لهسلێمانی 65كهس بهگولل ه كوژراون
بهپێی ئامارێكی پزیشكاری دادوهری سلێمانی ،تهنیا لهههشت مانگی ئهمساڵدا 56كهس بهگولله كوژراون .تهرمی بهشێك لهكوژراوهكانیش دوای كوشتنیان فڕێدراون. چوارشهممه بهپێی ئامارهكه كهدهست دهستوور كهوتووه ،له 2010/1/1تا 9/1 2010/9/22ی ئهمساڵ 65 ،كهس بهگولله لهو ماوهیهدا كوژراون ،كه 52 پیاوو 13ژنو ههروهها مانگی كانونی دووهم زۆرترین حاڵهتی ( )20الپهڕه كوژرانی تێدابووه كه 15پیاوو 4ژن بهگولله كوژراونو زۆربهی نرخ ( )1000دیناره حاڵهتهكانیش یان كوژراون یان خۆیانكوشتووه ،بهشێك لهتهرمی w w w. d e s t u r. n e tئهوانهی كوژراویشن دوای كوشتنیان فڕێدراون. زانیاری زیاتر لهالپهڕه 5بخوێنهرهوه
50
رۆژنامهیهکی سياسى گشتییه ،ههفتانه کۆمپانیای سولى تێلیگراف دهریدهکات
ل��� ه 39ح��ی��زب��ی س���ی���اس���ی ،ت���اك���ه ح��ی��زب��ێ��ك ئ�هن��ج��ام��ی ل��ی��ژن�هك� هی س �هردهش��ت��ی رهت���ك���ردهوه ئامادهكاری بۆ خۆپیشاندانێكی سهرتاسهری دهكرێت پ.دهستوور لهكۆی 39حیزبی سیاسیی كوردستان بهئۆپۆزسیۆنو دهسهاڵتدارهوه ،تهنیا یهك حیزب ئهنجامی لیژنهی لێكۆڵینهوه ل�هك�هی��س��ی س���هردهش���ت عوسمانی رهت���ك���ردهوه ،ئ��هوان��ی ت��ر تهنانهت نایانهوێت لێدوان لهبارهی ئهنجامی لێكۆڵینهوهكهوه ب��دهن ،لهكاتێكدا ن��اڕهزای��ی �هك��ی گ���هورهی ج �هم��اوهری بهڕێوهیه ،كهڕۆژنامهو رێكخراوهكانی كۆمهڵی مهدهنی بهڕێوهیدهبهن. دوای ئ���هوهی لیژنهی لێكۆڵینهوه لهتیرۆركردنی س�هردهش��ت عوسمان لهدووهم راگهیاندنیاندا ئاماژهیان بهوهدا كه گروپی ئهنسار ئیسالم سهردهشت عوسمانیان كوشتووه ،ناڕهزاییهكی گهورهی جهماوهری دروستبووهو هیچ حیزبێكی سیاسی نایهوێت لهوبارهیهوه قسهبكات. رۆژنامهنووسانی دهستوور ،چهندینجار ویستیان رای ب�هرپ��رس��ان�ی حیزبه سیاسییهكان لهوبارهیهوه وهربگرێت، ب�هاڵم هیچیان ئامادهنهبوون لێدوان لهوبارهیهوه بدهن. بهشێك ل�هس�هرك��ردای�هت��ی��ی حیزبه سیاسییهكانی كوردستان بهبیانووی نهبوونی كاتو بهشێكی تریان راستهوخۆ ئاماژهیان ب �هوهدا كهنایانهوێت قسه لهوبارهیهوه بكهن. ل �هح��ی��زب��ی ی �هك��گ��رت��ووی ئیسالمی
پهیوهندی بهههریهكه لهئهبوبهكر عهلیو مهولود باوهمورادو محهمهد ئهحمهد ئهندامانی مهكتهبی سیاسییهوه كرا، بهاڵم ئامادهنهبوون لێدوان لهوبارهیهوه بدهن. لهیهكێتیی نیشتمانیی كوردستان فهرید ئهسهسهرد ،ئهندامی سهركردایهتیی یهكێتی رایگهیاند هیچ قسهیهكیان لهوبارهیهوه نییه ،ئازاد جوندیانیش بهبیانوی نهشیاوی شوێنهكهی بۆ قسهكردن لێدوانی ن �هدا ،عهبدوڵاڵی حاجی مهحمود ئهندامی مهكتهبی سیاسیی سۆسیالیست وتی “بههیچ شێوهیهك قسه لهوبارهیهوه ناكهین”. محهمهدی مهال قادر ئهندامی مهكتهبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان وتی“هیچ راو بۆچوونێكمان نییه لهسهر ئهو مهسهلهیه”. ك��ۆم �هڵ��ی ئیسالمیش ب �هب��ی��ان��ووی كۆبوونهوه هیچ لێدوانێكیان ن�هدا، هیچ كهسێكیش لهبزووتنهوهی گۆڕان بۆ قسهكردن لهوبارهیهوه بهردهست ن���هك���هوت ،ت��اك �ه ح��ی��زب تائێستا قسهی لهوبارهیهوه كردبێت حیزبی كۆمۆنیستی كرێكاریی کوردستانه. بێدهنگیی ح��ی��زب�ه سیاسییهكان لهكاتێكدایه لهكوردستان 39حیزبی سیاسی مۆڵهتی كاركردنیان ههیه. لهتیف فاتیح فهرهج چاودێری سیاسی لهلێدوانێكدا بۆ دهستوور رایگهیاند “تائێستا حیزبهكان موجامهلهی یهكتر دهك��هن ،سهرزهمینێك نهڕهخساو ه
ی كهئۆپۆزسیۆن ك��اری ئۆپۆزیسیۆن ی بكاتو دهسهاڵتیش كاری دهسهاڵت ب��ك��ات ،ئ����هوهی لهئۆپۆزیسیۆن ه لهوهدهترسێت بهدرێژایی مێژوو ههر لهئۆپۆزسیۆن بێت ،ئهوهی لهدهسهاڵت ه دهیهوێت ههر له دهسهاڵت بێت”. ی ههروهها وتی “ئهو حیزبانه لهكهیس زۆر لهسهردهشت عوسمان گهورهتر نههاتوونهته جوابو بهرگریان لهخهڵك ن���هك���ردووه ،وهك ش���هڕی ن��اوخ �ۆو ئ �هو دهرهاویشتانهی لێیكهوتهوه، ل �هوت��اوان��ان �ه خ��ۆش��ب��وونو تهنانهت لهقوربانییهكانی خۆشیان خۆشبوون”. ل �هالی �هك��ی ت����رهوه ش���ۆڕش ئهمین رێكخهری فیدراسیۆنی رێكخراوهكانی كۆمهڵی مهدهنی بهدهستووری وت “لهدژی ئهنجامی لیژنهی لێكۆڵینهو ه لهتیرۆركردنی سهردهشتو بهرانبهر ئ����هو ه���هم���وو داوای�������هی ل��هس��هر رۆژنامهی ئازادو خهڵكانی ئازادیخواز لهدهسهاڵتهوه تۆماركراون ،رێپێوان ئهنجامدهدهین”. ل �هب��ارهی بهرنامهی رێپێوانهكهوه، وتی “یهكهم بهرنامهی رێپێوانهك ه داواك��اری��ی ه�هڵ��وهش��ان��دن�هوهی ئهو ی لیژنهی لێكۆڵینهوهیهیه كه بۆ دۆسیه سهردهشت عوسمان پێكهێنرا ،كهئێم ه قهناعهتمان پێی نییه ،جگه لهوهش ی بهشێكی تری رێپێوانهكه پهیوهند ی ب�هو فشاره زۆرهی لهسهر ئازادی رادهب��ڕی�نو لهسهر رۆژن��ام�هی ئازاد ههیه”.
لهشهڕه شمشێرهوه بۆ سهر پهڕهكانی ئینتهرنێت س��ك��ااڵی ی��اس��ای��ی ل �هس �هر رێبێن ه���هردیو سهنتهری میترۆ :دانپیانانهكان عهدنان عوسمانو جهالل جهوههر تۆماركرا یهكسانه بهدهرئهنجامهكانی لیژنهی لێكۆڵینهوهكه زانیار محهمهد
پارتی لهدرێژهی داوا یاساییهكانیدا ،داوا لهسهر ههریهكه لهپهرلهمانتار عهدنان عوسمان س�هرۆك��ی فراكسیۆنی گ��ۆڕانو رێبین ه���هردی ن��ووس �هرو ش��ی��ك�هرهوهی سیاسیو كامهران مهنتك مامۆستای زانكۆو جهالل جهوههرو چهندان رۆژنامهنووسی تر تۆماردهكات. دوێ��ن��ێ سێشهممه مهكتهبی سیاسیی پارتی ،لهدرێژهی داوا یاساییهكانیدا ،داوای یاسایی لهسهر چهند نووسهرو پهرلهمانتارو مامۆستای زانكۆو شیكهرهوهی سیاسی
تۆماركرد ،دوای ئ�هوهی لهژماره یانزهی گۆڤاری فشار قسهیانكردووه. ك��ام��هران مهنتك م��ام��ۆس��ت��ای زانسته سیاسییهكان ل�هزان��ك��ۆی س�هاڵح�هدی��ن، لهلێدوانێكیدا بۆ دهستوور ههواڵهكهی پشتڕاستركردهوهو وتی “ئێمهش داوای یاسایمان لهسهر تۆماركراوه ،پهنابردنه بهر دادگا كارێكی باشه ،بهاڵم دادگا تهنیا موڵكی پارتی نییه ،بهڵكو موڵكی ههموو خهڵكه”. لهبارهی ههڵوێستی ئهوان ،كامهران مهنتك وتی “رهنگه ئێمهش پهنا بهرینه دادگاو حهقی خۆمان ههیهو سكااڵ تۆماردهكهین،
ئهو كاته دادگا راستی یهكالییدهكاتهوه“. ب���هرزان ع�هل��ی ح�هم�ه سهرپهرشتیاری رۆژنامهوانی لهگۆڤاری فشار لهلێدوانێكیدا بۆ دهستوور ،وتی “جگه لهتۆماركردنی داوای یاسایی ل�هس�هر ت���هواوی ستافی گ��ۆڤ��اری ف��ش��ار ،داوای یاسایی لهسهر زۆرینهی ئهوانهی لهو ژمارهیهی گۆڤارهكهدا بابهت یان لێدوانیان داوه تۆماركراوه، لهوانه رێبێن ه�هردیو عهدنان عوسمانو جهالل جهوههرو كامهران مهنتك”. عهدنان عوسمان سهرۆكی فراكسیۆنی گۆڕان بهدهستووری وت “ماڵیان ئاوابێت مهمنونیانم”.
شۆرش خالید دوای ئ���هوهی ش���هوی راب����ردوو كهناڵه تهلهفزیۆنهكانی سهر بهپارتی دیموكراتی كوردستان ،دانپێدانانی هیشام محهمهدی ت��اوان��ب��اری��ان ب��ڵ�اوك����ردهوه ،رهح��م��ان غهریب رێكخهری سهنتهری میترۆ بۆ داكۆكیكردن لهڕۆژنامهنووسان رایگهیاند دانپێنانهكانی تاوانبارهكه دووبارهكردنهوهی دهرئهنجامهكانی ئهمدواییهی لیژنهی لێكۆڵینهوهیه لهدۆسییهكه.
رهح��م��ان غ�هری��ب وت �ی “دانپیانانهكان بهپێی لێكدانهوهكان ل �هدهرهوهی مهنتقی رووداوهك��ه ب��وون ،قسهكانی تاوانبارهكه یهكسانه بهچیرۆكهكهی لیژنهی لێكۆڵێنهوه، لهبهرئهوه ههڵوێستی ئێمهش یهكسانه بهههڵویستی رابردوومان”. ههروهها جهختیشیكردهوه “ئهو زانیارییانه دووب��ارهك��ردن��هوهی ه�هم��ان مهنتقه كه لهجهوههردا قبوڵنهكراوه ،ناچارنین وا بهخێرایی بهبێ بهڵگهی سهلمێنهر بڕوای پێبكهین”.
زهڕهنگ���هرهكان واز لهپیش���هكهیان دههێن���ن پارتیو یهكێت ی ههڵبژاردنی ئهنجومهن ی پارێزگاكانیان دواخستووه
بورهان قادر لهههولێر سهرۆك ی لیستی یهكێتی لهئهنجومهن ی پارێزگای ههولێر رایگهیاند بهبڕیار ی سیاسیی پارتیو یهكێت ی ههڵبژاردن ی ئهنجومهنی پارێزگاكان دواخ��راوه، دهڵێت ئهو دواخستنهش دهبێتههۆی ئ �هوه ی جێبهجێكردن ی المهركهز ی لهكوردستاندا پهكبخاتو تووش ی شهلهلی بكات. قاسم عهزیز سهرۆك ی لیست ی 109ی
یهكێتی ی نیشتمانیی كوردستان لهئهنجومهنی پارێزگای ههولێر، دهس��ت��ووردا لهچاوپێكهوتنێكی دهڵێت خول ی پێشووی پهرلهمان ب��هی��اس��ا دهس���ت���ی ئ�هن��ج��وم�هن� ی پارێزگاكانی ههرێم ی بهستووهتهوهو ناكارای كردوون ،یهكێتیو پارتیش بهدواخستنی ههڵبژاردن كردوون ی بهئهنجومهنی ماوهبهسهرچوو. قاسم عهزیز وتی “بهرپرسیارێتیی ناكارابوون ی ئهنجومهنی پارێزگاكان
دهگهڕێنمهوه بۆ پهرلهمان ،چونك ه پهرلهمان بهیاسا دهستی شكاندین، لهو دوانزه لیژنهیه ،تهنیا لیژنهكان ی پرۆژهكانو شارهوانیو بهدواداچوون ك��اراب��وون ،ن��ۆ لیژنهكهی تریش بهبێئیش دانیشتوونو هیچ كاریان نهبووه”. قاسم عهزیز ئ��ام��اژهی ب��هوهدا ك ه ئهندامانی ئهنجومهنی پارێزگا هیچ زانیارییهكیان ل �هس �هر ب��ودج�ه ی پارێزگا ی ههولێر نییه ،ناشزانن چۆن
خهرجدهكرێت. تهواوی چاوپێكهوتنهک ه لهالپهڕه 9دا بخوێنهرهوه
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
ههواڵ
لهفڕۆكهخانهی ههولێر رێگهنهدراوه شێخ جهعفهر بهڕێگای CIPدا بڕوات دهستوور ی ههولێری نێودهوڵهتی لهفڕۆكهخان ه رێگ ه بهشێخ جهعفهر وهزیری پێشمهرگهو ئهندامی مهكتهبی سیاسی یهكێتی ن���هدراوه ،بهشوێنی پێشوازی VIP دا بڕوات ،كهئێستا گۆڕاوه بۆ ،CIP لهكاتی چوونو هاتنهوهیاندا لهدهرهوه. بهو هۆیهوه كێشه دروستدهبێت. سهرچاوهیهكی ئاگادار لهو رووداوه، ی ی “شهو لهلێدوانێكیدا بۆ دهستوور ،وت ی راب����ردوو كاتێك شێخ یهكشهمم ه ی ی پێشمهرگه جهعفهر مستهفا وهزیر ی ی نێودهوڵهت ی فڕۆكهخان ه ههرێم لهڕێگ ه
ی ه��هول��ێ��رهوه دهگ��هڕێ��ت��هوه ههرێم كوردستان ،لهناو فڕۆكهخان هی ههولێر رێگری لێدهگیرێت ب ه CIPكهپێشتر ب� ه VIP (Very Important )Personناودهبراو تایبهت ه بهشوێنی تێپهڕێنی كهسایهتییه زۆر گرنگهكان، تێبپهڕێت”. ی “بهو هۆیهوه كێشهو سهرچاوهك ه وت دهمهقاڵێ لهنێوان بهرپرسانی ئهمنی فڕۆكهخانهكهو پاسهوانهكانی شێخ جهعفهردا دروستدهبێت”. ی ی بهڕێوهبهر ی یاریدهدهر ساالر دۆسك گشتی فڕۆكهخانهی نێودهڵهتی ههولێر لهلێدوانێكدا بۆ دهستوور رهتیكردهوه ی كێش هی لهو شێوهیه روویدابێت ،وت
ی ل �هو شێوهیه نههاتووهت ه “كێشه بهردهستمان ،ههركێشهیهكی لهو جۆره رووبدات ،ئێمهی لێئاگادار دهكرێتهوه، ی روودوای لهو جۆره نین”. بهاڵم ئاگادار ساالر رایگهیاند “كاتێك وهزیرێك یان ی بااڵ لهدهرهوه دهگهڕێتهوه، بهرپرسێك چهند كاتژمێر پێش گهیشتنهوهی، فڕۆكهخانه ئاگاداردهكاتهوه ك ه لهكاتژمێر چهند دهگاتهوه بهچ فڕۆكهیهك دێت، ی دهك��ات بۆ فڕۆكهخانهش ئامادهكار گهڕانهوهی ئهو كهسه”. ی ش��ێ��خ ج �هع��ف �هر م��س��ت�هف��ا وهزی����ر ی ههرێم لهلێدوانێكدا بۆ پێشمهرگ ه دهس��ت��وور وت��ی “ئ �هو ههواڵه ئهسڵو ئ �هس��اس �ی ن��ی��ی��هو ش��ت�ی ل���هو ج��ۆره
لهیهكهم ئامادهكاری پارتی بۆ كۆنگره ،شهڕ دروستبوو
مامۆستا كهركوكییهكانی زانكۆكان دهگهڕێنرێنهوه بۆ كهركوك ههرێم ،قسهكراوهو د.دالوهر رازیبووه ی پ��ارێ��زگ��اری كهركوك ب �هو داوای���ه ك �هداوای��ك��ردب��وو ئ �هو مامۆستایان ه بگهڕێنرێنهوه. ی عهبدولڕهحمان مستهفا پارێزگار كهركوك بهدهستووری وت “داوامانكرد ی كهئێستا ئ���هو م��ام��ۆس��ت��ای��ان �ه ی ههرێم وانه دهڵێنهوهو لهزانكۆكان خهڵكی ك�هرك��وك��ن ،بگهڕێنرێنهوه ی ی ل���هڕوو ب��ۆ ش��ارهك�� ه ب��ۆ ئ����هوه ی زمانهوانییهوه خزمهت بهڕێزمان كوردی بكهنو وهزیریش ئهوهی قبوڵ كردووه”. ه���هروهه���ا پ���ارێ���زگ���اری ك��هرك��وك ی وت���ی “وهزی�����ری خ��وێ��ن��دن�ی ب��ااڵ ی ئ �هوهی ی ه�هرێ��م بهڵێن حكومهت پێداین لهساڵهكانی داهاتوودا چهند ی ی كهركوك لهزانكۆكان قوتابییهك ی خوێندنیان بۆ ه �هرێ��م��دا ك��ورس � دابینبكرێت”.
ئازاد زهنگهنه لهكهركوك
دانا جهمیل لهههڵبژاردنهكانی ناوچهی دووی فهرمانبهرانی پارتی سهر بهلقی دووی ههولێر بۆ كۆنفرانسی حیزبهكهیان، ش�هڕ لهنێوان ئهندامانی ئ�هو حیزبه دروستدهبێتو بهشهقو بۆكس لهیهك ههڵدهدههن. س���هرچ���اوهی���هك ل��هن��اوچ��هی دووی فهرمانبهران ،لهلێدوانێكیدا بهدهستووری وت “ل �هه �هڵ��ب��ژاردن �ی ن��اوچ��هی دووی ف��هرم��ان��ب��هران دوو لیست ب��هش��داری ههڵبژاردنهكهیان ك��ردووه ،لیستێكیان كه لهالیهن بهرپرسی ناوچهوه پشتگیری دهكرێت 6ئهندامی لهپێشهوهیه ،لیستێكی تر كه لهدهرهوهی ئهو لیسته خۆیان ههڵبژاردووه 3ئهندامیان لهپێشهوه ب��ووه لهكاتی جیاكردنهوهی دهنگهكاندا ،بهو هۆیهوه شهڕ لهنێوان الیهنگرانی ئهو دوو لیستهدا
ی ئهو رووی��ن�هداوه ،بگره كارمهندهكان ف��ڕۆك�هخ��ان�هی� ه ب��هوپ��هڕی ئ �هدهب �هوه پێشوازیان لێكردم”.
دروستبووه“. س �هرچ��اوهك �ه وتیشی “ئ��هو دوو لیست ه ههریهكه ل�هالی�هن ئهندامێكی مهكتهبی سیاسییهوه پشتگیری دهكرێنو یهكتریان بهساختهكاریو پێشێلكاری تۆمهتباردهكرد، بۆیه شهڕ روویداو ههڵیانكوتایه سهر یهك”.
لهسهردانهكهی وهزیری خوێندنی بااڵ لهچهند رۆژی رابردوودا بۆ كهركوك، بهپێی زانیارییهكانی دهستوور ،دوای قسهكردن لهسهر كهمیی مامۆستای لهكۆلێژو پهیمانگاكانی ئهو شاره، داوا لهوهزیری خوێندنی بااڵ كراوه بهبڕیارێك مامۆستا كهركوكییهكان بگهڕێنێتهوه شوێنی خۆیان ،ئهویش رازی بووه. ی سهرچاوهیهكی ئاگادار بهپێی وته ی لهو كۆبوونهوهیه ،لهكاتی كۆبوونهوه د.دالوهر وهزی���ری خوێندنی ب��ااڵو ت��وێ��ژی��ن��هوهی زان��س��ت��ی ،ل �هگ �هڵ ی عهبدلڕهحمان مستهفا پارێزگار ی مامۆستا كهركوك ،لهبارهی هاتنهوه كهركوكییهكانی زانكۆو پهیمانگاكانی سلێمانیو كۆیهو ههولێرو پهیمانگاكانی
11خوێندكار بههۆی بێ مامۆستاییهوه وازدههێنن مهعاز فهرحان ی سهر ل �هس��ن��ووری ناحیهی تهقتهق بهقهزای كۆیه 11 ،خوێندكاری پۆلی ی ن��ۆی �هم��ی ب��ن �هڕهت��ی ب��هه��ۆی ئ���هوه مامۆستایان نییه واز لهخوێندن دههێنن، دوای ئهوهی سهردانی بهڕێوهبهرایهتی پهروهردهی كۆیه دهكهن.
ی یهكێك لهو قوتابیانه ،كه لهخوێندنگه ب��ن��هڕهت��ی دهرم���ان���او دهخ��وێ��ن��ێ��ت، بهدهستووری وت “دوای ئهوهی دهوام كرایهوه چووینهوه بۆ قوتابخانه ،بهاڵم بههۆی ئهوهی مامۆستای پۆلی نوێیهم نهبوو ،وتیان بڕۆنهوه ماڵهوه ،ئێمهش بهناچاری گهڕاوینهتهوه ماڵی خۆمان”. ئهو قوتابییه وتی “یان دهبێت بچین ی سێگردكان لهتهقتهق بخوێنن یان ناحیه
ئ �هوهش بۆ ئێم ه دووره ،بۆی ه چوون ه ماڵهوهمان پێ باشتربوو”. ی چهند رۆژێك پێش ئێستا بهپێی وته ئهو قوتابییه ،كهسوكاری قوتابییهكان ی س �هردان��ی ب �هڕێ��وهب �هری پ���هروهرده ك��ۆی �هی��ان ك����ردووه ب��ۆ ئ����هوهی دوو مامۆستایان بۆ دابینبكات ،ئهویش بهڵێنی داوه ،بهاڵم نهیبردووهت ه سهر. ئ���هو قوتابییه ئ���ام���اژهی ب��هوهش��دا
سهندیكای رۆژنامهنووسان ههواڵی دیارنهمانی 50ههزار دۆالر رهتدهكاتهوه پ .دهستوور لهلقی ههولێری سهندیكای رۆژنامهنووسانی كوردستان ههواڵی دیارنهمانی 50ههزار دۆالر باڵودهبێتهوه ،ب�هاڵم بهرپرسی لقی ههولێری سهندیكای رۆژنامهنووسان ئهوه رهتدهكاتهوه. س��هرچ��اوهی��هك��ی ن��زی��ك لهئهنجومهنی سهندیكای رۆژنامهنووسانی كوردستان، لهلێدوانێكیدا بهدهستووری راگهیاند "بڕی 50 ههزار دۆالر لهلقی ههولێری ئهو سهندیكایه دیارنهماوه ،ههر بۆیه بۆ ئهو مهبهستهش ئێستا لیژنهیهكی لێكۆڵینهوهیان پێكهێناوه تا بهدواداچوون لهدیارنهمانی ئهو پارهیه بكهن". ئ���هو س��هرچ��اوهی��ه ك �هن �هی��وی��س��ت ن��اوی باڵوبكرێتهوه ،وتی "ئهو بڕه پارهیه ،پارهی ئابوونهی سااڵنهی ئهندامانی سهندیكایه،
واته ههر ئهندامێكی سهندیكا سااڵنه بڕی 25 ههزار دینار بههۆی ئهندامیهتی دهداته ئهو لقهی كهتیایدا ئهندامه ،ئێستاش دهركهوتووه كهئهندامێكی زۆر پارهی سااڵنهی داوه ،بهاڵم لهبهرانبهردا پاره وهسڵهكان دیارنینو گومان لهونبوونی ئهو پارانه ههیه". ف���هره���اد ع��هون��ی ن�هق��ی��ب�ی س�هن��دی��ك��ای رۆژنامهنووسان وتی "پ��اره بزر نهبووه، ب��هاڵم وردبینی س��ااڵن��هو ج���هردی گشتی دهكهن كهشتێكی ئاساییه ،تا ئێستا ئهو حیسایه خیتامیه نهكراوه ،چونكه ئێمه داوا لهههموو لقهكان دهكهین كهوسواڵت بنێرن كهبهتایبهتی سهری ساڵ نزیكبووهتهوه،ههر شتێك پهیوهندی به شت كڕینو جهردهوه ههبێ ،بۆمان بنێرنو تهئكیدی لهسهر دهكرێتهوه ،شتی واش لهسهندیكا روونادات". حاكم ئازاد سهرۆكی لقی ههولێری سهندیكا، وتی "ئهو ههواڵه بههیچ شێوهیهك راست نییهو دووره لهڕاستییهوه".
كهمامۆستایانی ئ��هو قوتابخانهی ه ی كۆی ه چهندانجار داوای��ان لهپهروهرده كردووه كهمامۆستایان بۆ دابمهزرێنرێت، ب��هاڵم تا ئێستا وهاڵم��ن �هدراون �هت �هوهو مامۆستایان بۆ دانهمهزرێنراوه. ی دهستوور پهیوهندیكرد به بهڕێوهبهر ی ی كۆیهوه ،بهاڵم بهبیانوو پ��هروهرده ی لهكۆبوونهوهدایه هیچ لێدوانێكی ئهوه نهدا.
3
دهسهاڵتپهرستو ههتیوهكانی ه��ی��چ دی����اردهی����هك ه��ێ��ن��دهی شكستی دهسهاڵتپهرستیو دۆگماو چهقبهستویی ،ههتیو ب �هدوای خۆیاندا جێناهێڵن ،كاتێك بهشێك لهكۆنهپهرستو دهسهاڵتپهرستی ناو ریزهكانی ی حیزبی شیوعی ،ههوڵهكانیان بۆ دهستكهوت كورسیو بوون بهوهزیرو ئهندام پهرلهمان دهگات ه بنبهست ،ئیتر هیچ نامێنێت پهنای بۆ بهرن جگ ه لهئیساڵحو نوێخوازیو موعارهزهبوون، كهباشترین رێگهن بۆ ئ �هوهی ئهستێرهیان لهرۆژنامهو گۆڤارهكان بدرهوشێتهوه ،پاش ئهوهی لهناو حیزبو جهماوهر دهكشێ. دوایهمین نمونهیش كاك عهلی روسییه ،لهبری ئهوهی لهسهر ئهو لیستی ئهعمالهی رابردووی داوای لێبوردن لههاوڕێكانی بكات ،بهم دوایی ه لهرۆژنامهی هاواڵتیو دهستوور ،پێشترییش ب�هدهرك��ردن��ی فهتوا بهناوی روون��ك��ردن�هوه، دهیهوێت رای گشتی چهواش ه بكات. ی ت��ادهس��ت��ك �هوتو ئیمتیازاتی ك��اك ع �هل � لهبهردهستدا بوو ،تا موچهی پل ه بهرزو ئهرزی روك�نو میزانییهی تایبهتی ههبوو ،لهماسی بێدهنگتر بوو ،كهئهمانهی نهما دهست بهدامێنی موعارهزهوه دهگرێو بهلێدوانی ههڵخهڵهتێن هرو مانشێتی گهوره دهیهوێت قهشمهری بهعهقڵی ئ�هن��دام��ان ب��ك��ات ،ئاخر خ��ۆ ئ �هو لهههموو بهشدارییهكی حیزبی شیوعی لهحكومهتدا دهنگی داوه ،ب��هاڵم كاتێ دهرف �هت��ی ئهوه نامێنێ پۆستی دهسكهوێت ،راب��ردووی خۆی بیردهچێتهوهو هاوڕێكانی تهخوین دهكات. نزیكهی 28س��اڵ��ه ،دوورو نزیك ب��هوردی چ��اودێ��ری ئ��هو ه �هرای �هی��ن ك �هه �هر ج��ارهی بهالفیتهیهك لهڕیزهكانی حیزبی شیوعی خۆی دهنوێنێت ،ئهویش مهسهلهی چاكسازیو نوێخوازییه .ئهم جارهیان بهالفیتهی موعارهزه خۆی نمایشدهكات ،بیرمان نهچێت لهههندێ حاڵهتیدا الفیتهكان بهدهستی ساختهچیهك دهنووسراو بۆیه ههر زوو كاریگهری نهما. كچانو كوڕانی ئهو حیزبه بۆیان ئاشكرابووه ك��ێ چهمك ه راستهقینهكانی ن��وێ��خ��وازیو دی��م��وك��راس��ی � هتو چ��اك��س��ازی ب �هدڵ��س��ۆزی ب �هرزك��ردووهت �هوهو كێ ب ه الفیتهی ساخته، شیعاری بهسهرچوو ،نوێخوازی دهكات ه پردێك بۆ پرۆسهی گهڕانهوهی بتهكان. ئهو كاك عهلی یه ،خهونه دێرینهكهی بهگهڕانهی سجنی نهێنیو رێكخراوی نهێنیو داپڵۆسینی بیروڕای جیاوازو فراونكردنی مهركهزیهتو بهرتهسكردنهوهی بڕیاری بهكۆمهڵو زۆركردنی ماستاوچیو مهسین ه ههڵگرو كهمكردنهوهی خهڵكی پرسیاركهر ،دوورن ل��هوهی لههیچ دۆڵێكدا ئهم زات ه لهگهڵ ئیساڵح یهكبگرنهوه. ب��ۆ ئێمهو دهی���انو س���هدان كهسی ت��ر ك ه لهمێردمناڵییهوه لهڕیزهكانی ئ �هم حیزب ه كاریان كردووه ،ئهستهم ه شكستهكانی ئازارو بریندارمان نهكات ،ههموو خاوهن ویژدانێكی زیندوویش دهزانێت ئێمهومانان لهكاتی میحنهت پاشهكشهی كاتی ،ههڵوێستمان چیو لهكوێو لهكام سهنگهرهوه دیفاعمان لهچهمكهكانی پرۆسهی چاكسازیو نوێخوازیو دیموكراسیهتی راستهقینهی نێوخۆیی دهك���رد ،ه �هر وهك دهش��زان��ن چ��ۆن بتهكانی كۆنهپهرستیو دۆگ��م��او دهس��هاڵت��پ��هرس��تو پ��ارهپ �هرس��ت ی رووب�هڕووم��ان��دهب��وون�هوه ،كهئهو ك��اك عهل روسییه پێهشهنگهكهیان بوو. لهكۆنگرهی پێنجهمی دیموكراسیهتو نوێخوازی حیزبی شیوعی عێراق ،تا دهگاته كۆنگرهكانی حیزبی شیوعی كوردستان ،ملمالنێ بووه ل �هگ �هڵ ههتیوهكانی رهوت���ی خ��ۆپ��ارێ��زی، كهسانێك تا دوێنی ئیرهابی فیكرو رهخنهو رای جیاوازیان لهڕیزهكانی حیزبی شیوعی دهكرد، راب��ردووی حیزبیو سیاسیان شهرمهێنهره، لهشاخ خۆیاننهگرتو رادهستی ئیستیخباراتی عهسكهری بوون ،لهرۆژنامهكانی عودهی داوای بهزهییان لهسهدام دهك��رد ،ئهمان ه حیزبی شیوعییان پێ لهكهدار ناكرێت ،ئهو رهوت ه باوكی مرد ،با ههتیوهكانی بچن كارێكی تر بۆخۆیان بدۆزنهوه. زاكیرهی جهمعی حیزب شاهیده ئهو رهوت ه خۆپارێزو ترسنۆكو ههلپهرسته .حیزبی شیوعییان ه �هژار ك��ردو خۆیان دهوڵهمهند. حیزبیان ب��چ��وك��دهك��ردهوهو خۆیان گ �هوره. كادیرو خهڵكی چاالكیان لهناو ئهو حیزبهدا راون����ا .خهڵكی ه �هل��پ �هرس �تو خۆویستو بهرژهوهندخوازیان پێشخست. ئا ئهمهی ه دهیهوێت خۆیبكات بهپێشهنگی پێداچونهوهو نوێخوازی؟ وای لهنائومێدیت وای نوێخوازی شكستخواردوو ،ئهوهنده بااڵت نزمبووه رهوت��ی خۆپارێزو دهسهاڵتپهرستو پارهپهرستو ههتیوهكانیان بازدهدهن بهسهرتا.
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
2
i n f o @ d e s t u r. n e t
ههواڵ
پرۆژهیهكی 10ملیۆن دۆالری خانهقین داوادهكات ل ه 23بیره نهوتهك ه ی نهفتخانه پشكی ههبێت نزیكه لهشكستهێنان كاروخ نامیق بههۆی كێشهی نێوان پارێزگاری كهركوكو ئهنجومهنی پارێزگای كهركوكهوه ،پرۆژهیهكی 10 ملیۆن دۆالری راوهستاوهو ئهندامێكی ئهنجومهنی پارێزگاش دهڵێت پ��رۆژهك �ه نزیكبووهتهوه لهشكستهێنان. ئ��اوات محهمهد ئهمین ئهندامی ئهنجومهنی پارێزگای كهركوك لهلێدوانێكیدا بۆ دهستوور، رایگهیاند گهورهترین پرۆژه كهههموو خهڵكی كهركوك چاوڕێی دهكات ،پرۆژهی پاككردنهوهی شارو البردنی زبڵو خۆڵو خاشاكه ،كهنزیكهی 10ملیۆن دۆالری بۆ دهرچووه ،بهاڵم تا ئێستا پرۆژهكه نهچووهته ب��واری جێبهجێكردنهوه ب �هه��ۆی ه�هڵ�هی�هك ل �هپ��رۆس �هی راگهیاندنی پرۆژهكهو وهرگرتنی تهندهر. ئاوات محهمهد وتی "تائێستا بههۆی كێشهكانی نێوان ئهنجومهنو پارێزگا نهمانتوانیوه ئهو پرۆژهیه بخهینه سهرپێ ،ئ �هوهش گوزارشت لهفهشهلی گهورهترین پ��رۆژهی خزمهتگوزاری
دهكات". ئاوات محهمهد وتی "پهیوهندی نێوان پارێزگارو ئهنجومهنی پ��ارێ��زگ��ا زۆر ك���زه ،بهئاشكرا دهردهك���هوێ���ت ههماههنگی ل �هن��ێ��وان ئهم دووالیهنهدا نییه ،ئهوهش پێدهچێت پهیوهندی بهوه ههبێت یاسایهك نییه پهیوهندی نێوانیان رێكبخات ،یان خۆیان پهیوهندیان باش نییه، چونكه زۆرجار باس لهوه دهكرێت پهیوهندی نێوان پارێزگاو ئهنجومهنی پارێزگا بهو شێوهیه نییه كهپێویسته بێت ،ئهم هۆكارانه وایكردووه پارێزگاو ئهنجومهنی پارێزگا بهتهواوی نهتوانێت م��وم��ارهس �هی دهس�هاڵت�هك��ان��ی��ان بكهن وهك پارێزگاكانی تر دهیكهن". ئاماژهی بهوهشدا كهملمالنێو خراپی پهیوهندی نێوان پارێزگاو ئهنجومهنی پارێزگا كاریگهری زۆری ههبووه لهسهر پرۆژهكان ،وتی "لهساڵی 2008و 2009بهئهمساڵیشهوه دهس���هاڵت لهئهنجومهنی پارێزگا سهندراوهتهوهو دراوهته پارێزگار ،بۆ ئهنجومهنی پارێزگا هیچ نهماوهتهوه تهنیا چاودێری ماوهتهوه".
فهرمان خێاڵنی
ئ �هو 23بیره ن �هوت �هی نهفتخان ه كهساڵی 2003داخرانو پااڵوگهكانی لهالیهن حكومهتی عێراقییهوه بردران بۆ بهغداد ،بڕیاره لهئایندهكی نزیكدا بكرێتهوهو بهرپرسانی كوردیش لهناوچهك ه دهڵێن دهبێت پشكی خانهقین لهقازانجی ن�هوت��ی ئهو پااڵوگانه بۆ شارهك ه خهرجبكرێت. س�هی��د تالیب م��ح�هم�هد س�هرۆك� ی ئهنجومهنی پارێزگای دیاله لهلیست ی هاوپهیمان ی كوردستانی ،لهلێدوانێكدا ب��ۆ دهس���ت���وور وت���ی "لهئێستادا دهسهاڵتمان زیاترو م�هودا فراوانتر ب��ووه ،بۆیه ئهو 23بیره نهوته ی نهفتخانه ك ه لهدوای ساڵ ی 2003هوه ب�هب��ڕی��اری وهزی���ری ن�هوت� ی عێراق داخ��را ،توانیمان بهههوڵ ی خۆمانو پ��ارێ��زگ��اری دی��ال� ه ئ �هو پااڵوگهی ه بهێنینهوه بۆ نهفتخان ه كه لهو ساڵهدا برابوویهوه بۆ بهغداد ،ئێستا كار ی
تێدا دهكهین بۆئهوهی بیانخهینهوه گهڕو لهئایندهیهكی نزیكیشدا بیره نهوتهكانی نهفتخانه دهخهینهوهكار". سهرۆك ی ئهنجومهنی پارێزگای دیال ه وتی "لهساڵ ی 2003هوه ئێران نهوت ی ئهو بیره نهوتانه دهردههێنێت بههۆ ی ئ���هوهی ك�هئ�هو 23بیره نهوته ی نهفتخان ه لهسهر س��ن��وور ی نێوان ع��ێ��راق – ئ��ێ��ران�ه ،ب��هاڵم لهمهوال كهبیره نهوتهكان دهكهونهوه كار، ئێمه دهت��وان��ی��ن ئ��هوهن��ده نهوت ی لێدهربهێنین كهئێران سوودێك ی ئهوتۆ ی لێنهبینن". بههۆی ئ��هوهی ئ �هو بیره نهوتان ه لهناو سنووری شاری خانهقیندایه، لهداهاتی نهوت ی ئهو بیره نهوتانه ی نهفتخان ه بهپێ ی یاسا بهر خانهقین پشكی تایبهت ی دهكهوێت. سهید تالیب وت �ی "بهمهبهست ی ئاوهدانكردنهوهو ئهنجامدانی پرۆژه ی خزمهتگوزار ی بۆ خانهقین داوای پشكی ئهو نهوتانه دهكهین".
بههانهكانی دهرنهچوون ...ههڕهشه ،پهالماردان ،خۆخنكاندن دهیان خوێندكار بههۆی دهرنهچوونهوه ،ههوڵی خۆخنكاندنو كوشتنیان داوهو پهالماری مامۆستایان داوه كاروخ نامیق دواب�������هدوای راگ��هی��ان��دن��ی ئهنجامی تاقیكردنهوهكانی خولی دووهم���ی ههر دوو قۆناغی ئامادهییو بنهڕهتی ،بههۆی دهرنهچوونیان لهوانهكانیانو مانهوهیان بۆ چهند ساڵێك لهپۆلێك ،ژمارهیهك خوێندكار خۆیان دهخنكێننو ههندێكیشیان پهالماری مامۆستاكانیان دهدهنو ههڕهشهدهكهن. توێژهرانی كۆمهاڵیهتی هۆكارهكهی بۆ خراپی پ �هروهردهك��ردن �ی م��ن��دااڵن لهنێو خێزانو خراپی پهیوهندی نێوان مامۆستاو خ��وێ��ن��دك��ارو ژی��ن��گ �هی قوتابخانهكان دهگێڕێتهوه. لهرۆژی 18ئهم مانگه لهگهڕهكی رزگاری لهقهزای كهالر خوێندكارێكی پۆلی حهوتهمی بنهڕهتی بهناوی ئهحمهد عادل 14 ،ساڵ، دوای ئهوهی ئهنجامی تاقیكردنهوهی خولی دووهم وهردهگ��رێ��تو ب��ۆی دهردهك �هوێ��ت دهرن��هچ��ووه ،دوات��ر كهدهچێته ماڵهوه لهنهۆمی س����هرهوهی ماڵهكهیان خۆی دهخنكێنێت. ههروهها لهناحیهی بهردهقارهمان (باینجان) رۆژی 9/18دوو خوێندكاری دهرنهچوو ل �هوان �هی ئینگلیزی بهناوهكانی شاهۆ ئهحمهدو شهماڵ ئهیوب كهخوێندكاری پۆلی 11بنهڕهتین لهخوێندنگای ژیلوان، مامۆستایی وانهكهیان بهناوی هێمن تۆفیق داوهته بهر خهنجهربۆكسو پاشانیش بهلهته بلۆك لێیانداوه. ه��هر ل��هو چ��وارچ��ێ��وهی �هدا رۆژی 9/16 پۆلیسی سلێمانی كچێكیان رزگ��ارك��رد كهبههۆی دهرنهچوونی لهتاقیكردنهوهدا ههوڵیدا لهپردی خهسرهوخاڵهوه خۆی ههڵداته خوارهوهو خۆی بكوژێت ،ئهو كچه
خوێندکاری پۆلی 10ئامادهیی بووه ،دوای ئهوهی ئهنجامی تاقیكردنهوه وهردهگرێتو بۆی دهردهكهوێت لهوانهیهك دهرنهچووه، ههوڵی خۆكوشتن دهدات. ئهمانه بهشێكن ل �هو دهی��ان چیرۆكهی ل��هم��اوهی ه�هف��ت�هی راب�����ردوودا بههۆی دهرنهچوونی خوێندكارانهوه روویدا. كهمال ن��وری ب �هڕێ��وهب �هری پ���هروهردهی مهڵبهندی سلێمانی لهلێدوانێكدا بۆ دهستوور رایگهیاند "تهوای ئهو حاڵهتانهی روویانداوه پهیوهندی بهدهرنهچوونی قوتابیانهوه ههیه لهوانهكانیان". س���هب���ارت ب�����هرووداوهك�����هی ن��اح��ی �هی بهردهقارهمان ،كهمال نوری وتی "بڕیاری دهستگیركردن بۆ ئ�هو دوو خوێندكاره دهرچووه ،بهاڵم تائێستا دهستگیرنهكراون، ل���هب���هرئ���هوهی ب��ۆ ش��وێ��ن��ێ��ك�ی ن��ادی��ار رایانكردووه". ه �هروهه��ا وت �ی "ب�هه��ۆی ئ �هو رووداوهوه دهواممان لهو قوتابخانهیه راگرتووه". بۆ ئهمساڵی خوێندنی 2011-2010یهك ملیۆنو 497ه���هزارو 806خوێندكارو قوتابی ب��هه��هردوو رهگ���هزی ك���ورو كچ لهسهرجهم قۆناغهكانی خوێندن لهههرێمی ك��وردس��ت��ان��دا روو لهخوێندن دهك���هن، ههروهها لهكۆی زیاتر له 43ههزار قوتابی دهرچووی پۆلی دوانزهی ئامادهیی ،تهنیا نزیكهی 25ههزاریان لهزانكۆو پهیمانگاكانی ههرێم كورسی خوێندنیان بۆ دابینكراوه، ئهوهش ترسو دڵهڕاوكێیهكی زۆری لهنێو خوێندكاراندا دروستكردووه. چۆمان ئهحمهد ت��وێ��ژهری كۆمهاڵیهتی، لهلێدوانێكدا بۆ دهستوور دهڵێت خۆكوشتنی قوتابی ل�هو قۆناغهدا دهگ�هڕێ��ت�هوه بۆ تهمهنی ،لهبهرئهوهی لهو قۆناغهدا ئهو خوێندكاره لهتهمهنێكی ههرزهكاریدایه،
توانای رووبهڕووبوونهوهی ئهو كێشانه ی نییه كهدێته رێ��گ �هی ،ئ���هوهش بههۆی كۆمهڵێك گۆڕانكاری لهرووی فیسۆلۆجیو بایهلۆجیو سایكۆلۆجی روودهدهن. چۆمان ئهحمهد هۆكارێكی تر بۆ خراپی پ �هروهردهك��ردن �ی م��ن��دااڵن لهنێو خێزان دهگێرێتهوه ،وتی "تائێستا خێزانهكان پ���هروهردهی���هك���ی دروس�����تو م��هدهن��ی منداڵهكانیان ناكهن ،كهبتوانن مندااڵن بهشێوهیهك پهروهردهبكهن بههێزبێتو
بڕوای بهخۆی بێت". ههروهها پێیوایه پهیوهندی نێوان مندااڵنو خ��ێ��زان پهیوهندییهكی الوازهو خێزان نهیتوانیوه بهئهركی خۆی ههستێت. ئ �هو وت �ی "ئ�هگ�هر منداڵێك رووب���هڕووی كێشهیهك بێتهوه پهنا بباته بهر خێزانو دایكو باوكی ،ئهوكاته دهتوانن كێشهكهی بۆ چارهسهربكهنو لهههمانكاتدا كۆمهڵێك رێنمایی كۆمهاڵیهتیشی پێببهخشن". بههۆی مانهوهی بۆماوهی 3ساڵ لهسهریهك
سزا ی بهكۆمهڵ بۆ مامۆستایان ی قوتابخانهیهك دهركراوه دهستوور ب����هه����ۆی ك���هم���ت���هرخ���هم���ب���وون���ی���ان تاقیكردنهوهكانی لهسهرپهرشتیكردنهوهی كۆتایی وهرزی دووهمی ساڵی ،2010-2009 حهوت مامۆستا لهقوتابخانهی چرای بنهڕهتی لهسهنگهسهر سزادراون ،بهدواخستنی سهره موچهیانو گواستنهوه بۆ قوتابخانهیهكی تر. بهنووسراوی ژماره 7170لهبهرواری -9-14 2010كه لهپهروهردهی قهاڵدزێ دهرچووهو كۆپیهكی الی رۆژنامهی دهستووره ،ئاماژه بهنووسراوی پهسنو لێكۆڵینهوهی ژماره ( )2716ی ( )2010-8-15لهبهڕێوهبهرایهتی گشتی تاقیكردنهوهكانی وهزارهتی پهروهرده، ب��هن��ووس��راوی ب��هرێ��وهب��هرای��هت��ی گشتی پ��هروهردهی سلێمانی /كاروباری تهكنیكی ژم��اره ( )20484له ( )2010-8-31كراوه، لهنووسراوهكهدا ئاماژه بهوه دراوه لهبهرئهوهی
ئ���هو م��ام��ۆس��ت��ای��ان �ه ،ك�هم��ت�هرخ�هم��ب��وون لهسهرپهرشتیكردنی تاقیكردنهوهكانی كۆتای ی وهرزی دووهم��ی ساڵی ،2010-2009بۆیه سزای سهرنجڕاكێشانیان ئاراسته دهكرێتو ئاگاداردهكرێنهوه ،كهئهم كهمتهرخهمییه دووب�����اره ن��هك��هن��هوه ،ه��ات��ووه "ئ �هگ �هر دووبارهبێتهوه س��زای توندترتان ئاراسته دهكهین". سزای سهرنجڕاكێشان بهپێی رێنماییهكانی پ����هروهرده ب��ۆ م���اوهی س �ێ م��ان��گ س �هره موچهكهیان دوادهخ��ات ،ههروهها (م ـ خ) كهمامۆستای وانهكه بووه ،بۆماوهی شهش مانگ سهره موچهكهی دواخراوه. ههر بهپێی نووسراوێكی تری پ��هروهردهی ق���هاڵدزێ ،س��زای گواستنهوه بۆ ههریهكه لهعهبدوڵاڵ ئیبراهیم ئهحمهد ،بهڕێوهبهری قوتابخانهی چرای ئێوارانو ئاوات ئهحمهد ق��ادر ی��اری��دهدهی قوتابخانهی ن��اوب��راو ،بۆ
قوتابخانهی سهنگهسهری بنهڕهتی ،ئهحمهد ئیبراهیم ئهحمهد مامۆستای قوتابخانهی ناوبراو بۆ قوتابخانهی كهوگهری بنهڕهتی لهشارۆچكهی سهنگهسهر كهبهمهش ههریهكه لهبهڕێوهبهرو ی��اری��دهدهرهك�ه سێ سزایان وهرگ��رت��ووه ،گواستنهوهو الدان لهئیدارهو دواخستنی س �هره موچهكهیان بۆ م��اوهی شهش مانگ. عهلی محهمهد عهلی بهڕێوهبهری پهروهردهی قهاڵدزێ لهلێدوانێكدا بۆ دهستوور وتی "ئهو مامۆستایانه لهلیژنهی تاقیكردنهوه بوون لهقوتابخانهكهیانو كهمتهرخهمیان نواندووهو پرسیاریان لێ ئاشكرا ب��ووه ،بڕیارهكهش ی گشتی پ����هروهردهی ل �هب �هڕێ��وهب �هرای �هت � سلێمانیو وهزارهتی پهروهرده پهسندكراوه". سزاكان بههۆی ئاشكرابوونی پرسیارهكانی تاقیكردنهوهی وانهی جوگرافیای پۆلی یانزهی ئامادهیی لهقوتابخانهی چرای ئێواران بوو.
