5 3كوردو ستهمكاری چوارشه‌ممه
2010/10/13 ( )20الپه‌ڕ‌ه نرخ ( )1000دیناره رۆژنامه‌یه‌کی سياسى گشتییه ،هه‌فتانه کۆمپانیای سولى تێلیگراف ده‌ریده‌کات
میدیای كوردی له‌به‌ر سه‌ما ،ئاگای له‌نه‌ته‌وه‌كان نهماوه
w w w. d e s t u r. n e t
به‌دران حه‌بیب :پارتی زۆر متمانه‌به‌خۆو له‌خۆڕازیی ه له‌یه‌كگرتنی گۆڕان‌و یه‌كێتیدا پارتی هه‌ر مووشی نابزوێ گۆڕان‌و یه‌كێتی هه‌ر ده‌ڵێی سێوێكن‌و كراون به‌دوو له‌ته‌وه پ.دهستوور ب��ه‌دران ئه‌حمه‌د حه‌بیب سه‌رۆكی ده‌زگ��ای ئ���اراس‌و ن��ووس��ه‌رو رۆژن��ام �هن��ووس �ی نزیك له‌سه‌ركردایه‌تی پارتی ،له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌س��ت��ووردا ده‌ڵێت ئهو هێشتا ب��ڕوای بهوه نییه گۆڕان پارتێكی جیاوازتر بێت له‌یه‌كێتی، پێشیوایه به‌تێپه‌ڕبوونی كات یه‌كده‌گرنه‌وه. به‌دران حه‌بیب ده‌ڵێت دوو حیزب ئه‌وه‌یه كه‌دوو ئایدیۆلۆجیان هه‌بێ ،یان دوو بیركردنه‌وه‌ی جیایان هه‌بێ ،یان دوو به‌رنامه‌ی دوور له‌یه‌كیان هه‌بێ .له‌دۆخی گۆڕان‌و یه‌كێتیدا ئه‌مه له‌ئارادا نییه ،وت �ی “ه �هر ده‌ڵێی سێوێكن‌و ك��راون به‌دوو له‌ته‌وه ،پاش نیشتنه‌وه‌ی كه‌فوكوڵ‌و ساردبوونه‌وه‌و هێوربوونه‌وه ،ده‌سله‌مالنه روو ده‌داته‌وه‌و له‌جارانیش باشتر ده‌بنه‌وه برا”. ب���ه‌دران حه‌بیب ب��زووت��ن �هوهی گ���ۆڕان وه‌ك ئۆپۆزیسیۆن ناناسێت ،ده‌ڵێت “ئۆپۆزیسیۆن له‌هه‌ناوی گه‌له‌وه دێته ده‌رێ ،ئۆپۆزیسیۆن ك��وڕی ش �ه‌ق��ام‌و ده‌ره��اوێ��ش��ت �هی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكه .ئۆپۆزیسیۆن ده‌رب���ڕی بێزارییه كۆمهاڵیهتیو سیاسییه‌كانه .ئۆپۆزیسیۆن
دروشمی مه‌حرومییه‌ته .ئۆپۆزیسیۆن داوای نان‌و ئازادییه .ئۆپۆزیسیۆن ده‌نگی نێرانه‌ی كۆمه‌اڵنێكی به‌شخوراوه .تكایه پێم بڵێ ئهم دۆخانه كامیان له‌پرسی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕاندا به‌ڕاست ده‌شكێنه‌وه؟”. ل���ه‌ب���ارهی ت��ێ��ڕوان��ی��ن‌و گ��وم��ان �ی به‌شێك له‌پارتی‌‌و نووسه‌رانی پارتییه‌وه سه‌باره‌ت به‌په‌یوه‌ندییه‌كانی ئێران‌و یهكێتیو گۆڕان، ده‌ڵێت یهكێتیو گ��ۆڕان دۆستایه‌تی زیاد له‌پێویستیان لهگهڵ ئێراندا هه‌یه ،پێیوایه نزیكبوونه‌وه‌كه‌ی ئهو دوو هێزه له‌سه‌رخواستی ئێرانه‌و گومانی ئینقالبكردنی بهسهر پارتیدا لێكردوون ،له‌باره‌ی كاردانه‌وه‌كانی پارتی له‌دۆخێكی وادا ده‌ڵێت “پارتی هه‌ر مووشی نابزوێ‌و مێشی میوان نابێ ،پارتی حیزبێكه له‌ته‌نگژه‌شدا ته‌رازووی بیركردنه‌وه‌ی الر نابێ‌و كۆمیدییانه هه‌ڵسوكه‌وت ناكا”. ه���ه‌روه‌ه���ا وت���ی “پ���ارت���ی حیزبێكی زۆر متمانه‌به‌خۆو له‌خۆڕازییه .پارتی هه‌ستێكی هه‌یه پێیوایه ئهو خۆی وه‌ك به‌عه‌ره‌بی دهڵێن “وحده الشریك له” ”. له‌باره‌ی داوا یاساییه‌كانی پارتی له‌رۆژنامه‌كان
ئه‌مڕۆ مه‌سه‌له ی هه‌ڵوه‌شانه‌وه ی فراكسیۆن ه ك��وردس��ت��ان��ی��ی�هك��ان ی�هك�لای��ی��دهك��رێ��ت�هوه
به‌یاسای مه‌ده‌نی عێراقی ،ده‌ڵێت “یاسای رۆژن��ام��هن��ووس��ی��ی ك����وردی ل��ه‌ئ��ه‌زم��وون‌و ت��اق��ی��ك��ردن�هوهی�هك��ی ق��ووڵ��ی رۆژن��ام �ه‌وان��ی له‌كوردستانه‌وه نه‌هاتووه .من وا ده‌زانم ئهو یاسایه كه‌له‌به‌ری زۆر تێدا هه‌یه .ره‌نگه بۆ زۆر شت پێویست بهوه بێ بۆ یاسایه‌كی تری كوردستانی یان عێراقی بچینه‌وه”. ب���ه‌ردان حه‌بیب س �ه‌رۆك �ی ده‌زگ���ای ئ��اراس داب�ه‌وه‌دا نانێت كه‌میدیای ئههلیو سه‌ربه‌خۆ له‌كوردستاندا هه‌بێت ،ده‌ڵێت میدیای ئه‌هلی دوو بنه‌وای پێویسته بۆئهوهی پێی بوترێ ئه‌هلی ،یه‌كه‌م :سه‌رچاوه‌ی پاره‌پێدانی دیار بێ ،واته دیار بێ ئهو الیه‌نه‌ی كه‌ده‌یژیێنێ كێیه‌و بۆچی ده‌یژیێنێ ،دووه‌م ده‌بێ میدیای ئه‌هلی سیاسه‌تی سه‌ربه‌خۆ له‌كاری راگه‌یاندندا بگرێته ب��ه‌رو له‌پێناو گه‌یاندنی زان��ی��اری به‌جه‌ماوه‌ر كاربكا .كه‌ئه‌م دووه نه‌بوون ،وتی “ناشێ بهو میدیایه بوترێ ئههلیو سه‌ربه‌خۆو بێالیه‌ن .ئه‌مانه‌ش هه‌ردووكیان لهكوردستانی خۆماندا له‌ئارادا نین”. ده‌قی چاوپێکه‌وتنه‌که لهالپهڕه 11-10دا بخوێنه‌ره‌وه زانیار محهمهد
ج��ێ��گ��ری س��ه‌رۆك�� ی ف��راك��س��ی��ۆن� ی گ���ۆڕان له‌په‌رله‌مان ی كوردستان رایگه‌یاند ئه‌گه‌ر پرۆژه یاسا ی ده‌سته ی هه‌ڵبژاردنه‌كان چوارشه‌مم ه له‌په‌رله‌مان ی كوردستان تێپه‌ڕێنرێت ،ئه‌وا ده‌بێت ه هۆ ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه ی ئیئتیالف ی
فراكسیۆن ه كوردستانییه‌كان. رێباز فه‌تاح له‌لێدوانێكدا به‌ده‌ستوور ی وت “ئێم ه ده‌مانه‌وێت ئه‌مڕۆ پرۆژه یاسا ی ده‌س��ت �ه ی ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن�هك��ان له‌په‌رله‌مان ی كوردستان تێنه‌په‌ڕێنرێت‌و په‌سه‌ندكردن ی دوابخرێت ،تائه‌وكاته ی كۆده‌نگی الیه‌نه‌كان ی لهسهر دروستده‌بێت”.
ه��ه‌روه‌ه��ا وت��ی “ئ �ه‌گ �هر ئ��هو كۆده‌نگیی ه دروستنه‌بێت‌و فراكسیۆن ی كوردستان ی سووربوون لهسهر تێپه‌ڕاندن‌و په‌سه‌ندكردنی، ئێمه‌ش هه‌ڵوێست ی خۆمان ده‌بێت‌و ئه‌وكات ه ئاشكرایده‌كه‌ین .ل�ه‌ب�ه‌رئ�هوه تێپه‌ڕاندن ی یاساك ه ده‌بێت ه ه��ۆ ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه ی ئیئتیالف ی فراكسیۆن ه كوردستانییه‌كان”.
“ده‌زگا ی پاراستن رۆڵ ی نابێت له‌دانان ی ئه‌ندامان ی كۆمیت ه ی ناوه‌ندی”
كۆمپانی���ای س���ولی تێلیگ���راف بۆ رۆژنامه‌وا‌نی‌و چاپ‌و باڵوكردنه‌و‌ه رۆژان ه گه‌رماوگه‌رم
ههموو رۆژانی چوارشه‌ممه‌یه‌ك
www.destur.net
رۆژان ه گه‌رماوگه‌رم
www.destur.net/yary
ههموو رۆژانی دوشه‌ممه‌یه‌ك
به‌رده‌وام ئاگاداری هه‌واڵ‌و گۆرانكارییه‌كان به له‌هه‌ركوێییه‌ك بیت
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
ده‌ست ه ی ئامار ب ه نایاسایی شێوه‌زار ی بادین ی به‌كارده‌هێنێت
زانیار محهمهد شاره‌زایانی زمانه‌وانی‌و كه‌سانی پسپۆڕ ی عێراقی ده‌گرن ره‌خنه له‌ده‌سته‌ی ئامار به‌وه‌ی له‌بری دیالێكتی سۆرانی شێوه‌زاری بادینیان به‌كارهێناوه ،دهڵێن وه‌ك ئهوه وایه نهتهوه بكه‌یت به‌دوو به‌شه‌وه ،چونكه زمانی فه‌رمی كوردی دیالێكتی سۆرانییه. ده‌سته‌ی ئاماری عێراقی له‌بانگه‌شه‌ی
ئه‌نجامدانی سه‌رژمێریی عێراقدا لهساڵی 2010له‌بری زاراوه‌ی سۆرانی ،شێوه‌زار ی بادینی به‌كارهێناوه ،ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدایه ههموو كاروباره فه‌رمییه‌كان له‌هه‌رێمی كوردستان‌و عێراقیش به‌زاراوه‌ی سۆرانی راییده‌كرێت. ره‌ئ���وف عوسمان ئ�هن��دام�ی پێشووی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق له‌لێدوانێكدا بۆ دهستوور وتی “به‌پێی دهستوور زمانی ی عێراقه ،زمانی ك��وردی ،زمانی فه‌رمی فه‌رمیی كوردیش زاراوه‌ی سۆرانییه، زاراوه‌ی سۆرانیش له‌سه‌رده‌می شێخ مه‌حموده‌وه ههبووه ،لهبهرئهوه لێره‌دا ب��اس�ی هیچ زاراوه‌ی���هك���ی دی��ك�ه جگه له‌سۆرانی له‌ئارادا نییه ،زاراوه‌ی سائیدو باو ،زاراوه‌ی سۆرانییه”. ل���ه‌ب���ارهی دان��ان��ی زاراوه‌ی بادینی له‌بری زاراوه‌ی سۆرانی له‌بانگه‌شه‌ی سه‌رژمێریدا ،ره‌ئوف عوسمان وتی “ئهو كه‌سه‌ی ئهو كاره‌ی كردووه بادینی بووهو ل���ه‌رووی س��ۆزداری��ی �هوه بۆ زاراوه‌ك���هی خ��ۆی ك��ردووی��ه‌ت��ی ،دان��ان��ی زاراوه‌ی بادینی لهو بانگه‌شه‌یه‌دا ،كێشه‌ی گهوره دروستده‌كات ،چونكه كاتێك زمان كرا به‌دوو سێ زاراوه‌وه ،واتای وایه نه‌ته‌وه‌كه‌ت كردووه به‌دوو سێ نه‌ته‌وه‌وه“. الی خۆیه‌وه محهمهد مه‌حوی مامۆستای
ئاسایش داوا لهكۆمپانیاو شوێنه گشتییه‌كان ده‌كات كامێرای چاودێری دابنێن محهمهد نه‌جیب ئ��اس��ای��ش��ی ه �ه‌ول��ێ��ر داوای ل��ه‌زۆرێ��ك لهكۆمپانیاو دوكان‌و شوێنه گه‌شتییه‌كان ده‌كات ،كه‌كامێرای چاودێریكردن دابنێن‌و ههموو مانگێكیش ریكۆردی ئهو كامێرایان ه ته‌سلیمی ئاسایش بكرێن. بهپێ زانیارییه‌كانی دهستوور ئاسایشی
هه‌ولێر داوای له‌گه‌شت ئهو كۆمپانیایان ه ك���ردووه كه‌ئۆفیسه‌كانیان ده‌كه‌وێت ه سه‌رجاده‌ی سه‌ره‌كی ،كه‌ده‌بێت كامێرای چ��اودێ��ری دابنێن‌و پ��ارهی كامێراكه‌ش كۆمپانیاك ه بیدات ،ئه‌مه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ههموو مانگێكیش ری��ك��ۆردی كامێراك ه ده‌ركه‌ن‌و ته‌سلیمی ئاسایشی بكه‌ن. عه‌قید نێروان ئه‌ژی گ��ۆران بهڕێوهبهری
هه
راگه‌یاندنی ئاسایشی هه‌ولێر له‌لێدوانێكدا بۆ دهستوور رایگه‌یاند “دانانی ئهو كامێرایان ه هه‌نگاوێكی سه‌رده‌میانه‌یه ،له‌زۆربه‌ی واڵت ه پێشكه‌وته‌وه‌كانی دونیاشدا په‌یڕه‌وه‌ی له‌م هه‌نگاوه دهكرێت ،ئهم هه‌نگاوه‌ش بۆ چاودێری شوێنه گشتییه‌كانه بۆ مه‌سه‌له‌ی ئه‌منیه‌ت”. ههروهها وتی “بۆ مه‌سه‌له‌ی كۆنترۆڵكردنی ت���اوان‌و دی���ارد‌ه دزێ��وه‌ك��ان�ه ،لهبهرئهوه ئاسایشی هه‌ولێریش ئه‌وه‌ی له‌به‌رده‌مای ه ك ه له‌زۆرترین شوێنی هه‌ولێر دایبنێت، ل �ه‌ب �ه‌رئ �هوه ئێمه داوام���ان���ك���ردووه لهو كۆمپانیایانه ،بهاڵم كارێكی سه‌پێنراویش نه‌بووه ،له‌گه ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌وانه‌ی كه‌داوامان لێكردوون خۆیان زۆر زۆریان پێخۆشبووه”.
گ���������ۆڕان���������ك���������اری ل��������ه‌ئ��������اڵ��������وگ��������ۆڕی پ����ۆس����ت����ی ق���ای���م���ق���ام���ی ش�������ه‌ق���ڵ���اوه‌‌و ق������������ه‌اڵدزێ راگ������ی������راوه فه‌رمان چۆمانی له‌ناو ئ�هو گۆڕانكارییانه‌ی كه‌ماوه‌یه‌كه باسده‌كرێت ،بڕیاربوو گۆڕانكاری له‌پۆستی ه��هردوو قایمقامی ق���ه‌اڵدزێ‌و شه‌قاڵوه‌دا بكرێت له‌نێوان پارتیو یه‌كێتیدا ،بهاڵم به‌پێی زان��ی��اری��ی�هك��ان��ی ده‌س��ت��وور ئهو گۆڕانكارییه راگیراوه. بڕیاربوو پۆستی قایمقامی قه‌اڵدزێ بدرێت به‌پارتی‌و قایمقامی شه‌قاڵوه‌ش بۆ یه‌كێتی بێت. دالوه‌ر ئۆمه‌ر ئهبوبهكر قایمقامی قه‌زای
شه‌قاڵوه له‌لێدوانێكیدا بۆ دهستوور ،وت ی “بڕیاری ئهوه هه‌بوو كه‌چه‌ند قایمقامێك ئاڵوگۆڕیان پێبكرێت ،له‌نێوان سنووری پارتیو یه‌كێتێی ،كه‌من یه‌كێك بووم له‌وانه، بهاڵم تائێستا كۆتایی به‌كۆبوونه‌وه‌كانی یهكێتیو پارتی نه‌هاتووه له‌وباره‌یه‌وه”. دالوه‌ر وتی “زانیاری ئه‌وه‌م نییه كه‌قایمقامی قه‌اڵدزێ بێته ئێره‌و منیش بۆ ئه‌وێ بچم، چونكه كۆبوونه‌وه لهسهر ئ �هوه ك��راوهو كۆتایی بهو گفتوگۆیانه نه‌هاتووه كه لهسهر ئهو بابه‌ته هه‌بوون”. ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه‌ئه‌و ئاڵوگۆڕه هه‌ر دهكرێت ،ب�ه‌اڵم به‌هۆی دیاریكردنی ئهو
پارتی له‌سلێمانی روو له‌هونه‌رمه‌ندان ده‌کات
ك�����������اوه م����ح����ه‌م����ه‌د
رێ�����ك�����ك�����ه‌وت�����ن كه‌ستراتیژی بوو، ن���اب���ێ ئ���اواب���ێ���ت ك��ۆل��ێ��ژی زم���ان ل �ه‌زان��ك��ۆی سلێمانی له‌لێدوانێكدا بهدهستووری وت “ئهوه ی وه‌ك زم��ان�ی ده‌س��ت��وور په‌سه‌ندكراوه له‌ئاخاوتن‌و نووسیندا زاراوه‌ی سۆرانییه، زمانی ده‌ستووری زاراوه‌ی سۆرانییه‌‌و بووه‌ته زمانی خوێندن‌و كاروباره‌كانی حكومه‌ت‌و ستاندارده”. ههروهها وتی “به‌كارهێنانی شێوه‌زاری ب��ادی��ن �ی ل �ه‌ب��ان��گ �ه‌ش �هی س �ه‌رژم��ێ��ری��دا ده‌س��ت��ووری نییهو الدان��ه له‌ده‌ستوور، چونكه له‌دروستبوونی دهوڵهتی عێراقه‌وه زاراوه‌ی سۆرانی زاراوه‌ی فه‌رمی بووهو ده‌بێت ئه‌وانه‌ی ئهو كاره‌یان ك��ردووه، لێپێچینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا بكرێت”.
قهزاو قایمقامانه‌ی ئالوگۆڕده‌كرێن ،بڕیاره‌كه نه‌گه‌یشتووه‌ته كۆتایی. دهستوور په‌یوه‌ندی به‌حه‌سه‌ن عه‌بدوڵاڵ قایمقامی قه‌زای قه‌اڵدزێیه‌وه كرد ،بهاڵم بێ ئاگایی خۆی لهو بابه‌ته راگهیاند. دهستوور په‌یوه‌ندی به‌هه‌ریه‌كه له‌نیازی حه‌مه ع�ه‌زی��ز ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �هری راگه‌یاندنی لقی 11ی پارتی له‌رانیه ،هه‌ڵۆی ئه‌حمه‌د ك���ورده ب�ه‌رپ��رس�ی ه �ه‌م��ان لقی پارتی، زێندین س��ورچ�ی ب�ه‌رپ��رس�ی مه‌ڵبه‌ندی پێشووی شه‌قاڵوه‌ی یه‌كێتیه‌وه كرد ،ئهو زانیارییانه‌یان پشتڕاستكرده‌وه ،بهاڵم زانیاری زیاتریان نه‌دركاند.
3
رچه‌ندده‌كه‌م ناتوانم كۆنگره‌و بڕیاره‌كانی واڵتانی یه‌كێتیی ئ��ه‌وروپ��ا بكه‌م ه نمونه‌یه‌ك ك �ه‌ب��ب��ێ��ت � ه ج���ێ خ���ۆزگ���هی به‌پێچه‌وانه‌شه‌و‌ه هه‌رێمه‌كه‌مان. كۆنگره‌و بڕیاره‌كانی واڵتانی جامیعه‌ی عه‌ره‌بی ده‌بینم ،بهداخهوه به‌نزیك ل �هن��م��ون �هك �هی خ��ۆم��ان��ی ده‌ب��ی��ن��م. ج��ی��اوازی روون‌و ئ��اش��ك��رای نێوان ئهو دوو نمونه‌یه ،ئه‌وه‌ی ه كه‌ئه‌وه‌ی ئه‌وروپا ،هه‌ر له‌په‌نجاكانی سه‌ده‌ی راب����ردووه‌وه ،بناغه‌كه‌ی‌و دواتریش ف��راوان��ب��وون�هك��ان��ی ل �هس �هر بنه‌مای ره‌چاوكردنی رای گه‌النی واڵته‌كانیان بنیاتنراوه .هه‌ر بڕیارێكیان دابێت له‌ناو خه‌ڵك كاریان لهسهر كردووه، هه‌ر به‌بڕیاری خه‌ڵكیش واڵته‌كانیان ب��وون �ه‌ت �ه ئ��هن��دام له‌یه‌كێتییه‌كه‌و دراوی هاوبه‌شی (ی��ۆرۆ)ی��ان قبوڵ یان ره‌ت��ك��ردووه‌ت�هوه .تهنیا لهسهر سه‌رۆكه‌كانیان ئهوه بووه كه‌ئیراده‌ی گه‌له‌كانیان بۆ بڕیار ته‌رجه‌م ه بكه‌ن. كه‌چی نمونه عه‌ره‌بییه‌كه ،ت �ه‌واو پێچه‌وانه‌یه ،جامیعه‌ی ع�هرهب�یو رێككه‌وتن‌و كۆنگره‌كانیان دامه‌زراوه‌ی فه‌وقین‌و تهنیا له‌نێوان سه‌رۆك‌و پاشاو میره‌كانیاندایه‌و هیچ پ��رس‌و رایه‌ك به‌گه‌له‌كانیان ناكه‌ن .بۆیه‌ش ده‌بینین مێژووی ع��هرهب زۆرت��ری��ن دروشمی یهكێتیو یه‌كڕیزی ب �ه‌خ �ه‌رج��داوه، هاوكات زۆرترین رێككه‌وتن‌و یهكێتیو هاوپه‌یمانیی دووقۆڵی‌و چه‌ندقۆڵی‌و فاشیلیش به‌خۆوه دهگ��رێ .دوایین ب��ڕی��اری��ش ،پشتیوانیی دووه‌م��ی��ن لوتكه‌ی عه‌ره‌بیی-ئه‌فریقیی سرت بوو له‌یه‌كێتیی خاكی سودان ،بێ ئه‌وه‌ی تۆزقاڵێك ئهو ههموو مه‌ینه‌تی‌و زوڵم و زۆره‌ی خه‌ڵكی باشووری سودان له‌به‌رچاوبگرن كه‌چه‌ندان ساڵ ه لهسهر دهستی حكومه‌ت ه نادیموكراته‌كه‌ی خه‌رتوم دووچاری هاتوون‌و وایكردووه داوای ریفراندۆم بكه‌ن .ئاخر ئهوه ب��اش��ووری��ی �هك��ان نین كه‌یه‌كێتیی خاكی سودانیان خستووه‌ت ه به‌رده‌م ههڕهشهی پارچه‌پارچه‌بوونه‌وه ،به‌ڵكو ئ��هوه به‌شیرو سیاسه‌ته ت��ون��دڕه‌و و نامرۆییه‌كانییه‌تی كه‌خه‌ڵكی باشووری واڵته‌كه‌ی ناچاركردوو‌ه جگ ه له‌جیابوونه‌و‌ه هیچ رێگه‌چاره‌یه‌كی دیك ه له‌به‌رده‌م خۆیاندا نه‌بیننه‌وه. بهاڵم كۆنگره‌كه‌ی سرت ،وه‌ك ئه‌وانه‌ی پێشوویان ،به‌ئیمتیازه‌وه لوتك ه بوو و ههموو س��ودان‌و گ �ه‌الن‌و ئاینده‌كه‌ی كرده قوربانیی (س�ه‌رۆك به‌شیر) و داواكانی جیابوونه‌وه‌ی باشووریشیان
ب� ه (پیالنی زای��ۆن��ی��زم‌و ئیمپریالیزم) له‌قه‌ڵه‌مدا! (وه‌ك موعه‌مه‌ر قه‌زافیی سه‌رۆكی كۆنگره‌كه له‌وته‌كه‌یدا رایگه‌یاند). بۆئهوهی كهس به‌هه‌ڵه تێمنه‌گات ،وه‌ك له‌سه‌ره‌تاوه وتم.نمونه‌كه‌ی ئێم ه زیاتر له‌نمونه عه‌ره‌بییه‌كه نزیكه ،بهاڵم نزیكییه‌ك ه به‌مانای نادیموكراتیبوونه‌ك ه نا ،به‌ڵكو به‌دیوی به‌شداریی پێ نه‌كردنی خه‌ڵك له‌دروستكردنی بڕیارو رێككه‌وتنه‌كاندا. نمونه‌ش رێككه‌وتنی ستراتیژیی نێوان یهكێتیو پارتییه كه ئه‌گه‌رچی وه‌ك نیازو ئامانج زۆر كۆكه لهگهڵ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خه‌ڵك ،بهاڵم له‌جێبه‌جێكردندا چه‌ندان ره‌خ��ن��هو تێبینی ج��دی ه �ه‌ڵ��دهگ��رێ. س��ه‌ره‌ك��ی��ت��ری��ن��ی��ان ،ف �ه‌وق��ی��ب��وون��ی رێككه‌وتنه‌كه‌یه كه‌سه‌ركردایه‌تیی هه‌ردووال هه‌ر له‌نێو خۆیانداو دوور له‌چاو و رای قاعیده‌ی حیزبه‌كانی خۆشیان ،بڕیاریان له‌خاڵ‌و بڕگه‌كانی داو ته‌نانه‌ت ناوه‌ڕۆكی رێككه‌وتنه‌كه‌یان بۆ م��اوه‌ی چ��وار ساڵ به‌نهێنی‌و شاراوه‌یی هێشته‌وه‌و ئه‌ندامی پ��ل �ه‌ب �ه‌رزی ح��ی��زب ه �ه‌ب��وون ن��اوه‌ڕۆك��ی رێككه‌وتنه‌كه‌یان نه‌بینیبوو ،كه‌چی فه‌رمانپێكراویش بوون كه‌جێبه‌جێی بكه‌ن! چ جای خه‌ڵك. له‌كاتێكدا ناونیشانی سه‌ره‌كی رێككه‌وتنه‌كه، ب�ه‌رژه‌وه‌ن��دی��ی خه‌ڵكه‌و هه‌میشه‌ش بهو دروشمه‌وه رێ له‌ره‌خنه‌كانی سه‌ری گیراوه. جگ ه ل�ه‌م�ه‌ش ،تائێستا زه‌ره‌رم�هن��دان��ی ش �ه‌ڕی ناوخۆ ق�هرهب��وو نه‌كراونه‌ته‌وه، ل �ه‌ڕووی ئیدارییه‌و‌ه نه‌توانراو‌ه سنووره سیاسیو سایكۆلۆژییه‌كانی نێوان ناوچ ه دابه‌شكراوه‌كانی سااڵنی ش�ه‌ڕی ناوخۆ بسڕدرێنه‌وه ،هێشتا یه‌كێتی له‌هه‌ولێرو پارتی له‌سلێمانی به‌میوان داده‌ن��رێ��ن (هه‌ندێجار میوانی ناوه‌خت‌و نه‌خوازراویش). ئیدی بۆچی سه‌ركردایه‌تیی ه��ه‌ردووال گلهیی له‌ئۆرگان‌و ئه‌ندامانی خۆیان‌و خه‌ڵك بكه‌ن ك ه به‌ته‌واوی نه‌چوونه‌ت ه ژێرباری رێككه‌وتنی ستراتیژییه‌وه .بۆچی نیگه‌ران‌و دڵگران دهبن بهو ره‌خنانه‌ی رووب�ه‌ڕووی ئ �هو رێككه‌وتنه فه‌وقیی ه ده‌كرێنه‌وه، كه‌ئێستا له‌ئاستی سه‌ركردایه‌تیشدا خه‌ریك ه ده‌كه‌وێت ه ب �هر مقاشی گه‌م ه س��ی��اس��ی��ی�هك��ان�هوهو له‌نێو خۆشیاندا پرته‌وبۆڵه‌و ناڕه‌زایی سه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن. ئاخر به‌ڕاستی كه‌رێككه‌وتن ستراتیژی بوو ،نابێ ئاوا بێت ،ده‌بێ به‌شی سه‌ره‌كی كه‌ره‌سته‌كانی ستراتیژیبوونه‌كه‌ی له‌ناو خه‌ڵك دابینبكات ،نه‌ك تهنیا له‌بازاڕ‌ه هه‌میش ه ك��راوه‌ك��ان��ی دروش���م .ئه‌گینا (خ��ۆرئ��اس��ا) ئ��اواده‌ب��ێ��ت .ئ�ه‌م�ه‌ش ئهو زه‌نگی مه‌ترسییه‌یه كه‌پێویست ه بمانخات ه به‌رده‌م خوێندنه‌وه‌یه‌كی دیكه‌ی ئه‌زموونی هه‌رێمه‌كه‌مان‌و كارگه‌ی به‌رهه‌مهێنانی ب��ڕی��اره‌ك��ان��ی ،ت��ا بزانین ئاخۆ چهنده ره‌چاوی رای خه‌ڵك‌و ئاستی به‌شدارییان له‌دروستكردنی بڕیاردا كراوه. ب��ۆئ��هوهی ب��ه‌رچ��اوی هه‌نگاوه‌كانمان روون بێت‌و خۆمان له‌نمون ه عه‌ره‌بیی ه شكستخواردووه‌كه به‌دوور بگرین‌و له‌نمون ه ئ�ه‌وروپ��ی��ی� ه س �ه‌رك �ه‌وت��ووه‌ك �ه‌ش نزیك بكه‌وینه‌وه.
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
2
هه‌واڵ
i n f o @ d e s t u r. n e t
ب��ڕگ��هی ك��ش��ان��هوه ی وه‌زی�����ر‌ه ك���ورده‌ك���ان ق��ب��وڵ ناكرێت
4
به‌هۆ ی په‌یدابوونی ركابه‌ره‌وه ،گۆران نێت نرخه‌كان ی داده‌شكێنێت كاروخ نامیق
بوده‌ڵه‌یی سیاسی ی له‌كوردستان ی حزبی ی سیاسه‌ت‌و پرۆسه ی جه‌سته له‌راستیدا ته‌واو ی ی پرۆسه ی پارتیو یه‌كێتیدایه ،بهو واتایه‌ی خود له‌ژێر هه‌ژموون ی جیاجیا ی هێزه سیاسییه‌كان به‌شێوه هه‌ڵسوڕان‌و داس��وڕان� به‌ند‌ه به ئیراده‌و ده‌سه‌اڵتی ئهو دوو حزبه‌وه .چونك ه به‌سه‌رێكدا ی ئابووریش بۆ ئهو سیاسه‌ت ئێستا پرۆسه‌ی خۆژیانه‌و سهرچاوه ی پارتیو یه‌كێتیدایه‌‌و له‌سه‌رێكی دیكهشهوه خۆژیاندن ه له‌ده‌سه‌اڵت خودی حزبه‌كان جگه له‌فاكته‌ری پارێزگاریكردن له‌به‌رژه‌وه‌ندیی ه خوددییه‌كان ،هیچی تر نه‌یهێشتونه‌وه .ئه‌مه‌شه دواج��ار ئهو جه‌سته‌یه به‌دوو حزبه‌كه‌وه ده‌به‌ستێته‌وه. ی سیاسیی راسته‌قینه ،كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ه حزبه‌كان لهسهر كۆمه‌ڵگ ه ی راستین ه دامه‌زراوه ،كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك بنه‌ڕه‌تی فره حزبی‌و پلۆرالیزمێك ی سیاسیی هێزێك ده‌بات ه ده‌سه‌اڵته‌وه‌و ی سیاسیی‌و دیدگا پرۆژه ی ێ قه‌واره ی دی ده‌ستێنێته‌وه ،كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ه ته‌ن متمانه‌ش له‌هێزێك ی سیاسیی پێبدرێت، حزبه‌كان بهس نییه بۆ ئه‌وه‌ی رۆڵیان له‌پرۆسه كۆمه‌ڵگه‌یه‌كه حزب دهسهاڵت دانادۆشێ‌و ره‌حم هت‌و نه‌فره‌تیش ب ه ئیراده‌ی ئهو دابه‌شناكرێت .واتا سیاسه‌ت به‌دیو‌ه راسته‌قینه‌كه‌یدا واده‌كات هه‌مووان رۆڵیان هه‌بێ‌و یاساش هه‌مووان بپارێزێت .به‌بێ ی ی ئازاد گه‌ڕانه‌وه‌ی ئیراده‌ی پارێزگارییكردن له‌حزبه‌كان ،ئید سیاسیی‌و سیسته‌می فره حزبی ده‌كه‌وێت ه ژێر پرسیارو گومانه‌وه. ی ئێستا له‌كوردستان هه‌یه ،هیچ كات ناتوانرێ له‌ژێر ئهوه ی مانشێتی فره حزبیدا كۆبكرێته‌وه ،چونك ه ئهوه جگه له‌خه‌سڵه‌ته‌كان ی ی تر وه‌رناگرێت ،هیچ خه‌سڵه‌تێك (حزبی قائید) ،هیچ پێناسه‌یه‌ك تر قبوڵ ناكات .ئهوه حزبی قائید‌ه واده‌كات په‌راوێزێك له‌ئازادی‌‌و ی شایه‌دیده‌رانه وه‌ك مه‌كره‌م ه بدات ه ی نیانده‌رتاڵی‌‌و رۆڵێك ژیانێك ی ی مێژووییانه حزبه‌كان ،نه‌ك به‌ره‌نجامی قبوڵكردن‌و داننانی به‌رۆڵ ی ی حزبی قائید كاتێك ده‌یه‌وێت په‌نجه‌كه ئهو هێزانه ،بهو مانایه ی نه‌خاته قواڵیی گه‌روته‌وه ،كه تۆ دان به‌كاریگه‌ریی ه مێژووییه‌كه دابنێی‌و شه‌رعیه‌تی ئ�ه‌وه‌ش��ی پێبده‌یت ك ه به‌هۆی قواڵیی ه مێژووییه‌كه‌یه‌و‌ه ده‌ست بهسهر ههموو شتێكدا بگرێت .له‌راستیدا ی پارتیو ئه‌وه‌ی له‌كوردستان هه‌یه ،رێك ئه‌وه‌یه .چونكه چید ی ئه‌وه‌ناكه‌ن ،قۆناغی داننان به‌رۆڵه‌كه‌یان‌و پاشانیش یه‌كێتی قبوڵ ی ب ه شه‌رعیه‌تی مۆنۆپۆڵ ،بكرێت به‌هه‌نگاوێك بۆ شه‌راكه‌تێك سیاسیی هاوسه‌نگ‌و یه‌كسان له‌بڕیاردان له‌پرۆس ه سیاسییه‌كه. ی ئێستا كوردستان دوو به‌ره‌یه ،به‌ره‌یه‌ك پارتیو یهكێتیو به‌ره‌كه ی ی هێزه سیاسییه‌كان ،به‌درێژایی ئهو مێژووه ته‌واو دیكه‌ش ته‌واو ئهو هێزه سیاسییان ه رۆڵ ه مێژوویه‌كه‌یان په‌كخراوه ،په‌كخستن ب ه ئه‌ندازه‌یه‌ك تائه‌نداز‌هی له‌ده‌ستدانی سه‌ربه‌خۆیی سیاسیش ،بهو واتایه‌ی پارتیو یه‌كێتی هه‌رهێنده خواستیان له‌حزبه‌كان نه‌بووه، ی شۆڕش‌و كاریگه‌ریی ه مێژووییه‌كه‌یان دابنێن، دان به‌شه‌رعیه‌ت ی بڕیاریدانیشیان به‌ڵكه دواجار سه‌ربه‌خۆیی سیاسیی‌و سه‌ربه‌ست ی حزبه‌كانیش هه‌میش ه پشت له‌خه‌ڵك‌و لێوه‌رگرتونه‌وه ،به‌مه‌ش ئید ی بوده‌ڵه‌یی خۆیان بوون .چاوه‌ڕێ روو له‌وان چاوه‌ڕێی مه‌كره‌مه بوون ،پارتیو یه‌كێتی به‌شێك لهو سه‌روه‌ت ه بردراوه‌یان بداتێ ،ك ه له‌گه‌رووی هه‌ژاران گیراوه‌ته‌وه. ی سااڵنی حوكمڕأنی خۆیاندا، به‌هێزی پارتیو یه‌كێتی له‌ماوه ی پاش شۆڕش‌و ی كۆمه‌ڵگا ی به‌سایكۆلۆژیا ئه‌گه‌ر به‌شێكی په‌یوه‌ند ی ئهوانهوه هه‌بوبێت، ی میلیشیا ی هاواڵتیی‌و هێز ی هۆشیار الواز ی په‌یوه‌ستی بوده‌ڵه‌یی سیاسیی حزبه‌كانی ترو ئهوه به‌شه‌كه‌ی تر ی رازیبوونیان بووه به‌هاوبه‌شیكردنی ئهوان .واتا یهكێتیو پارت ی هه‌میش ه هێزه سیاسیی ه بێهێزه‌كانی كوردستانیان له‌پێناو ته‌سدیق ی ی السه‌نگ بڕیاره‌كان‌و شه‌رعیه‌تدان به‌شه‌ڕه‌كان به‌كارهێناوه‌و بار خۆیان پێ راستكردوونه‌ته‌وه. ی هێزه سیاسییه‌كانی كوردستان ناچنه نێو ئهو هه‌ڵبه‌ته ته‌واو خانه‌وه ،هه‌ندێكیان هاوارو هه‌ندێكیشیان نووزه‌یان هه‌یه ،هه‌شیان ه ی نه‌بێت، مه‌گه‌ر له‌هه‌ڵبژاردنی ره‌نگی په‌ڕۆی سهر باره‌گاو ناوه‌كه له‌هیچی تر له‌وان جیانییه ،یه‌كه‌میان نان‌و زمانی ده‌بڕێ‌و دووه‌میش ی پاداشتی وه‌ال‌و گوێی ده‌گیرێ ،خۆ سێهه‌م هه‌میش ه له‌چاوه‌ڕوان ی ته‌نها هێنده‌یه ك ه سه‌رنه‌ویكردنیه‌تی ،سێهه‌م رۆڵ ه مێژووییه‌كه ی پارتیو یه‌كێتی به‌یاننامه‌یان ی كرد له‌بر خه‌ڵك داوای كاره‌باو ئاو ی لهسهر ده‌ربكات‌و بیانكات ه تابووری پێنج ،ك ه مامۆستا داوا ی ی لێ بنێ‌و ئه‌گه‌ر حزبێك داوا ده‌رماڵه‌ی كرد ن��اوی تێكده‌ر ی مالیكیو سهدرو به‌در ،ئهو جۆره چاكسازی كرد ،بیكات ه پیاو ی ی شه‌ڕ دژ ی بڕیار حزبه ،هه‌میشه له‌ئاگر گه‌رمترن ،پارتیو یه‌كێت ی دان به‌گه‌نده‌ڵیدا ده‌نێن، گه‌نده‌ڵی ده‌ده‌ن ،به‌ڕێزان تاڵه‌بانی‌‌و بارزان ی ی دۆكۆمێنت ده‌كات؟ ،ئهو دوو حزب ه داوا كه‌چی هێشتاش ئهو داوا به‌خشین له‌خه‌ڵك دهكهن ،كه‌چی حزبیی ملكه‌چ ستایشی ئهو ههموو ی ههرێم یاسای رۆژنامه‌نووسان خزمه‌تگوزارییه ده‌كات .سه‌رۆك ره‌تده‌كاته‌وه‌و ئیمزای ناكات ،كه‌چی په‌رله‌مانتارو سه‌ركرده‌كانی ئهو حزبه چه‌په عه‌یار بیست‌و چواران ه داوای رێزگرتن‌و دانانی به‌ند لهسهر رێزگرتن له‌نه‌ریت دهكهن ،ئهوان لهگهڵ ئه‌وه‌ن سیمبوله‌كان بكرێنه تابۆ. ی هێزه ی ره‌فتار پارتیو یه‌كێتی پێده‌چێت ئێستا له‌خوێندنه‌وه سیاسییه‌كان پسپۆڕ بن ،هه‌ندێكیان له‌ژێر ناونیشانی (بێگوێ)و هه‌نده‌كه‌ی تریش له‌ژێرناونیشانی (گوێڕایه‌ڵ)دا كۆده‌كه‌نه‌وه ،چونك ه ئیدی ده‌زان��ن ،هه‌ندێك له‌وان ناكرێت هاواریان لێوه‌رگیرێته‌وه‌و هه‌نده‌كه‌ی تریش هه‌رگیز نووزه‌یه‌كیان لێ هه‌ڵناستێت. محهمهد حوسنی م��وب��اره‌ك ،ل �ه‌وس��ات �هی ناكۆكییان لهگهڵ كه‌ناڵی ئه‌لجه‌زیره گه‌یشته لوتكه ،له قه‌ته‌ر سه‌ردانی كه‌ناڵه‌كه‌ی كردو ووتی"ئه‌لجه‌زیره هێنده‌ی قاوغه شقارته‌یه‌ك ده‌بێت‌و ئاگره‌كه‌ی ههموو دنیا ده‌سوتێنێ" ،ئهو راست ده‌كات، هه‌رگیز قه‌واره‌ی بچووك مانای ئهوه نییه هاوارت بچووك بێت، ده‌شێت له‌بونه‌وه‌رێكی بچووك هاوارێكی گ �هوره هه‌ڵسێت، هه‌روه‌ك هه‌مزاتۆف ووته‌نی ،گه‌لی بچووك‌و ژێرده‌ست ده‌بێت شمشێره‌كه‌ی تیژ بێت .كه‌چی حزبه‌كانی ئێمه نه شمشێرن‌و نه قاوغه شقارته‌ش.
دوای چه‌ندان ساڵ بێ ركابه‌ری ب��ازاڕی ئینته‌رنێت ی ش��اری سلێمانی ،كۆمپانیای گ��ۆران نێت داشكاندن له‌نرخی خزمه‌تگوزارییه‌كانی دهك��ات ،بهڕێوهبهری ماركێتی كۆمپانیاكه‌ش رایده‌گه‌نێت به‌شێكی زۆر له‌داشكاندنه‌كانیان په‌یوه‌ندی بهو كێبڕكێه‌وه هه‌یه كه‌به‌هۆی هاتنی كۆمپانیای نوێی ئینته‌رنێتی بۆ شاری سلێمانی دروستبووه. سامی حه‌مه موئمین بهڕێوهبهری ماركێتینگ له‌كۆمپانیای گ��ۆران نێت له‌لێدوانێكدا بۆ دهستوور ده‌ڵێت چه‌ندانجار له‌رابردوودا داشكاندنیان كردووه، ب �ه‌اڵم ره‌نگه وه‌ك داشكاندنی ئه‌مجاره نه‌بووه، له‌به‌رئه‌وه‌ی ئێستا كۆمپانیای ركابه‌ر دروستبووه ،وتی "ئێمه‌ش داشكاندنه‌كه‌مان باشتر كردووه". سامی حه‌مه موئمین رایگه‌یاند دوو جۆر كێبڕكێ هه‌یه ،كێبڕكێیه‌ك له‌نرخدا ،كێبڕكێیه‌كی تر هه‌یه له‌كوالیتیدا ،وتی "ئێستا ئێمه له‌هه‌ردوو جۆره كێبڕكێكه ركابه‌رمان نییه ،هیچ كۆمپانیایه‌ك ناتوانێت بهو نرخ‌و كوالیتیه‌ی ئێمه ئهو بڕه ئینته‌رنێته‌ی ئێمه دابینبكات بۆ به‌شداربووانی". فه‌یسه‌ڵ عهلی پسپۆڕی ئابووری ده‌ڵێت كاتێك كۆمپانیایه‌ك به‌ته‌نیا له‌بازاڕدا كاردهكات ،ده‌توانێت به‌ئاره‌زووی خۆی یاری به‌نرخ بكات ،به‌رزی بكاته‌وه یان نزمی بكاته‌وه له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌به‌رانبه‌ریدا كۆمپانیایه‌كی تر نییه كێبڕكێی بكات ،وتی "ئهوه كێشه‌یه‌كی گه‌وره‌یه له‌هه‌رێمی كوردستان لهسااڵنی راب���ردوودا ههبووه، ئێستا خه‌ریكه هه‌نگاو به‌هه‌نگاو كۆمپانیای كێبڕكێكار دروستده‌بێت". فه‌یسه‌ڵ عهلی وتی "تائێستا په‌رله‌مانی كوردستان یاسایه‌كی ده‌رنه‌كردووه بۆ رێكخستنی شێوازی كێبڕكێ، بۆئهوهی رێگه له‌قۆرخكاری بازار بگرێت‌و نه‌هێڵێت كۆمپانیایه‌ك به‌ئاره‌زووی خۆی مامه‌ڵه لهگهڵ بازاڕدا
بكات". عهلی وتی "پێویسته په‌رله‌مانی كوردستان هه‌وڵ ی جدی بدات به‌زووترین كات یاسای رێكخستنی كێبڕكێ په‌سه‌ندبكات ،حكومه‌ت ناچاربكات پابه‌ند بێت پێوه‌ی بۆئهوهی هیچ كۆمپانیایه‌ك به‌ته‌نیا قۆرخی بازاڕ نه‌كات". ئهو پسپۆڕه ئابوورییه ره‌خنه له‌حكومه‌ت ده‌گرێت له‌به‌رئه‌وه‌ی پێشتر كۆمپانیای كێبڕكێكاری تر نه‌بووه له‌بواری ئینته‌رنێت له‌شاری سلێمانی ،وتی "ده‌بوو حكومه‌ت چاودێری نرخی ئهو كۆمپانیاییه‌ی بكرداییه، نه‌ك به‌ئارزووی خۆی نرخی دیاربكرداییه". ب �ه‌ب��ڕوای فه‌یسه‌ڵ عهلی یه‌كێك له‌ئه‌ركه‌كانی
حكومه‌ت چاودێریكردنی كاری كۆمپانیاكانی كه‌رتی تایبه‌ته له‌بازاڕه‌كانی كوردستاندا ،وتی "بهاڵم حكومه‌ت وه‌ك پێویست نهیتوانیوه ئهو ئه‌ركه جێبه‌جێبكات". كۆمپانیای گ��ۆران نێت %100خێرایی هێڵه‌كه‌ی زی��اد ك��ردووه ،جگهلهوهش به‌رێژه‌یه‌كی زۆر نرخی به‌شداریكردنی داش��ك��ان��دووه ،به‌هۆی په‌یدابوونی رك��اب �ه‌ره‌ك �هی كۆمپانیای رێ��ب �هر ك��وی��ك كه‌نرخی به‌شداریكردن بۆ هێڵه‌كه 67هه‌زاره‌‌و مانگانه‌كه‌شی بڕی 30هه‌زار دینار. گۆران نێت به‌هۆی نه‌بوونی ركابه‌ره‌وه چهند ساڵێكه نرخی به‌شداریكردنی به‌رێژه‌یه‌كی به‌رزتر له‌نرخی كۆمپانیاكانی ههولێرو شاره‌كانی تری كوردستان بوو.
چهند چه‌كدارێك شه‌وانه رێگر ی لهتانكهرهكانی نهوت ی شیواشۆك دهكهن رێبوار جه‌الل له‌هه‌ولێر لهسنووری رێگای دێگهڵهو قوشته‌‌په ،چهند چهكدارێكی ن��هن��اس��راو ك��ه بهزمانی ك��وردی قسه‌‌یانكردووه ،به‌‌ده‌‌موچاوی پێچراوه‌‌وه لهماوهی هه‌‌فته‌‌یه‌‌كدا رێگریان له‌‌نزیكه‌‌ی 6شۆفێری ی نه‌‌وتی كۆمپانیای عێراق تانكه‌‌ره‌‌كانی گواستنهوه ئۆیڵ كردووهو ههڕهشهی كوشتنیان لێكردوون. شۆفێرانی گ��واس��ت��ن��هوهی ته‌‌نكه‌‌ره‌‌كانی كۆمپانیای نه‌‌وتی عێراق ئۆیل دهڵێن لهسهر رێگه‌‌ی سه‌‌ره‌‌كیی نێوان دێگهڵهو قوشته‌‌په ژمارهیهك چه‌‌كدار رێگریان لێدهكهن ،كه‌‌نه‌‌وت له‌‌كێڵگه‌‌ی نه‌‌وتی شیواشۆكه‌‌وه دهگ��وازن��هوه بۆ قوشته‌‌په ،تائێستا الیهنه په‌‌یوه‌‌ندیداره‌‌كان نهیانتوانیوه رێگری ل��ه‌‌دووب��ارهب��وون��هوهی ئهو حاڵهتانه بگرن‌و شوفێری تانكه‌‌ره‌‌كانیش گلهیی له‌‌بنكه‌‌كانی پاسه‌‌وانی هێزی پێشمهرگه دهكهن لهو سنووره.
لهماوهی چهند رۆژی رابردوودا شهش حاڵهتی رێگه‌‌گرتن لهتانكهرهكانی نهوت گوێزه‌‌ره‌‌وه‌‌ی نێوان كیڵگه‌‌ی نه‌‌وتی شیواشۆك‌و قوشته‌‌په روویداوه‌‌و لهگهڵ لێدان‌و سوكایه‌‌تیكردن به‌‌شوفێره‌‌كان، رێگره‌‌كان به‌‌ده‌‌موچاوی پێچراوه‌‌وه داوای پارهیان لێكردوون. حهسهن محهمهد ساڵح شوفێرێكی ئهو رێگه‌‌یه كه به‌‌تانكه‌‌ر نهوت ده‌‌گوازێته‌‌وه ،بهدهستووری وت "رۆژی 10/4لهڕێی حاجی وسو ده‌‌گه‌‌ڕاینه‌‌وه له‌‌مه‌‌فره‌‌قی چه‌‌مه‌‌رگه نزیك قوشته‌‌په ،ئێمه دوو تانكه‌‌ری نهوت بووین”BMW“ ،ێكی رهش كه‌‌وته دوامان ،كه‌‌تازه پاره‌‌مان وه‌‌رگرتبوو له‌‌كۆمپانیا حهقی گواستنهوهی نهوت له‌‌شیواشۆكه‌‌وه بۆ قوشته‌‌په ،ئهوان مه‌‌به‌‌ستیان دزی‌و راوڕووت بوو". ئهو شۆفێره كه‌‌مانگانه به‌‌گرێبه‌‌ست كاردهكات وتی "رانه‌‌وه‌‌ستاین تا گه‌‌یشتینه نزیك بنكه‌‌یه‌‌كی پێشمهرگه له‌‌حاجی وسوو ،چووینه الی ئهوان، ئهوان به‌‌پیرمانه‌‌وه هاتن ،پێیانوتین ئێره سنووری ئێمه نییهو ئاگاداری خۆتانبن‌و به‌‌شه‌‌و به‌‌ڕێدا
مه‌‌ڕۆن ،تهنیا به‌‌ڕۆژ وهرن". ئهو شوفێره وتیشی ههفتهی رابردوو له‌‌شۆفێرێكی تری ئێمهیان داوه ،بهاڵم پ���ارهی پێنه‌‌بووه ،ل��هس��هرهت��ای ئهم مانگه‌‌وه ئهوه شه‌‌شه‌‌مین رووداوه لهو رێگه‌‌یه‌‌دا رووبدات. چهند رۆژێك له‌‌مه‌‌وبه‌‌ریش بهههمان شێوه شوفێرێكی تورك رووبهڕووی ئهو حاڵهته بووهتهوه. ساڵح عهلی یهكێكی تر لهو شوفێرانه‌‌ی كه‌‌تووشی ئهو ژماره چه‌‌كداره بووهو وتی "رۆژی 10/2كات نۆی شهو 3كهسی چه‌‌كدار رێیان لێگرتم‌و وتیان ده‌‌تكوژین، كوا پاره‌‌كانت ،من وتم پارهم پێ نییه بهس مه‌‌مكوژن". موزه‌‌فه‌‌ر سوڵتان به‌‌هجه‌‌ت یهكێكی دیكه لهو شوفێرانه‌‌یه كه‌‌ڕێگه‌‌ی لێگیراوه، وتی "ئێمه لهڕێگهی حاجی ئۆمه‌‌ران كارمانكردووه‌‌و كهس دهستی نه‌‌هێناوه‌‌ته رێگه‌‌مان ،حه‌‌یف نییه لهو رۆژگ��اره‌‌داو لهكوردستانی ئ��ازاد لهسهر رێگه‌‌یه‌‌ی چ��ل پهنجا كیلۆمه‌‌تری ،ژم��ارهی��هك چ��هك��دار راووڕووت ب��ك��هنو رێگه‌‌مان لێبگرن‌و ئاسایشی كاركردنمان بخه‌‌نه مه‌‌ترسییه‌‌وه". ك���ام���هران ح��هس��هن ب��ان��ی��م��اران��ی بهڕێوهبهری ناحیه‌‌ی دێگه‌‌ڵه بهدهستووری راگهیاند ،كهئهوان زانیارییان بهدهست نه‌‌گه‌‌یشتووه لهسهر ئ��هو حاڵه‌‌تانه‌‌و دوێنی له‌‌هاوواڵتیانه‌‌وه ئهو رووداوانه‌‌یان بیستووه. ههروهها وتی "ئهو شوفێرانه‌‌ش خۆیان نههاتوون لهپۆلیس سكااڵ تۆماربكه‌‌ن بۆئهوهی به‌‌دواداچوون بۆ كێشه‌‌كه‌‌یان بكرێت‌و رێگه له‌‌دووباره‌‌بوونه‌‌وه‌‌ی ئهو حاڵهتانه بگیرێت".
ب����ه‌ب����ی����ان����وو ی زی�������اده‌ڕه‌وی�������ی�������هوه ،ل��ێ��ك��ۆڵ��ی��ن��هوه ل�������هپ�������رۆژه‌ك�������ان�������ی ه������ی���ل��ان س����ی����ت����ی دهك������رێ������ت محهمهد نه‌جیب گومانده‌كرێت له‌كۆی دروستكردنی 920خانوو، نزیكه ی 20خانوویان له‌الیه‌ن كۆمپانیای رووناكی ل �هپ��رۆژه‌ی هیالن سیتی ل�هك�ه‌الر ب �ه‌زی��اده‌ڕه‌وی دروستكرابێت ،شاره‌وانیش لێكۆڵینهوه لهو پرۆژهیهو كۆمپانیاك ه ده‌كات. به‌پێی زانیارییه‌كانی ده‌س��ت��وور كۆمپانیای رووناكی كه‌هه‌ڵده‌ستێت به‌دروستكردنی 920خانوو له‌گه‌ڕه‌كی به‌رده‌سوور له‌شاری كه‌الر به‌ناوی پرۆژه‌ی هیالن سیتییه‌وه ،ئهو كۆمپانیایه نزیكه‌ی 20خانوو به‌زیاده‌ڕه‌و دروستكردووه‌‌و كهدهبوو له‌شوێنی ئهو 20خانوو‌ه بكرایه به‌پارك‌و باخچه. ج����ه‌واد وادی س��ه‌رۆك��ی ش���اره‌وان���ی ك �ه‌الر له‌لێدوانێكدا بۆ دهستوور وتی "ئێمه لیژنه‌یه‌كمان بۆ
ئهو مه‌به‌سته تهشكیلكردووه ،به‌هۆی ئه‌وه‌ی لیژنه‌ك ه خه‌ریكی ئه‌وه‌یه نه‌خشه‌ك ه لهگهڵ واقیعه‌كه‌دا به‌راورد بكه‌ن بۆئهوهی بزانین ئهوه راسته یان نا ،بهاڵم تائێستا لیژنه‌ك ه راپۆرتی كۆتایی نه‌داوه". هه‌وره‌ها وتی "بهاڵم كاتێك هه‌واڵه‌كه‌مان بیست لیژنه‌یه‌كمان تهشكیلكردووه بۆئهوهی لێكۆڵینهوه ی تێدا بكه‌ین ،بۆیه جارێ چاوه‌ڕوانی ئهو لیژنه‌یه‌ن". ئه‌حمه‌د حهسهن ساڵح بهڕێوهبهری كۆمپانیای رووناكی بۆ زهویو دروستكردنی خانوو ،ره‌تیكرده‌و‌ه ئهوان خانووه‌كانیان به‌زیاده‌ڕه‌وی دروستكردبێت، وتی "لهو رووب�هره زه‌وییه‌ی كه‌به‌كارمان هێناوه، زی���اده‌ڕه‌وه‌ی���هك نییه ،بۆیه ئه‌مه بڕیاردانێكی پێشوه‌خت ه كه‌هێشتا پرۆژه‌كه ته‌واونه‌بووه ،رووبه‌ری س �ه‌وزای��ش كاتێك ت �ه‌واوده‌ب��ێ��ت كه‌خانووه‌كان ته‌واوده‌بن ،ئێستاش رووبه‌ری باخچه‌كان هه‌مووی
م��اوه‌ت �هوه ،ب �ه‌اڵم ج��ارێ س �ه‌وز ن �هك��راوه ،تهنیا له‌به‌رئه‌وه‌ی كه‌سیاجێكی بۆ نه‌كراوه ،بهاڵم كه‌دواتر پرۆژه‌ك ه ته‌واوده‌بێت سیاج بۆ ههموو باخچه‌كان ده‌كرێت‌و رووبه‌ری ههموو باخچه‌كان ده‌رده‌كه‌وێت". ئه‌حمه‌د حهسهن وت ی "ئێمه له%25ی پرۆژه‌ك ه ده‌كه‌ین به‌سه‌وزای ،تهنیا پرۆژه‌یه له‌هه‌موو كه‌الرو گه‌رمیان كه‌گرنگی زۆر درابێت به‌رووبه‌ری سه‌وزای". عه‌زیز سه‌عید ره‌شید بهڕێوهبهری جێبه‌جێكردن‌و به‌رپرسی یه‌كه‌ی سه‌رپه‌رشتیكردنه له‌ده‌سته ی وه‌به‌رهێنان وتی "هیچ زیاده‌ڕه‌وییه‌ک نیی ه لهو پرۆژه‌یه‌دا كه‌ئه‌وه شوێنی باخچه‌ی كردبێت به‌خانوو، بهاڵم تێكه‌ڵبوونێك هه‌یه". ئ��ام��اژه‌ی ب�ه‌وه‌ش��دا كه‌هه‌ر كۆمپانیایه‌ك لهو زه‌وییه‌ی بۆی دانراوه بۆ بینایه‌و سه‌وزای جێبه‌جێ نه‌كات ،ئه‌وا ئیجرائاتی له‌گه‌ڵدا دهكرێت.
