4 8ج هژنتان پیرۆزبێت سێشه‌ممه
2010/9/7 ( )20الپه‌ڕ‌ه نرخ ( )1000دیناره رۆژنامه‌یه‌کی سياسى گشتییه ،هه‌فتانه کۆمپانیای سولى تێلیگراف ده‌ریده‌کات
w w w. d e s t u r. n e t
پارتی :یان یاسایه‌كی نوێ ،یان ههمواركردنهوه سامان فه‌وزی :توندكردنی سزاكان ،تاوانه‌كانی رۆژنامه‌نووسی كهمناكاتهوه ده‌ستوور ئه‌ندامێكی مهكتهبی سیاسیی پارتی رایگه‌یاند حیزبه‌كه‌ی ده‌یه‌وێت یاسای رۆژنامهگهری ههمواربكرێتهوه، یان یاسایه‌كی نوێ ده‌ربكرێت ،ده‌ڵێت به‌رده‌وامیشده‌بن له‌تۆماركردنی داوای یاسایی لهسهر رۆژنامه‌كان ،پسپۆڕێكی یاسای رۆژنامه‌گه‌ریش ده‌ڵێت ،نابێت ههمواركردنهوهی یاسای رۆژنامهگهری له‌پێناو توندكردنی سزاكاندا بێت. محه‌مه‌دی مه‌ال قادر ئهندامی مهكتهبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان له‌لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامه‌ی ده‌ستوور، ئاشكرایكرد كهپارتی ده‌یه‌وێت یاسای رۆژنامه‌گه‌ریی كوردی ههمواربكرێتهوه، یان یاسایه‌كی نوێ جێگه‌ی ئهو یاسایه بگرێته‌وه. له‌كاتێكدا دوو هه‌فته له‌مه‌وبه‌ر نێچیرڤان ب��ارزان��ی له‌چاوپێكه‌وتنێكی رۆژنامه‌ی ئاوێنه‌دا له‌ژماره ()238دا رایگه‌یاند پارتی پاشه‌كشه‌ی لهیاسای رۆژنامهگهری ن�هك��ردووهو ده‌ڵێت “بێ هیچ گومانێك پ��ارت��ی بهنیاز نییه پاشهكشهبكات لهیاسای رۆژنامهگهری”. محه‌مه‌د م �ه‌ال ق��ادر وت��ی “ده‌مانه‌وێت ی��اس��ای �هك �ی ن���وێ داب��ن��رێ��ت ،له‌یاسا نوێیه‌كه‌دا مافی رۆژنامه‌نووسان‌و مافی خه‌ڵكیش ره‌چاوبكرێت ،چونكه ئێمه پێمانوایه یاساكه‌ی ئێستا ن��ات�هواوه، هه‌ندێك مه‌سائیل باس نهكراوه ،بۆیه ده‌بێت یاسایه‌كی ت��ه‌واو دابنرێت بۆ رۆژنامه‌نووسان‌و ئسوڵی خۆی ههبێت”. ئ���ه‌وه‌ش���ی وت “ده‌ب���ێ���ت ئ�����ازادی بۆ رۆژنامه‌نووسان‌و بۆ خه‌ڵكیش ههبێت، نابێت ئ��ازادی تهنیا بۆ رۆژنامهنووسان هه‌بێت‌و بهئارهزووی خۆی كاربكات”.
له‌الیه‌كی ترهوه له‌چاوپێكه‌وتنێكیدا لهگهڵ رۆژنامه‌ی ده‌ستوور ،د .سامان فه‌وزی پسپۆڕی یاسای رۆژنامه‌گه‌ری‌و ئهندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق بڕوای وایه توندكردنی سزاكان لهیاسای رێكخستنی ك���اری رۆژن��ام��هوان��ی��دا ،ت��اوان �هك��ان �ی رۆژنامه‌وانی كه‌مناكاته‌وه‌و رۆژنامه‌وانیش
لهو فه‌وزایه ده‌رناكات كه‌تێی كه‌وتووه. د .سامان ئ��ام��اژه ب �هو نیه‌ته دهك��ات كه‌ده‌یه‌وێت م��ه‌ودای ئ��ازادی راده‌بڕین ته‌سكبكاته‌وه ،وتی “پێدهچێت ئێستا رۆحیه‌تیه‌ك ههبێت ،الیه‌نگری ئه‌وه‌بن كه‌مێك ب�هرهو توندتركردن‌و داخستنی ده‌رگاو په‌نجه‌ره‌كانی سه‌ر ئازادی بن”.
م��ح��هم��هدی م���ه‌ال ق����ادر رای��گ �هی��ان��د كه‌تۆماركردنی داوا یاساییه‌كان بڕیار ی حیزبه ،ده‌ڵ��ێ��ت ه �هر سه‌رپێچییه‌كی یاسایی بكرێت ،پارتی داوا تۆمارده‌كات، وت �ی “ن��ازان��ی��ن ئ �هو داوا یاساییانه‌ی ل��ه‌دژی رۆژنامه‌كان تۆمارمانكردوون، گ�هی��ش��ت��وون�هت�ه ك���وێ؟ چ��ون��ك�ه ئ�هو
ی ههیهو دۆسییه‌یانه پ��ارێ��زه‌ری خ��ۆ به‌دواداچوونی بۆ ده‌كات‌و كاری لهسهر دهكات”. ههروهها وتی “به‌رده‌وامده‌بین لهسهر داواكانمان ،ئهو الیه‌نانه ده‌درێنه دادگا‌و دادگا یه‌كالییده‌كاته‌وه ،دادگا چ بڕیارێك بدات ئهوه په‌سندده‌كرێت”.
م�������وس�������ا س�������������ه‌در زی����������ن����������دوو‌ه ! ئۆپۆزیسیۆن شێواز ی كاركردنی ده‌گۆڕێت پ .ده‌ستوور بڕیاره ئهمڕۆ سێشه‌ممه دوای دوو مانگ له‌پشوودان ،دانیشتنه‌كانی په‌رله‌مان ی كوردستان ده‌ستپێبكاته‌وه ،ئه‌ندامانی لیسته ئۆپۆزیسیۆنه‌كانیش رایده‌گه‌یه‌نن ل���هم خ��ول��هی پ��ه‌رل��هم��ان��دا ش��ێ��وازی
كاركردنیان ده‌گۆڕن. ك���اردۆ محه‌مه‌د ئ�هن��دام�ی په‌رله‌مان له‌فراكسیۆنی گ���ۆڕان ،له‌لێدوانێكدا بۆ دهس��ت��وور وت �ی “ئێمه ده‌مانه‌وێت لهم خوله‌دا زیاتر چاودێری كاره‌كانی حكومه‌ت بكه‌ین”. سه‌رگوڵ قه‌ره‌داخی ئهندامی په‌رله‌مانی
ك��وردس��ت��ان ل�ه‌ف��راك��س��ی��ۆن�ی ك��ۆم�هڵ له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ،ده‌ڵێت بۆ ئهم خوله زیاتر خه‌ریكی چاودێریكردنی كاروباره‌كانی حكومه‌ت‌و ئهو پرۆژانه ده‌ب��ن ،كه له‌بودجه‌ی ساڵی 2010دا بڕیاری لهسهر دراوه. راپۆرتێك له‌الپه‌ره ()2دا ده‌خوێنیته‌وه
به‌رهه‌م ساڵح به‌ڵێنه‌ك ه ی بۆ خانه‌قین نه‌بردووه‌ته‌سه‌ر فه‌رمان خێالنی‌‌و رێبین دكتۆر به‌رهه‌م ساڵح سهرۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌میانه‌ی سه‌ردانێكیدا بۆ خانه‌قین بڕیاریدا له‌بودجه‌ی هه‌رێمی كوردستان 7ملیار دینار بۆ ق �ه‌زای خانه‌قین سه‌رفبكرێت ،بهاڵم تا ئێستا چوار مانگ بهسهر ئهو بڕیار‌و سه‌ردانه‌دا تێپه‌ڕیوه‌و هێشتا هیچ لهو پارهیه بۆ خانه‌قین سه‌رفنه‌كراوه. بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور ،چه‌ند پ���رۆژه‌ی���هك ل��هب��واری ئ���اوو ئ���اوهڕۆو ق��ی��رت��اوك��ردن �ی ك��ۆاڵن��هك��ان‌و بنكه‌ی ته‌ندروستی‌‌و قوتابخانه به‌رزكراونه‌ته‌وه بۆ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران بۆ ئهوهی له 7
ملیاره‌كه جێبه‌جێیبكه‌ن ،كه‌چی تائێستا هیچ ئاماژه‌یه‌ك بۆ جێبه‌جێكردنی نییه. سه‌میر محه‌مه‌د نور سهرۆكی ئه‌نجومه‌نی قه‌زای خانه‌قین له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵ��ێ��ت دڵنیانییه له‌جێبه‌جێكردنی ب��ڕی��ارهك�هی س�ه‌رۆك�ی حكومه‌ت ،وتی “چوار مانگ بهسهر بڕیاره مه‌بده‌ئییه‌كه‌ی س���ه‌رۆك���ی ح��ك��وم��هت��دا ت��ێ��پ �ه‌ڕی��وه‌‌و سستی له‌جێبه‌جێكردنی بڕیاره‌كه‌دا ههیهو به‌هیواین به‌م زووان��ه بڕیاره‌كه جێبه‌جێبكرێت”. بهپێی بڕیاره‌كه 5ملیار دی��ن��اری بۆ مه‌ركه‌زی قه‌زاكه‌و ملیارێكی بۆ ناحیه‌ی مه‌یدان‌و ملیاره‌كه‌ی تریش بۆ ناحیه‌ی قۆره‌توو سهرفدهكرێت.
پارتی الیه‌نگران ی گۆڕان‌و یه‌كێتی داده‌مه‌زرێنێت تایبهت به‌ده‌ستوور ل �ه‌س��ن��ووری ش���اری س����ۆران پ��ارت�ی دهی���ه‌وێ���ت ئینتیمای سیاسیی الیه‌نگرانی گۆڕان‌و یه‌كێتی بگۆڕێت، له‌ڕێگه‌ی دام �ه‌زران��دن �ی كهسێك له‌هه‌ر خێزانێكی الیه‌نگرانی ئهو دوو حیزبه له‌سلكی پۆلیس‌و پێشمه‌رگه‌دا. بهپێی ئ�هو زانیاریانه‌ی ده‌ست دهس���ت���وور ك����ه‌وت����وون ،پ��ارت �ی دی��م��وك��رات �ی ك��وردس��ت��ان له‌رێگه‌ی رێكخراوه حیزبییه‌كانی خۆیه‌وه كار بۆ دامه‌زراندنی ئهو كه‌سانه دهكات كه‌سه‌ر به‌یه‌كێتی نیشتمانی كوردستانن‌و تا ئێستا لهالیهن یه‌كێتیه‌وه پشتگوێخراون‌و هیچیان ب��ۆ ن��هك��راوهو دان��هم��ه‌زراون، به‌شێكیش لهو كه‌سانه داده‌مه‌زرێنێت كه له‌بێئومێدبوونیان له‌یه‌كێتی چوونه‌ته ناو گۆڕانه‌وه ،چونكه گۆڕانیش ناتوانێ دایانبمه‌زرێنێت. ب���ه‌وت���هی س��ه‌رچ��اوه‌ك��ه پ��ارت��ی ئ �هو كه‌سانه له‌سلكی پێشمه‌رگه‌‌و پۆلیس داده‌مه‌زرێنێت ،بهاڵم كادیرانی خۆیان له‌ئاسایش داده‌مه‌زرێنن. ئ��هو س �ه‌رچ��اوه‌ی �ه كه‌نه‌یویست ن��اوی ی “پ��ارت�ی ب �هو كاره باڵوبكرێته‌وه وت � دهی��ه‌وێ��ت ئ��هو خ��ان��ه‌وادان��ه لهخۆی نزیكبكاته‌وه‌‌و دوای دامه‌زراندنیشیان
راس��ت�ه‌وخ��ۆ داوای���ان لێده‌كات كه‌ببن به‌پارتی“. س��ه‌رچ��اوه‌ك��ه وت���ی “ئ���هو ش��ێ��وازی ئیشكردنه‌ی پارتی سه‌ركه‌وتووده‌بێت، چونكه به‌شێك لهو كه‌سانه له‌یه‌كێتی نیگه‌رانن‌و بێئومێدبوون ،ب��ۆ بژێوی ژیانیشیان پێویستیان به‌دامه‌زراندنه”. لیوا جه‌بار ی��اوه‌ر ئه‌مینداری گشتی وه‌زاره‌ت���ی پێشمه‌رگه له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ،رایگه‌یاند ئاگاداری دامه‌زراندنی خه‌ڵكی ت��ازه به‌پێشمه‌رگه نییه ،وتی “له‌ئێستادا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك دامه‌زراندن له‌وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌دا نییه”.
ده‌ستوور ،ژماره (،)48سێشه‌مم ه 2010/9/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
30كه‌س ده‌یانه‌وێت ببن به‌سه‌رۆكی زانكۆ نوێیه‌كان تا دوای جه‌ژن سهرۆكی زانكۆ نوێیه‌كان یه‌كالیی ناكرێنه‌وه
3
سهرۆكی زانكۆی سلێمانی ده‌گۆڕدرێت محه‌مه‌د نه‌جیب له‌سلێمانی
محه‌مه‌د نه‌جیب له‌سلێمانی تائێستا 30ك���ه‌س داخ��وازی��ی��ان ی ببن ه پێشكهشكردووه ب��ۆ ئ���هوه سهرۆكی زانكۆ نوێیه‌كان‌و بڕیاریش ه دوای ج�ه‌ژن پۆستی سهرۆكی زانكۆ نوێیه‌كان یه‌كالییبكرێنه‌وه. ی نوێی حكومه‌تی هه‌رێم له‌كاتی كابین ه ی چوار كردنه‌وه‌یه‌دا بڕیاری كردنه‌و‌ه
زانكۆی تریدا ئه‌وانیش زانكۆی گه‌رمیان له‌زانكۆی راپه‌رین‌و زانكۆی گه‌رمیان‌و له‌كه‌الر‌و راپه‌ڕین له‌رانیه‌و لهگهڵ زانكۆی هه‌ڵه‌بجه ،تائێستاش نزیكه‌ی زیاتر ل ه هه‌ڵه‌بجه‌و سۆران ،تائێستاش تهنیا بۆ 30 3كه‌س داخوازییان پێشكهشكردووه ی سنووری پارێزگای سلێمانی بۆ ئهوهی ببن به‌سه‌رۆك زانكۆ ،بهاڵم زانكۆك ه 30كه‌س داخوازییان پێشكهشكردووه .تائێستا چاوپێكه‌وتن‌و هه‌ڵبژاردنیان دك���ت���ۆر ج���هب���ار ق����ادر راوێ���ژك���ار له‌گه‌ڵدا نهكراوه”. له‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی حكومه‌تی هه‌رێم ههروهها ئهو وتی “پێدهچێت له‌دوای له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور رایگه‌یاند جه‌ژنی ره‌م �ه‌زان �هوه چاوپێكه‌وتنیان “ئهو سێ زانكۆیه‌ی چۆنیه‌تی وه‌رگرتنی له‌گه‌ڵدا بكرێت بۆ ئهوهی سهرۆكی ئهو سه‌رۆكه‌كانیان راگه‌یه‌ندراوه ،بریتین سێ زانكۆیه دیاریبكرێن”.
ی دهس��ت بهپێی ئ��هو زان��ی��اری��ی��ان � ه رۆژنامه‌ی ده‌ستوور كه‌وتوون ،بڕیاره د. عه‌لی سه‌عید سهرۆكی زانكۆی سلێمانی ب��گ��ۆڕدرێ�تو ده‌ن��گ��ۆی ئ��ه‌وه‌ش هه‌ی ه ی دكتۆرێكی تری هه‌مان له‌شوێنه‌ك ه زانكۆ دابنرێت ،بهاڵم یاریده‌ده‌رێكی سهرۆكی زانكۆ ده‌ڵێت بهشێوهیهكی فه‌رمی هیچ نووسراوێكمان لهو باره‌یه‌و‌ه پێنه‌گه‌یشتووه. س�����ه‌رچ�����اوه‌ی�����هك�����ی ئ�����اگ�����ادار له‌گۆڕانكارییه‌كانی پۆستی راگ �ر‌و سهرۆك به‌شه‌كانی زانكۆی سلێمانی، له‌لێدوانێكیدا ب��هدهس��ت��ووری وت “بڕیاره له‌چه‌ند هه‌فته‌یه‌كی داهاتوودا د .عه‌لی سه‌عید س�ه‌رۆك��ی زانكۆی سلێمانی بگۆڕدرێت ،ب �ه‌اڵم تائێستا به‌روونی كه‌س ده‌ستنیشان نهكراوه بۆ ئهو پۆسته ،بهاڵم قس ه لهسهر ئهوه كراوه دكتۆرێكی تری زانكۆی سلێمانی شوێنه‌ك هی بگرێته‌وه”. دك��ت��ۆر ن���زار محه‌مه‌د ی��اری��ده‌ده‌ری سهرۆكی زانكۆی سلێمانی بۆ كاروباری زانستی ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی “من هیچ شتێكم لهو باره‌یه‌و‌ه نه‌بیستووه‌و زانیاریم نیی ه لهسهری، چونك ه ئێم ه هیچ شتێكی فه‌رمیمان ی گۆڕینی سهرۆكی بۆ نه‌هاتوو‌ه لهباره زانكۆوه”. دكتۆر جه‌بار قادر راوێژكار له‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی حكومه‌تی هه‌رێم له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی “ده‌زگایه‌ك ناتوانێت
یه‌كسه‌ر ههموو س��ه‌رۆك‌و راگره‌كان بگۆڕیت ،چونك ه شته‌كان تێكه‌ڵده‌بن، بۆی ه من زانیاریم نیی ه لهسهر ئهوهی ك��ه‌وه‌زاره‌ت بڕیاری دابێت ،بۆ نمون ه دوای 6مانگ یا ساڵێكیتر ئهو سهرۆك زانكۆیان ه بمێننه‌و‌ه یان بگۆڕدرێن ،بهاڵم ئهم ه ده‌بێت ببێت ه نه‌ریتێك كه‌پۆست بۆ هه‌تا هه‌تا نییه”. دكتۆر جه‌بار وتی ده‌مانه‌وێت وه‌كو زانكۆكانی دنیا ئاڵۆگۆڕی س�ه‌رۆك‌و راگره‌كان ببێت به‌نه‌ریت ،كه‌پۆست بۆ هه‌میشه نییه”. د .عه‌لی سه‌عید س�ه‌رۆك��ی زانكۆی سلێمانی ،ل��هدوای كۆچی دوای��ی د. محه‌مه‌د خۆشناو سهرۆكی پێشووتری زانكۆی سلێمانی له‌ساڵی 2005ئهو پۆست هی وه‌رگرتووه.
له‌باره‌ی ئهو كۆمپانیایانه‌ی خراونه‌ت ه لیستی ره‌شه‌وه ،پارێزگاری كه‌ركوك‌و جێگره‌كه ی لێدوانی دژ به‌یه‌ك ده‌ده‌ن ی زانیار داقوق عه‌بدولڕه‌حمان مسته‌فا پارێزگاری ك�ه‌رك��وك‌و راك��ان سه‌عیدی جێگری، ی خراونه‌ت ه ی ئهو كۆمپانیایان ه لهباره لیستی ره‌ش��هوه ،لێدوانی دژ به‌یه‌ك ده‌ده‌ن. راك����ان س�ه‌ع��ی��د ل�ه‌ل��ێ��دوان��ێ��ك��ی��دا بۆ
ی ك ه ی “ئهو كۆمپانیایان ه ده‌ستوور ،وت له‌كه‌ركوك كه‌مته‌رخه‌مبوون‌و ناوه‌كانیان بۆ وه‌زاره‌تی پالندانان به‌رزركراوه‌ته‌و‌ه ی بخرێن ه لیستی ره‌ش �هوه، بۆ ئ �هوه لهالیهن ئهو وه‌زاره‌ت���هوه نه‌خراونه‌ت ه لیستی ره‌شه‌وه”. ی ی “ئێم ه وهك ئیدار‌ه ه�ه‌روه‌ه��ا وت� ی ی ك��ه‌رك��وك به‌مه‌به‌ست پ��ارێ��زگ��ا
ی ن��اوی چه‌ند گه‌نده‌ڵی‌‌و ساخته‌كار كۆمپانیایه‌كمان خستووه‌ت ه لیستی ره‌ش��هوه ،ب�ه‌اڵم وه‌زاره‌ت���ی پالندانان گ��وێ به‌داواكانمان ن��اده‌ن‌و دووب��اره لهالیهن ئهو وه‌زاره‌ت���هوه ته‌نده‌ریان پێده‌درێته‌وه”. عه‌بدولڕه‌حمان مسته‌فا پارێزگاری ك�ه‌رك��وك ،ئ��هوهی ره‌ت��ك��ردهوهو وتی
“ئهو كۆمپانیایانه‌ی لهالیهن وه‌زاره‌تی پالندانانی عێراقهوه خراونه‌ته لیست ی ره‌شه‌وه ،رێژه‌یه‌کی زۆری‌كۆمپانیاکانی كه‌ركوكی تێدایه”. ههروهها وتی “زانیاریم النییه چه‌ند كۆمپانیای گه‌نده‌ڵ كه‌كاری ساخته‌كاری دهك����هن ل��هك��ه‌رك��وك��دا خ��راون �هت �ه ل��ی��س��ت�هك�هوه ،ب���ه‌اڵم ب �ه ب����ه‌رده‌وام
ناوه‌كانیان ده‌خه‌ینه لیستی ره‌شه‌وه‌‌و زۆرترین رێژه‌ی كۆمپانیاكان لهالیهن ئهو وه‌زاره‌ته‌وه خراونه‌ته لیسته‌كه‌وه”. له‌ماوه‌كانی راب����ردوودا ،وه‌زاره‌ت���ی پالندانانی عێراقی 146كۆمپانیای به‌هۆی ساخته‌كارییه‌وه خسته لیستی ره‌ش���هوه ل �ه‌س �ه‌رج �هم پارێزگاكانی عێراقدا.
پارت ی تهنیا موچه ی پێشمه‌رگه‌كان ی به‌هۆی فرۆشتنی پرسیاری تاقیكردنه‌وه‌وه ،پێدهچێت وه‌زیری پهروهرده بانگهێشتی په‌رله‌مان بكرێت سوپا ی بارزان زیادده‌كات تایبهت به‌ده‌ستوور ی ی ته‌نها موچ ه ی به‌زیادكردن پارت ی ب���ارزان، ی س��وپ��ا پێشمه‌رگه‌كان ی تر ی س���وپ���اك���ان��� پ��ێ��ش��م��ه‌رگ�� ه ی ی گشت ن��ی��گ�ه‌ران��دهك��ات ،ئه‌میندار ی پێشمه‌رگه‌ش ده‌ڵێت موچ ه وه‌زارت � ی زی��ادن �هك��راوه ،بهڵكو دوو سیستم موچه ههیه له‌ناو هێزی پێشمه‌رگه‌دا. ی ی له‌شكر سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌فه‌رماند‌ه ی راگه‌یاند ك��وردس��ت��ان ب �هدهس��ت��وور ی پێشمه‌رگ ه وه‌كو ی موچ ه لهگهڵ پێدان ی پێشوو موچه‌كانیان ههر مانگه‌كان ی بوو ،بهاڵم دواتر زانیویان ه وه‌كو خۆ ی بارزان ی سوپا كه‌ته‌نها پێشمه‌رگه‌كان ی 100هه‌زار دیناریان بۆ ههر یه‌كه‌و بڕ زیادكراوه ،ئهو بڕیاره‌ش بۆ ئهم مانگه‌‌و مانگی پێشووش جێبهجێكراوه. ی ئ �هو سه‌رچاوه‌ی ه كه‌نه‌یویست ناو ی “ئێم ه زۆر نیگه‌رانین ئاشكرابكرێت وت ی بكرێت لهو كاره ،چونك ه بۆ جیاواز لهنێوان پێشمه‌رگه‌كان له‌كاتێكدا ئێم ه ههموومان كوردین‌و هه‌مووشمان ی ئهو بڕیاره ی پارتین ،كه‌چ پێشمه‌رگ ه ی ی سوپا ی لهنێوان پێشمه‌رگ ه جیاواز ی تر دروستكرد”. بارزان‌و سوپاك ه
ی ی سوپا ی خه‌الن فهرمانده مامه‌ند مه‌م ی ئێم ه ی “موچ ه ی پارتی ،وت باڵه‌ك ههر وه‌كو خۆیه‌تی‌‌و نه‌شمانزانیو‌ه ی ئه‌وان زیابوو‌ه یان نا ،بهاڵم موچه ی ی سوپا به‌شێك له‌پێشمه‌رگه‌كان ی ب��ارزان بوون ه زێره‌ڤانی ،موچه ی پێشمه‌رگ ه زێره‌ڤانیش له‌موچه ی بارزانیش زی��ات��ره ،بۆی ه سوپا ی ته‌دریبیان ن �هك��ردووه، ئ �هوان �ه پ��ێ��م��وای � ه م��وچ �هك��ان��ی��ان وهك��و خۆیه‌تی”. ی ی گشت لیوا جه‌بار یاوه‌ر ئه‌میندار ی پێشمه‌رگ ه له‌لێدوانێكدا وه‌زاره‌ت � ب��ۆ دهس��ت��وور رای��گ�هی��ان��د موچ ه ی “ئ��ێ��م�هش زی���ادن���هك���راوه ،وت��� ی له‌كوردستان دوو جۆر سیستم م��وچ�هم��ان ه �هی �ه ،یه‌كێكیان بۆ ی ی ك��ه‌س��هر ب���ه‌وه‌زاره‌ت��� ئ���هوان���ه ی تریش ی عێراقن ،ئ��هوه ب �ه‌رگ��ر ی ی پێشمه‌رگه ی هێز پێشمه‌رگه‌كان ی ی له‌شكر كوردستان‌و فهرمانده كوردستان له‌خۆده‌گرێت”. ی ی پارت ی پێشمه‌رگه هێزه‌كان ی كوردستان ی له‌شكر به‌فه‌رمانده ناو ده‌برێت كهپێكهاتووه ل ه 11 ی ههر فه‌رمانده‌ییه‌كیش فه‌رمانده‌ی ێ سوپا له‌خۆده‌گرێت. دوو تا س
مه‌عاز فه‌رحان ی بااڵو ی پ���ه‌روه‌رده‌و فێركردن لیژن ه ی ی په‌رله‌مان ی زان��س��ت� ت��وێ��ژی��ن �هوه كوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌لێكۆڵینه‌و‌ه ل��ه‌س��هر ئ��اش��ك��راب��وون‌و فرۆشتنی ی ی بنه‌ڕه‌ت ی 12 ی پۆل پرسیاره‌كان ی ده‌كه‌ن ،ئهگهر پێویست بكات وه‌زیر ی په‌رله‌مان ده‌كه‌ن. پهروهرده بانگهێشت ی ی په‌رله‌مانتار د .دانا سه‌عید سۆف ی ی لیژن ه ی كوردستانی‌‌و ئه‌ندام لیست ی بااڵو ی پ���ه‌روه‌رده‌و فێركردن لیژن ه ی زانستی ،له‌لێدوانێكیدا بۆ توێژینه‌و‌ه ی پ �هروهرده ده‌ستوور وتی “له‌لیژن ه ی ی ك��وردس��ت��ان گفتوگۆ له‌په‌رله‌مان خۆمان لهسهر ئهو بابه‌ت ه ده‌كه‌ین ،ئهو ی ی كه‌گفتوگۆمان كرد ،هه‌ڵوێست كات ه خۆمان راده‌گه‌یه‌نین”. ی ههموو شتێك ی “ئهو كات ه ههروهها وت روون��ب��ووه‌وه ،به‌ته‌ئكید هه‌ڵوێستمان ی بۆ ده‌بێت ،بێگومان ب�ه‌دواداچ��وون� ی جێبه‌جێكاریش دهك��هی��ن‌و الی �هن � به‌كه‌مته‌رخه‌م ده‌زانین”. ی په‌یمان عه‌بدولقادر په‌رله‌مانتار ی هه‌مان ی گ��ۆڕان‌و ئه‌ندام فراكسیۆن ی به‌وه‌دا كه‌كۆبوونه‌وه‌یان لیژنه ،ئاماژه
ك�������ردووهو ل���هگ���هڵ ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���هره گشتییه‌كانیش ئ���هو ب��اب �هت �هی��ان ی “ئێم ه هه‌ركێشه‌یه‌ك باسكردووه ،وت كه‌هاوواڵتیان هه‌یانبێت ،ده‌یگه‌یه‌نین ه ی لهسهر ده‌كه‌ین”. وه‌زاره‌ت‌و گفتوگۆ په‌یمان ده‌ڵێت له‌هه‌موو كۆبوونه‌وه‌یه‌كدا ی ل �هگ �هڵ ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��هره گشتییهكان ی پهروهرده ،ده‌ڵێین كه‌پێویست ه رێنمای ی ئهو جۆره تایبهت ده‌ربكه‌ن‌و ئاگادار حاڵه‌تان ه ب��ن ،ئ �هو شتان ه نه‌هێڵن ێ كه‌ده‌بن ه گرفت بۆ خوێندكاران تا به‌ب كێشه تاقیكردنه‌وه ئه‌نجامبده‌ن. ی ی “ئهمڕۆ گه‌یشتین ه ئ�هوه ئ�هو وت� ی ی پ �هروهرده ب ه به‌رده‌وام كه‌وه‌زاره‌ت رێ��ن��م��ای�ی خ��ۆی��ان ده‌رب���ك���هنو ئ�هو ی لێپرسینه‌وه‌‌و مامۆستایان ه له‌ڕێگ ه ی ئینزیباتی، ی لیژن ه به‌دواداچوون‌و دانان هه‌تاوه‌كو ئهو حاڵه‌تان ه بنه‌بڕبكرێن، چونك ه ئه‌مان ه ههموو ده‌گه‌ڕێنه‌و‌ه ی ی پ �هروهردهی � ی پرۆس ه بۆ شكاندن له‌كوردستاندا”. ی گۆڕان رایده‌گه‌یه‌نێت په‌رله‌مانتاره‌ك ه ی لێكۆڵینه‌وه‌یان ئهگهر ئه‌نجامه‌كان الپه‌سه‌ندنه‌بوو ،ئه‌وا وه‌زیری پهروهرده بانگهێشتی په‌رله‌مان ده‌كه‌ن. ی ی وان ه ی پرسیاره‌كان ی ئاشكرابوون دوا
ی لهالیهن چه‌ند ی بنه‌ڕه‌ت ی دوانز‌ه پۆل ی هه‌ولێر مامۆستایه‌كه‌وه ،ئاسایش بهپێی زانیارییه‌كانی ده‌ستوور زیاتر ل ه 10مامۆستای ده‌ستگیركردووه‌‌و تائێستاش لهژێر لێكۆڵینه‌وه‌دان. ئیسماعیل ب��ه‌رزن��ج��ی ب �ه‌رپ��رس��ی راگهیاندنی وه‌زاره‌ت��ی پ��هروهرده لهو ب��اره‌ی��هوه ب��هدهس��ت��ووری وت “ئ �هو پرسیاران ه ل���ه‌وه‌زاره‌ت���ی پ���هروهرده نه‌فرۆشراوه‌و له‌كۆنتڕۆڵ ده‌رنه‌چووه، بهڵكو كه‌موكوڕییه‌ك ههبووه له‌ناو هۆڵهكانی تاقیكردنه‌وه‌دا ،بۆی ه ئێم ه هیچ زانیارییه‌كمان نییه لهسهر ئهوه”.
ده‌ستوور ،ژماره (،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
2
i n f o @ d e s t u r. n e t
هه‌واڵ
ئۆپۆزیسیۆن شێواز ی كاركردنی ده‌گۆڕێت ی خول ی نوێ ی په‌رله‌ماندا شه‌ڕ له‌هۆڵ ی په‌رله‌مانه‌وه بۆ به‌رۆك ی حكومه‌ت ده‌گوازرێته‌وه له‌ده‌ستپێكردنه‌وه
په‌رله‌مانتارێک :هه‌ڵچوونه‌کان دامرکاونه‌ته‌وه ،لهمهوال سه‌رقاڵی پرۆژه‌کان ده‌بین پ .ده‌ستوور بڕیاره ئه‌مرۆ سێشه‌ممه دوای دوو مانگ ل�هپ��ش��وودان دانیشتنه‌كانی په‌رله‌مان ی كوردستان ده‌ستپێبكاته‌وه ،ئه‌ندامانی لیسته ئۆپۆزیسیۆنه‌كانیش رایده‌گه‌یه‌نن لهم خوله‌ی په‌رله‌ماندا شێوازی كاركردنیان ده‌گۆڕن. بهپێی پ��هی��ڕه‌وی ن��اوخ��ۆی په‌رله‌مانی
ك��وردس��ت��ان ،په‌رله‌مان له‌ساڵێكدا دوو خولی ده‌بێت ،خولی یه‌كه‌م لهسهرهتای مانگی م��ارس ده‌ستپێده‌كات‌و لهكۆتایی مانگی ح��وزه‌ی��ران كۆتاییدێت ،خولی دووه‌م ل�ه‌س�ه‌ره‌ت��ای مانگی ئه‌یلووله‌وه ده‌ستپێده‌كات‌و لهكۆتایی مانگی كانونی یه‌كه‌م كۆتاییدێت ،بهو پێیه‌ش په‌رله‌مان له‌ساڵێكدا 4مانگ له‌پشوودا ده‌بێت‌و تهنیا 8مانگ كۆبوونه‌وه‌كان له‌هۆڵی په‌رله‌ماندا
به‌ڕێوه‌ده‌چن. له‌ماوه‌ی پشووی په‌رله‌ماندا سه‌رۆكایه‌ت ی په‌رله‌مان 42پ��رۆژه یاسای ئاراسته‌ی لیژنه‌كان كردووه ،كه‌خوێندنه‌وه‌ی یه‌كه‌می بۆ ك���راوه ،ل �هو 42پ��رۆژه‌ی �ه 16پ��رۆژه یاسا دیاریكرا بۆ ئ�هوهی له‌خولی تازه‌ی په‌رله‌ماندا په‌سندبكرێت. گرنگترین ئهو پرۆژه یاسایانه‌ی بڕیاره لهم خوله‌دا په‌سندبكرێن بریتیین له‌پرۆژه یاسای
پێكهێنانی كۆمیسیۆنی بااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كانی هه‌رێم ،ده‌سته‌ی نه‌زاهه ،پ��رۆژه یاسا ی خ��زم�هت�ی گ �هن��ج��ان ،ئ��اوه‌دان��ك��ردن��هوهو خزمه‌تكردنی گونده‌كان ،داواكاری گشتی، پرۆژه یاسای قه‌ده‌غه‌كردنی كاری حیزبی له‌ناو هێزه چه‌كداره‌كاندا ،یه‌كگرتنه‌وه‌ی ده‌زگاكانی ئاسایش‌و چاودێری ،زیادكردنی موچه‌ی ئاسایش‌و پۆلیس ،رێكخستنی خۆپیشاندان ،قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی راگیراوان به‌پاساوی یاساییو پرۆژه یاسای پێشینه‌ی هاوسه‌رگیری بۆ الوان. ل �هو 16پ��رۆژه‌ی��هی ل�هب�ه‌رن��ام�هی ك��اری په‌رله‌مانه پ��رۆژه یاساكانی زیادكردنی م��وچ�هی ئاسایش‌و پۆلیس ،بایه‌خدان به‌گه‌نجان‌و رێكخستنی خۆپیشاندان لهالیهن فراكسیۆنی گۆڕانه‌وه پێشكه‌شكراوه ،پرۆژه یاساكانی ق�ه‌ره‌ب��ووك��ردن�هوهی راگ��ی��راوان به‌پاساوی یاساییو پ��رۆژه‌ی پێشینه‌ی هاوسه‌رگیری بۆ الوان لهالیهن فراكسیۆنی كۆمه‌ڵه‌وه پێشكه‌شكراوه. ل�ه‌خ��ول�ی پ��ێ��ش��ووی پ �ه‌رل �هم��ان��دا الیه‌نه ئ��ۆپ��ۆزی��س��ی��ۆن�هك��ان ب�����ه‌رده‌وام لیستی ك���وردس���ت���ان���ی���ان ت���ۆم���هت���ب���ارده‌ك���رد به‌ره‌تكردنه‌وه‌ی ئهو پرۆژه یاسایانه‌ی كه لهالیهن فراكسیۆنه ئۆپۆزیسیۆنه‌كانه‌وه پێشكه‌شده‌كرا. فراكسیۆنی كۆمه‌ڵی ئیسالمی رایده‌گه‌یه‌نێت له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌خولی پێشووی په‌رله‌ماندا زۆری���ن���هی ئ���هو پ�����رۆژه ی��اس��ای��ان �هی پێشكه‌شیانكردووه لهالیهن لیستی زۆرینه‌وه ره‌ت��ك��راوه‌ت�هوه ،ده‌یانه‌وێت لهم خوله‌دا شێوازی كاركردنیان بگۆڕن. سه‌رگوڵ قه‌ره‌داخی ئهندامی په‌رله‌مانی كوردستان له‌فراكسیۆنی كۆمه‌ڵ له‌لێدوانێكدا
بۆ ده‌ستوور ،ده‌ڵێت بۆ ئهم خوله زیاتر خه‌ریكی چاودێریكردنی كاروباره‌كان ی حكومه‌ت‌و ئهو پرۆژانه ده‌بن ،كه له‌بودجه‌ی ساڵی 2010بڕیاری لهسهر دراوه. سه‌رگوڵ ق �ه‌ره‌داخ �ی وت�ی "وهك لیسته ئۆپۆزیسیۆنه‌كان هه‌ست ب�ه‌وه‌ده‌ك�هی��ن ئهو پرۆژانه‌ی كه‌ئێمه پێشكه‌شیده‌كه‌ین، به‌جۆرێك له‌جۆره‌كان ره‌تده‌كرێنه‌وه". كاردۆ محه‌مه‌د ئهندامی په‌رله‌مانی كوردستان له‌فراكسیۆنی گۆڕان ده‌ڵێت ئه‌ركی سه‌ره‌كی په‌رله‌مانه له‌خولی نوێدا ئهو پرۆژه یاسایانه په‌سندبكات كه‌خوێندنه‌وه‌ی یه‌كه‌می بۆ كراوه. كاردۆ محه‌مه‌د وتی "ئێمه ده‌مانه‌وێت لهم خوله‌دا زیاتر چاودێری كاره‌كانی حكومه‌ت بكه‌ین". حه‌مه سه‌عید حه‌مه‌عه‌لی ئهندامی په‌رله‌مانی كوردستان له‌فراكسیۆنی یه‌كگرتوو پێیوایه ئهم خوله‌ی په‌رله‌مان جیاوازده‌بێت له‌خولی پێشوو ،وتی "ئهو حاڵه‌ته ناسروشتییه‌ی كه لهنێوان هه‌ندێك الیه‌نی ئۆپۆزیسیۆن‌و دهس���هاڵت ه�هب��وو ،پێدهچێت نه‌مێنێت، به‌هۆی زیاتر ئاشنابوون به‌كاره‌كانی یه‌كتر". د .رۆژان عه‌بدولقادر ئهندامی په‌رله‌مانی ك��وردس��ت��ان له‌فراكسیۆنی كوردستانی پێیوایه ئهو ته‌شه‌نوجه‌ی له‌خولی پێشووی پ�ه‌رل�هم��ان��دا ل�هن��ێ��وان فراكسیۆنه‌كاندا ههبووه ،له‌ئه‌نجامی قۆناغی هه‌ڵبژاردنه‌وه ب��ووه كه‌لیسته‌كان به‌هه‌مان حه‌ماسه‌تی هه‌ڵبژاردنه‌وه هاتنه ناو هۆڵی په‌رله‌مانه‌وه، وت���ی "ب����ه‌اڵم ئ���هو ه �هڵ��چ��وون �ه ئێستا دام���رك���اوه‌ت���هوهو ه �هم��ووم��ان سه‌رقاڵی پرۆژه‌كانین ،خۆمان ئاماده‌ده‌كه‌ین بۆ خولی نوێی په‌رله‌مان".
سه‌ندیكای پارێزه‌ران خۆی هه‌ڵده‌وه‌شێنێته‌وه رێبوار جه‌الل سه‌ندیكای پ��ارێ��زه‌ران��ی كوردستان ی هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه، ب��ڕی��اری��داوه خ��ۆ ی لهگهڵ ی یاسای ئهگهر لێپێچینه‌و‌ه ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئهو فه‌رمانبه‌ران ه بانكی خانوبه‌ره‌ی هه‌ولێردا نه‌كرێت،
ك��هدهس��ت��درێ��ژی��ان��ك��ردب��ووه س �هر پارێزه‌رێك‌و لێیاندابوو ،دواتریش بۆ ماوه‌ی دووكاتژمێر ده‌ست به‌سه‌ركرابوو لهالیهن زێره‌ڤانیه‌وه. وریا سعدی نه‌قیبی سه‌ندیكای پارێزه‌رانی ی ب �ه‌وه‌دا سه‌ندیكا كوردستان ئاماژه ی رووداوه‌ك � ه وات ه /9/3 له‌رۆژێك دوا كۆبوونه‌وه‌ی لهگهڵ ئه‌ندامانی سه‌ندیكا
پ��ارێ��زه‌ران لقی هه‌ولێر ئه‌نجامداوه‌و ی ی تۆماركردووه ،لهگهڵ پارێزگا سكااڵ ی ی كردووه .وت هه‌ولێریش كۆبوونهوه “لیژنه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌مان پێكهێناوه، چونك ه ده‌ستدرێژیكردن ه سه‌ر پارێزه‌ر له‌كات‌و شوێنی كاركردنیدا ،وهك ئهوه وای ه ده‌ستدرێژی كرابێت ه سه‌ر دادوه‌ر بهپێی یاسای پارێزه‌رانی كوردستان”.
پ��ارێ��زه‌ر ئومێد ع�هب��دول��س�لام ق��ادر ب��هش��دارب��ووی ك��ۆب��وون �ه‌وه‌ك �ه ،وتی “هه‌ڕه‌شه‌ی ئهوه كراوه ئهگهر هه‌ڵوێست وه‌رنه‌گیرێت ،ئه‌وا سه‌ندیكا روبه‌ڕووی داخ��ران دهبێتهوه ،ده‌بێت له‌زووترین كاتدا ئیجرائاتی یاسایی بكرێت”. ی ی بانك ی عومه‌ر ئهو فه‌رمانبه‌ر‌ه سام خانوبه‌ر‌ه ك ه به‌ده‌ستدرێژیكردن ه سه‌ر
ی پ��ارێ��زه‌ره‌ك �ه تۆمهتباره ،ئ��ام��اژه ب����ه‌وه‌دا ك �ه‌س��ك��ااڵی ت��ۆم��ارك��ردووه ی ی ئهوه لهسهر پارێزه‌ره‌كه ،به‌پاساو پارێزه‌ره‌ك ه قسه‌ی ناشیرینی پێوتو‌ه ی “ب��ه‌اڵم له‌شوێنی ك��ارك��رن��ی��دا .وت�� له‌رێگه‌ی ناسیاوێكمه‌و‌ه دهم�ه‌وێ��ت ی له‌گه‌ڵدا ب��ك�ه‌م‌و سكااڵكه‌م سوڵح بكێشمه‌وه“.
دیال ه فێڵی له‌خانه‌قین كرد
ی ئینگلیزیدا ده‌رنه‌چوون ی خانه‌قین لهوانه ی قه‌زا ی خوێندنگا كوردییه‌كان ی سنوور ی دیاله‌و ه سه‌رجه‌م خوێندكاران ی پۆل ی سێیه‌م ی ناوه‌ند ی پهروهرده به‌هۆ فه‌رمان‌و رێبین
مامۆستایان‌و كه‌سوكاری خوێندكارانی خوێندنگه كوردییه‌كان ده‌ڵێن پهروهرده ی دی��ال �ه فێڵی ل�ه‌خ��وێ��ن��دك��اران ك���ردووه، به‌ئه‌نقه‌ست پێی وتون له‌وانه‌ی ئینگلیزیدا لهسهر پرۆگرامه كۆنه‌كه وانه‌بخوێنن، بهاڵم پرسیاره‌كانی به‌كه‌لۆری له‌پرۆگرامه نوێیه‌كه‌دا هاتووه‌ته‌وه ،بهو هۆیه‌وه سه‌رجه‌م خوێندكاران لهو وانه‌یه‌دا ده‌رنه‌چوون. ج���ه‌ع���ف���هر م���ح���هم���ه‌د ی��هك��ێ��ك��ه ل��هو ب��اوك��ان�هی كه‌نیگه‌رانه له‌ده‌رنه‌چوونی كوڕه‌كه‌ی له‌تاقیكردنه‌وه‌ی ئینگلیزیدا، وت��ی "پ������هروهردهی خانه‌قین فێڵیان له‌منداڵه‌كانمان كرد". جه‌عفه‌ر وت��ی ئ �هو فێڵه ل �ه‌الی �هن كۆنه به‌عسییه‌كانی پ��ه‌روه‌رده‌وه ك��راوهو ته‌نها مه‌به‌ست لێی كه‌وتنی رۆڵ��هی ك��ورده‌و هیچیتر " له‌قه‌زای خانه‌قین 31خوێندنگای ئاماده‌یی‌‌و ناوه‌ندی له‌شاری خانه‌قین‌و 18خوێندنگای ئ��ام��اده‌ی �یو ن��اوهن��دی ل �ه‌ج �ه‌ل �ه‌والو 13
ی له‌سه‌عدییه خوێندنگای ئاماده‌یی‌‌و ناوه‌ند هه‌ن .لهو ژماره‌یه 3خوێندنگای ناوه‌ند ی كوردی ههیه 2 ،خوێندنگه‌یان له‌ناو شاری خانه‌قین‌و ئه‌وی تریان له‌جه‌له‌والیه ،ئهم 3خوێندنگایه نزیكه‌ی 200خوێندكاری كوردی تێدایه. ده‌رنه‌چوونی ت�هواوی خوێندكارانی پۆلی سێیه‌می ن��اوهن��دی ،ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ران�ی ئهو سێ خوێندنگه كوردییه نیگه‌رانده‌كات، ده‌ڵێن پ �هروهردهی دیاله فێڵی لێكردون. گومانیشده‌كه‌ن كه‌ئه‌مه فێڵێك بێت‌و لهالیهن كۆنه به‌عسییه‌كانه‌وه له‌كورده‌كانی ئهو ناوچه‌یه كرابێت. شیرین ئه‌مین سه‌مین به‌ڕێوه‌به‌ری ناوه‌ندی مژده‌ی كچان له‌خانه‌قین كه به‌زمانی كوردی ده‌خوێنن ،له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی "له‌كۆی 39خوێندكاری خوێندنگاكه‌مان كه به‌شداری تاقیكردنه‌وه‌یان كردووه له‌پۆلی سێیه‌می ناوه‌ندی ،هیچیان ده‌رنه‌چوون". م .شیرین ئه‌مین ئاماژه ب��ه‌وه‌ده‌دات كه لهالیهن پ �هروهردهی خانه‌قینه‌وه دهستی دهس��ت �ی به‌خوێندكاره‌كانیان ك���راوهو
ه �ه‌رج��ارهو پێیانوتراوه له‌مه‌نهه‌جێكدا تاقیكردنه‌وه ئه‌نجامده‌ده‌ن ،ده‌ڵێت ئه‌وان لهسهر قسه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پ�هروهرده لهسهر مه‌نهه‌جه كۆنه‌كه رۆیشتوون ،كه‌چی پرسیار له‌مه‌نهه‌جه تازه‌كه‌دا هاتووه‌ته‌وه. دوات��ر وهك چ��اره‌س�هر 15رۆژ خ��ول بۆ خوێندكاره‌كان كراوه‌ته‌وه لهسهر مه‌نهه‌جه
تازه‌كه ،بۆ ئهوهی له‌خولی دووه‌مدا ده‌ربچن، كه‌چی له 8/18دووب��اره ل�هپ�هروهرده ی خانه‌قینه‌وه مامۆستایانی ئهو خوێندگانه ئاگادارده‌كرێنه‌وه ،كه‌تاقیكردنه‌وه‌ی خولی دووه‌م پرسیاره‌كان له‌مه‌نهه‌جه كۆنه‌كه‌دا دێنهوه. م .شیرین ئه‌مین وت�ی "ئێستا ئێمه‌و
خ��وێ��ن��دك��ارهك��ان��م��ان ت��ووش �ی دوودڵ���یو دڵه‌ڕاوكێ بووین ،ئهم فێڵ‌و گاڵته‌پێكردنه به‌خوێندكارانی دی��راس �هی ك���وردی ،وا دهكات خێزانه كوردییه‌كان منداڵه‌كانیان له‌خوێندنگا ك��وردی��ی�هك��ان ده‌ربهێنن‌و بیانخه‌نه خوێندنگای عه‌ره‌بی". م .كه‌مال محه‌مه‌د غوالم سه‌رپه‌رشتیاری پ��هروهردهی��ی یه‌كه‌م له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پ����هروهردهی خانه‌قین له‌لێدوانێكدا بۆ دهس��ت��وور ده‌ڵێت ئ��هوان لهسهر بڕیاری پ����هروهردهی دی��ال �ه رێنماییان داوه‌ت��ه خوێندنگاكان ،وتی "ئهم فێڵه‌ی په‌روه‌رده‌ی دیاله له‌خوێندنی ك��وردی به‌ده‌ستی ئهو كۆنه به‌عسیانه تێده‌گه‌ین كه له‌په‌روه‌رده‌ی خانه‌قین‌و دیاله بااڵده‌ستن‌و به‌كه‌یفی خۆیان ده‌یپێون". ئه‌حمه‌د یوسف به‌ڕێوه‌به‌ری پ �هروهردهی خانه‌قین له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی "ئۆباڵی كه‌وتنی ئ �هو خوێندكارانه‌مان له‌ئه‌ستۆی پ �هروهردهی دیاله‌دایه ،ئهگهر له‌خولی دووه‌میش ده‌رنه‌چن قبوڵی ناكه‌ین‌و رێگهی تر ده‌گرینه‌به‌ر".
