60 چوارشه‌ممه
2010/12/8 ( )20الپهڕه نرخ ( )1000دیناره رۆژنامه‌یه‌کی سياسى گشتییه ،هه‌فتانه کۆمپانیای سولى تێلیگراف ده‌ریده‌کات
w w w. d e s t u r. n e t
دوابه‌دوای ڕووداوه‌كه ی كانی گۆمه:
یه‌كگرتوو جێ به‌گۆڕان لێژ ده‌كات! 3
به‌تۆمه‌تی ده‌ستدرێژی سێكسی بۆ سه‌ر كچێكی مه‌غۆل پیاوێكی ته‌مه‌ن 70ساڵ دوای فڕاندنی ده‌كوژرێت
ده‌ستوور پیاوێك كه ته‌مه‌نی نزیكه‌ی 70ساڵ ده‌ب��ێ��ت ،ب �ه‌ن��اوی (ع) ،دوای ئ �هوه ی ل��ه‌الی��ه‌ن دراوس��ێ��ی �ه‌ك��ی��ان �هوه به‌هۆی كێشه‌یه‌كی كۆمهاڵیهتییهوه ده‌ڕفێنرێت، ده‌ست و قاچ و په‌راسووه‌كانی ده‌شكێنن، فڕێی ده‌ده‌ن‌و دوات���ر له‌نه‌خۆشخانه گیان له‌ده‌ست ده‌دات .دواتر بكوژه‌كان ده‌ستگیر ده‌كرێن ،ب�ه‌اڵم پۆلیس هیچ ڕوونكردنه‌وه‌یه‌ك نادات. رووداوه‌كه كاتژمێر یه‌كی شه‌وی 11/30 له‌سه‌ر 12/1له‌گه‌ڕه‌كی كانی سپیكه‌ی سلێمانی ڕووی�����داوه ،به‌پێی وت �هی هوشیاری كوڕی (ع) 26 ،ساڵ ،سێ چه‌كدار چوونه‌ته سه‌ر ماڵیان دوانیان ده‌مانچه‌یان پێبووه‌‌و سێیه‌میان چه‌كی گهوره ،كه یه‌كێكیان زاوای باوكی كچهكهو ئ �ه‌وی تریان خوشكه‌زای ب��ووه له‌گه‌ڵ كه‌سێكی تر ،باوكی كچه‌كه‌ش له‌گه‌ڵ چوار چه‌كداری تر ل�ه‌دووری ماڵی (ع) هوه به‌چه‌ند سه‌د مه‌ترێك پاسه‌وانیيان كردووهو سه‌یاره‌یه‌كی جۆری میسۆبۆشی پیكابیان پێبووه. هوشیار كوڕی (ع) ،له‌باره‌ی رووداوه‌كه‌وه له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور وتی "هه‌ر ل�ه‌وێ��دا چ �ه‌ك��داره‌ك��ان ده‌ستیانكرد به لێدانی باوكم و ده‌ستیان شكاند و بردیان، مۆبایلی خوشكه‌كه‌میشیان برد". له‌وكاته‌دا هوشیار ته‌له‌فون بۆ پۆلیس ده‌ك����ات ،ب���ه‌اڵم ت��ا پ��ۆل��ی��س ده‌گ���ات چه‌كداره‌كان هه‌ڵدێن.
هوشیار وتی "كچێكی ناته‌واو (مه‌غۆل) ته‌مه‌ن 15ساڵ ،دراوسێی ئێمه‌ن ،دوای ئه‌وه‌ی له‌الیه‌ن چه‌ند كه‌سێكه‌وه سكی پڕ ده‌كرێت ،به فێڵێك كچه‌كه ناچار ده‌كرێت ناوی باوكم بهێنێت". هوشیار ده‌ڵێت به‌هۆی ئ �هوهی باوكی دووكانی هه‌بوو له گه‌ڕه‌كه‌كه ئاسان بووه ئهو تۆمه‌ته بدرێته پاڵی و دواتریش باوك و كه‌سوكاری كچه‌كه بڕوایان به‌و كچه كردووهو باوكیان كوشتووه. سه‌رله‌به‌یانی رۆژی 12/2سه‌عات 9له نه‌خۆشخانه‌ی فریاكه‌وتنه‌وه ته‌له‌فۆن بۆ ماڵی (ع) ده‌كرێت پێیان ده‌ڵێن كه باوكیان له‌وێیه ،به‌اڵم هه‌ر ئهو رۆژه (ع) گیان له‌ده‌ستده‌دات. هوشیار وتی "شوێنی لێدان به جه‌سته‌ی باوكمه‌وه دیار بوو ،سنگ‌و قاچ‌و ده‌ست‌و په‌راسووه‌كانیان شكاند بوو". سه‌رچاوه‌یه‌ك له‌نه‌خۆشخانه‌ی فریاكه‌وتنی سلێمانی به ده‌ستووری ڕاگه‌یاند "جگه له‌شكانی چ �ه‌ن��د شوێنێكی له‌شی، شوێنه‌واری لێدان به جه‌سته‌ی (ع)هوه دیاربووه."، سه‌رچاوه‌كه ده‌ڵێت به‌پێی راپۆرتی پزیشك ئهو پیاوه به‌ته‌مه‌نه ماوه‌ی چه‌ند ساڵێكه به‌هۆی نه‌خۆشییه‌وه تونای سێكسكردنی له‌ده‌ستداوه. دوای ئه‌وه‌ی كه‌سوكاری (ع) سكااڵیان له‌دادگاو پۆلیس تۆماركردووه‌‌و ئێستا كێشه‌كه له‌الیه‌ن پۆلیسه‌وه به‌دواداچوونی بۆ ده‌كرێت ،هه‌ریه‌كه له باوكی كچهكهو زاوا و خوشكه‌زاكه‌ی‌و كه‌سه‌كه‌ی تر
كه له‌گه‌ڵیان چووه‌ته سه‌رماڵی (ع) ده‌ستگیركراون .ئ �ه‌وان �هی تریش ك ه گومانیان له‌سه‌ره‌‌و پاسه‌وانی ئه‌مانیان كردووه هه‌ڵهاتوون. هوشیار وت �ی "گرته‌یه‌كی ڤیدیۆ به‌و كه‌سانه گیراوه ،كه تێیدا باوكم سوێند ده‌خوات ده‌ستدرێژی نه‌كردووه‌ته سه‌ر ئهو كچه و ئاگاداری شتی وانییه". ئ��اس��ۆ ع��وم �ه‌ر ئ �ه‌ف��س �ه‌ری راگ �هی��ان��دن له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی پۆلیسی سلێمانی له‌لێدوانێكیدا راس��ت��ی رووداوه‌ك����هی سه‌لماند ،ب �ه‌اڵم وتی "ئه‌مڕۆ پشووه‌و ل���ه‌ده‌وام نیم ،رۆژی دوات��ر زانیاریتان ده‌ده‌مێ". ئه‌مه‌ش دووه‌مین رووداوه له‌ماوه‌ی دوو هه‌فته‌دا له‌سلێمانی روویداوه ،دوای ئه‌وه‌ی دوو هه‌فته له‌مه‌وپێش گرته‌یه‌كی ڤیدیۆیی له‌مۆبایل‌و سایتی كۆمه‌اڵیه‌تی فه‌یسبووكدا باڵوكرایهوه ،كه تێیدا سێ كه‌س له‌الیه‌ن چه‌ند كه‌سێكی تره‌وه ،دوای ئه‌وه‌ی گوایا بۆ ك��اری سێكسی ده‌چنه سه‌ر ماڵێك لێیان ده‌درێت‌و وێنه‌یان باڵوده‌كرێته‌وه. ئ�هو رووداوه له‌گه‌ڕه‌كی كانی گۆمه‌ی سلێمانی روویدا ،به‌پێی گرته ڤیدیۆییه‌كه، ئ��هو س��ێ ك�ه‌س�ه ه��ه‌ڕه‌ش��هی فڕاندنی ژنه‌كه‌یان ك���ردووه ،ئه‌گه‌ر سێكسیان له‌گه‌ڵدا نه‌كات ،بۆیه ژنه‌كه مێرده‌كه‌ی ئاگاداردهكاتهوهو مه‌وعیدیان پێده‌دا‌و دوای هاتنی ئهو سێ كه‌سه بۆ ماڵه‌كه، له‌الیه‌ن مێردی ژنه‌كه‌و چه‌ند كه‌سێكی تریانه‌وه ده‌گیرێن‌و لێیان ده‌درێت‌و گرته‌ی ڤیدیۆییشیان باڵوده‌كه‌نه‌وه.
سه‌باره‌ت ب ه تراژیدیا تۆقێنه‌ره‌كه ی كانی گۆمه
16
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
راپۆرت ه هه‌واڵ 3
96ئه‌ندام ی تر بۆ كۆنگره ی پارت ی زیادكران بۆ ئاشتكردنه‌وه‌ی كادیره ناڕازییه‌كان ،مه‌كته‌بی سیاسی پارتی بڕیاریدا بیانكات به‌ئه‌ندامی كۆنگره بورهان قادر ی ی كوردستان 96كادیر ی دیموكرات پارت ی ئ �ه‌ن��دام ی ل �ه‌ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن � ده‌رن���ه‌چ���وو ی كۆنگره‌كاندا سه‌رخست بۆ كۆنگره ،به‌پێ ی لێپرسراو و كارگێڕ لقه‌كان، هه‌ڵسه‌نگاندن ی كادیره ناڕازییه‌كان. له‌پێناو هێوركردنه‌و‌ه ی ده‌ست ده‌ستوور ی ئهو زانیارییان ه به‌پێ ی پارتییه‌وه، كه‌وتوون ل ه ناو ڕێكخستنه‌كان ی ئهو حیزب ه بڕیاریداوه ی سیاس مه‌كته‌ب 96ئه‌ندام بۆ كۆنگره زیاد بكات ،ك ه ل ه سلێمانی‌‌و كه‌ركوك هه‌ریه‌ك ه 24ئه‌ندام كۆنگره ،وات ه بۆ هه‌ر لقێك شه‌ش ئه‌ندام ی هه‌ولێر‌و زیادكراوه ،بۆ هه‌ر یه‌ك له‌شاره‌كان دهۆك‌و موسڵیش 16ئه‌ندام كۆنگره زیاد ك��راوه ،وات � ه بۆ هه‌ر لقێك چ��وار ئه‌ندام كۆنگره زیاد كراوه. ی ی كۆنگره ی ئه‌ندامان پێش هه‌ڵبژاردن ی ی پارتی ،له‌به‌ر ڕۆشنایی ئامار سیانز‌ه ی دا بۆ هه‌ر ی بڕیار ی سیاس لقه‌كان مه‌كته‌ب هه‌زار ئه‌ندامێك كه‌سێك بكرێت ه نوێنه‌رو ببێت ه ئ�ه‌ن��دام كۆنگره ،ب �ه‌اڵم ده‌رك��ه‌وت ی ی ئهو نزیك ه ئاماره‌كان هه‌ڵه‌ن و پارت ی ئ �هو ئ��ام��اره ك ه كه‌مێك زیاتر له‌نیو‌ه ی هه‌یه. ملیۆنێك كه‌س بوو ئه‌ندام ی ئ���ه‌وه‌و‌ه ب��ووه دهڵ��ێ��ت ئ���ه‌وه‌ش ب �ه‌ه��ۆ ی ی نادروستیان له‌بار‌ه ك ه لقه‌كان ئامار ئه‌ندامانیانه‌و‌ه ناردبوو ،زۆرێكیان ته‌نانه‌ت ی حیزب. فه‌رمانبه‌رانیشیان كردبوو ب ه ئه‌ندام ی ی «بۆی ه ل ه هه‌ڵبژاردن بۆ ئه‌ندامێت وت
ی ئاماره‌كان ی ئه‌ندام به‌پێ كۆنگره ڕێ��ژه ی ی كورسییه‌كان نه‌بوون و زیاتر ل ه سێ یه‌ك ی مانه‌وه«. كۆنگره به‌به‌تاڵ ی بڕیاریداوه به‌شێك ی سیاس بۆی ه مه‌كته‌ب ی تر پڕ بكاتهوه. له‌و بۆشاییان ه به‌ڕێگ ه به‌تایبه‌ت ی و كه‌ركووك ك ه بۆ بایه‌خدان ب ه سلێمان ی و ناڕهزایی ی تیایدا الوازه و نیگه‌ران پارت ی لقه‌كان ك ه نه‌بوون ب ه به‌شێك له‌ستاف ی ی نیگه‌ران ئه‌ندام ل ه كۆنگره و ل ه ترس ی به‌شێك ی سیاس و وازهێنانیان مه‌كته‌ب ی كرد ب ه ئه‌ندام له‌كادیر‌ه ده‌رنه‌چووه‌كان كۆنگره. ی ی ئاماده‌كار ی لێژن ه فایه‌ق تۆفیق سه‌رۆك ی كوردستان ی دیموكرات ی پارت ی 13 كۆنگره ی ئه‌ندامانیان پشتڕاستیكرده‌و‌ه ك ه ژماره ی زیادكردنه‌ك ه به‌هه‌ڵبژاردن زیادكردووه ،وت بووه«. ی ئ��ه‌وه‌ش ی «ئ��ه‌گ��ه‌ر س��ه‌رچ��اوه‌ك�� ه وت�� ی ی ته‌سكیه‌‌و بڕیار هه‌ی ه كه‌سیتریش له‌ڕێ تایبه‌ته‌و‌ه بهێنرێت ه كۆنگره«. ی به‌وه‌دا ئهو ی ده‌ستوور ئاماژه سه‌رچاوه‌ك ه ی ی ك ه دان��راون‌و ئه‌وانه‌ش ئه‌ندام كۆنگران ه ی ك ه ده‌نگیان پێدوان هه‌موویان له‌ستاف ی ناو لقه‌كانن وات ه ئه‌ندام لق یان به‌رپرس ی ك ه ناوچه‌كانن ،ههرچهنده ئهو ئه‌ندامان ه ده‌نگیان پێدوان پێشتریش له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان ی ك ه ی ده‌نگدانیان ك��ردووه ،ئهوه به‌شدار ی ههڵبژاردووه ئه‌وانه‌ن ك ه پێشتر بۆ خۆیش ی كۆنگره ده‌رنه‌چوون‌و نیگه‌ران بوون، ئه‌ندام
بڕیاره له هه‌فته‌کانی داهاتوده‌ا کۆنگره ببه‌ستێت
ی ی «ئه‌مه‌ش فێڵێك ه بۆ هێوركردنه‌و وت كادیران». ی هه‌ر له‌وباره‌و‌ه فایه‌ق تۆفیق ده‌ڵێت ئهوه ی ناكاته‌وه، ی تر به‌شدار به‌شداریكرد جارێك ی «ئهو زیادكردن ه هه‌ر له‌نێوان كادیر‌و وت
حیزبدا بووهو چه‌ند كه‌سانێك زیادكران‌و ته‌واو». ی ێ ده‌نگ ی ئه‌وان ه ك ی ك ه ئ ه سه‌باره‌ت بهوه ی «به‌رپرس و پێدوان فایه‌ق تۆفیق وت ی لقه‌كان ،له‌هه‌موو جێگایه‌ك كارگێڕه‌كان
ی ئێمه‌ش بۆ كادیره ی وا هه‌یه ،ه شت ی له‌لقه‌كان پێشكه‌وتووه‌كان بووه تیایه‌ت ی ده‌نگدانیان كردووه ،به‌س كه‌سیان به‌شدار ی ب ه ته‌سكی ه ی نه‌پااڵوتووه‌‌و وایانده‌زان خۆ ده‌رده‌چن».
یه‌كگرتوو جێ به‌گۆڕان لێژ ده‌كات!
له‌هه‌ڵبژاردنی مامۆستایاندا لیسته‌كانی ئۆپۆزیسیۆن نه‌یانتوانی پێگه‌ی ده‌سه‌اڵت كه‌متر بكهنهوهو ڕێژه‌ی ده‌نگه‌كانیان له‌نێوان خۆیاندا هاتووچۆ ده‌كات كاروخ نامیق
هه‌ڵبژاردنی ن��وێ��ن�ه‌ران ب��ۆ كۆنگره ی یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان گه‌شه‌ی به‌رفراوانی هێزه ئیسالمییه‌كان به‌تایبه‌ت یه‌كگرتووی ئیسالمی پیشاندا له‌گه‌ڵ پاشه‌كشه‌ی گۆڕاندا .به‌به‌راورد له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان‌و ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق. ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن�ی یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان ڕۆژی پێنج شه‌ممه‌ی ڕابردوو 2010/12/2ب�ه‌ب�ه‌ش��داری 11لیستی ڕكابه‌ر ئه‌نجام درا ،كه تیایدا 100 هه‌زار 180مامۆستا له كۆی 120هه‌زار مامۆستا ده‌نگیاندا به‌م پێیه‌ش له %80 ئهو مامۆستایانه ده‌نگیانداوه كه‌مافی ده‌نگدانیان هه‌بووه. له‌و هه‌ڵبژاردنه‌دا لیستی مامۆستایانی ك��وردس��ت��ان ل��ه %58ده‌ن��گ �ه‌ك��ان �ی به‌ده‌ستهێناوه‌‌و به پله‌ی یه‌كه‌م دێت كه ده‌كاته 57هه‌زار 740ده‌نگ ،لیستی س �ه‌رده‌م به %16ده‌نگه‌كان به پله‌ی دووه‌م دێت واتا 15هه‌زار 705ده‌نگ، لیستی مامۆستایانی یه‌كگرتوو له %14 ده‌نگه‌كانی به‌ده‌ستهێناوه كه‌ده‌كاته 13 هه‌زار 650ده‌نگ ،لیستی مامۆستایانی كۆمه‌ڵی ئیسالمی %8ده‌نگه‌كانی به ده‌ستهێناوه كه ده‌كاته 8هه‌زار 366 ده‌نگ. به‌و پێیه‌ش ته‌نها هه‌ردوو حیزبی ئیسالمی (یه‌كگرتوو ـ كۆمه‌ڵ) 22016ده‌نگیان هێناوه كه‌ده‌كاته %22ده‌نگه‌كان. ئیسالمییه‌كان گه‌شه ده‌كه‌ن سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی له‌هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان ،یه‌كگرتووی ئیسالمی تووشی پاشه‌كشه‌یه‌كی به‌رچاو ب��وو ،ژم��اره‌ی كورسییه‌كانی له نۆ وه كه‌میكرد بۆ شه‌ش ،به‌اڵم له‌هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی ی مامۆستایاندا گه‌شه‌ی عێراق و یه‌كێت به‌رچاوی به‌خۆوه دیوه. یه‌كگرتووی ئیسالمی له‌هه‌ڵبژاردنی مامۆستایان ت��وان�ی %14ده‌نگه‌كان به‌ده‌ستبهێنێت ،له‌كاتێكدا له‌هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان له 2009/7/25 ته‌نها %6ده‌نگه‌كانی به‌ده‌ستهێنا به‌گوێره‌ی كورسییه به‌ركه‌وتووه‌كانی
له‌هاوپه‌یمانێتی چوار حیزبه‌كه ،ئه‌وه‌ش دوو ئهوهنده زیاتر زیادیكردووه. ع �ه‌ت��ا ئ �ه‌ح��م �ه‌د ڕه‌م�����ه‌زان له‌لیستی مامۆستایانی یه‌كگرتووی ئیسالمی كوردستان ڕایگه‌یاند «ئهو ئه‌نجامه‌ی هێناومانه ب �ه ئه‌نجامێكی گ��ه‌وره‌ی ده‌زان��ی��ن ،ه��ه‌روه‌ه��ا ئ �ه‌گ �ه‌ر هه‌ندێك ده‌ستێوه‌ردانی حیزبی نه‌بوایه ده‌نگی زیاترمان ده‌هێنا زۆر لهوه زیاتر ده‌بوو كه ئێستا هه‌یه». م .عه‌تا ئه‌حمه‌د ئاماژه ب�هوه ده‌دات ك�ه ده‌ن��گ�ی مامۆستایانی یه‌كگرتوو به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو گه‌شه‌ی كردووه، وتی «وه‌ك ده‌یبینین لیستی یه‌كگرتوو ل��ه‌ه��ه‌ر دوو پ��ارێ��زگ��ای ده���ۆك و كه‌ركوك پله‌ی دووه‌می هێناوه ،له‌سه‌ر ئاستی شارۆچكه بچوكه‌كانی ق �ه‌زا و ناحیه‌كانیش له هه‌ندێك ناوچه پله‌ی یه‌كه‌می هێناوه». كۆمه‌ڵی ئیسالمی توانیویه‌تی %8 ده‌نگه‌كان مسۆگه‌ر بكات ،له‌كاتێكدا ته‌نها %4ده‌نگه‌كانی كورسییه‌كانی په‌رله‌مانی كوردستانی به‌ده‌ستهێناوه. «ئ��ێ��م �ه پ��ێ��ش ه��ه‌ڵ��ب��ژاردن ل �ه‌گ �ه‌ڵ مامۆستایانی كۆمه‌ڵ به‌یه‌ك لیست به‌شداری هه‌ڵبژاردنمان نه‌كرد ،دوای هه‌ڵبژاردنیش لهوه ده‌چێت كارێكی زه‌حمه‌ت بێت لیستێكی هاوبه‌ش دروستبكه‌ین ،ڕه‌نگه له ده‌ربرینی هه‌ڵوێسته‌كانمان گفتوگۆ له‌گه‌ڵ یه‌كتری بكه‌ین به‌اڵم ببین به‌یه‌ك لیست شتی له‌و جۆره له ئارادا نییه» .م.عه‌تا وای وت.
گۆڕان پاشه‌كشه ده‌كات لیستی مامۆستایانی س���ه‌رده‌م ،كه به‌نزیك له بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان داده‌نرێت یان به مامۆستایانی گۆڕان ناوده‌برێن، توانییان %16ده‌نگه‌كان به‌ده‌ستبهێنن و پله‌ی دووه‌م له‌دوا لیستی مامۆستایانی كوردستان (پارتی و یه‌كێتی) كه %58 ده‌نگه‌كانیان بردووه‌ته‌وه. ههرچهنده لیستی مامۆستایانی سه‌رده‌م پله‌ی دووه‌می وه‌رگرتووه ،به‌اڵم ته‌نها ن��زی��ك�هی دوو ه���هزار ده‌ن���گ له‌پێش یه‌كگرتووه‌وه‌یه ،ئه‌وه‌ش پێگه‌ی به‌هێزی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان كه‌پێشتر هه‌یبوو به‌ره‌و له‌ده‌ستدان ده‌چێت ئه‌گه‌ر ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان به‌م شێوه بمێنێته‌وه. م .عه‌تا ئه‌حمه‌د له‌لیستی یه‌كگرتوو ئاماژه بهوه ده‌دات كه‌ده‌نگی مامۆستایانی یه‌كگرتوو به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو گه‌شه‌ی ك��ردووه ،وتی «وه‌ك ده‌یبینین لیستی یه‌كگرتوو له‌هه‌ر دوو پارێزگای دهۆك و كه‌ركوك پله‌ی دووه‌می هێناوه ،له‌سه‌ر ئاستی شارۆچكه بچوكه‌كانی ق �ه‌زا و ناحیه‌كانیش له هه‌ندێك ناوچه پله‌ی یه‌كه‌می هێناوه».
م.س�ه‌ن��گ�ه‌ر ف��ای�ه‌ق وت�ه‌ب��ێ��ژی لیست ی مامۆستایانی س�ه‌رده‌م ئاماژه بۆ ئهوه ده‌دات له‌چاو ئ �هو خروقاتانه‌ی له هه‌ڵبژاردنی یه‌كێتی مامۆستایان كراوه به‌و ئه‌نجامه تاڕاده‌یه‌ك ڕازین ،چونكه له‌به‌ر زۆری خروقاته‌كان چ���اوه‌ڕوان نه‌ده‌كرا ئهو ئه‌نجامه بهێنن». م .سه‌نگه‌ر ده‌ڵێت «ترسمان له‌هیچ لیستێك نییه پێشمان بكه‌وێته‌وه له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان ئه‌گه‌ر یه‌كگرتوو بێت یان كۆمه‌ڵ یاخود هه‌ر لیستێكی تر به‌مه‌رجێك به‌ڕێگه‌یه‌كی شه‌رعی بتوانێت ڕێ��ژه‌ی ده‌نگه‌كانی زی��اد بكات ،به‌بێ په‌نابردن بۆ كاری نایاسایی». م .ع��وم��ه‌ر وت���ی « ه �ه‌ش��ت ساڵه ه�ه‌ڵ��ب��ژاردن�ی مامۆستایان ن �ه‌ك��راوه، له‌و م��اوه‌ی�ه‌دا ڕێ��ژه‌ی مامۆستا زیادی كردووهو بیروڕای جیاواز هاتۆته‌كایه‌وه، به‌و هۆیه‌وه هه‌ندێك لیست تاڕاده‌یه‌ك توانیویان ه ده‌ن��گ بهێنن ،ب��ه‌اڵم به‌و جۆره نییه ،ئه‌م هه‌ڵبژاردنه ده‌ریخست لیسته‌كانی تر به ئیسالمیه‌كان‌و گۆڕانه‌وه به‌ره‌و كه‌می ده‌چن ئێمه به‌ره‌وه زیادی ده‌رۆی��ن ،بۆنمونه له هه‌ڵبژادنی 7/25 گۆڕان له %25ده‌نگی خه‌ڵكی كوردستانی به‌ده‌ستهێنا به‌اڵم ئێستا %16هێناوه». ئۆپۆزیسیۆن ده‌سه‌اڵتی الواز نه‌كرد ب�ه ب����ه‌راوردی ده‌ن��گ�ه‌ك��ان له‌نێوان ه���ه‌ڵ���ب���ژرادن���ه‌ك���هی یه‌كێتی مامۆستایان و كورسییه‌كانی پ���ه‌رل���ه‌م���ان���دا ،پ��ێ��گ �هی ئۆپۆزیسیۆن وه‌ك خۆی م���اوه‌ت���هوه ،س����ه‌ره‌ڕای ئ��اڵ��وگ��ۆڕی پێگه‌كه
له‌نێوان خۆیاندا. م .عومه‌ر محه‌مه‌د ئه‌مین له لیستی مامۆستایانی كوردستان (یه‌كێتی‌‌و له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور پ��ارت �ی) ده‌ڵێت قه‌ناعه‌تیان به‌و ده‌نگانه هه‌یه كه هێناویانه‌‌و پێی ڕازین وتی «ههرچهنده له پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردندا هه‌موو الیه‌نێك تموحی زیاتری هه‌یه». ه����ه‌روه‌ه����ا وت����ی «ئ��ێ��م��ه ب �ه‌ه��ی��چ شێوه‌یه‌ك هه‌ست به مه‌ترسی ناكه‌ین لهبهرئهوهی لیسته‌كه‌ی ئێمه به‌رده‌وام له‌گه‌شه‌كردندایه». ب�ه‌اڵم لیسته ئۆپۆزیسیۆنه‌كان ده‌ڵێن پێشلكاری و ساخته‌كاری به‌ربه‌ستی به‌رده‌م ده‌ركه‌وتنی پێگه‌ی ڕاسته‌قینه‌ی ئه‌وان بووه. م .سه‌نگه‌ر پێیوایه ئ �هو خروقاتانه ی لیستی ده‌سه‌اڵت وایكرد ڕێژه‌ی ده‌نگ زیاد بكات‌و ڕكابه‌ره‌كانیان كه‌مبكات. م .عومه‌ر ڕایگه‌یاند ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردن بكه‌ین بۆ سكرتاریه‌تی مامۆستایان جگه له لیستی مامۆستایانی كوردستان (یه‌كێتی‌‌و پارتی) هیچ لیستێكی تر سه‌رناكه‌وێت. به‌اڵم لیسته‌كانی ئۆپۆزیسیۆن بڕوایان وای���ه ه��ه‌رچ��ه‌ن��ده پ��ێ��گ�هی��ان ل�ه‌چ��او كورسییه‌كانی په‌رله‌مان زیادینه‌كردووه، به‌اڵم له‌ناو یه‌كێتی مامۆستایاندا ده‌نگیان زیادیكردووه‌و ده‌توانن كورسی زیاتر له سكرتارییه‌تی ڕێكخراوه‌كه مسۆگه‌ر بكه‌ن. ب��ه ب����روای م .ع��ه‌ت��ا ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن �ی مامۆستایان وه‌ك هه‌ڵبژاردنی حكومه‌ت نییه هه‌ندێك به‌شداری حكومه‌ت بكه‌ن‌و هه‌ندێكیان ئۆپۆزسیۆن بن ،ده‌ڵێت «له‌م ڕێكخراوه‌دا هه‌ر الیه‌نه‌‌و به‌پێی ده‌نگی خۆی ڕێژه‌ی ده‌بێت ،به‌اڵم له‌ئاینده‌دا یه‌كێتی مامۆستایان هه‌مه‌جۆرییه‌كی تێدا دروست ده‌بێت وه‌ك جاران نامێنێته‌وه كه یه‌كێتی‌‌و پارتی بۆخۆیان قۆرخیان كردبوو». م .س �ه‌ن��گ �ه‌ر ڕای��گ �هی��ان��د «ل����ه‌دوای ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن �هوه هیچ دانیشتنێكمان له‌گه‌ڵ لیسته‌كانی تر نه‌كردووه ،به‌اڵم چاوه‌ڕوانده‌كرێت له داهاتوودا دانیشتنمان هه‌بێت‌و به‌هاوبه‌شی كاربكه‌ین».
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
2
i n f o @ d e s t u r. n e t
ه هه‌واڵ راپۆرت
به‌بێ ئاگاداری حه‌دبا و برایه‌تی ،پارت ی و نوجێفی ڕێكه‌وتن
4
هیچ وه‌زاره‌تێك به‌ڕه‌سمی نه‌دراوه‌ت ه كورد
دابه‌شكردنی وه‌زاره‌ته‌كانی حكومه‌تی عێراق ته‌نها زاره‌كییه‌‌و له‌لیژنه‌كانی په‌رله‌مانیش ته‌نها كۆمه‌ڵ بێبه‌ش بوو محه‌مه‌د نه‌جیب ئ�ه‌ن��دام��ان��ی ك���ورد ل�ه‌پ�ه‌رل�ه‌م��ان��ی عێراق ڕای��ده‌گ �هی �ه‌ن��ن تائێستا ب�ه‌ڕه‌س��م��ی هیچ پۆستێكیان بۆ یه‌كالیینه‌كراوه‌ته‌وه ،ئه‌وانه‌شی كه‌باسده‌كرێت زاره‌كین نه‌ك ڕه‌سمی. شێخ فاتیح دارا ئاغای ئه‌ندامی په‌رله‌مانی عێراق له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی "هه‌ر
الیه‌نێك باسی دابه‌شكردنی وه‌زاره‌ته‌كان ده‌ك���ات ته‌نها ڕای الی�ه‌ن�ه‌ك� ه خۆیه‌تی، چونك ه هیچ بڕیارێكی ڕه‌سمی له‌سه‌ر نییه، وات ه ڕێككه‌وتنێكی ڕه‌سمی نیی ه له‌نێوان الیه‌نه‌كاندا". دارا ئاغایی ده‌ڵێت تائێستا ڕێككه‌وتنی ڕه‌سمی له‌سه‌ر هیچ وه‌زاره‌ت��ێ��ك له‌نێوان هه‌ر سێ الیه‌نی هاوپه‌یمانی نیشتیمانی‌و
عیراقییه‌و كوردستانی ڕووی ن���ه‌داوه‌و به‌رجه‌ست ه ن �ه‌ب��ووه ،وت � ی "به‌ڵكو ته‌نها به‌سه‌رزاره‌كی نه‌بێت وه‌زاره‌ته‌كانی ده‌ره‌وه بۆ كورد‌و نه‌وت بۆ هاوپه‌یمانی نشتیمانی‌و دارایی بۆ عێراقیه ،ئه‌ویش به‌نوسراو نییه". دارا ئاغایی ئه‌وه‌شی وت "بۆ ك��ورد هیچ وه‌زاره‌ت��ێ��ك به‌ڕه‌سمی دی���اری ن �ه‌ك��راوه، ته‌نانه‌ت وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ش".
له‌الیه‌كی تره‌وه ،به‌كر حه‌مه‌سدیق ئه‌ندامی په‌رله‌مانی عێراق‌و ئه‌ندامی په‌یڕه‌وپڕۆگرامی ناوخۆ له‌ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق، سه‌باره‌ت به‌دابه‌شكردنی لیژنه‌كان ،وتی "س �ه‌رۆك��ای �ه‌ت��ی لیژنه‌كان وه‌ك ژم���ارهو دابه‌شكردن یه‌كالیبوونه‌ته‌وه ،به‌شێوه‌یه‌ك ئیئتیالفی كوردستانی سه‌رۆكایه‌تی 4لیژنه‌ی به‌رده‌كه‌وێت ،به‌اڵم یه‌كێكیان بۆ یه‌كگرتوو
ده‌بێت ،گ��ۆڕان یه‌ك لیژن هو عێراقیی ه 7 لیژن هو هاوپه‌یمانی نیشتیمانی 12لیژنه‌ی به‌رده‌كه‌وێت". هه‌روه‌ها وتی "ته‌نها كۆمه‌ڵ سه‌رۆكایه‌تی هیچ لیژنه‌یه‌كی وه‌رنه‌گرتووه ،ئه‌وانیش خۆیان خوازیاری ئهوه نه‌بوون كه‌سه‌رۆكایه‌تی هیچ لیژنه‌یه‌ك بكه‌ن ،به‌اڵم ده‌توانن ئه‌ندام بن له‌هه‌موو لیژنه‌یه‌كدا".
لیژن ه ی ماده ی 23كاره‌كانی به‌جێنه‌گه‌یاند كاروخ نامیق ی 23كه‌تایبه‌ت ی ل��ی��ژن�هی م���اده ك���ار ی ب��وو به‌زه‌مینه‌سازی‌‌و ئاسایكردنه‌و‌ه ی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن ل�ه‌ك�ه‌رك��وك، ه�ه‌ل��وم�ه‌رج� ی هیچ ڕاپۆرتێك ئاماده‌بكه‌ن، به‌بێئه‌و‌ه كاره‌كانیان ڕاوه‌ستێنراوه‌‌و ئه‌ندامێكی ئهو لیژنه‌یه‌ش ده‌ڵێت "ه�ه‌ر نازانم به‌كوێش گه‌یشت؟". ی ی ژم��اره 36هه‌ڵبژاردن ی یاسای به‌پێ ی پارێزگاكان ل���ه2009/1/31 ئه‌نجومه‌ن ی ی عێراق هه‌ڵبژاردن ل�ه‌چ��وارد‌ه پارێزگا ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان به‌ڕێوه‌چوو، ی ی هه‌رێم ێ پارێزگاك ه ێ كه‌ركوك‌و س به‌ب ی ی كێش ه كوردستان .بۆ چاره‌سه‌ركردن ی ی پارێزگا هه‌ڵبژاردنیش له‌ئه‌نجومه‌ن ی هه‌ڵبژاردنه‌كان ی 23له‌یاسا كه‌ركوك ماده دان��را ،ب�ه‌اڵم ئهو لیژنه‌ی ه كه‌س نازانێت به‌كوێ گه‌یشت. ی ی مانگ ی 23ده‌بوو له‌كۆتای ی ماده به‌پێ ی ی ئه‌نجومه‌ن ئ���ازاری 2009هه‌ڵبژاردن ی كه‌ركوك ئه‌نجامبدرایه ،به‌اڵم پارێزگا ی 23 ی ك ه بۆ ماده ئهو لیژن ه په‌رله‌مانیی ه ی ئاماده‌كاری بكات دروستكرابوو نه‌یتوان بۆ ئهو هه‌ڵبژاردنه‌‌و لیژنه‌كه‌ش به‌هێواشی كاره‌كانیان ڕاگرت. ی ی ئه‌نجومه‌ن ئاوات محه‌مه‌د ئه‌مین ئه‌ندام ی كه‌ركوك له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور پارێزگا ی ل ه ئارادانیی ه ی جد ی "هیچ هه‌وڵێك وت ی هه‌ڵبژاردن له‌پارێزگای بۆ ئه‌نجامدان كه‌ركوك ،ته‌نیا له‌نێو خه‌ڵك ئاره‌زوویه‌ك هه‌یه بۆ ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن". ئاوات ڕایگه‌یاند دوو ڕێگ ه له‌پێشه‌وه‌ی ه بۆ ی هه‌ڵبژاردن له‌پارێزگای كه‌ركوك ئ �هوه ی ی په‌رله‌مان بكرێت ،كه‌هه‌ردووكیان له‌ڕێگ ه ی یه‌كه‌م ئه‌وه‌ی ه عێراقهوه ده‌كرێت ،ڕێگ ه ی ی��ان ده‌ب��ێ��ت بگه‌ڕێینه‌و‌ه س��ه‌ر م��اده 23بزانرێت ئایا ئهو لیژن ه په‌رله‌مانیی ه ی ی ماوه ،چونك ه ئهو لیژنه‌ی ه له‌كات ده‌سه‌اڵت ی ی خۆ ی ڕاپۆرت ی خۆیدا نه‌یتوان دیاریكراو
"هیچ هه‌وڵێكی جدی له ئارادانییه بۆ ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردن له‌پارێزگای كه‌ركوك"
ی نوێنه‌ران بكات، ی ئه‌نجومه‌ن پێشكه‌ش ی دووه‌م ئه‌وه‌ی ه ده‌بێت بگه‌ڕێینه‌و‌ه ڕێگ ه ی 23كه‌داوا ی شه‌شه‌م له‌ماد‌ه سه‌ر خاڵ ی كۆمار‌و ێ س�ه‌رۆك��ای�ه‌ت� ده‌ك���ات ه�ه‌رس� ی نوێنه‌ران ی وه‌زیران‌و ئه‌نجومه‌ن ئه‌نجومه‌ن ی ی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ڕێوشوێن به‌هاوكار
هه‌ڵبژاردن له‌كه‌ركوك دابنێن. ی 23و ی ماده ی لیژن ه ی ئه‌ندام سیروان كاكه‌ی ی ی نوێنه‌ران ی ئه‌نجومه‌ن ی پێشوو ئه‌ندام عێراق ،ئاماده‌نه‌بوو هیچ لێدوانێك بدات ی ی "من ئێستا هه‌ر ئاگادار لهوبارهیهوه ،وت ئهو مه‌سه‌الن ه نیم".
ی 23ل��ه‌ح��ه‌وت ئ�ه‌ن��دام ی م���اده ل��ی��ژن� ه پێكهاتبوو ،دوو كورد‌و دوو توركمان‌و دوو ی كه‌هه‌موویان عهرهبو ،یه‌ك كلدو ئاشوور ی ی كه‌ركوك بوون له‌خول ئه‌ندام په‌رله‌مان پێشووی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق. ی 23بریتیبوو ی ل��ی��ژن�هی م���اده ك���ار
ی ل��ه‌زه‌م��ی��ن��ه‌س��ازی‌‌و ئ��اس��ای��ك��ردن��هوه ی ه �ه‌ڵ��ب��ژاردن ل�ه‌ك�ه‌رك��وك، ه�ه‌ل��وم�ه‌رج� ی ل��ه‌ڕێ��گ�� هی پ��ێ��داچ��وون��هوه ب �ه‌ت��ۆم��ار ی ی كێش ه ده‌ن��گ��ده‌ران‌و چاره‌سه‌ره‌كردن ی گشتی‌‌و تایبه‌ت‌و، ته‌جاوز ل ه سه‌ر موڵك دابه‌شكردنی ده‌سه‌اڵته‌كان.
بڕیاری ده‌رچوون له‌پۆلی دوو‌و سێی بنه‌ڕه‌تی هه‌ڵوه‌شایه‌وه مامۆستایان ده‌ڵێن ئه‌وان هی ده‌چوون ه پۆلی چوار زۆرینه‌یان ناوی خۆیان نه‌ده‌زانی هێمن له‌تیف له‌سلێمانی بڕیارێكی تری سیستمی نوێی خوێندن ه�ه‌ڵ��وه‌ش��ای�هوه ،ك ه به‌پێی سیستمه‌ك ه خوێندكاری پۆلی یه‌كه‌م تا سێیه‌می بنه‌ڕه‌تی ی ڕاسته‌وخۆ ده‌رده‌چێنران ،به‌هۆی ئهوه خوێندكاره‌كان ئهوهنده فێرنه‌ده‌بوون. ی ب��ڕی��اره ن��وێ��ی�ه‌ك�هی وه‌زاره‌ت����ی به‌پێ ی دوو‌هم‌و سێیه‌م ،ماوه پهروهرده ،له‌پۆله‌كان یو ی كورد ی دووه‌مدا له‌هه‌ردوو بابه‌ت له‌خول ی پێكهوه به‌ده‌رنه‌چوو داده‌نرێت له‌و بیركار ساڵه‌دا .به‌اڵم له‌پۆلی یه‌كه‌م هه‌موویان ده‌رده‌چێنرێن. ی دووه‌مدا ی دوو‌هم‌و سێیه‌م ،له‌خول له‌پۆله‌كان ی ی یان بیركار ی كورد ئه‌گه‌ر به‌ته‌نها له‌بابه‌ت مابێته‌و‌ه ب �ه‌ده‌رچ��وو ئ �ه‌ژم��ار ده‌ك��رێ��ت. ی ن��ووس��راوه‌ك �ه‌دا ه �ه‌روه‌ه��ا له‌خاڵێكیتر ی ی تر ڕوونكراوه‌ته‌و‌ه "م��اوه له‌بابه‌ته‌كان ی دووه‌مدا جگ ه ی دوو‌هم‌و سێیه‌م له‌خول پۆل له"كوردی ،بیركاری" پێكهوه ،به‌ده‌رچوو ئه‌ژمارده‌كرێت له‌چه‌ند بابه‌ت كه‌وتبێت". به‌شێك له‌مامۆستایان ده‌ڵێن له‌سااڵنی ی ك ه له‌پۆلی ڕاب��ردوودا ئهو خوێندكاران ه یه‌كه‌م تا سێیه‌م ڕاسته‌وخۆ ده‌رده‌چێنران،
به‌هۆی ئیهمالی خوێندكاره‌كه‌و گوێنه‌دانی هه‌ندێك مامۆستاو‌ه ئهوهنده فێرنه‌ده‌بوون، به‌شێكیان كاتێك ده‌چوون ه پۆلی چواره‌م ته‌نانه‌ت نه‌یانده‌زانی ناوی خۆیشان بنووسن. ی ی زمان ئیسماعیل حه‌مه‌ڕه‌حیم مامۆستا
ی ئاڵیاوا ی بنه‌ڕه‌ت ك��وردی ،له‌قوتابخان ه ی پهروهرده له‌سلێمانی ،ده‌ڵێت كه‌وه‌زاره‌ت ی خوێندكار ی نه‌كه‌وتن ی بڕیار ی ده‌ركردن له‌كات ی ی�ه‌ك� همو دوو‌هم‌و سێیه‌مدا له‌پۆله‌كان ی ك��ردووه ،بۆی ه ئێستا هه‌ستده‌كه‌ن په‌ل ه ی لێكه‌وتووه‌ته‌وه، ی خراپ ده‌رئه‌نجامێك بڕیاریانداوه ئهوه هه‌ڵبوه‌شێننه‌وه. ی "باشنیی ه خوێندكارێك ئهو مامۆستای ه وت له‌هه‌موو وان �ه‌ك��ان بكه‌وێت ،ب�ه‌ده‌رچ��وو ئه‌ژماربكرێت ،له‌الیه‌كیتریشه‌و‌ه پرس ی به‌دایك‌و ب��اوك ده‌ك��را كه‌خوێندكاره‌ك ه هیچ نازانێت ئایا بچێت ه پۆلێكیتر ،ئه‌وانیش ده‌یانگوت باده‌ربچێت ،ئه‌مه‌یش هه‌ڵه‌یه‌ك ه ی ڕه‌چاونه‌ده‌كرا ،به‌و ی زانست چونك ه الیه‌ن ی داهاتوودا ده‌رچوونه‌یش مامۆستا له‌ساڵ ی ماندووبوون ده‌بوو". به‌ده‌ستیه‌و‌ه تووش ئهو مامۆستای ه پێیوای ه كه‌بڕیاره‌ك ه كه‌مێك ی ت��ێ��داب��ووه ،چونك ه ب��ه‌ب��ه‌راورد ه �ه‌ڵ � ه ی "ئهو ی ئه‌وروپا دایانناوه ،وت به‌واڵتان واڵتانه‌ش منداڵ ئاماد‌ه ده‌كه‌ن بۆ خوێندنگ ه ی ساوایاندا ی باخچ ه چونك ه ل ه %95به‌قۆناغ تێپه‌ڕده‌بن ،به‌اڵم له‌كوردستان ئه‌م خاڵ ه ڕه‌چاو ناكرێت". ی واحید س��وره ع�ه‌ب��دول ،سه‌رپه‌رشتیار
یو ی په‌روه‌رده‌ی ی كوردی ،پێیوای ه ئه‌رك زمان ی مامۆستادایه، ی خوێندكار له‌ئه‌ستۆ زانست ی ی كه‌زمان ی ك���ورد ی "ب��ۆی � ه زم��ان � وت�� ی سه‌ره‌كیی ه بۆ هه‌موو دایك ه بنه‌مایه‌ك وانه‌كانیتریش ،چونك ه هه‌موو وانه‌كان به‌م ی باش زمان ه ده‌خوێنێت ،ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌یه‌ك خوێندكار فێربكرێت". ئهو سه‌رپه‌رشتیاره ،ئاماژه به‌وه‌ش ده‌دات ی بڕیارێك ده‌ربكرێت یاخود كه‌پێشئه‌و‌ه مه‌نهه‌جێك بگۆڕدرێت ،پێویست ه پێشتر ی ی الیه‌ن ی له‌سه‌ربكرێت ،بۆئه‌و‌ه لێكۆڵینهوه ی دیاریبكرێت. یو باشییه‌ك ه خراپ ی ی "كه‌سوكار واحید سور‌ه عه‌بدول ،وت خوێندكار هاوكارمان نین ،چونك ه پێشتر ی منداڵه‌ك هی، ڕایان وه‌رگیراو‌ه بۆ ده‌رچوون ب �ه‌اڵم ده‌ی��ان��وت ئه‌گه‌ر هیچیش نه‌زانێت بابچێت ه پۆلێكیتر ،بۆی ه ده‌بێت به‌ربه‌سێك هه‌بێت بۆ ئهو حاڵه‌ته". هه‌مین محه‌مه‌د دایكی خوێندكارێكی پۆلی چ���واره‌م ب�ه‌ده‌س��ت��ووری وت "منداڵه‌كه‌م تائێستا ته‌نانه‌ت ناوی خۆشی نازانێت ،دیاره ئه‌وه‌ش یان هه‌ڵه‌ی ئێمه‌ی ه ك ه له‌سااڵنی ی پێشوودا ده‌مانوت با ده‌ربچێت ،یان هه‌ڵ ه مامۆستاكه‌یه‌تی ك ه گوێی پێنه‌داوه".