لهپۆلی حهوتهمی بنهڕهتی ،رۆژی 9/19 كچه خوێندكارێك لهگهڕهكی بهكرهجۆ ی شاری سلێمانی گوللهیهكی كاڵشینكۆف بهخۆیهوه دهنێتو خۆی دهكوژێت. چ��ۆم��ان وت���ی "ن��هپ��هی��وهن��دی ن��ێ��وان قوتابیو مامۆستاش لهسهر بنهمایهكی مهدهنییانهو دروست داڕێژراوه ،نه ژینگهی قوتابخانهكان بهجۆرێكه كهقوتابی بتوانێت تێیدا بخوێنێتو لهالیهنی دهروونییهوه ئاسودهبێت".
روونكردنهوهیهك لهباره ی چاوپێكهوتنێكی سهعدی ئهحمهد پیرهوه دهستوور ی رۆژنامهی دهستووردا چاوپێكهوتنێكی سهعدی ئهحمهد ی پێشوو لهژماره پیره ،ئهندامی مهكتهبی سیاسی یهكێتی نیشتمانی كوردستان باڵوكراوهتهوه، ی دهستوور ههواڵێكی لهالپهڕه لهدهقێكی قسهكانی ناوبراوهوه رۆژنام ه یهكدا باڵوكردووهتهوه بهم ناونیشانه (سهعدی پیره :كادیرێكی یهكێتی دهستدرێژی پارتی قبوڵبكات تاوانباره) ،بهاڵم دهقی وهاڵمهكهی ناوبراو بهمشێوهیهیه :تا ئهو جێگهیهی ئاگاداربم رێنماییو گشتاندنی پارتی نیی ه كهپێكهوه ئیشكردنو كاركردنی پارتیو یهكێتی تهجاوزی بكرێتهسهر ،بهاڵم ئهگهر كارمهندێكی ئیداری لهجێگهیهك دهیهوێت زیرهكی بهخهرجبدات یان ی یهكێتییه كه قبوڵی دهكات. خۆی تاقیبكاتهوه ئهوه خهتای لێرسراوهكه سهعدی پیره ههرچهنده رایگهیاند كهگلهیی لهچاوپێكهوتنهكهو قسهكانی نییه ك ه لهپهڕه 8دا دابهزیوه ،بهاڵم گلهیی لهههواڵهك هی الپهڕه یهك ههبوو ،بهتایبهت مانشێتی ههواڵهكه ،بۆیه داوای لێبوردن لهبهڕێزیان دهكهین. رۆژنامهی دهستوور
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی ههفته
5
دهستوور ئامارێكی ترسناك باڵودهكاتهوه تهنیا لهههشت مانگی ئهمساڵدا 65كهس بهگولل ه كوژراونو تهرمی بهشێكیان فڕێدراون مهعاز فهرحان بهپێی ئاماری سێ ساڵی رابردوو ،كهدهست ی 1700كهس دهستوور كهوتووه ،نزیك ه بههۆی رووداوهك��ان��ی كوشتنو خنكانو سوتانو رووداوی ئۆتۆمبێلهوه گیانیان ل��هدهس��ت��داوه ،تهنیا ل�هه�هش��ت مانگی ئهمساڵیشدا 56كهس بهگولل ه كوژراون. ساڵ بهساڵ خۆزگهم بهپار حاڵهتهكانی م��ردن بهسوتانو رووداوی هاتوچۆو خۆخنكاندنو كوشتن بهگولل ه لهسنووری پارێزگای سلێمانی بهشێوهیهكی بهرباڵو زیادیكردووه ،بهشێوهیهك مردن بهو جۆره رووداوان ه ساڵ دوای ساڵ زیاتر بووه. ی دهس��ت��وور ب�هپ��ێ��ی ئ���هو ئ��ام��اران�� ه لهپهیمانگای پزیشكاری دادوهری سلێمانی ی دهستیكهوتوون ،تهنیا ل ه 12مانگی ساڵ 2008دا 577كهس بههۆی رووداوهكانی كوشتن بهگوللهو سوتانو خنكان لهئاو و خۆخنكاندنو رووداوهكانی ئۆتۆمبێل گیانیان لهدهستداوه ،بهشێوهیهك 239كهسیان ی سوتانهوه م��ردوون. ی جۆرهكان بههۆ ههروهها لهههمان ساڵدا 89كهس بهگولل ه كوژراون ك ه 69یان پیاوو 20یان ژنبوون. ی خنكانی ناو ئاویشهوه لهساڵی بههۆ 2008دا 20كهس مردوون ،ك ه 14پیاو و 6 كهسیان ژنبوون .ههروهها 17كهس خۆیان ی تریان بهپهت خنكاندووه ك ه 6پیاو و 11 ژنن. ی لهالیهكی تریشهوه 212كهس بههۆ ی هاتوچۆوه مردوونو لهو رێژهیهشدا رووداو 165پیاو و 47یان ژنن. ی 2009دا رێ��ژهك�� ه ب����هاڵم ل��هس��اڵ��
بهرزتربووهتهوه ،چونك ه 664حاڵهتی مردن بههۆی ئهو رووداوانهوه تۆماركراوه. ی پزیشكی دادوهری 289 بهپێی ئامارهك ه ی سوتانهوه مردوون، ی جۆرهكان كهس بههۆ ههروهها 79كهس بهگولل ه كوژراون ،ك ه 60 پیاو و 19ژن بوون. ی 2009دا 21كهس لهئاودا خنكاون لهساڵ ك ه 18یان پیاونو 3ی ژنن13 .كهسیش لهههمان ساڵدا خۆیان ب�هدهس�تو پهت خنكاندووه كه 6پیاوو 7ژنن. رووداوهكانی هاتوچۆش لهو ساڵهدا 262
قوربانی لێكهوتووهتهوهو مردوون 199پیاو و 63ژنن. لهههشت مانگی 2010هدا حاڵهتهكانی سوتانو كوژران بهگوللهو رووداوی هاتوچۆ ی ههشت مانگدا زۆربووه ،بهجۆرێك لهماوه 456حاڵهتی مردن بهو رووداوان ه تۆماركراوه. بهپێی ئ��ام��ارهك � ه ل � ه 2010/1/1تا ی سوتانهوه )172( ،2010/9/1كهس بههۆ ی ی تهمموزیش زۆرترین حاڵهت مردوون ،مانگ ی تێدابووه ك ه 33حاڵهت بووهو خۆسوتان 10یان پیاو 23یان ژن بوون.
65كهس بهگولل ه لهو ههشت مانگهدا ی كوژراون 52 ،پیاوو 13ژنو ههروهها مانگ ی ی كوژران ی دووهم زۆرترین حاڵهت كانون تێدابووه ك ه 15پیاوو 4ژن بهگولل ه كوژراون. 25كهسیش لهئاودا خنكاون 20 ،پیاو 5 ی ی خنكاندن ی مایس زۆرترین حاڵهت ژن ،مانگ تێدابووه ك ه 5پیاو و یهك ژن خنكاون. ی خنكان ب �هدهس �تو پهتیش ل �هب��اره 20ك�هس گیانیان ل�هدهس��ت��داوهو خۆیان ی ئازارو خنكاندووه 11پیاو 9ژن ،مانگهكان ی تێدابووه ی خنكاندن ئابیش زۆرترین حاڵهت
ههریهك ب ه 4حاڵهت. ی هاتوچۆوه ی رووداو 174كهس بههۆ لهههشت مانگی ئهمساڵدا مردوون 131پیاو ی ی تهمموزیش زۆرترین مردن و 43ژن ،مانگ ی هاتوچۆوه ك ه 29 ی رووداو تێدابووه بههۆ پیاو و 7ژن بهو هۆیهوه مردوون. حاڵهتهكانی سوتان زۆرینهیان ژننو رووداوهكانی هاتوچۆش پیاون ی پزیشكی دادوهری، بهپێی ئامارهك ه زۆرت��ری��ن حاڵهتهكانی سوتان ب�هر ژنان كهوتووه ب ه بهراورد بهپیاوان ،لهرووداوهكانی هاتوچۆو مردن بهگوللهش پیاوان زۆرترین رێژهیان بهركهوتووه. لهساڵی 2008دا تهنیا 39پیاو بههۆی سوتانهوه مردوون ،بهاڵم 200ژن لهو ساڵهدا سوتاوه .لهساڵی 2009شدا زۆرترین رێژهی م��ردن بههۆی سوتانهوه ژنانن ك ه 242 حاڵ هتو پیاوانیش 47حاڵهت ،لهههشت مانگهكهی 2010ش��دا رێژهیی مردنی ژنان بههۆی سوتانهوه 129كهس بووه ،پیاوانیش 43حاڵهت بوون. ب�هاڵم ل�هرووداوهك��ان��ی هاتوچۆو مردن ی پیاوان زیاتره ،چونك ه لهكۆی بهگولل ه رێژه 224حاڵهتی كوشتن بههۆی گوللهوه تهنیا 52یان ژننو ئهوانی تر پیاو بوون .ههروهها لهرووداوی هاتوچۆشدا لهكۆی مردنی 648 تهنیا 153یان لهڕهگهزی مێبوون ،ئهوانی تر لهڕهگهزی نێربوون. ی حاڵهتهكانی كوشتن بهگولل ه زۆرب � ه یان كوژراون یان خۆیان كوشتووه ،بهشێك ی كوژراویشن دوای كوشتنیان لهتهرمی ئهوان ه فڕێدراون.
یهكههڵوێست ی فراكسیۆن ه كوردستانییهكان دید ی جیا ی سڕیوهتهوه ی كورد لهعێراق ،یان ی كێشهكان ی نوێی بۆ یهكالییكردنهو ه ی نوێو پرۆژ ه ی ئۆپۆزیسیۆن دید بهره ی نێوان بهغدادو ههولێر نهخستووهتهڕوو دۆسیی ه ههڵپهسێردراوهكان زانیار محهمهد فراكسیۆن ه ئۆپۆزیسیۆنهكان ی ه�هرێ��م، نهیانتوانیوه بهرنامهیهك ی جیاواز بۆ بهغداد ل �هچ��وارچ��ێ��وه ی ئیئتیالف ی فراكسیۆن ه كوردستانیهكاندا بخهنهڕوو ،كارنامهو داواكان ی ئیئتیالفهك ه روانگهو دید ی یهكێت یو پارت ی بهسهردا زاڵه. ههرچهنده بهره ی ئۆپۆزیسیۆن بهفهرمی ئهوه رهتدهكاتهوه ،بهاڵم چاودێرانو بهشێك لهپهرلهمانتاران ی ئهو لیستان ه دان بهوهدا دهن��ێ��ن ،كهئۆپۆزیسیۆن بهرنام ه ی جیا ی پێشكهش نهكردووهو كهوتووهت ه ژێر ههژموون ی پارت ی و یهكێتیهوه. دوا ی ئهنجامدان ی ههڵبژاردن ی ئهنجومهن ی نوێنهران ی عێراق ل �ه 7ی ئ��ازار ی راب��ردوو، لیست ه براوه كوردییهكان ی وهك هاوپهیمانی ی كوردستانو گ��ۆڕانو یهكگرتوو ی ئیسالم یو كۆمهڵ ی ئیسالمی ،ئیئتیالفێكیان پێكهێنا بۆ یهكخستن ی وتارو ههڵوێست ی كورد لهپهرلهمان ی عێراق ،ههروهها گفتوگۆكردنو دانوستاندن لهگهڵ الیهنهكان ی دیك ه ی عێراق بۆ پێكهێنان ی حكومهت ی نوێ ی عێراقی. الیهن ه كوردییهكان رۆژ ی 2010/4/3 یهكهم كۆبوونهوهیان گرێدا بۆ پێكهێنان ی ئهو ئیئتیالفه ،دوا ی ههشت دانیشتنو 50كاتژمێر گفتوگۆ ،ل��هرۆژ ی 2010/5/9ئیئتیالفهك ه بهفهرمی راگهیهندرا. لهناوهڕاست ی مانگ ی حوزهیراندا ،ئیئتیالف ی فراكسیۆن ه كوردستانییهكان س �هردان � ی بهغدا ی كردو كهوت ه گفتوگۆ لهگهڵ الیهن ه عێراقییهكان ،ههروهها دواتر كارنامهیهك ی 19 خاڵ ی پێشكهش ی الیهن ه براوهكان ی ههڵبژاردن كرد ،وهك داخوازییهكان ی كورد لهحكومهت ی داهاتوو ی عێراق. گرنگترین خاڵهكان ی كارنامهك ه بریتین لهجێبهجێكردن ی م��اده ی 140ی دهستوور ی تایبهت بهناوچ ه جێناكۆكهكان ،وهرگرتن ی پۆست ی سهرۆك كۆمار ی لهالیهن كوردهوه، م��ان �هوه ی ماف ی ڤیتۆ بۆ س��هرۆك كۆمار، دامهزراندن ی ئهنجومهن ی ئاسایش ی نیشتمانی، وهرگرتن ی ئهمیندار ی گشتی ی ئهنجومهن ی وهزی������رانو پ��ۆس��ت� ی وهزارهت������ ی س��ی��اد ی لهالیهن ك��وردهوه .ههروهها پهسهندكردن ی
شارهزایهکی سیاسی :بهرهی ئۆپۆزیسیۆن بهتهواوی ههستیان بهههژموونی دهسهاڵت بهسهر ئیئتیالفهکهوه ههیه یاسای ی ن�هوتو گازو سهرچاوه ئاوییهكانو دابینكردن ی پێداویستییهكان ی پاسهوان ی ههرێم (پێشمهرگه) لهڕوو ی چ هكو پارهوه .لهههموو ئ�هو خااڵن ه گرنگتر ئهگهر الیهن ی ك��ورد ی لهحكومهت كشایهوه بههۆ ی ههر الدانێك ی دهستوور یان پابهندنهبوون ب ه بهرنام ه ی رێككهوتن لهسهركراو ،ئهوكات ه حكومهت بهدهستلهكاركێشاوه حساب بكرێت. چاودێران دهڵێن بهبیانو ی یهكخستنی ههڵوێست ،بهره ی ئۆپۆزیسیۆن نهیتوانیوه دی��د ی ن��وێ لهئیئتیالفهكهدا جێبكاتهوه، داواك��ان ههمان داوا ی كالسیك ی چوار ساڵ پێش ئێستان. لهدواین چاوپێكهوتنیدا لهگهڵ رۆژنام ه ی هاواڵتی ،لهتیف شێخ مستهفا پهرلهمانتار ی فراكسیۆن ی گۆڕان لهئهنجومهن ی نوێنهران ی عێراق ،دهڵێت "بهداخهوه گ��ۆڕانو كۆم هڵو یهكگرتوو تهسلیم ی یهكێت یو پارت ی بوون". ئ �هوهش دهڵێت "ئێم ه وتوومان ه نابێت فراكسیۆن ه كوردییهكان سهرۆك ی ههبێت ،بهاڵم د .رۆژ نور ی شاوهیس كهئهندام ی مهكتهب ی سیاسیی پارتیی ه كراوه بهسهرۆك ی فراكسیۆن ه كوردییهكان ،ك ێ كرد ی بهسهرۆك؟ مانا ی ئهوهی ه پارت یو یهكێت ی بوونهوه بهمهركهزو ئێم ه بووینهت ه بهپاشكۆ". لهلێدوانێكدا بۆ دهستوور حاكم شێخ لهتیف جهخت ی لهسهر وتهكان ی كردهوه. ب���هاڵم الی�هن�هك��ان� ی دی��ك � ه ی ب �هش��دار ی
ئیئتیالف ی فراكسیۆن ه كوردستانییهكان وتهكان ی لهتیف شێخ مستهفا رهتدهكهنهوه، دهڵێن لهئیئتیالفهكهدا پ��ارت� یو كۆم هڵو یهكێت یو ی�هك��گ��رت��وو گ���ۆڕان وهك یهك قورساییان ههیه. دارا محهمهد نوێنهر ی كۆمهڵ ی ئیسالم ی لهئیئتیالفهكهدا لهلێدوانێكدا بۆ دهستوور ،وت ی "ل�هدوا ی پێكهێنان ی ئیئتیالفهكهوه ،پارت یو یهكێت ی بهب ێ پرس ی ئێم ه هیچ كارێكیان نهكردووه ،ههروهها ههیمهنهو بهرنام ه ی خۆیان بهسهر ئێمهدا نهسهپاندووه". دهڵێت بۆ گفتوگۆو دانوستاندن لهگهڵ الی�هن� ه عێراقییهكاندا ،یهكێت یو پارت ی ههنگاوێكیان بهب ێ ئهوان نهناوه. نهجیب عهبدوڵاڵ نوێنهر ی یهكگرتوو ی ئیسالم ی لهلێدوانێكدا بۆ دهستوور دهڵێت قسهكان ی حاكم شێخ لهتیف بۆچوون ی شهخسین ،وت ی "ههموو ئهندامان ی ئیئتیالفهك ه بهشدارن لهههموو بڕیارێكدا". ئاماژه بهوه دهدات ههر كاتێك شتێك دهستكار ی كرابێت ،بهپرس ی ههموو الیهنهكان ی ناو ئیئتیالفهك ه كراوه ،رهتیكردهوه بهرنام ه ی یهكێت یو پارت ی زاڵ بێت بهسهر ئیئتیالفهكهدا. ه�هرچ�هن��ده ئیئتیالفهك ه وهك الیهن ی دانوستانكار ی نێوان كوردستانو الیهنه براوهكان ی ت��ر ی عێراق دی��اری��ك��راوه ،بهاڵم گفتوگۆ چارهنوسسازهكان لهنێوان سهرۆك ی لیست ه عێراقییهكانو ب��ارزان� یو تاڵهبانیدا
بهڕێوهدهچن ،كهزۆرجار نوێنهران ی حیزب ه سیاسییهكان لهئیئتیالفهك ه بهشدار ی ئهو كۆبوونهوان ه نابن. ش��ۆڕش حهسهن مامۆستا ی زانست ه سیاسییهكان لهزانكۆ ی سلێمانی ،لهلێدوانێكدا بۆ دهس��ت��وور پێیوای ه ههیمهن ه ی پارت یو یهكێتی ،ن��اڕاس��ت �هوخ��ۆش ب��ێ��ت ،بهسهر ئیئتیالفهكهدا زاڵه ،بۆ نمون ه كاتێك وهفدێك ی عێراق ی دێت ه ههرێم ی كوردستان ،لهگهڵ ئیئتیالف ی فراكسیۆن ه كوردستانییهكاندا كۆنابێتهوه ،بهڵكو لهگهڵ یهكێت یو پارتیدا كۆدهبێتهوه. ههروهها وت ی "ئهندامان ی ئیئتیالفهك ه كۆكنینو وهك یهك قسهیان ن��اڕواتو تهبا نین ،بۆی ه ك ه لهكوردستان تهبا نهبوویت، ناتوانیت لهبهغداد تهبا بیت" .شۆڕش حهسهن ب��ڕوا ی وای� ه كاتێك حكومهت ی نوێ ی عێراق پێكدههێنرێت ،بهرژهوهندی ی حیزب یو تایبهت ی بۆ وهرگرتن ی پۆستهكان دێت ه ئ��اراوهو ئهو یهكگرتووی ه ی ئێستایان نامێنێت. دی�����د ی ن�����وێو پ�������ڕۆژه ی ن����وێ بۆ یهكالییكردنهوه ی كێشهكان ی كورد لهعێراق، یان دۆسیی ه ههڵپهسێردراوهكان ی نێوان بهغدادو ههولێر بهدیناكرێت ،ب �هره ی ئۆپۆزیسیۆن ب �هدهور ی ههمان بهرنام ه كۆنهك ه ی لیست ی هاوپهیمانیهوه دهخولێتهوه كهنهیتوان ی هیچ دۆسیهیهك ی ههڵهپهسێردراو یهكالبكاتهوه. محهمهد كیان ی ئهندام ی فراكسیۆن ی
گۆڕان لهپهرلهمان ی عێراق ی لهچاوپێكهوتنێك ی رۆژنام ه ی دهس��ت��ووردا دهڵێت تائێستا من بهرنامهیهك ی دیایكراو و تایبهت ی گۆڕان ی نهبینیوه بۆ ع��ێ��راق ،وت � ی "بهڕاست ی من بهرنام ه ی گۆڕان لهئیئتالفهكهدا نابینم ،ئهگهر ئهو 19خاڵ ه بیركردنهوه ی گۆڕان بێت ،ئهوا بهقهناعهت ی من بیركردنهوهیهك ی زۆر زۆر سادهیه". محهمهد كیان ی دهڵێت داواكارییهكان ههمان ئ�هو داواكارییانهی ه كهپێش چوار س��اڵ خ���راون���هت���هڕوو ،ه �هم��ان ئ��هو هێزه سیاسییانهن كهكاریان لهسهر كردووه ،بهاڵم بهئهنجامیان نهگهیاندووه ،وت ی "بهرنامهكهیان كهپێكدێت لهههندێك خاڵ ی سیاسی ،كههیچ پهیوهندییهك ی نیی ه بهژیان ی كۆمهاڵیهتی ی خهڵك ی عێراق بهكوردیشهوه ،پهیوهندی ی نیی ه بهژیان ی ئابووری ی ئهم واڵتهوه". شۆڕش حهسهن بڕوا ی وای ه هێشتا بهره ی ئۆپۆزیسیۆن بهتهوا ی ههستیان بهههژموون ی دهس�هاڵت بهسهر ئیئتیالفهكهوه نهكردووه، وت ی "ئهو كات ه ی ههیمهن ه ی پارت یو یهكێت ی ب �هت �هواو ی دهرب��ك �هوێ��ت ،گ���ۆڕانو كۆم هڵو یهكگرتوو ههڵوێست ی خۆیان دهبێتو بێدهنگ نابن". دارا محهمهد وت ی هێشتا حكومهت دروست نهبووهو یهكێت یو پارت ی لهعێراق خاوهن ی هیچ نین ،ئهگهر حكومهت پێكهێنراو ئێم ه پشتگوێخراین ،ئهو كات ه قسهدهكهین.
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
4
i n f o @ d e s t u r. n e t
رووداوی ههفته
خهڵك ی دهۆك داوادهكهن كۆمیسیۆن وردتر كاربكات ی ی دهۆك لهپاش نیوهڕۆدا دهنگیانداوه ،بهاڵم چاودێران دهڵێن زۆربه ی هاوواڵتیان كهمترین رێژه ی دهنگدان لهپاش نیوهڕۆدا پڕكراونهتهوه فۆڕمهكان ئا :دانا جهمیل ی ب �هگ��وێ��رهی راپ��رس��ی��ی �هك ل�هپ��ارێ��زگ��ا ی ی بااڵ ده��ۆك س �هب��ارهت بهكۆمیسیۆن ی عێراق، ی ههڵبژاردنهكان س �هرب �هخ��ۆ ی هاوواڵتیان داوادهكهن كۆمیسیۆن له %74 ی زیاتر بگێڕێت لهههڵبژاردنهكانداو رۆڵ ی ئێواره ی ئ��ێ��واره ب��ۆ 5 لهكاتژمێر 3 ی ی ناوهندهكان ی هاوواڵتیان سهردان له %14 دهنگدانیان ك���ردووهو دهنگیانداوه ك ه ی ب�هش��داری��ك��ردن ب��ووه، كهمترین رێ���ژه ی رێكخراوه ناحكومییهكانو قهواره راپۆرت ی پرۆسهكهیان سیاسییهكان كهچاودێری ك��ردووه ،ئاماژه بهوه دهدهن كهزۆرترین ی كاتژمێر ی ههڵبژاردنهكان لهدوا خروقات 3ی ئێوارهوه بووه. ی بادینان راپرسییهك ه لهالیهن رێكخراو ی ی كار ی سهربهخۆ دهرباره بۆ رۆژنامهوان ی ی سهربهخۆ ی ب���ااڵ كۆمیسیۆن ی عێراق ه�هڵ��ب��ژاردن�هك��ان� ی ب���هه���اوك���ار
ی ی 8 ی IREXل �هم��ان��گ � رێ��ك��خ��راو ی ئهمساڵدا ئهنجامدراوهو لهچهند رۆژ ی ئاشكراكران، راب����ردوودا ئهنجامهكان ی ی فراكسیۆن هاوكات ه لهگهڵ ههوڵهكان ی كوردستانیو دهس �هاڵت بۆ دروستكردن ی ی دهست ه ی سهربهخۆ بهناو دهستهیهك ی ی ههرێم ی ههڵبژاردنهكان ی سهربهخۆ بااڵ ی كوردستاندا ك��وردس��ت��انو لهپهرلهمان خوێندنهوهی یهكهم بۆ پرۆژهیاساكه كرا. راپرسییهك ه ل ه 897فۆڕم پێكهاتبوو، ی ك�هت��ێ��ی��دا 33پ��رس��ی��ار ك����راوه ،ك��ۆ ی پرسیارهكان تایبهت ه ب��هرۆڵو كارهكان ی راگ�هی��ان��دن�هك��انو كۆمیسیۆن ،ئ �هرك � ی ی لهكات ی مهدهن ی كۆمهڵگ ه رێكخراوهكان ههڵبژاردنهكاندا. ی تاچهند ب��اوهڕت س��هب��ارهت ب���هوه ی ههڵبژاردنهكان ه ی ب��ااڵ بهكۆمیسیۆن ی راپرسییهك ه زۆر ی بهشداربووان ل �ه %20 ی زۆر باوهڕیان پێیهتیو له %32زۆر باوهڕ ی بهكۆمیسیۆن ههیهو له %27كهم باوهڕ ی هاوواڵتیان هیچ پێیهتیو ل�ه %11 ی ب���اوهڕی���ان پێ
ی بهشداربووانیش وهاڵمیان نییهو ل�ه %10 نهداوهتهوه. ی ب��هش��دارب��ووان ه��هروهه��ا ل����ه %74 ی گهورهتر داوادهكهن كهكۆمیسیۆن رۆڵێك بگێڕێت لهههڵبژاردنهكاندا ،له%14یش ی ئێستا بگێڕێت، پێیان باش ه ههمان رۆڵ ل��ه%75ی��ش پێیان ب��اش � ه كۆمیسیۆن ی عێراق ی ههموو ههڵبژاردنهكان سهرپهرشت بكات ،تهنیا له%17یش لهگهڵ ئهوهدانین ی ههڵبژاردنهكان كهكۆمیسیۆن سهرپهرشت بكات. ی ئهوهبوویت كهماوهیهك تاچهند ئاگادار ی دهنگدهران، ی تۆمار ههی ه بۆ تازهكردنهوه ل�ه %56ئاگاداربوونو ل�ه %25تارادهیهك ئ���اگ���ادارب���وون ،ه��هروهه��ا ل���ه %14هیچ ئاگادارنهبوونو له %5وهاڵمیان نهداوهتهوه، ی كهزۆركهس ی ئهوه ئهمهش بووهت ه هۆ ی ی دهنگدانیان ههبووه ،بهاڵم لهرۆژ ماف ی دهنگدهراندا ههڵبژاردندا ناویان لهتۆمار ن���هب���ووهو ن �هی��ان��ت��وان��ی��وه
ی راپرسییهكهش دهنگبدهنو دهرئهنجام ی بهشداربووان ئهوه دهردهخات ك ه له %71 ی زانیویانه ،ك��هزۆرك��هس ه �هب��وون ماف ی دهنگدانیان ههبووهو بهاڵم ناویان لهتۆمار ی ئهو دهنگدهراندا نهبووه ،له %21ئاگادار حاڵهته نهبوونو %8بێوهاڵم. ی دهنگدان ك ه 10 سهبارهت بهماوه ی تا ی بهیان كاتژمێر بووه ،لهكاتژمێر 7 ی ئێوارهبووه ،له %36ئهو كات ه بهكهم 5 دهزاننو له %64كاتهكه بهگونجاو دهزانن. ی ی ئهوپرسیاره س �هب��ارهت ب �هوهاڵم � ی ههڵبژاردن كاتژمێر چهند چویت كهرۆژ ی دهنگدان ،له %26كاتژمێر 7 بۆ ناوهند ی بهیانی ،له %33ل ه 12-10ههروهها 9ل���ه %22لهكاتژمێر 3-1پاشنیوهڕۆو ی ی ئێواره سهردان له %14لهكاتژمێر 5-3 ی دهنگدانیان كردووه ،ئهمهش ناوهندهكان ی ی كاتژمێر 3 ئهوه دهردهخ��ات ك ه لهدوا ی خهڵك دهنگیداوهو ئێوارهوه كهمترین رێژه ی چاودێریش زۆرترین ی راپۆرتهكان بهگوێره
ی ی كاتژمێر 3 ی دهن��گ��دان ل���هدوا فۆرم پاشنیوهڕۆوه پڕكراوهتهوه ،له%57یش ی ی لهههڵبژاردنهكان پێیوای ه سهرپێچ عێراقدا كراوه. ی راپرسییهك ه ی ئهنجام ههروهها بهگوێره ل��ه %26ب�هش��دارب��ووان بههیچ شێوهیهك ی ی مهدهن ی كۆمهڵ ی رێكخراوهكان گوێبیست ی ی كۆمهڵ ن �هب��وونو ن��ازان��ن كهرێكخراو ی ههیهو ل �ه%13ی��ش ت��ارادهی �هك م�هدهن� ی ی كۆمهڵ ی ئهوهههن كهرێكخراو ئاگادار ی ههیهو له%45یش دهزانن ی بوون مهدهن ی لهدهۆكدا ی مهدهن ی كۆمهڵ كهرێكخراو ی ههیهو له%17یش بهالیانهوه پهسهند بوون ی پرۆسهك ه نیی ه كهرێكخراوهكان چاودێر ی بكهنو له%69یش پێیان باش ه كهچاودێر پرۆسهك ه بكهن. ی دهۆك ی پارێزگا راپرسیهك ه لهسنوور ی دهۆك ،زاخۆ ،ئاكرێ، ی ناوهند لهناوچهكان بهردهڕهش ،سێمێلو ئامێدی ئهنجامدراوه.
حكومهت لهئهنجومهن ی وهزیرانیشدا یهكینهگرتووهتهوه ی حكومهت دهگرن ی پشتگوێخستنیانهو ه رهخن ه لهسهرۆك فهرمانبهر ه یهكێتییهكان بههۆ بورهان قادر بههۆ ی ملمالنێ حیزبییهكان ی نێوان پارتیو یهكێتیهوه ،لهئهنجومهن ی وهزی��ران��ی��ش ههست ب �هدوو ئیدارهیی دهك��رێ��ت ،ژوور ی فهرمانبهره پارتییهكان ی ئهنجومهن وێنه ی نێچیرڤان بارزانیان ههڵواسیوه ،فهرمانبهره یهكێـتییهكانیش گلهیی لهفهرامۆشكردنیان دهكهن. ل �هدوا ی ههڵبژاردنهكان ی 2009/7/25و دهستبهكاربوون ی دك��ت��ۆر ب �هره �هم ساڵح لهشوێن ی نێچیرڤان ب��ارزان�� ی لهپۆست ی
سهرۆك ی حكومهت ی ههرێم ،بهاڵم تا ئێستا لهبهشێك ل �هژوورهك��ان � ی ن��او ئهنجومهن ی وهزی��ران بهتایبهت ژوور ی ئهو فهرمانبهرو بهرپرسانه ی ك ه سهر بهپارتین لهگهڵ ههند ێ وهزارهتو شوێنو دهزگ��ا ی حكوم ی وێنه ی نێچیرڤان بارزان ی جێگر ی سهرۆك ی پارت ی ههڵواسراوه. س�هرچ��اوهی�هك لهئهنجومهن ی وهزی��ران بهدهستوور ی راگهیاند "چۆن دهبێت وێنه ی كهسێك ههڵبواسرێت كهئێستا لهپۆست ی حیزبیدایهو هیچ پهیوهندییهك ی فهرم ی بهحكومهت ن�هم��اوه ،بۆی ه ب�هره�هم ساڵح ناتوان ێ وهكو سهرۆك ی حكومهت لهسنوور ی
ههولێر مامهڵهبكات". سهرچاوهك ه ئاشكرایكرد بهرههم ساڵح بهمدواییان ه لهسهروبهند ی دام�هزران��دن� ی هاوواڵتیان واژۆ ی لهسهر لیست ی كۆمهڵێك ناوكرد ،بهاڵم دوات��ر بهرپرسێك ی ئیداره ی پ��ارت � ی ن���او ی ئ��هو ك �هس��ان �ه ی سڕییهوه كهدهرچوو ی ئامادهیین ،دواتر داواشكرا كهئهو ناوان ه دابنرێنهوه ،بهاڵم ههر گوێ ی بۆ نهگیرا، لهگهڵ ئ �هوهی پارت ی چهندان كهس ی لهو جۆره ی دامهزراندووه. د .ساڵح مهال عومهر عیسا مامۆستا ی زانست ه سیاسییهكان لهزانكۆ ی سهاڵحهدین پێیوای ه بوون ی ئهو حاڵهتان ه هۆكارهكه ی بۆ
یهكنهگرتنهوه ی حكومهت ی ههرێم دهگهڕێتهوه، وت ی "ئهگهر پێچهوانه ی ههولێر تهماشا ی سلێمان ی بكه ی ئهو حاڵهت ه بهپێچهوانهوهیه، ئهمهش هۆكارهكه ی ئهوهی ه پێگهو دهسهاڵت ی راستهقینه ی یهكێت ی لهسلێمانییهو هی ی پارتیش لهههولێرو دهۆكه ،بۆی ه لهههند ێ فهرمانگه ی ناو سلێمانیدا وێنه ی سهرۆك بارزانیش بهرچاو ناكهوێت". بهڕا ی د .ساڵح ئهو حاڵهتان ه سروشتیی ه تا حكومهت دهبێتهوه بهیهك حكومهت. ئهو سهرچاوهی ه كهخۆ ی لهسهر لیست ی یهكێت ی فهرمانبهره لهناو ئهنجومهن ی وهزیران، ئاماژه ی بهوهدا كۆمهڵێك فهرمانبهر ی یهكێت ی لهكات ی كابینه ی پێنجهوه تا ئێستا ئازار ی دهروون ی دهدرێنو پشتگوێخراون ،لهو كاتهوه نامه ی تایبهتیان دا بهعومهر فهتاح جێگر ی سهرۆك ی حكومهت ،بهاڵم ئهو خۆ ی لێنهكردن ه خاوهن ،دواتر كهعیماد ئهحمهد بوو بهجێگر ی سهرۆك ی حكومهت نامهیهك ی تریان ئاراسته ی ئهو كرد ،ئهوجاریش ههر وهاڵمیان نهدرایهوه، ل��هدوا ی دهستبهكاربوون ی دكتۆر بهرههم نامهیهك ی تریان ئاراسته ی ئهو كرد ،ئهویش سهرهتا داوایكرد كهئهو فهرمانبهران ه ببینێت، ب�هاڵم تا ئێستا لهگهڵیان كۆنهبووهتهوه، سهرچاوهك ه وت ی "ئهویش پشتگوێیخستین". دهستوور پهیوهندیكرد بهكاوه مهحمود وت �هب��ێ��ژ ی حكومهت ی ه��هرێ��مو وت�� ی "من پهیوهندیم ب�هو بابهتانهوه نییه ،وێنه ی نێچیرڤان بارزان ی لهچ فهرمانگهیهك ههیه، پرسیار لهو فهرمانگهی ه بكه". ك���اردۆ محهمهد ئهندام ی پهرلهمان ی كوردستان لهفراكسیۆن ی گۆڕان ،دهڵێت ئهو دیاردان ه پهیوهند ی بهنهبوون ی دامهزراوهیهك ی سهربهخۆ ی حكوم ی ههیه ،كهكاریگهر ی حیزب ی لهسهر نهبێت بۆ جێبهجێكردن ی بهرنامه ی خۆی تا حكومهت ی هاوواڵتیان بێتو
دهرف�هرت� ی یهكسان بۆ ههموو هاوواڵتیان فهراههمبكاتو یاسا سهروهر بێت. وت ی "ئیتر ههموو ئهو دیاردان ه دیارده ی یاسای ی نین ،بهمیزاج ی شهخس ی دهكرێت، الیهنێك كاتێك زاڵ دهب � ێ ئ�هو حاڵهتان ه دهبیندرێت". سهبارهت ب�هوه ی كهئایا ئهو حاڵهتان ه پهیوهند ی ب �هوهوه ههی ه كهدهسهاڵتهكان ی دكتۆر بهرههم لهههولێر وهكو سلێمان ی نییهو كهمتره وت ی "كهباس لهحكومهت دهكهین، پێموای ه داب�هش��ب��وون ههیهو تا ئێستاش حوكم ی حیزب ه نهك حكومهت". توانا ئهحمهد بهرپرسی راگهیاندنی بهرههم ساڵح سهرۆكی حكومهت ،لهلێدوانێكیدا بۆ دهستوور ،وت ی "من لهئهنجومهنی وهزیرانم وای نابینم هیچ ناكۆكییهك لهنێوان فهرمانبهره یهكێتیو پارتییهكاندا ههبێت ،بهپێچهوانهوه زۆر پهیوهندییان لهگهڵ یهكدا باشه ،ئهگهر باس لهبوونی ناكۆكی بكرێت ،راست نییه". لهباره ی ههڵواسینی وێنه ی نێچیرڤان ب��ارزان��ی لهبهشێك ل��هژوورهك��انو گلهییو پشتگوێخستنی فهرمانبهره یهكێتییهكان، توانا وت ی "هیچ رێنماییهكی یان شتێكی فهرمیو یاسایی نیی ه بۆ ههڵواسینی وێنه ی نێچیرڤان بارزانیو بهرههم ساڵح ،رهنگ ه ئهوه ی وێنه ی ههڵدهواسێت ،تهنیا لهبهربوونی پهیوهندی ئهو كهس ه بێت لهگهڵیداو حهز بكات وێنهكه ی ههڵبواسێت". ئاماژه ی بهوهشدا ك ه بهشێوهیهكی فهرمی تهنیا وێنه ی بارزانیو تاڵهبانی ههڵدهواسرێتو وت ی "بهپێچهوانهوه ههڵواسینی ئهو وێنان ه دهرئهنجامی هیچ ناكۆكییهك نین". ه��هروهه��ا وت�� ی "ك���اك ب �هره �هم وهك��و سهرۆكی حكومهت مامهڵ ه لهگهڵ ههموو فهرمانبهرهكاندا دهك��اتو ه�هر بهڵێنێكی دابێت ،بردویهتی ه سهر".
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
لۆکاڵ
7
“بهگشتی ژنان چاوهڕێی دهستی پیاوانن” پهخشان زهنگهنه ،چاالكوانی بواری مافهكانی ژنان بۆ دهستوور گهشهسهندنی ئ��اب��ووری ،كۆمهاڵیهتی، مهعاز فهرحان سیاسی ،فهرههنگی ك��وردس��ت��ان��دان، پهخشان زهن��گ�هن�ه چ��االك��وان�ی ب��واری ب��هش��داری ژنو پ��ی��او ل�هن��اوهن��دهك��ان��ی ژنانو ئهندامی خولی پێشووی پهرلهمانی بڕیاردا لهو ئاستهدا نییه كهپێویسته بۆ ك��وردس��ت��ان ،رهخ��ن��ه ل�هك��ۆم�هڵ��گ�هی بهرهوپێشبردنی كۆمهڵگه بهئاراستهیهكی ك��وردی دهگرێت ب �هوهی كۆمهڵگهیهكی دروستو گهشهسهندو .ئهمه تهنیا بۆ ژن باوكساالرییهو دهڵ��ێ��ت پیاو بهگشتی نییه ،بهڵكو پیاوهكانیش دهگرێتهوه. باوكایهتی بهرجهسته دهكات ،بۆیه ئاسان كهحاڵ وابێت ،دیاره دهرفهت بۆ ژن زۆر نییه پیاوهكان قهناعهت بكهن كهژن ههیه ،كهمتره ،ئهمهش هۆكارو فاكتهری خۆی رهنگه لهرووی لێهاتووییهوه لهئهوان كهمتر ههیه ،ئ�هم دهرف�هت�ه ئ �هوه ههڵناگرێت بچینه ناو باسكردنی ،بهو پێیه دهڵیم نهبێت. ههروهها رهخنه لهژنانیش دهگرێت ،دهڵێت زۆ كهمن ئهو ژنانهی كهبهكردهوه یان «زۆركهمن ئهو ژنانهی كهبهكردهوه یان بڵێم بهفیعلی هاوبهشن لهداڕشتنی بڕیاره بڵێم بهفیعلی هاوبهشن لهداڕشتنی بڕیاره كاریگهرهكاندا. كاریگهرهكاندا» ،پێیوایه ژن دهبێت لهكۆمهڵگهی باوكساالری وهك ئێمه ،پیاو لهداڕشتنی بڕیار لهگشت ئاستێكدا ،بهگشتی ئهو باوكایهتییه بهرجهستهدهكات، لهخێزانهوه تا دهگاته ب��واری گشتی ،بۆیه ئهو جۆره كۆمهڵگهیانه ،كۆمهڵگهی پیاوساالرین ،جا بۆیه ئاسان نییه پیاوهكان خاوهن بڕیاربێت. دهستوور :ژنان لهكوردستان گلهییدهكهن قهناعهت بكهن كهژن ههیه رهنگه لهڕووی كهبهشدارییان پێناكرێت ،ئایا دهبێت لێهاتووییهوه ئهگهر لهوان زیاتر نهبێت بهشدارییان پێ بكرێت ی��ان بهشداری كهمترنییه ،ئهگهر دهرفهتی بۆ بڕهخسێت بكهن؟ تا ئێستا ژنان بهشداریان پێكراوه تهنانهت ههبووه كه بهشێوازی جۆراوجۆر یان بهشدارن؟ .بۆچی ژنان خۆیان ناتوانن خۆیان كردووه بهخاوهنی ههندێك كارو مافهكانیان بهدهستبهێننو چاوهڕێی پرۆژه كهژن ئهنجامیداوه ،بهاڵم خولیای پیاوساالری ،ههندێكجار كه لهژێر پێستهوه دهستی پیاون؟ پ�هخ��ش��ان زهن��گ �هن �ه :كاتێك كهباس دهردهكهوێت ،ناتوانن ئهوه قبوڵبكهن ،یان ل �هب �هش��داری سیاسی ژن���ان دهك �هی��ن ،بڕوابهێنن كهژن دهتوانێت كاریگهربێت، من ب�هو مانا تهسكه نایبینم كهتهنیا ئهگهر ئهو ژنه نزیكترین هاوڕێشی بێت. لهپێگهی دهسهاڵتدا بهشداربن ،بهشداری ژن بهشداره یان بهشداری پێدهكرێت، سیاسی ژن واتێدهگهم كهژن بهشداربێت ئهگهر مهبهستت ئهوهبێت كه لهلیستهكاندا لهداڕشتنی سیاسهتی گشت بوارهكانی یان لهسهركردایهتی قهواره سیاسییهكانهوه ژیانی كۆمهڵگه ،بهواتایهكی دیكه ،ژن دهستنیشاندهكرێن یان دادهنرێن ،ئهوه بهشداربێت لهداڕشتنی بڕیار لهگشت پیاوانیش دهگرێتهوه .ئهگهر ههندێك لهو ئاستێكدا ،لهخێزانهوه تا دهگاته بواری ژنانهی لهو پێگانه دادهنرێن شیاونین ،بۆ گ��ش��ت��ی ،م�هب�هس��ت��م ل���هب���واری ف�هرم��ی پیاوانیش ههر وایه. پێگهكانی دهسهاڵتو بواره كۆمهڵگهییه نا لهبارهی ئهوهی دهپرسی كهژن چاوهڕێی دهستی پیاون ،دهڵێم ههموو ژنێك نا، فهرمییهكانیشه. بهشداریی ههر تاكێك ب�هژنو پیاوهوه ،بهاڵم بهڵێ بهگشتی وایه ،پیاو بااڵدهسته، لهدیدی مندا ،تهنیا ئهوه نییه لهپلهیهكی ئ�هو ژنانهی كههۆشیارو خ��اوهن هزرو دی��اری��ك��راوو خ���اوهن ئیمتیازو پایهی پرۆژهن ،ههوڵدهدهن كۆمهڵگه بهپیاو و فهرمی بێت ،بهڵكو بهشداری راستهقینه ژنهوه بهدابونهریتو یاساو گشت فاكتهره وادهبینم ،كه بهقهناعهتێكی هۆشیارانهوه كاریگهرییهكانی دیكه ،بهئاراستهیهك وهك ئهركێكی خۆویست ،خۆههڵبژێر ،بگۆڕن ،كهدهرفهت بۆ ههمووان بڕهخسێت، خۆبهخش ،بهشداربێت لهكردارو لهداڕشتنی دیاره دهرفهت بۆ پیاوانیش یهكسان نییه، ب���ڕی���ارداو هاوبهشبێت لهههڵگرتنی ب �هاڵم لهمهڕ ژن بنهمایهكی كلتووریو بهرپرسیاریهتی لهكردارو بڕیاری گشتیدا ،یاساییو ...هتد ههیه بۆ قهتیسكردنی واتا خاوهنی پرسێكی گشتی بێت لهژیاندا .ئهو دهرفهته ،مهبهستم ئهو جیاكاریهیه ل��ێ��رهدا دهڵ��ێ��م ئ��هم��ڕۆی ك��وردس��ت��انو كه بهپێی رهگهز لهنێوان مافهكانی ژنو سهرتاپای ئهو كۆمهڵگهیانهی ل�هرووی پیاودا دهكرێت.