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
5
نهوت قه‌یران دروستده‌كات‌و گاز قوڵیده‌كاته‌و‌ه ی نه‌وتی‌‌و گاز له‌قه‌یران ده‌ربهێنێت ی هه‌رێم ناتوانێت سیاسهت حكومه‌ت چاوه‌ڕوان ی رێنوێن ی له‌وه‌زاره‌تێكی بێ به‌رهه‌م‌و
كاروخ نامیق
ه �ه‌واڵ �ی ن���اردن���هدهرهوهی گ��از ی هه‌رێم ته‌نگه‌ژه‌یه‌كی تری رووبه‌ڕووی كابینه ی شه‌شه‌می حكومه‌تی هه‌رێم كرده‌وه ،وه‌زاره‌ت ی نهوت ی عێراق گرێبه‌ست ی حكومه‌تی هه‌رێم‌و كۆمپانیا ئه‌ڵمانییه‌كه‌ی به‌نایاسایی ناوبرد. دوو هه‌فت ه له‌مه‌وبه‌ر حكومه‌ت ی هه‌رێم ی كوردستان رێككه‌وتنێكی هاوكاری لهگهڵ گروپی كۆمپانیاكان ی RWEی ئه‌ڵمانیدا واژۆك����رد ،ب��ۆ پ �ه‌ره‌پ��ێ��دان‌و دابهشكردنی گاز ی سروشت ی هه‌رێمی كوردستان ،دواتر هه‌نارده‌كردن ی بهرههمی زی��اده ی ناوخۆ بۆ بازاڕه‌كان ی ئه‌وروپا له‌چوارچێوه‌ی پرۆژه ی نابۆكۆدا. نابۆكۆ پرۆژه‌یه‌ك ی تایبه‌ته به‌گواستنه‌وه ی گازی واڵتان ی سه‌ر ده‌ریای قه‌زوین بۆ ئه‌وروپا له‌رێگه‌ی واڵتی توركیاوه. ئاشتی هه‌ورامی گاز قه‌یرانه‌ك ه قوڵترده‌كاته‌وه دوای یه‌ك رۆژ له‌باڵوبوونه‌وه‌ی هه‌واڵ ی گرێبه‌سته‌كه‌ی حكومه‌تی هه‌رێم ،وه‌زاره‌ت� ی سه‌رنه‌كه‌وتووی وهك وه‌زاره‌ت ی نه‌وتی عێراق نه‌وتی عێراق له‌به‌یاننامه‌یه‌كدا ئهو گرێبه‌ست ی ناكه‌ین ،ئهو وه‌زاره‌ته له‌چه‌ند ساڵی رابردوودا حكومه‌تی هه‌رێم ی لهگهڵ كۆمپانیا ی RWEبه‌ملیاره‌ها دۆالری ئه‌مریكای ی له‌موڵكی گه‌الن ی مۆریكردوو‌ه بۆ گواستنه‌وه‌ی گاز ی هه‌رێم ی عێراق به‌فیڕۆداوه ،بێئه‌وه ی بتوانێ بچوكترین خزمه‌تگوزاری پێشكه‌ش به‌بواری وزهو كه‌رت ی كوردستان به‌نایاسای ی داوه‌ته قه‌ڵه‌م. حكومه‌ت ی عێراق جه‌خت لهوه دهكاتهوه كارهباو سوته‌مه‌نی له‌عێراقدا بكات". بایه‌زید حه‌سه‌ن ئهندامی پێشووی لیژنه ی ده‌ب��ێ��ت ه �ه‌رچ �ی ن���ه‌وت‌و گ���ازه له‌رێگه ی كۆمپانیای ن�ه‌وت�ی س��ۆم��ۆوه بفرۆشرێت ،ن�ه‌وت‌و گاز له‌ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق داهاته‌كه‌شی بگه‌ڕێته‌و‌ه بۆ حكومه‌تی ناوهندو له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت پێویست بهپێی م��اده ی 112ی ده‌ستوور به‌گوێره ی ب��وو حكومه‌ت ی ه �ه‌رێ��م س �ه‌ره‌ت��ا كێشه ی ژم���اره‌ی دانیشتووان بهسهر هاوواڵتیان ی گرێبه‌ست ه نه‌وتییه‌كان ی لهگهڵ حكومه‌ت ی عێراق چاره‌سه‌ربكردایه ،دوات��ر گرێبه‌ست ی عێراقدا دابه‌شبكرێت. له‌به‌یاننامه‌كه‌ی وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراقدا ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ی گازی ئه‌نجامبدایه. یاسای ن �ه‌وت‌و گاز ده‌توانێت كێشه‌ك ه هاتووه ههر به‌ڵێنێك بدرێت بۆ هه‌نارده‌كردن ی گاز ،له‌ڕێگه ی بۆرییه‌كانی نابۆكۆوه ،هیچ چاره‌سه‌ربكات له‌خولی پێشووی ئه‌نجومه‌ن ی نوێنه‌ران ی به‌هایه‌ك ی نییهو سه‌رجه‌م ئهو گرێبه‌ست‌و رێككه‌وتنانه‌ش له‌ده‌ره‌وه‌ی كۆمپانیا ی سۆمۆ عێراق گفتوگۆیه‌كی زۆركرا له‌باره‌ی ده‌ركردن ی ی��اس��ای ن���ه‌وت‌و گ��از ،ك �ه‌ده‌ب��وو له‌كۆتای ی مۆرده‌كرێن نایاساییه. كۆمپانیای سۆمۆ كۆمپانیایه‌كی بوار ی مانگی حوزه‌یرانی ساڵ ی 2007ئهو یاسای ه نه‌وته ،تایبهت به‌فرۆشتن ی نهوت ی عێراق‌و له‌ئه‌نجومه‌ن ی نوێنه‌ران په‌سند بكرایه ،بهاڵم هه‌نارده‌كردنی نهوت ی خ‌او‌و به‌رهه‌مه‌كانی بۆ به‌هۆی ملمالنێ ی قهواره سیاسییه‌كانه‌و‌ه تا ئێستا یاساكه په‌سند نهكراوه. ده‌ره‌وه. بایه‌زید پێیواییه تهنیا چارهسهرێك بۆ ه��اوك��ات ب��اس ل �ه‌وه‌ش��ك��راوه ك� ه له‌پاڵ ه�هن��ارده‌ك��ردن�ی گ��از ،به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك كێشه ی نهوت ی نێوان حكومه‌ت ی هه‌رێم‌و هه‌نارده‌كردن ی نه‌وتی خ��اوو به‌رهه‌مه‌كان ی به‌غداد په‌له‌كردنه له‌ده‌ركردن ی یاسای ی نهوتو قه‌ده‌غه‌یه‌‌و هیچ الیه‌نێك ناتوانێت ئهو كاره گاز ،بۆ ئهوه ی دهسهاڵت ی حكومه‌تی ناوه‌ندی‌‌و هه‌رێمه‌كان دیاریبكرێت ،لهباره ی چۆنیه‌ت ی بكات. له‌وه‌اڵمی به‌یاننامه‌كه ی وه‌زاره‌تی نهوت ی مامه‌ڵه‌كردن به‌نه‌وت‌و ئه‌نجامدانی گرێبه‌ست عێراقدا ،فه‌الح مسته‌فا سهرۆكی فه‌رمانگه ی لهگهڵ كۆمپانیاكان. رێ���ب���وار ك��ه‌ری��م م��ام��ۆس��ت��ا ی زانسته په‌یوه‌ندییه‌كان ی ده‌ره‌وه ی حكومه‌ت ی هه‌رێم له‌لێدوانێكدا كه‌ماڵپه‌ر ی حكومه‌ت لهسهر سیاسییه‌كان له‌زانكۆ ی سلێمانی ،بڕوای وای ه تۆڕی ئینته‌رنێت باڵویكرده‌وه ،ده‌ڵێت "ئێم ه ده‌ركردنی یاسای نهوتو گاز له‌عێراق كێشه‌كان
چ��اره‌س�ه‌رده‌ك��ات ،وتی "ب �ه‌اڵم لهبهرئهوه ی
حسێن شه‌هرستانی ئێستا ئهو یاسای ه نییه ،هه‌رشتێك دهكرێت به‌سه‌رپێچ ی یاسا لێكده‌درێته‌وه". ب �ه‌اڵم له‌تیف مسته‌فا پێیواییه ئهگهر یاسای نهوتو گازیش ده‌ربچێت ئهو كێشان ه
ههر ده‌مێنێت ،وتی "ده‌بێت هه‌رێم‌و ناوه‌ند بڕیاربده‌ن كامه‌یه كێشه‌كانی نێوانیان لهباره ی ن�ه‌وت�هوه ،كامه دهس�هاڵت� ی هه‌رێمه بهپێی ده‌ستوور ،ههروهها په‌یمانبده‌ن ئهگهر ههر كێشه‌یه‌كان بۆ دروستبوو ،په‌ناببه‌نه‌به‌ر الیهنێكی سه‌ربه‌خۆ ب��ۆ چ��اره‌س�ه‌رك��ردن� ی كێشه‌كان كه‌باشترین الیه‌نیش دادگ��ا ی فیدراڵییه". دهس�����ت�����وور س���ی���اس���هت���ی ن���ه‌وت��� ی روننه‌كردووه‌ته‌وه به‌هۆی ئالۆزی به‌نده‌كان ی ده‌ستووره‌وه، شاره‌زایانی ب��واری یاساو دهستوورو الیه‌ن ه سیاسییه ناكۆكه‌كان لێكدانهوه ی جیاجیا بۆ به‌نده‌كانی ده‌ستوور ده‌كه‌ن .هه‌رالیه‌ك به‌پێ ی را ی خۆ ی یان به‌رژه‌وه‌ندی خۆی ده‌قه‌كان شیده‌كاته‌وه. حكومه‌تی ه�ه‌رێ��م ده‌ڵ��ێ��ت هه‌رێمه‌كان مافی م��ۆرك��ردن�ی گرێبه‌ست‌و ده‌رهێنان‌و هه‌نارده‌كردن ی نهوت ی ههیه ،بهاڵم حكومه‌ت ی ناوه‌ند ده‌ڵێت سیاسهت ی نهوت مه‌ركه‌زییه‌و هه‌رێمه‌كان ئهو مافه‌یان نییه. رێ��ب��وار كه‌ریم وت �ی "به‌پێ ی ده‌ستوور دهسهاڵتی ناوه‌ندی به‌رپرسه له‌فرۆشتنی نهوت لهو كێڵگانه‌ی پێش ساڵ ی 2005هه‌بوون ،بهاڵم بۆ ئهو كێڵگانه ی دوا ی 2005دۆزراونه‌ته‌وه‌‌و
نه‌وتیان لێده‌رده‌هێنرێت ،قسه ی له‌سه‌ره‌و گفتوگۆی ده‌بێت لهسهر بكرێت". توانا ئه‌حمه‌د راوێ��ژك��ار ی رۆژنامه‌وان ی سهرۆك ی حكومه‌تی هه‌رێم ،ده‌ڵێت حكومه‌ت ی هه‌رێم بهپێی دهس��ت��ووری عێراق‌و یاسا ی نهوتو گاز ی هه‌رێمی كوردستان ،مامه‌ڵه ی لهگهڵ كه‌رت ی نه‌وتدا ك���ردووه ،وت�ی "ئهم كاركردنه ی حكومه‌ت وایكردووه كه‌رتی نهوت له‌كوردستاندا كه‌پێشتر په‌راوێزخرابوو ئێستا توانیویه‌ت ی گه‌شه‌بكات". ب �ه‌اڵم له‌تیف مسته‌فا پسپۆڕی یاسا ی ده‌ستووریی‌‌و ئهندامی ئه‌نجومه‌ن ی نوێنه‌ران، ده‌ڵێت بهپێی دهس��ت��ووری عێراق ههموو بازرگانییه‌كی ده‌ره‌كی‌‌و مۆركردن ی گرێبه‌ست له‌ده‌سه‌اڵت ی حكومه‌ت ی ناوه‌نده. له‌تیف مسته‌فا ئ��ام��اژه ب��هوه دهدات دهس��ت��ووری ع��ێ��راق رێ��گ�هی��داوه حكومه‌ت ی هه‌رێم ،وه‌به‌رهێنان له‌بوار ی نه‌وتدا بكات‌و پشكنینبكات‌و ب���ه‌دوا ی كێڵگه‌ی ن��ه‌وت‌و گ��از بگه‌ڕێت‌و گرێبه‌ست له‌گه ڵ كۆمپانیا ئه‌نجامبدات ،به‌مه‌رجێك له‌ناوخۆ ی واڵت بێت. ب��ای �ه‌زی��د ح �ه‌س �هن وت���ی "ت���ا كێشه ی گرێبه‌سته نه‌وتییه‌كان چاره‌سه‌رنه‌كرێت، كێشه‌ی نهوتو گاز ی نێوان حكومه‌ت ی هه‌رێم‌و به‌غداد به‌رده‌وامده‌بێت".
کێشه‌ی نهوت و گازی نێوان حکومه‌تی ناوهندو هه‌رێم به‌رده‌وامه
یه‌كشه‌مم ه توركیا به‌الیه‌كدا ده‌كه‌وێت هه‌وڵه‌كانی ئه‌ردۆغان بۆ به‌ده‌ستهێنانی زۆرترین ده‌نگی به‌ڵێ به‌رده‌وامه‌‌و سێ پارته ئۆپۆزیسیۆنه‌كه‌ی په‌رله‌مانیش سوورن لهسهر ره‌تكردنه‌وه‌ی ده‌ستوور محه‌مه‌د عه‌لی كه‌مال رۆژ ی 12ی ئهم مانگ ه ریفراندۆم لهسهر ئهو كۆمه‌ڵه گۆڕانكاریی ه ئه‌نجامده‌درێت كه ل�ه‌الی�هن پارت ی داد‌و گه‌شه‌پێدانه‌و‌ه به‌سه‌رۆكایه‌تی ره‌ج�هب ته‌یب ئه‌ردۆغان ی سهرۆك وه‌زیری توركیا گه‌اڵڵه كرابوو. دوای هه‌وڵێكی زۆری پارته‌كه‌‌و گێره‌‌و كێشه‌یه‌كی زۆر ،توانرا له‌كۆی ئ�هو 31 م��اده‌ی �هی دهس��ت��وور كه‌ئاماده‌كرابوو بۆ ههمواركردنهوه 29ماده‌یان به‌په‌رله‌مان‌و دادگای ده‌ستووریی توركیادا تێبپه‌ڕێنرێن‌و بخرێنه به‌رده‌م جهماوهر. هه‌رچه‌نده زۆرینه‌ی زۆری هه‌ریه‌ك له‌سێ پارته ئۆپۆزیسیۆنه‌كه ی توركیا (جه‌هه‌په‌‌و مه‌هه‌په‌‌و به‌ده‌په) هه‌ریه‌كه‌یان‌و به‌بیانوویه‌ك دژی ئهو هه‌مواركردنه‌وانه ده‌وه‌ستنه‌وه، بهاڵم ئاكه‌په سوور‌ه لهسهر ئهوهی زۆرترین ده‌نگی به‌ڵێ بۆ ئهو پرۆژه‌ی ه كۆبكاته‌وه. ه��ه‌ری��هك ل �هپ��ارت �ی گ �ه‌ل �ی ك��ۆم��ار ی (ج���ه‌ه���هپ���ه)و پ���ارت���ی ب���زووت���ن���هوه ی ن �هت �ه‌وه‌پ �ه‌رس��ت (م �ه‌ه �هپ �ه) دژی م��اده هه‌مواركراوه‌كانن‌و داواك��اری به‌رده‌وامیان ل �ه‌ج �هم��اوه‌ری پارته‌كانیان ئ �هوهی �ه ك ه به(نه‌خێر) ده‌ن��گ بۆ پ��رۆژه‌ك�هی ئاكه‌پ ه بده‌ن.
ه �ه‌رچ �ی پ��ارت �ی ئ��اش��ت��یو یه‌كسان ی (به‌ده‌په)ی گهورهترین پارتی كوردی نێو په‌رله‌مانی توركیایه ،به‌بیانوو ی ئهوه ی ههمواركردنهوه ی ئهو مادانه ی ده‌ستوور زامن ی هیچ یه‌كێك له‌مافه‌كان ی گه‌لی كورد لهو واڵت ه ناكات ،داوا له‌هاوواڵتیانی كورد ی توركیا دهكات بایكۆتی چوون بۆ ریفراندۆم بكه‌ن ،تا ئهو كاته‌ی هه‌مواركردنه‌وه‌یه‌ك به‌فه‌راهه‌مكردنی مافه‌كانی گه‌لی كورده‌و‌ه دێته ئارا‌و چاره‌سه‌ری كێشه‌كه‌یان دهكات. وه‌فدێكی ب��ااڵی ئهو حیزبه كهئێستا له‌هه‌رێمی كوردستانن بۆ وه‌رگرتنی رای سه‌ركردایه‌تی كورد له‌هه‌رێمی كوردستان بۆ ئاڵوگۆڕكردنی بیروڕا لهباره ی پرۆسه ی ئاشتی ،له‌كۆنگره‌یه‌كی رۆژن��ام�هوان��ی��دا ئاماژه‌یان به‌وه‌دا كه‌ئه‌وان سوورن لهسهر بایكۆتكردنی ریفراندۆمی ده‌ستووریی. ئاڵتان تان ئهندامی كۆنگره ی كۆمهڵگه ی دی��م��وك��رات��ی ،ب �ه‌رۆژن��ام �هن��ووس��ان��ی وت "له‌گه‌ڵئه‌وه‌ی چه‌ندین ساڵه شه‌ڕ به‌رده‌وامه، ب �ه‌اڵم ئێم ه وهك��و گه‌لی ك��ورد له‌توركیا به‌رده‌وام هه‌وڵ‌و خه‌باتمان بۆ خستنه‌گه‌ڕی ئاشتییه". ئاڵتان س �هب��اره‌ت ب���هوهی كۆنگره ی كۆمه‌ڵگه‌ی دیموكراتی بایكۆتی راپرسی لهسهر ده‌ستوور دهك �هن �هوه ،وتی "ئێم ه
ده‌مانه‌وێت مافی ك��ورد‌و ئهو پرۆسانه ی په‌یوه‌ستن به‌كورده‌وه لهیاسای بنه‌ڕه‌تیدا ج��ێ��گ��ی��رب��ك��رێ�ن‌و گ��ۆڕان��ك��اری ریشه‌یی له‌ده‌ستووردا بكرێت ،تا ئهو گۆڕانكارییانه‌ش نه‌كرێت دیموكراسی له‌توركیا به‌رقه‌رار نابێت". ل��هب��اره‌ی ئ��هو رێ��س��ای��ان �هی ل �ه‌الی �هن دامه‌زاوه ی بااڵی هه‌ڵبژاردنه‌كانی توركیاوه بۆ رێكخستنی كه‌مپه‌ین‌و پڕوپاگه‌نده‌كان ی ری��ف��ران��دۆم دان����راون ،ده‌ڵ��ێ��ت جگ ه لهو شوێنانه ی دام�ه‌زراوه‌ك�ه دیاریده‌كات هیچ الیه‌نێك بۆی نیی ه له‌جێگایه‌كی دیكهدا كۆبوونه‌وه‌ی داخراو یان كراوه ئه‌نجامبدات. ب�هپ��ێ�ی ب��ڕی��اری دام������ه‌زاوه‌ی ب��ااڵ ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی توركیاوه ،جگه لهو پۆسته‌ر‌و ریكالمانه‌ی كه‌تایبه‌تن به‌هه‌ڵمه‌ته‌كه ،نابێت هیچ دیارییه‌ك دابه‌شبكرێت‌و هه‌روه‌ك نابێت پۆسته‌ره‌كان ئ��ااڵی توركیا‌و گوزارشته ئاینییه‌كانیان لهسهر بێت .له‌هه‌موو ی سه‌رنجڕاكێشتر ئه‌وه‌یه پۆسته‌ره‌كان نابێت به‌زمانێك نووسرابن ل���ه‌ده‌ره‌وه ی زمان ی توركی .ئه‌مانه‌‌و چه‌ندین یاساغ ی دیك ه ك ه لهالیهن ئهو دامه‌زراوه‌یه‌وه بۆ رێكخستن ی هه‌ڵمه‌ته‌كانی ریفراندۆم دانراون. ره‌ج���هب ته‌ییب ئ�ه‌ردۆغ��ان� ی س �ه‌رۆك وه‌زیری توركیا هیوای زۆر ی بهو ئه‌نجامانه‌ی ه
كه له‌سندوقه‌كانی ده‌نگدانه‌و‌ه ده‌رده‌چن، پێیوایه م��اده ه �هم��وارك��راوهك��ان ده‌نگ ی "به‌ڵێ" ی گه‌الن ی توركیا به‌ده‌ستده‌هێنن. ئه‌ردۆغان رایگه‌یاند "بارودۆخه‌كه به‌ره‌و ئاقارێكی جیاواز ده‌ڕوات‌و ب�هرهو "به‌ڵێ" هه‌نگاوده‌نێت ،باوه‌ڕموایه ده‌نگ ی به‌ڵ ێ له‌سندوقه‌كانی ریفراندۆمه‌و‌ه دێته ده‌رێ". هه‌روه‌ك سه‌باره‌ت بهو ده‌نگان ه كه‌ماد‌ه هه‌مواركراوه‌كانی ده‌ستوور به‌ده‌ستیده‌هێنن، ئایا ئاكه‌په به‌ده‌نگی خۆیان ده‌زانێ‌‌و ده‌بێت ه ده‌نگی متمانه بۆ ده‌رچوونه‌وه ی ئهو پارت ه له‌هه‌ڵبژاردنه‌كانی ساڵی داهاتوودا ،سهرۆك وزی��ری توركیا وتی "ئێم ه ده‌نگی متمان ه ل�هك�ه‌س وهرن��اگ��ری �ن‌و دڵنیایی ئ�ه‌وه‌ت��ان ده‌ده‌م ێ كه‌وه‌ك ده‌نگی پارته‌كه ی خۆمان لێكیناده‌ینه‌وه". هه‌مووان له‌چاوه‌ڕوان ی 12ئه‌یلولدان‌و ل��هو هه‌ڵمه‌ته گ �ه‌رم��وگ��وڕو ب����ه‌رده‌وام‌و تاقه‌تپڕوكێنانه‌ی ك��ۆك��ردن �هوه ی ده‌نگ ی "ب �هڵ � ێ"و "نه‌خێر" یاخود بایكۆتكردنی ریفراندۆمدان. ئه‌حمه‌د ت��ورك ل�ه‌س�ه‌ردان�هك�هی��دا بۆ ه�ه‌رێ��م��ی ك��وردس��ت��ان ئ��ام��اژه‌ی ب���ه‌وه‌دا كه‌كێشه‌ی كورد له‌توركیا پرسێكی گرنگه، وتی "ده‌مانه‌وێت ئهو كێشه‌ی ه به‌ئاشتی چاره‌سه‌ر بكرێت".
ده‌ستوور ،ژماره (،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
4
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی هه‌فته
ل ه 20هه‌زار فه‌رمانبه‌ر ،ته‌نها نزیك ه ی هه‌زاری كوردن ی باكوور به‌هیچ جۆرێك گوێ له‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك ناگرێت كۆمپانیای نهوت ئازاد زه‌نگه‌ن ه له‌كه‌ركوك بهپێی ئهو زانیارییان ه ی رۆژنام ه ی ده‌ستوور دهستی كه‌وتوون ،كۆمپانیای نه‌وتی باكوور 20 هه‌زار فه‌رمانبه‌ری ههیه ،كه‌زۆربه‌یان له‌خواروو و ناوه‌ڕاستی عێراقهوه هاتوون ،بهاڵم رێژ‌ه ی فه‌رمانبه‌ر‌ه كورده‌كان ته‌نها نزیك ه ی هه‌زار فه‌رمانبه‌ر ده‌بن. به‌رپرسانی شاری كه‌ركوك رایده‌گه‌یه‌نن ك ه له‌دامه‌زراندنی فه‌رمانبه‌ران‌و كاره‌كانیاندا كۆمپانیای نهوت ی باكوور به‌هیچ جۆرێك گوێ له‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك ناگرێت ،بۆی ه كێش ه ی نێوان ئهو دوو الیه‌ن ه لهم ماوه‌یه‌دا رووهو خراپی رۆیشتووه. له‌كۆمپانیای نه‌وتی باكووردا ئه‌وله‌ویه‌ت زیاتر دراوه به‌عه‌ر‌هب‌و توركمانه‌كان له‌چۆنیه‌تی دامه‌زراندنیان‌و كاركردنیان لهو كۆمپانیایه، بهشێوهیهك زۆرین ه ی ك��ورده‌ك��ان ئه‌وان ه ی به‌گرێبه‌ست كارده‌كه‌ن ،دوای زیاتر ل ه 5ساڵ كاركردن تائێستا دانه‌مه‌زرێنراون ،له‌كاتێكدا بۆ ع �ه‌ر‌هب‌و توركمانه‌كان ته‌نها دوای دوو ساڵی كاركردن به‌گرێبه‌ست داده‌مه‌زرێنرێن. ئ�����ه‌وه‌ش درێ�����ژك�����راوه ی ب��ڕی��ارێ��ك � ی ره‌گه‌زپه‌رستان ه ی حكومه‌ته‌ك ه ی به‌عس ه ك ه له‌چوارچێو‌ه ی سیاسیه‌ت ی پاكتاو ی نه‌ژادیدا دژ به‌كورد ده‌ریكرد. كامیل ساڵه‌یی قایمقام ی ناوه‌ند ی قه‌زای كه‌ركوك ئاماژه ی به‌وه‌دا كه‌كۆمپانیای نهوت ی باكوور‌و به‌پێ ی نووسراو ی وه‌زاره‌ت � ی نهوت ی عێراقی ،ههر قوتابییه‌ك ی بهكالۆریۆس دووساڵ خزمهت ی گرێبه‌ست ی ههبێت ،دوات��ر ده‌بێت ه دامه‌زرێنراوی فه‌رمی ،ههروهها بۆ قوتابیان ی په‌یمانگا به‌س ێ س��اڵ ده‌بن ه فه‌رمانبه‌ر ی ئاسایی‌‌و وت ی "بۆ بڕوانامه‌كان ی خواروتریش پێویست ه پێنج ساڵ خزمهت ههبێت ،پاشان ده‌بن ه فه‌رمانبه‌ر له‌كۆمپانیای ی نهوت ی باكوور. ساڵه‌یی وت��ی "ه �ه‌رچ �هن��ده بڕیاره‌ك ه دهرچووهو جێگیركراوه ،بهاڵم كه‌مترین رێژ‌ه ی كورد ی تێدایه‌و ئه‌وه‌له‌ویات دراوه به‌عه‌ر‌هب‌و توركمانه‌كان". وه‌زاره‌ت���ی نه‌وتی عێراقی ،به‌بڕیارێكی حسێن شه‌هرستانی ،وه‌زیر ی نهوت عێراق ،ل ه 2010/6/27به‌بڕیاری ژماره ( )8850بڕیاری دامه‌زارندنی 655كه‌سیدا ،بهاڵم رێژه‌یه‌كی زۆر كهم لهو فه‌رمانبه‌ران ه كوردبوون .بهاڵم
ههر زوو ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك ئهو بڕیاره ی ره‌تكرده‌وه. ج��وان ح�ه‌س�هن ئه‌ندام ی ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگای ك�ه‌رك��وك‌و به‌رپرس ی دۆسیه‌ی ی دامه‌زراندن له‌ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگا ی كه‌ركوك، له‌لێدوانێكیدا ب��ۆ دهس��ت��وور ،رایگه‌یاند لهكۆبوونهوه ی ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگای كه‌ركوكدا به‌شێو‌ه ی زاره‌ك ی قسه‌ی له‌سه‌ركراوه .وت ی "ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگای كه‌ركوك دژ ی ئهو بڕیاره‌ن". ئه‌ندامان ی ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگا به‌كۆ ی ده‌نگ لهگهڵ ره‌تكردنه‌و‌ه ی ئهو بڕیاره‌بوون ،چونك ه وه‌زاره‌ته‌كان ی عێراق به‌گشتی‌‌و وه‌زاره‌ت ی نهوت به‌تایبه‌ت ی له‌كات ی دامه‌زراندن ی فه‌رمانبه‌رو كارمه‌ندانیدا هیچ راوێ��ژێ��ك به‌ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگای كه‌ركوك ناكات. جوان وت ی "ئێم ه نووسراو ی فه‌رمیمان ئاراست ه ی ههموو وه‌زاره‌ته‌كان ی عێراق كردووه، ده‌بێت ههموو دامه‌زراندنێك به‌هه‌ماهه‌نگ ی بێت لهنێوان ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگاو وه‌زاره‌ته‌كاندا، ل �ه‌س �هر ئ��هم م �ه‌س �ه‌ل �هی �هش رێككه‌وتن ی واژۆكراومان ههیه ،بهاڵم ئه‌وان پابه‌ندنابن". جوان حه‌سه‌ن هۆكار ی پابه‌ندنه‌بوون ی ئهو رێككه‌وتننامه‌ی ه ی لهنێوان ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگاو وه‌زاره‌ته‌كان ی عێراقدا ههیه ،بۆ ئهوه گه‌ڕانده‌و‌ه ك ه له‌عێراقدا ده‌ست ی سیاس ی حیزبی‌‌و بیرۆك ه ی تایفه‌گه‌ریه‌ت ی زاڵ ه بهسهر یاساو رێككه‌وتننام ه جۆراو جۆره‌كاندا ،وت ی "وه‌زاره‌ت ی نهوت ی عێراقیش باشترین نمون ه ی ئهو راستیه‌یه". لیژن ه ی دۆسیی ه ی دامه‌زراندن له‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگای ك�ه‌رك��وك ب��ڕی��اره دوای جه‌ژنی ره‌مه‌زان كۆبوونه‌وه‌یه‌ك ی تایبهت لهسهر ئهو پرس ه لهگهڵ ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگای كه‌ركوكدا بكه‌ن ،دواتر بابه‌ته‌ك ه بهێنن ه ناو ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگای كه‌ركوك ،بۆ ئ �هوه ی ئه‌ندامان ی ئ�هن��ج��وم�هن ده‌ن��گ � ی ل �ه‌س �هر ب���ده‌ن ،وت ی "به‌دڵنیایشه‌و‌ه سه‌رجه‌م قه‌واره‌سیاسییه‌كان ی نێو ئه‌نجومه‌ن ی پارێزگای كه‌ركوك ره‌ت ی ئهو دامه‌زراندنان ه ده‌كه‌نه‌وه ،چونك ه كه‌مترین رێژ‌ه ی كه‌ركوك ی تێدایه". ب��هپ��ێ��ی ئ����هو رێ������ژه‌و ئ���ام���اران��� ه ی له‌سه‌رچاوه‌یه‌كی تایبه‌ته‌و‌ه له‌ئه‌نجومه‌ی پ��ارێ��زگ��ای ك �ه‌رك��وك �هوه دهس��ت دهس��ت��وور كه‌وتوون ،تێكڕای ی دامه‌زراندنه‌كان ی كۆمپانیای نهوت له‌كه‌ركوك لهم شااڵو‌ه دامه‌زراندن ه ی
وه‌زاره‌ت�� ی نهوت ی عێراقدا 1730فه‌رمانبه‌ر بوون ،كه‌دابه‌شكراون بهسهر چه‌ند به‌شێك ی ئهو كۆمپانیایه‌دا ،له‌وان ه 655فه‌رمانبه‌ر له‌كۆمپانیای نهوت ی باكوور ،ههروهها 703 كه‌س ی تر له‌كۆمپانیای ی به‌رهه‌مه‌نه‌وتییه‌كان، 80كه‌س ی تر له‌كۆمپانیای ی گاز ی باكوور دامه‌زراون. ههروهها 380كه‌س ی تر له‌پااڵوگ ه ی نهوت ی باكوور دامه‌زرێنراون .ك ه كه‌مترێن رێژه‌یان له‌نه‌ته‌و‌ه ی كوردن. له‌ئێستادا كۆمپانیای نهوت ی باكوور زیاتر ل ه بیست هه‌زار ( )20000فه‌رمانبه‌ر ی ههیه، بهاڵم ته‌نها كه‌متر له 1000هه‌زار فه‌رمانبه‌ر ی كورده. ئهو سه‌رچاوه‌ی ه وت ی "له‌كۆ ی دامه‌زراندن ی 1730فه‌رمانبه‌ر لهم ماوه‌یه‌دا ته‌نها 227 فه‌رمانبه‌ریان كه‌ركوك ی بوون ،لهنێو ئه‌وانیشدا ته‌نها 30كه‌سیان سه‌ر به‌نه‌ته‌و‌ه ی كورد بوون ،ت�ه‌واو ی فه‌رمانبه‌ران ی تریش كه‌تاز‌ه دام �ه‌زرێ��ن��راون س �هر ب�هن�هت�هوه ی ع��ه‌ر‌هب‌و توركمانن‌و خه‌ڵك ی كه‌ركوك نین". كامل ساڵه‌یی قایمقامی قه‌زای ناوه‌ندی كه‌ركوك به‌ده‌ستووری وت "له‌هه‌نگاوێك ی شۆڤینیان ه ی ن��اده‌س��ت��ووری��دا به‌رپرسان ی وه‌زاره‌ت� ی نهوتو كۆمپانیای ی نهوت ی باكوور له‌شار ی كه‌ركوك هه‌ستاون به‌دامه‌زراندن ی ئهو رێژ‌ه زۆران ه ی فه‌رمانبه‌ران به‌بێ ئاگاداری ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك". ساڵه‌یی وت�� ی "ئێم ه له‌قایمقامه‌و‌ه ل��ی��ژن�هی�هك��م��ان دروس��ت��ك��رد به‌مه‌به‌ست ی ده‌ستخستن ی زان��ی��اریو لێكۆڵینهوه ،لهم شااڵو‌ه دامه‌زراندنه‌دا". به‌ڕێوه‌به‌ر ی كۆمپانیای ی نهوت ی باكوور پێشتر ب� ه به‌رپرسانی ش��اری كه‌ركوكی راگه‌یاندبوو ته‌واو ی ئهو كارمه‌ندان ه ی تازه دامه‌زرێنراون پێشتر گرێبه‌ستبوون ،هۆكاری كهم ی كورد له‌ڕێژ‌ه ی دامه‌زراندنه‌كه‌ش به‌وت هی ئ �هوان بۆ ئ�هوه دهگهڕێتهوه كه‌قوتابیان‌و كارمه‌ندان ی كورد به‌گرێبه‌ست رازینابن ،بۆیه پێشتر كورده‌كان وازیان هێناوه. بهاڵم كامیل ساڵه‌یی قایمقام ی كه‌ركوك ههموو ئهو قسان ه ی به"ناپه‌سه‌ند" زانی‌و وت ی "به‌ڕێژه‌یه‌ك ی به‌رچاو قوتاب ی كورد لهو بواره‌دا هه‌ن ،بهاڵم دانه‌مه‌زراون ،بۆی ه ئێمه نیگه‌رانین‌و ئهو دامه‌زراندنانه‌مان الپه‌سه‌ند نییه".
"دادگا ی ده‌ستووری ی عێراق به‌پێ ی ده‌ستوور به‌هه‌ڵوه‌شاو‌ه داده‌نرێت" ی بۆ ده‌ستوور ی ده‌ستووری ی بواری دادگا فه‌الح مسته‌فا ئه‌مین پسپۆڕ كاروخ نامیق ی فه‌الح مسته‌فا ئه‌مین پارێز‌هر‌و پسپۆڕی بوار دادگ��ای ده‌ستووریی له‌چاوپێكه‌وتنێكدا كه‌رۆژنامه‌ی ده‌ستوور له‌گه‌ڵیدا سازیداوه، ی رایده‌گه‌یه‌نێت كه‌ئه‌و دادگا ده‌ستوورییه ی ئێستا ل�ه‌ع��ێ��راق ب��وون�ی ه�هی�ه ،به‌پێ ده‌ستوور ده‌بێت هه‌ڵبوه‌شێنرێته‌وه ،بۆی ه ی ی ناده‌ستوورین ،هاوكات كێشه بڕیاره‌كان ی عێراق ده‌خات ه ی حكومه‌ت پێكنه‌هێنان ی ی ته‌فسیر ئه‌ستۆی ئهو دادگای ه لهبهرئهوه ی ده‌ستوور كردووه، هه‌ڵه‌یان بۆ به‌نده‌كان ی ی ش��ی��ك��ردن �هوهی ئ��هو م��اده‌ی �ه ل�هك��ات� ده‌ستوور كه‌ده‌ڵێت (كتله نیابی ه اكثر ی حكومه‌تی ههیه. ی پێكهێنان عددا) ماف فه‌الح مسته‌فا ده‌ڵێت ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران راست ه نوێنه‌ری خه‌ڵكه ،بهاڵم هیچ گره‌نتیه‌ك نیی ه ئ�هو نوێنه‌رانه‌ی كه‌هه‌ڵبژێردراون ی خه‌ڵك پێشێل لهالیهن خهڵكهوه مافه‌كان نه‌كه‌ن ،لهبهرانبهر ئهو گومانه‌ی كهههیه، ی گره‌نتیه‌كه‌‌و دڵنیاییه‌ك ه ی ده‌ستووری دادگا ی ی نوێنه‌رانی خه‌ڵك‌و ئه‌نجومه‌ن بۆ ئهوه نوێنه‌ران دهس�هاڵت�ی خۆیان نه‌به‌زێنن، یاسایه‌ك ده‌رنه‌كه‌ن دژ به‌ده‌ستوور بێت، ی ی پێشه‌كی‌و ن��اوه‌ڕۆك‌و كۆتای بۆ ئ �هوه دهس��ت��وور وهك خ��ۆی جێبه‌جێبكرێت، ده‌بێت ئهو دادگا ده‌ستوورییه ههبێت. ی ئهو وتی "دادگ��ای ده‌ستووریی له‌زۆربه ئهو واڵتان ه هه‌ی ه كه‌ده‌ستووری جامدیان ههیه( ،ده‌ستووری جامد واتا ده‌ستوورێك ه ی ده‌ن��ووس��رێ��ت��هوه ل �ه‌چ��وارچ��ێ��وه‌ی �هك �
ی ئهو واڵت ه دیاریكراودا‌و دواتر هاوواڵتیان ی لهسهر ده‌كه‌ن ،ههروهها لهالیهن راپرس ی ی نوێنه‌رانه‌و‌ه ناتوانرێت ماده‌كان ئه‌نجومه‌ن ی هه‌مواربكرێت ،تهنیا ده‌بێت لیژنه‌یه‌ك ی ی تایبهت ههبێت بۆ هه‌مواركردن ده‌ستوور ماده یاساییه‌كانی)". ی 2005كاتێك (ق��ان��ون ئیدار‌ه له‌ساڵ دول ه لمرحله انتقالیه) له‌سه‌رده‌می ئه‌یاد ی ده‌رچ��وو ،ئاماژه بۆ دادگایه كرا عه‌الو ی فیدراڵیان پ��ێ��ده‌وت، ك��ه‌دادگ��ای ب��ااڵ ی 2005 ی ژماره 30ساڵ ی ئهوه یاسا دوا ده‌رچوو بۆ دیاریكردنی ئیش‌و كاری ئهو ی ئهو دادگای ه ل ه 9ئه‌ندام دادگایه ،ئه‌ندامان پێكهاتبوون ،سه‌ره‌تا 27ئه‌ندام لهالیهن ی ی عێراق‌و په‌رله‌مان ی نوێنه‌ران ئه‌نجومه‌ن كوردستان ده‌ستنیشانده‌كران ،دوات��ر 9 ی كه‌سیان هه‌ڵده‌بژێدران‌و لهالیهن سهرۆك كۆماره‌وه بڕیاریان لهسهر ده‌درا. ی تایفی به‌م ی "ته‌بع ف �ه‌الح مسته‌فا وت كه‌سانه‌و‌ه دیاربوو له‌به‌رئه‌وه‌ی ئهو 9كه‌س ه 3شیعه‌‌و 3كورد‌و 3سوونن ه بوون ،ئهم ه له‌كاتێكدایه له‌ده‌ستووری عێراق ده‌ڵێت، ده‌بێت دادگاكان سه‌ربه‌خۆبن‌و هیچ كهسێك دهسهاڵتی نهبێت به‌سه‌ریانه‌‌وه". ی هه‌میشه‌یی ی ك �هدهس��ت��وور ئ �ه‌وك��ات �ه نووسرایه‌و‌ه له‌راپرسییه‌كی جه‌ماوه‌ریدا ی ی 92دووباره ئاماژه په‌سندكرا لهماده ی كردووه ،لهو مادهی ه به‌دادگای ده‌ستووری ی ی ده‌ستوور ده‌ڵێت ،ده‌بێت دادگایه‌ك له‌عێراق دروستبكرێت له‌كۆمه‌ڵێك قازی‌‌و ی یاساییو شه‌ریعه‌ی ئیسالمی، فوقه‌های
ه��ه‌روه‌ه��ا ئ��ی �ش‌و ك���اری ئ��هو دادگ��ای � ه به‌یاسایه‌ك رێكده‌خرێت. ئهو پسپۆڕ‌هی بواری دادگای ده‌ستووریی ی ئهوه ده‌گرێت كه‌ده‌بوو جیا لهیاسای ره‌خنه ی ی 2005ك ه له‌سه‌رده‌م ژم��اره 30ساڵ ی تازه دابنرایه بۆ عه‌الوی دانرا ،یاسایه‌ك رێكخستنی ئیش‌و كاره‌كانی ئهو دادگایه، ی "ب�ه‌اڵم تائێستا چوار ساڵ بهسهر وت دهس��ت��وور ی پ�ه‌س��ن��دك��ردن� ت��ێ��پ��ه‌ڕی��وه، یا سا ی ه ئ���������������هو دان �هن��راوه،
مانه‌وه‌ی دادگای ده‌ستووریی عێراق سه‌رپێچیكردنی ده‌ستووره
ی نه‌گه‌یشتوونه‌ت ه ئه‌ویش به‌پاساوی ئهوه ی ی ئهو ئهو قازیانه ئه‌نجامێك بۆ دابه‌شكردن ئیشوكاری ئهو دادگای ه ده‌به‌ن به‌ڕێوه". ی فه‌الح مسته‌فا ده‌ڵێت دادگای ده‌ستووری ی ی ههیه ،ل�ه‌دوا كهئێستا له‌عێراق بوون ی ئ����هوهی دهس���ت���ووری ع��ێ��راق راپ��رس � له‌سه‌ركراو په‌سندكرا ،ئهو دادگای ه ده‌بوای ه ی هه‌ڵبوه‌شێنرایه‌ته‌وه ،بهاڵم تائێستا كار ی ی "ئه‌وه‌ش سه‌رپێچیكردن پێده‌كرێت ،وت ده‌ستووره ،چونك ه ده‌ستوور كه‌دانرا ههموو ی یاسایه‌ك كه‌پێشتر هه‌بوون‌و پێچه‌وانه بوون ،ده‌بێت هه‌ڵوه‌شێته‌و‌ه یان نه‌مێنێت ی ی عێراق ده‌بووای ه یاسا ی ده‌ستووری دادگا ت��ازه‌ی بۆ دابنرایه‌‌و دادگاكه‌ی پێشوو بهو پێكهاته‌ی ئێستا هه‌یه‌تی ،ده‌بوایه هه‌ڵبوه‌شایه‌ته‌وه". ئ���هو ده‌ڵ��ێ��ت ب �هپ��ێ �ی م�����ادده‌ی 92 له‌ده‌ستووری عێراق ده‌ڵێت دادگایه‌ك دروس��ت��دهك��رێ��ت له‌كۆمه‌ڵێك ق��ازیو فوقه‌های قانون‌و فوقه‌های شه‌ریعه‌ی ئیسالمی پێكدێت ،واتا بۆ خۆی دادگای پێشووی ئیلغاكردووه‌ته‌وه له‌به‌رئه‌وه‌ی دادگ����ای پێشوو له‌كۆمه‌ڵێك ق��ازی پێكهاتبوو. بهپێی یاسای ژماره 30ساڵی 2005سێ تایبه‌تمه‌ندی دراوه‌ته‌وه دادگای فیدراڵی یه‌كێك لهوانه چاودێری یاساكانه ،دووه‌م ته‌فسیركردنی ده‌قه‌كانی ده‌ستووره، سێیه‌م چاره‌سه‌ركردنی ئه‌وكێشانه‌ی كه لهنێوان حكومه‌تی هه‌رێم‌و مه‌ركه‌زدا ه �هی �ه ،ب���ه‌اڵم ل��هدهس��ت��ووردا هه‌شت
تایبه‌تمه‌ندی دراوه‌تێ. له‌باره‌ی ئهوهی لهبهرانبهر ئهو قه‌یرانه ی ئێستا له‌عێراق تێیكه‌وتووه ،رۆڵ‌و ئه‌ركی دادگای ده‌ستووریی چی ده‌بێت ،فه‌الح مسته‌فا وتی "گریمان ئهو دادگاییه‌ی ئێستا ههیه ،ئیلغانه‌بووه‌ته‌وه‌‌و كاره‌كانی خۆی دهك��ات ،هه‌رچه‌نده من سوورم لهسهر رای خۆم ئێستا ئهو دادگایه بوونی نییه ،گریمان ئهو دادگایه بوونی ههیه ،ئ �هو دادگ��ای �ه هه‌ندێك بڕیاری ههیه ،بڕیاره‌كانی ده‌توانم بڵێم یه‌ك الیه‌ن نییه ،بڕیاره‌كانی سه‌ربه‌خۆ نییه، كه‌وتووه‌ته ژێر كاریگه‌ری ئهو قهواره سیاسیانه‌ی بوونیان ههیه ،له‌ده‌ستووردا ب��اس�ی س�ه‌رب�ه‌خ��ۆی�ی دادگ���ا دهك���ات، كه‌هیچ كهسێك دهس��هاڵت��ی بهسهر ئهو قازییانه‌وه نییه كه لهو دادگایه كارده‌كه‌ن ،بهاڵم ده‌بێت ئهو پرسیاره له‌ئه‌ندامانی ئهو دادگایه بكرێت ،چۆن رێگه‌یاندا قه‌واره‌یه‌ك له‌ناو په‌رله‌مان دروستبكرێت ،دوای سوێندخواردن ئهو ق�ه‌واره‌ی�ه ببێته گهورهترین ق �ه‌واره‌ی په‌رله‌مانی ،ئایا ئه‌ندامانی دادگ��ای ده‌ستووریی كه‌ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كانیان په‌سندكرد ،كه‌قه‌واره‌ی عێراقییه‌یان كرد به‌گه‌وره‌ترین قه‌واره‌ی په‌رله‌مانی ،چۆن ئهو مافه ده‌ده‌ن به‌په‌رله‌مان جارێكی تر دوای سوێندخواردن ق���ه‌واره‌ی تر دروستبكات‌و ببێته گهورهترین قه‌واره‌ی په‌رله‌مانی ،ئایا ئ��هوه پێشێلكردنی دهستوورو ده‌سه‌اڵته‌كانی خۆیان نییه؟".
ده‌ستوور ،ژماره (،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
لۆکاڵ
7
چیمه‌نتۆ ی ئێرانی به‌رهه‌م ی ناوخۆ په‌كده‌خات ی ئێران ی له‌سنووره‌كانه‌وه ،كارگه‌كان ی ناوخۆ به‌رهه‌مه‌كانیان ی هێنان ی چیمه‌نتۆ به‌هۆ ی عێراق ده‌نێرن بۆ ناوه‌ڕاست‌و باشوور فه‌رمان خێاڵن ی له‌سلێمانی به‌هۆی هاورده‌كردنی چیمه‌نتۆی ئێرانیه‌وه، بهرههمی كارگه‌كانی ناوخۆ ده‌نێردرێن بۆ ن��اوه‌ڕاس��تو ب��اش��ووری ع��ێ��راق ،له‌كاتێكدا ناتوانرێت كۆنتڕۆڵی جۆریه‌تی چیمه‌نتۆ هاورده‌كراوه‌كه بكرێت. بهرههمی ئێرانی چیمه‌نتۆی ناوخۆ ره‌وانه‌ی ناوه‌ڕاست‌و خواروو دهكات خ��اوهن كارگه‌كانی به‌رهه‌مێنانی چیمه‌نتۆ له‌هه‌رێمی كوردستان ده‌ڵێن به‌هۆی زیادبوونی به‌رهه‌مه‌كانیان‌و بوونی چیمه‌نتۆیتر له‌بازاڕه‌كانی كوردستاندا ناچارن چیمه‌نتۆكه‌یان بنێرن بۆ بازاڕه‌كانی ناوه‌ڕاست‌و خوارووی عێراق. ئاراس عه‌بدوڵاڵ به‌ڕێوه‌به‌ری كارگێڕی كارگه‌ی چیمه‌نتۆی ماس له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ئاماژه بهوه دهدات رۆژانه بڕی شه‌ش هه‌زار ت�ۆن چیمه‌نتۆ به‌رهه‌مده‌هێنن له‌رۆژێكدا، ده‌ڵ��ێ��ت رێ���ژهی ل���ه%65ی به‌رهه‌مه‌كه‌یان له‌هه‌رێم ساغده‌بێته‌وه‌‌و له%35یشی ده‌نێرن بۆ ناوه‌ڕاست‌و خوارووی عێراق. له‌هه‌رێمی كوردستاندا سێ كارگه‌ی چیمه‌نتۆ ههیه ،كارگه‌كانی (بازیان ،تاسڵوجه‌و ماس) ههر سێ كارگه‌كه له‌ناحیه‌ی بازیان‌و شاره‌دێی ته‌یناڵن له‌سنووری پارێزگای سلێمانی. حه‌سه‌ن باقی س�ه‌رۆك��ی ژووری بازرگانی سلێمانی ،ئ��ام��اژه‌ی ب����ه‌وه‌دا ك �ه له‌هه‌ر س��ێ ك��ارگ �هی چیمه‌نتۆی م��اس ،ب��ازی��ان‌و تاسلوجه ،رۆژان�ه 25هه‌زار تۆن چیمه‌نتۆ به‌رهه‌مده‌هێنرێت. بهپێی ئاماره نافه‌رمییه‌كان له‌مانگێكدا 125 هه‌زار تۆن چیمه‌نتۆ له‌هه‌ردوو مه‌رزی باشماخ‌و حاجی ئۆمه‌رانه‌وه دێنه كوردستانه‌وه. عه‌قید رۆسته‌م كۆكۆیی به‌ڕێوه‌به‌ری مه‌رزی باشماخ له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور ،رایگه‌یاند ههموو رۆژێك 1500بۆ 2000تۆن چیمه‌نتۆ لهم مه‌رزه‌وه دێته كوردستانه‌وه. بهپێی ئ��ام��ارێ��ك كه‌پێش چ �هن��د رۆژێ��ك باڵوكرایه‌وه ،له‌ماوه‌ی چوار مانگی رابردوودا 250ه �ه‌زار تۆن چیمه‌نتۆ له‌خاكی ئێران‌و له‌سنووری حاجی ئ��ۆم �ه‌ران �هوه هاتووه‌ته كوردستانه‌وه. عه‌بدولقادر عه‌بدوڵاڵ ب�ه‌رێ��وه‌ب�ه‌ری گشتی گومرگی هه‌رێم له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی «هێنانی چیمه‌نتۆ لهواڵتانی ده‌ره‌وه بۆ پڕكردنه‌وه‌ی پێداویستی ناوخۆیه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ك��ارگ�هك��ان�ی خ��ۆم��ان ب�هش�ی پ��ڕك��ردن �هوهی پێداویستییه‌كانی هه‌رێم ناكات». ب �ه‌اڵم ئه‌ندازیار عالیه تۆفیق به‌ڕێوه‌به‌ری تاقیگه‌ی بیناسازی سلێمانی له‌لێدوانێكدا ب��ۆ دهس��ت��وور ده‌ڵ��ێ��ت «ئ �هگ �هر بهرههمی چیمه‌نتۆی ئهو سێ كارگه‌یه‌ی خۆمان نه‌نێرینه باشوورو خوارووی عێراق ،ئه‌وا به‌رهه‌مه‌كه‌یان پێداویستی هه‌رێم پڕده‌كاته‌وه».