ی ی گشت ی به‌ڕێوه‌به‌ر هه‌تاو محه‌مه‌د ،جێگر ی "ئاگادارنیم له‌و ی سلێمانی ،وت پهروهرده گۆڕانكارییانه". ی ی ڕاگه‌یاندن ی به‌ڕێوه‌به‌ر ئیسماعیل به‌رزنج ی ی هه‌رێم ی حكومه‌ت ی پ �هروهرده وه‌زاره‌ت � ی ی ئ���هوه ی "ب���ه‌ه���ۆ ك���وردس���ت���ان ،وت��� ی ی ماده ی بنه‌ڕه‌ت ی یه‌كه‌م ی پۆل خوێندكاران ی خاون پێویستیان به‌هه‌وڵ‌و ماندووبونێك ی ئاماده‌یان ی مامۆستایان هه‌ی ه بۆ ئهوه زۆر ی سه‌روتر". بكات بۆ پۆله‌كان ی دوو‌هم‌و سێیه‌م به‌رزنجی ،وتی "پۆله‌كان ی یو ،بیركار ی ك����ورد به‌بڕیارێك وان��� ه ی خوێندكار ی توانا دیاریكراو‌ه ب��ۆئ�هوه ی ئ �هو دوو ی دان��ان � به‌رزبێته‌وه ،ه��ۆك��ار ی زۆر له‌مامۆستایان‌و، وانه‌یه‌ش سكااڵیه‌ك ی خوێندكاره‌كان ده‌كرا چونك ه دایك‌و باوك ی ی چ��واره‌م� خوێندكار ده‌گه‌یشت ه پۆل ی هیچ فێرنه‌ده‌بوو". بنه‌ڕه‌ت ی باس لهوه ده‌كات كه‌هه‌موو یاسایه‌ك به‌رزنج ی هه‌یه ،ئهو بڕیاره‌یش ی به‌گۆڕانكار پێویست ی ی به‌ده‌ستنه‌هێنا بۆی ه گۆڕانكار سه‌ركه‌وتن ی تێداكراوه ،گۆڕانكارییه‌ك ه ب�ه‌پ��رس‌وڕا ی پ���ه‌روه‌رد‌ه‌و سه‌رپه‌رشتیاران‌و پسپۆڕان ی خوێندكاران كراوه. كه‌سوكار
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
کوردستانی 5
پاش چه‌ندان ساڵ ئاگربه‌ست‌و ئاشتی شه‌ڕی ڕاگه‌یاندنی دیموكرات و كۆمه‌ڵه ده‌ستیپێكرده‌وه هیوای سه‌لیمی مێژووی خه‌باتی هاوچه‌رخی سیاسیی كورد ل ه هه‌موو پارچه‌كه‌كانی كوردستان مێژووێكی بارگاوی ب ه ناكۆكی‌و شه‌ڕی ناوخۆییه .زۆر جار چه‌ند‌ه باس ل ه حه‌ماسه‌ت و ڕاپه‌ڕین و ل ه خۆبورده‌یی ده‌كرێ ،ئه‌وه‌نده‌ش باس ل ه مێژووی ملمالنێی نێوان هێزه سیاسیه‌كان ێ و ته‌نانه‌ت ب ه شه‌ڕی براكوژیش ده‌ك��ر ناوی لێده‌نرێ. ئه‌وه‌ی ك ه تا ئێستا له‌الیه‌ن توێژه‌رانه‌و‌ه ب ه خه‌سڵه‌ت و تایبه‌تمه‌ندی جیانه‌كراوه‌ی خه‌باتی گه‌لی كورد ناسراو‌ه و ده‌رئه‌نجامی ئه‌م ملمالنێیه‌ش كوژرانی سه‌دان و هه‌زاران كه‌سی لێكه‌وتۆته‌وه. ئ��ه‌م ملمالنێی ه ت��ا ه��ات��ووه ل � ه هه‌موو پارچه‌كانی كوردستان له‌گه ڵ پێشكه‌وتنی كۆمه‌ڵگای كوردستان ل ه ڕه‌نگی جیاجیادا ده‌ركه‌وتووه ،ئه‌م جاره‌یان ل ه ڕۆژهه‌اڵته‌و‌ه ل ه سه‌ر تۆڕه‌كانی ئینته‌رنێت زه‌قتر بوویهوه ل ه نێوان هه‌ردوو هێزی سه‌ره‌كی ك ه كۆمه‌ڵ ه و دیموكراتن. ڕه‌گ��ی ئ �ه‌م م��ێ��ژووه‌ی گه‌لی ك��ورد ل ه ڕۆژه�����ه‌اڵت ب��ۆ م��ان��گ�ه‌ك��ان��ی س �ه‌ره‌ت��ای پاش هاتنه‌سه‌ركاری كۆماری ئیسالمی ده‌گه‌ڕێته‌وه .له‌دوای ڕووخانی حكومه‌تی پاشایی ل ه ئێران ،كوردستان كه‌وت ه ژێر كۆنترۆڵی حزبه‌كانی كوردستان‌و هه‌ریه‌ك ل ه حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران‌و كۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێڕی زه‌حمه‌تكێشانی ی ئێران وه‌ك دوو هێزی سه‌ره‌كیی كوردستان گۆڕه‌پانی سیاسیی ئهو سه‌رده‌مه‌ی ڕۆژهه‌اڵت بنكه‌‌و باره‌گاكانیان ل ه ناوچ ه جیاجیاكانی كوردستان ك����رده‌وه‌‌و قۆناغێكی ن��وێ ل ه خه‌باتی ب��زووت��ن�هوهی ك��وردی ل��هو پ��ارچ �هی �هی ك��وردس��ت��ان ده‌ستیپێكرد. ناكۆكییه‌كانی نێوان حیزبی دیموكرات‌و كۆمه‌ڵ ه مێژووێكی درێژی هه‌یه حزبی دیموكراتی كوردستانی ی 1945 ئ��ێ��ران 16ی ئ��اب� دامه‌زرا‌و ،بووه جێگره‌وه‌ی كۆمه‌ڵه‌ی ژیانه‌وه‌ی كورد ك ه سێ ساڵ پێشتر‌و ل ه هه‌مان رۆژدا دامه‌زرابوو. كۆمه‌ڵه‌ی ژیانه‌وه‌ی كورد ی��ان "ژ.ك" یه‌كه‌مین ئ��ۆرگ��ان��ی��زاس��ی��ۆن��ی س���ی���اس���ی���ی ك����ورد ل����� ه ڕۆژه�����ه‌اڵت�����ی ك��وردس��ت��ان �ه159 ، ڕۆژ دوای پێكهاتنی ح��زب��ی دیموكراتی ك����وردس����ت����ان����ی ئ���ێ���ران وات���� ه ل ه 22ی ژان��وی��ی �هی 1946یه‌كه‌مین ح���ك���وم���ه‌ت���ی ك���������وردی ل � ه شاری مه‌هاباد‌و به‌ناوی كۆماری ك���وردس���ت���ان (م����ه����اب����اد) دامه‌زرا‌و كۆماری كوردستان 11مانگ حكومه‌تی كرد .پاش شكستی كۆماری كوردستان ،حزبی دیموكراتی كوردستانی ئ��ێ��ران ب� ه ش��ێ��وه‌ی نهێنی ده‌ستیدای ه چاالكی سیاسی‌و ئهو ڕه‌وت ه تا ڕوخانی حكومه‌تی پاشایی‌و هاتنه‌سه‌ركاری كۆماری ئیسالمی به‌رده‌وامبوو .ل ه دوای ده‌ستپێكردنی شۆڕشی گه‌النی ئێران ل ه
ساڵی 1979حزبی دیموكراتیش وه‌ك حزبه‌كانی دیك ه چاالكیی ه ئاشكراكانی ده‌ستپێكرد‌و ده‌وره‌یه‌كی نوێ ل ه خه‌باتی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران ده‌ستیپێكرد. كۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێری زه‌حمه‌تكێشانی كوردستانی ئێران یه‌كێكی دیك ه ل ه حزب ه سه‌ره‌كییه‌كانی ڕۆژه�ه‌اڵت��ی كوردستان، س��اڵ��ی 1969ل��ه‌الی��ه‌ن گ��رووپ��ێ��ك ل ه خوێندكارانی كوردی زانكۆكانی ئێرانه‌و‌ه دامه‌زرا‌و چاالكیی ه سیاسییه‌كانی خۆی ب ه شێوه‌ی نهێنی‌و له‌سه‌ر ئه‌ساسی بیروباوه‌ڕی چه‌پ ده‌ستپێكرد .ل ه ساڵی 1979كۆمه‌ڵه، چاالكیی ه ئاشكراكانی خۆی ده‌ستپێكرد‌و ل ه ناوچ ه جیاجیاكانی رۆژهه‌اڵتی كوردستان‌و ب ه تایبه‌ت له‌باشووری كوردستانی ئێران به‌شێوه‌یه‌كی خێرا نفوزێكی گ��ه‌وره‌ی جه‌ماوه‌ریی په‌یداكرد .پاش هاتنه‌سه‌ركاری حكومه‌تی ئیسالمی ئ��ێ��ران كۆمه‌ڵه‌‌و دیموكرات دژایه‌تیكردنیان له‌گه‌ڵ حكومه‌تی ئیسالمی ده‌ستپێكرد‌و هاوشان له‌گه‌ڵ ئهو دژایه‌تییه ،ناكۆكی‌و كێشمه‌كێشه‌كانی نێوان حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران‌و كۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێڕی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستانی ئێرانیش ده‌ستیپێكرد. دروستبوونی زه‌میینه‌كانی ئ��اڵ��ۆزی ل ه نێوان پێشمهرگهو ئه‌ندامانی ه �ه‌ردووال‌و ده‌ستپێكردنی ناكۆكیی ه سیاسییه‌كان، یه‌كه‌م پێكدادانی چ �ه‌ك��داری ل ه نێوان دیموكرات‌و كۆمه‌ڵ ه ل ه 2ی مایسی 1980ل ه ناوچه‌ی سه‌رده‌شت لێكه‌وته‌وه .له‌و شه‌ڕه‌دا پێشمه‌رگه‌یه‌ك گیانی له‌ده‌ستده‌دا. چ �ه‌ن��د مانگ
دوات������ر ك��ۆم �ه‌ڵ��ێ��ك پێكدادانی دیك ه ل ه ناوچه‌كانی كامیاران‌و هه‌ورامان دێته‌ئاراوه‌‌و زیانی گیانی گه‌وره‌ی لێده‌كه‌وێته‌وه .ل ه جاره‌كانی یه‌كه‌می پێكدادانه‌كاندا كۆمه‌ڵێك ناوبژیوان ل ه الیه‌ن ه سیاسیی ه ئێرانی‌و كوردستانییه‌كان
هه‌وڵیاندا ب ه دروستكردنی چه‌ندان لێژنه‌‌و گفتوگۆ ،كێشه‌كان چاره‌سه‌ربكه‌ن به‌اڵم ناكۆكییه‌كان درێ��ژه‌ی كێشا‌و ڕاگه‌یاندنی شه‌ڕی سه‌رتاسه‌ری حزبی دیموكرات ل ه دژی كۆمه‌ڵه‌ی لێكه‌وته‌وه. كۆمه‌ڵ ه پێیوای ه ك� ه حزبی دیموكرات ده‌س��ت��پ��ێ��ش��خ�� هرو ه �ه‌ڵ��گ��ی��رس��ێ��ن �ه‌ری شه‌ڕه‌ك ه ب��ووهو هۆكاری هاتنه‌ئارای ئهو دوژمنایه‌تییه‌ش بۆ ئهوه دهگێڕێتهوه ك ه ئه‌وان خۆیان ب ه حزبی تاقانه‌‌و براگه‌ور‌ه ده‌زانی‌و ته‌حموولی ڕه‌وتێكی نوێ ب ه ناوی كۆمه‌ڵه‌یان نه‌ده‌كرد ،ك ه ڕۆژ له‌دوای ڕۆژ گه‌وره‌تر ده‌ب��وو‌و پێگ ه جه‌ماوه‌رییه‌كه‌ی به‌هێزتر ده‌كرد .له‌به‌رامبه‌ردا دیموكراتیش كۆمه‌ڵ ه ب ه تاوانبار ده‌زان��ێ �ت‌و ده‌ڵێت ك� ه بۆچوون ه سیاسییه‌كانی كۆمه‌ڵه‌‌و تۆمه‌تباركردنی ئه‌وان ب ه كۆمه‌ڵێك واتای وه‌ك بۆرژوا‌و پارێزه‌ری به‌گ‌و ئاغاكان بۆت ه هۆی هه‌ڵگیرسانی ئهو ناكۆكییانه. ل ه ڕه‌وت��ی ناكۆكیی ه توونده‌كانی نێوان دیموكرات‌و كۆمه‌ڵ ه ب ه ده‌ی��ان نموونه‌ی وه‌ك له‌سێداره‌دان ،كوشتنی ب ه كۆمه‌ڵ، سووتاندنی پێشمه‌رگه ،ده‌س��ت��درێ��ژی سێكسی‌و ..هتد ڕوویدا‌و سه‌ره‌نجام ل ه 23 نیسانی 1988ل ه كاتێكدا هه‌ردووالیه‌ن ل ه به‌رده‌وامبوونی شه‌ڕ ل ه دژی یه‌كتر له‌الیه‌ك‌و شه‌ڕ ل ه دژی سوپای ئێران له‌الیه‌كیتره‌و‌ه ماندووبوون ،هه‌روه‌ها حزبی دیموكرات تووشی ئینشیقاق هات‌و حزبی دیموكرات ڕێبه‌رایه‌تی شۆڕشگێڕی لێكه‌وته‌وه ،ب ه ڕاگه‌یاندنی ئاگربه‌ستی یه‌كالیه‌ن ه له‌الیه‌ن كۆمه‌ڵه‌و‌ه ڕه‌وتی شه‌ڕ وه‌ستا‌و دواتر ورده ورده په‌یوه‌ندییه‌كان ئاسایی بوویهوه. ئ��ه‌گ��ه‌رچ��ی ب �ه‌ش��ێ��وه‌ی �هی ڕه‌س��م��ی��ی ناكۆكییه‌كان كۆتایی هات‌و شه‌ڕ وه‌س����ت����ا، ب�����������ه‌اڵم ش���ه‌ڕێ���ك���ی ش����������اراوه ل����ه ن���ێ���وان دی��م��وك��رات‌و ك����ۆم����ه‌ڵ���� ه درێ��ژه‌ی كێشا‌و ت���ا ئ��ێ��س��ت��اش به‌رده‌وامه. ل����� ه ق���ۆن���اغ���ی پ���هی���وه‌ن���دی���ی دۆس���ت���ان���هوه بۆ س �ه‌ره �ه‌ڵ��دان �هوهی س����ه‌رل����ه‌ن����وێ����ی ناكۆكییه‌كان ش���ه‌ڕی راس��ت �ه‌وخ��ۆ له‌نێوان دیموكرات‌و كۆمه‌ڵ ه كۆتاییپێهات‌و ق���ۆن���اغ���ێ���ك���ی ن���وێ ل�� ه ئ��اس��ای��ب��وون �هوهی پ���هی���وه‌ن���دی���ی���ه‌ك���ان‌و دۆستایه‌تی ده‌ستیپێكرد. س���ه‌ردان���ی ب���ه‌رده‌وام���ی شانده‌كانی دوو الیه‌ن بۆ الی یه‌كتر ،ئیمزاكردنی ڕاگه‌یاندنی هاوبه‌ش له‌بۆن ه جیاجیاكان ،كۆبوونه‌وه‌‌و گفتوگۆ ب��ۆ تاوتوێكردنی پرسی پێكهێنانی ب��ه‌ره‌ی كوردستانی‌و چه‌ندان ته‌وه‌ری دیكه بووه. وه‌رزی نوێی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان كۆمه‌ڵه‌‌و دی��م��وك��رات .ئه‌گه‌رچی جارجاره‌ش نووسه‌رانی سه‌ر ب ه هه‌ر دوو الی�ه‌ن ل ه دژی یه‌كتر‌و له‌سه‌ر ڕاب��ردووی ن��اك��ۆك��ی��ی �ه‌ك��ان وت���اری���ان ده‌ن���ووس���یو
وه‌ك ڕوان���گ���هی ت��ای��ب�ه‌ت��ی ك�ه‌س�ه‌ك��ان باڵویانده‌كرده‌وه. ناكۆكیی‌و دژایه‌تییه‌كی شاراو‌ه بۆ هه‌میش ه بوونی هه‌بووه‌‌و ئه‌گه‌رچی تا ئه‌م دوایین نموونه‌ی ناكۆكییه‌كان هیچ الیه‌نێكیان ب ه ڕه‌سمیی ئهو مه‌سه‌له‌یان نه‌دركاندوه. دواب����ه‌دوای ت�ه‌واب��وون��ی كۆنگره‌ی 13ی كۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێڕی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستانی ئێران كتێبێك ب ه ناوی" 5ساڵ له‌گه‌ڵ عه‌بدوڵاڵی موهته‌دی" باڵوكرایهوه ك ه ناوه‌رۆكی ئهو كتێب ه پێكهاتووه ل ه وتووێژی به‌همه‌ن سه‌عیدی له‌گه ڵ عه‌بدوڵاڵ موهته‌دی سكرتێری گشتیی كۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێڕ، ك ه ل ه وه‌اڵم��ی چه‌ند پرسیار سه‌باره‌ت ب ه مێژووی ناكۆكی‌و پێكدادانه‌كانی نێوان حیزبی دیموكرات‌و كۆمه‌ڵ ه ب��اس لهوه ده‌كات ك ه حیزبی دیموكرات پلۆرالیزمی قه‌بوڵ نه‌ده‌كرد‌و ئه‌وان شه‌ڕیان ب ه كۆمه‌ڵ ه فرۆشت .هاوكات چه‌ندان ته‌وه‌ره‌ی دیكه‌ی وه‌ك گیانله‌ده‌ستدانی 72پێشمه‌رگه‌ی كۆمه‌ڵ ه ل ه كاره‌ساتی كیمیابارانكردنی هه‌ڵه‌بجه ،بڕینی یارمه‌تیی ه داراییه‌كانی حكومه‌تی به‌عس ل ه كۆمه‌ڵ ه ب ه هۆی دژایه‌تیكردنی حكومه‌تی به‌عس له‌الیه‌ن ك��ۆم �ه‌ڵ �هوهو دروس��ت��ك��ردن��ی له‌مپه‌ر بۆ دروستبوونی به‌ره‌ی كوردستانی له‌الیه‌ن دیموكرات ناوه‌رۆكی به‌شێك ل ه وتووێژه‌كه‌ی عه‌بدووڵاڵی موهته‌دی پێكهێنا‌وه ،ئهو مه‌سه‌الن ه كه‌وت ه ب �ه‌ر هێرشی تووندی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران‌و ل ه ڕاگه‌یه‌ندراوێكی دوورودرێ���ژدا به‌رپه‌رچی لێدوانه‌كانی موهته‌دی درایه‌وه. حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران جیا ل ه وه‌اڵمدانه‌و‌ه ب ه ناوه‌رۆكی كتێبه‌ك ه و به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی و خستنه‌ڕووی كۆمه‌ڵێك ڕووداوی مێژوویی ،كۆمه‌ڵ ه ب ه حیزبێك باسده‌كات ك ه ڕوو ل ه كزییه‌و به‌م دواییانه‌ش سه‌باره‌ت ب ه هه‌ڵوێستگرتن له‌به‌رامبه‌ر بزووتنه‌وه‌ی ناڕه‌زایه‌تی یه‌كساڵی ڕابردوو سه‌ركه‌وتوو نهبووه و پێداگری ل ه سه‌ر مافی كورد نه‌كردووه. ل ه گۆڕه‌پانی پێكدادانی چه‌كدارییه‌و‌ه بۆ الپه‌ڕه‌كانی ئینته‌رنێت باڵوبوونه‌وه‌ی ڕاگه‌یه‌ندراوه‌كه‌ی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران شه‌پۆلێكی گ �هوره له ت��ووڕه‌ی�یو بێزاری ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه‌ی لێكه‌وتۆته‌وه‌‌و الپه‌ڕه‌كانی ئینته‌رنێت‌و به‌تایبه‌ت تۆڕی كۆمه‌اڵیه‌تی فه‌یسبووك بۆته گ��ۆڕه‌پ��ان��ی ناكۆكی. به‌شێكی به‌رچاو له ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه. پرۆفایلی فه‌یسبووكه‌كانیان به وێنه‌ی كتێبه‌كه‌ی عه‌بدوڵاڵ موهته‌دی ڕازاندۆته‌وه‌‌و ه���اوك���ات ب��ه‌ش��ێ��وه‌ی��ه‌ك��ی ب�����ه‌رده‌وام نووسراوه‌كانی ئهو سه‌رده‌مه‌ی ڕۆژنامه‌كانی ئێران‌و به‌ڵگه‌نامه‌كانی به‌جێماو له‌و ده‌ورانه له فه‌یسبووك‌و سایته ئینته‌رنێتیه‌كاندا باڵوده‌كرێته‌وه . ماڵپه‌ڕه‌كانی نزیك له كۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێر و له‌وانه ماڵپه‌ڕی بروسكه كه له‌الیه‌ن ئه‌ندامی ڕێبه‌ریی ئهو حیزبه بهڕێوه ده‌چێ هێرشێكی به‌رینی بۆ سه‌ر ڕابردووی حیزبی دیموكرات باڵوكردۆته‌وه ،كۆمه‌ڵێك به‌ڵگه و بڕیارنامه‌ی كۆنگره‌ی چ��واری حزبی دیموكراتی سه‌باره‌ت به كۆماری ئیسالمی و ڕوانگه‌ی ئهو كاته‌ی دكتۆر قاسملۆ له سه‌ر خومه‌ینی خستۆته‌ڕوو. د.قاسملۆ ئهو كات پشتیوانی له ئایه‌تووڵاڵ خومه‌ینی ڕابه‌ری كۆماری ئیسالمی كردوه و ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه ئ�ه‌م هه‌ڵوێسته‌ی قاسملۆ به‌نه‌شیاو ده‌زان���ن و دووب���اره زیندووی ده‌كه‌نه‌وه. ب �ه‌پ��ێ��ی زان��ی��اری��ه‌ك��ان��ی ده‌س���ت���وور، په‌یوه‌ندییه‌كانی ه���ه‌ردووال له ڕۆژان��ی
عه‌بدووڵاڵی موهته‌دی ڕاب���ردوو به دوای كێشه‌كان له شاری سلێمانی چاوپێكه‌وتنیان ئه‌نجامداوه و تا ئێستا هیچ زانیاریه‌ك سه‌باره‌ت به ته‌وه‌ری گفتوگۆی دووالیه‌ن باڵونه‌كراوه‌ته‌وه. سكرتارییه‌تی كۆمه‌ڵه‌ی شۆڕشگێڕی زه‌حمه‌تكێشانی كوردستانی ئێران له وه‌اڵم���ی به‌یاننامه ت��وون��ده‌ك �هی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئ��ێ��ران ڕۆژی دووشه‌ممه 2010/12/6ڕاگه‌یه‌ندراوێكی ب�ڵاوك��ردۆت �هوه .به‌یاننامه‌كه‌ی كۆمه‌ڵه باس له‌وه‌ده‌كات كه عه‌بدوڵاڵ موهته‌دی یه‌كه‌م كه‌س نییه كه لێكدانه‌وه بۆ ئهو م��ێ��ژووه ب��ك��ات‌و پێشووتریش له‌الیه‌ن كه‌سایه‌تییه‌كانی ه �ه‌ر دوو الی��ه‌ن ئهو م �ه‌س �ه‌ل �ه ورووژاوه‌‌و ب���ه‌اڵم ه��ێ��رش‌و پ �ه‌الم��اری له‌وشێوه‌ی لێنه‌كه‌وتۆته‌وه. له به‌شێكیتری به‌یاننامه‌كه‌ی كۆمه‌ڵه‌دا هاتووه ":له‌و ڕاگه‌یه‌ندنه 27الپه‌ڕه‌ییه‌ی حزبی دیموكراتدا كۆمه‌ڵێك قینی نوێ‌و كۆن به شێواندنی مێژوو و چه‌واشه‌كردنی ڕاستییه‌كان به زمانێكی نه‌شیاو‌و ناته‌با له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی كورد دراونه‌ته پاڵ یه‌ك ".كۆمه‌ڵه له كۆتایی به‌یاننامه‌كه‌دا ئاماژه بهوه ده‌ك��ات كه ئێمه‌ش به‌ڵگه‌‌و قسه‌مان زۆرهو به‌اڵم خۆمانی لێده‌پارێزین، داواش له دۆستان‌و الیه‌نگرانی كۆمه‌ڵه ده‌كات كه دانبه‌خۆیاندا بگرن‌و نه‌كه‌ونه داوی وه‌اڵمدانه‌وه‌ی ئیحساسی. له دوایین نمونه‌ی ناكۆكییه‌كاندا كۆمسیۆنی ته‌شكیالتی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران وێنه‌ی كچه پێشمه‌رگه‌یه‌كی كۆمه‌ڵه ب��ۆ ری��ك�لام��ی ڕۆژی 26ی س��ه‌رم��اوه‌ز به‌كاردێنێت ،ئهو بابه‌ته ناڕهزایی توندی به‌شێك له ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵه له تۆڕه‌كانی ئه‌نته‌رنێتی لێده‌كه‌وێته‌وه. هه‌ر له سه‌ر تۆڕه‌كانی ئینته‌رنێت كۆمه‌ڵێك خه‌ڵكی كوردستانی ڕۆژهه‌اڵت كه‌مپنێكیان بۆ كۆتایهێنان به‌م ناكۆكییانه وه‌رێخستووه و داوایانكردووه ئه‌م كرده‌وانه بوه‌ستێنرێ.
بۆ كورده‌كانی ڕۆژهه‌اڵت هه‌شتا ساڵ زیندان له هه‌فته‌یه‌كدا ده‌ستوور ل ه درێژه‌ی فشاره‌كانی حكومه‌تی ئێران ل� ه ڕۆژه��ه‌اڵت��ی ك��وردس��ت��ان كۆمه‌ڵێك ل � ه چ��االك��وان��ان��ی ك���ورد س �ه‌رج �ه‌م ب ه هه‌شتاویه‌ك سا ڵ زیندان مه‌حكوم كران. ب �ه‌پ��ێ��ی س��ه‌رچ��اوه‌ك��ان��ی ه����هوا ڵ ل ه ڕۆژه �ه‌الت��ی ك��وردس��ت��ان ،زۆرب���هی ئهو كه‌سان ه چاالكوانانی مه‌ده‌نی و سیاسی و ئاینی بوون و تۆمه‌تی هاوكاری له‌گه ڵ حیزب ه كوردستانییه‌كانیان و هه‌وڵدان بۆ تێكدانی ئه‌منییه‌تی نه‌ته‌وه‌یی ئێرانیان
دراوه‌ته پاڵ. پێشێلكردنی مافی كه‌مایه‌تی ئاینیه‌كان یه‌كێك له‌و پرسان ه بووه ك ه ل ه ڕاپۆرتی سااڵنه‌ی ناوه‌ند‌ه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌كانی مافی مرۆڤ باسی ده‌كرێت. ل ه هه‌فته‌ی ڕاب���ردوو ح �ه‌وت ك�ه‌س ل ه خه‌ڵكی ش���اری ب��ۆك��ان ،ب � ه تۆمه‌تی به‌ڕێوه‌بردنی ڕێ��وه‌ڕه‌س��م��ی ئایینی و به‌زاندنی سنوور ب ه چ �ل‌و ی �ه‌ك سا ڵ زیندان له‌الیه‌ن دادگای ئینقالبی تارانه‌و‌ه مه‌حكوم كراون. جگ ه له‌مانه‌ش خوێندكارێكی سه‌قزی ب ه
ده‌سا ڵ زیندان و دورخستنه‌و‌ه بۆ شاری سیرجان مه‌حكوم كراوه و تۆمه‌تی ئهو خوێندكاره ك��ورده‌ش هاوكاری له‌گه ڵ حزب ه كوردییه‌كان و هه‌وڵدان بۆ تێكدانی ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی ڕاگه‌یه‌نراوه. له‌الیه‌كی دیكه‌و‌ه ڕزگار مرادی مافناس ل ه دادگایه‌كدا ك ه ته‌نیا چه‌ند ده‌قه‌یه‌كی خایاندوه ،ب ه تۆمه‌تی هاوكاری له‌گه ڵ حیزبه‌كانی ڕۆژه���ه‌اڵت ب ه دوو مانگ مه‌حكوم كراوه. هه‌ر ل ه شاری سه‌قز به‌هرۆز ڕیشه‌ساحب ێ سا ڵ زیندان و سێ كه‌سی دیك ه ب ه س
مه‌حكوم كراون. هه‌وره‌ها چه‌ندین كه‌سی دیك ه ل ه زانكۆی كرماشان و شاره‌كانی دیك ه ب ه پێنج ێ سا ڵ زیندان مه‌حكوم كراون سا ڵ و س و به‌شێك ل ه ده‌ستبه‌سه‌ركراوانی ئه‌م دواییان ه چاره‌نووسیان نادیاره. سه‌پاندنی حوكمی ق���ورس ب � ه سه‌ر هاواڵتیانی كورد ل ه ڕۆژهه‌اڵتی كوردستان ل ه كاتێكدای ه ك ه هه‌ر ئێستا هه‌ژد‌ه چاالكی كورد حوكمی ئیعدامیان بۆ ده‌رچووه. سادق الریجانی به‌رپرسی به‌شی قه‌زایی ك��ۆم��اری ئیسالمی ه�ه‌ف��ت�هی پێشوو
ڕایگه‌یاند ل ه ئێران ك�ه‌س ب ه تاوانی كوردبوون ئیعدام ناكرێت. ئه‌م قسه‌یه‌ی الریجانی ڕوبه‌ڕوی ڕه‌خنه‌ی چاالكانی مافی مرۆڤ ل ه ئێران بوویهوه و ڕایانگه‌یاند هه‌موو ئهو ڕۆژنامه‌وان و چاالكوانانی مافی مرۆڤ ك ه ل ه ئێران ئیعدام ده‌كرێن ل ه ژێر ئه‌م ناوانه‌و‌ه نین‌و به‌ڵكو تۆمه‌تی تیرۆریست‌و تێكده‌ری ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یان ده‌درێته پاڵ. ئ��ێ��ران ب����ه‌رده‌وام ل �ه‌الی �ه‌ن كۆمه‌ڵگای نێونه‌ته‌وه‌ییه‌و‌ه سه‌باره‌ت ب ه پێشێلكردنی مافی مرۆڤ ڕه‌خنه‌ی لێده‌گیرێ.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
4
سیاسه‌ت
i n f o @ d e s t u r. n e t
سێ دۆسیه‌ی كورد به‌جینۆساید ناسێنراوه ،به‌اڵم قه‌ره‌بوو نه‌كراوه‌ته‌وه
6
هه‌فتانه مه‌ال ئاریان ده‌ینووسێت
كۆمار ی مۆبایل ی سێ پیاو ،كه ی ئازاردان ی وێن ه باڵوبوونه‌و‌ه ی كۆمهاڵیهتییهوه ده‌كه‌ون ه به‌ر به‌كێشه‌یه‌ك ی بلوتوزه‌وه ی خ��ان�ه‌واده‌ی�ه‌ك ،له‌ڕێگ ه وێ��زه ی داپۆشی‌و له‌ڕێگ هی ی جوگرافیای هه‌رێم ته‌واو ی فه‌یسبووكیشه‌و‌ه گه‌یشته ی كۆمه‌اڵیه‌ت ماڵپه‌ڕ ه�ه‌م��وو دن��ی��ا ،ئ�ه‌م�ه‌ش ب���ه‌ده‌ر له‌قسه‌كردن ی كێشه‌كه ،ده‌شێت ئهو له‌سه‌ر ڕه‌هه‌نده‌كان ڕووه ترسناكه‌مان بۆ بگوازێته‌وه ،ك ه دیووه ی ته‌كنۆلۆژیا له‌وه‌بازاڕخستنی شه‌ڕانگێزه‌ك ه دڵڕه‌قی‌و توندوتیژیدا ده‌یبینێ. ی دڵڕه‌قی‌و ی كۆبونه‌و‌ه ئێستا میدیا ،ڕێك شوێن گرێ سایكۆلۆژییه‌كان هو هه‌مووان له‌ڕێگ هی ی له ی په‌یوه‌ند ی ئامرازه‌كان موڵكدارییه‌ت ی مۆبایل‌و ئه‌نته‌رنێت‌و ئاسانی نوێترین جۆره‌كان ی ئاوێزان به‌حه‌زی ئاشوب، ی بلوتوز به‌كارخستن ی والێكردوو‌ه هه‌مووان ی ڕاگه‌یاندن نشتیمان ی تێدا خاڵی بكهنهوهو له‌ڕێگ هی ده‌توانن خۆ ی خوازراو بگرن‌و ی مۆبایله‌كه‌یانه‌و‌ه وێن ه زووم ی بێ كۆنترۆڵدا ی دنیایه‌ك ی ته‌واو به‌جوگرافیا باڵوی بكهنهوه. ی ئهو مناڵ ه ڕووسی ه جێی ڕه‌نگ ه وه‌اڵمه‌ك ه ی ڤالدیمێر سیربۆڤ، سه‌رنج بێت ،كاتێك له‌وه‌اڵم ده‌ڵێت"خانه‌واده‌كه‌م له‌باوكم‌و دایكم‌و ته‌له‌فزیۆن‌و نه‌ن ه پێكهاتووه" ،ئه‌م ه ئه‌گه‌ر تێگه‌یشتنی ی خۆی ،ئهوه مناڵێك بێت بۆ ئه‌وینداره‌كان ئێستا دوور نیی ه گه‌نجێك به‌ر له‌دایك‌و باوك‌و نه‌نه‌شی مۆبایله‌ك ه وه‌ك هاوه‌ڵ وێنا بكات ،ئاخر یو ی یاده‌وه‌رییه‌كانییه‌ت ی هه‌م نشتیمان مۆبایله‌ك ه ی كاتكوژی، هه‌میش ئاوێته‌ی ه به‌كه‌ره‌سته‌كان ی ئه‌مه‌شه‌و‌ه ده‌یه‌وێت وه‌ك چۆن بلوتوزی له‌په‌نا هاوه‌ڵه‌كانی ،خۆیان كاره‌كته‌رو پاڵه‌وانه‌كانی ی ل ه گرته ناو كلیپه‌كه‌ن ،به‌م چه‌شنه‌ش خۆ ی خۆیدا پاڵه‌وان بێت ،ئیتر ئهو ڤیدیۆییه‌كان ی مه‌رگ بێت ،یا بانگه‌ش هی گرته‌ی ه وه‌بازاڕخستن ی كۆمه‌اڵیه‌تی. ی یانیش سێكس‌و الدان توندوتیژ ی لێدان‌و ئ��ازاردان�ی لێره‌شه‌و‌ه ب�ڵاوب��وون�هوه ی كێشه‌یه‌كی ی ك� ه ب�ه‌ه��ۆ ئ �هو س��ێ م��رۆڤ � ه كۆمهاڵیهتییهوه لێیان ده‌درێت ،هه‌ر زوو به‌هۆی ی ئهو جۆره ل ه ته‌كنۆلۆژیاوه دیووه ترسناك ه ی ده‌ك����ات ب��ه‌ه��ه‌م��وو ك �ه‌ل �ه‌ب �ه‌رێ��ك��دا. خ���ۆ ی ئهو سێ ڕاستییه‌كه‌شی ئه‌گه‌ر ئازاردان‌و لێدان كه‌س ه پاساویشی هه‌بێت ل ه به‌رامبه‌ر الدانیان له ی كورده‌وارییانه ،ئهوه یو ئاكار ی كۆمه‌اڵیه‌ت نه‌ریت ی كرداره‌ك ه ترسناكه، په‌رچه‌كرداره‌ك ه ب ه ئه‌نداز‌ه ی له‌سه‌رێكه‌و‌ه ئه‌م ه بریتی ده‌بێت له به‌و پێی ه ی جه‌الد بۆ قوربانی ،به‌و مانای هی ی گۆڕان پرۆس ه ی ئهو سێ كه‌سه ی بینین ی ساته‌وه‌خت ك ه ئید ی ئازاردان‌و پاشانیش ڕووتكردنه‌وه‌یان له‌ڕێگ ه ی خۆیان ی هه‌ڵه‌كان ی باج ئه‌گه‌ر به‌سه‌رێكدا دان ی جۆرێكه ی تردا به‌ده‌ستهێنان بێت ،به‌سه‌ره‌ك ه ی ك ه له‌بنه‌ڕه‌ته‌و‌ه شایه‌نیان نییه. له‌هاوسۆز ی ئهو ترسی گ��هوره ل ه پشت ب�ڵاوب��وون �هوه وێنانه ،ئه‌گه‌ر دیوێكیشی پۆزه‌تیف بێت وه‌ك ی هه‌ڵسوكه‌وتی ڕێگرییه‌ك له‌دوباره‌بوونه‌و‌ه ی ترسناكیشی هه‌یه، ی تر له‌وجۆره ،ئهوه دیو ی خه‌ڵك دیوێك ك ه ئهوه نیشانده‌دات ك ه ئید ی چڤات‌و ی یاسا ،له‌ڕێگ ه ی سزا بۆ له‌مه‌ودوا له‌بر ی الده‌ره‌ك��ان ی كلتوور خێزانهوه ب ه تۆڵه‌یه‌ك ی گهوره له‌سه‌ر سزا بده‌ن ،به‌مه‌ش ده‌رگایه‌ك ئ �ه‌م چه‌شن ه له‌سزا دێت ه ئ���اراوه‌و خه‌ڵكی ێ‌و ی نابه‌ست ی دادوه‌ر چیتر پشت ب ه ده‌سه‌اڵت تۆڵه‌كردنه‌وه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تییان ه ئهو بۆشایی ه پڕ ی ئهو شێوه مامه‌ڵه ده‌كاته‌وه ،ئهوه جگ ه لهوه كردن ه ده‌شێت له‌ڕێی ده‌زگا هه‌واڵـگرییه‌كانیش ی سیاسی‌و ی باو ،تاسه‌ركوت ببێت ه شێوه‌یه‌ك ی تێكشكاندنی له‌ناوبردن ه جه‌سته‌ییه‌كان له‌ڕێگ ه یو ئابڕوبردنه‌و‌ه بهڕێوه بب هنو له‌بری كه‌سێت ی سیاسی بكه‌ن ه شه‌هید، ی نه‌یارێك ئ��هوه ی داوێن پیس‌و ،نه‌ك ی بوده‌ڵ ه ده‌یكه‌ن ه پیاوێك هه‌ر خۆی ،به‌ڵـكو خێزان‌و بنه‌ماڵه‌و خێڵه‌كه‌شی ب ه یه‌ك گرته‌ی ڤیدیۆیی ده‌كوژن. ی ل�هو چه‌ند ڕۆژه ڕووی���داوه ،به‌ته‌نها ئ��هوه ی سێ كه‌سی لێدراوو چه‌ند كه‌سی ئه‌كته‌ره‌كان لێده‌ر نییه ،به‌ڵـكو چه‌ند خانه‌واده‌یه‌كی ی ناو گ �ه‌وره‌ش ك ه به‌خوێن ب ه كاراكته‌ره‌كان ی په‌یوه‌ستن ،له‌ناو گرته‌كه‌و‌ه گرێدراون ،پێوه ئ�هو خێزانانه ،ڕیشسپی‌و دای��كو ئیماندارو ی وه‌ك ی زۆر هه‌یه ،بۆی ه ده‌بێت خه‌ڵـك ڕێزدار ی نه‌ك هنو باڵوینه‌كه‌نه‌وه، ژه‌م ه خۆراك ته‌ماشا چونك ه ئهو ته‌وژم ه ل ه باڵوكردنه‌و‌ه له‌ڕێگ هی بلوتوزو فه‌یسبووك‌و یوتیوبه‌وه ،هه‌م ئابڕووی ی ت��ر ده‌خ��ات�� ه ب����ه‌رده‌م چه‌قۆی خه‌ڵكێك ڕقلێبوونه‌وه‌و هه‌میش كۆمه‌ڵـگ ه به‌ره‌و دۆخێكی ی ئهو نه‌خوازراو ئاراست ه ده‌كات ،باڵوكردنه‌و‌ه ی ئهو سێ كه‌س ه نییه ،به‌ڵـكو وێنانه ،ته‌نها دژ ی گهورهو بگره نه‌ریته ی خێزان‌و خانهواده دژ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانیشه.
به‌بێ ئاگادار ی حه‌دبا و برایه‌تی ،پارت ی و نوجێف ی ڕێكه‌وتن ی ی نوجێفی‌‌و حه‌دبا باسبكرێت ،ڕێكه‌وتن له‌بار‌ه ی هه‌ڵوێست ی مه‌سه‌ل ه به‌بێ ئهوه كێشه‌كانی هه‌رێمی كوردستان‌و موسڵه‌وه كران مه‌سه‌له‌ی هه‌ڵوێستی لیستی حه‌دبا زانیار داقوقی ی ل �ه‌س �ه‌ر س �ه‌رژم��ێ��ری چ��ۆن مامه‌ڵه ی ی له‌گه‌ڵكراوه ،به‌تایبه‌ت ئ�ه‌وان ڕێگر به‌ناوبژیوانی توركیا‌و به‌بێ ئاگادار ی سه‌ره‌كین له‌به‌رده‌م سه‌رژمێری. لیسته‌كانی حهدباو برایه‌تی ،پارێزگار ی موسڵ‌و مه‌سرور بارزانی له‌سه‌ر به‌شێك زێباری ئاماژهی به‌وه‌دا كه سه‌ردانه‌كه ی ی نوجێفی بۆ الی بارزانی به‌بێ ئاگادار له كێشه هه‌ڵپه‌سێردراوه‌كانی پارێزگا لیستی حه‌دبا بووه ،وتی " ئه‌گه‌ر بۆ موسڵ ڕێكه‌وتن. ب�ه‌پ��ێ�ێ ئ���هو زان��ی��اری��ی��ان �هی ده‌س��ت چ��اره‌س�ه‌رك��ردن�ی كێشه‌ی ئه‌نجومه‌ن ی ی بێت ئه‌وا ئه‌ندامانی لیستی حه‌دبا پێ ده‌ستوور كه‌وتوون ،له‌كۆبوونه‌وه‌كه ی ی ڕازی ده‌ب��ن ،ب�ه‌اڵم ئه‌گه‌ر بۆ كێشه هه‌ولێر كه له‌نێوان مه‌سرور بارزان ی سه‌رژمێری بێت ،ئ �هوا ئ �هو كێشه‌ی ه سه‌رۆكی ئاژانسی پاراستن‌و ئه‌ندام مه‌كته‌بی سیاسی پ��ارت �یو ئه‌سیل په‌یوه‌ندی به‌پارێزگاره‌وه نییه ،به‌ڵكو نوجێفی پارێزگاری هه‌ولێر ،ڕێكه‌وتن ئهوه په‌یوه‌ندی به‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگاو ه ك��راوه له‌سه‌ر ئ �هوهی كه له‌به‌رامبه‌ر هه‌یه". ی زێ��ب��اری وت�ی "ناكۆكیه‌كانی نه‌ینه‌وا گه‌ڕانه‌وه‌ی لیستی برایه‌تییه‌دا سه‌رۆك ئه‌نجومه‌ن‌و جێگری پارێزگار وه‌ربگرن‌و ناكۆكی ك��ورد‌و ع �ه‌ره‌ب نییه ،به‌ڵكو هێزه‌كانی پێشمهرگهو ئاسایشیش ل ه ناكۆكییه‌كان ناكۆكی نێوان پارتی‌و لیستی حه‌دبایه". موسڵ بمێننه‌وه. ی ی وتی "به‌بڕوای من سه‌ردانه‌كه‌ی نوجێف دڵ����دار زێ���ب���اری ج��ێ��گ��ری س �ه‌رۆك � ئ��ه‌ن��ج��وم��ه‌ن��ی پ���ارێ���زگ���ای م��وس��ڵ سه‌ركه‌وتوو نهبووه". له‌لێدوانێكدا ب��ۆ ده‌س��ت��وور ده‌ڵێت زێباری ده‌ڵێت به‌هۆی ئه‌وه‌ی توركیا س��ه‌ردان��ه‌ك��هی نوجێفی ب��ۆ هه‌ولێر ده‌وڵه‌تێكی دراوسێیه له كێشه‌ی نێوان ی ی ئیداره‌ی پارێزگای موسڵ‌و حكومه‌ت په‌یوه‌ندی به‌گه‌ڕانه‌وه‌ی لیستی برایه‌ت ێ نییه .چونكه پێشتر ئهو دوو لیست ه هه‌رێم زۆر زه‌ره‌رم �ه‌ن��ده بۆیه هه‌وڵ له‌سه‌ر زۆرب�هی خاڵه‌كان رێكه‌وتوون .چاره‌سه‌ركردنی ده‌دات ،وتی "ئه‌وه‌ش ی له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندی عێراق نییه ،به‌ڵكو وت��ی "دوای پێكهێنانی حكومه‌ت ناوه‌ندی به‌سه‌رپه‌رشتی نوێنه‌ری نه‌ته‌و ه بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆی هه‌وڵ ده‌دات". ی یه‌كگرتووه‌كان‌و ئه‌مریكا ڕێكه‌وتنه‌ك ه ده‌رم���ان خ �ه‌ت��اری وت�ه‌ب��ێ��ژی لیست ب��رای�ه‌ت�ی ن�هی��ن�هوا له‌لێدوانێكدا بۆ ڕاده‌گه‌یه‌نرێت". ب��ه‌اڵم نازانرێـت ل �هو كۆبوونه‌وانه‌دا ده‌ستوور ڕایگه‌یاند ئهوه سێیه‌م جار ه
نوجێفی سه‌ردانی هه‌ولێر ده‌ك��ات بۆ گفتوگۆكردن له‌سه‌ر كێشه‌ی نێوان هه‌رێمی كوردستان‌و پارێزگای موسڵ. ده‌رم��ان خه‌تاری ده‌ڵێت ئێستا هیچ ئاڵۆزییه‌ك له‌نێوان لیسته‌كانی حهدباو برایه‌تی نهماوه ،وتی "ڕێكه‌وتن كراو ه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه هێزه‌كانی پێشمهرگهو ئاسایش له‌پارێزگای موسڵ ده‌مێننه‌و ه به‌ئاگاداری حكومه‌تی عێراق". ی خه‌تاری ئاماژه بهوه ده‌دات سه‌ردانه‌كه نوجێفی به داوه‌ت �ی ڕه‌سمی مه‌سرور بارزانی بووه. ی سه‌ردانه‌كه‌ی ئه‌سیل نوجێفی بۆ ال م �ه‌س��رور ب��ارزان��ی ل�ه‌ق��ازان��ج�ی ك��ورد ده‌شكێته‌وه ی هه‌رێم كه‌مال ئاغا به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ند موسڵی یه‌كێتی نیشتمانی ،له‌لێدوانێكدا ی بۆ ده‌س��ت��وور ده‌ڵێت كۆبوونه‌وه‌كه نوجێفی‌‌و مه‌سرور بارزانی كاریگه‌ری ل��ه‌س��ه‌ر واق��ی��ع �ی م��وس��ڵ ه��ه‌ب��ووهو توندڕه‌وی و ئاڵۆزی كه‌متركردووه‌ته‌وه. هه‌رێم كه‌ماڵ ئاغا ئ��ام��اژهی ب �ه‌وه‌دا ی ل �ه ك��ۆب��ون �ه‌وه‌ك �ه‌دا جگه ل�ه‌ب��ڕی��ار نوێكردنه‌وه‌ی دانیشتنه‌كانی نێوان ی هه‌ردوو لیستی حهدباو برایه‌تی ،بڕیار ك��ران�هوهی زیاتری ده‌رگاكانی موسڵ به‌ڕووی شاره‌كانی هه‌رێمی كوردستاندا دراوه ،ه �ه‌روه‌ه��ا كێشه‌كانی وه‌ك��و پێشمهرگهو ماده‌ی 140كه په‌یوه‌ندییان ی ب���ه‌ده‌س���ت���ووره‌وه ه��هی��ه ،ل�ه‌ڕێ��گ�ه
ده‌ستووره‌وه مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كرێت، ئ�ه‌وان�ه‌ش�ی لیژنه‌یان ب��ۆ پێكهاتوو ه له‌ڕێگه‌ی لیژنه‌كانه‌وه چاره‌سه‌ربكرێن . ی هه‌رێم كه‌مال ئاغا وتی "پێشتر لیست ی حه‌دبا وه‌كو ئۆپۆزسیۆنی حكومه‌ت به‌غدا كاریان ده‌كرد ،به‌اڵم ئێستا ك ه له‌سه‌ر سێكوچكه‌ی ده‌سه‌اڵتی عێراقدان، ی ب���هوهی ئوسامه نوجێفی س�ه‌رۆك� په‌رله‌مانه ،بۆیه ئ��هوه یارمه‌تیده‌ر ده‌بێت بۆ كۆتاییهێنان به‌كێشه‌كه". ی هه‌رێم وتی "تا داواك��اری جه‌ماوه‌ر ك��وردی سنووره‌كه جێبه‌جێنه‌كرێن، لیستی برایه‌تی بایكۆتكردن ناشكێنن". س���االر ب��اس��ی��ره م��ام��ۆس��ت��ای زانست ه ی سیاسیه‌كان ل �ه زان��ك��ۆی سلێمان ی له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور وتی "پارت ده‌یه‌وێت كێشه‌ی نێوان لیستی برایه‌تی‌‌و ی حه‌دبا له‌ڕێگه‌ی حیزبه‌وه وه‌ك كارتێك سیاسیی مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا بكات". باسیره دهڵ��ێ��ت ئ��اژان��س��ی پاراستن ده‌زگ��ای �ه‌ك �ی حیزبیه ن �ه‌ك حكومی‌‌و ی ن �ه‌ت �هوهی��ی ،وت��ی "چ��اره‌س �ه‌رك��ردن � كێشه‌كان له‌وێوه ئهو ده‌الله‌ته ده‌دات ب��ه‌ده‌س��ت��هوه ك��ه پ��ارت��ی ده‌ی��ه‌وێ��ت له‌ڕێگه‌ی خۆیه‌وه وه‌ك حیزب مامه‌ڵ ه له‌گه‌ڵ كێشه نه‌ته‌وه‌ییه‌كان بكات نه‌ك حكومه‌ت". * كاروخ‌و ئامه‌د به‌شداریان له‌م ڕاپۆرته‌دا كردووه
ئااڵ تاڵه‌بانی :له‌پشكی كورد %25ی پۆسته‌كانمان ده‌وێت كاڵێ ئه‌نوه‌ر ژن��ه پ �ه‌رل �ه‌م��ان��ت��اره‌ك��ان��ی ك��وردی��ش له‌ئه‌نجومه‌نی ن��وێ��ن�ه‌ران��ی عێراقدا له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دان %25ئهو پۆستانه‌ی ب��ه‌ر ك��ورد ده‌ك��ه‌وێ��ت له‌پێكهێنانی حكومه‌ت‌و له‌و لیژنانه‌ی له‌په‌رله‌مان به‌سه‌ر الیه‌نه‌كاندا دابه‌شده‌كرێت بۆ ژنان بێت. دوای ئ�������هوهی ت��������ه‌واوی ژن���ه په‌رله‌مانتاره‌كان له‌ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران به‌هه‌موو نه‌ته‌وه‌كانه‌وه ،داوایه‌كیان بۆ ئه‌نجومه‌نی وه‌زی��ران به‌رزكرده‌وه ،بۆ ئه‌وه‌ی %25پۆسته‌كانی حكومه‌تی نوێ بدرێت به‌ژنان ،ژنه په‌رله‌مانتاره‌كانی كوردیش داوا له‌سه‌ركردایه‌تی كورد ده‌كه‌ن %25پشكی كورد له‌پۆسته‌كانی كابینه‌ی نوێی حكومه‌ت بۆ ژنان بێت. ئ��ااڵ تاڵه‌بانی ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی ن���وێ���ن���ه‌ران���ی ع���ێ���راق‌و ئ��ه‌ن��دام��ی س�ه‌رك��ردای�ه‌ت��ی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان ،له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور، وتی"ئێمه وه‌ك ژنان له‌ناو ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراقدا به‌هه‌موو كوتله‌كانی ن���او پ��ه‌رل��ه‌م��ان��هوه ل��ه‌س��ه‌ر ئ��هوه
پێكهاتووین كه %25پۆسته‌كانمان پێبدرێت ،بۆیه نامه‌یه‌كمان ئاراسته ی س���ه‌رۆك وه‌زی��ران��ی ع��ێ��راق ك���ردووه كه‌زۆرێك له‌پیاوانی ناو په‌رله‌مانیش پشتگیری داواكانی ئێمه‌یان كردووه". ب �ه‌پ��ێ��ی وت���هی ئ���ااڵ ت��اڵ �ه‌ب��ان��ی ژن ل �ه‌ح��ك��وم �ه‌ت��ی ن��وێ��دا ب �ه‌پ��ێ��ی ئ �هو ڕێژه‌یه‌ی ئ�ه‌وان داوای��ده‌ك�ه‌ن نزیكه‌ی 7وه‌زاره‌ت��ی��ان به‌رده‌كه‌وێت ،له‌گه‌ڵ ژم��اره‌ی��ه‌ك له‌به‌رپرسی لیژنه‌كان‌و ب��ڕی��ارده‌ری لیژنه‌كان له‌ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌راندا. ئ��ااڵ وتی"ده‌مانه‌وێت سه‌ركردایه‌تی كوردیش له %25ئهو پۆستانه‌ی پشكی كورده چ له‌حكومه‌ت ،یان له په‌رله‌مان ب�ه‌ر ك��ورد بكه‌وێت" .ه�ه‌روه‌ه��ا وتی "پێده‌چێت سێ لیژنه به‌ر هاوپه‌یمانی كوردستانی بكه‌وێت كه‌ده‌بێت یه‌كێك ل �هو لیژنانه ژنێك ببێته به‌رپرس. جێگر‌و بڕیارده‌ری لیژنه‌كانیش به‌ڕێژه‌ی %25بێت". د.ئه‌شواق جاف ئه‌ندامی په‌رله‌مانی عێراق له‌لیستی هاوپه‌یمانی كوردستان به‌ده‌ستووری وت "ئهوه مافی خۆمانه له‌پۆسته ب��ااڵك��ان��دا ژن��ان پشكیان
هه‌بێت ،ئێمه وه‌ك ژنی كورد هه‌مان داوای ژنه عهرهبو نه‌ته‌وه‌كانی ترمان هه‌یه". بێخاڵ ئه‌بوبه‌كر داكۆكیكار له‌بواری پ��رس��ی ژن����ان وت���ی "ه���ی���واداری���ن چ��اره‌س��ه‌رك��ردن‌و پێكهاتنی الیه‌نه س��ی��اس��ی��ی �ه‌ك��ان ل���ه‌س���ه‌ر ح��س��اب��ی ژن��ان نه‌بێت .ب��ه‌اڵم م��ن وه‌ك خۆم پێشبینی ئهوه ناكه‌م ژنان به‌گوێره‌ی ئ��هو كێشمه‌كێشم‌و ملمالنێیانه‌ی ڕووبه‌ڕوویان ده‌بێته‌وه ،پۆستی بااڵی حكومه‌ت وه‌رب��گ��رن ،هۆكاره‌كه‌شی ئه‌وه‌یه ملمالنێی سیاسی هێنده زاڵه مه‌سه‌له‌ی ژن��ان گرنگی پێ نادرێت، بۆیه ده‌ڵێم بوونی ژن بۆ وه‌رگرتنی پۆسته بااڵكان نه‌بووه‌ته مه‌سه‌له‌ی سه‌ره‌كی". بێخاڵ داوایكرد كه ژنه په‌رله‌مانتاره‌كان ببنه هێزێكی فشارو ئامانجیان ڕوون بێت .وتی "ئێمه وه‌ك ڕێكخراوه‌كانی ژن��ان به‌نیازین پێشنیارێك بكه‌ین كه‌یه‌كێك له‌وه‌زاره‌ته‌كان بدرێته ژن بۆ ئ�هوهی ژنانیش تواناكانی خۆیان بسه‌لمێنن". ب��وره��ان م��ح�ه‌م�ه‌د ف���ه‌ره‌ج ئه‌ندامی
ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق له‌لیستی هاوپه‌یمانی كوردستان ،به‌ده‌ستووری وت "ل���ه‌ك���ۆب���وون���هوهی پ��ێ��ش��ووی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران به‌تێكڕای ده‌نگی ئه‌ندامانی په‌رله‌مان بڕیاردرا پۆسته‌كان له %25بۆ ژنان بێت". ب��وره��ان وت��ی "ل��ه‌ن��او ئه‌نجومه‌نی ن��وێ��ن�ه‌ران��دا ده‌ب��ێ��ت ل �ه‌چ��وار لیژنه، لیژنه‌یه‌ك ژن��ان سه‌رۆكایه‌تی بكات هه‌موو پۆسته‌كانی تری ناو ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ده‌بێت %25بۆ ژنان بێت". س �ه‌ب��اره‌ت به‌پۆسته حكومییه‌كان‌و وه‌زاره‌ت�ه‌ك��ان ڕایگه‌یاند "پۆسته‌كانی حكومه‌تیش به‌هه‌مان شێوه‌یه ده‌بێت %25بۆ ژنان بێت ،به‌اڵم ده‌مێنێته‌وه سه‌رئه‌وه‌ی سه‌رۆكی حكومه‌ت چۆن ئهو %25جێبه‌جێده‌كات". ل����ه‌ب����اره‌ی ل��ی��س��ت��ی ه��اوپ �هی��م��ان��ی كوردستانه‌وه ،وتی "باوه‌ڕی ته‌واومان بهوه هه‌یه ده‌بێت %25پۆسته‌كان بۆ ژن��ان بێت ،هه‌ر پرۆژه‌یه‌كی ژنانیش بووبێت پشتگیریمان ك���ردووه ،بۆ نموونه داوای وه‌زاره‌ته سیادییه‌كانیان كردووه پشتگیریمان كردوون‌و ئیمزامان بۆ كۆكردوونه‌ته‌وه".
