل�هوهوه س�هرچ��اوه‌ی��گ��رت��ووه كه‌ده‌ستتێوه‌ردانی ده‌وڵ �ه‌ت ئهگهر زیاد ل �ه‌راد‌ه بێت ،زیانی لێده‌كه‌وێته‌وه .به‌هه‌ر حا ڵ به‌جیهانیبوون بووه‌ت ه ه��ۆی الوازب���وون‌و خاوبوونه‌وه‌ی سنووره‌كان‌و ده‌سه‌اڵتدارێتی ده‌وڵه‌ته‌كان‌و ههر به‌و ج��ۆره‌ی كه‌ئاماژه‌كراو‌ه پێناس ه جۆراوجۆره‌كانیش جه‌خت لهسهر ئهم خاڵ ه ده‌كه‌نه‌وه. ئێستا له‌لێكدانه‌وه‌و هه‌ڵسه‌نگاندنی ێ باسی ئهوه بكهین به‌جیهانیبووندا ده‌ب ك ه به‌جیهانیبوون ره‌هه‌ندی جۆراوجۆری له‌گه‌شه‌ی جیهانی له‌گه ڵ گۆڕانكارییه‌كان ل��هگ��هڵ��دای��هو ف �هره �هن��گ � ه ن �ه‌ت �هوهی��ی، ئ��اب��ووری‌و سنووره‌كان‌و ده‌سه‌اڵتدارێتی ده‌وڵه‌ته‌كان به‌چه‌شنێك تووشی گوشارو ێ سنووری سستی بووه‌ته‌وه‌و دونیای به‌ب سه‌ریهه‌ڵداو‌ه ك ه لهم دونیایه‌دا گرنگی به‌سنووری ده‌وڵه‌ته‌كانیش نادرێت .له‌باسی به‌جیهانیبووندا هه‌ندێك لهسهر ئهو باوه‌ڕه‌ن به‌جیهانیبوون هه‌مان رۆژئاوایی سازیی جیهان ه ك ه له‌زۆربه‌ی كاته‌كاندا ن ه تهنیا ئهو گه‌شه‌كردن ه به‌باشی نه‌چووه‌ت ه پێش، بهڵكو شتێكی جیا له‌رووخانی شوناسی لهگهڵ نه‌بووه. تیرۆریزم یهكێك له‌دیارده گرنگه جیهانییهكان له‌ده‌یه‌ی یه‌كه‌می سه‌ده‌ی 21كه‌شیاوی شیكردنه‌وه‌یه ،پرسی تیرۆریزم ،چه‌مك، راستییه‌كان‌و پاڵنه‌ره‌كانییه‌تی .ره‌نگه كه‌م كهس ههبێت كه له‌ماوه‌ی چهند ده‌یه‌ی راب��ردوودا به به‌رده‌وامی لهگهڵ بهكارهێنانی وشه‌ی تیرۆریزم به‌ره‌وڕوو نه‌بووبێته‌وه ،بهاڵم نمونه‌كان‌و راستییه پڕ ئازارو ناخۆشه‌كان له‌هه‌مبه‌ر بهكارهێنانی تیرۆریزم بههۆی خ��راپ�هك��اری‌و كاری نامرۆڤانه‌ی ئهو و ههروهها بێزاربوون لهههموو ئهو شتانه‌ی به‌تیرۆریزم ناو ده‌بردرێن به‌رجه‌سته‌ترو جێی سه‌رنجتر ده‌نوێندرێت. ه��هر ب �هه��ۆی ئ��هم وێ��ن��ا تایبه‌ته‌و ده‌رئه‌نجامی مه‌ترسیداری دۆخی هه‌یی بووه كه‌زۆرێك له‌خاوه‌ن رایان‌و توێژه‌ران له‌ماوه‌ی چهند ساڵی راب��ردوودا له‌پێناو دیاریكردنی باسی تیرۆریزم هه‌وڵێكی به‌رفراوانیان داوه. بهشێوهیهكی گشتی ن��اك��رێ هیچ پێناسه‌یه‌ك له‌تیرۆریزم بكرێت كه‌هه‌موو جۆره‌كانی ئهو دیاردهیه كه به‌درێژایی مێژوو دهرك �هوت��ووه له‌خۆبگرێت .لهم شیكردنه‌وه‌یه‌دا سه‌رنجی ئهو بزووتنه‌وانه دراوه كه‌تۆقاندنی سیستماتیك ئامانجی سه‌ره‌كیان بووه. لهسهر بنه‌مای نووسراوه‌ی بریتانیكا، ت��ی��رۆری��زم ب��ه‌وات��ای "به‌ركارهێنانی سیستماتیكی تۆقاندن یان توندوتیژی
پێشبینی نه‌كراو له‌دژی حكومه‌ته‌كان، خه‌ڵكان ی��ان كه‌سه‌كان ب��ۆ گه‌یشتن به‌ئامانجێكی سیاسییهThe new( ". )650 :1986,encyclopedia چریف باسیۆنی پێناسه‌یه‌كی دیكه‌ی بۆ تیرۆیزم كردووه "ره‌فتاری ناچارانه‌ی تاكێك یان كۆمهڵێك به بهكارهێنانی س��ت��رات��ی��ژی ت��ون��دوت��ی��ژی��ان �ه ل �هگ �هڵ تیرۆر كه‌توخمێكی نێونه‌ته‌وه‌ییانه‌ی له‌خۆیگرتووه یان له‌دژی ئامانجێكی ژێر كۆنتڕۆڵی نێونه‌ته‌وه‌ییه‌و ئامانجیشی دروستكردنی ئه‌نجامێكی هێز خوازانه‌یه". به له‌به‌رچاوگرتنی ئ �هو پێناسانه تیرۆریزم چه‌شنێك توندوتیژی له‌پێشدا داڕێ��ژراوه كه به‌ئامانجی سیاسی له‌دژی ئامانجه مه‌ده‌نییه‌كان لهالیهن گروپه ورده نه‌ته‌وه‌ییه‌كان‌و الیه‌نی شاراوه بۆ كاركردنه سهر به‌رانبه‌ره‌كان به‌كارده‌هێندرێت. پێناسه‌ی تیرۆریزم توخمی جۆراوجۆرو جیاوازی ههیه _1 :تیرۆریزم كرده‌وه‌یه‌كی له‌پێشدا داڕێ��ژراوه _2 .ئهو كرده‌وه‌یه ئامانجی سیاسی له‌پشته _3 .توخمی س��ێ��ی �هم پ��هی��وهن��دی ب�ه‌ق��ورب��ان��ی��ان��ی تیرۆریزمه‌وه ههیه كه‌قوربانیان به‌گشتی كه‌سانی ئاسایین _4 .ئه‌نجامده‌رانی كرده‌وه‌ی تیرۆریستی له‌گروپه‌كانی سه‌روو نه‌ته‌وه‌یی‌و الیه‌نی شاراوه‌ن كه‌كاره‌كانیان له‌كرده‌وه سه‌ربازییه‌كانی ده‌وڵه‌ته‌كان جیاوازه. وشه‌ی تیرۆریزم له‌سه‌رده‌می نوێدا ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ گۆڕانكارییه‌كانی كۆتایی س���ه‌ده‌ی .18نمونه‌یه‌كی مێژوویی‌و به‌رچاو كه‌بووه هۆی باڵوبوونهوهی ئهو وش �هی �هو ب��ووه ه��ۆی ئ���هوهی كه‌ببێته چه‌مكێكی سیاسی ،حكومهتی شۆڕشی فه‌ڕه‌نسایه كه له‌تیرۆر له‌دژی نه‌یارانی خ��ۆی كه‌ڵكی وه‌رده‌گ���رت .ههوڵهكانی لهم چه‌شنه له‌دوای شۆڕشی ئۆكتۆبه‌ری 1917لهالیهن بلشویكه‌كانیش به‌كارهێنرا. بهاڵم كه‌ڵكوه‌رگرتن له‌شێوازی تیرۆریستی بۆ گه‌یشتن به‌و ئامانجانه‌ی كه به‌گشتی سیاسی یان ئایدیۆلۆژیكن ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ مێژووی كۆن. ئێستا كه‌چه‌مك‌و مێژووی تیرۆریزم تا راده‌ی���هك دی��اری��ك��را ،ده‌چینه سهر
به‌جیهانیبوون ره‌وتێكه كه‌ناوه‌ڕۆكی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی نیشتمانی ،خستووه‌ته ژێر كاریگهری خۆیهوه .سیستمی كۆنی ده‌وڵه‌ت خهریكه له‌ناوده‌چێت