له‌كوالێتی
چیمه‌نتۆی
ئێرانی
حكومه‌ت دڵنیانیی ه ئه‌ندازیار عالیه تۆفیق به‌ڕێوه‌به‌ری تاقیگه‌ی بیناسازی سلێمانی ده‌ڵێت چاودێری بهرههمی كارگه‌كانی ناوخۆ دهك���هن ،ب �ه‌اڵم ناتوانن كۆنتڕۆڵی چیمه‌نتۆی هاورده بكه‌ن. عالیه تۆفیق ده‌ڵێت ماوه‌یه‌ك پێش ئێستا كارگه‌ی چیمه‌نتۆی بازیان كه‌موكوڕییه‌كیان ه �هب��وو ،ماده‌یه‌كیان زۆرت���ر ك��ردب��ووه ناو ب�هره�هم�ی چیمه‌نتۆكه‌یانه‌وه ،له‌تاقیگه ده‌رنه‌چوو ،وتی «بۆیه ئاگادارمانكردنه‌وه‌و چاره‌سه‌ری كێشه‌كه‌یان كرد». عالیه تۆفیق ئاماژه ب���ه‌وه‌ده‌دات ماوه‌یه‌ك له‌مه‌وبه‌ر ئهو چیمه‌نتۆیه‌ی له‌ئێرانه‌وه ده‌هاته ناو هه‌رێمه‌وه له‌تاقیگه ده‌رنه‌ده‌چوو ،بهاڵم ئێستا ب��اش��ك��راوهو له‌تاقیگه ده‌رده‌چ��ێ��ت، بهاڵم ئهوه دڵنیایی نادات له‌باره‌ی بهرههمی هاورده‌وه. عالیه تۆفیق ده‌ڵێت له‌سنووره‌كانی هه‌رێمی كوردستاندا كۆنتڕۆڵی كوالێتی نییه بۆ چیمه‌نتۆ ،ئه‌وانیش ئهگهر چیمه‌نتۆیان بۆ نه‌به‌ن ،ناڕۆن بۆ سنووره‌كان بۆ پشكنین ،وتی «بۆیه گه‌ر بهو شێوه‌یه‌ی پێشوو چیمه‌نتۆی خ��راپ بێته هه‌رێمه‌وه ،مه‌ترسییه‌كی زۆر دروستده‌كات لهسهر بیناكان». ئه‌ندازیار عومه‌ر عینایه‌ت ده‌ڵێت چیمه‌نتۆی خ��راپ كاریگه‌رییه‌كی زۆر خ��راپ لهسهر بیناكان به‌جێده‌هێڵێت ،وت �ی «بۆیه زۆر پێویسته لهسهر ئه‌ندازیارانی سه‌رپه‌رشتیاری پرۆژه‌كان ،ههروهها لهسهر فرۆشیاره‌كانی چیمه‌نتۆ كه به‌هاوواڵتیان چیمه‌نتۆ ده‌فرۆشن، كه له‌تاقیگه‌ی بیناسازی سلێمانی پشكنینی زان��س��ت�ی ب��ۆ چیمه‌نتۆكانیان ب��ك �هن ،بۆ ئهوهی ئاگاداربن له‌كوالێتی‌‌و باشی‌‌و خراپی چیمه‌نتۆكانیان». ئ���اراس ع�هب��دوڵ�ڵا ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری كارگێڕی كارگه‌ی چیمه‌نتۆی م��اس ده‌ڵێت پسپۆڕو شاره‌زای چینی لهگهڵ ئه‌ندازیاره كورده‌كاندا سه‌رپه‌رشتی به‌رهه‌مهێنان له‌كارگه‌كه ده‌كه‌ن. وتی «كوالێتی چیمه‌نتۆی ئێم ه زۆر باشهو به‌ستانداردی عێراقی به‌رهه‌میدێنین». ژینگه پیسده‌كه‌ن بهپێی پ��ێ��وه‌ره ژینگه‌ییه‌كان پێویسته ه�هر كارگه‌یه‌كی چ��ی��م �هن��ت��ۆ ح �ه‌وت
كیلۆمه‌تر له‌ئاوه‌دانیه‌وه دوور بێت ،بهاڵم له‌بازیان‌و ته‌یناڵ له‌ناو ئاوه‌دانیدا سێ كارگه ی چیمه‌نتۆ ههیه. ئ���اراس عه‌بدوڵاڵ وت �ی «ئێمه حیسابمان بۆ ژینگه ك���ردووهو فلته‌رمان بۆ دوكه‌ڵی كارگه‌كه‌مان داناوه ،بهشێوهیهك كه به‌ڕێژه‌ی ل���ه %100ل�ه‌س�هدا س �ه‌د كۆنترۆڵی دوكه‌ڵی كارگه‌كه‌ی كردووه». ئاراس ده‌ڵێت به‌هۆی ئهوهی تازه ده‌ستیان به‌كاركردووه ،لهم ماوه‌یه‌دا كۆمپانیایه‌كیان راس��پ��اردووه كه بهشێوهیهكی مۆدێرن ئهو ناوچه‌یه سه‌وز بكه‌ن. شاره‌زایانی بواری ژینگه ئاماژه به‌مه‌ترسی دوكه‌ڵی ئهو كارگانه ده‌كه‌ن لهسهر مرۆڤ‌و ئاژه‌ڵ‌و رووه‌ك‌و خاكی ئهو ناوچانه. ئارارات زه‌رده‌شتی جێگری سهرۆكی كۆمه‌ڵه‌ی كوردستانێكی سه‌وز له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور، وتی «ئهو كارگانه مه‌ترسیان زۆره لهسهر ژینگه‌ی ئهو ناوچانه‌و فلته‌ریان بۆ دوكه‌ڵی كارگه‌كانیان دانه‌ناوه». زه‌رده‌شتی ده‌ڵێت پێشنیازیانكردووه كه‌لیژنه‌یه‌كی پسپۆڕ پێكبهێنرێت تا بهشێوهیهكی زانستی چاره‌سه‌ری دوكه‌ڵی كارگه‌كانیان بكرێت .وتی «چاره‌سه‌ركردنیش ته‌نها به‌دانانی فلته‌ر ب��ۆ دوك �هڵ �ی ك��ارگ�هك��ان‌و رواندنی رێژه‌یه‌كی زۆر له‌دره‌ختی تو و یوكارلیپتۆز كه‌ئه‌و دوكه‌ڵ‌و ته‌پوتۆزه‌ی كارگه‌كان ده‌گرێته‌خۆ، بهاڵم ده‌بێت زوو زوو بشۆردرێن». زه‌رده‌ش���ت���ی ده‌ڵ��ێ��ت دوك �هڵ �ی كارگه‌كانی چیمه‌نتۆ تۆبۆگرافی زهوی ئ �هو ناوچانه تێكده‌ده‌ن كه‌تێیدا داده‌مه‌زرێندرێن ،دوكه‌ڵی ئهو كارگانه له‌شێوه‌ی توێژاڵی به‌رد دایه‌و ده‌نیشێته سه‌ر گه‌اڵی دره‌خ��ت�هك��ان‌و ده‌یانفه‌وتێنێت، ئ�هو دوكه‌ڵه كاریگه‌ری لهسهر له‌ناوچوونی زینده‌وه‌ره‌كانی ئهو ناوچانه‌ش ههیه ،جگه‌له‌وه‌ش خاك پیسده‌كات‌و ئهو به‌كتریانه‌ش دهك��وژێ��ت ك�ه ل�ه‌ژێ��ر خ��اك��دان‌و ك���رداری ه �ه‌واگ��ۆڕك �ێو گۆڕینی دووان�هئ��ۆك��س��ی��دی كاربۆن ب���ۆ ئ��ۆك��س��ج��ی�ن‌و
به‌پێچه‌وانه‌وه ئه‌نجامده‌ده‌ن. عه‌بدولڕه‌حمان سدیق وه‌زی���ری پێشوو ی ژینگه‌ی عێراق ،له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت قسه‌كردن س�هب��اره‌ت به‌كارگه‌كانی به‌رهه‌مهێنانی چیمه‌نتۆ ،له‌بواری پاراستنی ژی��ن��گ �هدا دهم��ان��ب��ات �هوه س���هر ق��س�هك��ردن ل �ه‌س �هر پیسبوونی ه���ه‌وا ،چونكه ه �ه‌وا به 5م��اده پیسده‌بێت ،ئه‌وانیش گازه‌كانی (ئۆكسیده‌كانی ك��ارب��ۆن ،ئۆكسیده‌كانی نایترۆجین ،ئۆكسیده‌كانی گۆگرد ،ماده هایدرۆ كاربۆنیه‌كان) پێنجه‌میان بریتییه له‌گه‌ردی تۆزو خۆڵ ،كه‌ته‌نها له‌دوكه‌ڵی كارگه‌كانی چیمه‌نتۆوه دروستده‌بێت. عه‌بدولڕه‌حمان سدیق رونیكرده‌وه وتی «بهپێی پێوه‌ره ژینگه‌ییه‌كان كارگه‌ی چیمه‌نتۆ ده‌بێت به‌الی كه‌مه‌وه چه‌قی نیوه‌تیره‌كه‌ی 7كیلۆمه‌تر له‌ناوچه‌ی نیشته‌جێبوونه‌وه دووربێت ،بهاڵم ل�هك��وردس��ت��ان��دا ب �ه‌ه��ۆی ئ���هوهی ش��ارهك��ان بهشێوهیهكی ئاسۆیی رووهو كارگه‌كان هه‌ڵكشاون ،بۆیه ئێستا ههر سێ كارگه‌ی چیمه‌نتۆكه ته‌نها یه‌ك كیلۆمه‌تر له‌ناوچه‌ی نیشته‌جێبوونه‌وه دوورن ،بۆیه سه‌رئه‌نجام گ��ه‌ردو خۆڵی ك���ارگ���هك���ان راس���ت���ه‌خ���ۆ
لهگهڵ هه‌وای هه‌ناسه وه‌رگرتنی هاوواڵتیانی ئهو ناوچه‌یه تێكه‌ڵده‌بێت‌و كاریگه‌ری خراپ لهسهر كۆئه‌ندامی هه‌ناسه‌یان دروستده‌كات». وه‌زی��ری پێشووی ژینگه‌ی عێراق ئاماژه‌ی ب �ه‌وه‌دا كهئێستا ئاراسته‌ی ه�ه‌وای ناوچه‌ی كارگه‌كانی چیمه‌نتۆش گۆڕاوه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی شاره‌كان لێكتر نزیكبوونه‌ته‌وه‌و شوێنی دوور له‌شار نه‌ماوه ،ئهمهش واده‌كات كه‌ئاراسته‌ی هه‌وا گه‌ردی تۆزو خۆڵی ئهو كارگانه بێنێته ناو شاره‌كانه‌وه‌و زیانی گهوره به‌مرۆڤ بگه‌یه‌نێت. عه‌بدولڕه‌حمان سدیق ده‌ڵێت «زیانێكی تری ئ �هم كارگانه ئ�هوهی�ه ك �هك��رداری رۆیشتنه پێكهاتنی رووه‌ك تێكده‌ده‌ن ،له‌به‌رئه‌وه‌ی گه‌ردی تۆزو خۆڵی كارگه‌كان لهسهر گه‌اڵی دره‌خته‌كان ده‌نیشنه‌وه‌و ناهێڵێت كرداری رۆشتنه پێكهاتن الی رووه‌كه‌كه دروستببێت، بۆیه وردهورده گه‌الی دره‌خته‌كان زه‌رد ده‌بن‌و ده‌وه‌رن». وه‌زی����ری پ��ێ��ش��ووی ژی��ن��گ�هی ع��ێ��راق باس له‌چاره‌سه‌ری مهترسی كارگه‌كانی چیمه‌نتۆ ده‌كات‌و ده‌ڵێت ده‌بێت پێش ههموو شتێك ئهو كارگانه بۆ دووری النیكه‌م حه‌وت كیلۆمه‌تر له‌ناوچه‌ی نیشته‌جێبوونه‌وه دووربخرێنه‌وه، ی��ان ه��اوواڵت��ی��ان �ی ئ��هو ن��اوچ��ان �هی نزیكن له‌كارگه‌كانه‌وه دووربخرێنه‌وه. ب �ه‌ڕای عه‌بدولڕه‌حمان سدیق ئ�هو كارگانه زیانیان له‌قازانج زیاتره‌و ده‌ڵێت «ئێم ه ده‌بێت ئاگامان ل �هوه بێت كه‌چه‌ند قازانجده‌كه‌ین له‌به‌رهه‌مهێنانی ئهو چیمه‌نتۆیه‌دا ،ده ئهوهنده زیانده‌كه‌ین له‌مه‌سه‌له‌ی ژینگه‌دا».
ره‌مه‌زان نرخی مه‌ی به‌رزكرده‌وه ی ده‌فرۆشن چه‌ند یانه‌یه‌ك ی خواردنه‌و ه له‌سلێمان ی به‌نرخ ی گرانتر مه فه‌رمان خێاڵنی چه‌ند یانه‌یه‌كی خ��واردن�هوه له‌شه‌وانی ره‌مه‌زاندا نرخی مه‌ی دوو قات‌و سێ قاتی نرخی خۆیان ده‌فرۆشنه‌وه ،قایمقامی سلێمانیش ده‌ڵێت ئهوه به‌قاچاخفرۆشتنه‌و شه‌رعیه‌تیان نییه نرخ زیادبكه‌ن‌و وتی «ئیجرائاتی یاسایی ده‌كه‌ین‌و غه‌رامه‌یان ده‌كه‌ین». ئه‌مساڵ له‌مانگی ره‌مه‌زاندا له‌شاری سلێمانی رێوشوێنی توند گیرایه بهر بهرانبهر یانه‌كانی خواردنه‌وه‌و بهشێكی زۆریان داخران ،بهاڵم هه‌ندێك لهو یانانه دانه‌خران‌و چه‌ند یانه‌یه‌كیان به‌نرخی دوو ق��ات‌و سێ قات جۆره‌كانی خواردنهوه ده‌فرۆشن. ی ی كه‌رۆژنامه ی ئهو رووماڵیه به‌پێ ی جگ ه ل�ه‌ه�ه‌ردوو دهس��ت��وور كردویه‌ت ی پااڵس ی ئه‌زمه‌ڕ پااڵس‌و سلێمان یانه ی ئوتێل كه‌دانه‌خراون ،هه‌ریه‌ك له‌یانه‌كان ی زاگرۆس ئاری‌‌و ئوتێل هێرۆو كافتیریا ی گرانتر خواردنهوه ده‌فرۆشن، به‌نرخ ی لێو‌ه ده‌كه‌ن، ی باس ی مه وهك كڕیاران ی پێش ی له‌رۆژان ی كه‌یف بوتڵێك عاره‌ق ره‌مه‌زاندا ب ه 3500هه‌زار دینار بووه،
ی ی ره‌مه‌زاندا ئهو یانانه بهاڵم له‌مانگ چاره‌كێك عاره‌ق ب ه 3000هه‌زار دینار ده‌فرۆشن. ی خواردنه‌وه‌ش ی ئهو یانانه خاوه‌ن ی له‌ره‌مه‌زاندا ی لهوه ده‌كه‌ن كه‌مه نكۆڵ ی بفرۆشن ،له‌به‌رانبه‌ریشدا به‌رپرسان ی ئاماژه به‌وه‌ده‌ده‌ن كه‌ئیجرائات سلێمان ی ئ �هو چه‌ند یانه‌یه‌دا ل�هگ�هڵ خ��اوهن � ده‌كه‌ن‌و غه‌رامه‌یان ده‌كه‌ن. ی به‌ختیار ئیبراهیم یه‌كێك ه له‌كڕیاران ی «پێویست ه ی ره‌مه‌زانداو وت ی له‌مانگ مه ی ره‌م��ه‌زان��دا حكومه‌ت رێگ ه له‌مانگ ی خواردنهوه بدات بۆ به‌چه‌ند یانه‌یه‌ك ی ك ه ی بفرۆشن بهو كه‌سانه ی مه ئهوه ی ره‌مه‌زانیشدا ده‌خۆنه‌وه ،ئه‌وكات له‌مانگ ی خواردنه‌وه‌ش ناتوانن به‌گران ئهو یانانه ی به‌ئێم ه بفرۆشن». مه ی وت��ی «له‌پێش ی م�ه ئ�هو ك��ڕی��اره ره‌مه‌زاندا قوتویه‌ك بیر‌ه به1000هه‌زار ی دینار بوو ،بهاڵم ئێستا له‌ئوتێل ئار ب �ه2000ه �ه‌زار دینار پێمان ده‌فرۆشن، ی پێش ره‌مه‌زان ی كه‌یف بوتڵێك عاره‌ق ب ه 3500هه‌زار دینار بوو ،بهاڵم ئێستا چاره‌كێك ب ه 3000هه‌زار دینار ده‌فرۆشن، ی ق�ه‌ده‌غ�هك��راوه ،بۆی ه ئهو لهبهرئهوه
ی بارودۆخه‌ك ه ده‌كه‌ن‌و یانانه‌ش ئیستیغالل به‌گرانتر پێمان ده‌فرۆشنه‌وه». ی ی تر‌ه له‌كڕیاران ره‌وه‌ند شێرزاد یه‌كێك ی ره‌م���ه‌زان���دا‌و زۆرج���ار ی له‌مانگ م��ه ده‌چێت ه ئوتێل هێرۆ بۆ كڕینی مه‌ی، ی ره‌مه‌زانه‌و‌ه ی مانگ ده‌ڵێت له‌سه‌ره‌تا قوتوویه‌ك بیره‌یان ب ه 2000هه‌زار دینار پێده‌فرۆشتین. ی ده‌خاته‌ڕوو ی خۆ ئهو كڕیار‌ه گومان ی ك ه لهالیهن پۆلیسهوه لهسهر ئ �هوه ی بۆ ئهو مه‌یخانان ه كرابێت‌و كارئاسان ی «گومانم هه‌ی ه كه‌پۆلیس‌و ده‌زگا وت ی ی ت��ای��ب�هت به‌داخستن ئه‌منییه‌كان ی بۆ ئهم ی خواردنهوه ،كارئاسان یانه‌كان ی ی خواردنهوه بكه‌ن‌و زیاده چه‌ند یانه‌یه ی خواردنه‌وه‌ك ه دابه‌شبكه‌ن لهنێوان نرخ خۆیاندا ،ئه‌گینا شتێك كه‌قه‌ده‌غه‌بێت ی گرانتر ده‌فرۆشرێت؟». چۆن به‌نرخێك ی خ��واردن �هوه ت��ا ئێستا س��ێ ی��ان�ه ی (ئوتێل ئاری‌‌و ئوتێل هێرۆو كافتیریا ی گرانتریش زاگرۆس) دانه‌خراون‌و به‌نرخ ی ده‌فرۆشن‌و تائێستا به‌رده‌وامن. مه ی ده‌ستوور په‌یوه‌ندیكرد په‌یامنێر به‌ئوتێل ئاری ،بهاڵم نكۆڵیان له‌وه‌كرد ی بفرۆشن ،ئاماده‌ش ك ه له‌ره‌مه‌زاندا مه
ی زیاتر لهو باره‌یه‌و‌ه بده‌ن. نه‌بوون لێدوان ی ی سلێمان زان��ا محه‌مه‌د قایمقام ی «ئه‌مساڵ جیاواز ل�هو ب��اره‌ی �هوه وت� ی ی پێشوو ،ه �هر له‌سه‌ره‌تا له‌سااڵن ی زۆر ی ره‌م���ه‌زان���هوه رێوشوێن مانگ ی توندمان گرته‌به‌ر سه‌باره‌ت به‌داخستن ی خواردنهوه له‌سلێمانی‌‌و ته‌نانه‌ت یانه‌كان ی شتخواردن‌و جگه‌ره‌كێشان ب ه به‌رچاو ی خ�هڵ��ك��ی�هوه ،ب��هو پێیه‌ش له‌ڕێگه ی ك�هب��ۆ ئ��هو مه‌به‌ست ه ئ��هو لیژنه‌یه دروستمانكردووه ،توانیومان ه له%80 ی مه‌یفرۆشتن‌و شتخواردن‌و كۆنتڕۆڵ جگه‌ره‌كێشان بكه‌ین له‌ناو شاردا». ی ی به‌نرخ ی مه سه‌باره‌ت به‌فرۆشتن گرانتر لهالیهن چه‌ند یانه‌و ئوتێلێكه‌وه، ی «ئ���هوه ی وت��� ی سلێمان ق��ای��م��ق��ام� به‌قاچاخفرۆشتنه‌و شه‌رعیه‌تیان نیی ه نرخ زیادبكه‌ن ،تائێستا پێمان نه‌زانیون، ی ی یاسای ب���ه‌اڵم دڵنیابن ئیجرائات دهك�هی�ن‌و غه‌رامه‌یان دهك�هی��ن ،ئهگهر بۆمان ده‌ربكه‌وێت كه‌ئه‌فسه‌رێك یان ی ی پۆلیس له‌لیژنه‌ك ه كارئاسان كارمه‌ندێك ی بۆ ئهو یانان ه كردبێت ،ئه‌وا ئیجرائات ی توند لهگهڵ ئهو ئه‌فسه‌ر‌ه یان یاسای كارمه‌نده‌دا ده‌كه‌ین».
ده‌ستوور ،ژماره (،)48سێشه‌مم ه 2010/9/7 ،
6
i n f o @ d e s t u r. n e t
لۆکاڵ
له‌كۆی سێ قۆناغ ،هیچ قۆناغێكی كه‌مپی نوێی زانكۆ ته‌واو نه‌بووه ی پرۆژه‌ك ه زیادكراوه‌‌و كاتی ته‌واوبوونیشی درێژكراوه‌ته‌و ه بۆ ساڵی 2013 50ملیۆن دۆالر بۆ بودجه محه‌مه‌د نه‌جیب له‌سلێمانی بهپێی ئهو گرێبه‌سته‌ی كه له‌سه‌ره‌تادا لهنێوان وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵو توێژینه‌وه‌ی زانستی‌و كۆمپانیای FDC-TEPEJVتوركی ئه‌نجامدرا ،ده‌بوو پرۆژه‌ی دروستكردنی كه‌مپی نوێی زانكۆ تا شه‌ش مانگیتر ته‌واوبێت ،بهاڵم تائێستا له %58پرۆژه‌كه ته‌واوبووه ،لهگهڵ ئهوهی 50ملیۆن دۆالر بۆ بودجه‌ی پرۆژه‌كه زیادكراوه. گرێبه‌سته‌كه له 2005/2/19لهنێوان د. ئه‌خته‌ر نه‌جمه‌دین وه‌زیری پێشووتری خوێندنی بااڵو توێژینه‌وه‌ی زانستی -ئیداره‌ی سلێمانیو كۆمپانیای FDC-TEPEJVتوركی ئیمزاكرا ،بڕیاربوو ئهو كۆمپانیایه له‌مانگی 4ی 2011كه‌مپه‌كه‌ی دروستكردبێت ،بهاڵم تا ئێستا كه‌شه‌ش مانگی ماوه بۆ ئهو واده‌یه ته‌نها له له %58پرۆژه‌كه ته‌واوبووه. بهپێی گرێبه‌سته‌كه ئهو كۆمپانیایه 258ملیۆن دۆالر له‌حكومه‌ت وه‌رده‌گرێت وهك بودجه‌ی پرۆژه‌كه ،بهاڵم له‌ئێستادا دوای زیادكردنی نزیكه‌ی 50ملیۆن دینار ،بودجه‌ی تێچوونی پ��رۆژه‌ك�ه ده‌گاته 305ملیۆن‌و 946ه�ه‌زار دۆالر ،بهاڵم به‌وته‌ی جێگری سهرۆكی ده‌سته‌ی سه‌رپه‌رشتیاری پرۆژه‌كه ،به‌هۆی گرانبوونی كه‌ره‌سته‌ی بیناسازییه‌وه ماوه‌یه‌ك كاركردن له‌پرۆژه‌كه‌دا وه‌ستاوه .ئێستاش ماوه‌كه‌ی بۆ 2012/12/31درێژكراوه‌ته‌وه. پ��رۆژه‌ی دروستكردنی كه‌مپی نوێی زانكۆی سلێمانی بهیهكێك له‌پرۆژه گه‌وره‌و گرنگه‌كانی شاری سلێمانیو كوردستان داده‌نرێت ،كه
لهسهر رووبه‌ری 1928768مه‌تر دووجا (600 دۆنم) زهوی ،دروستده‌كرێت‌و كۆی رووبه‌ری گشتی بیناكان ده‌گاته نزیكه‌ی 325175مه‌تر دووجا ( 260دۆنم) زهوی ،لهگهڵ دروستكردنی تۆڕی رێگاوبان‌و تۆڕی ئ��اووئ��اوهڕۆو كارهباو ئاودێری. پرۆژه‌ی كه‌مپی نوێ زانكۆ پێكهاته‌وه له‌سێ قۆناغ ،قۆناغی یه‌كه‌م بڕیاره ل�ه2010/12/31 ته‌واوبێت ،كه‌بریتییه له‌كۆلێژه‌كانی ئه‌ندازیاری‌و ئ�هن��دازی��اری كۆمپیوتهرو ه��ون�هرو وه‌رزش‌و سه‌نته‌ری وه‌رزش ،كه‌چه‌ند هۆڵی له‌خۆگرتووه‌‌و ل�هگ�هڵ مه‌له‌وانگه‌یه‌كی ئۆڵۆمپی گ��ه‌وره‌‌و یاریگایه‌كی گهوره ،لهگهڵ 2به‌شی ناوخۆیی بۆ كوڕان‌و 2به‌شی ناوخۆیی بۆ كچان ،لهگهڵ 9بینای خزمه‌تگوزاری. قۆناغی دوومی پرۆژه‌كه بڕیاره ساڵێك دوای ته‌واوبوونی قۆناغی یه‌كه‌م ،له2011/12/31 ته‌واوببێت كهپێكهاتووه له چ��وار كۆلێژو كافتریای م�ه‌رك�ه‌زی‌و كتێبخانه‌و سه‌نته‌ری كۆمپیوتهرو دوو به‌شی ناوخۆیی بۆ كوڕان‌و دوو بۆ كچان ،لهگهڵ چه‌ند بینایه‌كی خزمه‌تگوزاری. قۆناغی سێیه‌می پرۆژه‌كه ل���ه2012/12/31 ته‌واوده‌بێت پێكهاتووه له‌بینای سه‌رۆكایه‌تی زان��ك�ۆ‌و ن��اوهن��دی رۆشنبیری‌و چ��وار به‌شی ناوخۆیی بۆ كچان‌و دوو بۆ كوڕان ،لهگهڵ چه‌ند بینایه‌كی خزمه‌تگوزاری. ئ�هن��دازی��اری راوێ��ژك��ار عه‌تا ئه‌حمه‌د كه‌ریم جێگری سهرۆكی ده‌سته‌ی سه‌رپه‌رشتیاری پ��رۆژه‌ی ك �هم��پ��ی نوێی
زانكۆی سلێمانی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت ده‌سته‌یه‌ك كه‌په‌یوه‌ندی به‌وه‌زاره‌تی ئ��اوه‌دان��ك��ردن�هوهو نیشته‌جێكردنه‌وه ههیه، سه‌رپه‌رشتیاری پرۆژه‌كه ده‌كه‌ن ،كهپێكهاتووه له‌به‌شه‌كانی شارستانی ،ته‌الرسازی ،میكانیك، ك��اره‌ب��ا ،ته‌كنه‌لۆژیای زان��ی��اری ،رووپێوی‌و تاقیگه ،كه‌ئه‌ندازیاری ش��اره‌زا لهو بوارانه‌دا سه‌رپه‌رشتیاری ئیشه‌كه ده‌كه‌ن بهشێوهیهكی راسته‌وخۆ”. له‌پڕۆژه‌ی كه‌مپی نوێی زانكۆدا 1300كارمه‌ند كاری تێدا ده‌كه‌ن ،كه‌نزیكه‌ی 1000كادریان له‌ئه‌ندازیار‌و وهستاو كرێكارن. عه‌تا ئه‌حمه‌د ئاماژه‌ی به‌وه‌دا كهئێستا هیچ سستییه‌ك له‌به‌ڕێوه‌چوونی كاره‌كانی پرۆژه‌كه‌دا نییهو بوجه‌ی ته‌واوی بۆ دابینكراوه ،وتی “هه‌تا ،2010/8/31ل�ه %58كاره‌كانی ته‌واوبووه، كه‌به‌پێی Time Scheduleكارده‌كه‌ن له‌كاتی دیاری كراودا ،به‌دڵنیایه‌وه پرۆژه‌كه‌ش له‌كاتی دیاریكراوی خۆیدا ته‌واوده‌بێت”. پ��ڕۆژه‌ی كه‌مپی نوێی زانكۆی سلێمانی بۆ م��اوه‌ی نزیكه‌ی ساڵێك كاره‌كانی لهالیهن كۆمپانیا توركییه‌كه‌وه وه‌ستا ،ب�ه‌اڵم دوای چ��اره‌س�ه‌رك��ردن��ی كێشه‌كان ئێستا م��اوه‌ی پێنج مانگه ب �ه‌س �ه‌رپ �ه‌رش��ت��ی وه‌زاره‌ت����ی ئ��اوه‌دان��ك��ردن �هوهو نیشته‌جێكردن دهستی به‌كاره‌كانی كردووه‌ته‌وه.
ل �هك��ۆت��ای��ی م��ان��گ��ی 10ی س��اڵ��ی ،2007 سه‌رپه‌رشتیاری ئه‌وكاتی ئهو پرۆژه‌یه ،شلێر محه‌مه‌د رایگه‌یاند ك�ه ل�ه %35پ��رۆژه‌ك�ه ت �ه‌واوب��ووه ،دوای سێ ساڵ ته‌نها توانراوه له %23تری كاره‌كانی ته‌واوبكرێت. شلێر محه‌مه‌د ئه‌وكات رایگه‌یاند له‌مانگی 4ی 2011بهپێی رێككه‌وتنی نێوان كۆمپانیا توركییه‌كه‌و وه‌زی��ری خوێندنی بااڵ ده‌بێت كۆتایی به‌پرۆژه‌كه بێت. س �هب��اره‌ت ب�ه ه��ۆك��اری وه‌ستانی پ��رۆژه‌ی كه‌مپی ن��ۆی زان��ك��ۆ ب��ۆ م��اوه‌ی �هك لهالیهن كۆمپانیا توركییه‌كه‌وه ،عه‌تا ئه‌حمه‌د ده‌ڵێت وه‌ستانی پرۆژه‌كه لهو ماوه‌ی پێشوودا به‌هۆی ب�ه‌رزب��وون�هوهی نرخی كه‌ره‌سته‌و ئیشكردن ب��وو له‌جیهاندا ،وت��ی “ئێستا ئ�هو كێشه‌یه چاره‌سه‌ركراوه‌و كه‌موكورتییه‌كان جێبه‌جێكران، ئێستا هیچ كێشه‌یه‌ك نییه له‌پرۆژه‌كه‌دا‌و به‌ئاسانی كاره‌كان به‌ڕێوه‌ده‌چن”. دوای گۆڕینی سێ وه‌زیری خوێندنی بااڵو دوو سه‌رپه‌رشتیاری پرۆژه‌كه تائێستا كه‌مپه‌كه ته‌واو نه‌بووه ،له‌ئێستاشدا كاره‌كانی له‌وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵ وه‌رگیراوه‌ته‌وه دراوه به‌وه‌زاره‌تی ئاوه‌دانكردنه‌وه. دكتۆر عه‌لی سه‌عید سهرۆكی زانكۆی سلێمانی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی “ئهو كه‌مپه س �ه‌ره‌ت��ا پ�هی��وه‌ن��دی ب�ه‌زان��ك��ۆی سلێمانیو وه‌زاره‌ت��ی خوێندنی بااڵوه ه����هب����وو،
بهاڵم ئێستا ئهو كه‌مپه په‌یوه‌ندی به‌ئێمه‌وه نییه ،چونكه ئێستا وه‌زاره‌تی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌و نیشته‌جێكردن جێبه‌جێیده‌كات”. دكتۆر عه‌لی وتی “له‌به‌رئه‌وه‌ی په‌پوه‌ندی نه‌ماوه به‌خوێندنی ب��ااڵوه ،نازانم ئه‌مساڵ كاره‌كانی به‌كوێ گه‌یشتووه تا بڕیاربده‌م چه‌ند كۆلێژ ده‌چنه ئه‌وێ ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئێمه سه‌رپه‌رشتی ناكه‌ین”. عه‌تا ئه‌حمه‌د ئ��ام��اژه‌ی ب��ه‌وه‌دا كه‌هۆكاری ئ�هوهی كهئێستا وه‌زاره‌ت��ی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌و نیشته‌جێكردن سه‌رپه‌رشتی پرۆژه‌كه دهكات، به‌هۆی ئه‌وه‌وه‌یه كه‌ئه‌و وه‌زاره‌ته تایبه‌تمه‌نده بهو كاره‌وه. به‌هۆی دواكه‌وتنی پرۆژه‌كه‌و گرنگی پرۆژه‌كه‌و قسه‌كردنی به‌رده‌وامی ده‌زگا راگه‌یاندنه‌كان لهسهر دواكه‌وتنی ،جه‌الل تاڵه‌بانی سهرۆك كۆماری عێراق سه‌ردانی پرۆژه‌كه‌ی كردووهو داوای��ك��ردووه له‌كاتی خۆیدا پرۆژه‌كه به‌بێ دواكه‌وتن ته‌واوبێت. عه‌تا وت�ی “دكتۆر به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح سهرۆكی حكومه‌ت له‌ماوه‌ی پێنج مانگدا ،پێنج جار سه‌ردانی پ��رۆژه‌ی كه‌مپی نوێی زانكۆی ك���ردووهو به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك ئاسانكاری‌و پشتگیری بۆ پرۆژه‌كه دهكات”. ههروهها ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه‌كامه‌ران ئه‌حمه‌د وه‌زی��ری ئاوه‌دانكردنه‌وه‌و نیشته‌جێكردن به ب��ه‌رده‌وام��ی س �ه‌ردان��ی پ��رۆژه‌ك �ه دهك��ات بۆ چاره‌سه‌ركردنی ههر كێشه‌یه‌ك‌و ئاسانكردنی گرفته‌كان ئهگهر ههبێت.
شه‌وان ره‌نگی شار له‌شه‌قامه‌كان نیشتووه ی ره‌مه‌زانیشدا بازاڕه‌كان كراوه‌بن هاوواڵتیان خوازیارن له‌شه‌وان ی دوا مه‌عاز فه‌رحان هاوواڵتیان‌و كاسبكاران خوازیارن بازاڕه‌كانی ك��وردس��ت��ان ش���هوان���ی دوای ره‌م��ه‌زان��ی��ش دانه‌خرێن ،هاوواڵتیان قه‌ره‌باڵغی بازاڕه‌كان له‌شه‌واندا به‌دیارده‌یه‌كی “باش” وه‌سفده‌كه‌ن‌و كاسبكارانیش “ئاماده‌ن” دوكانه‌كانیان له‌شه‌وانی دوای ره‌مه‌زانیش بكه‌نه‌وه. ره‌م�ه‌زان�ی ئه‌مساڵ جیاواز له‌سااڵنی راب��ردوو ل �هش �ه‌ودا گه‌رموگوڕییه‌كی زۆری ب �هب��ازاڕی ش��ارهك��ان �ی ك��وردس��ت��ان به‌خشیبوو ،لهگهڵ رۆژئاوابووندا هاوواڵتیان به‌لێشاو روویان له‌بازاڕو سوپه‌رماركێته‌كان ده‌كرد بۆ كڕینی پێداویستی رۆژانه‌یان. یه‌كێك له‌مه‌رجه‌كانی بوونی شار له‌هه‌ر واڵتێكدا جموجۆڵی به‌رده‌وامی شه‌قام‌و كۆاڵن‌و بازاڕه‌كانی شاره‌‌و مانه‌وه‌یه‌تی به‌زیندویه‌تی له‌شه‌ودا. ل�هك��وردس��ت��ان��دا تائێستا ك��ردن��هوهی ب���ازاڕو هاتنه‌ده‌ره‌وه‌ی هاوواڵتیان له‌شه‌واندا نه‌بووه به‌نه‌ریت ،بۆیه ههموو ساڵێك به‌ته‌نها له‌ڕه‌مه‌زاندا بازاڕه‌كان به‌شه‌وان ده‌كرێنه‌وه. هاوواڵتیان خوازیارن كردنه‌وه‌ی بازاڕ له‌شه‌ودا بكرێته نه‌ریتێك‌و ئیتر وه‌كو دیارده سه‌یرنه‌كرێت، له‌شه‌وانی ه�هر 12مانگی ساڵدا ب��ازاڕه‌ك��ان كراوه‌بن. كه‌یوان ئه‌حمه‌د 21 ،س��اڵ ،ك��ردن�هوهی بازاڕ به‌شه‌وان به‌شتێكی “زۆرباش” ده‌زانێت ،كه‌یوان به‌ده‌ستووری وت “بهدڵنیاییهوه كردنه‌وه‌ی بازاڕ له‌شه‌ودا خۆشترو باشتره ،حه‌زده‌كه‌م بكرێته نه‌ریتێك و دوای ره‌مه‌زانیش به‌رده‌وامبێت”. یه‌كێك له‌تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی شار ئه‌وه‌یه كه به‌شه‌و كراوه‌بێت‌و ب��ه‌رده‌وام له‌جوڵه‌دا بێت‌و هه‌میشه ب��ازاڕو شوێنه گشتییه‌كانی به‌شه‌و و
رۆژدا كراوه‌بن. هه‌ندێك له‌فه‌رمانبه‌ران‌و هاوواڵتیان پێیان باش ه ب��ازاڕه‌ك��ان هه‌میشه ك��راوه‌ب��ن بۆ ئ��هوهی ئهو كه‌سانه‌ی له‌رۆژدا ده‌رفه‌تی هاتنه بازاڕیان نییه، به‌شه‌و بێن‌و پێداویستییه‌كانی رۆژانه‌یان بكڕن. عه‌لی ع��ارف 50 ،ساڵ ،پیشه‌ی مامۆستاییه، ده‌ڵێت ئهگهر بێت‌و بازاڕه‌كان له‌شه‌واندا كراوه‌بن ئهو ئاماده‌یه بێته‌ده‌ره‌وه ،وتی “به‌باشی ده‌زانم بازاڕه‌كان له‌شه‌وانی ههر 12مانگه‌كه كراوه‌بن به‌هۆی سه‌رقاڵی ده‌وامه‌وه ،لهو رۆژانه‌دا زۆربه‌ی خه‌ڵكی ناتوانێت ب��ه‌رۆژ ب��ێ��ت �ه‌ده‌ره‌وه ،بۆیه كردنه‌وه‌ی ب��ازاڕی له‌شه‌ودا به‌نه‌ریتێكی جوان ده‌زانم”. ئ��هو مامۆستایه پێیوایه ك��ردن��هوهی ب��ازاڕ به‌شه‌و نیشانه‌یه بۆ شارستانیه‌ت‌و پێشكه‌وتن، وتی “شتێكی شارستانییه ئهگهر بازاڕه‌كان شه‌وانیش وه‌كو رۆژ قه‌ره‌باڵغبن ،نیشانه‌یه‌كه بۆ شارستانیه‌ت‌و پێشكه‌وتن‌و چاالكبوون”. ع��وس��م��ان ح �ه‌س �هن 26 ،س���اڵ ،كاسبكاره، پێیخۆشه شه‌وان بازاڕه‌كان كراوه‌بن بۆ ئهوهی ساتێكی خ��ۆش ل�هگ�هڵ ب��راده‌رك��ان��ی��دا لهنێو تاریكی شه‌ودا بگوزه‌رێنێت ،عوسمان وتی “زۆر مه‌عقوله كردنه‌وه‌ی بازاڕ له‌شه‌ودا هیوادارم دوای ره‌مه‌زانیش به‌رده‌وامبێت ،قه‌ره‌باڵغی رۆژیش كه‌مده‌بێته‌وه“. بهپێی زانستی كۆمه‌ڵناسی بێت ،نابێت جیاوازی ههبێت لهنێوان شه‌و و رۆژی شاردا ،له‌الیه‌كی ت���ره‌وه ب��ۆ ئ���هوهی ش��ار تایبه‌تمه‌ندی شار وهربگرێت ،ده‌بێت به به‌رده‌وامی له‌جموجوڵدا بێت‌و له‌شه‌ودا وه‌كو چراخان ده‌رنه‌كه‌وێت. تا ئێستا شوێنی گشتی گ �ه‌وره له‌شاره‌كانی كوردستاندا بهشێوهیهك نییه كه‌هاوواڵتیان‌و كاسبكاران ناچاربكات ماڵه‌كان به‌جێبهێڵن‌و
له‌شه‌ودا رووبكه‌نه بازاڕ ،بۆیه فه‌ره‌هه‌نگسازی له‌بواری قه‌ره‌باڵغكردنی شار بۆ شه‌وانی 12 مانگی ساڵ به‌پێویست ده‌زانرێت. هاوواڵتیان پێیانباشه هه‌ندێك لهو ئاهه‌نگ‌و كۆڕو كۆبوونه‌وانه‌ی كه ب�ه‌ڕۆژ سازده‌كرێن ،بخرێنه ش�هو ،عوسمان وتی “ئهگهر پرۆژه‌یه‌كی لهو شێوهیه ههبێت زۆرباشه ،چونكه ناكرێت ههموو چاالكی‌‌و ئاهه‌نگ‌و یارییه‌كان ل �ه‌ڕۆژدا بكرێن‌و شه‌و هیچ نهبێت ،لهو ب��واره‌دا فه‌رهه‌نگسازی به‌پێویست ده‌زانم”.
كاسبكاران‌و دوكانداران ئاماده‌ن له‌شه‌وانی دوای ره‌مه‌زاندا دوكان‌و كۆگاكانیان بكه‌نه‌وه به‌مه‌رجێك هاوواڵتیان روویان تێبكه‌ن. هاوڕی ئارام ،دوكانی خوارده‌مه‌نی ههیه له‌شه‌قامی گۆران ،له‌شه‌وانی ره‌مه‌زاندا تادره‌نگانێكی شه‌و ده‌رگای دوكانه‌كه‌ی كراوه‌یه ،وتی “ئاماده‌م دوای ره‌مه‌زانیش به‌شه‌و دوكان بكه‌مه‌وه به‌مه‌رجێك بازاڕ كزنه‌بێت”. ئهو دوكانداره پێیوایه بارودۆخی ئه‌منی زۆر له‌باره‌و نابێت هاوواڵتیان ترسیان له‌هاتنه‌ده‌ره‌وه
ههبێت له‌شه‌واندا ،وت��ی “هیچ ترسێك نییه له‌هاتنه‌ده‌ره‌وه ئێمه چیمان له‌شاره‌كانیتر كه‌متر‌ه كه به‌شه‌وان هه‌میشه كراوه‌ن”. مه‌ریوان تالب ،له‌بازاڕی كاسۆ مۆڵ ،دوكانی شووشه‌واتی ههیه ،پێیوایه خه‌ڵك فێرنه‌بووه له‌شه‌ودا بێنه‌ده‌ره‌وه ،مه‌ریوان وتی “دوكانم ك��ردووه‌ت��هوه له‌پێش ره‌م��ه‌زان��دا خه‌ڵك كهم هاتووه ،به‌یه‌ك ب��ازاڕو دوو ب��ازاڕ هاوواڵتیان فێرنابن ،ده‌بێت ههموو بازاڕه گه‌وره‌كان بكرێنه‌وه تاخه‌ڵكی ههموو فێربێت‌و له‌شه‌ودا بێنه‌ده‌ره‌وه“.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسهت
9
گۆڕان ترس ی باڵباڵێن‌و كوتله‌كاری له‌هه‌ولێر ههیه پێش دروستكردن ی رێكخستنه‌كانیان ،سه‌ركرده‌كان ی گۆڕان له‌هه‌ولێر كۆكنین لهسهر به‌ڕێوه‌بردن ی رێكخستنه‌كانیان له‌شاره‌كه بورهان قادر ب �ه‌ه��ۆی ت��رس�ی دروس��ت��ب��وون �ی كوتلهو باڵباڵێن له‌شاری هه‌ولێر له‌سه‌روبه‌ندی كاركردن‌و دانانی بازنه‌كانی رێكخستنیدا، ب��زووت��ن �هوهی گ���ۆڕان ج��ه‌الل جه‌وهه‌ر ده‌كاته سه‌رپه‌رشتیاری رێكخستنی ئهو شاره ،سه‌رچاوه‌یه‌كیش لهو بزووتنه‌وه‌یه ئاماژه بهوه دهدات كه‌پشتگوێخستنی ئهو ههموو كادیره له‌هه‌ولێر كێشهو كوتله‌كاری قوڵترده‌كاته‌وه. بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌دوای وه‌رگرتنی مۆڵه‌تی یاسایی له‌وه‌زاره‌تی ناوخۆوه بۆ به‌فه‌رمی ناساندنی ب��زووت��ن�ه‌وه‌ك�هی��ان ل �هت �هواوی ش��ارو شارۆچكه‌كانی هه‌رێم‌و ده‌ره‌وه‌ی كوردستان ،خه‌ریكی خۆرێكخستنه بۆ كۆكردنه‌وه‌ی هه‌واداران‌و هه‌ڵسوڕاوه‌كانیان، بۆ ئ�هو مه‌به‌سته‌ش ج �ه‌الل جه‌وهه‌ریان به‌سه‌رپه‌رشتیاری رێكخستنه‌كانی شاری هه‌ولێر ده‌ستنیشانكرد. سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌شاری هه‌ولێر به‌ده‌ستووری راگه‌یاند بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان لهگهڵ خه‌ریكبوون‌و ئیشكردن بۆ رێكخستنه‌وه‌ی بازنه‌كان له‌كوردستان، ترسێكی زۆری بۆ دروستبوو كه له‌شاری هه‌ولێر دووچاری كێشه‌ی كوتلهو باڵباڵێن بێته‌وه ،ئه‌ویش به‌هۆی ئ��هوهی پێشتر سه‌ركرده‌كانی بزووتنه‌وه‌كه پۆسته‌كانیان دیارینه‌كرابوو ،هه‌موویان به‌هه‌ڵسوڕای بزووتنه‌وه‌كه ن��اوده‌ب��ران ،ب�ه‌اڵم له‌مه‌ودا ب�ه‌رپ��رس�ی ی �هك �هم ل�ه‌ه�هم��وو ش��ارهك��ان دیاریده‌كرێت. لهسهرهتای دروستبوونی بزووتنه‌وه‌ی گ��ۆڕان�هوه ،ههموو ئیش‌و كاره‌كانی ئهو بزووتنه‌وه‌یه له‌هه‌ولێر لهالیهن ه �ه‌ردوو سه‌ركرده‌ی گ��ۆڕان عوسمان بانیمارانی‌‌و
ه��اواڵت�یو ئاوێنه‌و رۆژن��ام� ه تۆماریكرد، ی چۆن ده‌بینیت؟ له‌كاتێكدا ئهو بابه‌تانه باڵوبووه‌ته‌و‌ه زیاتر ل ه 90رۆژ به‌سه‌ریاندا تێپه‌ڕیوه. د .س��ام��ان ف����ه‌وزی :ه���هر داوای����هك كه‌كه‌سێكی ئاسایی یان حیزبێك به‌رزیبكاته‌وه لهسهر رۆژنامهنووسان به‌كارێكی ترسناكی نابینم ،به‌كارێكی ده‌زانم له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندی كۆمه‌ڵگه‌یه ،كۆمهڵگا گوێی له‌هه‌ردوو البووه گوێی له‌راگه‌یاندنی هه‌ردووال بووه ،پێویسته له‌دواجاردا بزانێت كامیان راسته‌و كامیان راست نییه ،هانابردن بۆ دادگا له‌به‌رژه‌وه‌ندی كۆمه‌ڵگه‌یه ،كارێكی شارستانییه. س���هب���اره‌ت ب����هوهی دوای 90رۆژ ب �ه‌رزك��راوه‌ت �هوه ،لهیاسای رۆژنامه‌گه‌ریدا هاتووه كه‌ماوه‌ی ب�ه‌رزك��ردن�هوهی داوا له 3مانگ وات��ا 90رۆژ ب��ۆی ههیه سكااڵ به‌رزبكاته‌وه ،له‌دوای ئهو 3مانگه داواش ب �ه‌رزك��ات �هوه ،پێویسته دادگ���ا بڕیارێكی یه‌كالیكه‌ره‌وه ب��دات‌و پێویسته ئهو داوایه ره‌تبكاته‌وه ،قسه‌یه‌ك ههیه ئێستا ده‌وترێت گوایه ئ �هم سكااڵیانه بهگوێرهی یاسای شارستانی ب�ه‌رزك��راون��هت�هوه ن �هك بهپێی یاسای رۆژنامهگهری ،ئهمه راستنییه له‌وانه‌یه پاساوێك بێت ،ده‌كه‌وێته س�هر زیره‌كی پارێزه‌ری هه‌ردوو الیان ،بهاڵم ئهو ده‌قه‌ی لهیاسای رۆژنامه‌نووسی هاتووه ،ده‌قێكه شمولی داوا مه‌ده‌نییه‌كان‌و جه‌زاییه‌كان دهك��ات ،ههر داوای �هك به‌شێوازێكی گشتی له‌ناو یاساكه‌دا هاتووه لهسهر رۆژنامهنووسان ده‌بێت له‌ماوه‌ی 3مانگ بێت ،نه‌یوتووه تهنیا داوای تاوانكاری ،بهڵكو داوا مه‌ده‌نییه‌كانیش ده‌بێت له‌ماوه‌ی 3مانگ بێت ،ده‌ن��ا هیچ گرنگییه‌ك بۆ ئهو ده‌ق�ه نامێنێت ،ئهگهر بگه‌ڕێینه‌وه بۆ سه‌ر ئه‌زموونی واڵتانی دیكه كه‌ئه‌و ده‌ق�هی��ان تێداهاتووه ،یه‌كه‌مجاره من بیبیستم ئهو 3مانگه شمولی ده‌عوای مه‌ده‌نی نه‌كات‌و شمولی ده‌ع��وای جه‌زایی بكات ،ئهمه ده‌قێكه لهیاسای رۆژنامهگهری ف �ه‌ڕه‌ن��س��ی��دا ه��هی��ه ،ه���ه‌روه‌ه���ا ده‌ب��ێ��ت بگه‌ڕێینه‌وه ئ �هو س �ه‌رچ��اوه میژووییه‌ی كه‌یاسای چاپه‌مه‌نی‌‌و یاسایی رۆژنامهگهری كوردیمان لێدروستكردووه ،كه‌سه‌رچاوه‌كه‌ی بریتییه لهیاسای رێكخستنی رۆژنامه‌نووسی
سه‌فین مه‌القه‌ره‌وه سه‌رپه‌رشتیكراوه ،به‌الم به‌هۆی كۆكنه‌بوونی ئهو دوو كه‌سه لهباره ی به‌ڕێوه‌بردنی كاره‌كانی بزووتنه‌وه‌كه، سه‌ركردایه‌تی گ��ۆڕان ناچاربوون جه‌الل جه‌وهه‌ر بكه‌ن به بهرپرسی رێكخستنه‌كانی هه‌ولێر. لهگهڵ ئهوهی هه‌ڵسوڕاوانی گۆڕان زۆرجار باسی بوونی ملمالنێ‌‌و ركابه‌ری رووبه‌ڕووی
عوسمان بانیمارانی‌‌و سه‌فین مه‌ال قه‌ر‌ه ده‌كه‌نه‌وه ،بهاڵم سه‌رچاوه‌كه‌ی ده‌ستوور وت �ی "هه‌ندێجار ئ �هو قسه‌یه رووب���ه‌ڕوو بهو دوو سه‌ركرده‌یه وتراوه ،بهاڵم ئه‌وان ب���ه‌رده‌وام ره‌تیناكردووه‌ته‌وه‌‌و وتوویانه كه‌ئێمه ب �هی �هك �هوه ك��ارده‌ك��هی��ن‌و هیچ كێشه‌یه‌كمان نییه". سه‌رچاوه‌كه ده‌ڵێت دوورخستنه‌وه‌ی ئهو
دوو كه‌سه له‌ڕێكخستنه‌كانی هه‌ولێر، ك��ێ��ش �هك��ان چ���اره‌س���ه‌رن���اك���ات ،بهڵكو دوایده‌خات .وتی "به‌هێنانی جه‌الل جه‌وهه‌ر هه‌ست به‌پشتگوێخستنێك دهكرێت هه‌م ل �ه‌الی �هن خ��ودی خ��ۆی��ان‌و ه �هم لهالیهن هه‌واداران‌و هه‌ڵسوڕاوانی گۆڕانه‌وه". سه‌رچاوه‌كه ئاماژه‌ی به‌وه‌دا ئهگهر مامۆستا جه‌الل ئێستاش كاره‌كان ته‌واوبكات ،دواتر
میسری ساڵی 1996و یاسای رۆژنامهگهری فه‌ڕه‌نسی كه له‌ساڵی 1881ده‌رچ��ووهو یاسای چاپه‌مه‌نی عێراقی له‌ساڵی 1968 دهرچووهو یاسای چاپه‌مه‌نی كوردستان كه له‌ساڵی 1993دهرچووه ،به‌گه‌ڕانه‌وه بۆ ئهو سه‌رچاوه مێژووییانه ئه‌وه‌نده‌یتر به‌رچاومان روونده‌كاته‌وه ،من وهك ئاگادارێك لهیاسای رۆژنامهگهری پێم وانییه جیاوازی لهنێوان ده‌عوای مه‌ده‌نی‌‌و ده‌عوای جه‌زایی ههبێت تایبهت بهو ماوه‌یه. دهس���ت���وور :ئ��هگ��هر ب�هپ��ێ�ی یاسایی رۆژنامهگهری كوردی بێت داواكه نایاسایی نییه؟ د .سامان فه‌وزی :ئه‌وان بهپێی یاسای
بهرانبهر ئهو هه‌ڵه‌یه دان��راوه كه‌رۆژنامه‌كه كردوویه‌تی‌‌و ئهو زیانه‌ی لهسهر كۆمهڵگا دایناوه ،ئهو بڕه پارهیه ده‌چێته خه‌زێنه‌ی ده‌وڵ �هت ،بهاڵم كاتێك داوابه‌رزده‌كرێته‌وه بهگوێرهی یاسایی مه‌ده‌نی بهگوێرهی مادهی 205لهیاسای شارستانی عێراقی كه تائێستا له‌كوردستاندا كاری پێده‌كرێت ،تۆ داوای قه‌ره‌بوو ده‌كه‌یت بۆ ئهو زیانه‌ی كه‌لێت كه‌وتووه ،چ زیانه‌كه مادی بێت چ مه‌عنه‌وی بێت ،ئهو قه‌ره‌بووه جیاوازه لهگهڵ غه‌رامه، پێی ده‌وت��رێ��ت ته‌عویز ،ته‌عویز ده‌چێته گیرفانی كه‌سی زیانلێكه‌وتوو نه‌ك ده‌وڵه‌ت، بۆیه ئهمه كارێكی ئاساییه بهپێی ده‌عوای مه‌ده‌نی داوای غه‌رامه‌كردنی نه‌كه‌یت داوای
مادی نه‌كردووه ئهو حیزبه؟ د .س��ام��ان ف����ه‌وزی :ك�ه‌س�ی ش���اره‌زا دهگ��ه‌ڕێ��ت بزانێت هیچ زیانێكی م��ادی ك �ه‌وت��ووه ،زیانه مادیه‌كه ده‌بێت روونتر بێت ،ئایا هیچ زیانێكی مه‌عنه‌ویش كه‌وتووه زۆربه‌ی كات له‌تاوانه‌كانی رۆژنامه‌نووسیدا زیانه‌كان مه‌عنه‌وین ،بهاڵم هیچ رێگریه‌ك نییه لهوهی كه‌داوابكه‌یت بۆ زیانی مادیش، دواتر پسپۆڕ بڕیارده‌دات ئایا زیانی مادی لێكه‌وتووه یان به‌س زیانه‌كه مه‌عنه‌ویه، زی��ان�ی مه‌عنه‌وی ده‌ب��ێ��ت ق �ه‌ره‌ب��ووه‌ك �هی چه‌ندبێت ل �هب �ه‌رئ �هوهی زیانی مه‌عنه‌وی دیارنییه ،رهنگه تۆ ئهگهر جامی سه‌یاره‌كه‌م بشكێنیت ،دیاره بایی چه‌ند زیانت لێداوم، چه‌ندت لێداواده‌كه‌م‌و ده‌بێت چه‌ند قه‌ره‌بووم بده‌یتێ ،بهاڵم تۆ سومعه‌م بشكێنێت ،سومعه چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنیت به‌پاره. ده‌ستوور :هه‌ستناكه‌ی نیه‌تی داواكه خۆی لهخۆیدا چاوترساندنێكه بۆ ئهوهی بڵێ ره‌خنه‌كانتان كه‌مبكنه‌وه؟ د .س����ام����ان ف��������ه‌وزی :ب �هش��ێ��ك له‌رۆژنامه‌نووسان پێیانوایه ،ئهمه هۆكاره‌كه‌ی بێت ،بهاڵم پێموایه سكااڵبه‌رزكردنه‌وه كارێكی ئاساییه ،م��ادام په‌نای ب��ردووه بۆ دادگا پێی ناوترێت چاوترساندن ،پێی ده‌وترێت رێگهی یاسایی گرتنه‌به‌ر ،به‌پێچه‌وانه ئهگهر رۆژنامه‌كه داواكه‌ی برده‌وه جارێكیتر مه‌سه‌له‌كه ده‌شكێته‌وه لهسهر ئهو كه‌سه‌ی كه‌سكااڵكه‌ی به‌رزكردووه‌ته‌وه ،ئه‌وه‌نده‌یتر تۆمه‌ته‌كه‌ی لهسهر ساغده‌بێته‌وه ،لهبهرئهوه من ئهوه به‌چاوترساندن نازانم. ده‌ستوور :گه‌ڕانه‌وه بۆ رابردوو باسكردنی لهالیهن رۆژنامه‌نووس تاچه‌ند رێگهپێدراوه رۆژنامه‌نووس ده‌توانێت قسه لهسهر مێژوو بكات؟ بهتایبهتی ئهوهی له‌ماوه‌ی رابردوودا روویدا له‌مه‌سه‌له‌ی قانعی فه‌رد ،ئایا مافی رۆژنامه‌نووس نییه قسه لهسهر ئهو بابه‌تانه بكات یاخود نا؟ د .سامان ف��ه‌وزی :هه‌رشتێك به‌الی خهڵكهوه گرنگ بێت ،مافی رۆژنامه‌نووسه قسه‌ی له‌سه‌ربكات ،بهاڵم جۆری قسه‌كه چییه ئه‌وه‌یان گرنگه ،مافی رۆژنامه‌نووس نییه له‌خۆیه‌وه به‌بێ بنه‌ما بێت رووداوه مێژووییه‌كان سوكبكات ،ئهو مه‌سه‌النه‌ی به‌الی خهڵكهوه گرنگی ئه‌وتۆیان ههیه یان بوونه‌ته سیمبۆلێك سوكبكات ،بهاڵم بێگومان
هه‌رشتێك به‌الی خهڵكهوه گرنگ بێت ،مافی رۆژنامه‌نووسه قسه‌ی له‌سه‌ربكات ،بهاڵم مافی رۆژنامه‌نووس نییه له‌خۆیه‌وه به‌بێ بنه‌ما بێت رووداوه مێژووییه‌كان سوكبكات مه‌سه‌له‌كه رێژه‌ی ئهو ههڵهو كه‌موكوڕی‌‌و گه‌نده‌ڵیانه‌ی لهالیهن ده‌زگا حكومییهكانهوه ههیه، وایكردووه رۆژنامه‌نووسانێكی زمان توند‌وزبر دروستبێت
مه‌ده‌نی به‌رزیانكردووه‌ته‌وه بۆیان ههیه، چونكه ئهو سزایانه‌ی لهیاسای رۆژنامه‌گه‌ریدا ههیه ،سزایه‌كن پێیانده‌وترێت غه‌رامه ،غه‌رامه بۆ به‌رژه‌وه‌ندی كۆمهڵگادا دانراوه ،ئهو بڕه پاره‌یه‌ی له‌رۆژنامه‌نووس وه‌رده‌گیرێت كه له‌بری به‌ندكردنه‌كه دانراوه ،كه بریتییه له 1ملیۆن بۆ 5ملیۆن تایبهت به‌رۆژنامه‌نووس سه‌رنووسه‌ره‌كه‌ی‌‌و 5ملیۆن بۆ 20ملیۆن تایبه‌ته ب�ه‌رۆژن��ام�هك�ه ،ئ �هو ب��ڕه پارهیه
قه‌ره‌بوو بكه‌یت ،بۆشت ههیه داوای ههر بڕه پاره‌یه‌ك بكه‌یت ،بهاڵم دواجار دادگا ئهوه دیاریده‌كات تۆ بایی چه‌ند زیانتلێكه‌وتووه نه‌ك له‌خۆته‌وه به‌گۆتره ژماره‌یه‌ك لێبده‌یت. ده‌ستوور :یه‌كێك له‌داواكان كه لهسهر رۆژنامه‌ی ئاوێنه تۆماركراوه ،لهسهر بابه‌تێكه ده‌ڵێت له‌هه‌ولێر ساخته‌كاری زۆر كراوه، بهو پێیه لهم حاڵه‌ته‌دا قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌كه مه‌عنه‌وی ده‌بێت ،نه‌ك مادی ،چونكه زیانی
به‌شێك له‌رێكخستنه‌كان ه �هر دێنهوه به‌رده‌ستی سه‌فین م�ه‌الق�هرهو عوسمان بانیمارانی ،وتی "بۆیه ئهو چاره‌سه‌ره كاتییه‌‌و ئهگهر گۆڕانیش به‌رده‌وامبێت لهو شێوازه ،ئه‌وا دووركه‌وتنه‌وه‌ی هه‌ڵسوڕاون‌و دروستبوونی كوتله بهئاشكرا ده‌بێته كێشه‌یه‌كی دیاری گۆڕان له‌هه‌ولێر ،چونكه ئهو دوو سهركردهیهی گۆڕان قبوڵی ئهوه ناكه‌ن كه‌پاش ئهو ههموو ماندووبوونه، كهسێكی دیكه ل�هدهرهوهی شاری هه‌ولێر بهێنن‌و بیكه‌نه سه‌رپه‌رشتیار". سه‌رچاوه‌كه پێیوایه به‌هۆی ئهو بڕیاره‌وه مهترسی ئ��هوه ههیه له‌هه‌ولێر له‌بری چاره‌سه‌ری كێشه‌كان ،كوتلهو باڵباڵێن زیاتر قوڵبێته‌وه ،به‌هۆی ئهوهی زۆرینه‌ی ئیش‌و كاره‌كانی گۆڕان له‌هه‌ولێر له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان‌و چوونه ناو خه‌ڵك‌و كاری رێكخستن لهالیهن ئهو دوو كه‌سه‌وه ئه‌نجامدراوه. حه‌مه تۆفیق ره‌حیم وته‌بێژی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان وتی "ئهوه ته‌سه‌روری ئێوه‌یه ،ئێمه چ شتێك به‌موناسب بزانین ئهوه ده‌كه‌ین". س�ه‌رچ��اوه‌ك�ه ده‌ڵێت هه‌رچه‌نده جه‌الل جه‌وهه‌ر كێشه‌ی لهگهڵ ئهو دوو كه‌سه‌دا نییه ،وتی "ب�ه‌اڵم پێناچێت سه‌ركه‌وتوو بێت ،ل�هب�هر ئ���هوهی پێشتر له‌هه‌ولێر كاری نه‌كردووه ،جگه ل�ه‌وه‌ش كهسێكی جه‌ماوه‌ری نییهو له‌هه‌ولێر ناسراو نییه". عوسمان بانیمارانی ،وتی"نامه‌وێ هیچ قسه‌یه‌ك لهسهر ئهو بابه‌ته بكه‌م". س�ه‌ف��ی��ن م���ه‌الق���هره ،وت���ی "م���ن‌و ك��اك عوسمان دوو كه‌سی عه‌سكه‌رین‌و له‌كاری رێكخستنه‌كان شاره‌زا نین ،له‌پێش 7/25 ئێمه داوامانكردووه كه‌بێینه هه‌ولێر ،بۆیه به‌پێچه‌وانه‌وه كاك جه‌الل لهسهر داوای ئێمه هاتووهو پێمانخۆشه كه‌سی تریش بێن". مافی رۆژن��ام �هن��ووس‌و ه �هر لێكۆڵه‌رێك ی مێژووییه له‌كاتی لێكۆڵینه‌وه‌كه‌یدا به به‌ڵگه‌و كۆمه‌ڵێك ئیعتیباراتیتر روداوێك كه له‌مێژوو روویداوه بیسه‌لمێنێت كه‌به‌و شێوازه نه‌بووه، بهاڵم نابێت به‌بێ بنه‌مابێت ،نابێت تهنیا مه‌به‌سته‌كه‌ی سوككردن بێت ،ده‌بێت بهپێی به‌ڵگه‌بێت به‌ڵگه‌كانیش تهنیا مه‌به‌ستمان لهو به‌ڵگانه نییه كه له‌واڵته نه‌یاره‌كان لهو واڵتانه‌ی كه‌شۆڕشه‌كانی كوردیان لێكراوه ده‌ستیكه‌وتبێت ،ده‌بێت به‌ڵگه‌كان زۆر لهوه به‌هێزتربن ،به‌ڵگه‌ی هه‌مه‌الیه‌نه بێت به‌ڵگه‌ی واڵته بێالیه‌نه‌كان بێت ،ئهگهر بتوانێت بهو شێوازه بهپێی به‌ڵگه شته‌كانی باڵوبكاته‌وه، هه‌تا ئێمه‌ش پێمان ن��اخ��ۆش بێت لهو حه‌قیقه‌ته‌ی ك�ه ل���ه‌راب���ردوودا به‌جۆرێك زانیومانه ئێستا جۆرێكیتر ده‌رچ���ووه. ئهمه خۆمان ده‌توانین خۆمان بگونجێنین لهگهڵ ئهو راستییه ،گرنگ ئهوه راستیه‌كه ئاشكرابووه ،ئ �هی چ��ۆن بتوانین مێژوو بخوێنینه‌وه ،مێژوونووس واتا چ كاتێك خوێندنه‌وه‌یه‌كی جیاوازی لهسهر ده‌بێت، ئهمه حاڵه‌تێكی ئاساییه. دهس��ت��وور :ئ�هگ�هر قانعی ف��ه‌رد ئهو قسه‌یه‌ی نه‌كردایه مێژوونووسێكی تر، یان كهسێكی تر بوایه ،بهرپرسێكی بااڵی هه‌رێم یان كهسێكی حیزبی بوایه به‌هه‌مان شێوه‌بوو؟ د .سامان فه‌وزی :به‌ڵێ پێموایه به‌هه‌مان ش��ێ��وه‌ب��وو ،ل �هب �ه‌رئ �هوهی سهركردهیهكی خ��ۆم��ان هه‌ندێكجار ل�هب�هر ناكۆكییه‌كی سیاسی دێ��ت قسه‌یه‌ك دهك���ات لهسهر سه‌ركرده‌یه‌ك له‌رابردوودا ،جا سه‌ركرده‌كه قازی محه‌مه‌ده یان شێخ مه‌حموده یان شێخ سه‌عیدی پیرانه ،ئه‌مانه كۆمه‌ڵێك سیمبۆڵی ك��وردن تائه‌م ساته مێژوونووسه‌كانمان، ئه‌دیبه‌كانمان پێیانوایه ئه‌مانه سیمبۆلی ك���وردن ،كه‌تۆ دێیت بهپێچهوانهی ئهو ب��ڕوای�هی خه‌ڵك قسه‌ده‌كه‌یت ،پێویسته به‌ڵگه‌ت پێبێت له‌گیرفانته‌وه قسه‌نه‌كه‌یت، من قسه‌ناكه‌م لهسهر قانعی فه‌رد یان ههر رووداوێكی تر به‌گشتی قسه‌ده‌كه‌م ،كه‌مێژوو موڵكی كه‌س نییه ،موڵكی حیزبێك نییه، بهاڵم له‌هه‌مانكاتدا ههموو كهسێك بۆی ههیه قسه‌ی لهسهر بكات ،بهاڵم قسه‌كانی بێبناغه نهبێت ،ب�هت��اڵ��ك��ردن�هوهی رق‌و كینه‌یه‌ك نهبێت.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
8
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسهت
"توندكردن ی سزاكان ،تاوانه‌كانی رۆژنامه‌نووس ی كهمناكاتهوه" ی یاسایی رۆژنامه‌وان ی بۆ ده‌ستوور ی پسپۆڕ د .سامان فه‌وز شۆڕش خالید د .سامان فه‌وزی پسپۆڕی یاسایی رۆژنامه‌وانی‌‌و ئهندامی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ی عێراق ،له‌چاوپێكه‌وتنێكدا كه‌ده‌ستوور له‌گه‌ڵیدا سازیداوه ،بڕوای وایه توندكردنی سزاكان لهیاسای رێكخستنی ك��اری رۆژنامه‌وانیدا تاوانه‌كانی رۆژنامه‌وانی كه‌مناكاته‌وه‌و رۆژنامه‌وانیش لهو فه‌وزایه ده‌رناكات كه‌تێی كه‌وتووه. د .سامان ئاماژه بهو نییه‌ته دهك��ات كه‌ده‌یه‌وێت م �ه‌ودای ئ��ازادی راده‌ر‌بڕین توندبكاته‌وه ،له‌هه‌مانكاتیشدا ره‌خنه له‌رۆژنامه‌نووسان ده‌گرێت كه‌به‌شێكیان كه‌مئه‌زموون‌و كه‌مته‌رخه‌من‌و به‌هۆی كه‌مته‌رخه‌میانه‌وه تاوانی رۆژنامه‌نووسی ئه‌نجامده‌ده‌ن‌و پاساوده‌ده‌نه ده‌سه‌اڵتداران بۆ كۆت‌و به‌نددانان لهسهر ئازادی.