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
ئابوری
7
گوێزی ئیسرائیلی له‌كوردستان بایه‌خی زۆری پێده‌درێت
ی گونده‌كانی ده‌ڤه‌ری چۆمان پوچ‌و كرمێ بوون ،جوتیاره‌كانیش ڕوویان له‌گوێزی ئیسرائیلی كردووه ئه‌مساڵ گوێزی زۆرب ه فه‌رمان چۆمانی
ی چۆمان، ی ق��ه‌زا ی س��ن��وور له‌گونده‌كان به‌رهه‌می ئه‌مساڵی گوێز زۆر خراپ بووهو ی پوچ‌و كرمێ جوتیاران ده‌ڵێن به‌رهه‌مه‌ك ه بوون ،شاره‌زایانی بواری پاراستنی به‌رهه‌م ه ڕووه‌كییه‌كانیش ده‌ڵێن جوتیاران ڕوویان له‌گوێزی ئیسرائیلی كردووه. ی ش��اره‌زای��ان��ی كشتوكاڵی‌و به‌پێی وت�� ه به‌روبووم ه ڕووه‌كییه‌كان گوێزی ئیسرائیلی به‌رهه‌می باشتره‌و خواستی زیاتریشی له‌سه‌ر هه‌ی ه بۆی ه جوتیاران گرنگی پێده‌ده‌ن. ی ی ته‌واو ی كاكۆ ،ئه‌زموونێك ئه‌میر حاج ی ی خۆ ی هه‌یه ،به‌قس ه ی باخدار له‌بوار ی ی باڵه‌كایه‌ت ی ئ��هو ل��ه‌ده‌ڤ��ه‌ر ب��اخ�ه‌ك� ه یو ی خه‌ڵك‌و مه‌شته‌ل ه ئه‌هل نمونه‌یه‌و زۆرب ه ی چۆمان داره‌كانیان له‌به‌ر حكومییه‌كان ی ئهو موتورب ه ده‌كه‌ن. باخه‌ك ه ی به‌و ی كه‌گرنگ ئه‌میر یه‌كێك ه له‌و كه‌سان ه ی گوێز‌ه ئیسرائیلیان ه ده‌دات ،به‌ده‌ستوور ی پێنج ساڵیهوه وت»ئهو گوێزان ه له‌ته‌مه‌ن ی به‌رهه‌مه‌كه‌یان پ��ێ��ده‌گ��ات ،ك� ه له‌ساڵ ی زی���اد ده‌ك���ات‌و ش �ه‌ش �ه‌م �هوه ب �ه‌ره �ه‌م � ێ بیفرۆشێت». ی ده‌توان خاوه‌نه‌ك ه ی ئهو گوێزانه‌و‌ه قسه‌یكرد‌و ئه‌میر زیاتر له‌بار‌ه وتی«ئهو گوێزان ه توێكڵه‌كه‌یان ته‌نكه‌و بۆ ی به‌چه‌كوش نییه ،به‌ڵكو شكاندن پێویست ی به‌ده‌ست ده‌شكێت ،هه‌روه‌ها كاكڵه‌ك ه ی یو پته‌وه‌و به‌تام‌و چه‌وره ،به‌رهه‌مه‌كه‌ش سپ له‌چاو گوێزیتر زۆر زۆره ،له‌یه‌ك چاوه‌و‌ه زیاتر ل ه پێنج گوێز به‌یه‌كه‌و‌ه دێنه‌ده‌ر، هه‌ندێكیشیان به‌هێشوو گوێز ده‌رده‌ك �ه‌ن كه‌زیاتر ل ه 10گوێز به‌یه‌كه‌و‌ه دێنه‌ده‌ر». ی ئهو گوێزان ه له‌بازاڕ ی به‌رهه‌م به‌هۆی ئهوه ی پاره زیاتر ده‌ك��ات ،ئه‌میر ده‌ڵێت»ساڵ ڕاب��وردوو هه‌زار گوێزم ب ه 90هه‌زار دینار ی له‌سه‌ر فرۆشت ،ئه‌مساڵیش زۆر داواك��ار ی سه‌رماو‌ه به‌رهه‌مه‌كه‌مان بوو ،به‌اڵم به‌هۆ ب���اش ن��ه‌ب��وو ،چونك ه ئ �ه‌وان��ی��ش وه‌ك ی كهشوههوا گوێزه‌كانیتر‌ه بۆ به‌رگه‌گرتن جیاوازیان نییه«. ی ئهو گوێزان ه ی ئه‌میر سه‌ركه‌وتن به‌بڕوا له‌وه‌دای ه یه‌كجار بچه‌قێنرێن هه‌ڵناكه‌ندرێنه‌وه،
ی ی خۆ ی پێویست ه گوێز ل�هو شوێن ه وت� بچه‌قێنرێت ،ن���ه‌وه‌ك هه‌ڵبكه‌نرێته‌وه‌و ی له‌مه‌شته‌له‌كان بفرۆشرێت ،چونك ه ڕه‌گه‌ك ه ی پێویست ه ده‌بڕدرێت ،كه‌دواتر دوو ساڵ تا گه‌ش ه بكاتهوه ،بۆی ه ك ه ڕاسته‌وخۆ بچه‌قێنرێت باشتره. زیاتر ل ه 20000هه‌زار دارگوێز له‌ناوچه‌كانی س��ن��ووری ق��ه‌زای چۆمان هه‌ی هو بووه‌ت ه ی ناوچه‌كه، ی دانیشتوان ی گهوره سه‌رمایه‌یه‌ك ی ب �ه‌اڵم ئه‌مسا ڵ ب �ه‌ب �ه‌راورد له‌گ ه ڵ سااڵن ی گوێز ی گونده‌كان ،به‌رهه‌م ڕابوردوو له‌زۆرب ه خراپ بووهو بۆ خواردن نه‌شیاو بووه. ی ی ئێن ه ی گوند ی كاكۆ ،ئه‌نجومه‌ن حاج ی چ���ۆم���ان ،ل���هو گ��ون��ده س���ه‌ر ب���ه‌ق���ه‌زا ی گوێز هه‌یه، زیاتر ل ه 4000ه��هزار دار ی ی وت»ئه‌مسا ڵ له‌گونده‌ك ه به‌ده‌ستوور ی ی خراپیدا بوو ،ئه‌گه‌رچ ئێم ه گوێز له‌وپه‌ڕ ی ڕ‌هش‌و ی زۆر بوو ،به‌اڵم هه‌موو به‌رهه‌مه‌ك ه ی ێ ببوو ،ده‌توانم بڵێم له‌چاو ساڵ كرم ی خراپ ڕاب��وردوو به‌رهه‌مه‌كه‌مان ل ه %80 بووه«. ی زۆرمان به‌ركه‌وت، ی مادد كاكۆ وتی«زیانێك ی كه‌م بوو». ی فرۆشتیشمان به‌نرخێك ئهوه ی له‌سنووری ق��ه‌زای چۆمان به‌پێی وت ه ی دارگوێزه‌كان تاڕاده‌یه‌ك جوتیاران ،زۆرب ه به‌رهه‌میان زۆر بووه ،به‌اڵم كرمێ‌و پووچ بوون. ی ی ق �ه‌زا ی ئه‌حمه‌د هاواڵتیه‌كیتر حاج ی چ��ۆم��ان��ه ،وت��ی«ئ��ه‌م��س��ا ڵ ب �ه‌ره �ه‌م � ێ ی كرم گوێزه‌كانمان زۆربوون ،به‌اڵم به‌هۆ بوونیان ،ن�ه‌خ��وران ،هه‌روه‌ها گوێزه‌كان ی كوێریش بوون‌و ئازا نه‌بوون ،بۆی ه ئهوه ی هه‌رزان فرۆشتم «. هه‌مبوو به‌نرخێك له‌ئه‌مساڵدا تاك ه شوێنێك له‌چۆمان ك ه ی (گونده‌ژۆره) ی باشبووه له‌گوند گوێزه‌كان ی گوێز به‌ناوبانگه‌و بووه ،ئهو گونده به‌به‌رهه‌م ی لێیه. به‌هه‌زاران دارگوێز ی پێش ی ده‌ڵێت :له‌سااڵن مه‌جید گونده‌ژۆر ی چۆمان ی خه‌ڵك نه‌وه‌ده‌كان گوێز سه‌رمای ه ی دواییدا جوتیاره‌كان بوو ،به‌اڵم له‌مسااڵن ه ی پێدابینبكه‌ن. ی ژیانیان ناتوانن بژێو ی مه‌جید وت �ی«ب �ه‌ب �ه‌راورد له‌گ ه ڵ سااڵن ی ڕاب���وردوو له‌گونده‌ژۆر ئه‌مسا ڵ به‌رهه‌م
ی هیچ نه‌خۆشییه‌ك گوێزمان باشبووه‌و تووش ی پار ێ بڵێین پێنج ئهوهنده نهبووه ،ده‌كر گوێزمان هه‌بوو». ی زانیاریم هه‌یه، مه‌جید وت��ی»ئ�ه‌وه‌ن��ده ی گوێز زۆر بووه، ێ گوند به‌رهه‌م له‌هه‌ند ێ ب��ه‌اڵم خ��راپ ب��ووهو گوێزه‌كانیان كرم ببوون». ی له‌گوێزدا هه‌یه، ی باش مه‌جید كه‌شاره‌زاییه‌ك یو ته‌رز‌ه ی بۆ سارد ی گوێزه‌كان ی خراپ هۆكار ی به‌رهه‌مه‌كه‌یان گێڕایه‌وه‌و وتی«ئهو گوندان ه ی ت���ه‌رزه‌و سڕبوونه‌و‌ه خ��راپ ب��وو ،به‌هۆ ی ئێم ه له‌م ه دورب��وو ،بۆیه‌ش بووه ،گوند ی گونده‌كانی تر به‌رهه‌مه‌كانمان باش بوو ،ه خراپ بووه«. ی ی به‌ش محه‌مه‌د شێخ ه قادر ـ لێپرسراو ی ی ڕووه‌ك ،له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت پاراستن ی ی چ���ۆم���ان ،ب��ه‌ده‌س��ت��وور ك��ش��ت��وك��اڵ� ی میو‌ه ی به‌رهه‌مه‌كان وت»ئه‌مسا ڵ زۆرب� ه ی چۆمان خ��راپ ب��وو ،به‌تایبه‌ت له‌ده‌ڤه‌ر ێ و گوێز ،ته‌نها ته‌ماته‌و خه‌یار سێوو تر باش بووه«. ێ بوون ،چونك ه ئهو ده‌ڵێت گوێزه‌كان كرم له‌به‌هاردا ب��اران زۆر ب��ووهو سێوه‌كانیش ی ك هش‌و هه‌واو‌ه هه‌ڵوه‌رین. ی گۆڕان به‌هۆ ی ی پاراستن ی به‌ش ی لێپرسراو به‌پێی وت ه ی چۆمان ی كشتوكاڵ ڕووه‌ك ،له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌ت زیاتر ل ه 20هه‌زار دارگوێز له‌ناوچه‌ك ه هه‌یه، كه‌هه‌ندێكیان خۆڕسكن‌و له‌دۆ ڵ‌و شیوه‌كان ڕواون ،هه‌ندێكیشیان خه‌ڵك چه‌قاندوونی، ی زۆر ڕووی��ان به‌تایبه‌ت ئێستا خه‌ڵك ی كردووه. ی ئیسرائیل ی گوێز له‌چه‌قاندن ی شاره‌زایانی ب��واری به‌رهه‌م ه به‌پێی وت ه ی ڕووه‌كییه‌كان گوێزی ئیسرائیلی به‌رهه‌مه‌ك ه باشه ،محه‌مه‌د وتی«زووش به‌رهه‌مه‌كه‌یان پێده‌گات‌و بااڵشیان نزمه ،هه‌ی ه به‌دۆنم ئهو ی گوێزان ه ده‌چه‌قێنن ،به‌اڵم نه‌مانتوانیو‌ه ئامار ته‌واو له‌سه‌ر دار گوێزه‌كان كۆبكه‌ینه‌و‌ه «. جوتیارانی ناوچه‌ك ه به‌رهه‌می گوێزه‌كانیان ی دیار نافرۆشن ،بۆی ه دیاریكردنی له‌شوێنێك ی گوێز قورسه. به‌رهه‌می سااڵن ه م��ح �ه‌م �ه‌د وت�ی«ب�ه‌ش��ێ��ك��ی��ان ل �ه‌م��اڵ �هوه ی هه‌ڵیده‌گرێ، ده‌یفرۆشن‌و هه‌شیان ه بۆ خۆ ی گوێز بۆی ه هیچ ئامارێكمان له‌سه‌ر به‌رهه‌م
گوێزی ئیسرائیلی توكڵی ته‌نكه نییه«. ی ی ئێستا له‌مه‌شته‌له‌كان ی ئیسرائیل گوێز ی ئهو گوێزان ه چۆمان ده‌ستده‌كه‌وێت ،جیاواز ی ی زیاتره‌و كاكڵه‌كه‌ش له‌وه‌دای ه كه‌به‌رهه‌م
ی ی بچوكن‌و ئه‌وپه‌ڕ باشتره ،داره‌كانیش ی 10مه‌تر به‌رزده‌بێته‌وه ،خه‌ڵك به‌باش ی به‌رهه‌مه‌كه‌یان ی گه‌یشتن ده‌توانێت له‌كات بیوه‌شێنێت.
ده‌مارگرتن به‌رامبه‌ربه یه‌ک مه‌یسم لعێبی ئ���هو ک��ات � ه ک�� ه دهڵ��ێ��ی��ن ئێم ه ل�ه‌گ�ه‌ڵ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی کۆبۆنی خۆراکین یان گۆڕینی ئهو سیستم ه بۆ پشتگیریه‌کی دارای���ی ،تێڕوانینێکی زانستی ئاشکرا ده‌که‌ین ک ه پاڵپشت ه ب ه نموونه‌ی ڕاسته‌قین ه و واقیعی ،هه‌ندێک که‌س ب ه ئازاردانی هه‌ستی هاواڵتیان و ووروژاندنیان ناومان ده‌ب�ه‌ن و ...ب ه هیچ شێوه‌یه‌کی زانستی وه‌اڵممان ناده‌نه‌وه. ه �ه‌روه‌ه��ا تاوانبارکردن لێره ناوه‌ستێ و درێ�����ژه‌ی پ��ێ ده‌ده ن ت��ا ده‌گ��ات�� ه تاوانبارکردنمان ب ه دووربوونه‌و‌ه ل ه خه‌ڵکی خۆما ن وه‌کو بڵێی ئێمه له‌و خه‌ڵکه نین. ێ ک ه ده‌ڵێیت من پسپۆرم ل ه بوارێکدا و کات دابه‌شکردنی پۆسته سیاسیه‌کان وایکردو‌ه ک ه ئێوه بگه‌ن ب ه لووتکه‌ی ده‌سه‌اڵتی ئه‌نجومه‌نی پ��ارێ��زگ��اک��ان ،ئ��هو کات ه تاوانبارمان ده‌که‌ن ک ه هیچ خه‌باتێکمان نهبووه دژ ب ه دیکتاتۆره‌کان و هه‌ندێک جاریش ده‌گات ه ئهو ئاست ه ک ه ب ه سیخوڕ ناومان ده‌به‌ن. هه‌ندێک که‌س دهیانهوێ کۆبۆنی خۆراک بمێنێت بۆ ئ �هوهی ک ه ببێت ه چواره‌مین به‌ڵگه‌ی چه‌سپاندنی که‌سایه‌تی جگ ه ل ه سێیینه‌ی پیرۆز (ره‌گه‌زنامه ،پێناس ه و کارتی نشینگه/تاپۆ ،)/لهوه ده‌ترس ن ک ه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی کۆبۆنی خۆراک ببێت ه ده‌ستپێکی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ک��ارت و کۆبۆنه‌کانی تر ....ئه‌وه‌ش بڕواپێکردنێک ه به‌و بیردۆزه ک ه پیالنێک دژ ب ه هه‌ژاران هه‌یه. ئ��ازی��زان ..پێتان دهڵ��ێ��م ک� ه ئێم ه له‌و خه‌ڵک ه هه‌ژاران ه نین ،به‌اڵم زۆر داکۆکییان لێده‌که‌ین ،ل ه هه‌مان کاتدا پشتگیریی
هه‌بوونی کۆبۆنی خۆراک ته‌نها ڕۆژانی سه‌ختمان بیرده‌خاته‌وه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی کۆبۆنی خۆراک ده‌که‌ین، ئه‌مه‌ش ب ه واته‌ی ئهوه نی ه ک ه ده‌مانه‌وێ خه‌ڵکانی هه‌ژار ل ه خۆراکیان بێبه‌ش بکه‌ین، به‌اڵم ل ه هه‌مان کاتدا قبووڵ ناکه‌ین ک ه ئهو خه‌ڵک ه هه‌ر خۆراکی سه‌پاو و نه‌خوازراو بخۆن .کۆبۆنی خۆراک وه‌کو ده‌زانرێت تازه
هاتۆته ناو کۆمه‌ڵگای عێراقی و پێویست ه پروپاگه‌نده‌ی ئ �هوه بکه‌ین ن�ه‌ک بڵێین ئه‌م ه ل ه میراتی باپیری حه‌ڤده‌و‌ه بۆمان ماوه‌ته‌وه .پێویست ه ئه‌م خه‌ڵک ه بزانێت ک ه ئێم ه پێش ئه‌وه‌ی کۆبۆنی خۆراک بێت، ژیانمان ل ه ئاستێکی به‌رزدا به‌سه‌ر ده‌برد.
ئه‌م کۆبۆنه‌ش ل ه دۆخێکی ناله‌باردا په‌یدا بووه و پێویسته نه‌مێنێت. هه‌بوونی کۆبۆنی خ��ۆراک ته‌نها ڕۆژان��ی سه‌ختمان بیرده‌خاته‌وه ،ئهو ڕۆژانه‌ی ک ه خۆراکمان نانی جۆی ڕه‌ش بوو و له‌جیاتی شه‌کر خورما‌ما ن له‌گه‌ڵ چا ده‌خوارد .ئهو
کۆبۆنه‌ی ک ه شه‌ڕی له‌گه‌ڵداهات و خێر هه‌مووی ڕۆیشت. نا‌مانه‌وێ بڵێین ئه‌وانه‌ی ک ه ب ه دژایه‌تی هاواڵتیان تاوانبارمان ده‌ک��ه‌ن ،خۆیان پرۆژه‌کانی پێشخستنی ئاستی گوزه‌رانی تاک و فره‌بوونه‌وه‌ی بژاره‌کانی کۆسپ و ئاسته‌نگ ده‌که‌ن و دهیانهوێ ئه‌م هاواڵتی ه به‌کاربه‌ربێت نه‌ک به‌رهه‌مهێنه‌ر و ل ه جیاتی خۆراکی خۆی به ده‌ستی خۆی قازانج بکات ،هه‌ر له‌به‌ر ده‌ستی ده‌وڵه‌تدا بێت. دهیانهوێ هاواڵتیان ب ه ڕۆژه‌کانی گه‌مارۆ به‌ندکراو بن و ل ه ک��رداره‌ک��ان��ی ڕۆژان��ی گه‌مارۆی پێش 2003دا بن. ئهو کات ه ک ه ده‌مانه‌وێ کۆبۆنی خۆراک نه‌مێنێت ،ئ��ام��اژه ب���هوه ده‌ک��هی��ن ک ه پێویست ه حکومه‌ت پرۆژه‌یه‌ک ده‌سپێبکات ب��ۆ به‌خێوکردنی ه��اواڵت��ی��ان ل� ه رێگای دابه‌شکردنی ئهو پارانه‌ی ک ه ل ه ده‌ستووردا وه‌کو پاره‌ی گه‌ل ئاماژه‌یان پێکراوه .ل ه هه‌مان کاتدا ئهوه بیرده‌خه‌ینه‌و‌ه ک ه زۆر شتی ناله‌بار ل ه سیسته‌می گۆڕینی داراییدا هه‌یه .ئه‌وه‌ی ک ه ده‌وڵه‌ت به‌رامبه‌ر ب ه نه‌وت وه‌ریده‌گرێ و ده‌یکات ب ه کۆبۆنی خۆراک و ت هاوپێچ ه به‌سه‌ر هاواڵتیاندا دابه‌شی ده‌کا ب ه فه‌وتان و له‌ناوچوونی پاره‌ی ئهو خه‌ڵک ه بۆ ده‌وڵه‌مه‌ندکردنی به‌شێکی دیاریکراو، ئ �ه‌وه‌ش ل ه رێگای ه��اورده‌ک��ردن ،کڕین، پاشکه‌وتکردن و گواستنه‌وه‌ی خۆراک-هوه، ئێم ه ده‌لێین ل ه جیاتی هه‌موو ئهو پرۆس ه دوورودرێژه ،با پاره‌ی نه‌وت ڕاسته‌وخۆ ل ه ناو خه‌ڵکدا دابه‌شبکرێت. تاوانبارکردنمان ب ه ورووژاندنی هاواڵتیان، ده‌مانورووژێنێ و واتان لێ ده‌کات که بچن ه س ه‌ر سه‌کۆیی تاوانباری. سه‌رچاوهwww.alaalem.com
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
6
لۆکاڵ
i n f o @ d e s t u r. n e t
وه‌ك باڵنده‌كان كۆچ ده‌كه‌ن ..ده‌ڕۆن‌و ده‌گه‌ڕێنه‌وه
8
سێ دۆسیه ی كورد به‌جینۆساید ناسێنراوه ،به‌اڵم قه‌ره‌بوو نه‌كراوه‌ته‌وه
ی ناچار بكات قه‌ره‌بووی ئهو زیانان ه بكاتهوه ك ه هێشتا حكومه‌تی هه‌رێم نه‌یتوانیوو‌ه حكومه‌تی ناوه‌ند ی حكومه‌ته‌كانی عێراقهوه له كوردستان كه‌وتوون به‌هۆ زانیار داقوقی
دادگ���ا ی ب��ااڵ ی تاوانه‌كان ل ه سێ دۆسیه‌دا سه‌لماندوویه‌ت ی ك ه كورد جینۆساید كراوه، ب �ه‌اڵم هێشتا نه‌توانراو‌ه حكومه‌ت ی عێراقی ناچار بكرێت ك ه قه‌ره‌بوو ی زیان لێكه‌وتوان و قوربانیان بكاتهوه. ژماره‌یه‌ك ی زۆر خه‌ڵك ی كوردستان به‌هۆی سیاسه‌ته‌كان ی ڕژێم ی به‌عسه‌و‌ه تووش ی زیان هاتن ،جگ ه له‌و كۆمه‌ڵكوژیان ه ی ك ه ب ه جینۆساید ناسراون و سه‌دان هه‌زار كه‌س بوون به‌قوربانی، هه‌زاران گوند وێران كران ،ده‌یان كه‌س تووشی نه‌خۆش ی قورس و درێژخایه‌ن بوون ،سه‌دان كه‌س له‌كار و خوێندن دوورخرانه‌وه. جگ ه ل ه وێرانكردن ی ژێرخان ی ئابوور ی هه‌رێم ،كه هێشتا نه‌یتوانیوو‌ه بكه‌وێت ه سه‌ر پێ ی خۆ ی و پێوست ی ب ه هه‌زاران ملیار دینار ی عێراقیی ه بۆ بوژاندنه‌و‌هی ،به‌اڵم تا ئێستا حكومه‌ت ی هه‌رێم به‌ڕه‌سم ی داوا ی قه‌ره‌بووكردنه‌و‌ه ی نه‌كردووه. مه‌ال عوزێر حافز ئه‌ندام ی په‌رله‌مان ی عێراق له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت مه‌سه‌ل هی قه‌ره‌بووكردنه‌و‌ه ی قوربانیان و زیانلێكه‌وتووان چه‌ند جارێك ئاسانكار ی بۆ ك��راوه ،به‌الم حكومه‌ت ی هه‌رێم به‌جد ی به‌ته‌نگییه‌و‌ه نهبووه بۆی ه تا ئێستا مه‌سه‌ل ه ی قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ك ه به ئاكام نه‌گه‌یشتووه. مه‌ال عوزێر حافز ب��ڕوا ی وای� ه ك ه پێویسته حكومه‌ت ی عێراق ی وه‌ك چۆن قه‌ره‌بوو ی كوێت و ئێران ده‌كاته‌وه ،ئاواش قه‌ره‌بوو ی گه‌ل و خاك ی كوردستان بكاتهوه ،وت ی «عێراق زۆر ده‌وڵه‌مه‌ند‌ه توانا ی ئهو قه‌ره‌بوو‌ه گه‌وره‌ی هی هه‌یه ،ب�ه‌اڵم نه‌بوون ی دادپ���ه‌روه‌ر ی له‌عێراق بووه‌ت ه ڕێگر ل �ه‌ب �ه‌رده‌م قه‌ره‌بووكردنه‌و‌هی قوربانیان». مه‌ال عوزێر ڕه‌خن ه ی له‌حكومه‌ت ی هه‌رێم گرت ك ه دادپه‌روه‌ر نهبووه ،له‌و قه‌ره‌بووه‌ش ك ه بۆ سه‌رجه‌م زیانلێكه‌وتووان ی عێراق بووهو خه‌ڵكانی كوردستان به‌هۆ ی حكومه‌ت ی هه‌رێمه‌و‌ه جارێكی تر غه‌دریانلێكراوه .نمون ه ی موچ ه ی زیندانیانی
تائێستا حكومه‌تی هه‌رێم به‌ره‌سمی داوای قه‌ره‌بوو كردنه‌و هی نه‌كردووه
سیاس ی و كه‌سوكار ی شه‌هیدان ی هێنایه‌وه. مه‌ال عوزێر ئاماژه ی ب �ه‌وه‌دا په‌رله‌مانتاران ی یه‌كگرتوو هه‌وڵ ی زیاتر ده‌ده‌ن تا مه‌سه‌ل هی قه‌ره‌بووكردنه‌و‌ه به‌یاسا بچه‌سپێت. گۆران ئه‌دهه‌م پارێزه‌ر ل ه ده‌سته‌ی داكۆكیكار ل ه دۆس��ی� ه ی ئه‌نفال و هه‌ڵه‌بج ه ب��ووه ،له لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت له‌گه‌ڵ حاكم خدر ل ه دادگ��ا ی بیدائ ه و به‌كر حه‌م ه سدیق ئه‌ندام ی په‌رله‌مان ی عێراق پ��رۆژه‌ی �ه‌ك بۆ قه‌ره‌بووكردنه‌و‌ه ی زیانلێكه‌وتوان ی ده‌ستی ڕژێم ی به‌عس ئ��ام��اده‌ك��ردووه ،بڕیاره دوای پێكهێنان ی حكومه‌ت ی نوێ پێشكه‌ش ی په‌رله‌مانی عێراق ی بكه‌ن. گۆران ئه‌دهه‌م داوایكرد فراكسیۆن ه كوردییه‌كان
هه‌نگاو بنێن ب��ۆ نزیكبوونه‌و‌ه ل� ه لیسته شیعییه‌كان ك ه ئه‌وانیش بوون ب ه قوربان ی له‌سه‌ر ده‌ست ی ڕژێم ی پێشوو ،تا بتوانرێت یاسایه‌كی تایبه‌ت له‌په‌رله‌مان ده‌ربچێت و حكومه‌ت ناچار بكات قه‌ره‌بووه‌ك ه بكاتهوه. عه‌دنان قوربان ی چاالكوان ی بوار ی داكۆكیكردن ل ه كه‌سوكار ی ئه‌نفالكراوه‌كان له‌گه‌رمیان له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ده‌ڵێت ئهو كه‌سان هی قه‌ره‌بووكردنه‌و‌ه ده‌یانگرێته‌و‌ه گه‌ر فشاریكی جد ی نه‌خه‌ن ه سه‌ر حكومه‌ت ئهوه ئاسان نییه قه‌ره‌بوو بكرێنه‌وه. قوربان ی ڕه‌خن ه ی ل ه یه‌كێت ی و پارت ی گرت كه كاتێك له‌حكومه‌ت ی عێراق ده‌ستڕۆیشتووتر بوون نه‌یانتووان ی مه‌سه‌ل ه ی قه‌ره‌بووكردنه‌و‌هی
قوربانیان بچه‌سپێنن ،وت � ی « بۆی ه پێم باش ه ئێستا ئاسان نیی ه حكومه‌ت ی عێراق بڕیار ی قه‌ره‌بوكردنه‌و‌ه بدات ،چونك ه ئێستا جگ ه ل ه شیع ه لیست ی عێراقی ه ك ه زۆربه‌یان عه‌ره‌ب ی سونن ه مه‌زهه‌بن و له‌حكومه‌تن ڕه‌نگه قه‌ره‌بووكردنه‌و‌ه ب ه مافێك ی ڕه‌وا نه‌زانن». به‌رپرسان ی حكومه‌ت ی هه‌رێم ،ده‌ڵێن ل ه دوو ڕێگاو‌ه هه‌وڵده‌ده‌ن حكومه‌ت ی عێراق ناچار بكه‌ن زیانلێكه‌وتووان و قوربانیان ی ده‌ست ی ڕژێمه‌كانی پێشوو قه‌ره‌بوو بكاتهوه. مه‌جید حه‌مه‌ئه‌مین وه‌زیر ی شه‌هیدان كاوروباری ئه‌نفالكراوان له‌لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ئاماژهی ب���ه‌وه‌دا له‌ڕێگا ی په‌رله‌مانتاران ی ك��ورده‌وه هه‌وڵده‌ده‌ن په‌رله‌مانتاران ی شیع ه راز ی بكه‌ن
ك ه بۆ ده‌رك��ردن� ی یاسایه‌ك له‌په‌رله‌مان بۆ قه‌ره‌بووكردنه‌و‌ه ی قوربانیان ی ده‌ست ی ڕژێمی پێشوو. مه‌جید محه‌مه‌د ئه‌مین هه‌نگاوێك ی تر تۆماركردنی سكااڵی ه ل ه دادگاكان ،وت ی «تا ئێستا زیاتر 550 سكااڵمان له‌ڕێگ ه ی خود ی زیانلێكه‌وتووانه‌وه ال ی دادگا ی بااڵ ی تاوانه‌كان تۆمار كردووهو ئهو خه‌ڵكه‌ش بۆیان هه‌ی ه داوا ل ه وه‌زاره‌ت ی دارایی بكه‌ن ك ه قه‌ره‌بوویان بكاتهوه». مه‌جید محه‌مه‌د ئه‌مین ئاماژه ی به‌وه‌دا ك ه نوری مالیك ی س�ه‌رۆك وه‌زیران ی عێراق ڕه‌زامه‌ندی له‌سه‌ر قه‌ره‌بووكردنه‌و‌ه ی قوربانیان ده‌ربڕیوه، ئه‌گه‌ر په‌رله‌مان یاسایه‌ك له‌وباره‌و‌ه په‌سه‌ند بكات.
“مه‌شروب” نه‌خراوه‌ت ه ناو سه‌رچاوه ی ئاوی ڕانیه‌وه
ی مه‌شروبی لێده‌خورێته‌وه بڕیاربوو ڕۆژی نوێژه‌باران ه خه‌ڵكی ڕانیه په‌الماری ڕێستۆرانتی پشوو بده‌ن ،به‌بیانووی ئهوه فه‌رمان چۆمانی حكومه‌ت به‌پێشنیاری یه‌كێتی زانایان ڕێستۆرانتێكی له‌ڕانی ه داخست ،به‌بیانووی ی ئ���هو ڕێ��س��ت��ۆران��ت � ه م �ه‌ش��روب��ی ئ����هوه لێده‌خورێته‌وه‌‌و خه‌ڵكی ده‌ڵێن «هۆكار»ێكه ی ده‌ڵێت بۆ نه‌بارینی باران ،به‌اڵم خاوه‌نه‌ك ه ئیسالمییه‌كان هانی خه‌ڵك ده‌ده‌ن بۆ ئهو كاره. ی به‌شێك له‌خه‌ڵك ی ڕانی ه و له‌سه‌ر داواك��ار ی وه‌زاره‌ت ی ئه‌وقاف یه‌كێت ی زانایان ،له‌ڕێگا ی داخستنی و ئه‌نجومه‌ن ی وه‌زیرانه‌وه ،بڕیار ڕیستۆرانت ی پشوو درا ،ك ه له‌نزیك ئاوی ی ڕانیه‌یه. ی شار قول ه ئ �هو ڕێستۆرانت ه ڕۆژان��� ه له‌كاتژمێر 4ی ئێوار‌ه تادره‌نگان ی شه‌و ،به‌ڕووی میوانه‌كان ی ئه‌وانه‌شی بۆ خواردنهوه ده‌كرایه‌وه ،زۆرین ه ڕوویان لێده‌كرد ،به‌رپرس‌و كه‌سایه‌تییه‌كانی ئهو شار‌ه بوو. ی كردووه شوێن ی ئهو یه‌كێت ی زانایان پێشنیار ی ئاو ،چونكه ڕیستۆرانت ه بكرێت ه فه‌رمانگ ه نزیك ه له‌سه‌رچاوه‌ی ئ��اوی ڕانیه‌وه ،به‌اڵم تائێستا هیچ بڕیارێك بۆ ئهوه نهدراوه له‌الیه‌ن حكومه‌ته‌وه. مامۆستا عه‌بدوڵاڵ وه‌س��م��ان لێپرسراوی ی یه‌كێت ی زانایان ،به‌ده‌ستووری لق ی ڕانی ه وت»زۆر ده‌مێك ه خه‌ڵك ی ڕانی ه داوا ده‌كه‌ن، ی ئاوی ئ�هو ڕیستۆرانت ه ك ه ل�ه‌س�ه‌رچ��اوه ی ڕانی ه نزیك ه دابخرێت ،له‌ڕێگای خواردنهوه وه‌زاره‌ت��� ی ئ�ه‌وق��اف‌و ئه‌نجومه‌ن ی وه‌زی��ران فه‌رمان ی داخستن ی دراوه». ئهو ڕیستۆرانت ه موڵك ی وه‌زاره‌ت ی شاره‌وانییه‌و ی 15ساڵ به‌پێ ی گرێبه‌ستێك بۆ م��اوه به‌كرێدراوه ،ب ه 180دۆالر ،ئێستا ئه‌گه‌رچی ماوه‌ی گرێبه‌سته‌كه‌شی ته‌واو نهبووه ،به‌اڵم
له‌ژێر فشاری یه‌كێتی زانایان داخراوه. مامۆستا عه‌بدوڵاڵ ده‌ڵێت ده‌بێت پاره‌كه ی ئه‌مساڵ بدرێته‌و‌ه به‌خاوه‌نه‌ك هی ،له‌بودج ه ی خه‌مخۆران‌و ك ه به‌هه‌وڵ‌وكۆشش ی كۆمه‌ڵ ه وه‌زاره‌ت ی شاره‌وان ی ده‌درێته‌وه ،به‌اڵم خاوه‌نی ی زستان ی وت»كار ڕێستۆرانته‌ك ه به‌ده‌ستوور و هاوینم ده‌ڕوات و ده‌بێت دایبخه‌م ،هیچ پاره‌یه‌كیشم بۆ ناگه‌ڕێته‌و‌ه و زۆریش پاره‌م خه‌رجكردووه». فایه‌ق عه‌زیز سدیق خاوه‌ن ی ڕیستۆرانتی پشوو ،ده‌ڵێت خه‌ڵك پێیانوای ه لهبهرئهوهی ڕیستۆرانت ی پشوو له‌سه‌ر قوله‌ی ه بۆی ه باران ی كه‌خه‌ڵك چووبوون نابارێت ،بۆی ه ئهو ڕۆژه ی بۆ ی بارانه ،پێشتریش به‌رنامه‌رێژ بۆ نوێژ بڕیارێك ی واك��را بوو كه‌هێرش بكه‌ن ه سه‌ر ی له‌و ڕێستۆرانته‌كه‌و تێكیبده‌ن ،به‌اڵم ڕێگر هێرشه‌كرابوو و نه‌یانهێشتبوون. فایه‌ق وتی«من به‌ده‌ستم بێت ڕێگرده‌بم له‌بڕیاری داخستنه‌كه‌ی و پێشموتوون ئهو بڕیاره الوازی حكومه‌ته ،ئه‌گه‌رنا چه‌ند كه‌سێك ناتوانن ئهوه بكه‌ن». ی یه‌كێت ی زان���ای���ان ئ��هوه ب �ه‌رپ��رس �ه‌ك � ه پشتڕاستده‌كاته‌و‌ه به‌شێك له‌خه‌ڵكی ڕانیه ویستیان له‌ڕۆژێك ی هه‌ین ی فشار دروستبكه‌ن، ب��ه‌اڵم ئێم ه وت��م��ان وام��ه‌ك�� هنو داواك���اری به‌رزده‌كه‌ینه‌و‌ه بۆ حكومه‌ت ،به‌ئه‌نجامیش گه‌یشتین. مامۆستا عه‌بدوڵاڵ وتی«ئێم ه ناخوازین هیچ مه‌شروبخانه‌یه‌ك هه‌بێت ،به‌اڵم ته‌نها ئهو مه‌شروبخانه‌ی ه داده‌خ�هی��ن ،خاوه‌نه‌كه‌شی هه‌ڵوێست ی جوان ی هه‌بوو وت ی مادام داواكاری خه‌ڵك ه حه‌ز ده‌كه‌ن پاره‌كه‌شم مه‌ده‌نه‌وه». فایه‌ق باسی له‌وه‌شكرد كه‌چه‌ندینجاره ئهو كێشه‌یه‌ی بۆ دروستده‌كرێت ،له‌الیه‌ن مامۆستایان ی ئاین ی و خه‌ڵك ی ناوبازاڕ و
خه‌ڵك ه ئیسالمییه‌كان .وت �ی«ل � ه %100 ئه‌مجاره‌ش ده‌ست ی حیزب ی ئیسالم یو چه‌ند ی له‌پشته، كه‌سێكیتری خاوه‌ن به‌رژه‌وه‌ند بۆی ه تاقه‌تم نهماوه و ناتوانم بچم ه ناو كێشه‌كه‌و ناچارم وازبێنم ،به‌رنگاربونه‌و‌هی ئهو خه‌ڵكه‌م پێناكرێت». سڵێمان مین ه به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی ڕانی هی كۆمه‌ڵی ئیسالمی ،له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور، ڕه‌تیكرده‌و‌ه ئه‌وان له‌پشت هاندانی خه‌ڵك‌و داخستنی ئهو ڕێستۆرانته‌وه‌بن ،وتی«ئهوه ته‌نها داواك��اری��ی �ه‌ك��ی خه‌ڵكه‌و ده‌ستی ئیسالمییه‌كانی له‌پشت نییه». ی كۆمه‌ڵی ئیسالمی به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی ڕانی ه وتی«له‌كاتی نوێژه‌بارانه‌دا خه‌ڵك بوونی ئهو ڕێستۆرانته‌یان به‌هۆكار ده‌زان ی بۆ نه‌بارینی باران پێشتریش هه‌ر له‌الیه‌ن خه‌ڵكه‌و‌ه قسه له‌سه‌ر داخرانی ده‌كرا». پێشتر بۆ هاندانی خه‌ڵكی ڕانی ه بانگه‌وازی ئ�هوه باڵوبوویه‌و‌ه ك ه له‌الیه‌ن كه‌سێكه‌وه ی قوڵه ،به‌اڵم م. مه‌شروب خراوه‌ت ه ناو ئاو عه‌بدوڵاڵ ده‌ڵێت «مه‌شروب نه‌خراوه‌ته‌و‌ه ناو ێ شت بكه‌وێته ی قوله ،به‌اڵم ڕه‌نگ ه هه‌ند ئاو ناو ئاوه‌ك ه له‌الیه‌ن خه‌ڵك ی مه‌شروب خۆر». فایه‌ق وتی«ئهو ده‌نگۆی ه ڕاست نییه‌و ئێمه ی ل�هو ئ��اوه ده‌ك�هی�ن‌و دوریشین پارێزگار ل �ه‌ئ��اوه‌ك �ه ،ئ �ه‌گ �ه‌ر ئێم ه نه‌بین ده‌بێته ی مندااڵن». مه‌له‌وانگ ه ئاوی قول ه سه‌رچاوه‌ی هه‌موو ئاوی ڕانیه دابینده‌كات. ی ڕانیه، عه‌ل ی ح �ه‌م �ه‌د قایمقام ی ق���ه‌زا ی وت»ئ���هو ڕیستۆرانت ه دوو ب�ه‌ده‌س��ت��وور ی 15 به‌شه ،به‌شێك ی به‌گرێبه‌ست بۆ ماوه سا ڵ دراوه و به‌پێ ی یاسا ده‌بێت گرێبه‌سته‌كه ه �ه‌ڵ��ب��وه‌ش��ێ��ت �هوهو چ��اره‌س��ه‌رب��ك��رێ��ت، به‌شه‌كه‌یتریش ی هه‌ر له‌كۆنه‌و‌ه به‌زیاده‌رۆیی
خاوه‌نی ریستۆرانته‌كه ئیسالمیه‌كان تۆمه‌تبار ده‌كات ی ده‌به‌ین». درووستكراوه‌و ال ێ موڵك ی گشتییه‌و قایمقام ی ڕانیه ،وت ی ئهو ی هه‌بێت دیمه‌نی هه‌موو خه‌ڵكێك ده‌بێت بۆ
ی ڕانی ه ببینێ‌‌و كۆنترۆڵنه‌كرێت ی قول ه ئاو ی البردن ی زیاده‌ڕۆیه‌كه بۆ هیچ الیه‌نێك ،دوا ی هاوواڵتیان. ده‌یكه‌ین ه شوێن ی حه‌سانه‌و‌ه
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
عێراق 9
دوایین وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌تی به‌عس سیخوڕ بوو ی ئه‌تۆمی عێراق داوه ب ه ئه‌مریكا ی له‌سه‌ر به‌رنامه ی زۆر ی زانیار ی سه‌بر ناج پ.ده‌ستوور ن��ووس �هرو سیاسه‌تمه‌داری ناسراوی فه‌ڕه‌نسی وتمه‌ن نوزیه له هه‌فته‌كانی ڕاب���ردوودا به باڵوكردنه‌وه‌ی كتێبێك ئاشكرایكرد كه ناجی سه‌بری حه‌دیسی دوایین وه‌زی��ری ده‌ره‌وه‌ی حكومه‌تی به‌عس ،به‌كرێگیراو‌و سیخوڕی ده‌زگای زان��ی��اری ف�ه‌ڕه‌ن��س�او ئه‌مریكا ب��ووهو ب�ه شێوه‌یه‌كی ب����ه‌رده‌وام زانیارییه س �ه‌رب��ازی��ی �ه‌ك��ان��ی ئ���هو س��ه‌رده‌م��هی حكوومه‌تی به‌عسی بۆ ده‌زگای زانیاری ئهو دوو واڵته به‌ڕێكردوه. ناجی سه‌بری حه‌دیسی له نۆڤه‌مبه‌ری 2002بووه وه‌زی��ری ده‌ره‌وه‌ی عێراق‌و وه‌ك سێیه‌مین كه‌سایه‌تی سیاسیی حكومه‌تی به‌عس ناوبانگی ده‌رك��رد. ناوبراو به‌شێوه‌ی ڕاسته‌وخۆ ڕاپۆرتی كاره‌كانی ته‌سلیمی س��ه‌دام حوسێن ده‌ك��رد‌و یه‌كێك له‌و كه‌سانه بوو كه ئاگاداری هه‌موو زانیارییه نهێنییه‌كانی ده‌زگای دیپلۆماسی‌و به‌رنامه ئه‌تۆمی‌و كیمیاوییه‌كانی ئ���هو س��ه‌رده‌م��هی حكومه‌تی عێراق بووه. وتمه‌ن نوزیه له كتێبێكی نوێدا تیشك ده‌خاته سه‌ر كه‌سایه‌تی ناجی سه‌بری‌و ڕای��ده‌گ�هی�ه‌ن��ێ��ت ك �ه س�ه‌رج�ه‌م��ی ئهو زانیارییه سه‌ربازییانه‌ی كه ڕۆژئ��اوا له‌سه‌ر عێراق بوویه‌تی له ڕێگه‌ی ناجی سه‌برییه‌وه به‌ده‌ستیان گه‌یشتووه‌‌و خ��ودی فه‌ڕه‌نسا‌و ته‌نانه‌ت ویالیه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكاش له‌سه‌ره‌تادا به گومانه‌وه له‌و زانیارییانه‌یان ده‌ڕوانی. نوزیه ده‌ڵێت به‌پێی زانیارییه‌كانی ئ �هو كاتی ناجی س�ه‌ب��ری ،عێراق له ماوه‌یه‌كی كورتدا توانای ده‌سڕاگه‌یشتن
ناجی سه‌بری به چه‌كی ئه‌تۆمی نه‌بووه‌‌و به‌اڵم وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی سه‌دام ئاژماه‌ی به‌وه‌كردبوو كه حكومه‌تی به‌عس چه‌كی كیمیاوی مه‌ترسیداری ههیهو ئه‌گه‌ری به‌كارهێنانی ئهو چه‌كانه له الیه‌ن سه‌دامه‌وه به‌هێزه. ب�ه وت��هی ن��وزی �ه ،ناجی س�ه‌ب��ری له سه‌فه‌رێكیدا بۆ نیۆرك كه ویستبووی ب��ه‌ش��داری ل �ه ك��ۆب��وون �هوهی گشتیی ڕێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان ل ه 2002 بكات ،چاوپێكه‌وتنێكی گرنگی له‌گه‌ڵ چه‌ند به‌رپرسێكی ده‌زگ��ای هه‌واڵگری ئه‌مریكا ئهنجامداوهو كۆمه‌ڵێك زانیاری به‌وان داوه. ناجی سه‌بری تا دوای��ی��ن ڕۆژه‌ك��ان��ی حكومه‌تی به‌عس وه‌زی��ری ده‌ره‌وه‌ی
عێراق بووهو له یه‌كه‌مین ڕۆژی دوای په‌الماری سه‌ربازی سوپای ئه‌مریكا بۆ سه‌ر عێراق ونبوو و دواتر ڕاگه‌یه‌نرا كه له نه‌مسا نیشته‌جێیه. به‌پێی ناوه‌رۆكی كتێبه‌كه له سه‌ره‌تای په‌یوه‌ندییه‌كانی ناجی سه‌بری له‌گه‌ڵ ده‌زگای هه‌واڵگری ئه‌مریكا ،سی ئای ئه‌ی داوا له وه‌زی��ری ده‌ره‌وه‌ی عێراق ده‌كات به‌ڵگه‌نامه‌كانی حكومه‌تی به‌عس ئاشكرا بكات‌و دواتر داوای په‌نابه‌ری له حكومه‌تی ئه‌مریكا بكات .ناجی سه‌بری له‌سه‌ره‌تادا پێشنیاری سی ئای ئه‌ی قبوڵ ناكات ،ب�ه‌اڵم دوات��ر ڕازی ده‌بێت كۆمه‌ڵێك زان��ی��اری ته‌سلیمی ده‌زگای هه‌واڵگری ئه‌مریكا بكات .به‌اڵم
ئه‌مریكا داوای زانیاری زیاتری لێده‌كات‌و ناجی سه‌بری پێشنیاری دووب���اره‌ی ئه‌مریكییه‌كان ڕه‌ت���ده‌ك���ات���هوهو بۆ ماوه‌یه‌كی كورت په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان ده‌زگ��ای هه‌واڵگری ئه‌مریكا‌و وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراق ده‌وه‌ستێت. له دیسه‌مبه‌ری هه‌مان ساڵ وات�ه له ساڵی 2002ناجی سه‌بری بۆ جارێكیتر په‌یوه‌ندی به ده‌زگای هه‌واڵگری ئه‌مریكا ده‌ك��ات �هوه ،ب �ه‌اڵم ده‌ی��ه‌وێ له ڕێگه‌ی ناردنی زانیاری هه‌ڵه ،ئه‌مریكییه‌كان چه‌واشه‌بكات‌و به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی سه‌دام حوسێن بپارێزێت .ئه‌مریكییه‌كان به‌و مه‌سه‌له ده‌زان��ن ،به‌اڵم زانیارییه هه‌ڵه‌كانیش له‌دژی سه‌دام به‌كاردێنن. پ�����اش پ����ه‌ره‌س����ه‌ن����دن����ی س����زای نێوده‌وڵه‌تییه‌كان ل���ه‌دژی ع��ێ��راق‌و پ��ێ��داگ��ری س����ه‌دام ح��وس��ێ��ن ل�ه‌س�ه‌ر سیاسه‌ته‌كانی ،ه��اوڕێ له‌گه‌ڵ دوایین گرووپی پشكنه‌رانی ئاژانسی نێوده‌وڵه‌تی وزه‌ی ئه‌تۆم ،عێراقی جێهێشتوو به بیانووی چاالكتركردنی په‌یوه‌ندییه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان بۆ ئه‌ورووپا سه‌فه‌ری كرد. هه‌فته‌یه‌ك پاش هێرشی ئه‌مریكا بۆ سه‌ر عێراق خۆی ته‌سلیمی حكومه‌تی نه‌مسا كرد‌و داوای په‌نابه‌ری كرد .دواتر مه‌ئموورانی ده‌زگای هه‌واڵگری ئه‌مریكا سه‌ردانیان كردوه‌‌و له‌به‌رامبه‌ر كۆمه‌ڵێك مه‌رجی وه‌ك گواستنه‌وه‌ی خێزانه‌كه‌ی ب��ۆ ئ���ه‌ورووپ���او ن �ه‌درك��ان��دن��ی ن��اوی ناوبراو له هیچ شوێنێك ،درێ��ژه‌ی به هاوكارییه‌كانی له‌گه‌ڵ ده‌زگای هه‌واڵگری ئه‌مریكا‌و واڵتانی دیكه داو به‌بێ ئه‌وه‌ی له هیچ شوێنێك ناوی لێببرێت كه له نامسا ژیان به‌سه‌رده‌بات.