دهس���ت���وور :ل���هدوای���ن ه��هڵ��ب��ژاردن��دا ئهوانهشهوه كهدهرنهچوون یان بهدهنگی كهههڵبژاردنی ئهنجومهنی نوێنهرانی عێراق چهند كهسێكی كهم لهلیستهكهدا .بۆی ه بوو ،لهكوردستاندا هیچ ژنێك بهمافی خۆی ئهمه ناكرێت ببێته خاڵێكی الواز بۆ ژنان. نهگهیشته پهرلهمان ،ههمووی بهسیستمی پیاوانیش ههقیان نییه ئهو گلهییه بكهن، كۆتا بوو ،كهوایه دهتوانین بڵێین ژنان هیچ پیاوێك نهبووه لههیچ لیستێكدا كه بهشدارییان پێدهكرێت ،چونكه لهسهر بهپێی هاوكۆلكهی ههڵبژاردن دهنگی مافی خهڵكی تر گهیشتوونهته پهرلهمان؟ پێویستی هێنابێت ،رهن��گ �ه ههبێت ئ �هو گلهیی هی پیاوانیشمان بینی لهو دهنگی ل �هژن زیاتربێت بههۆی كۆتاوه دهرن �هچ��ووب��ێ��ت ،ئ�هم�ه شتێكی رووهوه كهپۆستهكانیان بهپێی سیستمی دیكهیه .ژن ههیه لهههمان كۆتا بۆ ژن بهجێدههێشت؟ ب��ازن �هی ههڵبژاردندا پهخشان زهنگهنه :زۆرینهی ههره دهن��گ��ی لهژنێكی زۆری پیاوهكان لهسهر ئاستی دی��ك��ه زی��ات��ره، ع��ێ��راق ب �هك��وردس��ت��ان��ی��ش �هوه ك��������هچ��������ی ب �هدهن��گ��ی پێویستی خۆیان ن���هچ���ووهت���ه دهرن��هچ��وون ،بهڵكو بهكۆی پ��هرل��هم��ان، دهن����گ����ی ل��ی��س��ت��هك��هی��ان ئ�����هوی دی دهرچ��������وون ،ب��هدهن��گ��ی
زۆر كهمن ئهو ژنانهی بهكردار هاوبهشن لهداڕشتنی بڕیاره كاریگهرهكاندا
چووه .هۆكاری ئهمه زۆرن ،لهپێشیانهوه نادروستی ئهو یاسایهی كهههڵبژاردنی پ��ێ ئ �هن��ج��ام��درا ،س����هرهڕای فاكتهری سیاسیو ....هتد .بهاڵم ئهوه راسته كهژن وهك پێویست دهنگی پێ نهدرا ،ئهمهش زۆر ئاساییه پێشتر باسمكرد خهبات لهپێناوی كۆتا ههر لهسهر ئهو بنهمایه بوو ،بهاڵم نهك كۆتا ببێته چارهنووسی ژنان بۆ ههتاههتایه ،كۆتا وهك دهرفهتێكه بۆ ژن��ان ،خۆیان بسهلمێننو متمانهی كۆمهڵگه بهدهستبهێنن ب��ۆ ئ��هوهی لهداهاتوودا ژن وهك پیاو لهسهر بنهمای ئ�هو متمانهیه دهنگی پێبدرێت ،ئهوه ئامانجی كۆتایه .ئهوهش پێویستی بهوهیه كهقهواره سیاسییهكان لێهاتووترین ژنان بخهنه لیستهكانیانهوه ،ب �هاڵم ئ�هوهی دهیبینین ههمووی وانییه ،ژنانی لێهاتوو ه��هن لهگشت ق���هواره سیاسییهكاندا نهخرانه لیستهكانهوه ،ئهمهش كۆتا
بارگران دهك��ات .دی��اره هۆكار ههیه بۆ ئهمه ،كهتایبهت نییه بۆ ژن ،بهڵكو بۆ پیاویش ههروهها .ب�هاڵم كاریگهری بۆ ژنو دیدی كۆمهڵگه قورستره ،سهرهڕای كاریگهرییه سیاسییهكانی. دهستوور :دهیان رێكخراوی ژنان ههیه، دهوترێت رێژهی رێكخراوهكان لهكوردستاندا ل �هڕێ��ژهی ژن �ه چاالكهكانی داكۆكیكهر لهمافی ژنان زیاتره ،ئهم رێكخراوانه بۆ نهیانتوانیوه ژنی سهركرده پێبگهیهنن؟ پهخشان زهن��گ �هن �ه :زۆر ل �هس �هر ئهم پ��رس��ی��اره ن���اڕۆم ،چونكه وهاڵم �هك �هی لهناوهڕۆكی وهاڵمهكانی پێشوومدا هاتووه. تهنها ئهوه دهڵێم ،سهركرده بهخواستو ئ���ارهزوو دروستناكرێت ،پێگهیشتنی سهركرده لهپرۆسهیهكی ك��ارو خهباتی دوورو درێژدا پێدهگاتو بهردهوام پێویستی بهگهشهسهندن ههیه ،شههادهیهك نییه لهزانكۆ وهربگیرێتو پاڵی لێبدرێتهوه، س �هرك��رده ن��او نییه ،س �هرك��رده ه��زره، كرداره ،متمانهیه لهواقیعی دیاریكراودا ... هتد. دهستوور :نهبوونی دهزگایهكی فهرمی تایبهت ب �هك��اروب��اری ژن���ان ،ت��ا چهند كاریگهری ههیه لهناساندنی پرسی ژنانی ك��وردس��ت��ان ب����هدهرهوه ،دهزگ���ای وهه��ا دهتوانێت چی بكات؟ پهخشان زهنگهنه :نهبوونی دهزگایهكی ف��هرم��ی ت��ای��ب �هت ب���هك���اروب���اری ژن��ان ل �هك��وردس��ت��ان��دا كهلێنێكی گ��هورهی��ه، ئ��هو كهلێنه گوزارشتێكی ئاشكرایه لهئاستی بایهخدانی الیهنه فهرمییهكان بهمهسهلهكانی ژنان. ئ �هم ج��ۆره دهزگ��ای �ه ب�هن��او و شێوازی جۆراوجۆر ل �هزۆر واڵتانی دنیادا ههیه، لهواڵتی گهلێك پێشكهوتوو ههتا واڵتانی هاوئاستی خۆمان .ئهركی ئهم دهزگایه لهبنهڕهتدا ،پهیوهندی بهژنانی خۆمانهوه ههیه ،زیاتر لهوهی ناساندنی پرسی ژنان بێت ب��هدهرهوه .ئهم جۆره دهزگایه جا ئهگهر وهزارهت بێت ،یان ئهنجومهنێكی ب���ااڵی س���هر ب �هح��ك��وم �هت ب��ێ��ت ،ی��ان ئهنجومهنێكی بااڵی سهربهخۆ بێت .ئهگهر ئامانجو ئهركو پێكهاتهكهی رۆشن بێتو جیدی بێت ،ئهوا دهتوانێت رۆڵێكی گهوره بگێڕێت بۆ داڕشتنی ستراتیژی روونو واقعییانهو ب��هردهوام بۆ زیاتر پ �هرهدان بهتواناكانی ژن��انو كاراكردنی رۆڵیان لهپرۆسهی گهشهسهندنی ههمهالیهنه.
كهرهستهكان ی وێستگه ی كارهبای كهركوك دهگوازرێتهوه بۆ باشوور سهرۆكی لیژنهی كارهبا لهپارێزگای كهركوك :بههیچ شێوهیهك لهگهڵ جێبهجێكردنی ئهو بڕیارهدا نین زانیار داقوقی لهكهركوك
گواستنهوهی كهرهستهكانی وێسگهی كارهبای كهركوك نیگهرانی دروستكردووه
وهزارهت����ی ك��ارهب��ای حكومهتی عێراق، لهنوێترین ههوڵیدا بهنیازه تهواوی كهرهستهو پێداویستهكانی وێستگهی كارهبای كهركوك (دوبز) بگوازێتهوه بۆ باشوور ،ئهنجومهنی پارێزگای كهركوكیش رایدهگهیهنن كه بههیچ شێوهیهك ئهوه قبوڵناكهنو رهتیدهكهنهوه. بهپێی زانیارییهكانی دهستوور ،وهزارهتی ك��ارهب��ای حكومهتی ع��ێ��راق وێستگهی كارهبای كهركوك لهقهزای دوبز بهتهواوی لهكاركردن دهوهستێنێتو پهكیدهخات، كهماوهیهكه ئهو وێستگهیه بههۆی ههندێك كێشهوه كارناكات ،چونكه بهنیازه تهواوی كهرهستهكانی بگوازێتهوه بۆ باشووری عێراق. نزیكهی ههفتهیهك لهمهوبهر لهقهزای دوبز كۆبوونهوهیهك لهئهنجومهنی قهزای دوبز بهئامادهبوونی هێزهكانی ئهمریكا ئهنجامدرا، ل �هو ك��ۆب��وون �هوهی �هدا تاوتوێی ئ�هوهك��را ك �هوهزارهت��ی كارهبای حكومهتی عێراق، بڕیاریداوه بهپهكخستنی وێستگهیهكی 325 میگاوات لهو قهزایه ،چونكه بهنیاز نییه نۆژهنیبكاتهوهو هیچ بودجهیهكی بۆ تهرخان نهكردووه. ئهو ههوڵهی وهزارهت��ی كارهبا دوای ئهوه هات كهبهرپرسانی شارهكه رایانگهیاند بۆ چارهسهركردنی كێشهی كارهبا وێسگهی دوبز دهخهنهوه كار. رێبوار تاڵهبانی جێگری سهرۆكی ئهنجومهنی
پارێزگای كهركوكو سهرۆكی لیژنهی كارهبا لهو ئهنجومهنه .بهدهستووری راگهیاند وهزارهتی كارهبای عێراقی ئامادهنییه بههیچ جۆرێك بڕه پارهیهك بۆ خستنهوهكاری ئهو وێستگهیه تهرخانبكات. س�هرۆك�ی لیژنهی ك��ارهب��ا لهئهنجومهنی پارێزگای كهركوك وتی «تائێستا چهند وێستگهیهكی فراوانی كارهبا لهباشووری عێراق دروستكراوه ،بهاڵم بۆ چارهسهركردنی كێشهی كارهبای كهركوك وهزارهتی كارهبا دهڵێت بودجه نییه ،لهوالشهوه بهنیازه كهرهستهكانی وێستگهی دوبز بگوازێتهوه». تاڵهبانی ئهوهشی خستهڕوو كهئهوانیش زانیاریان ههیه وهزارهتی كارهبای عێراقی بهنیازه كهرهستهو پێداویستییهكانی وێستگهی كارهبای دوب��ز بگوازێتهوه بۆ باشووری عێراق ،بهاڵم وتی «ئێمه وهك ئ��ی��دارهی پ��ارێ��زگ��ای ك�هرك��وك رێگرین لهسهر بردنی كهرهستهكانی ئهو وێستگهیهو بههیچ شێوهیهك ئهوه قبوڵناكهین». ی ئهو ههوڵهی وهزارهتی كارهباوه، لهباره رێ��ب��وار تاڵهبانی وت��ی «ئ����هوان دژ بهئیدارهی پارێزگای كهركوك ،ئامادهی ی وێستگهكه نینو وێستگهكه بهكارخستن لهبهرههمهێنانی كارهبا كهوتووه». پێشیوایه ئهوه زیاتر بڕیارێكی سیاسی بێت بۆ تهگهره دروستكردن لهسهر كاركردنی وێسگهی كارهبای كهركوكو چارهسهركردنی كێشهی كارهبا.
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
6
i n f o @ d e s t u r. n e t
لۆکاڵ
تهواوی سهرچاوهكانی ئاوی خواردنهوهی خانهقین پیسن بهرپرسانی قهزاك ه داوا لههاوواڵتیان دهكهن ئهو ئاو ه نهخۆنهوه ،بهاڵم چارهسهریشیان پێنیی ه وس���ام ئ �هح��م �هد ه��اوواڵت��ی��ی �هك �ی ت��ری ق��هزاك��هی��هو ل��هگ��هڕهك��ی ت��ۆڵ �هف��رۆش نیشتهجێیه ،ئاماژهی ب��هوهدا كهئهوان فهرمانو رێبین لهخانهقین كێشهی كهمئاویان بۆ دروستبووه ،وتی بههۆی دهرنههێنانی بۆرییه كۆنهكانی ئاوی “جار بهجار دهڵێن جوتیارهكان ئاوهكهیان قهزای خانهقینهوه ،ئاوی بۆرییه كۆنهكانو شكاندووه بۆ مهرهزهكهیان ،بهو بیانووهوه ئ���اوهڕۆ تێكهڵ ب �هئ��اوی خ��واردن��هوهی چهند رۆژێك ئاومان نابێت”. هاوواڵتیان بووه ،بهرپرسانی قهزاكهش بهرپرسانی قهزاكه داوا لههاوواڵتیان دهكهن دهڵێن تهواوی سهرچاوهكانی دابینكردنی ئهو ئاوه بۆ خواردنهوه بهكارنههێننو ئاوی كانزایی بهكاربهێنن ،بهاڵم لهبهرئهوهی ئاوی قهزاكه بۆ خواردنهوه ناشێت. هاوواڵتیان زۆرب�هی��ان ه��هژارنو ناتوانن ئاوی پیس دهخۆنهوه بهشێك لهگهڕهكهكانی ق�هزای خانهقین ئاوی كانزایی بخۆنهوه ،ناچارن ئهو ئاوه س���هرچ���اوهی ئ��اوهك��هی��ان ل���هرووب���اری بهكاربهێنن. سیروانهوهیهو لهوێوه ئاوی خواردنهوهیان وس��ام وت �ی “حكومهت بهئێمه دهڵێت پ��ێ��دهدرێ��ت ،ش��هش گ �هڕهك �ی گ��هورهی ئاوهكه پیسهو مهیخۆنهوه ،بهاڵم ئێمه ق�هزاك�هش ل �هرووب��اری ئهڵوهنهوه ئاوی قوتی رۆژانهمان پێ پهیدا ناكرێت ،چ جای خ��واردن �هوهی��ان دهدرێ��ت �ێ ،ب��هاڵم ئاوی ئاوی كانزایی بكڕینو بیخۆینهوه”. ی ههردوو سهرچاوهكه بهكهڵكی ئ �هو وت �ی بهرپرسان بۆخۆیان ههموو خواردنهوه شتێكیان ههیهو كێشهیان نییه ،بهاڵم خواردنهوه نایهت. فوئاد محهمهد هاوواڵتییهكی گهڕهكی ب��ۆچ �ی ب��ی��ر ل���هچ���ارهس���هری كێشهكه كارێزه لهخانهقین كه لهئهڵوهنهوه ئاوی ناكهنهوه؟. خواردنهوهیان پێدهدرێت ،وتی “پێویسته سهمیر محهمهد نور سهرۆكی ئهنجومهنی فلتهر بۆ ئاوهكه دابنێنو چارهسهری ق �هزای خانهقین ،وتی “ئ��اوی خانهقین پیسبوونهكهی بكهن ،چونكه ئاوی پیس پیسبووهو بهكهڵكی خواردنهوه نایهت، ئێمه بهش بهحاڵی خۆمان ئاوی كانزایی كێشهی بۆ دروستكردووین”.
دهخۆینهوهو داواش لههاوواڵتیانی خانهقین دهكهم كهئاوی كانزایی بخۆنهوه”. سهمیر محهمهد هۆكاری پیسبوونی ئاوهكه باسدهكات ،دهڵێت بۆری تازه بۆ ئاوی خانهقین راكێشراوهو بۆرییه كۆنهكانیش ههر لهژێر زهوییهكهدا ماونو دهرنههێنانی بۆرییه كۆنهكان وا دهكات ئاوی بۆرییه كۆنهكه تێكهڵ بهئاوی بۆرییه تازهكان ببیێتو ئاوهكه پیسبێت. ئهو وتی “چارهسهری دهركردنی بۆرییه كۆنهكانیش بهپێی دهرخستهی ئهندازیاران بڕی 30ملیۆن دیناری پێویسته”. س�هرچ��اوه ئاوییهكانی خانهقین لهژێر مهترسی وشكبووندان س���هرهڕای ئ���هوهی تائێستا ههواڵێكی دڵخۆشكهر بۆ چارهسهركردنی كێشهی ك�هم��ئ��اوی لهخانهقین ل��هئ��ارادا نییه، مهترسی ئهوهش بۆ هاوواڵتیان دروستبووه سهرچاوه ئاوییهكانیان وشكبن. ههموو ساڵێك لهمانگی حوزهیراندا ئێران ئاوی ئهڵوهن لهڕێگهی بهنداوهكانییهوه وشكدهكات ،لهمانگی تشرینی یهكهمدا كاتێك ئاوهكه لهبهنداوهكانیان زیاتردهبێت، دهڕژێته ناو رووبارهكهوهو دهگاته رووباری ئهڵوهن ،بهمهش ئهو پێنج مانگه شهش
گهڕهكی گهورهی خانهقین بێئاو دهبن. فوئاد محهمهد ،وتی “ههموو ساڵێك لهمانگی پێنج تا مانگی ده ،دهبێت بهتهنكهر ئاو بكڕین ،لهبهرئهوهی ئهڵوهن وش��ك��دهك��اتو ئ��اوم��ان نامێنێ ،بیری ئاویشمان نییه ،بۆیه ناچار بهتهنكهر ئاو دهكڕین”. زیادبوونی ژمارهی دانیشتووان ،كێشهی كهمئاوی زیاتركردووه سهمیر محهمهد نور سهرۆكی ئهنجومهنی قهزای خانهقین بهدهستووری وت لهدوای رووخانی رژێمهوه ،تائێستا 20گهڕهك لهخانهقین زیادیكردووهو بهوهش ژمارهی دانیشتووان له 35,000ه�هزار كهسهوه زیادیكرد بۆ 170,000ههزار كهس. ئ���هو وت���ی “ب���هه���ۆی زۆری ژم����ارهی دانیشتووانهوهیه ههموو خانهقین كێشهی كهمئاوی ههیه”. سهمیر محهمهد دهڵێت ئێران بهنداوێكی ن��ای��اس��ای �یو ن��اڕێ��ك�ی ل �هس �هر ئ �هڵ��وهن دروس��ت��ك��ردووه ،بههۆی ئ��هوهی شهش گ��هڕهك��ی گ����هورهی خانهقین ئ��اوی��ان لهئهڵوهنهوه دابیندهكرێت ،بۆیه لهماوهی ئهو پێنج مانگهی ساڵدا بێئاوی روویان تێدهكات.
نور وتی “هاوواڵتیانی ئهو شهش گهڕهكه تهنها پشت بهبیره ئاوهكانی خۆیان دهبهستنو ئێمهش ناتوانین هیچیان بۆ بكهین”. بهشێكی زۆری گ �هڕهك �هك��ان �ی تری خانهقینیش لهلقێكی ئ��اوی رووب���اری سیروانهوه ئاویان پێدهدرێت كهپێی دهڵێن باڵهجۆ ،بهاڵم مانگانه چهندان رۆژ ئهو گهڕهكانهش بێئاو دهبن ،بههۆی بڕینی ئاوهكهوه. ن��ور وت�ی “خهڵكێكی چاوچنۆك ههیه ئاوهكه دهخاته سهر مهرهزهو كونجیو بۆ چهند رۆژێك ئاوی ئهو گهڕهكانهی تری خانهقین وشكدهكهن”. سهمیر نور پێیوایه دروستكردنی بهنداو لهسهر رووباری ئهڵوهن چارهسهری كێشهی ئاوی خانهقین دهكات ،دهڵێت بهنداوێكی گ��هوره لهسهر ئ�هڵ��وهن دروستدهكرێت كهماوهی 700رۆژی پێدهچێت. ئهو وتی “ئێستا 100رۆژه كاری لێدهكهن، ب��ڕی��اره دوات��ر بهبڕی 40ملیۆن دۆالر كهناڵێكی ئاوی بۆ ناو بهنداوهكه بهێنرێت، ئهگهر ئ �هوه بكرێت ،خانهقین كێشهی كهمئاوی نامێنێو پێویستی بهئاوی ئێرانیش نابێت”.
زهڕهنگهرهكان واز لهپیشهكهیان دههێنن گرانی نرخی ئاڵتون ،بازرگانو زهڕهنگهرهكان ناچاردهكات روو لهبازرگانیی زیو بكهنو گۆڕانكاری لهپیشهكهیاندا بكهن مهعاز فهرحان لهسلێمانی
1280زهڕهنگهر لهكوردستاندا مۆڵهتیان ههیه
بازرگانانی ه��اوردهك��ردن��ی ئاڵتونو زهڕهنگهرهكان بههۆی بهرزبوونهوه ی ن���رخ���ی زێ������ڕهوه ك��هم��ت��ر ب��ای��هخ بههاوردهكردنی زێڕ دهدهنو روویان لههێنانی زیو كردووه ،چهند بازرگانو دوكاندارێكیش دهڵێن دوكانهكانیان كردووه بهزیو ،چونكه خواستی زیو بهشێوهیهكی زۆر زیادیكردووه. زهڕهنگهرهكان دهبنه زیو فرۆش زیو فرۆشهكان بازاڕیان بهشێوهیهكی بهرچاو گهرمبووه ،خواستی خهڵكی بۆ كڕینی زیو رۆژ دوای رۆژ لهزیادبوونه، بهو هۆیهوه دهیان بازرگانو زهڕهنگهر دوكانهكانیان كردووه بهزیو. تا ئامادهكردنی ئهم راپۆرته نرخی یهك مسقاڵ ئاڵتونی عهیاره 21به 240ههزار دینارو یهك مسقاڵ ئاڵتونی عهیاره 18هش به 205ههزار دیناره. لهبهرانبهردا ساڵی پار لهههمان كاتدا نرخی یهك مسقاڵ ئاڵتونی عهیاره 21به 152ههزار دینار بوو .رۆژانه ئهو نرخانه بهپێی وتهی بازرگانهكان گۆڕانكاری بهسهردا دێت. بهپێی بهدواداچوونێكی دهستوور نرخی گرامێك زیو ل�ه 1500دینارهوه دهستپێدهكات بۆ 5ههزار ،مسقاڵێك له 7500دهستپێدهكات تا نزیكهی 30 ههزار دینار. ش��ام��ی��ر ع���هب���دول ح��اج��ی ع�هل�ی كهماوهیهكه دوكانی زهڕهنگهرییهكهی كردووه بهدوكانی زیو فرۆشتن ،وتی “ج���اران كیلۆیهك ئاڵتونت دهك��ڕی به 20ههزار دۆالر ،ئێستا یهك كیلۆ
ئاڵتون به 40ه�هزاره دۆالره ،ئینجا بازاڕهكهشی نهماوهو خهڵك كهمتر ئاڵتون دهكڕێت”. ه��هروهه��ا وت��ی “ل��ی��رهی �هك پ��ار به 105دۆالر بوو ،بهاڵم ئێستا به275 دۆالره ،واته نرخی ئاڵتون دووقات زیادیكردووه“. ل��هب��ارهی گۆڕینی دوك��ان�هك�هی�هوه، لهزهڕهنگهرییهوه بۆ زیو فرۆشتن ،وتی “زیوهكه ههرزانه ،دهتوانیت ههموو دوكانهكه پڕبكهیت به 10ههزار دۆالر، ب �هاڵم كیلۆیهك ئاڵتون ب �ه40ه �هزار دۆالره ،ئهگهر بتهوێت زهڕهنگهری بكهیت بهالیهنی ك�هم�هوه ده كیلۆ ئاڵتونت دهوێـت ،كهبایی 400ههزار دۆالره ،زی��وهك�ه زوو سهرفدهبێتو بژێوی رۆژانهمان دابیندهكات”. زیو فرۆشهكان بازاڕیان گهرمه زی��و فرۆشهكان دهڵێن ب���ازاڕی زیو ل �هراب��ردوودا بههیچ شێوهیهك وهكو ئێستا گهرم نهبووهو خواستی لهسهر نهبووه ،ئێستا هاوواڵتیان بهشێوهیهكی بهرچاو زیو بهكاردههێننو پێیانوایه زیادبوونی خواست لهسهر زی��و بۆ زیادبوونی نرخی ئاڵتون دهگهڕێتهوه. زی����وی ب���ازاڕهك���ان���ی ك��وردس��ت��ان لهدهرهوه هاوردهدهكرێت ،ئهو زیوهی لهبازاڕهكاندا دهفرۆشرێتو خواستی زۆری ل��هس��هره ،زی��وی تایلهندیو توركیو بولگاریو ئێرانیو ئیتاڵیو هیندییه ،زیوی ئیتاڵی بهباشترینو جوانترین زیو دادهنرێتو خواستێكی زۆری لهسهره. ههرچهنده تائێستا ئامارێكی ورد ل��هب��ارهی ه��اوردهك��ردن��ی ق �هب��ارهی
ئاڵتونو زی��و لهكوردستاندا نییه، بهاڵم بهپێی وتهی بازرگانانی هێنانی ئاڵتونو زیو ،رێژهی هێنانی زیو زۆر زیادیكردووهو ئاڵتون بهشێوهیهكی زۆر كهمتربووهتهوه لهئهمساڵدا. هاوكار عومهر یهكێكه لهو بازرگانانهی ك �ه ل�����هدهرهوه زی��و دههێنێت بۆ ك��وردس��ت��ان ،ئ��ام��اژه ب�����هوهدهدات كهئێستا لهجاران زیاتر زیو دههێنن. ی تهنیا مانگێكدا نزیكهی ئهو لهماوه 150كیلۆ بۆ 160كیلۆ زیو دههێنێت، بهگشتی له 100كیلۆ كهمتر ناهێنێت. ه��اوك��ار وت��ی “ب����ازاڕی زی��و ئێستا گهرمبووه بهحوكمی ئ �هوهی كهزیو ههرزانهو زێڕ گرانه” . ئ��ام��اژهی ب�هزی��ادب��وون��ی بازرگانانی هێنانی زیویش كرد. محهمهد ئهحمهد خاوهنی زیوی شوان، وت �ی “ب���ازاڕی زی��و ب �هرزب��ووهت �هوه، ی گشتی م��اوهی ساڵێك بهشێوهیهك دهبێـت بازاڕی زیو گهرمبووه ،سااڵنی پێشوو بهو شێوهیه نهبووه”. ئ��اری��ان بهكر خ��اوهن�ی جیهانی زیو ئاماژه ب��هوهدهدات كهخهریكه بوكو ی ئاڵتون زیو بهكاردههێنن، زاواش لهبر ی زی��و ب��ووه بهمۆدێل، “بهكارهێنان ماوهی دوو ساڵه زۆر دهفرۆشرێت”. ئ���هو زی���وان���هی ك��ه ل �هب��ازاڕهك��ان �ی كوردستاندا دهفرۆشرێن ،زیاتر زیوی تایلهندیو بولگاریو توركیو هیندیو ئێرانیو ئیتاڵین. زی��وی توركی كیلۆی ب���ه1200دۆالره، بهاڵم تایلهندیو بولگاری كیلۆی به1500 دۆالرو هیندی ب �ه 600دۆالره ،بهاڵم ئهمهیان خواستی زۆری لهسهر نییه،
ئ��هوهی كهخواستی زۆری لهسهرهو جوانه زی��وی ئیتاڵییه كهكیلۆی ب ه 1800دۆالره. بهپێی ئامارێكی سهندیكای زهڕهنگهران 1280زهڕهنگهر لهكوردستاندا مۆڵهتی كاركردنیان ههیه ،كه لهو رێژهیهدا لهسلێمانی 443زهڕهنگهر و ههولێر 481و دهۆك 356زهڕهنگهر ههیه. ت �هن��گ �هژه ئ��اب��ووری��ی �هك��ان ه��ۆك��اری بهرزبوونهوهی نرخی ئاڵتونه پسپۆڕانو شارهزایانی ئابووری دهڵێن ههمیشه لهئابووریدا بهرزبوونهوهی ن��رخ �ی ك��ااڵ دهب��ێ��ت�ه ه��ۆی ئ��هوهی كهخواست لهسهری كهمبێتهوه. بابان ق�هرهداغ�ی پسپۆڕی ئابووری دهڵ��ێ��ت “ن��اج��ێ��گ��ی��ری ن��رخ �ی دراو لهجیهاندا ب��ووهت��ه ه��ۆی ئ��هوهی كهنرخی زێریش بهرزبێتهوه ،بههۆی تهنگهژهی ئابووری جیهانییهوه زۆربهی سهرمایهدارهكانی جیهان پارهكانیان لهكڕینی زێڕدا سهرفدهكهنو زێڕ لهبری دراو كۆدهكهنهوه“. ق���هرهداغ���ی وت���ی “ه��هت��ا كێشهی تهنگهژهی دارای�ی جیهانی بهتایبهت لهئهمریكا چارهسهر نهبێت ،نرخی زێڕ ههر لهبهرزبوونهوهدا دهبێتو بازاڕی زهرهنگهرهكانیش كزدهبێت”. رزگ���ار ن��وری خ��اوهن �ی زهڕهن��گ �هری ی نرخی رزگ���ار وت��ی “ل��هب��هرئ��هوه ئاڵتون زۆر گ��ران ب��ووه ،بۆیه بازاڕ زۆر كهمبووهتهوه تائێستا بازاڕ بهو شێوهیه خراپ نهبووه” . ههروهها وتی “ماوهی ساڵێكه ئاڵتون گرانبووهو بهدرێژایی ئهم ماوهیه بازاڕی ئێمهش كهمبووهتهوه”.
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسهت
9
"ئهنجومهن ی پارێزگاكانی ههرێم ،ماوه بهسهرچوون" ی ههولێر قاسم عهزیز سهرۆك ی لیست ی یهكێت ی لهئهنجومهن ی پارێزگا سازادنی :بورهان قادر قاسم عهزیز سهرۆكی لیستی 109ی یهكێتی نیشتمانی كوردستان لهئهنجومهن ی پارێزگای ههولێر ،لهچاوپێكهوتنێكی دهستووردا دهڵێت خولی پێشووی پهرلهمان بهیاسا دهستی ئهنجومهنی پارێزگاكانی ههرێمی بهستووهتهوهو ناكارای كردوون، یهكێتیو پارتیش بهدواخستنی ههڵبژاردن كردونی بهئهنجومهنی ماوه بهسهرچوو. قاسم عهزیز ئاماژه بهوه دهدات كهدواخستنی ههڵبژاردن دهبێته هۆی پهكخستنی سیستمی المهركهزی لهكوردستاندا ،دهڵێت ئ�هوهش هاوواڵتیان ناچاردهكات بۆ مامهڵهكانیان لهناحیه دوورهدهستهكانهوه بێنه پارێزگاكان ،بههۆی ئهوهی دهسهاڵت تهنیا لهمهركهزدا قهتیسكراوه.
دهستوور :دوا بڕیار لهسهر ئهنجامدان ی ههڵبژاردنی ئهنجومهنی پارێزگاكان چییه؟ قاسم عهزیز :وهكو ئهنجومهنی پارێزگای ههولێر بهفهرمی ئێمه هیچ ئاگاداری ئهوه نین ،كه چ كاتێك ههڵبژاردنی ئهنجومهنی پارێزگاكان دهك��رێ��ت ،ئایا ئهمجارهش دوادهخرێت یان لهكاتی خۆیدا دهكرێت، ب �هاڵم پێموایه لهكاتی خۆیدا ناكرێت. لهدواخستنهكهشی تا ئێستا ئێمه ئاگاداری هیچ نین ،ئهوهی تهنیا ئێمه ئاگاداربووین ئهوهبوو دهبوایه ههڵبژاردن له 2010/10/31 تێنهپهڕێتو ههڵبژاردن بكرێت. دهستوور :لهو كۆبوونهوانهی كهههر دوو حیزب دهیكهن ،پرسو راتات پێدهكرێت؟ قاسم عهزیز :نهخێر ،ئێمه لههیچ یهكێك لهو كۆبوونهوانهدا بهشداری ناكهینو پرسو راشمان وهرناگیرێت. دهس��ت��وور :ه��ۆك��اری ئ��هو بێئاگاییهی ئ�هن��ج��وم�هن�ی پ��ارێ��زگ��اك��ان ،ه �هروهه��ا پشتگوێخستنتان چییه؟ ق��اس��م ع���هزی���ز :ه�����هردوو خ��ول�هك��ان�ی پێشووی پهرلهمان هیچ ئۆپۆزیسیۆنێكی تێدانهبوو ،بۆیه بڕیارهكان لهبڕیاری حیزب ب �هدهر ن�هب��وون ،بڕیارهكان لهمهكتهبی سیاسییهكانهوه دهه��ات �نو پهرلهمانی كوردستانیش بڕیارهكهی جێبهجێدهكرد، ب�هپ��ێ�ی پ����رۆژه ی��اس��ای ه �هڵ��ب��ژاردن �ی ئهنجومهنی پارێزگاكانیش كه بهتهسدیقو واژۆی س �هرۆك �ی پ�هرل�هم��انو سهرۆكی ههرێمی كوردستان دهرچ��ووه ،دهبوایه له 10/31ی ئهمساڵ ههڵبژاردن بكرایه، بهاڵم دواخراوهو تا ئێستا دیار نییه كهی ههڵبژاردن دهكرێ. دهتوانرێت ئ�هو پرسیاره لهخولی سێیهمی پهرلهمانی كوردستان بكهی، كهئێستا ئۆپۆزیسیۆنیش ههیهو ئهوانیش دهتوانن قسهی لهسهر بكهن تا چیتر دوانهخرێت ،چونكه دواخستنی ههڵبژاردنی ئهنجومهنی پارێزگاكان دهبێته هۆی ئهوهی جێبهجێكردنی المهركهزی لهكوردستاندا
پهكبخاتو تووشی شهلهلی بكات ،خاڵێك ههیه دهمهوێ روونی بكهمهوه ئهویش كاتێ یاسای ئهنجومهنی پارێزگاكان دهرچوو، ئێمه ههرسێ ئهنجومهنی پارێزگای ههولێرو سلێمانیو دهۆك دهستی كارامان ههبوو بۆ دهركردنی ئهو یاسایه ،بهاڵم لهدواخستنو دانانی كاتو كۆبوونهوهكان ئاگادار نین. دهستوور :هۆكاری ئهو دواخستنانه چییه؟ ق��اس��م ع �هزی��ز :ه��ۆك��ارهك �ه پ�هی��وهن��دی بهدهسهاڵتی سیاسی پارتیو یهكێتیهوه ههیه. دهستوور :پێتوایه ئهنجومهنی پارێزگاكانی ه �هرس �ێ پ��ارێ��زگ��ا ل���هرووی یاساییهوه ئهنجومهنێكی بهسهرچوون؟ قاسم عهزیز :ئهگهر بهیاسا تهماشابكهین، دهبینین لهیاسای ژم��اره سێی ساڵی 2009ی��اس��ای پ��ارێ��زگ��اك��ان�ی ههرێمی كوردستان لهمادهی 41دهڵێت ئهم یاسایه لهدهستپێكی خولی داهاتووی ههڵبژاردنی ئهنجومهنی پارێزگاكان جێبهجێدهكرێت، وات�ه ئهو یاسایه بۆ ئێمه نییه بۆ ئهو ئهنجومهنانهیه كه ل��هدوای ههڵبژاردن دهس��ت��ب �هك��اردهب��ن ،وات���ه ب��هو یاسایه دهستی ئێمهیان كهلهبچهكردووه ،بۆیه ئێمه داوادهكهین ئهگهر ههڵبژاردنهكانی دوادهخ��رێ��ت با پهرلهمان ئ �هو یاسایه ت�هع��دی��ل ب��ك��اتو ئ��هو ب��ڕگ�هی�ه الداتو یاساكه شمولی ئێمهش بكات ،بۆ ئهوهی ئێمهش كارا بینو ئیشی خۆمان بكهین تا ههڵبژاردن دهكرێت ،پێشموایه چهند زوو ههڵبژاردن بكرێ لهقازانجی هاوواڵتیانه، چونكه ئهو یاسایه مهركهزیهت ناهێڵێتو كێشهی هاوواڵتیانی ق��هزاو ناحیهكان چارهسهردهبێت ،هاوواڵتیان وهكو ئێستا ماندوو نابن لهناحیهیهكی دووره شارهوه بێنه پارێزگا ،بۆیه ئهو یاسایهی كهههیه یاسایهكی زۆر باشهو جێبهجێكردنی لهخزمهتی هاوواڵتیاندا دهبێت. دهس����ت����وور :ج��ی��ا ل���هرێ���گ���هدان بۆ كاركردنتان ،مهبهستم ئهوهیه ئێوه ئێستا
ل �هرووی یاساییهوه ئهنجومهنێكی ماوه بهسهرچوو نین ،ئهو ههموو دواخستنهی ههڵبژاردن ،ئهنجومهنی پارێزگاكان ناكاته ئهنجومهنێكی ماوه بهسهرچوو؟ قاسم عهزیز :وهك��و یاسا بهڵێ ،ماوه ب��هس��هرچ��ووی��ن ،ئێمه ب �هی��اس��ا م��اوه بهسهرچووین ،ههر بهیاساش كاردهكهین، ب �هاڵم ئ �هوه هۆكارهكهی پهرلهمانه به ئێمهی وتووه كهكارناكهین تا ههڵبژاردن دهكرێت. دهستوور :ئهگهر بێینه سهر ئیشو كارهكانی ناوخۆی پارێزگای ههولێر، دهكرێ بزانین بودجهی پارێزگای ههولێر چهنده؟ قاسم عهزیز :ئێمه هیچ زانیارییهكمان ل �هس �هر ب��ودج �ه نییهو هیچی لێنازانین ،چونكه ئێمه بهپێی ئهو یاسایه دهستشكاوینو بهپێی ئهو یاسایه دهستی ئێمهیان بهستووهتهوه. دهستوور :ئێوه دهڵێن ئێمه ن��ازان��ی��ن ب��ودج�ه چ��هن��دهو ن��ات��وان��ی��ن كار
بكهین ،كهواته ئیشی ئێوه لهو چهند ساڵهی رابردوودا چیبووه؟ قاسم عهزیز :لهو چهند ساڵهی رابردوودا ئێمه دوازده لیژنهمان ه�هب��ووه لهو دوازده لیژنهیه سێ لیژنهمان كارابووه، ئهوانیش لیژنهی پرۆژهكانو شارهوانیو بهدواداچوون ،نۆ لیژنهكهی تریش بهبێ ئیش دانیشتوون هیچ كاریان نهبووه. دهستوور :بۆچی لهو دوازده لیژنهیه تهنیا سێ لیژنه كارابووه؟ قاسم عهزیز :وهك��و وتم یاسایهك ن �هب��ووه ،ئێمه ئیشی پێبكهین ،بۆ سێ لیژنهكهش ئێمه لهئهنجومهنی پ��ارێ��زگ��ا ل �هگ �هڵ پ��ارێ��زگ��اری ههولێر كۆبوونهوهیهكمان كردو داوامانكرد، ئهوهبوو لهرێگهی ئهو سێ لیژنهیه توانیمان سهردانی پرۆژهكان بكهین ،بهاڵم وهكو بودجهو چۆنیهتی خهرجكردنی نازانین چۆن خهرجدهكرێت. دهس��ت��وور :ئهو سێ لیژنهیه بهپێی
بهرپرسیارێتی ناكارابوونی ئهنجومهن ی پارێزگاكان دهگهڕێنمهوه بۆ پهرلهمان ،چونكه پهرلهمان بهیاسا دهستی شكاندین دواخستنی ههڵبژاردنی ئهنجومهنی پارێزگاكان دهبێته هۆی ئهوهی جێبهجێكردنی المهركهزی لهكوردستاندا پهكبخاتو تووشی شهلهلی بكات
پێویست توانیویانه بهدواداچوون بكهن ؟ قاسم عهزیز :ئهو سێ لیژنهیهش لهئاستی پێویست كارا نهبوون ،چونكه دهبێ ههر پرۆژهیهك كهئهنجامدهدرێت لهسهرهتا بهئاگاداری ئهو لیژنانه بكرێت ،بهاڵم جاری واش ههبووه لهسهردانهكانیان تێبینی خۆیان داوهته جهنابی پارێزگارو ب��ۆی ههیه ههندێكیان چارهسهریش كرابێت. دهس��ت��وور :ئێوه ب��اس ل��هوه دهك �هن ن��ازان��ن بودجه چ�هن��ده ،ن��ازان��ن چۆن خهرجدهكرێ ،لهدوازده لیژنه سێ لیژنه كارایه ،سێ لیژنهكهش بهپێی پێویست نییه ،كهواته ئهوه مانای ئهوه نییه كۆی ئهنجومهنهكه هیچ ئیشێكتان نییه؟ قاسم عهزیز :بێگومان ئێمه ئێستا هیچ ئیشێكمان نییهو بێ ئیش دانیشتووین، ئهگهر كارا بوینایه دهمانتوانی لهسهر پ��رۆژهك��انو بودجهو خهرجی بودجه ئاگاداربوینایه. دهس��ت��وور :زۆر جار گوێبیستی ئهوه دهبین كهئهنجومهنی پارێزگای سلێمانی لهههولێر كاراتره ،تۆ دهڵێی چی؟ قاسم عهزیز :پێموایه ئهوان لهرابردوودا لهئێمه كاراتربوون ،لیژنهكانیان لهساڵی 2006و له 2007لهئێمه كاراتربوون، بهاڵم لهدوای گۆڕینی پارێزگار ئهوانیش وهكو ئێمه كارا نینو بێ ئیشن. دهستوور :ل�هرووی پهیوهندیهوه ئێوه پهیوهندیتان لهگهڵ پارێزگار لهسهر چ بنهمایهكه؟ قاسم عهزیز :پهیوهندی ئێمه لهگهڵ جهنابی پارێزگار بهپێی یاسا هیچ پهیوهندیهكمان نییه ،تهنها ل �هرووی پهیوهندی تاكهكهسیهوه پهیوهندیمان ههیه ،ههر ئهوهش وایكردووه كهههندێ كێشهی هاوواڵتیان بگهیهنینه پارێزگارو ئهویش بهدواداچوونی لهسهر كردووه، ئ��هوی��ش لهئێمه زی��ات��ر خۆشحاڵه كهئهنجومهنی پارێزگاكان كارابێ ،بهاڵم ئێمه وهك��و وتم یاسایهكمان نییه تا بتوانین كاربكهین. دهس���ت���وور :ئ��ێ��وه ئ��هو چ �هن��د ساڵه كارا نهبوون ،چی بهو خهڵكه دهڵێن كهدهنگیان بهئێوه داوهو كهچی ئێوهش نهتانتوانیوه كار بكهن؟ قاسم عهزیز :من بهرپرسیاریهتییهكه ههمووی دهگهڕێنمهوه بۆ پهرلهمان، چونكه پهرلهمان ئێمهی دهست شكاو كرد بهو یاسایهی كهباسمكرد ،كهدهڵێ یاساكه بۆ ئهنجومهنی داه��ات��ووه ،بۆ دواخستنی ههڵبژاردنهكانیش ههر پهرلهمان لێی بهرپرسیاره.