ێ ده‌ستوور :هه‌وڵێك هه‌ی ه لێره‌و لهو ی ی رۆژنامه‌گه‌ر باس له‌هه‌مواركردنی یاسا دهكرێت ،ئایا به‌ڕاستی یاسای رۆژنامهگهری پێویستی به‌هه‌مواركردنه؟ د .سامان ف��ه‌وزی :بێگومان ئێستا ی قسه‌و باسێك ههیه لهسهر ههمواركردنهوه ی ی رۆژن��ام �هگ �ه‌ری ،قسه‌و باسێك ی��اس��ا جدیش ه الیه‌ن ه به‌رپرسه‌كان له‌الیه‌كه‌و‌ه ی ی خستووه‌ته به‌رده‌م حكومه‌تیش ئهوه رۆژن��ام �هن��ووس��ان ،كه‌پێویست ه لهالیهن ی خ��ۆی��ان��هوه ه��ه‌وڵ��ی چ��اك��ك��ردن �ی ب��ار ی ی ب��درێ��ت ،وات��ا هه‌وڵێك رۆژنامه‌نووس ی ی نه‌قیبی سه‌ندیكا جدییه ،فه‌رهاد عه‌ون ی لهوه رۆژنامهنووسان چه‌ندجارێك باس ی رۆژنامهنووسان ك��ردووه ،كه‌ئه‌و دۆخ�ه ی هێناویانه‌ته ئاراوه ،پێدهچێت وا لهالیهن ی ی رۆژنامه‌گه‌ر بهرانبهر بكات كه به‌یاسا ی ئهوهی ه ئێستا بچێته‌وه ،هۆكاره‌كه‌ش ی ی له‌بوار به‌هۆی ئهو ئازادییه رێژه‌ییه ی ی زۆربوونی رێژ‌ه رۆژنامه‌وانیدا ههیه ،به‌هۆ ی رۆژنامه‌‌و رۆژنامه‌نووسانه‌وه ،كه‌مئه‌زموون ی به‌شێك لهو رۆژنامهنووسانه زۆرجار تاوان ی ی ناوی خه‌ڵك رۆژنامه‌نووسی‌‌و زۆر به‌ئاسان ی تایبه‌تیان باس دهكرێت، ده‌زڕێنرێت ،ژیان ی ی سیستم بابه‌تی دژی ئه‌خالقی كوردی‌‌و دژ گشتی‌‌و سه‌ركرده‌كان باڵوده‌كرێنه‌وه‌‌و بۆن ه نهتهوهییهكانو رووداوه مێژووییه‌كان ی پێوه‌ده‌كاتـ ،سوكده‌كرێت كه‌كورد شاناز لهالیهن هه‌ندێك له‌رۆژنامه‌و گۆڤاره‌وه، ئهم ه وای��ك��ردووه ج��ۆرێ��ك ل�هك��اردان�هوه ی ی حكومه‌ت‌و نوێنه‌ران لهالیهن ده‌زگاكان خه‌ڵك كه‌په‌رله‌مانه دروستبێت لهسهر ئهوهی كه‌پێویست دهكات جارێكی دیك ه ئهو یاسایه ههمواربكرێتهوه. ی من ئهگهر قسه لهسهر بهاڵم به‌بڕوا ی ئهو یاسای ه ئه‌وه‌بێت به‌هه‌مواركردنه‌وه ی سه‌ر رۆژنامهنووسان توندبكرێن، سزا ی ی س��زا ببێته‌هۆ پێموانییه توندكردن كه‌مكردنه‌وه‌ی تاوانه‌كانی رۆژنامه‌نووسی‌‌و ی ئێستا ئهو فه‌وزاییه‌ی كه‌رۆژنامه‌نووس ی ك��ه‌وت��ووهو كه‌میبكاته‌وه ،بگه‌ر‌ه تێ پێویستمان ب��هوه ههیه ب���ه‌رده‌وام كار ی یاساییو لهسهر ئه‌وه‌بكه‌ین هۆشیار رۆژنامه‌نووسی لهالیهن رۆژنامهنووسان زی��ادب��ك �هی��ن ،ب�����ه‌رده‌وام ق��س�ه ل�ه‌س�هر ی بكه‌ین ،كه‌ده‌بێت ی رۆژنامه‌نووس ئه‌خالق ی خودیان رۆژنامهنووسان خۆیان سانسۆرێك ی پێویست ه لهسهر خۆیان ههبێت ،كه‌چ ی پێویست ه نه‌یڵێن .چونك ه بیڵێن‌و چ ههموو رۆژنامه‌نووسێك پێویسته ئهو ی راستیی ه بزانێت هیچ ئازادییه‌ك به‌ئازاد ی راده‌ڕبرینه‌وه ره‌هانییه ،له‌هه‌موو واڵتێك دونیا به‌واڵته پێشكه‌وتووه‌كانیشه‌وه ده‌بێت ی ئ�هو سنووران ه نه‌به‌زێنرێت .به‌تایبه‌ت ی له‌كاتێكدا كه‌رۆژنامه‌نووس به‌ڵگه‌یه‌ك ی ی پێنه‌بێت یان به‌رژه‌وه‌ندییه‌ك ت��ه‌واو ی ی كه‌سنووره‌ك ه گه‌وره‌تر لهو به‌رژه‌وه‌ندییه بۆ دیاریكراو‌ه له‌پشت ئ�هو به‌زاندنه‌و‌ه ی ی كه‌سزا نهبێت ،بۆیه پێموایه لهو واڵتان ه له‌سێداره‌دان ههیه ،تاوان تێیدا كه‌مترنیی ه ی ل �هو واڵت��ان �هی ك �ه‌س��زای له‌سێداره‌دان ی ت��ێ��دان��ی��ی��ه ،ب��ه‌ه��هم��ان��ش��ێ��وه س���زا رۆژنامهنووسان زیاتریش بكرێت ،پێموای ه ی ی رۆژنامه‌نووس نابێت ه هۆی ئهوهی تاوانه‌كان كه‌مبێته‌وه ،یه‌كێك له‌هۆكاره‌كانی ئهو ق�هی��ران�ه خ��ودی ئ��هو رێ��ك��خ��راوان �هن ك ه ی رۆژنامه‌نووسیدا دروستبوون ،بۆ له‌بوار نمون ه كاتێك رۆژنامه‌نووسێك ناوزڕاندنێك ی ئه‌نجامده‌دات ،كه‌سی بهرانبهر جا كهسێك ی سروشتیی ه به‌رپرس ه یان ئاساییه ،كهسێك ی حكومه‌ته، یان حكومه‌ته یان ده‌زگایه‌ک دێ��ت س��ك��ااڵ ب���ه‌رزده‌ك���ات���هوه ،چه‌ندین
ی بهرانبهر ی مه‌ده‌نی دێن ناڕه‌زای رێكخراو ی ئهو سكااڵی ه به‌رزده‌كه‌نه‌وه ،دێن پاڵپشت ئ�هو رۆژنامه‌نووسه دهك��هن ،له‌كاتێكدا ده‌بێت ئهو راستیه بزانین رۆژنامه‌نووسیش كه‌تاوان دهكات ،هیچ جیاوازییه‌كی نیی ه ی دیكهدا ،ره‌نگ ه یه‌كێك لهگهڵ تاوانبارێك چه‌قۆیه‌ك له‌ده‌ستی بده‌یت ،خۆشتربێت ی بزڕێنیت، ی ناو و سومعه‌ت وهك ل �هوه كاتێك تۆ داكۆكی لهو تۆمهتباره ده‌كه‌یت ی رۆژنامه‌نووسه، به‌كوێرانه به‌س لهبهرئهوه دێیت به‌یاننامه‌ی بۆ باڵوده‌كه‌یته‌وه، ن������اوی ئ������ه‌وه‌ن������دهی ت��ر گه‌وره‌ده‌كه‌یت ،وای لێدێت ی رۆژن��ام��هن��ووس��ان�� دیكه‌ش سانسۆر‌ه خ���ودی���ی���هك���ان ل��ه‌س��هر خ��ۆی��ان دروس��ت��ن��اك��هن، گ��اڵ��ت��هی��ان ب��هو س��ك��ااڵی��ان � ه دێ��ت ك���� ه ل���ه‌س���ه‌ری���ان
دروس��ت��ب��ێ��ت ،ك��ات��ێ��ك رۆژن��ام��هن��ووس چه‌ندجارێك هه‌وڵی رهخنهگرتن ده‌دات‌و ی دووه‌م‌و كه‌س گوێی لێناگرێت ،له‌جار ی توندتر‌و زبرتر دهكات، سێیه‌مدا زمانه‌كه پێموانیی ه ئهو دۆخه تهنیا رۆژنامهنووسان دروستیانكردبێت ،بگره له‌هه‌مانكاتدا ی ی ی��اس��ای�هك ب��ۆ ده‌ستكه‌وتن ن�هب��وون� زانیارییه‌كان وا له‌رۆژنامه‌نووس دهكات ی زۆرج��ار بكه‌ونه ههڵهوه له‌باڵوكردنه‌و‌ه زانیارییه‌كانیان ،له‌هه‌مانكاتیشدا ههڵهو كه‌موكوڕی بهرانبهر نابێت پاساوێك بێت ی خ��ۆم��ان ،ده‌بێت بۆ ههڵهو كه‌موكوڕ ئه‌وه‌شمان له‌پێش چاوبێت ژماره‌یه‌كی زۆر رۆژنامه‌نووس چوونه‌ت ه ناو بواره‌كه‌و‌ه ی ك�ه‌رۆژن��ام�هن��ووس��ان��ێ��ك�ی ئێجگار زۆر ی ی ت��ێ��دای�ه ،كه‌بنه‌مایه‌ك كه‌مئه‌زموون ی ی پیشه‌ی رۆش��ن��ب��ی��ری رۆژن��ام �هن��ووس � ئه‌وتۆیان نییه ،ئه‌مانه‌ش هۆكارن .واتا ێ راست ه ده‌زگا حكومییه‌كان‌و الیه‌ن ه به‌ڵ سیاسییه‌كان رۆڵیان ههیه ل�ه‌وه‌دا ،بهاڵم ی ی رۆژن��ام �هن��ووس��ان��ی��ش پشكێك خ���ود گه‌وره‌یان ههیه. ده‌ستوور :ئه‌ی لێردا كه‌زانیاریت ناده‌نێ، ی مه‌شروع چیی ه بۆ رۆژنامهنووسان؟ رێگه د .س��ام��ان ف���ه‌وزی :رۆژن��ام �هن��ووس ده‌بێت ئهو راستییه بزانێت ی یاسایه‌كی رۆژنامه‌نووس ه �هی � ه ل �هك��وردس��ت��ان زۆر پ��ێ��ش��ك �ه‌وت��وو ی ت������ره ل���هی���اس���ا ی رۆژنامه‌نووسی واڵتان ده‌وروب�����هر ،ده‌بێت ئ��ێ��م � ه ك��وردس��ت��ان نه‌شوبهێنین به‌سوید، ی ئابووری‌‌و بارودۆخ
پێدهچێت ئێستا رۆحیه‌تیه‌ك ههبێت ،الیه‌نگر ی ئه‌وه‌بن كه‌مێك به‌ره‌و توندتركردن‌و داخستنی ده‌رگاو په‌نجه‌ره‌كانی سه‌ر ئازادی بن پێموانییه توندكردنی سزا ببێته‌هۆ ی كهمكردنهوه تاوانه‌كانی رۆژنامه‌نووسی‌‌و ئهو فه‌وزایه‌ی كه‌رۆژنامه‌نووسی ئێستا تێی كه‌وتووه ی تۆمارده‌كرێن ،له‌كاتێكدا له‌هه‌موو واڵتێك م��ۆدێ��رن‌و شارستانی ه �هم��وو كهسێك ی سكااڵ به‌حكوم هتو سه‌ركرده‌كانه‌وه ماف به‌رزكردنه‌وه‌یان ههیه. دهس��ت��وور :له‌قسه‌كانتدا واده‌رك��ه‌وت ئهو دۆخه‌ی كه‌خوڵقاو‌ه ده‌خه‌یته ئه‌ستۆی رۆژن��ام �هن��ووس��ان �هوه ،ب��ه‌اڵم پێتوانیی ه به‌رپرسان زیاتر هه‌وێنی ئ�هو دۆخ �هن، چونك ه ن ه ئه‌وه‌تا هه‌ندێكجار كار به‌یاساك ه دهكرێت له‌ده‌زگاو لهالیهن به‌رپرسانه‌وه، له‌الیه‌كی تریش زۆری‌و بۆری ئهو گۆڤارو رۆژنامانه ئه‌وان خوڵقانوودیانه؟ د .سامان ف �ه‌وزی :ههموو الیه‌نه‌كان ێ مه‌سه‌له‌كه كارو تێیدا ب�هش��دارن ،به‌ڵ ی ئهو ك��اردان��هوهی��ه ،مه‌سه‌له‌ك ه رێ���ژه ی لهالیهن ههڵهو كه‌موكوڕی‌‌و گه‌نده‌ڵیان ه ده‌زگا حكومییهكانهوه ههیه ،وایكردووه ی زم���ان ت��ون�د‌وزب��ر رۆژن��ام �هن��ووس��ان��ێ��ك �
كۆمهاڵیهتیو سیاسیمان وه‌كو سوید نییه، بهڵكو دهكرێت بیشوبهێنین به‌هه‌ندێك لهو ی ك ه له‌ده‌وروبه‌رمانن ،ك ه له‌عێراق واڵتانه ی ی رۆژنامه‌نووس پێشكه‌وتووترن ،یاسا وێڕای كه‌موكوڕییه‌كان‌و هه‌ڵه‌كانی لهگهڵ ی ئه‌وه‌شدا یاسایه‌كی پێشكه‌وتوو‌ه له‌روو ی كۆمه‌ڵێك بنه‌ماوه ،بهتایبهتی له‌گۆڕین ی س��زای گرتن به‌سزای غه‌رامه له‌شێواز ده‌رك��ردن��ی رۆژن��ام��ه ك���ه‌زۆر به‌ئاسانی ده‌رده‌ك���رێ���ت ،چواندنی رۆژن��ام �هن��ووس ی ی كاتێك ده‌ستدرێژ به‌كارمه‌ندی حكوم ی دهك��رێ��ت�ه‌س�هر ،وهك وای��ه ده‌ستدرێژ ی حكومی، كرابێت ه س��هر كارمه‌ندێك ی دیك ه كۆمه‌ڵێك مافیان له‌كۆمه‌ڵێك بنه‌ما پێدراوه ،بهاڵم له‌هه‌مانكاتدا كۆمه‌ڵێك یاسا ی رۆژنامهگهرییه، ههیه ته‌واوكه‌ری یاسا ی ده‌ستكه‌وتنی زانیارییه‌كان وهك یاسا ده‌رن �ه‌چ��ووه ،ك ه ده‌رن �ه‌چ��ووه هه‌اڵیه‌كی ی ی یاسای گهورهی دروستكردووه ،پرۆژه
هه‌ی ه خ��راوه‌ت��ه ب���هردهم پ �ه‌رل �هم��ان بۆ ی ئهو یاسایه ،پێموای ه بهو روحیه‌ت ه ده‌ركردن ی ی ده‌ستكه‌وتن ك��ارك��ردن ئ�هگ�هر ی��اس��ا زانیارییه‌كان له‌كوردستانیش ده‌ربچێت، ی كاركردن‌و ئهو زمان ئهو جۆره رۆحیه‌ت ی هه‌ندێك رۆژنامهنووسان ی له‌ال زبریی ه ههیه ،ه�هر ده‌مێنێت ،ئهمه پاساوێك ه بۆ زمان زبرییه‌كه‌یان ،راسته ئێستا ئهو یاسایه‌مان نیی ه كه‌زۆر گرنگ ه ههبێت ،بهاڵم به‌بێ بوونی ئهو یاسایهش رۆژنامهنووسان ل�ه‌رێ��گ�هی په‌یوه‌ندیی ه شه‌خسییه‌كان له‌كۆمه‌ڵێك رێگهی ترهوه توانیویان ه ئهو زانیارییانه‌ی ده‌یانه‌وێت ده‌ستیانبكه‌وێت، ئ �هو رۆژنامه‌نووسانه‌ی كه‌موعته‌به‌رن، بهاڵم هه‌ندێك رۆژنامه‌نووس هه‌ی ه ئهوهنده ی بابه‌ته‌كه‌یه‌تی ،ناچێت ی باڵوبوونه‌و‌ه په‌له ی زانیارییه‌كاندا بگه‌ڕێت، ی راست ب��ه‌دوا ی زانیارییه‌كان ئهگهر یاسای ده‌ستكه‌وتن ههبێت ،ئهو كه‌مته‌رخه‌مییه‌ی ك ه له‌هه‌ندێك رۆژنامهنووسان دروستبووه ،ناڕه‌وێته‌وه، له‌كاتێكیشدا هه‌ندێك رۆژنامه‌نووس هه‌ی ه ی گرنگ موعته‌به‌ره كاتێك كه‌زانیارییه‌ك ی ههیه ،هه‌رهیچ نهبێت پێش دابه‌زاندن زانیارییه‌كه ده‌چ��ێ��ت گفتوگۆ دهك��ات ی ی كه‌زانیارییه‌كه ل�هگ�هڵ ئ �هو الی �هن �ه پێوه په‌یوه‌سته ،جا وه‌اڵمبداته‌و‌ه یان ی ئه‌وانیش به‌هه‌مان شێوه نا قسه‌كان ی ب�ڵ�اوده‌ك���ات���هوه ،ئ���هوه رێ��گ �هی راست ی رۆژنامه‌نووسییه. كاركردن ی ی داوا دهس���ت���وور :ئ��هو ك �ه‌س��ان �ه ی ههمواركردنهوهی یاساك ه ده‌كه‌ن كه‌سان حیزبین ی��ان ئ��هو رۆژن��ام �هن��ووس��ان �هن به‌جۆرێك له‌جۆره‌كان نزیكن له‌حیزبه‌وه، ترس لهوه ئهوهی ه ئهو كه‌سان ه كه‌باسی هه‌مواركردنه‌وه‌ك ه دهك��هن مه‌به‌ستیان ی ئازادییه‌كان بێت ،به‌ڕای كهمكردنهوه تۆ ئهو كه‌موكوڕیان ه كامانه‌ن ك ه البدرێت باشتره؟ ی ی رۆژنامه‌گه‌ر د .سامان فه‌وزی :یاسا پێویستی به‌هه‌مواركردنه‌وه ههیه ،بهاڵم ی هه‌مواركردنه‌وه‌یه‌ك به‌دیوه ئیجابیه‌كه نه‌ك به‌دیوه سلبیه‌كه‌ی ،من ئهگهر یه‌كێك ی ههمواركردنهوهی ئهو بم له‌وانه‌ی به‌شدار ی یاسای ه بكه‌م ،كۆمه‌ڵێك ههڵهو كه‌موكوڕ لهو یاسای ه ههیه ،ده‌بێت بڕه‌وێنرێته‌وه، ی بهاڵم له‌هه‌مانكاتدا نیه‌تێك هه‌ی ه كه‌نیاز وای �ه سزاكان توندتربكات ،نیازی وای ه ی رۆژنامه قورستر بكات، ی ده‌ركردن شێواز نیازی وای ه كۆمه‌ڵێك به‌ندو ماده بخاته ناو ی سزاكانه‌وه ،بۆ نمون ه لهیاسای رۆژنامه‌گه‌ر ی ی گشت كوردستاندا پێشێلكردنی ئاداب یان سیستمی گشتی نه‌هاتوو‌ه له‌كاتێكدا ی ی مافه‌كان ی جیهان ل �هن��او ج��اڕن��ام �ه مرۆڤیش هاتووه ،كه‌رۆژنامه‌نووس ده‌بێت ی ی گشتی‌‌و سیستم ی ئ�ه‌خ�لاق� پێشێل ی نه‌كات ،ئهم ر‌وحیه‌ته‌ی ه كه‌ده‌یه‌وێت گشت ی یاساك ه ههمواربكرێتهوه ئهم ه ترسه‌كه ی دروس��ت��ك��ردووه ،ده‌ن��ا ههمواركردنهوه ی هیچ یاسا بۆ چاكتركردن‌و باشتركردن ی تێدانییه ،بهاڵم پێدهچێت ئێستا كێشه‌یه‌ك رۆحیه‌تیه‌ك ههبێت الیه‌نێك ههبێت یان ی ئه‌وه‌بن كه‌مێك كه‌سانێك هه‌ن الیه‌نگر ی ده‌رگ��او ب��هرهو توندتركردن‌و داخستن ی بن ،بۆی ه ترسێك په‌نجه‌ره‌كانی سه‌ر ئازاد له‌الی رۆژنامه‌نووسه ئازاده‌كان دروستبووه لهسهر ئ�هو هه‌مواركردنه ،ب �ه‌اڵم ئهگهر هاتوو ئهو هه‌مواركردن ه رووبدات ،ده‌بێت ی له‌ناو ئهو ههڵهو كه‌موكورتیانه‌ی به‌جد ی یاساكه‌دا ههیه ،البه‌رین ،نه‌ك مه‌سه‌له توندكردنی سزاكان. ده‌ستوور :له‌یاساكه‌دا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ی ته‌عریفنه‌كراوه ،ههروهها ئادابی گشت ئه‌منی قه‌ومیش به‌هه‌مان شێوه ،كاتێكیش رۆژنامهنووسان بابه‌تێك باڵوده‌كه‌نه‌وه، ی ی به‌رپرسان ئه‌وه‌یه ده‌ڵێن ئه‌من وه‌اڵم� ی پێشلێلكردووه، ی یان ئادابی گشت قه‌وم له‌مه‌دا كێ تاوانباره؟ ی د .سامان فه‌وزی :سه‌باره‌ت به‌چه‌مك ی ی گشتی له‌ناو زۆربه ئادابی گشتی‌‌و سیستم ی واڵت� ه پێشكه‌وتووه‌كانی دونیادا یاسا ی ی مافه‌كان ی جیهان ههیه ،له‌ناو جاڕنامه ی ماف ه مرۆڤ ههیه ،بۆ نمون ه په‌یماننامه ی 1966دا مه‌ده‌نی‌‌و سیاسییه‌كان كه له‌ساڵ دهرچووه لهالیهن نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كانه‌و‌ه ی ی مافه‌كان ی جیهان پاشكۆیه‌ك ه بۆ جاڕنامه ی ی په‌یماننامه ی ،1948لهماده 19 مرۆڤ ماف ه م��اده‌ن �یو سیاسییه‌كاندا هاتووه
دادگا ئهوه دیاریده‌كات تۆ بایی چه‌ند زیانت لێكه‌وتووه نه‌ك له‌خۆته‌وه به‌گۆتره ژماره‌یه‌ك لێبده‌یت ی رۆژنامهنووسان ئ��ازادن له‌باڵوكردنه‌و زان��ی��اریو ه���ه‌واڵ‌و گه‌یاندنی ب�ه‌وه‌رگ��ر، پێویسته واڵتان هیچ سانسۆرێك دانه‌نێن تهنیا ئهگهر پێویست بێت ئهو سانسۆر‌ه ی ی ئاكاری گشت‌و ئاسایش بۆ پاراستن ی ی تریش گشتی ،ته‌نانه‌ت هه‌ندێك چه‌مك ی گشتی‌‌و گرتووه‌ته‌و‌ه وهك��و ته‌ندروست ی تایبهت، ن��اوزڕان��دن‌و پێشلێكردنی ژیان واتا ئهو پێنج شته‌ی باسمكرد مه‌بده‌ئێك ه له‌هه‌موو واڵتێك كاری پێده‌كرێت به‌جۆرێك ی ی رۆژن��ام �هگ �هر ل �ه‌ج��ۆره‌ك��ان ،ل�هی��اس��ا ی ئ�هوهی له‌ناو په‌رله‌مان ده‌رهێنرا ،دوا تاوتوێكرا ،ئهو چه‌مكانه له‌ناو پرۆژه‌یاساك ه ی ببێت به‌یاسا لهژێر ده‌رهێنرا پێشئه‌وه ی رۆژنامه‌نووسه ئ��ازاده‌ك��ان ،بهاڵم داوا ی دروستكرد ئ �ه‌وه‌ش ئهم ه بارودۆخێك ئهوهی ه كه ئ�هو خااڵنه ده‌رهێنرا له‌ناو یاسای رۆژنامه‌نووسی ،دادگاكان ئهگهر ی بێت سه‌رپێچی ئه‌خالقی گشتی‌‌و سیستم ی گشتی ههبێت ،ده‌گه‌ڕێنه‌و‌ه بۆ یاسا ی ی رۆژنامه‌گه‌ر ی له‌یاسا سزادان لهبهرئهوه نه‌یوتووه تهنیا ئهم تاوانان ه رۆژنامهنووسان دهگرێتهوه هیچ تاوانێكیتر نییه ،بۆی ه ی ی ته‌عریفكردنی ده‌سته‌واژ‌ه كار مه‌سه‌له ی ئهو ی فیقهه‌كانن ،ك��ار یاسا نییه ك��ار ی یاسا كه‌سانه‌یه له‌بوارێك له‌بواره‌كان ی لێكۆڵێنه‌وه‌‌و قوڵبوونه‌وه‌یان ههیه بۆ زانین ئهو یاسایه ،له‌دواجاردا تێگه‌یشتن لهو دوو ی دادوه‌ره‌كانه ،ده‌بێت باوه‌ڕمان چه‌مك ه كار به‌دادوه‌ره‌كانمان ههبێت. ده‌ستوور :بهاڵم له‌كوردستاندا زۆرجار ی پۆلیس دادوه‌ر ههبووه وهك به‌رپرسێك مامه‌ڵ ه لهگهڵ رۆژنامهنووسان دهك��ات‌و لێكۆڵینهوه دهك��ات ،گله‌ییه‌كه ئهوهی ه دادگاكان سه‌ربه‌خۆ نین؟ د .سامان فه‌وزی :نامه‌وێت بهو ره‌هایی ه قس ه لهسهر سه‌ربه‌خۆی بوونی دادگاكان ی بكه‌م ،پێموایه دادگ���اش كه‌ده‌سه‌اڵت ی سێیه‌می پێده‌وترێت ،بۆ به‌ڕێوه‌بردن ده‌وڵه‌تێكی تازه هه‌روه‌كو چۆن په‌رله‌مان ی ههیه ،حكومه‌ت ههڵهو ههڵهو كه‌موكوڕ ێ ی ههیه ،بێگومان دادگاكانیش ب كه‌موكوڕ ی نین ،رۆژنامه‌نووسانیش ههڵهو كه‌موكوڕ ێ ههڵهو كه‌موكوڕی نین ،بهاڵم ئهو ههڵهو ب ی كه‌موكوڕیان ه پێویست ه هه‌وڵی كهمكردنهوه ی بدرێت لهو شوێنان هی كه‌ده‌كرێت ده‌ست لهسهر دابنێین ،بۆ ئ �هوهی ت �ه‌ڕو وشك بهیهكهوه نه‌سوتێت ،دادوه‌ری چاكیشمان ی هه‌ی ه به‌هیچ جۆرێك لهژێر كاریگه‌ر ح��ی��زب�هك��ان نییه ،ل �هوان �هش � ه بووبێت به‌جۆرێك له‌جۆره‌كان هه‌ندێك له‌بڕیاره‌كان ك ه له‌دادگاو‌ه ده‌رچوون ،كه‌وتوونه‌ت ه ژێر كاریگه‌ریی حیزبه ده‌سه‌اڵتداره‌كان ،بهاڵم پێوست ه رۆژن��ام�هن��ووس��ان چ��اك‌و خراپ ی بهیهكهوه تێكه‌ڵنه‌كه‌ن ،ئهو بڕیاران ه ی ی ی��اس��ان ،هه‌ڵه به‌عه‌مدی پێچه‌وانه زه‌قیان له‌سه‌ره ،قسه‌یان لهسهر بكرێت، چونك ه دادوه‌ران مرۆڤن‌و قابیلی ههڵهو كه‌موكوڕین ،ب �ه‌اڵم ترسناكی له‌وه‌دای ه ههڵهو كه‌موكوڕییه‌كه به‌عه‌مدی‌و به‌ویست ێ عه‌مدی ی به‌ب بێت ،ده‌نا ههڵهو كه‌موكوڕ ی ئاساییه. كارێك ی ك ه لهسهر ی پارت ده‌ستوور :داواك�ه
ده‌ستوور ،ژماره (،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پشو و 11
تیپی هونه‌ریی ره‌نگاڵ ه بۆ جه‌ژن پارێزه‌ره‌كه ی ره‌حم ه نمایشده‌كات ده‌ستوور بۆ رۆژانی جه‌ژنی ره‌مه‌زان تیپی هونه‌ریی ره‌نگاڵه شانۆگه‌ریی پارێزه‌ره‌كه‌ی ره‌حمه نمایشده‌كات. ماهیر حه‌سه‌ن ده‌رهێنه‌رو ئه‌كته‌ری شانۆیی پارێزه‌ره‌كه‌ی ره‌حمه بۆ ده‌ستوور وتی “بۆ رۆژان �ی جه‌ژن شانۆیی پارێزه‌ره‌كه‌ی ره‌حمه پێشكه‌شده‌كه‌ین ،كه له‌ئاماده‌كردن‌و نووسینی مامۆستا تۆفیق عه‌بدول‌و له‌ده‌رهێنانی خۆمه». شانۆیی پارێزه‌ره‌كه‌ی ره‌حمه هونه‌رمه‌ندان ئه‌حمه‌د ره‌ووف‌و رێزان فه‌ره‌ج‌و ئااڵ عومه‌ر‌و كه‌مال چاالك‌و كورده عوسمان‌و فه‌ره‌یدون حه‌مه‌ساڵح‌و قادرجه‌الل‌و نه‌وزاد ئه‌حمه‌د به‌شدارییان تێدا كردووهو له‌ڕۆژانی جه‌ژن له‌هۆڵی سه‌نته‌ری گه‌نجان نمایشدهكرێت. تیپی هونه‌ریی ره‌نگاڵه له‌ساڵی 1998هوه دام��ه‌زراوه‌و تائێستا نۆ بهرههمی شانۆییان پێشكهشكردووه.
سێ رۆمانی به‌ختیار عه‌ل ی له‌شانۆگه‌رییه‌كدا ره‌وه‌ند جه‌واد ی كه ئێستا سه‌رقاڵی كاركردن ه له‌شانۆیی نیشتمان ی بارزان سنجاو شێته‌كان وتی ماوه‌ی سێ ساڵه سه‌رقاڵی ئاماده‌كردنی ئهو ده‌قه‌م كه له‌سێ رۆمانی به‌ختیار عه‌لییه‌وه وه‌رگیراوه. بارزان بۆ ده‌ستوور وتیشی سودم له‌رۆمانه‌كانی ئێواره‌ی په‌روانه‌و شاری مۆسیقاره سپییه‌كان‌و غه‌زه‌لنووس‌و باخه‌كانی خه‌یاڵی به‌ختیار عه‌لی‌‌و نۆڤلێتی حه‌سارو سه‌گه‌كانی باوكمی شێرزاد حه‌سه‌ن‌و رۆمانی حیكایه‌ته‌كانی باوكمی فه‌رهاد پیرباڵ وه‌رگرتووه. ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كه‌شانۆییه‌كه باسی سه‌رده‌می ئێستا ده‌كات‌و وا له‌بینه‌ر دهكات بیربكاته‌وه ،نه‌ك به‌خۆشه‌ویستی هه‌سته‌كانی بجوڵێ‌‌و سه‌رقاڵی سۆزبێت‌و توانای بیركردنه‌وه‌ی نهبێت. ههروهها وتی له‌ماوه‌ی دوو مانگی داهاتوودا كاری پرۆڤه‌ی شانۆییه‌كه ته‌واوده‌بێت‌و پاشان نمایشیده‌كه‌ن.
خۆشه‌و ی هیران ی جه‌ژن سوتماك باڵوده‌كاته‌وه
هه‌فته‌یه‌ك بۆ شكسپیر موحسین یاسین
تیپی شانۆیی ساالر له 1تا 6ی ئهم مانگه هه‌فته‌یه‌كی بۆ نمایشكردنی شاكاره شانۆییه‌كانی نووسه‌ری به‌ناوبانگ ولیام شكسپیر ئه‌نجامدا. ئهم هه‌فته‌یه بۆ نمایشكردنی چه‌پكێك لهو فیلمه سینه‌ماییانه بوو وه‌رگ��ی��راون‌و كه له‌شانۆییه‌كانی ولیام شكسپیره‌وه لهالیهن ده‌رهێنه‌رانی بهناوبانگی جیهانییه‌وه ك��راون �هت �ه فیلمی سینه‌مایی. دوای نیشاندانی فیلمه‌كان لهالیهن هه‌ریه‌ك له‌شانۆكاران ئه‌حمه‌د س��االرو یاسین ق��ادر به‌رزنجی‌و دڵشاد مسته‌فاو یونس حه‌مه‌كاكه‌و ئه‌رسه‌الن ده‌روێشه‌وه سیمیناری تایبهت به‌فیلمه نمایشكراوه‌كان سازكرا.
ته‌رازوو
( 22ئه‌یلول 22 -ت .یه‌که‌م)
ی شتێكدا م���اوه‌ی���هك���ه ب������ه‌دوا ده‌گه‌ڕێیت ،بهاڵم تائێستا نه‌تتوانیو‌ه بیدۆزیته‌وه ه�ه‌روه‌ك بێزار بوویت ل �هگ �ه‌ڕان .ئه‌وه‌شت له‌بیرنه‌چێت ئهو شته‌ی به‌دوایدا وێڵیت ،هیچ بایه‌خێكی سۆزداریی نییه ،بهاڵم ی باشترین پێویسته بزانی پشوودرێژ چاره‌سه‌ره.
دوپشک
( 23ت .یه‌که‌م 21 -ت .دووه‌م)
هاوڕێكانت ره‌خنه‌یان لێت ههیه، بهاڵم ئهمه به‌ڕاسته‌وخۆیی ناده‌ن ل �ه‌ڕووت .باشتروای ه لهگهڵ كه‌س ه نزیكه‌كانتدا قس ه ل �هب��اره‌ی ئهو ی كێشانه‌وه بكه‌یت كه‌هه‌ته .هه‌فته داهاتوو له‌وانه‌یه شتێك به‌ده‌ست بهێنی.
که‌وان
ره‌وه‌ند جه‌واد له‌په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌له‌فۆنیدا گۆرانیبێژ خۆشه‌وی هیرانی وتی دوای سێ مانگ له‌باڵوبوونه‌وه‌ی ئه‌لبومی سوتماك، له‌واڵتی توركیا دووكلیپم تۆماركردووه. وتیشی كلیپێكیان به‌ناوی سوتماكه‌وه ل �ه‌رۆژان �ی ج �ه‌ژن��دا وهك دیارییه‌ك بۆ ج �هم��اوه‌ره‌ك �هم باڵوده‌كرێته‌وه، كه‌شیعری قه‌هار شێخانی‌‌و ئ��اوازی خۆمه‌‌و له‌واڵتی توركیا وێنه‌ی بۆ گیراوه‌و به‌سیستمێكی كوالێتیی به‌رز كاری بۆ كراوه.
( 22ت .یه‌که‌م 20 -ک .یه‌که‌م)
ژم���اره‌ی���هك ل��ه‌ه��اوڕێ��ك��ان��ت تۆ به‌كه‌سێكی كراوه ده‌زانن ،به‌تایبه‌ت ی ی ژیان كاتێك باسی هه‌ندێك شت تایبه‌تیتیان بۆ دهك �هی��ت ،بهاڵم تۆ تهنیا لهگهڵ كه‌مێكیان هه‌ست ب��هئ��اس��ووده‌ی��ی دهك���هی���ت .ل�هم ماوه‌یه‌دا دڵت خۆشده‌بێت.
گیسک
سه‌تڵ
( 21ک .یه‌که‌م 19 -ک .دووه‌م)
( 20ک .دووه‌م 18 -شوبات)
تۆ ده‌زان��ی ئهگهر ده‌ستپێبكه‌یت ده‌ت������وان������ی ئ������هو ك��ێ��ش��هی�� ه چ���اره‌س���ه‌رب���ك���هی���ت ،ك���ه‌وات��� ه پێویسته ده‌ستپێبكه‌یت‌و ده‌ست ی ت���ۆوه بن. پێشخه‌رییه‌كان ال دڵ��ن��ی��اب� ه ئ����هوهی ك �ه‌ه �ه‌وڵ �ی بۆ ده‌ده‌یت ،ههر ئهوه ئامانجی تۆیه.
هه‌ندێك شت كه‌وه‌خته رووب��ده‌ن ی ژیانت دهگ��ۆڕن .ئهو به‌ته‌واوه‌ت گۆڕانكارییانه په‌یوه‌ستن بهو ی هه‌النه‌و‌ه كه‌هه‌ڵده‌كه‌ون‌و چۆنیه‌ت قۆستنه‌وه‌یان .خۆشترین رۆژ بۆ ی شه‌ممه‌یه‌‌و خۆشه‌ویستی ،رۆژ رۆژێكی نمونه‌ییه.
نه‌هه‌نگ
( 19شوبات 20 -ئازار)
ه���هن���دێ���ك ك��ێ��ش��هی ن���اوم���اڵ ی ب��ێ��زارت��دهك��هن ،ل���هو كێشان ه كه‌به‌رده‌وام چاره‌سه‌رییان ده‌كه‌یت‌و ی س�هره�هڵ��ده‌ده‌ن�هوهو ت��ۆش نازان سه‌رچاوه‌كه‌یان كوێیه .لهبهرئهوه پێویسته به‌دوای سه‌رچاوه‌كه‌یاندا بگه‌ڕێی بۆ ئهوهی بنبڕیان بكه‌یت.
ده‌ستوور ،ژماره (،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
10پشوو
ئێواره‌ی په‌روان ه له‌ن هرویج نمایشدهكرێت
هۆگر كه‌ریم :ده‌ترسم ببم ه گۆرانیبێژێك ی ناودار موحسین یاسین
شانۆی رۆژئ��اوای واڵتی سه‌نته‌ری ڕۆژان��ی 7تا 11ی ئهم ه نه‌رویج ،ل� یی ئ��ێ �واره‌ی په‌روانه مانگه شانۆ رویجی پێشكه‌شده‌كات. به‌زمانی نه ه له‌ڕۆمانی ئێواره‌ی شانۆگه‌رییه‌ك
ئا :موحسین یاسین ته‌مه‌ن هۆگركه‌ریمی گۆرانیبێژ 23س��اڵ ك �ه ل����ه‌وه‌رزی یه‌كه‌می ب �ه‌رن��ام �هی ك��وردس��ت��اری كه‌ناڵی ئاسمانیی كوردساتدا پله‌ی چواره‌می به‌ده‌ستهێناوه ،ئێستا سه‌رقاڵی ته‌واوكردنی ئه‌لبومه‌كه‌یه‌تی كه نۆ گۆرانی له‌خۆگرتووه ،لهم گفتوگۆیه‌ی ڕۆژن���ام���هی دهس���ت���ووردا ئ��ام��اژه بهسهرهتای ك��اری هونه‌ری‌و ژیانی تایبه‌تیی خ��ۆی دهك���ات ،ههروهها ئاشكرایده‌كات كه ل�هوه ده‌ترسێت ببێته گۆرانیبێژێكی زۆر به‌ناوبانگ. ته‌مه‌نی منداڵی ه��ۆگ��ر ل��هم��ن��داڵ��ی��دا ه����ارو ب��زێ��و ب��ووهو زۆرج��ار ش�ه‌ڕی��ك��ردووه ،ههر له‌منداڵییه‌وه ح�ه‌زی له‌گۆرانیوتن‌و ن��وان��دن ب���ووهو ح���ه‌زی له‌ده‌نگی هونه‌رمه‌ندان تایه‌رتۆفیق‌و شه‌ماڵ سائیب‌و عه‌لی مه‌ردان‌و فواد ئهحمهدو هۆمه‌ری دزه‌یی بووه. به‌شداری له‌فیلمدا كردووه لهسهرهتای منداڵییه‌وه به‌كاری نواندن دهس��ت��ی��ك��ردووه ب �هك��اری ه��ون�ه‌ری، له‌ساڵی 1999له‌فیلمی چاره‌نووسدا به‌شداریكردووه ،پاشان بهشداریی فیلمی رۆژانی زه‌رددا كردووه ،كه‌ڕۆڵی سه‌ره‌كی بینیوه‌و به‌ڕۆڵی پاشای شه‌یتان به‌شداربووه كه‌له‌نووسین‌و سیناریۆی سه‌میر عه‌بدۆكه. له‌مه‌وعیدا باشه ناوبراو له‌باره‌ی مه‌وعیده‌وه ده‌ڵێت ئهگهر كێشه نه‌یه‌ته‌ڕێم وكاری گه‌وره‌م بۆ دروستنه‌بێت ،ئه‌وا زۆرباشم ،بهاڵم به‌گشتی لهو مه‌وعیدانه‌ی كه‌دامناوه، یاخود بۆیانداناوم له‌كاتی دیاریكراودا ئاماده‌بووم. كوردستار به‌خه‌ڵكی ناساند هۆگر هه‌روه‌ك باسیكرد زۆر گه‌شبینه له‌ژیانداو له‌دوای به‌رنامه‌ی كوردستار ب �هگ��ۆران��ی م��ن ه�هڵ�هم��ك��رد ل �ه‌الی جهماوهر ناسراوه ك�هئ��اوازی ساالر
كاوڕ
( 21مارس 20 -نیسان)
ئ���هگ���هر ك �ه‌س��ان��ێ��ك ب��ی��ان �ه‌وێ��ت بهگوێرهی خواستی ئه‌وان هه‌ندێك ی كار ئه‌نجامبده‌یت ،ئه‌وا به‌ڕوون پێیانده‌ڵێی كه‌ئه‌وه ناكه‌یت .حه‌ز ب ه به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌‌و پێشبڕكێ ی ده‌كه‌یت ،ئهگهر نه‌چێته چوارچێوه هێرشكردن ه سه‌ر كه‌سایه‌تیت.
گا
كۆشارو تێكستی نازم دڵبه‌نده. 600دۆالری داوه به‌كچێك هۆگر بهرانبهر به‌ڕۆڵبینین له‌كلیپی نزای عه‌شقدا 600دۆالری داوه. ئه‌لبومه‌كه‌ی ته‌واوبووه هۆگر ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا ئه‌لبومه‌كه‌ی ت �ه‌واوب��ووهو له‌داهاتوویه‌كی نزیكدا له‌ڕێی كۆمپانیای ڤینه‌وه باڵوده‌بێته‌وه‌و هه‌شت گۆرانیی له‌خۆگرتووه. حه‌زی له‌ڕه‌نگی ڕه‌ش‌و سپییه هۆگر ئاشكرایكرد له‌جلوبه‌رگدا حه‌زی له‌ڕه‌نگی ڕه‌ش‌و سپییه‌و زیاتریش قات‌و بۆینباخی پێجوانه. نهێنیه‌ك ئاشكراده‌كات نهێنییه‌ك ل �هن��اخ��ی ه��ۆگ��ردای �هو تائێستاش زۆر له‌هاوڕێكانی نازانن ئهو نهێنییه چییه ،هه‌ربۆیه هۆگر بڕیاریداوه كه له‌كاتی باڵوكردنهوهی ئه‌لبومه‌كه‌یدا نهێنییه‌ك ئاشكرابكات، ه �ه‌روه‌ه��ا وت��ی “ئ��هو نهێنییه زۆر ل���ه‌الم خ��ۆش�ه‌وی��س��ت�هو زۆرپ��ی��رۆزو گ �ه‌وره‌ی �هو له‌به‌رگی ئه‌لبومه‌كه‌مدا ئاشكرایده‌كه‌م”. وه‌رزشده‌كات هه‌فته‌ی 4رۆژ ل �هم��اڵ �هوه یاریی له‌شجوانی دهكات. “با كلتووری كوردی ون نه‌كه‌ین” هۆگر ده‌ستخۆشی له‌گۆرانیبێژه ی دهك������ات بۆ ه��اوت��هم��هن��هك��ان�� كلیپه‌كانیان‌و داواش��ی��ان لێده‌كات كلیپ‌و گۆرانییه‌كانیان مۆركی كوردی پێوه‌بێت‌و ك��ل��ت��ووری ك���وردی ون نه‌كه‌ین ،چونكه ئێمه گه‌نجینه‌یه‌كی ده‌وڵه‌مه‌ندمان ههیه. له‌ناوبانگی ده‌ترسێت هۆگر وتی هه‌مووكات بۆ ئ �ه‌وڕۆژه گریاوم‌و ده‌ترسم رۆژێك له‌ڕۆژان ببمه گۆرانیبێژێكی زۆر ن���اودارو ههموو دنیا بمناسێت ،بهاڵم له‌خۆمبایبم‌و ب �ه‌ران��ب �هر كه‌سه نزیكه‌كانی خۆم بگۆڕێم ،لهبهرئهوه هه‌مووكات بۆ ئهوه ده‌گریم كه‌من له‌خۆم نه‌گۆڕێم و ژیانێكی ئاسایی بژیم.