چه‌شنناسی تیرۆریزم تا لهو رێگه‌یه‌وه راستێتییه‌كانی تیرۆریزم دیاریبكرێت. ت��ی��رۆری��زم دهك���رێ ب��ۆ چ�هن��دی��ن جۆر دابه‌شبكه‌ین :ت��ی��رۆری��زم��ی ده‌وڵ �ه‌ت��ی ( )State terrorismكه‌تیایدا رێكخراوه ده‌وڵ�ه‌ت�یو حكومه‌تییه‌كان، ب��ۆ خ��ۆی��ان دهس��ت��دهك �هن به‌كوشتنی ش��ارۆم��هن��دان .ت��ی��رۆری��زم��ی ناوچه‌یی ( )Domestic terrorismكه‌تیایدا تیرۆریسته‌كان له‌ناوخۆی واڵتی خۆیاندا له‌دژی ده‌وڵه‌ت دهست ده‌ده‌نه كرده‌وه‌ی تیرۆریستی .تیرۆریزمی سه‌روو نه‌ته‌وه‌یی ()Transnational terrorism كه لهو چوارچێوه‌یه‌دا تیرۆریسته‌كان له‌نه‌ته‌وه جۆراوجۆره‌كان لهواڵتانی دیكه دهس��ت��ده‌ده‌ن �ه ك���رده‌وه‌ی تیرۆریستی. ل �هس��اڵ��ی 1970وش���هی ت��ی��رۆری��زم��ی (International نێونه‌ته‌وه‌یی )terrorismش ب �هره ب �هره كه‌ڵكی لێ وه‌رده‌گ��ی��رێ‌‌و ههوڵی توندوتیژانه‌ی ل��ێ��دهك �هوێ��ت �هوه ك��ه ل��هالی��هن گ��روپ�ه سیاسییه‌كانه‌وه ل����هدهرهوهی واڵت��ان ئه‌نجامده‌درێت. ب �ه ب��ۆچ��وون��ی پ��س��پ��ۆڕان ه��ۆك��اری ك��رده‌وه‌ی تیرۆریستی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئابووری ،سیاسی ،ئایینی‌و ئایدیۆلۆژیكی، بهاڵم خاڵی گرنگ ئهوهیه كه‌ئه‌ندامانی تۆڕه تیرۆریستییه‌كان لهسهر ئهو باوه‌ڕه‌ن كه‌ئامانجی هه‌ڵبژێردراو ،هیچ كێشه‌یه‌كی نییهو ل �هم رووه‌وه ئ��ام��اده‌ده‌ب��ن كه‌بۆ گه‌یشتن به‌و ئامانجه خه‌بات بكهن یان تهنانهت گیانی خۆشیان له‌ده‌ستبده‌ن. ههر بۆیه تیرۆریزم هیچ سنووردارێتییه‌كی نییهو له‌باڵوبوونه‌وه‌دایه‌و شه‌ڕی نێوان الوازه‌كان‌و به‌هێزه‌كانه. ئێستا زۆرب�����هی ل��ێ��ك��دان �ه‌وه‌ك��ان نیشانده‌دات تیرۆریسته‌كان بهههموو جۆره چه‌كێكی كیمایی ،میكرۆبی‌و ئه‌تۆمییه‌وه ت��هی��ارن‌و هیچ ك��ات كه‌ڵكه‌ڵه‌یه‌كیان سهبارهت به‌قوربانیانی چاوه‌ڕواننه‌كراوی ئهو كرده‌وانه نییه. هه‌ربۆیه ت��ی��رۆری��زم ب��وون��ی ههیهو خه‌بات له‌دژی ئهو پێویسته‌و ههر به‌م مه‌به‌سته‌ش كۆنفوانسیۆنه ناوچه‌یی‌و نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كان ب��ۆ خ�هب��ات ل �ه‌دژی تیرۆیزم هاتووه‌ته ئ���اراوه .مه‌به‌ست له‌كۆنفوانسیۆنه ناوچه‌ییه‌كانی دژی تیرۆریزم ،ئهو رێككه‌وتننامانه‌ن كه‌چه‌ند ده‌وڵه‌ت له‌ناوچه‌یه‌كی تایبهتدا له‌بواری خه‌بات له‌دژی تیرۆریزم واژۆیانكردووه. به‌هه‌ر حاڵ بۆ نه‌هێشتنی ئهو دیارده ن��اح �ه‌زه‌و ب��ۆ خ�هب��ات ل���ه‌دژی دهس �ت‌و پێوه‌نده نادیاره‌كانی له‌رێگه‌ی هاوكاری جیدی‌و شه‌فاف له‌پێناو مسۆگه‌ربوونی دادپه‌روه‌ری له‌جیهاندا دهبێ هه‌وڵبده‌ین. ئ �هم��ڕۆك �ه ج���ۆری ن��وێ��ی تیرۆریستی دروستبووه‌و یهكێك له‌رووداوه به‌رچاوه تیرۆریستییه‌كان ب����ه‌رای ه��هم��ووان گ �ه‌وره‌ت��ری��ن نمونه ل �هم��ێ��ژوودا ب��وو، پێكدادانی سێ فڕۆكهی نه‌فه‌رهه‌ڵگری ئه‌مریكایی به‌سه‌رنشینه‌كانیانه‌وه بوو به‌ناوه‌ندی بازرگانی جیهانی ،كه‌بووه هۆی كوژرانی سه‌دان كه‌س‌و رووخانی ته‌واوی بورجه‌كان‌و به‌شێك له‌بینای په‌نتاگۆن‌و هێشتاش جیهان كه‌وتووه‌ته بێ ئۆقره‌یی كاردانه‌وه زه‌ینییه‌كانی ئه‌وه‌وه.
دهستوور ،ژماره ( ،)49سێشه‌ممه2010/9/15 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
فه‌ر هه‌نگ 19
ناسینی “جاك كرواك” و رۆمان ه به‌ناوبانگه‌كه‌ی
ن :سه‌عید كه‌ماڵی دێهقان و :سامان ریشه‌ساحێب ل�هم��ێ��ژب��وو ن���اوی (ج���اك ك���رواك)م ی ئهمساڵ ،كاتێك نه‌بیستبوو .هاوین له‌ماڵپه‌رو ب�ڵاوك��راوه جیاوازه‌كاندا ی به‌شوێن باشترین رۆمانه‌كانی سه‌ده بیسته‌مدا ده‌گ��ه‌ڕام ،چ��اوم به‌كتێبك ك �هوت به‌نێوی (ل �ه‌ج��اده)ی ك��رواك. رۆمانێك ك ه لهئێران له‌به‌رده‌ستدا نییهو دهربارهی نووسه‌ره‌كه‌شی هیچ بابه‌تێكم به‌زمانی فارسی نه‌خوێندووه‌ته‌وه .دوای تێپه‌ڕبوونی ماوه‌یه‌ك (حه‌ساسیه‌ت)م بهناوی جاك كرواك زۆرتر بوو تا ئهوهی رۆژێك چاوم به به‌رگی كتێبهكه كه‌وت كه‌جاك كرواك له‌ته‌نیشت هاوڕێیه‌كه‌ی (نیل ك��س��دی) هاتبوو .زۆر ح�ه‌زم به‌خوێندنی رومانه‌كه كرد. جاك كرواك یهكێك له‌سه‌رده‌مدارانی به‌ره‌ی (بیت)ی ئه‌مریكایه .به‌ره‌یه‌ك ك���ه‌دوای ش��ه‌ڕی جیهانی‌و لهساڵی 1950له‌ئه‌مریكا پێكهات .له‌نیشان ه
سه‌ره‌كییه‌كانی ئهم به‌ره‌یه ئاكارشكێنی كۆمه‌اڵیه‌تی ،باوه‌ڕی‌و جنسی ،دژایه‌تی لهگهڵ بههاو ب��اوه‌ڕ‌ه عورفییه‌كانی كۆمه‌ڵگاو ح �ه‌ز به‌شیعرو مۆزیك‌و ئه‌زموونی ماده سڕكه‌ره‌كان‌و هتد ...و دژ به‌جوڵه‌بوونه .جاك كرواك وێڕای چهند كهس له‌هاوڕێیانی نزیكی خۆی وهكو نیل كێسدی ،ئالن گینزبێرگ‌و ویلیام ئێس .بوروز كه‌زۆربه‌ی كاته‌كان سه‌رقاڵی خۆشگوزه‌رانی‌و خوێندنه‌وه‌ی شیعر ،ك��ات��ب �هس �ه‌رب��ردن‌و س�ه‌ف�ه‌رو تهنانهت بهكارهێنانی ماده‌سڕكه‌ره‌كان ب��وون له‌گرنگترین سیماكانی نه‌وه‌ی بیتی ئه‌مریكان .له‌راستییدا بۆ یه‌كه‌مین جار بهكارهێنانی وشه‌ی (بیت) لهالیهن جاك كرواكه‌و‌ه بوو كه‌بۆ باسكردن‌و باسیاری ژیان‌و ههڵسوكهوتی هاوڕێیانی كه‌ڵكی لێوه‌رگرت .ههر ئهمهش بووه هۆی ئهوهی دوای باڵوبوونهوهی رۆمانی (ل �ه‌ج��اده) لهساڵی 1957زۆرب��هی ره‌خنه‌گه‌رانی ئه‌ده‌بی‌و رۆژنامه‌وانان ی داوایان له‌جاك كرد كه لهسهر به‌ره
بیت زۆرت���ر ب��ۆی��ان ب��دوێ��ت‌و قسه‌و باسیان بۆ بكات .به‌ره‌یه‌ك كه‌دواتر ئیلهام به‌خشی زۆر له‌هونه‌رمه‌ندان‌و ی نووسه‌رانی ئه‌مریكایی بوو و كه‌سانێك وهك ریچارد براتیگان ،باب دیالن‌و چارلز بوكۆڤسكی شه‌یدای خۆی كرد. باب دیالن لهسهر رۆمانی جاد‌ه ده‌ڵێت: “ژیانمی وهكو ژیانی ههموو خه‌ڵكانی دیك ه گۆڕی”. له‌جاده ،رۆمانێكه كه به‌شێك له‌ژیانی ج��اك ك��رواك له‌ساڵه‌كانی 1947تا ،1950ده‌گرێته به‌ر .سااڵنێك كه‌كرواك هه‌رچه‌ند ه بێ پاره‌یه‌و ن�ه‌داره ،بهاڵم لهگهڵ هاوڕێكانی خۆی كاتێكی زۆر ته‌رخانده‌كات ب��ه‌راب��واردن‌و هاوكات بڕیار ده‌دات كه‌پانایی‌و درێژایی واڵت ه یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا بپێوێت. س��ااڵن��ی ن��ێ��وان 1947ت����ا 1950بۆ كرواك زۆر گرنگ بوو ،بههۆی ئهوهی هاوكات ه لهگهڵ ئاشنابوونی كرواك به‌كه‌سایه‌تییه‌ك بهناوی نیل كێسدی كه‌دواتر هاوڕێی زۆر نزیكی كرواك