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
5
پرسێكی تر په‌رله‌مانتارانی یه‌كێتی له‌پارتی جیاده‌كاته‌وه كاروخ نامیق پ��رۆژه یاسای پێكهێنانی كۆمیسیۆنی بااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ههرێم ،راوبۆچوون ی به‌شێك له‌په‌رله‌مانتارانی یه‌كێتی لهگهڵ به‌ره‌ی ئۆپۆزیسیۆن (گۆڕان ،یه‌كگرتوو، كۆمه‌ڵ) ،له‌یه‌كتر نزیكده‌كاته‌وه ،بهاڵم په‌رله‌مانتاره پارتییه‌كان دهڵێن ،ده‌بێت په‌رله‌مانتارانیش پابه‌ندی رێككه‌وتننامه ستراتیژییه‌كه بن. به‌شێك له‌په‌رله‌مانتارانی یه‌كێتی له‌لیستی كوردستانی ،پێیانوایه ئهو پرۆژه یاسایه به‌هۆی گرنگییه‌وه پێویسته به‌ده‌نگی 3/2ئه‌ندامانی په‌رله‌مان په‌سه‌ندبكرێت، كه‌ئۆپۆزیسیۆن داوایده‌كات. له‌دوای مانگی ئازاری ئه‌مساڵه‌وه ،ئه‌مه جاری دووه‌مه كه‌ناكۆكی‌و جیاوازی بۆچوون له‌نێوان په‌رله‌مانتارانی یهكێتیو پارتیدا دروستده‌بێت ،كاتێك دوای باڵوبوونه‌وه‌ی راپۆرتێكی گۆڤاری گواڵن له‌دژی به‌رهه‌م ساڵح په‌رله‌مانتارێك داوای��ك��رد لیستی كوردستانی هه‌ڵبوه‌شێته‌وه‌‌و یهكێتیو پارتی هه‌ریه‌كه‌و به‌كوتله‌یه‌كی جیاواز كاربكه‌ن. پێكهێنانی كۆمیسیۆنێك كێشه دروستده‌کات بڕیاره ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه په‌رله‌مان پرۆژه یاسای پێكهێنانی كۆمیسیۆنی بااڵی سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كان په‌سه‌ندبكات، ب�ه‌اڵم تێپه‌ڕاندنی ئهو یاسایه به‌ده‌نگی 1+50په‌رله‌مانتاران كێشه‌ی له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵت‌و ئۆپۆزیسیۆنه‌وه دروستكردووه. هه‌رسێ لیستی ئۆپۆزیسیۆن شه‌ممه كۆبوونه‌وه‌یه‌كان ئهنجامداو ههڕهشهی كشانه‌وه‌یان كرد له‌ئیئتیالفی فراكسیۆنه
كوردستانییه‌كان ئه‌گه‌ر ئهو یاسایه بهو شێوه‌یه تێپه‌ڕێنرێت ،ئهوان رایانگه‌یاند ن��اك��رێ��ت ده‌س����ه‌اڵت ل��ه‌ب��ه‌غ��داد داوای یه‌كهه‌ڵوێستیمان لێبكه‌ن‌و له‌كوردستانیش دژم����ان ب���ن ،ع��ه‌ب��دوڵ�ڵای م���ه‌ال ن��وری په‌رله‌مانتاری گۆڕان ،ده‌ڵێت ئۆپۆزیسیۆن گ��وم��ان �ی ئ���هوهی���ان ه �هی �ه پێكهێنانی كۆمیسیۆنی بااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ههرێم وه‌ك ده‌زگ��اك��ان �ی پ��اراس��ت�ن‌و زان��ی��اری‌‌و ئ��اس��ای��ش ل���ه‌الی���هن ه�����هردوو حیزبی ده‌سه‌اڵتداره‌وه كۆنترۆڵبكرێت‌و بڕیار لهو حیزبانه‌وه وه‌ربگرن. وتی "ده‌زگایه‌كی گرنگی له‌وشێوه‌یه نابێت ل��ه‌الی��هن یهكێتیو پارتییه‌وه قۆرخبكرێت‌و دهستی به‌سه‌ردابگیرێت، دواج����ار ده‌ره‌ن��ج��ام �هك��ان �ی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن ب��هو شێوه‌یه په‌سه‌ندبكات كه‌حیزبه ده‌سه‌اڵتداره‌كان ده‌یانه‌وێت". ئۆپۆزیسیۆن داواده‌ك�����ات یاساكه ب��ه‌ده‌ن��گ��ی 3/2ی پ��ه‌رل��ه‌م��ان��ت��اران په‌سه‌ندبكرێت ،بهاڵم لیستی كوردستانیو سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان ئیش بۆ ئهوه دهكهن یاساكه به‌ده‌نگی 1+50په‌سه‌ندبكرێت. په‌رله‌مانتاری پارتی عه‌بدولسه‌الم به‌رواری په‌رله‌مانتاری لیستی كوردستانی، وت�ی "زۆر ئاساییه له‌كاتی پێكهێنانی ئ �هو كۆمیسیۆنه ه�ه‌م��وو ئه‌ندامه‌كانی له‌ئۆپۆزسیۆن بێت ،ب �ه‌اڵم ده‌ق �ی یاسا ته‌وافقی لهسهر ناكرێت ،به‌پێی یاسا ده‌نگدان له‌په‌رله‌مان به 1+50چۆن ده‌بێت بكرێت به 3/2مه‌به‌ستی ئهوان رێگه‌گرتنه، 3/2بۆ سه‌ندنه‌وه‌ی متمانه له‌ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان به‌كاردێت". عه‌بدولسه‌الم ده‌ڵێت ئۆپۆزیسیۆن شته‌كان تێكه‌ڵده‌كات" ،ده‌نگدان بۆ سه‌رۆك وه‌زیران به 1+50خێره بۆ ده‌سته‌یه‌ك ئهو
یاسایه بگۆڕدرێت" وای وت. بهاڵم عه‌بدوڵاڵی مه‌ال نوری ده‌ڵێت بۆی ه ئهوان داوای ده‌نگی 3/2ی په‌رله‌مانتاران دهكهن ،چونكه گرنگی ئهو یاسایه جیاوازه له‌هه‌ر یاسایه‌كی تر. ئ �هو وت �ی "ئ��ه‌م یاسایه په‌یوه‌ندی به‌نه‌خشه‌ی سیاسی ئاینده‌ی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان�هوه ه�هی�ه ،ئ �هو ده‌سته‌یه‌ی دروستده‌بێت له‌ئه‌نجامی تێپه‌ڕبوونی ئ �ه‌م یاسایه ده‌سته‌یه‌كه سه‌رپه‌رشتی ههموو ئهو پرۆسه دیموكراتیانه ده‌كات، وه‌ك هه‌ڵبژاردن‌و راپرسی‌‌و ریفراندۆم كه له‌ئاینده‌دا له‌كوردستاندا ئه‌نجامده‌درێت". پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ت��اران��ی یهكێتیو پارتی جیاده‌بنه‌وه به‌شێك له‌په‌رله‌مانتارانی یه‌كێتی لهگهڵ ئه‌وه‌دانین یاساكه بهو شێوه‌یه تێپه‌ڕێنرێت ،به‌پێچه‌وانه‌ی په‌رله‌مانتارانی پارتییه‌وه كه‌جه‌خت لهسهر په‌سه‌نكردنی یاساكه بهو شێوه‌یه ده‌كه‌نه‌وه. گ��ۆران ئ��ازاد په‌رله‌مانتاری یه‌كێتی كه‌بۆچوونی زیاتر نزیكه له‌بۆچوونی الیهنه ئۆپۆزیسیۆنه‌كانه‌وه لهسهر ئهو مه‌سه‌له‌یه، پێشنیازده‌كات ئهو یاسایه به‌ڕێككه‌وتنی نێوان ههموو هێزو الیهنه سیاسییه‌كان بێت ل �ه‌ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان‌و دواتر بچێته په‌رله‌مان. كاتێك ئهو پرۆژه‌یه نێردراوه بۆ لیژنه‌ی یاسایی په‌رله‌مان ،گ��ۆران به‌پێچه‌وانه‌ی په‌رله‌مانتارانی پارتییه‌وه پێشنیازی ئهوه ده‌كات پرۆژه‌كه به‌ده‌نگی 3/2ی ئه‌ندامان په‌سه‌ندبكرێت. گ��ۆران وتی " 3/2دهكرێت نوێنه‌ری ه�ه‌م��وو ح��ی��زب‌و الی�هن�ه سیاسییه‌كانی تێدابێت ،ههروهها دهكرێت به‌جۆرێكی تر رێككه‌وتنی لهسهر بكرێت ،نوێنه‌ری هیچ
حیزبێكی تێدا نه‌بێت ،كۆمه‌ڵێك خه‌ڵكی بێالیه‌ن‌و ئه‌كادیمی‌‌و پرۆفیشناڵ له‌الیه‌ن حیزبه‌كانه‌وه پێشنیازبكرێن‌و ههموو لیسته‌كان له‌سه‌ری كۆكبن". په‌رله‌مانتارێكی یه‌كێتی كه‌نه‌یویست ناوی باڵوبكرێته‌وه ،رایگه‌یاند به‌شێكی زۆری ئ�هن��دام په‌رله‌مانه‌كانی یه‌كێتی لهگهڵ ئه‌وه‌دا نین ئهو یاسایه بهو شێوه‌یه تێپه‌ڕێنرێت. ئهو په‌رله‌مانتاره وتی "ته‌نانه‌ت خودی د.به‌رهه‌م‌و ئه‌رسه‌الن بایز لهگهڵ ئه‌وه‌ن ئهو یاسایه به‌شێوه‌یه‌ك په‌سه‌ندبكرێت كه‌هه‌موو الیه‌نه‌كان پێشوه‌خت له‌سه‌ری رێكنه‌كه‌وتبن". گۆران ئازادیش الی خۆیه‌وه ده‌پرسێت شتێك ههموو پێكهاته‌كانی كوردستان تێیدا به‌شداربن‌و یه‌كڕێزی ههموو الیه‌نه‌كان بپارێزێت ،باشتره یان ئهم كۆمیسیۆنه ش��ی��رازه‌ی په‌یوه‌ندی نێوان الیه‌نه‌كان تێكبدات؟ به‌پێی وته‌ی سه‌رچاوه‌كه‌ی دهستوور، ئهو په‌رله‌مانتاره یه‌كێتییانه‌ی زیاتر لهگهڵ یاساكه‌دانین بهو شێوه‌یه ،كه‌سه سه‌ربه‌خۆكان‌و ئه‌وانه‌ی رۆژانێك دژی سه‌پاندنی بڕیاربوون به‌بێ رێككه‌وتنی الیه‌نه‌كان. عه‌بدوڵاڵ مه‌النوری ئاماژه به‌وه‌ده‌دات كه البه‌ال كۆمه‌ڵه كه‌سانێك هه‌یه له‌لیستی دهسهاڵت پشتگیری له‌وه‌ده‌كه‌ن یاساكه بهو شێوه‌یه تێبپه‌ڕێت كه‌هه‌موو الیه‌ك له‌سه‌ری رێكبكه‌ون. ئ���هو وت���ی "ب��ه‌ت��ای��ب��ه‌ت ئ��هن��دام په‌رله‌مانه‌كانی یه‌كێتی". ع����ه‌ب����دوڵ��ڵ�ا م�����ه‌الن�����وری وت���ی "ل �ه‌دان��ی��ش��ت �هن �هك��ان��دا ل��ه‌گ��ه‌ڵ الی�هن�ه سیاسییه‌كان ئهو به‌ڵێنه‌مان پێدرا كه
3/2بێت ،بهاڵم تائێستا ئهم ده‌نگانه ده‌نگێكی ئاشكرانین". س �ه‌الم ب���ه‌رواری ئه‌ندام په‌رله‌مانی پارتی ،ده‌بێت ئه‌ندام په‌رله‌مانه‌كان باپه‌ندی رێككه‌وتننامه ستراتیژییه‌كه‌ی نێوان هه‌ردوو حیزبه ده‌سه‌اڵتداره‌كه بن. ب����ه‌رواری وت��ی "خ �هی��اڵ��ی��ان خ��اوه ئه‌وانه‌ی هه‌میشه هه‌وڵده‌ده‌ن یه‌كێـتی‌‌و پارتی رێكنه‌بن ،رێككه‌وتنی ستراتیژی نێوان یهكێتیو پارتی رێككه‌وتنی نێوان دوو حیزبه ،هیی نێوان دوو ئه‌ندامی په‌رله‌مان نییه ،ئه‌گه‌ر یه‌كێك بۆچوونی پێچه‌وانه‌ی لیستی كوردستانی هه‌بێت، بۆچوونی شه‌خسی خۆیه‌تی گوزارشت له‌رای یهكێتیو پارتی ناكات". مه‌حمود سه‌نگاوی ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان ره‌تیده‌كاته‌وه كه‌یه‌كێتی لهگهڵ شێوازی ده‌نگدانی یاساكه‌دا نه‌بێت ،ئ �ه‌وه‌ش ده‌ڵێت "كه‌بۆچوونیان لهسهر یاساكه په‌یوه‌ندی به‌رێككه‌وتننامه‌ی ستراتیژیه‌وه نییه". سه‌نگاوی وتی "ئێمه وه‌ك یه‌كێتی پ��ێ��م��ان��ب��اش�ه ی���اس���ای كۆمیسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ههرێم به‌ده‌نگی 1+50 ئه‌ندامانی په‌رله‌مان په‌سه‌ندبكرێت، له‌به‌رئه‌وه‌ی ئهوه یاسایه‌كه‌و له‌په‌رله‌مان كاری پێده‌كرێت". ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه‌په‌رله‌مانتاره‌كانی یه‌كێتی ئازادیان دراوه‌تێ بیرواڕی خۆیان ده‌رببڕن چۆن بیرده‌كه‌نه‌وه. ه��ه‌روه‌ه��ا وت��ی "ئ���هوه پ�هی��وه‌ن��دی به‌رێككه‌وتنی ستراتیژی نێوان یهكێتیو پارتییه‌وه نییه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی پارتی 1+50 پێباشه ئێمه‌ش 1+50پێباش بێت ،به‌ڵكو ئێمه خۆمان ئه‌وه‌مان پێباشه".
ب����ڕگ����ه ی ك����ش����ان����هوه ی وه‌زی��������ر‌ه ك�����ورده‌ك�����ان ق���ب���وڵ ن��اك��رێ��ت شۆڕش خالید‌و محهمهد نه‌جیب دوای دوو مانگ ،جموجۆڵی ئاوڕدانه‌وه ل��ه‌خ��اڵ‌و داواك���ان���ی ك����ورد ،ب�هه��ۆی كاندیدكردنه‌وه‌ی مالیكی زیادده‌كات، تائێستاش هیچ الیه‌نێك به‌پێی دواوته‌ی ئه‌ندامانی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان به‌فه‌رمی وه‌اڵم��ی داواك��ان��ی كوردیان ن��ه‌داوه‌ت��هوه .ب��ه‌اڵم چهند بڕگه‌یه‌كی داواكان كێشه‌ی دروستكردووه. فرسه‌ت له‌به‌رده‌م كورددا ئه‌ندامانی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان هاوڕان لهسهر ئه‌وه‌ی كاندیدكردنه‌وه‌ی مالیكی له‌الیه‌ن زۆرینه‌ی شیعه‌كانه‌وه، فرسه‌تێكی باشتر ده‌دات به‌كورده‌كان بۆ ده‌ستكردن به‌دانوستاندنی زیاتر. ئ����ازاد چ���االك ئ��هن��دام��ی وه‌ف���دی دانوستكاری كورد ،وتی "كورد تائێستا به‌فه‌رمی خ��ۆی رانه‌گه‌یاندووه بچێته هاوپه‌یمانی هیچ الیهنێكهوه ،بهاڵم ئه‌مه فرسه‌تێكه هاتووه‌ته كایه‌وه ل �ه‌دوای كاندیدكردنه‌وه‌ی مالیكی ،بۆیه هه‌لی ئ �هوه له‌به‌رده‌ستدایه كهكورد ده‌ست به‌دانوستاندنی راسته‌وخۆ بكات لهگهڵ مالكیدا بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت‌و ناوی خۆت بنێت". ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان له‌هه‌وڵدان بۆئهوهی لهو فرسه‌ته‌دا ههموو داخوازییه‌كان لهگهڵ مالیكیو الیه‌نه‌كانی تردا باسبكه‌ن بۆئهوهی الیان روونبێته‌وه مالیكی كاندیدكراوی زۆرینه‌ی شیعه‌كان تاچه‌ند بۆ داخوازییه‌كانی كورد دێته پێشه‌وه.
به‌هۆی ئه‌وه‌ی مالیكی بۆ پێكهێنانی ح��ك��وم �ه‌ت ت�هن��ی��ا پێویستی ب��ه 40 كورسییه‌ك هه‌یه ،ل�ه‌والش�هوه لیستی عێراقییه له‌حاڵێكدا ئ �ه‌گ �هر لهگهڵ ن�هی��اره‌ك��ان��ی مالیكی له‌هاوپه‌یمانی نزكبێته‌وه، شیعه‌كاندا نیشتمانی هه‌ردووالیان به به‌ده‌ستهێنانی متمانه‌ی كورده‌كان ده‌توانن حكومه‌ت پێكبهێنن، بۆیه ك��ورده‌ك��ان ده‌یانه‌وێت قورسایی خۆیان لهو نێوه‌نده‌دا له‌جێبه‌جێكردنی زۆرینه‌ی داواكانیان ده‌ربخه‌ن. چاالك وتی "كورد به‌هه‌ر الیه‌نێكدا بیشكێنێته‌وه ،ئ�ه‌وا ده‌توانێت زۆرینه به‌ده‌ستبێنێت‌و حكومه‌ت ته‌شكیل بكات ،بۆیه ده‌بێت لهگهڵ ئهو الیه‌نه‌بین كه‌زۆرینه‌ی داواكانمان جێبه‌جێده‌كات". نه‌جیب عه‌بدوڵاڵ ،ئه‌ندامێكی تری شاندی دانوستانكاری كورد له‌به‌غداد، وتی له‌ئێستادا هه‌وڵ‌و هه‌ڵوێستی ئێمه ئه‌وه‌یه له‌م چهند رۆژه‌دا لهگهڵ ههموو الیه‌نه‌كان دابنیشین‌و وه‌اڵم��ی كۆتایی داواكانیان وه‌ربگرین. ه���ه‌روه‌ه���ا وت���ی "ب��هه��ۆی ئ���هوهی رۆڵی كورد له‌هاوكێشه سیاسییه‌كه‌دا زیاتر ب��ووه ،بۆیه ده‌م��ان�ه‌وێ��ت دوای ك��ۆب��وون�ه‌وه‌ك��ان هه‌ڵسه‌نگاندنیان بۆ بكه‌ین". كشانه‌وه‌ی وه‌زیره كورده‌كان قبوڵ ناكرێت ئه‌ندامانی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان تائێستا ب �ه‌روون��ی ئ �هو بڕگه‌و خااڵنه ئاشكرا ناكه‌ن كه له‌الیه‌ن الیه‌نه‌كانی تره‌وه ره‌تده‌كرێنه‌وه یان تێبینیان لهسهر هه‌یه.
به‌پێی لێدوانی ئه‌ندامێكی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان له‌بڕگه‌ی ()18ی تایبه‌ت به‌كشانه‌وه‌ی وه‌زیره كورده‌كان له‌كاتی پێكهێنانی حكومه‌تدا ئه‌گه‌ر داواكانیان یان مافی كورد پشتگوێخرا، یان هه‌ر پێشێلكارییه‌كی تری ده‌ستووریی دروستبوو ،ئه‌وا حكومه‌ت به‌هه‌ڵوه‌شاوه داده‌نرێت ،الی زۆرینه‌ی الیه‌نه‌كان قبوڵ نییهو به‌فشاری تێده‌گه‌ن. ن �ه‌ج��ی��ب ع��ه‌ب��دوڵ�ڵا وت���ی "ئ���هوه راستییه‌كه كه‌زۆرینه‌ی الیه‌نه‌كان ئهو بڕگه‌یه به‌فشار تێده‌گه‌ن ،بۆیه لهگهڵ ئه‌وه‌دانین كشانه‌وه‌ی وه‌زیره كورده‌كان له‌هه‌ر خه‌رقێكی یاساییدا حكومه‌ت به‌هه‌ڵوه‌شاوه داده‌نرێت". نه‌جیب وت �ی "ب �ه‌ڕوون��ی مالیكی ئه‌وه‌نده‌ی ئاگاداربین ئه‌وه‌ی قبوڵ نه‌بووه‌‌و به‌فشاری ده‌زانێت ،ئهوان به‌مه‌ترسی لهو خاڵه ده‌ڕوانن". ههروهها وتی "ب �ه‌اڵم ئێمه دوو شت له‌وان ه دروستبوونی خ���ه‌رق���ی ی���اس���ای���یو ی��ان پابه‌ندنه‌بوون به‌بڕیاره‌كان دهك��ش��ێ��ی��ن�هوه ،ئ �هوه ت�هن��ی��ا زه‌م��ان��ه‌ت��ه بۆ نامانه‌وێت ئێمه، ب���ه‌ئ���ه‌زم���وون���ی رابردوودا بڕۆینه‌وه، ئه‌زموونمان هه‌یه له‌گه‌ڵیاندا".
پێشتر ئه‌ندامانی لیستی دهوڵهتی یاسای نوری مالیكیو لیستی عێراقییه‌ش ئه‌وه‌یان راگه‌یاندبوو كه‌تێبێنیان لهسهر بڕگه‌و خاڵه‌كان هه‌یه ،بهاڵم ئاماژه‌یان بهوه نه‌داوه كه‌چ خاڵێك ره‌تده‌كه‌نه‌وه. مه‌حمود عوسمان په‌رله‌مانتاری لیستی هاوپه‌یمانی كوردستان ده‌ڵێت ل���ه‌گ���ه‌ڵ الی��هن��هك��ان رێككه‌وتن نه‌كراوه ،كورد ده‌یه‌وێت به‌ڵێن ب �ه‌زاره‌ك��ی نه‌بێت.
نه‌جیب ئه‌وه‌شی وت كه الیه‌نه‌كان پێیان ب��اش نییه بچنه ژێ��ر فشاری كوردهوهو له‌كاتی پێكهێنانی حكومه‌تدا ك��ش��ان��هوهی وه‌زی���ره‌ك���ان حكومه‌ت ب �هه �ه‌ڵ��وه‌ش��اوه داب��ن��رێ��ت .ل �ه‌ب��ارهی الیه‌نه‌كانی تره‌وه ،نه‌جیب عه‌بدوڵاڵ وتی "له‌لیستی عێراقییه تهنیا ئ�هوه هه‌یه وه‌اڵمیان بۆ بڕگه‌كانی كورد ئیجابییه، بهاڵم له‌م چهند رۆژه‌دا كۆبوونه‌وه‌ی جدی ده‌ستپێده‌كه‌ینه‌وه‌‌و الیه‌نه‌كانی تریش بهههمان شێوه". م �ه‌ح��م��ود ع��وس��م��ان وت���ی "دوای ته‌واوبوونی گفتوگۆكان ئێمه هه‌ڵوێستی خ��ۆم��ان به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رمی راده‌گه‌یه‌نین".
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
4
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
بازرگانێكی كورد :بازرگانه چینییه‌كانمان فێری ساخته‌كردن كردووه
6
دواخستنی سه‌رژمێری ،چاره‌نووسی ناوچ ه دابڕاوه‌كان ئاڵۆزترده‌كات ی حكومه‌تی ههرێم ی خاكی كوردستانی باشوور بخاته‌سه‌ر ناوچه‌كانی ژێر دهسهاڵت سه‌رژمێری ده‌توانێت نیو‌ه
زانیار محهمهد ی ی سیاسی تائێستا سه‌ركردایه‌ت ی ی روون � ی كوردستان هه‌ڵوێست ههرێم ی ی گشت ی سه‌رژمێری ی دواخستن لهباره ی ده‌رن��ه‌ب��ڕی��ووه، ی ع��ێ��راق� دان��ی��ش��ت��ووان� ی ناوچ ه ی ده‌توانێت كێش ه كه‌ئه‌نجامدان ی ی كورس ی ههرێم ،بودجه‌‌و ژماره دابڕاوه‌كان ی عێراق بكات. پارێزگاكان له‌په‌رله‌مان شاره‌زایان‌و رۆشنبیرانیش ره‌خنه‌ده‌گرن ی ی سیاسی ی سه‌ركردایه‌ت له‌بێ هه‌ڵوێست ی ك��وردس��ت��ان ب��هران��ب��هر ب�ه‌دواخ��س��ت��ن� ی سه‌رژمێری ،پێیانوای ه ك��ورد له‌پرۆس ه ی تێنه‌گه‌یشتووه ،لهبهرئهوه بێ سه‌رژمێر هه‌ڵوێست‌و بێده‌نگن به‌رانبه‌ر به‌دواخستنی. ی ی ئهم مانگ ه سه‌رژمێری بڕیاربوو 24 ی دانیشتووان ئه‌نجامبدرێت ،بهاڵم گشت ی پالندانان ی ئۆكتۆبه‌ر وهزارهت � ی 3 رۆژ ی ی دا بۆ 5 ی سه‌رژمێر ی دواخستن بڕیار ی ئاماده‌كارییه‌كان ی یه‌كه‌م ،سه‌ره‌ڕا كانون ی ی له‌زۆرین ه ی سه‌رژمێر بۆ ئه‌نجامدان پارێزگاكانی عێراقدا. ی ی ههرێم ی ئامار له‌به‌رانبه‌ردا ده‌ست ه ی ك��وردس��ت��ان ب�ه‌ف�ه‌رم��ی راگ�هی�هن��راوێ��ك� ی ی له‌دواخستن ب�ڵاوك��ردهوهو نیگه‌رانی ی ی ده‌رب��ڕی‌‌و داوای��ك��رد ل �ه‌واد‌ه سه‌رژمێر ی دیك ه دیاریكراودا ئه‌نجامبدرێت‌و جارێك دوانه‌خرێته‌وه. ی هه‌واڵ دواخستنه‌ك ه ی ناوه‌نده‌كان بهپێ ی موسڵ‌و ی عه‌ره‌ب ه سوننه‌كان ی فشار به‌هۆ كه‌ركوكه‌و‌ه بووه ،شاره‌زایانیش دهڵێن هیچ گره‌نتییه‌ك نیی ه لهو واده‌ی ه ئه‌نجامبدرێت‌و دووباره دوانه‌خرێته‌وه. ی ئه‌وه‌وه‌یه، ی ش��اره‌زای��ان به‌هۆ ترس ی 2005و 2007و كه‌پێشتر ده‌بوو له‌ساڵه‌كان ی دانیشتووان ئهنجامبدرایه، 2009سه‌رژمێری ی سیاسی دواخراوه. بهاڵم به‌هۆكار ی باشوور ی كوردستان ی خاك ن��ی��وه ی سهرژمێرییهوه دهگهڕێتهوه به‌هۆ رووپێویی ه جوگرافییه‌كان ده‌ریده‌خه‌ن ی ی ب��اش��وور نزیك ه ی كوردستان رووب���ه‌ڕ
85ه �ه‌زار كیلۆمه‌تر چوارگۆشه‌یه ،ئهو ی ی حكوم ی ئێستا له‌ژێر دهسهاڵت رووبهره كوردیدایه ،ده‌گات ه 40هه‌زار كیلۆمه‌تر، ی 45ه �ه‌زار كیلۆمه‌تر به‌وپێیه‌ش نزیك ه ی ی نێوان عه‌ره‌ب ی كێش ه سیاسییه‌كان به‌هۆ ی سوننه‌و كورده‌وه ،نه‌گه‌ڕاوه‌ت ه سهر خاك هه‌رێمی كوردستان. ی ك���ه‌رك���وك ی�هك��ێ��ك� ه ل���هو ش��اران�� ه ی كوردستان، نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌و‌ه سهر ههرێم عه‌ره‌به‌كانی ك�ه‌رك��وك دهڵێن ل ه 2003 ژم���ارهی دانیشتووانی ك �ه‌رك��وك 835 ه�ه‌زار كهس ب��ووه ،بهاڵم له‌ئێستادا ئهو ژم��ارهی � ه 650ه��ه‌زار كهس ه بهگوێرهی فۆرمی خ��ۆراك ،ئهم ه له‌كاتێكدای ه وه‌ك خۆیان وتوویان ه 250هه‌زار كهسی عه‌ره‌ب شاره‌كه‌ی به‌جێهێشتووه. ی ی باشوور ده‌‌وروبه‌‌ر ی كوردستان رووبه‌‌ڕ ی چوارگۆشه‌یه ،ئهو 85000كیلۆمه‌تر ی به‌‌سه‌‌ریدا ی كهكورد دهسهاڵت رووب��هره ی كوردستان ناسراوه، ده‌‌شكێت‌و به‌‌هه‌‌رێم ی چوارگۆشه ی 40000كیلۆمه‌تر به‌‌نزیكه ی مه‌زه‌نده دهكرێت ،ئه‌مه‌ش بهو مانای ه ی ی باشوور هێشتا لهدهرهوه ی خاك كه‌‌نیو‌ه ی ی م��ادده ی كوردیدایه‌‌و بهپێ قه‌‌ڵه‌مڕه‌‌و ی "كێشه لهسهر" ی دهستوور به‌‌ناوچه 140 پێناسه‌‌كراوه. ی ی كارگێڕ ی سنوور به‌‌وپێیه‌‌و به‌‌گوێر‌ه ی كهركوك ی ب�هع��س،پ��ارێ��زگ��ا س��هردهم�� ی بهههموو ق��ه‌‌زا‌و ناحیه‌كانیه‌وه ،ق �هزا ی هه‌ولێر، ی س �هر ب�هپ��ارێ��زگ��ا م�ه‌خ��م��ور ی سهر ههموو قهزاو ناحی ه كوردستانییه‌كان ی ئاكرێ، ی موسڵ جگ ه لهقهزا به‌‌پارێزگا ی سهر ههموو قهزاو ناحی ه كوردستانییه‌كان ی ی دوزخورماتوو ی واسیت ،قهزا به‌‌پارێزگا ی سهاڵحهدین ،ئهو ناوچانه‌‌ن سهر به‌‌پارێزگا ی ()140هوه ی م��ادده كه‌‌پێویسته له‌ڕێ چاره‌نووسیان یه‌كالییبكرێته‌‌وه. ێ له‌كوردستان ی ع��ی��راق ب � رووب����هر ی چوارگۆشه‌یه، ( )350،052كیلۆمه‌تر ی ل�هو رووب���هره ( )168،552كیلۆمه‌تر ی ی خاكه‌‌كه ی نیو‌ه چوارگۆشه ،كه‌‌نزیكه
له‌ناو حه‌ره‌می زانكۆدا بانگه‌ش ه بۆ كاندیده‌كانی پارتی دهكرێت
ی دانیشتووان ه ی گ���هوره دهك���ات‌و بهش ی تێدا ع��هرهب��ه س��ون��ن�ه م �ه‌زه �ه‌ب �هك��ان � ی نیشته‌‌جێن ،بیابانه‌‌و سهرچاوه گرنگه‌كان ی كه‌‌ده‌‌مێنێته‌‌و‌ه ی تێدا نییه ،ئه‌وه‌ش ژیان ی خاكه گردۆڵكه‌‌یی‌‌و ی تێكهڵ ه رووپێوێك ده‌‌شته لیته‌‌ییه‌كانه ،كه‌‌جگ ه له‌ره‌شه ی ی ه �هردوو رووب��ار ی كه‌‌ناره‌كان خاكه‌‌كان ی گه‌وره‌یدا دیجله‌‌و فورات ،ئیتر له‌به‌‌شێك ی زۆرنگاو‌و عه‌‌ماراوه‌كان رووبهره ئاوییه‌كان ی دایده‌‌پۆشن ،بۆی ه عیراق (جگ ه لهناوچهكان ی ی خۆیدا ،پشت ی باشووری) له‌بژێو ئه‌وپه‌‌ڕ ته‌‌واوی به‌‌كوردستان به‌‌ستووه. ی كوردستان ی رزگاركراو ئه‌گه‌ر ههرێم به‌‌سه‌‌رچاو‌ه ئاوییه‌كانییه‌و‌ه ده‌‌وڵه‌مه‌ند ی بێت ،ئ��ه‌وا ن��اوچ �ه كوردستانییه‌كان ی ،140به‌‌سه‌‌رچاو‌ه زۆر‌و سهر به‌‌مادده ی په‌‌ترۆله‌و‌ه ده‌‌نازێت .جگ ه زه‌وه‌نده‌‌كان ی ی ستراتیژ ی ئ��اب��ووری ،ل��ه‌روو له‌بایه‌خ ی س��هر بهم ع�هس��ك�هری��ی�هوه ،ش��اره‌ك��ان � ی كه‌‌ركوك‌و ناوچانه‌‌و به‌‌تایبه‌‌تیش شاره‌كان ی ی هاتوچۆ موسڵ‌و خانهقین ،هه‌میشه گرێ داگ��ی��رك��ردن‌و ه �ه‌‌ڕش �هك��ردن ب���ووه له‌م ی ی كوردستان‌و له‌بار بهشه رزگ��ارك��راوه ی ئاسایشی كوردستان‌و ئازادبوونیاندا ،زامن ی كوردستان ی ق��ه‌‌وار‌ه ی س��وار ێ داش� س دهبن بهسهر عیراقی داهاتوودا. ی پسپۆڕان‌و په‌رله‌مانتاران ئه‌نجامدان ی گرنگ داده‌نێن ی به‌هۆكارێك سه‌رژمێر ی ئ�هو ناوچ ه داب��ڕاوان � ه بۆ بۆ گ �ه‌ڕان �هوه ی ی كوردستان ،له‌چوارچێو‌ه سهر ههرێم ی 140دا. جێبه‌جێكردنی مادد‌ه ی دكتۆرا ده‌رب��از محهمهد ،خوێندكار ی سیاسیدا له‌لێدوانێكدا بۆ له‌جوگرافیا ی ی سه‌رژمێر دهستوور ،ده‌ڵێت ئه‌نجامدان ی ی راپرس ده‌بێت ه بنه‌مایه‌ك بۆ ئه‌نجامدان ی ی نێوان ههرێم له‌ناوچ ه جێناكۆكه‌كان كوردستان‌و به‌غداد. ده‌رب������از ئ���ام���اژه ب�����هوه ده‌دات ی ی دهسهاڵت ی س�هردهم� سه‌رژمێرییه‌كان ی ئهو سیاسه‌ت ه ی بڕوا نین ،به‌هۆ به‌عس جێ ی به‌رانبه‌ر كورد گرتبوویه‌به‌ر، هه‌اڵواردن ه
محهمهد نه‌جیب لیژنه‌كانی یه‌كێتی قوتابیانی كوردستان له‌ناو حه‌ره‌می زانكۆی سه‌اڵحه‌دیندا بانگه‌شه ب��ۆ ك��ان��دی��دهك��ان��ی پارتی دهكهن بۆ گه‌یشتن به‌كۆنگره ،كارتی تایبه‌ت به‌پاڵێوراوان بهسهر قوتابیاندا داب �ه‌ش��دهك �هن ،له‌كاتێكدا كابینه‌ی پێنجه‌م به‌بڕیار كاری حیزبی له‌زانكۆدا قه‌ده‌غه‌كردووه. به‌پێی ئ �هو زانیارییانه‌ی ده‌ست رۆژنامه‌ی دهستوور كه‌وتوون لیژنه‌كانی یه‌كێتی قوتابیانی كوردستان له‌رۆژی 10/11كه‌ده‌كاته رۆژی دووش�ه‌م�ه، كارتی تایبه‌ت به‌پاڵێوراوان بۆ ده‌نگدانی كۆنگره‌ی ،13له‌ناو حه‌ره‌می زانكۆی سه‌اڵحه‌دیندا دابه‌شكردووه ،دواتریش قوتابیانیان له‌كاتی ده‌وام��ی ئاسایی زان��ك��ۆدا به‌پاسی تایبه‌ت ب��ردووه بۆ
ی "لهبهرئهوه كورده‌كان له‌ژێر فشارو وت ی وه‌زیفه‌دا، ی له‌ده‌ستدان ههروهها ترس ی خۆیان گۆڕیوه‌و ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌ك ه ی عه‌ره‌ب له‌سه‌رژمێریدا خۆیان به‌نه‌ته‌و‌ه تۆماركردووه". ی ی وه‌ك نمونه‌یه‌ك شه‌ب هكو ئێزیدییه‌كان ی به‌رجه‌ست ه خسته‌ڕوو ،ك ه له‌سه‌رژمێرییه‌كان پێشوودا به‌عه‌ره‌ب نووسراون. ی عێراق بایه‌زید حهسهن په‌رله‌مانتار ی ی راسته‌وخۆ ی كاریگه‌ری پێیوای ه سه‌رژمێر ی ناوچ ه دابڕاوه‌كان بۆ هه‌ی ه بۆ گه‌ڕاندنه‌و‌ه ی ی "لهبهرئهوه ی كوردستان ،وت سهر ههرێم ی ههموو ی ت �ه‌واوه‌ت � ل�هو ناوچان ه ژم��اره نه‌ته‌وه‌كان ده‌رده‌كه‌وێت ،به‌وه‌ش كێشه‌ك ه چاره‌سه‌رده‌بێت". ی ی بودج ه بایه‌زید حهسهن ده‌ڵێت كێش ه هه‌رێم‌و ملمالنێكان لهسهر "له "%17ه‌كه‌ش كۆتاییان دێت. پاساوه‌كانی دواخستنه‌ك ه الوازن ی سه‌رژمێرییه‌ك ه ی دواخستن ره‌خنه‌گران ی كوردستانن، ی هه‌موویان له‌هه‌رێم كه‌نزیك ه ی عێراق بۆ ی حكومه‌ت دهڵێن پاساوه‌كان ی سه‌رژمێرییه‌ك ه الوازه .ئاماژه دواخستن ی ی تهنیا ره‌هه‌ند به‌وه‌شده‌ده‌ن كه‌سه‌رژمێر سیاسی نییه. ی بایه‌زید حهسهن به‌ئاماژ‌ه دان بهوه ی دێرینه‌و ته‌نانه‌ت ی پرۆسه‌یه‌ك كه‌سه‌رژمێر ی رۆمانی‌‌و بابلی‌‌و فیرعه‌ونییه‌كاندا له‌سه‌رده‌م ی 13ساڵ ه ئهنجامدراوه ،پێیسه‌یر‌ه ماوه له‌عێراق سه‌رژمێری ئهنجامنهدراوه. ی ی په‌رله‌مان رزگ��ار محهمهد ئه‌ندام ی ی له‌بیسته‌كان كورستان پێیوای ه سه‌رژمێر ی رابوردوودا له‌عێراق ئهنجامدراوه، سه‌د‌ه ێ نییهو ی ن��و ب��ۆی � ه ب��ۆ ئێستا شتێك ی ده‌توانرێت ئه‌نجامبدرێت ،وتی "له‌ڕێگ ه ی سهرژمێرییهوه حكومه‌ت ده‌زانێت وز‌ه ی كۆمه‌ڵگ ه چه‌نده‌و چۆن زیادده‌كات". مرۆی ی ی "سه‌رژمێر رزگ��ار محه‌مه‌دیش وت ی رووته‌وه، ی سیاس خراوه‌ت ه چوارچێوه‌یه‌ك ی دانیشتووان ئێم ه ده‌م��ان�ه‌وێ��ت ژم���اره ی خۆمانه‌و‌ه بزانین ،وێنه‌یه‌كمان لهباره ده‌ستبكه‌وێت ،ب��ه‌اڵم سیاسه‌ت ههموو ی هه‌ڵه‌یدا ی ت��ێ��ك��داوه‌و ب �ه‌ئ��اق��ار شتێك بردووه". ی جیهاندا هه‌ر پێنج ی واڵتان له‌زۆرب ه ی ئه‌نجامده‌درێت، ساڵ جارێك سه‌رژمێر ی سیاسیش ناتوانێت دوایبخات، هیچ هێزێك ی رووبدات. ی سروشت ی گهوره مه‌گه‌ر رووداو ی زۆر ی "گۆڕانكاری ده‌رباز محهمهد وت ی دانیشتوواندا روویداوه ،بهاڵم له‌دیمۆگرافیا ی ئهو هیچ ئامارو ئاماژه‌و ژمارهیهك لهباره گۆڕانكارییانه‌وه له‌به‌رده‌ستدا نییه". داواده‌ك���رێ���ت س�ه‌رك��ردای�ه‌ت�ی ك��ورد فشاربكات ده‌رب���از محهمهد ئ��ام��اژه‌ی ب��ه‌وه‌دا تائێستا رێژه‌ی كورد له‌ئاستی عێراقدا نازانرێت ،لهماوهی حه‌وت ساڵی دوای رووخانی به‌عسدا كورد نهیتوانیوه رێژه‌ی خۆی له‌رێگه‌ی سهرژمێرییهوه دیاریبكات، به‌هۆی بێده‌نگی‌‌و بێ هه‌ڵوێستی نوێنه‌رانی كورد له‌به‌غداد. ئ�ه‌وه‌ش�ی وت به‌رانبه‌ر دواخستنی سه‌رژمێری ،جگه له‌الیه‌نه سیاسییه‌كان، ته‌نانه‌ت شه‌قامی كوردیش له‌مه‌ترسیی دواخستنی ئهو پرۆسه‌یه بێده‌نگه‌و لێی تێنه‌گه‌یشتووه. ده‌رب��از محهمهد وتی "له‌به‌رئه‌وه‌ی یهكێتیو پارتی نزیكن له‌شیعه‌كان‌و ب �هران��ب �هری��ان ن �ه‌رم��ن ،بۆیه به‌رانبه‌ر
ده‌نگدان. زه‌ك���هری���ا ئ���هن���وه‌ر خ��وێ��ن��دك��ار له‌زانكۆی سهاڵحهدین زانیارییه‌كه‌ی پ��ی��ش��ت��ڕاس��ت��ك��ردهوهو وت���ی "رۆژی دووشه‌ممه له‌الیه‌ن لیژنه‌كانی نوێنه‌رانی یه‌كێتی قوتابیانه‌وه كارتی پاڵێوراوانی ده‌نگدان بۆ كۆنگره‌ی 13پارتی له‌ناو حه‌ره‌می زانكۆی سه‌اڵحدیندا دابه‌شكرد، دواتر قوتابیانیان كۆكرده‌وه بۆ بردنیان بۆ ده‌نگدان". ئ��هو خ��وێ��ن��دك��اره وت��ی "س �هرهت��ا ئه‌وانه‌یان برد بۆ ده‌نگدان كه‌پێشتر ناویان نووسرابوو ،پاشان هه‌ندێكی تر كه‌ناویان نه‌نووسرابوو ،بهاڵم هه‌ر بردیان بۆ ده‌نگدان ،له‌ڕێگای ئهو پاسانه‌ی ك�ه‌ئ��ام��اده‌ك��راب��وون ب��ۆ گواستنهوهی خوێندكاران". له‌هه‌ریه‌كه له‌كۆلێژه‌كانی شه‌ریعه، كۆلێژی بونیاد ،ئاداب‌و زمان ،ههروهها
به‌شێك له‌كۆلێژه‌كانی تر بانگه‌شه بۆ كاندیده‌كانی پارتی كراوه. زه‌ك����هری����ا وت����ی ب��ه‌ش��ێ��ك ل��هو خوێندكارانه‌ی ب��ردراب��وون ئه‌ندامانی پارتیش نه‌بوون ،بهاڵم زۆریان لێكرابوو له‌الیه‌ن لیژنه‌كانی قوتابیانه‌وه بچن ده‌نگبده‌ن. عیرفان عه‌زیز سكرتێری یه‌كێتی قوتابیانی كوردستان له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوو وتی "من ئ��اگ��اداری هیچ شتێك نیم ،چونكه ل��ه‌ده‌ره‌وه بووم، بهاڵم له‌هه‌ڵبژاردندا ههموو كهس مافی خۆیه‌تی كه‌خۆی هه‌ڵبژێرێت‌و ده‌نگی خۆی بدات ،لهبهرئهوه پارتی خاوه‌نی هێزه له‌هه‌ولێر ،ئاساییه بانگه‌شه‌بكرێت خ��ۆ ل �هن��او ب �ه‌غ��داد ئ��هو بانگه‌شه‌یه نه‌كراوه". له‌باره‌ی ئ�هوهی كاری حیزبایه‌تی ل �هن��او ح �ه‌ره‌م��ی زان��ك��ۆدا به‌بڕیاری
بڕیاره‌كانی حكومه‌تی عێراقی ناوه‌ستنه‌وه كه بهدهست شیعه‌كانه‌وه‌یه". ئ �هو داواده‌ك����ات كه‌فشاری بكرێت ب��ۆ ئ���هوهی سه‌رژمێرییه‌كه ئه‌مساڵ ئه‌نجامبدرێت. پرۆسه‌ی سه‌رژمێری له‌عێراق ههموو ده‌ساڵ جارێك ئهنجامدراوه ،كه‌یه‌كه‌میان لهساڵی 1927و دوا سه‌رژمێریش ساڵی 1997ئهنجامدرا ،كه‌ناوچه‌كانی ژێر ده‌سه‌اڵتی هه‌رێمی نه‌گرته‌وه ،ل�ه‌دوای رووخانی رژێمی پێشووه‌وه به‌پاساوی ناله‌باری بارودۆخی ئه‌منی سیاسییه‌وه سه‌رژمێری نه‌كراوه. ك��اوه مه‌حمود وته‌بێژی حكومه‌تی ههرێم له‌لێدوانێكدا بۆ دهستوور ،پێیوایه له‌چه‌ند ساڵی راب���وردوودا هه‌لومه‌رجی عێراق له‌بارنه‌بووه بۆ سه‌رژمێری. ك��اوه مه‌حمود وت �ی "ب��ه‌اڵم ئێستا هۆكاری سیاسی هه‌یه بۆ دواخستنی س�ه‌رژم��ێ��ری ،الیه‌نێك هه‌یه ده‌یه‌وێت سه‌رژمێری ئه‌نجامنه‌درێت ،پارێزگاری موسڵ رێگه دهگ��رێ��ت له‌ئه‌نجامدانی س �ه‌رژم��ێ��ری ،ه���ه‌وڵ‌و ك��ارك��ردن هه‌یه بۆئهوهی قه‌واره‌ی راسته‌قینه‌ی كورد وه‌ك خۆی له‌عێراقدا ده‌رنه‌كه‌وێت". ده‌رباز محهمهد پێشبینی ئه‌نجامدانی سه‌رژمێری له‌مانگی كانونی یه‌كه‌می ئه‌مساڵیشدا ناكات ،وتی "به‌بۆچوونی من ساڵێكی دیكه‌ش ئه‌نجامنادرێت". ده‌رب��از ده‌ڵێت ساڵی پار شیعه‌كان نه‌یانه‌ێشت سه‌رژمێری بكرێت ،بۆئهوهی ب���ه‌ئ���اره‌زووی خ��ۆی��ان ك��ورس �ی لهسهر پارێزگاكانیان ب��ۆ په‌رله‌مانی عێراق زیادبكه‌ن ،ئه‌مساڵیش سوننه ناهێڵێت بكرێت ،چونكه له‌هه‌ڵبژاردندا پشت به‌فۆرمی خ���ۆراك ب �هس��ت��راوهو ئه‌گه‌ر سه‌رژمێری بكرێت فیڵكردنی سوننه‌كان ل �ه‌ف��ۆرم �ی خ���ۆراك���دا ده‌رده‌ك���ه‌وێ���ت‌و كارگه‌ریشی ده‌بێت لهسهر هه‌ڵبژاردنی داهاتوودا. ك��اوه م�ه‌ح��م��ودو ب��ای�ه‌زی��د حهسهن ه��اوڕان لهسهر ئ��هوهی ك��ورد به‌رانبه‌ر دواخستنی سه‌رژمێری بێده‌نگ نه‌بووه، ده‌ڵ��ێ��ن ت��هن��ان��ه‌ت ل���هو 19خ��اڵ �هی كه‌ئیئتیالفی فراكسیۆنه كوردستانییه‌كان وه‌ك مه‌رجه‌كانی كورد داویانه به‌الیه‌نه سیاسییه‌كانی عێراق ،یه‌كێك له‌خاڵه‌كانی جه‌ختده‌كاته‌وه ل �هس �هر ئه‌نجامدانی سه‌رژمێری له‌واده‌ی خۆیدا. له‌‌مێژووی دروستبوونی دهوڵهتی ع��ێ��راق �هوه تائێستا هه‌‌شت پرۆسه‌ی سه‌رژمێریكردنی دانیشتووان ئهنجامدراوه، یهكهمین س �ه‌رژم��ێ��ری��ك��ردن لهساڵی 1927/6/5ئ�هن��ج��ام��دراوه ،لهسااڵنی 1937و 1947و 1957و 1965و 1977و 1987و 1997وات��ه 10س��اڵ جارێك بهگوێرهی پ�لان‌و ستراتیژی وهزارهت��ی پالندانانی حكومه‌تی عێراقی پرۆسه‌ی سه‌رژمێریكردن ئهنجامدراوه ،جگه لهساڵی 1965كه دوو ساڵ پێش كاتی دیاریكراوی خۆی ئهنجامدرا ،كهدهبوو لهساڵی 1967 ئهنجامبدرایه ،جگهلهوهش له‌‌سه‌رژمێری ساڵی 1997دا پارێزگاكانی سلێمانی ههولێرو دهۆك‌و چهند ناوچه‌‌یه‌كی تری هه‌رێمی كوردستانی نه‌گرتبووه‌وه ،واته تهنیا 15پارێزگای گرتبووه‌وه ،لێره‌دا ئ �هوه روونده‌‌بێته‌وه 23ساڵه عێراق سه‌رژمێریی گشتی دانیشتووانی تیایدا ئهنجامنهدراوه. نێچیرڤان بارزانی قه‌ده‌غه‌كراوه ،عیرفان وتی "كارت دابه‌شكردن هیچی تێدانییه‌‌و كاریگه‌ری ناكاته سهر ئاستی زانستی". جگه له‌كابینه‌ی پێنجه‌م ئیداره‌ی پێشووی سلێمانیش كاری حیزبایه‌تی له‌ناو زانكۆدا ق�ه‌ده‌غ�هك��ردووه ،بهاڵم تائێستاش ئهو بڕیاریانه له‌زانكۆكانی كوردستاندا جێبه‌جێناكرێت.
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
لۆکاڵ
7
“مینحه‌ی رێكخراوه‌كان ده‌بڕدرێت‌و به‌پێی پرۆژه پارهیان ده‌درێتێ” ی مه‌ده‌نی له‌په‌رله‌مانی كوردستان ی سه‌رۆكی لیژن هی كۆمه‌ڵ دانا سه‌عید سۆف
سازدانی :دانا جه‌میل له‌هه‌ولێر دانا سه‌عید سۆف ی به‌رپرسی لیژنه ی كۆمه‌ڵ ی مه‌ده‌ن ی له‌په‌رله‌مان ی كوردستان ده‌ڵێت بهپێ ی پرۆژه یاسا ی رێكخراو‌ه ناحكومییه‌كان ك ه به‌بڕوا ی ئهو مانگ ی سێ ی ساڵ ی داهاتوو په‌سه‌ندده‌كرێت ،مینحه ی رێكخراوه‌كان ی كۆمه‌ڵگه ی م �ه‌ده‌ن � ی ده‌ب��ڕدرێ��ت‌و بهپێ ی چاالكی‌‌و به‌پرۆپۆزه‌ڵ كۆمه‌ك ده‌كرێن. سۆف ی پێیوای ه بنه‌ما ی ك��ار ی رێكخراو ی ناحكوم ی خۆبه‌خشییه ،ده‌ڵێت كه‌رۆحیه‌ت ی خۆبه‌خش ی نه‌ما ،ب��وار ی رێكخراوه‌یی هیچ مانایه‌كی نامێنێت. دهستوور :یاسا ی رێكخراو‌ه ناحكومییه‌كانی ی كۆمه‌ڵ ی مه‌ده‌ن ی دوا ی ئهوه ی خوێندنهوه ی یه‌كه‌م ی بۆكرا ،ئێستا ئهو یاسای ه ب ه كوێ گه‌یشتووه؟ دان��ا سه‌عید :پ���رۆژه یاساك ه ل � ه 6-27 خوێندنهوه ی یه‌كه‌م ی ب��ۆك��راو ئاراسته ی لیژنه‌كان كرا ،به‌تایبه‌ت ی لیژنه ی كۆمه‌ڵ ی مه‌ده‌ن ی كه‌لیژنه‌یه‌ك ی تایبه‌ت ه به‌وبواره، ههروهها لیژنه ی یاساییو لیژنه ی ناوخۆ ئهم لیژنان ه ده‌بێت راپۆرت ی خۆیان لهسهر ئهو پ��رۆژه یاسای ه بنووسن ،ئێم ه پێشتر لهگهڵ رێكخراوه‌كان ی هه‌رسێ پارێزگاك ه كۆبوونه‌وه‌مان ك��ردووه بۆئه‌وه ی بتوانین پێشنیازه‌كانیان وه‌ربگرین‌و له‌یاساكه‌دا رێ��ك��ی��ب��خ�هی��ن ،دوا ی ئ���هوه ب �هه��اوك��ار ی unopsو inclكۆنفرانسێك ی سێ رۆژه ئاماده‌كرا به‌مه‌به‌ست ی ئ��هوه ی كۆمه‌ڵێك تێبینی‌‌و راسپارد‌ه لهسهر ئهو پرۆژه‌یاسای ه ئاماده‌بكرێت ،ئ �هوه ی ئێستا ماوه ئه‌وه‌ی ه كه‌لیژنه‌كان دوا راپۆرت ی خۆیان بنووسن بۆئه‌وه ی بخرێت ه ده‌نگدانه‌وه. ده‌س��ت��وور :ل�هك�هی��دا راپ��ۆرت�� ی لیژنه‌كان ته‌واوده‌بێت؟ دانا سه‌عید :بهپێ ی ئهو به‌رنامه‌یه ی ك ه لهگهڵ
unopsداماننابوو ،كۆنفرانسێك ی تر ماوه له‌به‌یروت ،له‌وانه‌ی ه له‌سه‌ره‌تا ی مانگ ی 11دا ئه‌نجامبدرێت .دوا ی ئهو كۆنفرانس ه بڕیاره لهگهڵ لیژنه ی ن��اوخ��ۆدا ئه‌گه‌ریش هه‌ی ه لهگهڵ لیژنه ی یاسایی به‌هه‌رسێكمان راپۆرت ی هاوبه‌ش بنووسین لهسهر ئ�هو پرۆژهیهو دوات��ر ده‌خرێت ه ئه‌جێندا ی په‌رله‌مانه‌وه، بهاڵم لهبهرئهوه ی بودجه ی ساڵی داهاتوو له‌مانگ ی 11دا دێت ه په‌رله‌مانه‌وه ،ئهو كات ه پرۆژه‌یاساكان ی تر دواده‌خ��رێ �ن‌و له‌وانه‌ی ه گفتوگۆكردن لهسهر پرۆژه‌یاسا ی رێكخراو‌ه ناحكومییه‌كان بكه‌وێت ه مانگ ی 3ی ساڵ ی داهاتووه‌وه. ده‌س��ت��وور :ئ�هو خاڵ ه جه‌وهه‌رییان ه چین
مانگان ه به‌رێكخراوه‌كان ،ئێم ه ده‌زانین ن���ادادپ���ه‌روه‌ر ی ه��ه‌ب��ووه ،زۆر رێكخراو له‌واقیعدا بوونیان نه‌بوو ،بهاڵم مانگانه‌یان وه‌رده‌گرت ،زۆر رێكخراویش هه‌بوون چاالك ب��وون ،ب �ه‌اڵم مینحه ی مانگانه‌یان نه‌بوو. ئێم ه پێمانباش ه ئهو یارمه‌تییه ی كه‌حكومه‌ت ده‌یدات به‌رێكخراوه‌كان لهسهر بنه‌ما ی پرۆژه‌و چاالك ی بێت ،وات��ا رێكخراوه‌كان بۆخۆیان ده‌یانه‌وێت له‌چ بوارێكدا چاالك ی ئه‌نجامبده‌ن، لهسهر ئهو بنه‌مای ه ته‌مویل بكرێن ،نه‌ك مانگانه‌یه‌ك ی چه‌سپاویان پێبدرێت .ئه‌مه‌ش واده‌ك���ات كه‌رێكخراوه‌كان چ��االك بكات‌و بۆخۆیان ب �ه‌دوا ی پ��رۆژه‌دا بگه‌ڕێن ،پێشتر ه �ه‌م��وو كه‌سێك ده‌ی��ت��وان � ی رێكخراوێك
نابه‌ستن ،بهاڵم له‌ناو خود ی رێكخراوه‌كانیشدا هه‌ڵبژاردن ناكرێت‌و به‌رپرس ی رێكخراوه‌كان ناگۆڕدرێن ،ئایا له‌یاساكه‌دا هیچ ئالیه‌تێك دانراوه بۆئه‌وه ی له‌مه‌ودوا رێكخراو له‌الیه‌ن كه‌سێكه‌و‌ه قۆرخ نه‌كرێن؟ دانا سه‌عید :وه‌كو رۆتین ئ �هوه ی كه داوا له‌رێكخراوه‌كان دهكرێت مه‌سه‌له ی په‌یڕه‌و ی ناوخۆیه ،ههرچهنده له‌پرۆژ‌ه یاساكه‌دا ئهو په‌یڕه‌و‌ه ناوخۆی ه نه‌نووسراو‌ه كه‌چی بێت‌و ب���ه‌اڵم نابێت چ����ۆن ب��ێ��ت، ب�����ك�����ات به‌رهه‌ڵستی ب���ن���ه‌م���ا ل���ه‌گ���ه‌ڵ
شێوازی مۆڵه‌ت وه‌رگرتنی رێكخراوه‌كان ده‌گۆڕدرێت بۆ تۆماركردن‌و له‌وه‌زاره‌تی ناوخۆوه ده‌گوازرێته‌وه بۆ فه‌رمانگه‌یه‌كی مه‌ده‌نی كهئێوه ده‌ت��ان�ه‌وێ��ت ل�ه‌راپ��ۆرت� ی خۆتاندا بیاننووسن‌و له‌په‌رله‌ماندا ئیش ی لهسهر بكه‌ن؟ دانا سه‌عید :ئێم ه پێمانباش ه ئهو رۆتیناته ی كه‌پێشتر ههبووه له‌به‌رده‌م رێكخراوه‌كاندا لهسهر مه‌سه‌له ی مۆڵه‌ت وه‌رگ��رت��ن ئهوه ن�ه‌م��ێ��ن��ێ��ت ،ل �ه‌ج��ی��ات � ی م��ۆڵ��ه‌ت بكرێت ه تۆماركردن ی رێكخراو به‌رێوشوێنێك ی ئاسانتر، ه�ه‌روه‌ه��ا ئ�ه‌م تۆماركردنه‌ش ل �ه‌وه‌زاره‌ت � ی ناوخۆ نه‌مێنێت ،به‌ڵكو ده‌زگایه‌ك ی مه‌ده‌ن ی ئ �هو ك��اره ئه‌نجامبدات ك ه به‌شێوه‌یه‌ك ی ك��ات � ی ف�ه‌رم��ان��گ�هی�هك� ی م��ه‌ده‌ن�� ی ده‌بێت كاروبار ی رێكخراوه‌كان ئه‌نجامبد‌ات‌و سهر به‌ئه‌نجومه‌ن ی وه‌زیران بێت ،ههروهها پێشتر بێسه‌روبه‌رییه‌ك هه‌بوو له‌پێدان ی مینحه ی
دروستبكات به‌بێئه‌وه ی هیچ شتێك ی هه‌بێت، مانگان ه مینحه‌یه‌ك ی وه‌رده‌گ���رت ،ئه‌مه‌ش ببو‌ه هۆی ئهوه ی تاراده‌یه‌ك ی زۆر جۆرێك له‌گه‌نده‌ڵ ی ئ��ی��داری‌‌و م��ادد ی بكه‌وێت ه ناو ژیان ی رێكخراوه‌ییه‌وه .ئامانج ی سه‌ره‌ك ی رێكخراوه‌كان ببوو‌ه وه‌رگرتن ی مانگانه‌یه‌ك ب �ه‌ب��ێ��ئ �هوه ی هیچ پ��رۆژه‌ی��هك�� ی جدییان هه‌بێت .كه‌كار ی خۆبه‌خش ی نه‌ما له‌ژیان ی رێكخراوه‌ییدا ،به‌راست ی هه‌ستده‌كه‌م بوار ی رێكخراوه‌یی هیچ مانایه‌كی نامێنێت. ده‌س��ت��وور :زۆرج���ار رێ��ك��خ��راوه‌ك��ان باسی دیموكراس ی دهك���هن ،ره‌خن ه ل�ه‌ده‌س�ه‌اڵت دهگ��رن كاتێك كه‌هه‌ڵبژاردن دواده‌كه‌وێت، ره‌خ��ن � ه له‌حیزبه‌كان دهگ���رن كه‌كۆنگر‌ه
دیموكراسییه‌كان و لهگهڵ ماف ی مرۆڤدا ،ئه‌گه‌ر ته‌فسیرێكمان هه‌بێت بۆئه‌مه ،ده‌بێت وای بۆ بچین كه‌ئه‌و خااڵنه ی له‌ناو په‌یڕه‌وه‌كه‌دا ده‌نووسرێن ،ده‌بێت رێگه‌بدات به‌مه‌سه‌له ی ئاڵوگۆڕ ی ده‌س���ه‌اڵت ،ه �ه‌روه‌ه��ا په‌یوه‌ند به‌هه‌یكه‌ل ی رێكخراوه‌كان ده‌بێت به‌شێوه‌یه‌ك ی دیموكراس ی رێكبخرێت ،كۆبوونه‌وه ی سااڵن ه یاخود هه‌ڵبژاردن ده‌بێت به‌روون ی ئاماژه ی پێبدرێت ،بهاڵم ئێم ه نه‌چوینه‌ت ه ناو ئهوه ی كه‌رێكخراوه‌كان چۆن بن یان چۆن نه‌بن، بهاڵم داوامانكردوو‌ه كه‌كڵێشه‌یه‌ك هه‌بێت بۆئه‌وه ی رێكخراوه‌كان ناچاربكات به‌روون ی باس له‌په‌یڕه‌وی ناوخۆیان بكه‌ن. ده‌س���ت���وور :ك��ۆب��وون��هوه ی ئ��ێ��وه لهگهڵ
رێ��ك��خ��راوه‌ك��ان ئ���ه‌وه‌ن���ده ی قس ه لهسهر چوارچێوه‌یه‌ك ی گشتی كراوه بۆ رێكخراو، ئهوهنده باس له‌بارودۆخی ناوخۆ ی رێكخراو نه‌كراوه ،تۆ پێتوای ه یاسایه‌ك ی بهم شێوه‌ی ه بارودۆخی ناوخۆ ی رێكخراوه‌كان بگۆڕێت؟ دانا سه‌عید :كێشه‌ك ه ئه‌وه‌ی ه له‌ناو یاسادا زۆر شت هه‌ی ه ناتوانرێت جێگ ه بكرێته‌وه ،له‌ناو یاسادا هێڵ ه گشتییه‌كان داده‌نرێت ،هه‌ندێك شت بۆ پ �هی��ڕه‌و ی ن��اوخ��ۆ ی رێكخراوه‌كان به‌جێده‌هێڵدرێت ،هه‌ندێك شتیش ده‌كه‌وێت ه ژێر چاودێر ی دهسهاڵت ی ته‌نفیزی ،بۆنمون ه ده‌بێت دیوان ی چاودێر ی دارای��ی چاودێر ی بخه‌ن ه سهر رێكخراوه‌كان‌و وردبین ی تێدابكه‌ن ده‌رب����اره ی راپ��ۆرت�� ی چاالكییه‌كان ،ئهو فه‌رمانگه‌یه ی كه‌باسمكرد ئ��ه‌وان ده‌بێت ته‌ماشا ی بكه‌ن ئه‌گه‌ر شتێك ی نه‌گونجاو هه‌بێت ،بیدۆزنه‌وه ،بابه‌ت ی په‌یڕه‌و ی ناخۆ تایبه‌ت ه بهو فه‌رمانگ ه مه‌ده‌نییه ی كه‌بۆ كار ی رێكخراوه‌كان داده‌مه‌زرێنرێت. ده‌س��ت��وور :ه��ۆك��ار ی خۆدوورخستنه‌وه‌ی ئێوه چیی ه ل �هوه ی كه‌ئیش لهسهر ژیان ی ناوخۆ ی رێكخراوه‌كان نه‌كه‌ن ،تهنیا قسه ی رێكخراوه‌كانتان گواستووه‌ته‌و‌ه بۆناو پرۆژه یاساكه؟ ئهم ه پ�هی��وه‌ن��د ی ب���ه‌وه‌و‌ه نیی ه كه‌ناتانه‌وێت رووبه‌ڕوو ی ره‌خنه ی رێكخراوه‌كان ببنه‌و‌ه بهوه ی پێتان بڵێن ئێوه ده‌ستوه‌ردان له‌ئیشوكار ی رێكخراوه‌كاندا دهكهن؟ دان��ا سه‌عید :ده‌بێت مه‌سافه‌یه‌ك هه‌بێت لهوه ی كه‌ئێم ه ده‌ستوه‌ردان نه‌كه‌ین ،ئیش ی ئێم ه ئه‌وه‌ی ه كه‌یاسایه‌ك ده‌ربكه‌ین‌و جۆرێك ژیان ی رێكخراوه‌یی رێكبخاته‌و‌ه له‌په‌یوه‌ند ی لهگهڵ داموده‌زگاكان‌و په‌یوه‌ند ی ناوخۆشیان بهههمان شێوه ،ب �ه‌اڵم له‌ئێستادا ئ�هوه ی له‌پرۆژه‌یاساكه‌دا هه‌ی ه سه‌باره‌ت به‌ژیان ی ناوخۆ ی رێكخراو تهنیا ئه‌وه‌ی ه كه‌نابێت ته‌عاروز بكات لهگهڵ بنه‌ما دیموكراسییه‌كاندا‌و ماف ی مرۆڤ.