به‌ربه‌سته‌كانی به‌رده‌م پێكهێنانی حكومه‌ت زیاتر ده‌بن مه‌رجی الیه‌نه‌كان بۆ به‌شداریكردن ل ه حكومه‌تی نوێی عێراق مالیكیی تووشی شپرزه‌یی كردوه پ.ده‌ستوور هه‌تا ئێستاش گفتوگۆ‌و مشتومڕی الیه‌ن ه سیاسییه‌كان بۆ دابه‌شكردنی پۆسته‌كانی حكومه‌تی نوێی عێراق هیچ ئه‌نجامێكی یه‌كالكه‌ره‌وه‌ی لێنه‌كه‌وتۆته‌و‌ه‌و ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدای ه ك ه مالیكی ل ه مۆڵه‌تی دیاریكراو بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی نوێی عێراق نزیكده‌بێته‌وه. مالیكی ل ه نوێترین لێدواندا جیا له‌وه‌ی ك ه داوا ل ه فراكسیۆن ه سیاسییه‌كان ده‌كات ب ه زووترین كات كاندیده‌كانیان بۆ پۆسته‌كان ده‌ستنیشانبكه‌ن ،پێشیوای ه ك ه تا كۆتایی ئه‌م هه‌فت ه كابینه‌ی حكومه‌تی نوێی عێراق پێكدێت‌و ئه‌وه‌ش هاوكات ه له‌گه‌ڵ قوڵبوونه‌وه‌ی داواكاری‌و مه‌رجی الیه‌نه‌كان بۆ به‌شداریكردن ل ه حكومه‌تی نوێ. لیستی عێراقیی ه ب � ه س�ه‌رۆك��ای�ه‌ت��ی ئه‌یاد عه‌الوی ئه‌گه‌رچی گفتوگۆكردن‌و ی به‌شداریكردن ل ه حكومه‌ت بایكۆت ن �ه‌ك��ردوهو ب���ه‌رده‌وام پرسی ڕێكه‌وتن ده‌وروژێ��ن��ێ��ت ،ب��ه‌اڵم ڕێكه‌وتن له‌سه‌ر دابه‌شكردنی پۆسته‌كان ب ه دیاریكردنی ڕاده‌ی ده‌سه‌اڵته‌كانی ئه‌نجوومه‌نی بااڵی سیاسییه‌و‌ه گرێده‌داته‌وه. ئه‌یاد عه‌الوی ل ه لێدوانێكدا بۆ كه‌ناڵی ته‌له‌فزیۆنی جه‌زیر‌ه پێیوای ه ك ه ده‌بێ ئه‌نجوومه‌نی بااڵی سیاسی مافی بڕیاردانی هه‌بێت ،ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر ب ه پێی ڕێكه‌وتن ه پێشوه‌خته‌كانی فراكسیۆن ه سیاسییه‌كان ب��ێ��ت ،ئ�ه‌ن��ج��ووم�ه‌ن��ی ب���ااڵی سیاسی مافی بڕیاردانی هه‌ی هو به‌شداریكردنی عێراقیی ه ل ه حكومه‌تی نوێی عێراق ب ه جێبه‌جێبوونی مه‌رجه‌كان‌و ڕێكه‌وتنه‌كانی پێشووتری ڕابه‌رانی سیاسیی عێراقهوه گرێدراوه. هاوكات حه‌یده‌ر موال وته‌بێژی لیستی عێراقیی ه له‌لێدوانێكدا بۆ ڕۆژن��ام�هی شه‌رقولئه‌وسه‌ت ڕایگه‌یاند ك ه ئه‌یاد عه‌الوی تا ئێستا سه‌رۆكایه‌تیكردنی ئه‌نجوومه‌نی بااڵی سیاسیی قبوڵنه‌كردو‌ه‌و ڕازیبوونی ناوبراو ب ه سه‌رۆكایه‌تیكردنی ئه‌نجوومه‌نی ب���ااڵی س��ی��اس��ی ب�� ه جێبه‌جێبوونی ڕێكه‌وتنه‌كانی پێشووی ڕابه‌رانی سیاسیی عێراقهوه به‌ستراوه‌ته‌وه. له‌به‌رامبه‌ریشدا ئه‌ندامانی هاوپه‌یمانی
نیشتمانی ب ه پێچه‌وانه‌ی لێدوانه‌كانی ڕابه‌رانی عێراقیی ه بیرده‌كه‌نه‌وه .عه‌لی ئه‌دیب ئه‌ندامی بااڵی هاوپه‌یمانی نیشتمانی پێیوای ه ك ه باسكردنی له‌وشێو‌ه به‌مانای پێشێلكردنی مافه‌كانی سه‌رۆك وه‌زیرانه، ی "له‌عێراقدا ته‌نیا پۆستی سه‌رۆك وت وه‌زیران مافی جێبه‌جێكردن‌و بڕیاردانی هه‌ی هو ئه‌نجوومه‌نی بااڵ ناتوانێ جێگه‌ی سه‌رۆك وه‌زیران بگرێته‌و‌ه‌و ده‌سه‌اڵته‌كانی سه‌رۆك وه‌زیران كه‌مبكاته‌وه". دانانی م�ه‌رج ته‌نیا تایبه‌ت ب ه لیستی
پێشكه‌ش ب ه ن��وری مالیكی ك��ردوهو ڕابه‌رانی ئهو لیست ه ڕایانگه‌یاندو‌ه ك ه ئه‌گه‌ر ئیمزا له‌سه‌ر داواكارییه‌كان‌و مه‌رجه‌كانی ك��ورد نه‌كرێت به‌شداری ل ه حكومه‌تی نوێی عێراقدا ناكه‌ن .ئه‌وه‌ش له‌كاتێكدای ه ك ه تا ئێستا ئهو مه‌رجان ه له‌الیه‌ن نوری مالیكییه‌و‌ه ئیمزا نه‌كراوه ،ههرچهنده ڕێكه‌وتنێكی زاره‌كی‌و سه‌ره‌تایی له‌سه‌ر ئهو مه‌رجان ه كراوه. هاوكات الیه‌ن ه سیاسییه‌كانی ئه‌ندام له‌هاوپه‌یمانی نیشتمانی‌و ئه‌نجوومه‌نی
به‌شداریكردنی الیه‌نه‌كان ل ه حكومه‌تی ن��وێ��ی ع��ێ��راق ،ج��ۆرێ��ك له‌ڕێكه‌وتنی س��ه‌ره‌ت��ای��ی ل��ه‌س��ه‌ر داب �ه‌ش��ك��ردن��ی وه‌زاره‌ت��ه‌ك��ان پێكهاتووه .به‌پێی ئهو ڕێكه‌وتن ه سه‌ره‌تاییه ،وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی عێراق بۆ كورد‌و وه‌زاره‌تی دارایی‌و نه‌وت بۆ عێراقیی هو هاوپه‌یمانی نیشتمانی ده‌بێت .النیكه‌م هه‌موو الیه‌نه‌كان له‌سه‌ر ئهوه كۆكن ك ه پۆست ه ئه‌منییه‌كان ب ه كه‌سانی سه‌ربه‌خۆ‌و بێالیه‌ن بدرێت‌و ب ه پێچه‌وانه‌ی ڕاب��ردوو ،ئێستا لیستی
عێراقیی ه نیی هو فراكسیۆن ه سیاسییه‌كانی دیكه‌ی عێراقیش هاوشێوه‌ی لیستی عێراقیی ه كۆمه‌ڵێك مه‌رجی تایبه‌ت ب ه خۆیانیان هه‌ی هو به‌شداریكردنیان ل ه حكومه‌تدا ب ه جێبه‌جێكردن‌و وه‌اڵمدانه‌و‌ه به‌و مه‌رجانه‌و‌ه گرێده‌ده‌نه‌وه .هاوپه‌یمانی كوردستان كارنامه‌ی داواكارییه‌كانی
ب�����ااڵی ئ��ی��س�لام��ی خ����وازی����اری ب ه ده‌سته‌وه‌گرتنی كۆمه‌ڵێك وه‌زاره‌تن‌و هه‌ر كام له‌و الیه‌نان ه داخوازییه‌كانی خۆیان ب ه گوێی نوری مالیكی داوه. جیا ل ه هه‌بوونی مشتومڕ‌و گفتوگۆیه‌كی به‌رده‌وام له‌سه‌ر چۆنییه‌تی دابه‌شكردنی پۆسته‌كان‌و هێنانه‌ئارای مه‌رجه‌كان بۆ
عێراقییه‌ش دژایه‌تی ئهو مه‌سه‌ل ه ناكات. جه‌الل تاڵه‌بانی سه‌رۆك كۆماری عێراق ڕۆژی 25ی نۆڤه‌مبه‌ر ن��وری مالیكیی بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی نوێی عێراق ڕاسپارد‌و به‌پێی ده‌ستووری عێراق ده‌بێ مالیكی ل �ه‌م��اوه‌ی مانگێكدا كابینه‌ی حكومه‌تی نوێ پێكبێنێت.
ئا :هیوای سه‌لیمی
مه‌سیحییه‌ك ك ه ژیان ی بۆ موسڵمان و عه‌ره‌به‌كان ته‌رخانكرد میشێل عه‌فله‌ق مه‌رجه‌عی ڕۆحیی ناسیۆنالیسته‌كانی عێراق‌و جیهانی عه‌ره‌ب میشێل عه‌فله‌ق 23ی حوزه‌یرانی ساڵی 1910 ل ه خێزانێكی مه‌سیحیی شاری دیمه‌شقی سوریا له‌دایكبووه .ل ه ته‌مه‌نی گه‌نجییه‌تیدا چوو‌ه فه‌ڕه‌نسا‌و ل ه زانكۆكانی ئهو واڵته‌دا یاسای خوێند. عه‌فل هق‌و هاوڕێكانی ل ه واڵت��ی فه‌ڕه‌نسا‌و ل�ه‌ژێ��ر ك��اری��گ�ه‌ری ه�ه‌ژم��وون��ی چ �ه‌پ له‌و س��ه‌رده‌م��ه‌دا ،ده‌ستیاندای ه چاالكییه‌كی ب �ه‌رب�ڵاوی فكری‌و سیاسی‌و له‌ئاراسته‌ی چه‌سپاندنی ئامانجه‌كانیان په‌یوه‌ندییان به زۆربه‌ی كه‌سایه‌تیی ه سیاسیی ه ناسراوه‌كانی جیهانی ع �ه‌ره‌ب �هوه گ��رت .زۆرب���هی هه‌ره زۆری بیرمه‌ندان‌و تێكۆشه‌رانی سه‌ره‌تایی قووتابخانه‌ی به‌عسیزم ،عه‌ره‌بی مه‌سیحی ب��وون‌و ڕوانگه‌یه‌كی ت �ه‌واو عه‌لمانییان بۆ ده‌سه‌اڵت هه‌بوو. پ��اش ت��ه‌واوب��وون��ی خوێندن ب��ۆ سوریا گه‌ڕایه‌و‌ه‌و ل ه ساڵی 1933بووه مامۆستای خوێندنگاكان‌و ده‌ستیدای ه باڵوكردنه‌وه‌ی بیروباوه‌ڕه‌كانی .له‌ساڵی 1941هه‌ستا به دام�ه‌زران��دن��ی گرووپێكی سیاسی به‌ناوی زی��ن��دوب��وون �هوهی ع �ه‌ره‌ب �یو ئ �هو گرووپه چاالكییه‌كانی له‌ناو گه‌نجاندا ده‌ستپێكرد. میشێل عه‌فله‌ق بیرمه‌ندی بیری به‌عسی سۆشیالیستی ل ه ساڵی 1947ب ه یارمه‌تی سه‌الحه‌دین به‌یتار ب ه درووشمی ناسیۆنالیزمی عه‌ره‌بی حزبی به‌عسی سۆشیالیستی عه‌ره‌بی ل ه دیمه‌شق دامه‌زراند‌و خۆی وه‌ك سه‌رۆكی حزب هه‌ڵبژێرا .حزبه‌كه‌ی عه‌فله‌ق به‌مه‌به‌ستی دژایه‌تیكردنی ڕه‌وت ه ئیسالمییه‌كانی وه‌ك ئیخوان دام���ه‌زرا‌و به‌سه‌ر چه‌ندان لق بۆ به‌شێك له‌واڵت ه جیاجیاكانی عهرهبو له‌وانه عێراق دابه‌شكرا. ل ه ساڵی 1949بووه وه‌زیری پ�ه‌روه‌رد‌ه‌و خوێندنی س��وری��ا .عه‌فله‌ق له‌ئاراسته‌ی بیروبڕواكانیدا ك ه ناسیۆنالیزمێكی تووندی عه‌ره‌بی بوو ،چاالكییه‌كانی چڕتركرده‌و‌ه‌و دوات���ر ب � ه ه��ۆی گ��وش��اره‌ك��ان س��وری��ای به‌جێهێشت .ل ه ساڵی 1954بۆ سوریا گ�ه‌ڕای�هوهو ڕۆڵێكی گرنگی ل ه په‌یوه‌ندی نێوان س��وری�او میسردا گێڕا .به‌شداری كوده‌تایه‌ك له‌دژی حكومه‌تی سوریای كرد‌و ب ه هۆی شكستی كوده‌تاك ه ناچاربوو سوریا جێبێڵێت‌و بۆ عێراق ڕابكات. میشێل عه‌فله‌ق ساڵی 1963ب ه یارمه‌تی ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر ،عه‌بدولسه‌الم عارف‌و س��ه‌دام حوسێن كوده‌تایه‌كی ل ه عێراق ڕێكخست‌و دواتر ب ه هه‌ڵكشانی پل هو پایه‌ی س��ه‌دام حوسێن ب��وو ب �ه‌ڕاب � هرو مه‌رجه‌عی مه‌عنه‌وی حزبی به‌عس .میشێل عه‌فله‌ق له‌ناو حزبی به‌عسی عێراقدا پل هو پایه‌كی ڕه‌سمیی حزبی نهبووه ،به‌اڵم سه‌ره‌ڕای الدانی فكریی حزبی به‌عسی عێراق ل ه بڕواكانی عه‌فل هق‌و فشاره‌كانی حزبی به‌عسی سوریا ،سه‌دام حوسێن پێگه‌یه‌كی تایبه‌تی مه‌عنه‌وی به ناوبراو به‌خشی تا له‌وڕێگایه‌و‌ه حزبی به‌عسی عێراق بكات ه بااڵده‌ست ب ه سه‌ر حزبی به‌عسی سوریا. حزبی به‌عسی عێراقی ب � ه پێچه‌وانه‌ی بیروبڕواكانی میشێل عه‌فله‌ق په‌یڕه‌وی ناوخۆیی حزبه‌كه‌ی نووسیو‌ه‌و س �ه‌ره‌ڕای پێداگریكردنی عه‌فله‌ق له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنی ئازاد ،ئهو واتای ه ل ه حزبی به‌عسی عێراق كه‌مڕه‌نگ كرایه‌وه. سه‌ره‌نجام میشێل عه‌فله‌ق ل ه ساڵی 1989و له‌ڕووداوێكی گوماناویی كه‌وتنه‌خواره‌وه‌ی فڕۆكه‌یه‌كدا گیانی له‌ده‌ستدا‌و ڕیۆڕه‌سمێكی شكۆداری ل ه عێراقدا بۆ ڕێكخرا. ئه‌یاد عه‌فله‌ق كوڕی میشل عه‌فله‌ق پێشووتر ڕایگه‌یاندبوو ك ه باوكی ل ه بنه‌ماڵه‌یه‌كی مه‌سیحیدا له‌دایكبوو‌ه‌و به‌اڵم خودی میشێل ل ه ساڵی 1980نامه‌یه‌ك بۆ سه‌دام حوسێن ده‌نووسێت‌و ده‌ڵێت " ئه‌گه‌ر ب��ه‌ره‌وڕووی ڕووداوێك بوومه‌وه ،بزانن ك ه ب ه موسڵمانی ده‌مرم‌و شاهیدی ده‌ده‌م ك ه حه‌زره‌تی محه‌مه‌د پێغه‌مب هرو نه‌بی خوایه". ئه‌ندێش هو بیروبڕواكانی میشێل عه‌فله‌ق ل ه كتێبێكدا به‌ناوی "فی سبیل البعس" كۆكراوه‌ته‌و‌ه‌و بۆ چه‌ندان ساڵ ل ه زانكۆكانی عێراقدا بۆ خوێندكاران وتراوه‌ته‌وه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
8ناوچه‌دابڕاوه‌کان
“نوێژه‌بارانه جێكه‌وتی هه‌یه ،به‌اڵم ئهوه نیی ه ڕێساكان ی گه‌ردون بگۆرێت”
10
وه‌ك باڵنده‌كان كۆچ ده‌كه‌ن ..ده‌ڕۆن‌و ده‌گه‌ڕێنه‌وه
ئهو گوندنشینانه‌ی له‌دوای 2003هوه گونده‌كانیان له‌ناوچ ه دابڕاوه‌كان ئاوه‌دانكردبووه‌وه، به‌هۆی خراپی بارودۆخیانه‌و‌ه هه‌موویان ده‌گه‌ڕێنه‌وه زانیار داقوقی‌و شۆڕش خالید
گوندنشینانی ن��اوچ��ه داب���ڕاوه‌ك���ان به‌لێشاو گونده‌كانیان چ��ۆڵ��ده‌ك�هنو ڕووهو شاره‌كانی هه‌رێم ده‌ڕۆن ،خراپی بارودۆخی ژیانیان‌و گوێنه‌دانی حكومه‌ت به‌گوندنشینان .چۆڵبوونی شاره‌كانی زیاتر كردووه. به‌رپرسانی حكومه‌ت ڕایده‌گه‌یه‌نن توانای چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی گوندنشینانی ن��اوچ�ه داب��ڕاوه‌ك��ان��ی��ان نییه .ئاماژه ب�ه‌وه‌ش��ده‌ك�ه‌ن ناتوانن ڕێگه له‌كۆچی گوندنشینان بگرن. به‌پێی ب �ه‌دواداچ��وون��ێ��ك��ی ده‌س��ت��وور ده‌ركه‌وتووه جگه له‌كۆچی كوردنشینانی ناوچه دابڕاوه‌كان به‌تایبه‌ت له‌سنووری پارێزگای دیاله .گونده‌كانی سنووری پ��ارێ��زگ��ای ك�ه‌رك��وك��ی��ش ڕووب����ه‌ڕووی چ��ۆڵ��ب��وون ب��وون �ه‌ت �هوه .به‌شێوه‌یه‌ك به‌لێشاو گوندنیشنان ڕووهو كه‌ركوك و شاره‌كانی تری هه‌رێم ده‌گه‌ڕێنه‌وه. له‌دوای ساڵی 2003ئهو گوندنشینانه‌ی له‌سنووری كه‌ركوك له‌ترسی ڕژێمی به‌عس هاتبوونه پارێزگاكانی هه‌ولێر‌و سلێمانی، ل���ه‌دوای ڕووخ��ان��ی به‌عس زۆرینه‌یان گه‌ڕانه‌وه‌‌و گونده‌كانیان ئاوه‌دانكرده‌وه، ب��ه‌اڵم دوای 7س��اڵ ب �ه‌ه��ۆی خراپی بارودۆخی ژیانیان زۆرینه‌ی هه‌ره زۆریان جارێكی تر گونده‌كانیان چۆڵكرده‌وه. پ��ارێ��زه‌ر قاسم ڕه‌شید كه‌یه‌كێكه له‌و كه‌سانه‌ی گونده‌كه‌ی به‌جێهیشتووه، وتی"بژێوی ژیان ناچاری كردووین كۆچ بكه‌ین ،چونكه به‌هۆی وشكه‌ساڵی‌و نه‌بوونی داه��ات��ی ك�ه‌رت��ی كشتوكاڵی ناتوانین له‌گونده‌كان بژێوی ژیان دابین بكه‌ین". ئ �هو پ��ارێ��زه‌ره وتی"خه‌ڵكی گوندیش ده‌چنه شاره‌كان له‌وێ ده‌بنه فه‌رمانبه‌ر‌و پۆلیس و پێشمهرگهو بژێوی ژیانی خۆیان دابینده‌كه‌ن". قاسم وتی"ئێمه گونده‌كه‌مان به‌جێهیشت به‌هۆی ئه‌وه‌ی خۆم‌و براكانم له‌فه‌رمانگه‌ی
ناوچه‌دابڕهاوه‌کان له‌کۆچه‌وه بۆ کۆچ حكومی یان له‌ڕیزی هێزی پێشمه‌رگه دامه‌زراین". زۆری����ن����هی ئ����هو گ���ون���دان���هی دوای ئاوه‌دانكردنه‌وه له‌ساڵی 2003و ئێستاش كۆچ ده‌كه‌ن ،ده‌كه‌ونه خۆرئاواو باشووری كه‌ركوكه‌وه. ئهو پارێزه‌ره ده‌ڵێت زانیاری هه‌یه ته‌نها له‌سنووری قه‌زای داقوق‌و دووزخورماتوو زی��ات��ر %50ی ئ��ه‌وان��هی دوای 2003 گونده‌كه‌یان ئاوه‌دانكردبووه‌وه ،ئێستا كۆچیان كردووه. هه‌روه‌ها وتی"زۆربه‌یان ڕووهو شاره‌كان ڕۆیشتوون ،ئه‌وه‌ش مه‌ترسی چۆڵبوونی سه‌رجه‌م گوندنشینانی لێده‌كه‌وێته‌وه". به‌پێی چه‌ند زانیارییه‌كی ده‌ستوور ته‌نها له‌گونده‌كانی سنووری ناحیه‌ی
سه‌رگه‌ڕان ،له‌كۆی 12گوند ته‌نها 8 خێزان چۆڵی نه‌كردووه .زۆرینه‌شیان به‌ره‌و شاره‌كانی هه‌ولێر كۆچیان كردووه. به‌رپرسێكی ئ��ی��داری ئ��هو ناوچه‌یه ك�ه‌ن�هی��وی��س��ت ن���اوی ب�ڵاوب��ك��رێ��ت �هوه، وت �ی"ئ �ه‌وان �هی له‌ڕێگه‌ی بازگه‌كانه‌وه ناویان تۆماركردووه ،له‌كۆی ئه‌وانه‌ی له‌گونده‌كانی شارۆچكه‌ی سه‌رگه‌ڕان كۆچیان ك���ردووه 56خێزانی ڕووهو هه‌ولێر ڕۆیشتوون ،به‌بێئه‌وه‌ی ڕێگرییان لێبكرێت". س��ام�ی ڕه‌ف��ع �ه‌ت كاكه‌یی ـ ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی قه‌زای داقوق وتی"پێموانییه كۆچكردنه‌كه به‌شێوه‌یه‌ك بێت كه هیچ خێزانێك له‌گونده‌كان نه‌مابێت ،به‌اڵم زۆربه‌یان چۆڵیان كردووه".
كاكه‌یی وتی"خه‌ڵك ئ��ازاده‌‌و ناتوانین ڕێگریان لێبكه‌ین ،چونكه بژێوی ژیانیان خراپه". محه‌مه‌د یوسف پێشتر له‌گوندێكی ن��اوچ��هی س���ه‌رگ���ه‌ڕان نیشته‌جێبوو، وتی"گه‌ڕامه‌وه هه‌ولێر چونكه ژیان له‌و ناوچانه بۆ ئێمه قورسه". سامی كاكه‌یی ئاماژهی بۆ ئه‌وه‌شكرد كه‌نه‌بوونی زه‌وی تاپۆ و كشتوكاڵی كاریگه‌ری سه‌ره‌كی هه‌یه بۆ دانیشتووانی گوندنشینانی ناوچه‌كه ل �هوهی چۆڵی بكه‌ن. به‌شێك له‌و گوندانه‌ی زۆرینه‌ی هاواڵتیان چۆڵیان ك���ردووه ،خێزانی ع��ه‌ره‌ب بۆ شوانكاره چوونه‌ته گونده‌كه ،به‌اڵم له‌ژێر چاودێری خێزانه كورده‌كان بووه.
كاكه‌یی وت�ی ڕێگه ب�ه‌ع�ه‌ره‌ب ناده‌ین بچنه جێگه‌ی كورده‌كان ،كورده‌كانیش به‌یه‌كجاری چۆڵی ناكه‌ن. ئهو ئه‌ندامه‌ی ئه‌نجومه‌نی قه‌زای داقوق وت��ی"ح��ك��وم �ه‌ت ته‌نها ب �هی �ه‌ك م �ه‌رج ده‌توانێت ڕێگری له‌كۆچكردنی خه‌ڵك بگرێت ،ئه‌وه‌ش به‌وه‌ی ئهو پێداویستییه‌ی له‌شار هه‌یه له‌گوند ته‌رخانبكرێت". ج �ه‌ب��ار ح �ه‌س �ه‌ن دانیشتووی گوندی كولی ته‌په‌ی س �ه‌ر ب �ه‌ق �ه‌زای داق��وق، وتی"له‌گونده‌كه‌ی ئێمه‌دا ته‌نها به‌هۆی نه‌بوونی قوتابخانه‌ی ناوه‌ندییه‌وه 3 خێزانن ڕوویان له‌داقوق كرد". ج��ه‌ب��ار وت��ی"چ��ه‌ن��دی��ن ج���ار داوای دروستكردنی قوتابخانه‌مان له‌به‌رپرسانی قه‌زاكه كردووه ،به‌اڵم هیچ ناكه‌ن". ئهو وتی"دوای پرۆسه‌ی ئازادی گوندی كولی ته‌په‌مان ئ��اوه‌دان��ك��رده‌وه ،به‌اڵم ح��ك��وم �ه‌ت ه��ی��چ خ��زم�ه‌ت��گ��وزاری��ی�ه‌ك��ی ئه‌نجامنه‌دا ،ئێمه‌ش چۆڵمان كرده‌وه". نه‌سره‌دین مه‌جید موختاری گوندی كولی ته‌په وتی"چه‌ندین جار داوام��ان له‌ئه‌نجومه‌نی قه‌زاو ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك كرد بۆ كردنه‌وه‌ی خوێندنگه به‌اڵم تائێستا هیچ هه‌ڵوێستێكیان دیار نییه‌و هیچمان بۆ نه‌كراوه". ئه‌حمه‌د عه‌سكه‌ری ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای كه‌ركوك وتی"خه‌ڵك ئازاده ئه‌گه‌ر له‌گوند بچێته شارو خه‌ڵكی شار بچێته گوند". ل���ه‌ب���اره‌ی ك��ۆچ��ی گ��ون��دن��ش��ی��ن��ان‌و گ �ه‌ڕان �هوهی��ان بۆ ناوچه‌كانی هه‌رێمی كوردستان وتی"بۆ هیچ الیه‌نێك نییه ڕێگا له‌خه‌ڵك بگرێت كۆچ نه‌كات ،چونكه هیچ الیه‌نێك به‌رپرس نییه له‌و كاره". پ��ارێ��زه‌ر قاسم ڕه‌ش��ی��د ترسی خۆی ل�ه‌ه��ات��ن�هوهی ع���ه‌ره‌ب ب��ۆ گونده‌كان ده‌ربڕی .وتی"گونده‌كه‌مان چه‌ند ماڵێكی ع�ه‌ره‌ب�ی لێیه ،ئه‌گه‌ر ك��ورد واب��ڕوات ڕێ��ژه‌ی ع��ه‌ره‌ب زی��اد ده‌ب��ێ��ت ،چونكه گونده‌كه‌مان هێڵی ته‌ماسه له‌گه‌ڵ گونده عه‌ره‌به‌كان".
قه‌سابه‌كان ی كه‌ركوك به‌بێ ڕه‌زامه‌ندی ته‌ندروست ی گۆشت ده‌فرۆشن
ی نمونه‌یی كۆتایی به‌و دیارده ده‌هێنن ئیداره‌ی كه‌ركووك ده‌ڵێن به‌دروستكردنی قه‌سابخانه‌یه‌ك ئازاد زه‌نگه‌ن ه له‌كه‌ركوك
س �ه‌ب��ڕی��ن �ی م���ه‌ڕوم���ااڵت و فرۆشتن ی گۆشته‌كه‌ی به‌بێ ڕه‌زامه‌ندی لیژنه‌كانی چاودێری ته‌ندروستی له‌كه‌ركووك ،بووه به‌دیارده ،خه‌ڵكیش به‌لێشاو ڕوو له‌كڕینی ئ �هو گۆشته ده‌ك���ه‌ن ب�ه‌ه��ۆی ه�ه‌رزان�ی نرخه‌كه‌یه‌وه. له‌هه‌ندێك گه‌ڕه‌ك و ب��ازاڕی كه‌ركووكدا قه‌سابه‌كان خۆیان مه‌ڕومااڵته‌كان سه‌ر ده‌بڕن ،ئه‌مه‌ش وایكردوه ڕزگاریان بێت له‌دابینكردنی كرێی سه‌یاره‌و گومرگی ح��ك��وم �ه‌ت و ك��رێ �ی س �ه‌رب��ڕی��ن ،بۆیه به‌نرخێكی كه‌متر له‌هه‌ندێك له‌بازاڕه‌كان گۆشته‌كانیان ده‌فرۆشن. ن����ه‌وزاد ع �ه‌ب��دول��ك �ه‌ری��م هاواڵتییه‌كی دانیشتووی كه‌ركووكه ده‌ڵێت ههرچهنده ئ�هو دڵنیانییه له الیه‌نی ته‌ندروستی ئهو گۆشته ،به‌اڵم زۆرجار له‌و شوێنانه گۆشت ده‌كڕێت ،چونكه له‌یه‌ك كیلۆدا سێ تا پێنج هه‌زار دینار له‌گه‌ڵ هه‌ندێك له‌بازاڕو شوێنه‌كانی دیكه هه‌رزانتره. وتی "به‌گشتی زۆربه‌ی هاواڵتیان ڕوویان تێده‌كه‌ن و بازاڕێكی باشیان هه‌یه". ههرچهنده حكومه‌تی ناوخۆیی كه‌ركوك چه‌ندین هه‌ڵمه‌تی ده‌ستگرتن به‌سه‌ر ئهو گۆشتانه‌ی ئهنجامداوهو خاوه‌نه‌كانی سزا داون ،به‌اڵم دیارده‌كه كۆنترۆڵنه‌كراوه. كامیل س��اڵ�هی�ی قایمقامی ن��اوه‌ن��دی
كه‌ركوك وتی"به‌داخه‌وه ماوه‌یه‌كه چه‌ند بازرگان‌و چه‌ند دوكاندارێكی بێویژدان په‌یدابوون ،كه ته‌نها بیر له په‌یداكردنی پ��ارهو ك��ۆك��ردن �هوهی س �ه‌روه‌ت‌وس��ام��ان ده‌كه‌نه‌وه‌‌و كاری بازرگانی به‌گۆشته‌وه ده‌كه‌ن به‌بێ ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێنه‌وه بۆ لیژنه پزیشكییه‌كان". كامیل ساڵه‌یی ئ��ام��اژه ب��هوه ده‌دات چه‌ندین گۆشتفرۆش س��زادراون و چه‌ند دووكانێكیش به‌شێوه‌یه‌كی كاتی داخران، ده‌ڵێت بڕیاریانداوه هه‌ر قه‌سابێك به‌بێ مۆڵه‌تی لیژنه‌ی پزیشكی گۆشت بفرۆشێت، ه�ه‌م��وو ئ �هو گۆشته‌ی لێده‌سه‌ندرێت، ئه‌گه‌ر گۆشته‌كه‌ی له لیژنه‌ی پزیشكی ده‌ربچێت له‌بازاڕِ به‌نرخێكی زۆر كه‌متر ده‌فرۆشرێت دواتر پاره‌كه‌ی بۆحكومه‌ت ده‌بێت ،ئه‌گه‌ریش گۆشته‌كه‌ی خراپ بێت لیژنه‌ی پزیشكی له‌ناویده‌بات. به‌رپرسان ده‌ڵێن ده‌رهێنانی مۆڵه‌تی گۆشتفرۆشتن ،هیچ مه‌رجێكی قورسی ل �ه‌گ �ه‌ڵ��دا نییه ،ڕه‌زام���ه‌ن���دی لیژنه‌ی پزیشكیش به‌ده‌ستده‌هێنرێت ئه‌گه‌ر ئ��اژه‌ڵ��ه‌ك��ان ل �ه س�ه‌رب��ڕی��ن��خ��ان�هی شار سه‌رببڕێنرێن و بپشكنرێن. سه‌ربڕینخانه (قه‌سابخانه)ی كه‌ركوك ب�ه‌ه��ۆی بچووكی شوێنه‌كه‌ی و كۆنی ب��ی��ن��اك �هی �هوه ،پ��اس��اوی ب�ه‌ش��ێ��ك ل�هو قه‌سابانه‌یه كه خۆیان مه‌ڕومااڵته‌كانیان س���ه‌رده‌ب���ڕن ،ب��ۆی�ه ئ��ی��داره‌ی ش��اره‌ك�ه
ی كه‌ركوكی به‌ئاگا هێنایه‌وه ی كه‌ركوك به‌رپرسان راپۆرتێك ب��ڕی��اری��ان��داوه سه‌ربڕینخانه‌یه‌كی نوێ دروستبكه‌ن. سه‌ربڕینخانه نوێیه‌كه به ب��ڕی شه‌ش ملیار دیناری عێراقی له‌سه‌ر ڕووب �ه‌ری 45دۆنم زه‌وی به‌پێی ستانداردی جیهانی دروستده‌كرێت ،دوای ته‌وابوونیشی بڕیاره هه‌موو ئهو قه‌سابانه‌ی كه له‌ناو شار هه‌ن ،ببرێن بۆ ئهو بازاڕه گه‌وره‌یه‌یه‌ی كه له‌وێ دروستده‌كرێت.
پ���رۆژه‌ك���ه ل��ه‌الی��ه‌ن دوو كۆمپانیا ی خۆماڵییه‌وه دروستده‌كرێت و ده‌كه‌وێته س�ه‌ر ڕێگای سه‌ره‌كی ناحیه‌ی ت��ازه ـ كه‌ركووك. ف����ه‌الح ب�����ه‌زاز س���ه‌رۆك���ی ده‌س��ت��هی وه‌به‌رهه‌هێنانی كه‌ركوك ده‌ڵێت دوای ئه‌وه‌ی هه‌ندێك له‌گۆشتفرۆش‌و قه‌سابه‌كان گله‌یی ئه‌وه‌یان كرد كه‌ئیداره‌ی كه‌ركووك كه‌مته‌رخه‌می ك��ردوه له‌دروستكردنی
شوێنێكی گونجاو بۆسه‌ربڕینی ئاژه‌ڵ ی ماڵیی ،ئیداره‌ی كه‌ركووك بڕیاریداوه له‌ڕێگای لیژنه‌ی وه‌به‌رهه‌هێنانه‌وه ئهو قه‌سابخانه نمونه‌ییه دروستبكات. ڕۆژێك دوای به‌دواداچوونێكی ڕۆژنامه‌ی ده‌س���ت���وور ،هه‌ڵمه‌تێكی گ����هوره بۆ ده‌ستگیركردنی ئ��هو گۆشتفرۆشانه ئ�ه‌ن��ج��ام��درا ك �ه ل��ه‌ك��ۆاڵن‌و ب��ازاڕه‌ك��ان گۆشته‌كانیان ساغده‌كه‌نه‌وه‌‌و هه‌ر له‌و شوێنانه‌ش سه‌ری ده‌بڕن. قایمقامی ناوه‌ندی كه‌ركوك به‌هاوكاری ش��اره‌وان�ی ك�ه‌رك��وك‌و لیژنه‌ی پزیشكی ل�ه‌ف�ه‌رم��ان��گ�هی ت�ه‌ن��دروس��ت�ی ك�ه‌رك��وك به‌پاڵپشتی پۆلیس هه‌ڵمه‌تێكی فراوانیان له‌سێ ناوچه‌ی جیاجیای شاری كه‌ركوك ئه‌نجامدا. قایمقامی كه‌ركوك وتی"پاش چه‌ندین جار ئاگاداركردنه‌وه‌ی گۆشتفرۆشه‌كان به‌وه‌ی پابه‌ندی ڕێنمایه‌كانی فه‌رمانگه‌ی ته‌ندروستی كه‌ركوك‌و لیژنه‌ی پزیشكی ب��ن ،ئ��ه‌وان هیچ گوێڕایه‌ڵی تیمه‌كانی ئیداره‌ی كه‌ركوك نه‌بوون ،بۆیه ئێمه ئهو هه‌ڵمه‌ته‌مان ئه‌نجامدا". ل �ه‌ه �ه‌ڵ��م �ه‌ت �ه‌ك �ه‌دا زی��ات��ر ل���ه 50س �ه‌ر مه‌ڕوومااڵت ده‌ستبه‌سه‌ركراو نزیكه‌ی 20 دوكانێكیش داخران. هه‌ڵمه‌ته‌كه له‌گه‌ڕه‌كی شۆڕیجه‌و گه‌ڕه‌كی كۆڕنیش‌و دواتریش ناوچه‌ی ئاژه‌ڵفرۆشان ئه‌نجامدرا.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
کلتو ر
11
ــــــه‌و‌ه نیی ه ڕێسـاكانی گـه‌ردون بـگۆڕێــت”
ـــــــــــــــــرو لێكۆڵه‌ری دیینی بۆ ده‌ستوور و هاوسه‌نگیه ئه‌خالقیه‌ی له‌وێدا بوو ه تێكچووه ،بۆنموونه مرۆڤه دینیه‌كان مرۆڤه‌كانی قۆناغی پێشووی مرۆڤایه‌تی له‌گه‌ڵ ژینگه‌دا عیشقیان گۆڕیوه‌ته‌وه، كاتێك محه‌مه‌د ( د .خ ) ده‌فه‌رموێت ئوحود شاخێكه ئێمه‌ی خۆشده‌وێت و ئێمه‌ش ئه‌ومان خۆش ده‌وێت ،واته له‌م وج��وده‌دا دیوێكی ڕۆحی هه‌یه ،به‌اڵم ته‌كنه‌لۆجیاو گرێده‌رو شۆفڵه‌كانی، مرۆڤ و سكی مرۆڤ ده‌رده‌هێنن هه‌رچی له‌ناخی زه‌ویدایه ده‌یخه‌نه سه‌ر زه‌وی، ئالێره‌دا مامه‌ڵه‌یه‌كی نامه‌عنه‌ویان كردووه ئه‌م نوێژه‌بارانه‌و ئه‌م سروتانه جارێكی دیكه ده‌مان به‌نه‌وه ناو ئهو كایه مه‌عنه‌ویه‌وه ،كه‌ئێمه چین و ئه‌م وجوده چه‌ندێك هێمنی ئێمه‌شه ت��اوه‌ك��و ت��ێ��ك��ی��ب��ده‌ی��ن ،ئ �ه‌ه��ا ئێمه چه‌ندێك الوازی��ن ،كه‌واته نوێژه‌بارانه گه‌ڕانه‌وه‌ی مرۆڤه‌كانه بۆ ئهو مانا قوڵ‌‌و مه‌عنه‌وی و ئه‌خالقیانه‌ی كه ده‌بێت بۆپارێزگاری كردن له ژینگه ئهو مانا قوڵ و ئه‌خالقیانه‌مان هه‌بێت ،جگه له‌مه‌ش له‌الیه‌كی تره‌وه له‌ته‌واوی دینه ئیبراهیمیه‌كاندا دینه ته‌وحیدییه‌كان له‌سه‌ر ئهوه كۆكن كه‌خوا خانه‌نشین نه‌كراوه ،ئاخر له‌سه‌رده‌می باسكاڵدا له‌م بواره‌دا موناقه‌شه‌یه‌كی زۆر هه‌بوو هه‌ندێك له‌فه‌یله‌سوفه‌كان به‌تایبه‌تی ئ�ه‌وان�هی ك�ه‌ب��اوه‌ڕی��ان به‌دین نه‌بوو، ده‌ی��ان گوت ئێمه ب��اوه‌ڕ ناكه‌ین خوا بوونی هه‌بێت ،ئه‌گه‌ر بوونیشی هه‌بێت ئه‌وا ئه‌م بوونه‌ی دروستكردووه‌و خۆی خانه‌نشین بووهو لێگه‌ڕاوه‌و ئه‌م بوونه خ��ۆی خ��ۆی ده‌بزوێنێت و یاساكانی ناو بوونه ئه‌م وج��وده ده‌جوڵێنێت، به‌اڵم ئه‌وه‌ی كه‌بنه‌مای سه‌ره‌كییه له‌م هه‌موو دینه ته‌وحیدیانه‌دا ئه‌وه‌نده‌ی من ب �ه‌دواداچ��وون��م بۆ كردبێت چ له یه‌هودی و مه سیحی و ئیسالمیشدا مامه‌ڵه‌ی دی��ن��داره‌ك��ان له‌گه‌ڵ خ��وادا مامه‌ڵه‌یه‌كی حزورییه ،واته خوا له‌هه‌مو ورده‌كاریه‌كی ئه‌م كه‌ونه‌دا ته‌داخول ده‌كات ،كل یوم هو فی شا‌و له‌هه‌موو چركه ساتێكدا خودا مامه‌ڵه‌یه‌كی نوێ
نوێژه‌باران ه گه‌ڕانه‌وه‌ی مرۆڤه‌كانه بۆ ئهو مانا قوڵ و مه‌عنه‌وی و ئه‌خالقیانه‌ی كه ده‌بێت بۆ پارێزگاریكردن له ژینگه ئهو مانا قوڵ و ئه‌خالقیانه‌مان هه‌بێت
ده‌ستكاریكردنێكی نوێی له‌م مودده‌دا هه‌یه ،هه‌ر ئه‌مه‌شه مه‌وله‌وی تاوه‌گۆزی ده‌ڵێت :ئای خوا جیلوه‌ی یار كۆتایی نایه ،له‌وێدا مه‌به‌ستی له‌یار خودایه ده‌ڵێت ده‌رك �ه‌وت��ن و جیلوه‌ی خودا ب���ه‌رده‌وام ده‌رده‌ك��ه‌وێ��ت وات��ه خ��ودا مامه‌ڵه‌ی راس��ت �ه‌وخ��ۆی ل�ه‌گ�ه‌ڵ ئه‌م وجوده‌دا ،له‌گه‌ڵ زه‌ویدا هه‌یه له‌به‌رئه‌وه به بۆچوونی دینییه‌كان كه من بۆخۆشم یه‌كێكم له‌وانه‌ی هه‌میشه خوا ئه‌كار بێت ئه‌كارێ ده‌ستكاری ئه‌م وجوده‌و ڕێكانی ئه‌م وجوده‌بكات. ده‌س��ت��وور :وات���ه خ���ودا ڕێسایه‌ك ده‌گۆڕێت بۆ ڕێسایه‌كی تر م .ته‌حسین :نه‌خێر ناڵێین ڕێسایه‌ك ده‌گ��ۆڕێ��ت بۆڕێسایه‌كی ت��ر ،چونكه ئێمه‌ش وه‌ك ئهو خه‌ڵكه‌ی تر ئه‌قاڵنین، به‌اڵم ئه‌شێت بڵێن ڕێسایه‌كی ئه‌قاڵنی تر دێته ناوه‌وه كه ئێمه‌ی مرۆڤ حسابمان بۆنه‌كردووه ،چه‌ندینجار ئه‌مه روی داوه ئایا ئهو هه‌موو داهێنانه‌ی ئه‌مڕۆی م��رۆڤ هێناویه‌ته ب��وون مرۆڤه‌كان ل��هوهو پێش بیریان لێكردوه‌ته‌وه. ڕۆژ ب��ه‌ڕۆژ ل �ه‌م ب��وون �ه‌دا شتی نوێ ده‌رده‌كه‌وێت ئهوه نیه دانتێن كه‌خۆی شاعیره .خ��وا به‌شاعیرێك ده‌زانێت كه هه‌میشه شیعری تازه داده‌هێنێت، كه‌واته به‌بۆچوونی من ده‌كرێت له‌و ڕوی��ه‌ش��هوه ن��وێ��ژه‌ب��اران �ه جێكه‌وتی خۆی ببێت ،چونكه خوا نه‌خه‌وتوه‌و خانه‌نشین نهبووه ،خوا به‌رده‌وام له‌م بوونه‌دا كاریگه‌ری‌‌و جێكه‌وتی هه‌یه و ڕێسایه‌ك له‌جێگه‌ی ڕێسایه‌كی تر داده‌نێت .ناڵێین سیستم و ڕێساكان ده‌گۆڕێت الی خوا یه‌ك و یه‌ك هه‌ر دوو ده‌كات و ناكاته شتێكی تر ،به‌اڵم بۆ ڕێسایه‌كی دیكه هه‌یه كه په‌یوه‌ندی به‌م یه‌كو یه‌كه‌وه هه‌یه كه خوای گهوره هه‌موو ئه‌وانه ته‌وزیف ده‌ك��ات ،هه‌ر بۆیه ده‌بینیت زۆر جار پێشبینیه‌كانی ئێمه‌ی م���رۆڤ ده‌ق��ی��ق ده‌رن��اچ��ێ��ت، وه‌ك ( حافز ) ده‌ڵێت ( هزار نكت در ان ك��ار هست ك�ه‌ن��ادان�ی) ه �هزار نوكته له‌م باسه‌دا هه‌یه كه نایزانین،
نوێژه‌بارانه جێكه‌وتی هه‌یه ،به‌اڵم ئهوه نیه ڕێساكانی گه‌ردون بگۆرێت .به‌اڵم زۆر ڕێساش هه‌یه كه‌ئێمه كه‌شفمان نه‌كردووه ،چونكه مرۆڤه دینیه‌كانیش عاقڵن و هه‌رگیز بڕوایان وانیه به‌دوعاكردن هه‌ور دروست ده‌بێت و دێته ئێره‌و باران ده‌بارێت من زۆر پێم سه‌یره كه‌مرۆڤ ئه‌وه‌ند ه له‌خۆیبایی ببێت ك �هوا بزانێت ئیتر ئه‌م هه‌موو وجوده‌ی كه‌شف كردبێت، بۆیه من وه‌ك مرۆڤێكی دینی قه‌ناعه‌تم وایه ئه‌م وجوده وجودێكی ئه‌خالقیه ناكرێت ،ك��اری مرۆڤه‌كان به‌هه‌ده‌ر ب��ڕوات ،ئ�هوهی خراپه ده‌ك��ات ده‌بێت توشی ببێته‌وه به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه ،ئانی ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی مرۆڤ له‌گه‌ڵ چاكه‌و خراپه‌كانیدا هه‌رئێستایه ،هه‌نوكه من له‌نووسینه‌كانمدا وتوومه چاكه‌و خراپه هه‌ڵناگیرێت بۆقیامه‌ت بۆمان ،واته ئه‌گه‌ر من چاكه بكه‌م چاكه‌كانم ئهوه نیه كه‌له به‌هه‌شتدا پێم ئه‌درێته‌وه، به‌ڵكو چاكه‌كانم ه��ه‌ر لهئێستاوه جێكه‌وتی ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر من هه‌یه كه‌من والێده‌كات كه‌ببمه مرۆڤێكی به‌هه‌شتی و بۆ به‌هه‌شت بشێم ،واته بابه‌ته‌كه هه‌رلێره‌وه ده‌ست پێده‌كات هه‌ربۆیه له‌چه‌ندین ته‌عبیری قورئان و ئینجیلدا ه��ات��ووه كه ئ �ه‌وان �هی خراپه ده‌ك �ه‌ن
(خسروا أنفسهم) خۆیانیان له‌ده‌ست داوه ،هه‌رئێستا خۆیانیان له‌ده‌ست داوه ،كه‌واته لێره جێكه‌وتی هه‌یه ،بۆیه به‌دڵنیاییه‌وه ده‌ڵێم ئه‌گه‌ر مرۆڤه‌كانی ئه‌مرۆ مرۆڤی مه‌عنه‌ویگه‌رابوونایه ئهو ئه‌زمه‌و بێبارانیه دروس��ت نه‌ده‌بوو، كه‌ئێستا دروست بووه ئه‌گه‌ر مرۆڤێكی دیینی بوونایه به‌مانا قوڵه‌كه‌ی واته نه‌ك ئه‌وه‌ی كه له‌ڕوكه‌شدا كابرا دیینی بێت ،به‌اڵم ئاكاری كاری نادینیانه بێت، به‌به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ی هه‌زاران ساڵه مرۆڤ له‌سه‌ر زه‌وی ده‌ژی ،به‌اڵم هه‌موی سێ سه‌ده‌یه مامه‌ڵه‌ی ئێمه گ��ۆڕاوه ،ئهو هه‌موو ئه‌زمه‌و قه‌یرانه‌مان بۆخۆمان دروستكردووه. ده‌س��ت��وور :كه‌وته ده‌توانین بڵێین ئه‌وانه‌ی ئێستا له‌سه‌ر نوێژه‌بارانه‌و جێكه‌وته‌كانی قسه ده‌كه‌ن كێشه‌كه‌یان له‌وه‌دایه نه‌یان توانیووه؟ م .ته‌حسین :به‌دڵنیاییه‌وه من وتم ئه‌مه بابه‌تێكی ئه‌زموونیه ،تاوه‌كو
م��رۆڤ نه‌بێته ئ�ه‌ن��دام و ل �هو مانای ه تێنه‌گات ناتوانێت ده‌رك���ی بكات، دواج��ار ئێمه ده‌توانین وه‌اڵم �ی ئهوه ڕون بكه‌ینه‌وه له‌ڕوویه‌كه‌وه ئێمه ئهوه به‌كاتێكی په‌رستنی ده‌زانین هه‌روه‌ك چۆن سپێده كاتێكی په‌رستنه ،دووه‌م ئێمه ل��ێ��ره‌دا زی��ات��ر خ��ۆم��ان كه‌شف ده‌ك��هی��ن ،چونكه ف�ه‌ق��ی��رو ه���ه‌ژاری خۆمان ده‌رده‌خه‌ین كه‌ئێمه هیچ نین مه‌خلوقێكی خاكین ،خاكیانه مامه‌ڵه ده‌كه‌ین كێشه‌ی مرۆڤایه‌تی هه‌ر ئه‌م من من كردن و له‌خۆبایی بونه‌یه‌تی، ب�ه‌م بابه‌تانه ئێمه ده‌چینه قاوخی ڕاسته‌قینه‌ی خۆمان ،سێیه‌م خودا نه‌مردوه‌و خانه‌نشین نهبوه خوا حزوری ه �هی �هو ده‌ب��ێ��ت م��ام�ه‌ڵ�هی زیندوانی له‌گه‌ڵدا بكه‌ین .چ��واره‌م جارێكی تر هاوكاریكردن و یارمه‌تیدانی مرۆڤه بۆئه‌وه‌ی بتوانین له‌گه‌ڵ واقعیه نوێكاندا بكرێتهوهو مامه‌ڵه‌یه‌كی هونه‌ریانه بكات .هونه‌رمه‌ندیش ئه‌وه‌یه له‌هیچ مامه‌ڵه‌یه‌كدا ده‌سته وه‌ستان نه‌بێت، ب��ۆی �ه ل���هوه دڵ��ن��ی��ا ده‌ب��ی��ن��هوه كه نوێژه‌بارانه جێكه‌وتی هه‌یه ،به‌اڵم ئهوه نیه ڕێساكانی گه‌ردوون بگۆڕێت .به‌اڵم زۆر ڕێساش هه‌یه كه‌ئێمه كه‌شفمان نه‌كردووه ،چونكه مرۆڤه دینییه‌كانیش ع��اق��ڵ��ن و ه �ه‌رگ��ی��ز ب���ڕوای���ان وان��ی�ه به‌دوعاكردن ه�ه‌ور دروس��ت ده‌بێت و دێته ئێره‌و باران ده‌بارێت .فه‌رموده‌ی پێغه‌مبه‌ریش هه‌یه ك�ه دهڵ��ێ��ت كه خۆرو مانگ له‌به‌ر كه‌س ناگرن ،به‌اڵم تادواجار شتگه‌لێكی دیكه‌و سیستم و یاساگه‌لێكی دیكه له‌م وجوده‌دا هه‌ن كه ئێمه نایانزانین ،ئه‌گه‌ر ئێمه مامه‌ڵه‌ی ئه‌خالقی بكه‌ین ئه‌وانه‌ش له‌گه‌ڵماندا بێنه‌وه چیرۆكی ئێمه‌ی م��رۆڤ له‌م مه‌خلوقه‌دا چیرۆكی مه‌خلوقێكی الوازه ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ وجوددا دژبێته‌وه ،ئه‌وا وجود زاڵده‌بێت به‌سه‌ر مرۆڤدا ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ وج���وددا ڕێكو ڕه‌وان مامه‌ڵه بكات هاوسه‌نگی له‌نێوان خۆی و وج��وددا بكات ئهو كاته ڕێكبێته‌وه پشتگیری و هاوكاری ده‌كات
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
10
کلتو ر
i n f o @ d e s t u r. n e t
«كه‌ڵه‌شاخ خوێنی پیس له‌جه‌سته‌دا ده‌رناكات»
12
“نوێژه‌بارانه جێكه‌وتی هه‌یه ،به‌اڵم ئـــــــ