ده‌بێت‌و ههر بههۆی نیله‌و ه به‌شێكی دیك ه له‌ژیانی كرواك كه‌هه‌مان سهفهر بۆ رۆژئاواو رۆژهه‌اڵته ،شكڵ ده‌گرێت‌و ن��اوی دهن��ێ “ل �ه‌ج��اده” .راستییه‌ك ه ئه‌مه‌ی ه كه‌پێش له‌جاك كرواك دهبێ باسی نیل كێسدی بكرێت .هه‌رچه‌ند خۆی نووسه‌رێكی به‌ناوبانگ نهبوو، بهاڵم توانی كاریگهری لهسهر چهند ك���هس ل��هن��ووس��ه‌ران��ی به‌ناوبانگی ئهمریكی دابنێت‌و هاوڕێیه‌تی لهگهڵ كرواك بوو بههۆی نووسینی رۆمانی “له‌جاده” .كرواك له‌سه‌ره‌تای الپه‌ڕه‌ی ل��ه‌ج��اد ه ل��هس��هر نیل كێسدی ك ه له‌رۆمانه‌كه‌ی ن��اوی (دی��ن مۆریاتی) لێناوه ،قسه‌ده‌كات‌و دهڵێ به‌هاتنی دین موریاتی به‌شێك له‌ژیانم ده‌ستیپێكرد كه‌ده‌توانین ناوی بنێین ژیان له‌جاده. نیل كێسدی كێ بوو؟ نیل كه‌هه‌مان كه‌سایه‌تی دین مۆریاتی نێو رۆمانی “له‌جاده“یه‌و وێنه‌كه‌شی لهگهڵ كرواك لهسهر به‌رگی كتێبهكه هاتووه ،الوێكی پڕ وز ه بووه كه‌كه‌سانێكی زۆر له‌نه‌وه‌ی بیتی شه‌یدای خۆی كرد .ئلن گینزبرگی شاعیر عاشقی بوو كه‌ته‌نانه‌ت كاریان به‌پێوه‌ندی جینسی كێشرا .نیل ته‌مه‌نی بیست‌و ی�هك س��ااڵن ب��وو كه لهگهڵ كرواك ئاشنا بوو .لهتهمهنی ده‌سااڵن دایكی ل�ه‌ده‌س��ت��داو به‌رپرسیاریه‌تی ك �هوت � ه ئه‌ستۆی ب��اوك��ی كهئهویش ه�هم��وو ك��ات س �ه‌رخ��ۆش ب��وو .نیل لهتهمهنی الویدا كوڕێكی شه‌ڕانگێز بوو و چهندین جار بههۆی شه‌ڕو تهنانهت دزیكردن ره‌وانه‌ی ناوه‌ندی چاكسازیو بارهێنان ك��را .ته‌مه‌نی چوارده‌ساڵ ب���وو ك��ه ب��هه��ۆی دزی��ن��ی س �هی��اره ده‌ستگیركرا .ل�هپ��ان��زده‌س��ااڵن دزی له‌دوكانه‌كان ده‌كردو بوو به‌شازده‌ساڵ بوو به‌ده‌ستبڕێكی لێهاتوو .لهتهمهنی ه��ه‌ژده‌س��ااڵن خرایه زی��ن��دان‌و ی��ازده مانگ ده‌ستبه‌سه‌ركرا ،دوای ئازادبوونی له‌زیندان هاوسه‌رگیری كردو له‌نیویۆرك بوو ك ه لهگهڵ ئلن گینزبێرگ ئاشنا بوو. نیل كێسدی له‌رێگه‌ی ئالن گینزبرگه‌و‌ه لهگهڵ جاك كرواك ئاشنابوو و دواتر دۆستایه‌تیه‌كی زۆری��ان پێكهوه بوو كه‌ئه‌م دۆستایه‌تییه الیه‌نێكی تریشی به‌خۆو ه گرت.رۆحیه‌تی نیل كێسدی كاریگهری زۆری بوو لهسهر كرواك تا ئهو جێگایه‌ی له‌مانگی یه‌كی 1947بۆ یه‌كه‌مین جار بڕیاریدا لهگهڵ هاوڕێیانی ل�ه‌رۆژه�ه‌اڵت��ی ئه‌مریكا بۆ رۆژئ���اوای ئ �هم واڵت��ه سهفهر بكات .ه �هر لهم سه‌فه‌ره‌دای ه كه‌رۆحیه‌تی سه‌ركه‌شی ج��اك‌و ه��اون�ه‌وه‌ك��ان��ی درده‌ك��هوێ��ت. جاك دوای گهڕانهوه له‌نیویۆرك دوو ساڵ دواتر سهفهر دهكات بۆ رۆژئاواو سهفهری سێیه‌می لهساڵی 1950بۆ
باشووری ئه‌مریكا به‌تایبه‌ت مه‌كسیك ده‌بێت .لهم نێوه‌دا دۆستایه‌تی جاك‌و نیل توشی ئاڵوگۆڕی نوێ ده‌بێت .ههر كامیان بۆ ماوه‌یه‌ك هاوسه‌رگیر دهكهن، تهنانهت نیل هاوكات دوو هاوسه‌ر ده‌گرێت‌و هه‌مان كاتیش لهگهڵ ئالن گینزبرگ پێوه‌ندی ههیه .سه‌ره‌نجام له‌كۆتایی یهكێك له‌سه‌فه‌ره‌كاندا، جاك ك��رواك توشی نه‌خوشی دهبێ، بهاڵم نیل به‌جێیدێڵێت‌و به‌شوێن ژیانی دهك �هوێ��ت .ب �هاڵم بۆ جارێكی دیك ه له‌نیویۆرك دیسان یه‌كتر ده‌گرنه‌و‌ه .ل �ه‌ج��اده له‌كۆتاییدا ب �هم رسته‌ی ه كۆتایی پێ دێت“ :بیر له‌دین موریارتی (نیل كسدی) ده‌كه‌مه‌وه ،بیر له‌دین ی موریارتی ده‌كه‌مه‌وه ،بیر لهو باوكانه كه‌هیچ كات نه‌ماندۆزینه‌وه .بیر له‌دین موریارتی ده‌كه‌مه‌وه”. جاك كراواك رۆمانی “له‌جاده“ی به‌سێ هه‌فته نووسی ،بهاڵم نۆ ساڵی پێچوو تا رۆم��ان�هك�هی چ��اپ‌و ب�ڵاوك��ردهوه. به‌كه‌سایه‌تییه‌كانی ل��هس��ه‌ره‌ت��ادا چیرۆكه‌كه‌ی نێوی راستهقینهی نا، ب��هاڵم دوات���ر نێوه‌كانی گ��ۆڕا”،س��ل پ��ارادای��س” له‌جێی ن��اوی خۆی دانا، “دین موریارتی” به‌جێی نیل كێسدی‌و “كارلۆماركس”ی به‌جێی ئالن گینزبێرگ دان����اوه .رۆم��ان�هك� ه لهساڵی 1957 ب�ڵاوب��ووه‌وه‌و سه‌رنجی ره‌خنه‌گرانی ئ �ه‌ده‌ب��ی راك��ێ��ش��ا .ن��ی��وی��ۆرك تایمز چاپه‌كه‌ی به‌كاره‌ساتێكی میژوویی ناوبردو خێڵێكی زۆر له‌هه‌واڵنێران‌و رۆژن��ام �هوان ره‌وان��هی بینینی كرواك كران. ب�ڵاوك��ردن��ی “ل���ه‌ج���اده” له‌ئه‌مریكا ده‌نگوهه‌رایه‌كی زۆری لێكه‌وته‌وه. ی بیتی كه‌كرواك وینه‌ی ناباوی به‌ره له‌رۆمانی “له‌جاده” هێنابووی ،دژی ی ئه‌مریكا دون��ی��ای كۆنسێرڤاته‌كان له‌ساڵه‌كانی 1950بوو و زۆر كه‌سی ت���ووڕه‌ك���رد .ب��هاڵم دژه ئ��هم ك��اره نامۆیه‌ی ك��رواك ،الوه‌ك��ان به‌تایبه‌ت (هیپی)یه‌كانی شه‌یدای خۆی كرد. ی ئ �هم رۆم��ان� ه بوو ستایلی نووسین ی بههۆی ئ��هوهی بۆچوونی جیاواز ل��ێ ب��ك�هوێ��ت�هوه ل �هن��او ن��ووس��ه‌ران‌و ره‌خنه‌گرانی ئه‌ده‌بیدا .ترۆمه‌ن كاپوتی ده‌ڵێت“ :كارێك كه‌كرواك ده‌یكات نووسین نییه ،تایپكردنه ”.بهاڵم پاش م��اوه‌ی �هك “ل �ه‌ج��اده” ب��وو به‌یه‌كێك له‌پڕخوێنه‌رترین رۆمانه‌كانی ئه‌مریكا. ی رۆمانێك كه‌ئیستاش سااڵن ه ژمارهیهك ی ی لێ چاپ دهكرێت ،له‌ناو گه‌نجاكان زۆر ئه‌مریكاشدا زۆر خۆشه‌ویسته .ئهمهش ی ئهم رۆمان ه زیاتر ی ئهوه بووه به‌هۆ له‌ناو ئه‌مریكاییه‌كاندا خوێنه‌ری ههبێت، نهك دهرهوهی ئهمریكاو واڵتانی تر.