پهكهكه ههڕهشهی شهڕی یهكالییكهرهوه دهكات
ئهحمهد دهنیز :لهسهر داوای ههموو الیهك شهڕمان راگرت ،بهاڵم توركیا هێرشیكرد ،كهس ئیدانهی نهكرد فهرمان چۆمانی
س �هرك��ردهی �هك��ی پهكهك ه رایدهگهیهنێت هۆشیاری ن����هت����هوهی����ی زی���ات���ر پ����هرهی����س����هن����دووهو خهڵكی ناڕازی بهرانبهر بهسیستمی توركیا زۆر زی��ادی��ك��ردووه ،بۆیه ئهگهر توركیا خ��ۆی نهگۆڕێت، ئهوا توركیا بهیهكجاری ههڵدهوهشێننهوه. ه�هرچ�هن��ده پهكهكه ج�����ارێ�����ك�����ی ت��ر ب���ڕی���اری���دا م����اوهی ئاگربهستی یهكالیهنه درێژبكاتهوه ،بهاڵم دهڵێت ناكرێت ئێمه چهك رابگرینو ئاشتی بكهینو ئهوانیش
دوژمنایهتی بكهن ،چارهسهر وانابێت. ئاماژه بهوهشدهدهن كهئهگهر دهوڵهتی توركیا ههنگاوبنێ مافی بهرگری بههێزدهكهن. ئ���هح���م���هد دهن����ی����ز ب���هرپ���رس���ی پهیوهندییهكانی دهرهوهی كۆماجڤاكێن كوردستان ،لهلێدوانێكیدا بۆ دهستوور، رایگهیاند بههۆی ئهوهی ناڕازیی زۆر لهبهرانبهر سیستمی توركیا ههیه، بۆیه توركیا پێویستو ناچاره گۆڕان بكات. ئهو وتی "كاتێك تهرمی گهریالیهك دهنێژرێت بهسهدان ههزار كهس دێنه سهر شهقامو كهس لهماڵهوه نامێنێ، هوشیاری نهتهوهیی دروستبووه ،بۆیه كهتوركیا خ��ۆی نهگۆڕێت ،دهبێت ههڵیبوهشێنینهوه". ل��هب��ارهی ب �هردهوام��ی��دان��ی پهكهكه ب �هئ��اگ��رب �هس��ت �هوه ،دهن��ی��ز دهڵ��ێ��ت لهپێناوی چارهسهركردنی كێشهی
ك��ورد بهدیالۆك ،ئ�هوه ح�هوت جاره بڕیاری شهڕو چاالكی وهستاندامانداوه، ئ�هو ب��ڕی��ارهی دواج��اری��ش لهپێناوی وهس��ت��ان��ی چ��االك��ی دوو الی �هن��هو بهڕێوهچوونی ریفراندۆمو لهسهر داوای چهندان الیهن ،ههنگاویان هاویشت. ئهو وتی "لهوهستانی ئاگربهستدا چهند مهرجێكمان ههبوو ،بۆ ئ �هوهی ئهو ئاگربهسته بهردهوامبێت ،بهاڵم پێش ههموو شت دهب��وای�ه ئۆپهراسیۆنی س��ی��اس��یو ل �هش��ك��ری بوهستێنێو بهندكراوان ئازادبكرێن ،بهاڵم تائێستا ئۆپهراسیۆنی ل�هش��ك��ریو سیاسی ی نهماوه". نهوهستاوهو دهوڵهت متمانه ه���هروهه���ا وت���ی "ن��اك��رێ��ت ئ���هوان دوژمنایهتیمان لهگهڵدا بكهنو ئێمهش ئاشتی ،بۆیه دهبێت دهوڵهتی توركیا بهڵێنهكانی بباتهسهر". دهنیز رهخنهی ل�هرای گشتی ههیه، ل���هب���ارهی ئ����هوهی ئ����هوان ب�هه��ۆی
داواك����اری رای گشتیو الیهنهكان ب��ڕی��اری ئاگربهستیان داوه ،بهاڵم توركیا لهو ماوهیهدا چهند گهریالیهكی كوشتووهو هێرشیكردووه ،لهبهرانبهردا هیچ ك هسو الیهنێك ئهو پهالمارانهی توركیای شهرمهزار نهكردووه .ئهو وتی "دهبێت خهڵك بپرسێت پهكهكه وهستا بۆ توركیا نهوهستا". دوای ئهوهی پێشتر موراد قهرهیالن س �هرۆك��ی كۆنسهی كۆما جڤاكێن ك��وردس��ت��ان رای��گ �هی��ان��دب��وو ئ��هوان دهی���ان���هوێ���ت ه �هرێ��م��ێ��ك��ی وهك���و ك�هت�هل��ۆن��ی��ای��ان ه �هب��ێ��ت ،ئهحمهد دهنیزیش وتی "ئێمه ئاشقی چهك نین تا دوا ههناسه چهك ههڵبگرین، بهڵكو بۆ دۆزێك چهكمان ههڵگرتووه ئهگهر ههرێمێكی وهك كهتهلۆنیا دروستبكرێت بۆ ك���وردان ،كێشهی چ �هك موناقهشه دهك �هی��ن ،ئهویش داننانه بهناسنامهو مافی كورددا".
دهستوور ،ژماره ( ،)49چوارشهممه2010/9/15 ،
8
i n f o @ d e s t u r. n e t
سیاسهت
"ژ ههمییا پتر پهكهك ه وكهجهك ه ل بانگهوازییا كهنهكێدا هاتینه" ی ئهندام پهرلهمانێ ( كهنهكێ) بو دهستوور: دكتور كامیران بهروار سازدانی :شێروان شێروان ی لهچاوپێكهوتنێكی دهستوردا ،دوای گهڕانهوه لهدانیشتنی گشتی كۆنگرهی نهتهوهی كورد لهبرۆكسل ،دكتور كامیران بهرواری ئهندام پهرلهمان لهكونگرهی نهتهوهی كوردو مامۆستای ئهدهبیات لهزانكۆی دهوك باسی سهردانهكهی دهكات. لهم گفتۆگۆیهدا ئهركی سهرۆكایهتی ههرێمی كوردستان دهخاته ژێر پرسیارهوه بهرانبهر بهم رێكخراوه نهتهوهییه ،دهڵێت وهكو پێویست لهباشووری كوردستان پێشوازی لهكۆنگرهی نهتهوهی كورد نهكراوه ،بهتایبهت لهالیهن پارتییهوه، ههروهها رهخنهش لهئهكادیمیای كوردی دهگرێت بهرانبهر ئهو دژایهتیهی دژ بهدیالێكتی كرمانجی دهكهن و ههوڵهكانیان بهئهنفالكردنی كرمانجی ناوزهددهكات.
دهستوور :بهری چهند رۆژهكا تو ژ سهفهرا خۆ بو حهفت واڵتان ڤهگریایهڤه .مهرهم بڤ ێ سهرهدانێ چ بوو؟ د .كامیران :چوونا من بو ئ�هوروپ��ا ،بو جڤینا كونگرا ن�هت�هوا ك��ورد ب��وو ،كو ل بروكسال پایتهختا بهلجیكا هاتبوو بهستان، وهكی ئهم دزانین كونگرا نهتهوا كورد ل جیاتی پهرلهمانێ كوردستانا م��هزن ل دهرڤ��ه یا دروس��ت ب��ووی ل س��اال 1999 وهره ،ئهڤ كونگره سازییهكا كوردستانی یه نهك ئایدولوج ی وحزبی یه و سهر ب هیچ الیهنهكێ دیاریكری نییه ،ههمی هێز و الیهنێت سیاسی ،ههمی ئول و نهتهوێن كوردستانی دك��ارن دڤ�ێ كونگرێدا ببنه ئهندام ،ئهف سازییه دامهزراوهكا سیاسی، دیموكراسی ،نیشتیمانی ،نهتهوهییه .ههر ساڵ جارهك جڤینا گشتی سازدكهت و ههر دوو سالیش جارهكێ كونگرێ دبهستیت كو تێدا سهروكێ كونگرێ تێته گوران. ئ��هم ب��و جڤینا گشتی چ��وب��ووی��ن و مه بگرانی رهوشا كوردستانێ ل سالێت بوری ههلسهنگاند و ش��روڤ�هك��ر ،ه �هم دیسان بهرنامێ ساال داهاتی یێ كونگرێ مه دانا ل سهر ئاستێ كوردستانێ و جیهانێ دهربارهی ههولێن ئاینده بو رهوشا كوردستانا مهزن. دهستوور :دگهل خورتبوونا كونگرا نهتهوهییا كورد و دروست بوونا تێكهلیهكا كلتوری وههڤلیبوونا نهتهوهیی دن��اڤ ئهندامێن كونگرێدا تو نابینی ڤاالتیهك ههیه ژئالیی شور بینا ڤان تێگههین هوین بو تێدكوشن ب ئالیهكێ ستونی بو ناڤ تهڤایا خهلكی یان كو (ڤاالتیهكا راگههاندنێ) ههست پێ ناكهی؟ د .ك��ام��ی��ران :وهس��ای �ه ،بونمونه دهم��ا ك��ون��گ��رهك ی��ان كونفرانسهك چێببیت پێویسته ل سهر دام ودهزگههێن میدیایی ب گشتی ئامادهبن و رویدانا ڤهگوهازن لێ مخابن زوربهی راگههاندنا كورد نهخاسمه ل كوردستانا باشور راگههاندنهكا كهسی وحزبی و كونترولكرییه ،ژبهر هندێ ژی ههر تشتهكی ب ئهمانهت ڤهناگوهێزن یان ههر ڤهناگوهێزن و ئهگهر ڤهگوهێزن ژی بتنێ ئهو تشتێ وان دڤیتن پهخش دك �هن لێ چوونامه وجڤینا كونگرا نهتهوا كورد دهنگ ڤهدانهكا مهزن ل سهر ئاستێ راگههاندنا كودی ل ئهوروپا ههبوو بونمونه من ل وێ رێ پێنچ چاڤ پێكهفتنێن تێلهفزیونی دگهل من هاتنهكرن وئهڤێ دهنگ ڤهدانا خۆ ههیه
وههروهسا د روژنامێن ئهوروپی ژی دا ئهڤ تشته تێته وهشاندن. دهستوور :ئهركێ سهروكاتیا ههرێمێ چی یه بهرامبهر كونگرا نهتهوهییا كورد؟ د.كامیران :د كونگرا نهتهوهییا كوردستانێدا مه ب��زاڤ كرییه كو دخزمهتا ههر چار پارچێن كوردستانێدا بزاڤا رزگاریخازیێ وهك ه �هڤ بكهین ژب��هر ڤێ چهندێ ژی دهم��ا پهرلهمانێ كوردستانێ ل دهرڤه دروست
یێ سهرهكی ئهوه دناڤ بهینا كهس وهێز والیهنێن كوردستانیدا هاتن وچوونێ بكهت ونێزیكی ئێك بكهت ب تایبهتی دنههێالنا ش �هرێ براكوژیدا وان رول�هك�ێ سهرهكی ههبوو ،نوكه ژی ئهم د كونگرا نهتهوا كورددا رولهكێ سهرهكی دبینین دئاشتییا ناڤخوییدا یا كوردسانێدا ژبهر هندێ ههر ل دهسپێكێ كهنهكێ دهستی خو بو پ��ارت والیهنێن سیاسی درێژ كرییه ژ ههمییا پتر پهكهكه وكهجهكه و ل بانگهوازییا كهنهكێدا هاتینه و هاریكاری ژێ كرییه ،ودیسا ههر بهردهوام سهرهدان بو سهروكاتییا ههرێما كوردستانێ هاتینه كرنێ وپ �هی��رهو پ��روگ��رام هاتینه داناندنێ و ئهو پرو ژێن كهنهكێ ههی ب تایبهتی پروژێ ستراتیجی یێ كهنهكێ ههی كو گرێدانا كونفرانسهكا نهتهوهییا كوردییه ب دهست ژی گههاندییه مهسعود بارزانی سهروكێ ههرێما كوردستانێ و ئهم وێ باوهرێ نه كو زێدهتر پشتهڤانی ژ ئالیێ حكومهتا ههرێمی بهێته كرن ،ههرچهنده مه بارهگایێ خۆ ب شێوهیهكێ فهرمی
وهكو پێویست ل باشوور پێشوازی ل كهنهك ێ نههاتییه كرنێ تایبهتی ژ ئالیێ پارتی ڤه، تشتێ خرێ پتر جهێ ئێشانیێ یه هندهك ژ برادهرێن مه یێت كرمانجییا ناوهراست (سورانی) ل سهر ئاستی سیاسی ورهوشهنبیری وئهكادیمی ژبو مرنێ دژایهتییا كرمانجیێ دكهن بووی ل ساال ،1995بزاڤێت مهزن هاتنهكرن ێ د وارێ پێكئینانا كوردا دا چونكو كونگرا نهتهوا كورد شهش سازیێت خۆ ههنه ،ئێك ژوانا كومسیونا كارێت نهتهوهییه ،ئهركێ وێ
ل ههولێرێ ههیه بهس وهكو پێویست ل باشور پێشوازی ل كهنهكێ نههاتییه كرن ێ تایبهتی ژ ئالیێ پارتی ڤه ،ئهگهر پارتی هاریكار بی كونگرا نهتهوا كورد دی كاریت
پێنگاڤێت گهلهكێت مهزن ل باشور بهاڤێژیت بو سهقامگیركرنا رهوشا كوردستانێ. دهس��ت��وور :دهم �ێ م��روڤ ژ چاالكیێن ته دنێریت تو مینا كهسهكی تێیه بهرچاڤ كو پێكولێ بكهت دیالێكتا كرمانجی ئهنفال نهبیت ،راسته ههمی ههولێن ته بو ڤێ ئێكێ نه وئهرێ ئهنفالهك ههیه دژی كرمانجیێ؟ د.كامیران :دڤێت ئهم دگهل خۆ دراست گه بین كرمانجی ب گشتی ل دهست پێكێ ههتا نوكه زمانێ كوردی ئهو پشكا دبیژنێ كرمانجی كو زمانێ كوردی ل سێ دیالێكتێت سهرهكی پێك دهێت (كرمانج ،لور ،گوران) ڤێ داوییێ كو سهد سالێن دوماهیێ سورانی ژی پهیدابووه كرمانجی ژ ههمی دیالێكتێت ك��وردی پتر یا توشی ههوهكا ڤهبراندن وجینوساید یانكو ئهسمینالیسمهكێ بووی ، دهولهتا عوسمانی ب ههمی شیانێن خۆدا دژی كرمانجیی دراوهستا وههتا ڤێ گاڤێ دهولهتا توركیا كو پشتی ساال 1923دروست ب��ووی ب ههمی شیانێنت خ��ۆ ڤ�ه دژی كرمانجیێ راوهستا ،بریتانیا ل دهست پێكا سهدێ بیستێ ب ههمی دام ودهزگههێت خۆ ڤه دژی كرمانجیێ راوهستا ،وحكومهتێن عیراق وئیران وسورییا ژی ب ههمی شیانێن خۆ ڤه دژی كرمانجیێ راوهستان چونكی كرمانجی ستوینا ههرا مهزن ویاگرنگ ویا ئێكێ یه ل سهر وهختێ سومهرییا وههتا نوكه كورد هێالینه پاراستی و كرمانجی زیندی ترین زمانێ سهر روویێ ئهردی یه كو هیچ زمانهك نییه رهگ وریشێت وی بنڤیسی ڤهبگهرێنهڤه بو پێنچ هزار ساال كو زمانی كرمانجی دزڤریتهڤه بو داستانا گلگامش بهرێ پێنچ هزار ساال ههتا نوكه یا ساخه ودڤێ گاڤێدا مخابن پشتی ساال 1921هێرڤه دهولهتا عێراڤێ ژی چێبووی دژایهتییهكا راستهوخۆ یا بهرنامجه كری دژی كرمانجی یا تێته كرنێ ل سوریێ ههتا ڤێ گاڤێ كرمانجی قهدهغهیه ههروهسا ل عیراقێ وتوركییا وئیرانێ قهدهغهیه. تشتێ خرێ پتر جهێ ئێشانیێ یه هندهك ژ برادهرێن مه یێت كرمانجییا ناوهراست (س���وران���ی) ل س���هر ئ��اس��ت �ی سیاسی ورهوش �هن��ب��ی��ری وئ�هك��ادی��م�ی ژب��و مرنێ دژایهتییا كرمانجیی دكهن ،وئهڤ دژایهتیه ل سالێت 1930وهره یا دیاره بو كو ساال 1932بریار ئهو بوو زمان بكرمانجی بیت ئهوان نههێال 1959ل كونگرا شهقالوه ئهوان نههێال ،ساال 1960نههێال ماموستا سادق بهادین وجگهرخوین رولێ خۆ ببینن ،پشتی دكتورا ڤه بوو ل ساال 1997ل زانكوییا سهالحهدین نههێال ئێكێ كرمانجی بچیته ماستێری ودكتورایێ نه ب میژوویێ نهب ئهدهبیات وزمانان ونها ژی پشتی 1975 كو شورشا كوردی شكهستی ئهوان بزاڤهما مهزن كر كو كرمانجی ل راگههاندنا عێراقێ نههێته خ��ارێ ،ههرچهنده بهیانا یازدهی ئادارێ دبێژیت؛ ههردوو دیالێكتێت ههین، ئهم ب مخابن دبێژین نها ژی ژ ئالیێ هندهك كهسان ههولهكا مهزن دهیته دان كو كومهكا سیاسهتمهدار ورهوشهنبیرن ئهز ڤان ب مروڤێت ناوچه پهرست ودهمارگیر دبینم و ئهز نابینم ئهو خزمهتا نشتمان وكوردایهتێ
بكهن وهیجهتا وان یا سهركی ژی ئهوه دبێژن ئهڤه سهد ساله كرمانج (ماال بارزان) سهركێشییا بزاڤا كوردی دكهن ،بال زمان ژی یێ مهبیت ،ئهڤهژی دگهل مهنتق ورهشا كوردستانێ ناگونجیت مه بڤێت نهڤێت %75 ك��ورد ب كرمانجی دئاخڤن باقی %25ب چار دیالێكتێت دیتر دئاخڤن زازایی سورانی وگورانی ،ژبهر هندی ژی ئهگهر ئهم رێژا سورانی بینینه دهر كێمتره ژ شهش ل سهدێ ژبهر هندێ ژی ئهگهر تهبڤێت دیالێكتا ته ببیته سهرهكی یان دڤێت رێژا تهپتر بیت یان دڤێت دیالێكتا ته ژوان كهڤنتر بیت یان دڤێت ئێكهمین تشت ب دیالێكتا ته دهركهتبن لێ ئهڤه ههمی ب كرمانجی یه ئێكهمین گوڤارو روژنامه وكتێب رێزمان فهرههنگ ههمی ب كرمانجی دهركهتینه. دهستوور :ئهكادیمیا كوردی چ رول دڤێ گهنگهشا زمانیدا ههیه؟ د .كامیران :ئ�هڤ تشتێ ئهڤروكه تێته كرنێ ب تایبهتی ل ئهكادیمیا كوردیدا ب راستی جهێ مخابن یێ یه كو ئهكادیمیا كوردی ب دژواری دژی كرمانجێ راوهستایه و پێنگاڤا دهاڤیژیت بو نههیالنا كرمانجی ه �هم ل س �هر ئاستێ كوردستانا باشور ههم ژی ل سهر ئاستێ كوردستانا مهزن. ئهز دبێژم ئهكادیمییا كودری ونوینهراتیا مللهتێ كورد ناكهت .ژبهركو نه نوینهراتیا كوردستانا باشور دكهت چونكو چ نوینهرێت لوری وگوران وزازا تێدانینه و نهنوینهراتیا كوردستانا مهزن دكهت چونكو نوینهرێن چ دیالێكتا تێدا نینه. ژ پازده ئهندامێت ئهكادیمیێ ههشت ژ وان كهسێت سلێمانیی نه ودوو ههولێری وخوزی ئهو ژی خهلكێ سلێمانیێ بان داكو پتر خزمهتا سلێمانیێ كربا ژب �هر هندی ژی پیكهاتهكا بناڤێ ئهكادیمیا ك��وردی ههمی ژ باژێرهكێ بن روژهك��ێ نهكاریت بریارهكا چارهنڤیس ل سهر ك��وردا بدهت وههر بریارهكێ بدهن ئهم وهكی كرمانج پێگیریێ پێناكهین رهد دكهین دهستوور :تو نابینی دیالێكتا كرمانجی دقهیرانهكێدایه ددهم�هك��ی��دا دیالیكتا س��وران �ی ئێك زم��ان�ێ نڤیسینێ ههیه وكرمانجی یا پهرتهوازهیه؟ د.كامیران :نه بپێچهوانهڤه ،ئ�هو ێت خۆ ب كرمانج دزان��ن سهدا سهد ههمی تێكدگههن ،هیچ جیاوازییهكا سهرهكی دناڤ گوڤهرا كرمانجیدا نینه ژبهر چ ژی نینه چونكو كرمانجی وهكی زمان یهك بنگهه ههیه ههر ژ وهختێ سومهرییا ههتا نوكه. یا دووی �ی ئهدهبیاتێت ك��وردی ههمی ب دیالێكتا ههكاری هاتینه نڤیسین كو دیالێكتا ههكارییا بناغهیه بهری هزارو سی سهد ساال دهست پێكرییه ودیالێكتا بادینان ویا شهمدینان ویا بوتان وههمی ل دور ههكاری زڤرینه ،گرنگ ئهدهبیات ورێزمان وفهرههنگا مه ئێكه و ژ ههمی دنیایێ دهڤوكا باژێرهكێ وگوندهكی ژ یا دیتر جودایه وئهڤهژی كارتێكرنێ ژئێك ودوو ناكهت ژبهرهندێ ژی كرمانجیی چ خهتهر ل سهر نینه دپاشهروژێدا.
پارێزگار ی كهركوك :هێڵی سووریش سوودی نهبوو وهزیری كارهبا هاته كهركوك كارهبا زیادیكرد ،كهگهڕایهوه كهمی كردهوه ئازاد زهنگهنه لهكهركوك عهبدلڕهحمان مستهفا پارێزگاری كهركوك ئ��ام��اژه ب��هوه دهك��ات ك �هئ �هوان لهالیهن ئهنجومهنی پارێزگای كهركوكهوه هێڵی سووریان بۆ وهزی��ری كارهبای حكومهتی ع��ێ��راق دان���اوه ل��هب��ارهی ب��ڕه ك��ارهب��ای پێویستی شارهكهوه ،بهاڵم ئاماژه بهوه دهكات كههێڵی سووریش سوودی نهبووه. پارێزگاری كهركوك دهڵێت لهگهرمهی بێ كارهبایی شاری كهركوكو ماوهیهك لهمهوبهر وهزی��ری كارهبا لهبارهی كهمی كارهبای شارهكهوه سهردانی شارهكهی ك��ردووهو وتی "لهو كاتهی ئهو سهردانی شارهكهی كردووه ،چهند بهڵێنێكی پێداون بۆ باشتركردنی كارهباو لهو كاتهدا كارهبا
زیادیكردووه ،ب�هاڵم ههر كهگهڕاوهتهوه كارهبا كهمی كردووه". عهبدلڕهحمان مستهفا لهچاوپێكهوتنێكی دهس��ت��ووردا ل �هب��ارهی كێشهی كارهبای شارهكهوه ،بهدهستووری وت "بێ كارهبایی لهژیانی هاوواڵتیاندا رهنگیدایهوه ،ئێمه وهك ئیدارهی كهركوك داوامان لهوهزارهتی كارهبای عێراقی كرد سنوورێك بۆ ئهم بابهته دابنێت ،لهدهرئهنجامی ئهوهش وهزیری كارهبای عێراقی لهكۆتایی مانگی راب����ردوودا س �هردان �ی ش��اری كهركوكی كرد ،ههرچهنده بهڵێنی چارهسهركردنی كێشهكهی پێداین ،بهاڵم ئێستا دیسانهوه بهشه كارهبای كهركوك لهالیهن كۆنتڕۆڵی بهغدادهوه كهمكراوهتهوه". ههروهها ئاماژهی بهوهشدا كهئهوان چهند ههوڵێكیان داوه بۆ باشتركردنی كارهبای
شارهكهو وتی "ئێمه ههستاین بهكاراكردن ی ژووری عهمهلیاتی ك��ارهب��ای كهركوكو راس��ت�هوخ��ۆش پهیوهندیمان ب �هوهزی��ری كارهبای عێراقهوه كرد ،ئهوانیش بڕیاریاندا لهئێستادا 265مێگاوات كارهبا بۆ كهركوك جێگیربكرێتو لهئایندهیهكی نزیكیشدا بهشه كارهبای كهركوك له 300مێگاوات جێگیربكرێت". سهبارهت بههۆكارهكانی كهمیی كارهبای كهركوكو ئهگهری ههبوونی دهستی سیاسیی لهپشت ئهو كارهوه ،پارێزگاری كهركوك وتی "ئێمه پێمانوانییه ئهم پرس ه پهیوهندی بهسیاسهتهوه ههبێت ،یان دهستی سیاسی لهپشتهوه بێت ،چونكه كێشهی كارهبا كێشهیهكی كهركوكییهكان نییه بهتهنیا، بهڵكو كێشهی ههموو شارهكانی عێراقه بهدهر لهههرێمی كوردستان ،بهاڵم ئهوهی
جێگای نیگهرانییه الی ئێمه نادادپهروهر ی كۆنتڕۆڵی گشتیو وهزارهتی كارهبای عێراق لهسااڵنی رابردوودا ،كار گهیشتبووه ئهوهی ل �ه 24كاتژمێردا ش��اری كهركوك تهنها 6-4كاتژمێر كارهبای نیشتمانی ههبوو، لهكاتێكدا سێ وێستگهی بهرههمهێنانی كارهبا لهكهركوك لهكاری بهردهوامدابوو". عهبدلڕهحمان مستهفا باسیلهوهكرد كهئهوان دوای ههستكردن بهو نادادپهروهرییه، ئهمساڵ بۆ رێگهگردن لهو سستمهی سااڵنی پێشتر بهكۆی دهنگی ئهندامانی ئهنجومهنی پ��ارێ��زگ��ای ك��هرك��وكو ب��هن��اوی ههموو پێكهاتهكانی ئهنجومهنهوه هێڵی سووریان بۆ وهزارهت�ی كارهبا داناو وتی "ئێستاش لهههوڵی بهردهوامداین تابتوانین بههاوكاری وهزارهتی كارهبای ناوهندی پرسی كارهبای شارهكه هاوتا بكهین لهگهڵ پارێزگاكانی
تری عێراقدا". لهبارهی ئهو فیاڵنهی لهپارێزگای كهركوك دهكرێت لهبهشه كارهبادا ،عهبدولڕهحمان مستهفا وتی "كۆنتڕۆڵی كارهبای بهغداد ن��ادادپ�هروهر بووه لهماوهكانی راب��ردوودا لهههمبهر بهشه ك��ارهب��ای ك �هرك��وك". ئ��ام��اژهی ب��هوهش��دا ك�هه��ۆك��ارێ��ك��ی تر پهیوهندی بهو قهیرانی كارهبایهوه ههبووه كهعێراق تێیكهوتووه. ههروهها وتی "ب �هاڵم ئێستا ب��ڕی��اردراوه نابێت بههیچ شێوهیهك بهشهكارهبای كهركوك له 230مێگاوات كهمتربكرێتهوه، ئهمه لهكاتێكدا ئهگهر قهیرانو گرفتی كارهبا ههبوو لهعێراقدا ،ئهگهریش كارهبای عێراق لهكاری ئاسایی خۆیدابوو ،پێویسته بهشهكارهبای كهركوك له 300مێگاوات جێگیربكرێت".
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پشو و 11
سامان هیدایهت :پهیكهرێكم بۆ زهكهریا دروستكردووه
سازدانی :رهوهند جهواد س��ام��ان ه��ی��دای�هت دهرچ����ووی بهش ی شێوهكاریی پهیمانگای هونهره جوانهكانی ههولێرهو ئێستا قوتابی قۆناغی یهكهمه لهكۆلێژی هونهره جوانهكانو بهرپرسی بهشی پهیكهرسازییه لهسهنتهری ئ��ااڵ لهههولێر ،ل �هم چاوپێكهوتنهی دهس��ت��ووردا دهڵ��ێ��ت ه��ون�هر بووهته بازرگانی بهدهست كۆمهڵێك كهسی نابهرپرسو ناهونهرمهندهوه ،ئاماژه بهوهشدهدات كهپهیكهرێكی بۆ زهكهریا دروستكردووه. دهستوور :دهكرێت باسێكی سهرهتای ك��ارهك��ان�ی خ��ۆت بكهیتو هۆكاری
ههڵبژاردنی پهیكهرسازی چیبوو؟ س��ام��ان ه��ی��دای �هت :كاتێك چووم ه پ �هی��م��ان��گ��ای ه���ون���هره ج��وان��هك��ان، وێنهكێشان خولیای لهپێشینهی من بوو، بهاڵم كهچوومه ناو پهیمانگاوه ،بڕیارمدا بچمه بهشی پهیكهرسازیو چوومه ئهو بهشهو تهواومكرد .خۆشهویستیم بۆ پهیكهرسازی ب �هه �هوڵو هاندانی مامۆستای پهیكهرسازی كۆچكردوو س �هرب �هس��ت ع��وم �هر ب���وو ،ه �هروهه��ا پهیكهرسازی مێژووییهكی دێرینی ههیهو بوارێكی جیهانییه ،بههیوام گرنگی بههونهری پهیكهرسازی بدرێت. دهس���ت���وور :ل��هك��وردس��ت��ان گرنگی بهپهیكهرسازی نادرێت؟
سامان هیدایهت :هونهر بووهته بازرگانی بهدهست كۆمهڵێك كهسی نابهرپرسو ناهونهرمهندهوه ،لهپێناو پڕكردنی گیرفانهكانیان پهیكهرسازیان كردووهته كهرهستهیهكی باش بۆ بهدهستهێنانی م��اده .ئهگهر هونهر لهپێناو هونهر نهبوو ،پیرۆزییهكهی لهدهستدهدات. دهستوور :پهیكهرسازی داهاتی مادی بۆ تۆ ههیه؟ سامان هیدایهت :ئ �هو پ��ارهی �هی بۆ ك��ارهك��ان��م وهری���دهگ���رم ،زۆر كهمه. مافی خۆمه پ��اره وهرب��گ��رم ،چونكه بۆ بهردهوامیی ژیانم پێویستم بهماده ههیه ،ه �هروهه��ا زۆر م��ان��دوودهب��م تا پهیكهرێك دروستدهكهم. دهس���ت���وور :ل �هك �هی �هوه ری���شو قژت نهتاشیوهو بۆچی؟ سامان هیدایهت :ل����ه2006/8/2هوه تائێستا ،قژو ریشم نهتاشیوه ،ئهگهر ریشو قژم بتاشم ،ئهوه چوار ساڵی تری دهوێت تا هاوڕێو دۆستانم دهمناسنهوه. زۆرجاریش تانهو تهشهرو توانجی خهڵك بیزارمدهكهنو وام لێدهكهن بڕیاربدهم ریشو قژم بتاشم. دهستوور :لههێشتنهوهی قژو ریشدا السایی گیڤارا دهكهیتهوه؟ س��ام��ان ه��ی��دای �هت :س �هرهت��ا السایی گ��ی��ڤ��ارام دهك�����ردهوه ،ب���هاڵم ئێستا لهالساییكردنهوهی ئ �هو شۆڕشگێره دهرچوومو شێوازێكی تایبهت بهخۆمم ههیه. دهس��ت��وور :دهڵ��ێ��ن پهیكهرێكت بۆ زهكهریا دروستكردووه؟ س���ام���ان ه���ی���دای���هت :زهك���هری���ام خ��ۆش��دهوێ��تو خزمهتێكی باشی بهمیوزیكو گۆرانیی كوردی كردووه،
ئهو پهیكهرهشم بهبێ بهرانبهر بۆ ئهو مهبهسته دروستكردووه. دهستوور :لهشارهكانی كوردستاندا ب��ای �هخ ب �هدان��ان �ی پهیكهر ن��ادرێ��ت، هۆكارهكهی چییه؟ س��ام��ان ه��ی��دای��هت :ل �هك��وردس��ت��ان سیستمێكی گونجاو نییه بۆ دانانی پ�هی��ك�هر ،ئ���هوهش دهگ �هڕێ��ت �هوه بۆ كهمتهرخهمیی حكومهت. دهستوور :لهعهشقدا شكستتهێنا؟
لۆرییهك لهقهاڵی ههولێر دهتهقێتهوه
شاعیران دهڵێن دهبێت شیعر ی گۆران ی سادهو قووڵ بێت موحسین یاسین ه�هرچ�هن��ده ههندێك ك �هس دهڵێن ی گۆرانی ئاسانه، ی شیعر نووسین ب���هاڵم ش��اع��ی��ران نكوڵی دهك���هنو ی ئیلتیزامو ی گۆران پێیانوای ه شیعر ی ههیه ،كۆمهڵێك مهرج رێسای خۆ ی دیاریدهكهن بۆ نووسینی شیعرێك سهركهوتوو. ئیسماعیل محهمهد ك ه تائێستا دهیان ی لهالیهن گۆرانیبێژانهوه كراون شیعر ی بهگۆرانی پێیوای ه شیعری گۆران دهبێت ساده بێت. ئیسماعیل محهمهد لهلێدوانێكدا بهدهستووری وت “دهبێت شیعری گۆرانی یهكێتیی بابهتو سادهیی تێدا بێتو رهوان بێت”. ی گۆرانی دهبێت ی شیعر ئهو وتیش بهزمانی ههموو خهڵك نووسرابێتو ی لهخۆیدا مۆسیقای تیابێتو ئ��اواز ههڵگرتبێت. ههروهها محهمهد پاكژ یهكێكی تره ی كهبهشێكی زۆر ل��هو شاعیران ه ی كراونهت ه گۆرانی ،پاكژ لهشیعرهكان ی پێیوایه شیعری گ��ۆران��یو شیعر ن��اگ��ۆران �ی ه �هم��ووی ه��هر شیعرهو ه �هم��ووش��ی ه��هر ه �هس �تو خ��هونو
تهرازوو
( 22ئهیلول 22 -ت .یهکهم)
تا دوا ئاست باوهڕت بهخۆت ههیه، ئهوهشی كهڕۆڵی سهرهكی لهمهدا دهبینێ ئ��هو خۆشهویستییهی ه كهبۆتی دهردهبڕن. دڵنیاتر دهردهك���هوی���تو كێش ه بچوكهكانی كارهكهت چارهسهردهبن. ی ی داراییت بهو پاره ی بار ئاگادار زۆر خهرج مهكه.
خهیاڵی مرۆڤهكانه. محهمهد پاكژ دهڵێت پ��ێ��وی��س��ت � ه ش��ی��ع��ری گ�����ۆران�����ی ه��ێ��ن��ده سادهبێت لهدهربڕیندا، ی تێبگات، گوێگر لێ ب�هاڵم ناشبێت هێنده س����ادهب����ێ����ت ،ه��ی��چ قوواڵییهكی شیعری تێدا نهبێت. محهمهد پاكژ پێشیوای ه شیعری گۆرانی زیاتر ی لهههر جۆره شیعرێك تر پهیوهندی بهژیانهوه ههیه ،چونكه رۆژان � ه لهگهڵ خهڵكیدا دووبارهدهبێتهوهو كاریگهریی لهسهر ژیانیان دادهنێت. ی مهرج نیی ه شیعرهكان ههروهها وت كێشو قافیهیان ههبێت ،بهڵكو ئهگهر ی ی ناوهكی ی مۆسیقا شیعرێك خاوهن خۆی بێت ،ئهوا مهرج نییه كێشو قافیهی ههبێت. ی شاعیر ب���هاڵم ن�����هورۆز ع �هب��اس � ی رهتیكردهوه ئ��اواز تهنیا لهشیعر خاوهن وهزنو قافیهدا بێت. ی لهناو ههموو ن���هورۆز عهباس وت � شیعرێكدا ئاوازێك ههیه ،ئاوازدانهری بهسهلیقه دهتوانێت بیدۆزێتهوهو
دوپشک
( 23ت .یهکهم 21 -ت .دووهم)
پێویستت بهدووركهتنهوه لهههندێك ی زۆر ههیه ،بۆ سهرقاڵیو ك��ار ی ئ �هم �هش لهگهڵ بهدهستهێنان ی نوێدا تێكهڵدهبیت. چهند كهسێك ی بكهو سهردانی شوێنێكی گهشتیار كهمێك پشوو بهجهستهو مێشكت بده تا لهفشارهكان رزگارتبێت.
سامان هیدایهت :من لهعهشقدا شكستم نههێنا .ئ��هو كهسه شكستیهێنا، كهنهیزانی رێزی عهشق بگرێت ،من ههموو كاتێك عهشق بهجوانترینو پیرۆزترین وشه دهزانم. دهستوور :كاری نوێت چییه؟ سامان هیدایهت :سهرقاڵی ئامادهكردنی دیزاینی پرۆژهیهكم كه 320دهموچاوی منداڵهو دهمانهوێت بیكهینه هێمایهك بۆ منداڵه چاوگهشهكانی كوردستان.
موحسین یاسین رۆژی 28و 29ی ئ �هم مانگه ل�هق�هاڵی ههولێر شانۆگهریی ئێواره لۆرییهك دهتهقێتهوه نمایشدهكرێت. ئهم شانۆگهرییه بهرههمی تیپی شانۆی ئهزموونگهریی كهركوكهو
بیكات بهگۆرانی. ئهوهشی وت هێندهی گرنگیدهدهم ب�هوێ��ن�هی شیعری ب��ۆ گ��وزارش��ت لهوهی لهناخمدایه ،خۆم نابهستمهوه بهوهی كهكۆپلهكان چهند بڕگهن. س��اڵ��ح ب��ێ��چ��ار ش��اع��ی��رێ��ك�ی ت��ره ی كراونهت ه گۆرانی، كهچهندان شیعر پێیوای ه شیعر ههر شیعره ،لهژێر ههر ناونیشانێكدا بێت. ی ی ئهوهی شیعری گۆران بێچار وتیش ی لهشیعری تر جیادهكاتهوه ،دهربڕین ی ههستبزوێنهو ههموو ههستو وشه شیعرێكیش دهشێت بكرێته گۆرانی، بهاڵم دهوهستێت ه سهر تێڕوانینو
کهوان
( 22ت .یهکهم 20 -ک .یهکهم)
رهوتی ههسارهكان بهوه ئامۆژگاریت دهكهن ئهم ههفتهی ه هیچ بڕیارێك ی نهدهیت كهكاریگهری دڕێژخایهن لهسهرت ههبێت ،كاره گرنگهكانت بۆ ههفتهی داه��ات��ووت��ر دوابخه. لهئایندهیهكی كهمێك دووردا ی تێڕوانینت ب��ۆ ژی��ان گۆڕانكار بهسهردا دێت.
تواناو سهلیقهی ئاوازدانهر. ی ئهو شاعیره دهڵێت پۆلێنكردن ی گۆرانی كارێكی قورسه. شیعر ه��اوك��ات ح �هس �هن ههڵهبجهیش ی لهو شیعران ه گرت كهئێستا رهخنه دهنووسرێن. حهسهن ههڵهبجهیی وتی ئهوهی ئێستا دهن��ووس��رێ��ت شتێكه لهسهرو شیعرهوه ،ناتوانم بڵێم شیعره. ههڵهبجهیی وتی شیعری گۆرانی وت���هو م��ان��او ك��ێ �شو س���هروای ب �هس �هردا دهچهسپێتو ههموو كهسێك ناتوانێت بینووسێت.
گیسک
داڕشتنهوهی نیهاد جامییه. تیپی شانۆی ئهزموونگهریی ك�هرك��وك پێشتر لهكهركوكو كۆیهو ههڵهبجهو رانیه کاریان پێشکهشکردووه. ه �هروهه��ا ئ �هو تیپه بهنیازن ئهزموونی تونێل لهناو تونێلی دهربهندیخان پێشكهشبكهن.
پایزه دیدهنی لهسلێمانی نمایشدهكرێت موحسین یاسین لهچوارچێوهی وهرزی شانۆیی گهنجان ،كهبهڕێوهبهرایهتیی هونهری شانۆی سلێمانی ئهنجامیدهدات ،وا بڕیاره لهرۆژانی 24و 25ی ئهم مانگه شانۆگهریی پایزه دیدهنی لههۆڵی تهوار لهشاری سلێمانی نمایشبكرێت. ی لهنووسینی دالوهر قهرهداغیو نواندنیو پهرژین پایزه دیدهن عهبدوڕهحمانو بیرۆكهو دهرهێنانی دلێر محهمهد تاهیره. ی پهڕاگهندهبوونو تهنیاییو بهسهرهاتی شانۆگهرییهكه باس پهشێویی سهردهمی ئێستا دهكاتو خهونێك ه بۆ رزگاربوون ی بهسهر لهو شۆكهی تووشیبووین لهدوای ئهو گۆڕانكارییانه نیشتماندا هاتوون.
سهتڵ
( 21ک .یهکهم 19 -ک .دووهم)
( 20ک .دووهم 18 -شوبات)
ی ههندێ ك��ار دهكهیت كهسهرنج دهوروبهرهكهت بهباش یان بهخراپ رادهكێشیت.بۆیه وا بیردهكهنهوه ی كههۆكارێكی ههبێت .بهاڵم تۆ نكوڵ لێدهكهیت .دهرنجام بۆچوونی ئهوان ی دروست دهردهچێت ،تۆ كێشهیهك سۆزداریت ههیه.
پهیوهندییهكانت لهگهڵ هاوڕێكانت زۆر ت��ون��ددهب��ن�هوه بهجۆرێك وا ی ههستدهكهیت لهنێو خێزانهكه خۆتدایت .ههندێك كهسی نوێ دهناسیت كهزۆر بهنرخ دهبن بۆت لهداهاتوویهكی نزیكدا .ئهم ههفتهی ه ی بهسهردهبهیت. بهكامهران
نهههنگ
( 19شوبات 20 -ئازار)
ه �هس �تو ه��ۆش��ت لهبیركردنهوه ی رۆژان�������هوه دهچ��ێ��ت� ه ل��هژی��ان�� ی ژی��ان��ت .بیر لهو س �هر داه��ات��وو گۆڕانكارییان ه دهكهیتهوه كهلهوانهی ه ی بهم زووانه كاریگهری لهسهر تهواو ی ژی��ان �ی ئ��ای��ن��دهت ههبێت .رۆژ ی خۆشهویستت یهكشهممه كهسێك دهبینی.
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
10پشوو
شوهره :فیلمێك لهباره ی ژنان ی كوردستانو ئهفغانستانو ئێرانهوه بهرههمدههێنم سازدانی :رهوهند جهواد شوهرهی كچه سینهماكاری بهڕهگهز فارس لهم چاوپێكهوتنهی دهستووردا دهڵێت لهڕێگهی فیلمهكانی یهڵماز گۆنایهوه بهكورد ئاشنا بووهو ههروهها بهنیازیشه فیلمێك لهبارهی ژیانی ژنانی كوردستانو ئهفغانستانو ئێرانهوه بهرههمبهێنێت. دهستوور :تۆ كه فارسیت چۆن بهزمانی كوردی فیلمت بهرههمهێنا؟ شوهره :كورته فیلمی ئ��اه ،ك��وردی نییه ،بهڵكو فارسییه .من لهڕێگهی خ��وێ��ن��دن �هوهی رۆم��ان��ی ك��وردهك��ان �ی ق��ۆچ��ان��هوه ئ��اش��ن��ای ك���ورد ب���ووم. لهڕێگهی سینهماشهوه زیاتر بهكورد ئاشنابووم .لهتهمهنی ههشت ساڵییهوه بهفیلمهكانی دهرهێنهری كورد یهڵماز گۆنای ئاشنابووم .لهڕێگهی فیلمهكانی گ��ۆن��ای��هوه ب �هج��وگ��راف��ی��او كلتوورو كۆمهڵگهی كوردی ئاشنابووم .دواتر بیرم ل�هوه ك��ردهوه فیلمێك لهبارهی ك���وردهوه بهرههمبهێنم .ههرچهنده فیلمهكهی من فهلسهفییه ،بهاڵم لهالیهن بینهرانی كوردهوه پێشوازیی زۆر باشی لێكرا. دهستوور :خاوهنی چ بڕوانامهیهكیت؟ شوهره :من دهرچووی بهشی دهرهێنانم لهبهشی سینهمای زانكۆی تاران ،لهتاران لهدایكبوومو ههر لهوێش نیشتهجێم. دهستوور :چوویته ژیانی هاوسهرییهوه؟ شوهره :تائێستا نهچوومهته ژیانی هاوسهرییهوه. دهستوور :بهنیازی فیلیمێك لهبارهی كوردستانهوه بهرههمبهێنیت؟ شوهره :بهبینینی جوگرافیای جوانی كوردستان خۆشحاڵم .لێره خهڵكم
ن��اس��ی��وهو 500وێ��ن �هی ج��ۆراوج��ۆر ی كوردستاندا گ��رت��ووه .سیناریۆیهكم ههیه بهسێ واڵتی ئێرانو كوردستانو
ئهفغانستاندا تێپهڕدهبێت ،كهباسی ئازارهكانی ژنانی ئهو سێ واڵتهیه. دهس��ت��وور :ئ��ام��ادهی��ت وهك ئهكتهر
دالیا چاوهڕوانه
لهفیلمدا بهشداربێت؟ شوهره :ناتوانمو نایكهم. دهس��ت��وور :ئاستی سینهمای كوردی چۆن دهبینیت؟ شوهره :وهاڵم��دان �هوهی ئهم پرسیاره ئ��اس��ان نییه ،دهب��ێ��ت میللهتهكان خۆیان سینهماكانیان بناسێنن .منیش هاتووم لێره راستهوخۆ لهگهڵ كورد مامهڵهدهكهم ،ن�هك تهنیا لهڕێگهی سینهماوه. دهستوور :لهكاتی كاركردن لهفیلمێكدا مامهڵهت لهگهڵ ئهكتهرهكاندا چۆنه؟ شوهره :ههموو ستافهكهم لێم رازینو ئهو سهردهمهش نهماوه دهرهێنهرێك ببێته مایهی نیگهرانیی ستافهكهی. لهكاركردندا ناشڵهژێمو ماندوونابم. دهستوور :چهند فیلمت ههیه؟ شوهره :لهتهمهنی ههژده ساڵیدا یهكهم فیلمم دروستكرد ،كاتێكیش چوومه زانكۆو تائێستا ههشت كورته فیلمو یهك فیلمی درێژم ههیه. دهستوور :خۆشهویستت ههیه؟ شوهره :بهڵێ خۆشهویستم ههیه. دهستوور :لهڕۆژی ڤاالنتایندا گوڵت دا بهكێ؟ شوهره :زۆرجار گوڵ دهبهم ،زۆرجاریش گ��وڵ نابهم .تهنیا عاشقهكهی خۆم مهبهست نییه گوڵی بۆ ببهم .ههندێكجار كوڕێك یان هاوڕێیهكم خۆشدهوێو گوڵی دهدهمێو ههموو مرۆڤێكم خۆشدهوێت. دهستوور :بهنیازنیت ئهكتهری كورد لهفیلمهكانتدا بهشداری پێبكهیت؟ ش��وه��ره :ب�هڵ�ێ ئ��هم م���اوهی لێرهم ئهكتهری كوردم دۆزیوهتهوه. دهس����ت����وور :ئ��اش��ن��ای��ی��ت ل��هگ��هڵ سینهماكارهكانی كورددا ههیه؟ شوهره :كارهكانی بههمهن قوبادیم بینیوهو زۆر بهتوانایه .الی من ناو گرنگ نییه ،گرنگ كاره.