( 21نیسان 20 -ئایار)
ی كاتێكی ناسك ه بۆ گرتنه‌وه ده‌ست ی جڵه‌وی ئابووریی ئ�هم قۆناغه ژی��ان��ت .ئ��هم م��اوه‌ی��ه ب�ه‌ران��ب�هر ی به‌كێشه‌كان به‌هێز ده‌بیت‌و ده‌توان چ��اره‌س��ه‌ری��ان ب��ك�هی��ت .ئهمهش وا دهك���ات ل �ه‌ج��اران خۆشحاڵتر ده‌ربكه‌ویت.
دووانه
ب �ه‌خ��ت��ی��ارع �ه‌ل��ی��ی �هوه ی پ���ه‌روان���ه تاریق هێدی وه‌ریگێڕاو ه وه‌رگیراوه‌و نه‌رویجی‌و هونه‌رمه‌ندی بۆ زمانی سدیق ع �ه‌زی��ز ئ��ام��اده‌ی ش��ان�ۆك��ار ���اری ده‌ره��ێ��ن��ان��ی بۆ ك�����ردووهو ك . ئه‌نجامداوه شانۆی رۆژئاوای نه‌رویج، سه‌نته‌ری سه‌نته‌ره شانۆییانه‌ی كه یه‌كێكه لهو
وازه‌ی �هك بۆ پێگه‌یاندنی ر بووه‌ته ده جانی خ��اوهن به‌هره‌ی مندااڵن‌و گه‌ن ئ���هم س��هن��ت��هره وهك ی، ش��ان��ۆی�� ك س��ااڵن �ه ب �ه‌ده‌ی �ان ه قوتابخانه‌ی له‌ته‌مه‌نی 6ساڵییه‌وه نج منداڵ‌و گه ڵی ڕووی تێده‌كه‌ن بۆ تا 20سا و گه‌شه‌دان به به‌هره‌و ۆپێگه‌یاندن خ ناكانیان له‌بواری شانۆدا. توا
هاوكار فه‌رهاد تهنیا بۆ ده‌نگخۆشه‌كان كلیپ دروستده‌كات ره‌وه‌ند جه‌واد ه��اوك��ار ف �هره��ادی كامێرامان رایگه‌یاند تهنیا بۆ گۆرانیبێژه ده‌نگخۆشه‌كان كلیپ دروستده‌كات. وتیشی له‌چه‌ند رۆژی رابردوودا سه‌رقاڵی كلیپێك بووم بۆ نوێترین بهرههمی گۆرانیبێژی ته‌مه‌ن سه‌ید ئه‌حمه‌د رواندزی ،كه له‌ده‌رهێنان‌و كامێرای خۆم‌و كاری رووناكیش سیروان مه‌حموده. هاوكار وتی من كاری كلیپ ناكه‌م ،تهنیا بۆ ده‌نگخۆشه‌كان كلیپ دروستده‌كه‌م. ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا ئێستا سه‌رقاڵی ئاماده‌كردنی فیلمێكه.
كه‌مال عه‌لی یاد كلیپده‌كات موحسین یاسین هونه‌رمه‌ند كه‌مال عه‌لی كه له‌واڵتی به‌ریتانیا نیشته‌جێیه ،ئێستا گ�ه‌ڕاوه‌ت�هوه بۆ كوردستان‌و گۆرانیی یادی كلیپكرد. كه‌مال عه‌لی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی گۆرانیی یادی كلیپكردووه ،كه ئاوازو هۆنراوه‌ی به‌ختیار عه‌بدوڵاڵیه. گۆرانیی یاد له‌شاری هه‌ولێر كلیپكراوه‌و لهالیهن كامێرامان شاهۆ ته‌یبه‌وه ك��اری وێنه‌گرتن‌و مۆنتاژو ده‌رهێنانی بۆ ك��راوهو لهم ماوه‌یه‌دا باڵوده‌كرێته‌وه.
( 21ئایار 20 -حوزه‌یران)
ی هه‌ندێك گ��ۆڕان��ك��اری��ی مه‌عنه‌و ی ل�ه‌ژی��ان��ت��دا‌و بهتایبهتی له‌ژیان تایبه‌تیتدا رووده‌ده‌ن .هه‌ندێك حاڵه‌ت كه‌وه‌ك كێشه ده‌رده‌ك�ه‌ون بێزارتده‌كه‌ن ،بهاڵم دواتر له‌گه‌ڵیان رادێ��ی �تو ئاساییده‌بن ب�ه‌الت�هوه. ی ناوماڵدا پاره له‌هه‌ندێك كه‌لوپه‌ل خه‌رجده‌كه‌یت.
قرژاڵ
( 21حوزه‌یران 22 -ته‌موز)
ئهم ماوه‌یه توانای ئ �ه‌وه‌ت هه‌ی ه جه‌سته‌ت بخه‌یته باشترین دۆخه‌و‌ه ی كێش‌و ته‌ندروستییه‌وه. ل��ه‌ڕوو ن��اس��ی �ن‌و ت��ێ��ك��ه‌اڵوب��وون ل�هگ�هڵ كهسێك ك �ه ل�����هدهرهوهی واڵت ژی���ان ب��ه‌س��ه‌رده‌ب��ات ،ل�هوان�هی� ه ی ی خۆشه‌ویست پ �هی��وه‌ن��دی��ی �هك � لێبكه‌وێته‌وه.
شێر
( 22ته‌موز 22 -ئاب)
پێویست ه ئاگات له‌كێشت بێت‌و هه‌وڵبده‌یت قه‌ڵه‌و نه‌بیت ،ئهمهش ی به‌رنامه‌یه‌ك بۆ خ��واردن‌و ب �هوه وه‌رزشت دابنێیت .له‌وانه‌ی ه كهسێك ی ئهوهی له‌ژیانتدا بناسیت ببێته هۆ ی دروستبكات. گۆڕانكاریی بنه‌ڕه‌ت
فه‌ریک
( 22ئاب 22 -ئه‌یلول)
ی ئ�هم ماوه‌یه پێویستت به‌به‌خت باشهو پێدهچێت لهكۆتایی هه‌فته‌دا ئهو به‌خت ه رووت تێبكات .هه‌ندێك كار به‌ئاسانی نایه‌ن به‌ده‌سته‌وه‌‌و ئهمهش پێویست به‌نیگه‌رانی ناكات. ی س��ۆزداری��ت بهو ئ��اگ��اداری ب��ار له‌بیری مه‌كه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پهروهرده 13
تائێستاش به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه‌كان به‌ته‌زكیه‌ی حیزب داده‌نرێن ی له‌به‌رچاوده‌گیرێت ی لێهاتووی ی له‌بر ی قوتابخانه‌كاندا حیزبایه‌ت ی به‌ڕێوه‌به‌ر مامۆستایان پێیانوای ه تائێستا له‌دانان
له‌سه‌رده‌می دوو ئیدارهییهوه تا ئێستا زۆربه‌ی به‌ڕێوه‌به‌ره‌کان سه‌ر به‌حیزبه‌کانن کامه‌ران* مامۆستایان گله‌یی‌‌و ناڕه‌زایی له‌شێواز ی دانانی به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه‌كان ده‌رده‌بڕن، پێیانوایه تائێستا حیزب به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه‌كان داده‌نێت‌و لهو كاره‌دا ره‌چاوی حیزبی بوون دهكرێت نه‌ك تواناو لێهاتوویی. مامۆستایان ئاماژه ب �ه‌وه‌ده‌ك �هن كه‌هه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رێك كه‌حیزب دایبنێت تا مردن
له‌پۆسته‌كه‌ی ده‌مێنێته‌وه ،ئه‌وان داواكارن م���اوه‌ی ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ری�هت�ی دیاریبكرێت‌و كۆتایی بهێنرێت به‌ده‌ستتێوه‌ردانی حیزب له‌كاروباری خوێندندا. ئه‌حمه‌د عومه‌ر ،ماوه‌ی 10ساڵه مامۆستایه، وتی “باشتره بهپێی ساڵ به‌ڕێوه‌به‌ریی دیاریبكرێت ،نه‌ك وای لێهاتووه مهگهر مردن لهو پۆسته دووریانبخاته‌وه ،نازانم ئهمه له‌چ یاسایه‌كدا شوێنی دهبێتهوه”. ئهو مامۆستایه پێیوایه دانانی به‌ڕێوه‌به‌ری
قوتابخانه‌كان لهالیهن حیزبه‌وه ده‌بێته هۆی ئهوهی كه‌هیچ په‌یوه‌ندییه‌ك لهنێوان مامۆستاو ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ردا نهبێت ،وتی “دانانی به‌ڕێوه‌به‌ر لهالیهن حیزبه‌وه زیاتر كه‌سایه‌تی دیكتاتۆر له‌به‌ڕێوه‌به‌ره‌كاندا به‌رجه‌سته‌ده‌كات‌و دواتر هیچ په‌یوه‌ندییه‌ك لهنێوان مامۆستاو به‌ڕێوه‌به‌ردا ناهێڵێت”. له‌سه‌رده‌می دوو ئیدارهییهوه تائێستاش زۆرب �هی به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه‌كان سه‌ر به‌حیزبه‌كانن‌و به‌ته‌زكییه‌ی ئه‌وان دانراون،
ئه‌گه‌رچی چه‌ندین جار باسی ئاڵوگۆڕی به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان كراوه ،بهاڵم تا ئێستا ههر قسه‌یه. كاروان عوسمان ماوه‌ی نۆ ساڵه مامۆستایه، ئ��ام��اژه ب���ه‌وه‌ده‌ك���ات ك �هب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری قوتابخانه‌كه‌یان ههر ئهو به‌ڕێوه‌به‌ره‌یه كه‌كاتێك ئهو خوێندكاربووه ئهو به‌ڕێوه‌به‌ر بووه ،وتی “تۆ بڵێیت كه‌سێكیتر توانای به‌ڕێوه‌به‌ریی نهبێت ،بهاڵم كێشه‌كه ئه‌وه‌یه حیزب دای��ن��اون بۆیه به‌ئاسانی ده‌ست به‌رداری نابن”. ههروهها وتی “سه‌رجه‌م به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان ب �هت �ه‌ح �ه‌داوه ده‌ڵێم به‌ته‌زكیه‌ی حیزب دان��راون ،هه‌قه ئیتر ئهم شێوازی دانانی به‌ڕیوه‌به‌رانه گۆڕانكاری تیادا بكرێت، چ��ون��ك�ه زۆرێ��ك��ی��ان ل����ه‌ڕووی ئ��ی��داری‌و هه‌ڵسوكه‌وته‌وه الوازن”. م .ن���وری ره‌ش��ی��د ل��ێ��پ��رس��راوی كه‌رتی ش������اره‌زووری یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان ئاشكرایده‌كات كه‌پێشتر له‌دانانی به‌ڕێوه‌به‌ردا حیزب ده‌ستتێوه‌ردانی كردووه، ب��ه‌اڵم ده‌ڵێت ئێستا بهپێی لێهاتوویی به‌ڕێوه‌به‌ر داده‌نرێت. ن��وری ره‌شید به‌ده‌ستوری وت “پێشتر لهوه ده‌چێ حیزب ده‌ستوه‌ردانی كردبێت‌و شتێكی لهو جۆره هه‌بووبێت ،بهاڵم ئێستا بهپێی لێهاتوویی به‌ڕێوه‌به‌ر داده‌نرێت، لهگهڵ ئه‌وه‌شدام دانانی به‌ڕێوه‌به‌ر به‌توانا بێت‌و مه‌سه‌له‌ی حیزبی فه‌رامۆشبكرێت”. بهپێی زانیارییه‌كانی دهس��ت��وور ،بهپێی یاساكانی سیستمی پهروهرده ،له‌قوتابخانه بنه‌ڕه‌تییه‌كاندا مامۆستا ده‌بێت به‌الیه‌نی كه‌مه‌وه پێنج ساڵ خزمه‌تی كه‌متری نه‌بێت‌و سێ ساڵیش جێگری به‌ڕێوه‌به‌ری بكات ئینجا ده‌بێته به‌ڕێوه‌به‌ر. ه �ه‌روه‌ه��ا له‌به‌شه‌ئاماده‌ییه‌كان بهپێی سیستمی نوێی خوێندن مامۆستایانی “فیزیاو كیمیا‌و زی��ن��ده‌وه‌رزان��ی” ناكرێنه به‌ڕێوه‌به‌ر ،ده‌بێت به‌ڕێوه‌به‌ر ده‌رچ��ووی كۆلێژی پهروهرده بێت ،چونكه له‌كۆلێژی پهروهرده هه‌ندێك وانه‌ی ئیداری ده‌خوێنرێت له‌كۆلێژه‌كانیتر ناخوێنرێت. ب �ه‌اڵم به‌هۆی ده‌ستتێوه‌ردانی ه �ه‌ردوو پارتی ده‌سه‌اڵتدار له‌كاروباری خوێندندا، له‌كاتی دانانی به‌ڕێوه‌به‌ردا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئهو مه‌رجانه له‌به‌رچاوناگیرێن‌و زۆربه‌ی ئهوانهی كه‌ده‌بنه به‌ڕێوه‌به‌ر خزمه‌تێكی
ك���ه‌م‌و ش��اره‌زای��ی �هك �ی ئ �ه‌وت��ۆی��ان نییه له‌كاروباری ئیداری‌‌و له‌ڕێگه‌ی مه‌ڵبه‌ند‌و لقه‌كانه‌وه داده‌نرێن. محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د ك �ه‌ری��م ،ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ری به‌ڕێوه‌به‌رێتی پ����هروهردهی ش���اره‌زوور، له‌لێدوانێكیدا به‌ده‌ستووری وت “من پێم باشه ماوه‌یه‌ك دیاریبكرێت بۆ به‌ڕێوه‌به‌ر، چونكه هه‌ندێك به‌ڕێوه‌به‌ر ماوه‌یه‌كی زۆر ده‌مێنێته‌وه ئینجا ده‌بێت به‌دیكتاتۆر ل �هب �ه‌ڕێ��وه‌ب��ردن �ی ئیشه‌كه‌ی‌و زۆری��ن �هی مامۆستایان لێی رازی نابن” . ه�ه‌روه‌ه��ا وت�ی “م��ن ناتوانم بڵێم حیزب رۆڵی نه‌بووه له‌دانانی به‌ڕێوه‌به‌ر ،بهاڵم به‌ڕێوه‌به‌ریش ههیه حیزبی نییه”. به‌ڕێوه‌به‌ری به‌ڕێوه‌به‌رێتی پ��هروهردهی ش��اره‌زوور ئاماژه‌ی ب�ه‌وه‌دا كه له‌ئێستادا ده‌ستیان نه‌كردووه به‌دانانی به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان، تابزانین حیزب رۆڵی تیادا ده‌بینێت یان نا، بهاڵم ده‌ڵێت “ئهگهر كهسێك بهپێی یاساو رێنماییه‌كان گونجاو نه‌بوو بۆ به‌ڕێوه‌به‌ر، ئ �هگ �هر م��ن دام��ن��ا م��ان��ای وای���ه یاسام جێبه‌جێنه‌كردووه“. ئیسماعیل به‌رزنجی بهرپرسی راگهیاندنی وه‌زاره‌ت���ی پ���هروهرده له‌لێدوانێكیدا بۆ دهس��ت��وور وت��ی “ئێمه وهك��و فه‌لسه‌فه ئه‌وه‌مان ههیه كه‌دانانی به‌ڕێوه‌به‌ر لهسهر ئه‌ساسی تواناو لێهاتوویی‌و شاره‌زایی دابنرێت ،بهاڵم بارودۆخی دوو ئیداره‌یی م��اوه‌ی�هك��ی زۆری خایاندو ئ �هو ك��اره‌ش شوێنه‌واری دوو ئیداره‌ییه ،بۆیه ئهوه وا زوو چاره‌سه‌رناكرێت”. ههروهها وتی “لهمهوال ئێمه هیچ الریمان لهوه نییه ئهگهر به‌ڕێوه‌به‌رێك تواناو شاره‌زایی ههبێت ،به‌بێ گوێدانه ههر بیروباوه‌ڕێك، بهاڵم بیروباوه‌ڕی لهگهڵ زانست‌و سه‌رده‌مدا بگونجێت ،ئه‌وا هیچ كێشه‌یه‌كمان نییه، چونكه وه‌زاره‌ت هیچ گشتاندنێكی نه‌كردووه بۆ ئ �هوهی به‌ڕێوه‌به‌رێك لهسهر بنه‌مای حیزبایه‌تی دابنرێت”. ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا كهئێستا به‌ڕێوه‌به‌ره‌كان دان��راون‌و سه‌رپه‌رشتیاری خۆیان ههیهو به‌دواداچوونیان بۆ ده‌كرێت‌و وتی “بۆیه ئ��هگ��هر سه‌رپێچییه‌ك ه�هب��ێ��ت لێیان ده‌پ��ێ��چ��ی��ن �هوهو دهی����ان ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری��ش له‌ئه‌سماڵدا الدراون”. *محه‌مه‌د نه‌جیب به‌شداری لهم راپۆرته‌دا كردووه
داواده‌كرێت یه‌كپۆشی مامۆستایان نه‌سه‌پێنرێت
به‌رپرسانی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رد ه ماوه‌ی دوو ساڵ ه پرۆژه‌ی یه‌كپۆشی مامۆستایان تاوتوێده‌كه‌ن ،بهاڵم تائێستا بڕیاره‌ك ه جێبه‌جێنه‌كراوه محه‌مه‌د نه‌جیب له‌سلێمانی له‌ساتی كردنه‌وه‌ی ده‌وامی خوێندنه‌گه‌كاندا، یه‌كپۆشی مامۆستایان جارێكیتر قسه ی لهسهر ده‌كرێته‌وه‌‌و به‌شێك له‌مامۆستایانیش یه‌كپۆشی ره‌تده‌كه‌نه‌وه. مامۆستاو ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ران��ی خوێندنگه‌كان داواده‌ك�����هن به‌هیچ ج��ۆرێ��ك یه‌كپۆشی نه‌سه‌پێنرێت ،به‌شێك له‌مامۆستایان لهگهڵ ئهو بڕیاره‌دان‌و به‌گونجاوی ده‌زان��ن ،بهاڵم بهشێكی زۆری���ان ره‌ت��ی��دهك�هن�هوهو پێیان گونجاو نییه. به‌رپرسانی وه‌زاره‌ت���ی پ���هروهرده م��اوه‌ی دوو ساڵه پ��رۆژه‌ی یه‌كپۆشی مامۆستایان ت��اوت��وێ��دهك�هن ،ب��ه‌اڵم تائێستا بڕیاره‌كه جێبه‌جێنه‌كراوه ،ئه‌گه‌رچی له‌چه‌ند رۆژی رابردوودا به‌شێك له‌خوێندنگه‌كان به‌تایبه‌ت ق����ه‌زاو ن��اح��ی��ی�هك��ان ئ���هو ن��ووس��راوه‌ی��ان پێگه‌یشتووه. ك �هم��ال ن��وری ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری پ����هروهردهی سلێمانی ره‌ت��ی��ك��رده‌وه هیچ بڕیارێكیان ره‌وان���هی خوێندنگه‌كان كردبێت ،ب�ه‌اڵم داوایكرد وه‌زاره‌ت ئهو بڕیاره بسه‌پێنێت. كه‌مال نوری وتی “یه‌كپۆشی مامۆستا جارێ ئیجباری نییه ،وهك ئهوهی بۆ خوێندكاران ئیجبارییه ،چونكه نه‌بووه به‌بڕیار”.
به‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌ی سلێمانی رایگه‌یاند ه �هر ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �هرو خوێندنگه‌یه‌ك خۆیان سه‌ربه‌ستن لهوهی كه‌یه‌كپۆشی ده‌كه‌ن یان نا ،بۆیه ئهوهی كه‌ده‌یكات زۆر باشهو جێگای ده‌ستخۆشییه. ك �هم��ال ن���وری وت���ی “ئ��ێ��م�ه پێمانباشه مامۆستایان خۆیان ئهوه بكه‌ن ،پێشتریش هه‌ندێك خوێندنگا یه‌كپۆشیان ك��ردووهو
سه‌دریه‌ی سپیان له‌به‌ركردووه ،ئێمه‌ش رێزو سوپاسمان ئاراسته‌كردوون”. به‌شێك له‌مامۆستایان ئهو بڕیاره به‌قورس ده‌زان���ن ،چونكه مامۆستا له‌چوارچێوه‌ی خوێندنگه‌دا ده‌هێڵێته‌وه ،وای��ان لێده‌كات نه‌توانن وهك پێویست له‌سنووری خوێندنگه بچنه‌ده‌ره‌وه. فه‌همی شه‌ریف ماموستا له‌خوێندنگه‌ی
دوای یه‌کپۆشی خوێندکاران سه‌ره‌ی مامۆستایان دێت
زه‌رده‌ه��اڵ��ی ب��ن�ه‌ڕه‌ت��ی ،وت��ی “یه‌كپۆشی ته‌نانه‌ت بۆ خوێندكاران به‌قورس ده‌بینم، ئیتر چۆن بۆ مامۆستایان قورس نهبێت”. ههروهها وتی “یه‌كپۆشی له‌رژێمه كۆنه‌كاندا جێبه‌جێده‌كرا ،بۆیه ئهگهر مامۆستا ئهو جالنه له‌به‌ربكات ،ئه‌وا ناتوانێت له‌سنووری خوێندنگه بچێته ده‌ره‌وه”. فه‌همی ئاماژه‌ی به‌وه‌دا كه‌هیچ حیكمه‌تێك
له‌پشت یه‌كپۆشی مامۆستایانه‌وه نابینێت‌و ته‌نها شتێكی رۆتینات نهبێت. م��ام��ۆس��ت��ا ف�ه‌ه��م��ی ده‌ڵ��ێ��ت چ���اوه‌ڕوان���ی په‌رچه‌كردارێكی گ �ه‌وره دژی ئ�هو بڕیاره دهكرێت ،چونكه ههموو مرۆڤێك به‌سروشتی خۆی حه‌زده‌كات ئازاد بێت. یه‌كپۆشی مامۆستایان ئهوهی تائێستا ههیه ئه‌وه‌یه كه‌مامۆستاكان هه‌موویان سه‌دریه‌ی سپی بپۆشن. میقداد حه‌مه‌ساڵح مامۆستا له‌ئاماده‌یی خورماڵی کوڕان وتی “یه‌كپۆشی ماموستایانم پێ باشه ،چونكه ئهو شته ده‌بێته هۆی ئهوهی مامۆستایان ته‌رتیب بن بۆ ده‌وامكردن”. ژیان ره‌سوڵ به‌ڕێوه‌به‌ری خوێندنگای ژینی كچان له‌سلێمانی ،له‌گه‌ڵئه‌وه‌دا نیی ه ئهو یه‌كپۆشییه به‌ئیجباری بێت بۆ مامۆستایان، بهاڵم وتی لهگهڵ ئ �ه‌وه‌دام كه‌جلی فه‌رمی ده‌وام جیا بێت. مقداد حه‌مه‌ساڵح پێیوایه ههر گۆڕانكارییه‌ك له‌كۆمه‌ڵگه‌یه‌دا بكرێت ،تاكه‌كانی به‌چاوی ره‌خ��ن��هوه ت�هم��اش��ای��دهك�هنو وت��ی “بۆیه ره‌خنه‌ش له‌یه‌كپۆشی ده‌گیرێت”. ژی��ان ره‌س���وڵ وت��ی “ئێمه له‌جلپۆشیندا تووشی سه‌رگه‌ردانییه‌ك بووین‌و جله‌كان له‌یه‌كترجیاناكه‌ینه‌وه ،جلی ههموو شوێنه‌كان شێواوه” .
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
12ته‌ندروستی
بانكێك له‌سلێمانی مامه‌ڵه‌كردن به‌خوێنی مرۆڤهوه كۆتایی پێده‌هێنێت به‌ڕێوه‌به‌ری بانك ی سه‌ره‌ك ی خوێن ده‌ڵێت له‌ئێستادا مه‌ڵبه‌نده‌كه‌مان توانای دابینكردنی خوێنی پێویستی بۆ نه‌خۆشه‌كان ههیه بێستون فه‌تاح ك��ارم��هن��دان‌و ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ران��ی بانكی س �ه‌ره‌ك��ی خ��وێ��ن له‌سلێمانی ده‌ڵێن توانیویانه دی��ارده‌ی مامه‌ڵه‌ی كڕین‌و فرۆشتن به‌خوێنه‌وه كۆتایی پێبهێنن، هاوواڵتیان دڵنیاده‌كه‌نه‌وه كه‌الی ئه‌وان رێژه‌ی پێویستی خوێن بۆ نه‌خۆشه‌كان دابینكراوه. خوێن بۆ فرۆشتن نییه بانكی س �ه‌ره‌ك��ی خوێن له‌سلێمانی، كه‌رۆژانه چه‌ندین بتڵی خوێنیان له‌ڕێگه‌ی ئ��هو ه��اوواڵت��ی��ان �هوه دهس��ت��دهك�ه‌وێ��ت كه‌خوێنیان زۆره‌و بهو بنكه‌یه‌ی ده‌ده‌ن، ده‌ڵێن به‌هۆی خوێنبه‌خشێكی زۆره‌وه توانیویانه دیارده‌ی مامه‌ڵه‌كردن به‌كڕێن‌و فرۆشتنی خوێنه‌وه كۆتایی پێبهێنن ،كه له‌چه‌ند ساڵی رابردوودا ههبووه. ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌ری بانكی س �ه‌ره‌ك �ی خوێن كه‌مه‌ڵبه‌ندێكی ته‌ندروستییه له‌سلێمانی، پێیوایه بانكی سه‌ره‌كی خوێن رۆڵی سه‌ره‌كی ده‌بینێت له‌دابینكردنی خوێن بۆ ئهو نه‌خۆشانه‌ی كه‌پێویستیان به‌خوێنه. كه‌لسوم خدر له‌لێدوانێكیدا به‌ده‌ستووری وت "ب��ان��ك�ی س��ه‌ره‌ك��ی خ��وێ��ن رۆڵ �ی سه‌ره‌كی ده‌بینێت له‌دابینكردنی خوێن له‌ناوچه‌كه‌دا ،وه‌كو مه‌ڵبه‌ندی نیشتمانی خوێن وایه له‌شاری به‌غداد". به‌هزاد محه‌مه‌د كارمه‌ندی به‌شی خوێن وه‌رگرتن له‌بانكی خوێن ،به‌ده‌ستووری وت "دی����ارده‌ی خ��وێ��ن فرۆشتن لهم شاره‌دا نه‌ماوه ،به‌هۆی بوونی ره‌سیدی بانكه‌كه‌مانه‌وه ،له‌الیه‌كی ت��ره‌وه ئێمه ده‌بێت ئ�هو خوێنه بده‌ین به‌نه‌خۆش كه‌پشكنینی ته‌واوی بۆ ئه‌نجامدراوه". پشكنین بۆ خوێنه‌كه دهكرێت به‌ڕێوه‌به‌ری بانكی سه‌ره‌كی خوێن ههموو
نه‌خۆشێك دڵنیاده‌كاته‌وه كه‌ئه‌و خوێنه ی الی ئهوانه پشكنینی پزیشكی بۆ کراوه. ئهو وتی "ئ�هم مهڵبهنده به‌رپرسیاره له‌ئاماده‌كردنی خوێن بۆ نه‌خۆشخانه‌كانی ی پشكنینی شاری سلێمانیو كۆنتڕۆڵكردن ڤایرۆسی بۆ ههموو بوتڵێكی خوێن، واته ههر بتڵێك خوێن لهم مهڵبهنده بچێتهدهرهوه ههموو پشكنینه‌كانی بۆ كراوه". لهو بانكه‌دا پشكنینی ئایدزو پشكنینی هه‌وكردنی ڤایرۆسی جۆره‌كانی ()B. C بۆ ههموو بوتڵێكی خوێن دهكرێت. خوێن بهگوێرهی پێویستی حاڵه‌ته‌كان ده‌درێت
كارمه‌ندان‌و به‌ڕێوه‌به‌رانی ئهو بانكه ده‌ڵێن بۆ ئ��هوهی له‌كاتی پێویستدا ب��ت��وان��ن خ��وێ��ن ب��ۆ ئ��هو نه‌خۆشانه دابینبكه‌ن كه‌كتوپڕن‌و له‌حاڵه‌تی پێویستدان یان له‌ده‌ره‌وه‌ی سلێمانییه‌وه ه���ات���وون‌و خ��زم��وك�ه‌س��ی��ان ل�هگ�هڵ��دا نییه ،هه‌ندێكجار خوێن ناده‌نه ئهو نه‌خۆشانه‌ی كه‌خزموكه‌سیان الیانن‌و توانای پێدانی خوێنیان ههیه. له‌كاتی خوێن به‌خشیندا بانكی سه‌ره‌كی خوێن رووب���ه‌ڕووی كۆمه‌ڵێك كێشهو گرفت دهبێتهوه ،به‌هۆی ئهوهی بانكه‌كه نایه‌وێت خوێن بۆ ههموو نه‌خۆشێك
دابینبكات. به‌هزاد كارمه‌ندی مه‌ڵبه‌ندی خوێن بهخشینی سلێمانی ،به‌ده‌ستووری وت "ئهوانهی روومان تێده‌كه‌ن هه‌ندێكیان دانیشتووی شاری سلێمانی نین ،ههر بۆیه ناچارین له‌ره‌سیدی خۆمان خوێنیان بده‌ینێ ،هه‌ندێكجاریش هاوواڵتیان داوای ئهو خوێنه‌مان لێده‌كه‌ن كه‌به‌خشویانه‌و هیچ پشكنینێكی بۆ نهكراوه". ههروهها وتی "هه‌ندێك هاوواڵتی ههیه له‌خوێنبه‌خشین ده‌ترسێن ،نایانه‌وێت خ��وێ��ن ببه‌خشنه ن�ه‌خ��ۆش�هك�هی��ان، چ��اوه‌ڕوان �ی ئ �ه‌وه‌ده‌ك �هن ئێمه بۆیان دابینبكه‌ین ،ناشكرێت خ��وێ��ن بۆ هه‌موویان دابینبكه‌یت ،بهگوێرهی پێویستی‌‌و حاڵه‌ته‌كانه". لهو مهڵبهنده دوو جۆر خوێن به‌خشین ههیه ،جۆرێكیان ته‌نها مه‌به‌ستیان خوێن به‌خشینه ،جۆره‌كه‌ی تریشیان ئه‌وانه‌ن كه‌سێكیان پێویستی به‌خوێنه‌‌و لهو پێناوه‌دا خوێن ده‌ده‌ن. كه‌لسوم خ��در ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌ری بانكی سه‌ره‌كی خوێن وتی "ئهوانهی خوێن ده‌به‌خشن هه‌ندێكیان هۆكاری ئه‌وه‌یه ئاستی رێ���ژهی خوێنی جه‌سته‌یان به‌رزه ،بهاڵم ئه‌وان هی خوێن ده‌به‌خشن به‌كه‌سوكاریان ،ئێمه خوێنه‌كه‌ی خۆیان وه‌رده‌گرین‌و بتڵێك خوێنی ئاماده‌كراوی ده‌ده‌ی��ن�ێ كهههموو پشكنینێكی بۆ كراوه". كه‌لسوم باس لهو ه دهكات كه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ناهێڵن ئ�هو نه‌خۆشانه‌ی پێویستیان به‌خوێنه بێ خوێن بن‌و وتی "ئێمه ناهێڵین نه‌خۆشه‌كانی ساالسیماو شێرپه‌نجه‌و رووداوه‌كان بێ خوێن بن، ههر بۆیه هه‌میشه ره‌سیدێكی خوێنمان ههیه". له‌باره‌ی ره‌سیدی خوێنه‌وه كهچۆن
به‌ده‌ستیده‌هێنن .كه‌لسوم به‌ده‌ستووری وت "زۆرب���هی ج��ار په‌یوه‌ندیده‌كه‌ین ب����ه‌ده‌زگ����ای ئ��اس��ای��ش‌و پ��ۆل��ی �س‌و فه‌رمانده‌ی گشتی‌‌و الیه‌نی حیزبی‌‌و رێكخراوه مه‌ده‌نییه‌كانه‌وه ،له‌حاڵه‌تی زۆر پێویستیشدا په‌ناده‌به‌ینه بهر كه‌ناڵه‌كانی راگه‌یاندن‌و داوا له‌هاوواڵتیان ده‌كه‌ین". بهپێی زانیارییه ته‌ندروستییه‌كانی ئهو بانكه رێژه‌ی خوێن به‌خشین له‌پیاواندا زۆرتره به به‌راورد به‌ژنان. رێكخراوی ته‌ندروستی جیهانی ههموو ساڵێك رۆژی 6/14دهك��ات�ه رۆژی جیهانی خوێن به‌خشین بۆ گرنگی دان به‌خوێن به‌خشین‌و پێداویستی بوونی خوێنێكی ته‌ندروست بۆ نه‌خۆشه‌كان، له‌كوردستانیش سااڵنه ل �هو رۆژه‌دا ره‌س��ی��دی خوێنی مه‌ڵبه‌ندی خوێن بهخشینی سلێمانی زیادده‌كات.
ههر بتڵێك خوێن لهم مهڵبهنده بچێتهدهرهوه ههموو پشكنینه‌كان ی بۆ كراوه
“ئهوانهی چه‌وری خوێنیان ههیه ،زیاتر تووشی جه‌ڵده ی ده‌ماخ ده‌بن” ی بۆ ده‌ستوور ی هه‌ناو ی نه‌خۆشییه‌كان دكتۆر نزار محیه‌دین پسپۆڕ ئیلهام عه‌بدوڵاڵ دك��ت��ۆر ن���زار م��ح��ی�هدی��ن پسپۆڕی ن���ه‌خ���ۆش���ی���ی���هك���ان���ی ه����هن����او ی له‌چاوپێكه‌وتنێكی ده‌ستووردا ،تیشك ده‌خاته‌سه‌ر نه‌خۆشییه‌كانی چه‌وری
خوێن‌و نیشانه‌كان‌و چاره‌سه‌ركردنی ئهو نه‌خۆشییه. ده‌ستوور :چه‌وری خوێن (كۆلیستروڵ) چییه؟ د .نزار :دوو جۆر چه‌وری خوێن ههیه كه له‌ناو خه‌ڵكیدا ب�ڵاوه ،ئه‌وانیش كۆلیسترۆڵ لهگهڵ ترای گلیسراید ،له‌ش هه‌ردوو ئهم چه‌ورییه‌ی ده‌ستده‌كه‌وێت
له‌دوو سه‌رچاوه‌وه یه‌كێكیان خواردن س �ه‌رچ��اوه‌ی ده‌ره‌ك��ی ك �ه‌ڕۆژان �ه ئهو چه‌ورییه‌ی ده‌یخۆین 100گ��م-ی ترای گلیسرایده ته‌نها 1گم-ی كۆلیستروڵه. سه‌رچاوه‌ی دووه‌م سه‌رچاوه‌ی ناوه‌كی له‌ناو جگه‌ری م��رۆڤ دروستده‌بێت له‌ماده‌ی كاربۆهیدرات. ده‌ستوور :رێژه‌ی ئاسایی (نورمه‌ڵ)ی كۆلیسترۆڵ‌و ترای گلیسراید له‌خوێندا چه‌نده؟ د .ن���زار :هه‌ركاتێك كۆلیسترۆڵ‌و ترای گلیسراید له‌خوێندا زیادیانكرد (زی���اد ل��ه‌رێ��ژهی خ��ۆی��ان ك �ه‌ڕێ��ژهی ئاسایی (نورمه‌ڵ)ی كۆلیستروڵ به‌بێ نانخواردن له‌به‌ینی 250 – 200مگم/ دسیلیتره‌و رێژه‌ی ئاسایی نورمه‌ڵ ترای گلیسراید به‌بێ نان خواردن له‌به‌ینی 210-180مگم/دسیلیتر) ،له‌مانه به‌رزتر ئه‌وسا بهو كه‌سه ده‌وترێت كه‌وا چه‌وری به‌رزه ،مه‌رجیش نییه له‌هه‌مان نه‌خۆشدا هه‌ردووكیان به‌رزبن ،له‌وانه‌یه یه‌كێكیان به‌رزبێت ئ���هوهی تریان نۆرماڵبێت. ده‌ستوور :هۆی دروستبوونی چه‌وری چییه؟ د .نزار :هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی چه‌وری خوێن دوو جۆره -1ب��ه‌رزی چ��ه‌وری خوێنی یه‌كه‌می ( )primكه‌ئه‌مه زۆرب���هی به‌هۆی ه��ۆك��اری جینه‌وه ده‌ب��ێ��ت ،هۆكاری ده‌وروبه‌ره الوه‌كی وهك جگه‌ره‌كێشان، قه‌ڵه‌وی ،خواردنی چه‌وری تێر وه‌كو چه‌وری حه‌یوان. -2ب���ه‌رزی چ���ه‌وری خوێنی دووه‌م ( )secondوهك ئهو نه‌خۆشانه‌ی كه‌نه‌خۆشی شه‌كره‌یان ههیه یان عجزی
عقده‌ی ده‌ره‌كیان ههیه یان نه‌خۆشی گورچیله یان گیرانی بۆرییه‌كانی زراویان ههیه ،ی��ان هه‌وكردنی په‌نكریاس، هه‌ندێك دهرمان به‌كارده‌هێنن كه‌زیانی الوه‌ك���ی ئ��هو حه‌پانه ده‌بێته‌هۆی ب����ه‌رزب����وون����هوهی چ�����ه‌وری وهك���و شیرویده‌كان یان ئیتروجین (هۆرمۆن) حه‌ب بیتا بلۆكیرس وه‌كو ئندیرال. ده‌ستوور :نیشانه‌كانی چه‌وری خوێن چییه؟ د .ن����زار :ب �ه‌ڕاس��ت �ی بۆچوونێكی هه‌ڵه ههیه له‌ناو خهڵكدا واده‌زان��ن كه‌هه‌ركاتێك چه‌وری خوێن به‌رزبوو، ده‌ب��ێ��ت �ه ه���ۆی س��ه‌رگ��ێ��ژخ��واردن‌و سه‌رئێشه ،یان رشانه‌وه‌و دڵتیكه‌اڵتن، بهاڵم له‌ڕاستیدا به‌رزی چه‌وری خوێن نابێته هۆی هیچ نیشانه‌یه‌ك ،بهڵكو ده‌بێته ه��ۆی هه‌ندێك م��اك ،وهك ئهوانهی كه‌چه‌وری خوێنیان ههیه، زیاتر موعه‌رزن كه‌تووشی نه‌خۆشیی دڵ‌و بۆرییه خوێنه‌كانی دڵ ببن ،یان تووشی جه‌ڵده‌ی ده‌ماخ ده‌بن ،یان زوو تووشی نه‌خۆشی هه‌وكردنی په‌نكریاس ده‌ب���ن ،ی��ان چ���ه‌وری ل �هن��او چ��اودا ده‌نیشێت‌و كارده‌كاته سه‌ر بینین ،یان ده‌بێته‌هۆی هه‌ڵئاوسانی جگه‌رو سپڵ‌و هه‌ڵئاوسانی كۆتای ماسولكه‌كانی قاچ ی��ان دهس��ت ی��ان چ��ه‌وری ده‌نیشێت لهسهر پێستی سكیان‌و پشتیان ،جاری واش ههیه تووشی ته‌سكبوونه‌وه‌ی زمانه‌ی شا خوێنبه‌رده‌بن. ده‌ستوور :چاره‌سه‌ری چه‌وری خوێن چییه؟ د نزار :دوو جۆر چاره‌سه‌رمان ههیه، چاره‌سه‌ر به‌ده‌رمان چاره‌سه‌ر به‌بێ ده‌رم����ان ،ئ �ه‌وی��ش به‌ڕێنمایكردنی
ئهوانهی كه‌چه‌ورییان به‌رزه چاره‌سه‌ری به‌بێ دهرمان بریتییه له ك��هم��ك��ردن��هوهی چ���ه‌وری -1 تێر (چه‌وری حه‌یوان) وه‌كو گۆشتی حه‌یوان. ك��هم��ك��ردن��هوهی خ���واردن -2 كۆلیستروڵ بۆ ( 200ملم) رۆژان��ه بهمانای یه‌ك لهسهر چواری كۆلیستروڵ رۆژانه. ب �هك��اره��ێ��ن��ان �ی ه�هن��دێ��ك -3 خ����واردن كه‌جێگه‌ی كۆلیسترۆڵ‌و چ���ه‌وری ح��هی��وان بگرێته‌وه وهك��و گۆشتی بێچه‌وری ،گۆشتی مریشك لهگهڵ به‌روبوومی شیری چه‌وری كهم. ك����هم����ك����ردن����هوهی ئ���هو -4 خواردنانه‌ی كه‌وزه‌ی چڕی تێدایه وهك چه‌وری‌‌و خواردنه‌وه‌ی بیبسی‌‌و كۆالو ساردی. زیادكردنی جوڵه‌و وه‌رزشی -5 بۆ ئهوهی وزهو كێش كه‌مبێته‌وه. زۆر خ�����واردن�����ی ئ���هو -6 خواردنانه‌ی كه‌پڕن له‌مه‌وادی خوراك، دڵ ده‌پارێزن له‌نه‌خۆشی وه‌كو سه‌وزه‌و میوه‌و ماست ،كاهو. نه‌خواردنه‌وه‌ی خواردنهوه -7 كحولییه‌کان به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك. ئ����هگ����هر ن���ه‌خ���ۆش���هك���ه -8 جگه‌ره‌كێش ب��وو ،پێویسته چیتر جگه‌ره‌نه‌كێشێت. ئهوانهی كه‌شه‌كره‌یان به‌رزه -9 یان فشاری خوێنیان به‌رزه ،پێویسته چاره‌سه‌ری پێویستیان پێبدرێت. دووه‌م چ��اره‌س�ه ب �ه‌ده‌رم��ان ئه‌ویش به‌پێدانی هه‌ندێ حه‌ب كه‌ده‌بێته هۆی دابه‌زینی چ �ه‌وری (كۆلیستروڵ یان ترای گلیسراید).
ده‌ستوور ،ژماره (،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
تایبهت
15
پاش كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا له‌عێراق ی عێراق كۆنتڕۆڵده‌كات؟ ی سیاسی ئایا ئێران گۆڕه‌پان ئازاد ره‌حمانی واده‌ی ج �هن��گ��ی ئ �هم��ری��ك��ا ل �ه‌ع��ێ��راق كۆتاییهات‌و هێزه چه‌كداره‌كانی ئه‌مریكا به‌كشانه‌وه‌یان له‌عێراق به‌كرده‌وه كۆتاییان به‌جه‌نگێكی درێژماوه‌ی پڕ له‌هه‌وراز‌و نشیۆ هێنا .جه‌نگێك كه حه‌وت ساڵ له‌مه‌وپێش به‌فه‌رمانی ج��ۆرج بۆشی سهرۆكی ئهو كاته‌ی ئه‌مریكا ده‌ستیپێكرد‌و له‌ساڵی 2010به‌فه‌رمانی ئۆباما سهرۆك كۆماری ئه‌مریكا كۆتاییه‌كه‌ی راگه‌یه‌ندرا. به‌درێژایی ئهم ح�ه‌وت ساڵه پرسی دهس��ت��ت��ێ��وه‌ردان��ی واڵت��ان��ی ناوچه‌یی ل �هك��اروب��اری ناوخۆیی ع��ێ��راق یه‌كێك لهگرنگترین مه‌سه‌له سیاسییه‌كانی عێراق ب��ووه ،ئهم بابه‌ته وهك سه‌رچاوه‌یه‌كی به‌هێزی ئ��اژاوه‌گ��ێ��ڕی‌و ناسه‌قامگیری له‌عێراقدا رۆڵی نواندووه. كۆماری ئیسالمی ئێران وهك الیهنێكی به‌هێزی ناوچه‌یی‌و تۆمه‌تباری سه‌ره‌كی له‌ده‌ستتێوه‌ردانه ده‌ره‌كییه‌كان له‌عێراقی پاش رووخانی سه‌دام باسی لێده‌كرێت، كاریگه‌ری ئێران له‌هاوكێشه سیاسییه‌كانی عێراقی دوای كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا پرسی ئێستاكه‌ی ناوه‌نده سیاسیو راگه‌یاندنه ناوچه‌یی‌و جیهانییه‌كانه. له‌ناوچوونی به‌عس به‌قازانجی كێ بوو؟ رووخ��ان��ی حكومه‌تی ب�ه‌ع��س وهك گهورهترین رووداو‌و ئاڵوگۆڕی سیاسی له‌چه‌ند دهی���هی راب����ردووی سیاسیی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا باسی لێده‌كرێت. ئاڵوگۆڕێك كه‌پێده‌چێت گهورهترین به‌ربه‌ستی ستراتیژیی به‌هێزبوونی ئێرانیی ل �هن��اوچ �هك �ه تێكشكاندبێ‌و ژیله‌مۆی دینامیزمه‌كانی به‌هێزبوونی ئیمپراتۆرییه‌تی م��ۆدێ��رن��ی ئێرانیی گه‌شاندبێته‌وه .دراوسێیه‌ك كه‌به‌رده‌وام وهك هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی ئه‌منیی ب��ۆ سه‌ر ح��ك��وم �هت��ی ئ��ێ��ران رۆڵ����ی دهگ��ێ��ڕا، هه‌ره‌سیهێنا‌و ئه‌مجاره‌یان ئێران ده‌یویست
له‌بۆشایی ئه‌منی‌و به‌كه‌ڵكوه‌رگرتن ل�هئ��ام��رازه ئاماده‌كانی وهك مه‌زهه‌ب له‌ئاراسته‌ی به‌رژه‌وه‌ندییه درێژماوه‌كانیدا چاالكی بكات. ئێران ههر یه‌كه‌مین رۆژه‌كانی دوای ل �هن��اوچ��وون��ی ب�ه‌ع��س به‌گه‌شه‌پێدانی زه‌م��ی��ی��ن �هك��ان��ی ن��ف��وزی خ���ۆی نیوه ئێرانێكی له‌باشووری عێراق دامه‌زراند. ئێرانییه‌كان ئهو راستییه‌یان بۆ ئاشكرابوو كه‌ئه‌مریكییه‌كان پالنیان بۆ دوارۆژی عێراق نییهو رووخاندنی سه‌دام له‌ئه‌وله‌ویه‌تی سیاسه‌ته‌كانیاندا ب��ووه .له‌الیه‌كیتره‌وه ئه‌مریكییه‌كان ل �هو ب��ڕوای��هدا نه‌بوون كه‌ئاڵۆزییه‌كانی عێراق ته‌شه‌نه‌بسێنێ‌و ئاڵۆزییه‌كانی درێژه‌بێته‌وه. ئێران به‌ده‌ستتێوه‌ردان لهئاستێكی بااڵو به‌لێدانی مۆركی خۆی له‌رووداوه‌كان، عێراقی ك��رده كارتێكی به‌هێز له‌گه‌مه سیاسییه‌كانی ناوچه‌كه‌دا .ئێران دژی هێرشی سه‌ربازی ئه‌مریكا بۆ سه‌ر عێراق بوو ،بهاڵم دواتر بووه براوه‌یه‌كی گهورهی گه‌مه سیاسییه‌كان .نفوزی ئێران تا ئهو ئاسته هه‌ڵكشانی به‌خۆیه‌وه دیت، كه‌ئه‌مریكا ناچاربوو سه‌باره‌ت به‌بارودۆخی ع��ێ��راق دانیشتنی راس��ت �ه‌وخ��ۆ لهگهڵ نوێنه‌رانی حكومه‌تی ئێران ئه‌نجامبدات. زه‌م��ی��ی��ن �هك��ان��ی دهس��ت��ت��ێ��وه‌ردان ئاماده‌بوون ل���ه%65ی خه‌ڵكی ع��ێ��راق شیعه‌ن، پێوه‌ندی ئایینی نێوان ئێران‌و عێراق مێژوویه‌كی درێژی ههیه ،ئێران بۆ سااڵنێكی درێژ پشتیوانی له‌هێزه به‌رهه‌ڵستكاره‌كانی عێراق له‌دژی حكومه‌تی به‌عسی رووخاوی ك��رد ،به‌گشتی هیچ هێزێكی هه‌رێمی ب��ه‌راده‌ی ئێران دینامیكه‌كانی عێراقی نه‌ده‌ناسی. ل �هن��اوچ��وون��ی دهس��هاڵت��ی به‌عس‌و هاتنه‌ده‌ره‌وه‌ی شیعه‌كان له‌گۆشه‌گیری، رۆڵێكی جیۆپۆلۆتیكی به‌شیعه‌كانی عێراق به‌خشی .شیعه‌كان بهشێوهیهكی زۆر چ���االك ب��هش��داری��ان ل�هپ��رۆس�هی سیاسیی عێراقی دوای س��ه‌دام كردو
چ �هن��دان ه��ۆك��اری��ت��ری وهك هه‌بوونی شوێنه پیرۆزه‌كانی شیعه له‌باشووری عێراق ،ههروهها سه‌رچاوه‌یه‌كی به‌هێزی ن��ه‌وت‌و گ��از ل �هو ناوچه‌یه ،كاریگه‌ری شیعه‌كانی دووهێنده كرده‌وه .شیعه‌كان په‌یوه‌ندییه‌كی قوڵی ئایدۆلۆژیان لهگهڵ ئێران هه‌بوو و سه‌ره‌نجام سه‌رجه‌می ده‌ركه‌وته جیۆپۆلتیكه‌كانی شیعه بوو به‌ده‌رفه‌ت بۆ حكومه‌تی ئێران. له‌الیه‌كیتره‌وه هاتنی ئه‌مریكا بۆ عێراق‌و ناته‌بابوونی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئێران‌و ئه‌مریكا له‌ناوچه‌كه ،وهك زه‌میینه‌یه‌ك بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی نزیك‌و جیدی رۆڵی نواند .ههر یه‌كه له‌ئه‌مریكا‌و ئێران جه‌نگی ساردی نێوان خۆیان بۆ عێراق گواسته‌وه، ئهم مه‌سه‌له‌یه‌ش وهك هۆكارێكی دیكه بۆ ده‌ستتێوه‌ردانی زیاتری ئێران رۆڵی گێڕا. ده‌ستتێوه‌ردان به‌شێوازی جیاجیا تاكتیكه جیاجیاكانی وهك ناردنی به‌لێشاوی ئێرانییه‌كان ب��ۆ زی��اره‌ت��ی شوێنه پیرۆزه‌كانی شیعه ،پشتیوانیكردن له‌مه‌رجه‌عه ناسراوه شیعه‌كانی عێراق، ناردنی یارمه‌تی بۆ زیانلێكه‌وتووانی جه‌نگ، پروپاگه‌نده بۆ نایاسایی بوونی هاتنی ئه‌مریكاییه‌كان بۆ عێراق ،دۆستایه‌تی نزیك لهگهڵ به‌رپرسان‌و كاربه‌ده‌ستانی عێراقی، پشتیوانی مادی له‌گروپ‌و تاقمه چه‌كداره توندڕه‌وه‌كانی ناو عێراق‌و بهكارهێنانی ئهم گروپانه له‌كاتی پێویست ،نانه‌وه‌ی تۆڕی گهورهی ئیستخباراتی‌و زۆر تاكتیكی دیكه كۆی گشتیی پالن‌و سیاسه‌ته‌كانی ئێران بۆ قورستركردنی وه‌زنی سیاسیی كۆماری ئیسالمی له‌عێراق بووه .ئهمه ئهو تاكتیكانه بوون كه‌سااڵنێكی زۆره قسه‌ی له‌سه‌رده‌كرێ. ئ �هم��ری��ك��ای��ی �هك��ان ل �هب��ون��ی��ادن��ان��ی دیموكراسی له‌عێراق پشتیوانیان كردووه، بهاڵم ئه‌نجامه‌كانی ئهم هه‌واڵنه‌ی ئه‌مریكا به‌ده‌سه‌اڵتگه‌یشتنی گ��روپ‌و الیه‌نه‌كانی جێگه‌ی پشتیوانی ئێرانی لێكه‌وتووه‌ته‌وه. ب �ه‌رپ��رس��ان��ی ئ�هم��ری��ك��ای��ی ئ��ام��اژه بۆ
ئه‌وه‌ده‌كه‌ن كه له‌دوایین هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق مه‌سه‌له‌كه پێچه‌وانه بووهتهوهو خه‌ڵكی عێراق به‌ده‌نگه‌كانیان ل�ه‌دژی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئ��ێ��ران ره‌فتاریان ك��رد ،بابه‌تێك كه‌هێشتا به‌ته‌واوه‌تی ئاشكرانه‌بووه‌‌و ئه‌گه‌ریش واب��ێ ئه‌وه‌تا خه‌ڵكی ع��ێ��راق به‌ته‌شكیل نه‌بوونی حكومه‌ت باجه‌كه‌ی ده‌ده‌ن‌و داهاتووی ئهم ره‌وته‌ش نادیاره . رۆڵی ئێرانی دوای كشانه‌وه‌ی سوپای ئه‌مریكا هێشتا زووه كه‌ئێران وهك ب��راوه‌ی كۆتایی رووداوه سیاسییه‌كانی عێراقی داه��ات��وو ده‌ستنیشان بكرێ .به‌شێك له‌لێكۆڵه‌رانی سیاسی نیگه‌رانی ئهوهن كه له‌دوای كشانه‌وه‌ی سوپای ئه‌مریكا عێراق وهك سێوێكی گه‌یشتوو ده‌كه‌وێته باوه‌شی ئ��ێ��ران �هوه .ه��اوك��ات كه‌سانێكیش لهو بڕوایه‌دان كه‌ئه‌مریكا به‌كشانه‌وه‌ی له‌عێراق بوارێکی زیاتری بۆ روبه‌ڕووبوونه‌وه لهگهڵ ئێرانی بۆ ده‌ڕه‌خسێ. واڵتانی عه‌ره‌بی كه‌نداو‌و ئیسرائیل له‌كشانه‌وه‌ی سوپای ئه‌مریكا له‌عێراق نیگه‌رانن ،نیگه‌رانی ئ���هوان ب��ۆ ئ�هوه دهگهڕێتهوه كه له‌بارودۆخی ناسه‌قامگیری عێراق‌و قه‌یرانی پێكهێنانی حكومه‌ت، ئێران به‌باشترین شێوه كه‌ڵكوه‌رده‌گرێ‌و كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا‌و بۆشایی ئه‌منی عێراق ده‌كاته ده‌رفه‌ت بۆ ده‌ستتێوه‌ردانی زیاتر. واشنتۆن پۆست له‌مباره‌وه رایگه‌یاند كه‌حكومه‌تی ئێران به‌ئارامی‌و له‌سه‌رخۆ ل�ه‌ه�ه‌وڵ��ی س��پ��اردن��ی پۆستی س��ه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق به‌نوری مالیكییه ،ته‌نانه‌ت بۆ جێبه‌جێبوونی ئهم سیاسه‌ته “حه‌سه‌نی دانایی فه‌ڕ”ی ك��ردووه به‌باڵیۆزی نوێی ئێران له‌عێراق ،دانایی فه‌ڕ ئهو كه‌سه‌ی كه له‌ئه‌ندامانی سوپای به‌دری عێراقی بووهو هاوڕێی نزیكی نووری مالیكییه. موقته‌دا سه‌در رایگه‌یاندبوو كه‌به‌شار ئه‌سه‌د داوای له‌ئێران كردووه كهرۆڵێكی ئه‌رێنی له‌عێراقدا بگێڕێ ،مانای ئهم
په‌یامه ئ�هوهی�ه كه‌ته‌نانه‌ت سوریاش له‌رۆڵی ئێران له‌عێراق رازی نییه. شاره‌زایانی سیاسیی عه‌ره‌ب ،عێراقی دوای كشانه‌وه‌ی ئه‌مریكا به‌زه‌میینه‌كانی شكڵگرتنی س��ێ ك��وچ��ك �هی شیعی ناولێده‌به‌ن ،ئه‌ویش له‌رێگه‌ی به‌هێزكردنی زیاتری شیعه‌كان لهالیهن ئێرانه‌وه. له‌هه‌مووی گرنگتر نفوزی كه‌سانی س�هر به‌ئێران بۆ ن��او سوپای عێراقه. شیعه‌كانی سوپای به‌در كه‌سااڵنێكی زۆر لهالیهن ئێرانه‌وه په‌روه‌رده‌كراون ،ئێستا بهشێكی گرنگ له‌پێكهاته‌ی سوپای عێراق پێكدێنن. نیگه‌رانییه‌كانی مه‌سه‌له‌یه‌كیتر ئیسرائیل له‌كشانه‌وه‌ی سوپای ئه‌مریكا له‌عێراقه ك�ه به‌چه‌شنێك په‌یوه‌ندی به‌نفوزی ئێران له‌عێراقه‌وه ههیه .حكومه‌تی ئیسرائیل لهو بروایه‌دایه كه‌ئه‌ژدیهای نه‌وسنی ئێران چاوه‌ڕوانی قوتدانی عێراق به‌مه‌به‌ستی زیندووكردنه‌وه‌ی هه‌ژموونی شیعه ل �هن��اوچ �هك �هی �ه ،م�ه‌س�ه‌ل�هی�هك كه‌نه‌ك ههر واڵتانی سووننه‌ی عه‌ره‌بی نیگه‌ران ده‌كا ،بهڵكو سنووره‌كانی ئێران له‌ئیسرائیلیش نزیكترده‌كاته‌وه. هه‌ڵبه‌ت كشانه‌وه‌ی سوپای ئه‌مریكا له‌عێراق بهمانای كشانه‌وه‌ی سیاسیی ئه‌مریكا له‌عێراق نییه .لێكۆڵه‌رانی سیاسیی ئه‌مریكا ده‌ڵێن “ئه‌مریكا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ئاماده‌نییه كه‌عێراق پێشكه‌شی ئێران بكا ،بهدڵنیاییهوه لێكدانه‌وه‌یه‌كی ت���ه‌واو ب��ۆ داه���ات���ووی ع��ێ��راق��ی دوای چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی سوپای ئه‌مریكا كراوه”. هێشتا زووه بۆ وێناكردنی راده‌ی نفوزی ئێران له‌عێراقی دوای كشانه‌وه‌ی سوپای ئه‌مریكا ،ره‌وت��ی رووداوه‌ك��ان��ی داهاتوو ده‌ت��وان��ێ ههموو شتێك ئاشكرابكات. ئه‌گه‌رچی به‌رپرسانی ئه‌مریكایی باسیان ل���ه‌وه‌ك���ردووه ك����ه‌راده‌ی ن��ف��وزی ئێران له‌عێراق گه‌و‌ره‌كراوه‌ته‌وه‌‌و باس له‌وه‌ش كراوه كه‌عێراقییه‌كان هیچ كات ئاماده‌نین كه‌به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی خۆیان ه��ه‌رزارن فرۆش بكه‌ن.