“من نامهه‌‌وێ لهپێش ئهوهی هه‌‌ناره‌‌كانی ئهم شیعره بگه‌‌ن ،سێوه‌‌كانی ماڵی رۆیا داوه‌‌رێنن” شار ئاشقه، شار شعووری واڵتێكی ژێر قه‌‌چه‌‌یه، سه‌‌فه‌‌رییه، عه‌‌تا جه‌‌ماڵی ده‌‌ڕواو ده‌‌ڕوا، من نامهه‌‌وێ لهپێش ئهوهی هه‌‌ناره‌‌كانی ئهم شیعره بگه‌‌ن، كات كاتی سه‌‌فه‌‌ره‌‌و له‌‌دووره‌‌وه هه‌‌واڵی شار دهگاته گوێم، سێوه‌‌كانی ماڵی رۆیا داوه‌‌رێنن! سهفهری شار بهرهو شار به‌‌ده‌‌ری گومان، سه‌‌فه‌‌رت خێر! شار كارژۆله ئاشقێكه‌‌و زه‌‌نگوڵه‌‌كه‌‌ی گه‌‌ردنیشی، هه‌‌ناسه‌‌كانی هه‌‌اڵڵ‌ه به‌‌پڕتاو دێن، كاروان كاروان كاتی سهفهر ئه‌‌خاته بیر شار ده‌‌یهه‌‌وێ لهپێش ئهوهی گه‌‌رووی بگرن ئه‌‌مجاره‌‌یان شار سهفهری واڵتێكه، سه‌‌فه‌‌ره‌‌كه‌‌ی دهست پێبكات، میوه‌‌كانی هه‌‌قیقه‌‌تی پێگه‌‌ییون، رۆیا ئیزنی بده بڕوات، ماچه‌‌كانی وهك باڵنده باڵ ده‌‌گرن‌و كاڵوڕۆژنه‌‌ی ماڵه‌‌كه‌‌تی لێبكه‌‌وه، بهسهر شانی په‌‌پووله پاییزه‌‌كاندا، ئهو ده‌‌یهه‌‌وێ له‌‌سنگته‌‌وه تێپه‌‌ڕ ببێت، بۆ میعراجی سینه‌‌ی سپی ناسكترینی رۆیاكان سه‌‌فاو مه‌‌روه‌‌ی گومانی تۆ ،هه‌‌قیقه‌‌تێكی له‌‌بند‌ا ده‌‌ستنوێژی ئه‌‌شق ههڵدهگرن. لێگه‌‌ڕێ با سه‌‌فه‌‌ره‌‌كه‌‌ی دهست پێبكات شار ئاشقه لێگه‌‌ڕێ با... شار گۆرانیی مه‌‌مله‌‌كه‌‌تێكی مردووه چ گومانێكی خه‌‌سته رۆیا! شار شینگێڕی واڵتێكی بێ رۆیایه، خۆزگه هه‌‌قیقه‌‌ت بوونی با قه‌‌د له‌‌قه‌‌دی پیره دارێك ئه‌‌هاڵێنێ‌و هاوار ئه‌‌كات: چاوی با، ئهی داره كۆنه ساڵه‌‌كه‌‌ی واڵتی سوور، ل�ه چرچی ده‌م��وچ��اوت�هوه ههتا خاڵی ن�ێ��وان سینگت ده‌ب��ێ چهند ساڵ دهستی با، باڵی باو ئه‌‌شق بمرێ!؟ شاریش هه‌‌ناسه‌‌یه‌‌ی مابا! ئه‌‌بێ چهند ساڵ چاوی شینی رۆیاكانم سوور هه‌‌ڵگه‌‌ڕی!؟ چ گومانێكه هه‌‌قیقه‌‌ت! ئه‌‌بێ رۆحی چهندین ئاره‌‌ش باڵ بگرێت‌و به‌‌ده‌‌ریاكاندا تێپه‌‌ڕێ!؟
“س� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �ه‌ف� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �هر”
دهستوور ،ژماره ( ،)49سێشه‌ممه2010/9/15 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
18فه‌رهه‌نگ
رووبه‌ڕووبوونه‌وه ی زانست‌و مه‌عنه‌وییه‌ت
ئا :سووسه‌ن ئه‌بووبه‌كر كورته‌فیلمی "م��ن خ���ودام ،ئافرێنه‌ری ئێوه" ده‌یسه‌لمێنێت بۆچی كیشلۆفسك ی یه‌كێكه له‌گه‌وره ده‌رهێنه‌ره‌كانی مێژووی سینه‌مای جیهان .كیشلۆفسكی ههموو كات له‌فیلمه‌كانیدا زیاتر الیه‌نه مرۆییه‌كان ده‌خاته‌ڕوو .گرنگی كاری ده‌رهێنه‌ری ئهم فیلمه ئ �هو كاته ده‌رده‌ك���هوێ كه‌بزانین ده‌رهێنه‌ر ئ�هم فیلمه‌ی بۆ ته‌له‌فیزیۆن دروس��ت��ك��ردووه .ته‌له‌فیزیۆن ئامرازێكی راگهیاندنه كه‌ده‌یه‌وێ الیه‌نێكی ساده‌ی مرۆڤه‌كان بخاته‌ڕوو و كه‌متر به‌ها به‌قوواڵیی ده‌روونی مرۆڤه‌كان ده‌دات ،بهاڵم روانگه‌ی كیشلۆفسكی لهم فیلمه‌دا به‌پێچه‌وانه‌وه ده‌بینین ،كیشلۆفسكی ده‌په‌رژێته سهر یهكێك له‌ده‌روونیترین پرسه مرۆییه‌كان، واته باوه‌ڕو ئیمان .فیلم به‌سه‌رهاتی باوكێكه كه لهگهڵ منداڵه‌كه‌یدا له‌شوقه‌یه‌كدا دهژی. ههر له‌سه‌ره‌تای فیلمه‌كه‌وه له‌ته‌نیشت ئهم دووكه‌سداو شان به‌شانی ئهم دووكه‌سه هێزێكی سه‌رترو گه‌وره‌تر رۆڵده‌گێڕێت: كۆمپیوته‌ر .پ��اول داوا له‌باوكی دهكات وه‌اڵم��ب��دات��هوه ب�هپ��رس��ی��ارێ��ك�یو دوات��ر ده‌ستبه‌جێ ده‌ڕواته پشت كۆمپیوته‌ره‌كه‌ی‌‌و وه‌اڵمی پرسیاره‌كه‌ی ده‌دۆزێته‌وه .كه‌دواتر كوڕه منداڵه‌كه سه‌گێكی مردوو له‌ده‌ره‌وه‌ی ماڵه‌كه‌یان ده‌بینێت ،كۆمهڵێك پرسیار له‌باوكی ده‌پرسێت دهربارهی مه‌رگ .مه‌رگی سه‌گه‌كه وای لێده‌كات پرسیاربكات دهربارهی بوون‌و ژیانی خۆی .ئهو كه تائێستاو تا به‌ر له‌مه وه‌اڵمی ههموو پرسیاره‌كانی له‌رێگای كۆمپیوته‌ره‌وه وه‌رگ��رت��ووه ،ب��ڕی��ارده‌دات وه‌اڵمی ئهم پرسیاره لهالی باوكی وه‌رگرێت. باوكیشی سه‌ره‌تا ده‌ستده‌كات به‌هۆكاره پزیشكییه‌كانی م��ه‌رگ‌و ئ�هو هۆكارانه‌ی له‌باری پزیشكییه‌وه ده‌بنه هۆی مه‌رگ. ب �هاڵم پ��اول رازی نابێت .ئ�هو ناتوانێت پرسی مه‌رگ وهك پرسیاره‌كانی بیركاری وه‌رگرێت .بێ وه‌اڵم مانه‌وه‌ی پرسیاره‌كه‌ی دهربارهی مه‌رگ ،واده‌كات گومانی ههبێت دهربارهی ژیان‌و بهشێوهیهكی گوماناویش
له‌ژیان بڕوانێت. ل �ه‌راس��ت��ی��دا ئ���هم م��ن��داڵ �ه دهی���هو ێ به‌تێگه‌یشتن له‌مه‌رگ ،ده‌ركێكی دروست‌و ته‌واوی له‌ژیان ببێت .ئهو تێناگات بۆچی مه‌رگیش وهك پرسیاره ئاڵۆزه‌كانیتر ناكرێ وه‌اڵمبدرێته‌وه‌و پرسیار دهربارهی مه‌رگ بێ وه‌اڵم ده‌مێنێته‌وه .پاول گێڕانه‌وه‌یه‌كیتر ده‌بیستێت دهربارهی مه‌رگ‌و ژیان .پووری پاوڵ كه كهسێكی ب��اوه‌ڕداره ههوڵدهدات برازاكه‌ی لهگهڵ چه‌مكی خ��وداو ب��اوه‌ڕدا ئاشنابكات .پووری پاوڵ ده‌یه‌وێ وێنایه‌كی ئارام له‌خودا بدات به‌ده‌سته‌وه به‌شێوه‌یه‌ك كه‌پاوڵ هه‌ستی پێ بكات .ههر بۆیه ئهو ك��ات�هی وه‌س��ف��ی خ��ودا دهك���ات ب��ۆ پ��اوڵ ده‌ڵێت " :ئهگهر ب��اوه‌ڕت ههبێت ،خودا ههیه ،ههر به‌م ساناییه ".سه‌یر ئهوهیه پاوڵ بهپێی ئامۆژگارییه‌كانی باوكی كه كه‌سێكه ب��اوه‌ڕی به‌زانست ههیه ،وریایی مرۆڤه‌كان به‌گه‌وره‌ترین پێوه‌ر دهزانێت بۆ دادوه‌ری��ك��ردن دهرب��ارهی مرۆڤه‌كان‌و ئهو كاته‌ی پووری وێنه‌ی قه‌شه‌یه‌كی پێ نیشانده‌دات ،ده‌پرسێت" :وریاییه؟" باوكی پاوڵ كه‌سێكه باوه‌ڕی به‌زانست ههیهو زانست باوهڕه .ئهو الی وایه ده‌كرێ ه�هم��وو الیه‌نه‌كانی ژی��ان ب��دۆزرێ��ت �هوه. ئه‌ڵبه‌ت وێنای باوكی له‌زانست بهپێی ئهو به‌رژوه‌ندییانه‌یه كه‌زانست ده‌یگه‌یه‌نێته م���رۆڤ .ئ��هو الی��وای��ه زان��س��ت ئ �هوهن��ده له‌خزمه‌تی مرۆڤدایه كه‌رزگاری بۆ مرۆڤ به‌رهه‌مدێنێت لهسهر زه‌وی .