ت���ون���دوت���ی���ژی���ی��� ه خ���ێ���زان���ی���ی���هك���ان ژن������ان دهك����ات����ه ق���ورب���ان���ی له‌زۆرین هی ئهو توند‌وتیژییه خێزانیان هی ئه‌مساڵ ئه‌نجامدراون ،ژنان قوربانیی یه‌كه‌من محهمهد عومه‌ر له‌سلێمانی لهو توند‌وتیژییه خێزانییانه‌ی له‌ماوی ئه‌مساڵدا ئه‌نجامدراون ،زۆرینه‌یان ژنانی كردووه‌ت ه ئامانج ،به‌جۆرێك تهنیا لهماوهی شهش مانگی ئه‌مساڵدا 59ئافره‌ت كوژراون. پسپۆڕانی ب��واری كۆمهاڵیهتیو یاسایی ب��اس ل��ه‌وه‌ده‌ك��هن كهتوندوتیژی خێزانی له‌په‌ره‌سه‌ندندایه‌‌و لهو چوارچێوه‌یه‌شدا ژنان قوربانی یه‌كه‌من ،توێژه‌رانی كۆمه‌اڵیه‌تی دهڵێن ههموو ئهو توندوتیژیانه‌ی كه‌به‌رانبه‌ر ژن��ان دهك��رێ��ن ،ره‌گێگی مێژوویان ههیهو په‌یوه‌ندی به‌نه‌ریتی پیاوساالرییه‌وه هه‌یه. به‌پێی ئاماری ش�ه‌ش مانگی یه‌كه‌می ئ��ه‌م��س��اڵ ك��ه‌ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌رای��ه‌ت��ی گشتی ب���ه‌دواداچ���وون���ی ت��ون��دوت��ی��ژی دژ ب �ه‌ژن��ان باڵویكردووه‌ته‌وه لهو شهش مانگه‌دا 2038 حاڵهتی توندوتیژی دژ به‌ژنان له‌هه‌رسێ پارێزگاكه‌ی هه‌رێمدا تۆماركراوه .كه‌زۆرینه‌یان له‌چوارچێوه‌ی توند‌وتیژییه‌كانی خێزاندا بوون. لهماوهی شهش مانگی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا، دی��ارده‌ی كوشتن لهسهر ئاستی ههرێم 59 حاڵه‌ت ت��ۆم��ارك��راوهو 1038سكااڵ له‌الیه‌ن ژن��ان �هوه ب��ه‌رزك��راوه‌ت��هوهو 671حاڵهتی ئه‌شكه‌نجه‌دان‌و 63توندوتیژیی سێكسی ههبووه. لهسنووری پارێزگای هه‌ولێر ،لهو ماوه‌یه‌دا رێژه‌ی كوشتن 25كهس بووه ،له‌دهۆكیش كوشتن تهنیا 2حاڵه‌ت تۆماركراوه‌‌و لهسنووری گه‌رمیانیش كوشتن 3حاڵه‌ت‌و له‌پارێزگای سلێمانیش 18حاڵه‌ت تۆماركراوه. ئه‌ندامێكی لیژنه‌ی كاروباری كۆمهاڵیهتیو خ��ێ��زان‌و م��ن��داڵ له‌په‌رله‌مانی كوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌پرۆژه یاساكه وه‌ك ته‌عدیلێك بووه له‌یاسای باری كه‌سێتیدا ،تاره‌نگدانه‌وه‌ی هه‌بێت له‌ناو خێزاندا ،ههرچهنده ئهم یاسایه له‌خولی پێشتردا هه‌بوو ،بهاڵم وه‌ستێنرابوو. ل �هس �هرهت��ای ئ��ه‌م م��ان��گ �ه‌دا له‌گوندی گرجووتیار س �هر ب�ه‌ش��اره‌دێ�ی به‌حره‌كه، گه‌نجێكی 18ساڵ دووخوشك‌و دایك‌و برایه‌كی خۆی كوشتووه ،پێش ئهم رووداوه‌ش به‌هۆی كێشه‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه له‌شارۆچكه‌ی سه‌عدییه‌ی سهر به‌پارێزگای دیاله ،گه‌نجێك
بهههمان شێوه دای��كو خوشكێك ی خۆی كوشت‌و خوشكێكی تریشی بریندار كرد. له‌گوندی سێبه‌ردانی رۆژهه‌اڵتی شاری هه‌ولێریش 6كهسی ئه‌ندامانی خێزانێك به‌هۆی كێشه‌یه‌كی كۆمه‌اڵیه‌تیه‌و‌ه هه‌ڵده‌كوتنه سهر ماڵی كچه 29ساڵه‌كه‌یان كه‌شووی كردووهو برینداری ده‌كه‌ن‌و بار ی ته‌ندروستی ئهو ئافره‌ته تائێستا ناجێگیره. له‌ئه‌نجامی ئهم رووداوانه‌ی كه لهماوهی دوو ههفتهی راب���ردوودا روی��ان��داوه له‌كۆی حه‌وت كهس شهش كه‌سیان ژنن ،كوشتنی ژن��ان نیگه‌رانی الی ت��وێ��ژه‌ران‌و یاساناسان دروستكردووه. شیالن حه‌مه‌نوری توێژه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی، ئاماژه ب�ه‌وه‌ده‌ك��ات ك�ه‌وا توندوتیژی رووی ل �ه‌زی��ادب��وون ك����ردووه ،وت �ی «زی��ادب��وون�ی توندوتیژی به‌تایبه‌تی به‌رانبه‌ر به‌ئافره‌تان زیادیكردووه ،كه‌ئه‌مه‌ش دهگهڕێتهوه بۆ ئهو كلتووره پیاوساالرییه‌ی كه له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌دا ب��اوه‌‌و پیاوان لهسهر حسابی ژنانی
كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی خۆیان ئه‌دای دهكهن». بكرێته‌وه ،هه‌ڵهاتن ی تاوانباران‌و نه‌گه‌یاندنیان به‌بڕوای دڵشاد حه‌مه ساڵح ،توێژه‌ری به‌سزا ی یاسای ی هه‌بێت له‌الیه‌ك‌و له‌الیه‌ك ی كۆمه‌اڵیه‌تی ،توندوتیژی ره‌گێكی كۆمه‌اڵیه‌تی تریشهوه تا سوڵح ی عه‌شایه‌ری‌‌و مه‌كته‌ب ه ههیهو په‌یوه‌ندی به‌دابونه‌ریت‌و كلتووری كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ك��ار ی رێكخستن ی ئهم كۆمه‌ڵگه‌وه ههیهو ئه‌مه‌ش به‌پێی مێژووی كه‌سان ه بكه‌ن ،واده‌ك��ات به‌ر بهم تاوانان ه گه‌شه‌كردن‌و شوێن‌و كات‌و كلتوورو كۆمه‌ڵگه‌ك ه نه‌گیرێت‌و هه‌ربه‌رده‌وام بێت». ده‌گۆڕێت. په‌رله‌مانی كوردستان له‌ئێستادا سه‌رقاڵ ی دڵشاد به‌ده‌ستوور ی وت «پێشكه‌وتن ی گه‌اڵڵه‌كردن ی پرۆژه یاسایه‌ك ه به‌ناو ی یاسا ی عه‌قڵیمان ب ه به‌راورد به‌پێشكه‌وتن ه ماددی‌‌و ب �ه‌ره‌ن��گ��ارب��وون �هوه ی توندوتیژ ی خێزان ی ته‌كنه‌لۆژییه‌كان زۆر جیاوازه‌و وایكردووه زۆر له‌هه‌رێم ی كوردستانداو كار بۆ ئه‌وه‌ده‌كه‌ن كێش ه بهێنێت ه ئاراوه ،ههروهها سایكۆلۆژیا ی ئ��هو ی��اس��ای� ه ببێته‌هۆی ك�ه‌م��ك��ردن�هوه ی ئینسان ی ئهم ناوچه‌ی ه ره‌گێك ی توندوتیژ ی توندوتیژی خێزانی. تارا ته‌حسین ئه‌ندامی لیژنه ی كاروبار ی تێدایه ،سه‌ره‌ڕا ی زۆری‌و باڵوبوونه‌وه ی چه‌ك‌و جێبه‌جێنه‌كردن ی یاسا ،چونك ه كه‌یاسا نه‌بوو ،كۆمهاڵیهتیو خێزان‌و منداڵ له‌په‌رله‌مان ی كوردستان له‌لێدوانێكدا به‌ده‌ستوور ی وت غه‌ریزه ی ئینسان به‌ره‌ڵاڵده‌بێت». شیالن حه‌مه‌نور ی پێیوای ه بۆ به‌رگرتن‌و «پرۆژه یاساك ه وه‌ك ته‌عدیلێك بووه له‌یاسا ی ب��ه‌ره‌ن��گ��ارب��وون��هوه ی ت��ون��دوت��ی��ژی��ی�هك��ان بار ی كه‌سێتیدا ،تا ره‌نگدانه‌وه ی هه‌بێت له‌ناو پێویست ه سوڵح ی ع�ه‌ش��ای�ه‌ری‌‌و مه‌كته‌ب ه خێزاندا ،ههرچهنده ئهم یاسای ه له‌خول ی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان نه‌مێنن ،وت ی «پێویست ه پێشتردا هه‌بوو ،بهاڵم وه‌ستێنرابوو ،به‌شێك ی سایكۆلۆژییه‌ت ی ئینسان ی ئهم واڵت ه ته‌ئویل تر ی تایبه‌ت ی بۆ دانراوه لهسهر خه‌ته‌نه‌كردن ی
مێینه ،كه‌به‌داخه‌و‌ه توندوتیژییه‌كی گه‌وره‌ی ه ك�ه‌ب�هران��ب�هر ب �ه‌ژن��ان دهك��رێ��ت ،ه �ه‌روه‌ه��ا پێشێلنه‌كردن ی مافه‌كان ی منداڵ له‌خێزاندا . به‌گشت ی ئهو س ێ ته‌وه‌ر‌ه ده‌گرێته‌خۆی». دڵشاد حه‌مه‌ساڵح رایده‌گه‌یه‌نێت لهگهڵ گه‌وره‌بوون‌و شارستانیبوون ی كۆمه‌ڵگه‌كان تاوانه‌كان زی��ادده‌ك �هن ،چونك ه هۆكار بۆ خ��راپ �هك��ردن زۆرده‌ب���ێ���ت ،پێویست ه به‌ر به‌باڵبوونه‌وه ی چه‌ك بگیرێت‌و بایه‌خ ی زیاتر به‌په‌روه‌رده ی كۆمهاڵیهتیو جێبه‌جیكردن ی یاسا بدرێت. پ��ارێ��زه‌ر رزگ���ار ح�ه‌م�ه ع�ه‌ل� ی ئ��ام��اژه ب��ه‌وه‌ده‌ك��ات ك��ه‌وا جێبه‌جێكردن ی یاسا، خاڵێك ی باش ده‌بێت بۆ به‌رگرتن‌و كه‌مكردنه‌و‌ه توندوتیژییه‌كان ،وت ی «جێبه‌جێكردن ی یاسا، بۆ چاككردن ی تۆمه‌تبار‌ه دوا ی ماوه‌یه‌ك له‌به‌ندكردن ی ئ�ه‌گ�هر ئ �هو كهس ه قابیل ی چاكبوون بێت ،بهاڵم ئه‌گه‌ر قابیل ی چاكبوون نه‌بوو ،ئه‌وا له‌ڕێ ی یاساو‌ه له‌ناوده‌برێت ،وات ه له‌سێداره‌ده‌درێت».
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
6
لۆکاڵ
i n f o @ d e s t u r. n e t
ت���اوان���هك���ان��� ی ك������ورد ،ده‌ره�������ه‌ق ب��� ه ئ���اش���ووری���ی���هك���ان���ی ع��ێ��راق
8
بازرگانێكی كورد :بازرگانه چینییه‌كانمان فێری ساخته‌كردن كردووه بازرگان ه كورده‌كان دهڵێن خۆمان داوای كه‌لوپه‌لی پل ه پێنج‌و چوار‌و ماوه‌به‌سه‌رچوو ده‌كه‌ین مه‌عاز فه‌رحان له‌سلێمانی ئهو بازرگانه كوردانه‌ی بۆ هێنانی كه‌لوپه‌ل سه‌ردانی چین دهك��هن ،دهڵێن ت�ه‌واوی بازرگانه كورده‌كان كه‌لوپه‌لی پله چوار‌و پێنج‌و كه‌لوپه‌لی ماوه‌به‌سه‌رچوو ده‌هێننه كوردستانه‌وه ،چونكه هه‌رزانتر له‌سه‌ریان ده‌كه‌وێت‌و قازانجی زیاتریشی لێدهكهن. ب��ازرگ��ان �ه ك���ورده‌ك���ان له‌چین به‌هۆی قازانجكردنی زیاتر له‌كه‌لوپه‌له چینییه هه‌رزان‌و خراپه‌كان ،داوای دروستكردنی خراپترین ج��ۆری كه‌لوپه‌ل دهك��هن بۆ كوردستان ،زیاتر ئهو كه‌لوپه‌النه ده‌هێننه كوردستانه‌وه كه‌پله چوار‌و پله پێنجن. ج .ع ،یه‌كێكه لهو بازرگانه كوردانه‌ی ك�ه‌چ��وار مانگ جارێك ده‌چێته چین، ههموو جارێك كه‌ره‌سته‌ی یاری مندااڵن‌و كه‌لوپه‌لی وه‌رزشی له‌چینه‌وه بۆ كوردستان ده‌هێنێت‌و دوكانه‌كه‌ی به‌كه‌لوپه‌لی چینی داده‌پۆشێت. ج ده‌ڵێت له‌چین كاتێك ده‌زانن كوردین راس��ت��ه‌وخ��ۆ خ��راپ��ت��ری��ن كه‌لوپه‌لمان پیشانده‌ده‌ن ،وتی “چینیه‌كان ده‌زان��ن بازرگانه كورده‌كان ساخته‌كاری دهكهن”. ل����ه‌دوای س��اڵ��ی 2003هوه بازرگانیی نێوان هه‌رێمی كوردستان‌و چین به‌ره‌و پێشچوونی زی��ات��ری ب �ه‌خ��ۆوه بینیوه، به‌شێوه‌یه‌ك بازرگانێكی زۆر بۆ هێنانی كه‌لوپه‌ل سه‌ردانی چین دهكهن. له‌ئێستادا بازاڕه‌كانی كوردستان به‌كااڵ‌و كه‌لوپه‌لی چینی داپۆشراون‌و به‌پێی وته‌ی بازرگانه‌كان له %70ئهو كه‌لوپه‌النه‌ی كه لهدهرهوه دێن ،كه‌لوپه‌لی واڵتی چینه. بازرگانه‌كان دهڵێن ئهو كه‌لوپه‌ل‌و كااڵیانه‌ی كه له‌واڵتی چینه‌وه ده‌هێنرێنه كوردستان، كوالیتیان نزمه‌‌و كااڵی پله چوار‌و پێنج‌و هه‌ندێكیان كه‌لوپه‌لی ماوه‌به‌سه‌رچوون. ج ئهو بازرگانه ك��ورده وتی “كوالیتی به‌ده‌ستی خه‌ڵكه لێره خواست لهسهر ه �هر شتێك بێت ،ئ��هوه ده‌هێنین ،بۆ نمونه خه‌ڵك هه‌یه پێمانده‌ڵێت كام تۆپه زۆر خراپه ئ�ه‌وه‌م بۆ بێنه ،یه‌كێك لهو ساخته‌كارییه‌ی كه‌له‌وێ دهكرێت ،ئه‌وه‌یه زۆرب���هی ئ��هو كه‌لوپه‌النه له‌پالستیك دروستده‌كرێن ،جۆره مادده‌یه‌كی تێدایه كه‌گرانه له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌گران له‌سه‌رمان
ێ پێیان ده‌ڵێین مادده‌ی نه‌كه‌وێت ،لهو ك�ه‌م�ی تێبكه‌ن ،ئ �ه‌وك��ات �ه ب��هه��ه‌رزان ده‌یكڕین”. ئ �هو ب��ازرگ��ان�ه نهێنی خ��ۆی‌‌و بازرگانه هاوڕێیه‌كانی ده‌دركێنێت ،وتی “فانیله‌ی یاریم هێناوه وتویانه به‌یه‌ك دووج��ار شۆردن خراپ ده‌بێت ،بهاڵم فانیله ههبووه كه به‌سه‌د ج��ار ش��ۆردن تێكنه‌چووه‌‌و نه‌مهێناوه ،كه‌لوپه‌لی چینی له‌بنه‌ڕه‌تدا خراپ نییه ،ئ�هوهی كه‌دێته كوردستان خراپه ،چونكه شته‌كه كه‌وتووه‌ته دهستی بازرگانه‌كان”. له‌بازاڕه‌كانی هه‌رێمی كوردستاندا كااڵی چینی به‌خراپترین ج��ۆری كااڵكانی تر داده‌نرێت ،به‌جۆرێك هه‌ر كااڵیه‌ك زوو به‌سه‌رچێت یان به‌كه‌ڵك نه‌یه‌ت به‌كااڵی چینی ن��اوی ده‌ب��هن ،ب �ه‌اڵم نرخی كااڵ چینییه‌كان زۆر هه‌رزانتره. م .م ،یهكێكی تره له‌بازرگانه كورده‌كان كه له‌چینه‌وه كه‌لوپه‌ل ده‌هێنێت ،ده‌ڵێت كه‌لوپه‌لی چینی زۆرباشه ،بهاڵم پرسیاره‌كه له‌وه‌دایه كه‌ئێمه چی ده‌هێنین؟ ئهو وتی “ج��اری واهه‌یه كاتێك شتێك ده‌كڕین ته‌ریقده‌بینه‌وه ،چونكه شتی
تێدایه دهڵێن به‌یه‌ك رمپی ،واته پانزه سه‌نت ،له‌سلێمانی ده‌ڵین كاكه سه‌د كارتۆنم بۆ بهێنه ،هه‌مان بابه‌ت هه‌یه مادده‌كه‌ی ته‌ندروستره چاكتره‌‌و دره‌نگ خراپ ده‌بێت به‌سێ رمپی ،واته پهنجا سه‌نت ،ناچارین سه‌د كارتۆن له‌خراپه‌كه بهێنین”. ئهو بازرگانه به‌ته‌واوه‌تی فێری زمانی چینی بووه شاره‌زاییه‌كی باشی له‌هێنانی كه‌لوپه‌لی چینیدا هه‌یه ،ل �ه‌دوای ساڵی 2003هوه له‌هه‌موو بابه‌تێكدا بازرگانی ده‌كات له‌وانه بابه‌تی پالستیك‌و كه‌لوپه‌لی ناوماڵ‌و پۆشاك‌و شوشه‌وات‌و سااڵنه پێنج سه‌فه‌ر ده‌كات. م .زیاتر چیرۆكی چۆنیه‌تی هێنانی كه‌لوپه‌ل له‌چینه‌وه ده‌گێڕێته‌وه‌‌و ده‌ڵێت “ئه‌گه‌ر كااڵیه‌ك كێشه‌كه‌ی 500گرام بێت لێره ده‌رزه‌نی فرۆشرابێت به‌پانزه هه‌زار، له‌چین ده‌ڵێین به‌كه‌متر پێمان بفرۆشن، دهڵێن نابێت بهس ئه‌گه‌ر ده‌تانه‌وێت كێشه‌كه‌ی كه‌مده‌كه‌ینه‌وه به‌كه‌متر پێتان ده‌فرۆشین”. بهاڵم بازرگانه‌كان بیانوو بۆ ئهو كاره‌ی خۆیان ده‌هێننه‌وه ،دهڵێن كڕیاره‌كانیان
له‌كوردستان خواستیان زیاتر لهسهر شتی هه‌رزانه ،نه‌ك گران. م ،ده‌ڵ��ێ��ت ج��اری واه �هی �ه ده‌چینه م�ه‌خ��زه‌ن��ێ��ك كه‌لوپه‌له‌كانی كۆنن، ب��ه‌ت��ۆن ل��ه‌وك��ه‌ل��وپ��ه‌الن��ه دهك��ڕی��ن، كه‌لوپه‌لی ماوه‌به‌سه‌رچووش ده‌یهێنین، ت��ه‌ح��ه‌داده‌ك��ه‌م ب��ازرگ��ان��ێ��ك هه‌بێت‌و كه‌لوپه‌لی ماوه‌به‌سه‌رچوو نه‌هێنێت. ك�ه‌ژاڵ سه‌عید بهڕێوهبهری كۆنترۆڵی جۆری ،ئاماژه به‌وه‌ده‌كات كه‌چاودێری ههموو كااڵیه‌كی هاتوو دهكهن ،كه‌ژاڵ وتی “پشكنین بۆ زۆربه‌ی كه‌لوپه‌له‌كان ئه‌نجامده‌ده‌ین ،ئه‌گه‌ر بزانین مۆر‌و ناونیشانی سه‌رچاوه‌كه‌ی ساخته‌یه، ئه‌وا دهستی به‌سه‌ردا ده‌گرین” .بهاڵم بازرگانه‌كان دهڵێن چاودێریان لهسهر نییه. ع ،كه‌بازرگانێكی تره وتی “لێره هیچ چاودێرییه‌ك نییه ،ئێستا شتی ستۆك‌و هه‌ڕاج بازاڕیان داپۆشیوه ،بازرگانی زۆر هه‌یه له‌م ده‌وروبه‌ره كه‌شتی به‌سه‌رچوو ده‌هێنێت ،زۆرب�� هی ئامێری كاره‌بای چینی كوالیتی نزمه‌‌و به‌رگه‌ی چهند كاتژمێرێك ده‌گرێت”.
به‌ڕیوه‌به‌ری كۆنترۆڵی جۆری به‌وته‌ی خۆیان لهڕێی ئینته‌رنێته‌وه زۆرب �ه ی ئهو سه‌رچاوانه‌ی كه كه‌لوپه‌لی چینیان لێوه دێت ،ده‌دۆزنه‌وه ،ئه‌گه‌ربێت‌و ئهو كه‌لوپه‌النه سه‌رچاوه‌كانیان ئهو شوێنانه نه‌بێت كه كه‌لوپه‌ل به‌رهه‌مده‌هێنن‌و كه‌لوپه‌له‌كان ل �ه‌ب��ازاڕه‌ك��ان �ی چیندا نه‌كڕابن ،ئه‌وا ده‌ستیان به‌سه‌رداده‌گرن. ئ�هو وته‌یه‌ی ب�ه‌ڕی��وه‌ب�هری كۆنترۆڵی جۆری له‌كاتێكدایه چه‌ندان كه‌لوپه‌لی م��اوه‌ب �هس �ه‌رچ��وو رۆژان���ه ده‌هێنرێته ك��وردس��ت��ان �هوهو دوات���ر ل �هن��او ش��اردا به‌شێكیان ده‌ستیان به‌سه‌ردا ده‌گیرێت. ك���ه‌ژاڵ وت��ی “ناتوانین ده‌ستبه‌سه‌ر ههموو كه‌لوپه‌لێكدا بگرین ،چونكه ئێمه كۆنترۆڵی دوو م��ه‌رزی فه‌رمی دهك �هی��ن ،زۆرب���هی ئ �هو كه‌لوپه‌النه‌ی كه‌بازرگانه چینییه‌كان باسیده‌كه‌ن، به‌ڕێگه‌ی قاچاغ‌و مه‌رزه نافه‌رمییه‌كانه‌وه ده‌یانهێنن”. ج بازرگان وتی “بازرگانه كورده‌كان، چینییه‌كانیان ف��ێ��ری ساخته‌كردن كردووه ،نمون هی توركی ده‌برێته چین‌و له‌وێ ساخته‌ده‌كرێت”.
س���ل���ێ���م���ان���ی ب�����ی�����ری ب������������ازاڕه م���ی���ل���ل���ی���ی���هك���ان���ی دهك�������ات بازاڕه میللییه‌كانی سلێمانی له‌ناوده‌برێن‌و له‌جێگه‌یاندا باڵهخانهو ته‌الر به‌رزده‌كرێنه‌و‌ه محهمهد نه‌جیب له‌سلێمانی له‌ته‌مه‌نی منداڵییه‌وه عوسمان حسێنی ته‌مه‌ن 60ساڵ ،دوای ته‌واوبوونی ئیشه‌كه‌ی بۆ پشوودان پیاسه‌یه‌ك به‌ناو بازاڕه میللییه‌كانی سلێمانیدا ده‌كات ،بهاڵم ئێستا ئهو پیاسه‌یه ماندویه‌تی عوسمان ناشكێنێت ،به‌هۆی ئه‌وه‌ی بازاڕه میللییه‌كان رووخێنراون‌و كراون به‌باڵه‌خانه. عوسمان ههموو ئێواره‌یه‌ك دوای دانانی چه‌كوش‌و شاوڵه‌كه‌ی لهگهڵ هاوڕێیه‌كانیدا پیاسه‌یه‌كی گ��وزه‌ری سینه‌ماكان‌و به‌رده‌م مزگه‌وتی گهوره دهكهن ،به‌یادی جارانه‌وه له‌شه‌قامی بێكه‌س‌و كۆاڵنی سینه‌ماكان ب �ه‌ده‌م �ه‌ت �ه‌ق��ێ ب��ه‌ڕێ��دهك��هن ،ب���ه‌اڵم هیچ كام له‌پیاسه‌كانیان تینویه‌تی عوسمان‌و هاوڕێیه‌كانی ناشكێنێت. له‌چه‌ند ساڵی راب���ردوودا زۆرینه‌ی ب��ازاڕه میللی‌و ن��اس��راوه‌ك��ان��ی ش���اری سلێمانی رووخێنراون‌و له‌جێگه‌یاندا باڵهخانهو بینای به‌رز دروستكراون ،ئهو شوێنانه‌ی كه‌رۆژانێك شوێنی كاسبی‌و پیاسه‌ی هاوواڵتیان بوون، ئێستا جێگه‌ی ئهو كاسبكارانه‌ی لێنابێته‌وه، كه‌سااڵنێكه لهو بازاڕانه‌دا گوزه‌ریان كردووه. وه‌ستا عوسمان وتی “ئهم بازاڕه میللییانه تێكه‌اڵوی خوێنمان بووه ،ناتوانین بێ ئهوان بژین”. چایخانه‌ی حهسهن ب �ه‌رده زه‌ردی‌و بینای توفیق ق��ه‌زاز‌و ب��هردهم مزگه‌وتی گ �هورهو ك��ۆاڵن�ی سینه‌ماكان ل �ه‌ش��اری سلێمانیدا به‌ناوبانگترین ئهو شوێنه میللیانه بوون كه‌گه‌نجان‌و كرێكاران له‌رابردوودا پیاسه‌ی ئێواران‌و شه‌وانیان پێدا ده‌كرد‌و تاوێك لهو
بازاڕانه‌دا پشوویان ده‌دا. ئه‌كره‌م حه‌مه‌ساڵح 44س��اڵ ،له‌ته‌مه‌نی 7ساڵییه‌وه لهو بازاڕه میللییه‌ی كه به‌به‌رده‌م سینه‌ماكان ناسراوه گوڵه‌به‌ڕۆژه ده‌فرۆشێت كه‌ئێستا به‌ته‌نیا یه‌ك كۆاڵنی بچوكیان بۆ ماوه‌ته‌وه. ئه‌كره‌م وتی “ئێستا تهنیا به‌رده‌م سینه‌ما سیروان ماوه ،له‌به‌رنه‌مانی زۆربه‌ی بازاڕه میللییه‌كان ،هه‌ندێك لهو كه‌سانه وازی��ان له‌پیشه‌كه‌یان‌و پیاسه‌ی ئهم شوێنه میللیانه هێناوه”.
كه‌مال ره‌شید ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�هری شوێنه‌واری سلێمانی ده‌ڵێت له‌سه‌ره‌تای هه‌نگاونان بۆ دانانی ماسته‌رپالنی ش��اره‌وان��ی سلێمانی قسه‌یان لهگهڵ سه‌رۆكایه‌تی ش��اره‌وان��ی ك���ردووه ب��ۆئ�هوهی ب���ازاڕه میللی‌و شوێنه كه‌له‌پورییه‌كان ب��پ��ارێ��زن‌و وه‌ك خۆیان بمێننه‌وه. ك �ه‌م��ال رهش��ی��د وت��ی “ل�ه‌م��اس��ت�ه‌رپ�لان��دا ه �ه‌م��وو شوێنه كه‌له‌پورییه‌كانمان بۆ ده‌ستنیشانكردوون وه‌ك��و خانوو گ�ه‌ڕه‌ك‌و بیناكان ،بهاڵم شاره‌وانی تائێستا به‌فه‌رمی
ئێمهیان ئاگادارنه‌كردووه‌ته‌وه چیانكردووه‌و چیان نه‌كردووه“. به‌هۆی دروستكردنی باڵه‌خانه‌كانه‌وه زۆربه‌ی بازاڕه میللییه‌كانی شاری سلێمانی له‌به‌رده‌م له‌ناوچووندان‌و نه‌مانی ئهو بازاڕانه نیگه‌رانی الی ئهو هاوواڵتییانه دروستكردووه كه‌خویان بهو بازاڕانه‌وه گرتووه. وه‌ستا عوسمان ك ه له‌به‌رده‌م ره‌شه‌مۆڵ‌و (سینه‌ما ره‌شید)ی جاران وه‌ستابوو ،وتی “تاكه شوێن بۆ كۆبوونه‌وه‌ی خه‌ڵكی كۆاڵنی سینه‌ماكانه ،لهبهرئهوه ئێستا خه‌ڵكی شار
ونبووه ،بۆیه ئه‌گه‌ر لێره‌ش ده‌رمانبكه‌ن، ئه‌وا گه‌وره‌ترین زیان له‌كرێكارو خه‌ڵكی شار‌و هه‌ژارانیش ده‌درێت”. له‌زۆربه‌ی واڵتانی جیهاندا رێنماییو یاسای تایبه‌ت ه�هی�ه ب��ۆ خ��ان��ووی ك�ه‌ل�هپ��وریو بینا‌و شوێنه‌وار‌و بازاڕه میللیه‌كان له‌كاتی ده‌ستكاریكردندا ،بهاڵم له‌كوردستاندا زۆركه‌م ره‌چ��اوی شوێنه میللی‌و كه‌له‌پورییه‌كان كراوه. ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �هری ش��وێ��ن�ه‌واری سلێمانی وتی “دڵنیام شوێنه‌كان وه‌كو قه‌یسه‌ری نه‌قیب‌و هه‌ندێك شوێنی شه‌قامی مه‌وله‌وی‌و بینای سه‌رای سلێمانی ،ده‌ستكاری ناكرێن ،چونكه ئه‌وانه شوێنی كه‌له‌پورین”. كردنه‌وه‌ی ب��ازاڕی ره‌شه‌مۆڵ‌و كاسۆمۆڵ‌و ئاوباریك‌و ت��ه‌الری نه‌قیب له‌ناوجه‌رگه‌ی ش��اری سلێمانی ،موڵكێتی ب��ازاڕی میللی به‌شاری سلێمانییه‌وه نه‌هێشتووه ،كه‌شوێنی ك��ۆب��وون �هوهو پیاسه‌ی رۆژان����هی س��ه‌دان گه‌نجان‌و به‌ته‌مه‌نی شاره‌كه بوو. له‌نێو بازاڕه میللییه‌كاندا خه‌ڵكی شاره‌كه به‌ده‌م خواردنی قاورمه‌و باقله‌‌و خواردنه‌وه‌ی چاو و سارده‌مه‌نییه‌وه ،تا دره‌نگانی شهو به‌رده‌وامده‌بوون. ج �ه‌الل ن��ادر 22س���اڵ ،وت �ی “نه‌مانی ئهم شوێنانه ،وات�ه نه‌مانی پیاسه‌ی ئێوارانی ب���ازاڕه نه‌ریتییه‌كان‌و چینه ه���ه‌ژار‌و مام ناوه‌نده‌كان”. عه‌بدولكه‌ریم فاتیح لێپرسراوی پرۆژه‌كانی ش��اره‌وان��ی سلێمانی ئ��ام��اژه ب �ه‌وه‌ده‌ك��ات كه‌هه‌وڵیانداوه ئهو كێشه‌یه چاره‌سه‌ربكه‌ن، ب���ه‌اڵم زۆرب����هی ه��اوواڵت��ی��ان خ��وی��ان بهو شوێنانه‌وه گرتووهو ناتوانن به‌جێیانبهێڵن.
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
دۆسیه
9
میدیا ی كوردی له‌به‌ر سه‌ما ،ئاگای له‌نه‌ته‌وه‌كان نهماوه
فه‌هد گه‌ره‌وانی ،نووسه‌رو رۆژنامه‌نووس لهو دیداره‌دا تیشك ده‌خاته سهر پرسی كه‌مینه‌كان‌و مامه‌ڵه‌ی ك��وردو شیكاری گوتاری ك��وردی ده‌ره��ه‌ق به‌كه‌مینه‌كان ده‌كات. ده‌س�����ت�����ور :م���ام���ه‌ڵ���هی ك����ورد له‌هه‌رێمی كوردستان لهگهڵ نه‌ته‌وه‌و ك �ه‌م �ه ن �ه‌ت �هوهی��ی �هك��ان �ی دی��ك �ه چ��ۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنی؟. فه‌هد گ��ه‌ره‌وان��ی :بۆ ئ��هوهی مافی نه‌ته‌وه‌یه‌ک بپارێزرێت‌و ڕێگا بدرێت بهزمانی خۆیان بخوێنن‌و ئه‌رکه ئایینیه‌کانیان جێبه‌جێ ب��ک�هن ،ڕه‌ن��گ�ه ک��ورد ڕێگای دابێت که نه‌ته‌وه‌کانی وه‌کو تورکمان‌و کلدو ئاشورو عاره‌بی که له‌هه‌رێم ده‌ژین
ئهو مافانه‌یان هه‌بێت .ئه‌گه‌رچی ره‌نگه له‌هه‌ندێک شوێن یان هه‌ندێک جێگا به‌ناوی جیاجیا پیشێلی کرابێت ،بهاڵم وه‌کو کورد هه‌رده‌م ریزی له‌نه‌ته‌وه‌کانی تر گرتووه، بۆیه ساڵه‌های ساڵه پێکه‌وه له‌شوێنه‌کی جوگرافی که‌کوردستانه ده‌ژین. ده‌س���ت���وور :ل �ه‌چ �هن��د راپ��ۆرت��ێ��ك�ی نێوده‌وڵه‌تی ئاماژه به سته‌مه‌كانی كورد دهك��رێ��ت ،دژ به‌توركمان‌و ئ��اش��ووریو ته‌نانه‌ت عه‌ره‌بیش ،پێتوایه كورد وه‌خته له‌قوربانییه‌كی جیاكاری ره‌گه‌زییه‌وه ببێته سته‌مكار؟. فه‌هد گه‌ره‌وانی :کورد نابێت به‌هیچ جۆر بیر لهوه بکاته‌وه ببێته سته‌مکار، ک��ورد بۆخۆی ده‌رد‌و مه‌ینه‌تی گه‌لێک دی���ووه ب �ه‌ده‌س��ت نه‌ته‌وه‌کانی ف��ارس‌و ت��ورک‌و ع��ارهب .ره‌نگه ئ�هو ڕاپۆرتانه زیاتر لهسهر که‌رکوک بێت‌و ده‌سه‌اڵتی کوردیش(پارتیو یه‌کێتی) به‌داخه‌وه‌‌و هه‌زارجار بهداخهوه نه‌یتوانی له‌که‌رکوک ئهو برایه‌تییه بچه‌سپێنێت له‌به‌رئه‌وه‌ی هه‌ردوو حزبی ده‌سه‌اڵتدار هه‌ر خه‌ریکی بۆیاغکردنی پردی زه‌رد‌و که‌سکبوون .تۆ ده‌تبینی پرد هه‌بوو نیوه‌ی زه‌رد‌و نیوه‌ی که‌سک کرابوو ،ئه‌وانه بۆیان نه‌کرا وا له‌خه‌ڵکی ئهو ناوچه‌یه بکه‌ن ده‌سه‌اڵتی کوردی قه‌بوڵ بکه‌ن‌و به‌ده‌سه‌اڵتی خۆیانی بزانن .ئه‌وه‌ش له‌به‌ر نه‌بوونی هه‌ستێکی ئاوا که له‌جیاتی میلیشیای حزبی حکومه‌ت ده‌سه‌اڵتدار بێت .بۆیه ئهو که‌مته‌رخه‌مییه به‌گران لهسهر کورد وه‌ستا‌و هه‌نووکه‌ش
ع���ارهبو تورکمان له‌که‌رکوک‌و دیاله‌‌و موسڵ هه‌ست ده‌ک �هن ده‌چه‌وسێنه‌وه‌‌و خۆ له‌موسڵ گه‌یشتۆته ئهو رقبوونه‌وه که بڵێی کوردم قێزت لێده‌که‌نه‌وه .کورد نه‌یتوانی لهو ناوچانه ڕۆڵێکی خۆشه‌یستی ببینێت که ببێته تف‌و نه‌عله‌تکردن له رژێمی پێشوو‌و پێشوازیکردنی ده‌سه‌اڵتی کوردی به‌گوڵ‌و خۆشه‌ویستی .کوردیش لهو ناوچانه ناتوانێت سته‌مکار بێت، چونکه تورکمان‌و عاره‌ب پشتیان هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی رێگا له‌کورد بگرن .عارهبو تورک ناهێڵن ،ک��ورد بۆخۆی ته‌نازول ده‌کات ئه‌ی سه‌رۆکه‌که‌ت کورد نییهو داوایکرد له‌که‌رکوک ههموو ڕێژه‌یان یه‌کسان بێت. ئه‌ی سه‌رۆکت کورد نییه بۆ هه‌وڵی نه‌دا ئهو شوێنانه بگه‌ڕێنێته‌وه سهر کوردستان. ده‌ستور :چۆن گوتاری میدیای ئێمه لێكده‌ده‌یه‌وه ده‌رهه‌ق به كه‌مینه‌كان ،ئایا میدیای ئێمه به‌جۆرێك له‌جۆره‌كان دڵڕه‌ق نییه به‌رامبه‌ریان؟. فه‌هد گ��ه‌ره‌وان��ی :میدیای ک��وردی هیچ نه‌یتوانیووه ئهو برایه‌تییه یا ئهو دۆستایه‌تییه بۆ خه‌ڵکی کورد‌و تورک‌و ع��ارهبو ئاشورو کلدان روونبکاته‌وه‌‌و ه��ی��چ ل���هو م��ی��دی��ای��ان �ه ئ����هوهی ت��ۆش نه‌یتوانیووه رۆشه‌نبیری ئهو نه‌ته‌وانه بینێته سهر الپه‌ره‌کانی‌و باسی مێژووی برایه‌تی‌و داواک��اری ئه‌وانه بکات‌و زمانی دیالۆگ ببیننه‌وه .خۆ ته‌له‌فیزۆنه‌کانت له‌به‌ر قونبادان‌و گۆرانی ماوه‌ی ئه‌وه‌ی تێدانه‌ماوه بهزمانی ئهوان دیالۆگ بکات
جا کا کامه‌یان خۆیان فێره عاره‌بی‌و تورکی‌و سریانی‌و ئاشوری کردووه. دهستوور :كوشتنی دووعا ده‌رفه‌تێك ب��وو بۆ سه‌ركوتكردنی ئێزیدییه‌كان‌و ئ��ه‌وم��اوه‌‌ش م�ه‌الك��ان�ی هه‌ڵه‌بجه دژی ئ �ه‌وه‌ب��وون كاكه‌ییه‌ك ببێته قایمقام‌و به‌رله‌وه‌ش له‌په‌نای قسه‌كردن به‌به‌ره‌ی توركمانییه‌وه قسه به توركمان ده‌كرێ؟ فه‌هد گه‌ره‌وانی :کوشتنی دوعا کارێکی نامرۆڤانه‌یه جا تاوانباره‌که هه‌رکه‌سێک بێت ی�ه‌زی��دی بیت یا ب��ارزان��ی بێت یا تاڵه‌بانی بێت ئه‌نجامی ب��دات کارێکی نامرۆڤانه‌یه .بۆخۆم دوو بابه‌تم ده‌رباره‌ی ئهو تاوانه نووسی‌و هیچ دژی یه‌زیدییه‌کان نه‌بووم‌و به ڕه‌وشتی یه‌زیدییه‌کانم نه‌زانی. ئهو مێشک ژه‌نگاوییانه‌ی کارێکی ئاوا به‌میلله‌تێک یا ئاینێک گرێده‌ده‌ن ئهوه له‌نه‌فامییانه .به‌ری تورکمانی شۆڤینییه خۆ کورد نابێت ببێته شۆڤینی .سیاسه‌تی ئه‌تاتورک شۆڤینییانه کوردی به‌تورکی چیایی گرێدا خۆ نابێت ئێمه ههموو تورک قه‌تلوعام بکه‌ین .ئه‌وانه ده‌بێت بهگوێرهی حزبه‌که یا گروپه‌که سه‌یربکرێن .به‌ره‌ی تورکمانی دژای�ه‌ت��ی ک��ورد ده‌ک��ات ئه‌ی نابینی هه‌نده‌کی تر له‌تورکمان وه‌کو برا سه‌یرت ده‌که‌ن .خوێندنه‌وه‌ی سیاسی بۆ مه‌سه‌له‌کان ده‌بێت له‌به‌رژه‌وه‌ندی بزاڤی کوردی بێت .قایمقام یا پارێزگار یا وه‌زیر کاری ده‌وڵه‌ته مه‌ال‌و که‌نیسا نابێت ئهو هه‌قه به‌خۆیان بده‌ن ده‌ست له‌کاروباری ده‌وڵ��ه‌ت وه‌رب��ده‌ن .ئه‌من له نووسین
ئ���������ێ���������م���������هو ج������ی������ه������ان������گ������ی������ری ی سیاسی ی كوردیو دڵره‌ق میدیا
مه‌ال ئاریان جیهانگیریی میدیا ئ�ه‌گ�هر دیوێك ی بریتی بێت ،له‌گه‌شه‌ی فراوان‌و خێرایی ئامرازه‌كانی راگه‌یاندن‌و باڵوبوونه‌وه‌ی كه‌ناڵه جیهانییه‌كان به‌هه‌ژموونێكی تیژ ،ئ�هوه دیوه‌كه‌ی دیكه‌ی بریتییه له به‌بڕشتبوونی كه‌لتووری كاتكوژی‌و بچووكبوونه‌وه‌ی خولیاكانی وه‌رگ��ر له‌زنجیره ته‌له‌فزیۆنییه بێ په‌یامه‌كان‌و به‌رنامه‌ی بێ تام‌و هونه‌ری چێشتلێنان‌و به‌پیشه‌كردنی سه‌ماو سه‌فا .بهو واتایه‌ی هه‌ژموونی جیهانگیریی ئه‌گه‌ر دیوێكی زانست‌و مه‌عریفه ببه‌خشێته گه‌النی ژیر، ئهوه میلله‌تانی كڵۆڵ جگه له‌دوا مۆدێلی راپ‌و سه‌ماو جل‌و به‌رگی رۆژئاوایی‌و پیتزا ،شتێكی تریان پێنابڕێت. له‌راستیدا جیهانگیریی‌و له‌نێویشیدا جیهانگیریی راگه‌یاندن ،بێ دۆست‌و دوژم��ن نییه ،دۆسته‌كان كۆمه‌ڵگای ب�هه��ێ��زو ك �ه‌ل��ت��ووری ق �ه‌ب �هو خ��اوه‌ن ب���ه‌رژه‌وه‌ن���دن‌و دوژمنه‌كانیش هێزه كۆنزه‌رڤاتیڤه‌كان‌و كۆمه‌ڵگای الوازو ده‌وڵ �ه‌ت��ان �ی داخ����راون .له‌نێوان ئهو دوو دنیابینییه‌دا ،له‌به‌ینی دوالیزمی دۆست/دوژمن ،هه‌ڵبه‌ته دیدگای تریش ه�هی�ه ،دی��دگ��ای�هك ك�ه ن�ه وێنه‌یه‌كی شه‌یتانی ده‌دات بهو هه‌ژموونه‌و نه‌وه‌ك فریشته‌ش وێنای ده‌كات ،بهو واتایه‌ی ئ�هو دنیابینییه جیهانگیریی ن�ه‌وه‌ك به‌خششێكی ب�هه�ه‌ش��ت�ی ت�ه‌م��اش��ای ده‌كات‌و نه به‌نه‌فره‌تییه‌كی دۆزه‌خیش. ئه‌گه‌رچی گروپی سێهه‌م خاوه‌ن یه‌ك پاساویش نه‌بن ،بهاڵم هه‌ریه‌كه‌و دیدێكی له‌به‌رامبه‌ر ئهو هه‌ژموونه هه‌یه. ف��ران��س��ی��س ف��ۆك��ۆی��ام��ا له‌كتێبه به‌ناوبانگه‌كه‌ی (كۆتایی مێژوو) ده‌ڵێت "به‌دڵنیاییه‌وه گه‌شه‌ی ته‌كنۆلۆژیای په‌یوه‌ندییه‌كان‌و ئامرازه‌كانی راگه‌یاندن
ب��ه‌ش��داری ل��ه‌ب�ڵاوك��ردن��هوهی به‌ها ی دیموكراسیی دهكهن ،ئه‌گه‌ر cnnنه‌بوایه چ��ۆن جیهان ده‌رب���ارهی داگیركردنی مه‌یدانی تای نان منی ده‌زانی" ،ئه‌گه‌ر ئهوه دیدگای پشتیوانێكی جیهانگیریی‌و جیهانگیریی راگ�هی��ان��دن بێت ،ئهوه ره‌ت��ك��ردن �هوهو به‌پوچزانینی گوتاری میدیای س��ه‌رم��ای��ه‌داری‌‌و هه‌ژموونی به ئه‌مریكاییكردنی جیهان له‌رێگه‌ی هه‌ژموونی جیهانگیرییه‌وه رێك دیدگای نعوم چۆمسكی بیرمه‌ندی ئه‌مه‌ریكییه، كه ئه‌مه‌ش دوالیزمه‌كانی خێر/شه‌ڕ بهسهر شه‌پۆلی جیهانگیریی میدیایی‌و گوتارو سیاسه‌تی كه‌ناڵی نێوده‌وڵه‌تیدا دابه‌شده‌كات. له‌راستیدا جیهانگیریی میدیا ،هه‌رگیز پێوانه‌یه‌ك قبوڵ ناكات ،چونكه له‌یه‌ك كاتدا راگه‌یاندنی جیهانیی له‌رێی دیووه میهره‌بانه‌كه‌یه‌وه ده‌شێت سه‌رچاوه‌ی پرۆسیسی ئ��ال��ۆگ��ۆڕی رۆشنبیری‌‌و ئ��اش��ن��اب��وون �ی میلله‌تان به‌یه‌كتر‌و ش��اره‌زاب��وون ل�ه كولتورو راب���ردووی یه‌كتر بێت ،دهكرێت له‌باڵوكردنه‌وه‌ی هۆشیاری دیموكراسی‌‌و قوڵكردنه‌وه‌ی چه‌مكه‌كانی مافی م���رۆڤ‌و ئ���ازادی‌‌و یه‌كسانی رۆڵێكی ب�هك��رده‌وه ببینێ، هه‌روه‌ك فریادڕه‌سی به‌كرده‌وه‌ی گه‌النی ژێ��رده‌س �ت‌و میلله‌تانی بێكه‌س بێت، تا چیتر له‌په‌نای نهێنی ستهمكاری ده‌سه‌اڵته‌كانیانه‌وه له‌ناونه‌چن ،بهاڵم خ��ۆ دی��وێ��ك �ی شه‌یتانیشی ه�هی�ه، مه‌ترسیدارترین دیووه شه‌یتانییه‌كانی ئهم هه‌ژموونه‌ش له‌ناوبردنی كه‌لتووری لۆكاڵی‌‌و تێكدانی به‌ها كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان‌و بچووككردنه‌وه‌ی بایه‌خه‌كانی مرۆڤه بۆ شتگه‌لێكی ساكارو بێ ن��اوه‌ڕۆك، ئهو دی��ووه نه‌فره‌تییه‌ی جیهانگیریی ترسناكیه‌كه‌ی له‌وێوه ده‌ست پێده‌كات، كه له‌به‌های ژیاندۆستی‌‌و مرۆڤدۆستی
خاڵی دهك��رێ��ت �هوهو ل�ه‌رێ��ی پرۆسه‌ی وه‌بازاڕخستنی م��ه‌رگ��هوه ده‌ی�ه‌وێ��ت قازانج بكات ،بهو مانایه‌ی ئهم ته‌رزه له‌رێی به‌رهه‌مهێنانی فیلمی خۆخۆری‌‌و زنجیره‌ی كاتكوژی پڕ له‌دیمه‌نی مه‌رگ‌و له‌رێگه‌ی نیشاندانی سته‌می القه‌كردن‌و ك��ۆپ��ی��ك��ردن�هوهی ژی��ان �ی ئ���ه‌وی دیو به‌پاڵه‌وانكردنی پیاوكوژو ته‌سویقكردنی خۆكوشتنه‌وه دێ��ت‌و م��ه‌رگ ده‌كاته كه‌ره‌سته‌ی پڕ فرۆشی .ئهم میدیایه‌ی له‌مناڵدانی ئهو چه‌شنه له‌جیهانگیرییه له‌دایك ده‌بێت ،سایكۆلۆژیای نه‌خۆش ب��ه‌ڕێ��وه‌ی ده‌ب���ات‌و باكی ب��هوه نییه كه داخ��ۆ چی ئاشوبێك به‌كۆمه‌ڵگا ده‌به‌خشێت. ئه‌گه‌ر تیۆری دهسهاڵت راگه‌یاندن بۆ شكۆمه‌ندكردنی دهسهاڵت به‌كاربهێنێ‌‌و تیۆری سۆسیالیستی حزب بكاته دێو، ئهوه تێوری ئازادیش ،میدیا له‌ده‌ره‌وه‌ی به‌رپرسیاریه‌تی ده‌كاته دێوه‌زمه بهسهر ژیانی تایبه‌ته‌وه‌و ههموو شتێك ره‌وا دهك���ات ،ك��ۆی ئ��هو ت��ێ��وری��ان�ه‌ش ،به ئه‌ندازه‌ی جیاجیا له‌پرسی ژیاندۆستی‌‌و مرۆڤدۆستی خاڵی دهك��ات��هوه .بهو واتایه‌ی مرۆڤ لهو سێ تیۆره‌دا هه‌رگیز به به‌رپرسیاریه‌تییه‌وه مامه‌ڵه‌ی لهگهڵ ناكرێت .تیۆره‌كانی به‌رپرسیاریه‌تی كۆمهاڵیهتیو جیهانی ،كه رۆژنامه‌وان پ��اب �هن��دی ب �هه �او به‌رپرسیاریه‌تییه مرۆییه‌كان دهك��ات ،له‌جیهانگیرییدا له‌هه‌مووان پتر خۆی وه‌ك پێویستییه‌كی راسته‌قینه نیشانده‌دات .ئاخر له‌ناو ئهو شه‌پۆله گه‌وره‌یه‌ی به‌جیهانیبوونی میدیادا ،ئه‌گه‌ر راگه‌یاندن ئیلهام لهو ی شه‌یتان تیۆرانه وهرن�ه‌گ��رێ��ت ،ئید له‌هه‌ر كه‌ناڵێك‌و لهسهر هه‌ر روپه‌ڕی رۆژنامه‌یه‌كه‌وه بۆ هه‌میشه خۆی ده‌كات به‌ماڵه‌كانماندا. ئێستا كه‌ناڵه ئاسمانییه‌كان ،كه
دیوێكی سه‌ره‌كی جیهانگیریی میدیان، جه‌سته‌ی كوردستانیان پۆشیووه ،بهاڵم ئاخۆ میدیای ئێمه ،تاچه‌ند له‌نێو ئهو بازنه‌ی ژیاندۆستی‌‌و مرۆڤپه‌روه‌رییه خۆی ده‌بینێته‌وه؟. له‌راستیدا میدیای ك��وردی له‌چه‌ند جومگه‌یه‌كی دیاریكراودا له‌ده‌ره‌وه‌ی كۆی جومگه مۆڕاڵی‌‌و سیاسیی‌و ئیتیكییه‌كان كاردهكات ،كاركردنێك كه ئیدی جارێكی تر له‌رێگه‌ی پرۆسه‌ی هه‌ڵگرتنه‌وه‌ی رواڵه‌ته‌كانی سته‌مكارییه‌وه ده‌یه‌وێت مامه‌ڵه لهگهڵ ئه‌وی دی بكات. راستییه‌كه‌ی ،میدیای ك���وردی، ئ �ه‌گ �هر خراپترین م��ی��دی��ای جیهانی نه‌بێت ،ئهوه میدیاییه‌كه هاوچه‌شنی میدیای دهوڵهتی داخ��راو له‌ناو دۆخه ئه‌نارشیستییه‌دا ده‌ژی��ت ،دۆخێك كه به‌شێك له‌میدیا هه‌ڵگری هه‌مان رۆحی به‌ربه‌رییانه‌ی سیاسییه‌و به‌شه‌كه‌ی دیش لهسهر پره‌نسیبی مه‌ستكردنی كۆمه‌ڵگا ك��ارده‌ك��ات ،مه‌ستكردن به‌وه‌رگێڕانی زنجیره‌ی ته‌له‌فزیۆنی ساكاری بێ هزرو به‌رنامه‌ی گۆرانی خ��وازراو جوینه‌وه‌ی هه‌واڵی هونه‌ری‌‌و شتی ناجۆر .ئه‌مه‌ش رێك دیوه ترسناكه‌ی میدیای ئێمه‌یه. ئ�����هوه م���ی���دی���ای ئ��ێ��م��ه ب���وو، له‌ساته‌وه‌ختی به‌ردبارانكردنی دوعادا، ده‌یه‌ویست یه‌زیدییه‌كان ب�ه‌رد باران بكرێنه‌وه‌و له كاتی هه‌ڵه‌شه‌ییه‌كانی به‌ره‌ی توركمانیدا ده‌یه‌وێت توركمان ش��ارب��ه‌ده‌ر بكرێن‌و ل�ه ساته‌وه‌ختی به‌مه‌سیحیبوونی گه‌نجێكیشدا ده‌یه‌وێت له‌رێگه‌ی گوتاری ئاینییه‌وه مه‌سیحییه ب��ێ ده‌س��ه‌اڵت��هك��ان ت��وڕ ب���دات .ئهم گوتاره ره‌نگدانه‌وه‌ی سته‌مكارییه‌كی ترسناكه‌و بهو چه‌شنه‌ش ده‌مێنێته‌وه،
ههرچهنده که‌ناڵه ئاسمانیه‌کان زۆر پێش میدیای نووسراو که‌وتوون و باشترن.