دهستوور
خانم ه گۆرانیبێژ دالیا كهئێستا لهئهڵمانیا نیشتهجێیه نوێترین گ��ۆران��ی ب��هن��اوی چ���اوهڕوان���ی كلیپكرد. دالیا لهلێدوانێكدا بهدهستووری وت نوێترین گۆرانی بهناوی چاوهڕوانی بهسپۆنسهری كۆمپانیای كۆڕهك تیلیكۆم كلیپكردووه ،كهتێكستی ی كهنار بێباكهو ئ��اوازو میوزیك توانا نزاره. ی لهالیهن كۆمپانیای چ��اوهڕوان � ه��ای لیڤڵهوه بهرههمهێنراوهو نیهاد عوبید كاری دهرهێنانی بۆ كردووه. ی كلیپهكهوه لهبارهی سیناریۆ دال��ی��ا وت���ی س��ی��ن��اری��ۆك�ه ب��اس ی چ��اوهڕوان�� لهخۆشهویستیو دهكات.
ئیحسان عوسمان بهپێنج زمان رهخنه لهدهسهاڵت دهگرێت ژهنیار شانۆگهریی ههموومان چاوهڕوانین لهههولێر نمایشكرا ،كه لهدهرهێنانی ئیحسان عوسمانهو بهپێنج زمان رهخنهی ئاراستهی دهسهاڵت كرد. ههموومان چاوهڕوانین لهئامادهكردنو دهره��ێ��ن��ان��ی ئیحسان عوسمان، ئێوارهی پێنجشهممهی رابردوو وهك یهكهم بهرههمی شانۆیی لهوهرزی شانۆیی ههولێردا نمایشكرا. ئیحسان عوسمان لهلێدوانێكدا بۆ دهستوور وتی چیرۆكی شانۆگهرییهكه لهفیلمێكی ئهمهریكی-ئهڵمانییهوه وهرگ��ی��راوه ،ب �هن��اوی “-س �هردان��ی
كاوڕ
( 21مارس 20 -نیسان)
ئ �هم ههفتهی ه چهند رۆژێ��ك�ی پڕ ی لهسۆزی تێدایه ،لهوانهی ه پێشنیاز ی لهگهڵ ی رۆمانس پهیوهندییهك ی ن��ام��ۆدا ی ب��هت��هواوهت�� كهسێك ببێته هۆی سهرسوڕمانت ،بهاڵم ی لێدهكهوێـتهوه. ی باش دهرهنجام ی زۆر تایبهتیی ه ئهم ماوهی ه ماوهیهك لهڕووی كارهوه.
گا
خانمه پیرهكه”. وتیشی “لهڕێگهی ئهم شانۆگهرییهو ه دهمهوێت بڵێم كێشهی پێكهاتهكانی عێراق ،كێشهی زمان نییه ،بهڵكو كێشهكه ل �هوهدای �ه خهڵك یهكتر قبوڵناكهنو دهرفهتی گفتوگۆكردن بهیهكتر نادهن ،ههر لهم شانۆگهرییهدا ب��اس ل �هدهس �هاڵت ك��راوه ،كهچۆن میللهت دهچهوسێنێتهوه”. الی خۆیهوه ئیقبال نهعیم سهلمان خانمه شانۆكارو بهڕێوهبهری شانۆی عێراق ك�هرۆڵ��ی خانمه پیرهكهی بهرجهستهكردبوو لهشانۆییهكهدا ب���هدهس���ت���ووری راگ��هی��ان��د “ل��هم ش��ان��ۆگ �هری��ی �هدا رۆڵ���ی ئ��اف��رهت�ه
( 21نیسان 20 -ئایار)
ل����هراب����ردوودا دهت��ت��وان��ی خ��ۆت لهههندێك بهرپرسیارێتی بدزیتهوه، بهاڵم ئهم ههفتهی ه ناتوانیت بهو ی كێشهكانت جۆره بیت .ئاگادار ب���هو ه �هوڵ��ب��ده ل �هك��ات �ی خ��ۆی��دا چارهسهریان بكهیت .وریای رهفتارو ی ههڵسوكهوتت ب ه لهگهڵ كهسان نزیكت.
دووانه
پیرهكهم بینی ،كهپێش 30ساڵ ل��هش��ارهك��هی خ��ۆی دهرك����راوه، چونكه عاشقی یهكێك لهكوڕهكانی ش���ارهك���هی ب����ووه ،ل��هب��هرئ��هوه ن��اچ��اردهب��ێ��ت روو ل��هئ��هوروپ��ا بكاتو لهوێ دهوڵهمهند دهبێت، كاتێك دهگ �هڕێ��ت �هوه ش��ارهك�هی پ��ێ��ش��وازی گ �هرم��ی لێدهكرێتو ئهویش بۆ تۆڵهسهندنهوه لهڕێگهی پ��ارهوه ،خهڵكی شارهكهی خۆی ب���هو ش��ێ��وهی �هی مهبهستیهتی بهكاردههێنێت”. وت��ی��ش �ی ئ���هم ب��هره��هم��ه ب��اس لهملمالنێی ههتا ههتایی دهسهاڵت دهك��ات ،ه �هروهك ئهمڕۆ لهعێراق
( 21ئایار 20 -حوزهیران)
ی زیاترو خهریكه دهگهیته ئ��هوه زیاتر خۆت بناسیتو ئهمهش وات ی نوێ سهبارهت لێدهكات بۆچوونێك بهو ئامانج ه گهورهیه بۆ دروستبێت ی ك ه لهژیانتدا ههته .پێویسته الیهن ی خێزانیت لهبهر سۆزداریو پهیوهند كارهكهت پشتگوێ نهخهیت .
قرژاڵ
دهبینرێت ،زیاتر لهحهوت مانگ بهسهر ههڵبژاردندا تێپهڕیوه ،كهچی حكومهت پێكنههێنراوه. لهشانۆگهریی ههموومان چاوهڕوانین ه���هری���هك ل��هش��ان��ۆك��اران��ی ع��ێ��راق�ی
( 21حوزهیران 22 -تهموز)
ل�هوان�هی� ه ههست بهدژیهكییهك لهنێوان مێشكتو ههستتدا بكهیت. ی ب��ی��رت ن�هچ��ێ��ت ئ �هزم��وون �هك��ان � راب���ردوو شێوازی ژیانی ئهمڕۆت دادهڕێژنهوه ،ئهم ههستهت ماوهیهك ب��هردهوام��دهب��ێ��تو دوات���ر ب��هرهو ی سۆزدارییهوه باشبوونهوه لهڕوو دهچێت.
شێر
ههیسهم عهبدوڕهزاقو نهوزاد رهمهزانو تاریق ئاكرهییو ری��ك��اردۆس یوسفو نهشئهت بهشیرو كهڤال سدقی حاجیو ئهلێكسهندهر گلوكسمانو كریستۆف كنیتو لورا فولكفاین بهشداربوون.
( 22تهموز 22 -ئاب)
ی ی تر دهتوان زیاتر لهههموو كاتێك دڵ��ی كهسانی نێو خێزانهكهت ی دهتوان خۆشبكهیت.كاتێكیش ی ی��ارم �هت��ی��دهر بیت ك � ه كهسێك لێقهوماو دێت ه س �هر رێگهكهتو داوای هاوكاریت لێدهكات.دڵت ی خۆشی ژیان خۆشدهبێتو تام دهكهیت.
فهریک
( 22ئاب 22 -ئهیلول)
ههوڵ مهده خۆت لهدهوروبهرهكهت دوورهپهرێز بگریت ،لهوه تێدهگهیت ك�هئ�هوان ل�هج��اران ههستیارترن. ی ئ���هوهی ههی ه ئ �هم �هش س���وود ی كێش ه ب��ۆت ك��هدهت��وان��ی ب��اس � قورسهكانیان لهگهڵدا بكهیت. ی تواناكانی خ��ۆت ب��ۆ راب�هرای�هت� ی هاوڕێكانت بده. پیشان
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
گهنجان 13
یاساكان نهیانتوانیوه رێگری لههاوسهرگیری بكهن لهتهمهنی منداڵیدا لهدهرهوهی دادگاكانی ههرێمی كوردستاندا ،پهنا بۆ مارهبڕینی كچانی خوار تهمهن 16ساڵ دهدرێت نور جاف لهههولێر یاساكان نهیانتوانیوه رێگری لهبهشوودان ی ك���چ���ان ب��گ��رێ��ت ل��هپ��ێ��ش ت �هم �هن �ی پێگهیشتنهوه ،خهڵكیش پهنا بۆ مهالكان دهبهن لهبری یاساو دواتر بهدانی غهرامه گرێبهستی یاساییش بهدهستدههێنن. نهریتی بهشوودانی كچان لهتهمهنی منداڵیدا تائێستا لهكۆمهڵگهدا بوونی ههیه ،ههموو ههوڵه یاساییهكان لهو ب��ارهی�هوه نهیانتوانیوه دی��اردهك�ه بنبڕ بكهن. ب �هپ��ێ �ی ی��اس��ای ب����اری كهسێتی ههمواركراو دادگاكان ناتوانن كچانی خوار تهمهنی 16مارهببڕن ،بۆیه لهدهرهوهی دادگاكاندا كچان بهشوودهدرێن. حاكم سهروهر عهلی ئاماژه بهوهدهدات كهیاسا ههمواركراوهكه لهههموو دادگاكانی ههرێمی كوردستاندا كاری پێدهكرێت، دادگ������اك������ان پ����اب����هن����دن ب���������هوهی
كهبهڵگهنامهی هاوسهرگیری نهدهنه ئهو كهسانهی كهتهمهنیان له 16ساڵ كهمتره. ههرچهنده بهپێی یاسا ،هاوسهرگیری پێش تهمهنی 16س��اڵ ت��اوان �هو ئهو كهسانهی ئهو پرۆسهیه ئهنجامدهدهن غهرامه دهكرێن ،كه لهملیۆنێك كهمتر نییهو له 3ملیۆن زیاتر نییه ،بهاڵم وهك حاكم سهروهر عهلی باسی دهكات “كوڕو كچهكه ل�هدهرهوهی دادگا هاوسهرگیریو مهراسیمی گواستنهوه ئهنجامدهدهن، ئامادهییان تێدایه ئ�هو ب��ڕه غهرامهیه بدهن ،دواتریش لهبهرئهوهی كهگواستنهوه رووی���داوه بهپێی یاساكه دهبێت دادگا ئ���هو ه��اوس �هری �هت��ی��ی �ه دهرهك���ی���ان بۆ پهسهندبكات”. رێگهیهكی تر كهخهڵك پهنای بۆ دهب��ات دادگاكانی دهرهوهی ههرێمه، ل �هب �هرئ �هوهی ئ��هو یاسایه لهههرێمی ك��وردس��ت��ان��دا ه��هم��وارك��راوه، لهناوچهكانی دهرهوهی ههرێم كار ههر بهیاسا كۆنهكه دهكرێت ،زۆر ك��هس پهنای بۆد هبهن، ب���������ۆ ئ���هوهی پ��ێ��ش 1 6
شهریعهتی ئیسالم ب���اوك دهتوانیت ساڵی هاوسهرگیری بكهن. بهاڵم مامۆستایانی ئاینی زۆربهیان كچی خۆی لهتهمهنێكی منداڵیدا بهمێرد پابهند نابن بهیاسای باری كهسێتییهوه ،بدات ،تهنها ئهگهر زانی كهمێردكردنهكه گرێبهستی هاوسهرگیری ئهنجامدهدهن ل�هب�هرژهوهن��دی كچهكهیدایه ،بهههمان بۆ كهسانی خوار تهمهن 16ساڵ .هیچ ش��ێ��وهش دهت��وان��ێ��ت ئ��هو مارهبڕینه لێپێچینهوهیهكی یاسایشیان لهگهڵدا (نیكاحه) ههڵبوهشێنێتهوه ئهگهرزانی كه لهبهرژهوهندی كچهكهیدا نییه. ناكرێت. شارهزایانی كۆمهاڵیهتی لهو بڕوایهدان مامۆستا ئهحمهد شافعی سهرۆكی لیژنهی بااڵی فهتوای یهكێتی زانایانی كه بهشوودانی پێشوهخت لهئایندهدا كوردستان دهڵێت لهفیقهی ئیسالمیدا كاریگهری خراپ لهسهر كچهكهو خێزانهكه ش��هرع رێ��گ��هدهدات كهكچی گهیشتوو دروستدهكات. بهتهمهنی شهرعی ،واته سهرووی 15ساڵ بهختیار هادی توێژهری كۆمهاڵیهتی بهمێرد بدرێـت. دهڵێت ب�هش��وودان�ی كچان لهمنداڵیدا ئهحمهد شافعی ئاماژه بهوه دهدات كۆمهڵێك كاریگهری دهروونیو كۆمهاڵیهتی لیژنهی بااڵی فهتوای یهكێتی زانایانی لهسهر ئهو كچانه بهجێدههێڵت ،وهك كوردستان رێنماییان ئاراستهی ههموو نائارامی دهروون�ی ،گرفته خێزانییهكانی مامۆستایانی ئاینی لقهكانی یهكێتی نێوان ژنو مێرد لهنهتوانینی دۆزینهوهی زانایانی كوردستان ك��ردووه ،كه بههیچ زم��ان �ی ه��اوب��هشو كهشێكی ئ��ارام��دا شێوهیهك مارهبڕینی كچی بچوك نهكهن دهبینێتهوه ،كهسروشتی بنیادنانو ئ����هگ����هر ل���هخ���وار ت��هم��هن��ی 18پێكهێنانی خێزانو پهروهردهكردنی منداڵ ساڵهوه بوون. پێویستی پێیهتی. ش��اف��ی��ع � ی بهبڕوای ئهو توێژهره كۆمهاڵیهتییه دهڵ����ێ����ت پێویسته كچان ل���هرووی دهروونییهوه ب �هپ��ێ �ی ت���هواو ئ��ام��ادهب��ن ب��ۆ ش��ووك��ردن ،وتی “رهنگه تهواوكردنی خوێندنو پێدانی دهرف��هتو كاتی زیاتر بهكچان ،ههوڵو ئهلتهرناتیڤێكی گونجاو و باش بێت ،بۆ ئهوهی بهباشی لهم پرۆسهیه تێبگهن . رهنگه كۆمهك بهچارهسهركردنی
ئهو گرفتانه بكات كهترسی ئهوه ههیه رووبهڕوویان ببێتهوه”. رێ��ك��خ��راوهك��ان��ی ژن���انو داكۆكیكهر لهمافهكانی ژن��ان دهڵێن زۆرب���هی ئهو كهیسانهی لهبارهی توندوتیژییهوه دێنه الیان ،پهیوهندی بهزۆر بهشوودانی كچانهوه ههیه لهخوار تهمهنی 18ساڵییهوه. رێكخراوی تواناسازی ژنان لهههولێر، یهكێكه ل �هو رێ��ك��خ��راوان�هی ماوهیهكی زۆره سهرقاڵی ئیشكردن ب��وون لهسهر قهدهغهكردنی مارهبڕینی كچان لهدهرهوهی دادگادا. س���ۆزان ع���ارف ب��هڕێ��وهب��هری ئهو رێكخراوه وت �ی لهساڵی 2006و 2007 پێشنیازیان رادهستی پهرلهمانو حكومهت ك��ردووه لهسهر رێكخستنی ئهو كاره، چونكه “زۆرب���هی ژن�هك��ان مافهكانیان دهف �هوت��ێ��ت ل �هب �هرئ �هوهی ل����هدهرهوهی دادگا مارهدهكرێنو پاشان ژنی دیكهیان بهسهردادێت”. ئێستا رێكخراوهكانی ژن��ان زیاتر جهخت لهسهر پرۆژهی توندوتیژی خێزانی دهكهنهوهو بهجۆرێك لهجۆرهكان كێشهی ب �هزۆر ب�هش��وودانو مارهبڕینی كچانیان لهپشت دادگاكانهوه فهرامۆشكردووه. س��ۆزان وت�ی “ئێش لهسهر ئ�هوهش دهكهین ،كهچۆن بتوانین زیاتر بهرگری لهمافهكانی ژنان بكهین”. ههروهها وتی “زۆرب �هی كهیسی ئهو توندوتیژیانهی كهدێنه الم��ان لهبهر حاڵهتی لهو شێوهیهیه”. لیژنهی بااڵی فهتوای یهكێتی زانایانی كوردستان نزیكهی دوو ساڵ لهمهوپێش فهتوایهكیان دهرك����ردووه ،كهدروست نییه هیچ م��هالی��هك ل���هدوو حاڵهتدا ئافرهت مارهبكات ،یهكهمیان ئافرهتدان لهجیاتی خوێنو دووهمیان كچی بچوك لهخوارتهمهنی 18ساڵ. ئ��هح��م��هد ش��اف��ی��ع �ی وت���ی “ئێمه رێكخراوێكی ناحكومین ،لهبهرئهوه ئێمه جگه لهرێنمایی هیچ دهسهاڵتێكی ترمان نییه ،ب �هاڵم لهبهرنامهدا ههیه بچینه پهرلهمانو داوابكهین كهبڕیارێكی فهرمی لهپهرلهمان دهربچێت بۆ ئهوهی بتوانین فهتوای فهرمی لهپهرلهماندا دهربكهین”. داواشیكرد حكومهتو دادگا لێپێچینهوه لهو مهالیانه بكهن كهئهو كارانه دهكهن.
گهنجانی ههریر لهشهقاڵوه مهستدهبن بههۆی نهبوونی شوێنی كاتبهسهربردنهوه ،گهنجانی ههریر روو لهشهقاڵوه دهكهن ،ئهوهش تووشی چهندان كارهساتی هاتوچۆی كردوون ئا :نهب هزو فاخیر
ی كاتبهسهربردنهوه، ی شوێن ی نهبوون بههۆ ی ههریر روو لهشهقاڵوه ی شارۆچك ه گهنجان ی چهندان دهك��هن ،ئ �هوهش بووهتههۆ ی ی ئۆتۆمبێلو گیانلهدهستدان رووداو چهندان كهس. ی ه��هری��ر ك �هوت��ووهت � ه ش��ارۆچ��ك�� ه ی ی هاملتۆن لهنێوان ق�هزا س�هر رێگا ی ی خهلیفان ،ژم��اره شهقاڵوهو ناحی ه ی 3 0ههزار ی ب ه نزیك ه دانیشتووانهك ه ی كهس دهخهمڵێنرێت ،ل �هوهش نزیك ه ی زیاتر لهنیوهیان گهنجن .پاركو سهنتهر ی گهورهو گازینۆو رۆشنبیریو كتێبخان ه ی یاریگا ،كهپێویستیی ه سهرهتاییهكان كاتبهسهربردنی گهنجانن لهههریردا نییه. ی ی ههریر دهڵێن بهناچار گهنجان ی كاتهكانیان لهكوچهو كۆاڵنو شهقامهكان شارۆچكهك ه ب �هس �هردهب �هن ،ی��ان روو ی شهقاڵوه دهكهن ،ئهوهش لهمهیخانهكان ی بۆ ی دڵتهزێن چهندان رووداو و كارهسات ئهوان لێكهوتووهتهوه. ی ی نیشتهجێ محهمهد ئهحمهد گهنجێك شارۆچكهكهیه ،دهڵێت “لهم شارۆچكهیهدا ی زۆر دهكهم ،چونك ه ههست بهبێزاریهك ی هیچ شوێنێك نیی ه كهبتوانم كاتهكان خۆمی تێدا بهسهرببهم”. ئهحمهد دهڵێت س �هدان ساڵ پێش ی ی ه �هری��ر ل��هڕوو ئێستا ،ش��ارۆچ��ك � ه ی ی میرنشین رۆشنبیریشهوه مهڵبهند س����ۆران ب����ووه .ب���هاڵم ئێستا جگ ه
ی ی نهبوون لهكتێبخانهیهك ،ك ه بههۆ ی خوێندنهوهو ی پێویستو هۆڵ پهرتوك ی گفتوگۆكردنهوه ،گهنجان كهمتر روو ی ی رۆشنبیریو ئهدهب تێدهكهن ،ناوهند تری لێنییه. ی “ئهو بهناو كتێبخانهی ه ئهحمهد وت ی ناتوانێت وهكو پێویست خزمهت بهبوار ی گهنج بكات ،ب�هو هۆیهوه رۆشنبیر ی رۆشنبیریو گهنجانیش ناتوانن ئاست ی خۆیان بهرزبكهنهوه ،ئهوهش هوشیار ی زیاتر بێزارو بێ ی ئهم ناوچهی ه گهنج ئومێد كردووه”. گهنج ه وهرزشكارهكانیش رهخن ه ی ههرێمو دهسهاڵتداران دهگرن، لهحكومهت ی ی راپهڕینهوه بهتهنگ وهرزش ك ه لهدوا ی ی یاریگا شارۆچكهكهوه نهبوون ،نهبوون ی ی شارۆچكهك ه ی وهرزش پێویست رهوت لهگهشهكردن خستووه. ی ی دانیشتوو ی ت��ر زانیار گهنجێك ی ه�هری��ره ،دهڵێت تهنها ی�هك یاریگا چیمهن لهههریردا ههیه ،ئهوهش لهچاو ی ی وهرزش��وان��ان زۆر كهمه ،وت رێ��ژه ی ی بهرچاو “یاریگایهك ناتوانێت خزمهتێك وهرزش��وان��ان بكات ،لهم شارۆچكهیهدا ی یهك یاریگا ،النیكهم دهبوای ه لهجیات ی یانزه ی چیمهنو یاریگایهك سێ یاریگا یاریزانی ههبووایه”. ی ی بهسهربردن زانیار باس لهچۆنیهت ی رۆژان�هی��ان دهك��ات ،ئاماژه بهوه ژیان ی دوێنیان دهدات ههموو رۆژێ��ك ژیان دووبارهدهكهنهوه ،دهڵێت بهڕۆژ دهنوون ی ئ��ێ��واره ،پاشان ت��اك��و كاتژمێر 4
پیاسهكردن ب �هك��ۆالنو گهڕهكهكهكان چیمهنهكهش واستهچییهكان ی ش �هو ،وت � تاكو درهنگان ی “ئهمهش خۆشهكان دهگرن”. شاخهوان عهزیز سهرۆكی شارهوانی ی ی ناوچهك ه بهچاوێك وایكردووه خهڵك ی ههریر باس لهوه دهكات كهچهندانجار ی گهنج بكات ،چونك ه بهڕاست تر سهیر ئهوهنده سوڕاوینهتهوه بهكۆاڵناندا بووه ههوڵیانداوه بۆئهوهی پرۆژهی شوێنی ی حهوانهوهو كاتبهسهربردن بۆ گهنجان ی بێزار ی ناشیرینو جێگ ه بهدیاردهیهك خهڵك ،كهئهمهش بهرادهیهک حكومهت دروستبكهن ،وتی “ههوڵهكانمان بێسوود بهرپرسه ،چونك ه شوێنێك نییه ،كهگهنج بوون”. شاخهوان عهزیز دانبهوهدا دهنێت ی تێبكات”. روو ی ئهو نهبوونی شوێنی كاتبهسهربردن كێشهی ههڵمهت خوێندكاره ،بهبڕوا حكومهت بهرپرسیاره بهرانبهر ئهو كێشهو زۆری دروس��ت��ك��ردووه ،ئ��ام��اژه بهو ی رووداوانه دهكات كه بههۆی هاتوچۆی گرفتانه ،دهڵێت لههاوینان كهدهوام خوێندن كۆتاییدێت ،هیچ شتێك نیی ه گهنجان بۆ شهقاڵوه روودهدهن. لهشارۆچكهكه تائێستا تهنیا پرۆژهی ی “بۆی ه زۆر كهپێیهوه خهریكبن ،وت� ی بێزارین لهم ژیانه ،شوێنێك نیی ه كهكات ی تێدا بهسهربهرین ،یاریگا خۆمان كات ه
دروستكردنی بینای ناوهندی چاالكیو پێگهیاندنی الوان دروستكراوه ،كهبڕ ی ملیارێكو س �هدو دوو ملیۆن دیناری بۆ تهرخانكراوه ،لهوهشدا تهنیا بایهخ ب��هب��واری وهرزش���ی دهدرێ���ت تێیدا، ههرچهنده تائێستا ناوهندهكه دهستی نهكردووه بهچاالكییهكانی. سهرۆكی شارهوهنی ئاماژهی بهوهدا بڕی 600ملیۆن دینار بۆ دروستكردنی یاریگایهكی گهوره تهرخانكراوه ،بهاڵم تائێستا ئ �هم پ��رۆژهی �هش نهچووهته بواری جێبهجێكردنهوه.
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
12تهندروستی
بهڵهكی ...ئهو نهخۆشییه ی دهیان كێشه ی كۆمهاڵیهتی دروستكردووه ی نهخۆشیی بهڵهكیو پێستهو ه لهم چاوپێكهوتنهدا بخوێنهرهوه زانیاری ورد لهباره بێستون فهتاح پسپۆڕێكی نهخۆشییهكانی پێستو زوهری دهڵێت نهخۆشیی بهڵهكی پێست لههیچ كهسێكهوه بۆ كهسی بهرانبهر ناگوازرێتهوه، ئاماژه بهوهشدهكات كههیوای چاكبوونهوه لهو نهخۆشییه له%50یه. د .مهحمود فهقی رهسوڵ دهڵێت بهڵهكی كێشهی كۆمهاڵیهتی زۆری ب�هدوای خۆیدا هێناوه ،بههۆی ئ �هوهی رووی دهرهوهی پێست ناشیریندهكاتو مرۆڤ زوو ههست بهگیروگرفت دهكات. دهس��ت��وور :چهند راسته نهخۆشییهكانی پێست روولهزیادبوونهو هۆكارهكهی چییه؟ د .مهحمود :بهڵێ نهخۆشییهكانی پێست لهههموو جیهاندا بهههرێمی كوردستانیشهوه زی��ادی��ك��ردووه ،لهههموو دن��ی��ادا ل �ه%20 نهخۆشییهكان بریتین لهنهخۆشییهكانی پێست ،هۆكاری ئهم زیادبوونهش دهگهڕێتهوه بۆ چهند هۆكارێك لهوانه پهیوهندی بهخودی تایبهتمهندی نهخۆشییهكانی پێستهوه ههیه، كهمرۆڤ زوو ههستیان پێدهكات ،بهرووی پێستهوه دیارن به بهراورد بهنهخۆشییهكانی تری جهسته كهدهشێت تا ماوهیهك ههستی پێنهكرێت ،هۆكارێكی تر دهگهڕێتهوه بۆ ئ �هوهی كهخهڵك ل�هرۆژگ��اری ئهمڕۆدا زیاتر گرنگی بهبواری جوانكاریو جوانی جهستهیان دهدهن به ب��هراورد بهسااڵنی پێشوتر بهتایبهت لهنێو گهنجاندا ،هۆكارێكی تر تێكهاڵوبوونی خهڵكو چڕبوونهوهیان لهناوهندی شارو شارۆچكهكاندا بۆ نمونه نهخۆشیی (ج���رب) وات��ه گ��هڕی ئێستا زۆرباڵوه لهشارهكانی كوردستاندا كهسااڵنی پێشوو مهبهست لهساڵهكانی ههشتاكاندا بهدهگمهن دهبینرا ،ئهو حاڵهتانهی لهو سااڵنهشدا دهبینران زۆربهیان سهربازبوون لهجهنگی نێوان دهوڵهتی عێراقو ئێراندا، ب��هاڵم ئێستا ب�ڵاوب��ووهت��هوه ،ب��ۆ نمونه لهناوچهی ههڵهبجه ،خورماڵ ،رانیهو زۆر ناوچهی تری كوردستاندا بوونی ههیهو
باڵوبووهتهوه. دهس��ت��وور :یهكێك لهو نهخۆشیانهی كهئێستا زی��ادب��ووه بهڵهكییه ك���هه���اوواڵت���ی���ان زۆر ن��اڕهح��هت��ن پ��ێ��یو زی����اد لێی دهت��رس��ن ،تهنانهت لهكۆمهڵدا كاریگهری ك���ۆم���هاڵت���ی ه �هی �ه
نهخۆشهكان ی پێست له%20 نهخۆشییهكان ی تر ی جهست ه پێكدههێنن
لهسهر پهیوهندییه كۆمهاڵیهتییهكان ،ئهم نهخۆشییه چییهو كاریگهری چۆنه؟ د .مهحمود :نهخۆشیی بهڵهكی ههرههبووه لهدێر زهمانهوه ،بهاڵم خ�هڵ��ك�ی ئێستا زی��ات��ر گرنگی پ���ێ���دهدات ل���هب���هرئ���هوهی ئ �هم نهخۆشییه ل��هرووی رواڵهتهوه ناشیرینهو پێستی نهخۆشهكه بهشێوهی پ�هڵ�هی سپی ،یان ن��اوچ �هی سپی دهردهك���هوێ���ت.
نهخۆشیی بهڵهكی زیانی ئهوتۆی نییه، بهڵكو ل �هرووی شێوهوه ناشرینهو دیاره. بهڵهكی بریتییه لهگۆڕینی رهنگی پێست بۆ سپیهكی تهواو ،چونكه ئهو خانانهی رهنگی پێست دروستدهكهن خانهی میالنۆساید كه لهبهشی خوارهوهی پێستن كهرهنگی میالین دروستدهكهن كهدواتر دهچێته خانهكانی توێژی سهرهوهو رهنگدهدات بهپێست. دهستوور :ئهوهی تێبینیدهكرێت زیاتر ئهوانه تووشی بهڵهكی دهبن ،كهتهمهنیان لهسهروو تهمهنی چل ساڵیهوهیه ،كهواته هۆكاری ئهم نهخۆشییه چییه؟ د .مهحمود :بهڵهكی دووج��ۆری سهرهكی ههیه ،جۆرێكیان بۆماوهییه ،كهدهتوانین
بڵێین له %50ئهوانهی تووشدهبن بههۆكاری ب��ۆم��اوهی�ی ت��ووش دهب���ن ،ج��ۆرهك �هی تر بۆماوهیی نییه ،هۆكاری تر ه�هن وهك ب��هرگ��ری دژهخ���ۆی���ی ،ئ���هو ك��ۆئ�هن��دام�ی بهرگرییهی جهستهی مرۆڤ ههڵدهستێت بهكوشتنی خانه میالنۆسایدهكان وهك نهخۆشیی رۆماتیزمی دڵ ،نهخۆشیی رۆماتیزمی جومگهكان ،ئهگهر بهڵهكییهكه لهڕهگی مووهكان بدات ،تووشی دهرده رێوی دهبێت . دهستوور :بۆچی ئهو خانانه دهكوژێت؟ د .مهحمود :نهزانراوه بۆچی ئهو خانانه لهناو دهبات ،وهك زۆربهی نهخۆشییهكانی كۆئهندامی بهرگری لهش بۆچی هێرشدهكاته سهر ئهو خانانه نهزانراوه ،بهتایبهت لهو كهسانهی ب���هردهوام تووشی ههوكردنی قوڕگو جومگهكان دهبن. ی بهڵهكی كامانهن؟ دهستوور :جۆرهكان د .مهحمود :زۆر جۆری ههیه ،بهدهگمهن نهخۆشی بهڵهكی زگماكیه ،وهك ئهوهی منداڵ لهدایكببێتو بهڵهكی ههبێت ،بهڵهكی لهههموو تهمهنێكدا روودهدات ،ب�هاڵم زۆرترین حاڵهتهكان لهتهمهنی 20ب��ۆ 40 ساڵیدا روودهدات ،زۆرجۆری ههیه بهپێی دابهشبوونیان بهسهر بهشهكانی جهستهدا ههیانه ،تهنیا بهسهر پهلهكاندا دهردهكهون وهك دهس���تو ق��اچ �هك��ان ،ههندێكیان لهدهموچاو دهدهن ،یان لهناوچهی قهد دهدهن وهك سنگو پشت ،بهڵهكی تر ههیه لهشوێنه چهماوهكان دهدهن وهك ژێر باڵو نێوان راندا ،ههندێكی تری جۆری بهڵهكی لهدهوری خاڵ دروستدهبێت ،خاڵێكی رهش دروستدهبێت ،بهڵهكیش ههندێك جار لهناو دهمیش روودهدات ،یان لهرهگی موهكان دهدات ،موهكان سپی دهكات. دهس���ت���وور :ه���ۆك���اری گ��واس��ت��ن �هوهی نهخۆشییهكه لهكهسێكهوه بۆ كهسێكی تر، زۆرجار خهڵكانی تر ناوێرن دهست لهدهستی ئهو كهسانه بدهن كه بهڵهكیان ههیه ،ئێوه چۆن دهڕواننه ئهم پهیوهندییه؟
د .مهحمود :بهڵهكی زۆرج���ار كێشه ی كۆمهاڵیهتی خستووهتهوه ،چونكه دیاره بهجهستهوه ،ئهو كهسانهی لهگهڵ كهسی تووشبوودا دهژی ،مهترسی ئهوه دهكات ت��ووش ببێت ب�هو نهخۆشییه ،ی��ان وهك لهبهشێكی فهرمانگایهكدا بهههستیارییهوه مامهڵه لهگهڵ ئ �هو فهرمانبهره دهك �هن كهتووشی بهڵهكی بووه ،بهاڵم بهدڵنیاییهوه زانست سهلماندویهتی كهس لهكهسێكهوه ت��ووش �ی ئ��هم نهخۆشیه ن��اب��ێ��ت ،وات �ه ناگوازرێتهوه ،بهدهستلێدان یان بهههر شێوهیهكی تر ،تهنیا رێگای گواستنهوهی بۆماوهییه لهنهوهیهكهوه بۆ نهوهیهكی تر، واته لهجیناتی نهوهیهكهوه بۆ جیناتی نهوهی نوێ ،بهاڵم بهڕێگاكانی تر ناگوازرێتهوه، پێستی نهخۆشی بهڵهكی وهك ههموو پێستێكی تر پاكژهو بهو هۆیهوه تووشی هیچ گیروگرفتێك نابێت. چ���ارهس���هری ب�هڵ�هك�ی بهپێی تهمهنی ن �هخ��ۆش �هك �هو بهپێی ق��هب��ارهی ب�ڵاوی نهخۆشیهكهیه ،بهپێی ت��وان��ای م��ادی نهخۆشهكهیه ،زۆر چ��ارهس �هر ههیه بۆ چارهسهركردنی نهخۆشهكه ،دهبێت ئهوانهی تووشی ئهم نهخۆشییه دهبن ،خۆیان بپارێزن لهتیشكی خ��ۆرو دژه خ��ۆر بهكاربهێنن. رێگایهكی تر به بهكارهینانی لهیزهر ،بهاڵم ئهم رێگاچارهیه بۆ ئهوانهی زۆر ناوچهی لهشیانی گرتووهتهوه عهمهلی نییه ،چونكه ل�هرووی مادییهوه زۆری تێدهچێت ،بهاڵم زۆر حاڵهت چاكبووهتهوه .ئهوهی ئهسمهره زووتر یان ئاسانتر چاكدهبێتهوه لهكهسی سپی پێست ،بۆ سپی پێست زهحمهتر چاكدهبێتهوه ،چونكه خۆی سپی پێسته، بۆیهی میالنینی لهخانهكانی پێستیدا كهمتره لهكهسانی ئهسمهر ،لهبنهڕهتدا رهنگهكهی كهمتره ،بهشێوهیهكی گشتی لهم نهخۆشییهدا لهسهروو له %50چاكدهبنهوه بهمهرجێك بهپێی رێنماییهكانی پزیشكهكه بكاتو بهردهوامبێت لهسهر چارهسهركردنو نهبهزێت.
خواردنهوه كهولییهكان وێرانكهرن؟ ی دهروونیو جهستهیی ی وێرانكهر ی گهلێك كێشه بهردهوامبوون لهسهر خواردنهو ه كهولییهكان ،دهبێت ه هۆ ئیلهام عهبدوڵاڵ ئهلكهول 1.8ملیۆن كهسی لهسهرتاسهری جیهاندا كوشتووه لهساڵی 2000دا ،ئهلكهول دهك���رێ بهشێوهیهكی دهستكرد لهالیهن كیمیاوییهكان لهتاقیگهدا دروستبكرێت ،بهاڵم بهشێوهیهكی گشتی لهئهنجامی گهنینی میوهو سهوزهو دهغڵودانهوه بهرههمدێت ،بهم جۆره مهی لهترێو بیره لهجۆ و چهندهها جۆری دیكه لهسێوو میوههاتی تر بهرههمدێت. ئهلكهول لهسهرتاسهری جیهاندا لهژێر ههزاران ناوی بازرگانیدا دهفرۆشرێت ،بهاڵم ههموویان لهسهر بناغهی یهك م��اده دروستدهكرین، كهئهلكهولهو ئهوهی كهجیاوازه رێژهی ئهلكهوله بۆ تێكرای شلهمهنییهكه. خ����واردن����هوه
ئهلكهولییهكان بهو پێوهرهی بههێزیو الوازیان دهستنیشاندهكرێتو دیاره تا ئهلكهولی زیاتر بێت ،مهترسی زیاتره .وهكو بوتڵێك ویسكی یان براندی یان جن له%40ی ئهلكهولهو بوتڵێك مهی (شهراب) له%20ی ئهلكهولهو بوتڵێك ش�هراب�ی سرهمێزی مامناوهندی ل �ه%11ی ئهلكهولهو بوتڵێك بیره له %4ئهلكهوله. ب��هرزت��ری��ن رادهی ئ �هل��ك��ه��ول ل��هالی��هن كۆمپانیایهكی ئێستوانییهوه تۆماركراوه كه لهسهردهمی سهربهخۆی ئیستوانیاندا لهنێوان دوو جهنگه جیهانییهكهدا توانیویانه له%98 ئهلكهول لهپهتاته دهربهێنن. ب��ێ��گ��وم��ان پ��ێ��ك��ه��ات�هی خ���واردن���هوهك���ان لهكۆمپانیایهكهوه بۆ كۆمپانیایهكی دیكه دهگۆڕێتو بیرهی واههیه لهبازاڕدا ك��هرێ��ژهی��هك��ی زۆر زی��ات��ر ئهلكهولی تێدایه ،ئهوهی كه لهعێراقدا دروستدهكرێتو ب���هع���هرهق���ی ع��ێ��راق �ی ن�����اس�����راوه ل���هری���زی پ��ێ��ش�هوهی خ��واردن �هوه ئ�هل��ك��ه��ول��ی��ی�هك��ان��دای�هو رێژهیهكی بهرز ئهلكهولی ت��ێ��دای �ه ك�� ه ل����ه%45ه، ب���هاڵم ع��هرهق��ی س��وری ل������هوهش ب��هه��ێ��زت��رهو رێ����ژهی ئهلكهولهكهی دهگاته له ،%53ئهو باقو بریقهی كهكۆمپانیاكان دهی���دهن بهناو و ماركه ب��ازرگ��ان��ی��ی��هك��ان هیچ لهمهسهلهی مهترسییهكان ك��هم��ن��اك��ات��هوه ،ب��هاڵم ئ����اش����ك����رای����ه ئ����هو خواردنهوانه ی كهپێیان دهڵێن (فهل) مهترسیان زی��ات��ره لهبهرنهبوونی هیچ جۆره كۆنتڕۆڵێكی ج����ۆر ل���هس���هری���انو
رادهی
ئهو
دڵنیانهبوون لهپوختهیانو ئهلكهولهی كهتێیاندایه. زۆربهی ئهو توندوتیژیانهی كه لهسهر شهقامو نێو ماڵهكاندا روودهدهن ،كهژنانو مندااڵن دهبنه قوربانی ،كاتێك روودهدهن كهخڵك سهرخۆشن .دوای خواردنهوهی بڕێكی زیاتر، كهسهكان زی��ات��ر دهش��ێ��وێ�نو قسهكانیان خاودهبێتهوه ،پێدهچێت ببێته هۆی بینیی دووفاق Double visionو لهدهستدانی هاوسهنگیو رش��ان �هوه ،ههندێك جاریش بورانهوه. ئهلكهولو زیادبوونی مهترسییهكانی ئهلكهول زۆر ترسناكه ئهگهر لهگهڵ دهرمانو م��اده هۆشبهرهكانی دی��ك �هدا بهكاربێت، بهتایبهت مهترسییهكهی زۆر زیاتر ئهگهر لهگهڵ دهرم��ان �ه فێنكهرهوهكانی دیكهدا بهكاربێت ،یان لهگهڵ ئهو دهرمانانهی كهبۆ چ��ارهس�هری خهمۆكی بهكاردێتو دهرمانه ئازارشكێنهكانیش .بهكارهێنانی ئهلكهول لهگهڵ ئهو دهرمانانهدا بووهته هۆی مردنی گهلێك كهس لهئهنجامی زۆریی رێژهی ماده
هۆشبهرهكان. ئهوانهی كهبڕێكی زۆر دهخۆنهوهو بهردهوامن لهسهری بۆ ماوهیهكی دووردرێژ ،دهبێته هۆی گهلێك كێشهی وێرانكهری دهروونی جهستهیی وهك خهمۆكی ،دڵ��هڕاوك��ێ ،لهدهستدانی بیروهۆش ،پیربوونی ن��اوهخ��ت ،ب��هردهوام كۆكینو س �هرم��اب��وون ،ه��هوك��ردن ،سیلو شێرپهنجه ،دڵهكوتێ ،تێكچوونی جگهر، سكچوونو زامداربوونی گ �هده ،ههوكردنی پهنكریاس ،كهمخۆراكیو نهخۆشییهكانی گورچیله .بهپێچهوانهی ئ���هوهوه كهباوه ئهلكهول دهبێته هۆی جێگرتنهوهی شلهمهنیو یارمهتی گورچیله دهدات بۆ پاككردنهوهیان، بهڵكو بهپێچهوانهوه ئهلكهول لهش وشك ههڵدههێنێتو شلهمهنی نێولهش دهمژێتو ههر بهو هۆیهشهوهیه كهئهوانهی ئهلكهول دهخۆنهوه بۆ رۆژی دواتر ههست بهسهرئێشه دهك�هن لهئهنجامی كهمی شلهمهنییهوه له لهشیاندا. راسته ئهلكهول دهبێته ه��ۆی میزكردنی زیاتر له 20خولهكدا ،بهاڵم ئهو میزكردنه
ئاسایی نییه ،چونكه ئهلكهول دهبێته هۆی تێكدانی سیستمی هۆڕمۆنی نێو گورچیلهكانو ب �هرگ��رت��ن ل��هرژان��دن��ی م��ادهی��هك كهپێی دهڵێن هۆڕمۆنی A D Hكهبهرپرسیاره لهخهستكردنهوهی میزو راگرتنی ت�هرازووی ئهو مادانهی كهدهچنه نێو خوێنهوه ،یان لهگهڵ میزدا فڕێدهدرێنه دهرهوه ،ئهگهری ب��هردی گورچیلهش زی��ات��ردهك��ات ،بههۆی وشكههاڵتنو روونكردنهوهی میزو مانهوهی بڕێكی زیاتری مادهكان لهنێو گورچیلهدا، لهالیهكی تریشهوه ئهلكهول دهبێت ه هۆی یارمهتیدانی بهرزبوونهوهی فشاری خوێن، لهههمانكاتیشدا دهبێته ه��ۆی قورسایی خستنهسهر گورچیلهكانو كاریگهرییهكانیشی لهسهر جگهر بهههمان شێوه هاوئاههنگه لهسهر فشارخستنه سهر گورچیلهكانیش. ل �هب��واری نێودهوڵهتیشدا دوای چهندهها پێشنیاز بۆ لێكۆڵینهوهیهكی نێودهوڵهتی دهرب����ارهی زیانهكانی ئهلكهول لهالیهن دهوڵهتانی كۆمهڵهی ئهوروپیو دهوڵهتانی دیكهشهوه ،رێكخراوی تهندروستی جیهانی WHOرازی��ب��وو بهدهستبهكاربوون بۆ ئهو پرۆژهیه ،دوای باڵوكردنهوهی راپۆرتێك كهتێیدا هاتبوو كهئهلكهول 1.8ملیۆن كهسی لهسهرتاسهری جیهاندا كوشتووه لهساڵی 2000دا .ههروهها راپۆرتهكه داخوازی گفتوگۆشی كردووه لهگهڵ بهرههمهێنهرانی ئهلكهولدا. كێشهیهكی تر ئهو خواردنهوانهیه كهپێیان دهڵێن ئهلكۆپۆپ Alco Popو لهشێوهی ئاوی لیمۆو شهربهتی میوهدان ئهگهرچی تامی ئهلكهول نادهن ،بهڵكو ئهلكهولیان تێدایهو ههندێكیان بهڕادهیهكی بهرزیش .ههندێك كهس دهڵێن ئهو كۆمپانیایانه بۆیه ئهو جۆره خواردنهوانه بهرههمدههێنن ،تا مندااڵنو گهنجان زیاتر بهئهلكهول رابهێننو ئالودهیان بكهن ،مندااڵن بهگشتی حهزیان لهتامی ئهلكهول نییه ،بۆیه ئهوان لهشێوهی ئاوی میوهدا دروستیدهكهن.