ئهو ئهوهنده دڵنیایه له‌راستبوونی ،روانگه‌كانی كێشه‌یه‌ك له‌وه‌دا نابینێت كوڕه‌كه‌ی بڕواته كه‌نیسه‌و وانه‌ی ئایینی بخوێنێت .ره‌نگه لهبهر ئهوه بێت كه‌پێیوایه سه‌ره‌نجام پاوڵیش وهك ئهو باوه‌ڕ به‌زانست دێنێت. پ��اوڵ دهی��هوێ لهسهر ئهو ده‌ریایه‌ی نزیك شوقه‌كه‌یانه سكه‌یت بكات .باوكی به‌كۆمپیوته‌ر به‌راوردیده‌كات ئهگهر كه‌سێك كه‌سێ ئه‌وه‌نده‌ی پاوڵ قورسبێت‌و لهسهر ده‌ری��اك��ه سكه‌یت ب��ك��ات ،سه‌هۆڵه‌كه ناشكێت .به‌مه‌شه‌وه ئهو شه‌وه ده‌ڕوات�ه س�هر ده‌ری��اك �هو سه‌هۆڵه‌كان‌و پته‌وییان تاقیده‌كاته‌وه .ئ �هم دیمه‌نه ده‌رخ��هری گومانی ئهوه به‌كۆمپیوته‌رو باس له‌عه‌شقی ئ���هو دهك����ات ب��ۆ م��ن��داڵ��هك��هی .رۆژی به‌ڵێندراو ده‌گات .ئهو رۆژه‌ی له‌روانگه‌ی كیشلۆفسكییه‌وه بڕیاره هێزی خۆی نیشانی باوكی پاوڵ بدات .پاوڵ بۆ سكه‌یت ده‌ڕواته سهر ده‌ریاكه‌و سه‌هۆڵه‌كه ده‌شكێ‌‌و پاوڵ ده‌خنكێت .لهم دیمه‌نه‌دا گۆڕانی ده‌روونی باوكی پاوڵ ده‌بینین له‌ره‌وتی ئهم رووداوه مه‌رگهێنه‌ره‌دا .كه‌پێی دهڵێن سه‌هۆڵی ده‌ری��اك�ه شكاوه ب�هو پ �ه‌ڕی دڵنیاییه‌وه ده‌ڵێت قه‌ت شتی وا نابێت ،مومكین نییه. ب��اوه‌ڕی ئهو به‌زانست‌و كۆمپیوته‌ره‌كه‌ی وای لێده‌كات تهنانهت ب��اوه‌ڕ به‌ده‌نگی ئۆتۆمبێلی ئاگركوژێنه‌وه‌و ئێمێرجنسی نهكات .ئهو باوه‌ڕه‌ی ئهو به‌زمانی وێنه‌یی زۆر ج���وان له‌فیلمه‌كه‌دا ن��ی��ش��ان��دراوه. ئاهه‌نگی فیلمه‌كه به‌ره‌به‌ره توندو توندتر ده‌بێت .دراوسێكه‌یان كه‌هێشتا منداڵه‌كه‌یان
كه‌نی ئهمین گه‌ریگالنی
نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه به‌په‌له له‌پێپلیكانه‌كانه‌وه داده‌گ�ه‌ڕن�ه خ��واره‌وه ،ب�هاڵم باوكی پاوڵ ك �هب��اوه‌ڕی به‌زانست‌و كۆمپیوته‌ره‌كه‌ی ههیه ،زۆر له‌سه‌رخۆ به‌بااڵره‌و(مه‌سعه‌د) ه‌كه‌دا سه‌رده‌كه‌وێ بهوهی بڕواته‌وه ماڵه‌وه. تێپه‌ڕینی ك��ات‌و ئهو شتانه‌ی ده‌یبینێت سه‌ره‌نجام پێی ده‌سه‌لمێنێت كه‌سه‌هۆڵه‌كه شكاوه .لێره بهدواوه ته‌قینه‌وه‌ی ده‌روونی ئهو ده‌بینین .ئهو باوه‌ڕی خۆی به‌زانست له‌ده‌ستده‌دات‌و له‌ساتێكدا كه‌هه‌ست بههیچ پاڵپشتێك ناكات له‌سووچی ماڵه‌كه‌ی خۆیدا داده‌نیشێت .باوه‌ڕی ئهو به‌زانست به به‌های له‌ده‌ستچوونی گیانی كوڕه‌كه‌ی ته‌واوبووه. دوای ئهوهی الشه‌ی كوڕه‌كه‌ی ده‌بینێت‌و دڵنیاده‌بێت له‌مه‌رگی كوڕه‌كه‌ی ،ده‌ڕواته كه‌نیسه‌و ت��ووڕه‌ی��ی خ��ۆی نیشانده‌دات‌و لێره‌دا زۆر جوان باوه‌ڕی ئهو بهخودا به‌وێنا كێشراوه .له‌الیه‌كه‌وه باوه‌ڕی بهخودا ههیهو له‌الیه‌كی تره‌وه تووڕه‌یه لهوهی بۆچی به‌م شێوه تاڵه سزای داوه. كورته فیلمی "من خ��ودام ئافرێنه‌ری ئێوه" زیاتر له‌فیلمه‌كانی تری كیشلۆفیسكی روانگه‌ی میتافیزیكی تێدا ده‌بیندرێ .ئهم دهرهێنهره پۆڵه‌نداییه هه‌رچه‌ن هه‌وڵیداوه فیلمه‌كانی له‌چوارچێوه‌ی چیرۆكه ساده‌كان له‌ژیانی خهڵكی ئاسایی دروستبكات، ب �هاڵم هه‌وڵیداوه تهنها نه‌په‌رژێته سهر الیه‌نی فیزیكی بوونی كه‌سه‌كان‌و باس له‌میتافیزیكی ده‌روون��ی ئهوانیش بكات. ئهم روانگه میتافیزیكه لهم فیلمه‌دا زۆر به‌رچاوتره له‌روانگه‌ی میتافیزیكی له‌فیلمی 10فه‌رمان كه ده كورته فیلمه .فیلمه‌كانی 10فه‌رمان بهپێی ده فه‌رمانی موسای پێغه‌مبه‌ر سازكراون‌و به‌دڵنیاییه‌وه الیه‌نی ئه‌خالقی تێیاندا ره‌نگدانه‌وه‌ی ههیهو ئهوه شتێكی سروشتییه .بهاڵم هونه‌ری ده‌رهێنه‌ر ل��ه‌وه‌دای��ه مانایه‌كی ق��وڵ ده‌به‌خشێت به‌هه‌ركام لهم فه‌رمانانه كه له‌رسته‌یه‌كدا كورتكراونه‌ته‌وه ،بهاڵم له‌هه‌مانكاتیشدا مانا ساده‌كه‌ی خۆیان له‌ده‌ست ن��هداوهو زۆر ئاسان ده‌كرێ لێیان تێ بگه‌یت. ی ئێوه" "م��ن خ���ودام ،ئ��اف��رێ��ن�هر ی ئیبراهیم‌و ئیسماعیل. ئاماژه‌ی ه به‌ژیان ب�هو جیاوازییه‌و‌ه ل��ێ��ره‌دا پ��اوڵ ده‌بێت ی باوه‌ڕ بهخودا بێنێت. ی ههتا باوك به‌قوربان ی ئهو ی ئهوه ئهم جیاوازیی ه ده‌بێت به‌هۆ ی 1980له‌پۆڵه‌ندا ی ل �ه‌ده‌ی � ه چیرۆك ه روودهدات ،زۆر زوو لهالیهن بینه‌ره‌و‌ه ی وه‌رب��گ��ی��ردرێ .ئ��هم فیلم ه روانینێك ی ی كیشلۆفسكیی ه بۆ گرێدراوێت ره‌خنه‌گران ه ی ههموو ی ئه‌مڕۆیی به‌زانسته‌وه‌و ئهوه ژیان ژیان له‌زانستدا كورتكراوه‌ته‌وه .هه‌رچه‌ن ی ی پێشواز له‌فیلمه‌كه‌دا پ���اوڵ‌و ب��اوك� له‌زانست دهك���هنو هێشتا زان��س��ت به‌و ی ئه‌مڕۆیی نهبوو .ئهو الیوای ه شێوه‌ی ه ی ره‌ه��ا بۆ زانست گه‌رایی مرۆڤ روانیت ی كوڕه ب �هرهو له‌ناوچوون ده‌ب��ات .مه‌رگ ی ی ههموو ئهو شتان ه ئاماژه ب ه له‌ده‌ستدان ی ئه‌مڕۆدا لێیان ی ئه‌مڕۆیی له‌جیهان مرۆڤ دوورك�هوت��ووه‌ت�هوه .فیلمه‌ك ه به‌دیمه‌نێك ی ئاگرێك ل �ه‌ده‌ری��اك � ه كه‌پیاوێك ل���ه‌ال
ی گهرمبكاتهوه ی خۆ دانیشتووه ،ب �هوه ئ�هم پیاوه ه�هرچ�هن ،چهند باریتر لهم ی ێ له‌فیلمه‌كه‌دا .گه‌رما دۆخه‌دا ده‌بیندر ی زۆر ی ئاماژه‌ی ه به‌مه‌عنه‌ویه‌تێك ئاگره‌ك ه ی وارشۆدا ی 14پل ه ژێر سفر كه‌م له‌سه‌رما ك�ه‌ئ�هم مه‌عنه‌وییه‌ت ه (ئ��هم گه‌رمایه) تهنها ده‌توانێت ئهو پیاوه گهرمبكاتهوه. ی ی لهبهر ئ�هوه ی كیشلۆفسك فیلمه‌كان ی ێ له‌فیلمه‌كان قس ه ێ وهك هه‌ند نایه‌و ی لهسهر بینه‌ر زل بكات‌و به‌س كاریگه‌ر ی فیلمه‌ك ه زۆر ساده‌یه. ههیه .دیالۆگه‌كان ههروهها دیمه‌نه‌كانیشی زۆر ریالیستییه‌و ی ئ���هم دیمه‌ن ه ی ل �ه‌رێ��گ��ا كیشلۆفسك ێ كه‌سایه‌تی‌‌و ریالیستیانه‌وه‌ی ه دهی���هو ی بخاته‌ڕوو .ئهو ی كه‌سایه‌تییه‌كان ده‌روون ی ك ه ی پاوڵ‌و باوك ی كه‌كۆمپیوته‌ره‌ك ه كاره ی زانستگه‌رای ه بۆیان ناكرێت .