ده‌ستوور ،ژماره (،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
14تایبهت
كوردێك هه‌وڵی ته‌قاندنه‌وه‌ی سیستمی هاتوچۆی كه‌نه‌دا دهدات ی ئێران -پاكستان -ئه‌فغانستانه‌و ه بووه ی به‌گروپ ه ئیسالمیی ه توندڕه‌وه‌كان ی سنوور هیوا عه‌لیزاد ه په‌یوه‌ند پ .ده‌ستوور س��ێ ك �ه‌س��ی ت��ۆم�هت��ب��ار ب�هن��اوه‌ك��ان��ی میسباحودین ئهحمهدو خ��وره‌م شێر‌و هیوا عه‌لیزاده تۆمه‌تبارن به‌ئاماده‌كاری بۆ تیرۆر‌و هێرشكردنه سه‌ر فه‌رمانگه حكومییه‌كان‌و سیستمی هاتوچۆی كه‌نه‌دا ،بڕیاره رۆژی چوارشه‌ممه‌ی ئهم هه‌فته‌یه دادگاییبكرێن. ی�هك��ێ��ك ل���هم ت��ۆم �هت��ب��اران �ه ك���وردی رۆژهه‌اڵته‌‌و رۆژنامه‌كانی كه‌نه‌دا لهم چه‌ند رۆژه‌دا‌و له‌چه‌ندان راپۆرتدا رابردووی هیوا عه‌لیزاده‌یان هه‌ڵداوه‌ته‌وه. ه��ێ��زه ئه‌منییه‌كانی ك��هن��هدا رۆژی چوارشه‌ممه 25ی ئ��اب له‌هه‌ڵمه‌تێكدا ب �هن��اوی "سمبوسه" ئ��هم س��ێ پیاوه كه‌نه‌داییه ده‌ستگیرده‌كه‌ن‌و رۆژنامه‌كان هیوا عه‌لیزاده وهك راب��ه‌ری گروپه‌كه
ده‌ستنیشانده‌كه‌ن. بهپێی ئهو راپۆرتانه‌ی له‌رۆژنامه‌كانی كه‌نه‌دادا باڵوكراوه‌ته‌وه هیوا عه‌لیزاده ته‌مه‌نی 30ساڵه ،زیاتر له 10ساڵه له‌كه‌نه‌دا نیشته‌جێیه .نۆ ساڵ له‌شاری وینیپگی كه‌نه‌دا ب��ووهو له‌ساڵی 2008 ده‌چێته شاری ئۆتاوا. بهپێی راپۆرتێكی رۆژنامه‌ی گلۆب ئه‌ند میل ،هیوا له‌شاری سنووریی سه‌رده‌شتی كوردستانی ئێران له‌ناو خێزانێكی 8 كه‌سیدا له‌دایكده‌بێ‌و بنه‌ماڵه‌ی هیوا یه‌كێك لهو خێزانانه ده‌بن كه له‌په‌الماره ك��ی��م��ی��ای��ی�هك�هی 1987ی ن��اوچ �هك �ه رزگاریانده‌بێت. هیوا عه‌لیزاده له 19ساڵیدا له‌رێگه‌ی ت��ورك��ی��اوه ئ��ێ��ران جێدێڵێ‌و له‌كه‌نه‌دا وهك په‌نابه‌ر وه‌رده‌گیرێت .له‌ماوه‌ی نۆ س��اڵ نیشته‌جێبوون له‌شاری وینیپگ
ب �هك��رێ��ك��اریو ف��رۆش��ی��اری ل �ه‌دوك��ان �ه ئیسالمییه‌كان سه‌رقاڵ دهبێ ،ههروهها له‌كۆلێژی وینیپگ ئه‌ندازیاری كاره‌بای خوێندووه .هیوا عه‌لیزاده لهگهڵ ژنێكی خه‌ڵكی كه‌نه‌دا كهبووه به‌ئیسالم ژیانی هاوسه‌ری پێكدێنێ. رزگاری عه‌لیزاده برای هیوا به‌هاوكاری هیوای برای‌و په‌یوه‌ندیگرتن لهگهڵ گروپه تووندڕه‌وه‌كان‌و ههروهها كۆكردنه‌وه‌ی پاره بۆ گروپه ئیسالمییه توندڕه‌وه‌كانی ناو ئه‌فغانستان تۆمه‌تباركراوه .رزگار ئێستا له‌كوردستانی ئێران‌و له‌ناوچه‌ی سه‌رده‌شته. رزگار عه‌لیزاده له‌لێدوانێك بۆ رۆژنامه‌ی گلۆب ئه‌ند میل ت �هواوی ئهم تۆمه‌تانه ره‌تده‌كاته‌وه‌‌و له‌ده‌ستگیركردنی براكه‌ی‌و ئ �هو تۆمه‌ته قورسانه سه‌رسوڕمانی خ��ۆی ده‌رده‌ب���ڕێ .جه‌ختده‌كاته‌وه كه
له‌هه‌موو ژیانی بۆ یه‌كجاریش ئێرانی جێنه‌هێشتووه‌‌و په‌یوه‌ندی به‌هیچ گروپ‌و حیزبێكی سیاسی له‌هیچ شوێنێك نه‌گرتووه. رزگاری عه‌لیزاده به‌په‌یامنێری رۆژنامه‌كه‌ی راگهیاندووه كه‌هیوای برای له 10ساڵی رابردوودا دوو جار به‌مه‌به‌ستی حه‌ج بۆ سعودییه سه‌فه‌ری كردووه. رۆژن��ام��هی گ��ل��ۆب ئ�هن��د میل ل���ه‌زاری سهرچاوهكانی پۆلیسهوه ئاشكرایده‌كا كه‌هیوا ع�ه‌ل��ی��زاده پ�هی��وه‌ن��دی لهگهڵ گ��روپ��ێ��ك��ی ئ��ی��س�لام��گ �ه‌را ل �هن��اوچ �ه سنوورییه‌كانی پاكستاندا ب��ووهو تهنیا ك �ه‌س��ی گ��روپ �هك �هی �ه ك��ه ب �ه‌ڕاگ��رت �ن‌و دروستكردنی ته‌قه‌مه‌نی تۆمه‌تباركراوه. پۆلیسی ك �هن �هدا له‌پشكنینی ماڵی تۆمه‌تبارانی كه‌یسه‌كه‌دا ده‌ستیگرتووه ب���ه‌س���هر 50ئ���ام���رازی ئ�ه‌ل��ك��ت��رۆن��ی
پێشكه‌وتوودا كه‌بۆ كۆنتڕۆڵكردن‌و ته‌قاندنه‌وه‌ی بۆمب به‌كارده‌هێندرێ. ههروهها چه‌ندان كۆمپیته‌ر‌و كۆمه‌ڵێك رینمایی ب��ۆ ك����رده‌وه‌ی تیرۆریستی‌و كاسێتی ڤیدیۆیی بۆ فێربوونی شێوازی تهقینهوه دهستی بهسهرداگیراوه. هیوا عه‌لیزاده بهپێی ماده‌كانی دژه تیرۆری دهس��ت��ووری كه‌نه‌دا وشیارانه هه‌ستاوه به‌ئاسانكاری ب��ۆ ن��ان�هوهی ئ��اژاوه ،له‌رێگه‌ی تیرۆر‌و كۆكردنه‌وه‌ی پاره بۆ گروپه توندڕه‌وه‌كان .ههروهها م���اڵ‌و شوێنی تایبه‌تی خستووه‌ته خزمهت ئه‌ندامانی گروپه‌كه .راگرتن‌و دروستكردنی ته‌قه‌مه‌نی به‌نیازی زیانلێدان له‌كه‌سانیتریش یه‌كێك له‌تۆمه‌ته‌كانی ئهم تۆمهتباره كورده‌یه كه لهالیهن هێزه‌كانی پۆلیسی كه‌نه‌داوه ده‌ستگیركراوه‌‌و بڕیاره چوارشه‌ممه‌ی ئهم هه‌فته‌یه دادگاییبكرێت.
م�������������وس�������������ا س�������������������������ه‌در زی��������������������ن��������������������دوو‌ه ! 31ساڵ له‌مه‌وپێش له‌لیبیا رفێندراو تا ئێستا دیار نییه هیوا سه‌لیمی ساڵی 1978موسا سه‌در به‌مه‌به‌ستی به‌شداریكردن له‌كۆنگره‌ی گشتیی گه‌لی لیبیا‌و ه �ه‌روه‌ه��ا چاوپێكه‌وتن لهگهڵ موعه‌مه‌ر قه‌زافی ،لوبنان به‌جێدێڵێ‌و به‌ره‌و لیبیا سه‌فه‌ر دهك��ات ،سه‌فه‌رێك ك�هگ�ه‌ڕان�هوهی�هك ب �هدوای��دا ن��ای�هتو تا ئێستاش چاره‌نووسی ئهم ونبووه نادیاره. ههر ئهو كات حكومه‌تی لیبیا رایگه‌یاند كه‌موسا س��ه‌در لیبیای به‌مه‌به‌ستی سه‌فه‌ركردن بۆ ئیتاڵیا به‌جێهێشتووه، له‌به‌رانبه‌ردا پۆلیسی ئیتاڵیا رایگه‌یاند تهنیا جانتایه‌ك‌و پاسپۆرتێكی موسا سه‌در له‌ئیتاڵیایه‌‌و ناوبراو نه‌هاتووه‌ته ئ��ی��ت��اڵ��ی��ا .ب��ن �هم��اڵ �هی م��وس��ا س��ه‌در له‌وبڕوایه‌دان موسا لهالیهن حكومه‌تی لیبیاوه رفێنراوه‌‌و ئێستاش له‌زینداندایه، له‌به‌رانبه‌ردا موعه‌مه‌ر قه‌زافی سهرۆكی لیبیا رفاندن‌و زیندانیبوونی موسا سه‌در ره‌تده‌كاته‌وه. موسا سه‌در كێیه؟ موسا سه‌در مه‌رجه‌عی ئایینی‌و سیاسیی شیعه‌كانی لوبنان كه به‌ئیمام موسا ناسراوه ،له 4ی ژانوییه‌ی 1928له‌شاری ق��وم��ی ئ��ێ��ران ل �ه‌دای��ك��ب��ووه .ل���هدوای ته‌واوكردنی خوێندنی ئایینی له‌شاری قوم‌و دواتر له‌زانكۆی تاران ،بۆ درێژه‌دان به‌خوێندن ده‌چێته شاری نه‌جه‌فی عێراق‌و تا ساڵی 1958له‌نه‌جه‌ف ده‌مێنێته‌وه. له‌نه‌جه‌ف الی كۆمه‌ڵێك كه‌سایه‌تی ئایینی وهك سه‌ید موحسینی حه‌كیم‌و محه‌مه‌د باقری سه‌در كۆتایی به‌خوێندن دێنێ‌و دواتر دهگهڕێتهوه ئێران. له‌ساڵی 1960لهسهر داوای كۆمه‌ڵێك موسا سه‌در كه‌سایه‌تی ئایینی وهك حه‌كیم‌و شێخ مورته‌زا ئالی یاسین‌و عه‌بدولحوسێنی موسا سه‌در له‌ماوه‌ی ئهو چه‌ند ساڵه‌ی چۆن ونده‌بێ؟ شه‌ره‌فه‌دین راب �ه‌ری شیعه‌كانی لوبنان كه له‌لوبنان بوو بهشێوهیهكی زۆر چاالك موسا سه‌در له 25ی ئاگۆستی 1978 بۆ لوبنان سه‌فه‌رده‌كات‌و وهك جێگری شیعه‌كانی ئهو واڵته‌ی له‌ناو رێكخراوه ساڵێك پێش له‌سه‌ركه‌وتنی شۆڕشی شه‌ره‌فه‌دین راب �ه‌ری شیعه‌كانی لوبنان سیاسیو چه‌كداری‌و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كاندا ئیسالمی له‌ئێران‌و له‌دوایین قۆناغی درێژه به‌چاالكییه‌كانی له‌لوبنان دهدات. رێكخست ،ئه‌نجومه‌نی بااڵی شیعه‌كانی سه‌فه‌ره‌كانی بۆ واڵتانی عه‌ره‌بی لهسهر له‌ساڵی 1970ئه‌نجومه‌نی بااڵی ئیسالمی ل��وب��ن��ان‌و ب���زووت���ن���هوهی ه�����ه‌ژاران‌و بانگهێشتی ره‌سمی موعه‌مه‌ر قه‌زافی شیعه‌كانی ل��وب��ن��ان داده‌م��ه‌زرێ��ن��ێو ب��زووت��ن��هوهی ئ �هم �ه‌ل ئ��هو رێ��ك��خ��راوه سهرۆكی لیبیا بۆ ئهو واڵته سه‌فه‌رده‌كا‌و به‌زۆری ده‌نگ وهك سهرۆكی ئه‌نجومه‌ن سیاسیو كۆمهاڵیهتیو چه‌كداریانه‌ی 7رۆژ دوات��ر ون ده‌ب �ێو ئهم ونبوونه هه‌ڵده‌بژێردرێت .بهشێوهیهكی جیدی شیعه‌كانی لوبنان بوو كه له‌سه‌رده‌ستی تا ئێستاش درێ��ژهی ههیه .هه‌رچه‌نده حكومه‌تی لیبیا رایگه‌یاند كه‌ئیمام موسا تێكه‌ڵی گه‌مه سیاسییه‌كانی لوبنان موسا سه‌در دامه‌زران. ده‌ب �ێو وهك ده‌نگێكی به‌هێز لهالیهن له‌تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی م��وس��ا س �ه‌در سه‌در خاكی لیبیای به‌جێهێشتووه ،بهاڵم حكومه‌تی لوبنانه‌وه حسابی بۆ ده‌كرێ. ك �ه‌ه �هم��وو م��ێ��ژوون��ووس��ان ئ��ام��اژه‌ی لێكۆڵینه‌وه‌كانی ده‌زگای دادوه‌ری لوبنان‌و له ساڵی 1974ب��زووت��ن �هوهی ئه‌مه‌ل پێده‌كه‌ن ،بڕوای موسا سه‌در به‌البردنی ئیتاڵیا‌و ه�ه‌روه‌ه��ا به‌دواداچوونه‌كانی به‌رابه‌ری موسا سه‌در‌و به‌هاوكاری مسته‌فا ناكۆكییه‌كانی نێوان ئایین‌و ئاینزا‌و ڤاتیكان بهپێچهوانهی بانگه‌شه‌كانی چه‌مرانی ئێرانی‌و كۆمه‌ڵێك گه‌نجی لوبنانی بیركردنه‌وه جیاجیاكانی ن��او لوبنان موعه‌مه‌ری قه‌زافی له‌مه‌سه‌له‌كه ده‌دوێن. داده‌مه‌زرێنێت .ئه‌مه‌ل ب��ووه هێزێكی بوو .ئهو تایبه‌تمه‌ندییه ئه‌وی له‌پیاوه بنه‌ماڵه‌ی موسا سه‌در باس له‌زیندوبوونی میلیشیای شیعه له‌لوبنان كهرۆڵێكی ئاینییه‌كانی تری لوبنان جیاده‌كرده‌وه‌‌و ئهو دهك�هنو به‌پشتبه‌ستن به‌كۆمه‌ڵێك به‌رچاوی له‌شه‌ڕه ناوخۆییه‌كانی لوبناندا ته‌نانه‌ت ئێستاش زۆر كه‌س له‌الیه‌نگرانی زانیاری ئهم مه‌سه‌له دووباره‌ده‌كه‌نه‌وه. گێڕا‌و ئێستاش یه‌كێك له‌حیزبه سیاسییه سیكۆالریزم‌و عیلمانی ناوچه‌كه دانی بۆ وێنه له‌هه‌واڵێكی ماڵپه‌ڕی به‌ره‌ی ناسراوه‌كانی لوبنان. رزگ��اری میلیی لیبیا به‌رێكه‌وتی 3ی خێری به‌سه‌رداده‌نێن.
مه‌ی 2001ئاماژه ب�ه‌وه‌ك��راوه كه‌موسا س���ه‌در ل��ه‌الی��هن چ �هن��د بهرپرسێكی زیندانی ئه‌بوسه‌لیمی ترابلۆس بیندراوه‌‌و دوات��ر بۆ زیندانێكیتر گواستراوه‌ته‌وه. یان سه‌رچاوه‌یه‌كی سیاسیی لیبیایی ك �ه له‌سیستمی سیاسیی موعه‌مه‌ر قه‌زافی جیاده‌بێته‌وه ،به‌ئه‌لجه‌زایر تایمز راده‌گه‌ینێ كه‌ئیمام موسا سه‌در زیندووه‌‌و لهژێر چاودێری وردی ده‌زگا ئه‌منییه‌كانی لیبیا ل�هگ��رت��ووخ��ان�هدا ب �ه‌س �هر ده‌ب��ا. ههروهها سه‌درئه‌دین سه‌در كوڕی موسا سه‌در به‌ئاژانسه‌كانی هه‌واڵ راده‌گه‌ینێ ك �هب��اوك��ی ل �هگ �هڵ ی �ه‌ع��ق��وب‌و عه‌باس به‌درئه‌دین ،دیلی موعه‌مه‌ر قه‌زافی رابه‌ری لیبیان‌و له‌ونبوونی ئه‌واندا هیچ نهێنی‌و نارۆشنییه‌كی بوونی نییه. به‌درێژایی ئهم سااڵنه په‌یوه‌ندی سیاسیی نێوان لوبنان‌و لیبیا ئاڵۆزبووه‌‌و ته‌نانه‌ت له‌ساڵی 2008حوكمی گرتنی موعه‌مه‌ر قه‌زافی لهالیهن ده‌زگای دادوه‌ری لوبنان ده‌ركرا. بۆ ونده‌بێ؟ سه‌باره‌ت به‌ونبوون یان رفاندنی موسا س �ه‌در رای جیاجیا ههیه .موعه‌مه‌ری قه‌زافی رابه‌ری لیبیا رفاندنی موسا سه‌در لهالیهن حكومه‌تی لیبیاوه ره‌تده‌كاته‌وه، باس له‌وه‌ده‌كا كه‌سه‌در بووه‌ته قوربانی كێشمه‌كێش‌و ناكۆكییه‌كانی ناو لوبنان‌و گروپه نه‌یاره‌كانی سه‌در له‌رێگه‌ی چوونی موسا سه‌در بۆ ئیتاڵیا تۆڵه‌ی خۆیان له‌موسا ده‌كه‌نه‌وه. له‌به‌رانبه‌ردا بنه‌ماڵه‌ی موسا س�ه‌در‌و ده‌زگای دادوه‌ری لوبنان‌و ههروهها كۆماری ئیسالمی ئێران ،لیبیا‌و خودی موعه‌مه‌ری قه‌زافی به‌تۆمه‌تباری سه‌ره‌كی له‌ونبوونی موسا سه‌در ناوزه‌ده‌كه‌ن‌و به‌پشتبه‌ستن به‌كۆمه‌ڵێك زانیاری رفاندنی موسا لهالیهن قه‌زافییه‌وه دووباره‌ده‌كه‌نه‌وه .ئه‌وان لهو بڕوایه‌دان كه‌موسا سه‌در كه‌سایه‌تییه‌كی ناسراوی شیعه بووهو لیبیا به‌پێشنیازی واڵتانی عهرهبیو نه‌یارانی موسا سه‌در له‌ناوچه‌كه به‌تایبه‌ت ئیسرائیل دهستی بۆ ئهم كاره بردووه. بهپێچهوانهی ههموو ئهم بانگه‌شانه، ع �ه‌ل��ی��ره‌زا ن��وری��زاده رۆژن��ام��هن��ووس‌و لێكۆڵه‌ری ن��اس��راوی ئێرانی دوو ساڵ له‌مه‌وپێش له‌لێدوانێك بۆ ته‌له‌فیزیۆنی ف��ارس��ی ئه‌مریكا م��وع �هم �هر ق �ه‌زاف��ی به‌تۆمه‌تباری پله دوو ناولێده‌بات‌و باس له‌وه‌ده‌كا كه‌ئایه‌تووڵاڵ خومه‌ینی تۆمه‌تباری سه‌ره‌كی له‌رفاندنی موسا سه‌در بووه. نوریزاده له‌روونكرده‌وه‌ی زیاتر لهو بارهوه وتی موسا سه‌در كه‌سایه‌تییه‌كی ئایینی جیا له‌رابه‌رانی كۆماری ئیسالمی بوو، زۆرب���هی شیعره‌كانی حافزی شیرازی
له‌به‌ربوو‌و زۆر هۆگری ده‌نگی گۆرانیبێژی ژنی ئێرانی مه‌رزیه ب��وو .موسا سه‌در له‌دوایین رۆژه‌كانی دهسهاڵتی پاشایه‌تی له‌ئێران نامه‌یه‌كی له‌رێگه‌ی هوشه‌نگی موعین زاده ك��ارگ��ێ��ڕی پ��ای �هب �ه‌رزی باڵیۆزخانه‌ی ئێران له‌لوبنان بۆ شای ئێران ن��ارد‌و پێشنیازی دام�ه‌زران��دن��ی مه‌هدی ب��ازرگ��ان‌و هاوبیرانی مه‌هدی بازرگانی له‌سیستمی سیاسیی ئێرانی ك��رد .كاتێك ئایه‌تووڵاڵ خومه‌ینی‌و هاوبیرانی ب�هم مه‌سه‌له‌یان زان��ی زۆر له‌موسا سه‌در دڵگران بوون‌و سیناریۆی رفاندن‌و ونكردنی موسا سه‌دریان داڕشت. نوریزاده وتی "ل��هدوای ونبوونی موسا سه‌در شیعه‌كانی لوبنان پێشوازییه‌كی گه‌رمیان له‌باوه‌ڕی خومه‌ینی له‌لوبناندا ك��رد ،ئ���ه‌وه‌ش ب��ۆ ئ��هوه دهگ��ه‌ڕای��هوه ك��هك��وڕه‌ك��هی ئ��ای �هت��ووڵ�ڵا خومه‌ینی ك��چ��ی خ��وش��ك �هك �هی م��وس��ا س���ه‌دری به‌هاوسه‌ری ئیختیاركردبوو ،لهوه به‌دواوه ئایه‌تووڵاڵ خومه‌ینی خۆی خسته ناو گه‌مه سیاسییه‌كانی لوبنان‌و دواتریش به‌كه‌ڵكوه‌رگرتن لهم نفوزه حیزبوڵاڵی لوبنانی دامه‌زراند". له‌دوایین هه‌واڵی په‌یوه‌ندیدار به‌موسا س �ه‌در چه‌ند رۆژ له‌مه‌وپێش حه‌سه‌ن نه‌سروڵاڵ راب���ه‌ری حیزبوڵاڵی لوبنان رایگه‌یاند ئیمام موسا سه‌در‌و هاوڕێكانی زیندوون‌و له‌گرتووخانه‌كانی لیبیادان.
چه‌ند رۆژ له‌مه‌وپێش حه‌سه‌ن نه‌سروڵاڵ رابه‌ری حیزبوڵاڵی لوبنان رایگه‌یاند ئیمام موسا سه‌در‌و هاوڕێكانی زیندوون‌و له‌گرتووخانه‌كانی لیبیادان
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
کۆمێنت 17
منداڵه‌كانتان مه‌به‌ن بۆ مزگه‌وت نوسینی :ته‌ها ئه‌حممه‌د ی په‌یامێك ه بۆ وتاربێژان ئهم نووسین ه ئهوهنده كه‌متر بۆ ئهوانهی ه كه‌منداڵه‌كانیان ده‌به‌ن ی له‌الی بۆ مزگه‌وت ،چونك ه چاره‌سه‌ره‌ك ه ی وتاربێژه. مامۆستایان ی هه‌ینیدا ی رۆژ له‌یه‌كیك له‌وتاره‌كان ی له‌ئاماده‌بووان ده‌كرد مامۆستایه‌ك زۆر داوا ی رێوره‌سمی ی شێوازو چۆنیه‌ت ك ه پاپه‌ند ی هه‌ینیدا بن ،بۆ ئهمهش ئاماده‌بوون له‌وتار ی تایبهت ی به‌ڵگه‌و فه‌رمووده‌و ئایه‌ته‌كان زۆرب ه ی هێنایه‌وه ،ب�ه‌اڵم لهگهڵ ئهوهی به‌م باس ه ی وتاربێژ ئ�هم داوایانه ههموو مامۆستایان له‌ئاماده‌بووان دهك �هن ،بهاڵم من پێم وابوو ی كهههیه، ی ئهو ههڵهو كه‌مته‌رخه‌میی ه زۆرب ه مامۆستایانیش بۆ خۆیان ده‌ستیان تێدا ههیهو ێ بۆ ته‌نها به‌وانیش راستده‌بێته‌وه ،به‌مه‌رج خۆشیان به‌هه‌مانشێو‌ه پابه‌ندبن بهو ده‌قانه‌وه ك ه لهو بارهوه هاتوون. ی سه‌ره‌كیدا ئهو پابه‌ندبوون ه له‌دوو ته‌وه‌ر ی وت���اردان‌و ده‌بینمه‌و‌ه كه‌بریتیی ه ل �هم��اوه ی هه‌ینی ،سه‌ره‌تا باس ی رۆژ ی وتار ناوه‌ڕۆك ی ده‌كه‌م. ی هه‌ین ی رۆژ ی وتار له‌كات‌و ماوه ی وتاردان ماوه ههموو مامۆستایان ئهوه ده‌زانن چوار ركاتی ی نیوه‌ڕۆ له‌به‌ر وتاره‌ك ه بووه‌ت ه دوو ركات، نویژ هه‌مووشیان ئهوه ده‌زانن دانیشتن‌و گوێگرتن ی تایبهت به‌خۆی ی ئاداب‌و مامه‌ڵ ه ی هه‌ین له‌وتار ی به‌كه‌سێكیتر بڵێیت ههیه ،تا ئهو راده‌ی�� ه ی هه‌ینیه‌ك هی بێده‌نگب ه ئهوه ئهو كه‌س ه نوێژ ی تریش ناته‌واو ده‌بێت ،ئه‌مه‌و چه‌ند شتێك ی دیاریكراوی ی ماوه‌یه‌ك ی هه‌ین واده‌كه‌ن كه‌وتار ی به‌كۆمه‌ڵ ههبێت ،هه‌روه‌ك چۆن دوو ركات نوێژ ی توانا درێژبكرێته‌وه ناكرێت ،زۆر زیاتر له‌راد‌ه كه‌دواتر باسیان ده‌كه‌ین. چه‌ند هۆكارێك هه‌ی ه وا له‌مامۆستایان دهكات وتاره‌كانیان درێژبكه‌نه‌و‌ه كه‌بریتین له‌مانه: ی ههموومان ئهوه س�ه‌ره‌ت��ا ل��ه‌ال - 1 ی به‌تواناو زیره‌ك ئه‌وه‌یه باو بوو كه‌مامۆستا ی دوورو درێژه بێت ،ئهم بۆچوونه كه‌وتاره‌ك ه زاڵ ه وایكردووه وتاره‌كان تا ده‌هاتن درێژتر ده‌بوون . یاخود مامۆستایان ده‌یانه‌وێت - 2 ی رابردوو دێت به‌بیریاندا ی له‌یه‌ك هه‌فت ه ئهوه ی ل �هو م��اوه‌ی �هدا باسبكه‌ن ،زۆرج��ار ه�هم��وو ی تێدا دهكرێت، ی جیاجیا وتاره‌كان ئه‌وه‌ند باس ی نابێت‌و ی وه‌رگرتن ی ئاماده‌بووان توانا كه‌زهن ێ دوورو درێژ ده‌بێت. ی پ تادێت وتاره‌كه‌ش ی ئ��ام��ان �ج‌و مهبهستی ن �ه‌زان��ی��ن � - 3 ی پێغه‌مبه‌ر كه‌چه‌ندێك ی وتار سه‌ره‌كی‌‌و شێوه ی غه‌یری ی بانگه‌وازو وتار له‌كات بووه ،تێكه‌ڵكردن ی هه‌ینیدا. نوێژ ی��اخ��ود مامۆستایان ئهم ه وهك - 4 هه‌لێك ده‌قۆزنه‌وه ،پێیان وای ه ته‌نها وتاری ی پابه‌ندبكات به‌دین‌و ی ده‌توانێت خه‌ڵك هه‌ین دروشم ه دینییه‌كانه‌وه. جا با بزانین ئه‌مان ه ده‌شێن ببن ه پاساو بۆ ی درێژبكهینهوه؟ ی هه‌ین ی رۆژ ی وتار ئهوه ی كه‌ئایا واباشه سه‌ره‌تا سه‌باره‌ت ب�هوه ی بكه‌ینه‌وه، وتار درێژبكهینهوه یاخود كورت ی بیستوویه‌تی ی نه‌یبیستووه‌و ئه‌وه‌ش ئ �هوه ی ئهم فه‌رمووده‌ی ه بكات كه له‌پێشتر‌ه به‌گوێ ی هێناویه‌تی، ی نه‌وه‌و له‌ریاز صالحیندا ئیمام ی تێگه‌یشتوو ئه‌وه‌یه ده‌فه‌رموێت وتاربێژ كه‌وتار كورت‌و نوێژ درێژبكاته‌وه ،مامۆستایان ی نوێژكه‌ران بیرو نه‌خۆش‌و ی ئ �هوه به‌بیانو ی هه‌موویان ناكاته ی تێدایه ،نویژ به‌ته‌مه‌ن چوار خوله‌ك ،ئهم ه ئهگهر چوار ركات بێت، ی ئهگهر دوورك��ات بێت ،ئه‌وا ناگات ه دوو ئ ه خوله‌ك ،باش ه ئهم ه له‌كوێدا ئهو فه‌رمووده‌یه ی ههر لهو ی هه‌ین جێبهجێكراوه له‌كاتێكدا وتار ی كه‌مامۆستا ده‌چێت ه سه‌ر سه‌كۆو تا كاته‌و‌ه نوێژ زیاد له‌په‌نجا خوله‌كی پێدهچێت ك ه له‌چاو ی نوێژه‌كه‌یه ،ئ هی نوێژه‌كه‌دا بیست ئهوهنده ی ئهو دووركاته‌یه ههر خۆیان ناڵێن وتاره‌ك ه له‌بر ێ هه‌ی ه زیاتر ل ه 40 ی باش ه ك كه‌ماوه‌ته‌وه ،ئ ه ی هه‌ینیدا بمێنێته‌وه؟ خوله‌ك له‌نویژ ی مزگه‌وته‌كان به‌قه‌ره‌باڵغی‌‌و ێ حاڵ به‌مه‌رج گه‌رماو بێ كاره‌بایی‌‌و سه‌رماو باران‌و به‌فر هیچ ی مامۆستایان ناگۆڕێت‌و ههر لهسهر لهو ریتم ه ی خۆیان ته‌واوده‌كه‌ن. ئهو ئاواز‌ه وتار به‌ڵگه‌یه‌كیتر بۆ ئهوانهی به‌شوێن به‌ڵگه‌دا ده‌گه‌ڕێن ،تاكو ل��ه‌وه‌ودوا ئیتر وازبهێنن لهو درێژدادڕییه ،ئهگهر به‌ڵگ ه لهسهر درێژبوونی ی جێبه‌جێده‌كرا . وتار هه‌بوایه ،ئه‌وا پێچه‌وانه‌ك ه ی دوو وتاره‌ك هی ف�ه‌رم��وون ئ �هوه نمون ه ی هه‌ینیدا ك ه له‌كتێبی پێغه‌مبه‌ر‌ه له‌یه‌ك نویژ ی بۆتان زاد لمه‌عاددا هاتووهو منیش وهك خۆ ی ئهو دوو ده‌نووسمه‌وه‌و بزانن خوێندنه‌و‌ه تێكست ه له‌پێنج خوله‌ك زیاتر ده‌خایه‌نێت؟ ی خوای ی سوپاس‌و ستایش پێغه‌مبه‌ر دوا گهوره وتی" :أما بعد أیها الناس ،فقدموا ألنفسكم تعلمن والله لیصعقن أحدكم ،ثم لیدعن لیس اها راع ،ثم لیقولن له ربه ولیس له ترجمان وال
حاجب یحجبه دونه :ألم یأتك رسولی فبلغك، وأتیتك ماال ،وأفچلت علیك ،فما قدمت لنفسك، فلینڤرن یمینا وشماال ،پم لینڤرن قدامه فال یری غیر جهنم ،فمن استگاع أن یقی وجهه من النار ولو بشق من تمره ،فلیفعل ،ومن لم یجد ،فبكلمه ی الحسن ه بعشر أمپالها إلی گیبه ،فإن بها تجز سبعمائ ه چعف ،والسالم علیكم ورحم ه الله وبركاته" . ی وتاری ی دووه‌میش ههر رێك ئه‌وه‌ند وتار ی خۆی ی حه‌زده‌كات به‌چاو یه‌كه‌مه‌و ئه‌وه‌ش ی زاد لمعاد ی كتێب بیبینێت ده‌توانێت سه‌یر ی ئیمام ئبن قیم جوزی فی هدی خیر العباد ی "فی مبدأ الجمعه" 152ل ه به‌ش الپ �هره ی هێناوه وهك خۆی. هه‌ردوو وتاره‌ك ه بێگومان وتاره‌ك ه تابڵێیت كورت‌و پوخت‌و پڕمانایه ،ئهمهش ئ�ه‌وه‌م��ان بۆ ده‌رده‌خ��ات ی مه‌به‌ست لهوه نیی ه كهخهڵكی ی هه‌ین كه‌وتار ش��اره‌زا بكه‌یت له‌هه‌موو دی��ن ،چونك ه ئهو ی نوێژیكدا فێری ی كه‌تۆ ده‌ته‌وێت له‌ماو‌ه دین ه ی 33ساڵ له‌دابه‌زینی ی بكه‌یت له‌ماو‌ه خه‌ڵك ی گه‌یشتووه ،بهاڵم هه‌ندێك واده‌زانێت وه‌ح ی زانكۆدای ه ههموو ئاماده‌بووانیش له‌موحازه‌ر‌ه ی تێگه‌یشتندان ئهو وتاریان بۆ له‌یه‌ك ئاست ده‌ده‌دات . ههر بۆی ه ده‌بنین زۆرێ��ك له‌ئاماده‌بووان ی بۆ ده‌شكێنن‌و هه‌ڵده‌ستنه‌وه سه‌رخه‌وێكیش ی هه‌شته‌می ی یه‌كه‌م لق مامۆستا هێشتا له‌باس ی ده‌خه‌نه ی دووه‌مدایه ،له‌مه‌شه‌و‌ه خه‌ڵك خاڵ ی مه‌زهه‌به‌كانه‌وه ،ئایا ده‌ست ی راجیاواز گێژاو نوێژه‌كه‌یان شكاو‌ه یاخود نا ،بیرم ناچێته‌وه ی هه‌ینی ،مامۆستا زیاتر رێم كه‌وت ه نوێژێك له‌كاتژمێرێك وتاریدا ،خه‌ڵكه‌ك ه تا راده‌یه‌ك ی ناره‌زایه‌تی بێزابووبوون به‌ده‌نگ‌و بهرزبوونهوه ی قسه‌شیان به‌مامۆستاك ه ده‌وت. تائه‌و راد‌ه ی مامۆستاو پێموت، ی وتار چوم بۆ ال دوا ی دام���هوه كه‌كێ ئه‌ویش ته‌نها ب �هوه وه‌اڵم�� ی بوو بۆ پێیناخۆش ه بانه‌یه‌ت ،ئهم ه وه‌اڵمه‌ك ه ی ناڕازی)! من (ئاماده‌بووان لهم حاڵه‌ته‌دا له‌به‌ر دین ده‌بێت ئهو جۆره ی یاساییان له‌به‌رانبه‌ردا مامۆستایان ه رێوشوێن ی جه‌به‌ل ی كور بگیرێته‌به‌ر ،بۆ ته‌نها ههر مه‌عاز ی كه‌پێش نوێژی ی ئهو خه‌ڵكان ه نه‌بوو له‌به‌ر ئهوه ی نوێژه‌كان له‌الی بۆ ده‌كردن ،له‌به‌ر درێژكردنه‌و‌ه ی وت " افتانٌ پێغه‌مبه‌ر باسیانكرد ئه‌ویش پێ ی ئهم سه‌رده‌مه أنت یامعاژ" ئایا مامۆستایان هه‌موویان بهر ئهم وته‌ی ه ناكه‌ون ،كه‌بوونه‌ته ی چه‌ندان كه‌س له‌چونیان بۆ ی وازهێنان هۆ ی تاوانی ی هه‌ینی؟ من پێم وای ه ئۆباڵ نوێژ ی ئهو مامۆستایانه‌یه ی به‌ئه‌ستۆ ئه‌وان ه ههموو ی زیاتر ده‌خه‌ن ه دینه‌وه. كه‌شت ی وتاره‌كان ناوه‌ڕۆك ی كه‌مامۆستایان ی ئهو وتاران ه له‌شێوازو جۆر ی یه‌كه‌م مندااڵنن، پێشكه‌شیده‌كه‌ن زه‌ره‌رمه‌ند ی ئهم بابه‌ت ه ته‌نها دوو ههر بۆی ه بۆ چاره‌سه‌ر رێگ ه ههیه. یان ده‌بێت مامۆستایان ناوه‌ڕۆك‌و شێوه‌و ی وتاره‌كه‌یان بگۆڕن ،یاخود ده‌بێت چیتر شێواز منداڵه‌كانمان لهگهڵ خۆماندا نه‌به‌ین بۆ مزگه‌وت، ئیتر نازانم مامۆستایان كامه‌یان پێباشه؟ نه‌ك ه �هر ئهمه ،بهڵكو گه‌وره‌كانیش گیرۆدهی ی فكری‌‌و عه‌قیده‌یی‌‌و سیاسی جۆرێك له‌شێواندن بوونه‌ته‌وه ،چونك ه ههر مامۆستایه‌ك هه‌ڵگری ی سیاسی بێت، ی چ الیه‌نێك چ ئایدیاو الیه‌نگر ی ره‌نگده‌داته‌وه ،زۆرێك مامۆستایان ئهوه به‌زه‌ق ی ئهو قسه‌و باس ه شرك‌و ئهو باس ه نه‌شیاو له‌رێگ ه ی بۆ و دوور له‌راستیانه‌و‌ه نه‌ك ههر جومعه‌ك ه ی له‌ناو نانووسرێت ،بهڵكو ههموو كرده‌وه‌كانیش ده‌چێت ،ئهوه له‌الیه‌ك ،له‌الیه‌كی ترهوه ههیه ی سه‌له‌فیی هتو ی سۆفی هتو هه‌ندێك باس باس ی الیه‌نێك‌و هه‌ندیك تا ئهو راده‌ی هی هه‌ندیك باس ی عه‌لمانیش بانگه‌شه‌و وهك جارانیش بۆ الیه‌نێك كه‌هه‌ندیك له‌مامۆستایان دوعایان بۆ سه‌ید ره‌ئیس سه‌دام حسین حه‌فیز‌ه هوڵاڵیان ده‌كرد. با له‌گه‌وره‌كان بگه‌ڕێین‌و باس له‌مندااڵن بكه‌ین ،چونك ه كاریگه‌رییه‌كان زۆرترن لهسهر منداڵ دهردهكهوێت ،بنه‌مایه‌ك هه‌ی ه ده‌ڵێت: بۆهه‌ر جیگایه‌ك وته‌یه‌ك ههیهو بۆهه‌ر وته‌یه‌ك ی ههیه. ی خۆ جێگا ی هه‌ینیدا ی رۆژ ی ل �ه‌وت��ار ب��ه‌اڵم ئ���هوه
ره‌چاوناكرێت ،ئهم بنه‌مایه‌ی ه له‌به‌ر ئهوهی وتاربێژ ههموو هه‌وڵێك دهدات تاكو زۆرترین ی دروستبكات، ی لهسهر ئاماده‌بووان كاریگه‌ر ی الواز ی زۆر رووداو (ئه‌گه‌رچ به‌باسكردن ی روداوه‌ك�����هوه) ،ب��ه‌اڵم شازو ی راست ل���هرو ی ئاماده‌بووانه ،باسده‌كات ی سه‌رنج جێگ ه ی دروستكردن ی كاریگه‌ر ته‌نها به‌مه‌به‌ست ی باسێك لهسهر ئاماده‌بووان یاخود باسكردن ی ته‌مه‌نه‌وه ی تێگه‌یشتن یان له‌روو ك ه له‌ئاست نه‌گونجاو‌ه بۆ مندااڵن. ی پ �ه‌روه‌رده‌دا ی ده‌روونناسی‌‌و دنیا ل�ه‌روو ی ته‌م هنو پله ه�ه‌روه‌ه��ا له‌دینیشدا ره‌چ��او ی راگه‌یاندن‌و نووسیندا، ی دهكرێت له‌دنیا به‌پل ه ی ته‌مه‌ن دهكرێت كه‌ئه‌و بابه‌ته ئێستا ره‌چاو بۆ چ ئاستێك رێگهپێدراوه كه‌بیبینێت ،بهاڵم ی گه‌وره‌كانه ،ههموو ی ئاراست ه وتاربێژ وتاره‌ك ه ی سیاسیو دینی‌‌و هه‌تا سێكسیش بابه‌تێك ی مندااڵندا نییه، ی عه‌قل باسده‌كات ك ه له‌ئاست له‌مه‌و‌ه ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌ك �ه‌وێ��ت كه‌وتاری ی دوو ی له‌نمون ه ی له‌ئیسالمداو ئه‌وه‌ش هه‌ین ی سه‌ره‌وه‌دا ده‌یبینین ،ته‌نها بریتییه وتاره‌ك ه ی نه‌ك ههموو باس‌و ی گشت له‌ئامۆژگارییه‌ك خواسێك له‌وێدا باسبكرێت. ی ئهوهنده ی واهه‌ی ه وتاره‌ك ه بهاڵم وتاربێژ ی ساغ‌و كامڵیش تێك هڵ‌و په‌رته‌وازه‌یی ه مێشك ی داماو هه‌ندێك ی منداڵ ی لێكنادرێته‌وه ،چ جا بۆ ی توندو هه‌ندێكیتر به‌شلڕه‌وی‌‌و ههر به‌مه‌نهه‌جێك وتاربێژه‌و ئهو خه‌ڵك ه بهو ئاراسته‌یه‌دا ده‌بات ی دهی �ه‌وێ��ت ،خۆ ئهگهر گ �ه‌وره‌ك��ان‌و كه‌خۆ رۆشنبیره‌كان به‌زه‌حمه‌ت راست له‌هه‌ڵه‌و به‌هێز ل��ه‌الوازو دروستكراو جیاده‌كه‌نه‌وه ،ئ�ه‌وا بۆ ی زۆر زه‌حمه‌ته‌و ههموو قسه‌كان مندااڵن شتێك ی وه‌رده‌گرن. وهك دین‌و راست ی وتاره‌كان زۆرج��ار بابه‌ت گه‌لێكن ج��ۆر ی منداڵدا نین ،وهك ده‌ڵێن له‌ئاست عه‌قل‌و ته‌مه‌ن ی شه‌رعیدا شه‌رم نیی ه تاراد‌هی ی باس له‌باسكردن ی هه‌ستیار، ێ بابه‌ت ی سه‌رجێیی‌‌و هه‌ند باسكردن ی وتاربێژ بیریده‌چێته‌و‌ه ئاماده‌بووان مامۆستا ی ته‌م هنو عه‌قڵیدان ،پاشان كێن ل ه چ ئاستێك ی كوشتن‌و بڕین‌و سزاو ده‌په‌ڕێته‌و‌ه بۆ بابه‌ت ترساندن‌و زۆرشتیتر كه‌ده‌بێت ه شێواندن‌و ی منداڵ. ی ال پشێوی ده‌روون ی خۆمدا ئهم حاڵه‌ت ه بهسهر منداڵه‌ك ه ی گریانی هات ،شه‌وان ه پێش خه‌وتن له‌نوز‌ه ی بۆ منداڵه‌كه‌م راستده‌بوومه‌وه ،لێم ده‌پرس ده‌گریت؟ ده‌یوت باب ه كه‌مردین ...كۆمه‌ڵه ی ئه‌ودا ی ته‌مه‌ن ی ده‌وت ك ه له‌ئاست شتانێك ی نه‌بوو تا گێڕامانه‌وه ی پێ نه‌بوون‌و پێویست ی ویست. ی خۆی ،زۆر ی ئاسای دۆخ بهاڵم ئهم ه بۆ دایك‌و باوكێك كه‌سه‌ر لهو ی لێبكه‌وێته‌وه شتان ه ده‌رنه‌كه‌ن ،ره‌نگ ه كاره‌سات یاخود دژه بۆچوون ك ه لهم باره‌شیانه‌و‌ه ههر ی منداڵه‌كه ی بیروباوه‌ڕ ی بۆ داهاتوو زه‌ره‌ر ههیه. ی هه‌ینی مندااڵن‌و رۆژ ی وت��ار كه‌دێت ه ده‌ره‌وه ی ته‌واوبوون دوا ی زۆر دهك �ه‌وی��ت ب�ه‌س�هر كۆمه‌ڵێك دیمه‌ن ناخۆشدا پڕ له‌كاره‌سات‌و تراژیدیداو دیمه‌نی ترسێنه‌رو تۆقێنه‌ر به‌جۆره‌ها شێوه كه‌گه‌وره ی لهسهری ی ده‌روون ی ناگرێت‌و كاریگه‌ر به‌رگ ه ی منداڵ ؟ جۆره‌ها سواڵكه‌ر دروستده‌كات ،ئ ه هه‌ریه‌ك ه به‌هونه‌رێك ده‌یه‌وێت زۆرترین پاره ی به‌دۆزینه‌و‌هی وهربگرێت ،جا ئهمهش پێویست ی خه‌ڵكه‌كه رێگه‌یه‌ك ه كه‌زۆرترین به‌زه‌یی‌‌و سۆز ی راكێشێ ،بڕواناكه‌م كه‌س ئهو ی خۆ بۆ ال ی منداڵ بۆ ئهم ی نه‌بینیبێت زۆرب ه دیمه‌نان ه مه‌به‌ست ه به‌كارده‌هێنن‌و له‌به‌ر گه‌رماو سه‌رمادا ی خه‌ڵكی ،ههروهها نه‌خۆش‌و ده‌یانخه‌ن ه بهر پێ په‌كه‌وته‌‌و سوتاو هه‌تا دوایی ،كه‌ئه‌مان ه بێجگه ی دروستده‌كات، ی ده‌رون�� ی شڵه‌ژانێك ل��هوه ی سواڵكه‌رو ی منداڵ ههروهها ده‌ستپانكردنه‌و‌ه هه‌تا گه‌وره‌كانیش واده‌ك �هن منداڵ كه‌گیانی ی تیادای ه ئه‌وكار‌ه زۆر به‌ئاسایی الساییكردنه‌و‌ه وه‌ربگرێت‌و الساییبكه‌نه‌وه ،ئه‌ویش فیری ده‌ستراگرتن بێت بۆ پاره ،ئه‌مان ه ئهو گرفتانه‌ن ی ده‌بنه‌وه كه‌گه‌وره‌كان‌و مندااڵن رووب���ه‌ڕوو ی هه‌ینیدا ،كه‌بێگومان ئه‌مانه ی نویژ له‌كات ی ههیه ،ئه‌ویش ی خ��ۆ ی رێگه‌چار‌ه ههموو ئهوهی ه كه‌مامۆستایان وتاره‌كانیان كورتبكهنهوه وهك چۆن نوێژه‌كانیان كورتده‌كه‌نه‌وه. ی سه‌رجه‌م ی بێت‌و ره‌چاو ی وتار گشت جۆر ی ئهو دیمه‌نانه ته‌مه‌نه‌كان بكرێت‌و دورخستنه‌و‌ه له‌مزگه‌وت‌و شوێن ه گشتییهكان ،لهرێگای ی جۆراو جۆره‌و‌ه له‌الیه‌نه ی میكانزم گرتنه‌به‌ر په‌یوه‌ندیداره‌كانه‌وه. ی هه‌ینی‌‌و ههموو ی وت���ار به‌گشتیكردن ی چه‌ندین كه‌سێكیش نه‌كرێت ه وتاربێژ بێ بینین ی دهروونیو كۆمه‌ڵناسی خولی تایبهت به‌الیه‌ن ی سوود بینین لێی. به‌مه‌به‌ست ی توشی ئهگهر ئهم ه نه‌كه‌ن ،ئه‌وا خه‌ڵك ی نه‌هاتن بۆ نویژ ده‌ب�ن‌و ئۆباڵكه‌شی فیتن ه ی ئێوه‌یه‌و خه‌ڵكیش ناچارده‌بن منداڵ به‌ئه‌ستۆ ی هه‌ینی. نه‌هێنن لهگهڵ خۆیان بۆ نوێژ tahaahmads@yahoo.com