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
عێراق
15
دهستپێشخهرییهك ه عێراق بهكوێ دهگهیهنێت؟ ی بارزانی ،گهورهترین دووقهوارهی شیعی پێشنیازه دهستپێشخهرییهك ه عێراقی نیگهراندهكات ،بهاڵم زۆرێك لهالیهنی دهرهكی پێشوازی لێدهكهن ئهو دهستپێشخهرییه راگهیاند. هیوا سهلیمیو ئهرسهالن رهحمان لیستی دهوڵهتی یاسا لهزاری رابهرانی زۆرێ��ك لهدهوڵهتانی دهرهك���ی پشتگیری قهواره سیاسییهكانییهوه لهچهندین لێدوانی ئهو دهستپێشخهرییهی بارزانی دهكهن ،كه جیاجیادا ب�هت��ون��دی ئ��هو پێشنیازهیان لهچهند رۆژی رابردوودا لهبارهی پێكهێنانی رهتكردووهتهوهو پێیانوایه كهئهو گهاڵڵهیه حكومهتهوه خستیهڕوو ،بهاڵم زۆرینهی الیهنه نایاساییو لهدژی دهستووری عێراقه. عهبدولهادی حهسانی ئهندامێكی بااڵی عێراقییهكان بهپێشێلكردنی دهستووری دهزان���نو رهتیدهكهنهوه .ترسی ئهوهیان دهوڵهتی یاسا ،كهنوری مالیكی سهرۆكایهتی ههیه ئهو دهستپێشخهرییه عێراق بهرهو دهكات ،لهو بارهوه بهئهلحهیاتی راگهیاندووه ك �هه �هر پێشنیازێك ب��ۆ ك�هم��ك��ردن�هوهی پێشێلكارییهكی زۆری دهستووریی ببات. دهستپێشخهرییهكه بهشێوهیهكی گشتی دهسهاڵتهكانی س��هرۆك وهزی���ران لهالیهن خۆی لهكهمكردنهوهی دهسهاڵتهكانی سهرۆكی لیستهكهی مالكییهوه رهتدهكرێتهوه. الیهنی شیعی دهڵێن ئهو دهستپێشخهرییه ئهنجومهنی وهزیراندا دهبینێتهوه ،بۆ ئهوهی الیهنهكان بهزووترین كات بگهنه رێككهوتنێك قهیرانی گهورهتری لێدهكهوێتهوه ،چونكه بۆ پێكهێنانی حكومهت ،بهاڵم زۆرینهی الیهنه پێیانوایه پ�هن��ج�هب��ردن��ی ئ��اش��ك��رای�ه بۆ پێشێلكردنی دهستوور .كه بهدهنگی زۆرینهی عێراقییهكان ئهوه رهتدهكهنهوه. عێراقییهكان پهسهندكراوه. دهستپێشخهرییهكهی سهرۆكی ههرێم ع��ێ��زت ش��اب��هن��دهر ئ�هن��دام��ێ��ك��ی ت��ری پرۆسهی سیاسیی عێراق تووشی قهیران هاتووهو ملمالنێو كێشمهكێش لهسهر پۆستی دهوڵهتی یاسا لهلێدوانێكدا بۆ رۆژنامهی سهرۆكایهتی حكومهت قهیرانێکی گهورهی ش�هرق��ول��ئ�هوس�هت ه��وش��داری دهدات كه سیاسی لێكهوتووتهوه .چ عێراقییهو چ الیهنه كهمكردنهوهی دهسهاڵتهكانی سهرۆك وهزیران شیعهكان بهمافی خۆیانی دهزانن كهپۆستی لهناوچوونی تهواوی رهوتی سیاسیی عێراقو س�هرۆك وهزی��ران ب�هوان بدرێت ،پۆستێكی قهیرانی گهورهتری لێدهكهوێتهوه. ئیئتیالفی نیشتمانیش بێدهنگ نهبوو لهو گرنگ كه بهپێی دهستوور سهرۆك وهزیران كهسی یهكهمی واڵت ،بڕیاردهری سهرهكی دهستپێشخهرییهی مهسعود بارزانی ،لهپڕێكدا لهجێبهجێكردنی ئهركهكانی حكومهتو هاوشێوهی دهوڵهتی یاسا دژی وهستانهوهو فهرماندهی بااڵی هێزه چهكدارهكانی ئهو رهتیانكردهوه. ئ �هم��ی��ر ك��ن��ان��ی ئ���هن���دام���ی لیستی واڵتهیه. بهپێی دهستوور گهورهترین ق �هوارهی ئیئتالفی نیشتمانی ع��ێ��راق رایگهیاند، سیاسیی براوهی ههڵبژاردنهكان بۆ پێكهێنانی ئ��ی��ئ��ت�لاف�ه ش��ی��ع��ی��ی �هك �هی��ان دژی ه �هر حكومهت رادهسپێردرێ ،بهاڵم خوێندنهوهی گهالڵهیهكه كهپێچهوانهی دهستوورو بنهما جیاجیا بۆ دهستوور ئهو بڕگهی دهستووری دهستوورییهكانی واڵت بێت. ت���هواوی الی �هن��ی شیعیو الیهنهكانی ب��زرك��ردووهو چ عێراقییهو چ هاوپهیمانی دووالی �هن �ه شیعهكه پێكهێنانی حكومهت ت��ر ل �هگ �هڵ ئ����هودان ب��ارزان��ی وهك���و ههر سهركردهیهكی تر بۆچوونی ههبێت لهبارهی بهمافی دهستووریی خۆیان دهزانن. بهگوێرهی گهاڵڵهكهی بارزانی پێویسته ق �هی��رانو تهنگهژهكانی ع��ێ��راق�هوه ،بهاڵم الیهنه عێراقییهكان لهسهر بنهمای بهرژهوهندی رهتیانكردهوه قسهكردنو پێشنیاز لهسهر نیشتمانی دهس �هاڵت �هك��ان دابهشبكهنو حسابی پێشێلكردنی دهستوورو پێشێلكردنی دهس �هاڵت��ی س���هرۆك وهزی��ران��ی عێراقیش مافی الیهنێكی سیاسی عێراقی بێت. ع �هل��ی دهب����اغ وت �هب��ێ��ژی حكومهتی كهمبكرێتهوهو ه�هروهه��ا دههسهاڵتهكانی ئ�هن��ج��وم�هن��ی نیشتمانی ب��ۆ سیاسهته ع��ێ��راق ،ك�هه��اوك��ات ئهندامی دهوڵهتی ستراتیژییهكان كهمبكرێتهوه ،هاوكات یاسایه رایگهیاند بارزانی مافی خۆیهتی ئالیهتێكیش بۆ دابهشكردنی دهسهاڵتهكان داواكارییهكانی خۆی بخاتهڕوو و داوای ب��دۆزرێ��ت�هوه .ب �هاڵم ئ�هم پێشنیازانه خاڵ ك�هم��ك��ردن�هوهی دهس�هاڵت�هك��ان��ی س �هرۆك بهخاڵی بهالی زۆرینهی الیهنه عێراقییهكانهوه وهزیران بكات ،بهاڵم بهمهرجێك پێچهوانهی پێشێلكارییه بهرانبهر دهستوورو خهڵكهكهی .دهستووری عێراق نهبێت. دهباغ وتی “ناكرێت لهڕووی پراكتیكییهوه بهپێی ئهو دهستپێشخهرییه بێت ،ههمان ئ �هو سیناریۆیهی چهند رۆژی لهمهوبهر داوای كهمكردنهوهی دهسهاڵتهكانی سهرۆك لهپێكهێنانی حكومهتدا دهچهسپێنرێت ،وهزیران بكهین ئهگهر بێتو ههموو الیهنو كهپۆستی س���هرۆك وهزی����ران ب��ۆ شیعهو قهواره سیاسییهكان بهو داوایه رازی نهبن”. سووننهكان پێشوازیان له پۆستی سهرۆك كۆمار بۆ سووننهو سهرۆكی دهستپێشخهرییهكه كرد پهرلهمانیش بۆ كورد بێت ،لهكاتێكدا یهكێك لیستی عێراقییه ك �ه بهچهشنێك لهداوا سهرهكییهكانی كورد پۆستی سهرۆكی نوێنهرایهتی سووننهكانی عێراق دهكاتو كۆمار بووه. هاوكات براوهی ههڵبژاردنه پهرلهمانییهكهی شیعه بهههردوو 7ی ئ�����ازاری ع��ێ��راق ب���وو ،ئ�هگ�هرچ��ی ئیئتیالفهكهوه رهتیكردهوه لهیهكهمین ساتهكانی دوای باڵوبوونهوهی لهرابردوودا سهرۆكایهتی حكومهتی بهمافی ههواڵی پێشنیازهكهی سهرۆكی ههرێمی بێ ئهمالو ئ��هوالی خ��ۆی دهزان���ی ،بهاڵم كوردستان بۆ كهمكردنهوهی دهسهاڵتهكانی لهگهڵ تێپهڕبوونی ك��اتو كهمبوونهوهی س���هرۆك وهزی����ران ،ك��اردان��هوهی جیاجیا چانسی ئهو الیهنه بۆ بهدهستهوهگرتنی لهالیهن فراكسیۆنه سیاسییهكانی عێراق پۆستی سهۆكایهتی حكومهت ،پێشنیازی ك�هم��ك��ردن�هوهی دهس�هاڵت�هك��ان��ی س �هرۆك هاتووهتهئاراوه. ل���هب���ارهی ش��ی��ع �هك��ان �هوه ك��هه��هردوو وهزیران بهگونجاو دهزانێتو پشتیوانی لهو ئیئتیالفهكه داوای ئ �هو پۆسته دهك �هن پێشنیازهدهكات. مهیسون دملوجی وتهبێژی لیستی ك �هزۆرت��ری��ن كێشهو ملمالنێی ل�هس�هرهو هۆكاری دواخستنی پێكهێنانی حكومهته ،عێراقییه ب�هئ��اژان��س��ی ه �هواڵ��ی فارسی بهتوندی دژایهتی خۆیان بۆ ئهو پێشنیازهو ئێرانی راگهیاند كه بهتهواوی پشتگیری
لهپێشنیازهكهی سهرۆكی ههرێمی كوردستان دهك���هنو ل �هو ب��ڕوای �هدان كهئهو مهسهل ه دهت��وان��ێ كاریگهری لهسهر بههێزبوونی پرۆسهی دیموكراسی عێراق دابنێت. لهالیهكی ت��رهوه فهالح نهقیب یهكێك لهسهركردهكانی لیستی عێراقییه وتی “ئهگهر عێراقییه حكومهت پێكنههێنێت، ئهوا ئێمه ئامادهین بۆ رووبهڕووبوونهوهی ههموو بژارهكانو ههموو ئهگهرهكانیشمان بهكراوهیی هێشتووهتهوه .”:وهك ئاماژهیهك بۆ رازیبوون بهو دهستپێشخهرییهی مهسعود بارزانی. لیستی عێراقییه سووره لهسهر ئهوهی مافی خۆی بۆ پێكهێنانی حكومهتی داهاتووی عێراق پێبدرێـتو ئهو حكومهت پێكبهێنت. پێشبینی ئهوهش دهكات لهكۆتایی مانگی داه��ات��وودا الیهنه عێراقییهكان لهبارهی پێكهێنانی حكومهتهوه بگهنه رێككهوتنێك. ه��ان��ی ع��اش��وور ئ �هن��دام��ی عێراقییه وت���ی “ل �هك��ۆت��ای��ی م��ان��گ��ی داه���ات���وودا پرۆسهی ههڵبژاردنی كۆنگرێسی ئهمریكا بهڕێوهدهچێتو پێشبینیدهكهین بهو هۆیهوه ههنگاوهكانی پێكهێنانی حكومهتی داهاتووی عێراق خێراتربنو لهكۆتایی مانگی داهاتوودا بگهینه رێككهوتن لهگهڵ الیهنه عێراقییهكانی دیكهدا بۆ پێكهێنانی حكومهت”. كاردانهوه نێودهوڵهتیو واڵتانی ههرێمیی ئهوهی تائێستا لهرۆژنامه ناسراوهكانی ئهمریكاوه ئاشكراكراوه ئهوهیه كهحكومهتی ئهمریكا كهمكردنهوهی دهسهاڵتهكانی س���هرۆك وهزی����ران بهپالنێكی گونجاو دهزان��ێ �تو تهنانهت ج��ۆب��ای��دنو چهندان بهرپرسی ئهمریكی لهپهیوهندی لهگهڵ سهرۆكی ههرێمو رابهرانی دیكهی عێراقی پێشتر پشتیوانیان لهو مهسهله كردووه. لهچهند رۆژی رابردوودا سهرۆكی ههرێمی كوردستان چهند چاوپێكهوتنێكی لهگهڵ دیپلۆماتكارهكانی باڵیۆزخانهی ئیسپانیاو ژاپۆن ئهنجامداوهو لهدانیشتنهكاندا پرسی دهستپێشخهرییهكهی س �هرۆك��ی ههرێم تاوتوێكراوه .نوێنهرانی ئهو واڵتانه ئهو پالنهیان پێ گونجاوبووهو بهگشتیی واڵتانی دهرهكی پشتیوانی لهههر پێشنیازێك دهكهن كه لهخێراتركردنی پێكهێنانی حكومهتی نوێدا كاریگهری دابنێت. ئ�هگ�هرچ��ی تائێستا هیچ لێدوانێك لهالیهن ئێرانهوه لهو بارهوه نهدراوه ،بهاڵم ماڵپهڕی دیپلۆماسی ئێرانی كهسهر به بهرپرسانی بااڵی وهزارهتی دهرهوهی ئێرانه لهچاوپێكهوتنێكدا لهگهڵ كهسێك بهناوی دكتۆر ئهمیری كارناسی كاروباری سیاسی، پێشنیازی كهمكردنهوهی دهسهاڵتهكانی سهرۆك وهزیران بهزیانی شیعهو كوردهكان ناودێردهكاتو هۆشداری دهدات كهنابێ شیعهكانو ك��وردهك��ان بكهونه ن��او ئهو داوهوه. نێردراوی تایبهتی نهتهوهیهكگرتووكانیش ئاد میلكهرت ههفتهی راب��ردوو سهردانی بارزانی لههاوینهههواری سهاڵحهدین كردو لهبارهی ئهو گهاڵڵهیهوه وتوێژی لهگهڵ بارزانیدا ك��ردووه .بهاڵم باڵیۆزی ئهمریكا لهعێراق جیمس جیفری لهكۆنگرهیهكی رۆژنامهوانییدا كه لهباڵهخانهی پارێزگاری نهینهوا سازیكرد ،وتی “واڵتهكهی پابهنده بهپێشخستنی پهیوهندییهكانی لهگهڵ عێراقو ئهمریكا دهستوهرناداته ناو كاروباری پرۆسهی سیاسیی عێراقهوه”.
هیوا سهلیمی
ئایهتووڵاڵ سهید موحسینی حهكیم پیاوێك كهنۆ كوڕی لهپێناو عێراقدا لهدهستدا ئایهتووڵاڵ سهید موحسینی حهكیم كهسایهتی ئایینی ناسراوی شیعه، مهرجهعی بااڵی شیعهكان لهساڵی 1889لهشاری نهجهفی باشووری عێراق لهدایكبوو .باوكی سهید موحسینی حهكیم لهمهرجهع ه شیعهكانی بنت جوبهیلی لوبنان بوو .موحسینی حهكیم ل ه 7ساڵیدا باوكی لهدهستدهداتو برا گهورهكهی سهید مهحمود ئهركی بهخێوكردنو گهورهكردنی سهید موحسینی حهكیم لهئهستۆدهگرێت. سهید مههدی ساڵح حهكیم باوكی ئایهتووڵاڵ سهید موحسینی حهكیم لهناسراوترین مامۆستا ئاینییهكانی شاری نهجهف ب��ووه ،ك ه لهسهر بانگهێشتی شیعهكانی لوبنان بۆ ئهو واڵت ه سهفهری كردبوو .سهید مههدی سێ كوڕی ههبوو بهناوهكانی مهحمود ،موحسینو هاشم ك ه لهدوای سهفهرهكهی بۆ لوبنان كوڕهكانی لهنهجهف بهجێهێشت ،سهفهرێكی كورت كهگهڕانهوه بهدوایدا نههاتو لهلوبنان كۆچی دوایی كردو دواتر تهرمهكهیان بۆ نهجهف گێڕایهوه. بنهڕهتو رهچهڵهكی راستهقینهی ئهو بنهماڵهی ه بۆ پزیشكێكی ئهسفههانی دهگهڕێتهوه ك ه لهدهرباری شا عهباسی سهفهوی كاریدهكرد، لهدوای سهردانی شا عهباس بهمهبهستی زیارهت بۆ نهجهف ،خهڵكی ئهو شاره داوادهكهن كهئهو پزیشك ه لهشارهكهیاندا بمێنێتهوهو وهچهكانی دواتری ئهو خێزانه بنهماڵهی ناسراوی حهكیمیان لهعێراقدا پێكهێنا. سهید موحسینی حهكیم لهشاری نهجهف دهستیدای ه خوێندنی بنهماكانی زانستی ئایین ،دواترو لهتهمهنی 20ساڵیدا لهوانهكانی مامۆستا ناسراوه ئاینییهكاندا بهشداریكرد .مامۆستا ناسراوهكانی سهید موحسینی حهكیم بریتیبوون لهسهید محهمهد كازمی یهزدی ،ئاخوندی خوراسانی ،سهید ئهبوتورابی خانساری ،میرزا حوسێنی نائینی ،ئاغا زیائهدینی عێراقی، شێخ شهریعهی ئهسفههانی ،سهید محهمهد سهعیدی حبوبیو شێخ عهلی باقری جهواهری. لهدوای كۆچی دوایی ئایهتووڵاڵ بروجێردی لهئاپریلی 1961سهید موحسینی حهكیم بوو بهمهرجهعی شیعه ،بهشێكی زۆریش لهشیعهكانی ئێرانو كوهیتو عێراقو بهحرهینو ئهفغانستان سهید موحسینیان وهك مهرجهعی خۆیان قبوڵكرد. سهید موحسینی حهكیم 10كوڕو 4كچی بوو ،كهههموو كوڕهكانی كهسایهتی ئایینی ناسراوی نهجهف بوون 7 ،كوڕی لهالیهن حكومهتی بهعسهوه كوژران .ناسراوترین كوڕهكانی ئایهتووڵال سهید موحسنی حهكیم، محهمهد باقری حهكیمو عهبدولعهزیزی حهكیم بوون ،كهدواتر ئهنجومهنی بااڵی ئیسالمی عێراقییان دامهزراند .عهمار حهكیم سهرۆكی ئێستای ئهنجومهنی بااڵی ئیسالمی كوڕهزای ئایهتووڵاڵ سهید موحسنی حهكیمو كوڕی سهید عهبدولعهزیزی حهكیمه. بهرههم ه نووسراوهكانی ئایهتووڵاڵ سهید موحسینی حهكیم بریتین لهمستمسك العروه الوثقی ،نهج الفقاهه ،حقائق االصول ،دلیل المناسك، رسال ه فی ارث الزوج ه من الزوج ،تعلیق ه بركتاب ریاص ،مختصر منهاج الصالحینو ... سهید موحسینی حهكیم دام�هزرێ��ن�هری چهندان بنكهی ئایینیو كتێبخانهی مزگهوتهكان ب��ووه .كتێبخانهی ناسراوی “ مكتب ه االمام الحكیم” لهشاری نهجهف لهالیهن سهید موحسینی حهكیمهوه دامهزراوه كهپێشكهوتووترین كتێبخانهی ئیسالمییه ،زیاتر ل ه 100لقی ئهو كتێبخانهی ه لهشاره جیاجیاكانی عێراقدا بوونی ههبووه. لهمیانهی جهنگی جیهانی یهكهمو ل��هدوای راگهیاندنی جیهادی عوسمانییهكان لهدژی هێزهكانی بهریتانیا ،شاری فاو لهباشووری عێراق لهالیهن بهریتانیاوه ل ه 14ی نۆڤهمبهری 1914داگیركرا ،ههربۆی ه مهرجهع ه شیعهكان لهدژی داگیركاری سوپای بهریتانیا فتوای جیهادیاندا .سێ گروپ لهشیعهكانی عێراق بۆ دژایهتیكردنی هێرشی بهریتانیا پێكهاتو فهرماندهیی ئهو سێ گروپ ه بهسێ كهسایهتیی ه ئاینی درا .سهید موحسینی حهكیم ل ه گروپی سێههمدا جێگیركراو لهژێر فهرمانی سهید محهمهد سهعیدی حبوبی لهبهرهكانی جهنگ لهناوچهی شوعهیبه بهشداریكرد. ئایهتووڵاڵ سهید موحسینی حهكیم لهبواری بهشداریكردن لهچاالكیی ه ئیسالمییهكانی ناوچهك ه ههڵسووراو بووهو بهردهوام خهریكی جۆشدانی موسڵمانانو باڵوكردنهوهی راگهیاندن بهتایبهت لهدژی ئیسرائیل بووه. ههروهها ههڵوێستی حكومهتی ئهو س�هردهم�هی عێراقی لهبهرگرتن بهخۆپیشاندانی خهڵك لهدژی هێرشی ههرسێ واڵتی بهریتانیاو فهڕهنساو ئیسرائیل بۆ میسر لهساڵی 1956ئیدانهكردووه. پاش بهدهسهاڵتگهیشتنی عهبدولكهریم قاسم ل ه 14ی كانونی دووهم 1958و سیاسهتی نزیكبوونهوهی شیوعییهكانو حكومهت ،ههروهها كرانهوهی كۆمهڵگا بۆ چاالكی شیوعییهكان ،سهید موحسینی حهكیمی بهتوندی كهوت ه دژایهتیكردنی شیوعییهكانو تهنانهت فتوای” الشیوعی ه كفر و الحاد”ی دهكرد .دوای هاتنهسهركاری دهسهاڵتی بهعس ل ه 8ی شوباتی 1963سهید موحسینی حهكیم بووه بهرههڵستكارێكی حیزبی بهعس. 60كهس لهئهندامانی بنهماڵهی حهكیم لهالیهن حكومهتی بهعسی عێراقهوه كوژراون سهید موحسینی حهكیم چهندان راگهیهنراوو لهوان ه فتوای پشتیوانیكردن لهخومهینی لهدژایهتیكردنی حكومهتی پێشووی ئێران ،پشتیوانی لهشهڕی دژی ئیسرائیلو ...دهركردووه. ئایهتووڵاڵ سهید موحسینی حهكیم ل ه 2ی كانونی دووهم��ی 1970 لهتهمهنی 81ساڵیدا كۆچی دوایی كردو لهناشتنی تهرمهكهیدا بهههزاران كهس بهشداریانكرد .ناوبراو لهشاری نهجهفو لهتهنیشت كتێبخانهكهی خۆیدا بهخاكسپێردرا.
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
14تایبهت
لهشهڕه شمشێرهوه بۆ سهر پهڕهكان ی ئینتهرنێت موسڵمان ه شیعهو سووننهكان دوای سهدان ساڵ لهشهڕ ه شمشێرو چهك ،دهستیانداوهت ه هاككردن ی ماڵپهڕهكان ی یهكتر
شیعه
سووننه
ی موسڵمانانن لهسهرتاسهری جیهاندا، ل�هدوای سووننییهكان شیعهكان دووهم پێكهات ه ژمارهیان لهنێوان 154بۆ 200ملیۆن كهسدای ه لهتهواوی واڵته جیاوازهكانی دنیادا ،ئهوهش ی موسڵمانانی جیهان. دهكاته له %10بۆ له%13ی تهواو ی لهنێوان 116بۆ 147ملیۆن كهسیان كهدهكات ه سێ بهش لهچوار بهشی ههموو شیعهكان ی كهدهمێنێـتهوهو ژمارهیان 36بۆ 44ملیۆن كهس ه دنیا لهكیشوهری ئاسیا دهژین .ئهوهش لهباكووری ئهفریقا دهژین. چڕبوونهوهی شیعهكان لهئێرانو پاكستانو هیندستانو عێراق بهدیدهكرێت ك ه لهنێوان له%68 بۆ له%80ی دانیشتووانی ئهو واڵتانه پێكدههێنن. ی عهلیو ئهبو فهزڵ ی كوڕ ی شیعه بریتین لهكهربهال كهمهرقهدی حسێن شاره پیرۆزهكان ی فاتمهی لێیهو شاری كازمیی ه ی قوم كهمهرقهد ی نهج هفو شار ی لێیهو شار ئهلعهباس ی ی عهسكهر ی عهباسی لێ نێژراوهو شاری سامهڕا كهههردوو ئیمام كهئیمام موسای كوڕ لهخاكهكهی بهخاكسپێردراون. ی زانا بهناوبانگهكانی شیعهكان پێكدێن لهههریهكه لهم ئایهتوڵاڵیانه :سهید عهلی حسین ی سیستانیو سهید سادق حسینی شیرازیو شێخ حسێن وهحید خوراسانیو سهید عهل ی خامنهئی. حسین ی دیكه دابهشدهبن كهئهوانیش ئیمامیو ئیسماعیلیو شیعه لهنێو خۆیاندا بۆ سێ بهش ی شیعهی دنیا بهرێژهی له %85پێكدههێننو زیاتر یهزیدین .ئیمامییهكان ك ه زۆرترین لهسێیهكی دانیشتووانی واڵتانی ئێرانو عێراقو ئازهربایجان لهم جۆرهی شیعهن. ی عهرهبستانی سعودیو ی كه لهباشوور ی ئهوانیش ههریهك لهپێكهاتهی ئیسماعیل لهدوا ی دواییان زۆر نزیكن هیندستان نیشتهجێنو دوای ئهمانیش پێكهاتهی یهزیدی دێت كهئهمه ی سووننهكان ه لهسووننهوه ،چونك ه پهیڕهوی مهزههبی شافعی دهكهن ،كهنزیكترین مهزههب لهشیعهوه.
ژمارهی موسڵمانه سووننهكان كهیهك ملیار كهس ،واته 1000ملیۆنن گهورهترین پێكهاتهی موسڵمانانی سهر گۆی زهوی پێكدههێنن .ئهوان وهك پێكهاتهكانی دیكهی نێو ئاینی ئیسالم لهواڵتێك یان ناوچهیهكی دیاریكراودا پهنگناخۆن ،بهڵكو لهسهرتاسهری جیهاندا باڵوبوونهتهوه. سووننهكان لهههرێمی سینجیانگی واڵتی چینو لهڤۆڵگای رووسیاو نیوه دورگهی هیندیو ئهندهنوسیاو بیابانی ئهفریقاو دارستانهكانی نایجیریاو نیوه دورگهی عهرهبیو ناوچهی بهڵقانو واڵتانی ئهوروپا نیشتهجێن، دهتوانرێ بوترێت كهسووننهكان زۆرینهی رهه��ای واڵتانی جیهانی ئیسالمی پێكدههێنن ،كهبریتییه لهپهنجا واڵت جگه لهههرسێ واڵتی ئازهربایجانو عێراقو ئێران. سووننییهكانی جیهان بهسهر چوار مهزههبی سهرهكیدا دابهشدهبن، كهبریتین لهمهزههبهكانی حهنهفیو مالكیو شافعیو حهنبهلی .ههروهها چهند مهزههبێكی الوهكیش ههن كهبریتین لهزاهیریو ئهوزاعیو بن سهعد. مهزههبی حهنهفی لهههریهك لهواڵتانی میسرو سوریاو عێراقو ئهفغانستانو پاكستانو هیندستانو چینو توركیاو سعودیه پهیڕهودهكرێتو مالكیش لهمهغریبو ئیماراتو بهحرێنو قهتهرو كوهیتو سودانو بهشێك لهمیسرو خۆرههاڵتی سعودیهو ناوهڕاستو خۆرئاوای ئهفریقا بهسهرجهم زیاتر له( )150ملیۆن شوێنهكهوتووی ههیه. ژمارهی زانایانی سووننه كهبهزانایانی دین ناوبراونو ههڵبژێردراون بریتییه له 1098زانا .شوێنه پیرۆزهكان لهالی سووننییهكانی جیهان بریتییه لهشاری مهككهو مهدینهو قودسو كهعبهو مزگهوتی ئهقساو مزگهوتی پێغهمبهر محهمهد.
هیوا سهلیمی ناكۆكی نێوان ه �هردوو مهزههبی شیعهو سوونن ه ههر لهسهرهتای مێژووی ئیسالمهوه دهستیپێكردووهو تا ئێستاش بهردهوامه. ئ�هوه لهكاتێكدا ب��ووه كه لهقۆناغهكانی مێژوو و لهجهنگ ه جیاجیاكاندا خۆی بینیوهتهوهو تهنانهت قوربانی زۆری لهههردووال لێكهوتووهتهوه .هاوكات لهگهڵ پێشكهوتنی مرۆڤایهتیو سهرههڵدانی تهكنهلۆجیاش ه�هردووالی�هن لهو جهنگ ه نهێنیو ئاشكرایه دژ بهیهك كهڵكیان وهرگرتووه .ئێستا ئهو جهنگ ه بهشێكی كهوتووهت ه سهر تۆڕی ئینتهرنێتو بهردهوام ئ��هم ملمالنێو ناكۆكییان ه بهشێوهی جۆراوجۆر دووبارهدهبێتهوه. ناكۆكییهكانی ن��ێ��وان شیعهو سوونن ه بهدرێژایی مێژووی ئیسالمه رهگی كێشمهكێشو ناكۆكییهكانی نێوان شیعهو سووننه بۆ دوای كۆچی پێغهمبهری موسڵمانان دهگهڕێتهوه .لهدوای بهدهسهاڵت گهیشتنی بنی ئومهی ه كێشهكان زیادیكرد، تهنانهت ش �هڕی خوێناوی لێكهوتهوه. لهسهردهمی بنی عهباس بۆ جارێكیتر كێشهكان س �هری��ه �هڵ��دای �هوهو لهكوفهو بهسرهوه بۆ جیهانی ئیسالم گواسترایهوه. ئ����هوه ل �هك��ات��ێ��ك��داب��ووه ك���هب���هردهوام دروشمی یهكێتی ریزهكانی موسڵمانان دووب��ارهب��ووهت��هوه ،ب��هاڵم لهپێكدادانی سهرلهنوێی را جیاوازهكاندا كێشهكان سهریههڵداوهتهوهو ئازارهكان نوێبوونهوه. ل���هس���هدهی ن��ۆی �هم��ی ك��ۆچ��یو ل���هدوای هاتنهسهركاری حكومهتی سهفهویی شیع ه لهئێراندا ناكۆكیو ملمالنێكانی نێوان شیعهو سووننه رهههندێكی ناوچهیی بهخۆیهوه دهگرێت ،شهڕی قورسی نێوان سهفهویی ه شیعهكانی ئێرانو عوسمانیی ه سووننهكانی ت��ورك��ی��ای ل��ێ��دهك��هوێ��ت��هوه .ه �هری �هك لهالیهنهكانی بهشدار لهم شهڕه خوێناویی ه بهرانبهرهكهی بهكافرو رافزی ناوزهدهكرد، بهو دروشمان ه پیرۆزییهتیان بههێرشهكانیان دهدا .دواتریش ئهفغانییهكان لهژێر ناوی فتوای عولهمای ئیسالم هێرشیانكرده سهر حكومهتی سهفهوی شیعهو كۆتاییان بهدهسهاڵتی سهفهوییهكان لهئێراندا هێنا. لهدوای هاتنهكایهی مودێرنیزم لهئهوروپاو دروستبوونی دهوڵ��هت -نهتهوه لهناوچ ه موسڵماننشینهكان بۆ ماوهیهك پێكدادانو ش���هڕه خوێناوییهكان وهس��ت��ا ،ب �هاڵم دوژمنایهتیو ناكۆكییهكی شاراوه بهردهوام بوونی ههبووه. لهم دهیانهی دواییداو لهدوای دروستبوونی كۆمهڵێك الیهنی چ �هك��داری ت��ون��دڕهوی س����وون����ن���� ه بهپشتیوانی واڵتانێكی
وهك سعودییه ،ههروهها ههوڵدانی حكومهتی ئایدۆلۆژی ئێران بۆ ههناردهكردنی شیعه ،بۆ جارێكیتر تووندوتیژییهكانی نێوان شیعهو سوونن ه لهناوچهكه سهریههڵدایهوه ،ئهم رهوت ه تا ئێستاش درێژهی ههیه .پێكدادان ه خوێناوییهكانی شیعهو سووننهكانی پاكستان ،بهحرهین ،عێراقو ...بهشێكی بچوك لهو دوژمنایهتیی ه مێژووییهنو لهههر دهرف هتو ئامادهبوونێكی زهمیینهكانی ئهو ناكۆكییهكانه بۆ جارێكیتر شهڕی مهزههبی دروستدهبێتهوه. ههوڵهكان بۆ چارهسهركردنی ناكۆكییهكان بێ ئهنجام بوون ئ�هگ�هر ناكۆكیو كێشمهكێش ههوێنو الیهنێكی ههموو ئ�هو سااڵنهی جیهانی ئیسالم بووه ،هاوكات ههوڵدانی بهشێك لهكهسایهتیی ه ئاینییهكان لهههر دووال بۆ چارهسهركردنی كێشهكانو یهكێتی ری��زهك��ان��ی موسڵمانان الیهنهكهیترو دیوهكهیتری ئهو مێژووهیه. زان��ای��ان��ی ئایینی ل�هه�هر دوو مهزههب باس لهوهدهكهن كهتهنانهت لهساڵهكانی سهرهتای ئیسالمدا گفتوگۆی نێوان شیعهو سووننه بهمهبهستی یهكگرتنو دروستبوونی
تهبایی لهئارادابووه. ل���هدوای بهدهسهاڵتگهیشتنی نادرشای ئهفشار لهئێران بۆ جارێكیتر مهسهلهی دوورك �هوت��ن �هوه لهناكۆكییهكانی نێوان شیعهو سوونن ه هاتهئاراوه .تهنانهت نادرشا لهكۆبوونهوهیهكی بهرفراواندا لهدهشتی موغان رایگهیاند ك ه ئهو ن ه شیعهیهو ن ه سووننه ،بهاڵم دوای تهواوبوونی دهسهاڵتی ناوبراویش بۆ جارێكیتر شهڕی مهزههبی ناوچهكهی گرتهوه. ل ه 200ساڵی راب��ردووش��دا ب �هردهوام��ی پرسی یهكێتیو كۆتایهاتنی ناكۆكییهكانی نێوان شیعهو سوونن ه بهپاڵنهری جیاجیا ل��هئ��اراداب��ووه .ب��ۆ نمون ه ل�هس�هردهم��ی كۆلۆنیالیزمو داگیركردنی واڵتانی ناوچهك ه ل �هالی �هن زلهێزهكانی جیهانییهوه بۆ بهرهنگاربوونه لهبهرانبهر داگیركهرانو سهربهخۆكردنی واڵت � ه ئیسالمییهكان، بهردهوام ههوڵدراوه یهكێتی لهناو ریزهكانی شیعهو س��وون��ن�هدا دروستبێت ،كهچی هیچ ك��ات بهسهرهنجامی شیاوی خۆی نهگهیشتووه. لهدهیهكانی رابردوو و لهئێستادا دهسهاڵت ه ئیسالمییهكانی ناوچهك ه كهههر كامهیان
یهكێك لهمهزههبهكانی سوونن ه یان شیعهیان وهك مهزههبی فهرمیی واڵت پ��ێ��ن��اس �هك��ردووه ،ب�����هردهوام شهڕێكی شاراوهیان لهئاستی بااڵدا رابهری كردووه، ی��ان بهنهێنی پشتیوانیان لهگروپ ه مهزههبیهكانی هاوبیری خۆیان لهناوچهكهدا كردووه .نمونهی ئهو حكومهتانه كۆماری ئیسالمی ئێران ،سعودییهو ...كهیهكیان بهناوی شیعهگهراییو ئهویتریشیان بهناوی سوننهگهرایی پشتیوانی لهگروپهكانی الیهنگری خ��ۆی��ان لهناوچهك ه دهك��هنو ت�هن��ان�هت كهمایهتییه مهزههبیهكانی جیا لهمهزههبی فهرمیی واڵتهكهشیان دهچهوسێننهوه. ئێنتهرنێت گۆڕهپانێك بۆ بهردهوامبوونی دوژمنایهتی مێژوویی ملمالنێو كێشمهكێشی ن��ێ��وان شیعهو سووننه تهنیا بهخۆپیشاندان ،كوشتن، تهقینهوه ،ج��هن��گو ...ن�هوهس��ت��ای�هوهو لهگهڵ هاتنی ئینتهرنێت بۆ پانتایی ژیانی كۆمهاڵیهتی موسڵمانان ،ل��هو جیهانه نوێیهش وهك گۆڕهپانێكو وهك ئامرازێك ب��ۆ دوژم��ن��ای�هت�یو جۆشدانی مهزههبیو بهگشتیی ب�هردهوام��ب��وون��ی دوژمنایهتی كهڵكی لێوهرگیراوه ،ئێستا بهشێكی بهرچاو لهناكۆكیو دوژمنایهتییهكانی نێوان شیعهو سووننه لهم رێگایهوه پراكتیزهدهكرێت .واته بهئاشكرا جهنگێك لهجیهانی ئینتهرنێت ل���هئ���ارادای���ه ،زۆرج���اری���ش ئ���هو جهنگه لهسوكایهتیكردنو جنێودانهوه بۆ هاككردنی الیهنی بهرانبهر درێژدهكرێتهوه. یهكێك لهشێوازهكانی ب�هردهوام��ب��وون��ی كێشهكان لهرێگهی ئینتهرنێت ،كردنهوهی س����هدان م��اڵ��پ �هڕ ب��ۆ س��وك��ای�هت��ی��ك��ردن بهباوهڕهكانی یهكترو ههوڵدان بۆ تاوانبارو كافرنیشاندانی الیهنی ب�هران��ب�هره .ههر لهرێگهی نووسراوه پڕ لهدوژمنایهتییهكانی ئ��هو س��ای��ت��ان �هوه ،ت �هن��ان �هت بهئاشكرا بانگهشه بۆ كوشتنو لهناوبردنی الیهنی بهرانبهر دهكرێت ،كوشتنی بهرانبهریش وهك ئهركێكو وهك رهفتارێكی پیرۆز پێناسهدهكرێت. تاكتیك ی��ان شێوازێكیتر ل��هم ش �هڕه لههاككردنی ماڵپهڕهكانی یهكتردا خۆی دهب��ی��ن��ێ��ت �هوه .دهس��ت��ی ه��اك��ك �هرهك��ان ب�هم�هرج�هع�ه ش��ی��ع�هك��انو كهسایهتییه بهرجهستهكانی سووننه گهیشتووهو تا ئێستا بهدهیانو سهدان سایت هاككراون. گروپی ئینتهرنێتی ئاشیانه كه لهئێرانهو پێدهچێ سهر بهوهزارهتی ئیتاڵعاتی ئێران بێ ،بهئاشكرا رایگهیاندووه كه تا ئێستا زیاتر له 300ماڵپهڕی سووننهكان كهئهوان بهوههابییهكان ناودێری دهك �هن ،لهالیهن ئهو گروپهوه هاككراوه .ئهندامانی ئهو گروپه لهدیدارێكدا لهگهڵ ئایهتوڵاڵ مهكارمی شیرازی وتوویانه كهئهوان ئهو كارهیان بههۆی هێرشی راگهیاندنی سووننهكان ب��ۆ س �هر شیعهكانو سوكایهتی ب �هوان
ئهنجامداوه. سایتهكانی شیخ موختارولئیسالمی، ئهحمهدی ،شێخ چ�هن��دان كۆلێژی گروپهوه هاككراوه. ل�هالی�هك��ی��ت��رهوه سایتهكانی مهرجهعه شیعهكانو لهوانه ئایهتوڵاڵ سیستانی، تهبریزی ،سوبحانیو ماڵپهڕی تایبهتی ئهلشیعهو نههجولبهالغهو چهندانی سایتریش لهالیهن سووننهكانهوه هاككرا. دهوترێ كههاككهرهكان دزهیان كردبووه ناو سایتهكهی ئایهتووڵاڵ سیستانیو فیلمێكی ئهمریكیان تیایدا دان��اب��وو كهخهریكی گاڵتهكردن بهفتواكانی ئهو مهرجهعه شیعه بووه .گروپێك بهناوی گروپی ئینتهرنێتی "ئێكس پی" بهرپرسیاریهتی لههێرشكردنه س��هر سایتی ئ��ای �هت��ووڵ�ڵا سیستانیان لهئهستۆگرتووه ،رایانگهیاندووه كهئهوان گروپێكی سووننهن ك �هدهی��ان �هوێ تۆڵه لههێرشهكانی الیهنی بهرانبهر بكهنهوه. سووننهكان لههێرشكردنه سهر شیعهكان بهوشهی رافزین ناویاندهبهن ،كهبهمانای وهرگهڕاو لهئایینه ،شیعهكانیش سووننهكان بهكافر ناودێردهكهن. زۆربهی شارهزایان لهناوچهكه لهو بڕوایهدان ك�هدرێ��ژهی ئ�هو ب��ارودۆخ�ه دهت��وان��ێ وهك پاڵنهرێكی بههێز بۆ درێژهی ناكۆكییهكان بێتو تهنانهت شهڕی زۆر گهورهی مهزههبی لهدوارۆژدا لێبكهوێتهوه. ئ�����هوان پ��ێ��ی��ان��وای �ه ك���هئ���هو پ���هالم���اره ئینتهرنێتییانهو باڵوكرنهوهی جنێونامهو سوكایهتی بهیهكتر لهسایتهكان ،دهتوانێ بێمتمانهیی زی��ات��ر لهنێوان شیعهكانو سووننهكان دروستبكاتو دواجار بههاندانی الیهنهكان بۆ شهڕی واقعیی بشكێتهوه. سووننهكان لهو بڕوایهدان كهتوندتربوونهوهی شهڕی ئینتهرنێتی شیعهكانو سووننهكان ئهو كاته بوو كهسایتی ئیسالم نێتی سهر به كهسایهتی ئایینی سووننهكان عائیز ئهلقهرنی كهوته بهرهێرشی هاككهره شیعهكان .ناوبراو بهتوندی ئیدانهی ئهو كارهی كردو رایگهیاند كهئهو رهف��ت��ارهی هاككهره ئێرانییهكان لهگهڵ بانگهشهكانی دهسهاڵتدارانی تاران بۆ ئاشتیو یهكێتی موسڵمانان ناتهبایه. الی خۆشیانهوه شیعهكان ئاماژه بهوهدهدهن كههاككردنی سایتی مهرجهعه شیعهكان لهالیهن گروپه ئینتهرنێتییهكانی سووننهوه، دوای ئهوهبوو كهیوسف قهرزاوی كهسایهتی ئایینی سووننهكان لهواڵتی میسر داوایكرد كهبهر بهنفوزو پهرهسهندنی شیعهكان لهناوچهكه بگیرێتو رایگهیاند كهشیعهكان بیدعهت لهئیسالمدا دهكهن. هاوكات لهرێگهی چهندان ماڵپهڕی وهك یاهوو پاڵتاڵك چهندان گروپی ئینتهرنێتی لهههر دووالی �هن بۆ چاتكردن دروستبووه كهتوندترین ههڵوێستو لێدوان دهرب��ارهی الیهنیی بهرانبهری تێدا دێتهئاراوه. عهبدولعهزیز بن باز، شێخ ناسر بن محهمهد عهبدولكهریم ئهخزهرو ئیسالمی ل�هالی�هن ئهو