چۆن كه‌سێك دهكرێت ههموو جیهان له‌كۆمپیوته‌رێكدا كورتبكرێته‌وه ،كه‌ته‌نانه‌ت ناتوانێت بزانێت ئهو خه‌و‌هی كه‌بینیوت ه چییه؟ دهربارهی ده‌رهێنه‌ر ی 1941 /1/27 كریستۆف كیشلۆفسك ی پۆڵه‌ندا له‌دایكبوو. له‌وارشۆ پایته‌خت ی 1970بۆ 1990یهكێك ئهو له‌ده‌یه‌كان ی ی بواره‌كان بوو له‌دیارترین ده‌رهێنه‌ران ی دۆكیۆمێنتی. ته‌له‌فیزیۆن ،سینه‌ماو فیلم ی به‌ستێن ه كۆمه‌اڵیه‌تی‌‌و ئه‌خالقییه‌كان ی هاوچه‌رخ بووه به‌ناوه‌ندو چه‌قی جیهان ی ك��اره‌ك��ان�ی ،ئ �هم ده‌ره��ێ��ن �هره ن���اودار‌ه پۆڵه‌نداو له‌به‌رهه‌مه‌كانیدا زۆر جه‌خت ی لهسهر ئهو شتان ه ده‌كاته‌وه‌و روانگه‌یه‌ك ی ه�هی� ه ب��ۆ روان��ی��ن بۆ ت��ای��ب�ه‌ت ب �هخ��ۆ دونیاو لهم باره‌وه‌ی ه یهكێك ه له‌گه‌وره‌ترین ی دون��ی��او ت��ا ئێستاش ده‌ره��ێ��ن �ه‌ره‌ك��ان � ی ئ �هو ب��واره ی گ���هوره به‌كه‌سایه‌تییه‌ك ی ی گهوره ده‌ناسرێت‌و وهك ده‌رهێنه‌رێك ی دهرك����ردووه. ی م��ۆدێ��رن ن��او سینه‌ما ی یهكێك ه له‌كه‌سایه‌تیی ه كیشلۆفسك ی ی ب��ه‌ره‌ی��هك له‌ده‌رهێنه‌ران دی��اره‌ك��ان � ی پۆڵه‌ندا كه‌به‌رهه‌مه‌كانیان ب ه سینه‌ما ی ی ئه‌خالقی" ناو ی دڵ �ه‌ڕاوك � ه "سینه‌ما ی لێده‌برێت‌و دهن��اس��رێ��ت .ئ �هو فیلمان ه ی ی سینه‌ما ی س��ان��س��ۆر ك�هه��ێ��ڵ�هك��ان� ی ی ج��ی��اواز ی به‌نیشاندان سۆسیالیست له‌نێوان تاكو ده‌سه‌اڵتدا به‌وێناده‌كێشێت. ی ی 1968كۆلێژ ی س��اڵ � كیشلۆفسك ی ی فیلم ی ته‌واوكرد‌و به‌دروستكردن سینه‌ما ی ی هونهریو سیاسی به‌مه‌به‌ست دۆكیۆمێنت ی ی زانیاری‌‌و ئاگای ی ئاست بردن ه سه‌ره‌و‌ه ی ی سینه‌ما ی خ �هڵ��ك ك���ار ك��ۆم �ه‌اڵی �ه‌ت � ی ده‌ستپێكرد .له‌فیلم ه دۆكیۆمێنییه‌كان ی دهكرێت ئاماژه بدرێت ب ه كیشلۆفسك ی "نه‌خۆشخانه" ك ه لهو فیلمه‌دا كێشه‌كان ی خسته‌ڕوو. ی پۆڵه‌ندا ی واڵت ته‌ندرووست ی ی خۆ ی �هك �هم فیلم ه سینه‌ماییه‌كان بۆ ته‌له‌فیزیۆن دروستكرد .له‌به‌رهه‌م ه سینه‌مایه‌كانیشدا د‌وكیۆمێنت‌و هێما دیۆكیۆمێنتییه‌كان زۆر به‌زه‌قی دی��ارن‌و به‌رهه‌م ه سینه‌ماییه‌كانیشی كاریگه‌ریی ی دیۆكیۆمێنتیان له‌سه‌ره .ئهو به‌مه‌به‌ست ی ی كه‌ڵك ی رئالیست ی فیلم دروستكردن
چهند غه‌زه‌ل ئه‌سرینه مه‌ودامان كه‌نی! تاكوو شه‌ققه‌ی گه‌رمی سه‌ودامان كه‌نی؟! ئهم شه‌قامانه ههموو هه‌ستان‌ه پێ تاكوو كه‌ی دڵمان له‌خه‌ودامان كه‌نی! چاوی خۆر سیس بوو ئهوهنده چاوه‌ڕێ عه‌یب‌ه به‌خوا ههر له‌شه‌ودامان كه‌نی! ده‌مده‌مان بین با به‌عاله‌م ئاشكرا به‌سیه‌تی ئیتر له‌ڕوودامان كه‌نی! ده‌نك‌ه تۆزین پۆز ده‌مانبا بۆ سه‌ران داگه‌ڕێین چاك‌ه بهرهو دامان كه‌نی!
له‌ته‌كنیك ه دۆكیۆمێنتییه‌كان وه‌رده‌گرت. ی ی برین" ی "جێگا ساڵی 1976فیلم ی بوو ی كیشلۆفسك به‌رهه‌مهێنا كه‌یه‌كه‌م فیلم ی رئالیستییه‌و‌ه ك ه لهو فیلمه‌دا له‌روانگه‌یه‌ك ی ی كۆمپانیایه‌ك ی به‌رپه‌رسایه‌ت كێشه‌كان ی به‌وێناده‌كێشێت. ی پیشه‌ساز گ��هوره ی ی فیلم ی 1979ب�ه‌دروس��ت��ك��ردن� س��اڵ� ی میهره‌جان‌و عاشقی كامێرا سه‌رنج ی ی خۆ ی بۆ ال فێستیڤاڵ ه سینه‌ماییه‌كان راكێشا .ئهم فیلم ه جۆرێك گاڵته‌كردن ه ی ی سینه‌ماو سانسۆر .ساڵ به‌پیشه‌ساز ی دروستكرد ی كوێر" ی "به‌خت 1981فیلم ك ه لهو فیلمه‌دا ئاماژه ده‌دات ب ه به‌خت‌و ی 1984هوه ی مرۆڤایهتی .له‌ساڵ داهاتوو بۆ چهند ساڵ لهگهڵ كریستۆف پیشویچ فیلمنامه‌نووسی پۆڵه‌ندایی ده‌ستیكرد ی ی "پارێزه‌ر ی فیلم به‌هاوكاری‌‌و دروستكردن پۆڵه‌ندایی " ده‌ستپێكرد .فیلمه‌ك ه باس ی پۆڵه‌ندا ی میلیتاریز‌ه ل�هك�ه‌ش‌و ه��هوا ی 1982و چیرۆكی دهك���ات ل � ه س��اڵ � ی ی ژیان ی م��ردووه كه‌چاودێر پارێزه‌رێك ی "دێكالۆگ" ك ه بنه‌ماڵه‌كه‌یه‌تی .فیلمه‌كان ی كریستۆف پیشویچ نووسراوه، به‌هاوكار ی 10به‌شیی ه كه‌هه‌ر كۆمه‌ڵ ه فیلمێك ی به‌شه‌و 1سه‌عاته‌و باس ل ه 10فه‌رمان ی پێغه‌مبه‌ر ده‌كات‌و ئهم فیلم ه بۆ موسا ی پۆڵه‌ندا دروستكراوه .ههموو ته‌له‌فیزیۆن ی نیشته‌جێبووندا ئهم فیلم ه له‌كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك دروس��ت��ك��راوه ل �ه‌وارش��ۆ .ه �هر 10به‌شی ی ڤێنیز نیشاندراو ئهم فیلم ه له‌فێستیڤاڵ ی مۆدێرن ی سینه‌ما ره‌خنه‌گران به‌شاكار ی لهبهر ن��اوی��ان ل��ێ ب���رد .كیشلۆفسك ی گونجاو ی له‌پۆڵه‌ندا پاره ی نه‌یتوان ئهوه ی فیلمه‌كانی، په‌یدابكات بۆ دروستكردن ی ی 1992فیلم روویكرده فهڕهنساو ساڵ ی دروستكرد ی ڤۆرۆنیكا" ی دوان�� ه "ژیان ی جیهانی لێكه‌وته‌وه. كه‌ناوبانگێك ی دهكرێت ی كێشلۆفسك ی تر له‌فیلمه‌كان ئاماژه‌بده‌ین ب ه (شین ( ،)1993سپی ی شین، ( ،)1994سوور .)1994سێ فیلم ی ی ره‌نگ سپیو س��وور ك ه به‌تریلۆژیك ی ی گهوره ی ده‌زانرێت سێ فیلم كیشلۆفسك ی دون��ی��ان تا ئێستاش ك �ه‌وه‌ك سینه‌ما ی ی ئهم دهرهێنهره ژیان ی به‌رهه‌مه‌كان زۆرب ه ی ی ژیان مه‌عنه‌وی‌‌و پرس ه مه‌عنه‌وییه‌كان ی مرۆڤایه‌تی‌‌و گرنگیدان به‌و ژیان ه به‌ها ی به‌شێكن پێدراوه .عه‌شق‌و خۆشه‌ویست ی ی كه‌كیشلۆفسك لهو الیه‌ن ه مه‌عنه‌ویی ه له‌به‌رهه‌مه‌كانیدا به‌هایان پێ ده‌دات. ی شیندا ژولێت بینووش رۆڵی ژنێك له‌فیلم ی هاتوچۆ مێردو ده‌گێڕێت ك ه به‌رووداوێك ی ی له‌ده‌ستده‌دات ،ب�هاڵم ژیان منداڵه‌ك ه ی عه‌شق‌و ی ناتوانێت جێگا ن��وێ‌‌و ئ��ازاد ی بگرێته‌وه .ئه‌مه‌ی ه ئهو بار‌ه خۆشه‌ویست ی عه‌شق كه‌سه‌رده‌كه‌وێت. مه‌عنه‌ویی ه ی ئێوه‌شدا، ی من خودام ئافرێنه‌ر له‌فیلم ی پ��اوڵ بۆ پ��اوڵ واده‌ك��ات عه‌شقی باوك ی ی ئاوڕ له‌ژیان ی پاوڵ باوك ی مه‌رگ كه‌دوا ی ی له‌سه‌رما ی بداته‌وه‌و ئهو گه‌رمای ه مه‌عنه‌و سهر سه‌هۆڵه‌كدا له‌ئاگره‌ك ه ده‌كه‌وێته‌وه، هه‌مان ئهو مه‌عنه‌وییه‌ته‌یه.