تـــه‌حسین حه‌مه غه‌ریب ڕۆشنبیـــــــــــــــــ سه‌روه‌ت عه‌بدوڵاڵ: ته‌حسین حه‌مه غه‌ریب ڕۆشنبیرو لێكۆڵه‌ری دیاری بواری دینی به‌تایبه‌ت ئاینی ئیسالم ،ده‌ڵێت نوێژه‌بارنه جگه له‌دیوه ڕووكه‌شه‌كه‌ی مانایه‌كی ترو دیوێكی قوڵتری هه‌یه ،ده‌ڵێت نوێژه‌بارانه گه‌ڕانه‌وه‌ی مرۆڤه‌كانه بۆ ئهو مانا قوڵ و مه‌عنه‌وی و ئه‌خالقیانه‌ی كه ده‌بێت بۆپارێزگاریكردن له ژینگه ئهو مانا قوڵ و ئه‌خالقیانه‌مان هه‌بێت. ده‌ستوور :له‌و ڕسته‌وه ده‌ستپێده‌كه‌م ك�ه‌ج�ه‌ن��اب��ت��ان ل��ه‌زۆرێ��ك له‌كتێب و نوسینه‌كاندا ئ��ام��اژه ب��هوه ده‌كه‌یت زۆرب��هی شته‌كان دوو دیویان هه‌یه دیوێكی دیار (ڤاهر ) دیوێكی نادیارو قوڵ ( باگن) ئێستا ده‌مه‌وێت ئهوه بپرسم مه‌به‌ستان ل �هو دی��وه ق��وڵ‌و نادیاره‌ی شته‌كان چیه‌و چۆن ده‌كرێت كه‌شف بكرێن ؟ م .ته‌حسین :ده‌ت��وان��ی��ن بڵێین هه‌موشتێكی م���رۆڤ ك�ه‌م��ام�ه‌ڵ�هی له‌گه‌ڵدا ده‌كات هه‌موو كار و ئاكارێك كه‌ئه‌نجامی ده‌دات دوو ڕه‌هه‌ندی هه‌یه ڕه‌هه‌ندێكیان له‌به‌رچاوه‌و ئه‌وانی دیكه ده‌یبینن جا ئهو كه‌سه‌ی زۆرتر به‌چاوی سه‌ر بڕوانێت زوتر كه‌شفی ئه‌م دیوه‌ی ده‌ك���ات ،ب��ه‌اڵم دیوێكی ت��ری هه‌یه كه‌بریتیه له‌و مانایه‌ی كه‌له‌و شته‌دا هه‌یه بریتیه له‌و ده‌الل �ه‌ت و ڕازان�هی ك �ه‌ل �هو ش��ت �ه‌دا ه �هی �ه ،ئ�ه‌م�ه ئه‌گه‌ر كه‌سێك نه‌بێته ( ئه‌ندام ) و هاوبه‌شی نه‌كات له‌گه‌ڵیدا له‌ماناكان تێناگات و هه‌رگیز پێی كه‌شف ناكرێت ،جا كه ده‌ڵێین كرده‌وه‌ی مرۆڤ دوودیوی هه‌یه ئا ئه‌مه‌مان مه‌به‌سته وات�ه ئه‌وماناو ده‌الل �ه‌ت��ان �هی ك�ه ل �هو ش��ت�ه‌دا هه‌یه، بۆ نمونه له په‌رستنه‌كاندا ئهو ڕازو نهێنیه‌ی له‌نێوان (خالق) و (مه‌خلوق) دا هه‌یه ،له‌دینی ئیسالمدا كاتێك ئێمه نوێژ ده‌ك�هی��ن نوێژكردن دوو دیوی هه‌یه دیوێكی بینراو كه‌ده‌كرێت هه‌مو مرۆڤه‌كان ته‌ماشای بكه‌ن و بیبینن، به‌اڵم دیویكی قوڵ و نه‌بینراوی ڕۆحانی و ڕه‌مزیشی هه‌یه كه‌ته‌نها ئێمه‌ی موسڵمان ده‌رك��ی پێده‌كه‌ین ،بۆیه ده‌بینین كاتێك كه‌سێكی موسڵمان ن��وێ��ژده‌ك��ات ده‌گ���ری ،ب��ه‌اڵم كه‌سێك كه‌باوه‌ری به‌ئیسالم نیه كه‌له‌ڕوكه‌شدا سه‌یری ده‌كات ڕه‌نگه ئه‌مه به‌شتێكی زیاده بزانێت و بڵێت ئه‌م هه‌ستان و دانیشتن و گریانه هیچ مانایه‌كی تێدا نیه ،چونكه ئهو هاوبه‌ش و ئه‌ندام نیه له‌ومانایه‌دا ئ �هو ڕازه‌ی له‌دڵی موسڵمانه‌كه‌دا هه‌یه له‌دڵی ئه‌ودا نییه. ده‌ستوور :ئێوه ده‌ڵێن ده‌بێت ببنه ئه‌ندام ئینجا له‌و دیوه قوڵه تێده‌گه‌ن، ئایا بۆ به‌ده‌ستهێنانی ئه‌م ئه‌ندامبوونه پێویستی به‌خوێنده‌واری و شه‌هاده‌و ئه‌وشتانه ده‌ب��ێ��ت ؟ ی��اخ��ود نه‌خێر تێگه‌شتنێكی گشتییه و هه‌موو كه‌سێك ده‌توانێت له‌و ڕێگه‌یه‌وه ببێته ئه‌ندام ؟ م .ته‌حسین :ئ��ه‌م ئه‌ندامبوونه پ �هی��وه‌ن��دی ب �ه‌ب��اب �ه‌ت �ه‌ك��ان �هوه هه‌یه بۆنموونه ئه‌گه‌ر له‌بابه‌تێكی دینی و مه‌عریفیدا ،ئاخر م�ه‌رج نیه ته‌نها بابه‌ته‌كان عیباده‌ت بن كابرا ده‌بێت ئاستێكی فكری و فه‌لسه‌فیشی هه‌بێت، تاكو ببێته ئه‌ندام له‌و بابه‌ته‌دا ،به‌اڵم له‌بابه‌ته شهودیه‌كاندا وانیه ڕه‌نگه نه‌خوێنده‌وارێك باشتر بێت ! ده‌س���ت���وور :م �ه‌ب �ه‌س��ت ل��ه بابه‌ته شهودیه‌كان چیه ؟ م .ت�ه‌ح��س��ی��ن :م�ه‌ب�ه‌س��ت��م ئ�هو بابه‌ته‌یه كه په‌یوه‌ندی به خوێنه‌واری و نه‌خوێنه‌واریه‌وه نییه بۆ نموونه ئیمان ،خۆشه‌ویستی خوا ( حسب الله ) خشوع كه‌له‌دڵی ئینساندا دروست ده‌بێت ،ئه‌مانه په‌یوه‌ندی به مه‌عریفه‌وه نیه ،ئه‌سڵه‌ن ڕه‌نگه زۆرجار مه‌عریفه ببێته به‌ربه‌ست و ڕێگر ل �ه‌ب �ه‌رده‌م ئه‌مه‌دا په‌رده‌یه‌ك دروس��ت بكات بۆ
به‌ئه‌ندامبوون له‌م یاسایانه‌دا ،چونك ه زۆرجار مه‌عریفه گومان دروست ده‌كات و ده‌بێته له‌مپه‌ر له‌ڕێگه‌ی ئه‌وه‌ی كه ئهو كه‌سه ببێته ئه‌ندامێكی چاك له‌و بابه‌ته‌ی كه‌هه‌ڵگری ده‌الله‌ته ،له‌به‌ر ئ�هوهی�ه كه‌په‌یوه‌ندی به‌بابه‌ته‌كه‌وه هه‌یه هه‌ندێكجار خوێنده‌واریی ده‌وێت و هه‌ندێكجار نه‌خوێنه‌واریی ،به‌اڵم زۆرب���هی ج��ار خ��وێ��ن�ه‌واری�ی ن��اوێ��ت، چونكه بابه‌ته شهودیه‌كان بابه‌تێكی قوڵن و په‌یوه‌ندی به‌مه‌عریفه‌وه نیه، وه‌ك ئه‌وه‌ی ده‌ڵێن (چیرۆكی دڵ نه‌ك چیرۆكی عه‌قڵ ) له‌به‌ر ئهوه زۆر جار به‌ئه‌ندامبوون له‌م به‌شه‌یاندا پێویستی به خوێنه‌واری مه‌عریفه‌وه نیه ڕاسته ده‌بێت له‌و بابه‌ته تێبگات به‌اڵم ئهو تێگه‌شتنه په‌یوه‌ندی به‌خوێنده‌واریه‌وه نیه . ده‌س��ت��وور :له‌ئێستا ب �ه‌ه��ۆی ئهو گۆڕانكاریه‌ی له‌كه‌ش و هه‌وا دروستبووه واده‌ی باران بارین دواكه‌وتوه ،بۆئه‌م مه‌به‌سته موسڵمانان به‌پێی ئهو سونه‌ته‌ی محه‌مه‌د ( د .خ ) بۆیان به‌جێماوه نوێژه‌بارانه ده‌كه‌ن ،پرسیار ئ�هوهی�ه ئایا له‌شتێكی وه‌ك ب��اران بارین كه ده‌ره‌كییه له‌گه‌ڵ بابه‌تێكی وه‌ك (نوێژكردن) كه‌دیوێكی ده‌ره‌كی هه‌یه ده‌كرێت به‌شوێن ئهو دیوه قوڵه‌دا بگه‌ڕێین ؟ م .ته‌حسین :به‌ڵێ به‌دڵنیاییه‌وه ،وه‌ك هه‌موو سروته ئاینییه‌كانی دیكه (نوێژه ب��اران�ه‌ش ) دیوێكی قوڵی ڕه‌م��زی و ده‌اللی تێدایه ،كه هه‌تا من كه‌سه‌یری نوێژه‌بارانه ده‌كه‌م دیوێكی زۆر قوڵتری تێدا ده‌ب��ی��ن��م�هوه ،هه‌تا ل �ه هه‌ندێ سروتی ئایینی دیكه‌ش واته ده‌توانم بڵێم ل�ه‌ن��وێ��ژه‌ب��اران�ه‌دا مامه‌ڵه‌یه‌كی زۆر ئیستاتیكی ده‌كرێت ،تۆ ئه‌گه‌ر
ئه‌گه‌ر مرۆڤه‌كان ی ئه‌مڕۆ مرۆڤ ی مه‌عنه‌وی گه‌رابونایه، ئهو ئه‌زمه‌و بێبارانی ه دروست نه‌ده‌بوو
سه‌رنجی نوێژه‌بارانه بده‌یت ده‌بینیت جگه له‌پارانه‌وه‌‌و دوعاكردن كه ئهوه كرۆكی دینه‌كانه‌‌و له‌عیرفاندا پێی ده‌گوترێت (فقری زات)ی كه ئینسان هه‌ست به‌فه‌قیری و ه���ه‌ژاری خۆی ده‌ك��ات ،هه‌ندێك مامه‌ڵه‌ی هونه‌ری و ستاتیكی دیكه هه‌یه .بۆنموونه ئهو كه‌سانه‌ی ده‌چ��ن بۆ نوێژه‌بارانه جل و به‌رگه‌كانیان ئاڵوگۆڕ ده‌كه‌ن یان ( ئیمامی ) نوێژه‌كه جله‌كانی هه‌ڵده‌گێڕێته‌وه .كه ئه‌مه مامه‌ڵه‌یه‌كی هونه‌ری وایه كه به‌بۆچوونی من له كه‌م له‌سروته ئاینییه‌كانی دیكه‌دا بوونی هه‌بێت! تۆ سه‌یر بكه هونه‌رمه‌ندێك له‌سه‌ر ته‌ختی شانۆ جله‌كانی به‌ئاوه‌ژو له‌به‌ر كردبێت .چ ده‌الله‌تێكی گهوره له‌م بابه‌ته‌دا هه‌یه ! نابێت ئه‌وه‌شمان بیر بچێت كه هونه‌رمه‌ند ئهو كه‌سه‌یه (له‌ڕاستیدا ئه‌مه ده‌چێته ناو كایه‌ی فه‌لسه‌فه‌ی هونه‌ریشه‌وه) كه بتوانێت خ��ۆی داب��ڕێ��ت له‌خۆی .پێی خۆش نه‌بێت هه‌مو كارێك بكات هه‌تا یه‌كێك له هونه‌رمه‌نده‌كان به‌خۆمی وت ئه‌وكاته هه‌ست ده‌كه‌م هونه‌رمه‌ندم كه‌به‌فانیله‌ی ع �ه‌الگ �هوه ل �ه‌ب��ازاڕدا بگه‌رێم ،سه‌یر ده‌كه‌یت له نوێژه‌بارانه‌شدا جله‌كانی خ��ۆی هه‌ڵده‌گێرێته‌وه .كه ئه‌مه‌ش ڕه‌مزه بۆجارێكی دیكه له‌دایكبوونه‌وه واته خوایه گیان ئه‌وه‌ی له‌وه‌و پێش كردومانه لێیده‌گه‌ڕێین واز له هه‌مو ئه‌وانه ده‌هێنین كه‌بوبویه ڕێگر له‌ڕێگه‌ی ئه‌وه‌ی ئێمه بتوانین ڕاسته‌وخۆ مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ تۆبكه‌ین ،كه ئه‌گه‌ر جله‌كانیشمانه ئه‌وا جله‌كانیشمان هه‌ڵده‌گێڕینه‌وه واته لێره‌دا مامه‌ڵه‌یه‌كی زۆر ده‌اللیانه‌ی قوڵ له‌بابه‌ته‌كه‌دا هه‌یه ،له‌به ئهوه هه‌رچی زی��ات��ر ل���ه‌ڕووه ڕۆح��ی�ه‌ك�هوه ڕۆبچیت ئه‌زموونی ڕۆح �ی زیاتر ده‌ك��ات ،من كاتێك سه‌یری نوێژه‌بارانه‌كه‌م ده‌كرد ه��ه‌زاران م��رۆڤ ده‌گریان .ئ�هوه چیه واده‌ك���ات ئ�هو مرۆڤه ن���اوه‌وه‌ی بێته ده‌ره‌وه ؟ خۆشتێك لهدهرهوه نه‌هاتووه بسه‌پێنرێت به‌سه‌ریدا ڕێك هه‌رئه‌وه‌ی ناخی خۆیه‌تی هه‌رئه‌وه هاتۆته ده‌ره‌وه، وه‌ك ئه‌وه‌ی ئیمامی غه‌زالی ده‌فه‌رموێت گۆڕانیش ئینسانه‌كان ناگۆڕێت ،ئه‌وه‌ی له‌ناویاندا ئهوه دێته ده‌ره‌وه. لێره‌شدا به‌هه‌مان شێوه ئهوه ده‌بینین ئه‌وه‌ی كه‌وایان لێده‌كات ئهوه بابه‌تێكی گ�ه‌وره‌ی�ه كه‌وه‌رچه‌رخانی گه‌وره‌یان به‌سه‌ردا بهێنێت جگه له‌وه‌ش نابێت ئه‌وه‌شمان له‌یاد بچێت .كه ئه‌گه‌ر بشێت بڵێم وه‌ك دینناسێك كه بیست‌و پێنج ساڵه دیراسه‌ی دین ده‌كه‌م ،به‌تایبه‌ت له‌دینی ئیسالمدا لێكۆڵینهوه ده‌كه‌م، ئێمه له‌ئانی هه‌مو وه‌رچه‌رخانێكی گه‌ردوونیدا جۆرێك له‌سروتی ئاینیمان هه‌یه ،بۆ نمونه هه‌تا ئهو گۆڕانكاریانه‌ی كه له‌ڕۆژدا به‌سه‌ر خۆردا دێت كاتێك خۆر كه‌مێك له‌شاخ دێته ده‌ره‌وه نوێژ ده‌كه‌یت ،كه‌ده‌چێته نیوه‌ی ئاسمان نوێژێك ده‌كه‌یت ،كه‌ده‌چێته نیوه‌ی دووه‌می ئاسمان نوێژێكی تر ده‌كه‌یت، كه خه‌ریكه ئاوا ده‌بێت نوێژ ده‌كه‌یت، ل �ه‌ش �ه‌ودا له‌به‌یانی ڕۆژی ئاینده‌دا پێش خۆركه‌وتن و دروستبوونی ئهو گۆڕانكاریه گه‌وره‌یه كه ڕۆژده‌بێته‌وه نوێژده‌كه‌یت .هیچ وه‌رچه‌رخانێكی قوڵی گه‌ردوونی نیه له‌ئیسالمدا كه ن��وێ��ژو سروتێكی تایبه‌تی نه‌بێت، كاتێكیش كه‌گه‌ردون ده‌گۆڕێت و باران نابارێت كه ئه‌میش وه‌رچه‌رخانێكی گه‌وره‌ی گه‌ردونییه ،لێره‌ش به‌هه‌مان شێوه ج��ۆرێ��ك له‌په‌رستنمان هه‌یه ك��ه‌دوو ڕه‌ه�ه‌ن��دی هه‌یه ،ڕه‌هه‌ندێكی كه‌له‌به‌رچاوه بریتییه له جێبه‌جێكردنی فه‌رمانه‌كانی خودا ،له‌گه‌ڵ ڕه‌هه‌ندێكی قوڵی ڕۆحی كه ئێمه مامه‌ڵه‌یه‌كی قوڵی له‌گه‌ڵدا ده‌كه‌ین كه‌ئه‌و وه‌رچه‌رخانه
خودا نه‌مردوه‌و خانه‌نشین نهبوه خوا حزور ی ههیهو ده‌بێت مامه‌ڵه ی زیندوان ی له‌گه‌ڵدا بكه‌ین گه‌ردوونیه ده‌كه‌ینه بیانوو بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌زمون و عیشق له‌گه‌ڵ خوای خۆماندا بگۆڕینه‌وه‌‌و ،ڕازو نیازو هه‌ژاری خۆمان پیشان بده‌ین ،خۆمان كه‌شف بكه‌ین. كه‌فه‌لسه‌فه‌كه‌ی لێره‌دایه مرۆڤه‌كان خۆیان كه‌شف بكه‌ن ئه‌وه‌یه كه خوای گهوره ده‌فه‌رموێت ئهوه نیه شتێكی كه‌می وه‌ك بارانیشتان لێده‌گرمه‌وه، ئاخر باران له‌چاو ئهو هه‌مو نیعمه‌ته گ��ه‌وره‌ی��ه‌دا كه‌مه ،كاتێك ئه‌مه‌تان لێده‌گرمه‌وه ئیتر چیتان به‌سه‌ردێت ده‌ی له‌خۆتان بایی مه‌بن. ده‌ستوور :كه‌واته ئێمه له‌م فه‌لسه‌فه‌ی كه‌شفه‌دا وانه‌یه‌كی قوڵ فێر ده‌بین. م .ته‌حسین :ب�ه‌ڵ�ێ ل��ێ��ره‌دا ئیتر وان��ه ئه‌خالقیه‌كانی ئ �ه‌م مه‌سه‌له‌یه زۆرگ�������ه‌وره‌ن ب���ۆ ئ��ی��ن��س��ان ،وه‌ك وت��م ل �ه‌دای��ك��ب��وون �هوهی �ه‌ك �ی نوێیان بۆدروستده‌كات له‌به‌رئه‌وه په‌یوه‌ندیه‌كی ورد ه �هی �ه ل �ه‌ن��ێ��وان وه‌رچ��ه‌رخ��ان��ه گه‌ردوونیه‌كان و سروته ئاینییه‌كاندا كه‌له‌هه‌موو دینه‌كاندا وایه ،به‌تایبه‌ت دینی ئیسالم .بێگومان ئه‌زموونی ڕۆح���ی و م��ان��ای ه��اوب��ه‌ش له‌نێوان خواپه‌رستی و دینه‌كاندا دروستده‌كات ئێستا خ���ۆم گ��وێ��م ل��ێ��ب��وو یه‌كێك له‌قه‌شه‌كان ده‌یوت ده‌بێت دیندارانی هه‌موودینه‌كان دوعایه‌ك بكه‌ین كه‌ئه‌م گۆڕانكاریه گه‌ردونییه‌ی كه‌دروستبووه خودا چاره‌ی بكات ،هه‌روه‌كو وتم نابێت وان �ه ئه‌خالقیه‌كانی ئ �ه‌م بابه‌ته‌مان له‌یاد بچێت ،وات �ه كاتێك كه‌ژینگه تێكچووه ده‌ره‌نجامی كاری نائه‌خالقی ئێمه ب���ووه ،ل�ه‌گ�ه‌ڵ زه‌وی���دا ئ �هوهی كه‌هه‌رچی زیاتر به‌كارهێنانی زه‌وی و پێكهاته‌كانی و تێكدانی هاوسه‌نگی ئه‌م
بوونه‌یه ،ئه‌وه‌ی كه‌ئێستا فه‌لسه‌فه‌یه‌ك دروس��ت��ب��ووه ب��ه‌ن��اوی (فه‌لسه‌فه ی ژینگه) كه چه‌ندین فه‌یله‌سوف له‌دنیادا خه‌ریكی ئه‌وه‌ن كه‌به‌داخه‌وه ئهو كایه هێشتا له‌واڵتی ئێمه دا الوازه .زۆربه‌ی زۆری ئهو فه‌یله‌سوفانه باوه‌ڕیان وایه به‌ته‌كنه‌لۆجیا ڕێگری ل �ه‌م تێكدانه ناگیرێت ،چونكه ته‌كنه‌لۆجیا خۆی ده‌رده‌ك���ه زی��ات��ر ده‌ك���ات ،به‌رهه‌می زیاتر به‌رهه‌مهێنانه كه‌چاره ناكرێت، چونكه زۆری به‌رهه‌مهێنانه ئه‌م پشێوی و تێكدانه‌ی دروس��ت��ك��ردووه ،به‌ڵكو چاره‌سه‌ر بریتییه له گه‌ڕانه‌وه بۆچه‌مكه ئاینییه‌كان كه‌سه‌ره‌كیترینیان بریتییه له قه‌ناعه‌ت ،مرۆڤه‌كان به‌به‌شی كه‌می خۆیان قه‌ناعه‌ت بكه‌ن و هه‌وڵنه‌ده‌ن هه‌رچی زیاتر به‌ده‌ستبهێنن و زیاتر به‌كاربه‌ر ب��ن ،ئ�هو زۆر به‌كارهێنانه ئ��هوهی دروس��ت ك���ردووه ،ئ��هوه نیه له‌ئێستادا فه‌لسه‌فه‌ی ئیستهالكیش ده‌ركه‌وتووه بۆیه زۆربه‌ی عاقڵه‌كانی دونیا كه‌سێكی وه‌ك سه‌ید حه‌سه‌ن نه‌سر‌و كاراسۆمی له‌ئێستادا كۆمه‌ڵێك فه‌یله‌سوفی گ��هوره ه �ه‌ن ،كه‌خۆیان له‌وكایه‌دا مه‌شغوڵكردووه‌و باوه‌ڕیان وایه كه‌چاره‌سه‌ری ئه‌م بابه‌ته ته‌نیا له‌ڕێگه‌ی بنه‌ماو پرانسیپه ئه‌خالقی‌‌و م�ه‌ع��ن�ه‌وی�ه‌ك��ان�هوه ده‌ب��ێ��ت ،چونكه له‌ڕاستیدا كاتێك له‌ته‌كنه‌لۆجیادا ده‌ڵێیت ڕێگری بكه‌ن له‌وه‌ی دوكه‌ڵی زۆر ده‌كات و بیگۆڕن بۆشتێكی دیكه كاتێك كه‌ده‌یگۆڕن بۆته‌كنیكێكی دیكه ئ�هوهی تریش جێگره‌وه‌یه‌كی خراپتر ده‌بێت له‌سه‌ر ژینگه ،وات��ه كاتێك كه‌ژینگه تێكچووه دیوێكی مه‌عنه‌وی له‌م وجوده‌دا هه‌بووه ئهو دیوه ئه‌خالقی
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
پهروهردهو خوێندن
13
بۆ 12هه‌زار خوێندكاره‌كه ،پێشنیاری جۆراوجۆر هه‌یه ،به‌اڵم بڕیار نییه هه‌وڵده‌درێت ڕێژه‌یه‌كی زۆریان له‌په‌یمانگاكان وه‌ربگیرێن‌و به‌شێكیشیان له‌بواری سه‌ربازیدا جێگه‌یان بۆ بكرێته‌وه بورهان قادر له‌هه‌ولێر چه‌ندین پێشنیار بۆ 12هه‌زار خوێندكاره وه‌رنه‌گیراوه‌ك ه له‌ئارادایه ،به‌اڵم تائێستا هیچ بڕیارێك نهدراوه ،ناڕهزایی ده‌ربڕینه‌كانیش له‌دژی وه‌زاره‌تی خوێندنی بااڵو حكومه‌ت به‌رده‌وامه. ی ی خوێندكاران ی ن��او ی ڕاگه‌یاندن دوا ی ه �ه‌ردوو ی ئاماده‌ی ی شه‌شه‌م ده‌رچ���وو ی 12 ی و وێ��ژه‌ی�ی ،نزیك ه ی زانست به‌ش ه��هزار خوێندكار ناویان له‌هیچ زانكۆ‌و ی ی خوێندن په‌یمانگه‌یه‌ك نه‌هاته‌و‌ه‌و وه‌زاره‌ت ی نمر‌ه‌و ی گه‌ڕانده‌و‌ه بۆ كه‌م بااڵ هۆكاره‌ك ه ی شوێن. نه‌بوون به‌هۆی پالنی وه‌زاره‌ت��ی خوێندنی بااڵو‌ه ی ی شه‌شه‌م ت���ه‌واوی ئ �هو خوێندكاران ه ی وێژه‌یی 64و ی نمره‌كانیان له‌به‌ش ئاماده‌ی ی ی زانست ی ل ه 59له‌به‌ش نیو و ئه‌وانه‌ش به‌خواره‌وه‌ن وه‌رنه‌گیراون. ن��اڕه‌زای��ی�ه‌ك��ان ل���ه‌دوای ب�ه‌ردب��اران��ك��ردن‌و تێگرتنی سێو له‌بینای وه‌زاره‌ت تائێستاش ب�ه‌رده‌وام�ه ،كۆبوونه‌وه‌كانی په‌رله‌مان و حكومه‌تیش لهوبارهیهوه بێ ئه‌نجامه. ی ی لیژن ه ی س��ه‌رۆك�� ع��وم��ه‌ر ن��وره‌دی��ن�� ی ب��ااڵ له‌په‌رله‌مانی پ���ه‌روه‌رد‌ه‌و خوێندن كوردستان ،ئاماژه بهوه ده‌دات تائێستا حكومه‌ت و په‌رله‌مان نه‌گه‌یشتوونه‌ت ه هیچ ئه‌نجامێك و هیچ بڕیارێك نهدراوه ،به‌اڵم پێشنیاری جۆراو جۆر خراوه‌ته‌ڕوو. ی "پێشنیاركراو‌ه له‌زانكۆ‌و نوره‌دینی وت ی وه‌رگرتن ی كوردستان ڕێگ ه په‌یمانگاكان ی تر زی��ادب��ك��رێ��ت ،ت��ا چ �ه‌ن��د ه �ه‌زارێ��ك � له‌زانكۆ‌و په‌یمانگه‌كان‌و زانكۆ تایبه‌ته‌كان وه‌ربگیرێن". ی ئه‌وه‌شكراو‌ه به‌شێكیان ده‌ڵێت پێشنیار ی ی س�ه‌رب��از ی پۆلیس‌و كۆلێژ له‌كۆلێژ خولیان بۆ بكرێتهوهو پاشان بكرێن ه ی تریش ك��راوه ك ه ئه‌فسه‌ر .پێشنیارێك ی ی پیشه‌ی ی كار خولیان له‌بوار وه‌زراره‌ت � ی تریش ئه‌وه‌ی ه ك ه بۆ بكاتهوه ،پێشنیارێك ی داهاتوودا تاقیكردنه‌و‌ه بكهنهوه. له‌ساڵ ی "ئه‌وان ه هه‌مووی پێشنیارن‌و نوه‌ردینی وت ی له‌سه‌ركراو‌ه تا له‌داهاتوودا له‌گه‌ڵ گفتوگۆ
هیچ هه‌وڵێكی دڵخۆشكه‌ر بۆخوێندكار ه وه‌رنه‌گیراوه‌كان نییه ی له‌سه‌ر حكومه‌ت باسبكرێت‌و بڕیارێك بدرێت". ی ی وێژه‌ی ی به‌ش گه‌یالن ف��اروق ده‌رچ��وو ی ته‌نها 58 ی ن��م��ره‌ك� ه ب �ه‌ه��ۆی ئ���هوه بووه ،ئێستا له‌ماڵه‌وه‌یه‌و له‌هیچ كۆلێژ‌و ی "ئهو په‌یمانگه‌یه‌ك و‌هر‌ن �ه‌گ��ی��راوه .وت� ی من هێناوم ه به‌ده‌رچوو داده‌ندرێت نمره‌ی ه بۆی ه حه‌قوای ه حكوم هت‌و په‌رله‌مان یاسای ی وه‌كو ئێمه ،نه‌وه‌ك هه‌بێت بۆ خوێندكاران ێ وه‌رناگیرێن". ی بڵ هه‌روا به‌ئاسان ی داراییمان خراپ ی "من ب��ار گه‌یالن وت ی ی نه‌متوانیو‌ه مامۆستا بووهو جگ ه لهوه ی ده‌وام ی ڕۆژه‌كان له‌دوا تایبه‌ت بگرم زۆرب ه ی ی ترم كردووه تا مه‌سروف یو ئیش كرێكار ی خۆم په‌یدابكه‌م ،بۆی ه مافی خۆم ه ڕۆژان ه وه‌ربگیرێم". ی ه �ه‌م��وو ڕێگه‌یه‌كی شیاو گ �هی�لان وت��
ی له‌شوێنێك ده‌گرێته‌به‌ر ته‌نها بۆ ئ�هوه وه‌ربگیرێت‌و له‌خوێندن به‌رده‌وام بێت. ی ی یاسا عومه‌ر نوه‌ردینی پێیوای ه ده‌ركردن ی تایبه‌ت پێویست نییه ،چونك ه به‌گوێر‌ه ی ی بااڵو توێژینه‌و‌ه ی خوێند ی وه‌زاره‌ت یاسا ی قبوڵكردن‌و جێبه‌جێكردن ی ده‌سه‌اڵت زانست ی ی "بۆی ه نه‌پێویست دراوه‌ت ه وه‌زاره‌ت .وت ی تایبه‌ت ی به‌بڕیارێك به‌یاسای ه نه‌پێویست له‌په‌ڕله‌مان هه‌ی ه ده‌ربكرێت .به‌اڵم پێویست ه بایه‌خ به‌و كێشه‌ی ه بده‌ین‌و گفتوگۆ له‌گه‌ڵ الیه‌ن ه په‌یوه‌ندیداره‌كان بكه‌ین". ی ی ئه‌نجومه‌ن ی ئ�ه‌م��ی��ن��دار ف��وئ��اد ع�ه‌ل� ی ی ب��ااڵ‌و توێژینه‌و‌ه ی خوێندن وه‌زاره‌ت��� ی دهڵ��ێ��ت ئ��هو كێشه‌ی ه ته‌نها زان��س��ت� ی ی "ئهوه كێش ه ی ئه‌وان نییه ،وت كێش ه ی پهروهردهو ی وه‌زیران‌و وه‌زاره‌ت ئه‌نجومه‌ن پالندانان و ئاوه‌دانكردنه‌وه‌شه ،بۆی ه چه‌ند
كۆبوونه‌وه‌یه‌كمان كردووه تا چاره‌سه‌رێكیان ی خوێندنمان بۆ بدۆزینه‌وه ،چونك ه كورس بۆ ئهو هه‌موو خوێندكاره نییه". ی ی "له‌كۆبوونه‌وه‌كاندا باسمان له‌كردنه‌و‌ه وت ی ی ڕاهێنان و دامه‌زراندن و كه‌رت سه‌نته‌ر تایبه‌ت‌و چاره‌سه‌ری تر كردووه". ی كه‌ئێستا ه���ه‌زاران س��ه‌ب��اره‌ت ب���هوه ی زانكۆ بێكارن‌و دانه‌مه‌زراون چۆن ده‌رچوو ی ئاماده‌یین‌و ی شه‌ش ئه‌وانه‌ی كه‌ده‌رچوو ژماره‌شیان زۆره چاره‌سه‌ریان بۆ ده‌كه‌ن. ی ئهو پرسیار‌ه ی "من ناتوانم وه‌اڵم فوئاد وت بده‌مه‌وه". ی ی فیدراسیۆن عیرفان ع�ه‌زی��ز س �ه‌رۆك � یو خوێندكارییه‌كان ل ه ڕێكخراو‌ه قوتاب ی لێدوانێكدا بۆ ده‌ستوور ڕایگه‌یاند ئه‌وان ه ی وه‌رنه‌گرتنیان هه‌ی ه 13ه�هزار كێش ه خوێندكارن.
ی ی خوێندن ی به‌وه‌شدا كه‌له‌گه‌ڵ وه‌زیر ئاماژه بااڵ دانیشتین‌و نه‌گه‌یشتین ه ئه‌نجامێك‌و ی ی پهروهردهو خوێندن دواتر له‌گه‌ڵ لیژن ه ی په‌رله‌مان كۆبوونه‌ته‌وه. بااڵو سه‌رۆك ه���ه‌روه‌ه���ا ئ���ام���اژه ب����هوه ده‌دات بۆ ی ئهو كێشه‌ی ه كۆنفرانسێكیان چاره‌سه‌ركردن ی بااڵو ی خوێندن به‌ستووه ،وه‌زاره‌ته‌كان ی پ����ه‌روه‌رد‌ه‌و پ�لان��دان��ان‌و ك��ار‌و ك��اروب��ار ی حكوم هت‌و ی سه‌رۆك ی نوێنه‌ر كۆمه‌اڵیه‌ت ێ گه‌یشتین ه چه‌ند رێككه‌وتنێك په‌رله‌مان له‌و به‌شێوازێك كه‌ئه‌نجومه‌نێك پێكبێنین له‌و ی كه‌ئاماده‌بوون ،ئهو ئه‌نجومه‌نه‌ش الیه‌نان ه ی ی وه‌رگرتن ی بازن ه ئیش له‌سه‌ر فراوانكردن ی خوێندكاران‌و قوتابیان بكات له‌ناوه‌نده‌كان ی "پێشنیارمان ك��ردووه خ��وێ��ن��دن ،وت�� كه‌په‌یمانگ هو به‌ش ه زانست ه مرۆڤایه‌تییه‌كان وه‌كو ئێوارانیش بكرێتهوهو تازۆرترین له‌و یو خوێندكاران ه وه‌ربگرێن". قوتاب ی ی نیشاندا لهوه ی خۆ عیرفان عه‌زیز گه‌شبین ی بتوانن بگه‌ن ه ڕێككه‌وتنێك بۆ جێبه‌جێكردن ی ئ�هو پێشنیارانه .به‌اڵم ی زۆر به‌شێك ی به‌وكاران ه نه‌هاتوو‌ه‌و ی "هێشتا كۆتای وت به‌رده‌وامین له‌هه‌وڵه‌كانمان ،چونك ه ده‌ڵێن ده‌بێت %100وه‌ربگیرێن". ی یو ئ��ه‌گ��ه‌ر ی ب�����ه‌رده‌وام����� ده‌رب�������اره ی ی فیدراسیۆن چاره‌سه‌رنه‌كردنی سه‌رۆك ی یو خوێندكاریه‌كان وت ڕێكخراو‌ه قوتاب ی "ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌رنه‌بوو ئه‌وا ئێم ه په‌یام ی هه‌رێم". خۆمان ده‌ده‌ین ه سه‌رۆكایه‌ت ی ی هه‌رێم ی حكومه‌ت كاوه مه‌حمود وته‌بێژ كوردستان هیچ قسه‌یه‌كی لهوبارهیهوه نییه، ی ی "ئه‌وان ه هه‌مووی په‌یوه‌ندی به‌وه‌زاره‌ت وت ی بااڵو‌ه هه‌یه". خوێندن ی ك ه ئایا فشار ی ئهوه نوه‌ردینی ده‌ربار‌ه ی زیاتر ده‌خه‌ن ه سه‌ر حكومه‌ت تا زانكۆ ی "فشار یه‌كێك ه له‌هه‌وڵه‌كان‌و بكاتهوه وت ی كه‌به‌یانیان ئه‌وه‌ی ه كه‌ئه‌و په‌یمانگایان ه هه‌ن به‌هه‌مان ستاف ئێوارانیش بكرێنه‌و‌ه‌و ی زیاتریش بكرێنه‌وه". په‌یمانگ ه ی ك ه له‌هه‌وڵی جدی دا ده‌بن بۆ هه‌روه‌ها وت ی ی "فشار چاره‌سه‌ركردنی ئهو كێشان هو وت زیاتر ده‌كه‌ین‌و ئومێدیشمان هه‌ی ه ك ه شتێك بكرێت".
قیڕه‌ی خوێندكار له‌زانكۆ نابڕێت ی قاز له‌خوێندكاره تازه وه‌رگیراوه‌كان ده‌كه‌ن له‌بااڵترین ئاستی زانستیدا ،خوێندكاره گه‌وره‌كان قیڕه ئاراز محه‌مه‌د خوێندكارانی دواقۆناغی زانكۆی سلێمانی، ئه‌مبه‌ر‌وئه‌وبه‌ری ئهو شه‌قامه‌یان گرتبوو، ك�ه‌خ��وێ��ن��دك��اره ت���ازه وه‌رگ��ی��راوه‌ك��ان پێیدا تێپه‌ڕده‌بوون ،به‌اڵم كارئاسانیان بۆخوێندكاره‌كان نه‌ده‌كرد ،به‌ڵكو وه‌كو "قاز" مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌كردن. له‌ناوه‌ڕاستی ئهو شه‌قامه‌ی خوێندكاره تازه وه‌رگیراوه‌كان پێیدا تێپه‌ڕده‌بوون، ب��ۆ م��ام�ه‌ڵ�هی وه‌رگ��رت��ن��ی��ان له‌زانكۆ، قیڕه‌ی خوێندكارانی قۆناغه‌كانی دوو تا دواقۆناغی زانكۆ "سه‌عاته ڕێگایه‌ك ده‌ڕۆیشت" ،به‌بێ ئ�هوهی سڵبكه‌نه‌وه. وه‌ك ئاماژه‌یه‌ك به‌وه‌ی ئه‌وان وه‌كو "قاز" وان‌و سه‌ره‌تای زانكۆیانه‌و هیچ شتێك له‌باره‌ی زانكۆوه نازانن. سااڵنێكه به‌كارهێنانی قیڕه‌ی قاز له‌زانكۆ‌و په‌یمانگاكانی كوردستان بووه به‌مۆدێل كه‌به‌رامبه‌ر ئهو خوێندكارانه‌ی كه‌تازه له‌زانكۆ وه‌رده‌گیرێن به‌كارده‌هێنرێت. ئه‌مساڵ بۆ بنبڕكردنی ئ�هو دیارده‌یه ئاسایش‌و پۆلیس بۆ ناو زانكۆ هێنران، به‌اڵم ئه‌وه‌ش نه‌یتوانی ئهوه بنبڕبكات. خوێندكارنی قۆناغی ی �ه‌ك �ه‌م (ت��ازه وه‌رگ��ی��راو) ل�ه‌زان��ك��ۆ ،ئ��هوه به‌جۆرێك له‌گاڵته‌پێكردن ده‌زان��ن ،خوێندكارانی قۆناغه‌كانی تریش به‌تۆڵه‌كردنه‌وه ناوی ده‌به‌ن. له‌شكر خوێندكارێكی قۆناغی ت��ازه
چه‌ند خوێندكارێك "قیق" له‌تاز ه وه‌رگیراوه‌كان ده‌كه‌ن وه‌رگ��ی��راوب��وو ،وت�ی"ه�ه‌رچ�ه‌ن��ده زانكۆ ج��ێ��گ��ای زان��س��ت‌و ف��ێ��رب��وون �ه ،ب��ه‌اڵم تاڕاده‌یه‌ك ئاساییه كه(قیقم) لێبكرێت". له‌شكر وتی"منیش بچمه قۆناغه‌كانی تر قیق له‌خوێندكاران ده‌كه‌م".
ئ �ه‌ح��م �ه‌د ح�ه‌م��ی��د ق��ۆن��اغ �ی دووه‌م���ی ژمێریاری ،له‌كۆلێژی كارگێری‌و ئابووری، ب �ه‌ر له‌هاتنی خوێندكارانی قۆناغی یه‌كه‌م ،خۆی بۆ ئهوه ئاماده‌كردبوو كه قیڕه له‌خوێندكاره تازه وه‌رگیراوه‌كان
بكات. ئ���هو وت��ی"ق��ی��ق ت �ه‌ن��ی��ا ب��ۆ خۆشی ی خوێندكاره‌كانی قۆناغی یه‌كه‌مه كه‌دێن شاره‌زای هیچ نین‌و وه‌كو قاز سه‌رسووڕ ده‌ده‌ن".
ئه‌حمه‌د خۆی كاتێك خوێندكاری قۆناغی یه‌كه‌م بووه ،قیقی لێكراوه ،بۆیه ئێستا وه‌ك تۆڵه‌كردنه‌وه‌یه‌ك قیق له‌خوێندكاری تر ده‌كات. س��ااڵن��ه چ��ی��رۆك��ی س��هی��رو س �ه‌م �ه‌ره له‌خوێندكارانی تازه وه‌رگیراو له‌زانكۆ‌و په‌یمانگاكان ده‌گێڕدرێته‌وه‌‌و هه‌ندێك كات ده‌گاته حاڵه‌تی شه‌ڕ‌و سكااڵكردن الی ڕاگ��رای�ه‌ت��ی كۆلێژ‌و سه‌رۆكایه‌تی زانكۆ. هێمن ئیسماعیل ،خ��وێ��ن��دك��اری دوا قۆناغی زانكۆی سلێمانی ،وتی"ئه‌مساڵ رێگای W.Cمان به‌چه‌ند خوێندكارێك نیشاندا ،ساڵی پاریش وێنه‌ی قازمان به‌رز ده‌كرده‌وه". ئه‌حمه‌د وتی"پار كاتێك قیقیان لێكردم من گه‌نمم له‌گه‌ڵ خۆم بردبوو بۆئه‌وه‌ی ڕووهو خوێندكاره‌كان بیهاوێژم". دوێن به‌ختیار كچه خوێندكارێكی تری تازه وه‌رگیراو ،وتی"له‌كاتی موباشه‌ره‌دا به‌شێوازێك پێشوازیم لێكراوه له‌وه‌رگیرانم په‌شیمانم". ئ��هو وت��ی"ئ��ه‌گ��ه‌ر كه‌سێك له‌بنكه‌ی ئه‌كادیمیدا بێت‌و قیقه له‌خه‌ڵك بكات، ده‌بێت لهدهرهوه چۆن بێت؟". شه‌یما عه‌لی كچه خوێندكارێكی قۆناغی چ��واره‌م��ی م��ێ��ژوو وت �ی ئ �هو دی��ارده‌ی �ه توندوتیژی لێكه‌وه‌تووه‌ته‌وه ،ته‌نانه‌ت زۆر هه‌ڵسوكه‌وت‌و مامه‌ڵه ئه‌نجامدراوه، كه له‌زانكۆ ناوه‌شێته‌وه.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
12
ته‌ند ر وستی
i n f o @ d e s t u r. n e t
شاحینه‌یه‌ك ،چیاو سێ هاوڕێی له‌یۆنان به‌خنكان دا
14
"كه‌ڵه‌شاخ خوێنی پیس له‌جه‌سته‌دا ده‌رناكات" د .نزار محیه‌دین پسپۆڕی گشتی نه‌خۆشییه هه‌ناوییه‌كان بۆ ده‌ستوور بێستون فه‌تاح له‌سلێمانی: د.ن��زار محیه‌دین پسپۆڕی گشتی نه‌خۆشیه هه‌ناوییه‌كان‌و و مامۆستای په‌یمانگای پزیشكی له‌سلێمانی ،ده‌ڵێت كه‌ڵه‌شاخ بۆ ده‌ركردنی خوێنی پیس له‌جه‌سته‌ی مرۆڤ له‌ڕووی ته‌ندروستییه‌وه خراپه ،وتی"چونكه له‌ڕێگه‌ی كه‌ڵه‌شاخه‌وه خوێنی پیس ده‌رناهێنرێت". له‌باره‌ی نه‌خۆشییه‌كانی خوێن به‌تایبه‌ت زۆربوونی خوێنه‌وه ،وتی"ئه‌وانه‌ی خوێنیان زۆره پێویست ده‌كات هه‌فته‌ی 400سیسی یاخود بوتڵێكیان لێبگریت بۆ ئه‌وه‌ی خوێنه‌كه‌ی دابه‌زێته‌وه‌و ئاسایی بێته‌وه". ی ی تر ده‌س��ت��ور :خوێن وه‌ك به‌شه‌كان ی جه‌ست ه تووشی گیروگرفت ده‌بێت له‌ڕوو ته‌ندروستییه‌وه؟ ێ خوێنیش وه‌ك��و هه‌موو د.ن����زار :به‌ڵ ی له‌ش تووشی گیروگرفت ی تر به‌شه‌كان ده‌ب��ێ��ت ك�ه‌ه�ه‌ن��دێ��ك ج��ار ب �ه‌ه��ۆی ئهو ی كه‌سه‌كه ده‌خات ه گیروگرفتانه‌و‌ه ژیان ی مه‌ترسییه‌وه ،یه‌كێك له‌و گرفتان ه وه‌ستان ی ی مۆخی ئێسكه له‌دروستكردن س��وڕ خانه‌كانی خوێن له‌گه‌ڵئه‌وه‌ی ئه‌م حاڵه‌ت ه ی ی كه‌م هه‌یه ،به‌اڵم به‌حاڵه‌تێك به‌شێوه‌یه‌ك م �ه‌ت��رس��ی��دار داده‌ن���رێ���ت ،یه‌كێكی تر ی ی خوێن بریتیی ه له‌كه‌مخوێن له‌گرفته‌كان ی به‌هه‌موو جۆره‌كانیه‌و‌ه وه‌ك كه‌مخوێن ی خوێن ئاسایی‌و تاالسیماو شیبوونه‌وه كه‌به‌هۆی خواردنی پاقله‌وه دروستده‌بێت، هه‌روه‌ها نه‌خۆشی هیمۆفیلیاو نه‌خۆشی ی شێرپه‌نج هی خوێن ،هه‌روه‌ها زیادبوون ی ی خوێنیش ب��ووه‌ت �ه دی��ارده‌ی�ه‌ك� ڕێ���ژه ی نێرینه‌دا ی له‌ڕه‌گه‌ز به‌ربالَو به‌تایبه‌ت ی له‌هاواڵتیان كردووه خوێن ببه‌خشن. كه‌وا ی خوێن ده‌س���ت���وور :ه �ه‌م��وو ب�ه‌ش�ه‌ك��ان� ی ی ته‌ندروست ی گیروگرفت به‌یه‌كه‌و‌ه تووش ده‌بن؟ د.ن����زار :س �ه‌ره‌ت��ا ده‌ب��ێ��ت ئ��هوه بزانین
خوێن به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی له‌دووبه‌ش پێكهاتووه پالزماو خانه‌كان ،خانه‌كانی خوێن پێكهاتووه له‌خرۆكه سپییه‌كان‌و خه‌پله‌كانی خوێن‌و خرۆكه سووره‌كان ك�ه‌ئ�هو بۆیه س���ووره‌ی تێدایه كه‌پێی ده‌وت���رێ���ت ه��ی��م��ۆگ��ل��ۆب��ی��ن ك �ه‌ڕه‌ن��گ �ی سوورده‌به‌خشێت به‌خوێن‌و شله‌یه‌كی لینجه‌و خه‌ستییه‌كه‌شی سێ ئه‌وه‌نده‌ی خه‌ستی ئاوه ،ڕێژه‌ی خرۆكه سووره‌كانی خوێن له‌خانه‌كانی تری خوێن زیاتره هه‌ر بۆیه ئهو ڕه‌نگه سووره ده‌داته خوێن ،ئیشی خرۆكه سووره‌كان بریتیه له‌گواستنه‌وه‌ی ئۆكسجین ك �ه به‌هیمۆگلۆبینه‌كه‌وه ده‌نووسێت له‌سییه‌كانه‌وه وه‌ریده‌گرێت‌و ده‌یگوێزێته‌وه بۆ به‌شه‌كانی تری له‌ش، خرۆكه سپییه‌كانی خوێنیش هه‌ڵده‌ستن ب�ه‌ب�ه‌رگ��ری��ك��ردن�ی ل��ه‌ش ل�ه‌ت��ووش��ب��وون ب�ه‌ن�ه‌خ��ۆش�یو ه��ه‌روه‌ه��ا هه‌ڵده‌ستێت به‌هاوسه‌نگیكردنی خوێن لهبهرئهوهی خ��وێ��ن نه‌ترشه نه‌تفته ،خه‌پله‌كانی خوێنیش یارمه‌تی خوێنمه‌یاندن ده‌ده‌ن له‌كاتی برینداربوون‌و خوێنبه‌ربووندا، ه���ه‌روه‌ه���ا چ �ه‌ن��د ف��اك��ت �ه‌رێ��ك ی��اخ��ود ڕیشاڵێك هه‌ن له‌پالزمای خوێندا دووباره یارمه‌تی خوێنمه‌یاندن ده‌ده‌ن له‌كاتی
خوێنبه‌ربووندا ،كه‌سێكی باڵق كه‌كێشی حه‌فتا كیلۆ بێت نزیكه‌ی پێنج لیترو نیو خوێنی تێدایه واته یانزه بوتڵ خوێنی تێدایه. ده‌ستوور :ئایا كردنی كه‌ڵه‌شاخ له‌ڕووی ته‌ندروستی‌‌و زانستییه‌وه تاچه‌ند ڕاسته؟ د.ن���زار :ل���ه‌ڕووی زانستیه‌وه دوو جۆر نه‌خۆشیمان هه‌یه كه‌وا پێویست ده‌كات ئێمه خوێنبده‌ین یان فڕێیبده‌ین یه‌كه‌م جۆر ئه‌وانه‌ن كه‌خوێنیان زۆره ئه‌م كه‌سانه‌ش وا پێویستده‌كات هه‌فته‌ی 400سیسی یاخود بوتڵێكیان لێبگیرێت بۆ ئه‌وه‌ی خوێنه‌كه‌ی دابه‌زێته‌وه‌و ئاسایی بێته‌وه ،جۆری دووه‌م بریتیه له‌سستبوونی (دڵ)( ،عجز القلب فوجائی) كه‌زۆرجار كه‌سی توشبوو هه‌ست به‌هه‌ناسه تونگی ده‌كات‌و پێویست ده‌كات له‌وكاته‌دا بوتڵێك خوێنی لێوه‌رگیرێت بۆئه‌وه‌ی خوێنی زی��اده نه‌گه‌ڕێته‌وه بۆ دڵی ،به‌اڵم له‌ڕووی ته‌ندروستییه‌وه كردنی كه‌ڵه‌شاخ خراپه لهبهرئهوهی بۆ كردنی كه‌ڵه‌شاخ هه‌ڵده‌ستن به‌برینداركردنی چه‌ند شوێنێك له‌پێستی كه‌سه‌كه به‌بیانووی بوونی خوێنی پیس ،به‌اڵم به‌هیچ جۆرێك خوێنی پیس نییه لهبهرئهوهی ئێمه دوو جۆر خوێنمان هه‌یه خوێنێكمان هه‌یه له‌خوێنبه‌ره‌كان كه ئۆكسجینی تێدایه‌و جۆرێكی تریش له‌خوێنهێنه‌ره‌كاندایه‌و ئۆكسجینی كه‌مه‌و دووه‌م ئۆكسیدی زۆرهو ڕه‌نگه‌كه‌ی سوورێكی تۆخه‌و پیسه به‌اڵم ئهو خوێنه ده‌چێته‌وه بۆ دڵ‌و سییه‌كان پاكده‌بێته‌وه له‌به‌رئه‌وه كردنی كه‌ڵه‌شاخ به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك ل���ه‌ڕوی زانستی‌و ته‌ندروستیشه‌وه كارێكی باش نییه. ده‌س��ت��وور :ك��ه‌وات��ه خ��وێ��ن زی��ادب��وون به‌نه‌خۆشی داده‌نرێت؟
كهمبوونهوه ی هۆرمۆن هۆكاری سه‌ره‌كی كهمبوونهوه ی توانای سێكسییه ئیلهام عه‌بدوڵاڵ دكتۆر هیوا ئه‌بوبه‌كر حسێن پسپۆر له‌بواری كۆئه‌ندامی زاوزێ ،له‌م چاوپێكه‌وتنه‌ی ده‌ستوور به‌وردی له‌سه‌ر هۆرمۆن‌و ئه‌رك‌و كاری هۆرمۆن له‌نێرینه‌دا ده‌دوێت. ده‌ستوور :هۆرمۆن ی نێرین ه چییه؟ ئیشی چیی ه ل ه مێینه‌دا؟ د .ه���ی���وا :ه���ۆرم���ۆن��� ی ن��ێ��ری��ن � ه وات���ا ( ،)Androgenپێكهاته‌یه‌ك ی كیمیاوییه ی له‌نێرینه ك ه به‌شێوه‌یه‌ك ی سه‌ره‌كی‌‌و به‌زۆر وات ه پیاودا ده‌رده‌درێ���ت ،به‌اڵم له‌ڕه‌گه‌زی مێینه‌شدا كه‌مێك ده‌رده‌درێت كه‌ڕۆڵ ی گرنگی ی هێلكه‌دان‌و ڕاگرتن‌و هه‌ی ه له‌ڕێكخستن ی كردار پته‌وكردن ی ئێسقان له‌ئافره‌تدا ،هه‌روه‌ها ی ده‌روون���یو ه��ۆش‌و عه‌قڵی ڕاگرتن ی ب��ار ی م ێ له‌گه‌ڵ هه‌ڵسوكه‌وت ی سێكسی ڕه‌گه‌ز له‌مێینه‌دا .ئ �ه‌م هۆرمۆن ه به‌شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌ك ی له‌ڕژێنه‌كان ی سه‌رگورچیل ه ده‌ردێن، ی به‌شێكی له‌هێلكه‌دانه‌كان له‌گه‌ڵ ئ��هوه ی خوێندا له‌به‌ر ئه‌نجام ی چه‌ند كه‌میان له‌سوڕ گۆڕانكارییه‌ك ی كیمیاویدا په‌یداده‌بن. ئ��ه‌م ه��ۆرم��ۆن � ه به‌شێوه‌یه‌ك ی س�ه‌ره‌ك�ی ی نێرینه‌دا هه‌ی ه بۆی ه له‌م ڕه‌گه‌زه‌دا له‌ڕه‌گه‌ز ی مێیینه‌شدا ئیش ی زیاتره ،به‌اڵم له‌ڕه‌گه‌ز هه‌ی ه به‌شێوه‌یه‌ك ی كه‌متر ،ئیش ی گرنگ ی هه‌یه ی مێینه‌دا بۆی ه كه‌می ی یان زۆریی له‌ڕه‌گه‌ز ی مێینه‌دا كێش هی ئه‌م هۆرمۆن ه له‌ڕه‌گه‌ز ته‌ندروست ی به‌دواو‌ه دێت. ی نۆرماڵ ی ئه‌م هۆرمۆنه ده‌س��ت��وور :ڕێ��ژه چه‌ند‌ه له‌مێینه‌دا؟ د.ه��ی��وا :له‌ڕاستیدا ئ �ه‌م هۆرمۆن ه چه‌ند شێوه‌یه‌ك ی هه‌ی ه له‌خوێندا كه‌هه‌ریه‌كه‌یان ی هه‌ی ه كه‌ئه‌م ڕێژه‌یه ڕێژه‌یه‌ك ی دیاریكراو ی به‌سه‌ردادێت به‌پێ ی قۆناغ ی سوڕی گۆڕانكار ی ئه‌م هۆرمۆنه مانگان ه له‌ئافره‌تدا‌و ڕێ��ژه جیاوازه له‌ته‌مه‌ن ی گه‌نجیدا له‌گه‌ڵ ته‌مه‌نی
ی مانگان ه له‌مێینه‌دا. نه‌مان ی سوڕ به‌نمون ه شێوه‌یه‌ك ی ئه‌م هۆرمۆن ه پێیده‌وترێت
4-1
ی له‌خوێندا DHEASڕێژه‌ك ه مایكرۆگرام ه له‌هه‌ر میلل ی لیترێكدا. ده‌ستوور :تێكچوون ی ئه‌م هۆرمۆن ه یاخود ی مێینه‌دا؟ كه‌م ی ئه‌م هۆرمۆن ه چۆن ه له‌ڕه‌گه‌ز د.هیوا :ئه‌م هۆرمۆن ه له‌گه‌ڵ هۆرمۆن ی مێینه‌دا ( )Estrogenله‌چوارچێوه‌یه‌ك ی ته‌ریبدان وات� ه هه‌ریه‌كه‌یان له‌ئاستێك ی گونجاودان كه‌می ی یان زۆری ی هه‌ریه‌كه‌یان ده‌بێته‌هۆی تێكچوون ی ئه‌ویتریان‌و له‌ده‌رئه‌نجامدا ده‌بێته ی هۆرمۆن ی له‌ڕه‌گه‌زی ی تێكچوون ی بار هۆ مێینه‌دا.