گووتوومه ئه‌گه‌ر که‌رکوک بگه‌رێته‌وه سهر کوردستان که هه‌رده‌بێ بگه‌رێته‌وه، با پارێزگاری که‌رکوک مه‌سیحی بێت ی��ا ع���ارهب بێت ی��ا ت��ورک��م��ان بێت یا سوننه بێت یا شیعه بێت یا یه‌هودیش بێت هیچ خه‌مناکات ئه‌وه‌یان کارێکی به‌رێوه‌به‌رایه‌تی‌و خزمه‌تگوزارییه .ئه‌وانه‌ی دژی کاکه‌یین سبه‌ی دژی تۆش دهبن. ده‌ستور :پێتوایه دهسهاڵت ده‌توانێ چی بكات بۆ قوڵكردنه‌وه‌ی پێكه‌وه‌ژیان؟ فه‌هد گه‌ره‌وانی :ده‌س �ه‌اڵت ده‌بێت‌و له‌ده‌ستی دێت زۆر شت بکات ،یه‌که‌م شت ده‌بێت هه‌وڵبدات ب��اوه‌ڕ به یه‌کترکردن بگه‌ڕێنیته‌وه له‌نێوان ک��وردو ع��ارهبو تورک‌و ئاشووریو ههموو جۆره ئاینێک. دهسهاڵت ده‌بێت راوێژکاری لهو که‌سانه هه‌بێت که تورکمان‌و عارهبو ئاشوورین‌و پرسیان پێ بکه‌ن بزانن که‌موکوڕیه‌کانیان چییه بۆ ئ�هوهی بۆیان جێبه‌جێ بکات ل�هو شوێنه‌ی مزگه‌وت بۆ سوننیه‌کان دروست ده‌که‌ن بۆ شیعه‌کانیش دروست بکه‌ن ،هه‌تا چاوی تاران کوێر ده‌بێت‌و لهو شوێنه‌ی مزگه‌وت دروست ده‌که‌ن که‌نیسا بۆ مه‌سیحییه‌کان دروس��ت بکه‌ن‌و لهو شوێنه‌ی قوتابخانه‌ی کوردی ده‌که‌نه‌وه ب��ۆ تورکمانیش ب��ک�هن�هوه ب��ۆ ئ��هوهی چ��اوی ئه‌نقه‌ره کوێر ده‌ک���هن .ده‌بێت گه‌ره‌که‌کان‌و ناوچه‌کانی ئه‌وانیش له پالنی ده‌سه‌اڵتداران بێت‌و تاوه‌کو بزانن له‌ژێر ده‌سه‌اڵتی حکومه‌تی کوردی به ئه‌مان‌و خزمه‌تگوزاری ده‌ژین .
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
8
i n f o @ d e s t u r. n e t
دۆسیه
“گۆڕان و یه‌كێتی هه‌ر ده‌ڵێی سێوێكن و كراون ب ه دوو له‌ته‌وه”
10
تاوانه‌كان ی كورد ،ده‌رهه‌ق به‌ئاشوورییه‌كان ی عێراق ئه‌یاد مه‌حمود حوسێن به‌شی یه‌كه‌م ئ��اش��ووری��ی �هك��ان ن��ه‌ت��هوهی��هك��ن ق��واڵی��ی مێژووییان له باكوری عێراقدا هه‌یه ،هیچ مێژوونوسێكیش ناتوانێ نكۆڵ ی لهوه بكات، بهاڵم به‌شێك ل ه مه‌سیحییه‌كان ره‌چه‌ڵه‌ك ی ئاشورییه نوێیه‌كان ،بۆ ره‌چه‌ڵه‌كی ئاشوریی ه دێرینه‌كان ناگێڕنه‌وه ،پرۆسه‌ی ناونانی گونده ئاشورییه‌كانی باكور ره‌تده‌كه‌نه‌وه له‌بر ی گونده سریانییه‌كان ،نازناوی ئاسوریی‌و ئاشوریی هیچ په‌یوه‌ندییه‌كیان به ئاشوریی ه دێرینه‌كانه‌وه نییه ،به‌ڵكو ووشه‌یه‌ك ی داتاشراوه له‌ووشه‌ی (سورانیین) كه به‌مانا ی چیایی دێت له‌زمانی سریانیدا ،ه �ه‌روه‌ك به‌هۆ ی سروشت ه شاخاوییه‌كه‌یان ،هه‌روه‌ك به‌هۆی شێوه زار‌ه تایبه‌تییه‌كه‌یان كه ئه‌ویش ه�هر دات��اش��راوی زمان ی سریانییه ،ئ�ه‌وان پێیانوایه ئاشوری نازناوێكی نوێی ه حزب ه نهتهوه په‌رسته‌كانی ئاشوری سه‌پاندویانه، ئ���ه‌وه‌ش ب�ه پ��اس��اوی ئ���هوهی ك�ه ت��ه‌واو ی قسه‌كه‌ران به سریان ی له ئاسوری‌و كلدانه‌كان، له‌نه‌وه‌كانی ره‌چه‌ڵه‌كی ئاشورین ل ه عێراقی كۆندا ،لهگهڵ ئه‌وه‌شدا لهو باوه‌ڕه‌دان به‌هۆ ی زۆر ی ناونانی ئاشوورییه‌كانه‌وه ،ك ه به‌پێی شێوه‌زاره‌كان ناوه‌كانی (ئاشورای ،ئاسوری) كه له‌الیه‌ن كوردو توركه‌كانه‌وه پێیان وتراوه‌و له‌ال ی عه‌ره‌بیش به (ئاشور ،ئاسور ،ئاقور) ن��اون��راون‌و ل��ه‌ال ی خۆشیان نازناوگه‌لێك به‌سه‌ریاندا چه‌سپیووه وه‌ك (ئاشورایا، ئاسورایا) ئه‌مه‌ش له‌الیه‌ن پسپۆڕی زمان ه دێرینه‌كان له‌زانكۆی به‌غداد د .ته‌ها باقر قسه‌ی لێكراوه ،بهوه ی كه ئهو زمانه ی ئێستا ئاشورییه‌كان قسه‌ی پێده‌كه‌ن ،هه‌مان زمان ی ئاشووری دێرینه ،كه زۆر ره‌هه‌ندی لێكچوو ی لهگهڵ زمان ی سۆمه‌ری‌‌و ئارامییه‌كان هه‌یه. ل��ه‌وس��ات��هوهو رێ��ك ل����ه‌دوای كه‌وتن ه سیاسییه‌كه‌ی ئیمپراتۆرییه‌تی ئاشووری ل�ه‌رۆژگ��اری داگیركاری ئاشكوز ی بۆ سهر نه‌ینه‌وا له‌ساڵ ی 612ی پێش زای��ن ،ناو ی ئاشوری هه‌ر بهسهر ئهو گه‌النه‌دا مایه‌وه ك ه له‌واڵتی نێوان دوو روباره‌كه ده‌ژین ،لهبهرئهوه ی له‌باكورو باشوور ی ئهو ناوچه‌یه ،ئه‌وانه ی ده‌ژی��ان ئاشوری بوون‌و به زمانی ئاشوری ده‌ئاخفین ،له‌پاش كه‌وتنی دهوڵهتی ئاشورو داگیركردنی ده‌وڵه‌ت ی بابلیش له‌الیه‌ن كۆرشی پادشا ی فارسه‌كانه‌وه ،ئاشورییه‌كان گهڕانهوه شاری ئاشوور ،رۆژهه‌اڵتناسی فه‌ره‌نسیش ماسبیرو ئ �هوه ده‌ڵێت كه ئاشورییه‌كان لێقه‌وماو بوون ،پاش ئه‌وه‌ی كۆرش رزگار ی كردن له بابل گهڕانهوه نشتیمانی ئاشور ی خۆیان .له‌سه‌رده‌می ئه‌سكه‌نده‌ری ئیغریقیش به‌دیاریكراویش له‌ساڵ ی 325ی پێش زاین ئاشوورییه‌كان له‌هاتنی ئه‌سكه‌نده‌ر خۆشحاڵ ب��وون‌و پێیانوابوو فریادڕه‌سیانه له‌ده‌ست چاوبرسییه‌كانی فارس. ئاشورییه‌كان ،لهسهر سروته ئاینییه‌كان ی خۆیان ب �ه‌رده‌وام��ب��وون‌و ل �ه‌ت �ه‌واو ی ناوچ ه ئاشورییه‌كان دێ�ر‌و په‌رستگا ی تایبه‌تیان ك���رده‌وه ،به‌تایبه‌ت لهناوچهكان ی كرما ی (ك��ه‌رك��وك) ،حدیاب (ه�ه‌ول��ێ��ر) ،نوهدرا
(دهۆك) ،سه‌الخ (شه‌قاڵوه) ،له‌وساكه‌وه‌ش ئاشوورییه‌كان له نشتیمان ی راسته‌قینه ی خۆیان له باكوری عێراق ژی��ان ،پاشانیش له‌سه‌رده‌می داگیركار ی ساسانی له‌سه‌ده ی یه‌كه‌م‌و دووه‌م ی دوای زایین ،ئاشوورییه‌كان چوون ه س�هر ئاین ی مه‌سیحی‌‌و ه��ه‌رزووش كه‌نیسه‌ی ئاشووری رۆژهه‌اڵتی لهو ناوچه‌ی ه باڵو ب��ۆوه‌‌و ته‌نانه‌ت گه‌یشتنه ناوچه‌كان ی ئه‌نادۆڵ‌و سوریاش .ئه‌دۆڵف دافریل ئهوه ده‌ڵێت كه له‌سه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاستدا ژماره ی الیه‌نگر‌و پ�هی��ڕه‌وان�ی ئ��اش��ووری گه‌یشتن ه ن��زی��ك �هی س���ه‌د م��ل��ی��ۆن ك���هس ،هه‌ندێك له‌مێژوونووسه‌كانیش ژماره‌ی ئاشوورییه‌كان به‌دوو هێنده‌ی ژماره‌ی یۆنانی‌‌و التینییه‌كان له‌قه‌ڵه‌مده‌ده‌ن .پاش داگیركار ی ئیسالمیش‌و ملكه‌چ پێكردنی عێراق كوردو عه‌ر‌هب‌و تورك‌و هه‌مووان بوونه به‌شێك له‌ئیسالم ،به‌مه‌ش نشتیمانیان بووه باكوری عێراق. ل�ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی م��ێ��ژوو ی توێژینه‌وه‌و پرۆتۆكۆل ی نهێنی ده‌س��ه‌اڵت به‌ده‌ستان ی كورد ،كه هاوشێوه‌ی نه‌خشه‌و پرۆتۆكۆله‌كان ی ده‌سه‌اڵتدارانی به‌نی ئیسرائیله ،له‌ده‌ستگرتن ب �هس �هر زهویو زاری خه‌ڵكانی ت��ر ،ك ه مافی ئه‌وانیان ب�هس�ه‌ره‌وه نییه ،ئه‌مه‌ش له‌پێناو دروستكردن ی كوردستان ی گه‌وره‌دا، ك ه هێنانه‌دی به‌بێ پشتیوانی ئیسرائیل ئه‌سته‌مه ،ه���ه‌روه‌ك هاوشێوه‌یه لهگهڵ ئیسرائیلییه‌كان له‌زه‌وتكردنی ئازادی گه‌الن ی ت��ر ی ناوچه‌كه ،له‌كاتێكدا قوربانی ئهو سته‌م‌و چه‌وسانه‌وه‌یه‌ن .واتا رێك هه‌مان شێوازی فێڵخواز ی كه ئیسرائیل به‌كاریدێنێ، به‌كارده‌هێننه‌وه. مێژوویه‌كه كورده‌كان‌و سه‌ركرده‌كانیان ده‌یانه‌وێت ئاشوورییه‌كان مل پێكه‌چ بكه‌ن، تا له‌په‌نای ملكه‌چكردن ی ئاشورییه‌كانه‌و‌ه ده‌ست بهسهر ناوچه‌كانیان دابگرن‌و ره‌گ‌و ریشاڵه ئاشورییه‌كانیان ده‌ربكه‌ن ،بۆ ئه‌مه‌ش ته‌نێ نازناوی مه‌سیحییه‌كانیان به‌سه‌ردا داده‌ب��ڕن ،ئه‌مه‌ش ره‌نگدانه‌وه‌ی لۆژیكێك ی نهتهوه په‌رستانه‌یه ،له‌به‌رامبه‌ردا رۆشنبیران ی كوردیش ،ئه‌وانه ی هه‌ڵگری بڕوانامه‌ی به‌رزن ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت ساخته ی مێژوویی ده‌ره��ه‌ق ب��هو راب����ردووه ب��ك �هنو (ف��رس �هن مرعی) دكتۆرێكی كوردی پسپۆڕ له‌كه‌مینه‌كانه ،ئهو ده‌یه‌وێت له‌هه‌موو نوسین‌و توێژینه‌وه‌یه‌ك ئ�ه‌گ�هر به‌ناهه‌قیش بێت ،ده‌س��ت��ه‌واژه ی كوردستانی پێوه بلكێنێ ،بۆ نموون ه له‌یه‌ك توێژینه‌وه‌كانیدا ده‌ڵێت " ئاشورییه‌كان به‌سه‌ركردایه‌ت ی سه‌رجۆنی دووه‌م توان ی ل �هس��اڵ � ی 721ی پ��ێ��ش زای��ی��ن ب�هس�هر مه‌مله‌كه‌تی باكور ی یه‌هودیدا سه‌ربكه‌وێت ك ه پادشاكه‌یان هوشع بوو ،پاشان دانیشتوان ه ئیسرائیلییه‌كه‌یان گواسته‌وه بۆ ناوچه‌كان ی حه‌ران‌و خابور له‌باكوری سوریاو كوردستان‌و ن��اوچ �هی ف���ارس" ،ن��ازان��م ل �هك��ام كتێبی مێژوویی‌و كام ه س�ه‌رچ��اوه‌ی باوه‌ڕپێكراو ده‌س��ت �ه‌واژه ی كوردستانی دۆزی��ووه‌ت �هوه، له‌كامه‌شیان به باكوره‌كه ی عێراق‌و سووریا ووت��راوه كوردستان؟ ،له‌په‌نای ئه‌وه‌شه‌و‌ه ده‌یه‌وێت بڵێت ئاشوورییه‌كان یه‌هودییه‌كانیان ل ه كوردستان ی عێراق نیشته‌جێكردووه،
به‌مه‌ش ده‌یه‌وێت بڵێت ئهو ناوچانه كوردین، له‌كاتێكدا ناوچه‌‌و نشتیمان ی راسته‌قینه ی ئاشوورییه‌كانه. نابێت به‌هیچ كلۆجێك ئامانجه‌كان ی ئیسرائیلمان له‌یادبچێت ،ه���ه‌روه‌ك رق‌و بوغزاندنه‌كانیشیان بۆ نه‌وه ی ئاشوورییه‌كان، هه‌روه‌ك چۆن كتێب ه پیرۆزه‌كه‌شیان بۆ ئهوه هانیانده‌دات ،ئ �ه‌وان ده‌یانه‌وێت ته‌نانه‌ت له‌مێژووشدا ههموو ده‌سته‌واژه‌یه‌كی ئاشووری، به‌ده‌سته‌واژه نوێیه‌كه‌ی تر كه كوردستان ه ب��گ��ۆڕن ،چونك ه رۆح�� ی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه ی مێژووی ئیسرائیلییه‌كان ده‌رهه‌ق به ئاشووریو مه‌سیحییه‌كان ،رۆحێكی شه‌رانگێزییه. له‌راستیدا ك��وردو یه‌هودییه‌كان به‌كرده‌و‌ه ئێستا كار لهسهر ناشرینكردن‌و سڕینه‌وه ی ئاشوورییه‌كان دهكهن ،ئامانج ی پشت ئهو پرۆسه‌ی ناجوانكردنه‌ش بریتیی ه له‌تێركردن ی رۆح ی تۆڵه سه‌ندنه‌وه‌ی به‌ن ی ئیسرائیلییه‌كان دژ ب�ه ئاشورییه‌كان ،ه���ه‌روه‌ك هاندانی نه‌ته‌وه‌كان ی دیك ه بۆ كوشتن‌و ده‌ربه‌ده‌ركردن‌و تا ده‌ستبه‌سه‌ر داگرتن ی زه‌وییه‌كانیشیان، ئ����ه‌وه‌ش رێ���ك ل��هس��هردهم��ی ده‌س��ه‌اڵت�� ی عوسمانییه‌كان جێبه‌جێكراوه ،سه‌رچاوه‌كان ئ��هوه دهڵێن كه پهنجا ه��ه‌زار ئاشوور ی له‌ناوچوون ته‌نها له‌رێگا ی گواستنه‌وه‌یان ل ه ئورامیاوه بۆ هه‌مه‌دان ی ئێرانی ،لهو ژماره ته‌نها 203هه‌زاریان گه‌یشتوونه‌ته هه‌مه‌دان، ههروهها له‌ساڵ ی 1918ژماره‌ی په‌نابه‌ران ی ئاشووری ل ه سه‌ربازگه‌ی به‌عقوبه گه‌یشتن ه هه‌شتا هه‌زار ،له‌وانه نزیكه‌ی سی هه‌زاریان به‌هۆ ی نه‌خۆشی گیانیان له‌ده‌ستدا ،به‌پێی زۆرێك ل ه سهرچاوه باوه‌ڕپێكراوه‌كان كۆ ی ئاشوورییه‌كان له‌ساڵ ی 1933به‌سه‌رجه‌م مه‌زهه‌به‌كانیانه‌وه نزیكه‌ی ( )450هه‌زار كهس بووه ،بهاڵم زۆربه‌یان به‌ره‌و سوریاو واڵتان ی تر ره‌ویان كردووه. ش �ه‌ڕ ی چاڵدێران ی 1513ی به‌خاڵێكی وه‌رچ��ه‌رخ��ان ل �ه‌م��ێ��ژووی ك��وردی/ت��ورك � ی ئه‌ژمار دهك��رێ��ت ،له‌ناكۆكی هه‌ردووكیان لهگهڵ دهوڵهتی سه‌فه‌ویدا ،ئهو په‌یوه‌ندیی ه ده‌ستكه‌وتی زۆری بۆ ك��ورده‌ك��ان ب �ه‌دوا ی خۆیدا هێنا ،هه‌ڵبه‌ت ئهو ده‌ستكه‌وتانه‌ش لهسهر حسابی پاوانخوازانی ك��ورده‌ك��ان‌و بچووككردنه‌وه‌ی ئاشورییه‌كان ب��وو ،بهو وات��ای��هی پ �هی��وه‌ن��دی ك���وردو ت��ورك�هك��ان شانسی به‌هێزبوون‌و داگیركاری‌‌و پاوانخواز ی زۆر ی دا ب�هك��ورده‌ك��ان تا ده‌س��ت بهسهر ناوچه‌كانی ئ��اش��ووریو سریان‌و ئه‌رمه‌ندا بگرن‌و له‌به‌رئه‌وه‌ش سوڵتان سه‌لیم له‌رێگه ی دروستكردن ی پشتێنه‌یه‌كی ئاسایش له هۆز‌ه كوردییه‌كان ویستی رێ له پاوانخواز ی ف��ارس � ه سه‌فه‌وییه‌كان بگرێت ،ئه‌مه‌ش كورده‌كان ی هاندا بۆ ده‌ستگرتن بهسهر ناوچه ی ئاشورییه‌كان ،ئه‌مه‌ش له‌رێگه ی گ��واس��ت��ن �هوهی ك��ورده‌ك��ان��هوه ل��ه‌ت��ه‌واو ی ن��اوچ �هك��ان �هوهو ب��ۆ ناوچه‌كان ی ههولێرو دهۆك ،له‌ناوچه‌كانی توركیاش له (كاری‌‌و دیاربه‌كر) هه‌ستا به‌دروستكردنی تیپ گه‌ل ی سه‌ربازی به‌سه‌رپه‌رشتی ئاغا كورده‌كان كه دواتر نازناوی سواره‌ی حه‌میدیان لێنرا. هه‌روه‌ك دهسهاڵت ی بااڵیان پێدرا له سووپا ی
عوسمانی‌‌و به‌ڕێوه‌بردنی ده‌وڵه‌ت له‌واڵتان ی عه‌ره‌بی ژێر دهستی عوسمانییه‌كان به‌تایبه‌ت له‌سووریا ،جیاوازییه‌كی زۆر لهو سه‌رده‌مه‌دا ل ه په‌یوه‌ند ی عوسمانی/كوردو عوسمانی/ ع �هرهب هه‌بوو ،چونك ه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ع���هرهب ل �ه ب��ه‌ش��داری سیاسیی رێگه ی پێنه‌ده‌درا ،هه‌ر ئهو سه‌رده‌مه‌ش سوڵتان ی عوسمانی ده‌سه‌اڵتێكی گ �هوره ی به‌خشیی ه خێڵه ك��وردی‌‌و ئاغاكانیان ،لهسهر حسابی نهتهوه ره‌سه‌نه‌كان ی ناوچه‌كه‌و كه ل ه هه‌ره‌ت ی الوازی خۆیاندا ب��وون ،له‌وانه ئاشووریو كلدانه‌كان ،لهوكاتهوه دڵڕه‌قی‌و پاوانخواز ی ك��ورده‌ك��ان ده‌س��ت پێده‌كات پ��اش ئ�هوه ی عوسمانییه‌كان نیشته‌جێیان كردن ،له‌راستیدا كورده‌كان له‌چیاكان ده‌ژیان‌و ئاشورییه‌كانیش له‌ناوچه ته‌خته‌كان كه ئاسان كشتوكاڵ ی تێدا دهك��راو گواستنهوه تێیدا ئاسان بوو، لهو ساته‌وه كورده‌كان خراپترین‌و ناقۆاڵترین تاوانگه‌لیان ده‌ره �ه‌ق به‌هاواڵتییه‌كان ی ئهو ناوچانه له ئاشووریو كلدان‌و ئارامییه‌كان ئه‌نجامدا .ده‌شێت به‌كۆمه‌ڵكوژی دابنرێت‌و وه‌ك ه��ۆڵ��ۆك��ۆس��ت�ی ئ���اش���وریو كلدان ی ناوبنرێت ،بێ به‌زه‌یی خه‌ڵكیان ده‌كوشت، به‌بێ ت��اوان س��زای خه‌ڵكیان ده‌دا ته‌نها لهبهرئهوه ی له‌ناوچه‌یه‌ك ده‌ژیان كه چاو ی كورده‌كانی له‌سه‌ربوو ،دهڵێن مێژوو خۆ ی دووباره‌ده‌كاته‌وه ،گه‌الن ئه‌زموون له‌رابردوو وه‌رناگرن ،رێككه‌وتنی كوردی/توركی دێرین ل �ه‌دژی گه‌النی ناوچه‌كه ،رێك هاوشێوه ی رێكه‌وتن ی ئێستای كوردی/ئه‌مه‌ریكییه، له‌هه‌ردووجاریش لهسهر حسابی پاوانخوازی‌‌و ئ��ازاردان�ی كه‌مینه‌كان .ئهو په‌یوه‌ندییه ی نێوان ك��وردو ت��ورك گه‌یشت ه ئه‌ندازه‌یه‌ك كه ك��ورد له‌پاوانخوازییه‌كانی عوسمان ی رۆڵێكی گ �هوره ی بینی‌‌و له‌داگیركارییه‌كان به‌ره‌و ئه‌وروپای رۆژهه‌اڵت رۆڵێك ی گهوره ی پێدا ،پاش ئه‌وه‌ش ك ه له میرنشینی سۆران رێككه‌وت ،ئهو رێككه‌وتنه ب��ووه خێرێك ی هاوبه‌ش ،به‌جۆرێك كه ئیمپراتۆریا ی رووسی نه‌یتوانی به‌هۆیه‌وه ده‌ست بهسهر والیه‌ته‌كان ی رۆژهه‌اڵتی دهوڵهتی عوسمانیدا بگرێت ،ئهو میرنشینه‌ی كورده‌كان به‌شێوه‌یه‌ك ی دڵڕه‌ق كاره‌سات ی خوێناو ی ده‌ره��ه‌ق به سریان‌و یه‌زیدییه‌كان ئهنجامداو ئهم كه‌سه‌ش ك ه بۆ سریانییه‌كان پیاوكوژه ،بۆ كورده‌كان ب��ووه پ��اڵ��ه‌وان .ل �ه‌رۆژن��ام �هو گۆڤاره‌كان وه‌ك پاڵه‌وان یادی ده‌كرێته‌وه ،وه‌ك یه‌ك له‌سیمبوله گه‌وره‌كانی نه‌ته‌وه‌ی كوردیش ئه‌ژمار دهكرێت ،ئهو خوێنخۆره میرنشین ی سۆران ی دروستكردووه ،كه شاری ره‌واندوز پایته‌خته‌كه‌ی بووه ،توێژه‌ر قه‌شه سلێمان زائیع ل�ه‌الپ�ه‌ڕه ( )266ی به‌شی دووه‌م � ی كتێبه‌كه‌ی ب��هن��اوی (م��ێ��ژووی موسڵ) ده‌ڵ��ێ��ت"ك��ورده‌ك��ان وه‌ك شمشێری ت��وڕ‌ه له‌چیاكان داده‌به‌زین ،به‌گونده‌كاندا ده‌گه‌ڕان‌و ده‌یانكوشتن‌و تااڵنیان ده‌كرد ،ئهو گوندانه‌یان ك��رده وێ��ران �ه ،وێ��ران�هی�هك ك ه تائه‌مڕۆش ئاوه‌دان نین". دهڵێن میرنشینی س��ۆران له‌سه‌ره‌تا ی سه‌ده‌ی شانزه‌ی زاینییه‌وه ههبووه ،بهاڵم زانیار ی راست ئه‌وه‌یه ك ه سه‌رده‌می زێڕین ی
خۆی له‌ساڵ ی 1813یه ،ئه‌وه‌ش مێژوونووسان له‌سه‌ری كۆكن ،لهوكاتهوه ی كه ناوه‌كه ی به محهمهد رواندوزییه‌وه ده‌لكێنرێت ،ك ه ناسراوه به پادشا كۆره‌ی رواندوز ،لهالپهڕه ()308ی كتێبی (ئاشوورییه‌كان ل�ه‌دوا ی روخان ی نه‌ینه‌وا)ی توێژه‌ر هورمز ئابونا هاتووه"سه‌رده‌مێكی خوێناوی‌‌و ترسناك بوو ،ده‌سته‌كانی به‌خوێن ی مه‌سیحییه‌كان سووربوو ،ته‌نانه‌ت هه‌ر‌ه نزیكه‌كان ی خۆشی ك��وش��ت ،پ��رۆس��ه ی كوشتن ی دوو مام ی به‌ڕێوه‌برد ،پرۆسه‌ی له‌ناوبردنی دژ ب ه نه‌یار‌ه كورده‌كانی به‌ڕێخست ،به‌تایبه‌ت راب�هر ی خێڵی خۆشناو" ،ئ�هو میره ده‌یه‌ویست ده‌س �ه‌اڵت � ی میرنشینه‌كه‌ی ف���راوان بكات، لهو رێگه‌وه ئ �هوهی ویستی ك��ردی ،به‌ره‌و ن��اوچ��ه ی س��ری��ان‌و ی��ه‌زی��دیو ت��ورك��م��ان‌و خێڵ ه ع�هرهب��ی��ی�هك��ان ك��ش��او هه‌موویانی داگیرده‌كرد ،ده‌یه‌ویست لهسهر جه‌سته ی ئه‌وانه ده‌وڵه‌تێكی ك��وردی دروس��ت بكات له‌ناوچه‌ی رواندوز ،سوپایه‌ك ی له‌نێوان سی بۆ پهنجا هه‌زار سه‌ربازی دروستكردو دراو ی تایبه‌تی لێدا ،به‌شێوه‌یه‌ك ی نهێن ی په‌یوه‌ند ی به‌نه‌یاران ی عوسمانییه‌وه كرد ،هێرشی كرده سهر ناوچه ی موسڵ‌و بادینانی كورده‌كان، ویالیه‌ته‌كان ی ئاكرێ‌و ئامێدی‌‌و ماردین‌و جه‌زیره ی ملكه‌چی خۆی كرد ،سنووره‌كان ی به‌ره‌و سو ریاش كشاند .یه‌كه‌م تاوانیشی ل ه شارۆچكه‌ی (القوس) بوو له‌ناوچه‌ی موسڵ، ك ه سه‌رجه‌م قوربانییه‌كان ی مه‌سیح ی بوون، هه‌ولێریی زۆرینه توركمان‌و ئاشوور ی ملكه‌چ ك��رد ،پاشان شێخان‌و چیاكانی شه‌نگار ی تایبه‌ت ب ه یه‌زیدییه‌كان‌و چیای هه‌كار ی ك ه نشتیمان ی خێڵه سریانییه‌كان بوو ،قه‌ش ه سلێمان لهسهر زاری قول الی��ارد ئه‌وه‌ش ده‌گێڕێته‌و‌ه "سێ ئه‌وه‌نده‌ی چیاكه یه‌زید ی كوشت ،به‌ئامانج ی له‌ناوبردنی یه‌زیدی‌‌و میره‌كه‌یان عه‌ل ی به‌گ ،رواندوز ی لهگهڵ میر ی یه‌زیدییه‌كان خیانه‌تی ك��رد ،پاش ئهوه ی به‌گ ئاماده‌ی هاوبه‌شیكردنی رواندوزی بوو، سه‌ردان ی پایته‌خته‌كه‌ی كردو نه‌گه‌یشتن ه رێككه‌وتن ،كه‌چی له‌ساته‌وه‌خت ی گه‌ڕانه‌وه‌یدا پیاوه‌كان ی پاشا كۆره میری یه‌زیدییانیان كوشت. میری رواندوزییان شااڵوێك ی دڕاندانه‌ی دژی سریانه‌كان له‌ساڵ ی 1832ده‌ست پێكرد ،ش��ااڵوه‌ك �ه ی له‌ناوچه ی قوشه‌و‌ه ده‌ست پێكردو پاشان به‌ره‌و تلكێف‌و ئاكرێ‌و ئامێدی ،دوای ئه‌وه‌ی ره‌سولی برای كرده ده‌س��ه‌اڵت��دار ی ناوچه‌كه ،ت��رس‌و تۆقاندن به‌ته‌واوی باڵی بهسهر ناوچه‌كه‌دا كێشاو ده‌سه‌اڵتداران ی موسڵ توشی ترس‌و دڵه‌ڕاوكێ بوون‌و له‌ناو قه‌اڵی شاره‌كه خۆیان حه‌شاردا، نه‌یتوان ی هیچ بكات له‌به‌رامبه‌ر كۆمه‌ڵكوژی‌‌و له‌ناوبردنی به‌كۆمه‌ڵ ی مه‌سیحییه‌كان لهسهر ده‌س��ت �ی پ��ی��اوك��وژه‌ك �هی ب���رای م��ی��ر .ئهو تاوانكارییه به‌رده‌وامبوو به ئه‌ندازه‌یه‌ك ك ه میرو بنه‌ماڵه‌كه‌ی وه‌رگۆڕان بۆ ترسناكترین مرۆڤه‌كان ی سه‌رده‌می خۆیان ،ك ه سهرچاوه مێژووییه‌كان ئاماژه ب �هوه دهك �هن ك ه ن ه له‌سوتاندنی گونده‌كان‌و ن ه له‌كوشتن ی راهیب‌و پیاوانی ئاین ی سڵیان نه‌كردۆته‌وه.
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیا سه‌ت 11
“ده‌زگا ی پاراستن رۆڵ ی نابێت له‌دانانی ئه‌ندامانی كۆمیته ی ناوه‌ندی” ی پارت ی بۆ دهستوور ی 13 ی كۆنگره فایه‌ق تۆفیق سه‌رۆك ی لیژنه‌ی ئاماده‌كار سازدانی :بورهان قادر له‌هه‌ولێر ی ساڵی ی پارتی ك ه 136ئه‌ندامی هه‌یه ،ل ه 9/21 ی 13 ی كۆنگره ی ئاماده‌كار لیژنه ی بڕیاره‌كانیش بۆ هه‌ر هه‌زار ئه‌ندامی ئاماده‌بوو پار دهستی به‌كاركردووه ،بهپێ له‌ده‌نگدان یه‌ك پاڵێوراو به‌براوه داده‌نرێت‌و ده‌بێته ئه‌ندامی كۆنگره ،له‌هه‌ر ناوچه‌یه‌كیش ئه‌ندامی ماوه ئه‌گه‌ر ل ه 500زیاتر بێت ،ئه‌وا ئه‌ندامێكی تر بۆ كۆنگره زیادده‌كرێت. ی ی له‌چاوپێكه‌وتنێك ی 13ی پارت ی كۆنگره ی ئاماده‌كار فایه‌ق تۆفیق سه‌رۆكی لیژنه ی ی وا هه‌یه چوار هه‌زار ئه‌ندام ی ناوچه‌كان ،بۆ نمونه ناوچه ده‌ستووردا ده‌ڵێت بهپێ ی ێ نوێنه‌ر ێ 1000ئه‌ندامی ئاماد‌ه نابێت ،لهو كات ه س هه‌یه ،بهاڵم وارێكده‌كه‌و ی ده‌بێت ،بهاڵم ئه‌گه‌ر 3501كهس ئاماده‌بێت ،ئه‌وا چوار نوێنه‌ری ده‌بێت .وت "ئیشه‌كانمان تا ئێستا زۆر به‌ڕێكوپێكی رۆیشتووه‌‌و هه‌ڵبژاردنه‌كانیش به‌رده‌وامه. ی له‌ناوچه‌‌و لقه‌كانیان ی ئهو ژماره‌یه فایه‌ق تۆفیق ئاماژه ب �ه‌وه‌ده‌دات بهپێ ی هه‌یه ،وات ه ئه‌گه‌ر هه‌موویان به‌شداربوونای ه هه‌یه ،پارتی زیاتر له‌ملیۆنێك ئه‌ندام زیاتر له‌هه‌زار ئه‌ندامی كۆنگره‌مان ده‌بوو ،وتی "بهاڵم ئهو ئه‌ندامه‌ی ئاماده‌نه‌بێت له‌ده‌نگداندا له‌هه‌ڵبژاردندا مافی نابێت ،له‌دونیاشدا له‌هیچ هه‌ڵبژاردنێكدا نه‌بووه ل ه %100ههموو كه‌سێك ئاماده‌بێت". ده‌س��ت��وور :پێشتر ده‌زگ��اك��ان �ی پارت ی ژماره‌یه‌كی قه‌به‌یان باڵوكردهوه له‌باره‌ی ئ �هن��دام��ان �هوه ،ب��ه‌اڵم ژم���ارهی ب�ه‌ش��داری له‌هه‌ڵبژاردنی كۆنگره‌دا كه‌متر بوو؟ فایه‌ق تۆفیق :دووری شار ،نه‌خۆشی‌‌و ك��اره‌س��ات �ی پ��رس��هو ش��ت�ی ت��ر یه‌كێكه له‌هۆكاره‌كان ،ب �ه‌اڵم له‌موسڵ‌و به‌غداد‌و ك �ه‌رك��وك‌و خانهقین خه‌ڵك له‌ته‌قینه‌وه ده‌ت��رس��ێ ،ب��ۆی�ه ئ��هو ت��رس�ه كاریگه‌ری زۆری ههبووه له‌به‌شدارنه‌بوونی ژمارهیهك له‌ئه‌ندامانمان ،له‌رۆژی هه‌ڵبژاردنه‌كانمان
ق�هرهب��اڵ��غ�ی ل �هن��اوچ �هی ه��ێ��زی ن��اوخ��ۆ ی هه‌ولێری پارتیو له‌جه‌ژنی قوربان له‌یه‌كی شوباتدا مه‌ڵبه‌ند‌و لقی پارتی له‌هه‌ولێر نه‌ته‌قێندرایه‌وه ،خه‌ڵك ت��رس��اوه ،كاكه گیان مه‌ڵێ به‌غداد جیاوازی هه‌یه لهگهڵ ه�ه‌ول��ێ�ر‌و سلێمانی ،كه‌سیش ناتوانێ ته‌حه‌مولی مه‌سئولیه‌ت بكات ،بۆیه باری ئه‌منی زۆر كاریگه‌ری ه �ه‌ب��ووه ،ئ �هوهی كه‌بیه‌وێ خۆی بته‌قێنێته‌وه ده‌چێته ناو ئه‌وانه‌ی كه‌بۆ هه‌ڵبژاردنه‌كان راوه‌ستاون، ل�ه‌ق�ه‌اڵدزێ��ش له‌كاتی هه‌ڵبژاردنی ئێمه
له‌كه‌ركوك تهقینهوه روویداوه ،ئێ تهقینهوه رووب��دا چۆن خه‌ڵك ده‌چێت بۆ ده‌نگدانی كۆنگره‌یه‌ك كه‌مونافه‌سه‌ی لهگهڵ الیه‌نێكی تردا نییه ،بۆ نمونه وه‌كو هه‌ڵبژاردنه‌كانی په‌رله‌مانی عێراق بێت. دهستوور :ئهوه سه‌باره‌ت به‌كه‌ركوك‌و به‌غدا‌و موسڵ ،له‌هه‌ولێر ،سلێمانی ،دهۆك‌و گه‌رمیان بهههمان شێوه ئ �هو ژماره‌یه به‌شداریان له‌هه‌ڵبژاردنه‌كاندا نه‌كردوووه، كهئێوه پێشتر راتانگه‌یاندبوو؟ فایه‌ق تۆفیق :بۆ تهقینهوه له‌سلێمانی و هه‌ولێر نابێت‌و رووینه‌داوه؟ ئه‌ی به‌هۆی
خۆكوژێك له‌بازگه‌كه خ��ۆی ته‌قانده‌وه، بۆیه خه‌ڵك ده‌ترسێ‌‌و حهقی خۆیشیه‌ت ی كه‌بترسێت ،بۆیه ئهو ترسی به‌شداربوونه جیا له‌شاره‌كانی دیكه‌ی عێراق هه‌رێمی كوردستانیشی گرتووه‌ته‌وه. ده‌س���ت���وور :س��ه‌ب��اره‌ت ب��هو كێشهو ملمالنێ‌‌و شه‌ڕانه‌ی له‌هه‌ندێ ناوچه روویداوه روونكردنه‌وه‌تان چییه؟ فایه‌ق تۆفیق :ته‌نانه‌ت له‌پێشبڕكێی راكردن له‌نێوان دوو قوتابخانه‌دا ملمالنێ ههیهو هه‌ر یه‌كێكیان له‌الیه‌ن كۆمه‌ڵێك قوتابیهوه چه‌پڵه‌رێزان دهك��رێ��ن ،بۆیه
ملمالنێ ئاساییه ،ب��ه‌اڵم گرنگ ئه‌وه‌یه به‌پاكی‌‌و دیموكراتی بڕوات‌و فشار نه‌كرێت ه سهر كهس كه خۆی نه‌پاڵێوێ. ده‌س��ت��وور :ب��ه‌اڵم ف��ش��ارو ته‌قه‌كردن روویانداوه. فایه‌ق تۆفیق :نه‌خێر شتی وانییه‌‌و ئێمه خۆمان سه‌رپه‌رشتی هۆڵه‌كانی ده‌نگدانمان كردووه ،خه‌ڵك په‌له‌یه‌تی‌‌و به‌حه‌ماسته‌وه هاتووه بۆ ده‌نگدان ،خه‌ڵكێكی زۆریشمان دان����اوه ب��ۆ س �ه‌رپ �ه‌رش��ت��یو پاراستنی شوێنه‌كه ،ته‌قه‌كردنه‌كه‌ش ئه‌وه‌بووه یه‌كێك له‌پاسه‌وانه‌كان دوو ته‌قه‌ی به‌ئاسماندا كرد تا ب�ڵاوه بكه‌ن ،له‌مه زیاتر هیچ شتێك نه‌بووه. دهستوور :بهاڵم باس له‌بوونی شه‌ڕ‌و ته‌هدیدكرن دهكرێت؟ فایه‌ق تۆفیق :به به‌ڵگه با پێمان بڵێن تا به‌دواداچوونی بۆ بكه‌ین ،ئهو قسه‌یه راست نییهو بێبنه‌مایه ،برایانه بووهو ملمالنێش شتێكی ئاساییه. دهستوور :ئهو ئه‌ندامانه‌ی كه‌نایه‌ن بۆ ده‌نگدان لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵدا ناكه‌ن؟ ف���ای���ه‌ق ت��ۆف��ی��ق :ن��ه‌خ��ێ��ر ،ئ���هوه هه‌ڵبژاردنێكی وه‌كو په‌رله‌مانی ع��ێ��راق نییه ت��ا بڵێین ژماره‌ی ئه‌ندامانی كورد زیادده‌كات‌و ركابه‌ری لهگهڵ الیه‌نێكی تردا نه‌بووه ،هه‌ڵبژاردنه‌كه دی��م��وك��رات��ی��ان �هی �ه، ئه‌گه‌ر نه‌هاتن پێی
هه‌یه ئه‌ویش جه‌نابی مه‌سعود بارزانیه مونافیسی نییه ،وه‌كو الیه‌نه‌كانی تر نییه، مه‌كته‌بی سیاسیمان تا ئێستا بهههموو ده‌سه‌اڵتێكه‌وه ئیشیكردووه. دهستوور :ئهو ركابه‌رییه‌ی كه‌باسده‌كرێت له‌نێوان مه‌سعود بارزانیو نێچیرڤان بارزانیه؟ فایه‌ق تۆفیق :ئهو قسه‌یه بێبنه‌مایه‌‌و راست نییه. دهستوور :ئه‌ی بۆ به‌رده‌وام ئهو قسه‌یه دهكرێت. فایه‌ق تۆفیق :ئه‌وانه ناحه‌زن‌و ده‌یانه‌وێت ش��ت دروس��ت��ب��ك�هن ،ئه‌گینا گ�ه‌وره‌ت��ری��ن په‌یوه‌ندی له‌سه‌ركردایه‌تی پارتیدا ههیهو تا ئێستا كهس ناوی ئهو كه‌س‌و الیه‌نانه ناهێنێت‌و هه‌موومان ده‌ڵێین رێباز‌و ماڵ‌و سه‌رۆك بارزانی ،قسه‌ی وامان نه‌كردووه كه‌ئه‌وانه جیاوازن. ده‌س��ت��وور :بۆچی ت��ه‌واوی هێزه‌كانی ناوخۆ له‌پێشمه‌رگه‌‌و پۆلیس به‌شداریان له‌هه‌ڵبژاردنه‌كه‌دا كردووه؟ فایه‌ق تۆفیق :سه‌ركه‌وتنه‌كانی پارتی هه‌مووی به‌هێزی پێشمهرگه به‌دیهاتووه‌‌و ئه‌ندامی حیزبن. ده‌س��ت��وور :پ��رس��ی��اره‌ك�ه ئ �هوهی �ه بۆ ه �ه‌م��ووی��ان ب �ه‌ش��داری��ان��ك��ردووه ،ئایا هه‌موویان پارتین؟ فایه‌ق تۆفیق :نه‌خێر هه‌موویان به‌شداریان نه‌كردووه ،ئهو كه‌سه‌ی ك�ه‌ئ�هن��دام�ی پ��ارت��ی��هو پابه‌نده ئه‌وانه به‌شداریانكردووه ،ئه‌وانه‌ی حیزبایه‌تی ناكه‌ن یان پێشمه‌رگه‌ی
ده‌ڵێین ده‌ب��وای �ه به‌شداربویتایه ،بهاڵم لێپرسینه‌وه نییه. ده‌س����ت����وور :ج��ی��ا ل�����هوهی ك �ه‌ب��اس له‌شه‌ڕ دهكرێت ،باس له‌بوونی ته‌كه‌تول دهكرێت هه‌ر ئهو ته‌كه‌توله‌شه وایكردووه كهتوندوتیژی رووبدات. فایه‌ق تۆفیق :له‌ناو پارتی ئه‌وه‌ی بوونی نه‌بێت ته‌كه‌توله ،ئێمه نه باڵباڵێن‌و نه ته‌كه‌تول‌و نه گۆڕانمان هه‌یه ،ده‌بێت ئهو ته‌كه‌توله له‌كوێ بێت؟ یه‌ك سه‌ركردایه‌تمان هه‌یه كه‌مه‌كته‌بی سیاسییه ،یه‌ك سه‌رۆكمان
حیزبه‌كانی ترن نههاتوون. ده‌س��ت��وور :ب��ۆ هێزه‌كانی زێره‌ڤانی ده‌ڵێیت چی؟ فایه‌ق تۆفیق :هێزه‌كانی زێره‌ڤانی به‌شداریان نه‌كردووه‌‌و نایكه‌ن ،بۆی هه‌یه بیكه‌ن به‌فیرقه‌یه‌كی عێراقی ،حكومه‌تی عێراقی ده‌ڵ �ێ هێزه‌كانی ئێوه هه‌مووی حیزبین ،بۆیه ئێمه‌ش نامانه‌وێ ئهو ناوه‌ی لهسهر بێت ،دواتر جیا له‌پارتی حیزبه‌كانی تریشی تیایه ،بۆیه حه‌زناكه‌ین به‌شداری كۆنگره بكه‌ن‌و حكومه‌تی عێراق قسه‌مان
لهسهر بكات. دهستوور :له‌كاتی ده‌نگدانی ناوچه‌كان ی فه‌رمانبه‌ران ،بۆچی له‌هه‌ندێ شوێن ده‌وام تێكچوو و ئۆتۆمبێلی حكومیتان به‌كارهێنا بۆ كارێكی حیزبی ،ئایا ئ�هوه نایاسایی نییه؟ فایه‌ق تۆفیق :پێمان خۆشنه‌بووه‌‌و به‌فه‌رمانی ئێمه نه‌بووه‌‌و بهو شێوه‌یه‌ش نییه كه‌باسده‌كرێ. دهستوور :باس لهوه دهكرێت كه‌ژماره‌ی لقه‌كان كه‌مده‌كه‌نه‌وه؟ ف��ای��ه‌ق ت��ۆف��ی��ق :پ��ارت��ی ت��ا ئێستا باسی لهوه نه‌كردووه ،ههموو ئهو شتانه له‌كۆنگره‌دا بڕیاری زیادكردن‌و كه‌مكردنی لهسهر ده‌درێ ،ئێمه حیزبێكی فراوانین‌و توانیمانه كۆنترۆلی لقه‌كان بكه‌ین ،بۆیه تا ئێستا بڕیارو قسه‌ی وا له‌ئارادا نییه. دهستوور :پێتوایه ده‌زگ��ای پاراستن شه‌رعیه‌تی ی �هك�لاك �ه‌ره‌وه‌ی ئه‌ندامانی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی هه‌بێت؟ ف��ای �ه‌ق ت��ۆف��ی��ق :ده‌زگ����ای پاراستن ده‌زگایه‌كی زانیارییه‌‌و پێویسته هه‌بێت، به‌رپرسی ده‌زگ��اك �ه ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسییه ،ده‌زگای پاراستن‌و هیچ یه‌كێك له‌ده‌زگاكانی تر رۆڵ �ی نابێت له‌دانانی ئه‌ندامانی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی. ده‌س��ت��وور :دواب��ڕی��ار ل �ه‌ب��ارهی كات‌و شوێنی كۆنگره‌وه چییه؟ فایه‌ق تۆفیق :شوێنه‌كه دیارنییه، بهاڵم له 11/22كۆنگره ده‌به‌سترێ ،خۆی بڕیاربوو له 11/11بێت ،بهاڵم به‌هۆی هاتنی جه‌ژنه‌وه وتمان نه‌وه‌كو كۆنگره بكه‌وێته ناو جه‌ژن ،راسته‌وخۆ كردمانه رۆژی دوای جه‌ژن ،بۆیه له 22ی مانگ ده‌به‌سترێ. دهستوور :له‌هه‌موو كۆنگره‌یه‌كدا كهسی یه‌كه‌می حیزبه‌كان بانگهێشتده‌كرێن ،ئایا لهو كاته نه‌وشیروان مسته‌فا بانگهێشتده‌كه‌ن؟ ف��ای��ه‌ق ت��ۆف��ی��ق :چ���ۆن پ��ارت�هك��ان�ی ت��ر ك��ۆن��گ��ره‌ی��ان ب��هس��ت��ووه‌‌و ئێمهیان بانگهێشتكردووه ،ئێمه‌ش بانگهێشتی حیزبه كوردستانیو عێراقییه‌كان‌و ل��ه‌ده‌ره‌وه‌ش ه�هن��دێ كه‌سایه‌تی ئ �ه‌وان �هی ك�هك��وردو پارتیان خۆشده‌وێت ،بانگهێشتده‌كه‌ین، به‌دووری نازانین كه‌بانگهێشتی نه‌وشیروان بكه‌ین ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئێمه هیچ شتێكمان لهگهڵ گۆڕاندا نییهو ئهوان له‌حیزبه‌كه‌ی خۆیان جیابوونه‌ته‌وه ،به‌زۆر نزیكی ده‌زانین كه‌بانگهێشتبكرێ. دهستوور :ئه‌گه‌ر بانگهێشتی بكه‌ن، پێتوایه ئهو ئاماده‌بێت؟ ف��ای �ه‌ق ت��ۆف��ی��ق :ت��ا ئێستا ن���ه‌زره‌ی خراپی به‌رانبه‌ر ئێم ه نه‌بووه ،له‌به‌ر ئهوه قه‌ناعه‌تمان ئه‌وه‌یه ئه‌گه‌ر بانگهێشتبكرێت، ئاماده‌ده‌بێت.
“پاش نیشتنه‌وه‌ی كه‌فوكوڵ و ساردبوونهوه و هێوربوونه‌وه ،ده‌سله‌مالن ه روو دهداتهوه و گۆڕان و یه‌كێتی ل ه جارانیش باشتر ده‌بنه‌وه برا” كه‌فوكوڵ بهسهر بیركردنه‌وه‌ی لۆجیكییانه‌دا زاڵ ده‌ب��ێ ،پاش نیشتنه‌وه‌ی كه‌فوكوڵ و ساردبوونهوه و هێوربوونه‌وه ،ده‌سله‌مالنه روو دهداتهوه و له جارانیش باشتر ده‌بنه‌وه برا. دهستوور :هیچ به‌ڵگه‌یه‌كی به‌رجه‌سته یان ئاماژه‌یه‌كی ڕوون هه‌یه لهو بارهیهوه، جگه لهو خوێندنه‌وه‌یه‌ی كردت؟ بۆ مه‌سه‌له‌ی ئایدۆلۆجیاش خۆ زۆرینه‌ی حزبه‌كانی واڵتی ئێمه له ده‌وری یه‌ك بازنه ده‌خولێنه‌وه و تێكه‌ڵیش نابن؟ ب�ه‌دران حه‌بیب :حزبه‌كانی كوردستان ئ �ه‌گ �هر ئایدیۆلۆجیا و به‌رنامه‌شیان وه‌ك ی�هك ب��ێ ،له شتی ت��ردا جیان كه هێنده‌ی ئه‌مانه كارایه به‌ڵكو كاراتریشه، ئ �هو جیایییه‌ش راب���ردوو و م��ێ��ژووه .له كۆمه‌ڵگه‌ی خێڵه‌كییانه‌ی ئێمه‌دا مێژوو هه‌ندێك جار بۆ خۆی بووه به‌جۆرێك له چوارچێوه‌ی دنیابینی .حزب له‌م ناوچه‌یه‌ی ئێمه‌دا ئه‌وه‌نده‌ی له خه‌ون و خه‌یاڵه‌كانی رابردوودا قه‌تیس بووه ،ده یه‌كی ئهوه به خه‌ون و خه‌یاڵی داهاتوودا ناڕوانی .ژیان له رابردوودا ،گرێكوێره‌كانی زۆر گه‌وره‌ترن له گرێكوێره‌كانی ئایدیۆلۆجیا .ئه‌مه‌شه هۆی
ئه‌وه‌ی كه نابنه‌وه به یه‌ك. دهستوور :دی��اره پێت وا نییه گۆڕان ئۆپۆزسیۆن ب��ن؟ ئ���ه‌دای ب��زووت��ن �هوه و فراكسیۆنی گ��ۆڕان له پرۆسه‌ی سیاسیی ههرێم چۆن ده‌بینی؟ به‌دران حه‌بیب :ئۆپۆزسیۆن له هه‌ناوی گه‌له‌وه دێته ده‌رێ ،ئۆپۆزسیۆن كوڕی شه‌قام و ده‌رهاوێشته‌ی كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكه. ئۆپۆزسیۆن ده‌ربڕی بێزارییه كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسییه‌كانه .ئۆپۆزسیۆن دروشمی مه‌حروومییه‌ته .ئۆپۆزسیۆن داوای نان و ئازادییه .ئۆپۆزسیۆن ده‌نگی نێرانه‌ی كۆمه‌اڵنێكی به‌شخوراوه .تكایه پێم بڵێ ئهم دۆخانه كامیان له پرسی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕاندا به‌ڕاست ده‌شكێنه‌وه؟ ئه‌مه وه‌ك ئهوه وایه تۆ ناوت خدر بێ و بچی له دادگ�ه ناوی خۆت بكه‌ی به سلێمان و پاشان داوا بكه‌ی خه‌ڵك به سلێمان بانگت بكه‌ن .با بانگیشت بكه‌ن به سلێمان بهاڵم تۆ هه‌ر كاخدری جارانی به كه‌وڵ و كوڵكی خۆته‌وه .ئه‌مه چاوبه‌سته‌كێیه له خه‌ڵك و شوێنگۆڕییه له یاریكردن .من له ههموو كهس زیاتر حه‌ز ده‌كه‌م كوردستان ئۆپۆزسیۆنێكی كارای وای تێدا بێ كه رۆژان�ه ده‌س�ه‌اڵت له كونجێك
بپه‌ستێ و داوای زیاتر نان و ئازادیی لێ بكا بۆ گه‌لێكی كڵۆڵ .هه‌ر ده‌شبێ ئهم ه له كوردستان بێته دی ،نه‌یته دی ره‌نجمان بێوه‌ر بووه و ئهو به‌هه‌شته‌ی خه‌ونمان پێوه ده‌بینی ،چاومان پێی ناكه‌وێ. ده‌س��ت��وور :له كۆتاییشدا ده‌مانه‌وێت رای به‌ڕێزت بزانین س�ه‌ب��اره‌ت ب�هو داوا یاسایییانه‌ی پارتی دیموكراتی كوردستان لهسهر چهند رۆژنامه و گۆڤارێك تۆماری ك��ردوون ،بۆ ئه‌وه‌ش په‌نای بردووه‌ته به‌ر یاسای شارستانی له كاتێكدا له كوردستان یاسای رۆژنامه‌گه‌ری هه‌یه خودی مه‌سعوود بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان واژۆی لهسهر كردووه ،هۆكاری ئه‌مه چییه؟ به‌دران حه‌بیب :له ههموو واڵت و له ههموو سه‌رده‌م و له ههموو دۆخێكدا ده‌بێ ناوبڕه‌یه‌ك هه‌بێ ك ه سنوور له نێوانی خه‌ڵكدا دابنێ .چۆن ده‌بێ یه‌كێك ههموو ئازادییه‌كی هه‌بێ و یهكێكی تر نه‌یبێ؟ ئه‌مه زاڵم و مه‌زڵووم دروس��ت دهك��ا .باشترین ناوبڕه یان ناوبژیكه‌ر له كۆمه‌ڵگه‌ی هاوسه‌رده‌مدا ی��اس��ای�ه .باشه ب��ا م��ن پرسیارێكت لێ بكه‌م ،تۆ زوڵمم لێ بكه‌ی ،من نه‌توانم ئ��ازارت بده‌م تا وازم لێ بێنی ،نه‌شتوانم
چاوت لێ سوور كه‌مه‌وه تا بترسیت له‌وه‌ی دووباره‌ی بكه‌یه‌وه ،كه نه‌توانینی ئهم دوو شته هه‌ردووكیان مایه‌ی خوشحاڵییه له بارودۆخی ئه‌مڕۆی كوردستان ،بهاڵم ئه‌گه‌ر نه‌توانم داواشت لهسهر تۆمار بكه‌م ئه‌دی چی بكه‌م؟ تكایه رێگه‌یه‌ك پێشانی خه‌ڵك بده‌ن .ئه‌مه‌ش هه‌ر شوێنگۆڕییه له نێوانی زۆردار و بێ زۆردا كه ده‌یانه‌وێ بیكه‌ن .تۆ ده‌س �ه‌اڵت به جه‌لالد تێ دهگ �هی و خۆت به‌قوربانی ،ئاخۆ چاره‌سه‌ره‌كه ئه‌وه‌یه ئه‌مجاره‌یان تۆ ببی به‌جه‌لالد و ئهو ببێ به‌قوربانی .رێگه بده‌ن با یاسا ئ��اوه‌ڕۆی خۆی بگرێته به‌ر ،ئهم گه‌له‌كۆمه‌كییه‌تان بۆچییه؟ ئاخۆ له دادگه‌ش به‌گومانن؟ لێ گه‌ڕێن ئه‌گه‌ر دادگه بێالیه‌نانه بڕیاری دا ئ�هوه هه‌ق ده‌چ��ێ بۆ الی خ��اوه‌ن هه‌ق و ههموو المان خۆشحاڵ ده‌بین ،چه‌وتیش بڕیاری دا ئهو ده‌مه ده‌مێنێ مرۆڤی ئازاد و دادگه‌ی كوردستان بكه‌ونه به‌رامبه‌ری یه‌ك و یه‌كالی بكهنهوه .بێگومان ده‌بێ به یاسای ئهم واڵته كار بكرێ و بێگومانیش ده‌بێ یاسایه‌كه ناكۆك نه‌بێ لهگهڵ هیچ یاسایه‌كی ت��ری واڵته‌كه‌مان .به‌ڕاستی م��ای�هی ش�ه‌رم�ه رۆژن��ام��ه‌وان ل�ه دادگ �ه
ده‌ترسێ .من لێره‌وه گومانی لێ ده‌كه‌م كه له ئه‌وه‌ڵه‌وه داكۆكیی له راستی كردبێ. پیاو راست بێ ده‌ڕوات �ه رێی شێر وه‌ك كورد ده‌ڵێ. دهستوور :مه‌به‌ست ئهوه نییه داوا تۆمار نه‌كرێت لهسهر رۆژنامه‌وانان ،به‌ڵكو مه‌به‌ست له‌وه‌یه بۆ یاسای رێكخستنی كاری رۆژنامه‌وانی كه په‌رله‌مانی كوردستان ده‌ری كردووه و سه‌رۆكی هه‌رێمیش ئیمزای لهسهر كردووه ،په‌راوێز ده‌خرێت؟ ب��������ه‌دران ح���ه‌ب���ی���ب :ی���اس���ای رۆژنامه‌نووسیی ك��وردی له ئه‌زموون و تاقیكردنه‌وه‌یه‌كی قووڵی رۆژنامه‌وانی له كوردستانه‌وه نه‌هاتووه .من وا ده‌زانم ئهو یاسایه كه‌له‌به‌ری زۆر تێدا هه‌یه .ره‌نگه بۆ زۆر شت پێویست بهوه بێ بۆ یاسایه‌كی تری كوردستانی یان عێراقی بچینه‌وه كه تێروته‌سه‌لتر بابه‌ته پێویسته‌كه بگرێته‌وه. گرینگ ئه‌وه‌یه تۆ له یاسای كارپێكروای ئهم واڵته‌ی خۆمان ده‌رنه‌چی .هه‌رچییه‌ك بێ ،من پێم وایه په‌نابردن بۆ یاسا و بۆ دادگ �ه كارێكی ژیرانه‌یه و مه‌ردانه‌شه، ئه‌وه‌ش كه په‌له‌قاژه‌یه‌تی له ئاست دادگه و یاسادا گومانی له هه‌قبوونی خۆی هه‌یه.