هێنده ئاڵۆزین به‌ده‌م ده‌ردانه‌و‌ه دهستی خه‌م كردی به‌هه‌ودامان كه‌نی! به‌سی‌ه بادڵمان گرێده‌ین پێكهوه عال‌هم‌و ئاده‌م به‌سه‌ودامان كه‌نی! قه‌ت چرۆی زه‌رده‌م لهسهر لێوت نه‌دی هێنده بێ هه‌ستی له‌من وا مانكه‌نی! باله‌یه‌ك هاڵێن دڵ‌و دهست ،به‌رله‌وه‌ی داگرێ دیسانه خه‌ودامان كه‌نی! سه‌د شه‌وم گریان په‌ڵه‌ی داو دووری لێم چهند غه‌زه‌ل ئه‌سرینه مه‌ودامانه كه‌نی؟!
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشه‌ممه2010/9/15 ،
ی پێنجه‌م ـ به‌رامبه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پهروهرده 0533184771 ی میران ـ نهۆم ی سالم ،ته‌الر ی كوردستان ،سلێمانی ـ شاڕێ هه‌رێم
ی سول ی تێلیگراف خاوه‌نی ئیمتیاز :كۆمپانیا
سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن :ئیدریس عومه‌ر info@destur.net - 0533187811
i n f o @ d e s t u r. n e t
جێگری سه‌رنووسه‌ر :وریا حه‌مه‌تاهیر سکرتێری نووسین :شۆڕش خالید بهڕێوهبهری هونه‌ریی :لوقمان عومه‌ر
تهنیا 500كهس چوون بۆ ئاههنگهكه ی گوگوش له‌هه‌ولێر ژه‌نیار ه���هرچ���هن���ده وا ب���ڕی���ارب���وو جگه ل�هك��ۆن��س��ێ��رت�هك�هی گ��وگ��وش ،دوو كۆنسێرتی دیكه بۆ هونه‌رمه‌ندانی ف��ارس ئه‌فشین‌و سپێده‌‌و شادمێر‌و ئاندی‌و جه‌مشید به‌ڕێوه‌بچن ،بهاڵم بههۆی داخستنی سنووره‌كانی ئێران‌و نه‌فرۆشتنی بلیته‌وه ،كۆنسێرته‌كان ئه‌نجامنه‌دران‌و تهنیا 500كهسیش چوون بۆ كۆنسێرته‌كه‌ی گوگوش. سه‌لوان سه‌ناتی بهڕێوهبهری كۆمپانیای بابیلۆن به‌ده‌ستووری راگه‌یاند "بههۆی داخستنی س��ن��ووری ن��ێ��وان ئێران‌و ههرێمی كوردستانه‌وه ،خه‌ڵكێكی كه‌م له‌ئاهه‌نگه‌كه‌ی گوگوش ئاماده‌بوون، كه ژماره‌یان ده‌گه‌یشته 500كهس، له‌كاتێكدا ئێمه چاوه‌ڕێی ژماره‌یه‌كی زۆر زیاترمان ده‌كرد". وتیشی "ه �هرچ �هن��ده ب��ڕی��ارب��وو دوو كۆنسێرتی دیكه ئه‌نجامبدرێن ،بهاڵم بههۆی داخستنی سنوورو نه‌فرۆشتنی ب��ل��ی��ت��هوه ،ئ���هو دوو كۆنسێرته
دهستوور لهئهفغانستان س �هم��اك��ردن له‌‌شوێن ه گشتییه‌‌كاندا بۆ ژن��ان رێگه‌پێنه‌‌دراوه، بهاڵم ك��وڕان به له‌‌به‌‌ركردنی جلی ژنان ده‌‌توانن سه‌مابكه‌ن‌و زۆرجاریش به‌‌زۆر كاری سێكسییان لهگهڵدا دهكرێت. ی ئێستا نیوه‌ی ش�هوه ،من له‌‌ئاهه‌‌نگێك ی ژنهێنانم ،لهیهكێك له‌‌گونده‌‌كانی باكوور ئه‌‌فغانستان ،بهاڵم بوك‌و زاوا دیارنین، هیچ ژنێكیش نابینرێت ،بهڵكو تهنیا پیاوانی لێن ،ههندێكیان چه‌كیان پێیه، ههندێكیشیان حه‌شیشه ده‌‌كێشن. ی ه �هم��ووی��ان چ��اوی��ان ل �هس �هر كوڕێك پ��ازده سااڵنه ،كه س�هم��ادهك��ات‌و جلی ی ره‌ونه‌‌قداری ژنانی پۆشیوه‌و رووخسار به‌‌سه‌رپۆشێكی سوور داپۆشراوه. مه‌‌مكی دهس��ت��ك��ردی ب��ۆخ��ۆی دان���اوهو ی پشتێنێكی به‌‌ستووه ،یهكێك دۆالر ئهمریكی داوه‌تێ‌‌و به‌‌دانی گرتوویه‌‌تی. ئهمه كلتوورێكی دێرینه ،خهڵكی پێیده‌‌ڵێن "به‌‌چه‌بازی" ،كه‌‌به‌‌واتای ده‌‌ستبازی دێت لهگهڵ كوڕانی گه‌نجدا. ی ب��ێ��زراوت��ری��ن ش��ت ئ��هوهی��ه ك��ه دوا ئاههنگهكه روودهدات ،زۆرجار كوڕه‌كان ده‌‌برێن بۆ ئوتێل‌و به‌‌زۆر كاری سێكسییان لهگهڵدا دهكرێت. ئهو كهسانهی سه‌رپه‌رشتیی ئهو كوڕ ه سه‌ماكارانه دهكهن ،زۆرجار ده‌‌سه‌اڵتدارو ی ده‌‌وڵه‌‌مه‌‌ندن ،ههندێكیان حه‌وت كوڕ سه‌ماكه‌‌ریان ههیه ،تا زیاتریان ههبێت، وات��ای ده‌‌وڵه‌‌مه‌‌ندبوونیان ده‌‌گه‌یه‌‌نێت. هه‌ندێك له‌‌كوڕه سه‌ماكاره‌‌كان ته‌‌مه‌‌نیان 12س��اڵ�ه ،زۆرج��اری��ش ه�ه‌ت��ی��ون ،یان لهخێزانێكی كه‌‌مده‌‌رامه‌‌تن. چیرۆكی ئومێد ی چه‌ندان مانگم ته‌‌رخانكرد بۆ دۆزینه‌‌وه ئهو كوڕه‌ی كه‌‌ویستی لهبارهی كاره‌‌كه‌‌یه‌‌و ه قسه‌بكات. ی ئومێد (ناوی راستهقینهی نییه) تهمهن ی پازده ساڵه ،باوكی بههۆی ته‌‌قینه‌‌وه مینه‌‌وه له‌‌گێڵگه‌یه‌‌كدا گیانی له‌‌ده‌‌ستداوه، ك���وڕی گ���ه‌وره‌ی م��اڵ �ه ،ك���اری ئ�هوهی�ه چاودێری دایكی بكات (سواڵده‌‌كات لهسهر شهقامهكان) لهگهڵ دوو برا گه‌نجه‌‌كه‌‌یدا. ئومێد وت �ی "لهتهمهنی ده ساڵییه‌‌و ه ی ده‌‌ستمكردووه به‌‌سه‌ماكردن له‌‌ئاهه‌‌نگه‌كان ی بوك‌و زاوادا ،دوای ئهوهی باوكم كۆچ
دوایی كرد". ئهوهشی وت "ئێمه برسی بووین ،هیچ رێگه‌یه‌‌كی ترم نهبوو ،زۆرجار ده‌‌خه‌وتین به‌‌سكی برسییه‌‌وه ،كاتێك سه‌مامكردوو ه له‌‌ئاهه‌نگه‌كاندا ،دوو دۆالر یان هه‌ندێك برنجم ده‌‌ستكه‌‌وتووه". ی لێمپرسی چی ڕوودهدات دوای ئهوه خهڵك ده‌‌تبه‌‌ن بۆ ئوتێله‌‌كان ،ئومێد سه‌ری داخست‌و بۆ ماوهیهكی زۆر بێده‌‌نگ بوو. دواتر وتی شه‌‌وانه دوو دۆالری ده‌‌درێتێ، زۆرجاریش به‌‌زۆر كاری سێكسی لهگهڵدا دهكرێت. لێمپرسی بۆچی داوای هاوكاری له‌‌پۆلیس ناكات ،وت�ی "ئ��هوان زۆر دهس �ه‌اڵت��دارو ده‌‌وڵه‌‌مه‌‌ندن ،لهبهرئهوه پۆلیس ناتوانێت هیچ ئیجرائاتێكیان لهگهڵدا بكات". دایكی ئومێد لهتهمهنی 30ساڵیدایه،
ئه‌نجامنه‌دران". كۆنسێرته‌كه‌ی گ��وگ��وش له‌سێیه‌م رۆژی جه‌ژندا له‌شارۆچكه‌ی عه‌نكاوه ئه‌نجامدرا. پێشتریش‌و له27ی ئازاری رابردوودا، كۆمپانیای بابیلۆن ئاهه‌نگێكی بۆ هه‌ریه‌ك له‌گۆرانیبێژانی فارس ئیبی‌و ل�هی�لا ف��روه �هر له‌هه‌ولێر س��ازك��رد، كه ژم��ارهی�هك�ی زۆر گهشتیاران بۆ ئهو ئاهه‌نگه له‌ئێرانه‌وه سهردانی ههرێمی كوردستانیان كردو وهك بهڕێوهبهری كۆمپانیای بابیلۆن ئاماژه‌ی پێده‌دات 15هه‌زار كهس به‌شداریی ئهو كۆنسێرته‌یان كردووه. كۆمپانیای بابیلۆن چه‌ندان كۆ نسێر ت‌و ئاهه‌نگی بۆ
كوردستان ئه‌نجامداوه، له‌وانه ئیلیساو نه‌جوا ك�����ه‌ره‌م‌و وه‌دی���ع س���اف���یو ش���ه‌زا حه‌سون‌و موعین ئ��هس��ف��ه��ان��یو جه‌مشید.