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
کۆمێنت 17
مهترسییهكانی سهر ئازادی
شوان سدیق چهند ساڵێكه نووسهرانو رۆژنامهنووسان، دهنگ ههڵدهبڕن یان لهسهر ئازادی رادهربڕینو بوونی بهربهست كه بههۆی فهرههنگێكی دواكهوتووانه یاخود لهبهرانبهر دهسهاڵتدا ئ��هوان ههڵوێستیان وهرگ��رت��ووه ،لهوهاڵمی ئهمهشدا رێ��گ��اچ��اره رووب��هڕووب��وون��هوهی ن��ووس��هرو رۆژن��ام��هن��ووس��ان ئ���هوه ب��ووه، كهزۆرجار لێیان دراوه یان ههڕهشهی كوشتنو كوژرانو ههندێ جاریش نان بڕینو زۆر شتی لهمانه وهاڵم بووه بۆ رۆژنامهنووسان. بێگومان ئهوه بهههڵهتێگهیشته لهوهی كهتهنیا گروپێك لهحیزب یاخود كهسانێك لهناو حیزبه دهسهاڵتدارهكاندا یان حكومهت به "دوژمنی ئازادی رۆژنامهگهری یا مهترسی بزانرێن" ،نهخێر ،چونكه زۆرن ئهوانهی ئهمڕۆ ناویان ناهێنرێت لهو ههڵمهته ئیعالمییهی كهئێستا لهگۆڕهپانهكهدا ههستی پێدهكرێت، ئهویش بوونی ئهو هێزه خۆمهاڵس دراوهیه كه بهناوی ئاینهوه كاری خۆیان دهكهنو تهنیا كاریان سودوهرگرتنه لهو دهنگه ناڕهزاییهی ئێستاكه ههیه. بێگومان ههرچییهك بن هێزه ناسیۆنالو چهپهكان ئهگهر لهدهسهاڵتیشدا بن یا نا، قسهیان لهگهڵ دهكرێت ،ب��هاڵم ئایا هێزه ئیسالمییهكان كه بهدیلی ئ��هوان چاندنی فهرههنگێكی ه��اوردهی��ه بۆ ناو كۆمهڵگهو فهرههنگێكی دی لهكوردستان ،ئامادهی ئ��هوهی��ان تێدایه ك��ه ل��هو ئ��ازادی��ی��ه بگهن ئهمڕۆ زۆرێك لهخهڵكی كوردستان ،لهپاڵ كۆمهڵگهیهكی مهدهنیدا خهونی پێوه دهبینن!! ههرچهنده له الیهن خێزانهكهیهوه ناوهێنانی ئازیزهكهیان بهههرجۆرێك نزیك لهو زانیاریانه
رهتدهكرێتهوه ،بهاڵم روونكردنهوهكهی لیژنهی لێكۆڵینهوهی ئاسایشی كوردستان "ههولێر" دهربارهی تیرۆركردنی "سهردهشت عوسمان" كه لهرۆژانی راب���ردوودا باڵوكرایهوه ،جگه ل��هوهی كهخێزانی سهردهشت راپۆرتهكهی ئاسایش بهچیرۆكێكی "بێسهرو ب��هرهرو ههڵبهستراو دهزان��ن" ب��هاڵم ئهو زانیاریانه بهڵگهی ئهوه دهدات بهدهستهوه كه (ئهنسار ئیسالم) گروپێكی ئیسالمی تیرۆریستییه وهكو باندێك لهكوردستان "فهعالیان" ههیه. یان وهك بهیاننامهی ئهو گروپه تیرۆریستییه لهبهرانبهر راپۆرتهكهی ئاسایشدا لهرۆژانی رابردوودا باڵویانكردهوه ،كهواته بوونی ئهو بانده نهێنییه توندڕهوانهو بهو شێوه ئاگاداره لهكاروباری كوردستان ئهمه مهترسییهكی دیكهیه لهسهر مهترسییهكانی تر بۆ سهر كاری رۆژنامهگهریو ئازادی نووسینو رادهربڕین! وهك چۆن لهكوردستان كاری رۆژنامهگهری رووب���هڕووی ق��هی��رانو مهترسی ب��ووهت��هوه، بێگومان قسهكردنیش كهدیاردهیهكی ئینسانی ئێجگار گرنگهو ئ��هم��هش بهشێكی دییه لهئازادی دهربڕین ،لهبهر ئهوهی قسهكردن تهنیا دهمكردنهوهو فڕێدانی وشهو رستهو پهرهگرافهكان نییهو دهرهنجامی ههیه .بۆیه لهم رۆژگارهی ئێستاماندا ئهگهر حیزبی كوردی قسهكان به قهولی ئهو نهبێت ،بهئاشكرا دژای��هت��ی دهك��او بهحهرامی خ��ۆی دهزان��ێ، بۆیه بهردهوامیش لهههوڵی دهمكوتكردنو زار بهستنی كهسی ئازادیخوازدایه. لهبهرهنگاربوونهوه ،لهگهڵ كۆمهڵگهی نوێدا تایبهتمهندی بهرچاوی چاخهكانی ن��اوهڕاس��ت نهبوونی ئ��ازادی ت��اك ب��ووه. بهاڵم تایبهتمهندی لهم سهردهمهی ئێمه ل��هوهدای��ه ن��هك ت��اك ئ��ازاد نییه ل��هڕووی
فشاری ههندێ حیزبو دهسهاڵتی سیاسی مهترسی خستووهتهسهر ئازادی رادهربڕینو ئهزموونی حكومڕانیش لهكوردستان
ههموو پێكهاتهو ههڵبژاردهكانی ژیانی بگره لهئێستای ژیانی خۆمان ههر كهسێك بهڕۆڵی خ��ۆی لهسیستمی كۆمهاڵیهتیو سیاسیدا كهزنجیركراوه ،لهرووی قسهكردنو دهربڕینهوه كهسێك ناتوانێ ئ��هو رۆڵه بگێڕێو ئهگهر بیشیگێڕێت بهربهستو فشاری زۆری بۆ دێـته پێش وهك��و ئهو رووداوانهی لهچهند مانگو ساڵی رابردوودا بینیمان. چونكه ماوهیهكه فشاری ههندێ حیزبو دهسهاڵتی سیاسی لهكوردستان لهسهر ئ��ازادی رادهرب��ڕی �نو میدیای ئ��ازاد زیاتر ههستی پێدهكرێ ،كهگهیشتووهته ئاستێك مهترسی خستووهتهسهر ئازادی رادهربڕینو ئ��هزم��وون��ی حكومڕانیش لهكوردستان. بێگومان ئ��هو فشارانهش گهیشتووهته ئاستێك دهك��رێ��ت بهتۆقاندنی سیاسی بهترساندنی رۆژنامهنووسو نووسهرانی ل��هق��هڵ��هم��ب��دهی��ن ،ئ��هم��هش ب��ۆ ئ��هوهی��ه زیاتر ئ��هوان نهتوانن قسهبكهنو رهخنه لهكهموكوڕییهكانی دهسهاڵت نهگرن. ب��وون��ی ئ��هم ف��ش��ارو بهربهستانهی كهرهنگدانهوهی نێگهتێڤیان ههیه بهسهر رهوشی رۆژنامهگهریو ههروهها ئهزموونی ئێستای واڵتیش ،بۆیه لهدونیای دهرهوهشدا ئهمڕۆ ههست بهبوونی ئهم رهوشه دهكهن. جگه لهوهی رۆژنامه عهرهبیو بیانییهكان ب���هوردی چ��اودێ��ری ئ��هزم��وون��ی ههرێمی كوردستان دهكهن. ب��هپ��ێ��ی ئ����هو رووپ��ێ��ووخ��ش��ت��هی كهرۆژنامهنووسانی بێسنوور ئاماژهی پێكردووه ،لهساڵی 2010دا لهدوای واڵتی ئێران ،سعودییه ،لیبیا ،بۆرماو واڵتی یهمهنی ع��هرهب��ی .عێراق دێ��ت كههێڵی مهترسی هێنراوه بهسهر نهخشهی واڵتهكهدا، بێگومان ههرێمی كوردستانیش لهبهر ئهوهی ههندێ مێدیا لهكوردستان ،بهئاشكرا باسی پێشێلكردنی مافی مرۆڤو كهموكوڕییهكانی دهسهاڵتداریو بهههدهردانی سامانی گشتی ههروهها بهئاشكرا دهستتێوهردانی حیزبی لهدامودهزگاكانی حكومهتو دادوهری���دا دهخهنهڕوو .كوردستانیشی بۆ خراپی ههر به بهشێك لهعێراق لهقهڵهمدراوه ،گومانی تێدانییه ئهگهر ئازادی رادهربڕین بهربهستی بۆ دروست نهكرابایه ،بێگومان كوردستان لهعێراق جیادهكرایهوه. ئ��هگ��هر دهس�����هاڵت ئ����اوا ب��ڕوان��ی��ت��ه بهرپرسیارێتی خ��ۆی بهرانبهر بهژیانی خهڵكی كوردستانو ئ��ازادی هاوواڵتیان بێگومان ئهو بهرقهراربوونی حوكمی یاساو پاراستنی هاوواڵتییانهی كهئێستا زۆر شانازی پێوه دهكهن ،ئهمهش دهكهوێـته ژێر پرسیارهوه! shwansdiq@yahoo.com
چ�����وارش�����هم�����م�����هی ت�����هن�����ازول
یوسف حمهكریم ه�هن��دێ��ك لهسیاسییهكان ب��ۆ گهیشتن ب �هدهس �هاڵت ههموو كارێك بهسیاسهت ن��اوزهددهك��هنو تهنانهت خ��ودی زاراوهی سیاسهتیش دهكهنه سیاسهت بۆ گهیشتن بهدهسهاڵت ،بهاڵم دوای دهسهاڵت قۆناغی بهردهوامی دێت كهزۆرجار سیاسییهكان لهبری سیاسهتی تاكتیكیو پێشكهشكردنی خزمهتگوزاریی پهنا بۆ سیاسهتی سازشكاری دهبهن. لێرهدا قۆناغهكه دیاریدهكات كهئایا
سازشكردن رێگهپێدراوه یاخود نا؟ ئهگهرنا سازش بهمانا سیاسییهكهی وهرگرتنهوهی ه بهبێ خواست ،بهخشینه بهبێ بهرانبهر، الوازی��ی �ه بهبێ گ��هورهب��وون ،شكستییه بهبێئهوهی ههڵمهتی ههستانهوه بههێزبكات، بهاڵم لهمهفهومی ئاینیو كۆمهاڵیهتییهوه "مهبهست" مانا دهبهخشێته "س��ازش"، چونكه بهپێی پێوهری كۆمهاڵیهتی "سازش" لهدهسهاڵتدا پێگه بههێزدهكاتو لهئایندا چهند سازشبكرێت ئهوهندی پلهی سازشكار لهالی خودا بهرزدهبێتهوه. هێزه سیاسییهكانی عێراق بهقۆناغێكی ههستیارو چارهنوووسسازدا تێدهپهڕن، چوارساڵی داهاتوو بۆ ئ �هوان چوارساڵی یهكالكهرهوه دهبێت ،چونكه ئهم هێزانه لهتاقیكردنهوهی ههڵبژاردن دهرچ��وونو وهرگرتنیان لهكۆلێژی "بهردهوامی ،ملمالنێو ل��هن��اوچ��وون" پ �هی��وهن��دی بهسیاسهتی ئێستایانهوهیه ،ب��ۆی�ه ب�هب�ێ گوێدانه بهرژهوهندییه بااڵكانی گهلو سهروهری عێراق ئامادهن دژ بهیهكتری بوهستنهوهو سازش بهرانبهر ئهو واڵتانه بكهن كهچوارشهممهی خوێناوییان خسته فهرههنگی پهیوهندییه دیپلۆماسییهكانهوه. دوای تێپهڕینی ساڵێك بهسهر كارهساتی (چ��وارش�هم��م�هی خ��وێ��ن��اوی) ك�ه بهپێی لێدوانهكانی ئهوكاتهی مالكی ،سوریا لهپشت كارهساتهكهوهیهو لهماوهی 24كاتژمێردا باڵیۆزی ه�هردوو واڵت كشانهوهو لێدوانی "عوكاز"ییان بهرانبهر بهیهكتر بهكاردههێنا، ئهوكات لێدوانهكانی مالكی واپێویستی
دهك����ردو ل���هب���هرژهوهن���دی حیزبهكهیدا ب��وو كهپهیوهندییه دیپلۆماسییهكان بخاته ئاستێكی مهترسیدارو تهنانهت سیاسییهكانی ع��ێ��راق �ی ب��ۆ دووب����هره دابهشكرد ،ب�هرهی (ب�هرژهوهن��دی عێراق) كهسوننهكانو كورد الیهنگرییان دهكردو بهرهی (سهروهرییهكانی عێراق) كهمالكی سهرۆكایهتی دهك��ردو پێیوابوو سهروهری عێراق بهزێنراوه. لهئێستادا مالكی بۆ ب�هردهوام��ب��وون ل��هپ��ۆس��ت��هك��هی پ��هن��ا ب���ۆ س��ی��اس�هت�ی سازشكردن دهب��ات لهگهڵ ئهو الیهنانهی كهدژایهتی ك��ردوون ،وهك چۆن بینیمان ل�هم��اوهی چ��وار ساڵی س��هرۆك وهزیریدا تهنیا یهكجارو لهسهر بانگهێشتی سهرۆك كۆمار سهردانی "دوك��ان"ی كردوو لهدوای ههڵبژاردنو لهماوهی دوو مانگدا دووجار س�هردان�ی ههرێمی ك��رد ،ه�هروهه��ا رۆژی چوارشهممهی رابروود ( )2010-9-15مالكی شاندێكی رهوانهی سوریا كرد كهپێكهاتبوون لهئهندامانی حیزبهكهی ،بۆ ئاساییكردنهوهی پهیوهندییهكانی نێوان ع��ێ��راقو سوریا لهكاتێكدا ئهوه ئهركی وهزارهتی دهرهوهی عێراقه ،نهك حیزبی دهع��وه ،لهڕاستیدا بچوكردنهوهی بهرژهوهندییهكانی دهوڵهتی ع��ێ��راق ب��ۆ دهوڵ���هت���ی ی��اس��ا ب �هزان��دن �ی سهروهرییهكانی عێراقه ،بۆیه بهم ههڵوێسته مالكی (چوارشهممهی خوێناوی) كرده (چوارشهممهی تهنازول). usf_da@yahoo.com
فایهق سهعید
جيهانبينی پهروهرده
faiekk@hotmail.com
گرفتی گهورهكان لهساڵی نوێدا ههفتهی راب��ردوو وهرزێكی نوێو ساڵێكی نوێی خوێندن دهستیپێكردو نزیكهی یهك ملیۆنو نیو منداڵی كوردستان چوونه ناو ژووره پڕ گرفتهكانی قوتابخانهكانهوه .لهگهڵ سیستمێكی ناجێگیرو ئاسۆیهكی ن��اڕوون��دا دهستیان بهملمالنێیهكی ناهاوسهنگ كرد .منداڵهكانی كوردستان نهدهسهاڵتیان بهسهر ئهو كێشانهدا ههیهو نه دهشتوانن لهبڕیاردا بهشداریبكهنو نه گهورهیهكیش ههیه گوێیان بۆ رادێرێت .لهههموو جیهاندا دهسهاڵتی سیاسی بڕیاری ئ�هوه دهدات كهسیستمی پ�هروهردهی��ی چۆن بێت ،بهاڵم لهسهر بنهمای داهاتووی ئهو واڵت�ه بڕیار لهو سیستمه دهدات .بهشێوهیهكی دی دهسهاڵتی سیاسی لهبهرزترین ئاستیدا بیر لهوه دهكاتهوه ئایا ئێمه چ داهاتوویهكمان بۆ واڵت دهوێت ،دهمانهوێت ببینه واڵتێكی سهرمایهداری یا سۆسیالیستی؟ ،سهرمایهداری ئیلیت یا سهرمایهداری كۆمپانیا؟ ئایا دهمانهوێت ههموو دهرهفهتهكان بۆ ههموو هاوواڵتیان بهشێوهیهكی دادپهروهرانه كراوهبن یا دهمانهوێت تهنیا گروپێك لهو سیستمه بهرخوردار بێت؟ ئایا دهمانهوێت لهبنهڕهتدا دادپ �هروهری كۆمهاڵیهتی بهرقهرارو بهرجهسته بێت یا نا؟...هتد بێگومان گهورهكان لهم بڕیارهدا بهرپرسنو ههر خۆشیان بڕیاری لهداڕشتنی ئهو سیستمه دهدهن ،بهاڵم ئهوهی جیهانی رۆژئ��اوا لهئێمه جیادهكاتهوه دوو مهرجه :یهكهم دهبێ سیاسییهكان بهقسهی پهروهردهزانهكانو دهروونزانهكانو پیاوهكانی زانست بكهن .دووهم دهبێ بهرژهوهندی منداڵ پێش ههموو بهرژهوهندییهكانی دیكه بكهون .لێرهدا ههندێ نمونه شیاوی هێنانهوهن بۆ ئهوه دروستی ئهو دێڕانهی سهرهوه بسهلمێنین .سیاسهتی ئهڵمانیاو ژاپۆن ئهوه بووه ئیلیتێكی بههێز دروستببێت كهتوانای ئهوهی ههبێت واڵت بهڕێوهبباتو ئهڵمانیاو ژاپۆن بكاته واڵتێكی گهورهو بههێز، ئهوان هێندهی ئهو ئیلیته بههێزه بهالیانهوه مهبهست بووه، هێنده ئهوانی دیكه بهالیانهوه گرنگ نهبووه ،بۆیه ئهو ئیلیته ئهمڕۆ لهم واڵتانهدا دروستبوونو بهفیعلی بههێزن. لهبهرانبهریشدا سیستمی پهروهردهیی گروپێكی گهورهی فهرامۆشكردووه كه لهسهر ئهو ئیلیته دهژی .لهالیهكی دیكهوه سوید ،نهرویج ،دانیمارك بڕیاریانداوه دهرهفهتهكان وهكو یهكبن بۆ ههموو تاكهكانو ئهوان پێویستیان بهو ئیلیته نهبووه ،بۆیه سیستمی پهروهردهیی ئهوان زۆر جیاوازهو دهرئهنجامیش ئهم واڵتانه وهكو ئهڵمانیاو ژاپۆن بههێز نین، بهاڵم تاكهكانی ئاسودهترنو دادپ��هروهردی كۆمهاڵیهتیش بهرزتره. ئ �هگ �هر ب��گ �هڕێ��م �هوه س��هر ك��وردس��ت��ان ت��ا ئێستاش سیاسییهكانی كورد نازان چیان دهوێت یا نا ،بهدهر لهمهش تا ئێستا ئاماده نین پیاوهكانی زانست سهرپهرشتی پرۆسهی پ�هروهرده بكهنو بهزۆری ئهو سیاسییانهی بهرپرسن لهم پرۆسهیهو دهتوانن بڕیاری یهكالكهرهوه بدهن ،شارهزانینو ناتوانن سیستمی باش لهخراپ جیابكهنهوه .ئهو گهورانه ن��ازان��ن ب���هرژهوهن���دی م��ن��داڵ لهچیدایه ،بۆیه زورب��هی ههنگاوهكانیان بهخراپی دهشكێتهوه. زورب �هی گهورهكان كاتێك بڕیار لهسیستمێك دهدهن یا كاری پێدهكهن لهروانگهی خۆیانهوه ئهو كاره دهكهن بهبێ ئ��هوهی بیر ل �هوه بكهنهوه كهچی بۆ منداڵهكان باشن .دهرئهنجامهكانیش ئهوه دهبن كهگهورهكان لهبری منداڵهكان بیردهكهنهوه .ئهمڕۆ لهتهوای قوتابخانهكانی كوردستاندا گهورهكان بۆ منداڵهكان بیردهكهنهوهو لهبری ئهوان بڕیاردهدهن بهپاساوی ئهوهی ئهوان منداڵنو ناتوانن بیربكهنهوه .ئایا ئێمه بیرمان لهوه كردووهتهوه بۆ تاكه گهورهكانی ئێمه ناتوانن بیربكهنهوه؟ بێگومان ئێستا حیزب لهبری ئێمه بیردهكاتهوهو دهیهوێت ههموومان وهكو یهك بیربكهینهوهو ئهو بیركردنهوهیهش بیركرنهوهی تاكهكان نییه ،بهڵكو بیركرنهوهی حیزبه .لهم نێوهندهدا حیزب تا بۆی بكرێت سزای ئهو كهسانهش دهدات كهوهكو حیزب بیرناكهنهوه ،بهاڵم ئهوه مایهی دڵخۆشیه حیزب دهسهاڵتی بهسهر ههموومانهوه نییه .دهرئهنجام مرۆڤ لهوه تێدهكات بۆ حیزب كهسانێكی دیاریكراو بۆ بهڕێوهبردنی پرۆسهی پهروهرده ههڵدهبژێرێت .لهههمان كاتدا دهرئهنجامهكانیش ههر ئهوهبوون كهحیزب ویستوویهتی ،واته تاكێك دروستببێت كهنهتوانێت بهشێوهیهكی ئازاد بیربكاتهوه یا ههر بیربكاتهوه. ئێمه ئهمڕۆ منداڵهكانمان بهم شێوهیه پهروهردهدهبن. ههفتهی راب��ردوو دهرگ��ای قوتابخانهكان ئهوهاڵبوونو بهڕێز وهزیری پهروهرده وتارێكی پێشكهشكرد كه لهههموو رهههندێكی پهروهردهیی خاڵی بوو .كاتێك مرۆڤ لهدێڕبهدێڕی ئهو وتاره ورددهبێتهوه ،هیچ مانایهك لهسیاسهتی حكومهتدا بۆ پ���هروهرده نابینێتهوهو لهبنهڕهتدا ل��هوه تێدهگات كهحكومهت سیاسهتێكی زۆر فاشیالنهی بۆ پ��هروهرده ههیه .گهورهكان بهكۆمهلێك گرفتی خۆیانهوه دهرگ��ای قوتابخانهكانیان كردهوهو مندااڵنیان لهگهڵ خۆیان بردهوه ژوورهوه بهبێ ئهوهی بتوانن گرفتهكانیان چارهسهربكهن. بۆ نمونه ئهوان لهنهورۆزی پارهوه پهیمانیان بهخوێندكاران دابوو كه لهگهڵ كردنهوهی قوتابخانهكاندا ئهو گرفتانهیان بۆ چارهسهربكهن كهخۆیان بۆ خوێندكارهكانیان دروستكردبوو، بهاڵم تا ئێستاش هیچو سهرهڕای ئهوهش وهزارهتی پهروهرده لهبهرزترین ئاستدا گرفتێكی دیكهی بۆیان دروستكردووه، ئهوهیش تا ئێستا نهیتوانیوه پێنووسو دهفتهرو الستیك ...هتد بۆ قوتابخانهكان دابینبكات.
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
16کۆمێنت
ئایا ئهفغانستان گۆڕستان ی ئیمپراتۆرییهتهكانه؟ ی باش نیی ه گهر دهتهوێت رێگهی ئهفغانستان بدۆزیتهوه ،شێواندنی مێژوو دهستپێكێك
ن .كریستیان كاریڵ و .شااڵو فهتاح گۆڕستانهكه داپۆشن ی ههموو كڵێشهكانه ،بهڕادهیهك ئهوه دایك ی بكات، ك��هس ناتوانێت ب �هرب �هرهك��ان � كۆن ه ژهن�هراڵ� ه عاقڵهكان تا رهخنهگره ی لهبلۆگهكانیاندا بهكاریانهێناوه، توندهكان ی روسیاوه ی زمانهك ه لهكهناڵ ه ئینگلیز ی ی پاكستانو رادیۆ تا رۆژنام ه شڕهكان ی ئهمریكا .وادی��اره ههفینگتۆن نیشتمان ێ ئهوه ناژی ،تهنانهت یهكێك پۆستیش بهب ی بهمشێوهیهیه، لهكتێبهكان تایتڵهك ه ی ئهفغانستان ،پێمانوترا ك ه "گۆڕستان ئیمپراتۆرییهتهكان"ه. ی زهمهنی ی سۆڤیهت بهریتانیاو یهكێت ی ی درێژ ڤیكتۆریا ،بهشێك بوون لهزنجیره ی ی كهرووبهڕوو ئهو داگیركاره لهخۆباییان ه ی خۆیان لهخێڵهكیی ه زینۆفۆبیی ه زهواڵ � ی فاناتیك ه شهڕانییهكان بوونهوه .گهر سهیر ریكۆردهكانیش بكهین ،روون دی��اره ئهو ی لهالیهن ئهمریكاو هاوپهیمانهك هی، ههوڵ ه ی حكومهت ه ناتۆوه دهدرێت بۆ جێگیركردن ی شكست بووه. ی كابوڵ ،عاقیبهت شلۆقهك ه بڕوانه ،شكست ههمیش ه دهرهنجامێك ی بووه ،بهتایبهت بهحوكمدان لهسهر شێواز ی ئ �هم دوای��ی �ه .ب��هاڵم گهر رووداوهك���ان��� ی خۆیان ی بهش ئهمریكاو هاوپهیمانهك ه ی لههاوكێشهك ه بشێوێنن ،ئ��هوه لۆم ه ی بڕیاره سیاسیی ه خراپهكانیان بكه .لۆم ه ی ئهفغانستان ی مێژوو ی سادهكراوه ڤێرژنێك ی مهك ه (بهتایبهت گهر دووب��اره ب�هورد سهیری درێژهی رووداوهكان بكهین). وهك رۆژێ�����ك ت���ۆم���اس باریفێڵد ی پێكرد ،لهراستیدا ئهفغانستان، ئاماژه ی ی م��ێ��ژووهك � هی ،النك ه ی زۆر بهشێك ئیمپراتۆرییهتهكان بووه نهك گۆڕ .باریفێڵد ی بۆستن ئهنترۆپۆلۆژیسته، ك ه لهزانكۆ ی حهفتاكانهوه لێكۆڵینهوی لهسهرهتا ی نووسیوه ئهفغانستان دهك��ات ،كتێبێك ی ی "ئهفغانستان ..م��ێ��ژوو ل �هژێ��ر ن���او ی جیاواز بۆ سیاسیو كلتووری" خوێندنهوه ی ئهو جۆره لێكدانهوهو تێگهیشتن ه كۆن ه دهربارهی ئهو شوێنه ههمانه. ی �هك��ێ��ك ل���هو ئ �هف��س��ان��ان � ه ئ �هوهی � ه ی داگیرنهكراوه، كهئهفغانستان شوێنێك ی ی دانیشتووانیو سروشت لهبهر ناههموار ی ی ناوچهكه .ب�هاڵم ئهم ه ههموو سهخت ی ی م��ێ��ژوو .ت��ا ساڵ ناخرێت ه ئ�هس��ت��ۆ ی 1840ی����ش ،ئهفغانستان ب� ه "شهقام ی داگ��ی��رك��اری" ن��اس��راب��وو نهك س �هرهك � ی ئیمپراتۆرییهتهكان" ،وهك "گۆڕستان ی 2500سا ڵ باریفێڵد وت �ی" ،ب��ۆ م��اوه ههمیش ه بهشێك بووه لهئیمپراتۆرییهتێك، ی ی ف��ارس لهسهده ك ه بهئیمپراتۆرییهت پێنجهمی پێش زایینهوه دهستپێدهكات". ی ی ئهسكهندهر ی فارسهكان سهره دوا
ی ئهوه دهكهن گهوره بوو .ههندێك مشتومڕ ی ئهسكهندهریش لهئهفغانستان تووش ی ی بووه ،چونك ه تیرهندازێك ی خۆ زهواڵ ی برینداركرد ،كهكۆمهڵێك ی پاژن ه ئهفغان ی ی بهدواداهات تا بووه هۆ ی تر بهدبهخت ی ئهو داگیركاره گهورهیه .دهبێت مردن گومان لهوان ه بكهین كهباوهڕیان بهوه ی ی یۆنان ههیه ،چونك ه تائێستاش دراو ی لهئهفغانستان م��اوه .لهڕاستیدا دوا ی ی ئهسكهندهریش ،جێگرهوهكان مردن ی 200سا ڵ ئهو ناوچهی ه توانیان بۆ ماوه ك��ۆن��ت��ڕۆڵ ب��ك �هن ،ئ �هم �هش زۆر خ��راپ ی ئهفغانستان نییه .لهبهر مهركهزییهت ی ی جیهانیدا ،پێش ئ��هوه ل �هب��ازرگ��ان � ی ی بهچاخ كهشتیی ه ئهوروپییهكان كۆتای ی ی گواستنهوه ل ه "رێگ ه مۆنۆپۆلكردن ی ئ��اوری��ش��م" بهێنن چهند ئیمپراتۆرێك دیكهش بهدوایدا هاتن. ی ئهم رای � ه ب��اوه چیی ه كهدهڵێت ئ ه
ی چهند ی بهكارهێنا بۆ دهستپێك ئهفغانستان ی هیندستانو ی بهشێك داگیركارییهك دژ ی ی چهند سهدهیهكیش حوكم بۆ م��اوه ی تێدا دامهزراند .ئهفغانستان موسڵمانان تهواو دڵخۆش بوو بهمه. ی ئهفغانستان ی خۆی لهڕاستیدا حوكم ی ی مێژوو ی ئهمدوایی ه ی بهشێك داهێنان ی ئهفغانستان ه كهدهگهڕێتهوه بۆ ناوهند ی ویست ی سهدهیهكیش ی ههژده .ماوه سهده ی "ئیمپراتۆر ی سومعهو ناوبانگ بۆ ئهوه شكێن" بهدهستبێنن .ئهمهش كاتێك بوو ی ی هێزه داگیركهرهكان كهئهفغانستان سزا ی تێكشكاند جگ ه ی داو ههموویان بهریتانیا ی كهبۆ ئهوه ی شانزه ه�هزار لهسووپایهك ی حوكمداره ئهفغانییهكان نێردرابوون سزا بدهنو وانهیهكیان بدهنێ. ب��هاڵم كۆنتێكست ه �هم��وو شتێكه. ه �هم��ووان ح��هزدهك��هن ئ��هوه لهبیركهن ی روویدا، ی بهریتانییهكان چ ی ئاژاوه دوا
ئهفغانستان ی ناوهڕاستهوه ،ههرچهنده ی ئاسیا ی ئهفغانستان دهكهوێت ه باشوور ی ئیسالم كۆمار ی ی ئاسیادا بێت .ههریهك لهواڵتان ی باشوور پێشتر بهو جۆه پۆلێنكرابوو ك ه لهچوارچێوه ی ئێران لهخۆرئاواوهو تاجیكستانو ئۆزبهكستانو توركمانستان لهباكوورو چین لهباكوور خۆرههاڵتهوهو پاكستان لهباشوورو خۆههاڵتهوه دراوسێن. ی ی حهریرو كۆچو رهو ی بۆ گواستنهوه ی پهیوهند ئهفغانستان بهیهكێك لهخاڵهكان ی جیۆستراتیژیی ه ی ههڵكهوتهیهك ی لهكۆندا دادهنرێت .ئهفغانستان كهخاوهن مرۆڤایهت ی ئاسیا پێكهوه دهبهستێـتهوه. ههریهك لهخۆرئاواو خۆرههاڵتو باشوورو ناوهڕاست ی یهكهكاندا. ی ناوچهك ه بووه لهقۆناغ ه یهك لهدوا ی زۆرێك لهنهتهوه كۆنو نوێكان نیشتمان ی ئهو واڵت ه ی سیاس ی پشتۆندا مێژوو ی تیره ی ههژدهیهمو لهگهڵ دهركهوتن لهسهده ی ی 1709دا لهقهندههار دهسهاڵت ی لهساڵ ی ئهحمهد شا دهران دهستپێدهكات ئهو كات ه ی ئهفغانستان لهقهندههارهوه گۆڕا بۆ كابوڵ. ی 1776دا پایتهخت گرتهدهست .لهساڵ ی ئینگلیزهكانو ئهفغانییهكان ئهو ی سێیهم ی جهنگ ی 1919داو دوا ی ساڵ ی ئۆگهست له 19 ی رابگهیهنێت. ی سهربهخۆیی خۆ واڵته توان ی ی شهڕ ی تاڵ ی راب��ردوودا ئهفغانستان بهئهزموونێك ی سهده لهكۆتایی حهفتاكان ی ی دیك ه لهالیهن بیانییهكانهوه لهجهنگ ی 1979دا جارێك نێوخۆدا تێپهڕیو لهساڵ ی ی ئازاد ی ئهمریكا "پرۆس ه ی 2001داو بهڕابهرایهت سۆڤییهتدا داگیركرایهوه .دواتر لهساڵ ی ههمان ی تاڵیبان لهو واڵت ه هێنا .لهدیسهمبهر رهها" دهستیپێكرد كهكۆتایی بهحوكم ی ی ئیداره ی بۆ هاریكاریكردن ی ئیساف ی هێز ی پێكهێنان ی ئاسایش بڕیار ساڵیشدا ئهنجومهن كارهزای پێكهێنا. ت��هن��ان��هت ج�هن��گ��ی��زخ��ان��ی��ش ل��هالی��هن ئهفغانییهكانهوه زهلیلكراوه؟ باریفێڵد پێیوای ه ئ��هو رای�� ه بێمانایه .جهنگیز ی ی ئ��هو ش��وێ��ن�هدا كێش ه ل�هداگ��ی��رك��ردن� ی چهندین شانشیان نهبووه ،جێگرهوهكانیش درووستكردو ئهفغانستیان كرد بهبنكه. تهیمور (كهزۆربهمان وهك تهیموریلهنگ ی ی بهیهكجار ی خۆ دهیناسین) ،پایتهختهك ه ی ی كۆزمۆپۆلیتان لهسهمهرقهندهوه بۆ شار ه��ی��رات گ��واس��ت �هوه ،ئ �هم �هش بهڵگهی ه ی ئهفغانستان ی بۆ بهڕێوهبردن كهحساب ك���ردووه .ب��اب��وور ك ه لهكابو ڵ ن��ێ��ژراوه،
ی 1842دووب��اره بهریتانییهكان لهساڵ داگ��ی��ری��ان��ك��ردهوه ،ه �هم��وو یهكێكیان ی تێكشكاند ك ه ی ئ�هف��غ��ان� ل��هس��ووپ��ا لهدژیان نێردرابوون .راست ه بهریتانییهكان ی خۆیان بپێكن لهرێگرتن ی ئامانج نهیانتوان ی بهرهو ی قهیسهر ی رووسیا لهپێشڕهو ی ی ئاسیا .ناچاربوون چاوهڕوان ناوهند ی ئهنگلۆ-ئهفغان بكهن دووهمین جهنگ ی ( ،)1880-1878لهم جهنگهشدا لهساڵ ی ئهو واڵتهیان داگیركردو ی ناوچهكان زۆرین ه حوكمداره ئهفغانییهكانیشیان ناچاركرد ی ی بهریتانیا لهسهر سیاسهت ی ڤیتۆ كهماف
ی ئهفغانستان قبوڵبكهن .ئهو دهرهوه ی حهقیقهتهش دهبێت بزانرێت كهشهڕ ی ئهنگلۆ-ئهفغان پێش كۆتاییهێنان یهكهم ی بهسهدهیهك ی ئینگلیز بهئیمپراتۆرییهت كۆتاییهات .لهراستیدا لهندهن ههرگیز نهیدهویست ئهفغانستان بكات ه بهشێك ی ی سیاسهت لهئیمپراتۆرییهتهك هی .ئامانج ی بهریتانیا ،ك ه بهدهستیشهات، دهرهوه ی ئ �هوهب��وو كهئهفغانستان بكات ه واڵت� ب�هرب�هس��ت ل��هب��هردهم ئیمپراتۆرییهت ه ركابهرهكانی وهك رووسیا. ی سۆڤیهت چی؟ لهڕاستیدا ی دهرباره ئ ه ی تووشیان بوو ل ه ئهفغانستان ئهو شلۆقیی ه (بهههموو دواهات ه سیاسیو ئابووریو ی ی سهرهك سایكۆلۆژییهكهوه) فاكتهر ی ئیمپراتۆرییهتهكهیان بوو .بهاڵم رووخان تهنانهت بهدگومانترین مێژوونووسهكانیش بهوه قایلن ك ه له 1984دا ،سۆڤێتهكان بارودۆخیان لهموجاهیدین باشتربوو .ئهوه ی ئهمریكا بوو كهموشهكی دژهفڕین بڕیار بۆ بهربهرهكانیكاره ئهفغانییهكان بنێرێت، ی ی توانا ی لهدهستدان ئهمهش ب��ووه هۆ ی كۆپتهره رووسییهكان ،دواجار بووه بااڵ هۆی گهڕانهوهی گهریالكان بۆ شهڕ. ی ی ههره گرنگ ئهوهیه ،داگیركردن خاڵ ی ئهفغانستان لهالیهن سۆڤێتهوه نوێنهرایهت ی ئهو ی بوو لهرابردوو ی سهرهك دابڕانێك واڵته ،نهك بهردهوامی پێدانێك بووبێت. ی واڵت �هك �هی��ان س��ۆڤ��ێ�تو ه��اوپ�هی��م��ان��ان� وێرانكردو زۆر الدێیان رووخاند ،ملیۆنانیان بۆ سهر سنوور ئاوارهكرد .ئهوان دامودهزگاو بژارده تهقلیدییهكانیان كرده ئامانجو بوون ه ی دهس �هاڵت ی بۆشای ی درووستبوون ه��ۆ ك ه ب�هپ�هرۆش�هوه ل�هالی�هن ئیسالمیست ه شۆڕشگێڕهكانهوه (ك ه لهالیهن پاكستانهوه ی ی دهكرانو لهالیهن جهنگیارهكان پشتگیر ی س��ارد لهواشنتۆن ه��ان��دهدران) ش��هڕ پڕكرایهوه ،بهاڵم لهڕاستیدا هیچ كاتێك بهتهواوهتی پڕنهكرایهوه. ی ی كۆمۆنیستهكان بۆ سهپاندن ئهو ههوڵ ه ی ی بهسهر كۆمهڵگهیهك ی یۆتۆپ رشتهیهك ی "یهكهمین ت �هواو تهقلیدییدا ب��ووه هۆ ی نیشتمانی" لهئهفغانستان، یاخیبوون ی سنووره ی تێپهڕاندن بهجۆرێك بووه هۆ ی خێڵو ئێتنیك .وهك باریفێڵد كۆنهكان ی دژ بهسۆڤیهت دهستنیشانیدهكات ،شهڕ ی ی دیك ه تهواو جیاواز بوو لهگشت شهڕهكان ی كات ئهفغانستان وهك واڵت ك�هزۆرب� ه ی لهسهر كێش ه ناوخۆییهكان بوو ،لهدهور ی شا دهسووڕایهوه. ی جێگرتنهوه كێش ه ی 1929تا ،1978 باریفێڵد دهڵێت" ،لهساڵ واڵتهك ه ت��هواو لهئاشتیدا ب��وو" .رهنگ ه ی ئێستا بێتو ههندێك سهیریان لهیاخیبوون ی ی كۆنهقینێك ه لهمێژوو پێیانوابێت ئاكام ی نێوان ئ �هو واڵت���هدا (وهك كێشهیهك ی پهشتوونهكان) .بهاڵم ئهم ه بهتهنیا پاساو ی كێشهك ه ناكات .لهڕاستیدا پێچهوانهك ه دروسته.
ی ئهم ی شهقامو جهماوهر بهداخهوه ،را ی ئهم دواییهوه ی سی سا ڵ جهنگ واڵت ه بههۆ ی ێ بهخشراوه نهك هۆشیارییهك ی پ شێوه ی دژهجهنگ ی بێت .چاالكوانان مێژووی ی خ��ۆرئ��اوا ی س��ووپ��ا رۆتینیان ه ل��ۆم � ه ی ی 2001وه بوونهت ه هۆ دهكهن ك ه لهدوا ی ی ئابووریو باڵوبوونهوه ی ژێرخان تێكشكان ی خهشخاش .بهاڵم ی بهكارهێنان فێربوون ی ی س �هرهوه ه �هردوو بۆ كات ئهو دووان�� ه ی ی ناوخۆ ی سۆڤیهتو ش��هڕ داگ��ی��رك��ار ی دیك ه ی ئهو دهگهڕێتهوه .ههندێك دوا ی ئهوه دهكهن كهئهفغانستان ههر بانگهش ه بهسرووشت دژه شارستانییهته .ستیڤن ی ی كهنهدا لهساڵ ی سهرۆك وهزیران هارپهر 2009و ل ه سی.ئێن.ئێن وت �ی" ،ههرگیز ی ناتوانین یاخیبووان تێكبشكێنین ،بهپێ ی ئهفغانستان، خوێندنهوهم بۆ مێژوو ههمیشه یاخیبوونی ههبووه". باریفێڵد پێیوای ه ئهفغانییهكان دهمێك ه ل �هوه تێگهیشتوون كهبیانییهكان وهك ی نهكراو دهیان ناسن ،بهاڵم ی ماڵ دڕنده خۆیان دهیانهوێت ئهم ستێریۆتایپه ،ئهم ی خۆیان. رای ه بپارێزن ههڵبهت بۆ سوود ی ئ�هو دهڵێت" ،ئهفغانییهكان زیادگۆی ی مێژوویان دهك��هن كاتێك لهگێڕانهوه ی ب��اس لهبههێزییان دهك��هن لهدهركردن ی ی زانیار داگیركارهكاندا .لهم حاڵهتهدا كهم ی ی ئهفغانستان دهبێت ه هۆ ی مێژوو دهرباره ی دی ،بهاڵم ئهم ه ی ئهوان خۆبهدوورگرتن ی تر". ی ترسناكهو هیچ تهنیا وههمێك ی 2001دا ،ئوسام ه باریفێڵد پێیوابوو لهساڵ بن الدنو مهال عومهر ئهم ئهفسانهیهیان ی بۆخۆیان تهبهنیكردهوه (ب �هاڵم سهیر ی قاعیده ی ئارام ی تاڵیبانو ن��وا حوكم ی ئهمریكادا بكه ،ه�هردوو لهژێر بۆمباران ههرهسیان هێناوه). ی ئهفغانستانم من ههمان ساڵ سهردان ی من پێیانگهیشتم كرد .ئهو ئهفغانییان ه ی ی بوونو ن ه شهڕانی .ئهوه ن ه زینۆفۆب ی ب���وو ،متمانهیان دهی��ان��وی��س��ت ئاشت ی خۆیان نهبوو كهبۆیان بهسهركردهكان ی سپیو ی سهر دابین بكهن .شهڕكهرێك ن �هخ��وێ��ن��دهوار پێیوتم" ،ئێم ه لهشهڕ بێزاربووین ،رقمان لهشهڕه ،دهمانهوێت ی ئ��ازادم��ان ههبێت" ،دوات��ر ههڵبژاردن "رێبدهن با نهتهوهیهكگرتووهكان بێت ه ی شهڕ ی سهران ێ بهدهستتێوهردان ناوهوهو ر بگرێت ،بهدڵنیاییهوه دادپهروهران ه دهبێت". لهمجۆره تێڕوانینهم لهالیهن ئهفغانییهكانهوه ێ دهكهوت .بهاڵم ئهم تێڕوانین ه بۆ بهرگو ئێستا لهخهون دهچێت ،ئهوهش قورس ه ی ههمان كهبزانیت چهندێك لههاوكاران تێڕوانینیان ه�هب��ووه ،حهماسهتیشیانم ی ب��ی��رچ��ووهت �هوه .شتێك كهدڵنیام لێ ی داهاتوویهكمان بۆ ئهوهیه ،گهر بهڕاست ئهفغانییهكان دهوێ��ت كهشایانیان بێت، ی ش��ێ��واوهوه خۆبهستنهوه بهمێژوویهك یارمهتیمان نادات.