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
10سیا سه‌ت
i n f o @ d e s t u r. n e t
واسیته‌و حیزب به‌رۆك ی به‌شه‌ناوخۆییه‌كان ی هه‌ولێر به‌رناده‌ن
12
“گۆڕان و یه‌كێتی هه‌ر ده‌ڵێی سێوێكن و كراون ب ه دوو له‌ته‌وه” ی ئاراس بۆ دهستوور به‌دران حه‌بیب سه‌رۆكی ده‌زگا
سازدانی :بورهان قادر به‌دران ئه‌حمه‌د حه‌بیب سه‌رۆكی ده‌زگای ئاراس‌و نووسه‌رو رۆژنامه‌نووسی نزیك له‌سه‌ركردایه‌تی پارتی ،له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌ستووردا ده‌ڵێت ئهو هێشتا بڕوای بهوه نییه گۆڕان پارتێكی جیاوازتر بێت له‌یه‌كێتی ،پێشی وایه به تێپه‌ڕبوونی كات یه‌كده‌گرنه‌وه. حه‌بیب ده‌ڵێت كه یه‌كێتی و گۆڕان دۆستایه‌تی زیاد له‌پێویستیان لهگهڵ ئێران هه‌یه ،پێی سه‌یره كه په‌یوه‌ندی به‌واڵتانی دهرهوه نابێته جێگای سه‌غڵه‌تی بۆ هێزه عێراقییه‌كان.
دهستوور :ماوه‌یه‌ك به‌ر له ئێستا وتارێكت نووسی ،هه‌رچه‌ند ئ��ام��اژه‌ت ب �هوه داب��وو ك�ه تهنیا رای خ��ۆت�ه ،ب��ه‌اڵم وه‌ك رای ناڕاسته‌وخۆی پارتی وه‌رگ��ی��را ،پرسیار ئه‌وه‌یه بۆچی گومان دهكهن ئاساییبوونه‌وه‌ی پێوه‌ندیی گۆڕان و یه‌كێتی لهسهر حسێبی پارتی ده‌بێت ،مه‌گه‌ر ئهم دوانه‌ی دوایییان ڕێككه‌وتنی ستراتیجییان نییه؟ ب�ه‌دران حه‌بیب :وه‌ك خۆشتان دهڵێن من ئاماژه‌م داوه كه ئهو وتاره بیروبۆچوونی خۆمه ،بهاڵم ئه‌گه‌ر وه‌ك رای ناڕاسته‌وخۆی پارتی وه‌رگیرابێ ،ئه‌مه كێشه‌ی ئه‌وانه‌یه كه وایان وه‌رگرتووه .دیاره ئهم جۆره كه‌سانه نایانه‌وێ له ده‌ره‌وه‌ی بیركردنه‌وه و به‌رنامه‌ی حزبی كوردیدا هیچ جۆره بیروبۆچوونێكی تر هه‌بێ له‌م واڵته .من كتێبێكم هه‌یه به‌ناوی “به‌هه‌شتی رازاوه له كه‌الوه“ ،ههموو ئهو وتارانه‌ی تێدا كۆكراوه‌ته‌وه كه له‌م چهند ساڵه‌ی دوای��ی��دا نووسیومن ،ب��ڕۆن یه‌ك رسته‌ی تێدا بدۆزنه‌وه كه من وه‌ك پارتییه‌ك قسه‌م كردبێ ی��ان بیرم كردبێته‌وه .من ئه‌گه‌ر پارتیش بم ،رێگه‌پێدراو نیم به‌ناوی پارتییه‌وه قسه بكه‌م .پارتی كه‌ناڵی ره‌سمی و كه‌سانی ره‌سمیی خۆی هه‌یه كه به‌ناویه‌وه ده‌دوێ��ن .به‌ڕاستی خه‌یاڵێكی نه‌خۆشانه‌ی هه‌یه ئهو مرۆڤه‌ی له قسه‌ی ههموو كهس به‌گومان بێ و وا دابنێ پالنێك له گۆڕێدا هه‌یه دژی .با بێمه سهر كه‌رتی دووه‌می پرسیاره‌كه‌تان ،ئاشتبوونه‌وه‌ی ئهو دوو الیهنه لهسهر حسێبی پارتییه ی��ان نا؟ ئ �ه‌م �ه‌ش ه��هر كێشه‌ی م��ن نییه ،وه‌ك
توێژینه‌وه‌ی له‌باره‌وه دهكهن ،بۆ نموونه له هه‌ر پرسێك كه ناوی كۆماری ئیسالمیی تێدا هاتبێ ،بهاڵم له شتی تردا خۆتان نه‌بان دهكهن .له‌بیرتانه چاره‌سه‌ری رووداوه‌كه‌ی ئوتێل سۆما له راگه‌یاندنی كوردستاندا، چهند كاریكاتێری ب��وو؟ وش �ه به‌وشه و رسته به‌ڕسته‌م له‌باره‌ی ئهو رووداوه‌وه زه‌ی��ن دا ،جدییه‌ت نه‌بوو له چاره‌سه‌ری راگه‌یاندنه‌كه‌یدا .بهاڵم بۆ شرۆڤه‌ی وتاره‌كه‌ی من فایلێك كرایهوه. دهستوور :بۆچی ئهوان به پیاوی ئێران تۆمه‌تبار ده‌كه‌یت ،ئایا به‌ڵگه‌ت هه‌یه؟ به‌ڕای تۆ ئایا له حاڵهتی نێزیكبوونه‌وه‌ی ئهو دوو هێزه و رێككه‌وتنیان“ ،ملمالنێ لهگهڵ ناحه‌زه دێرینه‌كه‌یان” دهك�هن�هوه لهسهر خواستی ئێران؟ ب������ه‌دران ح��ه‌ب��ی��ب :م���ن ش���رۆڤ���ه و خوێندنه‌وه‌یه‌كم ك���ردووه ب��ۆ ب��ارودۆخ��ی ئێسته‌ی كوردستان و مافی خۆشمه بیر له مه‌ترسییه‌كانی سهر واڵته‌كه‌م بكه‌مه‌وه، به‌ڵكو ئه‌ركی سهر شانیشمه خه‌ڵك ئاگه‌دار بكه‌مه‌وه لهو مه‌ترسییانه .كه‌سیشم تۆمه‌تبار ن��هك��ردووه .بهپێچهوانهوه زۆر شتیشم به‌نیوه‌چڵی نووسیوه و به‌جێم هێشتووه بۆ ژیریی خوێنه‌ر .خۆتان ده‌بینن ئێران واڵتێكه سه‌رتاسه‌ری رۆهه‌اڵتی ناوینی ك��ردووه به گۆڕه‌پانی گه‌مه‌كانی خۆی ،جگه له عێراق سه‌یری لبنان و فه‌ڵه‌ستین و یه‌مه‌ن و به‌حرێن بكه‌ن .هه‌مووی گۆڕه‌پانی گه‌مه‌ی ئێرانه .ئه‌وه‌ی نه‌شبووه به‌گۆڕه‌پان به‌ڕێوه‌یه كه ببێ ،كوردستانی خۆشمان له‌گه‌ڵدا .ئه‌مه
ئه‌گه‌ر ئهو پێوه‌ندییانه ره‌وابن .باڵنده‌یه‌ك هه‌یه پێی دهڵێن نه‌عامه ،به‌كوردی وشترملی پێ ده‌گوترێ له‌به‌رئه‌وه‌ی وه‌ك وشتر ملی درێژه ،كه هه‌ست بكا خه‌ڵك پێی حه‌ساون سه‌ری خۆی ده‌خاته ژێر خۆڵه‌وه وا ده‌زانێ ئه‌گه‌ر وا بكا نایه‌ته دیتن .بهاڵم پێوه‌ندی لهگهڵ كۆماری ئیسالمیدا وه‌ك شه‌رم نهماوه له عێراقی تازه تا كهس سه‌ری خۆی بباته ژێر خۆڵه‌وه .ئێمه بهداخهوه سه‌رده‌مێك بهسهر ده‌به‌ین له‌م واڵته كه پێوه‌ندی به هێزگه‌لی ده‌ره‌كی سه‌غڵه‌تی بۆ هیچ الیه‌نێك دروست ناكا .ئه‌مه‌ش ناوكرۆكی وتاره‌كه‌ی من بوو. دهستوور :پرسیارێك لێره دێته پێش كه پارتی و نووسه‌رانی پارتی هه‌میشه له رێككه‌وتن و دۆستایه‌تیی الیه‌نه‌كانی تر به‌گومانن و به موئامه‌ره‌ی له قه‌ڵه‌م ده‌ده‌ن دژ به پارتی؟ ههروهها هه‌مووان تۆمه‌تبار دهك �هن ب ه به‌كرێگیراو و پیاوی دهرهوه، ئایا پێوه‌ندییه‌كانی پارتیش وه‌ك پێوه‌ندیی ئه‌وانی تر نییه و له هه‌مان خانه‌دا نییه؟ به‌دران حه‌بیب :من نامه‌وێ به‌رگری له پارتی بكه‌م یان به‌ناوی پارتییه‌وه بدوێم، چونكه وه‌ك گوتم رێ پێدراو نیم بۆ ئهم جۆره ئاخاوتنه .بهاڵم له‌به‌رئه‌وه‌ی ئێوه زۆر حه‌ز دهكهن وه‌اڵمێكی پارتییانه‌تان بده‌مه‌وه، با وابێ و دڵتان ناشكێنم .ئهو قسه‌ی ئێوه كه دهڵێن پارتی و نووسه‌رانی پارتی له رێككه‌وتن و دۆستایه‌تیی نێوان الیه‌نه‌كان به‌گومانن و به پالنی له قه‌ڵه‌م ده‌ده‌ن، بۆچوونێكه فڕی بهسهر راستییه‌وه نییه و نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه پارتیتان نه‌ناسیوه .با من پێناسه‌یه‌كی راست و دروستی پارتیتان بۆ بكه‌م :پارتی حزبێكی زۆر متمانه‌به‌خۆ و له‌خۆڕازییه .ئهوهنده باوه‌ڕی به‌خۆی پته‌وه ئه‌گه‌ربێو رۆژێك له رۆژان ههموو الیه‌نه‌كان ببن به‌دۆستی گیانی به‌گیانیی یه‌كتر، “یاخواش وا بكه‌ن و ببن بهم دۆسته گیانی به‌گیانییه“ ،پارتی هه‌ر مووشی نابزوێ و مێشی میوان نابێ .پارتی هه‌ستێكی هه‌یه پێی وایه ئهو خۆی وه‌ك به‌عه‌ره‌بی دهڵێن “وحده الشریك له” .ئه‌مه‌ش واته‌ی ئهوه نییه حسێب بۆ الیه‌نگه‌لی تر ناكا و ره‌چاوی به‌رژه‌وه‌ندییان ناكا ،نه‌خێر بهپێچهوانهوه. پارتی هه‌رچه‌ند له‌خۆشی بایی ببێ له خه‌ڵكی تر دیموكراسیتره له مامه‌ڵه‌دا و رێز
نابێ و كۆمیدییانه هه‌ڵسوكه‌وت ناكا .هۆی ئه‌مه‌ش دهگهڕێتهوه بۆ پشوودرێژی و زۆر بهسهر هاتن له رابردووی خۆیدا. دهستوور :ئایا مه‌ترسیی شه‌ڕی ناوه‌خۆ و هێنانی هێزی بێگانه ،بۆ نموونه ئێران و توركیا بۆ سهر یه‌كتری هه‌یه؟ ئایا النی كه‌م ئه‌گه‌ر به‌رژه‌وه‌ندییه نیشتمانییه‌كانیش نه‌بێت ،به‌رژه‌وه‌ندییه ئابوورییه‌كان ڕێگر نابن له كاری لهو شێوه‌یه؟ به‌دران حه‌بیب :من باوه‌ڕ ناكه‌م ملمالنه‌ی ناوه‌خۆ له عێراق بگات بهو راده‌یه‌ی سوپا و له‌شكری بێگانه بێته ناوه‌وه .له ئاسۆدا شتێكی وا نایه‌ته خوێندنهوه و منیش وا بزانم شتی وام نه‌گوتووه له وتاره ئاماژه پێدراوه‌كه‌دا .وه‌ك بینیمان ،ئ�هوه چهند ساڵ بوو شه‌ری تایفه‌یی له عێراق له‌گه‌ڕدا ب��وو ،چ سوپای واڵتانیش نه‌هاتبوو ببێ به‌الیه‌نی ش�ه‌ڕ ،ته‌نانه‌ت ئه‌مه‌ریكاش كه دواج��ار سوپای خۆی له عێراق كێشایه‌وه ملمالنه‌كه هه‌ر نه‌وه‌ستا تا بڵێی هۆی ئهو ملمالنه‌یه بوونی سوپای ئه‌مه‌ریكا بوو له عێراق .ره‌نگه ئهو ملمالنه‌یه هه‌روه‌ك خۆی خوێناوییانه به‌رده‌وامیش بێ تا ماوه‌یه‌كی درێژی تر .واته ده‌ستێوه‌ردان مه‌رج نییه به‌سوپای راسته‌وخۆ بێت هه‌ر وه‌ك له دۆخی به‌رچاوماندا ده‌یبینین .واڵتانی ده‌ره‌ك��ی پالنیان له عێراق هه‌یه نه‌ك سوپا .بۆ پرسی به‌رژه‌وه‌ندیی ئابووریش كه واڵتانی تر له عێراق هه‌یانه و تۆ پێت وایه ده‌بێ به رێگر و كۆسپ له ده‌ستێوه‌ردان و خۆ تێكه‌ڵكردنیان له ملمالنه‌ی نێوان هێزگه‌لی ك��وردی یان عێراقی ،من پێم وایه ده‌ق پێچه‌وانه‌كه‌ی ئه‌مه راسته .له‌به‌رئه‌وه‌ی ههموو شه‌ڕێك دواجار له پێناوی به‌رژه‌وه‌ندیی ئابوورییه. دهستوور :بۆچی هه‌میشه پارتی وه‌ك قوربانی پێشان ده‌ده‌ن ،له كاتێكدا ئه‌گه‌ر له یه‌كێتیی زیاتری به‌رنه‌كه‌وێت كه‌متری نییه ل �هو ماڵوێرانییانه‌ی ب��هس��هر ك���وردا ه�����ات�����وون ب����هه����ۆی ش��������ه‌ڕی ناوه‌خۆوه؟ ب��ه‌دران ح���ه‌ب���ی���ب:
ئه‌گه‌ربێو رۆژێك له رۆژان ههموو الیه‌نه‌كان ببن به‌دۆستی گیانی به‌گیانیی یه‌كتر“ ،یاخواش وا بكه‌ن و ببن بهم دۆسته گیانی به‌گیانییه”، پارتی هه‌ر مووشی نابزوێ و مێشی میوان نابێ .پارتی هه‌ستێكی هه‌یه پێی وایه ئهو خۆی وه‌ك به‌عه‌ره‌بی دهڵێن “وحده الشریك له” خۆشتان دهڵێن رێككه‌وتنی ستراتیجی هه‌یه له نێوانیاندا .بهاڵم من ئهم بۆچوونه‌م ل ه زاری كادیری پێشكه‌وتووی ئهو دوو الیه‌نه‌وه پێ گه‌یشتووه‌ته‌وه كه دهڵێن ئهم كێشه‌یه‌ی نێوان گۆڕان و یه‌كێتی خافڵی كردووین له ناحه‌زی دێرینه‌مان كه پارتییه .قسه‌یه‌كی كردوومه له زاری خۆیانه‌وه به‌من گه‌یشتووه. قسه‌كه‌ش نهێنی نییه ئێوه‌ش بیستووتانه. دهستوور :له وتاره‌كه‌تدا باسی ئهوه ده‌كه‌یت كه نێزیكبوونه‌وه‌ی گۆڕان و یه‌كێتی لهسهر داخ��وازی یان به‌رژه‌وه‌ندیی ئێرانه، ده‌توانی ئهوه زیاتر روون بكه‌یته‌وه؟ ئایا ده‌بێت ئهوان هه‌میشه ناكۆك بن؟ به‌دران حه‌بیب :ئه‌مه‌ش هه‌ر لێكدانه‌وه‌ی خۆمه ب��ۆ ئ��هو ریزبه‌ندییه‌ی ئێستا له عێراقدا هاتووه‌ته كایه .ئهم پرسه مێژووی دێرینیشیشی هه‌یه و ناشارێته‌وه .بهاڵم من تێ ناگه‌م بۆچی قه‌ڵس دهبن ئه‌گه‌ر یه‌كێك خوێندنه‌وه‌یه‌كی راستی هه‌بێ بۆ بارودۆخی واڵت��هك��هی .ئاخۆ تێگه‌یشتن ل�ه دۆخ��ی كوردستان و هه‌ستكردن به‌مه‌ترسییه‌كانی سه‌ری ،ئه‌رك نییه بهسهر شانمانه‌وه؟ له راگه‌یاندنی كوردستاندا بانێكه و دوو هه‌وا. شت هه‌یه زل ده‌كرێ له پێناوی سیاسه‌تێك، شتیش هه‌یه ده‌خرێته ژێر لێوه‌وه له پێناوی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كی ت��ر .ئێوه ل�ه‌م وت��ارهی مندا ده‌سبژێری هه‌ندێك شتتان كردووه و
بیركردنه‌وه‌ی منه و ئێوه بڵێن وا نییه. یاخوا وانه‌بێ و من هه‌ڵه‌بم .راگه‌یاندنی ههموو دنیا ئهم باسانه‌ی به‌سه‌رزاره‌وه‌یه بهاڵم له راگه‌یاندنی كوردیدا ناوهێنانی ئێران بووه ب ه بڤه .واتان كردووه كوردی عێراق زیاتر له كوردی ئێران له كۆماری ئیسالمی بسڵه‌مێته‌وه. دهستوور :لێره‌دا پرسیار ئه‌وه‌یه ئهو به‌ڵگانه چین كه‌وا دهكهن ئهوان پیاوی ئێرانن و لهسهر خواستی ئێران یه‌ك ده‌گرنه‌وه دژ به پارتی؟ ههروهها ده‌مه‌وێـت ئهوه بڵێم كه رۆژنامه‌كه‌ی ئێمه هه‌ر له سه‌ره‌تاوه الپه‌ڕه‌یه‌كمان ههبووه لهسهر ئێران ،باسی زۆر ده‌ستێوه‌ردانی ئێرانمان له عێراق و ههرێم كردووه ،رۆژنامه و گۆڤاره‌كانی تریش ئه‌گه‌ر به‌به‌رده‌وامی نه‌بێت ناوبه‌ناو ئه‌وانه‌یان خستووه‌ته ڕوو؟ به‌دران حه‌بیب :من باسی ریزبه‌ندیی سیاسیم ل�ه عێراقی ت���ازه‌دا ك���ردووه و به‌بۆچوونی من “وه‌ك له وتاره‌كه‌ی واڵتێك لهسهر له‌پی دێو”دا نووسیومه :دهبن به دوو به‌شی سه‌ره‌كییه‌وه ،ئه‌وانه‌ی له ته‌وه‌ره‌ی ك��ۆم��اری ئیسالمیدان و ئ �ه‌وان �ه‌ش كه له ده‌ره‌وه‌ی ئهو ته‌وه‌ره‌یه‌ن .ئه‌وه‌ی من باسم كردووه نه‌نهێنییه و نه‌زانیاریی داووده‌زگا تایبه‌تییه‌كان ،چ شه‌رمیشی تێدا نییه ئه‌گه‌ر باس له پێوه‌ندیی سیاسیی ئهم و ئهو بكرێ
له بچووكترین الیه‌ن ده‌گرێ .له‌خۆباییبوونی پارتی له‌خۆباییبوونێكه له‌به‌رامبه‌ر ناحه‌زانی كوردستانه و لهو هه‌سته‌وه دێ كه ئه‌ركێكی مێژووییی بهسهر شانه‌وه‌ی ه و كۆڵی لێ ن��ادات��هوه زه‌وی .ئ��ه‌م پێناسه‌یه‌ی من پێناسه‌ی سه‌ركردایه‌تی و سه‌رۆكی پارتی نییه تكایه با ئه‌مه‌ش گهوره نه‌كرێته‌وه و نه‌بێ به‌كه‌ره‌سته‌ی راپ��ۆرت لێدان و فایل ك��ردن �هوه .من پێناسه‌ی رۆح��ی پارتی و پارتییه‌كان ده‌كه‌م كه به‌گشتی بهو شێوه‌یه‌ن من گوتم ،متمانه به‌خۆ و له خۆڕازی. دهستوور :ده‌ڵێیت “به‌یه‌كگرتنه‌وه‌ی هه‌ردوو باڵه‌كه‌ی یه‌كێتی ،جارێكی تر پارتی ده‌كه‌وێته به‌رده‌م ته‌نگژه‌یه‌كی گه‌وره‌ی وه‌ك ئ�ه‌وه‌ك�هی ساڵی ،96ی��ان قه‌بووڵكردنی دۆڕاندنێك كه زۆری لهسهر دهك��ه‌وێ و باجێكه بێ پاساو لێی دێته وه‌رگرتن ،یانیش ره‌تكردنه‌وه‌یه‌تی ،كه دیسان بۆی ده‌كاته‌وه به په‌ڵه‌ی مێژوو” .ب �ه‌ڕای تۆ پارتی كام ئه‌لته‌رناتیڤ هه‌ڵده‌بژێرێت ئه‌گه‌ر حاڵهتی وا رووی دا؟ ب �ه‌دران حه‌بیب :من نازانم پارتی له ته‌نگانه‌دا چی ده‌كا ،بهاڵم ده‌زانم هه‌نگاوێك نانێ لهسهر حسێبی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی گه‌لی كوردستان بێ .پارتی حزبێكه له ته‌نگژه‌شدا ت���ه‌رازووی بیركردنه‌وه‌ی الر
من ئاگام لێ نییه له نووسینێكی مندا پارتی وه‌ك قوربانی هاتبێته پێشاندان .پارتی الیه‌نێكی سیاسیی كارایه له كوردستان و له عێراق ،ه�ه‌زار و یه‌ك سهر و سه‌ودای سیاسیی هه‌یه و رۆڵی خۆی به‌شیاوی و به‌ئاشكرایی ده‌بینێ ،بۆچی كراوه‌ته قوربانی و كێ كردوویه‌تی به‌قوربانی؟ من بۆ پارتی ناپاڕێمه‌وه و ناشڵێم قوربانییه ،ئه‌گه‌ر قوربانیش بێ ده‌بێ گله‌ییی لێ بكرێ نه‌ك به‌رگری و پاڕانه‌وه‌ی بۆ بكرێ. دهستوور :زۆربه‌ی میدیاكانی سلێمانی تۆمه‌تبار ده‌كه‌یت ب�هوهی كه خه‌ڵك هان ده‌ده‌ن بۆ شه‌ڕی ناوه‌خۆ ،ئایا ڕه‌خنه‌گرتن هاندانه ،یان به‌هۆی ترسی شه‌ڕی ناوه‌خۆوه ده‌بێت ڕه‌خنه نه‌گرین؟ ده‌توانی ئهوه زیاتر روون بكه‌یته‌وه ،چونكه وه‌كو بوقی كۆماری ئیسالمی ئێرانیش وێنایان دهك�هی��ت به ناڕاسته‌وخۆ؟ به‌دران حه‌بیب :من میدیای سلێمانیم تاوانبار نه‌كردووه به‌هاندانی شه‌ڕ .من شت تێكهڵ ناكه‌م ،میدیایه‌ك هه‌یه ناوی له‌خۆی ناوه ئازاد و ئه‌هلی و سه‌ربه‌خۆ ،بهاڵم ئه‌گه‌ر چاك لێی ورد ببیه‌وه ده‌بینی ئهم میدیای “سه‌ربه‌خۆیه“ له میدیای حزبی كۆیله‌تره. میدیای حزبی ئه‌گه‌ر كۆیله‌ی حزبیش بێ هه‌ر جێی رێزه له‌به‌رئه‌وه‌ی حزبی كوردی
دواج��ار هه‌ر كوردییه و به‌رژه‌وه‌نده‌كانی دیاره .من باسی ئه‌وانه‌م كردووه كه پالن و كارنامه‌ی واڵتانی ده‌ره‌كی له كوردستان جێبه‌جێ دهك �هن .وه‌ك ده‌بینین چه‌ندان پرسی مه‌ترسیدار یان گرینگ له كوردستان ده‌قه‌ومێن كه‌چی ئهم میدیایه خۆی لێیان نه‌بان دهك��ا ،ته‌نانه‌ت ده‌ش��ی �ه‌وێ دای��ان بپۆشێ .بهاڵم ئه‌گه‌ر شتێكی بچووكی ده‌ست ك �ه‌وێ به مانگان و به‌سااڵن ده‌یكات به بنێشته خۆشكه و دنیای پێ دێنێته له‌رزه. كاكه خۆ ئه‌مه یاریی مندااڵن نییه ،خه‌ڵكی تریش ده‌بینن و تێ ده‌گه‌ن تۆ چی ده‌كه‌ی. ئێستا وای لێ هاتووه مرۆڤ كاغه‌زی سپی بخوێنێته‌وه .بۆ پێت وایه به‌رامبه‌ره‌كه‌ت گێله و نازانێ میدیای ئه‌هلی و میدیای ئاراسته‌كراو له‌یه‌ك جیا بكاته‌وه .شانازیكردن به‌فڕوفێڵ كارێكی ناشایان و دزێ��وه .ئهو “میدیا ئه‌هلی”یه‌ی له‌مه‌ڕ كوردستان لهو ته‌جاله ده‌چێ “له سلێمانی دهڵێن جه‌جاڵ” كه دهڵێن له‌كاتی سه‌رهه‌ڵدانی مه‌هدیدا په‌یدا ده‌بێ و خه‌ڵك دوای خۆی ده‌خا و ئیتر ده‌بێ به رۆژی قیامه‌ت. دهستوور :له بنه‌ڕه‌ته‌وه ئێوه بڕواتان وای�ه شتێك نییه ن��اوی میدیای ئه‌هلی و سه‌ربه‌خۆ بێت له ئێستا ،یان پێتان وایه تووشی كار و كاردانه و هاتوون لهگهڵ ده‌س �ه‌اڵت؟ به‌بڕوای ئێوه چاره‌سه‌ر چییه له‌م دۆخه‌دا؟ ب��ه‌دران حه‌بیب :میدیای ئه‌هلی دوو بنه‌وای پێویسته بۆ ئ�هوهی پێی بگوترێ ئه‌هلی ،یه‌كه‌م :سه‌رچاوه‌ی پاره‌پێدانی دیار بێ ،واته دیار بێ ئهو الیه‌نه‌ی كه ده‌یژیێنێ كێیه و بۆچی ده‌یژیێنێ ،ئاخۆ خێره‌ومه‌ندێكه و پاره‌ی خۆی باڵو ده‌كاته‌وه ،یاخۆ “بزنس” ده‌كا ،دووه‌م ده‌بێ میدیای ئه‌هلی سیاسه‌تی سه‌ربه‌خۆ له كاری راگه‌یاندندا بگرێته به‌ر و له پێناو گه‌یاندنی زانیاری به‌جه‌ماوه‌ر كار بكا .كه ئهم دووه نه‌بوون ،ناشێ بهو میدیایه بگوترێ ئه‌هلی و سه‌ربه‌خۆ و بێالیه‌ن. ئه‌مانه‌ش هه‌ردووكیان له كوردستانی خۆماندا له ئ��ارادا نین .من یه‌كێك له گه‌وره‌ترین داووده‌زگاكانی رۆشنبیری و راگه‌یاندن له كوردستان به‌ڕێوه ده‌به‌م و چه‌ندان ساڵه ویستوومه “بزنس” بكه‌م واته پارهم ده‌ست كه‌وێ تا بتوانم ده‌زگاكه‌ی پێ بژیێنم ،تا ئه‌مڕۆ یه‌ك هه‌نگاویشم پێ هه‌ڵنه‌هاتووه. پێش م��اوه‌ی �هك نرخی كتێبمان تۆزێك به‌رز كرده‌وه تا داهاتێكمان ده‌ست كه‌وێ و كه‌لێنێكمان بۆ پڕ كاته‌وه ،باڵوكراوه‌یه‌ك لهو ئه‌هلییانه‌ی تۆ باسیان ده‌كه‌ی خراپترین راپۆرتی له‌باره‌ی ئهو پالنه‌مان باڵو كرده‌وه. ئه‌مه‌ش به‌الی منه‌وه به‌ڵگه بوو كه ئه‌مانه له خه‌یاڵی بزنسدا ناژین و ئه‌هلی نین .ده‌بوایه خۆشحاڵ بن بهو هه‌نگاوه‌ی ئێمه. دهستوور :بۆچی یه‌كێتی و گۆڕان هێشتا به‌دوو باڵی یه‌ك حیزب ده‌زانیت ،هێشتاش پێت وایه ئهوان ده‌بنه‌وه به‌یه‌ك حیزب ،ئهوه چۆن ڕوون ده‌كه‌یته‌وه؟ به‌دران حه‌بیب :ئهوه شتێك نییه من داهێنانم تێیدا كردبێ ،به‌ڵكو راستییه‌كی ب�هره�هس��ت�ه و ب �ه‌رچ��اوی��ش �ه .دوو حزب ئه‌وه‌یه كه دوو ئایدیۆلۆجیان هه‌بێ یان دوو بیركردنه‌وه‌ی جیایان هه‌بێ یان دوو به‌رنامه‌ی دوور له‌یه‌كیان هه‌بێ .له دۆخی گۆڕان و یه‌كێتیدا ئه‌مه له ئارادا نییه ،هه‌ر ده‌ڵێی سێوێكن و كراون به دوو له‌ته‌وه. كاتی خۆی پاش 1975چه‌ندان حزب له پارتی بوونه‌وه و پاشان دوای چه‌ندان ساڵ هاتنه‌وه پاڵی .راسته دره‌نگ هاتنه‌وه پاڵی، هۆی دره‌نگییه‌كه‌ش ئه‌وه‌بوو پێشكه‌وتن و گۆڕان ئهو كاته له كوردستان سست و هێور بوو ،بهاڵم كه راپه‌ڕین رووی دا و گۆڕانكاری و پێشكه‌وتن هاتنه ئاراوه ،ئه‌وانیش ده‌سبه‌جێ گهڕانهوه ریزی پارتییه‌كه‌ی خۆیان .ئهو حزبانه‌ی له پارتی جیا بووبوونه‌وه نه‌یانتوانی به‌رنامه‌ی جیا دروست بكه‌ن یان ره‌نگێك وه‌ربگرن له پارتی جیا بێ بۆیه نه‌یانتوانی سه‌ربه‌خۆیانه به‌رده‌وام بن ،مێژووشیان هه‌ر یه‌ك مێژوو بوو بۆیه دواجار بوونه‌وه به‌پارتی و هیچ ده‌نگیشی لێوه نه‌هات .زۆر جار له كاتی ته‌نگژه‌دا ،چ ته‌نگژه‌ی مێژوویی بێ وه‌ك ئه‌وه‌كه‌ی 1975ی پارتی ،چ سیاسی ب�����ێ وه‌ك ئ����ه‌وه‌ك����هی ك���ه گ����ۆڕان و ی�هك��ێ��ت��ی تێی كه‌وتن،
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
گه‌نجان 13
ك��������وڕان ل�����ه‌ش�����هك�����راوخ�����واردن�����هوه رزگ����اری����ان����ده‌ب����ێ����ت
كاڵێ ئه‌نوه‌ر له‌سلێمانی ش��هك��راوخ��واردن��هوه له‌كاتی پ��رۆس�ه ی هاوسه‌رگیریدا به‌ره‌و كه‌مبوونه‌وه ده‌چێت‌و له‌چانسی كوڕان زۆرێك له‌كچانیش داوای نه‌مانی ئهو نه‌ریته دهكهن. شه‌كراوخواردنه‌وه یه‌كێكه له‌نه‌ریته كورده‌وارییه‌كان‌و له‌دوای ماره‌بڕینی كوڕ‌و كچ له‌یه‌كتر ،له‌هۆڵێكدا به‌ئاماده‌بوونی خزم‌و كه‌سوكاری ه �ه‌ردووال كۆده‌بنه‌وه‌‌و شیرینی‌و سارده‌مه‌نی‌و شه‌كراوی تایبه‌ت ب �ه‌ب��ووك‌و زاوا پێشكه‌شی میوانه‌كان دهكرێت. ئ��هو رێ��وڕه‌س��م �ه پ��ارهی �هك��ی زۆری تێده‌چێت ،كه كه‌متر نییه له‌ملیۆن‌و نیوێك ،لهماوهی چهند ساڵی رابردووشدا به‌یه‌كێك له‌كێشه‌كانی نێوان كوڕان‌و كچان داده‌نرا له‌دوای ماره‌بڕین ،لهسهر شوێنی رێوڕه‌سمه‌كه‌و چۆنیه‌تی خۆئاماده‌كردن. به‌شێك لهو ك��وڕ‌و كچانه‌ی كه‌خزم‌و دۆستێكی زۆریان هه‌بوو ناچاربوون هۆڵی گهوره بگرن‌و مه‌سروفێكی زۆرتر بكه‌ن، ئ �ه‌وه‌ش ئه‌ركی سه‌رشانی كوڕه‌كه بوو كه‌پێی هه‌ڵسێت. ئ���اوێ���زه ج���ه‌ب���ار 25س���اڵ وت �ی “ش���هك���راوخ���واردن���هوه ت �هن��ی��ا زی���اده مه‌سره‌فییه‌كه نه‌ك پێویستییه‌ك بێت بۆ هاوسه‌رگیری”. ئ��اوێ��زه ئ��ام��اژه‌ب�ه‌وه‌ك��ات كه له‌كاتی ه��اوس �ه‌رگ��ی��ری��دا ش��هك��راوخ��واردن��هوهی ئه‌نجامنه‌داوه ل��ه‌دوای ماره‌كردن تهنیا شه‌كراوه‌كه‌ی گێڕاوه ،ئه‌وه‌ش وه‌ك به‌شێك له‌ئاسانكاری بۆ كوڕه‌كه. ههروهها وتی “هه‌رچۆنێك ئاماده‌كاری
بكرێت بۆ ئهو پرۆسه‌یه‌‌و به‌هه‌ر نرخێك بێت ئهو كه‌سانه‌ی دێنه ناو شه‌كراوخواردنه‌وه‌ك ه هه‌ر گله‌یی‌‌و گ��ازان��ده‌ی خۆیان دهك �هن، بۆیه له‌ڕووی ماددییشه‌وه ئه‌نجامنه‌دانی باشتره“. ب �ه‌الی دای��كو باوكانه‌وه سازكردنی ئاهه‌نگی شه‌كراوخواردنه‌وه وه‌ك رێزێك بۆ نه‌وه‌كان سه‌یرده‌كرێت ،بۆیه زۆرجار پێداگری ل�هس�هر ئه‌نجامدانی شه‌كراو
خواردنه‌وه دهكهن. نیگار عهلی 28ساڵ ،بهدهستووری وت “ئه‌گه‌ر له‌به‌ر قسه‌ی دایكم‌و باوكم نه‌بوایه، هه‌رگیز ئاهه‌نگی ش �هك��راوخ��واردن �ه‌وه‌م ئه‌نجام نه‌ده‌دا”. ن��ی��گ��ار پ��ه‌ش��ی��م��ان��ه ئ��اه �هن��گ �ی شه‌كراوخواردنه‌وه‌ی ئه‌نجامداوه ،چونكه پێیوایه شه‌كراوخواردنه‌وه تهنیا شتێكی ب��ۆم��اوه‌ی �ی كۆمه‌ڵگه‌یه ،ئه‌گینا هیچ
“سۆزانیی وه‌رناگرین”
به‌رپرسی ماڵی داڵده‌ی ئافره‌تانی هه‌ڕه‌شه‌لێكراوی هه‌ولێر بۆ دهستوور
شه‌وبۆ فه‌رید له‌هه‌ولێر به‌هار ره‌فیق به‌رپرسی ماڵی داڵده‌ی ئافره‌تانی هه‌ڕه‌شه‌لێكراو ده‌ڵێت تهنیا ئهو ئافره‌تانه وه‌رده‌گ��رن كه‌هه‌ڵه‌یان به‌رانبه‌ر كراوه ،هیچ كات ئهو ئافره‌تانه وه‌رناگرن كه‌خۆیان هه‌ڵه قبوڵ دهكهن. به‌هار له‌باره‌ی ئهو دوو كه‌یسه‌ی كه‌دوای ده‌ركردنیان الی ئهوان كوژراون، وت �ی «ئ��هو پۆلیسه‌ی كه‌نووسراوی دادوه‌ری هێناو حاڵه‌ته‌كه‌ی برد ،نه‌یووت راده‌ستی كه‌سوكاریانی ده‌كه‌ینه‌وه». ده‌س��ت��وور :ئێستا چهند حاڵه‌ت
له‌خێزانه‌كه‌یدا كه‌لێی ده‌ترسێت‌و ه���ه‌ڕه‌ش���هی ك��وش��ت��ن �ی ل��ێ��دهك��ات، ناونیشانی ئهو كه‌سه‌ش وه‌رده‌گرین‌و داوایان لێده‌كه‌ین بۆئهوهی سه‌ردانمان بكات تا بزانین ئهو كه‌سه‌ی ههڕهشهی ل��ێ��دهك��ات ب��ۆ ه��ه‌ڕه‌ش��هی لێده‌كات، ه��ه‌روه‌ه��ا ئ��هو ك�هس�هی كه‌متمانه‌ی پێیه‌تی بزانین شایانی ئهو متمانه‌یه‌یه، ئایا هێنده‌ی ئه‌وه‌یه كه‌ئێمه بتوانین ئهو كه‌سه بنێرینه‌وه الی كاتێك كێشه‌كه‌ی چ��اره‌س �ه‌رده‌ب��ێ��ت ،ئ�ه‌گ�هر پێویستی به‌پارێزه‌ر كرد ،ئێمه لهگهڵ رێكخراوی heart landرێككه‌وتنێكمان هه‌یه كه‌پارێزه‌ره‌كانیان به‌خۆبه‌خشی كارمان
باوكی حاڵه‌ته‌كه‌شه‌وه كرد كه‌حاڵه‌ته‌كه بگهڕێتهوه ،چونكه دڵنیابووم كه‌مه‌ترسی له‌سه‌ره ،ئهو پۆلیسه‌ی كه‌نووسراوی دادوه‌ری هێناو حاڵه‌ته‌كه‌ی برد ،نه‌یوت راده‌ستی كه‌سوكاری ده‌كه‌ینه‌وه ،وتی لێكۆڵینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌كه‌ین ،دواتر داوام له‌بنكه‌ی پۆلیس كرد كه‌كچه‌كه‌تان بۆ نه‌هێنایه‌وه،
ئهو دوو كه‌یسه‌ی دوای ده‌رچوونیان له‌سه‌نته‌ر كوژراون ،هیچ كامیان به‌بڕیاری ئێمه‌و په‌نجه‌مۆرو به‌ڵگه‌نامه‌ی ئێمه له‌سه‌نته‌ر نه‌چوونه‌ته‌ده‌ره‌وه‌‌و هه‌ردووكیان به‌بڕیاری دادوه‌ر دراونه‌ته‌وه به‌كه‌سوكاریان له‌سه‌نته‌ره‌كه‌تاندا هه‌یه؟ به‌هار ره‌فیق :له‌ئێستادا 26حاڵه‌ت ی ئافره‌تمان الیه كه‌توندوتیژییان به‌رانبه‌ر كراوه لهگهڵ 6منداڵ. ده‌س���ت���وور :چ���ۆن چ���اره‌س���هری كێشه‌كانیان دهكهن؟ به‌هار ره‌فیق :ستافێكی تایبه‌تمان هه‌یه كه‌لێره‌دا ك��ارده‌ك�هن ،له‌بنكه‌ی پۆلیسه‌كان ی��ان له‌توندوتیژییه‌وه یاخود لهسهر بڕیاری حاكم یاخود ئهو ئافره‌تانه‌ی كه له‌به‌ندیخانه ئازادده‌كرێن، به‌هۆی دابونه‌ریتی كۆمه‌اڵیه‌تییه‌وه له‌به‌رئه‌وه‌ی تاوانبار بووهو له‌زینداندا بووه له‌خێزانه‌كانیاندا وه‌رناگیرێنه‌وه، ئێمه هه‌وڵده‌ده‌ین په‌یوه‌ندی لهگهڵ ك��هس��وك��اری��ان��دا ب��ك �هی��ن ل �ه‌رێ��گ �هی توێژه‌ره كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانمانه‌وه كه‌سێ توێژه‌رمان ههیهو لهگهڵ توێژه‌رێكی ده‌روون��ی��دا ك��ارده‌ك �هی��ن له‌سه‌نته‌ر، لهگهڵ ئهو كه‌سانه داده‌نیشین‌و فۆرمی بۆ پڕده‌كه‌ینه‌وه ،بزانیین هۆكاری كێشه‌كه‌ی چیبووه‌‌و متمانه‌ی به‌كێ هه‌یه له‌خێزانه‌كه‌یدا ناونیشانی وه‌رده‌گرین، ن��او و ژم���ارهی ت�ه‌ل�ه‌ف��ۆن‌و ه�ه‌روه‌ه��ا هه‌وڵده‌ده‌ین بزانین كێیه ئهو كه‌سه‌ی
بۆ ده‌كه‌ن‌و كه‌یسه‌كان له‌ناو دادگاكاندا چاره‌سه‌رده‌كه‌ن. دهستوور :زۆرج��ار كه‌یس ههبووه الی ئێوه ،كه‌یس چاره‌سه‌ری بۆ كراوه، ب��ه‌اڵم ك��ه‌چ��ووه‌ت��ه‌ده‌ره‌وه ك���وژراوه، هۆكاری ئه‌مه چییه؟ ب��هه��ار ره‌ف���ی���ق :م��ن پێتده‌ڵێم خۆشبه‌ختانه له‌مانگی 10ی 2010هوه كه كه‌یس لهپۆلیس وه‌رگیراوه نزیكه‌ی 200 كه‌یس بوون 198كه‌یس له‌سه‌نته‌ره‌كه‌ی ئێمه وه‌رگیراون تائێستا 2كه‌یسمان بهداخهوه دوای ده‌رچوونمان له‌سه‌نته‌ر كوژراون هیچ كامیان به‌بڕیاری ئێمه‌و په‌نجه‌مۆرو به‌ڵگه‌نامه‌ی ئێمه له‌سه‌نته‌ر ن��ه‌چ��وون��ه‌ت��ه‌ده‌ره‌وه‌‌و ه �ه‌ردووك��ی��ان ب���ه‌ب���ڕی���اری دادوه‌ر دراون����ه‌ت����هوه به‌كه‌سوكاریان ،ئێمه له‌هه‌مان رۆژدا یاداشتی خۆمان نوسیووه‌و وتومانه ئ �هو ب��ڕی��اره هه‌ڵه‌یه ،چونكه لهگهڵ كه‌سوكاری ئهو حاڵهتانه دانیشتووین‌و مه‌ترسییان له‌سه‌ره ،بهاڵم بهداخهوه ره‌چاونه‌كراوه ،یه‌كێك لهو حاڵهتانه دوای ده‌رچ��وون�ی له‌سه‌نته‌ر دوای 5 سه‌عات ك��وژرا ،ته‌نانه‌ت من بۆخۆم په‌یوه‌ندیم به‌بنكه‌ی توندوتیژی‌‌و پۆلیس‌و
نووسراوێكیان بۆ هێنام وتیان ئهوه ته‌سلیمكراوه‌ته‌وه ،ته‌نانه‌ت داواملێكردن ئهو حاڵهته بهێننه‌وه له‌هه‌ر شوێنێك بێت ،بهاڵم بهداخهوه. ده‌س��ت��وور :زۆر له‌شێڵته‌ره‌كان حاڵهتی له‌شفرۆشی وه‌رناگرن ،ئێوه ئهو جۆره حاڵهتانه وه‌رده‌گرن؟ به‌هار ره‌فیق :ئێمه چهنده بتوانین رێگرین ل�هوهی له‌شفرۆش وه‌ربگرین، ئهو ئافره‌تانه وه‌رده‌گرین كه‌هه‌ڵه‌یان ب �هران��ب �هر ك���راوه ،كه‌توندوتیژییان به‌رانبه‌ر كراوه ،نه‌ك ئهو ئافره‌تانه‌ی كه‌خۆیان هه‌ڵه به‌رانبه‌ر جه‌سته‌ی خۆیان دهكهن ،ئێمه سۆزانی وه‌رناگرین ئ��هو كه‌سانه وهرن��اگ��ری��ن كه‌خۆیان قبوڵیانه هه‌ڵه به‌رانبه‌ریان بكرێت، ئێمه مافیان ده‌پارێزین‌و به‌رگرییان لێده‌كه‌ین ،لهبهرئهوه هیچ توێژه‌رێك‌و هیچ پ��ارێ��زه‌رو هیچ كه‌سێك به‌رگری له‌هه‌ڵه ناكات ،ئه‌گه‌ر بزانێت ئهو كه‌سه خۆی هه‌ڵه‌یه ،ئێمه تهنیا ئهو كه‌سانه وه‌رده‌گرین كه‌هه‌ڵه‌یان به‌رانبه‌ر ده‌كرێت‌و توندوتیژییان به‌رانبه‌ر دهكرێت ،چونكه هه‌ر له‌ناوی سه‌نته‌ره‌كه‌وه دیاره ده‌ڵێت ماڵی داڵده‌ی ئافره‌تی هه‌ڕه‌شه‌لێكراو.
پێویستییه‌كی هاوسه‌رگیری پڕناكاته‌وه. ئ���هو وت���ی “راس��ت��ه ل���هو ب��ۆن �هی �ه‌دا یه‌كترناسینێكی فه‌رمی ده‌بێت ،بهاڵم ئێستا په‌یوه‌ندییه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان به‌ره‌و الوازی ده‌ڕوات ،بۆیه ئهو یه‌كترناسینه ببێت یان نه‌بێت وه‌ك یه‌كه“. ب�هپ��ێ��چ�ه‌وان�هی ن��ی��گ��اره‌وه هه‌ندێك له‌گه‌نجان شه‌كراوخواردنه‌وه به‌پێویست ده‌زان���ن ،حسێن نامیق 32س��اڵ ،وتی
“له‌كاتی هاوسه‌رگیریدا هه‌ندێك نه‌ریت هه‌یه ناكرێت پشتگوێبخرێت ،چونك ه یه‌كێكه له‌پێداویستییه سه‌ره‌كییه‌كانی ئهو پرۆسه‌یه“. حسێن وت��ی “ش �هك��راوخ��واردن �هوه یه‌كتر ناسینێكی فه‌رمییه‌و جوانتره ئه‌نجامبدرێت ،چونكه دوو خانه‌واده‌ی جیاواز یه‌كترده‌ناسن”. ئهو نه‌ریته كه‌متر له‌شاره‌كانی تری كوردستان به‌پێچه‌وانه‌ی سلێمانییه‌وه ئه‌نجامده‌درێت. خ���اوه‌ن هۆڵه‌كانی ئاهه‌نگگێڕان‌و شه‌كراوخواردنه‌وه ئاماژه به‌كه‌مبوونه‌وه‌ی ئاهه‌نگی ش��هك��راوخ��واردن��هوهو ب��ووك گواستنهوه دهكهن. ئاسۆ عوسمان لێپرسراوی كارگێڕی ه��ۆڵ�ی ئاهه‌نگی ئ �هك��واپ��ارك ل�ه‌ش��اری سلێمانی بۆ دهستوور وتی “ماوه‌ی 6ساڵه له‌به‌شی كارگێڕی زۆرێك له‌هۆڵه‌كانی شاری سلێمانی كارم كردووه ،بهاڵم ئه‌وه‌ی تێبینی دهكرێت كه‌مبوونه‌وه‌ی شه‌كراوخواردنه‌وه‌‌و ئاهه‌نگگێڕانی گواستنه‌وه‌یه له‌مساڵدا”. ئاسۆ وتی “په‌یوه‌ندی به‌باری ماددی ئ �هو ك�هس��ان�هوه هه‌یه كه‌هاوسه‌رگیری ئه‌نجامده‌ده‌ن”. محهمهد مه‌جید توێژه‌ری كۆمه‌اڵیه‌تی پێیوایه به‌هێزی نه‌ریته‌كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان له‌رابردوودا هۆكاری مانه‌وه‌ی ئهو جۆره ئاهه‌نگانه‌بووه ،ب��ه‌اڵم ئێستا لهگهڵ ك��ران��هوهی كۆمه‌ڵگه‌دا ئ��هو نه‌ریته‌ش ورده‌ورده نامێنێت. ئهو توێژه‌ره ،وتی “كۆمه‌ڵگه‌و نه‌ریتی ناوچه‌كان پاڵنه‌ربوو بۆئهوهی له‌كاتی پرۆسه‌ی هاوسه‌رگیریدا شه‌كراوخواردنه‌وه ئه‌نجامبدرێت”.
له‌ماوه ی ده مانگدا له‌چه‌مچه‌ماڵ 17كهس به‌فیشه‌ك كوژراون سه‌نگه‌ر چه‌مچه‌ماڵی به‌پێی ئاماری ده مانگی راب��ردوو ل��ه‌ق��ه‌زای چه‌مچه‌ماڵ ك �ه ده‌س��ت دهستوور ك�ه‌وت��ووه ،نزیكه‌ی 475 رووداوی ه��ات��وچ �ۆو ت �ه‌ق �هك��ردن‌و خۆكوشتن به‌فیشه‌ك‌و ته‌قه‌كردن‌و توندوتیژی دژی ژنان تۆماركراون. 17كه‌سیش به‌فیشه‌ك كوژراوه. ب �هپ��ێ �ی ئ���هو ئ���ام���اران���هی كه له‌سه‌نته‌ری ( )J-C-Cچه‌مچه‌ماڵ له‌به‌رواری 2010 -1-1تامانگی -10-1 2010ده‌س��ت ده‌س��ت��وور كه‌وتووه. تهنیا لهو ماوه‌یه‌دا له‌چه‌مچه‌ماڵ 142 رووداوی هاتوچۆ ههبووه كه‌مردن‌و لێكه‌وتووه‌ته‌وه. برینداربوونیان ههروهها 56حاڵهتی ته‌قه‌لێكردن‌و
ب��ری��ن��دارب��وون‌و كوشتن ه �ه‌ب��ووه، چ��وارك�هس��ی��ش به‌فیشه‌ك خۆیان كوشتووه 13 ،كه‌سیش به‌فیشه‌ك ك���وژراون‌و دوو حاڵهتی ته‌قه‌كردن ل �ه‌م��ااڵن‌و ت�ه‌ق�هك��ردن له‌ئۆتۆمبێل تۆماركراوه. ههروهها 38حاڵهتی شه‌ڕكردن ههبووه ،سووتانی ژنان‌و توندوتیژی دژ ب��ه‌ژن��ان‌و ب���ه‌زۆر ب��ه‌ش��و‌ودان‌و خۆژه‌هراویكردن ()14حاڵه‌ت بووه.
ق���������ه‌ره‌ه���������هن���������ج���������ی���������ر س��هن��ت��هر ی گ �هن��ج��ان��ی ده‌وێ���ت نێرگز قادر ی قه‌ره‌هه‌نجیر، ی ناحی ه گه‌نجان‌و الوان � ی ی گه‌نجان ی سه‌نته‌ر نیگه‌رانن له‌داخستن شاره‌كه‌یان‌و ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن چه‌ندان جار داوایانكردوو‌ه ئهو سه‌نته‌ره‌یان بۆ بكرێته‌وه كه‌پێنج ساڵ له‌مه‌وبه‌ر داخراوه. ی قه‌ره‌هه‌نجیر ی گه‌نجان س�هن��ت�هر ی ی 2005ل���ه‌الی���هن مه‌كته‌ب ل �هس��اڵ � ی كه‌ركوكه‌و‌ه رێكخراو‌ه دیموكراتییه‌كان دروستكراوه ،كه‌سه‌ر به‌مه‌كته‌بی رێكخراو‌ه دیموكراتییه‌كانی یه‌كێتییه ،ب �ه‌اڵم ی ههبووه ی چهند مانگێك چاالك بۆماو‌ه دواتر داخراوه. ی قه‌ره‌هه‌نجیر خ��وازی��ارن گه‌نجان ی ئهو سه‌نته‌ره‌یان به‌زووترین كات ده‌رگا به‌روودا بكرێته‌وه ،چونك ه هیچ شوێنێك نییه تواناكانیانی تێدا په‌ره‌پێبده‌ن. دونیا محهمهد 20س���اڵ ،گه‌نجێكی ن���اح���ی��� هی ق���ه‌ره‌ه���هن���ج���ی���ر ده‌ڵ��ێ��ت له‌ناحییه‌كه‌یان هیچ شوێنێك نیی ه رووی تێبكه‌ن ،ناچار كچان هه‌ر له‌ماڵه‌و‌ه رۆژئاوا ده‌كه‌ن‌و كوڕانیش له‌كوچه‌و كۆاڵنه‌كاندا.
ی “ئهو سه‌نته‌ر‌ه كراوه‌ته‌وه، دونیا وت ی تێدا ئه‌نجام ب��ه‌اڵم هیچ چاالكییه‌ك ن��ادرێ��ت ،چ�هن��دان ج��ار داوام��ان��ك��ردووه ی ئهم سه‌نته‌ر‌ه چاره‌سه‌ربكه‌ن، كێش ه ی ی به‌خاوه‌ن بهاڵم بهداخهوه كهس خۆ كێشه‌ك ه نازانێت”. فاتم ه كه‌ریم 20س��اڵ خوێندكاره، ی ی “چه‌ندان جار داوام��ان له‌ناوه‌ند وت رێكخراو‌ه دیموكراتییه‌كان كردووه بۆمان چاره‌سه‌ربكه‌ن ،بهاڵم بهداخهوه كه‌سێك نیی ه وه‌اڵممانبداته‌وه ،ئ �ه‌م سه‌نته‌ر‌ه گه‌وره‌ی ه چاالكی تێدا ئه‌نجامنادرێت”. ی لقی ی حه‌مه ،به‌رپرس ی حاج رزگار ی كه‌ركوكی رێكخراو‌ه دیموكراتییه‌كان یه‌كێتی ،گلهیی له‌گه‌نجانی ناحییه‌ك ه ده‌كات به‌هۆی كه‌م توانایی‌و الوازییانه‌و‌ه نهیانتوانیوه به‌ڕێوه‌ی ببه‌ن. رزگ��ار وتی “ئێم ه ئهم سه‌نته‌ره‌مان ی ی ناحی ه دانه‌خستووه ،ب�ه‌اڵم گه‌نجان ی كاركردنیان قه‌ره‌هه‌نجیر خۆیان توانا زۆر الوازه ،بۆی ه نه‌مانتوانیو‌ه ستافێك ی ی چاالك ده‌ستنیشانبكه‌ین تا ب ه به‌رده‌وام ئه‌نجامبده‌ین”.