گۆ ر ا نیبێژ ا نی ب���ی���ان���ی ل��هه��ه‌رێ��م��ی
بهاڵم قژی سپیو رووخساری چرچ بووه، بۆیه ل �ه 50س��ااڵن دهچێت ،وت�ی تهنیا نیو كیلۆ برنج‌و چهند پیازێكیان ههیه بۆ نانخواردنی ئ��ێ��واره ،رۆن��ی چێشت لێنانیشیان نهماوه. ئهو دهزانێت كوڕه‌كه‌ی له‌‌ئاهه‌نگه‌كاندا سه‌ماده‌‌كات ،بهاڵم زیاتر بیری الی ئهوهیه بهیانی چی بخۆن ،خه‌یاڵی بهالی ئهوهدا ی ناچێت كوڕه‌كه‌ی ب�هزۆر كاری سێكس لهگهڵدا بكرێت. ی حكومهتی ئه‌‌فغانستان زۆر به‌‌كه‌‌می كار بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ئهو دیاردهیه كردووه جێگری بهڕێوهبهری پۆلیسی جۆز جان بهههموو شێوهیهك ره‌ت��ی��ك��ردهوه ئهو دی��اردهی�ه ههبێت ،ئاماژه‌ی ب��هوهدا كه نزیكهی پێنج ساڵه شتی وا رووینه‌‌داوه‌‌و ه �ه‌رك �هس��ێ��ك��ی��ش ئ���هو ك����اره ب��ك��ات، سزایده‌‌ده‌‌ن.
بهاڵم عه‌‌بدولبه‌‌كر ئوچ قون په‌رله‌‌مانتار لهباكووری ئه‌‌فغانستان وتی ئهو دیاردهی ه نهك كولتووره ،بگره ب �هرهو زیادبوون دهچێت. ئه‌‌فغانستان واڵتێكی ئیسالمییه ،پرسیارم ی له‌‌مه‌‌الی گه‌وره‌ی مه‌‌زار‌شه‌‌ریف كرد ،وت به‌‌چه‌بازی له‌‌ئیسالمدا رێگه‌پێنه‌‌دراوه‌و خراپ بهكارهێنانی منداڵه ،بهاڵم ئهو ه ههیه ،لهبهرئهوهی یاسا سه‌روه‌ر نییهو چه‌ندان ساڵه ئه‌‌فغانستان بێ یاسایه، حكومه‌ت‌و رێكخراوه‌كان‌و هاوواڵتیانیش ناتوانن مندااڵن بپارێزن. سه‌ماكا‌‌رانی ك��وڕان له‌‌ته‌‌مه‌‌نێكی زۆر گه‌نجدا هه‌ڵده‌‌بژێردرێن لهالیهن پیاوانه‌‌و ه كه پاره‌‌و خواردنیان پێده‌‌ده‌‌ن. رێ��ك��خ��راوی س �ه‌رب �هخ��ۆی م��اف�ی م��رۆڤ ی له‌‌كابوڵ ،تهنیا ڕێكخراوه ئهو كێشهیه باسكردبێت.
چیرۆك ی كوڕه سه‌ماكاره‌‌كان ی ئه‌‌فغانستان
ی شه‌‌قامه‌‌كانی ئه‌‌فغانستان پڕن له‌‌منداڵ ی ئیشكه‌‌ر ،كه پێاڵو بۆیاخده‌‌كه‌‌ن ،ده‌‌به به‌‌تاڵ كۆده‌‌كه‌‌نه‌‌وه ،سواڵده‌‌كه‌‌ن ،تهنیا لهبهرئهوهی پارهیان ده‌‌ستبكه‌‌وێت. ی چ��ووم بۆ ئاهه‌نگێكی تر لهناوچهیهك ك��اب��وڵ�ی پ��ای��ت�هخ��ت ،ك�هن��زی��ك�هی یهك ی كیلۆمه‌‌تر ل �هب��ارهگ��ا سه‌ره‌‌كییه‌‌كان ی حكومه‌‌ته‌‌وه دووره ،زابیم بینی (ناو راستهقینهی نییه) پیاوێكی تهمهن 40 ی ساڵه ،كه شانازیده‌‌كات بهوهی سێ كوڕ سه‌ماكاری ههیه. گه‌نجترینی ئهو كوڕانه‌ی سه‌ماكاری زابین ی 15ساڵه‌‌و به‌‌ته‌‌مه‌‌نترینیان 18سااڵنه ،وت "دۆزینه‌‌وه‌ی ئهو كوڕانه زۆر ئاسان نییه، بهاڵم ئهگهر بته‌‌وێت ده‌‌ستده‌‌كه‌‌وێت". زابی كاری باشی ههیهو پاره‌‌ده‌‌دات به‌‌كوڕ ه سه‌ماكاره‌‌كان ،وتی "كۆمهڵێك هاوڕێین، هه‌موومان به‌‌چه‌مان ههیه ،كۆده‌‌بینه‌‌وه‌و كوڕه سه‌ماكاره‌‌كان جلی ژنان ده‌‌پۆشن‌و دوو سێ كاتژمێر سه‌مامان بۆ دهكهن". ههروهها وتی بههیچ شێوهیهك لهگهڵ ئهو كوڕانه‌‌دا سێكسی نهكردووه ،بهاڵم دانی بهوهدا نا كه باوه‌شی پیاكردوون‌و ماچیكردوون. پێموت كه ئهو ك��ارهی ئ�هوان ده‌‌یكه‌‌ن، كارێكی نه‌‌شیاوه ،زاب�ی وتی "هه‌ندێك ی كهس حه‌زیان له‌‌شه‌‌ڕه سه‌گه ،هه‌ندێك دیكه‌‌ش ح�ه‌زی��ان ل�هش�ه‌‌ڕه كه‌‌ڵه‌‌شێره، ههموو كهس حه‌زێكی ههیه ،منیش حه‌زم له‌‌به‌‌چه‌بازییه". كاتێك ئێمه ئاهه‌نگه‌كه‌‌مان به‌‌جیهێشت، ك���وڕه‌ك���ان س���هم���ای���ان���دهك���رد‌و م���اده ی هۆشبه‌‌ره‌‌كانیان دهدا ب �هو كهسانه له‌‌چوارده‌‌وری زابی بوون. زابی كهسێكی ده‌‌سه‌اڵتدارو ده‌‌وڵه‌‌مه‌‌ند نییه ،بهاڵم سێ كوڕی سه‌ماكاری ههیه، ی زۆر كهسیش لهئهفغانستان پشتگیری ئهم كلتووره دهكهن. حكومهتی ئه‌‌فغانستان ناتوانێت ،یان وهك هه‌ندێك دهڵێن نایه‌‌وێت ئهو كێشهیه چارهسهربكات. سیستمی دادپه‌روه‌ری‌‌و یاسا لهئهفغانستان زۆر الوازه‌‌و ه���ه‌زاران م��ن��داڵ لهسهر ی شهقامهكان كاردهكهن بۆئه‌‌وه‌ی بژێوی ی ژیانیان دابینبكه‌‌ن ،لهبهرئهوه به‌‌چه‌باز به‌‌رده‌‌وامده‌‌بێت. ی رۆس����ت����هم ق���ۆب���ی ئ����هم راپ����ۆرت����ه ئامادهكردووه. لهسایتی بی بی سییه‌‌وه وه‌رگیراوه.
له‌مه‌ڵپه‌ری دهستوور نێت گه‌رماوگه‌رم هه‌واڵ‌و گۆرانكاریه نوێیه‌كان ده‌خوێنیته‌وه رۆژانی ههموو دووشه‌ممه‌یه‌ک