ی ك ه ده‌ستوور :له‌و كێش ه ته‌ندروستیان ه ی مێینه‌دا ڕووده‌دات له‌ده‌رئه‌نجامی له‌الش ه كه‌م ی ئه‌م هۆرمۆنه؟ د.ه��ی��وا :كه‌م ی ئ�ه‌م هۆرمۆن ه له‌ڕه‌گه‌زی ی توانای ی كهمبوونهوه مێینه‌دا ده‌بێت ه هۆ ی ده‌روونی‌‌و بڕیاردان سێكس‌و تێكچوون ی بار له‌مێینه‌دا ،الوازب�����وون‌و ك�ه‌م��ب��وون�هوهی ی ئێسك له‌مێینه‌دا به‌تایبه‌ت له‌و ئه‌ستور ی مانگانه‌یان نهماوه كه‌می ی كه‌سوڕ ئافره‌تان ه
ئه‌م هۆرمۆن ه هۆكارێك ی سه‌ره‌ك ی شكان ی ی پشته .به‌اڵم زۆری ئه‌م ئێسك ی حه‌وزو بڕبڕ‌ه هۆرمۆن ه به‌شێوه‌یه‌ك ی سه‌ره‌ك ی له‌دیارد‌هی له‌كاركه‌وتن ی هێلكه‌دان‌و دروستبوون ی كیسی هێلكه‌داندا ده‌رده‌كه‌وێت كه‌به‌نه‌خۆش ی كیسی هێلكه‌دان یان ( )PLOSناسراو‌ه ئه‌م ی سه‌ره‌ك ی نه‌زۆكی ه له‌ڕه‌گه‌زی حاڵه‌ت ه هۆكار مێینه‌دا ،ئه‌وانه‌ی تووشی ئه‌م حاڵه‌ت ه ده‌بن ئ�ه‌گ�ه‌ری توشبوونیان هه‌ی ه به‌نه‌خۆشی شه‌كره‌و نه‌خۆشییه‌كان ی دڵ‌و بۆرییه‌كانی خوێن
كه‌ڵ ه شاخ له‌ڕووی ته‌ندروستیه‌و ه خراپه د.ن���زار :دووج��ۆر خوێن زۆری��م��ان هه‌ی ه جۆرێكیان پێی ده‌وت��رێ��ت خوێن زۆری ڕاسته‌قینه ،ج��ۆره‌ك �هی تریشیان پێی ده‌وترێت خوێن زۆری ناڕاسته‌قینه ،له‌م ج��ۆره‌دا پالزمای خوێن كه‌مده‌بێته‌وه‌و خرۆكه س��ووره‌ك��ان ژم��اره‌ی��ان هه‌روه‌كو خۆی ده‌مێنێته‌وه بۆ نموونه له‌و كه‌سانه‌دا كه‌ئاو كه‌م ده‌خۆنه‌وه یاخود ئهو كه‌سانه‌ی كه‌ده‌رمانی ڕه‌وانی وه‌رده‌گرن بۆ ئه‌وه‌ی تووشی سكچوون بن یاخود ئه‌وانه‌ی ده‌رمانی ڕشانه‌وه وه‌رده‌گ��رن بۆ ئه‌وه‌ی تووشی ڕشانه‌وه ببن ،له‌م حاڵه‌تانه‌دا پالزمای خوێن كه‌مده‌كات‌و ده‌بێته‌هۆی خ �ه‌س��ت��ب��وون �هوهی خ��وێ��ن ،ب���ه‌اڵم له‌م حاڵه‌تانه‌دا پێویست ناكات كه‌سه‌كه خوێنی
لێده‌ربهێنرێت به‌ڵكو به‌چاره‌سه‌ركردن یاخود به‌البردنی ئهو ده‌رمانانه خوێنی كه‌سه‌كه ئاسایی ده‌بێته‌وه ،خوێن زۆری ڕاسته‌قینه‌ش دووج��ۆره جۆرێكیان پێی ده‌وت��رێ��ت س �ه‌ره‌ت��ای �ی ك�ه‌ه��ۆك��اره‌ك�هی ن�ه‌زان��راوه ،به‌اڵم زیاتر په‌یوه‌ندی هه‌یه ی خ��رۆك �ه س��ووره‌ك��ان��هوه ب �ه‌زی��ادب��وون � ل�ه‌م��ۆخ�ی م��رۆڤ��دا ئ��ه‌م نه‌خۆشییه‌ش به‌زۆری له‌كه‌سێكدا ڕووده‌دات كه‌ته‌مه‌نی له‌سه‌رو چل ساڵیهوه بێت‌و له‌پیاویشدا زیاتره وه‌كو له‌ئافره‌تدا ،جۆری دووه‌می زیادبوونی خوێنی ڕاسته‌قینه‌یه به‌هۆی ماده‌یه‌كه‌وه ڕووده‌دات كه له‌ناو گورچیله‌دا دروستده‌بێت‌و ده‌بێته‌هۆی زۆرب��وون�ی خوێنه‌كه.
سه‌ردانی نه‌خۆش ده‌كرێت به‌یه‌ك رۆژ له‌ڕۆژێكدا 150كه‌س سه‌ردانی نه‌خۆش ده‌كه‌ن ی شاری سلێمانی ی فێركار له‌نه‌خۆشخانه ده‌ستوور
به‌هۆی زۆری ڕێژه‌ی سه‌ردانیكه‌رانی ن��ه‌خ��ۆش��هوه ،ب �ه‌ڕێ��وه‌ب �ه‌رای �ه‌ت��ی ته‌ندروستی سلێمانی بڕیاریداوه، س�ه‌ردان��ی نه‌خۆش له‌هه‌فته‌یه‌كدا ب��ك��رێ��ت �ه ی���ه‌ك ڕۆژ ،زۆری���ن���هی هاواڵتیانیش ئهوه به‌بڕیارێكی شیاو ده‌زانن. ل���ه‌ن���ه‌خ���ۆش���خ���ان���ه‌ك���ان���دا ئ���هو نه‌خۆشانه‌ی كه به‌بڕیاری پزیشك ده‌مێننه‌وه ،هاوه‌ڵێكیان له‌گه‌ڵدا ده‌ب��ێ��ت ،ب��ه‌اڵم ڕۆژان���ه ڕێژه‌یه‌كی زۆری ك��ه‌س‌وك��اری نه‌خۆشه‌كان سه‌ردانی نه‌خۆشخانه‌كان ده‌كه‌ن، ب��ه‌ڕێ��وه‌ب��ه‌رای��ه‌ت��ی ت �ه‌ن��دروس��ت��ی سلێمانیش ب��ڕی��اری��داوه سه‌ردانی ن����ه‌خ����ۆش ب���ك���ات���ه ی�����ه‌ك ڕۆژ له‌هه‌فته‌یه‌كدا. ب���ه‌ڕێ���وه‌ب���ه‌ری ب �ه‌ش �ی ك��ارگ��ێ��ڕی ن�ه‌خ��ۆش��خ��ان�هی ف��ێ��رك��اری ش��اری سلێمانی له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور، وتی"نه‌خۆشخانه‌كه‌مان به‌به‌رده‌وامی نزیكه‌ی 300نه‌خۆشی تێدایه ،بۆیه نه‌خۆشخانه‌كه‌مان توانای هه‌ڵگرتنی ئهو هه‌موو سه‌ردانكه‌ره‌ی نییه بۆ الی نه‌خۆش". هه‌وره‌ها وتی"بڕیاردراوه له‌مه‌ودوا له‌هه‌فته‌یه‌كدا ته‌نها له‌یه‌ك ڕۆژدا مواجه‌هه هه‌بێت ،ئه‌ویش بكه‌وێته ڕۆژی هه‌ینی". ئاماژهی به‌وه‌شدا ئه‌وانه‌ی ئێستا له‌ڕۆژێكدا سه‌ردانی نه‌خۆش ده‌كه‌ن، زی��ات��ر ل�ه 15000ه��اواڵت �ی ده‌ب��ن، به‌رگه‌ی وتی"نه‌خۆشخانه‌كانیش ئهو ژماره زۆره‌ی هاتنی هاواڵتیان ناگرن".
ئ��هو وت���ی"ئ���هوهی زی��ات��ر ئێمه ی نیگه‌ران ك��ردووه ئه‌وه‌یه نه‌خۆش هه‌یه له‌ڕۆژی سه‌رداندا زیاتر له 10 هاواڵتی سه‌ردانی ده‌ك �ه‌ن ،له‌گه‌ڵ بوونی ژماره‌یه‌كی زۆری منداڵیشدا". د .س��ه‌رن��ج م��ام��ۆس��ت��ای به‌شی كۆمه‌ڵناسی زانكۆی سلێمانی بوونی ئ �هو دی��ارده‌ی �هی به‌نه‌شیاو زان��ی، وتی"سه‌ردارنیكردن ب�هو شێوه‌یه كارێكی سه‌یره‌و له‌ڕووی په‌یوه‌ندییه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانه‌وه به‌دیارده‌یه‌كی نه‌گونجاو پێوانه ده‌كرێت". دان���ا رووف ف �ه‌رم��ان��ب �ه‌ره‌و ل �ه‌الی ن�ه‌خ��ۆش�ه‌ك�هی ه��اوه‌ڵ��هو بێزاریی خۆی له‌سه‌ردانی زۆری هاواڵتیان بۆ نه‌خۆشخانه ده‌ربڕی ،وتی"ئهوه نه‌ریتێكی عه‌شایه‌رییه‌و پێویسته هاواڵتیان خۆیان لێ به‌دووربگرن". ئهو هاواڵتییه پێی باشه سه‌ردانی ن �ه‌خ��ح��ۆش ل�ه‌ن�ه‌خ��ۆش��خ��ان�ه ه�ه‌ر نه‌مێنێت. به‌پێی بڕیاره‌كه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ت��ه‌ن��دروس��ت��ی ،ن��ه‌خ��ۆش ته‌نها له‌ڕۆژانی هه‌ینی‌‌و له‌كاتژمێر هه‌شتی به‌یانییه‌وه تاكو كاتژمێر چواری پاش نیوه‌ڕۆ بۆی هه‌یه سه‌ردانی نه‌خۆش بكات. په‌روین كه‌ریم فه‌رمانبه‌ره‌و له‌به‌رده‌م ده‌رگ����ای س��ه‌ره‌ك��ی نه‌خۆشخانه وه‌ستاوبوو بۆ ئه‌وه‌ی ڕێگه‌ی بده‌ن س �ه‌ردان��ی نه‌خۆشه‌كه‌یان بكات، وت �ی"ئ �هو ب��ڕی��اره‌م پێباش نییه، چونكه خه‌ڵكی واه �هی �ه ل�ه‌ق�ه‌زاو ن��اح��ی��ی�ه‌ك��ان�هوه دێ��ت ل����ه‌وڕۆژه‌دا پ��ێ��ی��ن��اك��رێ��ت ،ب���ه‌اڵم ب��اش��ت��روای�ه ڕۆژی سه‌ردان له‌ڕه‌گه‌زی نێر‌و مێ جیابكرێته‌وه".
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
ژینگه 15
گه‌وره‌ترین هه‌ڕه‌شه له‌سه‌ر ژینگه‌ی كوردستان هه‌یه له‌كوردستان به‌هۆی گۆڕانی كه‌ش‌وهه‌واوه مه‌ترسی بوونبه‌بیابانی ڕووبه‌رێكی فراوانی زه‌وی ده‌كرێت محه‌مه‌د نه‌جیب له‌سلێمانی ش��اره‌زای��ان��ی ب��واری ژینگهو ك�ه‌ش‌وه�هوا ترسی خۆیان له‌سه‌ر تێكچوونی ژینگه ی هه‌رێمی كوردستان نیشانده‌ده‌ن‌و بێپالنی حكومه‌تیش له‌ڕووی گوێنه‌دان به‌كه‌ش‌وهه‌واو ژینگه‌وه به‌مه‌ترسی گهوره ده‌زانن. كارگه‌كانی كوردستان نایاسایین له‌كوردستاندا به‌هه‌زاران كارگه‌ی جۆراوجۆر له‌الیه‌ن حكومه‌ته‌وه ڕێگه‌ی پێده‌درێت، به‌بێئه‌وه‌ی ڕاوێ��ژ به‌ده‌سته‌ی پاراستنی ژینگه بكرێن ،ئه‌وه‌ش به‌گه‌وره‌ترین مه‌ترسی بۆ سه‌ر ژینگه‌ی كوردستان داده‌نرێت. پسپۆران و ش��اره‌زای��ان��ی ب���واری ژینگه له‌كوردستان ده‌ڵێن به‌پێی یاسا ده‌بێت هه‌ر كارگه‌یه‌ك له‌كوردستاندا داده‌مه‌زرێت، مۆڵه‌ت له‌ده‌سته‌ی پاراستن و چاكردنی ژینگه وه‌ربگرێت ،ب �ه‌اڵم له‌كوردستاندا حكومه‌ت گوێ بهوه نادات. شه‌ماڵ موفتی ڕاوێژكاری بواری ژینگه‌یی له‌كوردستان ،پێیوایه گه‌وره‌ترین گرفتی ژینگه‌یی له‌كوردستاندا جێبه‌جێنه‌كردنی یاسای ژینگه‌ییه ،له‌به‌رئه‌وه یه‌كێك له‌كاره گرنگه‌كان ئه‌وه‌یه ده‌بێت هه‌ر پڕۆژه‌یه‌ك كه‌ده‌كرێت مۆڵه‌تی ژینگه‌یی بدرێتێ. موفتی وتی"هه‌ر كه‌سێك بیه‌وێت كارگه‌یه‌ك دابمه‌زرێنێت ،ده‌بێت سه‌ره‌تا ڕاپۆرتێك پێشكه‌ش بكات كه‌پێیده‌وترێت (،)EIA كاتێك ده‌چێت بۆ وه‌زاره‌ت��ی ژینگه یان ده‌زگ��ای ژینگه ،له‌وێ هه‌ڵسه‌نگاندنی بۆ ده‌كرێت و له‌به‌ر ڕۆشنایی به‌ڵێننامه‌و ئهو ڕاپۆرته‌ی كه‌پسپۆڕان بۆ ئهو كه‌سه‌یان ك���ردووه ،ئیتر كارگه‌ی چیمه‌نتۆیه یان ده‌رهێنانی به‌رمیلێک نه‌وت ( )7به‌رمیل ئاو خه‌سار ده‌کات دروستكردنی شارێك و گوندێكه ،...ئه‌وان ته‌واوده‌بێت چین به‌چین دایده‌پۆشێته‌وه‌و ،ئه‌مه‌ش به‌دیراسات ده‌بێت". بڕیار ده‌ده‌ن كه‌په‌سه‌ندده‌كرێت یان نا". به‌ڕای ئهو ڕاوێژكاره مۆڵه‌تی شاره‌وانی بێگومان زیان له‌جیۆلۆجیه‌تی زه‌وی ده‌دات ،ش �ه‌م��اڵ موفتی ئ��ام��اژه ب���هوه ده‌دات له‌سه‌ر پرۆژه‌كان و دروستكردنی كارگه‌كان چونكه هه‌موو به‌رمیلێك نه‌وت 7 ،بۆ 8كه‌به‌رده‌وامیی دوكه‌ڵی كارگه‌و ئۆتۆمبێله‌كان ته‌مه‌نی دانیشتووان بۆ دوو ساڵ و نیو شتێكی ت��ره‌‌و ج��ی��اوازه له‌ڕێگه‌پێدانێكی به‌رمیل ئاو خه‌سار ده‌كات". ژینگه‌یی ،وتی"به‌داخه‌وه ئه‌مه‌یان له‌هه‌رێمدا ئ �هو وتی"حكومه‌ت بیر ل��هوه ناكاته‌وه كه‌متر ده‌كاته‌وه. ناكرێت ،كاتێك ئوتێلێك یان شارێك یان كه‌ناوچه‌یه‌ك دان��راوه بۆ گه‌شتوگوزار ده هه‌ڕه‌شه بۆ سه‌ر ئاوی ژێرزه‌وه‌ی كوردستان گوندی ئه‌ڵمانی و ئیتاڵی دروستده‌كرێ ئه‌وه‌نده‌ی نه‌وته‌كه پ��اره‌ت بۆ فڕێده‌دا‌و به‌ڕێوه‌یه خۆی ده‌بێته كارگه‌ی پاره ،به‌اڵم تۆ بێیت به‌بۆچوونی ش�ه‌م��اڵ موفتی دی���ارده‌ی به‌ئێمه ناڵێن". موفتی ئاماژهی ب��ه‌وه‌دا كه‌به‌كارهێنانی داره‌كان ببڕیته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی نه‌وت ده‌ربێنی ئ��اوه‌ڕۆ كه‌راسته‌وخۆ ده‌چێته ن��او ئاوی زه‌وی به‌پێی یاسا ئیشی ژینگه‌یه ،بۆیه ئه‌ی كه‌دوایی نه‌وته‌كه ته‌واوبوو ،ئه‌وكات ڕووباره‌كانه‌وه ،هه‌روه‌ها پااڵوته‌ی نه‌وت كه‌پۆخڵه‌واته‌كه‌ی ده‌خاته ناو زه‌وییه‌وه‌‌و ده‌بێت ژینگه بڕیاری خۆی ب��دات ،وتی ئهو شوێنه ده‌بێته بیابانێك". "به‌اڵم یاسای به‌رهه‌مهێنان ته‌داخولی زۆر له‌جیهاندا عێراق خراپترین ژینگه‌ی هه‌یه پاش ماوه‌یه‌ك له‌گه‌ڵ ناخی زه‌ویدا تێكه‌ڵ به‌پێی توێژینه‌وه‌یه‌كی به‌ریتانی (مێرجس ده‌بێت ،دوات��ر خۆڵ‌وخاشاكی شاره‌كانه گهوره ده‌كات". هه‌روه‌ها وتی "بۆ ده‌رهێنان‌و لێدانی بیری دۆت ئۆرگی) ،كه‌تایبه‌ته به‌كوالێتی ژینگه‌یی كه‌به‌پێی ئ���هوهی م���ادده كیمیاییه‌كان نه‌وت ده‌بێت ڕه‌زامه‌ندی ژینگه‌یی هه‌بێت شاره‌كان ،له‌هه‌ردوو ساڵی 2009و 2010دا جیایده‌كه‌نه‌وه هه‌موو ئه‌وانه ده‌چنه ناخی زه‌وییه‌وه ،وتی" ل�ه‌ڕووی ته‌ندروستییه‌وه به‌گوێره‌ی یاسا ،به‌اڵم ئه‌وانه له‌هه‌رێمی تا پێنج كیلۆمه‌تر ئاوه‌كه بۆ هه‌تا هه‌تا كوردستاندا ناكرێت ". شیاونابێت ". محه‌مه‌د مه‌حوی لێپرسراوی فه‌رمانگه‌ی هه‌روه‌ها وتی"ئه‌وه‌ش له‌ئاینده‌دا ناخی زه‌وی پاراستنی ژینگه له‌پارێزگای سلێمانی، كوردستان هه‌مووی ته‌ندروست نابێت". وتی "ئێمه ناتوانین نه‌هێڵین كارگه‌كان یاسین ئه‌حمه‌د زه‌نگه‌نه به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی و پرۆژه‌كانی به‌رهه‌مهێنان دروستبكرێن، دی��وان له‌ده‌سته‌ی ژینگه به‌ده‌ستووری ب �ه‌اڵم ژینگه چی ده‌ك��ات بۆ پاراستنی وت "له‌كوردستاندا خ��ۆڵ و خاشاك و ئهو حاڵه‌ته ،با كارگه‌كان دروستبكرێن، ئاوه‌ڕۆكان كه له‌هه‌موو دیارده‌كانی تر زیاتر به‌اڵم به‌مه‌رجێك نه‌بێته‌هۆی ئه‌وه‌ی ژینگه كاریگه‌رییان هه‌یه ،له‌سه‌ر ژینگه". تێكبدات ،ئه‌ویش به‌جیاكردنه‌وه‌ی شوێنی ئهو وتی"تائێستا له‌شار‌و شارۆچكه‌كانی پیشه‌سازی و دورخستنه‌وه‌ی له‌شاره‌كان و كوردستاندا ڕۆژانه به‌ده‌یان و هه‌زاران ته‌ن دانانی پێداویستییه ژینگه‌ییه‌كان ،كه‌ئه‌مانه خۆڵ و خاشاك به‌شێوه‌یه‌كی نازانستی ئه‌بنه هۆی پاراستنی ژینگه". تێڕوانینی حكومه‌ت وه‌به‌رهێنانه‌یه نه‌ك فڕێده‌درێت ،بۆیه ئه‌مانه یه‌كێكه له‌كێشه ژینگه‌یی سه‌ره‌كییه‌كانی پیسبوونی ژینگه له‌هه‌رێمی شه‌ماڵ موفتی پێیوایه تێڕوانینی حكومه‌ت كوردستاندا". حكومه‌ت :پیسبوونی ژینگه له‌ئاستێكی زۆر له‌كوردستاندا ئ �ه‌وه‌ن��ده‌ی تێڕوانینێكی به‌رزدا نییه وه‌به‌رهێنانه‌یه تێڕوانینێكی ژینگه‌یی یاسین زه‌نگه‌نه ده‌ڵێت له‌كوردستاندا نییه .وت �ی "حكومه‌ت هه‌نگاوی ب �ه‌ره‌و پیسبوونی ژینگه هه‌یه ،به‌اڵم له‌ئاستێكی به‌رهه‌مهێنانه‌كه ناوه ،له‌به‌رئه‌وه قازانجێكی زۆر به‌رزدا نییه ،چونكه كوردستان واڵتێكی ڕاسته‌وخۆی بینراوی هه‌یه بۆ حكومه‌ت، پیشه‌سازی گهوره نییه. به‌اڵم بیرله‌وه ناكه‌نه‌وه كه 10بۆ 15ساڵی تر ئهو شوێنانه خه‌ڵك ناتوانێت تێیدا بژی ،كراوه‌‌و به‌پێی 39پێوه‌ر ،له‌نێو 203شاری هه‌روه‌ها وتی "ده‌بێت حكومه‌ت لهئێستاوه ئه‌گه‌ر كارگه‌یه‌ك بێت ئ �هوا ده‌وروب��ه‌ری جیهاندا ،ڤیه‌ننا یه‌كه‌م ش��ار ده‌رچ��ووه كار بۆ مه‌سه‌له‌ی ژینگه بكات ،چونكه ده‌بێته ئاوه‌دانی ،بۆیه به‌هۆی دوكه‌ڵه‌وه ل���ه‌ڕووی هه‌بوونی ه�ه‌م��وو پێوه‌ره‌كانی شاره‌كانی ئێمه به‌رده‌وام گهورهو قه‌ره‌باڵغ كه‌س ناتوانێت تێیدا بژی ئه‌مه سه‌ره‌ڕای ژینگه‌وه ،دواشاریش به‌غداد ده‌رچووه. ده‌بن ،له‌به‌رئه‌وه هه‌موو گه‌وره‌بوونێكی شار باڵوبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشی به‌هۆی پیسبوونی شه‌ماڵ موفتی وتی "بۆ پاراستنی ژینگه ئه‌گه‌ر به‌پێی به‌رنامه‌‌و پالنێكی داڕێ��ژارو هه‌واو ئاوه‌وه ،ئه‌وكات ده‌بێت ده ئه‌وه‌ندی ده‌بێت پالندانان هه‌بێت كه‌كۆمه‌ڵێك پسپۆری نه‌بێت ئه‌وا پیسبوونی ژینگه‌ی ب �ه‌دواوه تێدا كۆده‌بێته‌وه ،هه‌ر له‌ناحیه‌ی هه‌نده‌سی دێ". ئهو قازانجه بدرێت به‌ده‌رمان". موفتی ڕه‌خنه‌ی ئهوه له‌حكومه‌ت ده‌گرێت و جوگرافی و جیۆلۆجی و سه‌رچاوه‌ی مه‌حوی ل �ه‌ب��اره‌ی ش��اری سلێمانییه‌وه، كه له‌ده‌رهێنانی نه‌وتدا حساب بۆ ژینگهو ئاو‌و و ڕێگاوبان كه‌ده‌بێت ئه‌م حساباتانه وتی"ژینگه‌ی سلێمانی سااڵنی نه‌وه‌ده‌كان كهشوههوا ناكه‌ن ،ده‌ڵێت هه‌موو واڵتان بكرێت ،به‌اڵم ده‌بێت شوێنی پیشه‌سازی زۆر پاكتربووه له‌چاو ئێستا". حساباتی خۆیان هه‌یه له‌ده‌رهێنانی نه‌وتدا .دووربێت له‌شاره‌كان و شوێنێكی جیاواز یاسین زه‌نگه‌نه وتی كۆمه‌ڵێك هۆكارمان به‌اڵم له‌عێراق و كوردستان ئهو حساباته بێت ،ئهو دوكه‌ڵه‌ی كه‌ده‌رده‌چێت ده‌بێت هه‌یه كه‌بوونه‌ته هۆی پیسبوونی ژینگه، نییه .وتی "ده‌بێت بزانرێت كاتێك نه‌وته‌كه به‌پێچه‌وانه‌ی ئاراسته‌ی دانیشتوانه‌وه بێت هه‌ندێكیان په‌یوه‌ندی به‌كه‌سه‌وه نییه بۆ
له‌كوردستاندا خۆڵ‌‌و خاشاك‌و ئاوه‌ڕۆكان له‌هه‌موو دیارده‌كانی تر زیاتر كاریگه‌رییان هه‌یه له‌سه‌ر ژینگه
نمونه دیارده‌ی وشكه ساڵیی كه به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان كاریگه‌ی هه‌یه له‌سه‌ر ژینگه‌ی كوردستان‌و عێراق‌و ناوچه‌كه ،دیارده‌یه‌كی تر خۆڵبارین كه‌خۆی له‌خۆیدا كاریگه‌ی له‌سه‌ر ژینگه دروستده‌كات‌و زیانی گه‌وره‌ی هه‌یه. هه‌روه‌ها یاسین ئاماژهی به‌دیارده‌یه‌كیتر دا كه‌كاریگه‌ری له‌سه‌ر پیسبوونی ژینگه هه‌یه ،له‌وانه زیادبوونی ئۆتۆمبێل به‌بێ به‌رنامه .وتی "ئێمه به‌نووسراو الیه‌نی لێئاگاداركردووه‌ته‌وه". په‌یوه‌ندیدارمان داوایكرد له‌ئاستی سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت به‌رنامه‌یه‌كی كامڵ‌‌و تۆكه‌مه هه‌بێت. یاسین ڕه‌خ��ن��هی ئ���هوهی له‌حكومه‌ت گرت كه‌زۆرجار ئهو بڕه پاره‌یه‌ی كه بۆ
شه‌ماڵ موفتی: به‌كارهێنانی زه‌وی به‌پێی یاسا ئیشی ژینگه‌یه ،به‌اڵم یاسای وه‌به‌رهێنان ته‌داخولی زۆر گهوره ده‌كات وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی ته‌رخانی ده‌كات بۆ ژینگه ته‌رخانی ناكات ،وتی "ئه‌گه‌ر ئهو پاره‌یه له‌بواری پاراستنی ژینگه‌ی شارو شارۆچكه‌كانماندا به‌كاربهێنین ،ڕێ��ژه‌ی نه‌خۆشی كه‌مده‌بێته‌وه ،ئهو كاته پێویستیت به‌و پارانه نابێت كه له‌چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشیدا به‌كاریده‌هێنیت". ڕووب�����ه‌ری س���ه‌وزای���ی ب�ه‌پ��ێ��ی پ��ێ��وه‌ری نێوده‌وڵه‌تی نییه به‌پێی پ��ێ��وه‌ری نێوده‌وڵه‌تی ڕووب��ه‌ری سه‌وزایی شاره‌كان بۆ هه‌بوونی ژینگه‌یه‌كی له‌بار پێویستی به ،%20به‌اڵم له‌كوردستاندا به‌پێی وت���هی ع �ه‌ب��دول��ڕه‌ح��م��ان سدیق
وه‌زیری پێشووی ژینگه‌ی عێراق كه‌پێشتر ب�ه‌ده‌س��ت��ووری ڕاگه‌یاندبوو كه ژینگه ی ش��اره‌ك��ان��ی هه‌رێمی ك��وردس��ت��ان ل�ه %1 تێپه‌ڕناكات. محه‌مه‌د مه‌حوی لێپرسراوی فه‌رمانگه‌ی پاراستنی ژینگه له‌پارێزگای سلێمانی ده‌ڵێت هۆكاری كه‌می ڕووب�ه‌ری سه‌وزایی بێ بارانییه ،وتی "ده‌توانم بڵێم هه‌ندێك له‌كێشه گه‌وركانی ئێمه كێشه‌ی سروشتین، هه‌ندێكی تریش كه‌به‌هۆی مرۆڤ خۆیه‌وه دروستبووه وه‌ك��و زیادبوونی ئۆتۆمبێل چاره‌سه‌رنه‌كردنی زبڵ‌‌و خاشاك‌و ئاوه‌ڕۆی شاره‌كانه كه‌ئه‌مانه كێشه‌ی سه‌ره‌كین". م��ه‌ح��وی دهڵ��ێ��ت ك��ات��ێ��ك ڕه‌زام���ه‌ن���دی ده‌ده‌ین به‌كارگه‌یه‌ك یان هه‌ر پرۆژه‌یه‌كی خ��زم �ه‌ت��گ��وزاری به‌ڵێننامه‌یه‌كیان پێ پ��ڕده‌ك�هی��ن�هوه ب��ۆ ئ���هوهی ك��هوا ل �ه%25 پ��رۆژه‌ك�هی بكات به‌سه‌وزایی ،دواتریش لیژنه‌ی تایبه‌تمان هه‌یه بۆ گه‌ڕان به‌سه‌ر ئهو پرۆژانه‌دا واته به‌دواداچوون هه‌یه. سه‌باره‌ت به‌زیادكردنی ڕووبه‌ری سه‌وزایی محه‌مه‌د مه‌حوی وتی "زیادكردنی ڕووبه‌ری س��ه‌وزای��ی ه���ه‌روا كارێكی ئ��اس��ان نییه به‌تایبه‌تی له‌الی ئێمه ،چونكه سه‌وزایی پێویستی به‌ئاوی باران ده‌بێت". محه‌مه‌د مه‌حوی لێپرسراوی فه‌رمانگه‌ی پاراستنی ژینگه له‌پارێزگای سلێمانی به‌ده‌ستووری وت "كێشه‌ی گهوره له‌بواری ژینگه كه‌ئێستا ههیهو خه‌ڵكیش هه‌ستی پێده‌كات نه‌بوونی بارانه كه‌ئه‌وه كاریگه‌ری زۆر خراپی هه‌یه بۆ سه‌ر ژینگه". ترسی به‌بیابانبوونی خاكی كوردستان ده‌كرێت دارا حه‌سه‌ن شاره‌زا له‌بواری كه‌ش‌وهه‌وا‌و ژینگه ،پێیوایه ڕووبه‌رێكی فراوانی خاكی كوردستان له‌ژێر مه‌ترسی بیبانبووندایه، ب��ه‌ه��ۆی ن �ه‌ب��وون��ی ب���اران���هوه ،ئ��ام��اژه به‌وه‌شده‌كات نه‌بوونی ب��اران هۆكارێكی پیسبوونی ژینگه‌یه. دارا وت��ی "ئ��هو دی��اردان��هی ك�ه به‌هۆی تێكچوونی كه‌ش‌و ئاوهه‌واوه دروستبوون وه‌ك نه‌بوونی بارانبارین به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌ی گه‌رمی ،مه‌ترسییه‌كی گه‌وره‌یه‌و ترسی به‌بیابانبوونی خاكی كوردستان ده‌كرێت". ه �ه‌روه‌ه��ا وت �ی بێبارانی كێشه‌ی تریش به‌دوای خۆیدا ده‌هێنێت ،ئه‌گه‌ر وا بڕوات له‌ساڵی 2030ب �ه‌دواوه ڕووب��اری دیجله و ف��ورات وشكده‌بن وه‌ك ڕووب��اری تانجه‌رۆ ئاوی تێدا نامێنێت" .ئه‌مه‌ش كێشه‌یه‌كی ژینگه‌ی خراپه بۆ ئاینده‌ی واڵت".
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
14
کۆمه‌اڵیه‌تی
i n f o @ d e s t u r. n e t
له‌باره‌ی (ئاوێزه)ی كوردستانی نوێ-وه
16
شاحینه‌یه‌ك ،چیاو سێ هاوڕێی له‌یۆنان به‌خنكان دا
دایكی چیا :كوڕه‌كه‌م ئهو ڕێگای هی به‌دزی ئێمه‌وه هه‌ڵبژارد ،داواكارم گه‌نجان بیر له‌و ڕێگایه نه‌كه‌نه‌وه فه‌رمان چۆمانی چیا لوقمان كوڕی گه‌وره‌ی خێزانه‌كه‌ی، ب���ه‌دزی م��اڵ��ی ب��اوك��ی��ی �هوه ل �ه‌ڕان��ی �هوه به‌مه‌به‌ستی گه‌یشتن ب �ه به‌ریتانیا ب���ه‌ڕێ���ك���ه‌وت ،ب����ه‌اڵم ل��هی��ۆن��ان ل �ه‌ن��او شاحینه‌یه‌كدا خنكا .ئهو كۆچه بۆ چیا بوو به‌كۆچێكی ئه‌به‌دی. چیا گه‌نجێكی ته‌مه‌ن 21ساڵ ،دانیشتووی شاری ڕانیه ،دوای ئه‌وه‌ی به‌ره‌و ئه‌وروپا ڕێگای گرته‌به‌ر .له‌وكاته‌ی كه‌ده‌یویست به‌ڕێگای قاچاخ له‌ئه‌سیناوه ب��ڕوات بۆ ئیتالیا ،به‌رله‌وه‌ی شاحینه‌كه به‌ڕێبكه‌وێت له‌گه‌ڵ سێ كه‌سیتر له‌ناو شاحینه‌كه‌دا خنكا... هاجه‌ره قادر دایكی چیا ،به‌جلێكی ڕه‌شه‌وه ده‌سته ده‌سته به‌خێرهاتنی میوانه‌كانی ده‌ك���رد ،ب �ه‌ده‌س��ت��ووری وت"ك��وڕه‌ك��ه‌م ماركێتی هه‌بوو له‌ناو بازاڕی رانیه ،من‌و باوكی زۆر هه‌وڵماندا ك�ه‌ن�ه‌ڕوات ،به‌اڵم
به‌قسه‌ی نه‌كردین". هاجه‌ره به‌بێزاری‌و دڵته‌نگییه‌وه وتی"چیا بۆ خۆی ك��وڕی گ �هوره بوو له‌ماڵه‌وه و هه‌موو پرس و ڕایه‌كمان به‌و بوو ،لێره له‌هیچی كه‌م نه‌بوو". پێشتر به‌ئاگاداری ماڵه‌وه‌یان چی هه‌وڵی ئ�هوهی��داوه به‌فڕۆكه ب��ڕوات بۆ ده‌ره‌وه، به‌اڵم ئهو كاره‌ی سه‌رینه‌گرتووه ،به‌اڵم جارێكی تر ب��ه‌دزی ماڵه‌وه‌یان ڕێگای قاچاخی ههڵبژاردووه. دایكی چیا وتی"له‌یۆنانیش كه‌قسه‌مان له‌گه‌ڵ ده‌ك��رد ،زۆرم��ان پێوت وه‌ره‌وه‌‌و خه‌می ئهو پاره‌یه‌ت نه‌بێت كه‌خه‌رجت كردووه ،به‌اڵم بێسوود بوو". هه‌روه‌ها ده‌ڵێت ڕێگه‌ی ئه‌وه‌یان لێگرتبوو كه به‌شاحینه ب��ڕوات ،به‌اڵم چیا قسه‌ی له‌گه‌ڵ خاڵێكیدا كردبوو له‌به‌ریتانیا. به‌پێی وته‌ی كه‌س‌وكاره‌كه‌ی ،چیا رۆژی 11/19كاتێك ویستوویه‌تی له‌یۆنانه‌وه بچێت بۆ ئیتاڵیا گیانی له‌ده‌ستداوه ،به‌اڵم
تا رۆژی 11/25هه‌واڵی مردنه‌كه‌ی به‌كه‌س وكاری ناگات. دایكی چیا كاتێك قسه‌ی بۆ ده‌ستوور ده‌كرد ،وتی"كه‌ئه‌و هه‌واڵه‌م بیست حه‌زم ده‌كرد منیش له‌گه‌ڵ كوڕه‌كه‌م خنكابام، بۆئه‌وه‌ی ئهو هه‌واڵه‌م نه‌بیستایه". هاجه‌ره داواكاره له‌گه‌نجان بیر له‌و ڕێگایه نه‌كه‌نه‌وه ،وتی"ئه‌گه‌ر هیچیشیان نه‌بێت بیخۆن ،به‌اڵم ئێره زۆر باشتره". وه‌ك كه‌سوكاری باسیان لێوه‌كرد ،چیا سه‌ره‌تا به‌هۆی هه‌ژاری وازی له‌خوێندن هێناوه‌‌و ب��ووه به‌پۆلیس ،ب �ه‌اڵم دوات��ر ماركێتێكی له‌ڕانیه داناوه ،به‌وه‌ش ژیانی زۆر باشبووه ،بۆیه‌ش ده‌ستی به‌خوێندن ك����ردووه‌ت����هوهو ل �ه‌پ��ۆل �ی 5ی وێ��ژه‌ی �ی خوێندوویه‌تی. م .هه‌دیه یه‌كێكه له‌هاوڕێ نزیكه‌كانی چیا، به‌ده‌ستووری وت "هه‌ر كاتێك ڕه‌وشته‌كانی ئه‌وم بیرده‌كه‌وێته‌وه ،مێشكم ده‌وه‌ستێ، چیا كوڕێكی زۆر ڕه‌وشت به‌رزبوو ،هه‌موو
"دڵپیسی ژیانی هاوسه‌ری ده‌كات به‌دۆزه‌خ"
پسپۆڕێكی ده‌روون��ی :ده‌بێت مامه‌ڵه‌یه‌كی گونجاو و ههڵسوكهوتێكی شیاو‌و ڕێنمایی وه‌ك چاره‌سه‌ری ده‌روونی بۆ ئهو كه‌سانه بدۆزرێته‌وه ژینۆ عه‌لی له‌سلێمانی
"هه‌موو كات كه‌كوڕێكی قۆز ده‌بینم سه‌رنجم ڕاده‌كێشێت ،به‌اڵم پیاوه‌كه‌م به‌هۆی ئه‌وه‌وه دڵی لێپیسكردووم"، شه‌نگه كه‌چه‌ند ساڵێكه ش��ووی ك���ردووه وتی"دڵپیسی پیاوه‌كه‌م ناڕه‌حه‌تی كردووم". ئ �هو ژن��ان �هی كه‌پیاوه‌كانیان دڵی لێپیسكردوون ئاماژه بهوه ده‌كه‌ن كه‌ته‌نها دڵپیسی ژیانی هاوسه‌ری ده‌كاته دۆزه‌خ ،هه‌ندێك له‌ئه‌وان ب��ۆ ئ���هوهی پ��ی��اوه‌ك��ان��ی��ان دڵ��ی��ان لێپیسنه‌كات له‌به‌رچاوی پیاوه‌كانیان ئهو مامه‌ڵه‌و هه‌ڵس‌وكه‌وته ناكه‌ن ك ه به‌دڵیان نییه. شه‌نگه جه‌بار ئاماژه بهوه ده‌كات ك ه له‌سه‌رده‌می كچێنیدا هه‌مووكات بیری ی له‌وه‌كردبووه‌وه پێشئه‌وه‌ی بڕیار دروستكردنی ژیانی هاوسه‌ری بدات، ده‌بێت بیر ل��هوه بكاتهوه كه‌ئه‌و كه‌سه‌ی ده‌بێته هاوسه‌ری دڵیپیس ه یان نا. شه‌نگه وت���ی"زۆر ده‌ت��رس��ام كه‌ئه‌و ی ك �ه‌س �هی ده‌ب��ێ��ت�ه ه��اوس��ه‌رم دڵ پیسبێت ،ئه‌گه‌رچی ئێستاش زۆرجار له‌هه‌ندێك شوێن‌و سه‌ردانی تایبه‌تیدا تووشی ئهو حاڵه‌ت ه ده‌ب������م ل���ه‌گ���ه‌ڵ ه��اوس �ه‌ره‌ك �ه‌م، ب���������������ه‌اڵم ه��ه‌وڵ��م��داو ه ی م���ام���ه‌ڵ���ه خ������������ۆم بگۆڕم". ئ������������هو
هه‌ركاتێك باسی ج��وان��ی كوڕێك بكات مێرده‌كه‌ی توڕه‌ده‌بێت ،بۆی ه ب��ڕی��اری��داوه ل��ه‌م��ه‌ودوا چیتر ئ�هو ه دووباره نه‌كاته‌وه. دڵ��پ��ی��س��ی ب�����ه‌الی ت���وێ���ژه‌ران���ی ك��ۆم�ه‌اڵی�ه‌ت�یو ده‌روون��ن��اس��ی��ی �هوه، به‌یه‌كێك له‌نه‌خۆشییه ده‌روونییه‌كان داده‌ن��رێ��ت ،چ��اره‌س�ه‌ری��ش��ی ته‌نها له‌ڕێگه‌ی ده‌روون��ن��اس‌و به‌ڕێنمایی‌و قسه‌كردن له‌گه‌ڵیداو ڕێكخستنی هه‌ڵسوكه‌وتی خێزان كۆتایی دێت. ی یه‌كێك له‌و تاقیكردنه‌وانه‌ی زۆرینه كچان ئێستا به‌كوڕان ده‌یكه‌ن پێش بڕیاردان له‌ژیانی هاوسه‌ری ،ئه‌وه‌ی ه بزانن كوڕه‌كه دڵیپیسه یان نا. ژی�لان محه‌مه‌د ته‌مه‌نی 20ساڵ، ماوه‌ی دووساڵه له‌ژیانی هاوسه‌ریدایه، ی چیرۆكی خۆی‌و دڵپیسی پیاوه‌كه دهگێڕێتهوه ،ده‌ڵێت ،له‌ماوه‌ی ئهو ی دوو ساڵه‌دا تووشی چه‌ندین حاڵه‌ت ی ن��اخ��ۆش ب���ووه ب��ه‌ه��ۆی دڵپیس هاوسه‌ره‌كه‌یه‌وه. ژی�ل�ان وت �ی"دڵ��پ��ی��س��ی پ��ی��اوه‌ك �ه‌م به‌جۆرێكه كه‌ناتوانم له‌گه‌ڵ هاوڕێ ك���ۆن���ه‌ك���ان���م م��ام��ه‌ڵ�� ه ب����ك����ه‌م ،چ��ون��ك�� ه ێ ب�هوهی ده‌شوبهێن ی ك���ه‌غ���ی���ره‌ی���ه‌ك��� خۆشه‌ویستییه". س������ۆران ك��ه‌ری��م ده‌روونناس وتی"ئهو كه‌سانه‌ی تووشی دڵ��پ��ی��س��ی ب���وون، ده‌بێت نه‌خۆشه‌ك ه چ������اره‌س������ه‌ری ده‌روون��ی بۆ
"پیاوه‌كه‌م به‌جۆرێك ه كه‌ناتوانم له‌گه‌ڵ هاوڕێ كۆنه‌كانم مامه‌ڵه بكه‌م"
بكرێت ،ئه‌ویش به‌قسه‌كردن له‌گه‌ڵی گۆڕینی هه‌ندێك هه‌ڵسوكه‌وتی نێو خێزان‌و مامه‌ڵه‌ی ڕۆژانه". س���ۆران دهڵ��ێ��ت هه‌ندێك ل�ه‌وان�هی ت��ووش��ی ئ��هو نه‌خۆشییه ده‌ب��ن، ی له‌ته‌مه‌نی منداڵیدا به‌هۆی مامه‌ڵه نادروستی خێزانهوه تووشی بوون، ب�ه‌اڵم نه‌خۆشییه‌كه تا ئهو ڕاده‌ی� ه زۆر م �ه‌ت��رس��ی��دار ده‌ب��ێ��ت ئ�ه‌گ�ه‌ر هه‌موو ههڵسوكهوتێكی ژن له‌الیه‌ن پ��ی��اوه‌ك�هی�هوه ی��ان به‌پێچه‌وانه‌و ه خوێندنه‌وه‌ی جیاوازی بۆ بكرێت. ئ �هو وت �ی"ده‌ب��ێ��ت ئ �هو نه‌خۆشییه چاره‌سه‌ری بۆ بدۆزرێته‌وه ،ئه‌گینا هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی خێزان‌و كاره‌ساتی جۆراجۆری به‌دوادادێت". ی ئه‌ڵوه‌ن كه‌ریم دوای دووساڵ له‌ژیان ی هاوسه‌ری ،له‌سه‌ر كێشه‌ی دڵپیسی ی جیابووه‌ته‌وه ،وت�ی"ل�هو ماوه‌یه كه له‌ژیانی هاوسه‌ریدا ب��ووم ،زۆر به‌ناخۆشیی ژی��ان��م ب �ه‌ڕێ��ك��ردوو ه چ��ون��ك�ه ه��ه‌م��وو ج��وڵ �هی �ه‌ك��م ل�هو ماڵه‌دا هاوسه‌ره‌كه‌م شتێكی تێدا ده‌دۆزیه‌وه". ه��اوس �ه‌ره‌ك �هی ئ �ه‌ڵ��وه‌ن هه‌ركات بگه‌ڕایه‌ته‌وه ماڵه‌وه پرسیاری ئه‌وه‌ی له‌ژنه‌كه‌ی ده‌كرد كه‌كێ س��ه‌ردان��ی ك����ردووه‌‌و بۆچی ه��ات��ووهو ك��هی ڕۆی��ش��ت��ووه. ئه‌وه‌ش ئه‌ڵوه‌نی ناچار كردوو ه بڕیاری جیابوونه‌وه بده‌ن. ئ �ه‌ڵ��وه‌ن وتی"دڵپیسی ژیانی ه��اوس��ه‌ری ده‌ك���ات ب����ه‌دۆزه‌خ، ئ��ێ��س��ت��اش ب���ه‌ه���ۆی دڵپیسی پ���ی���اوه‌ك���ه‌م���هوه ت��ووش��ی قسه‌وقسه‌ڵۆك و تانه‌و ته‌شه‌ر بووم".
نهێنییه‌كانی الی من باسده‌كردو مێشك ی من ق�ه‌ڵ�همو ك��اغ�ه‌زی نهێنییه‌كه‌ی ئهو بوون". ماهی ق��ادر پ��وری چیا ،دوو ڕۆژ پێش دایكی چیا ئ �هو ه�ه‌واڵ�هی��ان بیستبوو، ئه‌ویش به‌هۆی ئه‌وه‌ی برایه‌كیان له‌ئه‌وروپا هه‌واڵه‌كه‌ی پێووتوون. ماهی وتی"كاتێك چیا سواری شاحینه‌كه ببوو ته‌له‌فۆنی بۆ خاڵی كردبوو ،ئه‌ویش وتبووی كاتێك گه‌یشتیه ئیتالیا ته‌له‌فۆنم ب��ۆ ب��ك��هوه ،زۆر چ����اوه‌ڕوان ب��وو هیچ هه‌واڵێكی نه‌بوو ،تا له‌ڕێگه‌ی ئینته‌رنێته‌وه له‌نه‌خۆشخانه‌ی ئه‌سینا ته‌رمی چیایان بینیبوو". ناهیده وتی"ئهو كابینه‌ی ئه‌وانی تێدابوون، ب��ه‌رل��هوهی هه‌ڵبكرێت ،نه‌یانتوانیبوو ده‌رگاكه‌شی بكهنهوه و خنكابوون ،به‌اڵم من داواكارم له‌گه‌نجان بیر له‌ئه‌وروپا نه‌كه‌نه‌وه، وه‌ك چۆن بۆ ئێمه بووه مه‌رگه‌سات ،با بۆ خه‌ڵكیتر نه‌بێته مه‌رگه‌سات".
چیا لوقمان پوری چیا له‌كۆتاییدا وتی"چیا هه‌میشه ده‌یگوت ده‌مه‌وێت بچمه ئه‌وروپاو واڵتان ببینم‌و بێمه‌وه تا بزانم ژیان له‌وێ چۆنه، كه‌چی نه‌گه‌ڕایه‌وه".
ڤیان ناوی خۆشه‌ویسته‌كه ی به‌تێزاب له‌سه‌ر سنگی سڕییه‌وه
"ئهوهنده خۆشمده‌ویست ناویم له‌سه‌ر سنگم نووسی ،به‌اڵم بێوه‌فابوو بۆیه سڕیمه‌وه"
نێرگز قادر له‌كه‌ركوك ڤیان ئ �ه‌وه‌ن��ده "ت��وان��ا"ی خۆشده‌ویست نه‌یده‌زانی چۆن خۆشه‌ویستی بۆ ده‌رببڕێت، تا ڕۆژێك بڕیاریدا ناوی خۆشه‌ویسته‌ك هی له‌سه‌ر سنگی ب ه "كوتان" بنووسێت. ڤیان ی ته‌مه‌ن 22ساڵ ،ماوه ی چه‌ند مانگێك وه‌ك خۆی ده‌ڵێت زۆر به‌ئاسووده‌یی ژیاوه، به‌هۆی ئهوه ی ئهو كوڕه ی خۆشویستووه، ب��ه‌اڵم ئ �هو ئ��اس��ووده‌ی��ی� ه ی ته‌نها چه‌ند مانگێكی خه‌یاندوو‌ه‌و كۆتایی پێهاتووه. دوای ئهوه ی توانا جێیهێشتووه. له‌كوردستاندا زۆرج���ار ئ �هو كه‌سان هی كه‌خۆشه‌ویستی ده‌ك���ه‌ن ،قوربانیی بۆ خۆشه‌ویسته‌كانیان ده‌ده‌ن ،چیرۆكی ڤیان یه‌كێك ه ل �هو س���ه‌دان ك �چ‌وك��وڕ‌هی چ��ی��رۆك��ی نهێنی ب���وون ب � ه قوربانیی خۆشه‌ویسته‌كانیانن. ڤیان چیرۆكی خۆی له‌گه‌ڵ خۆشه‌ویسته‌ك هی دهگێڕێتهوه ،ده‌ڵێت"هیچ شتێكم به‌خه‌یاڵدا نه‌ده‌هات ك ه شایه‌نی خۆشه‌ویستی ئێمه بێت ،بۆی ه ناوی ئه‌وم له‌سه‌ر سنگم نووسی". ب�ه‌اڵم ته‌نها چه‌ند مانگێك ده‌خایه‌نێت‌و به‌تێزاب ناوی له‌سه‌ر سنگی الده‌بات. رۆژێ���ك ڤیان ب��ی��رده‌ك��ات�هوه چ��ی بكات ب��ۆ ئ����هوه ی خ��ۆش �ه‌وی��س��ت��ی خ���ۆی بۆ خۆشه‌ویسته‌ك ه ی ده‌رببڕێت ،وتی"به‌ده‌رزی ن��اوی ئ �هو ك��وڕه‌م له‌سه‌ر سینگی خۆم نووسی" .هه‌روه‌ها وتی"ئه‌وه‌م به‌باشترین شت زانی بۆ ده‌ربڕینی خۆشه‌ویستییه‌كه‌م". ئهو وتی"ئه‌وكات وامده‌زانی دونیا هی منه، خۆشه‌ویسته‌كه‌شم به‌بیستنی ئهو كاره زۆری پێناخۆشبوو ،به‌اڵم له‌ناچاریدا وتی ده‌ستت خۆشبێت". ئهو به‌هۆی كوتانی ڕه‌شوو و ده‌رزییه‌وه ناوی خۆشه‌ویسته‌ك ه ی نووسیو‌ه‌و دوای
ئهوه ی تێزابیشی پێوه كردووه ئاسه‌واری كوتانه‌ك ه به‌شێكی هه‌ر به‌سینگییه‌و‌ه دیار‌ه‌و ئێستا له‌ناخه‌و‌ه ئازاری ده‌دات. ڤیان وتی"ئێستا زۆر خۆشحاڵم به‌البردنی ناوی خۆشه‌ویسته‌كه‌م وه‌ك چۆن سه‌ره‌تا خۆشحاڵبووم به‌نووسینی" .ئ��ام��اژهی به‌وه‌شكرد كه‌ئه‌و كوڕه‌ی خۆشیویستووه، ه���اوڕێ���ی ب��راك��ان��ی ب�����ووهو ئ���ه‌وه‌ن���ده خۆشیویستووه ئاماده‌بوو‌ه خۆشی بۆ بكات به‌قوربانی ئه‌گه‌ر به‌مردنیش بێت. ڤیان به‌رده‌وامبوو له‌سه‌ر گێڕانه‌و‌ه ی چیرۆكی خۆشه‌ویستییه‌ك هی ،وتی"په‌یوه‌ندییه‌كه‌مان به‌رده‌وامبوو چه‌ندین مانگی خایاند ،تاوه‌كو ئه‌وكاته‌ی به‌هۆی هه‌ڵه‌یه‌كی منه‌و‌ه ئهو په‌یوه‌ندیی ه ئاشكرابوو ،ب �ه‌اڵم ئ�هو زۆر بێوه‌فابوو نه‌یتوانی هیچم بۆ بكات ،ته‌نانه‌ت خۆشی نه‌كرد به‌خاوه‌نی كێشه‌كه‌م له‌كاتێكدا په‌یوه‌ندی به‌ئه‌ویشه‌و‌ه هه‌بوو". ڤیان ئێستا په‌نج ه ی په‌شیمانی ده‌گه‌زێت ب �هوه ی له‌پێناو توانادا خۆی كردووه‌ته قوربانی‌و وتی"نه‌ده‌بوو ناوی بێوه‌فایه‌كم له‌سه‌ر سینگم بنووسیایه ،چونك ه شایسته‌ی ئهوه نه‌بوو". بێوه‌فایی خۆشه‌ویسته‌ك ه ی ڤیانی ناچاركرد به‌تێزاب ناوه‌ك ه ی له‌سه‌ر سینگی بسڕێته‌وه. وتی"بڕیارمدا چۆن به‌رگه‌ی ئه‌وه‌مگرت ناوی بنووسم ئاواش ده‌بێت به‌رگه‌ی ئهوه بگرم كه‌الی ببه‌م ،بۆی ه به‌تێزاب المبرد". ه���ه‌روه‌ه���ا وت��ی"م��ن زۆر ئ���اس���وود‌هم‌و واهه‌ستده‌كه‌م ئهو ك��وڕ‌ه بوونی له‌ژیانم نهماوه ك ه ده‌یبینم واهه‌سته‌كه‌م داروبه‌رده". تێبینی :ڤیان‌و توانا ناویان خوازراوه كۆت: بڕیارمدا چۆن به‌رگه‌ی ئه‌وه‌مگرت ناوی بنووسم ئاواش ده‌بێت به‌رگه‌ی ئهوه بگرم كه‌الی ببه‌م ،بۆی ه به‌تێزاب المبرد.