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
12پهروهرده
“بۆ به‌ره‌ی كوردستانی ،پێویسته حیزبی دیموكرات به‌بێ بیانوو قۆڵی لێهه‌ڵبكات”
14
واسیته‌و حیزب به‌رۆكی به‌شه‌ناوخۆییه‌كانی هه‌ولێر به‌رناده‌ن ی س���ه‌اڵح���ه‌دی���ن ده‌ڵ���ێ���ن «ژووره راق���ی���ی���هك���ان» ده‌درێ�����ت ی زان����ك����ۆ ق��وت��اب��ی��ان�� ی ب��ڕی��ار ن��اب��ێ��ت ب �ه‌ش �هن��اوخ��ۆی��ی��ان پێبدرێت ب�ه‌ق��وت��اب��ی��ی� ه ح��ی��زب��ی��ی�هك��ان ،ك��ه ب�هپ��ێ� عهلی بانیشاری له‌هه‌ولێر
قوتابیانی زان��ك��ۆی سهاڵحهدین ره‌خنه له‌راگرایه‌تی كاروباری خوێندكاران ده‌گرن كه لهسهر بنه‌مای حیزبی بوون‌و دۆستایه‌تی به‌شه‌ناوخۆییه‌كان دابه‌شده‌كات .ئاماژه ب���هوه ده‌ده‌ن چ��هن��دان ك��هس كه‌مافی وه‌رگرتنی به‌شه‌ناوخۆییان نییه ،له‌باشترین بینا ژووریان وه‌رگرتووه. به‌پێی وت�هی قوتابیان ههفتهی راب��ردوو له‌دابه‌شكردنی به‌شه‌ناوخۆییه‌كانی زانكۆی سه‌اڵحه‌دیندا ،چه‌ندان قوتابی ئێوارانی زانكۆی سهاڵحهدین یان دانیشتووی ناوشاری هه‌ولێر بهشه ناوخۆییان وه‌رگ��رت��ووه، بهو هۆیه‌شه‌وه قوتابیانی ده‌ره‌وه‌ی شار به‌شه‌ناوخۆییه دوورو كۆنه‌كانیان پێدراوه. به‌پێی ب��ڕی��ارو رێنماییه‌كانی وهزارهت���ی خوێندنی بااڵ تهنیا خوێندكارانی ده‌ره‌وه‌ی شاری كۆلێژه‌كانی به‌یانیان مافی وه‌رگرتنی به‌شه‌ناوخۆییان هه‌یه .بهاڵم خوێندكاران دهڵێن په‌یوه‌ندییه حیزبی‌و شه‌خسییه‌كان ئهو بڕیارانه‌ی پێشێلكردووه. دانا عه‌بدولڕه‌حمان قوتابی به‌شه‌ناوخۆیی، ده‌ڵ��ێ��ت ئه‌مساڵیش وه‌ك س��ااڵن��ی تر ن���ادادپ���ه‌روه‌ری ه �ه‌ب��وو له‌دابه‌شكردنی به‌شه‌ناوخۆییه‌كاندا ،وتی "ئه‌وه‌ی واسیته‌ی ه �ه‌ب��وو به‌شه‌ناوخۆییه‌كی ب��اش��ی��ان بۆ دابینكرد ،بهاڵم ئه‌وانه‌ی كه‌سیان نه‌ده‌ناسی، به‌شه‌ناوخۆییه‌كیان پێدرا كه‌هیچ كه‌سێك پێی رازی نه‌ده‌بوو". دان��ا له‌هه‌ڵه‌بجه‌ی شه‌هیده‌وه هاتووه بۆ هه‌ولێر ،ده‌ڵێت سه‌ره‌تا به‌شه‌ناوخۆییه
پشت له‌قوتابخان ه رووخاو و سووتاوه‌كان دهكرێت
باشه‌كان داب���ه‌ش ناكرێت ،وت �ی "ب �ه‌اڵم ل �ه‌ژێ��رهوه قوتابییه حیزبیه‌كان‌و نزیك له‌خۆیانی بۆ ده‌نێرن ،كاتێك ده‌زانی لهو به‌شه‌ناوخۆییانه شوێنی یه‌ك قوتابی تر نابێته‌وه". به‌پێی زان��ی��اری��ی�هك��ان�ی ده‌س��ت��وور ئهو ك��اران�ه لهسهر داوای سه‌رپه‌رشتیارانی به‌شه‌ناوخۆییه‌كان نه‌بووه ،به‌ڵكو به‌سه‌ریاندا سه‌پێنراوه. ب�����ه‌اڵم ف����هره����اد ع���ه‌ل���ی ب��ه‌رپ��رس��ی به‌شه‌ناوخۆییه‌كانی ك��وڕان��ی زان��ك��ۆی سهاڵحهدین ،له‌لێدوانێكدا بۆ دهستوور وتی "ئهو قسانه راست نییهو شتی وا نابێت". سه‌ره‌تای ههموو وه‌رزێكی نوێی خوێندن ب�هه�ه‌م��ان ش��ێ��وه‌ی ئ��ه‌م س���اڵ ،كێشه‌ی به‌شه‌ناوخۆییه‌كان له‌هه‌ولێر سه‌رهه‌ڵده‌دات، قوتابیان دهڵێن كێشه‌كه ب�هه��ۆی
فه‌رمان چۆمانی له‌رانیه زۆری���ن���هی ئ���هو ق��وت��اب��خ��ان��ان �ه ی ل �هس��ن��ووره‌ك��ان��ی ران��ی��هو بتوێندا ب �ه‌ش��ێ��وه‌ی ف��ای��ب �ه‌رگ�لاس ب�هه��ۆی زی��ادب��وون��ی رێ��ژه‌ی خوێندكارانه‌وه له‌نهۆمی دووه‌م���ی قوتابخانه‌كاندا دروستكرابوون ،رووبهڕووی سووتان‌و رووخان بوونه‌ته‌وه ،بهاڵم وه‌زاره‌تی پ�����هروهرده س����ه‌ره‌ڕای زی��ادب��وون��ی رێژه‌ی خوێندكاران پشتی تێكردوون‌و چاكنه‌كراونه‌ته‌وه. ل���ه‌وه‌رزی خوێندنی ساڵی 2009دا زۆرینه‌ی ئهو قوتابخانانه ،له‌رووداوێكی
ئ �ه‌وه‌وه‌ی �ه هیچ پ��ێ��وه‌رو بنه‌مایه‌ك نییه ب��ۆ داب �ه‌ش��ك��ردن �ی به‌شه‌ناوخۆییه‌كان، دابه‌شكردنه‌كه نه لهسهر بنه‌مای كۆلێژه نه لهسهر بنه‌مای قۆناغه‌كانی خوێندن. فه‌یسه‌ڵ باقی قوتابی كۆلێژی كشتوكاڵ له‌زانكۆی سهاڵحهدین ،ده‌ڵێت له‌هه‌ولێر ك �هس ب��ۆی نییه به‌یه‌كێتی قوتابیان‌و ئه‌وانه‌ی له‌پارتی نزیكن بڵێت به‌شه‌ناوخۆیی وه‌رمه‌گره ،وتی "ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر قوتابی زانكۆی ئه‌هلیش بێت ،یان كۆلێژی ئێواران یان دانیشتووی هه‌ولێر ،ئهو ده‌چێت لهسهر میالكی زانكۆی حكومی بهشه ناوخۆیی وه‌رده‌گرێت". فه‌یسه‌ڵ ئاماژه بهوه ده‌دات كه‌كێشه‌كه تهنیا به‌وه‌وه نه‌وه‌ستاوه كه‌قوتابیانی ئێواران یان دانیشتووی ناوشار به‌شه‌ناوخۆیی وه‌ربگرن، به‌ڵكو ئه‌وانه‌ی حیزبی‌و بااڵده‌ستن
نادیاردا له‌شارۆچكه‌كانی سهنگهسهرو حاجیاوا‌و رانیه سووتاون ،ئێستاش هۆڵی بینای قوتابخانه‌ی ره‌وه‌ن��دی بنه‌ڕه‌تی ل �ه‌ش��اری رانیه داڕم���اوه. هیچیان چاكنه‌كراونه‌ته‌وه. حه‌كیم مسته‌فا بهڕێوهبهری قوتابخانه‌ی ناوده‌شتی نمونه‌یی له‌شارۆچكه‌ی سه‌نگه‌سه‌ر كه‌بینای قوتابخانه‌كه‌یان له‌مانگی چ���واری 2009دا سووتا، ب�ه‌ده‌س��ت��ووری وت"س��ووت��ان�ی بینای قوتابخانه‌كه‌مان كاریگه‌ری هه‌بوو لهسهر پ��رۆس�هی خوێندن ،چونكه له‌بینای خۆماندا رۆژانه له 8ی به‌یانی تا 12:30ده‌واممان ده‌كرد".
ژوورێكی "راقیان" بۆخۆیان گرتووهو كهس ناتوانێت بچێت به‌الیاندا ،وتی "هه‌ندێك جاریش ئهو كه‌سانه دهڵێن ،ده‌بێت بهشه ناوخۆییه‌كه‌مان نزیك زانكۆ بێت". ك��ۆڤ��ان عیسا ب �ه‌رپ��رس �ی ل��ق�ی زان��ك��ۆو په‌یمانگاكانی هه‌ولێری یه‌كێتی قوتابیان، لێدوانێكیدا بۆ دهستوور ده‌ڵێت ئهو قسانه‌ی له‌باره‌ی یه‌كێتی قوتابیان دهكرێت ئه‌سڵ و ئه‌ساسی نییه ،وتی "ئه‌وانه‌ی واده‌ڵێن بابێن بۆ لقی هه‌ولێری یه‌كێتی قوتابیان بزانن ئهو قسانه وایه یان نا". كۆڤان ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر كارێكی واكرابێت، ئه‌وا یه‌كێتی قوتابیانی لێ به‌رپرسیار نییه، به‌ڵكو ههموو ئهو كارانه دهگهڕێتهوه بۆ واسیته‌ی شه‌خسی نه‌ك بوترێت یه‌كێتی قوتابیان دهستی بهسهر به‌شه‌ناوخۆییه‌كاندا
قوتابخانه‌ی ن��اوده‌ش��ت پڕۆژه‌یه‌كی ه��اوب��ه‌ش��ی رێ��ك��خ��راوی ك��ۆم��هكو فه‌رهه‌نگخانه‌ی سهنگهسهرو وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌یه‌و ئێستا له‌بینای باخچه‌ی س��اوای��ان �ی خونچه ده‌وام���دهك���هنو شوێنه‌كه‌یان وه‌ك پێویست گونجاو نییه. حه‌كیم وتی"ئێستا له‌بینای باخچه‌ی س��اوای��ان��دا ده‌وام��دهك��هی��ن ،كه‌ئه‌و بینایه‌ش تایبه‌ته به‌باخچه‌و بۆ قوتابخانه گونجاو نییه". له‌ئێستادا هیچ پالنێك نییه بۆ چاككردنه‌وه ی��ان دروستكرنه‌وه‌ی بینای ئهو قوتابخانانه ،له‌كاتێكدا
گرتووه. ب �ه‌اڵم ته‌نانه‌ت ئ�ه‌وان�هی به‌هۆی یه‌كێت ی قوتابیانه‌وه به‌شه‌ناوخۆییان وه‌رگرتووه، سڵ لهوه ناكه‌نه‌وه ،كه‌بۆ رۆژنامه‌كانیش بدوێن ،ئهوان دان به‌وه‌دا ده‌نێن كه به‌هۆی په‌یوه‌ندییه حیزبییه‌كانیانه‌وه سوودمه‌ند بوون له‌وه‌رگرتنی به‌شه‌ناوخۆیی. ق��وت��اب��ی�هك�ی ك��ۆل��ێ��ژی زم���ان ك�ه‌ئ��ێ��وان ده‌خوێنێت ،له‌هه‌مانكاتیشدا دانیشتووی شاری هه‌ولێر ،نه‌یویست ناوی باڵوبكرێته‌وه، ده‌ڵێت دابه‌شكردنی به‌شه‌ناوخۆیی بهسهر قوتابیانی ئێواراندا له‌هه‌ولێر شتێكی نوێ نییه ،وت �ی "ل��ه‌ڕاب��ردوودا ئ �هو حاڵهتانه هه‌رهه‌بووه ،بهاڵم ئه‌وه‌ی ئێستا هه‌یه ئه‌گه‌ر به‌راوردی بكه‌یت لهگهڵ رابردوودا ئهوه زۆر كه‌متره".
گ �ه‌وره‌ت��ری��ن كێشه ل �ه‌ج��ۆری زۆری خوێندكاران‌و كه‌میی بینای خوێندن رووبهڕووی قوتابیان بووهتهوه. ئ��ی��ب��راه��ی��م ح��ه‌وێ��ز ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��هری پ�����ه‌روه‌رده‌ی ران��ی �ه ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت "ك �ه‌ره‌ڤ��ان �هك �هی قوتابخانه‌ی هه‌واره‌به‌رزه ،به‌نۆ ملیۆن‌و پێنج سه‌د هه‌زار دیناره‌و سه‌قفی هۆڵه‌كه‌ش ده ملیۆن دیناری ده‌وێت". ب �هپ��ێ �ی ل��ێ��دوان��ی ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���هری پ��ه‌روه‌رده‌ك��ان��ی ران��ی �هو ق���ه‌اڵدزێ، ل�ه‌ب��ری ئ �هو قوتابخانه سووتاوانه دوو قوتابخانه‌ی تر له‌شارۆچكه‌كانی سهنگهسهرو حاجیاوا دروستكراون‌و
زۆریان نهماوه ته‌واوبن ،بهاڵم به‌پێی زانیارییه‌كانی دهستوور ئهو بینایان ه بۆ ئهو قوتابخانانه نابن كه‌سووتاون. عهلی محهمهد عهلی بهڕێوهبهری پ���ه‌روه‌رده‌ی ق���ه‌اڵدزێ ،ده‌ڵێت هه‌ر ل����ه‌دوای س��ووت��ان �ی قوتابخانه‌كه پ�هی��وه‌ن��دی ك���ردووه به‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زی���ران‌و وهزارهت���ی پ����ه‌روه‌رده‌وه، ئ�ه‌وان��ی��ش ل �ه‌گ �ه‌ڵ عیماد ئه‌حمه‌د جێگری ئه‌وكاتی سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی کوردستان قسه‌یانكردووه‌‌و ره‌زامه‌ندبووه به‌دروستكردنی بینایه‌كی 18پۆلی بۆ شارۆچكه‌ی سهنگهسهرو ئێستا له‌بواری جێبه‌جێكردندایه.
ێ ژماره ی ن �ه‌ب��وون �ی ق��وت��اب��ی ،دوو ن��ه‌ب��وون�� ی ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رێ��ك � ی له‌خوێندنگ ه كوردییه‌كانیش له‌گونده‌كان ی قه‌اڵدز مامۆستا له‌قوتاب ی زیاتره ق��وت��اب��خ��ان�� ه داده‌خ������ات ح����ی����زب����ی ،ك������ردن������هوه ی پڕۆگرامی عه‌ره‌بی ده‌خوێنرێت خ��وێ��ن��دن��گ�هی�هك راده‌گ���رێ���ت فه‌رمان چۆمانی زانیار داقوقی ی ی پهروهرده ی سنوور ی گونده‌كان له‌هه‌ندێك له‌قوتابخان ه ی قوتابیان ی مامۆستاكان ل�ه‌ژم��اره ق��ه‌اڵدزێ ژم��اره ی ی چاره‌سه‌ركردن ی قه‌اڵدزێش هه‌وڵ زیاتره ،پ�هروهرده ئهو كێشه‌یه ده‌دات. ی هه‌ی ه ی بنه‌ڕه‌تی ،شهش مامۆستا ی ئهبوبهكر قوتابخان ه ی لهو قوتابخانه‌ی ه ده‌خوێنن. ێ قوتاب له‌كاتێكدا به‌ته‌نیا س ی بنه‌ڕه‌تی، ی ئهبوبهكر مامۆستایه‌ك له‌قوتابخان ه ی راب���ردوو تا ی وت "قوتابخانه‌ك ه ساڵ ب�ه‌ده‌س��ت��وور ی ی بینا ی تێدابوو ،بهاڵم نه‌بوون ی بنه‌ڕه‌ت ی شهش پۆل ی گونده‌كان ی ح���ه‌وت‌و چۆڵبوون پێویست ب��ۆ پۆل ی ماونه‌ته‌وه‌‌و شهش ێ قوتاب ی تۆپبارانه‌كانه‌و‌ه س به‌هۆ مامۆستاشمان هه‌یه ،كه‌چوارمان ته‌نسیب ده‌كرێین" ێ ب ه ی قه‌اڵدز ی پهروهرده ی به‌ڕێوه‌به‌ر ی محهمهد عه‌ل عه‌ل ی راگهیاند ئهو گرفت ه ل ه قوتابخانه‌یه‌ك و دوو دهستوور قوتابخانه‌دا نییه ،به‌ڵكو له‌زۆرب هی الدێكاندا هه‌یه. ی ههموو مامۆستا تازه دامه‌زرێنراوه‌كان ی ئهوه وتی"دوا ده‌ست به‌ده‌وام دهكهن ،ئهو كێشه‌ی ه نامێنێته‌وه‌و مامۆستا كۆنه‌كان ده‌هێنینه‌و‌ه بۆ قوتابخانه‌كان له‌ناحیه‌كان‌و ی ی تۆزێك نزیكترو تهنیا بهپێ ی قهزا ،یا گوندێك سه‌نته‌ر پێویست مامۆستا لهو شوێنانه ده‌هێڵینه‌وه". ی سنووری ی مامۆستای ئهو خوێندنگایان ه زۆربوونی ژماره ی قه‌اڵدزیی ه له‌كاتێكدای ه چهند قوتابخانه‌یه‌كی پهروهرده گونده‌كان به‌هۆی كه‌می‌و نه‌بوونی مامۆستاوه داخراوه. ی هه‌فته‌كانی راب���ردووش ده‌س��ت��وور ه �ه‌واَل��ی ئ �هوه باڵوكردهوه له‌گوندی ده‌رماناوی سهر ب ه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ی كۆیه ،پۆلێك له‌خوێندنگه‌كه‌دا به‌هۆی نه‌بوونی پهروهرده مامۆستاوه داخراوه ،ك ه 11خوێندكاریان ههبووه.
مه‌عاز فه‌رحان
ی گونده‌كانه‌وه دوو قوتابخان ه ی چۆڵبوون به‌هۆ ی ی نه‌بوون ی ه �ه‌ورام��ان به‌هۆ ل��ه‌دوو گوند ی دوو قوتابیهوه داده‌خ��رێ��ن ،مامۆستاكان ی ی ناحیه قوتابخانه‌كه‌ش بهسهر قوتابخانه‌كان خورماڵ‌و بیاره‌دا دابه‌شده‌كرێن. ی سهر ی یااڵنپێ ی گوند ی بنه‌ڕه‌ت قوتابخانه ی ی بنه‌ڕه‌ت ی خورماڵ‌و قوتابخانه به‌ناحیه ی ی بیار‌ه به‌هۆ ی سهر به‌ناحیه ی نارنجڵه گوند ی تیایاندا بۆ ئه‌مساڵ داخران. ی قوتاب نه‌بوون ی ی قوتابخانه مامۆستا هۆشیار مامۆستا ی وت ی یااڵنپێ ،به‌ده‌ستوور ی گوند بنه‌ڕه‌ت ی ماڵیان ی ئهوه ێ قوتابیمان هه‌بوو به‌هۆ «س له‌گونده‌كه‌دا نهماوه ئێستا هیچ خوێندكارمان نییهو بڕیاره قوتابخانه‌كه‌مان دابخرێت». ی «چ��وار مامۆستاین بڕیاره ه�ه‌روه‌ه��ا وت� ی ی ته‌نسیب بهسهر قوتابخانه‌كان به‌شێوه خ��ورم��اڵ��دا داب�ه‌ش��م��ان ب��ك�هن ،هه‌ركاتێك ی بۆ گه‌ڕایه‌وه ،ئێمه‌ش گونده‌ك ه خوێندكار ده‌چینه‌وه». ی ی قوتابخانه هۆشمه‌ن ف��ارس به‌ڕێوه‌به‌ر ی ئێم ه ی «تائێستا قوتابخانه‌كه نارنجڵه ،وت دانه‌خراوه ،بهاڵم ره‌نگ ه دابخرێت ،چونك ه 2 قوتابیمان هه‌ی ه لهگهڵ 5مامۆستا ،ئه‌گه‌ر ی مامۆستاكانمان داشنه‌خرێت ره‌نگ ه ژماره كه‌مبكرێنه‌وه».
كامه‌ران كه‌ریم دوا ی تێپه‌ڕبوون ی مانگێگ ب�هس�ه‌رك��ردن�هوه ی ده‌وام�� ی خوێندندا له‌هه‌ڵه‌بجه ی تازه ،تائێستا خوێندنگه‌یه‌ك ی 18 پۆل ی نه‌كراوه‌ته‌وه .به‌رپرسان ی ناوچه‌كه‌ش نه‌كردنه‌وه‌ی ئهو خوێندنگه‌ی ه بۆ نه‌بوون ی به‌ڕێوه‌به‌رێكی حیزبی ده‌گێڕنه‌وه. بهپێ ی زانیارییه‌كان ی دهستوور نه‌كردنه‌وه ی خوێندنگه ی شه‌هیدان ی نمونه‌ی ی لهقهزا ی شاره‌زوور كه‌هه‌موو كاره‌كان ی ته‌واوبووه ،بۆ نه‌بوون ی به‌ڕێوه‌به‌رێك ی حیزب ی ده‌گه‌ڕێننه‌وه. سیروان مه‌جید مامۆستای ه له‌هه‌ڵه‌بجه ،وت ی «له‌م قه‌زایه‌دا گرفت ی كه‌می ی بینا ی خوێندنگه‌مان هه‌یه ،كه‌چ ی وا نزیكه ی مانگێك به‌سه‌ركردنه‌وه ی خوێندندا تێده‌په‌ڕێت ،هێشتا ئهو خوێندنگه‌یه نه‌كراوه‌ته‌وه». ههروهها وت ی «هۆكار ی نه‌كردنه‌وه‌ی ئهم قوتابخانه‌ی ه به‌هۆی ئه‌وه‌وه‌ی ه كه‌گوایا كه‌سێكی شیاویان بۆ بهڕێوهبهری ی ده‌ستناكه‌وێت». دواناوه‌ند ی شه‌هیدان ی نمونه‌ی ی لهسهر بودجه ی وهزارهت ی پ���هروهرده به‌بڕ ی ی�هك ملیار دینار له‌هه‌ڵه‌بجه ی تازه دروستكراوه ،بۆ پۆله‌كان ی حه‌وت تا نۆ له 18پۆل پێكهاتووه. شه‌هال ماجد ،مامۆستایه‌ك ی تره له‌هه‌ڵه‌بجه ی تازه ،وت ی «به‌رپرسان ئ �ه‌وه‌ن��ده ی به‌الیانه‌و‌ه گرنگ ه ك ێ بكرێت ه به‌ڕێوه‌به‌ر ،ئهوهنده به‌الیانه‌و‌ه گرنگ نیی ه خوێندنگه‌ك ه بكهنهوه». سۆران عه‌ل ی قایمقام ی ش��اره‌زوور ،وت ی «كردنهوه ی ئهو خوێندنگه‌ی ه كێشه ی زۆر ی خوێندكار چاره‌سه‌رده‌كات ،ئێستا پێویست ی به‌وه‌ی ه مامۆستا ی بۆ بگوازیته‌وه‌و به‌ڕێوه‌به‌ر ی بۆ دابنرێ».
به‌پێی بڕیارێكی وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵو توێژینه‌وه‌ی زانستی‌‌و وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی عێراق‌و هه‌رێمی كوردستان ،لهو 450 قوتابخانانه‌ی كهركوك كه‌خوێندن تیایاندا بهزمانی كوردییه، له‌مه‌ودوا پڕۆگرامی خوێندن بهزمانی عه‌ره‌بیش ده‌خوێنرێت‌و خوێندكاره كورده‌كانی كهركوك له‌پاڵ زمانی كوردیدا عه‌ره‌بی ده‌خوێنن. عومه‌ر نه‌جمه‌دین ئینجه ،جێگری سه‌رۆكی زانكۆی كهركوك بۆ كاروباری خوێندكاران بهدهستووری راگهیاند ،له‌الیه‌ن وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵو توێژینه‌وه‌ی زانستی‌‌و وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی حكومه‌تی عیراقی‌‌و هه‌رێمی كوردستان لیژنه‌یه‌كمان پێكهێنا بۆئهوهی له‌شاری كهركوك خوێندكارانی كوردی فێر ی زمانی عه‌ره‌بی بكرێن. عومه‌ر ئینجه ،وتی "ده‌بێت لهو 450قوتابخانه كوردیانه له‌قۆناغه‌كانی سه‌ره‌تاییه‌وه تا ناوه‌ندی‌‌و ئاماده‌یی ،زمانی عه‌ره‌بی بچیته‌پاڵ زمانی ك��وردی ،بۆئهوهی خوێندكارانی كورد فێری زمانی عه‌ره‌بی بكرێن ،ههروهها رێزمانی كوردی به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رمی له‌سه‌رجه‌م قۆناغه‌كان بخوێنرێت ئه‌وه‌ش لهسهر فه‌رمانی هه‌ردوو وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵو په‌روه‌رده‌یه". ئینجه ئه‌وه‌شی وت "ماوه‌ی 7ساڵه ده‌رچووانی زمان ی كوردی به‌هۆی ئه‌وه‌ی زمانی عه‌ره‌بی نازانن له‌زانكۆكانی عیراقدا كێشه‌وگرفتیان بۆ دروستبووه". عومه‌ر ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا ،ئه‌گه‌ر خوێندكاره كورده‌كانی كهركوك زمانی عه‌ره‌بی نه‌زانن ،له‌فه‌رمانگه‌كانی عێراق له‌دامه‌زراندن بێ به‌شده‌كرێن ،جگه لهوه بۆ خوێندنی بااڵ ناچنه دهرهوه ،چونكه ئهو خوێندكارانه‌ی ده‌چنه واڵتانی دراوسێ بۆ خوێندن ،ده‌بێت زمانی عه‌ره‌بی بزانن.
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
عێراقی
كورد به‌ره‌و مالیك ی ده‌ڕوات لیستی عێراقییه ئاشكرایكرد كه‌ئه‌مریكا سێ مه‌رج بهسهر عێراقییه‌كاندا ده‌سه‌پێنێت
هێمن عهلی پرسی پێكهێنانی حكومه‌تی داهاتووی عێراق تائێستا یه‌كالنه‌بووه‌ته‌وه‌و شاندی كوردی له‌چاوه‌ڕوانی وه‌اڵمی جدی الیه‌نه‌كانن سه‌باره‌ت به‌گه‌اڵڵ ه 19خاڵییه‌كه‌یان ،حكومه‌تی ئه‌مریكاش هێڵی سووری بۆ الیه‌ن ه عێراقییه‌كان داناوه، هه‌ریه‌كه له‌توركیاو ئێران‌و سوریاش له‌نزیكه‌و‌ه چ��اودرێ��ری ره‌وش �هك � ه دهك���هنو مه‌ترسییان له‌دروستبوونی بۆشایی سیاسی له‌عێراق هه‌یه. سیناریۆی جۆراوجۆر ه���هر ل����ه‌دوای ب �ه‌ڕێ��وه‌چ��وون��ی پ��رۆس �هی هه‌ڵبژاردنی حه‌وتی ئ��ازاری راب��ردوو كه‌زیاتر له‌حه‌وت مانگ پێش ئێستا ده‌كات ،ههرچهنده تا ئێستا لیست‌و الیه‌ن ه سیاسییه‌كان نهیانتوانیوه بگه‌ن ه رێككه‌وتنێك ل��ه‌ب��ارهی پێكهێنانی حكومه‌تی داه��ات��ووی ع��ێ��راق�هوه ،ب��ه‌اڵم هه‌ر الیه‌نێك سیناریۆیه‌كی هه‌یه. بهگوێرهی دوا گۆڕانكارییه‌كان له‌ئێستادا دوو ب �هره دروستبوون‌و ده‌نگی ك��ورد ئێستا یه‌كالكه‌ره‌وه‌یه ،ك��ورد به‌خۆی‌و وه‌ره‌ق�� ه 19 خاڵییه‌كه‌یه‌وه ده‌توانێت تای ت�ه‌رازووی نێوان ع��ه‌الوی‌و مالیكی ب ه الیه‌كدا بخات ،كۆتایی به‌كێشه‌ی پێكهێنانی حكومه‌تی داهاتوو بهێنێت. ب �هو پێیه‌ی ئه‌نجومه‌نی ب��ااڵی ئیسالمی ك �هع �ه‌م��م��ار ح�هك��ی��م س �ه‌رۆك��ای �ه‌ت��ی دهك���ات به‌كاندیكردنه‌وه‌ی مالیكی رازی نییهو پاڵیداوه‌ت ه پاڵ لیستی عێراقییه ،زانیاری ئه‌وتۆ له‌به‌رده‌ستن كه‌ئه‌لعێراقییه‌‌و ئه‌نجومه‌نی بااڵ رێككه‌وتوون بۆ دابه‌شكردنی سه‌رۆكایه‌تی كۆمارو سه‌رۆكایه‌تی ئه‌نجومه‌نی وه‌زی��ران له‌ناو خۆیانداو ئهو دوو الیه‌ن ه بیر له‌وه‌شده‌كه‌نه‌وه هاوپه‌یمانیه‌تییه‌كه‌یان فراوانتر بكه‌ن. رۆژن��ام��هی ش�ه‌رق��ئ�ه‌وس�ه‌ت ،ل�هس�هر زاری سه‌رچاوه‌یه‌كی ئاگادار رایگه‌یاندووه ،لیستی ئه‌لعێراقیه‌و ئه‌نجومه‌نی ب��ااڵی ئیسالمیو هاوپه‌یمانی وه‌سه‌ت كه‌به‌م دواییان ه له‌ژماره‌یه‌ك ن��وێ��ن �هران��ی لیسته‌كانی دی��ك��هو ن��وێ��ن�هره سه‌ربه‌خۆكان پێكهات ،یه‌كیان گرتووه ،كار بۆپێكهێنانی هاوپه‌یمانیه‌تییه‌كی گه‌وره‌ده‌كه‌ن. بهو پێی ه ئێستا هاوپه‌یمانیه‌كه‌ی ئه‌لعێراقیه‌و ئه‌نجومه‌نی بااڵ 130كورسیان هه‌یه ،له‌كاتێكدا هاوپه‌یمانی نێوان مالیكیو سه‌در خاوه‌نی 129 كورسین‌و به‌مه‌ش عێراقیی ه ده‌توانێت بانگه‌شه‌ی پێكهێنانی حكومه‌ت بكات بهگوێرهی ئهو ته‌فسیره‌ی دادگ��ای ئیتحادی بۆمادده‌ی 76ی
ده‌س��ت��ووری عێراقی ك���ردووه ،تێیدا ده‌ڵێت مه‌به‌ست له‌گه‌وره‌ترین كوتل ه ئهو كوتله‌یه‌ی ه ك ه له‌په‌رله‌مان زۆرترین كورسی هه‌بێت. سه‌رچاوه‌ك ه ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو كه‌هه‌ردووال رێ��ك��ك�ه‌وت��وون ،سه‌رۆكایه‌تی ك��ۆم��ار بدرێت ه ئه‌یاد ع�ه‌الوی‌و سه‌رۆكی لیستی ئه‌لعێراقییه‌و س �ه‌رۆك��ای �ه‌ت��ی وه‌زی��ران��ی��ش ب��درێ��ت � ه ع��ادل عه‌بدولمه‌هدی كه‌ئێستا جێگری سه‌رۆك كۆماره‌و پاڵێوراوی لیستی ئیئتیالفی نیشتمانی بوو بۆ وه‌رگرتنی ئهو پۆسته. بهاڵم گرفتی گه‌وره‌ی نێوانیان كورده ،چونك ه ئیئتیالفی كوردستانی داوای سه‌رۆكایه‌تی كۆمار دهك��ات‌و تاڵه‌بانیان بۆ وه‌رگرتنی ئهو پۆست ه ده‌ستنیشانكردووه ،كورد پێداگری لهسهر ئهوه ده‌كات بۆ ئهم خول ه ئهو پۆست ه وه‌ربگرێته‌وه‌و بۆ خولی داهاتوو بخرێته وتوێژهوه. ل �ه‌الی �هك��ی دی���ك���هوه ،ت��ا ئێستا لیستی ئه‌لعێراقییه له‌ناو خۆیاندا رێكنه‌كه‌وتوون لهسهر بیرۆكه‌ی وه‌رگرتنی پۆستی سه‌رۆكایه‌تی كۆمار. له‌مباره‌یه‌و‌ه شاكر كتاب ئه‌ندامی لیستی ئه‌لعێراقییه‌و وته‌بێژی بزووتنه‌وه‌ی نوێبوونه‌وه، رایگه‌یاند "تا ئێستا رێكنه‌كه‌وتووین لهسهر ئه‌وه‌ی پۆستی سه‌رۆكایه‌تی كۆمار وه‌ربگرین‌و لیستی ئه‌لعێراقیی ه به‌مه‌رجێك س��ازش بۆ وه‌رنه‌گرتنی پۆستی سه‌رۆكایه‌تی وه‌زیران ده‌كات كه له%50ی بڕیارو ده‌سه‌اڵتی حكومه‌ت بدرێت ه ده‌ست لیستی ئه‌لعێراقییه. ئه‌مه له‌كاتێكیشدای ه كه‌پێشر ئه‌لعێراقیی ه هه‌میش ه دووپاتیده‌كرده‌وه ،به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ده‌ستبه‌رداری سه‌رۆكایه‌تی وه‌زی��ران نابێت‌و تانانه‌ت چه‌ندان جاریش ههڕهشهی كشانه‌وه‌ی له‌پرۆسه‌ی سیاسی كردووه ئه‌گه‌ر ئهو پۆسته‌ی نه‌درێتێ. ئه‌مریكا مه‌رجی هه‌یه الیه‌ن ه سیاسییه‌كانی عێراق چ له‌ئاستی ناوخۆو چ له‌ئاستی دهرهوه له‌جموجۆڵی به‌رده‌وامدان بۆئهوهی بگه‌ن ه چاره‌سه‌رێك بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی داهاتووی واڵت ،تا ئێستا به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رمی ئه‌مریكا هیچ هه‌ڵوێستێكی لهو بارهیهوه نه‌نواندووه ،تهنیا ئ�هوهی دووپاتكردووه‌ته‌و‌ه كه‌ئه‌و به‌ئه‌ندازه‌ی چوونیه‌ك ل �ه‌دووری ههموو الیه‌ن ه عێراقییه‌كان وه‌ستاوه ،بهاڵم ئه‌ندامێكی لیستی عێراقیی ه ئه‌وه‌ی ئاشكراكردوو‌ه كه‌ئه‌مریكا مه‌رجی خۆی ههیهو ئهو مه‌رجانه‌شی به‌الیه‌ن ه عێراقییه‌كان راگه‌یاندووه. له‌باره‌ی ئهو مه‌رجانه‌وه حه‌یده‌ر موال وته‌بێژی
لیستی ئه‌لعێراقیی ه رایگه‌یاند ،جوزیف بایدن سێ مه‌رجی داناوه كه‌ده‌بێت له‌حكومه‌تی داهاتوودا بهێنرێن ه دی. ئه‌وانیش بریتیین ل��هوهی یه‌كه‌م نابێت حكومه‌تی داهاتوو به‌ئیراده‌ی ئێران پێكبهێنرێت، پێویسته رێگ ه نه‌درێت رۆڵی سه‌در لهو حكومه‌ته‌دا كارابێت ،سێیه‌میشیان ئه‌مریكا پشتیوانی له‌رۆڵی عێراقییه لهو حكومه‌ته‌دا ده‌كات. وته‌بێژه‌كه‌ی لیستی ئه‌لعێراقییه ئه‌وه‌شی وت :ههموو ئه‌ندامانی لیستی ئه‌لعێراقیی ه لهسهر ئهوه كۆكن ك ه به‌شداری حكومه‌تێك نه‌كه‌ن نوری مالیكی سه‌رۆكایه‌تی بكات. عێراقییه‌ش دوو بۆچوونی هه‌یه لیستی عێراقیی ه كه‌خاوه‌نی 91كورسیی ه له‌ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق‌و لیستێكی به‌ره‌یی‌و له‌ژماره‌یه‌ك ره‌وتی جیا جیا پێكهاتووه ،هه‌ر له‌دوای دیاركردنی مالیكی بۆ وه‌رگرتنی پۆستی سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت له‌الیه‌ن شیعه‌كانه‌وه، رایگه‌یاند ئهوان به‌شداری له‌حكومه‌تێكدا ناكه‌ن كه‌مالیكی سه‌رۆكایه‌تی ب��ك��ات‌و ه�ه‌ڕه‌ش�هی كشانه‌وه‌شیان له‌پرۆسه‌ی سیاسی عێراق كرد. عێراقیی ه ل �هن��او خ��ۆی��ان��دا دوو بۆچوون دروستبووه ،بۆچوونیكیان ئاماژه بۆ ئهوه دهكهن كه‌ناكرێت بایكۆتی پرۆسه‌ی سیاسی واڵت بكرێت، چونكه بایكۆتكردن هیچ سوودو به‌رژه‌وه‌ندییه‌كی خه‌ڵكی عێراق‌و ده‌نگده‌رانی لیسته‌كه‌یانی تێدا نییه ،هه‌ندێكی دیكه‌شیان لهگهڵ ئ��ه‌وه‌دان به‌ته‌واوی پرۆسه‌ك ه بایكۆت بكرێت. هه‌ر لهو چوارچێوه‌یه‌دا بۆ ج��اری دووه‌م لهماوهی كه‌متر له‌یه‌ك مانگدا سه‌رۆكی لیستی عێراقییه سه‌ردانی میسری كردو لهگهڵ ئه‌مینداری كۆمكاری واڵتانی عه‌ره‌ب عه‌مر موساو حوسنی موباره‌كی سه‌رۆكی ئهو واڵته بۆ تاوتوێكردنی ره‌وشی نوێی عێراق كۆبوه‌وه. حهسهن سنێد ئه‌ندامی لیستی دهوڵهتی یاسا رایگه‌یاند ،لیسته‌كه‌یان ه �ه‌وڵ��ده‌دات ئه‌لعێراقییه رازی��ب��ك��ات ب���هوهی به‌شداربێت له‌هاوپه‌یمانێتیه‌كه‌یان‌و ه����هردوو پۆستی سه‌رۆكایه‌تی پ�ه‌رل�ه‌م��ان‌و ئه‌نجومه‌نی بااڵی سیاسی وه‌ربگرن. وت��ی "ده‌وڵ �ه‌ت��ی یاسا ب���ه‌دووری ده‌زانێت گفتوگۆ له‌باره‌ی كه‌مكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵته‌كانی سه‌رۆك وه‌زیرانه‌و‌ه بكات ،چونكه ئهو ده‌سه‌اڵتان ه ده‌ستووریین". كورد به‌ره‌و مالیكی ده‌ڕوات ههرچهنده تا ئێستا ك��ورد به‌جدی دهستی به‌وتوێژ لهگهڵ ن��وری مالیكیدا ن��هك��ردووه ،ب��ه‌اڵم ل��ێ��دوان��ی به‌رپرسانی ك��ورد لهو ب��ارهی�هو ه ئ��هوهی ده‌رخستوو‌ه كهكورد پشتیوانی له‌مالیكی دهكهن ،ئهم ه له‌كاتێكدای ه كه‌سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان مه‌سعود بارزانی رایگه‌یاندبوو كورد ناچێت ه ن��او حكومه‌تێكه‌و ه ئ �ه‌گ �هر عێراقییه‌و هاوپه‌یمانی دێرینی حیزبه كوردییه‌كان ،وات ه ئه‌نجومه‌نی بااڵی ئیسالمی تێدا نه‌بێـت. ب �ه‌ب��ڕوای ش��اره‌زای��ان��ی سیاسی پرسی س �ه‌رك �ه‌وت��ن��ی مالیكی ب �هس��ت��راوه‌ت �هوه به‌هه‌ڵوێستی كوردهوهو ئه‌گه‌ر كورد پشتیوانی له‌مالیكی بكات ،ئه‌وا ده‌توانێت به‌ئاسانی حكومه‌تی داهاتووی عێراق پێكبهێنێت، ی ك��ورد له‌په‌رله‌مان چونكه كورسییه‌كان ی ده‌توانێت ژماره‌ی پێویست بۆ كابینه‌كه مالیكی له‌په‌رله‌مان مسۆگه‌ربكات. شاندی ك��وردی له‌به‌غداد گه‌اڵڵه‌یه‌كی 19خاڵی له‌به‌رده‌سته‌و لهسهر بنه‌مای ئهو گه‌اڵڵه‌یه ئاماده‌یه بچێته وتوێژهوه بۆ پێكهێنانی هاوپه‌یمانێتی‌و رازی بوون به‌كابینه‌ی داهاتووی حكومه‌تی عێراق بارزانیو مالیكی هه‌ر لهو چوارچێوه‌یه‌دا سه‌رۆكی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان فوئاد "له‌په‌یوه‌ندییه‌كی رایگه‌یاند حوسێن، ته‌له‌فۆنیدا له‌نێوان مه‌سعود ب��ارزان��ی، سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان‌و نوری مالیكی، سه‌رۆكی ئیئتیالفی دهوڵهتی یاسادا ،باس له‌ره‌وشی سیاسیی ئه‌مڕۆی واڵت‌و پرۆسه‌ی دانوستاندنه‌كانی نێوان الیه‌ن ه سیاسییه‌كان به‌مه‌به‌ستی پێكهێنانی حكومه‌تی نوێ كرا". ف��وئ��اد حسێن رای��گ �هی��ان��د ه���ه‌ردووال بیروڕایان له‌باره‌ی پێكهێنانی حكومه‌تی داهاتوو گۆڕییه‌وه‌و ته‌ئكیدیشیان لهسهر پێكهێنانی حكومه‌تێك كرده‌وه ،كه‌سه‌رجه‌م الیه‌نه‌كانی عێڕاق له‌خۆبگرێت. ههروهها بارزانیو وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی توركیا له‌په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌له‌فۆنیدا ئهو پرسه‌یان خستووه‌ت ه به‌ر باس‌و بهگوێرهی لێدوانی فوئاد حوسێن ،لهو په‌یوه‌ندییه‌دا سه‌ره‌ڕای باسكردنی ره‌وشی سیاسیی ئه‌مڕۆی عێڕاق، ه�ه‌ردووال لهسهر ئهو ه كۆكبوون كه‌ده‌بێت بڕیاری پێكهێنانی حكومه‌تی داهاتووی عێڕاق ،بڕیارێكی عێڕاقی بێت.
15
ئا :هیوای سه‌لیمی
ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌در ..نوێژ ی هه‌ینی له‌عێراق بوژانده‌وه م���وق���ت���ه‌دا س������ه‌در ك������وڕی ئ���هو ی ی ك��وش��ت كه‌پله ئ��ای �ه‌ت��ووڵ�ڵای � ه ی ی به‌خش ی ب��ه‌ب��اوك�� ئ��ای��ه‌ت��ووڵ�ڵا ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید محه‌مه‌دی س�ه‌در رێكه‌وتی 24ی ئ��ازاری 1943له‌بنه‌ماڵه‌یه‌كی ئاینیی ناسراوی شیعه له‌شاری نه‌جه‌ف له‌دایكبووه .ناوبراو كوڕی سه‌ید محه‌مه‌دی سادقی سه‌در كه‌سایه‌تی ئاینیی شیعه بووهو دایكیشی سهر به‌بنه‌ماڵه‌ی ئایه‌تووڵاڵ محهمهد ره‌زای ئالی یاسینه ،چیرۆكی ناولێنانی ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌در بهو شێوه‌یه ده‌بێت كه‌دایكی دووگیان نابێت‌و بۆ دوعا به‌ره‌و شاری مه‌ككه رێده‌كه‌وێت، له‌رێگادا نه‌زرده‌كا كه‌ئه‌گه‌ر كوڕی بوو ،ناوی بنێن محه‌مه‌د‌و لهسهر ئهو ئه‌ساسه دواتر دایكی به‌منداڵه‌وه دووگیان ده‌بێت‌و له‌دوای له‌دایكبوونی ناوی ده‌نێ محهمهد. ره‌چه‌ڵه‌كی سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌در بۆ سه‌ید سه‌ردئه‌دینی محهمهد دهگهڕێتهوه كه به‌پێی به‌ڵگه ئاینییه‌كان خێزانی ئیمام موسا كازم ئیمامی حه‌وته‌می شیعه‌كان باپیرانی ئهوان بوون .له‌كه‌سایه‌تییه ناسراوه‌كانی دیكه‌ی ئهو بنه‌ماڵه‌یه سه‌ید سه‌درئه‌دینی س�ه‌در ،ئیمام موسای س�ه‌در ،سه‌ید محهمهد باقری سهدرو سه‌ید عه‌بدولحوسێنی شه‌رف ئه‌دین بوون .سه‌ید محهمهد باقری سه‌در ئامۆزای سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌در بووه. سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌در هه‌ر له‌منداڵیدا نێردرایه قوتابخانه ئاینییه‌كان‌و له 11ساڵیدا چووه ح�ه‌وزه‌ی نه‌جه‌ف‌و له‌الی كه‌سانێكی وه‌ك سه‌ید تالیبی رفاعی ،سه‌ید محهمهد ته‌قی حه‌كیم‌و زۆر مامۆستای ئاینیی دیكه قۆناغی ناوه‌ندیی ئاینیی ته‌واوكرد. ل �ه‌دوای ته‌واوكردنی خوێندنی كۆلێژی فیقهی نه‌جه‌ف بۆ جارێكیتر گه‌ڕایه‌وه الی مامۆستا سوننه‌تییه‌كانی شیعه‌‌و ئه‌مجاره‌یان له‌ئاستێكی بااڵتردا ده‌ستیدایه خوێندن الی كه‌سانێكی وه‌ك سه‌ید محهمهد باقری سه‌در ،سه‌ید ئه‌بولقاسمی خویی ،ئایه‌تووڵاڵ خومه‌ینی ،سه‌ید موحسینی حه‌كیم‌و چه‌ندان مامۆستای ناسراوی دیكه‌ی شیعه. ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌در له‌گه‌نجیه‌تیدا لهگهڵ ئامۆزاكه‌ی ژیانی هاوسه‌ری پێكدێنێت‌و ده‌بێته خاوه‌نی دوو كچ‌و چوار كوڕ كه‌سێ كوڕی دواتر ده‌بنه زاوای سه‌ید محهمهد باقری سه‌در .موسته‌فا‌و مۆمێل دوو كوڕی سه‌ید محهمهد هاوڕێ لهگهڵ باوكیان له‌الیه‌ن حكومه‌تی به‌عسه‌وه كوژران‌و دوو كوڕه‌كه‌ی دیكه‌ی موقته‌دا‌و مورته‌زا زیندوون‌و موقته‌دا سه‌رۆكایه‌تی ره‌وتی سیاسیی چه‌كداری سه‌در له‌عێراقدا ده‌كات. سه‌ید محه‌مه‌دی س�ه‌در لهساڵی 1950و له 43ساڵیدا له‌سه‌رده‌ستی سه‌ید محهمهد باقری سهدرو سه‌ید ئه‌بولقاسمی خویی به‌پله‌ی ئیجتهاد گه‌یشت .به‌زمی مێژوو له‌وه‌دایه كه‌سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌در له‌سه‌رده‌ستی سه‌ید ئه‌بولقاسمی خویی به‌پله‌ی ئیجتهاد گه‌یشت‌و كه‌چی لهسااڵنی دواتر سه‌ید عه‌بدولمه‌جیدی خویی كوڕی سه‌ید ئه‌بولقاسمی خویی به‌ده‌ستی سه‌ید موقته‌دا سه‌در كوڕی سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌در كوژرا. سه‌ید محه‌مه‌دی س�ه‌در له‌سه‌رده‌می حكومه‌تی به‌عس چه‌ندان جار له‌الیه‌ن حكومه‌ته‌وه ده‌ستگیركرا .یه‌كه‌م جار ساڵی ،1972جاری دووه‌م لهساڵی 1974هاوڕێ لهگهڵ 150 قوتابی سه‌ید محهمهد باقری سهدرو به‌شێك له‌ئه‌ندامانی حیزبی ده‌ع��وه ،جاری سێیه‌م ساڵی 1991و ل �ه‌دوای راپه‌ڕینه‌كه‌ی شه‌عبانیه‌‌و هاوڕێ لهگهڵ 106كهسی دیكه ده‌ستگیركرا. دوای ئهو چه‌ندجار گرتنه ،وازی له‌كاروباری سیاسی هێنا ،دواتر حكومه‌تی به‌عس سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌دری وه‌ك مه‌رجه‌عی فه‌رمیی عێراق ناساند‌و ته‌نانه‌ت كردیه سه‌رۆكی قوتابخانه‌ی ئاینیی نه‌جه‌ف .ههرچهنده سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌در له‌رابردوودا مه‌رجه‌عی شیعه‌كان بوو ،بهاڵم حكومه‌ت به‌شێوه‌ی فه‌رمی ئهو ئیجازه‌یه‌‌ی به‌ناوبراو داو هه‌رئه‌وه‌ش بوو كه‌ناڕه‌زایی گه‌وره‌ی له‌ناو شیعه‌كاندا لێكه‌وته‌وه‌‌و ته‌نانه‌ت زۆر كهس سه‌ید محه‌مه‌دی س �ه‌دری وه‌ك ئایه‌تووڵاڵیه‌كی سهر به‌حكومه‌ت تۆمه‌تبارده‌كرد. گ �ه‌وره‌ت��ری��ن ئ��اس��ه‌واری ئایه‌تووڵاڵ محه‌مه‌دی س�ه‌در زیندووكردنه‌وه‌ی سوننه‌تی نوێژی هه‌ینی له‌شاره‌كانی عێراق بوو .ناوبراو بۆ جارێكیتر دوای سااڵنێكی زۆر له‌نه‌مانی نوێژی هه‌ینی ئهو رێوڕه‌سمه‌ی زیندووكرده‌وه‌‌و دواتر نوێژی هه‌ینی له 86شاری عێراق بوژایه‌وه .بۆ ئهو مه‌به‌سته 80پیاوی ئاینیی بۆ شاره‌كانی عێراق به‌ڕێكرد‌و ئیداره‌یه‌كی به‌هێز بۆ ئهو كاره پێكهێنا. هاوكات ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌در چه‌ندان به‌رهه‌می چاپكراوی هه‌یه كه گرنگترینیان بریتین له :نڤرات االسالمیه فی اعالن حقوق االنسان ،القانون االسالمی ،وجوده ،صعوباته، منهجه ،أشعه من عقاید االسالم ئایه‌تووڵاڵ محه‌مه‌دی سه‌در بڕوای به‌دامه‌زراندنی حكومه‌تی ئیسالمی بووهو الیه‌نگریشی له‌حكومه‌تی ئێران ده‌كرد. سه‌ره‌نجام ئایه‌تووڵاڵ سه‌ید محه‌مه‌دی سه‌در له‌شه‌وی هه‌ینیی 18ی شوباتی 1999له‌شاری نه‌جه‌ف هاوڕێ لهگهڵ موسته‌فا‌و مۆمێلی كوڕه‌كانی له‌رێگه‌ی گهڕانهوه بۆ ماڵه‌وه له‌الیه‌ن چهند چهكدارێكی نه‌ناسراو تیرۆركران‌و دواتر رۆژنامه‌ی قه‌به‌سی كوه‌یتی ئاشكرایكرد كه‌ئه‌و چه‌كدارانه گروپێكی تایبه‌تبوون كه له‌الیه‌ن قوسه‌ی كوڕی سه‌دامه‌وه بۆ تیرۆری ئهوان نێردرابوون.
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
14کوردستانی
i n f o @ d e s t u r. n e t
دان��وس��ت��ان��دن �هك��ان��ی ع���ێ���راق ،وه‌ك ئ �هن��ج��ام��دان��ی ی��اری��ی �هك �ی خ��وێ��ن��اوی وای��ه
16
“بۆ به‌ره ی كوردستانی ،پێویست ه حیزبی دیموكرات به‌ب ێ بیانوو قۆڵی لێهه‌ڵبكات” ی شۆڕشگێر بۆ دهستوور ناهید به‌همه‌نی ئه‌ندام ی مه‌كته‌ب ی سیاسی ی كۆمه‌ڵه سازدانی :سۆران پااڵنی ناهید به‌همه‌نی ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی ی كۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێری زه‌حمه‌تكێشانی كوردستانی ئێران له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌س���ت���ووردا ده‌ڵ��ێ��ت ئ��اس��ۆی خه‌باتی ب��زووت��ن��هوهی رزگ���اری���خ���وازی خه‌ڵكی كوردستان له‌رۆژهه‌اڵت روونه ،داواشده‌كات حیزبه‌كان جدیتر ه�ه‌وڵ��ی پێكهێنانی به‌ره‌یه‌كی كوردستانی بده‌ن. دهستوور :پێشتر ئێوه راتانگه‌یاندبوو ك���ه‌وه‌ك���و ب��زووت��ن��هوهی��هك��ی گ���ه‌وره‌ی دیموكراسیخوازی له‌بزووتنه‌وه ناڕه‌زاییه‌كه‌ی ئ��ێ��ران ده‌ڕوان������ن ،ك���ه‌ڕه‌وت���ی س��ه‌وز سه‌ركردایه‌تی ده‌كات ،تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی ئهو بزووتنه‌وه‌یه كامانه‌ن؟ ناهید به‌همه‌نی :به‌ڵێ بزووتنه‌وه‌كه به‌گشتی‌و س��ه‌ره‌ڕای كه‌موكوڕییه‌كانی، جوواڵنه‌وه‌یه‌كی دیموكراسیخواز بوو. چه‌مكه بنه‌ڕه‌تییه‌كانی ب��زووت��ن �هوهی دیموكراتیك وه‌كو داواك��اری هه‌ڵبژاردنی ئ���ازاد ،ئ���ازادی ه�ه‌ڵ��س��وڕان��ی سیاسی، ئازادبوونی چاالكیی حیزب‌و رێكخراوه‌ی سیاسی ،ئازادی رێكخراو و كۆڕو كۆمه‌ڵی پیشه‌یی‌و فه‌رهه‌نگی ،ئازادی به‌ندكراوانی سیاسی ،الچوونی هه‌اڵواردنی ره‌گه‌زی‌و زمانی‌و ئایینی تێدا كرا به‌داخوازی .بێجگه له‌وانه سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌تی ئیسالمی ئێران له‌دنیاو له‌ناوچه‌كه‌شدا درایه به‌ر ره‌خنه‌ی شیاو و سه‌رنجڕاكێش له‌الیه‌ن خه‌ڵكه‌وه ،نه‌ك رێبه‌رانی بزووتنه‌وه‌كه‌وه، ب��ۆ یه‌كه‌مجار له‌ئاستی ج �ه‌م��اوه‌ری��دا وی�لای�ه‌ت��ی فه‌قیه‌ی ك��ۆم��اری ئیسالمی له‌ئێران كه‌وته‌به‌ر ره‌خنه‌و په‌المار .ته‌نانه‌ت له‌زۆر بواردا هۆكاری خه‌ڵك ،كاریگه‌ریی هێزه جه‌ماوه‌رییه‌كه‌ی ،توانایی‌و راده‌ی تێگه‌یشتن‌و ئاماده‌یی داهێنه‌رانه‌یان بۆ به‌رامبه‌ركێ لهگهڵ داموده‌زگای سه‌ركوتی دهوڵهتی ،ترس‌و دڵه‌راوكێی ده‌خسته نێو رابه‌ری كۆماری ئیسالمیو رژێمی تووشی سه‌رلێشێوان ده‌كرد .بێجگه له‌هه‌موو ئهم دیاردانه رۆڵی بزووتنه‌وه‌ی سی ساڵه‌ی ژنان زۆر لهو رۆژان �ه‌دا كاریگه‌رو به‌رچاو بوو ،به‌شێوه‌یه‌كی به‌رین سه‌رنجی دنیای راگه‌یاندنه ناوخۆیی‌و ده‌ره‌كییه‌كانی بۆ
الی خۆی راكێشا .به‌بڕوای من تهنیا داپڵۆسین‌و توندوتیژی ل��ه‌ڕاده‌ب��ه‌ده‌ر، ده‌س��ت��ب �هس �ه‌رك��ردن��ی ه�����ه‌زاران ك�هس له‌هه‌ڵسوڕاوانی ئ �ه‌م هێزه راپ �ه‌ڕی��وه، توانی بێده‌نگی به‌ئه‌و بزووتنهوه مۆدێرن‌و جه‌ماوه‌رییه بێنێ .دیاره هه‌ڵه‌و كه‌موكوڕی سه‌رانی بزووتنه‌وه‌كه‌ش كاریگه‌ری خۆی هه‌بوو ،ب �ه‌اڵم ب�ه‌ب��ڕوای من ده‌رف��ه‌ت بۆ ئ�ه‌م ئاگره زۆره‌و گه‌شبوونه‌و هی ب����������ه‌دوور رزگاربوون نابینم.