فایه‌ق سه‌عید
جيهانبينی پهروهرده
faiekk@hotmail.com
لهنێوان باخچه‌كان‌و قوتابخانه بنه‌ڕه‌تییه‌كاندا ئهگهر بازدان له‌قۆناغێكه‌وه بۆ قۆناغێكی دیكه بۆ گه‌وره‌كان كارێكی ئاسایی بێت‌و بگره له‌زۆر حاڵه‌تیشدا مایه‌ی خۆشحاڵی گه‌وره‌كان بێت ،بۆ نمونه بڕینی قۆناغی بهكالۆریۆس بۆ ماسته‌ر یا بهرزبوونهوه له‌پله‌یه‌كی حیزبی یا ده‌وڵه‌تییه‌وه بۆ پله‌یه‌كی به‌رزتر ،ئهوه بۆ منداڵ‌و خوێندكاره‌كان له‌دوو الوه به‌پێچه‌وانه‌وه‌یه .له‌الیه‌ك ئاستی گه‌شه‌سه‌ندنی منداڵ واده‌كات كه‌نه‌توانێت درك به‌داهاتوو بكات‌و له‌الیه‌كی دیكه‌شه‌وه نهێنییه‌كانی قۆناغی داهاتوو ترس لهو داهاتووه كه له‌بنه‌ڕه‌تدا په‌یوه‌ندی به‌الیه‌نی یه‌كه‌مه‌وه ههیه ،بارقورسییه‌كی دیكه بۆ مندااڵن دروستده‌كات .رهنگه بێهوده نهبێت بیریش لهوه بكه‌ینه‌وه بۆ له‌واڵته ئیسكه‌نده‌نافییه‌كاندا مندااڵن له‌حه‌وت سااڵن ده‌چنه قوتابخانه‌و له‌هه‌ندێك له‌واڵته ئه‌وروپییه‌كاندا له‌شه‌ش سااڵن‌و هه‌ندێكد جار له‌جیهانی سێیه‌مدا له‌پێنج سااڵنیشه‌وه. ئهم رهوته له‌جیهاندا گۆڕانكاری گهورهی به‌سه‌ردا هاتووه، بهاڵم ئهوهی جیهانی رۆژئاوا له‌ئێمه جیاده‌كاته‌وه ئه‌وه‌یه ههر گۆڕانكارییه‌ك له‌ته‌مه‌نی ده‌ستپێكردنی قوتابخانه‌دا پشتی به‌هه‌زاره‌ها لێكۆڵینه‌وه‌ی به‌نرخ به‌ستووه .لهم نێوه‌نده‌دا ئاستی گه‌شه‌سه‌ندنی مه‌عریفی مندااڵن رۆڵێكی سه‌ره‌كی ده‌گێڕێت. ئهم بابه‌ته ،واته ساڵی ده‌سپێكی قوتابخانه ،له‌چله‌كان‌و په‌نجاكاندا ل�ه‌واڵت�ه ئیسكه‌نده‌نافییه‌كانداو له‌سیه‌كاندا له‌واڵته ئه‌وروپیه‌كان‌و لهكۆتایی 1800كاندا له‌ئه‌مریكا جێگای مشتومڕی گ�ه‌وره‌ی پ�ه‌روه‌رده‌ن��اس‌و ده‌رووناسه‌كان بوو .ماوه‌یه‌كی زۆری پێچوو تا باخچه‌كان بوونه خاوه‌نی پالنی په‌روه‌رده‌یی خۆیان‌و له‌شێوه‌ی قوتابخانه‌دا ئۆرگانیزه ك��ران .جارێكی دیكه‌ش له‌زوربه‌ی واڵتانی جیهانی سێیه‌م جیاوازییه‌كی گهوره لهنێوان مامۆستای باخچه‌كان‌و قوتابخانه بنه‌ڕه‌تییه‌كاندا ههیه .ل�ه‌زۆر واڵت��دا مامۆستای باخچه‌كان هیچ مه‌رجێكی په‌روه‌رده‌ناسیان به‌سه‌ردا ناسه‌پێت‌و بریتین له‌ده‌رچووانی قۆناغی ناوه‌ندی یا ئاماده‌یی .ئهم جۆره مامۆستایانه‌ش ،ئهگهر بشێت ناوی په‌روه‌رده‌كاریان لێبنێین، له‌بری ئهوهی كاری قوتابخانه بنه‌ڕه‌تییه‌كان ئاسانبكه‌نه‌وه قورسیده‌كه‌نه‌وه ،چونكه به‌هه‌مان فۆڕم‌و شێوازی كاركردن كار ناكه‌ن‌و ئیزافه‌یه‌كی زۆریان بۆ ئاستی گه‌شه‌سه‌ندنی مندااڵن نییه .بێگومان لێره‌دا كه‌مته‌رخه‌مییه‌كان رووبه‌ڕووی تاك تاكی مامۆستاكان ناكه‌مه‌وه ،بهڵكو ههموو كه‌مته‌رخه‌مییه‌كان‌و خراپه‌كان له‌ئه‌ستۆی سیستمی په‌روه‌رده‌یی‌و خوێندنی بااڵی واڵتدایه .له‌الیه‌كی دیكه‌وه سیستمی كوردستان به‌هه‌مان شێوه‌ی مامۆستای قوتابخانه بنه‌ڕه‌تییه‌كان به‌رپرسیارێتی ناخاته ئه‌ستۆی مامۆستای باخچه‌كان ،چونكه له‌الیه‌ك رهنگه ئه‌وان ئهو توانایه‌یان نه‌بێت‌و بهو كاره رانه‌هێنرابن‌و له‌الیه‌كی دیكه‌شه‌وه سیستمی باخچه‌كان زۆر كرچ‌و كاڵه. تائێستاش گه‌وره‌كان بهو چاوه‌وه ناڕواننه منداڵه‌كان كه‌ئه‌وان بۆ قوتابخانه‌و باخچه‌كان گرفتن‌و ده‌ب��ێ ئ�هو گرفته‌ش چاره‌سه‌ربكرێ ،به‌پێچه‌وانه‌وه خوێندكاره‌كان وای ده‌بینن كهخودی گه‌وره‌كان بوونه‌ته گرفت له‌به‌رده‌م گه‌شه‌سه‌ندنی مه‌عریفی ئه‌وانداو ئهمهش به‌الی منه‌وه فاكته .من بڕوای ت���ه‌واوم ب �هم په‌ره‌دۆكساله ههیهو ئهمهش وای ك��ردووه له‌روانگه‌ی په‌روه‌رده‌ییه‌وه نه‌توانین منداڵه‌كان به‌ڕێره‌وێكی راستدا ببه‌ین. به‌كورتی قوناغی باخچه‌كان‌و قوتابخانه بنه‌ڕه‌تییه‌كان سه‌ر به‌دوو لقی په‌روه‌رده‌یی جیاوازن‌و بۆ ئهوهی ئهم بازدان ه بۆ منداڵه‌كان به‌باشی به‌ڕێوه‌بچن ،دهبێ په‌روه‌رده‌ناسه‌كان بهشێوهیهكی هارمۆنی ئهو دوو قۆناغه بهیهكهوه گرێبده‌ن. بهاڵم به‌داخه‌وه له‌زۆر روانگه‌وه ئهم كاره له‌كوردستان ناكرێت‌و تائێستاش هیچ بایه‌خێك به‌قۆناغی باخچه‌كان نادرێت .له‌سه‌رجه‌می واڵته پێشكه‌وتووه‌كاندا باخچه‌ی ساوایان یارمه‌تیده‌رێكی زۆر گه‌وره‌یه بۆ قوتابخانه‌كان ،بۆ نمونه ههموو منداڵه‌كان ئاشنای سیستمی قوتابخانه‌كان ده‌كرێن‌و به‌شێكیان فێری خوێندنه‌وه‌و ناسینی پێته‌كان‌و ژم��اردن ...هتد ده‌ب��ن .ئهگهر به‌زمانی ڤیگۆجیسكیش قسه‌بكه‌ین ده‌ب��ێ ئ��هوه بڵێین ئ��هم قۆناغه بریتی ه له‌تاقیكردنه‌وه‌یه‌كی سۆسیۆكولتووری‌و گه‌شه‌سه‌ندن تیایدا بریتیه له‌ئینته‌رئه‌كسیۆنی نێوان مرۆڤهكان .نه‌بوونی ئهو ئینته‌رئه‌كسیۆنه‌ی نێوان مامۆستاكان‌و منداڵه‌كان، ئهو پرۆسه سۆسیۆكولتورییه كرچ‌و كاڵ دهكاتهوه .لهم نێوه‌نده‌شدا زمان وه‌كو به‌رهه‌مێكی كۆله‌كتیڤ رۆڵێكی به‌رچاو ده‌بینێت .ب�ه‌رای پیاژێش باسكردنی دوو شت لهم نێوه‌نده‌دا گرنگن :هێماو سیمبۆل .هێماكان شتێكی كۆله‌كتیڤن‌و ههموومان بهیهكهوه دروستیانده‌كه‌ین، ب���ه‌اڵم سیمبۆله‌كان ب�هره�هم��ی شه‌خسی تاكه‌كانن. ئ �هوهی من سه‌رنجمداوه دروستكردنی سیمبۆل له‌الی منداڵه‌كان بهشێوهیهكی گشتی پشتگوێخراوه‌و من پێم وایه ئهم پشتگوێخستنه به‌هۆی كه‌مته‌رخه‌میه‌وه نییه، بهڵكو به‌هۆی درك نه‌كردنه به‌گرنگی دروستكردنی ئهو سیمبۆالنه .دروستكردنی سیمبۆل رۆڵێكی یه‌كجار سه‌ره‌كی له‌گه‌شه‌سه‌ندنی مه‌عریفی مندااڵندا ده‌گێڕێت‌و بنه‌مایه‌ك بۆ گه‌شه‌سه‌ندنی الیه‌نی دیكه‌ش ده‌هێنێت ه ئاراوه .له‌به‌ر ئهوهی ئهم كاره‌ش ههموو منداڵێك به‌جیا له‌وانی دیكه‌و به‌ته‌نیا دروستیده‌كات ،بۆیه خولقاندنی ئهو كه‌شوهه‌وایه‌ی كه‌منداڵ تیایدا ئهو سیمبۆالنه دروستده‌كات گرنگه ،بهاڵم تاچه‌ند قوتابخانه‌كان‌و په‌روه‌رده‌ناسه‌كانی ئێمه ئهو كه‌شوهه‌وایه‌یان دروستكردووه؟ من هه‌ندێكجار لهوه تێناگه‌م بۆ گه‌وره‌كان ئهو كه‌شوهه‌وایه بۆخۆیان دروستده‌كه‌ن ،بهاڵم بۆ ئهو بواره بۆ منداڵه‌كان ناڕه‌خسێنن.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
16کۆمێنت
عه‌‌داله‌‌ت دابهشكردنی پاره نییه
زم�������������������������ان�������������������������درێ�������������������������ژی
به‌‌یان عه‌‌زیزی ع �ه‌‌دال �هت ئ �هو چه‌‌مكه ب��ون��ی��ادی‌و گرنگه‌‌یه كه لهسهرهتای مێژووی زانایی مرۆڤهوه شكڵی گرتووه‌‌و بارستاییه‌‌كی گهورهی له‌‌فه‌‌لسه‌‌فه ،سیاسهت ،ئایین، ئه‌‌خالق‌و فه‌‌لسه‌‌فه‌‌ی كۆمهاڵیهتی داگیركردووه. عه‌‌داله‌‌ت هاوكات لهگهڵ ئازادی ،لهو باسه گرنگانه‌‌ن كه‌‌به‌‌شێكی هه‌‌ره‌‌زۆری خه‌‌باتی مرۆڤهكان له‌‌سه‌‌ره‌‌تاوه تا ئێستا بۆ مسۆگه‌‌ركردنیان ئه‌نجامدراوه .هه‌‌زاران شۆڕش له‌‌شوێنه جیاوازه‌‌كانی جیهاندا بۆ ئازادی‌و داڕشتنی عه‌‌داله‌‌ت كراوه ،سه‌‌دان شهڕی كهم ماوه یان درێژخایه‌‌ن له‌‌شوێنه جوگرافیاییه جیاوازه‌كاندا روویداوه‌‌و خوێنێكی زۆر له‌‌واڵت‌و لهسهر زه‌‌وییه‌‌كان شه‌‌پۆلی داوه‌‌ته‌وه. ئهوهی جێی رامانه ئهم راستییه‌‌یه كهخودی چه‌‌مكی عه‌‌داله‌‌ت چه‌‌مكێكی نه‌‌گۆڕو وهستاو نییه، بهڵكو پێناسه‌‌كانی ،داڕێژان‌و پۆلێنكاری ،شێوه‌‌كانی به‌‌ده‌‌ستهێنان‌و ههروهها دابه‌‌شكردنیی له‌‌كۆمه‌‌ڵگادا له‌‌سه‌‌رده‌‌مێكه‌‌وه بۆ زه‌‌مه‌‌نێكیتر گ��ۆڕاوه‌‌و له‌‌باری شوێنیشه‌‌وه پێناسهی جیای بۆ كراوه. ئ�هگ�هر س�هردهم��ێ��ك گشت م��ان��ای ع�ه‌‌دال�هت دهگهڕایهوه بۆ دادگاییكردن لهنێوان دووكه‌‌سداو دانی حه‌‌ق به‌‌حه‌‌قدار ،ئهمڕۆكه لهئاستێكی به‌‌رزتردا بهمانای دابهشكردنی سامان‌و دارایی‌و پاره لهالیهن حاكم‌و ده‌‌سه‌‌اڵتداره‌‌وه بهسهر كۆمهڵگادا ،ئهمڕۆكه عه‌‌داله‌‌ت پێناسه‌‌یه‌‌كی جیاوازی ههیه. ل����هدوای ش��ۆڕش��ی پ��ی��ش �ه‌س��ازیو ش��ۆڕش��ی ئه‌‌له‌‌كترۆنیكی به‌‌روودانی شۆڕشی ئه‌‌نفۆرماتیك‌و بوونی جیهان به‌‌گوندی پێوه‌‌ندییه‌‌كان ،پێناسه‌‌یه‌‌كی تازه له‌‌زانایی‌و ئاگایی هاته ئ��اراوه .خێراییه‌‌كی ب��اوه‌‌ڕ پێنه‌‌كراوو گه‌‌شه‌‌كردنێكی سه‌‌رسوڕهێنه‌‌ر له‌‌باری ته‌‌كنۆلۆژی زه‌‌ین‌و كۆمپیێوته‌‌ر روویدا .هاتنی ئامێره مۆدێرنه‌‌كان وایكرد كه‌بچوكترین هه‌‌واڵه‌‌كان له‌‌قیاسێكی جیهانیدا باڵوببنه‌‌وه ،ههروهها چه‌شنێكی ت��ازه ل�هدهس�هاڵتو خ��اوهن سامان‌و پاره‌‌بوونیش هاته‌‌ئاراوه .ئهوانهی كه‌‌بوونه سهرۆكی كۆمپانیا چهن نهتهوهییهكانو هێڵه‌‌كانی كۆنتڕۆڵكردنی ئابووریان دۆزی��هوه ،بوونه بهرپرسی بهخشینی زانیاری تایبه‌ت‌و پۆلێنكراو له‌‌كۆمه‌‌ڵگه‌دا .هۆڵهكانی بۆرسه‌ی جیهانی بۆ كڕین‌و فرۆشتنی نهوت ،زێڕ، پۆاڵ ،كارخانه‌‌كانی دهرمان ،فڕۆكه‌‌و ئامێری شه‌ڕ، پۆشاك ،بیناسازی و...هتد له‌‌ئه‌‌مریكاوه تا مالێزیا له‌‌ڤیێتنامه‌‌وه تا عێراق‌و ئه‌‌فریقای باشوور ،لهژێر كۆنتڕۆڵی چینێكی تازه‌‌یه له‌‌ده‌‌وڵه‌‌مه‌‌نده‌‌كان كه بهیارمهتی كۆمپیوتهرو هێڵی ته‌‌له‌‌فون‌و میدیاكان پارهی نێو جیهان جێبه‌‌جێده‌‌كه‌ن‌و ده‌‌گوازنه‌‌وه. (ده‌‌یویدله‌‌ندێز) مێژووناسی بهناوبانگی ئابووری ئاماژه دهكات له‌‌شۆڕشی پیشه‌سازیدا به‌راوردی نێوان سامانی ده‌‌وڵه‌‌مه‌‌ند به‌‌هه‌‌ژار 7به 1بووه .لهكۆتایی سه‌‌ده‌‌ی بیستدا گه‌‌یشته 72به 1ئهمڕۆكه ئهوه لهنێوان واڵتێكی ده‌‌وڵه‌‌مه‌‌ندو هه‌‌ژاردا گه‌‌یشتووه‌ته 400به 1و ئهم رهوته رۆژ به‌‌رۆژ زیاترده‌‌بێت. بهپێچهوانهی راب���ردوو ،ئهمڕۆكه عه‌‌داله‌‌ت بهمانای دابهشكردنی پاره‌‌و سامان نییه .ئهمڕۆ عه‌‌داله‌‌ت بهمانای هاوبه‌‌شكردنی تاك یان جه‌‌ماوه‌‌ره له‌‌خه‌‌زێنه‌‌كانی ده‌‌سه‌‌اڵتدا .بهشێوهیهك كه‌‌ئه‌‌ندامانی كۆمهڵگا بتوانن به‌‌شدارببن له‌‌داهات یان له‌‌كۆنتڕۆڵی ئهو خه‌‌زێنانه‌‌دا كه‌‌ته‌‌نیا نهوتو ژێده‌‌ره‌‌كانی نێو زهوی نییه ،بهڵكو ره‌‌هه‌‌ندیتر دهگرێتهوه وهك: رێكخراوه‌‌كان ،میدیا گشتییهكان ،ژێده‌‌ره‌‌كانی زانست‌و ئاگایی. ل�هك��ۆم�هڵ��گ�ه داخ���راوهك���ان���دا ئ �هم �ه خ��ودی دهس�هاڵت�ه كه لهسهر چاوه‌‌كانی سامان به‌‌هره دهگ��رێ �تو خ��اوهن��ی ت���هواوی دهم��ارهك��ان��ی ژیانی ئابووری كۆمهڵگایه .لهواڵتانی دیموكراتدا ئهگهر رێژه‌كه بهرانبهر نهبێت ،بهاڵم رێژه‌یه‌كی قبوڵكراو دانراوه بۆ بهشداریی جهماوهر له‌‌ئیداره‌‌و كۆنتڕۆڵی سهرچاوهكانی ده‌‌سه‌‌اڵتدا .بێ هۆ نییه كه (بێرتراند راسێل) لهسهر ئهو باوه‌‌ڕه‌‌یه كه‌‌به‌‌رابه‌‌ریی دهسهاڵت گرنگتره له‌‌به‌‌رابه‌‌ریی پاره‌‌و عه‌‌داله‌‌ت ،واته رێگه‌دان بهخهڵك كهههموو رێگاكانی پاره به‌‌ده‌‌ستهێنان بناسن‌و بتوانن كهڵكی لێوه‌‌ربگرن .ئهوه گهورهترین مهترسی كۆمهڵگه به‌‌زلهێزبوونی دهسهاڵت له‌‌پانتای نه‌‌ته‌‌وه‌‌ییداو فه‌‌رامۆشكردنی نه‌‌ته‌‌وه لهالیهن چینی ده‌‌سه‌‌اڵتداره‌‌وه ده‌زانێت. ب�هگ��ش��ت��ی دهك����رێ ب��وت��رێ��ت ك �هت �هن��ان �هت باڵوكردنهوهی پ��ارهو هه‌‌ڵڕشتنی لهنێو خهڵكدا هه‌‌رگیز بهمانای عادلبوون‌و دابهشكردنی پاره نییه ،چونكه ئهو پارهیه سهرفدهكرێت ،بهاڵم كه‌ناڵ‌و ژێده‌‌ری پاره‌‌كه لهالیهن ده‌‌سه‌‌اڵته‌‌وه دهستی بهسهرداگیراوه. بێجگه لهوانه میدیاكانیش ئهمڕۆ بهیهكێك لهگرنگترین سهرچاوهكانی دهس �هاڵت دهناسرێن، چونكه خاوه‌‌نه‌‌كانی رۆژنامه‌‌و كه‌‌ناڵه ناوخۆیی‌و ئاسمانییه‌‌كانن كهرۆڵێكی به‌‌رچاویان ههیه بۆ زاڵبوون بهسهر بیری گشتی جه‌‌ماوه‌‌ردا .ئه‌‌وانن كه‌‌پیشانده‌‌ری ئهوهن كهخهڵكی بزانن یان نه‌‌زانن ئایا دهسهاڵتی حاكم بهسهر واڵته‌‌كه‌‌یان عه‌‌داله‌‌ت به‌‌ڕێوه‌‌ده‌‌بات‌و ئ�هوان هاوبه‌‌شده‌‌كات له‌‌كۆنتڕۆڵی پ��ارهو ساماندا یان نا .ئهمڕۆ عه‌‌داله‌‌ت بهمانای گه‌‌ڕیانی ئازادی زانیارییه‌‌كانه.
شوان سدیق نێچیرڤان ب��ارزان��ی ل �هئ��اوێ��ن �هدا ده‌ڵ��ێ��ت پارتی پاشگه‌‌زنابێته‌‌وه لهیاسای رۆژنامهگهری ،چونك ه سهرۆك بارزانی خۆی واژۆی لهسهری كردووه ،واته بێ هیچ گومانێك "پارتی بهنیاز نییه پاشهكشهبكات لهیاسای رۆژنامهگهری" .ئهم لێدوانه‌‌ی نێچیرڤان بارزانی رهنگه له‌‌دیدی ئهوهوه بڕوانین ،رۆشنایه‌‌كی تێدابێت كه‌‌پاڵپشتیكردن بێ لهو یاسایه‌‌و ئازادی رۆژنامهگهری ،بێگومان ئهگهر هاتوو ئهو یاسایهش بهشێوهیهكی گشتی كاری پێ بكرێت ،ئومێدێكی لێ چاوه‌‌ڕوانده‌‌كرێت ،كه‌‌زیاتر لهوهی ئێستا كهههیه ئازادی‌و وه‌‌ده‌‌ستخستنی زانیاری كه‌‌یه‌‌كێكه له‌‌كێشه‌‌كانی رۆژنامهنووسان ئهو كۆته چاره‌‌سه‌‌ربكرێت . ب���ه‌اڵم ب �هپ��ێ��چ �هوان �هی ن��ێ��چ��ی��رڤ��ان ب��ارزان��ی
سهركردهیهكی ت��ری پارتی كه‌‌پۆستی ئهندامی مهكتهبی سیاسی ههیه بۆ " aknewesپارتی ده‌‌توانێ زۆر رێگهی نایاسایی بگرێته‌‌به‌‌ر ،بهاڵم ئهوه ناكات‌و ناگه‌‌ڕێته‌‌وه بۆ دواوه ،دهبێ یاسا مافی ههموو الیهك بپارێزێت ،ههموو سزایه‌‌كیش بهپێی زماندرێژی ئهوانه ،بۆیه ئهگهر زمانیان كورتبكهنهوه ،ئێمه‌‌یش داوای سزای كه‌‌مده‌‌كه‌‌ین". لێدوانی ئ�هو به‌‌رپرسه‌‌ی پارتی ل��هدوای ئهوه دێت گوایه پارتی سكااڵیه‌‌كی دژ به‌‌رۆژنامه‌‌ی ئاوێنه تۆماركردووه ،كه‌‌داوای " "500ملیۆن دینار دهكات. سكااڵیه‌‌كی لهم شێوه‌‌یه‌‌ش بۆ رۆژنامهگهری كوردی شتێكی نامۆیه ،چونكه بهپێی مادهی 9لهیاسای رۆژنامهگهری ،زۆرترین داوا سزاكه‌‌ی 20ملیۆن دیناره. ئهو ئه‌‌ندامه‌‌ی مهكتهبی سیاسی پارتی ئهوهی بهئاشكرا راگهیاندووه ،كهپارتی بهپێی زماندرێژی رۆژنامهنووسان هه‌ڵسوكه‌‌وت دهك��ات ،س��ه‌‌ره‌‌ڕای ئهوهی داوای یاساییان تۆماركردووه ،پێدهچێت ئهو راگه‌‌یاندنانه‌‌ی به‌‌ئاوازی ئ�هوان نه‌‌خوێنن ،لهمهوال هه‌‌رچی بڵێن پارتی به‌‌زماندرێژیان بزانێت ،بهاڵم خۆیان له‌‌بیریانچووه ،سااڵنێكه مینبه‌‌ری راگهیاندنی حیزب ئ��هوهی ل���هدهرهوهی ئه‌‌ده‌‌بیاتی نووسین‌و گوتاری رۆشنبیری كوردی كه‌‌جێگای نه‌‌فره‌‌ت بووه، لهرێگای مینبه‌‌ری راگه‌‌یاندنه‌‌كانی ئه‌‌وانه‌‌وه بهگوێی بینه‌‌رو خوێنهری كورددا دراوه. جا خێره ئهمڕۆ لهبهرانبهر ههر رهخنهیهك خه‌ڵك به‌‌زمان زبر بزانن ،مهگهر ههموومان نازانین راگهیاندنی حیزب خۆی داهێنه‌‌ری زمانێكی تایبهت بووه!. بێگومان رهخنهگرتن ناشیرینكردنی دهسهاڵت یان حیزب نییه ،چونكه ره‌‌خنه‌‌ی كورد لهخۆی بهرههمی خه‌‌مێكی سیاسیو كۆمهاڵیهتی ناوخۆییه كهههموو كۆمه‌ڵگایه‌‌كی زیندوو پێشكه‌‌وتوو ره‌‌خنه‌‌ی ههیهو دهبێ له‌‌هه‌‌ناوی خۆیدا هه‌ڵی بگرێت ،به‌‌ئامانجی ئهوهی كه‌‌رێز له‌بۆچوونی جیاواز بگیرێ‌و رێگا له‌‌خراپ بهكارهێنانی دهس��هاڵتو دۆزی��ن�هوهی رێگاچاره‌‌ی گونجاو بگیردرێت ،لهبهرانبهر ئهو كێشانه‌‌ی كه‌‌ئه‌‌م كۆمهڵگایه به‌‌ده‌‌ستییه‌‌وه ده‌‌ناڵێنێت .به‌‌مه‌‌ش
ره‌‌خنه‌‌ی رۆژنامه‌‌نووس‌و رۆشنبیران هه‌ڵقواڵوی ناخی تاك به‌‌تاكی كۆمه‌ڵگه‌یه. بهاڵم لێدوانی ئهو به‌‌رپرسه‌‌ی پارتی بهو شێوهیه ئهگهر كهسێكی ئاسایی بێ پۆست‌و پایه بیكردایه، رهنگه به‌‌ئیعتیبار وهرن�هگ��ی��رای�ه ،ب��ه‌اڵم كاتێك بهرپرسێكی دیاری حیزبێك بهتایبهتی لێدوانێكی وا دهدات ،ئهمه خۆی لهخۆیدا جێگای هه‌ڵوێسته‌‌و دهكرێت بهسهرهتای لێدانی زه‌‌نگێك له‌‌زه‌‌نگه‌‌كانی تری مهترسی داری ناوبنێین به‌‌ڕووی ئازادییه‌‌كانی چاپ و ب�ڵاوك��راوهو وت��اره ده‌‌ربڕینه‌‌كان .چونكه ناكرێت حیزبێك كه‌‌خاوه‌‌نی بهشێكی زۆری پۆستی دهسهاڵتی به‌‌رێوه‌‌بردنی بێ له‌‌واڵتدا لهبهرانبهر ره‌‌خنه‌‌ی رۆژنامهنووسان بیركردنه‌‌وه‌‌یه‌‌كی وایان ههبێت. بێگومان ههموو كهسێك یان ههر حیزبێك بێت، ئهگهر ناوی بهێنرێت به‌‌گه‌‌نده‌ڵ یان به‌‌ساخته‌‌كاری له‌‌هه‌ڵبژاردن‌و زۆرشتیتر ،ئهو حیزبه ئهگهر خۆی به‌‌پاكژ بزانێ ،ئازاده لهوهی كهچۆن لهرێگای یاساوه مافی خۆی وهربگرێت ،بهاڵم ئهو جۆره داوایانه من نازانم تاچه‌‌نده ره‌‌وایه ،بهاڵم به‌‌قسه‌‌كانی ئهو سهركردهیهی پارتی دهردهكهوێت ،تهنیا مهبهستی ئ�هوان بۆ زمان كورتكردنه‌‌وه‌‌ی رۆژنامهنووسانه، ئ��هم��هش ب���هب���ڕوای چ���اودێ���ران ت�هن��ی��ا ئامانج به‌‌رته‌‌سكردنه‌‌وه‌‌ی ئازادییه‌‌كانی رۆژنامهگهرییه. باشتر وایه له‌‌كاتێكی زوودا چارهسهرێك بۆ ئهو مه‌‌سه‌‌له‌‌یه بدۆزرێته‌‌وه ،بۆ ئهوهی هیچ حیزبێك بۆی نهبێت بهئارهزووی خۆی یاری بهو فه‌‌زایه‌‌وه بكات كهئێستا هه‌‌نگاوێك ب�هرهو ئ��ازادی زیاترده‌‌چێت، ههروهها رێگایه‌‌كیش بۆ كاری ههموو ئهو ماڵپه‌‌رو گۆڤارو رۆژنامانه دابنرێت كه له‌‌بن باڵ‌و گیرفانی ئهم الو الوه ده‌‌رده‌‌چه‌‌ن ،یان لهژێر ناوی سه‌‌ربه‌‌خۆییاندا خزمهت ب �ه‌‌ره‌‌وت‌و گروپی ئیسالمی یاخود حیزبه ناسیۆنالیسته‌‌كان دهك���هنو بهئاشكرا دژایه‌‌تی الیهنێكی تریان گرتووه‌ته بهر ،بۆ ئهمهش ئهركو كاری رۆژنامه‌‌نووس‌و راگه‌‌یاندكار دیاریبكرێت. shwansdiq@yahoo.com
په‌نجا س �ه‌رن��ج ل �ه‌س �هر پ�ه‌رل�هم��ان�ی ب � ێ خه‌مان یوسف حمه‌كریم واشه‌ش مانگ بهسهر هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق تێده‌په‌ڕێت‌و نزیكه‌ی 90رۆژیشه ئهو ئه‌ندامان ه سوێندیانخواردووه كه‌كار بۆ به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی بكه‌ن‌و رێگری له‌توركیاو ئێران نه‌كه‌ن كه‌سنووره‌كانی عێراق تۆپباران‌و بۆردوومان بكه‌ن 90 ،رۆژه سوێندیانخواردووه له‌پێناو ئهوهی ئابووری عێراق ،س �ه‌روه‌ت‌و سامانی ئ�هم واڵت �ه ك �ه‌زۆرب �هی نه‌وته ،به‌قاچاغ له‌باشوورو ناوه‌ڕاست‌و باكوره‌وه هه‌نارده‌ی ده‌ره‌وه بكه‌ن90 ، رۆژه كه‌سوێندیانخواردووه كه‌حكومه‌ت پێكنه‌هێنن‌و دیموكراسی له‌عێراق له‌بارببه‌ن ،ههر 325په‌رله‌مانتاره‌كه به‌زمانی عهرهبیو كوردی سوێندیانخوارد ئهگهر رۆژانه له‌عێراق 325ماڵ پرسه‌یان تێبكه‌وێت ئه‌مان یه‌ك پرسه نه‌گێڕن ،لهكۆبوونهوه 17خوله‌كییه‌كه‌دا كه له2010-6-14 به‌سترا ،سوێندیانحوارد ئهگهر 32ملیۆن هاوواڵتییه‌كه‌ی عێراق چاوه‌ڕێی ئه‌مانبن ،ئه‌وا ئه‌مان ته‌نها چاوه‌ڕێی 32ملیۆن دیناره‌كه‌ی خۆیان بن كه‌مانگانه وه‌ریده‌گرن. دوای پێنج مانگ له‌هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق په‌نجا سه‌رنجم ههیه بۆبه‌ڕێزتان. -1ئێوه له‌یه‌كه‌م ك��ۆب��وون�هوه سوێندتانخوارد پارێزگاری له‌ده‌ستوور بكه‌ن ،بهاڵم پێش كۆبوونه‌وه‌كه ده‌ستوورتان پێشێلكرد. -2ئێوه سوێندتانخوارد دژی گه‌نده‌ڵی بن ،بهاڵم بهپێی ههموو پێوه‌ره‌كانی گه‌نده‌ڵی ئێوه ژینگه‌ی گه‌نده‌ڵیتان پێكهێنا. -3بڕیاربوو ئێوه حكومه‌ت پێكبهێنن ،بهاڵم ئێوه چاوه‌ڕێی پێكهاتنی حكومه‌تن. -4بڕیاربوو ئێوه بودجه‌ی سااڵنه بۆ حكومه‌ت دیاریبكه‌ن ،بهاڵم حكومه‌ت بودجه بۆ ئێوه دیاریده‌كات. -5بۆ یه‌كه‌م جار له‌عێراق هاوواڵتییان راسته‌خۆ ئێوه‌یان هه‌ڵبژارد ،بهاڵم ئێوه راسته‌وخۆ بهگوێی حیزب ده‌كه‌ن. -6ئێوه سوێندتانخوارد رێگه‌نه‌ده‌ن واڵتان ده‌ست وه‌ربده‌نه ناوخۆی عێراق ،بهاڵم ئێوه بهپێی خۆتان چوونه واڵتان بۆ كۆبوونهوه. -7ئێوه سوێندتانخوارد به‌رژه‌وه‌ندی گشتی بپارێزن، بهاڵم به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تیتان پێشخست. -8بهپێی ده‌ستوور ئێوه داڕێژه‌ری یاساكانن ،بهاڵم پێنج مانگه چاوه‌ڕێی دادگ��ای فیدڕاڵی ده‌كه‌ن بڕیار لهسهر مادهی 76بدات‌و كێشه‌كانتان چاره‌سه‌ربكات. -9ب��ڕی��ارب��وو ئێوه كێشه هه‌ڵپه‌سێردراوه‌كان چ��اره‌س�ه‌رب��ك�هن ،ب��ه‌اڵم ئێوه بوونه‌ته كێشه‌یه‌ك‌و به‌ئه‌نجومه‌نی ئاسایشیش چاره‌سه‌ر ناكرێن. -10بڕیاربوو ئێوه زۆربه‌ی كاته‌كانتان له‌په‌رله‌مان بن ،بهاڵم ئێوه هه‌میشه له‌ماڵه‌وه‌ن. -11ئ��ێ��وه به‌ڵێنتاندا ب��ودج �ه ش �ه‌ف��اف بكه‌ن بۆهاواڵتییان ،بهاڵم ئێوه ته‌نها بودجه‌ی خۆتان به‌الوه گرنگبوو. -12ئێوه به‌ڵێنتاندا دژی تائیفییه‌ت بن ،بهاڵم ئێوه به‌بانگه‌شه‌كردن بۆ تائبفییه‌ت یه‌كتری تۆمه‌تبارده‌كه‌ن. -13ئێوه سوێنده‌كه‌تان بۆ پابه‌ندبوون نه‌بوو، بهڵكو ته‌نها بۆ ده‌ستبه‌كاربوون بوو.
-14ئێوه سوێندتانخوارد نه‌هێڵن نه‌وتی ئهم واڵت ه به‌فیڕۆ بڕوات ،بهاڵم رێگریتان نه‌كرد له‌به‌قاچاخ بردنی. -15ئێوه نه‌ك حكومه‌تتان پێكنه‌هێنا ،بهڵكو ئه‌وه‌ش كه‌هه‌بوو كردتان به‌حكومه‌تی به‌ڕێكردنی كاره‌كان. -16ئێوه بڕیاربوو سهرۆك كۆمارو سهرۆك وه‌زیران هه‌ڵبژێرن ،بهاڵم تائێستا نه‌تانتوانیوه سه‌رۆكێك بۆ خۆتان هه‌ڵبژێرن. -17بڕیاربوو ئهو رێككه‌وتنه نێوده‌وڵه‌تییانه‌ی كه‌حكومه‌ت ئه‌نجامیانده‌دا ،ئێوه په‌سندی بكه‌ن ،بهاڵم ئێوه تائێستا رێكنه‌كه‌وتوون. -18ئێوه به‌ڵێنتاندا پشووه‌كانی په‌رله‌مان بكه‌نه وه‌رزی یاسادانان ،بهاڵم ئێوه وه‌رزی یاسادانانتان كرده پشوو ،ده‌بێت پشووه‌كان بكه‌ن به‌چی؟ -19بڕیاربوو ئێوه لێپرسینه‌وه له‌وه‌زیره‌كان بكه‌ن، ب�ه‌اڵم هاوواڵتی وه‌زی��ری له‌كاره‌كه‌ی الب��رد (وه‌زی��ری كاره‌بای عێراق) ،بهاڵم ئێوه لێپرسینه‌وه‌كه‌تان لهگهڵ یه‌ك فه‌رمانبه‌ریش نه‌كرد. -20ئێوه له‌منداڵدانی دیموكراسییه‌وه له‌دایكبوون، ب��ه‌اڵم ئێوه پشتان ك��رده دیموكراسی واخه‌ریكه دیكتاتۆرییه‌ت به‌رهه‌مدێت. -21بڕیاربوو ئێوه كێشه‌كانی ئێمه راستگۆیانه بگه‌یه‌ننه دهسهاڵت ،بهاڵم ئێوه ههر رۆژه‌و به‌جۆرێك لێدوان لهسهر كێشه‌كانی دهسهاڵت ده‌ده‌ن بۆ ئێمه. -22بڕیاربوو ئێوه بهشێوهیهكی شه‌فافانه له‌ڕێی ئه‌نجومه‌نی راژه‌وه ده‌رچووه‌كانی زانكۆو په‌یمانگه دابمه‌زرێن ،بهاڵم ئێوه ته‌نها خۆتان دامه‌زراند . -23ئێوه وتتان هاوواڵتی ئهم واڵته میحنه‌تی زۆری بینیوه ده‌بێت شهڕی (كات)ی بۆبكه‌ین تاكو خزمه‌تێكی باشی بكه‌ین ،بهاڵم ئێوه ئێستا(كات)تان ته‌نها بۆ موچه‌كانتان بیرده‌كه‌وێته‌وه. -24له‌هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردندا ئێوه وتتان كاتی ئه‌وه‌هاتووه واڵت ئاوه‌دانبكه‌ینه‌وه ،بهاڵم خۆتان پێش ههموو كه‌س واڵتتان به‌جێهێشتووه. -25ئێوه خ��اوهن دهس�هاڵت�ن‌و بهپێی ده‌ستوور هه‌ریه‌كێكتان نوێنه‌رایه‌تی 100000هاوواڵتی دهكات، بهاڵم له‌ته‌نها یه‌ك هاوواڵتیش خه‌مساردترن. -26ئێوه وتتان نیگه‌رانییه‌كانی ئێوه ده‌كه‌ین به‌هه‌ڵوێست ،بهاڵم ئێوه ئێستا هه‌ڵوێسته‌كانی خۆتان ك��ردووه به‌قوربانیی ب��ارودۆخ �ی سیاسیو ته‌نانه‌ت نیگه‌رانیشتان نییه. -27ئێوه ده‌نگی گه‌لن ،بهاڵم بێده‌نگترین چینی ئهم گه‌له‌ن. -28بڕیاربوو ئێوه خه‌مه‌كانی ئێمه له‌كۆڵبگرن، بهاڵم ئێوه بوونه‌ته خه‌م‌و میلله‌ت له‌كۆڵی گرتوون. -29بڕیاربوو ئێوه بۆشایی ده‌ستووری پڕبكه‌نه‌وه‌و عێراق لهم قه‌یرانه رزگاربكه‌ن ،بهاڵم ئێوه ته‌نها گیرفانی خۆتان پڕكرده‌وه. -30بڕیاربوو ئێوه په‌رله‌مان كارا بكه‌ن ،بهاڵم ئێوه له‌كارتانخست. -31بڕیاربوو ئێوه چاودێری دهسهاڵت بكه‌ن ،بهاڵم دهسهاڵت چاره‌نووسی كۆبوونه‌وه‌كانی ئێوه دیاریده‌كات. -32ئێوه وتتان كێشه‌كانتان بۆ چاره‌سه‌رده‌كه‌ین، ب����ه‌اڵم ت��ائ��ێ��س��ت��ا خ���ۆت���ان ك��ێ��ش �هك��ان �ی خ��ۆت��ان
چاره‌سه‌رنه‌كردووه. -33ئێوه وتتان له‌هه‌ر شوێنێكی ئهم واڵته پێشێلكار ی هه‌بوو وهك بۆردومان‌و ته‌قینه‌وه‌و به‌قاچاخبردنی نهوت ئێوه ئاماده‌بن لهو شوێنه ،بهاڵم ئێوه ته‌نها له‌ستودیۆی ده‌زگاكانی راگه‌یاندن ئاماده‌بوونتان ههیه. -34بڕیاربوو ئێوه ته‌نها نوێنه‌ری ده‌نگده‌ران بن، بهاڵم ئێوه باشترین نوێنه‌ری واڵتانن. -35ئێوه به‌ڵێنتاندا موچه‌كانتان بۆ هاوواڵتییان بێت ،بهاڵم موچه‌ی هه‌ریه‌كێكتان به‌قه‌د ژماره‌ی ههموو دانیشتووانی عێراقه‌و 32ملیۆن دیناره. -36ئێوه وتان دژی نایه‌كسانی‌‌و دادپه‌روه‌ری 32 ملیۆن جار ده‌ست به‌رزده‌كه‌ینه‌وه ،بهاڵم تائێستا یه‌كجار ده‌ستان به‌رزكردووه‌ته‌وه ئه‌ویش دژی یه‌كسانی بوو، بهرانبهر بهو ئه‌ركه‌ش 96ملیۆن دینارتان وه‌رگرتووه. -37ئ���ێ���وه 142560خ���ول���هك ب��ه‌س��هر ده‌ستبه‌كاربوونتاندا تێده‌په‌ڕێت ،بهاڵم تائێستا بۆ كه‌متر له 17خوله‌ك كۆبوونه‌ته‌وه. -38ئێوه به‌مه‌سجی مۆبایل به‌ڵێنتان به‌ئێمه‌دا، بهاڵم ئێوه ئێستا هیڵه‌كان ده‌گۆڕن ،به‌پاسه‌وانه‌كانتان وه‌اڵممانده‌ده‌نه‌وه. -39ههموو ستوونی كاره‌بای ئهم واڵته‌تان به‌وێنه‌ی خۆتان رازانده‌وه ،بهاڵم نه‌تانتوانی یه‌ك ئه‌مپێر كاره‌با زیادبكه‌ن. -40له‌هه‌ر شوێنێك كۆبوونهوه هه‌بوایه ئێوه له‌وێبوون ،بهاڵم ئێستا دژی كۆبوونه‌وه‌ن ته‌نانه‌ت لهگهڵ خۆشتان. -41ئێوه بۆ ئهوهی ده‌نگمان به‌رن ده‌سه‌اڵتتان كرد به‌دوژمنمان ،بهاڵم ئێستا هه‌مووتان شهڕی دهسهاڵت ده‌كه‌ن‌و كه‌ستان نایه‌وێت له‌به‌ره‌ی ئۆپۆزیسیۆندا بێت. - 42ئێوه هه‌مووتان وهك یه‌ك بیرده‌كه‌نه‌وه یان هه‌مووتان كۆده‌بنه‌وه ،یاخود هه‌مووتان كۆنابنه‌وه، كه‌واته ئێوه نین. -43هاوشێوه‌كانی ئێوه له‌واڵتان نه‌خشه‌ی سیاسیی له‌واڵت داده‌ڕێژن ،ئێوه تائێستا نازانن نه‌خشه‌ی بینای په‌رله‌مان چۆنه. -44ئێمه ئێوه‌مان دڵخۆشكرد ،بهاڵم ئێوه ئێمه‌تان ره‌شبینكرد. -45ئێمه ههموومان چاوه‌ڕێی ئێوه‌ین ،رێكبكه‌ون، بهاڵم ئێوه چاوه‌ڕێی عه‌الوی‌‌و مالیكی ده‌كه‌ن. -46تازه ئێوه نوێنه‌ری ئێمه‌ن بۆ چوار ساڵ ،بهاڵم ئێمه موڵكی ئێوه نین. -47ئێمه ب��هئ��ه‌رك‌و م��اف��ی خۆمانمان زان �ی هه‌ڵتانبژێرین ،بهاڵم ئێوه نه ئهركو نه مافی خۆتان ده‌زانن. -48ئێوه ده‌ب��وو نه‌وه‌ستانایه‌و به ب�ه‌رده‌وام��ی یاساتان په‌سند بكردایه ،بهاڵم ئێوه به‌دانیشتنتان یاسا پێشێلده‌كه‌ن. -49ئێوه كۆبوونهوه ناو ده‌نێن دانیشتن ،دانیشتنیش ناو ده‌نێن "كراوه". -50ئێوه به‌نیو دانیشتن 96ملیۆن دینارتان وه‌رگرت ،بهاڵم ده‌بێت بۆ خانه‌نشینی كه به‌یه‌كجاری داده‌نیشن چه‌ند وه‌ربگرن .