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
بیـــروڕا
17
پارتی لەچی دەترسێت...پارتی و چەمکی هاواڵتی بچوک
ئیسماعیل حه‌مه‌ئه‌مین بەشی دووهەم و کۆتایی دڕنده پارتی وه‌ك ئۆرستۆکراتیه‌تی ل����ه‌ڕووی پێكهاته‌ی س��ی��اس��ی�هوه، پ��ارت��ی خ��ۆی له‌بنه‌ماڵه‌ی ب��ارزان��ی جیاناكاته‌وه ،پارتیبوون مانای چوون ه نێو پارتێكی سیاسی ناگه‌یه‌نێت، به‌ڵكو مانای چوونه ن��او خێڵێكی گهوره كه‌خاوه‌نی نفوز و ده‌سه‌اڵتی خۆیه‌تی .به‌مانای دڵسۆزیبوون له‌به‌ر هه‌ر هۆیه‌ك بێت بۆ بنه‌ماڵه‌ی بارزانی، مانای پارتیبوون ده‌گرێته‌وه ،هه‌روه‌ها پارتیبوونیش مه‌رجه بۆ دڵسۆزبوون بۆ بنه‌ماڵه ،لێره‌وه وه‌ك سڵۆتێردایك ده‌ڵێت( :ئۆرۆستۆكراتیه‌تی دڕند ه له‌سه‌ر بنه‌مای پ���ه‌رورده و توانا دروست نابێت به‌ڵكو له‌سه‌ر بنه‌مای خوێنی به‌گزاده‌یی). ب��ڕوان��ە ب��ەزم��ان��ی ئەڵمانی :پێتەر سڵۆتێردایک ،ڕەخنەگرتن لەئەقڵی گاڵتەجاڕی ،چاپەمەنی سورکامپ. ل١٢٤ Peter Sloterdijk, Krtitik der zynischen Vernuft, SV,s124 ئ��ۆرس��ت��ۆک��رات��ی��ەت��ی دڕن���دە لەسەر بنەماکانی خوێن دنیابینی خۆی بینادەکات ،ب��ەڕای ناتورالیستیەکی وەک (ژان ژاک ڕۆس��ۆ) مناڵەکان بەبێتاوان لەدایک دەب��ن ،کۆمەڵگە دەی��ان��ک��ات ب���ەدڕن���دە ،ل��ەب��ەرئ��ەوە
ڕۆشنگەری کار لەسەر ئەوە دەکات ئ��ەو (خانەدانە دڕن��دان��ە) لەڕێگەی پەروەدەوە ،لەڕێگەی ئەقڵەوە بخاتە س��ەر ئاستی شارستانیەت .ئ��ەوەی کەئەقاڵنیە ئیمکانیەتی ئەوەی هەیە ڕیالستی بێت .ب��ەاڵم ڕای��ەک��ی تری پێچەوانەی ئەمە هەیە کەبڕوای بەوەیە لەکۆمەڵگەی جوتیاریدا ،جوتیارەکان هیچ پ��اش��ەڕۆژێ��ک ب��ۆ مناڵەکانیان نابینین ،جگە لەمانەوە نەبێت لەنێو کێڵگەکانیاندا .جوتیار مناڵەکانی خ��ۆی بەمیراتگری ژیانی جوتیاری دەبینێت ،ل��ەب��ەر ئ���ەوە ڕازی��ب��وون ب��ەڕۆڵ��ی مسکێن ،ل��ەب��اری ئێستادا ڕازیبوونە بەڕۆڵی (هاواڵتی بچوک) کەلەخزمەتی ئۆرستۆکراتیی دڕندەدا کاردەکات ،ئەمە سەرێکی تری ئەم هاوکێشەیەیە .م��ن پێموایە ئ��ەوە ئۆرستۆکراتیەتی دڕن��دەی کوردییە ک��ەل��ەپ��ارت��ی��دا ب��ەرج��ەس��ت��ەدەب��ێ��ت، ب����ڕوای وای���ە دەس����ەاڵت لەخوێنی خانەدانیدایە ،لێرەوە هاتوچۆکردنی خوینی بنەماڵەی ئۆرستۆکرات مانای حوکمکردن دەگەیەنێت ،بەمانای ت��وان��اک��ان ل���ەدوای���دادێ���ن ،خوێنی ب��ەگ��زادەک��ان ل��ەپ��ێ��ش��ەوە ،ئ��ەوس��ا تواناکان حسابیان بۆدەکرێت .وەک چۆن منداڵەکان کەدڕندەن و لەڕێگەی پ��ەروەردەوە ،لەڕێگەی ئەقاڵنیەتەوە دەب��ن بەشارستانی ،ئاوەها منداڵی خ��ان��ەدان و ئۆرستۆکراتی ک��وردی کەلەنێو بنەماڵەکەدا پەروەدە دەبێت، لەڕیگەی مومارەسەی دەس��ەاڵت��ەوە دەبێت بەوکەسەی توانای حوکمکردنی دەبێت .لێرەوە ( ئەقڵی گاڵتەجاڕی ناتورالیستیەتی ک��وردی ) ب��ڕوای وەهایە خوێنی بەگزادەیی و بنەماڵە زامنی شارستانیبوونە ،خوێنی بنەماڵە زەمانەتی حوکمکردنی کوردە لەهەر کوێیەک بێت .ئەم ئەقڵە سیاسی و کۆمەاڵیەتیە وەک ناتورالیستیەکان ب��ی��ردەک��ات��ەوە ،ب���ەاڵم بەدیوێکی پێچەوانەوە ،ئۆرستۆکراتیەتی دڕندە دەهێنێت و لەڕێگەی مومارەسەی حوکمەوە لەسەر بەڕێوەبردنی دەزگاو ح��ک��وم��ەت��ی م��ۆدێ��رن پ�����ەروەردەی دەکات ،کەئەمیش کاری دروستکردنی هاواڵتی بچوکە ،هاواڵتی بچوکیش لەم هاوکێشەیەدا وێنەی ئەو جوتیارەیە، ڕازییە بەچارەنوسی خ��ۆی ،ڕازییە لەمانەوەی لەنێو جوتیاریدا .گەر ئەم کۆدە سایکۆلۆژیانە شیبکەینەوە دەتوانین بڵێین؛ ئەم هاواڵتیە بچوکانە
ئەو ئەندامە بچوک و بااڵیانەی نێو دەزگ���ای پارتین کەنابێت ڕۆژێ��ک ل��ەڕۆژان خەون بەو پلەو شوێنانەوە ببینن کەبۆ ئەندامانی بنەماڵەی بارزانی پشتاوپشت تەرخانکراوە ،لەبەر هۆیەکی سادە ،ئەویش ئەوەیە خوێنی ئەوان زامنکردنی حکومکردنێکی باشە، ئ��ەوە لەخوێنیاندا هاتوچۆ دەک��ات. بەمشێوەیە ئۆرستۆكراتیه‌تی پارتی له‌سه‌ر بنه‌مای ئ �هوه لێپرسراوێتی هه‌ستیار ده‌ب�ه‌خ��ش��ێ��ت كه‌خوێنی ب��ارزان��ی ب��ه‌ده‌م��اردا بێت و بچێت، نه‌ك پێوه‌ره‌كانی تواناو لێهاتوویی و کاریزمای سیاسی ،بەمانای خوێن لەپێش تواناکانەوە یاری بەدەسەاڵت
خه‌یاڵه‌یان ه�ه‌ب��وو ،ب��ه‌اڵم زۆر زوو ب��ارزان��ی ب��اوك فڕێیدانه ده‌ره‌وه‌ی خێزانی پ��ارت��ی ،ئێستا تاڵه‌بانی هه‌وڵده‌دات به‌پیری جارێكی تر خۆی و یه‌كێتیه‌كه‌ی بخاته به‌رده‌م قاپیی بارزانی و ده‌رگای پارتی بۆ بكرێته‌وه، به‌مه‌ش یه‌كێتی هه‌ڵه‌یه‌كی گ�ه‌ور ه ده‌كات ،وه‌ك ئهو شیوعیانه‌ی لێدێت كه‌ده‌بێت به‌رده‌وام به‌یعه تازه‌بكه‌نه‌وه بۆ پارتی .دیاره ئه‌م هه‌نگاوی به‌یعه‌ی ه له‌یه‌كێتیدا ده‌ستیپێكردووه ،ئه‌مه‌مان له‌پڕوپاگه‌نده‌ی به‌ڕێز تاڵه‌بانی و ڕاگه‌یاندنی یه‌كێتیدا بینیی بۆ دووبارە ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەوەی ت��اڵ��ەب��ان��ی وەک سەرۆکی ئێراق ...بەگشتی دەتوانم
باوكه بلیمه‌ته‌كان خاوه‌نی كوڕ و كچی بلیمه‌تربن وەک خ��ۆی��ان .ب��ه‌اڵم ئه‌م لۆجیكه له‌هاوكێشه‌ی ده‌سه‌اڵتی پارتی دیموكراتدا جێگه‌ی نابێته‌وه ،له‌به‌ر ئهوه ده‌سه‌اڵتی شۆڕش و کوردایەتی لەخوێندایە ،نەک لەتوانادا .له‌باوكه‌وه بۆ ك��وڕ و ك��وڕه‌زاك��ان ده‌ستا‌وده‌ست ده‌ك�����ات .ش��وێ��ن �ه ه�ه‌س��ت��ی��اره‌ك��ان��ی حیزب وحكومه‌ت ،ئ �هوهی په‌یوه‌ندی به‌پاره و هێزه‌وه هه‌یه له‌بنده‌ستی بنه‌ماڵه‌دا قه‌تیسه .شه‌رعیه‌تی ئه‌م بنه‌ماڵه‌یه ل�ه‌پ��ی��رۆزك��ردن��ی خه‌باتی به‌هه‌شتی بارزانیدا سه‌رچاوه‌ی خۆی هه‌ڵده‌گرێت .پارتی بۆ به‌هێزكردنی پایه ئایدۆلۆژیه‌كانی خۆی په‌الماری هه‌موو
نه‌ته‌وه له‌م ئه‌كته سیاسیه‌دا ،لەم خەیاڵە سیاسیەدا ده‌بێته نه‌ته‌وه‌یه‌كی بێئیراده‌و بێبڕیاڕ و بێتوانا له‌بینینی چاره‌نوسی خۆی ،نەتەوە لەم خەیاڵەدا مێینەیه‌‌كه له‌شێوازی كه‌نیزه‌كێكی جوان، كه‌ده‌بێت سه‌ركرده له‌چاوی ته‌ماع بیپارێزێت، پێتەر سڵۆتێردایک
دەک�����ات .ئ���ەم ئ��ۆرس��ت��ۆک��رات��ی��ەت��ە وەک فەیلەسوفێکی بەتەعبیری سڵۆتێردایک دڕەن��دەی��ە و توانای بنیاتنانی ژیارییەکی ب��ااڵی نییە. ئۆرستۆکراتیەتی دڕندەی پارتی لەوەدا خ��ۆی دەبینێتەوە ،ک �ە‌ده‌س �ه‌اڵت بۆ ئەوانە و نیشتمان تاپۆیەکی بنەماڵەیە و خەڵکان نابێت له‌خه‌تی سوور تێپەڕ بکەن ،كه‌خه‌تی بنه‌ماڵه‌ی بارزانیه. به‌مانای ناكرێت خه‌یاڵی سیاسی پارتیه‌ك بۆ ئهوه بچێت كه‌سه‌رۆكێك هه‌بێت بۆ ئهو پارته ،جگه له‌یه‌كێك له‌ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه‌ی بارزانی ،چجای پارتیه‌كی خاوه‌ن دیاله‌كتیكی سۆرانی بێت ،ئهوه خه‌یاڵێكی مهترسیداره و له‌نێو پارتیدا قبوڵ ناكرێت. له‌ناوه‌ڕاستی شه‌سته‌كاندا ئیبراهیم ئ�ه‌ح��م�ه‌د و ج���ه‌الل ت��اڵ�ه‌ب��ان��ی ئه‌م
بڵێم ناتوانم م��ەزن��دەی ئ��ەوە بکەم کەهیچ ئەندامێکی پارتی ئاقڵ هەیە جورئه‌تی ئهوه بكات پێشنیاری له‌و جۆره‌ی بەبیردا بێت ،كه‌یه‌كێك هەیە ل��ه‌ده‌ره‌وه‌ی بنه‌ماڵه‌ی بارزانی ببێت به‌سه‌رۆكی حیزب ،گه‌ر لێوه‌شاوه‌ش بێت بۆ ئهو پۆسته ،ئهوه بێگوما ن له‌تاپۆكانی پارتیه.. پ��ارت��ی و ڕه‌هه‌ندێكی سێكسواڵی ئۆدیبی ڕووی��ه‌ك��ی دی��ك �هی پ��ارت��ی فیگه‌ری باوكی سه‌ركرده‌یه كه‌له‌یه‌كه‌م ڕۆژی به‌پارتیبوون له‌به‌رده‌م ئه‌ندامه‌كانیاندا خ��ۆی ئ��ام��اده ده‌ك����ات .س �ه‌رك��رد ه ل �ه‌م پ����هروهرده حزبیه‌دا یه‌كسان ه به‌باوكی پ��ی��رۆز و ك��وڕی پ��ی��رۆز و ك���وڕه‌زای پ��ی��رۆز ..ههرچهنده ژیان ئ��هوهی فێركردووین ك�ه‌م�ه‌رج نیی ه
هه‌وڵدانێك ده‌دات بارزانی له‌چوارچێوه‌ی مێژووی خۆیدا بخوێنرێته‌وه ،پارتی دەیەوێت له‌چوارچێوەی به‌ئه‌به‌دیكردن و مه‌زنكردندا ل��ەدەورەوەی هاوکێشەی ب��ەم��ێ��ژووی��ی��ب��وون و م��ێ��ژووگ��ەران��ە خ��وێ��ن��دن��ەوەی ب��ۆ ب��ک��رێ��ت .ب��ۆ ئه‌م م �ه‌ب �ه‌س��ت �ه ه���ه‌م���وو ت���وان���ای خ��ۆی ته‌رخانكردووه بۆ گه‌وره‌كردنی ئهو شه‌به‌نگه ڕوناكییه‌ی ب �ه‌ده‌وری باوكی گه‌وره‌دا شه‌وقده‌داته‌وه .به‌دیوێكی تردا پابه‌ندكرندنی ئهو شه‌به‌نگه مێژووییه‌ی ب��ارزان��ی ب���اوك و گ��واس��ت��ن �هوهی بۆ كوڕه‌كانی و پابه‌ندكردنی به‌مێژووی نه‌ته‌وه ،كاری ده‌زگاكانی پارتی بووه له‌ئه‌زه‌له‌وه تاوه‌كو ئه‌مڕۆ.
بۆ ال19
پرس ی دیموكراسی ل ه عێراقدا
هیدایه‌ت ئیبراهیم زی��ات��ر ل �ه س �ێ چ��اره‌ك �ه‌س �ه‌ده گه‌الن ی عێراق له ژێر سیستمێكی تۆتالیتاری و دیكتاتۆری ژی��ان��ی��ان ده‌گ��وزه‌ران��د، دیكتاتۆریه‌تی سه‌پێنراو به‌سه‌ر گه‌النی عێراقدا له الی�ه‌ن ده‌وڵه‌تانی ڕۆژئ��اواو ئینگلیزو هه‌روه‌ها دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێك له‌الیه‌ن داگیركاری ئینگلیزه‌كان له ساڵی ،1920ئه‌مه‌ش ویستی ڕۆژئ��اوا بوو كه پێویسته ده‌وڵه‌تێك بێنێته ئ��اراوه كه له‌ژێر چه‌تری تۆتالیتاریدا بێت و هه‌موو
گه‌الن له‌ژێر یه‌ك ئااڵو یه‌ك به‌رژه‌وه‌ندی و یه‌ك ژیانی هاوبه‌ش هه‌ڵكه‌ن .دوا ی حكومكردنی ڕژێمه یه‌ك له دوای یه‌كه‌كان له‌ماوه‌ی ڕابردوودا هێشتا عێراق نه‌یتوانی بێته واڵتێكی ئ��ارام و زه‌مینه‌یه‌ك بۆ پێكه‌وه‌ژیانی گه‌الن ،چونكه له‌ماوه‌ی ئهو سێ چاره‌كه‌سه‌ده‌یه‌دا ،جگه له زه‌بر‌و زه‌نگ‌و كوشت‌و كوشتار هیچ شتێكی تر میكانیزم نه‌بوو بۆ سیاسه‌تی ئه‌م وواڵته، جگه له‌وه‌ش گه‌النی عێراق له‌به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان بڕیاریان له ڕژێمه‌كه‌و هه‌ڵبژاردنی سیستمه‌كه نه‌دابوو ،دوای تێپه‌ڕبوونی ئ��هو م��ێ��ژووه خ��وێ��ن��اوی�ه ل �ه عێراقدا له‌ژێر گوتارێكی تر به‌ناوی ئامانجێكی ت��ر ئه‌مریكیه‌كان ب��ۆ ئه‌ڵته‌رناتیڤی دیكتاتۆریه‌ت ،چه‌مكێكی هاوچه‌رخیان هێنا ،ئه‌ویش دیموكراسی بوو ،ڕۆژئاوا بۆ قه‌ربووكردنه‌وه‌ی مێژووی خوێناوی له عێراق و كۆتاییهێنان به سیستمی دیكتاتۆری و نه‌هێشتنی ه�ه‌ڕه‌ش�هو مه‌ترسیه‌كان بۆ به‌رژوه‌وه‌ندیه‌كانیان، به‌هۆی به‌كارهێنانی هێزی سه‌ربازی دیموكراسییان به‌سه‌ر گه‌ل و سیستمی سیاسی له‌م ووالت �ه سه‌پاند ،ئه‌مه‌ش به‌ئامانجی ئ��ارام��ك��ردن��هوهی دۆخ �ی سیاسی ناوچه‌كه‌و شكاندنی په‌یكه‌ری دیكتاتۆریه‌تی به‌هێز ل�ه ڕۆژه �ه‌اڵت �ی ن��اوه‌ڕاس��ت .له م��اوه‌ی زیاتر له سێ
چاره‌كه‌سه‌ده عێراق نه‌یتوانی ببێت ه خاوه‌نی كلتورێك بۆئه‌وه‌ی دیموكراسی تیایدا له‌دایكببێت وه‌ك چۆن له خۆرئاوا ب �ه‌ه��ۆی ك��ل��ت��وره‌وه ئ��هو دیموكراسیه له‌دایكبوو .ئه‌مریكا ویستی دیموكراسی بسه‌پێنێت له‌عێراقدا وه‌ك چ��ۆن له ڕاب��ردوو ئینگلیزه‌كان دیكتاتۆریه‌تیان س �ه‌پ��ان��د ،ب���ه‌اڵم ئ �ه‌م��ج��اره‌ش هێشتا سه‌ركه‌وتوو نه‌بوون ،چونكه له‌ماوه‌ی حكومڕانی ڕژێمه یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كاندا جگه له‌كۆمه‌ڵكوژی كورده‌كان و شیعه‌كان ل��ه‌الی��ه‌ن ڕژێ��م �ی ب�ه‌ع��س�ی ل �ه‌ن��اوچ��وو ه��ێ��ن��ده‌ی ئ��ه‌م ده‌ی��هی��هی حكومڕانی ب�ه‌ن��او دیموكراسی له‌عێراقدا م��رۆڤ ن �ه‌ك��وژراوه .ئێستا ئه‌مه وه‌ك وێنه‌ی ڕووداوی سه‌رده‌می هۆالكۆ دێته پێش چاو له سه‌ده‌ی 625ی كۆچی و ،واته س�ه‌ده‌ی دوان��زه‌ی�ه‌م .ئه‌گه‌ر به‌راوردێك له نێوان س �ه‌ده‌ی 12ی زاینی و 21ی ئێستا بكرێت كه هۆالكۆ و مه‌غۆله‌كان بۆ شكاندنی ئیمپراتۆریه‌تی عه‌باسی هاتن و كۆمه‌ڵكوژییان ده‌ستپێكرد ب��ۆ ل �ه‌ن��اوب��ردن �ی ده‌س���ه‌اڵت و شكۆی عه‌باسییه‌كان و هه‌روه‌ها له‌ناوبردنی كلتوری ئیسالمی له ناوچه‌كه‌دا ،له‌م پ��ێ��ن��اوه‌دا جگه ل �ه قه‌تڵ‌وعامكردنی خه‌ڵك ،ڕووباری دیجله‌یان شین كرد، ب�ه‌غ�ه‌رق��ك��ردن�ی ئ �ه‌ده‌ب��ی��ات‌و كلتوری
ئیسالمی ك �ه ت��ا ئێستاش م��ێ��ژووی ئیسالم و ئ �ه‌دی��ان �ه‌ك��ان كه‌لێنێكیان تێدایه به‌هۆی ئهو زیانه كلتوریه له‌و سه‌رده‌مه‌دا به‌ریان كه‌وت .هاوشێوه‌ی ئێستا كه‌به‌هۆی هاتنی دیموكراسی بۆ ناوچه‌كه خه‌ریكه له به‌غدا ئهو ڕووباره سور ده‌بێت له‌خوێنی هاواڵتیانیاندا ،له ڕاستیدا به‌هه‌ر شێوه‌یه‌ك له شێوه‌كان بێت دیموكراسی ئه‌گه‌ر بچه‌سپێت له واڵت��دا ئارامی و ئاشتی بۆ هاواڵتیان زه‌مینه‌یه‌كی گونجاوتره بۆ پێكهوه ژی��ان ،به‌مه‌رجێك ئهو دیموكراسیه‌ته ته‌نها گه‌مه‌یه‌كی سیاسی و پ��ڕاو پڕ نه‌بێت له‌به‌رژه‌وه‌ندی هێزه سیاسیه‌كان، وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌زه‌مینه‌ی ئێستای عێراق به‌دیئه‌كرێت ،كێشه‌ی گه‌وره‌ی ئه‌م واڵته ئه‌وه‌یه كه هه‌رگیز ناتوانێت دیموكراسی به‌رهه‌م بهێنێت ،چونكه هیچ كاتێك ئ��ه‌م گه‌له نه‌یتوانیوه ب��ڕی��ار له‌سه‌ر په‌سه‌نكردنی ڕژێمێك یان سیستمێكی سیاسی وه یاخود ڕه‌تكردنه‌وه‌ی بدات ، به‌ڵكو هه‌میشه ده‌سه‌اڵت و سیسته‌مه‌كان گوازراونه‌ته‌وه‌و سه‌پێنراون به‌سه‌ر ئه‌م واڵت�ه‌دا .له ئێستادا عێراق له‌فۆرمێكی دیموكراسیدا گ���وزه‌ر ده‌ك���ات ،ب �ه‌اڵم له‌ناواخندا دیموكراسی له‌خۆیدا كوشتووه، چونكه هێشتا هێزێك نیه تێبكۆشێت و قوربانی بدات و كاربكات بۆئه‌وه‌ی واڵت
به‌ره‌و دیموكراسیه‌ت و ئازادی هه‌نگاو بنێت ،به‌ڵكو هێزه‌كان هه‌میشه له‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندی ده‌سه‌اڵته‌كانیان له‌شه‌ڕدان و ئاماده‌ن خاكی عێراق بكه‌نه خۆڵه‌مێش له‌پێناو به‌ده‌ستهێنانی كورسیه‌كی زیاتری په‌رله‌مان‌و وه‌زیرێكی زیاتر له كابینه‌كه‌و باڵوێزێكی زیاتر له وواڵتان. به‌درێژایی 7ساڵ له ڕوخانی ڕژێم هێزێكی سیاسی له عێراقدا نه‌كه‌وتۆته ناكۆكی و ملمالنێ له‌گه‌ڵ هێزێكی تر له‌سه‌ر چه‌مك و زاراوه‌و چه‌سپاندنی دیموكراسی له‌م واڵته‌دا به‌پێچه‌وانه‌وه هێزه‌كان ئاماده‌ن ده‌ستبده‌نه ك��اری ت��ێ��رۆرو كوشتن و تۆقاندن له‌سه‌ر ده‌سه‌اڵت .دیموكراسی له‌سه‌ر هێڵی نائومێدی ئه‌ژی له‌عێراقدا ك�ه مه‌حاڵه كلتورو فه‌رهه‌نگی ئه‌م واڵته هیوایه‌كی پێببه‌خشێت ،ئه‌توانین بڵێیین دیموكراسی له ماڵئاوایدایه له گه‌النی عێراق ،ئه‌وه‌ی كه بڕیاره هه‌بێت سیستمێكی سیاسی داتاشراوه له‌الیه‌ن هێزه سیاسیه‌كانی ئه‌م واڵته‌وه بۆئه‌وه‌ی الن �ی ك �ه‌م م��رۆڤ�ی ع��ێ��راق هاوشێوه‌ی م��رۆڤ��ێ��ك ل��ه جیهانی س��ێ��ی�ه‌م و له ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا به‌ئارامی به‌بێ هیچ خه‌ونێكی سیاسی بژی ،ئه‌مه‌شیان تا ئه‌ندازه‌یه‌ك مه‌حاڵه. Hidaiat792yahoo.com
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
16
بیـــروڕا
i n f o @ d e s t u r. n e t
فه‌یسبووك .ئاشكراكردنی خیانه‌تی هاوسه‌ریی ئاسانكردووه
19
له‌باره‌ی (ئاوێزه)ی كوردستانی نوێ-وه
كاوه محه‌مه‌د هه‌فته‌نامه‌ی (ده‌س��ت��وور) ل�ه‌ژم��اره ()59ی ڕۆژی ()2010/12/1 ی��دا ڕاپۆرتێكی ل��ه‌ب��اره‌ی پاشكۆی (ئ���اوێ���زه)ی ك��وردس��ت��ان��ی ن���وێ و فرۆشتنی به كۆمپانیای (ئاڤا گروپ) باڵوكردۆته‌وه ،كاك (هێمن له‌تیف) ی ئ��ام��اده‌ك��اری ڕاپ��ۆرت��ه‌ك��ه چه‌ند پ��رس��ی��ارێ��ك��ی وه‌ك س��ه‌رن��ووس��ه‌ری پێشووی ڕۆژنامه‌كه لێكردم له‌باره‌ی هۆكاره‌كانی ده‌رك��ردن��ی پاشكۆكه و ده‌نگدانه‌وه و كاریگه‌رییه‌كانی به‌سه‌ر كوردستانی ن��وێ-وه ،منیش وه‌اڵمی پرسیاره‌كانیم دای��هوه ...به‌اڵم دواتر به‌هۆی سنوورداریی ڕاپۆرته‌كه ،نه‌توانرا ته‌واوی وه‌اڵمه‌كانم باڵوبكرێته‌وه ...بۆیه به‌پێویستمزانی كه درێژه‌ی وه‌اڵمه‌كان ل��ه‌م ڕوون��ك��ردن��هوهی��ه‌دا ب��خ�ه‌م�ه‌ڕوو،
ب��ۆئ�هوهی هه‌ندێ له‌ورده‌كارییه‌كانی پشت ده‌رك��ردن��ی پاشكۆی (ئاوێزه) بۆ خوێنه‌ران ڕوون بكه‌مه‌وه ،چونكه ده‌رك���ردن���ی پاشكۆكه یه‌كێك بوو له‌ده‌سكه‌وته‌كانی كوردستانی نوێ و ستافه‌كه‌ی و پێویسته هه‌قی خۆی له‌هه‌ڵسه‌نگاندن پێ بدرێ. له‌ڕاستیدا چه‌ند هۆكارێك هه‌بوون ب���ۆئ���هوهی ك��ات��ی خ���ۆی پ��اش��ك��ۆی هه‌مه‌ڕه‌نگی (ئ��اوێ��زه) ده‌ربكه‌ین و نه‌ك هه‌ر درێ��ژه‌ی پێ بده‌ین ،به‌ڵكو گه‌شه‌ی پێ بده‌ین و فراوانی بكه‌ین ،كه سه‌ره‌تا به چوار الپهڕه ده‌ستمانپێكرد، دوات���ر ك��ردم��ان ب�ه هه‌شت الپ��ه‌ڕه‌ی ڕه‌ن��گ��اوڕه‌ن��گ��ی هه‌فتانه و ڕۆژان���ی هه‌ینی ،كه ڕۆژانی پشووه ،ده‌ربچێت. هۆكاره‌كانیش ئه‌مانه بوون: 1له‌به‌ر ئه‌وه‌ی (كوردستانی نوێ)ڕۆژنامه‌یه‌كی سیاسییه و به‌هۆی حزبی بوونی ،له‌ناو ڕۆژن��ام�ه‌ك�ه‌دا ده‌رف �ه‌ت كه‌مبوون كه هه‌ندێك له‌ڕووبه‌ره‌كه‌ی بۆ حه‌سانه‌وه‌ی مێشكی خوێنه‌ر ته‌رخان بكرێ ،یان بۆئه‌وه‌ی ئهو خوێنه‌رانه‌مان ل��ێ دوور ن�ه‌ك�ه‌ون�هوه ك�ه ل�ه‌وش��ك و برینگیی سیاسه‌ت بێزار ب��وون ،بۆیه ده‌ركردنی پاشكۆكه هه‌نگاوێكی باش بوو كه ئهو ده‌روازه‌ی��ه بۆ خوێنه‌ران بكه‌ینه‌وه و له‌و ڕێگه‌یه‌شه‌وه سه‌رنجیان به‌الی ڕۆژنامه‌كه‌ماندا ڕابكێشین كه هه‌م یه‌كێكه له‌ئه‌ركه‌كانی ڕۆژنامه و هه‌م پێویستییه‌كی گرنگی خوێنه‌رانیشه. 2ش��ااڵوی ڕیكالمه بازرگانییهكانبهجۆرێك زیاد ببوو كه به‌شی زۆری الپهڕه ڕه‌نگاوڕه‌نگه‌كانی ڕۆژنامه‌كه‌ی داگ��ی��ر ك���ردب���وو ،كۆمپانیاكانیش ته‌ركیزی سه‌ره‌كییان له‌سه‌ر ئه‌وه‌بوو
كه ڕیكالمه‌كانیان له‌الپه‌ڕه‌كانی به‌رگ باڵوبكرێته‌وه ،ئێمه‌ش به‌هۆی ئه‌رك ه سیاسییه‌كان نه‌مانده‌توانی ڕووبه‌رێكی زۆری یه‌كه‌م الپهڕه بۆ ئهوه ته‌رخان بكه‌ین ،له‌به‌ر ئ �هوه ناچار ده‌بووین ب���ۆئ���هوهی پ �هی��وه‌ن��دی��ی به‌هێزمان له‌گه‌ڵ كۆمپانیاكان نه‌پچڕێنین و ئهو داهاته‌مان كه‌م نه‌بێته‌وه ،كه خاوێنترین خوێنه بۆ جه‌سته‌ی هه‌ر ڕۆژنامه‌یه‌ك، به‌شی هه‌ره زۆری ڕیكالمه‌كانمان له‌دوا الپه‌ڕه‌دا باڵوده‌كرده‌وه ...ئه‌مه وایكرد بابه‌ته هونه‌ری و ته‌رفیهیه‌كان ببنه قوربانی ،بۆیه بیرمان له‌ده‌ركردنی پاشكۆكه كرده‌وه وه‌ك هه‌نگاوێك بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئهو كێشه‌یه. 3ل���هو س���ه‌رده‌م���ه‌دا ،م�ه‌س�ه‌ل�هیبایهخدان به حه‌ز و خولیا و خه‌م و كێشه‌كانی گه‌نجان ،یه‌كێك له‌به‌رنامه سه‌ره‌كییه‌كانی (كوردستانی نوێ) بوو، بۆیه جگه له‌وه‌ی پاشكۆی وه‌رزشیی (ستادیۆم)مان ده‌رك��رد و دواتریش بۆیه‌كه‌مجار له‌ڕۆژنامه‌گه‌ریی كوردییدا ك��ردم��ان ب �ه پاشكۆیه‌كی ڕۆژان���ه، هاوشانی ئه‌وه‌ش به‌پێویستمانزانی كه پاشكۆی (ئاوێزه)ش بكه‌ینه دیارییه‌كی دیكه‌ی ڕۆژنامه‌كه بۆ توێژی گه‌نجان، ب��ۆئ �هوهی بتوانن به‌شێك له‌خه‌م و كێشه و پێویستییه ڕۆحییه‌كانی خۆیان له‌وێدا ببیننه‌وه. 4پ��ێ��ش��ت��ر چ���ه‌ن���د ج���ارێ���ك كه(ك��وردس��ت��ان��ی ن��وێ) ده‌ستیبردووه بۆ باڵوكردنه‌وه‌ی بابه‌ته ته‌رفیهی و هه‌ستیاره كۆمه‌اڵتییه‌كان ،به‌اڵم هه‌ندێ له‌به‌رپرسان به كارێكی نه‌گونجاویان ده‌زان��ی كه ڕۆژنامه‌یه‌كی سیاسیی و حزبیی وه‌ك (كوردستانی نوێ) ئهو
جۆره بابه‌تانه باڵوبكاته‌وه و ڕه‌خنه‌یان لێده‌گرت! ،چونكه تێڕوانینیان بۆ كار و ئه‌ركی ڕۆژنامه‌گه‌ری ،تێڕوانینێكی ته‌قلیدی بوو .بۆیه ده‌ركردنی (ئاوێزه) وه‌ك پاشكۆیه‌كی هه‌فتانه توانی ببێته ده‌ریچه‌یه‌كی باش بۆ خۆبه‌دوورگرتن له‌و جۆره به‌ربه‌ستانه. ل��ه‌ڕاس��ت��ی��دا (ئ����اوێ����زه) ت��وان��ی س �ه‌رك �ه‌وت��ن��ێ��ك��ی ب���اش و ب��ه‌رچ��او به‌ده‌ستبهێنێت و وایلێبێت كه هه‌فتانه خوێنه‌ران له‌چاوه‌ڕوانیی ده‌رچوونیدابن و به تامه‌زرۆییه‌وه بیخوێننه‌وه و له‌ناو بازاڕ و خێزانه‌كاندا ده‌ستاوده‌ستی پێ بكرێ ،ئه‌مه‌ش بێگومان كاریگه‌ریی بۆ زیادبوونی خۆشه‌ویستیی ڕۆژنامه‌كه ل �ه‌ن��او خ��وێ��ن �ه‌ران ه �ه‌ب��وو و ژم��اره
به‌ژماره ده‌نگدانه‌وه‌ی زیاتری ده‌بوو. هه‌ر به‌ڕێزێك بیه‌وێ به‌دواداچوون بۆ ئه‌م بابه‌ته بكات ،ده‌توانێ پرسیار له‌كتێبخانه و كۆشكه‌كانی ناو بازاڕ و ده‌ستگێڕه‌كان بكات كه چۆن ڕۆژانی هه‌ینی خ��وێ��ن �ه‌ران لێیانده‌پرسی. بێگومان ئه‌مه‌ش به‌پله‌ی یه‌كه‌م به‌هه‌وڵ و كۆششی ستافه‌كه ،به‌تایبه‌تیش ب �ه‌ڕێ��زان (م��ه‌ری��وان عه‌لی و یونس حه‌مه‌د) ئهو سه‌ركه‌وتنه‌ی به‌ده‌ستهێنا، كه چه‌ندینجار له‌الیه‌ن سه‌رۆكایه‌تیی نووسین-هوه ده‌ستخۆشییان لێكرا و ڕێز له‌كۆشش و ماندووبوونیان گیرا. kawamuhamad@yahoo.com
له‌ڕاستیدا (ئاوێزه) توانی سه‌ركه‌وتنێكی باش و به‌رچاو به‌ده‌ستبهێنێت و وایلێبێت كه هه‌فتانه خوێنه‌ران له‌چاوه‌ڕوانیی ده‌رچوونیدابن و به تامه‌زرۆییه‌وه بیخوێننه‌وه و له‌ناو بازاڕ و خێزانه‌كاندا ده‌ستاوده‌ستی پێ بكرێ، ئه‌مه‌ش بێگومان كاریگه‌ریی بۆ زیادبوونی خۆشه‌ویستیی ڕۆژنامه‌كه له‌ناو خوێنه‌ران هه‌بوو و ژماره به‌ژماره ده‌نگدانه‌وه‌ی زیاتری ده‌بوو
سه‌باره‌ت ب ه تراژیدیا تۆقێنه‌ره‌كه ی كانی گۆمه
یاسین عومه‌ر ئیبراهیم م����اوه‌ی چ��ه‌ن��د ڕۆژێ���ك���ه گ��رت�هی�ه‌ك�ی ڤیدیۆیی؛ شاشه‌ی مۆبایل‌و ئینته‌رنێت‌و سته‌یتوسه‌كانی فه‌یسبووك‌و په‌یجه‌كانی یوتیوبی ته‌نیوه ،ئهو گرته‌یه كه تیایدا سێ نێرینه‌ی ك��ورد‌و "وه‌ك ئ �هوهی له میدیاكاندا ب�ڵاوك��راوه‌ت �هوهو ده‌وترێت كه دانیشتووی ناوچه‌ی كانی گۆمه‌ی سلێمانیین" ،ڕووبه‌ڕووی توندوتیژییه‌كی زۆر‌و دانپێدانانی قه‌سریی‌‌و ئابڕووبردن‌و "به‌پێی هه‌ندێك گێڕانه‌وه‌ش" ڕووبه‌ڕووی ده‌ستدرێژیی سێكسی ده‌بنه‌وه. بینینی ئهو گرته‌یه شۆكێكی گه‌وره‌یه بۆ هه‌موو ئه‌وانه‌ی به‌دبه‌ختن‌و هاواڵتی ئه‌م كه‌الوه ئه‌خالقییه گه‌وره‌یه‌ی كوردستانن، مرۆڤ نه‌ك هه‌ر بینینی چه‌ند مرۆڤێكی ئ��اوا كه ڕووب���ه‌ڕووی ئ�هو توندوتیژییه دڕندانه‌یه ده‌ب��ن �هوه ،بگره ئه‌گه‌ر سێ ئاژه‌ڵی دڕه‌ن��ده‌ش ببینێت به‌وشێوه‌یه ت��ون��دوت��ی��ژی�ی ل��ه دژی���ان ده‌ن��وێ��ن��رێ��ت ده‌ڕشێته‌وه‌‌و هه‌ستێكی گه‌وره‌ی بێئه‌مانی دایده‌گرێت. تكایه با كه‌س وانه‌ی ئه‌خالقمان پێنه‌ڵێت، ب��ا ك��ه‌س ئه‌رگیۆمێنتی لۆژیكییمان پێنه‌فرۆشێت ب��هوهی ئ �هو سێ كه‌سه ت��اوان��ب��ارن‌و ویستوویانه ده‌ستدرێژیی بكه‌نه سه‌ر خانمێكی به‌ڕێز ،ئهوه شتێكی
به‌دیهییه‌‌و ه�ه‌م��ووم��ان پاڵپشتی ئهو خانمه‌ین كه له‌الیه‌ن ئهو سێ مرۆڤه‌و ه بێزاركراوه‌‌و ناچاریانكردووه پالنێكی وا دابنێت كه به‌و جۆره تراژیدییه ڕووبه‌ڕووی توندوتیژیی ببنه‌وه. قسه‌كه له‌سه‌ر ئ �هوه نییه ،ئ�هو جۆره مرۆڤانه‌ی كه سنوورشكێنی ده‌ك �هنو داده‌ب�����ه‌زن ب��ۆ ئاستێكی زۆر ن��زم‌و ده‌ستدرێژیی ده‌كه‌نه سه‌ر ژیانی تایبه‌تیی كه‌سانی دیكه "وه‌ك ئ��هوهی ئ�هو سێ براده‌ره كردوویانه"؛ شایه‌نی لێپرسینه‌وه‌ی یاسایی ،دادگاییكردنی یاسایی‌‌و دواجاریش شایه‌نی سزادانی یاسایین ،ئهوه شتێك نییه ك �ه ئێمه چاوپۆشییلێبكه‌ین، به‌اڵم په‌رچه‌كردارێكی وا وه‌حشییانه‌‌و نایاسایی‌‌و پریمیتیڤانه به‌رانبه‌ر ئهو سێ تۆمه‌تباره ،نه یاساییه ،نه ئه‌خالقییه، ن�ه ئاینییه ،ن�ه هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی به‌مۆراڵی مرۆڤه باشه‌كانه‌وه هه‌یه .هه‌ر بۆیه له‌م نووسینه‌دا ئێمه ته‌نیا له‌سه‌ر به‌شی دووه‌می چیرۆكه‌كه ده‌وه‌ستین ،كه چیرۆكی ئابڕوبردن‌و شكاندنی كه‌رامه‌تی مرۆڤ و باڵوكردنه‌وه‌ی ترس‌و تۆقاندنه، بگره له‌وه‌ش زیاتر ژێرپێخستنی هه‌موو ئهو شته‌یه كه ناوی ده‌سه‌اڵتی كوردییه، به س �ه‌رۆك و په‌رله‌مان و حكومه‌ت و ده‌زگا یاسایی و ئه‌منییه‌كانیشیه‌وه. من ئه‌مه‌وێت به‌هۆی ئ�ه‌م ك��اره‌س��ات و ئابڕووچوونه‌وه ،كه‌مێك قسه‌بكه‌م ،ده‌بێت بشگه‌ڕێمه‌وه بۆ دۆخه وجودییه‌كه‌ی ئێمه وه‌كو نه‌ته‌وه ،ده‌بێت بپرسم ئێمه له‌كوێی جیهانداین؟ ئێمه له چ قۆناغێكداین ل �هو هه‌نگاونانه‌ی چه‌ند ه��هزار ساڵه شارستانێتی م���رۆڤ ن��اوی �ه‌ت �ی؟ چی فێربووین؟ چه‌ند گ��ۆڕاوی��ن؟ چه‌نده‌ش قابیلی مانه‌وه‌ین؟ من ناتوانم وه‌اڵمی ئهو پرسیارانه بده‌مه‌وه ،به‌اڵم ته‌نیا سه‌باره‌ت به‌وه‌ی ئێمه له چ دۆخێكداین ده‌گه‌ڕێمه‌وه بۆ وته‌یه‌كی مارتن هایدیگه‌ر كه له یه‌كێك له نووسینه‌كانیدا‌و له‌وكاته‌ی شرۆڤه‌ی په‌یوه‌ندیی نێوان ته‌كنه‌لۆژیا‌و كه‌ینوونه ده‌كات ده‌یڵێت ،مارتن هایدیگه‌ر له‌وێدا ده‌ڵێت" :یه‌كێك له بێئومێدییه گه‌وره‌كانی من له ته‌كنه‌لۆژیای مۆدێرن ئه‌وه‌یه كه توانیویه‌تی به‌رگی شارستانێتی بكات
به به‌ری گه‌النێكدا كه له بنه‌مادا هێشتا وه‌حشیی‌‌و پریمیتیڤن". پێشتر كه‌مێك به گومان بووم لهوه ،به‌اڵم ئێستا پێموایه ئهو قسه‌یه‌ی هایدیگه‌ر فیشه‌كێكه‌‌و ڕێك به نێوچاوی ئێمه‌وه ن���راوه ،هایدیگه‌ر بێئه‌وه‌ی مه‌به‌ستی ئێمه بێت باسمانده‌كات ،ئهوه ئێمه‌ین ك �ه م��ۆدێ��رن �هو ته‌كنه‌لۆژیای مۆدێرن دوا مۆدێلی ئۆتۆمبێل‌و دوا ڤێرژنی كۆمپیوته‌ر‌و مۆبایل‌و كه‌ره‌سته‌كانی بیناسازیی‌‌و مۆبیلیزه‌كردنی هاوچه‌رخی پێداوین ،به‌اڵم هێشتا خۆمان له‌ناو چه‌قی به‌ربه‌ریزمدا هه‌ڵترووشكاوین‌و بستێك نه‌هاتووین به‌مدیودا. نابێت بینا گ��ه‌وره‌ك��ان ،دوا مۆدێلی ئۆتۆمبێله‌كان ،كچه قشتیله‌‌و ته‌نووره
مارتن هایدیگه‌ر له‌وێدا ده‌ڵێت: "یه‌كێك ل ه بێئومێدییه گه‌وره‌كانی من له ته‌كنه‌لۆژیا ی مۆدێرن ئه‌وه‌ی ه كه توانیویه‌ت ی به‌رگ ی شارستانێت ی بكات به به‌ر ی گه‌النێكدا ك ه ل ه بنه‌مادا هێشتا وه‌حشیی‌‌و پریمیتیڤن"
كورته‌كان ،دوا فاشنه‌كانی جلوبه‌رگ كوێرمانبكه‌ن‌و ئ��هو ئ��اژه‌ڵ �ه دڕن��ده‌ی� ه نه‌بینین كه له ناوه‌وه‌ی هه‌ر یه‌كێكماندایه، نابێت پ��ارك و سوپه‌رماركێت و جاده رێك‌و كۆفی شۆپه باش دیزاینكراوه‌كان نابینامان بكه‌ن‌و دڵمانخۆشبێت به‌وه‌ی كه شتێك له‌و ڕۆحه به‌ربه‌رییه‌مان داناوه كه تا ئاستانه‌كانی سه‌ده‌ی بیستویه‌كیش له كرۆمۆسۆمی دایك‌و باوكماندا هه‌ڵـگیراوه، ده‌بێت هه‌قیقه‌تی خۆمان‌و شوێنی ئێمه له‌سه‌ر نه‌خشه‌ی جیهان بزانین. له دیمه‌نه تۆقێنه‌ره‌كانی دوع��اوه كه ل��ه‌الی��ه‌ن "ك���وردان���ی ڕه‌س���ه‌ن���هوه" به‌ر بلۆك دراو له ئاپۆرایه‌كدا كه زیاتر له ئ��اپ��ۆره‌ی مه‌یانی ئ��اژه‌ڵ �ه‌ك �ه ده‌چێت وه‌ك ل�ه ن��اوج �ه‌رگ �هی شارۆچكه‌یه‌كی سه‌ده‌ی بیستویه‌ك ،تا ده‌گاته دیمه‌نه توندوتیژه‌كانی دژی ژن��ان ،تا ده‌گاته توندوتیژیی سیاسیی‌‌و تێرۆركردنی سۆرانی مامه حه‌مه‌‌و سه‌رده‌شت عوسمان، هه‌تا توندوتیژیی ناو قوتابخانه‌كان ،هه‌تا دێته سه‌ر ئهو دیمه‌نه تۆقێنه‌ره‌ی كانی گۆمه ،ئێمه له یه‌ك شت دڵنیاده‌بین ،كه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه هه‌ر تاكێك له‌م واڵته‌دا، هه‌ر دام �ه‌زراوه‌ی �ه‌ك ،هه‌ر حزبێك ،هه‌ر سیمبولێكی كورد ،ته‌نیا یه‌ك بیانووی بچووكی به‌سه بۆ ئ��هوهی دڕن��ده‌ك�هی ن��اوه‌وه‌ی ڕه‌هابكات ،ئهو ڕووداوان��ه له‌و ڕووه‌وه باشن بۆ ئه‌وه‌ی زۆر به ڕوونیی ده‌ریبخه‌ن هێشتا كورد له پۆلی نه‌ته‌وه دڕه‌نده‌كانه‌‌و تا هه‌نووكه‌ش خوێنی ئهو ج��ان �ه‌وه‌ران �ه له له‌شیدا ده‌گ �ه‌ڕێ��ت كه گۆشتیان به كاڵیی ده‌خوارد‌و له‌بری ئاو به خوێن تینوێتییان ده‌شكا. ل �هو س��ات��ان�ه‌دا ك�ه كه‌مێك كیبریامان ده‌ڕووشێنرێت ده‌رده‌كه‌وێت ئێمه كێین‌و سه‌ر به چ ڕه‌گه‌زێكین ،ئه‌وكاته‌ی كه هه‌ڵه‌یه‌كمان به‌رانبه‌ر ده‌كرێت ،ئیدی ڕووخساری ڕاسته‌قینه‌مان ده‌رده‌خه‌ین‌و وه‌كو ئه‌وه‌ی هیچ پرنسیپ‌و بنه‌مایه‌كی ئه‌خالقیی فێرنه‌كرابین به‌رده‌بینه گیانی یه‌كدی .مه‌سیحیش زۆر ڕاستی فه‌رمووه ك�ه دهڵ��ێ��ت" :ئ�ه‌س��پ ئه‌سپی ده‌بێت، به‌اڵم مرۆڤ مرۆڤی نابێت" ئهوه ته‌نیا په‌روه‌رده‌ی مه‌ده‌نییه كه مرۆڤ ده‌كاته
ی مرۆڤی ڕاسته‌قینه ،پهروهرده نه‌ك وه‌عز ی دینیی‌‌و ئه‌خالقیی مرۆڤ ده‌كه‌نه كائینێك به‌رجه‌سته .ئهو زه‌المانه‌ی له‌و ماڵه‌دا ئهو سێ تۆمه‌تباره ڕووشكێن ده‌كه‌ن‌و قونیان پیشانی هه‌موو دنیا ده‌ده‌ن‌و خۆشیان ده‌بن ه یاسا‌و جێگه‌ی دادوه‌ر‌و پۆلیس ده‌گرنه‌وه‌‌و بگره لهوه زیاتر ده‌ڕۆن‌و ده‌بنه جه‌لالدێكی بێڕه‌حم؛ ئهو ڕووه ڕاسته‌قینه‌یه‌ی مرۆڤی كورد په‌رچده‌كه‌نه‌وه ،مرۆڤێك كه زۆر به كه‌میی خ��ودان�ی كۆنترۆڵه "ده‌ڵێم كۆنترۆڵ ،چونكه من هیچ چاوه‌ڕوانییه‌كم له مرۆڤی كورد نییه لێبورده بێت ،ته‌نیا به یه‌ك دنیا ئاواته‌وه ده‌خ��وازم مرۆڤی ئێمه كاتێك ڕووب���ه‌ڕووی ب��ه‌اڵی وه‌كو ئهو سێ پیاوه ده‌بێته‌وه كه ده‌یانه‌وێت ده‌ستدرێژیی بكه‌نه سه‌ر ژیانی تایبه‌تی؛ كێشه‌كانی بباته به‌رده‌م دادگایه‌ك‌و داوای ته‌واوی مافی خۆی بكات‌و له‌وێدا كێشه‌كه یه‌كالییبكاته‌وه" نه‌ك خۆی بخاته جێگه‌ی خودا‌و یاسا‌و دادوه‌ر‌و حكومه‌ته‌وه. ئێستا من له‌و برایانه ده‌پرسم كه سزای ئهو سێ تۆمه‌تباره‌یان داوه ،ئایا ویژدانتان ئ��اس��ووده‌ی��ه؟ ئ��ای��ا هیچ مانایه‌كتان بۆ یاسا‌و ڕێسا‌و ئایین‌و "دابونه‌ریتی ك���ورده‌واری" هێشتووه‌ته‌وه؟ ئایا به‌و كاره‌تان جگه له‌و سێ كه‌سه ئازاری چه‌ند كه‌سی دیكه‌تان دا؟ باشه من له ئێوه ده‌پرسم مناڵ‌و خزم‌و كه‌سوكار‌و هاوڕێی ئهو سێ كه‌سه ئیدی به چ ڕوویه‌كه‌وه باس لهوه بكه‌ن كه ئه‌وانه ده‌ناسن؟ من ئه‌زانم ئێوه پاساوی ئ�هوه ده‌هێننه‌وه كه ئه‌وان ئازاری ئێوه‌یان داوه ،له‌وه‌دا ته‌واو له‌سه‌ر هه‌قن ،به‌اڵم ئایا كه‌سێكی هێور‌و له‌سه‌رخۆتان تیانه‌بوو ڕێگه‌یه‌كی كه‌مێك مرۆیانه‌ترتان لهوه پیشانبدا كه ك��ردت��ان؟ ئایا وێنه‌گرتنی ئ�ه‌وان�ه به‌و زه‌لیلییه‌و ده‌رهێنانی دانپێدانان به‌و شێوه دڕن��دان�هی�هو ڕووشكاندنیان‌و جنێودان به خوشك‌و دایك‌و پووریان "كه ڕه‌نگه مرۆڤگه‌لێكی ئێجگار بێوه‌یی‌‌و سه‌الر‌و بێگه‌ردیش بن" له چ یاسا‌و ڕێسایه‌كی ئه‌م دنیایه‌دا جێیده‌بێته‌وه؟