به‌ڵكو خۆیان به‌شێك ب��وون له‌ده‌زگای سه‌ركوتی بزووتنه‌وه‌ی كوردستان ،یان هۆكارێكی چه‌واشه‌كردنی خه‌ڵك له‌م بارهیهوه ب��وون .ئه‌زموونه مێژووییه‌كان ده‌ری���ده‌خ���هن ك��هه��ه‌م��وو ب��زووت��ن��هوه رزگ��اری��خ��وازو خ�ه‌ب��ات��ك��اران�هك��ان هه‌لی هه‌ڵچوونی جه‌ماوه‌رییان قۆستووه‌ته‌وه له‌پێناوی سه‌لماندنی خۆیان‌و مافه‌كانیان، ههروهها كردوویانه به‌هۆیه‌ك بۆ ته‌ریك نه‌كه‌وتنه‌وه‌و نامۆ نه‌بوون .كورد هه‌قی خ��ۆی ب��وو ل�ه‌م ب��ارودۆخ �ه سیاسییه‌دا به‌مه‌به‌ستی هێنانه مه‌یدانی داخوازییه‌كانی
له‌به‌ر جێگه‌و پێگه‌ی خه‌باتی میژوویی گ�ه‌ل��ی ك���وردو ق��ورس��ای��ی كۆمه‌اڵیه‌تی تێكۆشانه‌كه‌ی ،نه‌ك له‌به‌ر دڵی به‌ره‌ی ئیساڵحخواز لهسهر گرنگی به‌شداری كورد لهو بزووتنه‌وه‌یه‌دا دواوین .له‌هه‌مانكاتدا ئێمه بووین كه‌هه‌ر له‌سه‌ره‌تا رۆژه‌ك��ان‌و هه‌فته‌كانی سه‌رهه‌ڵدانی ئهو بزووتنه‌وه‌یه راش��ك��اوان�هو ب���ه‌وردی كه‌سایه‌تییه‌كانی ئهو بزووتنه‌وه‌یه‌مان ده‌ستنیشانكردووه‌و داومانه‌ته به‌ر ره‌خنه .ئاگادارن كه‌ز‌ور جاریش ئیستدالل‌و لێكدانه‌وه‌ی كۆمه‌ڵه له‌الیه‌ن نه‌یارانه‌و‌ه ته‌حریف ده‌كرا تا بێ
مێژووییه‌كان ده‌ریده‌خه‌ن كه‌هه‌موو بزووتنهوه رزگاریخوازو خه‌باتكارانه‌كان هه‌لی هه‌ڵچوونی جه‌ماوه‌رییان قۆستووه‌ته‌وه دهستوور :ئێوه وه‌كو كۆمه‌ڵه زۆرترین قسه‌تان لهسهر ئهم بزووتنه‌وه‌یه كرد. ئامانج له‌مه‌دا چی بوو؟ ناهید به‌همه‌نی :ئێمه وه‌ك��و حیزب پێمانوابوو كه‌بێده‌نگی له‌به‌رانبه‌ر ئهو جوواڵنه‌وه‌یه‌وه كه له‌سه‌ره‌وه باسیكرا، ل��ه‌الی��هن گ �ه‌ل��ی ك�����ورده‌وه به‌گشتی‌و حیزبه‌كانی كوردستانه‌وه به‌تایبه‌تی شیاو نییه .ئێمه لهو بڕوایه‌دابووین كه به‌هۆی ئهو بزووتنه‌وه‌یه‌وه ده‌رفه‌تێكی گهوره بۆ هێنانه‌ئارای پرسی ك��وردو ده‌ربڕینی داخ��وازی��ی�هك��ان�ی له‌ئاستێكی گ���ه‌وره‌دا هه‌ڵكه‌وتووه ،كه‌نابێ به‌خه‌ساری بده‌ین. گه‌لی كورد لهكوردستانی رۆژهه‌اڵت سێ ده‌یه ئه‌زموونی به‌نرخی هه‌یه كه‌ده‌توانێ ل�ه‌وك��ات�ه‌دا ك���ه‌واڵت هه‌ستاوه به‌كه‌ڵك لێوه‌رگرتنیان چ له‌بواری تاكتیكی‌و چ بۆ درێژخایه‌نتریش حه‌قانیه‌تی خۆی بخاته به‌رچاوی ه�ه‌م��ووان ،نیشانی بدا كه‌ئه‌و هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه هه‌قی پێبووه. ئهم راستیه بداته‌وه به‌چاوی ئه‌وانه‌دا كه نه‌ته‌نیا پشتیوانی لێ ن �هك��ردووه،
هه‌ڵسووڕاو بوایه بۆئهوهی جارێكی دیك ه بیسه‌لمێنێ كه‌ئه‌وه‌ی كورد داوایكردووه ب�ه‌رح�ه‌ق‌و شیاوی پشتیوانییه ،ئ�هوهی كردوویه‌تی جێگای پێزانینه .ئێمه بۆ وه‌اڵمدانه‌وه بهو پێویستییه ئاوا چاالك بووین .ده‌بوایه هه‌وڵبده‌ین كه‌به‌شداری چاالكانه ب��ۆ مافی خ��ۆم��ان‌و ه�ه‌روه‌ه��ا پشتگیری له‌گه‌اڵڵه‌ی دیموكراتیك بۆ سه‌رجه‌م داخوازییه ره‌واو دیموكراتیكه‌كانی دی��ك �ه‌ش رۆڵ���ی پێشكه‌وتووی خۆمان بنوێنین .ن��زی��ك��یو هاوپشتی لهگهڵ بزووتنه‌وه‌ی دیموكراسیخوازی ،بووه هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌ی ك��وردو سه‌لماندنی خه‌باته‌كه‌ی نه‌ك پێچه‌وانه‌كه‌ی .بێجگه لهوه ئێمه دوژمنێكمان هه‌یه كه به‌ته‌نیا بۆمان ناشكێت ،ئاساییه كه‌بۆ لێدانی ئهو دوژمنه لهگهڵ نه‌یارانی دیكه‌یدا هاوكاری بكه‌ین. پێشتریش كورد هه‌ر ئهو كاره‌ی كردووه. به‌هێزبوونی بزووتنه‌وه‌یه‌كی گ��ه‌وره‌ی به‌رهه‌ڵستكار له‌ئێران له‌به‌رژه‌وه‌ندی ئێمه‌ی كورددایه. به‌پێی ئهم لێكدانه‌وه‌یه ئێمه ره‌نگه زیاتر له‌حیزبه‌كانی دیكه‌ی كوردستانی،
هه‌ڵوێستی خویانی پێ پاساو بكه‌ن. ده‌س��ت��وور :دوای له‌سێداره‌دانی ئهو چوار چاالكوانه‌ی كورد ،خه‌ڵكی كوردستان به‌رانبه‌ر ب �هو ك��رده‌وه‌ی �ه مانیان گرت. ده‌س �ه‌اڵت رێگای جۆراوجۆری گرته‌به‌ر. پێتوایه قۆناغی بزووتنه‌وه‌ی رزگاریخوازی دوای ئهو یه‌ك ره‌نگیه گۆڕانگاری گه‌وره‌ی به‌خۆیه‌وه دیوه؟ ناهید به‌همه‌نی :به‌بڕوای من له‌باره‌ی یه‌ك ده‌نگی‌و هاوپشتی خه‌ڵكه‌وه كه‌م وێنه بوو .له‌سێداره‌دانی ئهو تێكۆشه‌رانه به‌تایبه‌ت مه‌رگی فه‌رزاد رۆڵه‌ی مه‌كته‌بی مرۆڤدۆستی كه‌كاراكته‌رو مه‌عنه‌ویه‌تی به‌راستی رژێمی ترساندبوو ،خه‌مێكی گ���ه‌وره‌ی خسته نێو دڵ��ی��ان�هوه .وه‌كو ده‌ركه‌وت مه‌رگی ئهوان خه‌ڵكی نه‌كرده كونه‌وه‌و نه‌یتۆقاندن ،به‌ڵكو به‌پێچه‌وانه وره‌ی بردنه‌سه‌رو هێزی بزواندن .له‌الیه‌كی دیكهشهوه نیشانیدا كه‌سه‌ره‌ڕای ههموو پروپاگه‌نده‌یه‌كی نه‌یارانی بزووتنه‌وه‌ی ك��وردس��ت��ان ،حیزبه سیاسییه‌كان‌و نفوزیان تا چ راده‌ی���هك گرنگی خۆی هه‌یه ،ته‌حه‌ز‌وب‌و كاری رێكخراو پێگه‌ی
شایانی خۆی راگرتووه .رێكخراو بوون‌و یه‌ك ده‌نگی لهگهڵ حیزبه‌كاندا ئه‌ویش له‌وه‌ها بارودۆخێكی سیاسی هه‌ستیاردا ده‌سكه‌وتێكی كه‌م نییه .بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز بهو ههموو هێزو ئاستی توانای مه‌عنه‌وی‌و ماددییه‌وه نه‌یتوانی مانگرتنێكی گشتی سازبدات. دهستوور :دوای ئهو مانگرتنه پێویستی بوونی یه‌كگرتن‌و به‌ره‌یه‌كی كوردستانی زی��ات��ر ده‌رك���ه‌وت���ووه؟ پ���رۆژه‌ی ب �ه‌ره‌ی كوردستانی به‌كوێ گه‌یشت؟ له‌نێوان هێزه سیاسییه‌كاندا مه‌سه‌له‌ی دابڕانه‌كان هیچ ریگا چاره‌سه‌رییه‌كی بۆ دۆزراوه‌ته‌وه، چ هیوایه‌ك بۆ نزیكبوونه‌وه‌ی نێوان الیه‌نه‌كان‌و چ ئاسۆیه‌ك بۆ بزووتنه‌وه‌ی رزگ��اری��خ��وازان �هی ك��وردس��ت��ان ده‌بینی له‌دوای گوڕانگارییه‌كانی ئه‌مساڵ له‌ئێران‌و كوردستاندا؟ ناهید به‌همه‌نی :به‌ڵێ وایه ،به‌ده‌یان جار زیاتر ئهم پێویستییه خۆی نیشاندا. پرۆژه‌ی به‌ره‌ی كوردستانیش سه‌ره‌ڕای ههموو هه‌وڵی كۆمه‌ڵه ،بهداخهوه تا ئێستا ئه‌نجامی نه‌گرتووه .شه‌رتی پێویست بۆئهوهی هه‌وڵه‌كان ببن به به‌ره ،ئه‌وه‌یه كه‌حیزبه‌كانی كوردستان لهسهر وه‌ها پێویستییه‌ك راشكاوانه‌‌و بێ گرێ‌وگۆڵ كاربكه‌ن .به‌تایبه‌ت حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران كراوه‌ترو به‌بێ بیانوو قۆڵی لێ هه‌ڵبكات .به‌ره به‌یه‌ك الیه‌ن‌و بڕو بیانووی الیه‌نی دیكه عه‌مه‌لی نییه. شه‌رتی سه‌ره‌كی پێكهێنانی به‌ره وه‌كو نیهادێكی به‌رپرس وه‌گه‌رخستنی ئیراده‌و گوتاری هاوبه‌شه ،كه بهداخهوه گرنگی خۆی الی هه‌مووان پێ نادرێت. ب��زووت��ن��هوهی ك��وردس��ت��ان لهسهر ئه‌ساسی ده‌سكه‌وته‌كانی سێ ده‌ی�هی راب����ردووی خ��ۆی ئ��اس��ۆی روون‌و روو له‌گه‌شه‌یه .ئه‌زموونی به‌نرخی سیاسیی كورد هاوڕێ لهگهڵ داڕشتنی تاكتیك‌و كرداری به‌جێ‌‌و ژیرانه به‌پێی ئاڵوگۆڕه سیاسییه‌كانی ئێران‌و ناوچه‌كه ،ده‌توانێ ك��اری��گ �هری ب��اش��ی ل��ه‌ب��ه‌رزك��ردن��هوهی داخوازییه‌كانی گه‌لی ك��ورددا هه‌بێت. كۆمه‌ڵه له‌م بارهیهوه له‌یه‌كساڵی رابردوودا هه‌ڵویستی باشی وه‌رگرتووه.
ی ن��ێ��وان ت��ورك��ی�او پ�هك�هك� ه كۆتاییدێت! له‌بری ئه‌وه‌ی داوا له‌توركیا بكات جه‌نگ په‌كه‌كه :ئێمه ته‌سلیم نابین‌و سازش لهسهر مافه‌كانی كورد ناكه‌ین مافه سیاسییه‌كانی كورد بسه‌لمێنێت ئا :محهمهد عهلی گۆڤاری نیوزویكی ئه‌مریكی له‌دوایین ی ئۆون ماتیۆس ژماره‌ی خۆیداو له‌وتارێك ی ی جه‌نگی نێوان توركیاو پارت لهباره كرێكارانی كوردستان باڵوكردووه‌ته‌وه‌و ی ئاماژه‌ی بهوه داوه جه‌نگی دوورو درێژ په‌كه‌كه دژی توركیا له‌وانه‌یه كۆتاییبێت. ئۆون ماتیۆس له‌وتاره‌كه‌ی نیوزویكدا ده‌ڵێت بزووتنه‌وه‌ی ك��وردان�ی توركیا ك����ه‌دوور‌و درێ��ژت��ری��ن‌و خوێناویترین ی جیهان یاخیبوونیان ل�هس�هر ئاست تۆماركردووه ،نزیكه‌ی سی‌و شهش ساڵ ه ده‌جه‌نگن‌و زیاتر له‌چل ه��ه‌زار كهس له‌شه‌ڕه‌كانیاندا گیانیان له‌ده‌ستداوه، له‌وانه‌یه به‌مزوانه كۆتاییبێت .به‌مجۆره‌ش "په‌كه‌كه دۆڕانی قبوڵكرد‌و ئاشتی نزیكه". ماتیۆس پێیوای ه "وتو‌وێژه‌كان لهگهڵ ئۆجاالندا ئه‌گه‌رچی ماوه‌یه‌ك پێش ئێستا ی ئه‌نجامدران ،ب �ه‌اڵم به‌مانای خۆكوژ ی سیاسی دێن" .بۆ ئه‌مه‌ش ئه‌نجامه‌كان ریفراندۆمه‌كه‌ی 12ی ئه‌یلول به‌نمون ه ی ده‌هێنێته‌وه‌‌و ده‌ن��ووس��ێ��ت "به‌شێك گرنگ له‌ده‌نگده‌رانی تورك پشتیوانیان له‌ده‌ستوورێك ك��ردو ده‌نگیان ب��ۆدا، كه‌فه‌رمانڕه‌وایی مه‌ده‌نییه‌كان‌و هه‌رجۆر‌ه رێ��ك��ك�ه‌وت��ن��ێ��ك ل��ه‌گ��ه‌ڵ ك���ورده‌ك���ان‌و ك����ردن����ه‌ده‌ره‌وه‌ی س��وپ��ا له‌سیاسه‌ت فه‌راهه‌مده‌كات". ن��ووس�ه‌ره‌ك�هی نیوزویك بڕوایوای ه ی په‌كه‌كه گه‌یشتووه‌ته ئهو قه‌ناعه‌ته ی جیابوونه‌و‌ه ی به‌دروشم ئهو جه‌نگه ده‌ستیپێكرد ،ئێستا دۆڕاندویه‌تی ،چونك ه "كۆماندۆ‌و فڕۆكه توركییه‌كان به‌هاوكاری‌‌و ی هه‌واڵگریی ئه‌مریكا ی ده‌زگا پاڵپشتی ی ی سێ ساڵ ه مۆڵگه قایمه‌كان م��اوه
ی عێراق ئهو پارت ه له‌چیاكانی باكوور بۆردومانده‌كه‌ن". ی په‌كه‌كه سوورن بهاڵم سه‌ركرده‌كان لهسهر ئ��هوهی تا ئ�هو كاته‌ی توركیا ی كورددا ی بوون به‌ناسنامه دان به‌ماف نه‌نێت‌و مافه‌ڕه‌واكانی له‌خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریدا ی چه‌ك نابن. نه‌چه‌سپێت ،ده‌ستبه‌ردار دهڵێن ئاگربڕ یه‌كسان نییه به‌چه‌كدانان‌و ته‌سلیمبوونه‌وه. فه‌رحان عومه‌ر به‌رپرسی په‌یوه‌ندیی ه عێراقییه‌كانی په‌كه‌كه له‌لێدوانێكدا ی 1993هوه ب�ه‌ده‌س��ت��ووری وت له‌ساڵ ی ئه‌مه هه‌شته‌مین ج��اره ئاگربه‌ست ی ی �هك�لای �هن �هی��ان ئ��هن��ج��ام��داوه ،وت � ی ی كێشه "مه‌به‌ستمان چاره‌سه‌ركردن ی سیاسیو ئاشتی ،بهاڵم كورده به‌ڕێگه توركیا به‌توندوتیژی وه‌اڵمده‌داته‌وه ،ئێم ه ی خ��وازی��اری شه‌ڕ نین ،بگره خوازیار ئاشتین". وت��اره‌ك�هی نیوزویك تێیدا هاتووه ی ی له‌خاك "پ��ارت�هك�ه ف�ه‌رم��ان��ڕه‌وای�ه‌ت� توركیاشدا له‌ده‌ستداوه" ،به‌ڵگه‌ش بۆ ی ئه‌مه ئهو رووداوه ده‌هێنێته‌وه له‌ئه‌نجام ی ی به‌رد له‌شار هه‌ڵكوتانه‌سه‌ر كارگه‌یه‌ك دیاربه‌كر ،كورده‌كان كه‌پێشتر ره‌خنه‌گرتن له‌په‌كه‌كه‌یان له‌خۆیان حه‌رامكردبوو، ئه‌مجاره ره‌خنه‌یان لهو كاره گرتووه. ف��ه‌رح��ان ده‌ڵ��ێ��ت ت��ورك��ی��ا لهگهڵ ی ئێران‌و سوریاو ئه‌مریكا‌و عێراق پیالن ی نێوده‌وڵه‌تی داده‌ن��ێ��ت بۆ له‌ناوبردن ی توركیا په‌كه‌كه ،وت �ی "ئ��هو ه�ه‌وڵ�ه ی سیاسیو دوژم��ن��ان �هی �ه ،چ��اره‌س��هر دیموكراتی نییهو سامناكه". ی ن��ووس �ه‌ره‌ك �هی نیوزویك ل�ه‌ب��اره ی په‌كه‌ك ه لێبوردنی گشت بۆ چه‌كداران ده‌ن��ووس��ێ��ت "ئ �ه‌گ �ه‌رچ �ی ژم��ارهی��هك ی نه‌ته‌وه‌په‌رست‌و ئه‌فسه‌ری سوپا دژ
ی ئهو لێبووردنه‌ن ،ب�ه‌اڵم رێككه‌وتنێك ی په‌كه‌كه‌دا ی لهگهڵ ئهو چه‌كدارانه ئاشت كه‌ماونه‌ته‌وه ،ئه‌گه‌رێكه‌‌و له‌ئارادایه". س��ه‌رك��رده‌ك��ان��ی پ �هك �هك � ه ده‌ڵ��ێ��ن تاوانێكیان ن �هك��ردووه تا پێویستیان ی ی تاوان به‌لێبووردن بێت ،به‌ڵكو ئهوه ی ك��ردووه توركیا ك ه 90ساڵه ئینكار ناسنامه‌ی كورد دهك��ات .ئهوان دهڵێن كێشه‌كه كێشه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌ك ه به‌لێبووردن چاره‌سه‌ر ناكرێت ،به‌ڵكو به‌دانپیانان‌و ی ماف كۆتاییدێت. پێدان ئ���ۆون م��ات��ی��ۆس ئ����ه‌وه‌ش ده‌ڵ��ێ��ت ی لێره‌دا ئه‌وه‌ی ه ئهو "پرسیاری سه‌ره‌ك ی ی داوا ی ده‌درێ��ت بهو كوردانه مافانه ێ بڕده‌كات .ئهم ئۆتۆنۆمی دهكهن تا كو ی هه‌ندێك له‌كورده‌كان ماوه‌یه بۆچوون ی سه‌ربه‌خۆیی، گ��ۆڕا .ئێستا له‌جیات ی تهنیا ده‌ی��ان �ه‌وێ��ت ل �هپ��اڵ پاراستن زم��ان‌و كولتووری خۆیاندا ،س��وود لهو خۆشگوزه‌رانییه‌ش ببینن كه‌به‌م دواییان ه له‌توركیادا زیادیكردووه". ی ف��ه‌رح��ان ده‌ڵ��ێ��ت ئ����ه‌وان مه‌یل توندوتیژییان نییه ،بانگه‌وازده‌كه‌ن بۆ ی كورد ئاشتی‌‌و چاره‌سه‌ركردنی كێشه ی به‌گفتوگۆو ئاشتی ،وتی "چاره‌سه‌رێك ی گونجاومان ده‌وێ �ت‌و داوای چاره‌سه‌ر ی ی ده‌كه‌ین ،پرۆژه‌ی ئێمه پرۆژه‌یه‌ك مه‌ده‌ن ی دیموكراسییه ،مافه‌كانیان له‌سنوور سیاسیی خۆیاندا داواده‌كه‌ین". ی "توركیا به‌رده‌وام فه‌رحان عومه‌ر وت ئۆپه‌راسیۆن ئه‌نجامده‌دات دژی په‌كه‌كه، ی هه‌رێمی كوردستان ناو به‌ناو سنووره‌كان ب��ۆردوم��ان��دهك��ات ،ناهێڵێت ك���وردان به‌ئازادی سیاسه‌ت بكه‌ن ،لهو دۆخه‌شدا ی��ان ده‌ب��ێ��ت ته‌سلیم بیت ،ی��ان شه‌ڕ بكه‌یت ،ئێمه‌ش ته‌سلیم نابین‌و سازش لهسهر مافه‌كانی كورد ناكه‌ین".
یه‌كگرتوو داوا له‌په‌كه‌كه ده‌كات په‌یوه‌ندی لهگهڵ ئیسرائیلدا نه‌به‌ستێت ئا :محهمهد عهلی كه‌مال
ی ی ئیسالمی كورد ناڕه‌حه‌ت یه‌كگرتوو ی خۆی سه‌باره‌ت به‌نزیكبوونه‌وه‌ی پارت كرێكارانی ك��وردس��ت��ان‌و ئیسرائیل ی ئ��اش��ك��راده‌ك��ات ،دڵ��گ��ران �ه ل���هوه ی چه‌كدارانی پارته‌ك ه ل �ه‌دژی واڵتان ناوچه‌ك ه به‌كاربهێنرێن. م��اڵ��پ �ه‌ڕی س��ی ئێن ئێن ت��ورك ی ب�ڵ�اوی���ك���ردووه‌ت���هوه ی �هك��گ��رت��وو ی ی ه�ه‌رێ��م� ی ك �هپ��ارت��ێ��ك � ئ��ی��س�لام � ی كوردستان ه پێیوایه ئیسرائیل به‌دوا ی سهرچاوه ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانی ژێر زه‌و ی كوردستانه‌وه‌یه ،داواده‌ك��ات كوردان ههرێم وریای چاالكییه‌كانی ئهو واڵت ه بن. م���اڵ���پ���ه‌ڕه‌ك���ه ئ����ام����اژه ب���هوه ی ی�هك��گ��رت��وو ده‌دات ك���ه‌ڕۆژن���ام���ه ی ئیسالمییه، ی یه‌كگرتوو كه‌ئۆرگان ی باڵویكردووه‌ته‌وه "دۆستایه‌تی كورد ی نییهو عێراق‌و ئیسرائیل هیچ نرخێك ی له‌سه‌ركردایه‌تی په‌كه‌كه‌ش داوا ی هیوا ك���ردووه واز له‌خزمه‌تكردن ئیمپریالیستییه‌كانی ئ���هو واڵت�� ه له‌هه‌رێمی كوردستاندا بهێنن". ب����ه‌گ����وێ����ره‌ی م���اڵ���پ���ه‌ڕه‌ك��� ه ل�ه‌ڕۆژن��ام�هك�ه‌دا ب��اس له‌كارمه‌ندانی ده‌زگ���ا هه‌واڵگرییه‌كانی ئیسرائیل ی ی كه‌سان ی كوشتن كراوه كه‌سه‌رقاڵ بێ ت��اوان �ن‌و راب��ردووی �هك �ی درێژیان لهو ب��واره‌دا هه‌یه ،هه‌ر ئهو ده‌زگای ه ی ل �هه �هری �هك له‌په‌كه‌كه‌‌و پشتیوان
ی پژاك دهك��ات‌و وه‌ك دارده‌ستی خۆ ی به‌كاریانده‌هێنێ .تێیدا هاتووه "هه‌فته ی ی په‌كه‌ك ه له‌واڵت رابردوو سێ ئه‌ندام ی سیخوڕیكردن بۆ لوبنان به‌تۆمه‌ت ئیسرائیل ده‌ستگیركران ،ئه‌مه‌ش ئهوه نیشانده‌دات كه‌په‌كه‌كه له‌ناوچه‌كه‌دا له‌خزمه‌تی ئیسرائیلدایه". ههروهها هاتووه "موراد قه‌ره‌یاڵن ی له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌زگا راگه‌یاندنه‌كان ی ئ��هو واڵت���ه رای��گ �هی��ان��دب��وو دوژم��ن� ی ئیسرائیل دوژمنی ئێمه‌شه ،داواش ی لهگهڵ له‌ته‌لئه‌بیب كردبوو په‌یوه‌ند ی ئ�هو واڵت��ان �ه‌دا بپچڕێنێت كه‌دوژمن په‌كه‌كه‌ن". ی یه‌كگرتوو ده‌ڵێت "ئه‌گه‌ر ته‌ماشا ئهم داواكاریی ه بكه‌ین ،ئهوه ده‌بینین كه‌پارتی كرێكارانی كوردستان چهند په‌یوه‌سته ب�ه‌ڕژێ��م�ی زای��ۆن��ی��ی�هوه، ی پ��ارت��هك��ه ل��ه‌ڕێ��ی جێبه‌جێكردن ی فه‌رمانه‌كانی ئیسرائیله‌و‌ه له‌هه‌وڵ ئه‌نجامدانی گۆڕانكاریدایه له‌ناوچه‌كه". ئ����ام����اژه ب�������ه‌وه‌ش ده‌دات راگه‌یاندنه‌كانی ئیسرائیل پڕوپاگه‌ند‌ه ی بۆ په‌كه‌ك ه ده‌كه‌ن‌و ده‌یانه‌وێ وێنه‌یه‌ك پۆزه‌تیفی ئهوان پێشكه‌شبكه‌ن. ی پێشتر م��وراد قه‌ره‌یاڵن سه‌رۆك ك��ۆن��س �هی ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ردن��ی په‌كه‌ك ه ی له‌چاوپێكه‌وتنێكی كه‌ناڵی دوو ئیسرائیلدا رایگه‌یاندبوو "توركیاو ی ی هاوبه‌ش س��وری �او ئ��ێ��ران دوژم��ن � ی ئێم ه په‌كه‌كه‌ن ،دوژمنه هاوبه‌شه‌كان دوژمنی ئیسرائیلیشن".
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
کۆمێنت 17
زانكۆ ی (گه‌شه‌پێدان ی مرۆیی) م����ه‌دل����ول����هك����ان����ی پرۆژه‌یه‌ك دوورتر لهوه ی ده‌خوازراو نزیكتر له‌شكست ك �هی��س��ی س���ه‌رده‌ش���ت
سامان ساڵح (كاتێك كه‌ئه‌م بابه‌ت ه ده‌نووسم ،ده‌زانم زیان ده‌گه‌یه‌نێت به‌چاره‌نووسم ،بهاڵم لهوكاتهوه ی ده‌س��ت��م داوه‌ت��� ه ق�ه‌ڵ�ه‌م ب��ۆ نووسین به‌مانا راسته‌قینه‌ك هی ،هه‌رگیز نه‌مویستوو‌ه به‌بێده‌نگ ی زه‌مانه‌ت ی چاره‌نووس ی خۆم بكه‌م). من خوێندكار ی زانكۆ ی (گه‌شپێدان ی م��رۆی�ی)م ئ�هو زانكۆی ه ی كه‌هه‌ڵگر ی ناوێك ه لهگهڵ بیستنیدا هه‌ست ده‌كه‌یت‌و بیرده‌كه‌یته‌و‌ه ده‌بێت له‌م زانكۆی ه چ ی بخوێنرێت؟ بۆ س ێ ساڵ ده‌چێت من خوێندكار ی ئهو زانكۆیه‌م وه‌ك خۆم به‌ده‌رفه‌تێكم زانیو‌ه كه‌ڕه‌خساو‌ه له‌به‌رده‌ممدا بۆ خوێندن ،كه‌خۆ ی زانكۆ ی ئه‌هلی ی به‌شێك له‌ئامانجه‌ك ه ی دروستكردن ی ئهو ده‌رفه‌ته‌ی ه بۆ ئهوان ه ی كه‌بۆیان نه‌لواوه ،ئهوه ی خۆیان حه‌ز ی لێدهكهن بیخوێنن ،تێیدا بیخوێنن. ده‌م��هو ێ مه‌به‌ست ی خ��ۆم ل�ه‌م نووسین ه روونبكه‌مه‌وه ،كه‌ئه‌وه‌ی ه ره‌خنه‌گرتن ه لهو زانكۆی ه له‌چه‌ند الیهنێكهوه كه‌هه‌وڵده‌ده‌م به‌ئینسافه‌و‌ه باسیبكه‌م ،له‌وانه‌ی ه هه‌ندێك بڵێن ئهم نووسین ه نووسین ی خوێندكارێك ی ته‌مبه‌ڵ ی زانكۆكه‌یه، بهاڵم حه‌زده‌كه‌م پرسیار ی نمره‌و ئاسته‌كه‌م بكه‌ن له‌زانكۆكه‌و پێویست ن��اك��ات لێره‌دا باسیبكه‌م،ره‌خنه‌كه‌شم له‌پێناو ی دروستكردندای ه نه‌ك رووخاندن. ئهم زانكۆی ه چییه؟ له‌وانه‌ی ه پرسیارێك ی ساد‌ه بێت ،بهاڵم وه‌اڵم ی زۆره ،من ماوه ی دووساڵ ه له‌ناو شاخدا ده‌خوێنم (له‌قه‌ره‌داغ‌و بنار ی قڕگه) خۆشم نازانم هۆكار ی چیی ه ئهم زانكۆی ه خزاوه‌ت ه ناو ئهم شاخانه‌وه، ئێستاش ال ی هیچ خوێندكارێك ی ئهم زانكۆی ه روون نیی ه كه‌ئایا سااڵن ه به‌بێگومان له‌كو ێ ده‌خوێنێت ل ه (ق��ه‌ره‌داغ یان قڕگه)و نازانین تاته‌واو ی ده‌كه‌ین ئایا هه‌رواده‌بێت ،له‌كاتێكدا ئێم ه وه‌ك خوێندكار ماف ی خۆمان ه بزانین له‌كو ێ ده‌خوێنین تا كۆتای ی خوێندنه‌كه‌مان‌و جگهلهوهش پێویست ه له‌شوێنێك بخوێنین كه‌گیان‌و ژیانمان پارێزراوبێت ،كه‌ئه‌م تایبه‌تمه‌ندیی ه لهو زانكۆیه‌دا نییه .زیاتر لهسهر ئهم ه ده‌دوێ��م. ئێم ه له‌كوردستان پێش هه‌مووشتێك یاسا ی زانكۆ ئه‌هلییه‌كانمان نییهو ئێستا له‌په‌رله‌مان ی كوردستان تازه یهكهمین خوێندنهوه ی بۆ كراوه، بۆی ه ئهم زانكۆیان ه تائێستاش له‌ژێر رێنماییو بڕیار ی وهزارهت ی خوێندن ی بااڵدان‌و تایبه‌تمه‌ند ی خۆیانیان له‌ده‌ستداوه‌و ناكرێت بڵێین ئهم زانكۆی ه هیچ شتێك ی جیاوازه له‌زانكۆ حكومییه‌كان، ئه‌وه‌ش ی من ئاگاداربم له‌پرۆژ‌ه یاساكه‌دا جگ ه له‌دانان ی مه‌رج ی یاساییو زانستی ،مه‌رج ی شوێن ،وات ه (دیاریكردن ی ناوچه‌یه‌ك بۆ زانكۆ) دانه‌نراوه‌و شت ی له‌مجۆر‌ه له‌پرۆژ‌ه یاسادا نییه، كه‌ئه‌گه‌ر تێیشیداب ێ شیاو ی ره‌خنه‌لێگرتنه ،بۆی ه
بوون ی ئهم زانكۆی ه له‌قه‌ره‌داغ هیچ مانایه‌ك ی جوان نابه‌خشێت‌و بهپێچهوانهوه ماناك ه ی به‌خشیوه‌ت ه زانكۆكه ،كه‌لێره‌دا پێویست ه پرسیار ی ئه‌وه‌بكه‌ین ئه‌گه‌ر ئهم زانكۆی ه ناو ی گه‌شه‌پێدان ی مرۆیی ه (وات ه مرۆڤ چه‌ق ی ئامانجه‌كان) بێت ،بۆچ ی براوه‌ت ه قه‌ره‌داغ ،من ته‌حه‌داده‌كه‌م له %5ی ئهو خوێندكاران ه ی لهو زانكۆیه‌ن ،ئه‌گه‌ر راپرسییه‌ك ی خاوێن بكرێت‌و وه‌ع��د ی تێدانه‌درێت ،ناڕازین لهوه ی له‌قه‌ره‌داغن‌و لهو ێ ده‌خوێنن‌و ئهو رێگا دوور‌ه ده‌بڕن ،به‌چه‌ند به‌ڵگه‌یه‌ك: ل �هن��او ئ��هو زان��ك��ۆی �ه‌دا ژم���اره ی - 1 خوێندكاره قه‌ره‌داغییه‌كان (ئهوان ه ی ماڵیان له‌قه‌رداغه) ناگه‌نه10خوێندكار. بهش ی ه���ه‌ره‌زۆر ی خوێندكاران ی - 2 زانكۆك ه دانیشتوو ی سلێمانی‌‌و نزیك سلێمانین (ش��اره‌زوور ،سیدسادق ،هه‌ڵه‌بج ه ی شه‌هید)ن بۆئه‌وان باشتره له‌سلێمان ی بوای ه نه‌ك قه‌ره‌داغ. ج���گ���ه‌ل���هوه ب��ه‌ش��ێ��ك�� ی ب��اش - 3 له‌خوێندكاران فه‌رمانبه‌رو مامۆستان‌و دوا ی ده‌وام ئهو رێگا دوور‌ه زیاتر بێزارو ماندویان ده‌كات. خ��راپ��ی � ی رێ��گ��ا ی سلێمان ی - - 4 ق��ه‌ره‌داغ ،كه‌یه‌كم ساڵ ی خوێندن نزیك ه ی 5 رووداو ی هاتوچۆ ی تێدا رویداو چهند خوێندكارێك برینداربوون ،چهند دانه‌یه‌كیان به‌سه‌ختی. كه‌وات ه له‌مه‌و‌ه بۆمان ده‌رده‌ك �ه‌وێ��ت زۆر به‌پێچه‌وان ه ی ن��او ی زانكۆك ه (گه‌شه‌پێدان ی مرۆیی) كۆ ی مامۆستاو خوێندكارو ئۆتۆمبێل‌و كه‌ره‌سته‌كان خراوه‌ت ه خزمه‌ت ی قه‌ره‌داغه‌و‌ه وه‌ك ناوچه‌یه‌ك نه‌ك بهپێچهوانهوه!. من لێره‌دا زۆر به‌زه‌ییم به‌خۆمدا یه‌ته‌و‌ه كه‌بوومه‌ت ه كه‌ره‌ست ه ی خزمه‌تكردن ی ناوچه‌یه‌ك، له‌وانه‌ی ه به‌ڕێزان ی به‌رپرس ی زانكۆ بڵێن ك ێ پێ ی وت ی بێ بۆ ق �ه‌ره‌داغ بخوێنه؟ بهاڵم من كه‌حه‌زم به‌خوێندنه‌و ماف ی خۆشمه‌و پێویست ناكات ئیستیغالل بكرێم ،لێره‌دا شتێك ده‌ڵێم، باش ه ئه‌گه‌ر ئهم زانكۆی ه لهسهر خواست ی خۆیان نه‌چوونه‌ت ه قه‌ره‌داغ ،بۆ قبوڵ ی دهكهن ،ئه‌سڵه‌ن یه‌كه‌مجار بۆ كرایهوه له‌وێ؟ ئه‌گه‌ر ئهم زانكۆی ه نه‌توانێت له‌ڕوو ی هێز ی بڕیارو هه‌یمه‌ن ه ی حیزبێك یان بنه‌ماڵه‌یه‌كدا بوه‌ستێ ،ئایا گه‌شه‌پێدان ی مرۆی ی له‌م زانكۆی ه چاوه‌ڕوانده‌كرێت؟. دروستكردن ی بێده‌نگی دوا ی ئهو شتان ه ی باسمانكرد حه‌زده‌كه‌م بێمه‌سه‌ر الیه‌ن ی ئ��ی��داری‌‌و هه‌ند ێ شتیتر ی ن��او زانكۆ له‌الیه‌ن ه ج��ی��اوازه‌ك��ان�هوه ،ئ�هوه ی م��اوه ی ئ�ه‌م دووس��اڵ� ه من تێبینیم ك��ردووه‌و له‌م هه‌فت ه ی یه‌كه‌م ی ده‌وامدا بیستم پرۆس ه ی بێده‌نگكردن ی ده‌نگه‌كان‌و ترساندن ی خوێندكار به‌ب ێ چاوسووركرددنه‌و‌ه (به‌هێز ی ئیداریی‌‌و به‌یاسا!) په‌یڕه‌وده‌كرێت( ،هه‌رچه‌ند له‌ساڵ ی یه‌كه‌مدا به‌هۆ ی سه‌ره‌تای ی زانكۆكه‌و دڵخۆشی ی خوێندكاران به‌خوێندن ئهم ه كه‌مبوو یان هه‌ست ی پێنه‌ده‌كرا) بهاڵم له‌دوا ی ساڵ ی یه‌كه‌مه‌و‌ه ئهم بێده‌نگكردن ه به‌شێوه‌یك هه‌ی ه كه‌مامۆستاكان هه‌مان ئه‌زموون ی ناسه‌ركه‌وتووی ی ناو زانكۆكان ی تر لهو ێ په‌یڕه‌وده‌ك هنو شتێك كه‌بای هخ‌و نرخ ی نه‌بێت راوبۆچوون ی خوێندكارانه ،وه‌ك ئهوه ی له‌سه‌ره‌تا ی ئه‌مساڵدا یه‌كێك له‌مامۆستایان وت ی (مه‌سه‌ل ه ی تاقیكردنهوه ب �ه‌دوو كۆرس یان یه‌ك كۆرس ئهوه قسم خۆ ی بڕیارده‌دات ئێوه هه‌قتان نیی ه به‌سه‌رییه‌وه) وه‌ك ئهوه ی ئهوان تاقیكردنهوه ی كورسی‌‌و مێز بكه‌ن ،نه‌ك خوێندكارو ساڵ ی پاریش چهند ناره‌زاییه‌ك دروستبوو ،بهاڵم هه‌ر زوو له‌ڕێگ ه ی ده‌ستخستن ه ناو خوێندكاران‌و به‌كارهێنان ی چهند رسته‌یه‌ك (كه‌هه‌موو خوێندكارێك لێ ی تێده‌گات مه‌به‌ست ههڕهشهی ه ب ه له‌سه‌رخۆیی) بێده‌نگكردن په‌ر‌ه ی سه‌ندو په‌یڕه‌وكرا ،به‌شێك ی سه‌ركه‌وتن ی ئهم بێده‌نگكردن ه بۆ ئ �هوه ده‌گه‌ڕێت ه كه‌زانكۆ ی ئه‌هلی ی بهپێ ی سروشت ی ته‌مه‌نه‌كان كێشه‌یه‌ك ی
هه‌یه ،ئه‌ویش ئه‌وه‌ی ه ك ه له‌ڕووی ی پیشه‌ییه‌و‌ه خوێندكارێك دروستنابێت كه‌بتوانێت لهسهر مافه‌كان ی خ��ۆ ی شه‌ڕبكات ،بۆنمون ه له‌ناو خ��وێ��ن��دك��اران��دا ژم��ارهی��هك خوێندكار هه‌ن كه‌ته‌مه‌نیان ههیهو زمان ی ع�هرهب� ی ده‌زان��ن (چونك ه به‌شێك ی زۆر ی كێشه‌كان به‌هۆ ی زمان ی عه‌ره‌بییه‌و‌ه بوون لهو زانكۆیه) ئهم ژماره خوێندكاره به‌هۆ ی ته‌مه‌نیان‌و هه‌ندێجار پاراستن ی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كان نایه‌ن ه ن��او هاوكێشه‌كان، ئ�ه‌م�ه‌ش هه‌میش ه كه‌ره‌سته‌یه‌ك ه بهدهست ئیداره‌و‌ه بۆ كۆنترۆڵ‌و خه‌فه‌كردن ی ده‌نگه‌كان، ئهم ه جگ ه له‌هه‌ند ێ مامه‌ڵ ه ی ناعه‌قاڵن ی لهگهڵ خوێندكاراندا ،من خۆم گه‌واهیده‌ری ی ئه‌وه‌م ك ه له‌تاقیكردنه‌وه‌كان ی كۆرس ی یه‌كه‌م ی ئه‌مساڵدا یه‌كێك له‌مامۆستاكان ی زانكۆ ی (گه‌شه‌پێدان ی م��رۆی�ی) له‌كاتێكدا ك�ه‌ژم��ارهی�هك خوێندكار له‌به‌رخۆیانه‌و‌ه قسه‌یانده‌كرد (من ناڵێم ئهوه ب��اش �ه) ،قۆڵ ی ه�ه‌ڵ��ك��ردوو وت��ی :ك� ێ ئازای ه له‌ژێره‌و‌ه قسه‌نه‌كات‌و به‌ئاشكرا قسه‌بكات ،منیش وه‌ك ههموو خوێندكارێكیتر له‌ترس ی ئهوه ی وه‌ره‌قه‌كه‌م لێنه‌سه‌نن‌و چاره‌نووسم نه‌فه‌وتێت، نه‌موێرا قسه‌بكه‌م ،بهاڵم له‌ناخه‌و‌ه تفێكم له‌خۆم كرد .ئهم ه زانكۆ ی (گه‌شه‌پێدان ی مرۆییه؟). من ئێستاش خوێندكار ی ئهو زانكۆیه‌م ،كۆ ی الیه‌نه‌كان ی ئهو زانكۆی ه خراپ نییه ،بهاڵم ئهم زانكۆی ه وه‌ك پرۆژه‌یه‌ك كه‌ناو ی (گه‌شه‌پێدان ی مرۆییه) ئه‌گه‌ر وابڕوات (گومانم هه‌ی ه باشبێت) پاڵیداو‌ه به‌شكسته‌وه‌و پشت ی له‌سه‌ركه‌وتن هه‌ڵكردووه ،چونك ه ئهم زانكۆی ه تاك ه شتێك كه‌ده‌یانه‌وێت شانازی ی پێوه‌بكه‌ن ،توندكردن ی ئیداره‌ی ه به‌نه‌فه‌س ی توندوتیژی ی كه‌سیی‌‌و زاڵكردن ی بیروڕا ی شه‌خس ه بهسهر شته‌كاندا، له‌كاتێكدا ئهم ه له‌دووالو‌ه گرفته ،یه‌كه‌م :له‌وه‌دا گرفت ه كه‌خود ی ئهو یاسای ه ی هه‌ی ه له‌كوردستان ك �ه‌دان��راوه بۆ رێكخستن ی زانكۆكان شیاو ی گاڵته‌جاڕیی ه (یه‌ك خاڵ ی سیستم ی رێككار ی ن��او زانكۆكان ده‌ڵ��ێ��ت :ئه‌گه‌ر خوێندكارێك به(غیرعمد) ی شتێك ی زانكۆ بشكێنێت ،ده‌بێت سزابدرێت! ئهم ه یاساكه‌یه ،جا وه‌ر‌ه ئهم یاسایه! را ی شه‌خسیش ی به‌سه‌ردا زاڵبكه‌یت چهند جوان ده‌بێت؟. یه‌كێكیتر ل��هو شتان ه ی ك�ه‌ده‌م�ه‌وێ��ت باسیبكه‌م ل �ه‌م زانكۆیه‌دا ئ �هو رێ��ژ‌ه زۆره ی ده‌رنه‌چوون ی خوێندكاران ه له‌ئه‌مساڵدا به‌جۆرێك ئێم ه ی خوێندكاران ی تووش ی شۆك ك��ردووه‌و (ناڵێم ههموو خوێندكارێك شیاو ی ده‌رچوونه) ئه‌مه‌ش یه‌كێكیتر‌ه لهو هۆكاران ه ی ترساندن له‌ناو زانكۆدا كه‌زانكۆ باڵ بهوه باده‌دا كه‌ژماره‌یه‌ك ی زۆر خوێندكار ی ده‌رنه‌چووه‌و به‌مه‌ش ده‌یانه‌وێت (تۆڵ هی) ئهو قسه‌ی ه بكهنهوه له‌خوێندكاران (كه‌هیچ خوێندكارێك ل�ه‌وه‌ب�ه‌رپ��رس نییهو قس ه ی دهرهوه ی زانكۆیه) كه‌وتراو‌ه ل ه (زانكۆ ی ئه‌هلی ی هه‌ر پاره بده‌یت ده‌رده‌چیت) ،به‌ڕاست ی جێگ ه ی داخه ،زانكۆ تۆڵ ه ی قسه‌یه‌ك ك ه كهس لێ ی به‌رپرس نییه ،له‌خوێندكاران بكاته‌وه‌و ئهم قسه‌یه‌ش له‌قس ه ی مامۆستایه‌كدا له‌سه‌ره‌تا ی س��اڵ��دا ده‌رك����ه‌وت ،له‌كاتێكدا هه‌ندێك لهو مامۆستایان ه ی كه‌دانرابوون بۆ وانه‌وتنه‌و‌ه هۆكار ی سه‌ره‌كی ی ده‌رنه‌چوون ی خوێندكارانن‌و زانكۆ خۆ ی ئهوه باش ده‌زانێت‌و له‌ئه‌نجام ی ئهو راپرسیی ه ی كه‌كرا له‌كۆتای ی ساڵدا زانكۆ بۆ ی ده‌ركه‌وت كه‌ئاست ی مامۆستاكان ی چۆنن (هه‌ندێكیان سفرن) ،بۆی ه له‌وانه‌ی ه ده‌ستبه‌ردار ی هه‌ندێكیان بێت‌و پێیان بڵێت خواحافیز ،بهاڵم به‌چ ی ده‌چێت كه‌خوێندكاران باج ی ئهو مامۆستایانه‌یان داو ئه‌گه‌ر ده‌رفه‌تێكیش هه‌بێت بۆ ده‌نگ هه‌ڵبڕین ئهوه هه‌ند ێ مامۆستا ی تر هه‌ن خوێندكاران نایانه‌وێن .له‌كۆتاییشدا ده‌مه‌وێت ئاماژه به‌وه‌بده‌م كه‌قسه‌كردنم لهسهر ئهم زانكۆی ه زۆر ی ماوه‌و بهو ئومێد‌ه ی له‌داهاتوودا بتوانم زیاتربدوێم.