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
فهر ههنگ 19
كۆماری بێدهنگی
ژان پۆل سارتهر و :لهفارسییهوه محهمهد هاشمی ئێمه هیچ ك��ات ب���هرادهی سهردهمی داگ��ی��رك��ردن��ی ف��هڕهن��س��ا ل��هالی��هن ئهڵمانییهكانهوه ئازاد نهبووین .ئێمه ههموو مافهكانمانو یهكهمینیان مافی دهربڕینمان لێزهوتكرابوو .ههموو رۆژێك ،چاو لهناو چاو ،سووكایهتییان پێدهكردینو دهبوو بێدهنگ بووینایه. ئێمهیان كۆمهڵ بهكۆمهڵ دووردهخستهوه بۆ تاراوگه ،بهناوی كرێكار ،جوولهكهو زیندانی سیاسی ،ههر شوێنێك ،لهسهر دی��وارهك��ان ،ل�هرۆژن��ام�هك��انو لهسهر پ �هردهی سینهما ،ئهو وێنا بێ رۆحو
قێزهونهمان دهبینی كهستهمكاران دهیانویست خۆمان دهرخواردی خۆمانی بدهین ،لهبهر ههموو ئهمانه ،ئێمه ئازاد بووین .لهو رووهوه كهپێدهچوو ژهه��ری ن��ازی چووبێته ن��او مێشكی ئێمهوه ،ههر ئهندێشهیهكی دروست سهركهوتنێك ئهژماردهكرا ،لهكاتێكدا پۆلیسێكی كارامهو ش��ارهزا لهههوڵی ئهوهدا بوو كهبێدهنگمان راگرێت ،ههر وتهیهك راگهیاندنی دووب��ارهی باوهڕه بنهڕهتییهكانمان ب��وو ،لهكاتێكدا كهئێمهیان خستبووه دواوه ،ههر جوڵهیهكی ئێمه دهب���وو ب�ه بههای بهڵێنێك .دۆخو ههلومهرجی ترسناكی خهباتی ئێمه ،لهكۆتاییدا ئهم دهرفهتهی
بۆ ئێمه دهڕهخساند كه بهبێ دهمامكو ئ��ازادی دههاته گ��ۆڕێو ئێمه بهسهر بهبێ پۆشش ل �هو دۆخ��ه ب�ێ ق �هرار قوڵترین مهعریفهتێكدا زاڵ بووین ئامێزو چارههڵنهگره بژین كهپێیاندهوت ك�هم��رۆڤ دهیتوانی لهخۆی بیبێت. مهرجهكانی ژیانی مرۆیی .دوورخستنهوه چونكه رازی مرۆڤ گرێی ئۆدیپ یان بۆ تاراوگه ،دیلیو بهتایبهتی مهرگ (كه گرێی خۆبهكهمزانین نییه ،بهڵكو لهرووبهڕووبوونهوه لهگهڵیدا لهسهردهمه سنووری ئازادی خۆیهتی ،توانایی ئهوه خۆشهكان خۆمان لێ دهدزییهوه) دهبووه لهبهرهنگاربوونهوه لهبهرانبهر رهنجو مهراقی ئاڵۆزی ههمیشهیی مێشكی مهرگدا. ئێمه .فێردهبووین كهئهمانه نه ئهو ه �هل��وم �هرج �هك��ان��ی تێكۆشانی ئهو رووداوانهن كهدهكرا پێشیان پێبگرینو ك��هس��ان��هی ك��هس��هرق��اڵ��ی چ��االك��ی نهك تهنانهت ههڕهشهی ههمیشهییو ژێرزهمینی ب��وون ،ئهزموونێكی نوێی رواڵهتی :ئهمانه بهشو پشكی ئێمه ،بۆ خولقاندن :ئهوان وهك سهربازهكان چارهنووسی ئێمهو لهبنهڕهتدا راستی لهرۆژی رووناكدا نهدهجهنگان .ئهوان ئێمه وهك مرۆڤه .ههر ساتێك لهژیانی تهنیا دهكهوتنه دواوهو لهتهنیاییدا ئێمهدا لێكدانهوهی ت �هواوی ئهم واتا بهدیلدهگیران .بێ یارو هاودهمو دۆستو گاڵتهجاڕانهیه بوو( :مرۆڤ فانییه) .ه��اوڕێ خۆڕاگریان دهن��وان��د ،تهنیاو ههر بڕیارێك كهههر كام لهئێمه بۆ خۆی رووتو ق��ووت پێشیان بهجهالدهكان دهیدات ،بڕیارێكی باوهڕپێكراو دههاته دهگرت كهریشیان تاشرابوو ،باشیان ئهژمار ،چونكه لهكاتی بهرهوڕووبوونهوه خ���واردب���وو ،ب��اش��ی��ان پ��ۆش��ی��ب��وو و لهگهڵ مهرگدا دهدرا ،چونكه ههرجارێك بهلهشی بێ هێزی ئهوان پێدهكهنین، دهیتوانی بهشێوهی (م �هرگ باشتره ئهو ئهشكهنجهچییانهی كهویژدانی بێ تا )...دهردهبڕا .من لێرهدا رووی قسهم كێشهو دهسهاڵته كۆمهاڵیهتییهكهیان، لهو كۆمهڵه ههڵكهوتووهی ئێمه نییه كه ئ �هوان��ی ب �هرح �هقو رهوای دهن��وان��د. لهبزووتنهوهی بهرهنگاریدا بوون ،بهڵكو تهنیا ،بهبێ دهستێكی خۆشهویستی ههموو ئهو فهڕهنساییانهی كه لهههر یان وشهیهكی هاندهرانه .بهههرحاڵ، سهعاتێك لهم چوار ساڵهدا وتیان نا! لهقواڵیی تهنیاییهكهیان ،خهریكبوون بهاڵم دڕندهیی دوژمن ههر كام لهئێمهی پشتیوانیان لهوانیتر دهك��رد ،ههموو بهرهو كۆتاییهكی ئهم كۆمهڵه پاڵ پێوه ئهوانیتر ،ههموو هاوڕێكانی بزووتنهوهی دهناو لهخۆمان كۆمهڵێك پرسیارمان بهرهنگاری .وشهیهك ت��هواو ب��وو تا دهپرسی ،كههیچ كهس لهكاتی ئاشتیدا دهیانو سهدان دهستگیریتر رووبدات. لهخۆی ناپرسێت :ههر كام لهوانهی ناو بهرپرسیارێتی تهواو لهتهنیایی تهواودا، ئێمه كه لهوردهكارییهكانی بهرهنگاری ئایا ههمان پێناسهی ئ���ازادی ئێمه بهئاگابوون ،كام فهڕهنسایی النیكهم نییه؟ ئهم بێبهشییه ،ئهم تهنیاییه، ی�هك��ج��ار ل��هم دۆخ���ه ن �هك �هوت��ب��وو؟ ،ئهم مهترسییه گهورهیه بۆ ههمووان بهدڵهڕاوكێوه لهخۆیان دهپرسی( :ئایا یهكسان بوو .بۆ رێبهرانو رێڕهوانی ئهگهر ئهشكهنجه بدرێم ،بهرگهدهگرم؟) .رێبهر ،سزا بۆ ئهو كهسانهی كهپهیامو بهمجۆره بنهڕهتیترین پرسیارهكانی بروسكهكانیان دهگ�هی��ان��د بێئهوهی
سهرنجێك لهسهر روانینو ئهندێشه ی شاعیرانه ئا :ئازاد بههین شیعر ژیانهو ژیان شیعرێكه كهههموو ساتێك روودهدات .روودان��ی شیعرو ژیان بهدوو توخمی گ�هورهی ههستی م��رۆڤ�هوه ،وات�ه ئهندێشهو ههستهوه ب���هن���ده .ج���ی���اوازی م���رۆڤ ل �هگ �هڵ زیندهوهرهكانی تری جیهانی خوڵقاو ئهوهیه كهبیردهكاتهوهو ههستدهكات. بیردهكاتهوه تا لهجیهانو لهبوونی خۆی لهجیهاندا تێبگاو ههستدهكات لهبهرئهوهی دهی �هوێ لهگهڵ دونیای دهرهوهی خ��ۆی��دا ل �هپ �هی��وهن��دی��دا ب���ێو ك��اری��گ �هر ب���ێو ب��ك�هوێ��ت�ه ژێ��ر كاریگهرییهوه .ئێستا شاعیر وهك تاكێك كه لهجیهانی وشهكاندا دهژیو جیهانی وشهكان پهیوهندی راستهوخۆی لهگهڵ ئهندێشهو ههستی مرۆڤدا ههیه، زیاتر لهویتر بیردهكاتهوهو ههستی ههستیارترو الوازت��ره لهمرۆڤهكانیتر. ئهندێشهو ههستی شاعیر ناچاریدهكهن بچێته ناو خۆیهوه .چوونه ناوخۆی شاعیر وهك چوونه ناو بوونی وشهكانو پهیوهندی ئهوان وایه لهگهڵ یهكتردا. وشهكان ،ئهندێشهو ههستی شاعیر ب �هرهوالی خۆیان رادهكێشنو لهواندا خۆیان دهنوێنن .ئهم نواندنه بهرۆڵی توخمه تهكنیكیو تاكتیكهكانی شیعر ب �هڕێ��وهدهچ �ێ .ئهندێشه پهیوهندی بهزمانهوه ههیهو ههست بهفۆرمهلهبوونی لهچوارچێوهی تایبهتی خۆیدا .بهاڵم ئ��هو ش��ت�هی ك �هل��ێ��رهدا جێی ب��اسو ئاوڕلێدانهوهیه ،ئهندێشهی شاعیرانهو چۆنییهتی فۆرمهلهبوونییهتی لهزهینی شاعیردا. دیتن یان بینینی شاعیرانه بێگومان سهرهتاییترین قۆناغی فۆرمهلهبوونی شیعر لهزهینی شاعیردا، سهرنجدان یان روانگهی شاعیرانهیه. روانگهیهك كهههندێ جار بهجیهانی
ن��اوهوهی خۆیهتیو شاعیر دهڕوانێته قواڵیی خۆیو ههندێ جار لهالیهن دیتن ی رۆژانهوه دهڕوانێته جیهانی دهرهوهی خ��ۆی .زهینی شاعیر بۆ دابینكردن پێویستی بهروانگهیه .شاعیر لهرێگای دیتنهوه دهگ��ا بهوێنهو وێنه ههمان وشهیه .د.رهزا بهراههنی لهبابهتی “ئیلهامو دۆزی���ن���هوه“دا دهن��ووس��ێ: “خ��وڵ��ق��ان��دن�ی شیعر ل���هو جێیهوه دهستپێدهكات كه لهناكاو لهژوورێكدا كهدانیشتوویت ،دهستێكی نهبینراو چراكه ههڵدهكا .لهساتێكدا ههرچی كه لهژوورهكهدایه دهیبینی ،ههموو شتهكانی ناو ژوورهك��ه ب �هرهو چاوی تۆ هێرش دێننو پهالمارت دهدهنو لهزهینی ت��ۆدا خۆیان تۆماردهكهن. لهناكاو دهستێكی نهبینراو چراكه دهكوژێنێتهوهو تۆ دهمێنیتهوهو تاریكی ژوورهك�هو بیرهوهری ئهو شتانهی ناو ژوورهك���هت كه لهكاتی رووناكبوونی ژوورهك�ه لێت روانیون” .ئهوه ههمان دیتنه .دیتنی شاعیرانه .دیتنێك كه لهساتێكدا روودهدات .ئهو ژوورهی ی لهسهر كه د.رهزا بهراههنی قسه دهك��ات رهنگه بهئیستعاره ههر ئهو جیهانه ناوهوهو دهرهوهیهی ش��اع��ی��ر ب���ێو ئ���هو دهس��ت�ه نهبینراوه پاڵنهری زهینێك بێ كه لهساتێكدا شاعیر ناچار بهجۆرێكیتری دیتن دهك�����ات.
ئهم جۆره دیتنهی تری شاعیر یهكێكه ههر لهو جیاوازیانهی ئهندێشهو ههست ی شاعیر لهگهڵ مرۆڤهكانیترو ئهم جۆره دیتنهیتر ه��هر ئ��هم تهقینهوهیهیه كهدهبێته هۆی فۆرمهلهبوونی ئهندێشهو ههست لهزهینی شاعیردا .روانینی شاعیر لهساتێكدا دهبێته هۆی بزواندنی ئهندێشهو ههستی .لهساتێكدا كهشاعیر لهسروشتی روانینی بهردهوامی خۆیدا نییه ،شتێك دهیبا بۆ ئهودیوی دیتنه ن��اس��ك �هك��ان. د .شهفیعی كهد كهنی لهكتێبی “سۆر ی
خهیاڵدا” لهمهڕ روانگهی شاعیرانه لهبهرانبهر جیهانی دهوروب�هری خۆیدا دهنووسێ :داگیركردنی زهینی شاعیر لهچهمكه ئاساییهكانو پهیوهندییهكانی ژیانی مرۆڤـ لهگهڵ س��روش��ت ،یان سروشت لهگهڵ سروشتدا بهو جۆرهی كهدهزانین بهرههمی چهشنێك وریایی ئ��هوه ل�هب�هران��ب�هر تێگهیشتنی ئهو پهیوهندییانهدا .زهینی شاعیر تهنیا زهینێكه كهدهتوانێ لهبهرانبهر ههسته پهیوهندیدارهكاندا وری��ا بێ .وریایی داگیركردنی زهین ههر ئهو دیتنهیه. دیتنێك كهناوهڕۆكی چهمكی شتهكان داگیردهكاتو دوای دهروونیكردنیان ب��هره��هم��ی��ان دێ��ن��ێ��ت��هوه .ب���هاڵم لهتێڕوانینێكی وردبیانهتردا لهوتهی د.شهفیع كهدكهنی ب��هوه دهگهین كهزهینی مرۆڤـ وهك ئهنباری دیتنهكانی شاعیرانه ب���هردهوام لهگهڵ جیهانی دهوروبهری خۆی لهپهیوهندیدایه. زهی���ن���ی ش��اع��ی��ر ل �هك �هم��ی��ن �ی ئ �هو پ�هی��وهن��دی��ان�هدای�ه ك�هم��رۆڤ��ـ لهگهڵ سروشت یان سروشت لهگهڵ سروشت دهیگرن .ههڵبهت شتێك كهدهكرێ بهوتهی د.شهفیعی كهدكهنی زیادبكرێ، ئهوهیه كهئهو جۆره سروشتهی كهئهو ق��س�هی ل �هس �هر ك���ردوون سروشتی ناوهوهیه كهپهیوهندی شاعیر لهگهڵ ئ �هم چهشن ه سروشته زۆرت��رو پ��ڕرهن��گ��ت��ره .زهی��ن �ی شاعیر بهدیتنی ئهم پهیوهندییانه ت��ێ��ردهك��رێو هێزی ب��زاوت��ن دهگ��رێ. ه������ێ������زی
بزانن ن��اوهڕۆك �هك �هی چییهو بۆ ئهو كهسانهی كهبزووتنهوهی بهرهنگارییان رێبهری دهك��رد ،یهكسان بوو :دیلی، دوورخستنهوه بۆ ت��اراوگ �هو م �هرگ. هیچ ئهرتهشێك لهجیهاندا بوونی نییه كهمهترسی بۆ فهرمانده گشتییهكهی ئ �هو لهگهڵ سهربازێكی س��اده وهك یهك وا بێت .ههر بۆیه بزووتنهوهی بهرهنگاری كۆمارێكی راستهقینه بوو: سهربازو فهرمانده ل�هب�هردهم ههمان مهترسیدا ،ههمان دوورخستنهوه، ههمان بهرپرسیارێتی ت �هواو گرنگو ههمان ئ��ازادی رهه��ای دهروون��ی ئهم سیستمه ب��وون .بهمجۆره ،لهخوێنو تاریكیدا ،بههێزترین كۆمار بنیاتنرا. ههر كام لهشارۆمهندانی ئهم كۆماره دهیانزانی كهقهرزداری ههموو ئهوانی ت��رنو تهنیا دهتوانن پشت بهخۆیان ببهستن ،ههر كام لهوان لهتهنیاییهكهیدا دهربارهی رۆڵه مێژووییهكهی بهئاگابوو. ههر كام لهوان ،لهبهرانبهر ستهمكاران، لهپێی گرێبهستێكی ئ��ازادان��هو بێ ههڵوهشاندنهوه لهگهڵ خۆیدا وهستابوو. بهههڵبژاردنی ئازادانهی خۆی ،ئازادی بۆ ههمووان ههڵدهبژارد .ئهم كۆماره بهبێ دامهزراوهكانی ،بهبێ ئهرتهشو بهبێ پۆلیس شتێك بوو كهههر فهرهنسییهك لهههر ساتێك كهدهستی دهخستو دژی ن��ازی��زم شایهتی دهدا .كهس لهبهڕێوهبردنی ئهركه راسپێردراوهكهی نهمایهوه. ئێمه ئ �هم��ڕۆ ل��هب��هردهم كۆمارێكی دی��ك�هدای��ن :دهبێت ئ �هم ك��ۆم��اره كه لهرووناكی رۆژدا بنیاتدهنرێت ،خاڵه بههێزه تاڵهكانی ،كۆمارهكهی شهو و بێدهنگی بپارێزێت. ژان پۆل سارتهر1944 - بزاوتنێك كهزهین لهدیتن یان لهروانگه دهیگرێ ،توخمی خهیاڵه .ههر ئهو توخمه زی��ادی��ی �هی كهدهبێته هۆی ج��ی��اوازی روانینی شاعیرانه لهگهڵ روانگهی مرۆڤهكانیتر .دیتنی شاعیر خ�هی��ااڵوی��ان�هی�ه .ههڵبهت مهبهست لهخهیاڵ بهتهواوی ئهو واتا گوماناوییه نییه ،بهڵكو خهیاڵ ههر ئهو جیاوازییهیه لهروانگهی شاعیردا كهدهیباته ئهودیوی دیتنه ناسكهكان .خهیاڵكردن رازی سهركهوتنی روان��گ�هی شاعیرانهیه. ئهگهر روانینی شاعیریش بهدونیای دهوروب���هری خۆی ههر وهك روانینه سروشتییهكانی رۆژان��ه ب�ێ ،كهواته ناتوانێ جیاوازییهك ههبێ لهنێوان چهمكی قسهو باسهكانی رۆژان��هی مرۆڤهكان لهگهڵ شیعری سهردهمی خۆیاندا .روانینی شاعیرانه لهتوخمی خهیاڵدا روودهدات. بهپێی ت��هواوی بهڵگه مێژووییهكان سهبارهت بهشیعر ،توخمو ماكی خهیاڵ یهكێك لهسهرهكیترین بنهماكانی هونهری شیعر بووه .توخمێك كهبوونی سهرهتا لهروانینی شاعیردا سهرههڵدهداو دواتر لهبهشهكانی تری شیعردا خۆی ت��ۆم��اردهك��ات .ب��هاڵم فۆرمهلهبوونی توخمی خهیاڵ لهناوهڕۆكی ئهندێشهیهك رودهدا كه لهروانینی شاعیرانهوه ههڵدهقوڵێ .د.شهفیعی كهدكهنی لهبهشێك لهقسهو باسهكانی خۆیدا لهبواری توخمی خهیاڵدا ئاماژه بهوه دهكات كهخهیاڵ بهرههمی چهشنێك ئهزموونه كه لهروانینی شاعیرانهدا ب��هدهس��ت دێ .ل���هدرێ���ژهی ئ���هودا لهخهیاڵ وهك “وێنه“ یان “ئیماژ”یش ب��اس��دهك�هن ك�ه لهكۆتاییدا دهبێته هۆی دیتنو روانینێك كهههڵقواڵوی ئهندێشهو بیركردنهوهیه.
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
18فهرههنگ
دهربارهی “خهون بینهكان” ی بێرتۆلۆچی ن :ئومید مێهرهگان و :سهرگوڵ خودایار ی "سینهما مردووه" لهم سااڵنهدا كهدروشم ك�هوت��ووهت� ه س �هر زارانو ه�هم��وو كهس ی گرنگترین ی دهدات دهرب��اره رێگ ه بهخۆ ی بیستهم قسهبكات، ی س��هده دی���ارده ێ دهره��ێ��ن �هر دهبینین كهفیلم ك��ۆم�هڵ� ی جیا لهم روانگهی ه سازدهكهن ،روانگهیهك ی بێرنارد بێرتۆلۆچی، ی نوێ بخهنهڕوو .فیلم ی "خهون بینهكان" بهڵگهیهك ه بۆ سهلماندن ی ئ �هم پرسه .ئ �هم دهرهێنهره ن���اوداره ی ئیتاڵیا ،زۆرج��ارو لهسهردهم ه سینهما ی بهرههمهێناوه جیاوازهكاندا فیلمگهلێك ی وهك فیلم درهوش��اوهو ك ه لهگهڵ ئهوه ی پرس ه رۆژان��هو ههرمان ب��وون ،ههڵگر روان��گ� ه گشتییهكانی جیهانیش ب��وون. ی ی سااڵنێك ی دهرب��اره دوایین بهرههمهك ه ی ن ه زۆر دووره كهكۆمهڵێك خوێندكار ی ی رژان � ه سهر شهقام ،بهوه فهڕهنسای ی خۆیان بهجهنهڕاڵ دووگ��ول ناڕهزایهت نیشانبدهنو ههروهها نیشانیبدهن كهزۆر كاریان لهدهستدێ .بهاڵم گهر المان وابێت ێ "خهون بینهكان" فیلمێك ه كهتهنیا دهیهو باس ل�هو ئاخێزه خوێندكاریی ه بكات، ی ئهو سهردهمهم لهههڵهداین ،كهشوههوا ی ی بێرتۆلۆچ ی باش بووه بهوه بیانوویهك ی گرنگترین كهڵكهڵ هی ئ �هو سهردهم ی ب�هش��ێ��وهی فیلم دهرب��ب��ڕێ .سینهما ی ئهو لهم سااڵنهدا ك �هب �هردهوام خهریك ك��ارك��ردنو فیلمسازكردنه ،سینهمایهك ه ی ی پێیهو مهبهست ی پێیه .قسهیهك كهپهیام ی ئهو قسهیهیه .لهخهون ی دهربڕین سهرهك ی ی پهیام ه بهجوان بینهكانیشدا ئهم بوون ی وت��ار یان دهبیندرێ .سهرجهم ئهوان ه ی ی خوێندكار ی بزووتنهوه كتێبیان دهرباره ی 1968خوێندووهتهوه ،یان الپهڕهیان ساڵ لهكتێبهكان داوه ،زۆرب��اش دهزان��ن ئهو ی سهیرو خوێندكاران ه چ خواستگهلێك ی چ��اوهڕوان نهكراویان ههبوو .ئازادیخواز ی ی ئهوان بووو بێرتۆلۆچ گرنگترین خواست ی ئ �هم ئازادیی ه ل �هم فیلمهیدا بهجوان بهوێنادهكێشێ.
بهرێكهوت لهسایت ه ئینگلیزییهكاندا، ی "خ �هون ی فیلم نووسینێكم دهرب����اره بینهكان" خوێندهوه كهپهڕهگرافی بهر ی لهكۆتایی بابهتهك ه بهم شێوهی ه دهست ی ێ چ ی نازان ی خۆش پێكردبوو" .بیرتۆلۆچ ی ێ فیلمێك دهرباره دهوێ .ئاخۆ ئهو دهیهو ی خوێندكاران دروستبكات ،یان شۆڕش ی وزهو توانای گهنجێتی؟"و تا دهرب��اره كۆتایی بابهتهك ه هیچ وهاڵمێكیشم بۆ ئهم پرسیاره دهس��ت نهكهوت .رهنگ ه ئهم ه ی ی باو بێت .فیلمهكان پهرچهكهكردارێك ی شۆڕشه ،ههم ی ههم دهرب��اره بێرتۆلۆچ ی سینهماو ه �هم وزهو تواناییو شهوق ی سهنتز ،یان ێ چهمك ك ه بهپێ گهنجێتی ،س ی ماركۆزهیی لهم فیلمهدا پێكهوه ی دید بهپێ ی ی پهرهسهندن گرێدراون .ههڵبهت وێ��ڕا ی ماركۆزهو ی ئیرۆس ی ئایدیا ناكۆكییهكان ی سهركوتو ی نههێشتن ش��ۆڕش ،بهمانا ی پیشهیی ێ كهشارستانییهت رام��ك��ردن� دایدهسهپێنێ .رهنگ ه باشترین رێگا بۆ ی تئۆریك لهسهر ی رهخنهیهك نووسین ی ی "خهون بینهكان" خوێندنهوهیهك فیلم ێ چهمكهو ی ئهم س نیوه سینهمایی بهپێ ی فیلمدا، ی رووداو گرێدانهوهیان لهگه ڵ دهق ی ی ساڵ ی خوێندكار وات ه ههمان بزووتنهوه .1968 بێگومان ژمارهیهكی زۆر لهبهردهنگهكان كه لهههر چهشنه رایكالیسمێكی بابهتییانه دهترسن ،لهراستیدا ههمان ئهو بهردهنگ (رهخنهگرانهی كهجنێودان بهههر چهشنه چهپگهراییهك بووه بهنوقڵی سهر زاریانو بهشانازییهوه ،رووخانی یهكیهتی سۆڤیهت بهمانای مهرگی ماركسیزمی شۆڕشگێڕانه دهزان���ن) ،زۆر س��اده "خ��هون بینهكان" بهفیلمێك دهزانن دژ بهبزووتنهوهی 1968و وهك تهنزێك لهسهر رادیكالیزمی "گهنجان" ی بێ ئهزموون چاوی لێدهكهن .لهدۆخی 1989ب����هدواوهو گرنگتر ل��هوه ل��هدوای 2001پارێزگاربوونو "دهستگرتن بهكاڵوی خۆتهوه كهنهكهوێ" گهورهییهكی لیبراڵه كهبێ بهریبوون لهو گهورهییه ،وهك ئهوه وایه بۆنت بێت لهبهر ئهوهی نهچوویتهته گ���هرم���او .ب���هاڵم "خ����هون ب��ی��ن�هك��ان"ی بێرتۆلۆچی لهناو ئهو ژماره زۆره فیلمهدا
وشه بهرد ئاكامێكهلهتاقیكردنهوهی عهلی حسهینی
ئێمهی ههنگاو بهردهوامین پێاڵو یارمهتیمان نادات سوورین ئێمهتا ئێواره هێشوویهك بهرهو ئێواره جووتێ ماچی مهحسووری ئاڵ شاعیرهكهدهئاگرێنێو سهمهرهیه! مهگهر كچهكهنازانێ ئاگر ریوایهتێكه لهبهژنی تین تینیش چركهیهك بهڕووی ئهو دیوا ههتاكو بڵێی سووتانه؟! زۆرجار بهردبوون
كه لهسهر 1968سازكراوه ،دهكرێ بڵێین تایبهته (ل �هدی��دی ئ �هم ن��ووس��راوهوه)، لهراستیدا فیلمێكی تهواو نوێیه .بێرتۆلۆچی لهم فیلمهدا لهماركۆزه ماركۆزهیی تره. ئ �هو (بێرتۆلۆچی) درێ���ژه بهرێگاكهی ماركۆزه دهداو پ��رۆژهی "رزگاریخوازی" ماركۆزه دهگهیهنێ بهئهنجامێكی لۆژیكیانه، ل �هراس��ت��ی��دا دهگ���ا بهئهنجامه ناكۆكه لۆژیكییهكانی .ههڵبهت جگه لهماركۆزهو خوێندنهوه تایبهتو ئاشكراكانی ئهو بۆ شۆڕش ،دهبێ بگهڕینهوه بۆ روانگهی گشتی دهرب��ارهی ش��ۆڕشو دهب�ێ بهوانهی ئهم فیلمه بهگاڵتهكردن بهههر چهشنه شۆڕشێ دهزان��ن ،بوترێ شۆڕش بهههمان ئهندازه كه لهشهقامهكاندا روودهدات ،روودانیشی لهناوهوهو لهچواردیواری () Interiorیشدا گرنگهو "خهون بینهكان" دهپهرژێته سهر ئهم الیهنهی شۆڕش .دهكرێ دیمهنهكانی فیلم ب���هدوو ب �هش �ی ن����اوهوهو دهرهوه دابهشبكهین .ئهوانهی لهدهرهوهن زۆربهی ك��ات سهرقاڵن ب���هوهی لهشهقامهكاندا كۆببنهوهو لهگهڵ پۆلیس لهسهر شهقامو لهبهردهم سینهماتێكو زانكۆكاندا شهڕ بكهنو ئهوانهی ناوهوهش ههموویان لهماڵی ئیزابێلو تێئۆدان .ئهو خانووهی كهدایكو باوكی تێدا نییه (ئهوا رۆیشتوون بۆ پشوو)و ئهم براو خوشكه چهن جار ه��اوڕێ تازه ئهمریكاییهكهیان (ماتیۆ) بانگهێشتدهكهن بۆ ماڵهوه .ئهم رووداوه لهدوای تێپهڕبوونی یهك لهچواری فیلمهكهوه روودهدات .ههر لێرهدایه كهرووداوهكانی دهرهوهو ناوهوهی م��اڵ هاوتهریبی یهكتر دهڕۆن���ه پێش. لهراستیدا بهمانای جوڵهی شۆڕشه لهناوهوه ()Interiorو دهرهوه (.) Exterior من الموایه مهبهستی سههركی فیلم رووبهڕووبوونهوه ،یان باشتر بڵێم ههمان دیالكتیكی دهرهوهو ن��اوهوهی �ه لهدهقی خ��واس��ت�ی ش��ۆڕش��دا .ئ��هم س �ێ گهنجه لهپهرهستگهی ن��اوهوهدا سهرقاڵی رهوتی خهیاڵئامێز باڵقبوونو سێكسكردنن .تهنیا ههندێ جار لهنهۆمی سێیهمهوهو لهناوهوه تهماشای دهرهوهی ش���ۆڕشو شهقامی پڕ لهگهنجو خوێندكاری ش��ۆڕش دهكهن .رهنگه بێرتۆلۆچی بهئهنقهست دیمهنه
بهقهد هاسانبوونی دیژوار نییه گهردنی شاخ بێ ملوانكه ئهم ههموو سهدهی نووسیوه كۆاڵنی بهرد جارێكیش بێت لهسهفهری دهنگهكانا وشهی شێعراویی ناسیوه لهسهرهتای بارانهكهوه بهرد ئاكامێكهلهتاقیكردنهوهی وشهو دوو گزینگ لهو بهر وشهوه ئاخۆ شێعر چۆن بێتهپهیڤین بۆ زهمهن؟! ره بچوكه سهوز بهشێكی هه لهنهریتی بهشكۆی گهاڵ ههر نهتزانی وهرز ئاوڕدانهوهیهكهلهڕهنگ
دهرهكییهكانی فیلمهكهی كهشهڕی نێوان " خهون بینهكان" تهنیا گاڵتهكردن نییه پۆلیسو گهنجه خوێندكارهكانه بهشێوهی بهشۆڕشگێڕه الوهكانی 1968كهرهخنهگره گاڵتهجاڕ سازكردبێ .ئهم بهناو شۆڕشه "عاقڵو شارهزاكانی" ئێمه باسی لێدهكهن. زیاتر وهك ملمالنێیهكی گاڵتهجاڕانه دهچێت ئهم فیلمه الیهنێكی بنهڕهتی لهم رووداوه لهشهقامهكانی پاریسدا .لهبهرانبهر دیمهنه چارهنووسسازه دهخاتهڕوو ،كهدواتر بهشی پڕئاڵۆزو ملمالنێ قوڵو ههندێ جار الیهنه زۆری ئهم الیهنه لهلۆژیكی سیستمو دۆخی ئاینییهكانی ناوهوهدا .ئیرۆس (ههستی ژیانو ههبوودا ههرسدهكرێو دهبێ به بهشێك عهشق) بهكۆمهڵێ رێورهسمو بهنێوهندارێتی ل �هو سیستمه .ئیرۆسی م��ارك��ۆزهی�یو خهیاڵ ،یان ههمان ( ) phantasyلهوهدایه رێگا س�هی�رو س �هم �هرهو " رادی��ك��اڵ"ی ك �هب �هدی بێت .ل��ێ��رهدا فانتزی لهتهك بهختهوهركردنی لهباشترینو كامڵترین الیهنی ماركۆزهییهكهیدا دهردهكهوێ ،ههم شێوههدا لهالیهن بۆرژوازییهوه بهشێوهی لهپێگهی ئهو شتهدا كه بهنێوهندارێتییهكهی كااڵی رازاوهو سهرنجراكێش هاته بازاڕهوه. ئ�����هوهی ل��������هدهرهوه ل���هب���هردهم ههست دروستدهبێو شێوهی بهدیهاتنی دهردهكهوێو ههم لهپێگهی ههمان الیهندا سینهماتێكی پاریسدا ،ئهم پهرهستگهیهی كه لهروانگهی ماركۆزهوه شارستانییهت فانتێزیو رزگاریو بهختهوهریدا روودهدات، نهیتوانیوه سهركوتی بكاتو ب��هردهوام راست خاڵی لهو چهشنهی لهناوهوهی ئهم ی��هك��هی پتانیسهلی رزگ��اری��خ��وازی��ی �ه سێ " گهنج"هدا دهڕوات �ه پێش" .خهون ( .)emancipatoryلهم فیلمهدا فانتزی بینهكان" باسكردنێكی بێ رۆح نییه بهشێوهی مێدیۆمی ( )mediumسینهماو لهچهمكی شۆڕش .ئاماژهی ئاشكراو بێ "بهبیرهێنانهوهی" فیلمه كالسیكو ههروهها پهردهی بهكرده ئیرۆتیكییهكانه ماتیۆو شهپۆله نوێكان دهردهك���هوێ .ئ�هو سێ تیئۆو ئیزابێل لهماڵێكی تهواو بۆرژوازیدا گهنجه خهریكی یارییهكن بهو شێوهیهی بهشێوهیهكی راستو ههڵبهت بێ رهحمانه یهكیان جوڵهی بێدهنگی ههیهو ئهوانیتر باس لهچهمكی شۆڕش دهك��ات .ئازادی دهب �ێ بێتهوه یادیان ئهم دیمهنی كامه دهروونی ،بهپێچهوانهی مانای ئیدئۆلۆژیكی فیلمه .ئهگهر نهتوانن وهاڵمی راستبدهنهوه ،ئازادی ،پێویستی بهنههێشتنی كۆته لهو ناچاردهبن كارێ بكهن كه كهسی یهكهم ك��ۆتو بهرتهسكانهی كهدۆخی ههبوو ف �هرم��ان�ی دهدات .تهمبێكان ب���هزۆری زۆری پێویست پێیهتی .ئ�هم سَی تهمبێی ئیرۆتیكییه .لهم ن��اوهوهدا كهپڕه كهسه لهناوهوه خهریكی خۆئامادهكردن لهجوڵه "بهبیرهێنانهوه" بهمانای ههمان ب���وون ب��ۆ ش���ۆڕش ،ه�هڵ��ب�هت ههندێ "الیهنی جوانیناسی ماركۆزییه" كهبڕیاره شتیان ن �هدهزان �ی .ئیزابیل دهترسێو رزگاریدهربێت ،فهرمانێكه كهناكرێ لێی كهدهزانێ دایكو باوكی بهپێوهندییهكانی ال بدهیو بهڕێوهی نهبهی .ئهم فهرمانی ئهویان زانییوه ،دهیهوێ خۆی بكوژێ. " بهبیرهێنانهوه" چ��اودێ��ری ههستو شكاندنی ش��ووش��هی ئ��اپ��ارت��م��ان به ئیرۆس دهكات .دروشمی شۆڕش لهناوهوه ب �هردی خوێندكارانی سهر شهقام ئهو ههمان بهبیرهێنانهوهو بهدهستهێنانهوهی رزگ���اردهك���ات .رهن��گ �ه ئ��هم دیمهنه بیرهوهری "ههسته" .لهدهقی بهڵگاندنهكانی دهربڕینێكی باش بێت بۆ دیالكتێكی "خهون بینهكان"دا وهك ئهوه وایه شۆڕشی exteriorو .interiorبهاڵم بهمهشهوه راستهقینهو ئازادی راستهقینه ههر ئهم بێرۆلۆچی exteriorبهشتێكی بێ بهها ش��ۆڕش�هی ههستو مهترسییهكردنهیه دهزان �ێ .گێڕانهوهكهی ئهو لهبونیادیدا ل�هپ��ان��ت��ای ئ��ی��رۆس��داو گ��ۆڕان��ی دۆخ �ی لیبرالیستییه نهك رادیكاڵ ،یان النیكهم ههبووه لهناوهوه لهنهبوونی باوكو دایكدا لیبرالیزمی رادیكاڵ .زۆر نا سیاسیبوونی كهنوێنهرانی نهریتی سهركوتگهرن .روانگهی بێرتۆلۆچی بۆ شۆڕشی دهروونی گهنجبوونو ههستو شۆڕش سێ ناوهڕۆكی وێ���ڕای ناكۆكییهكانی ،لیبرالیزمی " سهرهكی ئهم فیلمهن كهپێكهوه گرێدراون .گهنجهكان"ی ئهو لهبهیندهبات.
یان رهنگ بااڵپۆشی وهرزه! رهنگهكانی ناو ئهندێشهت لێڵ دهنوێنن جارو بارێك ئهو مهترسییهبهدی ئهكهم بهشێعرهپالستیكییهكهدا بخزێیتهكۆاڵنو بنێشت ناو بهناویش سته دهستم پێ ئهدا ئهو هه ئهو پهڕی تماشا بڵێیت و ترۆپكی تارمایی ببهزێنی ناتهباییهكهلهوهدایه تۆ دهڵێی ههنگاو كهمهبۆ تاقهتی جادهو من دهڵێم ههنگاو زۆرهبۆ تاقهتی جاده. كێ ناڵێ پزیسك زۆرترین نووسراوهو یان كێ دهڵێ بڵێسه كهمترین خوێندنهوهیه لههێزی رهنگینی ئاگر؟
گولله لهخهمزهی تفهنگه وه سوور سوور ئهسپی دهنووسیو مێژوو چڕزا مرۆڤهكهش ههرقهپاڵی لهسهوز ئهدا. شهوێك دێتو شهوێك ئهڕوا شهكهتی پڕهلهوشهو لهو پهڕی دهنگهكانهوه لهسهفهری سووری دێڕدا كچه چاوشینهخۆش نیگاكه چهندین وشهی سهر بهمۆری بهبۆنی نیشتمانهوه لهشێعرێكی دوو ئێكس الرجا هاویشتهوێب سایتهكهوهو ئاوی شێعری ئهم گۆی زهوییهی دایهوه.
ی پێنجهم ـ بهرامبهر بهڕێوهبهرایهتی پهروهرده 0533184771 ی میران ـ نهۆم ی سالم ،تهالر ی كوردستان ،سلێمانی ـ شاڕێ ههرێم
دهستوور ،ژماره ( ،)50چوارشهممه2010/9/22 ،
ی سول ی تێلیگراف خاوهنی ئیمتیاز :كۆمپانیا
سهرۆکی ئهنجومهن :ئیدریس عومهر info@destur.net - 0533187811
ل��هڕووداوێ��ك��ی س�هی��روس�هم�هرهدا ژنێكی تهمهن 23ساڵ لهباشووری ع��ێ��راق منداڵێكی ب��وو ك�هس�هری هاوشێوهی سهری بۆقه. جێگری بهڕێوهبهری نهخۆشخانهی ئ���هل���زهه���راوی ش����اری ع��هم��اره
جێگری سهرنووسهر :وریا حهمهتاهیر سکرتێری نووسین :شۆڕش خالید بهڕێوهبهری هونهریی :لوقمان عومهر
دایكێك دوو منداڵ ی دهسوتێنێت
كۆرپهلهیهك كهسهری هاوشێوهی سهری بۆقه لهعێراق لهدایكدهبێت دهستوور
i n f o @ d e s t u r. n e t
بهئاژانسهكانی ههواڵی راگهیاندووه رۆژی پێنجشهممه ئ��هو منداڵه لهدایكبووهو دوای چهند كاتژمێرێك گیانی لهدهستداوه. دكتۆر موعتهمهد حنون وتی سهری ئ�هو منداڵه بهبێ ئێسقان ب��ووهو مێشكیشی ل�هب�هش��ی پێشهوهی سهریدا بووه. وتیشی لێكۆڵینهوهكان لهو بارهیهوه
ب���هردهوام���هو ئ �هگ �هر ئ��هو بابهته ب��ۆ كێشهی جینی نهگهڕێتهوه، بهدڵنیاییهوه ئ��هو لهدایكبوونه بههۆی باڵوبوونهوهی رادیوئهكتیڤ لهجهنگی ئهمهریكاو عێراق بووه. دای��ك��ی منداڵهكه ش��هش منداڵی دی��ك��هی ه��هی��هو ه���هر ش�هش��ی��ان لهبارودۆخێكی تهندروستدا ژیان بهسهردهبهن.
دهستوور پۆلیسی ئ �هف �هری��ق��ای ب��اش��وور رایگهیاند دایكێك دهستگیركراوه كهدوو منداڵی لهناو ئاگردا سوتاندووه. ج���ۆردا ئیستوارت وت�هب��ێ��ژی پۆلیسی ن��اوچ �هی كیپ ل�هئ�هف�هری��ق��ای ب��اش��وور بهئاژانسهكانی ههواڵی راگهیاند لێكۆڵینهوه سهرهتاییهكان نیشانیدهدات دایكی ئهو دوو منداڵه لهكاتی ئاگركهوتنهوهكه لهچێشتخانهی ماڵهكهدا بووه.
جۆردا ئیستوارت وتی لێكۆڵینهوهكانی پۆلیس ئاشكرایدهكات ئاگركهوتنهوهك ه بهئهنقهست بووهو ههردوو منداڵه 5مانگو 4سااڵنهكه بههۆی ئهو ئاگركهوتنهوهیهوه گیانیانلهدهستداوه. ه���هروهه���ا وت��ی��ش��ی دای��ك �هك �ه ل���هدوای ئ��اگ��رك �هوت��ن �هوهك �ه ب�هخ��ێ��رای�هك��ی زۆر ی ماڵهكهی چۆڵكردووهو داوای هاوكار لهخهڵك كردووه. ئێستا ئهو ژنه بهكوشتنی منداڵهكانی تۆمهتباركراوهو دهستگیركراوه.
كوڕێك ی 15ساڵ 10كهس دهكوژێت ئهو كهسانهی دهستوور فهیسبووكیان بۆ س��ێ ك �هس بهتۆمهتی دزی��ك��ردن لهرێگهی هێنا ،بهكارهێنانی تۆڕ ی كۆمهاڵیهتی ی فهیسبووكهوه دزی بهكارده لهئهمریكا دهستگیركران. ئاژانسی ههواڵی گیزمۆدۆ ئاشكرایكرد ئهو كهسانه بیننو لێكدانهوهیان بۆ فهیسبووكی دهستگیركران چهندان هاوواڵتیی ئهمهریكی لهو كاتانهی
دهستوور لهماڵ نهبوون كردووهو دواتریش دزیان لهماڵی ئهو كهسان ه كردووه. بهوتهی پۆلیس دزهكان تائێستا بهو شێوهی ه كهلوپهلی 50ماڵیان دزیوه. ئاژانسهكه ههروهها ئاماژهی بهوهشداوهئهو دزان ه زیرهك نهبوون ،لهبهرئهوه ی به بهكارهێنانی تۆڕی كۆمهاڵیهتی ی foursquareئاسانتر دهیانتوانی دزیبكهن.
كوڕێكی 15ساڵهی خهڵكی واڵتی پیرۆ دانی نا بهكوشتنی 10كهسو بنكهی ئینتهرنێتی ههراڵد تریبون نازناوی گهنجترین بكوژی جیهانی بهو كوڕه بهخشی. بهپێی راپۆرتهكهی ههراڵد تریبون كوڕهكه به "گرین گاچۆ" ناسراوهو ل�ه 12ساڵییهوه تێكهڵ بهباندهكانی
تاوانكاری لهناوچهی تریجیلیۆی پیرۆ بووه. گرین گاچۆ دانی بهكوشتنی 10كهس ن��اوهو یهكێك ل�هك��وژراوهك��ان ژنێكی دووگیان بووهو لێكۆڵینهوهكانی پۆلیس لهبارهی تاوانهكانهوه بهردهوامه. ناوچهی تریجیلیۆی پیرۆ ئامارێكی بااڵی لهتاوانو توندوتیژی تێدا تۆماركراوهو یهكێك لهناسراوترین ناوچهكانی پیرۆیه بۆ چاالكیی باندهكانی ت��اوانو ماده هۆشبهرهكان.
ماستاو بهكولێره ی گهرمهوه
بهشێك لهخهڵكی سلێمانی ،بهبێ ژهم ه ماستاو ناتوانن رۆژ بهسهربهرن مهعاز فهرحان ی خالید ه �هم��وو رۆژێ���ك ل �هگ �هڵ سپێده بهرهبهیان دوكانهكهی بهڕووی كڕیارهكانیدا دهك���ات���هوه ،ئ���هوان���هی س��ااڵن��ێ��ك�ی زۆر ه لهههركوێیهك بن ،رۆژانه ژهمێك خواردنیان لهماستهكهی رهحیم دهب��ێ��ت ،خالید ك ه لهپێنج ساڵیهوه لهبهردهستی باوكیدا ماستاوی فرۆشتووه ،تائێستاش بهردهوامه، ئێستا دوای ئهوهی باوكی پیربووه ،خالید ماستاو دهفرۆشێت ،رۆژان �ه لهناو سهدان كڕیاری دێرینو نوێ رۆژ بهسهردهبات. خالید وتی "ماوهی چل ساڵه ماستاو دهف������رۆش������ی������ن، ی ل��هه��هش��ت��اك��ان�� سهدهی رابردووهو ه موشتهریمان ههیه، رۆژانه دێنه المان". ی خالید حاج ی رهحیم ،خۆ ب�ه بهختهوهر
دهزانێت كاتێك رۆژانه ئهو مهكینهی ماستاو ه ی دهگرێت بهدهستییهوه ،كه لهحهفتاكان ی سهدهی رابردووه باوكی ماستاوی خهست بۆ كڕیارهكانی پێكردووه .دهڵێت دڵخۆش ه بهوهی لهسهر پیشهكهی باوكی بهردهوامه. م��اس��ت �ی رهح���ی���م ی �هك��ێ��ك �ه ل��هدوك��ان�� ه بهناوبانگهكانی شاری سلێمانی ،كهرۆژان ه كڕیارێكی زۆر بۆ خ��واردن��هوهی ماستاو لهگهڵ كولێرهی گهرم ،یان ماستو چا رووی تێدهكهن. م��اس��ت��اوك��ردن ب �هی �هك��ێ��ك ل��هخ��واردن�� ه ی ك��وردهواری��ی �هك��ان دادهن��رێ��تو ل �هزۆرب �ه ی چایخانهو گازینۆو چێشتخانهكانی شارهكان ك��وردس��ت��ان دهف��رۆش��رێ��ت ،خهڵێكی زۆر ی خوویان پێوهگرتووهو ناتوانن دهستبهردار ببن. ی ئ��اوات حهمهئهمین 40 ،س��اڵ ،ل�هب��ازاڕ ی رهش �هم��ۆڵ �هوه هاتبوو ب��ۆ خ��واردن��هوه ماستاوهكهی حاجی رهحیمو ماوهی شهش ساڵه به بهردهوامی لهم دوكانهدا ماستاو دهخواتهوه ،وتی "ئهگهر ههر بۆم نهكرێت ههموو رۆژێ��ك بێم ،لهههفتهیهكدا سێجار ماستاو دهخۆمهوه". ئ����اوات ب����هدهم خ����واردن����هوهی جامێك ماستاوهوه ،وتی "ماستاو خواردنێكی زۆر خ��ۆش�هو ب��ۆ تهندروستی س���وودی زۆره، ههستدهكهم تهندروستیم زۆرباشه كاتێك ماستاو دهخۆمهوه".
ی بۆ 100كیلۆ ماست دهكات بهماستاو. ك �هم��ال مستهفا ،مامۆستایه ،لهساڵ 1992وه به بهردهوامی ماستاو دهخواتهوه ،قادر وتی "موشتهریم ههیه سی ساڵ ه وت��ی "ب�هی��ان��ی�ی ه �هم��وو رۆژێ���ك جامێك ههموو رۆژێك ژهمێك ماستاو دهخواتهوه، ماستاو دهخۆمهوه ،كهوهك دهرمان وایه بۆ ههیه رۆژانه دوو ژهم ماستاو الی ئێمه دهخواتهوه". پاككردنهوهی گهده". كهمال دهڵێت كاتێك س�هف�هردهك��ات بۆ ئ �هوهش �ی وت زۆرت��ری��ن كڕیارهكانیان ی كرێكاران ،بۆیه ناوی چایخانهكهشیان دهرهوهی واڵت ،بیری ماستاوهكهی حاج بهناوی كرێكارانهوهیه. رهحیم دهكات. دوكانهكهی حاجی رهحیم رووبهرهكهی چایخانهكهی ستاری چایچی لهنێو بازاڕی كهمتره له 30مهتر ،لهكۆاڵنێكی تهسكی ح���هوزه وش��ك�هك�هی ش��اری سلێمانی، شهقامی مهولهویدایه ،بهاڵم به بهردهوامی بهیهكێك لهناونیشانه دیارهكانی ئهو كورسییهكان خهڵكی لهسهرهو لهبهردهم گ��وزهره دادهن��رێ��ت ،یهكهمجار لهساڵی دوكانهكاندا چهند كڕیارێك لهسهرهدا 1976دهرگ����ای ب����هڕووی ك��ڕی��اران �ی ماستاودا ك��ردووهت�هوه ،ستاری چایچی وهستاون. خالید رۆژان�ه 100كیلۆ ماست دهكات كهسهروڕیشی بهتهواوهتی سپی بووه، بهماستاو ،دهڵێت رۆژانه كرێكارو خاوهن دهڵێت "منداڵ بوو دهستمپێكردو ئێستا چێشتخانهو شوفێرهكان دهوریان قهرهباڵغ وا خهریكه كۆتایی بهژیانم دێت". س��ت��ار رهزا ،وت���ی "ه��هت��ا بهپێوهبم دهكهنو ماستاوهكهی ئهوان دهخۆنهوه. چهندان دوكان لهشاری سلێمانیدا ههن ماستاو دهفرۆشم ،چونكه كاسپییهكی كهمێژووی دروستبوونیان دهگهڕێتهوه حهاڵڵهو دۆستێكی زۆرم گرتووه بههۆی بۆ سااڵنی حهفتاكانی سهدهی رابردوو ،ماستاوهكهمهوه". وهستا بهناوبانگهكانی ماستاو فرۆشتن ستاری چایچی رۆژان��ه 20ت��ا 25كیلۆ دهڵێن مهگهر مردن لهمهكینهو ماستی ماست دهكات بهماستاو .وتی "زۆربهی م��وش��ت �هری��ی �هك��ان��م م�����ردوون ،ئێستا كوردییان داببڕێت. قادر مستهفا م��اوهی 30ساڵه ماستاو موشتهریی گهنجم زۆره ،ئهوانهی لهگهڵ دهف��رۆش��ێ��ت ،ئ��ام��اژه ب��هوه دهدات بۆ مندا لهم گ��وزرهداب��وون ،یهك كهسیان ساتێكیش م��اس��ت��او ل �هژی��ان �ی ئ���هودا نهماوه". فهرامۆشنهكراوه ،قادر رۆژانه نزیكهی 70
لهمهڵپهری دهستوور نێت گهرماوگهرم ههواڵو گۆرانكاریه نوێیهكان دهخوێنیتهوه رۆژانی ههموو دووشهممهیهک