بۆ ال19
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
جۆراوجۆر
درێژه‌ی ...سه‌باره‌ت ب ه تراژیدیا تۆقێنه‌ره‌كه ی كانی گۆمه ئێوه به‌و كاره‌تان چه‌ند تاوانێك ی زۆر گه‌وره‌ترتان له‌و تاوان ه ی ئهو س ێ پیاوه كردووه :یه‌كه‌م؛ لێدان‌و توندوتیژی ی كه ئهوه ته‌نانه‌ت بۆ پۆلیس‌و ئاساییشیش نیی ه بیكات‌و سزادان ی یاسای ی "جگه ل � ه س���ێ���داره‌دان" نابێت جه‌سته‌یی بێت‌و كه‌سیش ئهو ماف ه ی نیی ه سزای جه‌سته‌ی ی تاوانبار ی��ان تۆمه‌تبارێك بدات .دووه‌م؛ تاوانێك ی لهوه گه‌وره‌تر ده‌رهێنان ی دانپێدانان ه ب ه زۆره‌ملـێ، ك ه ئهوه ئه‌گه‌ر پۆلیسیش بیكات هه‌ر تاوانه‌‌و به‌پێ ی ده‌ستوور ی نوێ ی عێراق‌و كوردستانیش ته‌نانه‌ت ده‌زگاكانی ه�ه‌واڵ��گ��ری��یو ئاسایشیش ل� ه دۆخ�ی زۆر هه‌ستیاریشدا بۆیان نیی ه ب ه زۆر دانپێدانان ل ه تۆمه‌تبار وه‌ربگرن .سێیه‌م؛ ئابڕووبردن‌و سه‌رپێشۆڕكردن‌و ناوزڕاندن؛ ئێوه به‌ر جنێویان ده‌ده‌ن ،جنێو به كه‌سه‌كانیان ده‌ده‌ن ك ه ڕه‌نگ ه دوورو نزیك ده‌ستیان ل�هو ك��اره ی ئه‌وانه‌دا نه‌بێت ،له‌وه‌ش خراپتر وێن ه ی ئه‌وانه‌تان گرتووه‌‌و ده‌ستتان ب ه كو ێ گه‌یشتووه باڵوتانكردووه‌ته‌وه .ك ه ئه‌وه‌ش خراپترین شتێك ه ك ه مرۆڤ بیكات ،ههرچهنده ئه‌مه وته‌‌و باوه‌ڕ ی من نییه ،به‌اڵم هه‌ندێك له خه‌ڵك ی پێیانوابوو بتانكوشتنای ه له‌و كاره باشتربوو .چواره‌م؛ ل ه هه‌مووش ی خراپتر ئه‌وه‌ی ه ئێوه به‌خۆتان ڕه‌وا بینیو‌ه جێگ هی داموده‌زگاكان ی ده‌وڵه‌ت بگرنه‌وه‌‌و سزاكان تاكه‌كه‌سییان ه جێبه‌جێبكه‌ن ،ك ه ئه‌وه‌ش هێرشێك ی ئێجگار گهورهو مهترسیداره بۆ سه‌ر ڕه‌وایه‌ت ی حكوم هت‌و ده‌زگاكانی. ئ �ه‌م دی��م� هنو رووداوان���� ه پێمانده‌ڵێن ك� ه ئێم ه ل� ه كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ی ئێجگار مه‌ترسیدارداین ،ڕۆژان ه له‌گه‌ڵ تاوانبارانی شیمانه‌ییدا مامه‌ڵه‌ده‌كه‌ین ،تاوانبارانێك ك ه ڕه‌نگ ه ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌یه‌ك ل ه به‌رانبه‌ریاندا بكه‌ین ،هیچ یاسایه‌ك نه‌بێت بتوانێت بمانپارێزێت ،ئاخر خۆ مرۆڤ شایه‌نی هه‌ڵه‌كردنه ،ئه‌وه‌ش ی ئهو س ێ كه‌سه كردوویان ه له‌گه‌ڵ هه‌موو ناشرینییه‌كه‌یدا هه‌ڵه‌یه‌‌و یاسا سزا ی بۆ دان��اوه ،ئیدی كه‌س بۆ ی نیی ه خۆ ی بخات ه جێ ی یاسا‌و به‌ئاره‌زوو ی خۆ ی دانپێدانان وه‌ربگرێت‌و شه‌قبهاوێژێت‌و حورمه‌ت ی مرۆڤه‌كان بخات ه سه‌ر شاش ه ی ئینته‌رنێت‌و مۆبایل. ئه‌گه‌ر وای ه هه‌ریه‌كه‌مان ده‌ستده‌كه‌ین به‌دانان ی دادگایه‌ك ل ه ماڵ ی خۆماندا‌و چ ی ب ه عه‌قڵماندا هات ده‌یكه‌ین ه یاسا. من ل ه دادوه‌ر‌ه به‌ڕێزه‌كان ،ل ه وه‌زاره‌تی ناوخۆ ،ل ه وه‌زاره‌ت ی داد‌و هه‌موو كه‌سه پوه‌ندیداره‌كان ی پرسێك ی ئ��اواو له‌و
كه‌سانه‌ش ده‌پرسم ك ه سزا ی ئهو سێ كه‌سه‌یان دا ،ئایا ئه‌وان ه ك ه ئهو تاوانه‌یان ك���ردووه س���زا ی خ��ۆی��ان ب � ه زی���اده‌وه وه‌رنه‌گرتووه ،ئید ی راپێچكردنیان بۆ ب�ه‌رده‌م� ی پۆلیس‌و زیاندانییكردنیان كارێك ی كۆمیدی ی نییه ،ئایا هه‌ر سزایه‌كی دیك ه ی ئه‌وان ه نایاسای ی نییه؟ پاشان ده‌پرسم ئایا ئه‌م ه نابێت ه كێشه‌یه‌كی گ��ه‌وره‌ت��رو سه‌رناكێشێت ب��ۆ ده‌ی��ان توندوتیژی ی دیكه .ئایا په‌نابردن ه به‌ر یاسا هه‌ر ل ه سه‌ره‌تاو‌ه كارێك ی عاقاڵنه‌ترنه‌بوو لهوه ی ئێستا بینیمان؟ ئایا ئهو خانهواده به‌ڕێز‌ه ی ك ه سزا ی ئهو س ێ تۆمه‌تباره ده‌ده‌ن ده‌توانن ل ه ئه‌مان ی ته‌واودا بژین‌و ئید ی بۆ له‌مه‌ودوا خۆیان نه‌خستووه‌ته به‌رده‌م ئه‌گه‌ر ی تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌وه؟ كاتێك مه‌سیح له‌الیه‌ن قه‌ره‌وڵه‌كانی پاشا ی ئۆرشه‌لیمه‌و‌ه ده‌ستگیرده‌كرێت، پ��وت��روس � ی ح����ه‌وار ی شمشێره‌ك هی هه‌ڵده‌كێشێت بۆ به‌رگرییكردن ،مه‌سیح لێیتووڕه‌ده‌بێت‌و ب ه سه‌ریدا ده‌نه‌ڕێنێت: "ئهوه ی له‌ژێر سێبه‌ر ی شمشێردا بژی ب ه شمشێریش ده‌كوژرێت" .من ئه‌زانم ئه‌م ه ب ه فه‌لسه‌ف ه ی مرۆڤ ه الواز‌و هیچ له‌بارانه‌بووه‌كان داده‌ن��رێ�ت‌و هه‌میشه تۆڵه‌سه‌ندنه‌و‌ه هێز ی كه‌مه‌ندكێشكردنی زیاتره ل ه حیكمه‌ت ی له‌و جۆره ،به‌اڵم مێژوو سه‌لماندوویه‌ت ی توندوتیژیی جگ ه ل � ه ك��اول��ك��اری��یو م���ردن چیدی به‌رهه‌مناهێنێت‌و ماركسیش ڕاستی نه‌فه‌رموو‌ه ك ه ده‌ڵێت" :توندوتیژیی مامان ی م��ێ��ژووه" .به‌ڵكو توندوتیژیی گۆڕهه‌ڵكه‌ن ی م��ێ��ژووه ،توندوتیژیی ده‌رده ،به‌اڵیه‌‌و نه‌خۆشییه‌ك ی كوشنده‌یه، هه‌مووانیش ده‌بینین ك ه توندوتیژی ی له‌م ڕووداوه‌دا به‌ره‌و چ ئاقارێك ی تراژیدیی سه‌رده‌كێشێت. دوا په‌یامم بۆ ده‌سه‌اڵتداران ی ئه‌م واڵته‌یه: ب �ه‌ڕێ��زان حورمه‌ت ی خ��ۆت��ان‌و هه‌موو یاساكانتان خراوه‌ت ه ژێر پێ‌‌و له‌بر ی ئێوه یاسا ی جه‌نگ هڵ‌و كۆمه‌ڵـگ ه سه‌ره‌تاییه‌كان پیاده‌كراوه ،گوێتان كاسكردووین به سه‌روه‌ری ی یاسا ،بهوه ی ئه‌م واڵت ه پڕ‌ه له ئاساییش ،فه‌رموون حیكمه‌ت ی یاساییتان بخه‌نه‌كار‌و دڵنیامان بكهنهوه ك ه كاتێك ئێم ه هه‌ڵه‌یه‌ك ده‌كه‌ین ناكه‌وین ه به‌ر ڕه‌حم ی مرۆگه‌ل ی سادی ی له‌و جۆره‌‌و ب ه یاسا عورفییه‌كان ی كۆمه‌ڵێك مرۆڤی نه‌خوێنده‌وار دادگاییناكرێین‌و حورمه‌تی مرۆییمان ناخرێته‌ژێر پێوه. Yaseen_omer80@yahoo.com
19
درێژه‌ی ...پارتی لەچی دەترسێت... بۆ ئەوەی لەم تێزەم نێزیکببەمەوە ،دەتوانم لەڕوانگەی شیکاری دەروونیەوە بگەمە ئەو تێزەی کەنه‌ته‌وه ئهو مێینه‌یه كه‌ته‌نها‌باوكی گ �هوره ده‌توانێت پارێزگاری لێوه بكات، ئه‌مه‌ش ڕه‌هه‌ندێكی ش��اراوه‌ی سێكسواڵیه بۆ نه‌ته‌وه وه‌ك جه‌سته‌یه‌كی كارله‌سه‌ركراوی نێگه‌تیڤانه ،توخمێكی سێكسواڵیە له‌ڕوانینی باوكی سیاسی و س�ه‌رۆك��ی ئه‌به‌دیدا بۆ نه‌ته‌وه .نه‌ته‌وه له‌م كۆنه‌سته‌ی پارتیدا ئهو مێینه‌یه كه‌ته‌نها نێرینه به‌هێزه‌كان ده‌توانن بیانپارێزن ،ئه‌وه‌ی توانای ده‌ستبه‌سه‌راگرتنی مێینه‌ی نه‌بێت توانای پارێزگاریكردنیشی نیه، ئه‌مه ئه‌م ڕه‌هه‌نده سێكسواڵیه‌یه دیسانه‌وه ده‌بێته ئه‌كتێكی سیاسی و له‌پڕوپاگه‌نده‌كانی هه‌ڵبژاردندا وه‌ك حه‌تمیه‌تی بوونی سه‌رۆك باسی لێوه ده‌كرا ،و دەکرێت. نه‌ته‌وه له‌م ئه‌كته سیاسیه‌دا ،لەم خەیاڵە سیاسیەدا ده‌بێته نه‌ته‌وه‌یه‌كی بێئیراده و بێبڕیاڕ و بێتوانا له‌بینینی چاره‌نوسی خ��ۆی ،نەتەوە ل��ەم خەیاڵەدا مێینەیه‌‌كه له‌شێوازی كه‌نیزه‌كێكی ج��وان ،كه‌ده‌بێت سه‌ركرده له‌چاوی ته‌ماع بیپارێزێت ،ده‌نا له‌غه‌فڵه‌تدا ئه‌م كه‌نیزه‌كه ده‌برێته حه‌ره‌می بێگانه‌وه .ئه‌م دیده ،دیدی زۆربه‌ی ڕژێمه پۆست كۆلۆنیاله‌كانی ناوچه‌كه‌یه ،له‌سه‌دام حوسێنه‌وه بیگره تاده‌گاته ئه‌سه‌دی باوك و ك��وڕ و ل �ه‌وێ��وه ب��ۆ ق �ه‌زاف��ی و حوسنی موباره‌ك و بوتەفلیقه! .ئه‌مانه ب �ه‌رده‌وام خۆیان به‌و سه‌كرده‌یه تێده‌گه‌ن كه‌ته‌نها ئه‌وانن پارێزگاری نه‌ته‌وه‌ن ،وه‌ك تاكه‌مێرد و تاكه پیاو و تاكه شۆڕه س��واری مـیدان وه‌ه���ان .ئ �ه‌م ڕه‌ه �ه‌ن��ده سیاسیه هه‌ڵگری ئهو جه‌وهه‌ره ڕەمزییە سێكسوالیه‌تییه‌ن، كه‌نه‌ته‌وه ده‌كاته بوكێكی ده‌ستلێنه‌دراو و پاكیزه و له‌دواجاریشدا بێ ئیراده‌یە كه‌سه‌ركرده‌و پارته‌كه‌ی ده‌یپارێزن .هه‌موو هێزێك بیه‌وێت نه‌ته‌وه له‌و پێناسه‌یه بكاته ده‌ره‌وه ،له‌و كه‌نیزه‌كی و چاوه‌ڕوانده‌ستی و بێده‌سه‌اڵتیه‌وە نه‌ته‌وه پێناسه بكات ،ئه‌وا دژه نه‌ته‌وه و ئه‌منی نه‌ته‌وه‌یی و شه‌ره‌ف قسەدەکات .ئه‌م بیركردنه‌وه‌یه نه‌ته‌وه وه‌ك پاكیزه‌یه‌كی بێده‌سه‌اڵت ده‌بینێت كه هه‌میشه له‌ژێر‌هه‌ڕه‌شه‌دایه .هه‌ڕه‌شه‌بوونی نه‌ته‌وه‌ش مانای زه‌قكرنه‌وه‌ی وێنه‌ی سه‌رۆکە ،وه‌ك پاتریاركێك ،وه‌ك ڕزگ��ارك��ه‌رێ��ك ،وه‌ك فریادڕه‌سێكی ن �ه‌ت �هوه .ت��اوه‌ك��و س �ه‌رۆك بمێنێت ،ئێمه ده‌ت��وان��ی��ن ل��ه‌م ده‌ڤ���ه‌ره به‌ئاسووده‌یی بنووین ..ئه‌مه ئهو پێویستیه مێژووییه‌‌یه كه‌پارتی دیموکرات كاری له‌سه‌ر ده‌كات .بەڕێز سه‌رۆك (مه‌سعود بارزانی) له‌پڕوپاگه‌نده‌كانی هه‌ڵبژاردنی پەڕلەمانی ئێراقیدا ،جه‌ختی له‌مه‌ترسی حكومه‌تی ئێراقی كرده‌وه ،جه‌ختی له‌مه‌ترسی سوپای ئێراقی كرد ،ئهو هه‌سته‌ی الی ده‌نگده‌ران و الیه‌نگران دروستده‌كرد كه‌مه‌ترسیه‌كان
بۆسه‌ر نه‌ته‌وه له‌به‌رده‌م قاپین و هه‌نووكه‌یین نه‌ك ئه‌گه‌رێك بن له‌ئه‌گه‌ره‌كان ..بێگومان هه‌میشه نه‌ته‌وه‌كان و دیموكراسیه‌تیان به‌جۆرێك له‌جۆره‌كان له‌به‌رده‌م‌مه‌ترسیدان، به‌اڵم زلكردنی ئه‌م مه‌ترسیه به‌و شێوه‌یه خۆی له‌خۆیدا جه‌ختكردنه له‌سه‌ر گرنگی ڕۆڵی سه‌رۆك كه‌ده‌بێت سه‌اڵحیاتی بێسنوری هه‌بێت .ئه‌مه ئه‌م په‌یامه ناڕاسته‌وخۆیه بوو كه‌گوتاری سه‌رۆك هه‌وڵی گه‌یاندنی ده‌دا. به‌كورتی پ��ارت��ی دیموكراتی كوردستان هه‌م هه‌ڵگری به‌هاكانی خێزانی كوردییه و هه‌م هه‌ڵگری كه‌رامه‌تی نه‌ته‌وه‌ییه و هه‌م براگه‌وره‌ی هه‌مووانه .ئه‌م تێزه‌ی پارتیش ده‌مانگه‌یه‌نێته به‌رده‌م ئهو بڕوایه‌ی كه‌نه‌ته‌وه و خێزان ،كۆمه‌ڵگه‌و خێزان له‌بیركردنه‌وه‌ی س��ی��اس��ی پ��ارت��ی��دا ی �ه‌ك��س��ان��ن ،ب �ه‌م �ه‌ش سنووره‌كانی نه‌ته‌وه و خێزان و كۆمه‌ڵگه له‌ناوه‌ڕۆكه سێكسواڵیه پاتریاركیه‌كه‌یدا ده‌توێته‌وه ،به‌جۆرێك كه‌وێنه‌كانیان له‌یه‌كتری جوداناكرێنه‌وه ،به‌ڵكو هه‌موویان ته‌واوكه‌ری یه‌ك وێنه‌ن كه‌وێنه‌ی خێزانێكی ده‌ستبه‌سه‌ره له‌ژێر ڕكێفی باوكی به‌هێز و به‌زبردا .نه‌ته‌وه لەم کڵێشەیەدا به‌ووردی‌وێنه‌ی ئهو پاكیزه‌یه كه‌چاوی ته‌ماعی له‌سه‌ره .له‌به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌دا پارتی هه‌میشه به‌ده‌ست ئهو گرێ ئۆدیبیه‌وه ده‌ناڵێنێت؛ کەمنداڵه‌کان بۆیان نییه له‌به‌ر پیرۆزی باوك ده‌نگی ناڕهزایی هه‌ڵبڕن ،قسه له‌سه‌ر پیرۆزییه‌كانی بكەن ،شه‌ڕی پارتی شه‌ڕبووه له‌سه‌ر جه‌سته‌ی نه‌ته‌وه كه‌وه‌ك مێینه‌یه‌كی پاكیزه سه‌یری كردووه .لێره‌وه پارتی شه‌رعیه‌تی به‌كارهێنانی توندوتیژی به‌خۆی ده‌به‌خشێت ،بەڕای پارتی توندوتیژی مانای نادیموكراسیبوون و دیكاتۆریه‌ت ناگه‌یه‌نێت ،به‌ڵكو مانای په‌یڕه‌وكردنی سیستماتیكی پ�ه‌روه‌رده‌ك��ردن��ی مناڵه‌كانه ل�ه‌م خێزانه گ �ه‌وره‌ی �هی ن��اوی كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌وارییه. وێنه‌ی باوك له‌به‌رده‌م دیموكراسیزه‌بووندا بوونی ڕۆژنامه‌ی ئازاد و ڕێكخراوی مه‌ده‌نی و ده‌نگی جیاواز تاوەکو ئهو ڕاده‌ی��ه الی پارتی قبوڵه كه له‌خه‌ته‌سووره‌كانی پارتی تێناپه‌ڕن ،تائه‌و كاته قبوڵه كه‌وێنه‌ی باوكی سه‌ركرده نه‌خاته گومانه‌وه ،لێره‌وه هه‌ڕه‌شه‌ی ده‌زگاكانی پاراستن و هێزه‌كانی دیكه ،له‌پێناو باوكی س �ه‌ك��رده‌دا كاری خۆی ده‌ك��ات .له‌مه‌شدا پارتی ماڵی خۆی كه‌ناوچه‌ی دهۆك و هه‌ولێره به‌ماڵێكی پاك تێده‌گات و نایه‌وێت به‌هه‌تیومچه و چه‌تیوان و ب��ی��روب��اوه‌ڕه الده‌ره‌ك��ان��ی��ان پیس بێت. به‌پاكڕاگرتنی ماڵی سه‌رۆك كه‌له‌ناوچه‌كانی نفوزی ژێر ده‌سه‌اڵتیدا خۆی ده‌بینێته‌وه ئه‌خالقیاتێكی تایبه‌تی ده‌زگاكانی پارتیه، كه‌هه‌موو شه‌رعیه‌تێك ده‌دات به‌خۆی بۆ به‌كارهێنانی توندوتیژی جه‌سته‌یی .نمونه‌ی دكتۆر (كه‌مالی سه‌ید قادر) كه‌له‌سه‌ر چه‌ند
نوسینێك كه‌له‌ماڵپه‌ڕێكدا باڵویكردبۆوه كه‌زۆر به‌جیدی وه‌رناگیرێت ،بەسی ساڵ حوکمدراو پاشان دوای چەند مانگێک لەژێر فشاری نەمسادا ئازادکرا ،نمونه‌یه‌كی ئاشكرایه.. دی��اره سااڵنێكی دوورودرێ��ژه پارتی ترسی ئه‌وه‌ی نهماوه هێزێكی سیاسی بێت و له‌م بنه‌ما باوكساال‌ری و نێرساالرییه سیاسیه‌ی ب��دات ،تاكه ڕكابەری كه‌له‌یه‌كێتیدا خۆی ده‌بینیه‌وه ،الی پارتی مه‌ترسی ڕاسته‌قینه نه‌بوو ،چونكه الی ئ �ه‌وان ،بەڕێز سەرۆک تاڵه‌بانی ل �ه‌س �ه‌رووی ه �ه‌ڕه‌م �ه‌ك �هوه بوو، ئه‌ویش كوڕێكی تۆراوی پارتیه و هه‌ر ئاشت ده‌بێته‌وه و هه‌رواش بوو .له‌به‌رئه‌وه شه‌ڕی پارتی ل��ه‌دوای ڕاپه‌ڕین له‌گه‌ڵ یه‌كێتیدا، شه‌ڕێكی جه‌سته‌یی ب��وو ،ن��ەک پڕنسیب. له‌مه‌دا ت�ه‌رازووی هێز و هێزەکانی درواسێ ده‌توانن چاره‌سه‌ی بكه‌ن ،ب�ه‌اڵم شه‌ڕی ئێستای پارتی له‌گه‌ڵ گەشەسەندنی بیروڕای ئازاد و کۆمەڵگەی مەدەنیدا ،شه‌ڕێكه له‌گه‌ڵ ڕۆحی پارتیدا ،كه‌خۆی له‌چه‌مكی سه‌رۆكی ئه‌به‌دیدا ده‌بینێته‌وه .به‌مانای مادامه‌كی یه‌كێتی بوو به‌حیزبی بنه‌ماڵه كه‌له‌جه‌وهه‌ردا له‌گه‌ڵ پارتیدا یه‌ك بیركرده‌نه‌وه‌ی هاوبه‌شیان پێكهێنا ،ئه‌وا له‌فۆرمی ده‌ره‌وه‌دا جیاوازیه‌كی كه‌می ه�ه‌ب��وو ،ب��ه‌اڵم ل�ه‌ج�هوه�ه‌ردا ب �ه‌ره‌و یه‌كگرتنه‌وه هه‌نگاو ده‌نێن .به‌كورتی ،ئیدی له‌شه‌ڕی ناوخۆی دوای ڕاپه‌ڕینه‌وه ئه‌م هێزه سیاسیه‌ی یه‌كێتی خۆی ته‌سلیمی باوكێكی پیر ده‌كات كه تاڵه‌بانیه و ئه‌میش یه‌كێتی ده‌كاته حزبی بنه‌ماڵه و ئیدی پارتی ئه‌م چه‌ندساڵه هه‌ناسه‌ی ئاسووده‌گی هه‌ڵكێشاوه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كوڕه تۆراوه‌كان گه‌ڕانه‌وه بۆ نێو باوه‌شی باوك و خێزانی گهوره.. ئه‌م خۆشبه‌ختیه زۆر ناخه‌یه‌نێت كه‌له‌سه‌ر ج��اده‌ك��ان��هوه ،ب��زاوت��ێ��ك پ �هی��دا ده‌ب��ێ��ت، له‌ماڵپه‌ڕه‌كانه‌وه ده‌نگێك قسه‌ی خۆی wده‌ك���ات ،ل �ه‌ڕۆژن��ام �ه‌ك��ان �هوه ب��ی��روڕای جیاواز په‌یدابێت و له‌دواجاردا هه‌موو ئه‌م ناڕه‌زاییه بكه‌ری سیاسی خۆیان ده‌بێت و دێنه پرۆسه‌ی ڕك��اب�ه‌ری ده‌س �ه‌اڵت �هوه. کۆی ئەم هێزە ڕۆشنبیریی و سیاسی و توڕانە دیسانەوە شه‌ڕی كوڕو باوكەکان لەکۆمەڵگەی کوردیدا زیندوو دەکەنەوە ،ئەم شەڕە سیاسیە ،کۆمە‌اڵیەتی و ڕۆشنبیرییە، بەمانای شه‌ڕێكی ئۆدیبیانه‌یه له‌پێناو ده‌ستبه‌سه‌راگرتنی ده‌س���ه‌اڵت ،كه‌باوك ناتوانێت و نایه‌وێت له‌گه‌ل كوڕ و كچه‌كانیدا به‌شی بكات .ترسی پارتی ،ترسی باوكی پیره له‌خانه‌نشینبوون ،له‌وه‌ی ئه‌به‌دیه‌تی ده‌سه‌اڵت له‌ده‌ستبدات .ترسی ئەو ،ترسە ل��ەوەی لەشوین وەدەرنرێت ،لەهەولێرەوە شوێنی سیاسیانەی لەدەستبدات وەدەرنرێت و هەولێر تەسلیمی هێزی کۆمەڵگەی مەدەنی و بیروڕای ئازاد بێت و جارێکی تر خانەنشین بێتەوە....
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
i n f o @ d e s t u r. n e t
18پشو
به‌بڕیاری دادگا ده‌ستدرێژی سێكسی به‌كۆمه‌ڵ ده‌كرێته سه‌ر كچێك ده‌ستوور
كچێكی ته‌مه‌ن 18ساڵه‌ی پاكستانی به‌بڕیاری دادگایه‌كی عه‌شیره‌یی شاری مرۆالی پاكستان ب�ه‌ره‌وڕووی ده‌ستدرێژی سێكسی به‌كۆمه‌ڵ بوویه‌وه‌‌و ئهو سزایه‌ش له‌به‌رچاوی خه‌ڵكدا ئه‌نجامدرا. ئاژانسی هه‌واڵی سه‌ما باڵویكردهوه ئهو بڕیاره له‌الیه‌ن دادگایه‌كی سه‌ر به‌عه‌شیره‌ی ماسۆتی پاكستان په‌سندكراوه‌‌و تاوانی ئهو كچ ه ئهوه بووه كه‌برا یانزه ساڵه‌كه‌ی په‌یوه‌ندی خۆشه‌ویستی له‌گه‌ڵ كچێكی عه‌شیره‌ی ماسۆتی هه‌بووه.
به‌پێی ڕاپۆرته‌ك ه برا‌و كه‌سوكاری كچه‌ك ه بینه‌ری ڕووداوه‌ك ه بوون‌و سه‌ره‌ڕای گریان و پاڕانه‌وه‌ی زۆر پیاوانی دادگای عه‌شیره‌ی ماسۆتی له‌بڕیاره‌كه‌یان پاشگه‌زنه‌بوونه‌و‌ه و له‌به‌رچاوی باوك و كه‌سوكاری كچهكهو به‌شێكی زۆر له‌خه‌ڵكی شاره‌ك ه 4كه‌س ده‌ستدرێژی سێكسیان كردووه‌ت ه سه‌ر ئهو كچ ه 18ساڵه‌یه. ڕێكخراوی مافی مرۆڤی سه‌ر به‌ڕێكخراوی ن �ه‌ت �هوه یه‌كگرتووه‌كان ڕایگه‌یاندوو‌ه كه‌سااڵن ه به‌ده‌یان جینایه‌تی له‌وشێو‌ه له‌پاكستان ڕووده‌دات‌و پۆلیس‌و حكومه‌تی پاكستان هیچ هه‌نگاوێك بۆ به‌رگرتن به‌و تاوانانه ئه‌نجام ناده‌ن.
فه‌یسبووك .ئاشكراكردنی خیانه‌تی هاوسه‌ریی ئاسانكردووه ده‌ستوور پارێزه‌رێكی پسپۆڕ له‌كاروباری ته‌اڵقی ئه‌مریكا پێیوایه كه‌تۆڕه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ئینته‌رنێت و به‌تایبه‌ت فه‌یسبووك ئاشكراكردنی خیانه‌تی هاوسه‌رییان ئاسانكردووه‌‌و ئهو مه‌سه‌له له‌ئه‌نجامه‌كانی ت��وێ��ژی��ن�هوهی�ه‌ك��ی ت��ای��ب�ه‌ت ب��هو ب��واره ئاشكرابووه. ئاژانسی هه‌واڵی مێهری ئێرانی باڵویكردهوه
پیاوێك ژیانی هاوسه‌ریی له‌گه‌ڵ سه‌گێكدا پێكهێنا
ده‌ستوور
گه‌نجێكی 20ساڵه‌ی خه‌ڵكی ئوسترالیا له‌ڕیۆڕه‌سمێكی تایبه‌تدا ژیانی هاوسه‌ریی له‌گه‌ڵ سه‌گه‌كه‌یدا پێكهێنا. ت���ۆڕی ه��ه‌واڵ��ی ئیسنای ئ��ێ��ران��ی ل���ه‌زاری ئاژانسه‌كانی هه‌واڵی ئوسترالیا باڵویكردهوه ئهو پیاوه ناوی جوگیوی هو خه‌ڵكی ناوچه‌ی توومبای سه‌ر به‌پارێزگای كوئینزله‌ندی ئوسترالیایه. جوگیو له‌لێدوانێكدا بۆ كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندن وتی"بۆ ماوه‌ی پێنج ساڵ ه خه‌ریكی به‌خێوكردنی ئهو سه‌گه‌م‌و زۆرم خۆشده‌وێ". هه‌روه‌ها وت ی ك ه له‌ڕێوڕه‌سمی پێكهێنانی ژیانی هاوسه‌ری له‌گه‌ڵ سه‌گه‌كه‌مدا هه‌موو هاوڕێ و كه‌سوكارم به‌شدارییان كرد‌و جلی بووك و زاواییمان له‌به‌ركردبوو.
كاوڕ
( 21مارس 20 -نیسان)
ئ��ه‌گ��ه‌ر ك �ه‌س��ان��ێ��ك ب��ی��ان�ه‌وێ��ت ی ئه‌وان هه‌ندێك ی خواست به‌گوێر‌ه كار ئه‌نجامبده‌یت ،ئه‌وا به‌ڕوونی ی ك ه ئهوه ناكه‌یت .حه‌ز پێیانده‌ڵێ ب ه به‌ره‌نگاربوونه‌و‌ه و پێشبڕكێ ده‌كه‌یت ،ئه‌گه‌ر نه‌چێت ه چوارچێو‌هی هێرشكردن ه سه‌ر كه‌سایه‌تیت.
ته‌رازوو
( 22ئه‌یلول 22 -ت .یه‌که‌م)
ی شتێكدا ده‌گه‌ڕێیت، ماوه‌یه‌ك ه به‌دوا به‌اڵم تائێستا نه‌تتوانیو‌ه بیدۆزیته‌و‌ه ه���ه‌روه‌ك بێزار بوویت له‌گه‌ڕان. ئه‌وه‌شت له‌بیرنه‌چێت ئهو شت هی ب�ه‌دوای��دا وێڵیت ،هیچ بایه‌خێكی س��ۆزداری��ی نییه ،ب �ه‌اڵم پێویسته ی درێ���ژ باشترین ی پ��ش��وو ب��زان � چاره‌سه‌ره.
گا
( 21نیسان 20 -ئایار)
كاتێكی ناسكه بۆ گرتنه‌وه‌ده‌ستی جڵه‌وی ئابووریی ئه‌م قۆناغه ی ژی��ان��ت .ئ �ه‌م م��اوه‌ی �ه به‌رانبه‌ر به‌كێشه‌كان به‌هێز ده‌ب��ی��ت و ده‌توانی چاره‌سه‌ریان بكه‌یت. ئ��ه‌م��ه‌ش وا ده‌ك����ات ل��ه‌ج��اران خۆشحاڵتر ده‌ربكه‌ویت.
دوپشک
( 23ت .یه‌که‌م 21 -ت .دووه‌م)
هاوڕێكانت ڕه‌خنه‌یان لێت هه‌یه، ب���ه‌اڵم ب �ه‌ڕاس��ت �ه‌وخ��ۆی��ی ئه‌م ه له‌ڕووت ناده‌ن .باشتروایه له‌گه‌ڵ كه‌سه نزیكه‌كانتدا قسه له‌باره‌ی ئهو كێشانه‌وه بكه‌یت كه‌هه‌ته. هه‌فته‌ی داهاتوو له‌وانه‌یه شتێك به‌ده‌ست بهێنی.
دووانه
( 21ئایار 20 -حوزه‌یران)
ه�ه‌ن��دێ��ك گ��ۆڕان��ك��اری��ی مه‌عنه‌وی ل �ه‌ژی��ان��ت��داو به‌تایبه‌ت ی له‌ژیان ی تایبه‌تیتدا ڕووده‌ده‌ن .هه‌ندێك حاڵه‌ت ك��ه‌وه‌ك كێش ه ده‌رده‌ك���ه‌ون بێزارت ده‌كه‌ن ،به‌اڵم دواتر له‌گه‌ڵیان ڕادێیت‌و ئاسایی ده‌بن به‌الته‌وه .پاره له‌هه‌ندێك كه‌لوپه‌ل ی ناوماڵدا خه‌رجده‌كه‌یت.
که‌وان
( 22ت .یه‌که‌م 20 -ک .یه‌که‌م)
ژم���اره‌ی���ه‌ك ل �ه‌ه��اوڕێ��ك��ان��ت تۆ ی ك����راوه ده‌زان����ن، ب�ه‌ك�ه‌س��ێ��ك� ی هه‌ندێك به‌تایبه‌ت كاتێك باس ی تایبه‌تیتیان بۆ ی ژی��ان � شت ده‌كه‌یت ،به‌اڵم تۆ ته‌نیا له‌گه‌ڵ كه‌مێكیان هه‌ست به‌ئاسووده‌یی ده‌ك��هی��ت .ل��ه‌م م��اوه‌ی��ه‌دا دڵت خۆشده‌بێت.
قرژاڵ
ت��ۆڕه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ئینته‌رنێت و به‌تایبه‌ت فه‌یسبووك ته‌نیا هۆكارێك بۆ ئاڵۆزكردنی په‌یوه‌ندییه خێزانییه‌كان نین و ،به‌ڵكوو ی��ه‌ك ل �ه‌س �ه‌ر پێنجی ته‌اڵقه‌كانیش له‌ئه‌مریكا به‌چه‌شنێك په‌یوه‌ندی به‌فه‌یسبووكه‌وه هه‌یه. ئالن مانتڵ پارێزه‌ری پسپۆڕ له‌كاروباری ته‌اڵق له ئه‌مریكا ئاماژه به‌ئه‌نجامه‌كانی ت��وێ��ژی��ن �هوهی �ه‌ك ل���هو واڵت���ه ده‌ك���ات‌و دهڵ��ێ��ت"گ��ۆگ��ڵ ،فه‌یسبووك و تویته‌ر
كچێك له‌ناو زانكۆدا كۆرپه‌له‌یه‌كی له‌جانتاكه‌یدا شارده‌وه ده‌ستوور
به‌رپرسانی زانكۆیه‌كی چین كچێكی 18ساڵه‌ی خوێندكاری ئهو واڵته‌یان به‌تۆمه‌تی ش��اردن��هوهی كۆرپه‌یه‌كی تازه به‌دنیاهاتوو له‌جانتاكه‌یدا له‌زانكۆ ده‌ركرد. تۆڕی هه‌واڵی شین هوا باڵویكردهوه ئهو كچه كه‌ناوی ئاشكرا نه‌كراوه ،به‌یارمه‌تی دوو ه��اوڕێ��ی خوێندكاری له‌زانكۆدا منداڵی ده‌بێت‌و دواتر بۆ ئاشكرانه‌بوونی مه‌سه‌له‌كه كۆرپه‌كه‌ی له‌ناو جانتاكه‌یدا ده‌شارێته‌وه. گریانی مناڵه‌كه مامۆستا‌و ته‌له‌به‌كانی دی���ك���هی زان���ك���ۆ ل��ه‌م��ه‌س��ه‌ل��ه‌ك��ه ئاگاداردهكاتهوهو ئه‌وه‌ش ده‌بێته هۆی ده‌ركردنی ئهو كچه له‌زانكۆ.
( 21حوزه‌یران 22 -ته‌موز)
ی ئ �ه‌وه‌ت هه‌یه ئه‌م ماوه‌ی ه توانا جه‌سته‌ت بخه‌یت ه باشترین دۆخه‌و‌ه ی كێش و ته‌ندروستییه‌وه. ل �ه‌ڕوو ناسین و ت��ێ��ك �ه‌اڵوب��وون له‌گه‌ڵ ی واڵت ژیان كه‌سێك ك ه لهدهرهوه به‌سه‌رده‌بات ،له‌وانه‌ی ه په‌یوه‌ندییه‌كی ی لێبكه‌وێته‌وه. خۆشه‌ویست
گیسک
س�ه‌ل��م��ان��دن��ی خ��ی��ان�ه‌ت��ی ه��اوس�ه‌ری��ی��ان ئاسانكردووه". مانتڵ وت��ی"خ��ی��ان�ه‌ت هه‌میشه بوونی هه‌بووه‌‌و به‌اڵم سه‌لماندنی ئهو مه‌سه‌له‌یه ل���ه‌ڕاب���ردوودا زۆر دژوارب�����ووه ،كه‌چی ئێستا له‌ڕێگه‌ی تۆڕه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ئینته‌رنێته‌وه ئهو مه‌سه‌له‌یه به‌ئاسانی ئ��ه‌ن��ج��ام��ده‌درێ��ت و ،پ �هی��وه‌ن��دی��ی �ه ناته‌ندروسته‌كان له‌و ڕێگه‌یه‌وه به‌ئاسانی ئاشكراده‌كرێت".
شێر
( 22ته‌موز 22 -ئاب)
پێویست ه ئاگات له‌كێشت بێت و هه‌وڵبده‌یت ق�ه‌ڵ�هو نه‌بیت، ی به‌رنامه‌یه‌ك بۆ ئه‌مه‌ش ب �هوه خ���واردن و وه‌رزش���ت دابنێیت. له‌وانه‌ی ه كه‌سێك بناسیت ببێته ی له‌ژیانتدا گۆڕانكاریی ی ئهوه هۆ ی دروستبكات. بنه‌ڕه‌ت
سه‌تڵ
( 21ک .یه‌که‌م 19 -ک .دووه‌م)
( 20ک .دووه‌م 18 -شوبات)
تۆ ده‌زانی ئه‌گه‌ر ده‌ستپێبكه‌یت ده‌ت�����وان�����ی ئ�����هو ك��ێ��ش �هی � ه چ���اره‌س���ه‌رب���ك���هی���ت ،ك��ه‌وات��ه پێویسته ده‌ستپێبكه‌یت و ده‌ستپێشخه‌رییه‌كان الی تۆوه ب��ن .دڵنیابه ئ��هوهی كه‌هه‌وڵی بۆ ده‌ده‌ی��ت ،هه‌ر ئهوه ئامانجی تۆیه.
هه‌ندێك شت كه‌وه‌خته ڕووبده‌ن ب �ه‌ت �ه‌واوه‌ت �ی ژی��ان��ت ده‌گ���ۆڕن. ئ�هو گۆڕانكارییانه په‌یوه‌ستن ب��هو ه��ه‌الن��هوه كه‌هه‌ڵده‌كه‌ون و چۆنیه‌تی ق��ۆس��ت��ن�هوهی��ان. خۆشترین ڕۆژ بۆ خۆشه‌ویستی، ڕۆژی ش��ه‌م��م��هی��هو ڕۆژێ��ك��ی نموونه‌ییه.
فه‌ریک
( 22ئاب 22 -ئه‌یلول)
ئ�ه‌م ماوه‌ی ه پێویستت به‌به‌ختی باش هو پێده‌چێت له‌كۆتایی هه‌فته‌دا ئهو به‌خت ه رووت تێبكات .هه‌ندێك ی نایه‌ن به‌ده‌سته‌و‌ه‌و كار به‌ئاسان ی ناكات. ئه‌مه‌ش پێویست به‌نیگه‌ران ی س��ۆزداری��ت ب هو ی ب��ار ئ��اگ��ادار له‌بیری مه‌كه.
نه‌هه‌نگ
( 19شوبات 20 -ئازار)
ه��ه‌ن��دێ��ك ك��ێ��ش�� هی ن��اوم��اڵ بێزارت ده‌ك��ه‌ن ،له‌و كێشانه ی كه‌به‌رده‌وام چاره‌سه‌ریان ده‌كه‌یت و سه‌رهه‌ڵده‌ده‌نه‌وه‌‌و تۆش نازانی سه‌رچاوه‌كه‌یان كوێیه .له‌به‌رئه‌وه پێویسته به‌دوای سه‌رچاوه‌كه‌یاندا ب��گ�ه‌ڕێ�ی ب��ۆ ئ���هوهی بنبڕیان بكه‌یت.
ی پێنجه‌م ـ به‌رامبه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پهروهرده 0533184771 ی میران ـ نهۆم ی سالم ،ته‌الر ی ـ شاڕێ ی كوردستان ،سلێمان هه‌رێم
ده‌ستوور ،ژماره ( ،)60چوارشه‌ممه2010/12/8 ،
سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن :ئیدریس عومه‌ر
ی سول ی تێلیگراف خاوه‌نی ئیمتیاز :كۆمپانیا
info@destur.net - 0533187811
چنار‌و جه‌لیل زه‌نگه‌ن ه ماویانه كێ ده‌یه‌وێت ناو بۆ ئه‌یوب عه‌لی دابنێت؟ شیالن حه‌مه نه‌جم
ه �ه‌رچ �ه‌ن��ده پێشتر له‌كه‌ناڵه‌كانی ڕاگ�هی��ان��دن واب�ڵاوك��رای �هوه كه‌خانم ه گۆرانیبێژ (چنار) به‌نیازه له‌زنجیره درامای گه‌رده‌لوولدا به‌شداری بكات، به‌اڵم سه‌رچاوه‌یه‌كی نزیك له‌خانمه گۆرانیبێژ (چنار) وتی"به‌شداری ناكات". له‌لێدوانێكیدا بۆ ده‌ستوور ئهو سه‌رچاوه‌یه وتی"چنار تاكو ئێستا له‌گه‌ڵ ده‌رهێنه‌ر (جه‌لیل زه‌نگه‌نه) نه‌گه‌یشتو و نه‌ته ه��ی��چ ئه‌نجامێك و ل����هو زن��ج��ی��ره درامایه‌دا به‌شداری ناكات". خانمه گۆرانیبێژ چنار ل��ه‌گ��ون��دی (زڕگ���وێ���زی گ����هوره) ،له‌نزیك ش��اری سلێمانی ل �ه‌دای��ك��ب��ووه، خاوه‌نی ئه‌لبومێكی گۆرانییه به‌ناوی"دڵی من".
نامه‌كانی ئه‌شره‌ف ده‌بن ه ڕه‌یحانه شیالن حه‌مه‌نه‌جم
بڕیاره له‌ئاینده‌یه‌كی نزیكدا زنجیر‌ه درامای ی ئهو هونه‌رمه‌ندان هی (ڕه‌یحانه) ،كه‌زۆرین ه له‌نامه‌كانی ئه‌شره‌فدا به‌شداربوون له‌سه‌ر ی tvپه‌شخبكرێت .ك� ه له‌الیه‌ن ش��اش� ه هونه‌رمه‌ند لوقمان غه‌ریب كاری ده‌رهێنانی بۆ كراوه. لوقمان غه‌ریب ده‌رهێنه‌ری زنجیر‌ه درامای (ڕه‌یحانه) له‌باره‌ی درام��اك �هوه وتی"ئه‌م
دراما نوێی ه پڕۆژه‌یه‌كی گه‌وره‌ی هونه‌رییه ژماره‌ی ئه‌ڵقه‌كانی خۆی ل ه 45ئه‌ڵقه‌ی 40 خوله‌كی ده‌دات ،له‌و درامایه‌دا ژماره‌یه‌كی زۆر له‌هونه‌رمه‌ندانی خاوه‌ن ئه‌زموون‌و به‌ناوبانگ ب �ه‌ش��داری��ده‌ك �ه‌ن و ی�ه‌ك�ه‌م��ج��اره زۆرب���هی هونه‌رمه‌ندان له‌به‌رهه‌مێكی گه‌وره‌ی درامادا كۆببنه‌وه". ڕه‌یحان ه زنجیر‌ه درامایه‌كی نوێ ی كۆمپانیای هونه‌ری (گاف)هو باس له‌سااڵنی په‌نجاكان ده‌ك���ات‌و چیرۆكی ئ �هو زنجیر‌ه درام��ای�ه
ڕاگه‌یاندراوێك ل ه ڕۆژنامه‌ی‌ده‌ستووره‌وه ڕۆژنامه‌ی ده‌ستوور كۆی ژماره‌كانی ساڵی یه‌كه‌می ()2010 -2009ی ل ه به‌رگێكدا كۆكردۆته‌وه‌‌و ئاماده‌یكردوو‌ه بۆ فرۆشتن. ه����ه‌ر ك�����ه‌س‌و الی��ه‌ن��ێ��ك ده‌خ���وازێ���ت به‌ده‌ستیبهێنێت ،لهئێستاوه ده‌توانێت په‌یوه‌ندی به‌یه‌كێك له‌م ئه‌دره‌سانه‌و‌ه بكات. ی ئۆفیسی سلێمانی ،شاڕێی سالم ،ته‌الر میران ،به‌رامبه‌ر به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پهروهرده، نهۆمی پێنجه‌م. ئیمه‌یڵinfo@destur.net : ته‌له‌فۆن0533184771 & 0533187811 :
موحسین یاسین
هونه‌رمه‌ندی گۆرانیبێژ ئه‌یوب عه‌لی ،ئه‌لبومێكی نوێی به 11 گۆرانییه‌وه ئاماده‌یه ،به‌اڵم به‌بێ ئه‌وه‌ی ناو بۆ ئه‌لبومه‌كه‌ی دابنێت و داوا ده‌كات ،گوێگران خۆیان ناوێك بدۆزنه‌وه. گ��ۆران كامیل هونه‌رمه‌ندی مۆزیسیان ـ ب�ه‌ڕێ��وه‌ب�ه‌ری كاره هونه‌رییه‌كانی گۆرانیبێژ (ئه‌یوب عه‌لی) له‌لێدوانێكیدا بۆ ڕۆژنامه‌ی ده‌ستوور ڕایگه‌یاند ئه‌لبومه‌كه‌ی گۆرانیبێژ (ئه‌یوب عه‌لی) یانزه گۆرانی لهخۆگرتووه و زۆربه‌ی ئاوازه‌كان هی خۆیه‌تی. هه‌روه‌ها وتی"له‌م ئه‌لبومه‌دا به‌هه‌ردوو زاراوه‌ی كرمانجی‌و هه‌ورامی گۆرانی وتووه ،كاره‌كانی ئه‌م ئه‌لبومه‌ی زۆر جیاوازه و به‌ستایلێكی تازه و جیا له‌ستایله‌كانی پێشووتری به‌رهه‌م هاتووه و ،چه‌ندین موزیكژه‌نی به‌توانا به‌شدارییان تێداكردووه". له‌و ئه‌لبومه‌دا هه‌ریه‌كه له‌گۆران كامیل‌و عارف شه‌كوری‌و سه‌عید یه‌ڵدز‌وی و هێمن حسێن كاری دابه‌شكردنی موزیكییان بۆ كردووه و كاری تۆماركردنیشی له‌واڵتانی (به‌ریتانیا و ئه‌مریكا و توركیا) ئه‌نجامداوه. گۆران وتی"به‌اڵم هیچ ناوێكی بۆ ئه‌لبوومه‌كه‌ی دانه‌ناوه و ناونانی ئه‌لبومه‌كه‌ی بۆگوێكران و عاشقانی ده‌نگی به‌جێهێشتووه ،تاكو به‌ویستی خۆیان ناو له‌ئه‌لبومه‌كه بنێن‌و ناوێكی بۆ هه‌ڵبژێرن". ئه‌یوب عه‌لی به‌ده‌ستووری وت"گوێگران له‌ئه‌لبومه‌كه‌دا هه‌ر گۆرانییه‌كی به‌دڵ بوو ،با به‌و گۆرانیه‌وه ناوی بنێن". ه �ه‌روه‌ه��ا وت �ی"ل �ه‌م ئه‌لبومه‌مدا حه‌یرانێكم وت��ووه و له‌كۆی گۆرانییه‌كانی ئه‌لبوومه‌كه‌شم دوو گۆرانی تایبه‌تم بۆ عاشقان ووتوه ،هیوادارم خۆیانی تیا بدۆزنه‌وه". چیرۆكێكی ڕۆمانئامێزی كۆمه‌اڵیه‌تی كۆنه ك�ه‌ده‌ی��ان ده‌الالت و بابه‌تی ج��ۆراوج��ۆری لهخۆگرتووه له‌خۆشه‌ویستی‌و دوژمنایه‌تی‌و كێش ه و زوڵموزۆر و چه‌وسانه‌وه. ئهو به‌رهه‌م ه له‌ناوه‌رۆكه‌كه‌یدا خاڵینییه له‌باسكردنی ئ �هو داب��ون �ه‌ری��ت و دی��ارده ج���ۆراوج���ۆره ك��ۆم��ه‌اڵی��ه‌ت��یو سیاسی‌و ئیدارییانه‌ی كه‌له‌كۆنه‌و‌ه كۆمه‌ڵگای ئێمه به‌ده‌ستییه‌و‌ه ده‌ناڵێنێ. زنجیره‌ك ه له‌نواندنی هونه‌رمه‌ند (شه‌م فوئاد) كچی هونه‌رمه‌ندی گ�هوره و ناسراو فوئاد حه‌مه‌مین ئاغای ه كه‌بۆ یهكهمجاره له‌سه‌ر شاشه‌ی TVڕۆڵ��ی سه‌ره‌كی (ڕه‌یحانه)
ده‌بینێ‌و له‌و زنجیر‌ه درامایه‌دا له‌گه‌ڵ ئه‌كته‌ری الو (ه��ی��وا مسته‌فا) ك��وڕی هونه‌رمه‌ندی خاوه‌ن ئه‌زموون‌و به‌ناوبانگ (مسته‌فا ئه‌حمه‌د) ك� ه ئ�ه‌وی��ش ب��ۆ یهكهمجاره له‌سه‌ر شاشه‌ی tvڕۆڵی سه‌ره‌كی (حسه‌ین) ده‌بینێ. ده‌یان ئه‌كته‌ری ناسراوی پڕ ئه‌زموونی ت��ر... كه‌ژماره‌یان له‌سه‌رو ( )100ئه‌كته‌ره‌وه‌یه به‌شدارییان تێدا كردووه.
i n f o @ d e s t u r. n e t
جێگری سه‌رنووسه‌ر :وریا حه‌مه‌تاهیر سکرتێری نووسین :شۆڕش خالید به‌ڕێوه‌به‌ری هونه‌ریی :لوقمان عومه‌ر