ئاری ئهبوبهكر
ئه‌نجامی لێكۆڵینهوه له‌كه‌یسی سه‌رده‌شت ع����وس����م����ان ب����هو پ���ه‌ل���هپ���روزك���ێ���ی���ه (هه‌ڵبه‌ت په‌له‌پروزكێ نه‌ك له‌ڕووی كاته‌وه، ب���ه‌ڵ���ك���و ل������ه‌ڕووی ن��������اوه‌ڕۆك��������هوه)، ك��ۆم��ه‌ڵ��ێ��ك وات����او مه‌دلولی به‌گوێی تاك به‌تاكی كوردستاندا دا ،ب��ه‌ش��ێ��وه‌ی��هك ك���هپ���ێ���وی���س���ت���ی ب���هه���ه‌ڵ���وێ���س���ت���ه له‌سه‌ركردن‌و تێڕامان ه�����هی�����ه ،چ��ون��ك��ه هه‌مووان ،وه‌ك بنه‌ماڵه‌ی سه‌رده‌شت رایانگه‌یاند ،چاوه‌ڕوانی سیناریۆی دروس��ت��ك��راو ب��ووی��ن ب��ۆ كه‌یسی شه‌هیدكردنی سه‌رده‌شت ،بهاڵم به‌بیری كه‌سدا نه‌هاتووه كه‌سیناریۆیه‌كی ئا به‌وشێوه تراژیدیاو كۆمیدیه ،ئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌كه‌ی ئهو لیژنه‌یه‌ی كه‌خودی سه‌رۆكی ههرێم پێكیهێناوه ،باڵوبكاته‌وه. یه‌كه‌م مه‌دلول كه‌ده‌سه‌اڵت لهڕێگهی ئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌كه‌ی سه‌رده‌شته‌وه به‌گوێماندا ده‌دات ،دابڕانی پیشه‌ی رۆژنامه‌نووسییه لهو كه‌ڵه پیاوه نه‌ترسه ،چونكه له‌ڕاگه‌یاندنه‌كانی ئیماره‌تی زه‌رددا ،به‌هیچ شێوه‌یه‌ك بۆ تهنیا جارێكیش بێت نه‌مانبیست كه‌سه‌رده‌شت به‌ڕۆژنامه‌نووس ناوبهێنن .به‌مه‌ش دهسهاڵت ده‌یه‌وێت پێمان بڵێت ،كه‌من بڕیارده‌رم له‌پیشه‌ی ئێوه ،ئهوه منم كه‌ناونیشانی پیشه‌كه‌تان دیاریده‌كه‌م ،ئه‌گه‌ر گوێڕایه‌ڵم بن ،ئهوه مه‌قامی پیشه‌كه‌تان ده‌گه‌یه‌نمه كه‌شكه‌النی فه‌له‌ك ،خۆ ئه‌گه‌ر یاخی بن له‌من (دهسهاڵت) ،ئه‌وا تهنیا ئهو پیشه‌یه‌تان ده‌خه‌مه پاڵ ،كه‌خۆم گه‌ره‌كمه .بۆیه دابڕانی پیشه‌ی رۆژنامه‌نووسی چ له‌الیه‌ن كه‌ناڵه‌كانی سهر به‌ده‌سه‌اڵته‌وه‌و چ له‌الیه‌ن لیژنه‌ی لێكۆڵینه‌كه‌وه ،ئهوه ده‌دات به‌گوێی زیندووه‌كانی كۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا ،كه الدان له‌حیزب ،یه‌كسانه به‌سڕینه‌وه‌ی پیشه‌كه‌تان. دووه‌م مه‌دلول له‌ئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌كه ،تێوه‌گالنی سه‌رده‌شته به‌گروپێكی ئیسالمی توندڕه‌و و تیرۆریستییه‌وه، كه‌ئه‌مه‌یان له‌هه‌مووی ترسناكترو به‌سوێ تره ،چونكه ئهم به‌شه‌ی سیناریۆكه ،ترسێك الی زیندووه‌كان‌و كه‌سوكاری ئهو كه‌سانه‌ی كه‌گوێڕایه‌ڵی حیزب نین ،دروستده‌كات ،كه‌ده‌شێت مه‌رگێكی پاڵه‌وانانه ،مه‌رگێك كه لهسهر كارێكی نیشتمانی‌و ره‌خنه‌گرتن بێت له‌دروستبوونه‌وه‌ی دیكتاتۆری حیزبی كوردی بگرێت ،ببێته مه‌رگێكی تراژیدایی وا ،كه‌مرۆڤ شه‌رمبكات له‌ناوهێنانی قوربانییه‌كه‌ی .به‌واتایه‌كی تر ،ئه‌گه‌ر تاكێك، رۆژنامه‌نووسێك ،نووسه‌رێك ،به‌ویستی ده‌س��ه‌اڵت‌و حیزب جواڵیه‌وه ،ئه‌وا ئه‌گه‌ر به‌كاره‌ساتی سروشتیش بمرێت ،حیزب ده‌توانێت بیكاته شه‌هیدی نیشتمانی ،خۆ ئه‌گه‌ر بێت هه‌ر هه‌مان تاك یان رۆژنامه‌نووس زیانی گه‌یاند به‌به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی حیزب وبنه‌ماڵه یا هێڵی سووری حیزبی به‌زاند ،ئه‌وا جگه له‌وه‌ی كه‌مافی ژیانی نامێنێت ،هۆكاری مردنه‌كه‌ی وا ناشیرین دهكرێت ،كه‌دواجار تاكه‌كه به‌تیرۆریست‌و ناپاك له‌قه‌ڵه‌مده‌دات. ترسناكی ئهم هه‌ڵگه‌ڕاندنه‌وه‌یه‌ی هۆكاری كوشتنی مرۆڤ تا ئهو راده‌یه‌یه ،كه‌ده‌شێت به‌یانی رۆژنامه‌نووسێكی تر له‌په‌نایه‌كا شه‌هیدبكرێت ،پاشان توهمه‌ی ئه‌خالقی‌و هه‌زاران شتی تری بخرێته‌پاڵ .چونكه دواجار ئهوه وه‌الئی حیزبه كه‌بڕیار لهسهر ئێمه‌و چاك‌و خراپی ئێمه ده‌دات ،نه‌ك تهنیا ئهو كاتانه‌ی كه له‌ژیانداین ،به‌ڵكو دوای مردنیشمان. ئه‌گه‌ر ئ �هو دوو مه‌دلوله‌ی س���ه‌ره‌وه الیه‌نی نێگه‌تیڤی ئه‌نجامی لێكۆڵینه‌وه‌كه بن له‌كه‌یسی سه‌رده‌شت ،ئه‌وا ده‌توانم رێگه به‌خۆم ب��ده‌م ،باس له‌یه‌ك مه‌دلولی پۆزه‌تیڤ بكه‌م لهو لێكۆڵینه‌وه‌یه ،ئه‌ویش ناچاركردنی ده‌سه‌اڵته به‌وه‌ی كه‌ئه‌نجامێك بداته ده‌سته‌وه‌و بێته‌گۆ لهسهر كوشتنی مرۆڤه‌كان. واتا دروستبوونی ڕای گشتی لهسهر ئیدانه‌كردنی شه‌هیدكردنی سه‌رده‌شت ،ده‌سه‌اڵتی ناچاركرد ،كه به‌هه‌رشێوه‌یه‌ك بێت بێته قسه ،ئه‌مه‌ش له‌دواجاردا پێمانده‌ڵێت ،ئه‌گه‌ر شه‌قامی كوردی جواڵ ،ئه‌گه‌ر رای گشتی هه‌بوو ،ئه‌گه‌ر ههموو هاتینه قسه ،ئه‌وا دهسهاڵت ناچارده‌بێت كه‌بكه‌وێته كار (هه‌تا ئه‌گه‌ر به‌دروستكردنی سیناریۆی داتاشراویش بێت)و خۆكۆكردنه‌وه، بۆ ئه‌وه‌ی كه‌شه‌قامی كوردی لێنه‌تۆرێت و رای گشتی زیاتر نه‌خرۆشێت. ئه‌مه‌ش له‌دواجاردا ترسێك له‌الی دهسهاڵت دروستده‌كات، كه‌ئه‌گه‌ر ئاره‌زووی كارێكی نه‌شیاویكرد ،ئه‌وا ده‌بێت چهند جار بیری لێبكاته‌وه ،بۆئهوهی كه‌شه‌قامی كوردیو رای گشتی لێنه‌وروژێت. مه‌دلوله‌كان زۆرن ،بهاڵم به‌بڕوای من ،ئه‌مانه‌ی سه‌ره‌وه، گرنگترینی ئ�هو مه‌دلوالنه ب��وون ،كه‌ده‌شێت هه‌مووالیه‌ك ئاگاداری بن ،بۆ ئ�هوهی نه‌توانرێت جارێكی تر سیناریۆی له‌وشێوه‌یه به‌سه‌رماندا تێپه‌ڕێت. hotmail.com@Arei1976
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
16میدیای جیهانی
كچه‌كه‌ی گیڤارا چاوپێكه‌وتن لهگهڵ حیزبوڵاڵی لوبنان ئه‌نجامده‌دات
18
دانوستاندنه‌كانی عێراق ،وه‌ك ئه‌نجامدانی یارییه‌ك ی خوێناوی وایه هاوكار عه‌بدوڵاڵ* وا پێده‌چێت دانوستاندن‌و بیروڕاگۆڕینه‌و‌ه بێ كۆتاییه‌كان ی ع��ێ��راق ،پێ بنێت ه ساڵی داهاتووه‌وه .بۆ ئهو الیه‌نانه ی كه‌چاوه‌ڕوان ی سه‌ركه‌وتنیان لێناكرێت مایه ی دڵخۆشی نابێت بۆیان ،ئهم دیارده‌ی ه به‌درامایه‌ك ی سایكۆلۆژی وشك‌و بێڕه‌حم ل�ه‌روو ی مێژوو ی ئهم واڵته‌و‌ه ناوزه‌نده‌كرێت. ئ��ه‌م ح���ه‌وت م��ان��گ�ه ی راب�����ردوو ی دوا ی ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن ك �ه‌ب��ۆ پێكهێنان ی حكومه‌ت به‌سه‌رچووه ،له‌ئاهه‌نگی باخچه‌یه‌ك ده‌چێت كه‌یاریزان ه سیاسییه‌كان ی لهدهرهوه ی ئاهه‌نگه‌ك ه یاریبكه‌ن ،چونك ه یاریزانه‌كان وه‌ك گالدیاتۆر ئازادكراون. بهو پێیه ی سیاسه‌ت ی نوێ ی دیموكرات ی ئه‌مریكا ئێستا له‌بارێك ی الوازدای����ه ،بۆی ه سیاسه‌تمه‌داره‌كان هه‌ستبه‌وه‌ده‌كه‌ن كه‌ئه‌م قۆناغ ه زۆر هه‌ستیاره ،له‌وانه‌ی ه له‌ده‌ستدانێك ی هه‌نوكه‌یی ببێت ه دووركه‌وتنه‌وه‌یه‌ك ی هه‌تاهه‌تایی له‌مه‌یدانه‌كه‌دا. پرسیاركردن ده‌رب��اره ی گه‌مه ی خوێناوی ه سیاسییه‌كان‌و روب �ه‌ڕووب��وون �ه‌وه‌ك��ان دژ ب ه به‌ڕێوه‌بردن ی واڵت ،یه‌كێك له‌سیاسه‌تمه‌داره‌كان ئ��هوه ی ده‌رب��ڕی��وه كه‌ئه‌م ب��ارودۆخ � ه له‌نیو‌ه گاڵته‌یه‌ك ده‌چێت ،تاك ه رێگا بۆئه‌وه ی ئهم عێراق ه ناچار به‌فه‌رمانه‌كان ی خۆت بكه‌یت ،تهنیا كوشتن ی عێراق خۆیه‌تی. بۆ ئهو الیه‌نانه ی كه‌چاوه‌ڕوان ی سه‌ركه‌وتنیان لێناكرێت ،تێگه‌یشتن ل �هو بیرۆكه‌یه ی ك ه به‌سیاسه‌ت ی بنبه‌ست ناوده‌برێت ،وات ه ناكرێت الیه‌نێك تا كۆتایی ماوه‌ك ه حكومه‌ت ی له‌ژێر ده‌ستدابێت .هه‌ر ئهم تێنه‌گه‌یشتن ه وایكردووه كه‌ره‌وشێكی ناسه‌قامگیر دروستبكات. ل �ه‌گ �ه‌ل ئ���ه‌وه‌ش وه‌ك فاكته‌رێك ب��ووه بۆ سه‌رهه‌ڵدان ی ت��رس‌و كێشه‌كان ،بۆیه‌ش م��ێ��ژوو ی بێڕه‌حم ی ئ �ه‌م واڵت�� ه پێمانده‌ڵێت كه‌بیروڕاگورینه‌وه‌و دانوستاندنه‌كان له‌وانه‌ی ه پێ بنێت ه ساڵ ی داهاتووه‌وه. ده‌رب���اره ی ئ�ه‌م ف �هزا خنكاوه ی به‌غداد، یه‌كێك له‌راوێژكارێك ی پارته‌كان پێیوای ه "متمان ه شتێك ه بوون ی نییه" ،پێشیوای ه به‌غداد ئهو شوێنه‌ی ه كه‌هه‌ر گروپێك له‌دژ ی یه‌كێك ی تر هان ی یه‌كتر ده‌ده‌ن. ئه‌گه‌ر سه‌یریبكه‌ین گشت یاریزانه‌كان ی ئهم گه‌م ه سیاسیی ه خوێناوییه ،ده‌مامكێك ی ترسیان به‌ڕووخسارییانه‌و‌ه دیاره ،كه‌ئه‌مه‌ش دهگهڕێتهوه بۆ پاشماوه ی رژێم ی سه‌دام‌و ئهو شه‌ڕ‌ه ده‌مارگیرییه ی ماوه ی چهند ساڵ ه له‌دوا ی
ئهم رژێمه‌و‌ه بوون ی هه‌یه .له‌نێوان ئهم شیعانه ی كه‌ماوه ی چه‌ندان ساڵ ه چه‌وسێنرابوونه‌وه ،زۆر له‌گروپ ه سیاسییه‌كان بڕوایانوای ه كه‌تیره‌گه‌لێك ی پاڵه‌وان ی شه‌رعین ،هه‌ربۆیه‌ش ئێستا نوێنه‌ر ی زۆرینه ی عێراق ده‌كه‌ن‌و له‌وانه‌ی ه خاوه‌ن رێگ ه دۆزه‌ره‌وه ی سه‌ره‌ك ی بن بۆ عێراق. ت����رس ل���ه‌الی���هك��� ی ت������رهوه ه���ه‌ڕه‌ش��� ه له‌سوننه‌كانیش دهك��ات ،ئهو سوننانه‌ی ك ه لهگهڵ شیعه‌كاندا دژن‌و رازی نین به‌گرتنه‌ده‌ست ی حكومه‌ت له‌الیه‌ن ئهوانهوه ،ئهم ه له‌وانه‌ی ه ببێت ه له‌مپه‌ر دروستكه‌رێك له‌به‌رده‌م سه‌ركرده‌كان‌و حستن ه ژووره‌وه ی چه‌ندانیان بۆ به‌ندیخان ه به‌هۆ ی جیاواز ی ره‌گه‌زپه‌رستییه‌وه ،هه‌روه‌ك چۆن سهركرده ی گ �هوره ی شیعه‌كان ،نور ی مالیك ی ل �ه‌دوو ساڵی راب���ردوودا پراكتیزه ی ئه‌مه ی كردبوو. له‌الیه‌ك ی تریشهوه ،كورده‌كان ی عێراقیش كارده‌كه‌ن بۆ ئهوه ی به‌شێوه‌یه‌ك ی هه‌میشه‌یی زامن ی ئ�هو گه‌ره‌نتیی ه بكه‌ن به‌رانبه‌ر ئهو سه‌ربه‌خۆیی ه رواڵ��ه‌ت��ه ی ه�هی��ان�هو جه‌خت ل�هس�هر ئ���ه‌وه‌ش دهك��هن��هوه كه‌جارێك ی تر حكومه‌ت ی به‌غداد نه‌یانكاته‌و‌ه به‌قوربانی. بهاڵم ئهوان ئێستا چیتر دڵنیانین ئاخۆ كێ ده‌بێت ه یاریده‌ده‌ر ی راسته‌قینه‌یان لهو ژینگ ه سیاسییه ی ئێستا بوون ی هه‌یه. س��ی��ك��ۆالر ی سیاسیی شیعه‌كان ئه‌یاد عه‌الوی ،كه‌قه‌واره‌كه ی زۆرینه ی كورسییه‌كان ی هه‌ڵبژاردن ی به‌هار ی رابردوو ی به‌ده‌ستهێناوه، له‌الیه‌ن بزووتنهوه ی دژه‌رۆژئ��اوای��ی متمانه ی پێكراوه ،بهاڵم نه‌وه‌ك له‌یه‌ن مالیكییه‌وه .ئهم مالیكییه ی تا ئێستا له‌الیه‌ن هیچ كه‌سێكه‌و‌ه متمانه ی ته‌واو ی پێنه‌كراوه .مه‌سعود بارزانیش كه‌سه‌ركرده ی كورده‌كانه ،متمانه ی به‌عه‌لالو ی هه‌یه ،بهاڵم به‌گشت سهركرده سوننییه‌كان نا. گشت حیزب ه ركابه‌ر‌ه شیعه‌كان ،خاوه‌ن یاده‌وه‌ر ی تاڵ‌و ناخۆشن له‌میانه ی ئهو سااڵنه ی له‌مه‌نفابوون ،كاتێ ده‌یانویست شه‌ره‌فی ئۆپۆزیسیۆن ده‌ستبخه‌ن ،كه‌چی هاوڕێیه كۆنه‌كانیان لێیان ده‌ت��رازێ �ن‌و به‌سه‌ریانه‌و‌ه هه‌ڵده‌گه‌ڕێنه‌وه ،ماوه‌یه‌كی زۆریش ه له‌ژێر وانه‌كان ی ئه‌مریكادان .بۆی ه ئه‌گه‌ر بوارێكیان بۆ بڕه‌خسێت هه‌ر ركابه‌رێك له‌هه‌وڵی تێكشكان ی ئهو ی تردا ده‌بێت .ئهو ئامڕازو هۆكارانه‌ش به‌كاردێنن كه‌وه‌ك پشتگیر ی بێت بۆ خۆیان‌و دژبێت به‌نه‌یاره‌كانیان. كهس شتی زیاتر نازانێ ده‌رباره ی ئهوه ی ئاخۆ حیزبه‌كه ی مالیكی (حیزبی دهعوه) چ ئه‌نجامێك‌و چاره‌نووسێك ده‌ستكه‌وت ی ده‌بێت. كه‌مال سه‌عدی ،ئه‌ندام ی یه‌ك له‌پارته‌كانه، له‌لێدوانه‌كان ی كۆتایی به‌هار ی ئه‌مساڵدا باسی
ل �هو پێشیلكاری‌و شه‌رمه‌زارییان ه كردبوو له‌وكاته ی كه‌ئه‌ندامان ی حیزبی دهعوه له‌ئێران ده‌ژیان ،ئاماژه‌شی به‌وه‌داو‌ه كه‌چۆن رابه‌ران ی داهاتوو ی شیعه ،ئه‌نجومه‌ن ی بااڵ ی ئیسالم ی عێراقی ،له‌الیه‌ن ئێرانه‌و‌ه پشتگیریان لێكراوه، بهاڵم ئێستا ئهم ه هه‌مان بایه‌خی نهماوه. ئ �هن��دام��ان � ی حیزبی ده‌ع���وه هه‌ستیان به‌ناخۆشی كردووه لهماوهی رابردوودا ،هه‌مان ناڕه‌زاییان ده‌ربڕیبوو دژ به‌حیزبی به‌عسی سه‌دامیش له‌رابردوودا .دیپلۆمات ه ئه‌مریكییه‌كان وه‌سفێك ی تایبه‌تیان هه‌ی ه بۆ مالیكی ،له‌هه‌ندێ له‌لیدوانه‌كانیاندا هاتووه ك ه "مالیك ی زۆر له‌ره‌وت ی پێشوو ی به‌عس ترسی الدروستبووه،
ته‌نانه‌ت ترسی دووباره‌هاتنه‌و‌ه بۆ سهر حكوم له‌ال ی سه‌ریهه‌ڵداوه". دیپلۆماته‌ك ه به‌رده‌وامده‌بێت ده‌ڵێت "مالیك ی كێبڕكێ ی ئ�ه‌وه‌ده‌ك��ات بۆ ئ �هوه ی سوننه‌كان لهگهڵ به‌عسییه‌كان‌و سه‌دامییه‌كان یه‌كنه‌گرن"، دیپلۆماته‌ك ه ئاگادار ی ئهوه ی داوه كه‌مالیك ی گومان ی له‌هه‌موو كه‌سێك هه‌یه. ئه‌مریكا هه‌وڵی ئه‌وه‌یداو‌ه هه‌ردوو سهركرده مالیكیو ع�ه‌ل�لاو ی لێكنزیكبكاته‌وه ،بهاڵم هه‌وڵه‌كانیان سه‌ركه‌وتوونه‌بووه. ه��هری��هك ل �ه‌خ��ۆب �ه‌زل��زان��ی �ن‌و ج��ی��اواز ی له‌كه‌سایه‌ت ی وایكردووه كه‌ته‌نانه‌ت په‌یوه‌ندیی ه شه‌خسییه‌كان ی نێوانانیان ژه‌ه��ری بكرێت ه
ن���اوه‌وه .ئ �هو ه �ه‌واڵن �ه‌ش ئه‌نجامێك ی نه‌بوو كه‌كۆمه‌ڵه ی سیخوڕ ی ئه‌مریك ی ئه‌نجامیدابوو. یه‌كێك له‌پشتیوانه‌كان ی مالیك ی ده‌ڵێت "كاتێ مالیك ی لهساڵی ،2007ته‌له‌فۆن بۆ عه‌لالو ی ده‌كات به‌مه‌به‌ست ی سه‌قامگیركردنه‌وه ی په‌یوه‌ندییه‌كان ی نێوانیان ،كه‌چی عه‌لالو ی به‌ئه‌نقه‌ست ته‌له‌فۆنه‌كه ی پشتگوێخستووه، كاتێ پێیانوتوو‌ه كه‌مالیك ی لهسهر هێڵه". ب��ۆ ئ �ه‌م دووره‌ی����ه ی نێوانیان عه‌لالو ی حكومه‌ت ی مالیك ی بهوه تاوانبارده‌كات كه‌هه‌ولێ ئهوه ی دابوو ئه‌ندامان ی حیزبه‌كه ی (حیزبی عێراقیه) تۆمه‌تباربكات بهوه ی كه‌ده‌ستیان ههبووه له‌كار‌ه تیرۆرستییه‌كان‌و دروستكردن ی به‌ڵگه‌ی ناڕاست بۆیان. پێشیوای ه ئه‌ندامه‌كان ی حیزبی عه‌لالوی بوونه‌ت ه مایه ی دروستكردن ی كێشهو تانوپۆ بۆ هێزه ئه‌منییه‌كان .بێگومانیش بوون ی ترس بۆ سهر حكومه‌ت مانا ی وای ه ترس لهسهر گشت تاكه‌كان دروستده‌كات. ئه‌نجومه‌ن ی شۆڕشی ئیسالم ی له‌عێراق، ك �ه‌ئ �ه‌وی��ش یه‌كێك ه ل �هپ��ارت � ه شیعه‌كان، ئه‌ندامه‌كان ی بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ده‌كه‌ن كهئهوان ترسیان هه‌ی ه له‌سه‌المه‌ت ی خۆیان ل �ه‌وه‌رز ی داهاتوو ی سیاسیان. س �ه‌رك��رده ی ئ �ه‌م پارت ه عه‌ممار حه‌كیم داوایه‌كی‌رابه‌ر ی بااڵی شۆڕشی ئێران ،ئایه‌توڵاڵ خامه‌نه‌یی ره‌تكردووه‌ته‌وه ،كاتێ داوا ی ئهوه ی لێكردبوو پشتگیر ی له‌مالیك ی بكات. ره‌تكردنه‌وه‌كه‌ش دهگهڕێتهوه بۆ ئه‌وبێ متمانه‌ییه ی ئه‌ندامان ی حیزبه‌كه ی حه‌كیم هه‌یان ه به‌رانبه‌ر به‌مالیكی .هه‌ریه‌ك له‌حه‌كیم‌و عه‌لالو ی خه‌ریك ی تاقیكردنهوه ی هاوپه‌یمانییه‌كن ،ئه‌ویش ده‌ستنیشانكردن ی جێگر ی سه‌رۆك كۆمار "عادل عه‌بدولمه‌هدی"ه ب��ۆئ�هوه ی جێگا ی مالیك ی بگرێته‌وه‌و نه‌هێڵن جارێك ی تر بگهڕێتهوه سهر حكوم. ع��ادل عه‌بدولمه‌هدی له‌مانگی ره‌مه‌زانی رابردوودا رۆڵێك ی كاریگه‌ر ی هه‌بوو له‌دیاریكردن ی كێشه‌كان ی واڵت ،پێیوای ه هه‌رچی په‌یمان هه‌یه له‌دیموكراسیدا وه‌ك ئهوه ی هه‌وڵی ئه‌وه‌یدابێ شه‌یتان دروستبكات له‌سیاسه‌تدا. خۆشبه‌ختان ه تا ئێستا نهیتوانیوه ئامانجی خۆی بپێكێت .مه‌هدی ئه‌وه‌شی وتوو‌ه "ئێم ه له‌ژێر رژێمكدا ده‌ژین پێیده‌ڵێن باوك ی سه‌دام، مام ی س �ه‌دام ،له‌شوێن ه گ �هورهو گرنگه‌كاندا یه‌كێك له‌وان سهر به‌بنه‌ماڵه ی سه‌داممه ،بۆی ه ناتوان ی پێشبین ی كارێك ی نۆرماڵ‌و هه‌ستكردن ب ه به‌رپرسیاریه‌ت ی له‌الیه‌ن ئهوانهوه بكه‌یت". له‌رۆژنامه ی لۆس ئه‌نجلۆسی ئه‌مریكییه‌و‌ه وه‌ریگراوه
پ��������ی��������اوه ن�������ه‌خ�������ۆش�������هك�������هی س�����������هر ن���ی���ل ن :ده‌یڤد شێنكه‌ر* و :شااڵو فه‌تاح حوسنی موباره‌كی سه‌رۆكی میسڕ له‌كۆتایی مانگی ئابدا كوڕه‌كه‌ی (جه‌مال موباره‌ك) ب��ۆ واش��ن��ت��ۆن هێنا ،ت��ا له‌دانیشتنه‌كانی بنیادنانی ئاشتی له‌نێوان ئیسرائیل-فه‌ڵه‌ستین ئاماده‌بێت .له‌قاهیره‌ش ،بێگومان ئهم سه‌ردانه چاوه‌ڕواننه‌كراوه‌ی خێزانی سه‌رۆك ده‌بێته‌هۆی ت��ۆخ��ك��ردن�هوهی ئ �هو ب���اوه‌ڕه‌ی كه‌موباره‌ك پالنی میراتگریی سه‌رۆكایه‌تی بۆ ئهم كۆماره عه‌ره‌بییه داڕش��ت��ووه .ئه‌مه جگه ل �هوهی نه‌خۆشیی ئهو كه‌سه‌ی 30ساڵه سه‌رۆكایه‌تی میسر ده‌كات ،پشتڕاستده‌كاته‌وه. له‌مانگی ئ��ازاری ئه‌مساڵه‌وه ،ئه‌وكاته‌ی موباره‌ك سه‌فه‌رێكی درێژی بۆ نه‌خۆشخانه‌كانی ئه‌وروپا كرد بۆ پشكنینی سه‌المه‌تی گرێیه‌كانی، راپۆرته‌كان گشت باس لهوه دهكهن كه‌سه‌رۆك نه‌خۆشیی شێرپه‌نجه‌ی په‌نكریاسی هه‌یه. فۆتۆكانی ئهم دواییه‌ی سه‌رۆك كه‌كاراكته‌رێكی به‌هێزی پیشانده‌دات ،هیچ له‌م بانگه‌شانه‌ی كه‌م نه‌كرده‌وه .سه‌ره‌ڕای چاره‌سه‌ركردنه‌كانی، خولی ئۆفیسی ئهم پیاوه ن �ه‌وه‌د سااڵنه‌یه پێده‌چێت له‌كۆتاییه‌وه نزیكبێت .نه‌مانی موباره‌ك لهسهر شانۆی سیاسی میسر كۆتایی چاخێكه ،ئه‌مه جگه له‌وه‌ی ده‌ستنیشانكه‌ری خراپترین پێگه‌و دۆخ��ی هه‌رێمی میسڕه له‌ئێستادا. پهنجا ساڵ پێش ئێستا ،له‌ژێر حوكمی سه‌رۆك جه‌مال عه‌بدولناسردا ،قاهیره یهكهمین هێزی دبلۆماسی‌‌و سه‌ربازیی بێ ركابه‌ری خۆرهه‌اڵتی ن��اوه‌ڕاس��ت ب��وو .وته‌كانی ناسر جه‌ماوه‌ری ده‌وروژان���د .سوپاكه‌ی حكومه‌ته بیانییه‌كانی له‌كارده‌خست .ئه‌مڕۆ ،میسڕ تهنیا سێبه‌ری ئ��هو میسره‌ی س �هردهم �ی ناسره كه‌ئه‌وانیدی هه‌م رێزیان ده‌گرت‌و هه‌م
لێیده‌ترسان .له‌كاتێكدا ،رووبهڕووی یهكهمین ركابه‌رێتی به‌هێز ده‌بێته‌وه له‌ناوخۆدا‌و له‌دوا ی سی س��اڵ ،قاهیره له‌سیاسه‌تیی هه‌رێمی كشاوه‌ته‌وه له‌به‌ر خاتری كێشه ناوخۆییه‌كان. نزیكه‌ی له‌هه‌موو به‌ره‌كانه‌وه ،میسر ده‌بێته هێزێكی هه‌رێمی الواز. چهند شتێكی دڵخۆشكه‌ر هه‌ن .له‌م سااڵنه‌ی دواییدا ،قاهیره ئه‌زموونی به‌رزبوونه‌وه‌ی كۆی داهاتی تاكه‌كه‌سی به‌رێژه‌ی له %7كردووه، ت�هن��ان�ه‌ت ژم���ارهی زۆر سه‌رنجڕاكێشیشی له‌كاتی ق�هی��ران�ه ئ��اب��ووری��ی�هك�هی جیهاندا تۆمارده‌كرد .بهاڵم ئهم جوڵه‌یه‌ش له‌پڕێكدا وه‌ستا .س���ه‌ره‌ڕای ئ��هوهی ده‌ركه‌وتنه‌كانی م��وب��اره‌ك له‌كۆشكی سپی ،چونكه م��اوه‌ی چه‌ندان ساڵه وه‌ك هێزێكی دبلۆماسی خاوه‌ن نفوزی خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت. دبلۆماسیه‌تی قاهیره سه‌لمێنراوه ،به‌تایبه‌ت له‌مامه‌ڵه‌كردن لهگهڵ كێشه‌ی فه‌ڵه‌ستینی
دراوسێیدا .هه‌ر بۆ نمونه به‌رپرسانی میسر دهڵێن ،ئهوان "ئیماره‌تێكی ئیسالمیان له‌غه‌ز‌ه قبوڵ نییه" .هه‌ر له‌به‌ر رێگرتنه له‌م ئه‌نجامه‌ش كه‌قاهیره ماوه‌ی سێ ساڵ هه‌وڵی رێككه‌وتن به‌ستنی رێككه‌وتنێك ده‌دا له‌نێوان ده‌سه‌اڵتی فه‌له‌ستینی‌‌و حه‌ماسدا. بهاڵم ئه‌مانه گشتیان سوودێكی زۆر كه‌میان هه‌یه .ئهم ملنه‌دانه‌ی هێزه فه‌ڵه‌ستینییه‌كان لهسااڵنی پێشوودا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك چاوه‌ڕوانكراو و وێناكراو نه‌بوو .تهنیا بیر لهساڵی 1995و رێككه‌وتننامه‌ی ئۆسلۆی دووه‌م بكه‌ینه‌وه ئه‌مه ده‌رده‌كه‌وێت .كاتێك یاسر عه‌ره‌فاتی سه‌رۆكی فه‌ڵه‌ستینیه‌كان له‌خستنه‌ڕووی نه‌خشه‌كان خۆی ده‌دزییه‌وه ،موباره‌ك قه‌ناعه‌تی پێكرد كه‌نه‌خشه‌كان بخاته‌ڕوو ،به‌فه‌رمانپێكردنی بهم رسته‌یه"،ئیمزای كه ئه‌ی سه‌گ"! مامه‌ڵه‌ی قاهیره بۆ كێشه‌ی دراوسێكه‌ی ب����اش����ووری ،وات����ه س�����ودان ك �ه‌خ �هری��ك �ه
هه‌ڵده‌وه‌شێت ،ده‌ركه‌وتووه كه‌ناكاریگه‌ره .جا له‌ئاكامی ته‌مبه‌ڵی بێت یان كشانه‌وه ،قاهیره بێده‌نگه له‌ئه‌گه‌ری دامه‌زراندنی ئیماره‌تێكی ئیسالمی له‌خه‌رتووم ،ههرچهنده حه‌زی خۆی بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی هه‌ر شتێكی لهو جۆره بۆ غ �ه‌زه دهك���رد .ههرچهنده قه‌سابخانه‌ی دارفۆر به به‌رچاویه‌و‌ه رووده‌دات ،بهاڵم میسڕ ده‌ڵێت كه‌ته‌نیا چوارهه‌زار سه‌ربازی له‌سوداندا جێگیركردووه‌و دوودڵیش دیاره ده‌رباره‌ی ئهو دابه‌شبوونه چاوه‌ڕوانكراوه‌ی لهو دراوسێیه‌ی باشووریدا رووده‌دات. بهاڵم دیارترین ئاماژه‌ی الوازبوونی پێگه‌ی هه‌رێمی میسر بریتیه له‌ده‌ستڕاگه‌یشتنی قاهیره به‌سامانی ئاو .رووباری نیل كه‌خوێنه بۆ ژیانی میسر ،نزیكه‌ی ت�ه‌واوی پێویستییه‌كانی ئهو واڵته بۆ ئاو پڕده‌كاته‌وه ،به‌پێی رێككه‌وتنی 1929ی��ش ،میسر نزیكه‌ی ل �ه%70ی سامانی نیلی به‌رده‌كه‌وێت‌و مافی ڤیتۆشی دژی هه‌ر پرۆژه‌یه‌ك كه له‌الیه‌ن ده‌وڵه‌تانی ده‌وروبه‌ری خاوه‌نی نیله‌وه ئه‌نجامبدرێت ،هه‌یه .بهاڵم به‌مدواییانه ئ�ه‌م هه‌ژموونه‌ی نیل گومانی لێده‌كرێت ،چونكه ئه‌ندامانی (ده‌ستپێشخه‌ریی س��ه‌رچ��اوه‌ی ن��ی��ل) ( )NBIداوای مافی یه‌كسانتر دهكهن. راستییه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه كه‌میسر نه‌ده‌توانێت ئه‌ندامانی ( )NBIرازیبكات ،نه‌بیانترسێنێت. بۆیه هه‌ریه‌كه له‌ئه‌سیوبیا ،ئۆگه‌ندا ،رواندا، كینیاو ته‌نزانیا به‌رده‌وامن له مشتومڕكردن ده‌رباره‌ی پێگه‌ی میسر له‌ئه‌فریقادا .له‌كاتێكدا چاوه‌ڕوانده‌كرێت دانیشتوانی میسر بۆ 100 ملیۆن به‌رزببێته‌وه تا ساڵی ،2025ره‌نگه كێشه‌ی ئ��او‌و رووب��اری نیل ببێته الوازترین خاڵی دهوڵهتی میسڕ ،ئهو واڵت �هی رۆژێك هیرۆدۆتی مێژوونووسی یۆنانی به "دیاری نیل" ناویبردووه. ب��ۆ میسر ،هیچ ی��هك له‌مانه ه�ه‌واڵ�ی
خۆش نییه .بهاڵم بۆ واشنتۆن ،كه لهساڵی 1978وه وه‌ك شه‌ریكێكی ع�هرهب�ی گرنگ پشتی پێبه‌ستووه ،الوازبوونی میسر گورزێكی دیكه‌یه كه به‌ر ئه‌ندازه‌ی ئه‌منیه‌تی هه‌رێمی الوازی ئه‌مریكا ده‌كه‌وێت .له‌ڕاستیدا ،لهگهڵ ده‌رچ��وون��ی ئ�هن��ك�هره ل��هو هاوپه‌یمانێتیه ته‌قلیدییه‌ی لهگهڵ واشنتۆن هه‌یبوو ،ههروهها لهگهڵ كه‌مبوونه‌وه‌ی نفوزی قاهیره‌دا ،ئیداره‌ی ئۆباما هیچ شه‌ریكێكی زلهێزی موسڵمانی نهماوه كه به‌هۆیه‌وه بتوانێت رووب���ه‌ڕووی ههڕهشهی تاران ببێته‌وه. ب �ه‌اڵم كاریگه‌ریی كه‌مبوونه‌وه‌ی نفوزی هه‌رێمی قاهیره تهنیا ئێران نییهو ئهو كێشه‌یه تێده‌په‌ڕێنێت .كاتێك میسر به‌هێزبوو ،هێزی قه‌ناعه‌تپێكردنی ئهو واڵته یارمه‌تی ئه‌مریكای ده‌دا كه‌سیاسه‌ته‌كانی بۆ ئارامكردنه‌وه‌ی هه‌رێمی‌‌و ئاشتی لهگهڵ ئیسرائیل له‌خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا گه‌شه‌پێبدات .ئێستا كه‌چیدی میسر ئهو رۆڵ �هی نهماوه ،قورسده‌بێت بۆ میسر زۆرێك له‌ئامانجه‌كانی له‌خۆرهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا به‌ده‌ستبهێنێت. به‌دڵنیاییه‌وه ،الوازبوونی قاهیره ،یه‌كێكه له‌زنجیره‌ی ئ�هو كێشانه‌ی كه‌به‌مدواییانه‌و ل �ه‌خ��ۆره �ه‌اڵت �ی ن���اوه‌ڕاس���ت���دا رووب�����ه‌ڕووی واشنتۆن بووهتهوه .دوایین ئاراسته‌گۆڕینی هه‌ریه‌كه له‌حكومه‌ته‌كانی توركیاو لوبنان‌و دووركه‌وتنه‌وه‌یان له‌خۆرئاوا‌و به‌هێزبوونی ب �ه‌ره‌ی ئێرانی-سوریایی ده‌بێت ببێته‌هۆی بزواندنی ئیداره‌ی ئۆباما بۆ كاركردنی جدی له‌م هه‌رێمه‌دا .گه‌ر واشنتۆن كارێكی ریشه‌یی ن�هك��ات ب��ۆ پ��ێ��چ�ه‌وان�هك��ردن�هوهی دۆخ�هك�ه، الوازبوونی میسڕ ده‌بێته نمونه‌یه‌كی دیكه بۆ كه‌مبوونه‌وه‌ی نفوزی ئه‌مریكا له‌ناوچه‌كه‌دا. *ده‌یڤد شێنكه‌ر به‌ڕێوه‌به‌ر ی پرۆگرام ی سیاسه‌ت ی عه‌ره‌بی ه له‌په‌یمانگا ی واشنتۆن بۆ كاروبار ی خۆرهه‌اڵتی نزیك.
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
جۆراوجۆر 19
ق�����ادر ج������ه‌الل :دووج�����ار ل���ه‌م���ردن گ���ه‌ڕاوم���ه‌ت���هوه موحسین یاسین هونه‌رمه‌ندی شانۆكار قادر جه‌الل كه لهساڵی 1955له‌گه‌ڕه‌كی كانێسكان ی ش��اری سلێمانی له‌دایكبووه ،پێیوایه ش��ان��ۆو ه��ون��هری ك���وردی لهسااڵنی هه‌شتاكاندا له‌ئاستێكی ب �ه‌رزدا بووه، ئ��ه‌وه‌ش ده‌ڵێت ل �ه‌درام��ای نامه‌كانی ئ��ه‌ش��ره‌ف��دا ئ��ه‌ش��ره‌ف پ��ێ��ی بوتایه سه‌ربانه‌كه‌م بۆ س��واغ ب��ده ،ده‌یكرد، ئ��اش��ك��راش��ی��دهك��ات دووج����ار ل�ه‌م��ردن نزیكبووه‌ته‌وه. ده‌س��ت��وور :سه‌ره‌تای ك��اری هونه‌ریت دهگ�ه‌ڕێ��ت�هوه بۆ ك��ه‌ی‌‌و كێ هاوكاری كردیت؟ قادر جه‌الل :له‌پۆلی سێیه‌می ناوه‌ندی ده‌ستمكرد به‌كاری هونه‌ری ،ئهو كاته هونه‌رو ئه‌ده‌ب‌و شیعرو میوزیكی كوردی گه‌شه‌ی كردبوو ،لهگهڵ كامه‌ران ره‌ئوف‌و فازیل ئه‌حمه‌دو سوركێو جه‌الل‌و دالوه‌ر ئه‌حمه‌دو قادر عه‌لی‌و به‌هادین عوسمان كارمانده‌كرد .دواتریش چوومه تیپی شانۆی پێشڕه‌وی كوردیو هونه‌رمه‌ندانی ئهو تیپه هانده‌رم بوون. ده‌س��ت��وور :بۆچی سااڵنی هه‌شتاكان به‌سه‌رده‌می زێڕینی شانۆ ناوده‌برێت؟ ق���ادر ج����ه‌الل :س��ااڵن��ی هه‌شتاكان
درێژكراوه‌ی سااڵنی حه‌فتاكانه ،ژماره‌ی هونه‌رمه‌ندان زی��ادی��ك��ردو به‌ڕۆحێكی گه‌نجانه‌وه ده‌ستیانكرد به‌كاری هونه‌ری، ه �ه‌روه‌ه��ا ه��زرو هه‌ستی نه‌ته‌وایه‌تی هونه‌رمه‌ندان لهڕێگهی هونه‌ره‌وه خه‌بات بكه‌ن. دهستوور :بۆچوونت له‌باره‌ی هونه‌ره‌وه له‌ئێستادا چییه؟ قادر ج�ه‌الل :ئێستا ئازادیی كاركردن ب��ۆ ه��ون��ه‌رم��هن��دان ه��هی��ه ،ئ �ه‌گ �هر ك �ه‌م��وك��ورت��ی��ی �هك��ی��ش ه �ه‌ب��ێ��ت ئ��ه‌وا ك�ه‌م��وك��ورت��ی��ی�هك�ه ل �هه��ون �ه‌رم �هن��دان خۆیاندایه. دهستوور :زیاتر له‌درامادا كارده‌كه‌یت، وه‌ك له‌شانۆدا ،هۆكاره‌كه‌ی چییه؟ قادر جه‌الل :شانۆ به‌دایكی هونه‌ره‌كان ده‌زانم ،بگره یه‌كه‌مجار له‌شانۆوه ده‌ستم ب�هك��ارك��رد ،شانۆ پیرۆزترین شوێنی نواندنه. ده‌س��ت��وور :ئاستی درام��ا كوردییه‌كان چۆن ده‌بینیت؟ ق��ادر ج���ه‌الل :خه‌ڵكانی زۆر دڵسۆز ه�ه‌وڵ��ی��ان��داوه درام���ای ك���وردی ب �ه‌ره‌و پێشه‌وه به‌رن ،به‌تایبه‌تی ئهو گه‌نجانه‌ی ئێستا پێگه‌یشتوون ،من پێیان گه‌شبینم‌و له‌م چهند ساڵه‌دا كاری درامای جوان كراوه.
یهكهمین كه‌ناڵی ئاسمانیی ئیسالمی له‌ئیتاڵیا په‌خشده‌كرێت
دهستوور :زیاتر به‌چ كارێك الی خه‌ڵك ناسرایت؟ ق��ادر ج��ه‌الل :س�هرهت��ا له‌شانۆگه‌ریی چه‌خماخه‌دا ناسرام ،ب �ه‌اڵم لهڕێگهی زنجیره درام��ای گ �ه‌رده‌ل��وول �هوه زیاتر ن��اس��رام .ه �ه‌روه‌ه��ا لهڕێگهی زنجیره درامای نامه‌كانی ئه‌شره‌فیشه‌وه. دهستوور :رۆڵ بینین لهسهر داوای خۆت ده‌بێت یان ده‌رهێنه‌ر؟ ق������ادر ج�������ه‌الل :ئ�����هو رۆاڵن������هی به‌رجه‌سته‌مكردووه ،زیاتر لهسهر داوای ده‌ره��ێ��ن �ه‌ره‌ك��ان ب���ووه .ئ �هو رۆاڵن��هی به‌رجه‌سته‌م كردووه ،جێگه‌ی خۆشحاڵیم ب��ووه .له‌هه‌موو رۆڵه‌كاندا سه‌ركه‌وتنم به‌ده‌ستهێناوه. دهستوور :له‌كاركردندا چی گرنگه؟ قادر ج �ه‌الل :به‌پله‌ی یه‌كه‌م سیناریۆ گرنگه ،كه له‌خزمه‌تی كولتوورو ژیانی
خه‌اڵتی ئاشتیی پێشانگه‌ی كتێبی فرانكفۆرت ده‌درێت به‌نووسه‌رێكی ئیسرائیل ی
میلله‌تدا بێت ،ه �ه‌روه‌ه��ا ده‌رهێنه‌رو پاداشتیش گرنگن بۆ كاركردن. ده‌س��ت��وور :بۆچی ق��اپ‌و قاچاخه‌كانی ماڵی ئه‌شره‌فت س��پ��ی��دهك��رده‌وه ،بۆ رایكردنی كاره‌كانت؟ قادر جه‌الل :له‌خوام ده‌ویست ئه‌شره‌ف ك��اری پێم هه‌بێت ،ئه‌گه‌ر ئه‌شره‌ف بیوتایه سه‌ربانه‌كه‌شم بۆ سواغبده، ده‌مكرد. ده‌س��ت��وور :هه‌رگیز تووشی رووداوی ناخۆش بوویت؟ ق����ادر ج�����ه‌الل :دووج������ار ل��ه‌م��ه‌رگ ن��زی��ك��ب��ووم �ه‌ت �هوه ،ج��ارێ��ك ب�هه��ۆی جگه‌ره‌كێشانه‌وه ،جارێكیش به‌هۆی رووداوی هاتوچۆوه. دهستوور :نوێترین كاری هونه‌ریت چییه؟ ق����ادر ج����ه‌الل :ل��ه‌ب��ه‌ش��ی سێیه‌می گه‌رده‌لوولدا به‌شداریده‌كه‌م.
ك�������وردێ�������ك ل������ه‌چ������هن������دان زن���ج���ی���ر‌ه درام�������ا ی ك�����هن�����داودا ب���ه‌ش���داری���دهك���ات ژه‌نیار
دهستوور پێشانگه‌ی نێوده‌وڵه‌تیی كتێب رۆژی یه‌كشه‌ممه له‌ڕێوڕه‌سمێكدا خه‌اڵتی ئاشتی دا به‌نووسه‌رێكی ئیسرائیلی. خه‌اڵتی ئه‌مساڵی پێشانگای نێوده‌وڵه‌تیی كتێب له‌فرانكفۆرت به‌داڤید گرۆسمان نووسه‌ری ئیسرائیلی به‌خشرا. ده‌سته‌ی دادوه‌رانی پێشانگه‌كه ئ��هو خ �ه‌اڵت �هی��ان دا به‌داڤید گرۆسمان ،به‌هۆی هه‌وڵه‌كانی ئ���هو ن���ووس���هره ل �هپ��ێ��ن��اوی ئاشتی ل�هن��ێ��وان ئیسرائیل‌و فه‌ڵه‌ستینییه‌كاندا. داڤ���ی���د گ��رۆس��م��ان ل �هك��ات��ی وه‌رگ��رت��ن��ی خ �ه‌اڵت �هك �ه‌دا وتی “ه��ی��وادارم ئیسرائیل بتوانێت م��ێ��ژووی��هك��ی ن���وێ ب��ۆخ��ۆی بنووسێته‌وه“. ئ���هو ن���ووس���هره 56س��اڵ�هی ئیسرائیل یه‌كێك له‌چاالكوانانی بزووتنه‌وه‌ی ئاشتی له‌ئیسرائیل‌و بڕوای به‌دامه‌زراندنی دوو واڵت‌و دوو حكومه‌تی س�ه‌رب�ه‌خ��ۆی ئیسرائیل‌و فه‌ڵه‌ستینه. كوڕێكی گرۆسمان له‌جه‌نگه‌كانی ب��اش��ووری لوبنان به‌ده‌ستی حیزبوڵاڵی لوبنانی ك��وژرا، ب���ه‌اڵم گ��رۆس��م �ان رای��گ�هی��ان��د له‌دڵه‌وه ئاواته‌خوازه كۆتایی به‌تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌‌و سه‌ركوتكردن بێت‌و گه‌النی ناوچه‌كه به‌ئاشتی‌و ئارامی ژیان به‌سه‌ربه‌رن.
ته‌رازوو
( 23ئه‌یلول 22 -ت .یه‌که‌م)
ئه‌گه‌ر لهگهڵ كه‌سێكی نزیكتدا له‌بۆچوونه‌كانتاندا جیاوازییه‌ك هه‌یه ،ئه‌وا ئهم هه‌فته‌یه زۆر لهباره ی بۆ تێگه‌یشتن له‌یه‌كتری .سازدان ی ه �هر گفتوگۆیه‌ك بۆ قایلكردن به‌رانبه‌ر به‌سوودی تۆ ده‌شكێته‌وه.
دوپشک
( 23ت .یه‌که‌م 21 -ت .دووه‌م)
هه‌سته‌كانت كه‌مێك دڵه‌ڕاوكێت له‌ال دروستده‌كه‌ن ،هه‌ر له‌به‌رئه‌وه‌ش ه ی ل����ه‌ده‌وروب����ه‌رت چی ك��هن��ازان�� ی ده‌گوزه‌رێ .ههوڵبده به‌ته‌رخانكردن كات ،ئهوه له‌كۆڵ خۆت بكه‌یته‌وه. ئاگاداری نهێنییه‌كانت به.
که‌وان
( 22ت .دووم 20 -ک .یه‌که‌م)
ی هه‌ندێك جار شته‌كان زۆر له‌ڕاده خۆیان بچوكترده‌كه‌یته‌وه ،به‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ر ره‌خنه‌یه‌كت ئاڕاسته بكرێت. ئ��ه‌م ههفتهی ه زۆر هه‌ستیاریت به‌رانبه‌ر به‌ڕه‌خنه‌كان ،ك ه له‌شتێكت یان كه‌سێكت ده‌گیرێن‌و ههوڵبده هه‌ڵنه‌چیت.
گیسک
دهستوور راوێ�����ژك�����اری ك �ه‌م��ای �ه‌ت��ی��ی � ه ئیسالمییه‌كانی ئیتاڵیا بۆ كاروباری ی راگه‌یاندن ئاشكرایكرد له‌چه‌ند مانگ ی ئاسمانیی ئیسالمی داهاتوودا كه‌ناڵێك له‌ئیتاڵیاوه په‌خشده‌كرێت. حه‌مز‌ه ری��ك��اردۆ به‌ئاژانسی هه‌واڵی ئ��اك��ی��ی راگ �هی��ان��د م��اوه‌ی �هك��ی زۆره له‌هه‌وڵی دامه‌زراندنی ئهو كه‌ناڵه‌دان‌و ت �هن��ان �ه‌ت شوێنیشیان ب��ۆ ستۆدیۆ ده‌ستنیشانكردووه. ری���ك���اردۆ وت���ی ب �ه‌رن��ام �هك��ان��ی ئ �هو كه‌ناڵ ه ل �ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی ب��ی��روب��اوه‌ڕ‌ه ئیسالمییه‌كانه‌‌و كه‌ناڵێكی مه‌زهه‌بی ده‌بێت. ی چه‌ندان نامه‌ی ئاگاداركردنه‌و‌ه وتیش بۆ ن��اوه‌ن��ده ئیسالمییه‌كانی ئیتاڵیا ی نێراوه ،تا ئه‌وانیش رای خۆیان لهباره ی ئهو كه‌ناڵه‌و‌ه رابگه‌یه‌نن. كردنهوه
مه‌ریوان ساڵه‌یی الوێكی ك��ورده‌و له‌بواری نمایشی جلوبه‌رگ‌و ریكالمكردن‌و راگه‌یاندندا ك��ارده‌ك��ات ،ب��ڕی��اری��داوه له‌چه‌ند زنجیره درامایه‌كی كه‌نداوی عه‌ره‌بیدا به‌شداریبكات‌و ههروهها ئه‌لبومێكی گۆرانی بهزمانی كوردیو عه‌ره‌بی باڵوده‌كاته‌وه. م��هری��وان ساڵه‌یی هه‌ڵگری ره‌گ�ه‌زن��ام�هی هۆڵه‌ندییه‌و له‌شاری دوب��هی نیشته‌جێیه، ماوه‌ی 20ساڵه لهگهڵ خێزانه‌كه‌یدا كوردستانی به‌جێهێشتووه. له‌دوای ته‌مه‌نی یانزه ساڵییه‌وه له‌راگه‌یاندن‌و ریكالمكردن‌و نمایشی جلوبه‌رگدا كاریكردووه. ساڵه‌یی ئاشكرایكرد داوایان لێكردووه وه‌ك ئه‌كته‌ر به‌شداری له‌چه‌ند زنجیره درامایه‌كی واڵت��ان �ی ك��هن��داودا ب��ك��ات ،بڕیاریشیداوه به‌شداریبكات. وتیشی سه‌رقاڵی ئاماده‌كارییه بۆ تۆماركردنی ئه‌لبومێكی گۆرانی به‌هه‌ردوو زمانی كوردیو عه‌ره‌بی. مه‌ریوان ساڵه‌یی ههروهها كتێبێك بهزمانی ئینگلیزی له‌باره‌ی ناوچه‌كانی كوردستانه‌وه باڵوده‌كاته‌وه.
گوڵه‌كانی كهركوك له‌ئیتاڵیایه ژه‌نیار فیلمی سینه‌مایی گوڵه‌كانی كهركوك له‌ده‌رهێنانی ده‌رهێنه‌ری ك��ورد فریبۆرز كامكاری‌و به‌رهه‌می واڵتی ئیتاڵیا‌و سویسراو هه‌رێمی كوردستان ،به‌شداریی له‌فێستیڤاڵی نێوده‌وڵه‌تیی رۆم��ا دهك��ات‌و ل �ه 90هۆڵی سینه‌مایی ئیتاڵیا نمایشده‌كرێت.
فیكری ب �ه‌ڕۆژی خاوه‌نی كۆمپانیای ڤیژل ك �هی له‌لێدوانێكیدا ب��ۆ ده‌س��ت��وور وتی ی رۆما ی نێوده‌وڵه‌ت “فیلمه‌ك ه له‌فێستیڤاڵ به‌شداریده‌كات ،ك ه له28ی ئهم مانگ ه تا ی مانگی داهاتوو به‌ڕێوه‌ده‌چێت. 5 گوڵه‌كانی ك�ه‌رك��وك ب��اس له‌چیرۆكێكی خۆشه‌ویستیی كوردێك دهك��ات لهسااڵنی ی ی سه‌ده‌ی بیسته‌م ،له‌سه‌رده‌م هه‌شتاكان ی كورددا. ئه‌نفالكردنی گه‌ل
سه‌تڵ
( 21ک .یه‌که‌م 19 -ک .دووه‌م)
( 20ک .دووه‌م 17 -شوبات)
م���اوه‌ی داه��ات��وو زۆر ل �ه‌ب��اره بۆ ی باش ی ئه‌نجام به‌ده‌ستهێنان له‌هه‌ردوو ژیانی تایبه‌ت‌و گشتیدا. ههوڵبده كه‌مێك بچیت ه ده‌ره‌ره‌وه‌‌و به‌رده‌وام له‌ماڵه‌و‌ه نه‌بیت .له‌وانه‌ی ه ی باش له‌چوونه ده‌ره‌وه‌تدا كه‌سێك بناسیت.
ده‌م�ه‌ق��اڵ�هی�هك�ی بچوك له‌نێوان ت����ۆو ه���اوڕێ���ی���هك���ی ن��زی��ك��ت��دا ی رووده‌دات ،ئ���ه‌وه‌ش له‌ئه‌نجام ی ل�ه‌وت�ه لێكتێنه‌گه‌یشتنه‌وه‌ی ه ی��هك��ێ��ك��ت��ان .ب�����ه‌اڵم ه�����ه‌رزوو ی چ��اره‌س��ه‌رده‌ب��ێ��ت .هه‌فته‌یه‌ك ی جوان ده‌بێت خۆش‌و پڕ یادگاری له‌ژیانی تایبه‌تتدا.
نه‌هه‌نگ
( 18شوبات 20 -ئازار)
ی ئه‌رێنییان هه‌ساره‌كان كاریگه‌ر له‌سه‌رت ده‌بێت ئهم ماوه‌یه .هه‌ر ی ئه‌مه‌شه واده‌ك��ات په‌یوه‌ندییه‌ك ی زۆر ت��ون��دوت��ۆڵ س����ۆزداری���� به‌خۆشه‌یسته‌كه‌ته‌وه بتبه‌ستێته‌وه. بۆی ه حه‌زده‌كه‌یت به‌رده‌وام له‌گه‌ڵیدا بیت.
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
18جۆراوجۆر
ش������ازاده‌ی������هك������ ی ب����ه‌ح����ره‌ی����ن����ی ،ع����اش����ق���� ی س����ه‌رب����ازێ����ك���� ی ئ����ه‌م����ری����ك���� ی ده‌ب����ێ����ت دهستوور شازاده‌یه‌كی به‌حره‌ینی به‌ناوی مریه‌م ئال خه‌لیفه په‌یوه‌ندیی خۆشه‌ویستی لهگهڵ سه‌ربازێكی ئه‌مریكی ده‌به‌ستێت‌و بۆ پێكهێنانی ژیانی هاوسه‌ری لهگهڵ ئهو سه‌ربازه‌دا هه‌ڵدێت بۆ ئه‌مریكا. چیرۆكی خۆشه‌ویستیی ئهو كچ‌و كوڕه بۆ سێ مانگ له‌مه‌وپێش دهگهڕێتهوه. رووداوه‌ك �ه به‌مشێوه‌یه‌یه كه‌مریه‌م ئال خه‌لیفه كچه ش��ازاده 18سااڵنه‌كه‌ی به‌حره‌ین به‌ڕێكه‌وت له‌واڵتی به‌حره‌ین لهگهڵ سه‌ربازێكی ئه‌مریكی به‌ناوی گیسن جانسۆن ئاشناده‌بێت‌و دوات��ر په‌یوه‌ندیی خۆشه‌ویستی له‌نێوانیاندا دروستده‌بێت. شازاده‌ی به‌حره‌ینی ده‌زانێت ناتوانێت
به‌هۆی نه‌ریته‌كانی كۆمه‌ڵگه‌كه‌یه‌وه لهگهڵ ئهو سه‌ربازه ژیانی هاوسه‌ری پێكبێنێت ،لهبهرئهوه پالنی هه‌ڵهاتن بۆ ئه‌مریكا داده‌ڕێژن. شازاده مریه‌م ئال خه‌لیفه به‌به‌ڵگه‌نامه‌ی ساخته‌‌و به‌پۆشینی جلی سه‌ربازیی هێزه‌كانی مارێنز ل �ه‌گ �ه‌ڵ س �ه‌رب��ازه ئه‌مریكییه‌كه هه‌ڵدێن بۆ ئه‌مریكا‌و كاتێك ده‌گاته فڕۆكه‌خانه‌ی شیكاگۆ به‌ڵگه‌نامه س��اخ��ت�هك��ان�هی ل��ه‌الی��هن پۆلیسه‌وه ئاشكراده‌بێت‌و به‌ناچار داوای مافی په‌نابه‌ریی سیاسی له‌ئه‌مه‌ریكا ده‌كات. ل����ه‌دوای ئ��اش��ك��راب��وون��ی رووداوه‌ك�����ه حكومه‌تی به‌حره‌ین فشاری خسته‌سه‌ر ئه‌مریكا‌و داوای ته‌سلیمكردنه‌وه‌ی شازاده‌ی كرد. ه��ه‌رچ��هن��ده ح��ك��وم �ه‌ت��ی ئ�ه‌م�هری��ك��ا ل��هس��هرهت��ادا ب��هو داوای����ه رازی��ب��وو،
بهاڵم دوات��ر دادگ��ای بااڵی كۆچبه‌رانی سانتیاگۆی ئه‌مریكا ئ��هو داوای���هی ره‌ت��ك��ردهوهو رایگه‌یاند گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ به‌حره‌ین ده‌توانێت مه‌ترسیی گیانی بۆ كچه‌كه دروستبكات. له‌به‌رانبه‌ردا باڵیۆزی به‌حره‌ین له‌ئه‌مریكا رای��گ�هی��ان��د بنه‌ماڵه‌ی ده‌س��ه‌اڵت��داری ب �ه‌ح��ره‌ی��ن كچه‌كه‌یان خ��ۆش��ده‌وێ �ت‌و هیچی به‌رانبه‌ر ناكه‌ن ،بهاڵم ئه‌مریكا به‌هۆی فه‌رمانی دادگ���اوه رازینه‌بوو به‌گه‌ڕاندنه‌وه‌ی مریه‌م ئال خه‌لیفه بۆ به‌حره‌ین. ئێستا شازاده مریه‌م ئال خه‌لیفه‌‌و گیسن جانسۆن ژیانی هاوسه‌رییان پێكهێناوه‌‌و پێكه‌وه ژیان به‌سه‌رده‌به‌ن. گیسن جانسۆن چهند ساڵێك سه‌رباز ب��ووه ل�هری��زه‌ك��ان��ی س��وپ��ای ئه‌مریكا له‌عێراق.
بهم زووان �ه خالید ره‌شید دوو ئ �ه‌ل��ب��وم � ی گ���ۆران���یو میوزیك باڵوده‌كاته‌وه
كچه‌كه‌ی گیڤارا چاوپێكه‌وتن لهگهڵ حیزبوڵاڵی لوبنان ئه‌نجامده‌دات
موحسین یاسین
دهستوور ئه‌لیدا گیڤارا كچی گیڤارای شۆڕشگێڕی ناسراوی جیهان یه‌كشه‌ممه‌ی رابردوو له‌سه‌ردانێكدا گه‌یشته باشووری لوبنان‌و ل �ه‌گ �ه‌ڵ به‌رپرسانی ب��ااڵی حیزبوڵاڵی لوبنان كۆبووه‌وه. ئاژانسی هه‌واڵی فه‌ڕه‌نسا باڵویكرده‌وه ئه‌لیدا گیڤارا له‌باشووری لوبنان تابلۆیه‌كی پێدراوه كه‌تایبه‌ته به‌بیره‌وه‌رییه‌كانی گیڤارای باوكی‌و عیماد موغنیه كه یه‌كێك له‌ڕابه‌ره كوژراوه‌كانی حیزبوڵاڵ. ئه‌لیدا گیڤارا له‌كۆبوونه‌وه‌ی به‌رپرسانی حیزبوڵاڵدا وتوویه‌تی “من عه‌ره‌ب نیم ،بهاڵم ڕێز له‌ژیانی مرۆڤه‌كان ده‌گرم‌و له‌لوبنانیشدا هه‌ست به‌بوونی باوكم ده‌كه‌م”.
هونه‌رمه‌ند خالید رهش��ی��د ئاشكرایكرد بهم زووانه دوو ئه‌لبومی میوزیك‌و گۆرانی باڵوده‌كاته‌وه. خالید ره‌شید له‌لێدوانێكدا بهدهستووری وت كاره‌كانی ئه‌لبومه نوێكه‌ی ته‌واوبووه‌‌و بهم زووان �ه باڵوده‌بێته‌وه، كه‌نۆ گۆرانی تێدایه. وتیشی زۆرینه‌ی ئاوازی گ��ۆران��ی��ی��هك��ان خ��ۆی دایناوه. خالید ره‌شید ئاماژه‌ی ب����ه‌وه‌دا ئه‌لبومێكی م����ی����وزی����ك����ی����ش باڵوده‌كاته‌وه.
ئه‌فغانستان :ده‌ستدرێژیی سێكسی ده‌كرێته سهر ژنه سه‌ربازه كه‌نه‌دییه‌كان دهستوور باڵوبوونه‌وه‌ی نامه‌كانی یه‌كێك له‌سه‌ربازه ژنه‌كانی سوپای كه‌نه‌دا ،ئه‌نجامدانی ده‌ستدرێژیی سێكسی بۆ سهر ژنانی سه‌رباز له‌كه‌مپه‌كانی سوپای كه‌نه‌دا له‌ئه‌فغانستان ئاشكراكرد. رۆژنامه‌ی ناشناڵ پۆست باڵویكرده‌وه نیكۆال گۆدارد كه لهساڵی 2006وه‌ك یهكهمین ژنی سوپای كه‌نه‌دا له‌ئه‌فغانستاندا كوژرا ،پێش كوژرانی ،چه‌ندان نامه‌ی بۆ هاوسه‌ره‌كه‌ی ناردووه‌‌و له‌نامه‌كاندا باسی له‌وه‌كردووه كه تهنیا له‌هه‌فته‌ی یه‌كه‌می گه‌یشتنی بهو كه‌مپه سه‌ربازییه، شهش جار ده‌ستدرێژیی سێكسی كراوه‌ته سهر ژنانی سه‌رباز‌و ته‌نانه‌ت ژنان له‌شه‌ودا ناوێرن به‌ته‌نیا له‌ده‌ره‌وه‌ی ژووره‌كانیان پیاسه بكه‌ن. نیكۆال له‌نامه‌یه‌كدا نووسیویه‌تی له‌بارودۆخه‌كه زۆر نیگه‌ران‌و توڕه‌یه. به‌پێی ڕاپۆرته‌كه‌ی ناشناڵ پۆست ڕۆژنامه‌نووسێك به‌ناوی ڤالێری فۆرتنی به‌سوودوه‌رگرتن له‌نامه‌كانی نیكۆال كتێبێكی به‌ناوی “ژیان‌و مه‌رگی نیكۆال”وه نووسیوه. الی خۆیانه‌وه به‌رپرسانی سوپای كه‌نه‌دا تائێستا هیچ ڕوونكردنه‌وه یان وه‌اڵمێكیان له‌وباره‌یه‌وه رانه‌گه‌یاندووه.
كاوڕ
( 21مارس 20 -نیسان)
ئاگاداری ته‌ندروستیت به ،له‌وانه‌ی ه ئهم ماوه‌یه كه‌مێك نه‌خۆشبیت. ئه‌وه‌نده‌ی ده‌توانیت خۆت دووربگر‌ه ل �هه �هر هه‌ڵچوونێك .زۆر خۆت ی ماندوومه‌كه‌‌و كاروباره‌كانت له‌كات خۆیدا ئه‌نجامبده.
گا
( 21نیسان 20 -ئایار)
ئ�ه‌گ�هری سه‌ركه‌وتنت زۆره له‌م هه‌فته‌یه‌دا به‌تایبه‌تی‌‌و له‌م مانگه‌دا ی له‌بواره‌كانی په‌یوه‌ست به‌گشت به‌بازرگانی‌‌و كڕین‌و فرۆشتنه‌وه. ی ه �هس��اره‌ك��ان به‌جۆرێكن ره‌وت��� هه‌ست به‌بێزاری‌‌و نه‌خۆشی ناكه‌یت.
كۆنترین كتێبی ته‌ورات ده‌دۆزرێته‌و‌ه دهستوور ك��ۆن��ت��ری��ن كتێبی ت �ه‌ورات � ی ج��ول��هك��هك��ان ل���ه‌ش���اری ق���ودس دۆزرایه‌وه‌‌و به‌پێی وته‌ی شاره‌زایان‌و پیاوانی ئاینیی جوله‌كه ئهو ته‌وراته بۆ سه‌ده‌ی دووه‌می زاینی دهگهڕێتهوه. رۆژن���ام���هی ن���هه���اری ج �ه‌زائ��ی��ری باڵویكرده‌وه ئهو ته‌وراته بهزمانی عیبری نووسراوه‌‌و له‌ناو ئایه‌ته‌كانی ئهو په‌رتووكه پیرۆزه‌دا ،پێغه‌مبه‌ری موسڵمانان وه‌ك ڕزگاركه‌ری كۆتایی ناوی هاتووه. پیاوانی ئاینیی جوله‌كه باسیان ل��ه‌وه‌ش ك��ردووه خوێندنه‌وه‌ی ئهو كتێبه ئ��اش��ك��رای��دهك��ات كۆمه‌ڵێك ده‌ستكاری له‌ئاینیی جوله‌كه‌دا كراوه‌‌و به‌شێك ل �ه‌دروش��م �ه ئاینییه‌كانی جوله‌كه ،كه‌ئێستا باوه ،لهو كتێبه‌دا بوونی نییه.
به‌لگراد :له‌فێستیڤاڵی هاوڕه‌گه‌زبازیدا 45كهس بریندارده‌بن
دهستوور پێكدادانی نێوان نه‌یارانی ه��اوڕه‌گ�ه‌زب��ازی‌‌و پۆلیسی سڕبستان له‌شاری به‌لگراد برینداربوونی 45كهسی لێكه‌وته‌وه. تۆڕ ی هه‌واڵی بی بی سی باڵویكرده‌وه له‌كاتێكدا هاوڕه‌گه‌زبازان سه‌رگه‌رمی ئه‌نجامدان ی فێستیڤاڵێكی تایبه‌ت به‌خۆیان بوون، خۆپیشانده‌رانی نه‌یاری هاوڕه‌گه‌زبازان هێرشیانكرد‌ه سهر باره‌گا ی حیزبی دیموكراتی ئهو واڵته‌‌و له‌ئه‌نجامی پێكدادانی پۆلیس‌و خۆپیشانده‌راندا ئهو باره‌گایه سوتێنرا‌و 45كه‌سیش برینداربوون. ب �هه �ه‌زاران پۆلیس ن��اوه‌ن��دی ش��اری به‌لگرادیان گ�ه‌م��ارۆدا‌و ڕێگه‌یانگرت له‌نزیكبوونه‌وه‌ی خۆپیشانده‌ران له‌شوێنی ئه‌نجامدانی فێستیڤاڵه‌كه. لهساڵی 2001هوه ئ �هوه یه‌كه‌مینجاره هاوڕه‌گه‌زبازه‌كان ی سڕبیا فێستیڤاڵی تایبه‌ت به‌خۆیان ئه‌نجامده‌ده‌ن‌و لهساڵی 2001یشدا پێكدادانی توند له‌كاتی به‌ڕێوه‌چوونی فێستیڤاڵ ی هاوڕه‌گه‌زبازه‌كاندا روویدا. نه‌یارانی هاوڕه‌گه‌زباز ی له‌سڕبستان لهو بڕوایه‌دان ئهو ره‌فتار‌ه دژی ئاینی خه‌ڵك‌و بنه‌ما خێزانییه‌كانی ئهو واڵته‌یه. هاوڕه‌گه‌زبازی له‌زۆربه‌ی واڵتانی ئه‌وروپی‌و ئه‌مریكادا ئازاده‌‌و ته‌نانه‌ت له‌هه‌ندێك واڵت گرێبه‌ستی هاوسه‌ری به‌شێوه‌ی فه‌رمی له‌نێوان هاوڕه‌گه‌زه‌كاندا ده‌به‌سترێت.
دووانه
( 21ئایار 20 -حوزه‌یران)
وا باشتره لهماوهی ئهم هه‌فته‌یه‌دا ی پاره خه‌رجنه‌كه‌یت ،لهبهرئهوه ب���ه‌ت���ه‌واوه‌ت���ی ن��ات��وان��ی ب��ڕی��ار لهسهر ئ�هوه بده‌یت كه‌پێویستت ی بیر به‌كڕینی چی ده‌بێت .به‌باش له‌ئامانجه‌كانت ب��ك�ه‌ره‌وه‌‌و بێپالن هیچ كارێك مه‌كه.
قرژاڵ
( 21حوزه‌یران 22 -ته‌موز)
ئ��ه‌گ��هر ه �هس��ت ب��ه نادڵنیایی ل �ه‌ب��ارهی جه‌سته‌ته‌وه ده‌كه‌یت، ئه‌وا ئهو هه‌ستانه‌ت ئهم ههفتهی ه ده‌ڕه‌ونه‌وه .كه‌سێك لێت تێده‌گات‌و بۆچوونه‌كانت ده‌نرخێنێ .ئه‌مه‌ش كاریگه‌ری له‌سه‌رت ده‌ب�ێ‌و بڕوات به‌خۆت زیادده‌كات.
شێر
( 23ته‌موز 22 -ئاب)
ه�ه‌وڵ��م�ه‌ده ئ �ه‌م م��اوه‌ی � ه به‌ته‌نیا پالن بۆ ژیانت دابنێیت ،پێویستت به‌كه‌سێكه ه��اوك��اری��ت ب��ك��ات‌و به‌شداربێت له‌گه‌ڵتدا .شتێك ئاماد‌ه ی كه‌سێك بك ه بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه كه یه‌كه‌مجارت ه ده‌یناسیت.
فه‌ریک
( 23ئاب 22 -ئه‌یلول)
ی ك��هس��ێ��ك��ی ن��زی��ك��ت ك��ێ��ش � ه ی ت �هن��دروس��ت �ی ه �هی��هو پێویست به‌هاوكاریی ت��ۆی�ه .ئ �ه‌م ماوه‌ی ه ی زۆر گ��ون��ج��اوه ب��ۆ پ�ه‌ره‌پ��ێ��دان� ی الیه‌نی سۆزداریت .هاوڕێیه‌تییه‌ك كورتخایه‌ن كاریگه‌ری زۆر باشت لهسهر به‌جێده‌هێڵێ.
دهستوور ،ژماره ( ،)53چوارشه‌ممه2010/10/13 ،
ی پێنجه‌م ـ به‌رامبه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پهروهرده 0533184771 ی میران ـ نهۆم ی سالم ،ته‌الر ی كوردستان ،سلێمانی ـ شاڕێ ههرێم
ی سول ی تێلیگراف خاوه‌نی ئیمتیاز :كۆمپانیا
سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن :ئیدریس عومه‌ر info@destur.net - 0533187811
i n f o @ d e s t u r. n e t
جێگری سه‌رنووسه‌ر :وریا حه‌مه‌تاهیر سکرتێری نووسین :شۆڕش خالید بهڕێوهبهری هونه‌ریی :لوقمان عومه‌ر
ساڵیادی 226مین ساڵه‌ی دروستكردنی شاری سلێمانی ،رۆژنامه‌ی دهستوور بهو بۆنه‌یه‌و‌ه وێنه‌ی شێته‌كانی سلێمانی باڵوده‌كاته‌وه ،كه‌هه‌میش ه دنیایان جوانتر بینیوه‌و به‌ده‌م ژیانه‌وه پێكه‌نیون ،ئهوان به‌شێكی گرنگی رابردوو و ئێستای ئهو شاره‌ن.