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
فه‌ر هه‌نگ 19
چ��������وارس��������ه‌د س��������اڵ ش��ێ��ت��ی ئا :ئازاد به‌هین
دۆن كیشۆتی ئیسپانیایی‌و هاملێتی ئینگلیزی دوو كه‌سایه‌تی ئه‌ده‌بی، ڵ كه‌وه‌ك شێت دوو شێت یان دوو عاق دێن ه به‌رچاو له‌هاتنی مرۆڤی مۆدێرن ئاگاداریانكردینه‌وه .ئهم ه كارێكی رێكه‌وتی نییه ،له‌به‌ر ئهوهی سروانتس‌و شكسپێر ن���ووس���ه‌ران���ی ئ���هم دوو به‌رهه‌مه ،به‌نواندنی كه‌سایه‌تییه‌كانی چیرۆكه‌كانیان شتێكیان ده‌رب��ڕی، كهبووه هۆی الیه‌نی جیاوازی سه‌ده‌كانی دواتر ،وات ه بوونی مۆدێرنیته‌و روانگه‌ی ته‌شه‌ر ئامێزان ه به‌بوون‌و جیهان ،وات ه شیاوی قبوڵبوونی هه‌ڵه ،وات ه ئهوهی ی خۆت‌و دیتران وه‌ده‌ستبخه‌ی، كه‌بتوان گ��وم��ان ب��ك�هی ،شكست بخۆی یان به‌زمانێكیتر خاڵ ه الوازه‌كانی مرۆڤ ده‌ستنیشانبكه‌ی. پ��هی��وه‌ن��دی سیمبۆلیكی شێتی‌و ێ مۆدێرنیت ه له‌كوێ دایه؟ بۆچی ده‌ب مرۆڤی مۆدێرن به‌شێت دابندرێ؟ هه‌میش ه كاتێك شكاندنی سنووره‌كان‌و په‌یمان ه ئاساییه‌كان دێت ه پێش، شێت یه‌كه‌مین سفه‌ت ه ك ه به‌زه‌ینی ئێم ه دهگ����ات‌و ئ�هم� ه ه��هر ئ�هوهی� ه كه‌سروانتس به‌رده‌وام نیشانمانده‌دات. ئهو هۆی سه‌ره‌كی شێتیی دۆن كیشۆت له‌خوێندنه‌وه‌ی كتێب ه ره‌زمییه‌كاندا ێ ده‌بینێ .دۆن كیشۆت ئهوهنده ده‌چه‌سپ به‌شوالییه‌ی كتێبه‌كان كه‌په‌یوه‌ندی خ��ۆی لهگهڵ خۆیدا له‌ده‌ستده‌دات. شوالییه‌ی كتێبه‌كان رێی ژیانی پێ نیشانده‌ده‌ن .ئهو پیاوێكیتر به‌ناوی دۆن كیشۆت ده‌خولقێنێ‌‌و ته‌نانه‌ت ناوێكی خوازراویش له‌ئه‌سپه‌كه‌ی ده‌نێ. به‌م روخسار‌ه نوێیه‌و‌ه ژنێكی جوان ی له‌پووچی‌و ته‌نیایی رزگارده‌كات‌و ژنه گیرۆدهی عه‌شقی خۆی دهكات. دۆن كیشۆت خۆی له‌زۆربێژییه‌كانیدا ده‌دۆزێته‌وه‌و خوێنهری ئهو خۆی له‌ودا
ده‌بینێته‌وه‌و به‌مجۆره‌ی ه كه‌گۆڕانێكی گهوره ئاشكراده‌بێت .وهك ئهوهی بڵێی له‌ناكاو نێونجێكی دێو ئاسا لهنێوان دۆن كیشۆت‌و جیهانی ده‌وروبه‌ریدا دێت ه گ��ۆڕێ‌‌و نێونجی دیۆ ئاسا ئهو نییه، ێ وێنه‌ی مهگهر زمان .زمان‌و هێزی ب بۆ بیچمپێدان به‌وه‌ی كه‌رووده‌دا .زمان ێ جار ئهوهنده گهوره دهبێتهوه كه‌هه‌ند دێت ه جێی راستییه‌كان‌و به‌مجۆره‌ی ه كه‌دۆن كیشۆت (یه‌كه‌م مرۆڤی مۆدێرن) ده‌بێت ه ماك‌و بوونێكی فه‌رهه‌نگی. شێتیی هاملێت ه��ه‌روه‌ك نواندنێك وای��� ه ل �هدی��م �هن��ی ش���ان���ۆدا .جیهان سنایۆریستێك ه كه‌ئه‌و دروستیده‌كات‌و لهگهڵ ئهوه كه‌راستیی ه فه‌رهه‌نگییه‌كان ی هێزو ت��وان دهگ���رن‌و ب���هرهو الیهك تری ده‌بات ،ئهو جێیه‌ی كه‌حه‌قیقه‌ت به‌بۆنه‌ی له‌دایكبوونی گومان ،وردهورده ده‌ڕوشێ. ب��هم پێی ه دۆن ك��ی��ش��ۆت‌و هاملێت ده‌مانخه‌ن ه رووب���ه‌ڕووی مرۆڤێك ك ه له‌جیاتی ئ �هوهی بیر له‌راستییه‌كان بكاته‌وه‌و راستییه‌كان كه‌ڵكه‌ڵه‌ی زه‌ینی بێ ،زۆرت��ر گیرۆدهی سازكردنه‌وه‌ی فه‌رهه‌نگه. ئهمڕۆ جێ پێی ئهم دوو كه‌سایه‌تیی ه ئه‌ده‌بیی ه له‌هه‌موو باس ه فه‌رهه‌نگی- ێ ئه‌ده‌بییه‌كاندا ده‌بیندرێن .بهاڵم ناب ێ ك�ه‌ل��ێ��ره‌دا قس ه لهسهر له‌بیربكر كاریگه‌ری دۆن كیشۆت لهسهر مرۆڤی ئهمڕۆ نییه ،بهڵكو قسه‌ی من كاریگه‌ری دۆن كیشۆت ه ل �ه‌س �هر فه‌رهه‌نگێك كه‌مرۆڤی ئهمڕۆ شه‌یدایه‌تی .ئێم ه ناتوانین تۆمه‌تی شێتی بخه‌ین ه پاڵ مرۆڤی ئه‌مڕۆیی ،له‌به‌رئه‌وه‌ی كه‌شێتیی دۆن كیشۆت ،ئهمڕۆ بهشێكی جیانه‌بوو‌ه له‌ژیانی م��رۆڤ��ی م��ۆدێ��رن ،مرۆڤێك ی كه‌نه‌ته‌نیا گومان له‌راستی خه‌یاڵ
دهك��ات ،بهڵكو ههموو بوون ده‌خات ه ژێر پرسیاره‌وه .ئهمڕۆ ئهگهر گه‌یشتن به‌وێنه‌گه‌لێك له‌راستییه‌كان زۆرتره تا گه‌یشتن به‌خودی راستییه‌كان .ئێم ه ئیتر كارێكمان بهسهر ئهوه نییه ك ه له‌ده‌وروبه‌رماندا رووده‌دا. م��رۆڤ��ی ئ �هم��ڕۆ وهك��و دۆن كیشۆت ده‌كه‌وێت ه گومانه‌وه ،ب �ه‌اڵم لهنێوان “من” و “جیهانی من”دا ،لهنێوان بكه‌رو ئهوهی رووده‌دات الیهنێكی ناهاوڕێژه به‌دی ناكات .له‌راستیدا ئهوه روانگه‌ی ئهوه كه‌بووه‌ت ه هۆی ره‌گی ههموو خاڵ ه هاوبه‌شه‌كان‌و ته‌نزی مۆدێرنی ئه‌مڕۆی ێ لێ دروستده‌كات‌و له‌كۆتاییدا ده‌ب به‌هاملێتێك كه‌گومان له‌هه‌موو ئهو پێداویستییان ه دهكات كه‌هه‌ن. ێ بۆ تێگه‌یشتنی مرۆڤی ئهمڕۆ ده‌ب له‌كه‌ناڵی گۆمانی سیسته‌ماتێك ،وات ه گومانی دێكارتی (یه‌كه‌م فه‌یله‌سووفی مۆدێڕن) و ههروهها له‌كه‌ناڵی ته‌نزو گاڵـت ه تێپه‌ڕین .سروانتس لهگهڵ كه‌سایه‌تی یه‌كه‌می چیرۆكه‌كه‌یدا گاڵته‌ده‌كات ،وهك ناهاوڕێژه ،سه‌یرو س �هم �هرو ب��ه‌الڕێ��دا چ��وو له‌په‌یمان ه ئ��اس��ای��ی �هك��ان دهی��ن��وێ��ن �ێ .زۆرێ���ك ل �هن��ووس �ه‌ران��ی ه��اوچ�ه‌رخ��ی��ش وهك كه‌ره‌سته‌یه‌ك بۆ پێناسهی مرۆڤی نوێ كه‌ڵكیان له‌ته‌نز وه‌رگ��رت��ووه .گرگۆر سامسا لهو ده‌ست ه نووسه‌رانه‌ی ه بۆ به‌ده‌ستهێنانی وێنه‌ی مرۆڤی مۆدێرن كهڵكی له‌كه‌ره‌سته‌ی ته‌نز وه‌رگرتووه. ئهم مرۆڤ ه بۆ زاڵبوون بهسهر به‌په‌له‌یی‌و خێرایه‌تی خۆیدا ،ئاوڕ لهخۆی دهداتهوه ێ بهسهر منداڵێتیدا .كه‌وات ه تا زاڵ ب رێگ ه ب �هگ��وم��ان‌و پێكه‌نین به‌خۆی دهدات .راستی شیاوی راڤه‌و لێكدانهوه جێ دێڵێ ،چونك ه پڕ‌ه ل ه نادیاری‌و ئاڵۆزێتی‌و به‌مجۆر‌ه ده‌چێت ه ناو بوارێكی
ئ��اڵ��ۆزت��ره‌وه .ئه‌نجامی ئ�هم گومان‌و دوودڵییه ،مه‌رگی پاڵه‌وانییه‌كانه. كۆتایی بهشێكی به‌باوه‌ڕ‌ه كه‌مرۆڤ به‌خاوه‌نی هێزی كرده ده‌زانێ. گومان‌و دوودڵ��ی هێزێكی وێرانكه‌ره. رێ��ك ه��هر ب��هم هۆیه‌ی ه كه‌هاملێت ده‌بێت ه تۆڵه‌سه‌نه‌ری شكست خواردو و دۆن كیشۆت ده‌بێته كاریكاتۆرێك ل�هش��وال��ی��ی�ه .م��رۆڤ��ی م��ۆدێ��رن لهم دوو كه‌سایه‌تییه‌دا دووب���اره خۆی ده‌دۆزێته‌وه .مرۆڤێك ك ه به‌رێگای خۆیدا ده‌ڕوات به‌هه‌نگاوێك بۆ پێشه‌وه‌و دوو هه‌نگاو بۆ دواوه ،ههر ده‌ڵێی به‌ده‌ستی خۆی ،گۆڕی خۆی هه‌ڵده‌كه‌نێ‌‌و ههر ده‌ڵێی ئێم ه لهم رسته‌یه‌ی سروانتسدا ێ پوختده‌بینه‌و‌ه لهو جێیه‌ی كه‌ده‌ڵ “ئێم ه له‌ده‌رگایه‌كی ههڵهوه هاتووینه‌ت ه جیهانه‌وه ”.راستی ئیتر بره‌وی نه‌ماوه‌و ف�هره�هن��گ تهنیا ب���واری گونجاوه. ی بهاڵم له‌هه‌مان كاتدا ئێم ه چاودێر ئ �هو مرۆڤانه‌ین ك ه له‌راستییه‌كاندا نوقمبوون .بۆ دووره‌په‌رێزی له‌وشه‌كان‌و چه‌مك ه كۆنه‌كان له‌وان ه ره‌نج ،باوه‌ڕ ی��ان به‌ختكردنی ژی��ان بۆ گه‌یشتن ی مردن (ئێم ه به‌شتێك یان بۆ عه‌شق ره‌شبین بووین سه‌باره‌ت به‌دلێریی ه ێ ئهم چه‌شن ه قاره‌مانییه‌كان .وا ده‌نوێن هه‌ڵوێستگرتن ه سنووره‌كانی عه‌قلی به‌زاندبێ). ره‌وت��ی به‌ره‌وپێشچوونی مۆدێرنیته بهمانای به‌كه‌ڵك‌و كاریگه‌ربوونی ه�هم��وو شتێك نییه .ئێمه ئهمڕۆ ده‌زانین كه‌ئه‌وه‌ی ناومان ناوه “ته‌نزی سیستماتیك” ،ماشێنی ئه‌هریمه‌نی سیفه‌تێكه كه‌ئیتر له‌خزمه‌ت ئێمه‌دا نییه ،ئهگهر چه‌رخه‌كانی بسوڕێنین، ئیتر ناتوانین رایگرین‌و بیوه‌ستێنینه‌وه. ته‌نزو گاڵته ده‌رگاگه‌لێكی مه‌زنیان
بهسهر مرۆڤی مۆدێرندا كردووه‌ته‌وه، بهاڵم بارێكی مه‌زنتری پێ بووهو ئه‌ویش گومان‌و ناباوه‌ڕی‌و فه‌له‌ج بوونه ،واته ههر ئهو شته كه‌رێلكه له‌نامه‌كانیدا شاعیرای گه‌نجی ئاگاداركردووه‌ته‌وه. چ��ی��رۆك��ی ه��هش��ت پ��ێ��ی ت�هن��ی��ای ژاپ��ۆن ل���هدوای ش���ه‌ڕه‌وه ،چیرۆكی مرۆڤی ئه‌مڕۆیه .هه‌شت پێی تهنیا له‌ئاكواریمی له‌بیركراودا ده‌ژی .هیچ كه‌س ئاوڕێكی لێ ناداته‌وه .هیچ كه‌س خۆراكی پێ نادات .تهنیا برسێتییه كه‌روخساری پێ نیشانده‌دات .كه‌واته له‌برسان دهس��ت��دهك��ات به‌خواردنی شاخه‌كانی خۆی .ههر رۆژه شاخكێك ده‌خوات تا له‌ئاكامدا ،به‌ته‌واوی تێدا ده‌چێ .ئهو له‌زۆر روانگه‌وه شاراوه‌یه، بهاڵم به‌رده‌وام له‌ئاكواریمدا به‌شێوه‌ی بوونێكی نه‌بیراو و برسی بوونی ههیه. له‌روانگه‌ی منه‌وه (مرۆڤی ئهمڕۆ) ئهم برسییه نه‌مر ه ههر ئهو هه‌شت پێیه‌یه كه‌بۆ خ��ۆی ،خۆی ده‌خ��وات‌و تێری ناناسێ .ئاماده‌بوونی هیچ‌و نه‌بینراوه‌و ئاڵۆزكاو په‌رێشانه‌و لێره‌دایه كه له‌خۆمان ده‌پرسین ئاخۆ ئ��اره‌زووی مرۆڤی هاوچه‌رخ ك�ه‌ده‌ی�ه‌وێ له‌هه‌ر شتێك فه‌رهه‌نگێك دروس��ت بكات، چاره‌نووسی ئهو هه‌شت پێیه نییه؟ ههروهها ده‌پرسین ئهگهر ئێمه ههر ئهو رێیه بگرینه‌به‌ر كه‌دۆن كیشۆت پێیداچوو ،وات��ه وت��ووێ��ژی خۆمان لهگهڵ خ��ۆم��ان ،ئاخۆ له‌هه‌وساری پچڕاوێتیدا ئێمه چه‌مكه‌كان خه‌وشدار ناكه‌ین؟ شێتی ئ �هو ،وات �ه عه‌قڵی به‌رزی مرۆیی؟ ب���ۆ دۆزی����ن����هوهی وه‌اڵم���ێ���ك ب �هم سه‌رگه‌ردانییه ،وت �هی ئێكۆ دێنمه گ��ۆڕێ‌‌و ده‌ڵێم رهنگه ئ �هو “رۆح��ی له‌ده‌ستداوه“؟ رهنگه كاتی دووباره هه‌ڵسه‌نگاندنی ك��ات ،ی��ان النیكه‌م بردنه ژێر پرسیاری ئهوهی له 1600دا دۆزینه‌وه‌یه‌كی گ�ه‌وره بوو ،هاتبێت كه له‌چوارسه‌د ساڵی له‌دایكبوونیدا بتواندرێ ه��اوار بكرێ “ب��ژی دۆن كیشۆت! هه‌تا چوارسه‌د ساڵیتر بژی دۆن كیشۆت!” ب�ه‌اڵم پێم وای�ه ئێمه هاوكات دهبێ رۆح��ی پاكی له‌بیركراوی دووب��اره زیندووبكه‌ینه‌وه ،ئاشه باییه پته‌و كۆنه‌كان .له‌بیرمان نه‌چێ ئاشه‌كان ێ ده‌زان��ێ؟ ئاخۆ ئه‌وان هه‌ن یان ك به‌راستی هه‌ن؟ دهبێ دانی پێدا بنێم كه‌من گومانم ل�هب��وون��ی��ان ه�هی�ه (ه �هڵ��ب �هت جیا له‌بوونیان ل �ه‌واڵت��ی ه��ۆڵ�هن��دا) ئهو جێیه‌ی كه‌ئاشه باییه‌كان به‌كه‌ره‌سته‌ی زه‌ینه‌تیی فه‌رهه‌نگی كه‌مبوونه‌ته‌وه.
ق���������������������������ۆپ���������������������������ی���������������������������ه خۆزه ئێدمۆند پاس سۆلدان و :مسته‌فا فاتح خۆزه ئێدمۆند پاس سۆلدان (Jose ) Edmundo Paz Soldan چیرۆكنووس‌و رۆماننووسی خه‌ڵكی بۆولیوی .ساڵی 1967له‌دایكبووه7 . رۆمان‌و سێ كۆمه‌ڵه چیرۆكی ههیه. به‌رهه‌مه‌كانی بۆ بهشێكی زۆر له‌زمانه زیندووه‌كانی دونیا وه‌رگێڕدراوه‌ته‌وه. وایسه‌ر حه‌وت ساڵی ته‌مه‌ن بوو زانی له‌قوتابخانه بێزاره ،بڕیاری دا ئیتر ن��ه‌ڕوات بۆ قوتابخانه ،ب �ه‌اڵم وهك ههموو كات به‌یانیان له‌خه‌و هه‌ڵده‌ستا بۆ ئهوهی بهگوێی دایكی بكات كه‌دوای مه‌رگی باوك ،وایسه‌ر ته‌نها منداڵی بنه‌ماڵه‌و ههموو دڵخۆشی دایكی بوو .جلی قوتابخانه‌ی له‌به‌رده‌كردو ده‌ڕۆی��ش��ت ب��ۆ قوتابخانه .نیوه‌ڕۆ كه‌ده‌گه‌ڕایه‌وه زۆر به‌گه‌رمی باسی له‌وانه‌كان‌و قوتابخانه‌و تاقیكردنه‌وه‌كان دهك��رد .هه‌ندێ جاریش بۆ ئ�هوهی بتوانێت درێ��ژه به‌فێڵه‌كه‌ی ب��دات، نووسراوه‌كانی مامۆستاكانی ده‌هێنا كه لهسهری نووسرابوو زۆر باشه. هه‌ندێ جار هاوپۆلییه‌كانی پێشتری
ده‌هێنایه ماڵه‌وه ب�هوهی كه‌ئێواران پێكهوه بن وهك ئهوهی یارمه‌تی بده‌ن له‌خوێندنه‌كانیدا .دایكی باوه‌ڕی پێی ب��وو ،ه�هر بۆیه هیچكات سه‌ردانی قوتابخانه‌ی ن�هك��رد ب���هوهی بزانێ وانه‌كانی چۆنه‌و گومانی نه‌كرد به‌وه‌ی بۆچی ئیتر ك��ۆب��وون�هوهی دایكان‌و باوكان به‌ڕێوه ناچێت به‌وه‌ی ئهو تێیدا به‌شداریبكات .ههموو مانگێك پارهی مانگانه‌ی قوتابخانه‌ی ده‌دا به‌كوڕه‌كه‌ی به‌وه‌ی به‌جێگه‌ی ئهو كه‌زۆر سه‌رقاڵه، بیبات‌و بیخاته بانكه‌وه ،ئیتر دایكیشی ئه‌زیه‌ت نه‌ده‌بوو. ئهم شته ههر به‌رده‌وامبوو تا ئهوهی كه‌كاتی رێوره‌سمی كۆتایی خوێندن هات .ئهو رۆژه پشت ئێشه‌یه‌كی وه‌های گرت كه‌نه‌یتوانی له‌قه‌ره‌وێڵه‌كه‌ی بێته خ��واره‌وه .دایكیشی كه‌تا راده‌ی �هك نیگه‌ران ببوو ،خوشحاڵ بوو به‌وه‌ی ن��اڕوات��ه رێ��وره‌س��م��هك��هو هیچكام ل�هم��ام��ۆس��ت��او ق �هش �هك��ان نابینێت كه‌قوتابخانه‌یان به‌ڕێوه‌ده‌بردو دایك‌و باوكی منداڵه‌كانیش نابینێت. رۆژی دوات���ر وای��س��هر ب��ڕوان��ام �هی س��اخ��ت �هك��راوی ش �هش��ی ئ��ام��اده‌ی��ی هینایه‌وه م��اڵ��هوه ،نه‌یتوانی بهر به‌گریانه‌كه‌ی بگرێت به‌وه‌ی كه‌كوڕه‌كه‌ی سه‌لماندویه‌تی زه‌حمه‌ته‌كانی دایكی به‌هه‌ده‌ر ن �ه‌داوه .كوڕه‌كه‌ی رۆیشته زانكۆ ،وایسه‌ر به‌دایكی وت كه‌ده‌یه‌وێ
ببێت به‌دكتۆرو شه‌ش ساڵی ره‌به‌ق كاری تاقه‌ت پڕووكینی له‌پێشه. ب�ه‌اڵم ئهو سااڵنه‌ی له‌پێشیدا بوون به‌هیچ ش��ێ��وه‌ی�هك دژوار ن �هب��وو و بهیارمهتی ساخته‌كاری‌‌و قۆپیه‌كردن زۆر باش ده‌ڕۆیشتنه پێش .هه‌ڵبه‌ت رێكخستنی رۆژی ته‌واوكردنی زانكۆ زۆر ئاسان نه‌بوو .ناچاربوو چل‌و سێ كه‌س له‌هاوڕێكانی بێنێت‌و وهك هاوپۆلی میوانداریان بكات‌و شازده هونه‌رمه‌ند
بێنێت ب����هوهی ك��ه‌رۆڵ��ی لێژنه‌ی هه‌ڵسه‌نگاندن‌و مامۆستاكان بگێڕن‌و ناوه‌ندی كۆبوونه‌وه‌كانی شاری به‌كرێ گرت‌و رێك هاوكات لهگهڵ رێوره‌سمی زانكۆ له‌هۆڵی كۆبوونه‌وه‌كانی زانكۆ، رێوره‌سمی كۆتاییهێنان به‌خوێندنی خ��ۆی به‌ڕێوه‌برد ،دایكی وایسه‌ری له‌باوه‌ش كردو گریا. دوات����ر ع��ی��اده‌ی ك�����ردهوهو ب��وو به‌دكتۆرو ههموو رۆژێك له‌كاتژمێر 3بۆ 7ی ئێواره نه‌خۆشییه درۆینه
به‌كرێگیراوه‌كانی دهرمان ده‌كرد بۆ ئ��هوهی دایكی كه‌هه‌ندێ ج��ار بێ ئاگاداری ئهو سه‌ردانی عیاده‌كه‌ی دهك��رد ،گومان نه‌كات .به‌مه‌شه‌وه الی وانه‌بوو كارێكی خراپ ده‌كات‌و كاتی خۆی به‌هه‌ده‌ر دهدات. عیاده‌كه‌ی ره‌ن �گ‌و بۆیه‌كی باشی هه‌بوو و ئهو تابلۆیه‌ی كه‌ئابڕووی ئ���ه‌وی دهك���ڕی���هوه ،وای دهك���رد ف��ێ��ڵ�هك�هی ده‌رن��هك��ه‌وێ��ـ��ت .ل�هم كاڵونانه سه‌ره پاره‌یه‌كی باشیشی ده‌ستكه‌وت. نۆ ساڵ دواتر هه‌ڵه‌یه‌كی گهورهی كرد .دایكی هاته عیاده‌كه‌ی‌‌و پێی وت سه‌ری زۆر دێشێت‌و هاواری بوو لهسهر ئازاری سه‌ر .چاوی لێكردو پێی وت سه‌رئێشه‌یه‌كی ساده‌یه‌و زۆر زوو چاكده‌بێت‌و هیچ مه‌ترسییه‌كی نییه .دوو مانگ دواتر دایكی مرد. پزیشكی یاسایی هۆی مه‌رگه‌كه‌ی بۆ كیسێك گێڕایه‌وه كه له‌مێشكیدا بووهو كاتی خۆی دهرمان نهكراوه. ئه‌گینا ده‌رمانی ئاسان بوو .كوڕه‌كه‌ی خۆی به‌تاوانبار نه‌ده‌زانی .كه‌چاوی له‌رابردووی ده‌كردو دهگهڕایهوه بۆ ته‌مه‌نی حه‌وت ساڵی بهو ئه‌نجامه ده‌گه‌یشت هه‌مووی هه‌ڵه‌ی دایكی بووه ،ئهگهر وانه‌بوایه ئهم مه‌رگه رووی نه‌ده‌دا ،كه‌وایه كه‌س تاوانبار نییه جگه له‌دایكی.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)48شه‌ممه2010/9/7 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
18فه‌رهه‌نگ
ده‌رباره ی فیلم ی بابل
سووسه‌ن ئه‌بوبه‌کر
ره‌نگ ه بكرێت فیلم ی بابل له‌ده‌رهێنانی، ی ماركسیست‌و دژه ئیمپریالیست ی ده‌رهێنه‌ر مه‌كسیك ی "گۆنزالس ئایناریتۆ" كه‌ساڵی 2006به‌رهه‌مهاتووه ،بهیهكێك لهو به‌رهه‌مانه بزانرێت ك ه به‌فیلم ی دژه جه‌نگ دهناسرێن. بونیادشكێن یو تێكدان ی ره‌وت � ی هێڵی كات‌و گێڕانهوه ،ئێستا بووه به‌ره‌وتێكی ی ك ه النیكه‌م باو له‌سینه‌مادا .ئهو شت ه "ئالخاندرۆ گۆنزالس ئایناریتۆ" ده‌رهێنه‌ری ی مه‌كسیك ی به‌باشترین شێوه كهڵكی ناودار لێوه‌رده‌گرێ .ئهم جۆره گێڕانهوه تایبه‌ته ی وێنه‌هه‌ڵگرتندا (لهسهر به‌تایبه‌ت له‌شێو‌ه ی ك���هم) میزانس‌و دهس���تو ب �ه‌ل �ه‌ری��ن �هوه دیكۆپاژ به‌ته‌واوه‌ت ی له‌خزمه‌ت ی رئالیسمی ن��وێ��ی ب�هره�هم�هك��ان� ی ئ����ه‌ودان ،دهك��رێ ێ مۆدێرنێت ی سینه‌مایی ی جۆر به‌بیرهێنه‌ره‌و‌ه ی بیروباوه‌ڕیی سینه‌مایی‌و بێت ،كه‌هه‌ڵگر ی هاوكات هه‌سته‌كان ی ئایناریتۆین .كامیراك ه لهگهڵ په‌رچه‌كردار‌ه ئاڵۆز‌ه فیكرییه‌كان، لهگهڵ بار‌ه هه‌ست ه دهروونیو فیكرییه‌كان، دۆخێك ی تایبهت دهگرێتهوه .ئهم جۆره فیلمه ی كالسیكه‌و لێره‌دا ی سینه‌ما خاڵی بهرانبهر چه‌مك ی نه‌خۆشی سینه‌مایی به‌كارده‌هێنم‌و چه‌مك ی نه‌خۆشی ئهو چه‌مك ه نییه ،كهههموو گرنگ ی بابه‌ته‌ك ه بێت .فیلم ی ( 21گرام) ی ئ�هم ج��ۆره سینه‌مایه‌یه‌و ی دی��ار نمون ه هه‌ڵبه‌ت دوات��ر فیلم ی "بابل" درێ��ژه‌ده‌ری ئهم ره‌وته‌یه‌و به‌ڵگه‌ی ه بۆ ئهم قسه‌یه .وه‌ها سینه‌مایه‌ك ی بونیادشكێن له‌رابردوویه‌كی نزیكیشدا دووباره‌بووه‌ته‌وه .بۆ وێن ه "پالپ فیكشه‌ن" به‌رهه‌م ی "تارانتینۆ"" ،مه‌منتۆ" به‌رهه‌م ی كریستۆفێر نۆالن‌و دوو فیلم ی دیكه ی "ئایناریتۆ" وهك "21 له‌ده‌رهێنان ی خود ی ئهو چه‌شنه گرام" و "ئاموورس پرۆس" نمون ه ی "ئایناریتۆ" ی سینه‌ما فیلمانه‌ن .تایبه‌تمه‌ند كه‌هه‌ڵبه‌ت زۆر جوان جێكه‌وتووه ،فریودانی ی مۆنتاژو پێكه‌وه‌هێنان ی چهن بینه‌ر‌ه له‌رێگا چیرۆك ه بهشێوهیهك ی هاوته‌ریب‌و یه‌كتربڕ. ئهم هاوته‌ریبی‌و یه‌كتربڕبوون ی چیرۆكانه پاڕادۆكسێك ه ك ه "ئاریناریتۆ" بهشێوهیهكی لێهاتووان ه له‌فیلمه‌كانیدا گونجاندن ی پێكه‌وه‌و ئوستاد‌ه لهم كاره‌دا .وهك وترا ،ئهم فۆڕم‌و ی ده‌رهێنه‌ر ستایل ه ته‌نها ئهوه نیی ه حه‌ز
ی له‌خزمه‌ت ب��خ��ات �ه‌ڕوو ،بهڵكو ب��هت��ه‌واو ده‌وڵه‌مه‌ندكردن ی به‌رهه‌مه‌كه‌و توێ توێ كردن ی كه‌سایه‌تییه‌كان ی ده‌رهێنه‌ره‌كه‌دایه. ی جیاواز ههر بۆی ه دهك��رێ كۆمه‌ڵێك ن��او بخه‌ین ه پاڵ به‌رهه‌مه‌كان ی ئایناریتۆو له‌روانگ هی ج��ی��اوازه‌و‌ه لێكۆڵینه‌وه‌یان بۆ بكرێت .بۆ ی فیلم ی بابل ،ده‌كرێ بڵێین وێن ه ده‌رب��اره فیلمێك ی كۆمهاڵیهتی ،ده‌روونناسی ،سیاسی، فه‌لسه‌فی ،یان كۆمه‌ڵێك لهم شتان ه ده‌بینین‌و لهگهڵ وه‌ها فیلمێكدا رووبه‌ڕووین .بهاڵم ئاخۆ ئهم ه ههموو كاره‌كه‌یه؟ به‌راست بابل چییه؟ ی ئایناریتۆ چ جۆره سینه‌مایه‌كه؟ سینه‌ما ره‌نگ ه بكرێت بڵێین فیلمه‌ك ه به‌راوردكردنی ی جیاوازه له‌چه‌ند كیشوه‌رێكی چه‌ند كلتوور ێ كێش هی ی زه‌وییه‌دا .ئایناریتۆ ده‌یه‌و ئهم گۆ كیشوه‌ر‌ه جیاوازه‌كان له‌به‌رهه‌مێكدا بخاته‌ڕوو ی فیلمه‌كانی، ی بینه‌ر ی من‌و تۆ بۆ ئ �هوه بزانین له‌فاڵن ه واڵت ی رۆژهه‌اڵت كێشهو گرفتی ی كۆمه‌اڵیه‌ت یو نۆرمه‌كان بوون ی ههیه، توند هه‌رچه‌ن المان وای ه ئهم واڵت ه ههر چی بێت واڵتێك ی رۆژهه‌اڵتییه ،به‌هادان به‌مه‌عنه‌وییات ی ئ �هوهی (مینۆك ی ب���وون) ده‌ب��ێ ب�ه‌ه��ۆ ب�هر به‌سه‌رهه‌ڵدان ی گرفتی كۆمهاڵیهتی- ی بۆ ماوه‌یه‌ك ی درێژ كلتووری .ئهو واڵت� ه ی خێڵه‌كییدا ژی��اوه .ئایین له‌گ ه ڵ كلتوور لهم واڵته‌دا پێگه‌یه‌ك ی تایبهت ی ههیه ،بهاڵم به‌ها كۆمه‌اڵیه‌ت یو ئه‌خالقییه‌كان خه‌ریكن له‌ده‌ستده‌چن .ره‌نگ ه واده‌رك�ه‌وێ�تو المان ێ كه‌موكوڕییه‌كان ی ئهم وابێت ئایناریتۆ ده‌یه‌و واڵت ه عه‌ره‌بییانه‌مان نیشانبدات .ئهو شوێن هی كه‌هێشتا مرۆڤهكان به‌شێوه‌ی سه‌ره‌تایی ده‌ژین‌و سه‌ره‌تاییترین ژیانیان ههیهو نان زۆر كه‌مه ،بهاڵم باوه‌ڕ فراوانه .ره‌نگ ه المان وابێت ی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ده‌رهێنه‌ر له‌بۆسه‌دای ه بهوه وهك مه‌كسیك ك� ه له‌كیشوه‌رێك ی تری دونیادای ه به‌وێنا بكێشێت‌و بڵێت "ئهم ه واڵتی منه ،ئه‌مه‌ی ه مه‌كسیك .پڕ له‌مرۆڤ ی گه‌وره‌و بچوك ،پڕ له‌ده‌وڵه‌مه‌ندو هه‌ژار ،پڕ له‌هه‌ژاری، بهاڵم پڕ له‌هه‌ست‌و سۆز .لهم واڵته‌دا جل‌و به‌رگه‌كان به‌وایه‌ره‌كان ی كاره‌بادا هه‌ڵده‌واسن، ی سه‌ماكردن لهسهر شه‌قامه‌كان ئهو شوێن ه ی خۆشی‌و لهگهڵ چه‌ند گیتارژه‌نێكدا ئهو په‌ڕ شادیكردنه‌و زۆرترین گرفته‌كان به‌فه‌رامۆشی ێو له‌بیریده‌كات. ده‌سپێردر
ی كه‌ده‌بێت ته‌كسییه‌كان زۆر زیاتر لهوه كه‌س سوار بكه‌ن ،كه‌س سوار دهك هنو كه‌س ی نادات .به‌هه‌موو گرنگ ی به‌جلپۆشین ی خۆ ئه‌مانه‌شه‌و‌ه خه‌ڵك رێز له‌شۆڕشگێڕێكی وهك زاپاتا ده‌گرن .وه‌ها روانینێك بۆ فیلمی بابل ههر چهن لهخۆیدا هه‌ڵ ه نییه ،بهاڵم بهدڵنیاییهوه ده‌توانین بڵێین ههموو فیلمه‌كه نییه .بابل گله‌ییكردنه .جۆرێك ده‌ربڕینی سینه‌ماییه‌و وه‌ستانه‌وه‌ی ه دژ به‌سیستمی یو سه‌رمایه‌داری ،ئهو سیستم هی ب��ۆرژواز كه‌ئه‌مریكا به‌پیشه‌نگ ی ده‌زانێ. یو ئیمپریالیس بونیادێكی ب����ۆرژواز ی ئهم له‌رزۆكیان هه‌ی ه بۆ قه‌ره‌بووكردنه‌و‌ه خه‌سار هه‌ڵگربوونه ،پێویست ی ب ه بهكارهێنانی زۆرو سازدان ی گروپ ه ترسناك‌و شاراوه‌كانه. ی میلیتاریز‌و كه‌وای ه ئیمپریالیسم دهبێ به‌هۆ یو ئهم سیستم ه به‌ته‌واوی سیستم ی سه‌رباز دژ ب ه به‌ها دروست ه مرۆڤایه‌تییه‌كانه .ئهو ی له‌ناو بنه‌ماڵه‌و‌ه ده‌ستپێده‌كه‌ن. به‌هایان ه ئ��هم ب�ه‌ه��ا ئ�ه‌خ�لاق�یو كۆمه‌اڵیه‌تییانه، جێگایه‌ك ی تایبه‌تیان هه‌ی ه له‌بابلدا .ههموو ئ�هك��ت�ه‌ره‌ك��ان س�ه‌رق��اڵ� ی تایبه‌تمه‌ندییه ی بنه‌ماڵه‌و ئینسانییه‌كانن له‌چوارچێو‌ه خێزاندا .گه‌شتیارو توریست ه ئه‌مریكاییه‌كان له‌مه‌غریب (مه‌راكش) بنه‌ماڵه‌و خێزانێكن. ی ته‌ق ه له‌پاسی گه‌شتیاره‌كان ئهو كوڕان ه دهك��هن ،له‌دڵی ئهم بنه‌ماڵ ه عه‌ره‌به‌دان. ی كه‌ڕوالڵی ژاپۆن ی به‌ته‌واوه‌ت ی گرێدراوی كچ ه باوك‌و دایك ی له‌ده‌ستچوو و كۆچكردوویه‌تی. دای��هن�� ی م��ن��داڵ �هك��ان ب��ۆ ب �هش��داری��ك��ردن ی تووشی له‌رێوره‌سم ی زه‌واج�� ی ك��وڕه‌ك� ه زۆر كۆسپ‌و له‌مپه‌رو كێش ه دهبێتهوه .ئهم به‌هادان‌و سه‌رنجدان ب ه به‌ها كۆمه‌اڵیه‌ت یو ی ته‌نها ی ئهوه ئه‌خالقییه‌كان ،ده‌بێت به‌هۆ ی فیلمه‌كه له‌روانگه‌یه‌ك ی سیاسییه‌و‌ه ته‌ماشا نه‌كه‌ین‌و فیلمه‌ك ه ببێت به‌درامایه‌ك ی جوان‌و ی ستایش ك ه له‌ناو چیرۆكه‌كاندا خۆی جێگا جێكردووه‌ته‌وه‌و چیرۆكه‌كان سه‌رنج ی بینه‌ر راده‌كێشن تا ئاست ی كه‌مه‌ن كێشبوون‌و ده‌ستبه‌ردار نه‌بوون له‌فیلمه‌كه. وتمان بۆرژواز یو سه‌رمایه‌دار ی ئاخێزگ هی میلیتاریزم‌و سیستم ی سه‌ربازییه .سه‌رنجبده‌ن بهو جه‌غز‌ه داخراو‌ه ی ك ه به‌بابل وێناكراوه: ئه‌مریكا چ��� هك‌و چ��ۆڵ به‌رهه‌مده‌هێنێ، ژاپۆنییه‌ك ده‌یكڕێت ،عه‌ره‌بێك ی مه‌غریبی چه‌كه‌ك ه به‌پێشكه‌شی وه‌رده‌گرێت‌و به‌هه‌مان ئهو چه‌ك ه ته‌ق ه له‌ئه‌مریكاییه‌ك دهكرێت .مانای ئهم جه‌غز‌ه چییه؟ ب��ۆرژواز ی ده‌ستدرێژی دهكات ه سه‌ر ههموو دونیاو دونیا وه‌اڵم ی ئهم ده‌ستدرێژیی ه ی بۆرژواز ی دهداتهوه. ئهم ه ههموو په‌یام‌و مه‌سێج ی فیلمه‌كه نییه .ئهم ه ته‌نها كێشه‌یه‌ك نیی ه ك ه لهنێوان سیستم ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كاندا ببێـت .له‌فیلمه‌كه‌دا كلتوور ی رۆژهه‌اڵتی ،كلتوور ی داڕێژراو لهسهر بنه‌ما ی ئایین ی عه‌ر‌هب‌و كلتوور ی ئه‌مریكای الت��ی��ن ب�ه‌ج��وان� ی ده‌بینین‌و ئ�هم� ه ته‌نها به‌راوردكردنێك ی ساد‌ه نییه .ئایناریتۆ ده‌یه‌وێ به‌جوان ی ئهم دیاردان ه لێكبداته‌وه.ئهو نایه‌وێ بڵێت عه‌ر‌هب‌و مه‌كسیك ی پێكهوه جیاوازن‌و مه‌كسیك ی وهك ژاپۆن ی ناچێت .ههموومان
ئهم شت ه ده‌زانین .ئهم جیاوازیان ه ناتوانن له‌سینه‌ما ی مۆدێرن ی ئه‌مڕۆدا ببن به‌ناوه‌ڕۆك ی سه‌ره‌ك ی فیلمێك .له‌رابردووداو له‌سینه‌مای كالسیكدا ره‌نگ ه ئهم ه گونجاو بووبێت ،بهاڵم له‌سینه‌ما ی مۆدێرن ی ئه‌مڕۆدا ئهم ه شتێكی تازه نییهو سینه‌ماو هونه‌ر ی ئه‌مڕۆیی به‌شوێن شت ه ت��ازه‌و نه‌دۆزراوه‌كانه‌وه‌یه .ئایناریتۆ ده‌یه‌و ێ ئیتۆلۆژ ی (ئایینناسی) لێكبداته‌وه. ئ��هو دهی����هو ێ ه��ۆك��ار ی ئ��هم جیاوازییه كلتووری ،كۆمه‌اڵیه‌تییان ه بدات ه بهر ره‌خنه‌و لێكیانبداته‌وه .به‌ال ی ئهوهوه "بۆچی ئهم شته وایه" نه‌ك "ئهوه ی ئهم شت ه ههیه .ئهو ده‌یه‌وێ بزانێت له‌كۆتاییشدا ئێم ه تێبگه‌ین په‌نابردن بۆ باوه‌ڕو ژیان ی سه‌ره‌تای ی له‌ناو عه‌ره‌به‌كاندا، پشێو ی كۆمه‌اڵیه‌ت یو تێكچوون ی نۆرمه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان له‌واڵتێك ی پێشكه‌وتووی وهك ژاپ��ۆن كه‌كلتوورێك ی ده‌وڵه‌مه‌ندی رۆژه��هاڵت�� ی ه �هی �هو ه �هم��وو كه‌موكوڕییه ك��ل��ت��ووری ،ئ��اب��ووری ،كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ئه‌مریكا ی التین (كه‌دراوسێی ئه‌مریكای ه وهك سیمبۆل‌و نوێنه‌ر ی ئیمپریالیسم) به‌هۆ ی بوونی دهسهاڵت ی ب��ۆرژواز یو ئیمپریالیستییه‌وه‌یه كهههموو هه‌وڵ ی ئهوهی ه هه‌ژمۆن ی خۆی بهسهر دونیادا داسه‌پێنێت .لهو شوێن هی كه‌خه‌ڵك ب���ه‌دژوار ی نان ی ش��هو ی خۆیان به‌ده‌ستدێنین ته‌ق ه له‌ئه‌مریكییه‌ك ده‌كرێـت، پۆلیس به‌خراپترین شێوه سووكایه‌تی بهخهڵك ی هه‌ژارو فه‌قیر دهكات ،بنه‌ماڵه‌یه‌ك هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌و لهو سه‌ر ی دونیاو‌ه پۆلیس باس له‌پرسی ترۆریسم‌و ئاڵوگۆڕ ی چه‌ك له‌ژاپۆن دهكات .ههموو ئه‌مان ه له‌به‌ر ئه‌وه‌یه كهسێك ی ئه‌مریك ی (گه‌شتیارێك ی ئه‌مریكی) برینداربووه ،بهاڵم گرنگ نیی ه له‌ئه‌فریقا له‌هه‌ر چركه‌یه‌كدا چه‌ندین كه‌س له‌برساندا ده‌مرێت، ل�ه‌ژاپ��ۆن چه‌ندین ك�ه‌س ب��وون به‌قوربانی تهقینهوه ی ناوه‌ك ی له‌هیرۆشیماو له‌ئه‌مریكای الت��ی��ن ت��ووش��ب��وون ب �هم��اده‌س��ڕك �ه‌ره‌ك��ان، له‌شفرۆشی‌و ئابوور ی تێكڕماو ی ئهو واڵتانه، كه‌به‌رژوه‌ندییه‌ك ه ی دهگهڕێتهوه بۆ بۆرژواز یو سه‌رمایه‌دار ی چ كێشهو گرفتێك ی سازكردووه. ئایناریتۆ پێمان ده‌ڵێت ئهو كاره ی كه‌ته‌نها كایه‌یه‌ك ی مندااڵن ه بوو لهالیهن ئه‌مریكاوه ب ه "تیرۆریسم" ناو ی لێبراو ههموو جیهان به‌تیرۆریسم تاوانباركران ،مهگهر ئهوهی پێچه‌وانه‌ك ه ی ده‌ركه‌وێت .بهاڵم ههموو كرده‌وه تیرۆریستییه‌كان ی ئه‌مریكا ،جۆر ێ به‌رگری له‌ئه‌مریكا ده‌ناسرێت .ده‌رهێنه‌ر به‌م فیلم هی بهشێوهیهك ی توندی سیاسی چووه‌ت ه شهڕی ئه‌مریكاوه .ئهو شه‌ڕ‌ه ی ك ه به‌ته‌واو ی شه‌ڕێكی رووناكبیرانه‌یه. بابل فیلمێك ی ته‌واوه .هه‌ست ی تێدایه، ی تێدایه ،نیگه‌ران ه له‌پێكدادان‌و فه‌لسه‌ف ه به‌ریه‌ككه‌وتن ی شارستانییه‌ته‌كان‌و پێی ناخۆش ه مرۆڤ لهم دونیا گهوره پڕحه‌شیمه‌ته‌دا ته‌نهایه .فیلم رهخنهیهك ی توند‌ه له‌سیستمی دهس���هاڵتو فیلمه‌ك ه ئه‌مه‌یه‌و جگ ه له‌مه ی ئهم فیلم ه كلتووری هیچیتر نییه .ده‌رهێنه‌ر رۆژهه‌اڵت به‌كچێك ی كه‌ڕوال ڵ ده‌چوێنێت .ئهو ی كه‌جوانی ،ته‌نهایه‌و زۆر پیرۆزه، بوونه‌وه‌ر‌ه ی پێویست ی به‌وه‌ی ه رێزی ب�ه‌اڵم ب�هت�هواوه
كه‌تیبه‌ی گۆڕ دوو شیعری خورخه لۆئیس بۆرخس بۆ ..ئیزیدۆرۆ سۆئارێز* و :محه‌ممه‌د هاشمی بوێریییه‌كانی شاخه‌كانی "ئاند"ی تێپه‌ڕاند جیایی له‌شه‌ڕ لهگهڵ كوێستان‌و سپاكاندا شمشێره‌ك‌هی خووی به‌نه‌ترسی گرتبوو سێسه‌د شه‌وان وهك سێسه‌د دیوار له‌بیابانی "خونه‌ین" لهنێوان من‌و دڵداره‌كه‌مدایه شه‌ڕه‌ك‌هی ته‌واو كرد ده‌ریاش وهك سیحرێك له‌نێوانمان و هیچ نامێنێته‌وه جگه له‌بیره‌وه‌ریی خوێنی "ئیسپانیایی" ئاخخخ دوا نیوه‌ڕۆكانی دوای ئازار بوو به‌نۆشی گیانی سه‌رنێزه‌ی "پرۆییه‌كان". شه‌وانی هیوای چاوه‌ڕوانیت نام‌هی كرداری خۆی مه‌زراكانی ناو رێ توند وهك شمشێری جه‌نگ نووسی. ئهو ئاسمانه‌ی كه‌ده‌یبینین‌و ههر دهم ونی ده‌كه‌ین شانازی دوورخستنه‌وه‌ی هه‌ڵبژارد رێگا رزگارییه مه‌ڕمه‌ڕییه‌كان ئێستا مشتێك ئاواره‌ییه‌و شانازی • ب��اوك �ی دای �ك �ی ب��ۆرخ �س‌و ش�ه‌ڕك�ه‌رێ�ك�ی ب �هت��وان��ا ب��ووه نه‌بوونی تو .......له‌دوای نیوه‌ڕۆكانی دواتردا ،غه‌مبارم ك�ه‌رۆژی 6ی ئابی 1824بهرپرسی ده‌سته‌یه‌ك له‌نیزامییه‌كان دهكات بوو له‌كوێستانه‌كانی خونه‌ین له‌پێرۆ
لێبگیردرێ .بهشێوهیهك كه‌ته‌نانه‌ت ئاماده‌یه لهگهڵ ههر كهسێك ی به‌سه‌ره‌و به‌ره‌و هیچ‌و ی بخاته پووچدا سێكس بكات‌و له‌شی خۆ ێ له‌ره‌خنه‌گران الیان وایه به‌رده‌می .هه‌ند ی ژاپۆن ی كردووهو زۆر باسی له‌ژاپۆن‌و كلتوور ێ شت ی زیادیی ه كه‌ده‌كرێت الببرێت بێ هه‌ند ی هه‌ست به‌هیچ كه‌موكوڕییه‌ك بكرێت ئهوه له‌فیلمه‌كه‌دا .ب�ه‌اڵم ئاخۆ به‌ڕاست وایه؟ ی فیلمه‌ك ه بنێین ئهگهر وابێت ده‌كرێ ناو "بابل"؟ ی بۆ فیلمه‌ك هی بۆچی ده‌رهێنه‌ر ئهم ناوه هه‌ڵبژاردووه .ئهم فیلم ه راگه‌یاندنێك ه كه‌تێیدا ره‌خن ه له‌رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌و به‌ریه‌ككه‌وتنی ئهو شارستانییه‌تان ه ده‌گرێت ك ه له‌فیلمه‌كه‌دا ئاماژه‌یان پێدراوه .ئهو شارستانییه‌تان هی به‌ستێن‌و ئاخێزگه‌یه‌كیان ه �هی �ه .ئهو ی سه‌ره‌تایه‌ك ی هاوبه‌شیان شارستانییه‌تان ه ی له‌شوێنێكه‌وه ه �هی �هو ئ��هو م��رۆڤ��ان � ه هاتوونه‌ته‌و‌ه ئهم جیهانه .بابل یه‌كێكه له‌یه‌كه‌م شارستانییه‌ته‌كان ی سه‌ر ئهم گۆی ی كیشوه‌ره‌كان ی بوون‌و زه‌وییه .ئهو كات ه مانایه‌ك ی سیاسییان نه‌بوو .سنووره‌كان لهسهر خاك یان كاغه‌ز نه‌كێشرابوونه‌وه‌و ههموو مرۆڤهكان یه‌ك كلتووریان هه‌بوو و یه‌ك كلتووریان ده‌زانی ،كلتوورێك ی دروست یان هه‌ڵ ه بهاڵم په‌سندكراو لهالیهن بابله‌وه. ئهو كلتوور‌ه یه‌كده‌ست ه ئێستا له‌ت ل هتو پارچ ه پارچ ه بووهتهوهو ئێستا ئیتر هیچ ی بۆ ژیان ی زه‌و شوێنێك نیی ه لهسهر گۆ ی ههر كهسێك له‌هه‌ر بشێت ،مهگهر ئهوه هه‌لومه‌رجێكدا چاوپۆشی بكات له‌هه‌ندێ ی ئهو له‌مافه‌كان ی هۆی .بابل ناڕازیی ه بهوه شارستانییه‌ت ه یه‌كده‌ست ه بووه به‌قوربانی، ب���ه‌اڵم ل �هب �ه‌ران��ب �ه‌ردا چ��ی به‌مرۆڤایه‌تی به‌خشراوه‌و مرۆڤایه‌ت ی ئێستا چی ههیه لهبهرانبهر ئهو كلتوور‌ه یه‌كده‌سته‌دا؟ ئهوهی لهبهرانبهر ئهو كلتووره‌دا ماوه‌ته‌و‌ه ئه‌وه‌یه رێژه‌یه‌ك ی یه‌كجار ك�هم له‌خه‌ڵك ی دونیا له‌ئاسایش‌و خۆشگوزه‌رانیدا بژی‌و زۆرب هی ی خه‌ڵك له‌هه‌ژارییدا ژیان بهسهر بب هنو زۆر ئه‌منییه‌تیان نهبێت؟ ی سه‌ره‌ك یو بابه‌ت ی سه‌ره‌كی كه‌ڵكه‌ڵ ه فیلمه‌ك ه ئه‌مه‌یه .فیلمه‌ك ه ئهوهنده به‌توندی یو دهسهاڵت ی ئیمپریالیستی ره‌خن ه له‌بۆرژواز ده‌گرێت ،به‌ڕێوه‌به‌ران ی خه‌اڵت ی ئۆسكار (كه ی ده‌ركردووه) به‌خه‌اڵتێك ی بۆرژوا په‌سند ناو زۆر به‌ئاسان ی چاویان لهم فیلم ه نوقاندو ی گۆنزالس خه‌اڵت ی ئۆسكاری ئهم به‌رهه‌م ه پێنه‌به‌خشراو له‌به‌رانبه‌ردا سكۆرسیزی كه‌ئه‌ویش ده‌رهێنه‌رێك ی ماركسیست ی دژه ی برده‌وه، ئه‌مپریالیستیی ه خه‌اڵت ی ئۆسكار ی سكۆرسیزیش دژه ه�هر چ�هن فیلمه‌ك ه ی وهك ئهم ئیمپریالیستییه ،بهاڵم له‌به‌ر ئهوه ی گۆنزالس توند ره‌خن ه له‌ئیمپریالیسم‌و فیلم ه ی ناگرێت ،بۆی ه له‌ناو خراپ‌و خراپتردا بۆرژواز ی بۆرژوا په‌سنده‌و‌ه خراپ ی ئۆسكار له‌دید هه‌ڵبژێردرا .ههر چهن زۆر كه‌س الیان وایه ی سه‌ره‌كی ئۆسكارو خه‌اڵت ی ئۆسكار پێوه‌ر نین بۆ گرنگیدان‌و به‌راوردكردن ی به‌هێزی به‌رهه‌مێك ی سینه‌مایی.
ده‌ستوور ،ژماره (،)48سێشه‌ممه2010/9/7 ،
ی پێنجه‌م ـ به‌رامبه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پهروهرده 0533184771 ی میران ـ نهۆم ی سالم ،ته‌الر ی كوردستان ،سلێمانی ـ شاڕێ هه‌رێم
ی سول ی تێلیگراف خاوه‌نی ئیمتیاز :كۆمپانیا
i n f o @ d e s t u r. n e t
جێگری سه‌رنووسه‌ر :وریا حه‌مه‌تاهیر سکرتێری نووسین :شۆڕش خالید به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ریی :لوقمان عومه‌ر
سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن :ئیدریس عومه‌ر info@destur.net - 0533187811
وهرن بۆ چه‌الوی چێشكه فات ه ره‌ش‌و گاپه‌ل گه‌نجانی هه‌ولێر سه‌رسامده‌كات رێبوار جه‌الل
لهگهڵ ئ��هوهی ئێستا له‌مانگی ره‌م �ه‌زان��دای��ن ،ب �ه‌اڵم ش�هوان�ه تا ن��زی��ك�هی ب��ه‌ره‌ب��هی��ان گه‌نجانی هه‌ولێر له‌یه‌كێك له‌شه‌قام‌و بازاڕه كۆنه‌كانی ئهم شاره به‌دوای فاته ره‌شدا ده‌گه‌ڕێن‌و چێژێكی تایبه‌تی لێوه‌رده‌گرن. بازاڕی ته‌عجیل یه‌كێكه له‌بازاڕه كۆنه‌كانی ههولێرو ش�هوان�ه تا نزیكه‌ی 3ی به‌ره‌به‌یان جمه‌ی دێت ،سه‌رجه‌م چین‌و توێژه‌كانی ئ��هم ش���اره س��ه‌ردان��ی دهك���هن، ل �هوان �ه :پ��ارێ��زگ��ار ،به‌رپرسانی ح��ی��زب �ی ،ب��ازرگ��ان��هك��ان ،پیاو ماقوالنی شارو گه‌نجان. گه‌نجان كه ش�هوان�ه له‌كاتژمێر ی��ان��زه‌ی ش��هو ت��ا سێی به‌یانی ل��هم ب����ازاڕه دهم��ێ��ن��هوهو ك��ات به‌سه‌رده‌به‌ن ،به‌رده‌وام‌و زۆربه‌یان داوای فاته ره‌ش ده‌كه‌ن. لهم جاده‌و بازاڕه كۆن‌و به‌ناوبانگه‌ی هه‌ولێردا جگه له‌گه‌نج‌و پیاوی ب �هت �هم �هنو ره‌گ���ه‌زی نێر ،هیچ كهسێك نابینرێت له‌ڕه‌گه‌زی مێ، ب��ه‌اڵم فاته ره‌ش ل �هم ب���ازاڕه‌دا
زۆر به‌ناوبانگه ،به‌رده‌وام خه‌ڵك باسیده‌كات ،لهگهڵ ئه‌وه‌شدا ن ه كه‌س كچێكی ره‌ش ده‌بینێت ،نه ئه‌سمه‌رو خوێن گه‌رم ،نه كه‌سیش ده‌بینرێت ناوی فاتمه بێت. تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی ئ�هو ب��ازاڕه له‌وه‌دایه شوێنی فرۆشتنی گۆشتی باڵنده كێوییه‌كانی وهك ریشۆڵه، چۆله‌كه ،سوێسكه ،كه‌و ،گاپه‌ل، كۆتری زاج��ل ،قه‌تێ سوێسكه، پۆڕ و له‌ناویشیاندا فاته ره‌ش‌و... هتد. فاته ره‌ش ج��ۆره خواردنێكی تایبه‌ته‌و بۆ كه‌مخوێنی باشهو زۆرج��ار پزیشكه‌كان ئامۆژگاریی ئهو كه‌سانه ده‌كه‌ن ،كه خوێنیان كه‌مه ،فاته ره‌ش بخۆن ،بهاڵم ئه‌وان له‌جیاتی فاته ره‌ش ده‌ڵێن "سپڵ". كڕیاره‌كانی ئهم ب��ازاڕه كه‌سانی تایبه‌تمه‌ندن ،لهگهڵ فاته ره‌شدا ئهو جۆره باڵندانه ده‌خ��ۆن ،كه ل��هم شه‌قامه بچوكه‌ی ب��ازاڕی ته‌عجیلدا ده‌فرۆشرێن. بهپێی گێڕانه‌وه‌كانی خه‌ڵكی شار، سه‌ره‌تا له‌گه‌ڕه‌كه‌كانی سیداوه، ت�هی��راوه ،خانه‌قاو ته‌عجیل ئهم جۆره باڵندانه ده‌فرۆشران ،بهاڵم مێژووی دروستبوونی ئهم بازاڕه
دهگهڕێتهوه بۆ ئ�هو كاته‌ی كه كوڕه‌كانی شهاب ئهحمهدو خاڵیان (س �هی��د ع��هب��ود) ك �ه هه‌ڵسان به‌دانانی خواردنگه له‌ساڵی .1940 وه‌س��ت��ا ئ �ه‌ح��م �ه‌د ك��ه پیشه‌ی ف��رۆش��ت��ن��ی گ��ۆش��ت��ی ب��اڵ��ن��دهی له‌كۆنه‌وه بۆ م��اوه‌ت�هوه ،ده‌ڵێت "س �ه‌ره‌ت��ا به‌فرۆشتنی چ �ه‌الوی گ��ۆش��ت��ی چ��ۆل��هك��هو ری��ش��ۆڵ �ه ده‌ستمانپێكردووه ،بهاڵم له‌دوای
ساڵی 1991هوه باڵنده‌ی تری كێویی وهك سوێسكه ،ك �هو، گاپه‌ل‌و كۆتری زاج��ل هاتووه‌ته ئهم ب��ازاڕه‌وه‌و له‌خواردنگه‌كاندا ههیه ،وتی "ره‌واجێكی زۆرباشی ههیه". وه‌ستا ئه‌حمه‌د باس له‌وه‌ده‌كات تهنیا گۆڕانكارییه‌ك له‌بازاڕه‌كه‌دا رووی���داب���ێ���ت ك��هم��ب��وون��هوهی "گاپه‌ل"ه ،كه‌پێشتر له‌شاخه‌كاندا
راوده‌ك���ران ،یاخود له‌باشوره‌وه ده‌هێنران. وه‌س��ت��ا ی��ون��س م���ه‌ع���روف كه له‌ساڵی 1991هوه سه‌رقاڵی ئهم كاره‌یه ،سه‌باره‌ت به‌چۆنیه‌تیی ئ��ام��اده‌ك��ردن��ی ،ده‌ڵێت سه‌ره‌تا ل�هم��اڵ�هوه چ��اك��دهك��رێ�تو دوات��ر له‌خواردنگه‌دا لێده‌نرێت ،بهاڵم ئاماده‌كردنی زه‌حمه‌ته ،نزیكه‌ی چوار تا پێنج كاتژمێری پێویسته بۆ كواڵن. وه‌ستا یونس ده‌ڵێت خواردنه‌كه‌یان ك��ڕی��اری تایبه‌تیی خ��ۆی ههیه، ب�هت��ای��ب�هت ئ��هو ك �ه‌س��ان �هی كه گ��ۆش��ت��ی م �ه‌س��ڵ �ه‌ح �ه ن��اخ��ۆن‌و ح��ه‌زی��ان له‌گۆشتی خۆماڵی‌و باڵنده كێوییه‌كانه .وت�ی "ئهم ب��ازاڕه تایبه‌ته به‌شاری ههولێرو له‌هیچ شوێنێكی تر نییه". ب����ارزان ع�هب��دول��واح��ی��د یه‌كێك له‌هۆگرانی ئه‌مجۆره خواردنانه ،كه به‌به‌رده‌وامی سه‌ردانی ئهو بازاڕه دهكات ،وتی "ئهم خواردنانه زۆر نایابه‌و تام‌و چێژێكی زۆر خۆشی ههیه". پێشكه‌وتنه‌كانی ژیان كردنه‌وه‌ی چێشتخانه پێنج ئه‌ستێره‌ییه‌كان‌و ته‌نانه‌ت ئه‌نفلۆنزای باڵنده‌ش نه‌یانتوانی ئهم بازاڕه كزبكه‌ن.
رۆژانی ههموو دووشه‌ممه‌یه‌ک